SZABAT SZALOM

Forum śydów Polskich

Warszawa 2005

1
Wśród wielu praw religijnych ustanowionych przez judaizm znajdują się ta-
kie, których podstawowym celem jest uświęcanie ludzkich działań, prze-
strzeni, a nawet czasu: „Bądźcie święci, bo Ja, Haszem, wasz Bóg, jestem
Święty” (Wajikra/Kapłańska 19:2).

Podczas Szabatu – jak podkreśla rabin A.J. Heschel – nie przestrzeń, ale
czas zostaje uświęcony. Judaizm stworzył świątynię, do której nie potrzeba
przychodzić, ale która przemieszcza się razem z człowiekiem, bo istnieje w
innym wymiarze niŜ przestrzeń. Świątynię, która istnieje wszędzie tam,
gdzie pojawia się choćby jeden wyznawca judaizmu. Świątynię wędrującą
razem z człowiekiem, bo istniejącą trwale nie w przestrzeni, ale w czasie.

Tą świątynią jest Szabat.

„Szabat jest próbą wykreowania przez judaizm w jednym dniu kaŜdego ty-
godnia przedsmaku Ery Mesjańskiej” – zauwaŜają D. Prager i J. Telushkin.

Celem Szabatu nie jest wstrzymywanie się od pracy. Niewykonywanie w

Szabat pracy jest środkiem do celu, a nie samym celem. Celem Szabatu
nie jest odpoczynek. Odpoczynek jest tylko „produktem ubocznym” Szaba-
tu.

Celem Szabatu jest właśnie uczynienie z tego dnia świątyni w czasie: „Pa-
miętaj stale o dniu Szabatu, aby go uświęcać” (Szemot/Wyjścia 20:8].

Uświęcanie Szabatu jest celem Szabatu. W czasie Szabatu znajdujemy się

w „świątyni” – i w tym czasie Tora wymaga, abyśmy zachowywali się jak w
świątyni.

Cała reszta jest tylko metodą prowadzącą do osiągnięcia tego celu.

„Bo w sześć dni Bóg uczynił niebo i ziemie, morze i wszystko, co w nim jest
i odpoczął w siódmym dniu. Dlatego Bóg pobłogosławił dzień Szabatu i
uświęcił go”. (Bereszit/Rodzaju 2:1-3)

Bóg dokonał kreacji – aktu stworzenia. Konsekwentnie więc w Szabat za-

kazane nie jest wcale wykonywanie wszystkich czynności, ale wyłącznie
czynności polegających na wytwarzaniu, stwarzaniu i przekształcaniu.

Miszna wymienia 39 czynności (melachot) zabronionych w Szabat. Ponie-

waŜ zasada obowiązująca w judaizmie nakazuje nie tylko przestrzegania
prawa, ale równieŜ „chronienia prawa”, zakazane jest równieŜ wykonywanie
czynności, które zakazane nie są, ale które mogą prowadzić do złamania
prawa, czyli wykonywania w Szabat czynności twórczych.

2
Przygotowania do Szabatu
Rabini nazywali Szabat czule i z miłością Na-
rzeczoną. W kaŜdy piątek wieczorem do Ŝy-
dowskich domów przybywa ten specjalny gość.
Narzeczona. Królowa – Szabat Hamalka.
Ilekroć spodziewamy się wyjątkowego gościa w
naszym domu poświęcamy sporo czasu na
przygotowania. Szczególny gość wymaga
szczególnej oprawy. Nie witamy go w rozdep-
tanych kapciach, papilotach na głowie, rozcią-
gniętym swetrze, w zakurzonym i brudnym
mieszkaniu.
Jest zatem zrozumiałe, Ŝe i do nadejścia Sza-
batu naleŜy się przygotować. Jeśli zostawimy
wszystko na ostatnią chwilę, moŜemy nie zdą-
Ŝyć, a co gorsza – w pośpiechu umknie nam
cała radość i wyjątkowość wieczoru.
• Kolacja szabatowa ma być zjadana z apety-
tem (szabat ma składać się z wydarzeń
przyjemnych!), naleŜy więc unikać jedzenia
większych posiłków w piątkowe popołudnie.
• Zakupy lepiej zrobić rano w piątek niŜ w
czwartek, ale oczywiście czwartek jest teŜ
dopuszczalny. W przypadku produktów,
które wymagają długiego przygotowania –
czwartek jest konieczny. Dokonywanie za-
kupów w piątek rano raczej niŜ w czwartek
wiąŜe się z opisanym w Torze darem man-
ny dla znajdujących się na pustyni Izraeli-
tów – manna na Szabat spadała z nieba w
piątek rano: „Zbierali to [mannę] kaŜdego
ranka” (Szemot/Wyjścia 16:21).
• Dobrze jest przygotować jakąś specjalną,
wyjątkową potrawę szabatową. Tradycyjnie
jest nią czulent. Odpowiednie na Szabat są
szczególnie ryby, jednak tylko dla tych, któ-
rzy lubią potrawy z ryb: do Ŝadnych potraw
nie naleŜy się w Szabat zmuszać. Nie ma
więc najmniejszego sensu przygotowanie
potrawy szalenie wyrafinowanej, jeśli nie
będziemy mieli najmniejszej ochoty jej póź-
niej zjeść.
• Jeśli korzystamy z produktów przygotowa-
nych przez nie-śyda, co najmniej jedna
czynność w trakcie tych przygotowań po-
winna być wykonana przez nas (dotyczy to
rzecz jasna szczególnie tych, którzy mają w
domu zatrudnionego kucharza).
3
• Dobrze jest upiec własne chałki, ale nie jest
to konieczne.
• Przed rozpoczęciem Szabatu naleŜy przy-
gotować stół i nakrycia oraz sprawdzić, czy
naczynia są czyste. ŁóŜka powinny być po-
ścielone. (Dodatkowo przed Szabatem
trzeba wykręcić Ŝarówkę z lodówki – niektó-
rzy zalecają nawet zablokowanie wyłączni-
ka reagującego na otwarcie drzwi lodówki.)
Przygotowanie stołu na szabatową kolację
oznacza – poza przygotowaniem nakryć i pięk-
nego obrusu – umieszczenie na nim chałek
(przykrytych odpowiednią serwetką) oraz kieli-
cha kiduszowego.
• Wskazana jest kąpiel przed szabatem (co
najmniej umycie twarzy, rąk i nóg w ciepłej
wodzie). Trzeba być ostrzyŜonym (ale do
fryzjera nie naleŜy chodzic w piątek, lecz
wcześniej i nie znaczy to, Ŝe naleŜy chodzić
co tydzień: włosy powinny być po prostu
zadbane). NaleŜy teŜ zadbać o paznokcie.
• Ubranie na Szabat powinno być inne od
zwyczajnego, codziennego. Prorok mówi:
„Będziesz czcił Szabat i nie będziesz w ten
dzień załatwiał swych zwykłych spraw” (Je-
szaja/Izajasz 58:13). O słowie „czcił” mędr-
cy stwierdzili: „Twoje ubranie szabatowe nie
będzie takie, jak w inne dni”.
• Przed rozpoczęciem Szabatu naleŜy
opróŜnić kieszenie, aby uniknąć – zakaza-
nego – przenoszenia przedmiotów.
TuŜ przed rozpoczęciem Szabatu, zwyczajowo,
wskazane jest włoŜenie jakiejś sumy do skar-
bonki, gdzie znajdują się pieniądze na cele
charytatywne.

Wieczór szabatowy
Szabatowe rytuały zaczynają się od zapalenia
świec.
Świece zapala się ok. 18 minut przez zacho-
dem słońca. Informacje, o której dokładnie go-
dzinie naleŜy to zrobić, moŜna znaleźć na wielu
stronach internetowych i w Ŝydowskich kalen-
darzach. Świec nie wolno zapalić po zachodzie
słońca. MoŜna to jednak zrobić wcześniej niŜ o
wyznaczonym czasie.
• Obowiązek zapalenia świec zasadniczo
przypada kobiecie. Jeśli w tym samym go-
spodarstwie domowym Ŝyją dwie zamęŜne
kobiety, kaŜda z nich zapala świece. Jeśli
kobieta z jakichś powodów nie moŜe dopeł-
nić tego rytuału albo gdy męŜczyzna miesz-
ka sam, wówczas to on zapala świece.
(Obowiązek zapalenia świec nie jest ściśle
związany z płcią i dotyczy zarówno kobiet,
jak i męŜczyzn.)
• Zapalone powinny być co najmniej dwie
świece. Jedna symbolizuje pamiętanie
(Szemot/Wyjścia 20:8: „Pamiętaj stale o
dniu Szabatu”) o Szabacie, druga zaś jego
przestrzeganie (Dewarim/Powtórzonego
Prawa 5:12: „Będziesz przestrzegał Szaba-
tu, aby go uświęcać”).
• Istnieje obyczaj zapalania dodatkowych
świec, po jednej dla kaŜdego dziecka w ro-
dzinie. Wolno zapalić więcej niŜ dwie, ale
nie mniej niŜ ta liczba.
• MoŜna uŜyć świec dowolnego rodzaju. Je-
dynym wymogiem jest ich wielkość – świe-
ce muszą bowiem palić się przez całą wie-
czerzę szabatową.
4
•
Świece moŜna umieścić w dowolnym lichta-
rzu aczkolwiek zalecane jest uŜywanie
dwóch osobnych – po jednym dla kaŜdej
świecy, które słuŜą wyłącznie do tego celu.
• Świece powinny stać i być zapalane na
stole, przy którym będziemy jedli kolację.
Jeśli nie jest to wygodne, powinny przy-
najmniej znajdować się w tym samym po-
mieszczeniu.
• Zasadą jest, Ŝe wypowiedzenie błogosła-
wieństwa poprzedza wykonanie micwy. W
przypadku zapalania szabatowych świec
jest jednak inaczej – najpierw zapalamy
świece, a następnie wypowiadamy błogo-
sławieństwo.
Dzieje się tak dlatego, Ŝe wypowiadając bło-
goslawieństwo kobieta przyjmuje na siebie
Szabat i nie moŜe juŜ wykonywać Ŝadnych za-
kazanych czynności. Innymi słowy, gdyby naj-
pierw wypowiedziała błogosławieństwo, nie
mogłaby juŜ zapalić świec.
Jeśli świece zapala
męŜczyzna sytuacja
jest odmienna – w
jego przypadku nie
oznacza to przyjęcia
na siebie Szabatu.
Niektóre autorytety
twierdzą, Ŝe męŜ-
czyzna powinien
najpierw wy-
powiedzieć błogo-
sławieństwo, a
potem zapalić
świece. MęŜczyzna
przyjmuje na siebie Szabat recytując Psalm 92.
stanowiący część naboŜeństwa Kabalat Sza-
bat.
Szabat zaczyna się niezaleŜnie od zapalania
świec i uczestnictwa w wieczornym naboŜeń-
stwie – trzeba zatem pamiętać o tym, Ŝe szaba-
towe reguły dotyczą nas niezaleŜnie od tego,
czy zapaliliśmy świece lub byliśmy w synago-
dze.
Osoba, która zapala świece, wykonuje, po ich
zapaleniu, trzy ruchy obiema dłońmi w swoją
stronę nad płomieniem świec, zakrywa oczy
dłońmi i wypowiada błogosławieństwo:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, który uświęcił nas
 swoimi przykazaniami i nakazał nam
zapalać świecę na Szabat.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, me-
lech haolam aszer kidszanu bemicwo-
taw weciwanu lehadlik ner szel sza-
bat.]
Po wygłoszeniu błogosławieństwa odkrywa
oczy i spogląda na płomienie świec.
• Po pobłogosławieniu świec następuje za-
zwyczaj wzajemna wymiana Ŝyczeń szaba-
towych: „Szabat szalom”.
• Nie moŜna jeść ani pić od momentu rozpo-
częcia Szabatu, do zakończenia kiduszu.
(Zakaz ten nie obejmuje dzieci przed bar i
bat micwą)
Po zapaleniu następuje czas na pójście do
synagogi na modlitwę witającą Szabat – Kab-
balat Szabat oraz Maariw. Bardzo zła pogoda,
choroba bądź duŜa odległość do synagogi to
powody, dla których moŜna pozostać w domu i
tu pomodlić się wraz z rodziną.
Po modlitwach w domu lub po powrocie z sy-
nagogi zaczyna się następna część szabato-
wego wieczoru.
Rytuały w domu i piątko-
wy kidusz
• Po Kabalat Szabat i maariw rodzina zwykle
zbiera się razem wokół szabatowego stołu,
by odśpiewać tradycyjną pieśń „Szalom
Aleichem” – przywitanie towarzyszących
nam w Szabat aniołów.
• Jeśli w rodzinie są dzieci, ojciec błogosławi
je (moŜe to takŜe zrobić matka).
Po połoŜeniu dłoni na głowie dziecka mówi do
chłopca: Oby Bóg uczynił Cię takim, jak Efraim
i Menasze (synowie Józefa). [Jesimcha Elohim
keEfraim wechMenasze.]
Gdy błogosławi dziewczynkę, mówi: Oby Bóg
uczynił Cię, jak Sarę, Rebekę, Rachelę i Leę.
[Jesimech Elohim keSara, Riwka, Rachel weLe-
a.]
5
I kontynuuje:
Oby Haszem Cię błogosławił i strzegł.
Oby Haszem rozświetlił dla Ciebie Swo-
je oblicze i okazał Ci łaskę. Oby Haszem
zwrócił ku Tobie Swoje oblicze i zesłał
Ci pokój.
[Jewarechecha Haszem wejiszmerecha.
Jaer Haszem panaw elecha wichunecha.
Jisa Haszem panaw elecha wejasem le-
cha szalom.]
• Następnie wszyscy śpiewają biblijny po-
emat wyraŜający uwielbienie Ŝony – „Ejszes
Chajil”:
• Kolejną czynnością jest kidusz. Błogosła-
wieństwo to wygłaszane jest przez głowę
rodziny, która trzyma w dłoni kielich wina.
Odmawiając kidusz osoba ta powinna czy-
nić to z intencją wypełniania micwy w imie-
niu wszystkich obecnych. Podobnie intencję
wypełnienia micwy muszą mieć osoby słu-
chające kiduszu. Dopiero po odmówieniu
kiduszu wolno jeść i pić.
Uświęcenie Szabatu jest nakazem biblijnym
(por. Szemot/Wyjścia 20:8). Rabini uczą, Ŝe to
pamiętanie wymaga recytacji kiduszu na po-
czątku Szabatu oraz hawdali na jego zakoń-
czenie.
Kidusz odmawiany jest nad winem – tradycyj-
nym symbolem radości i wyjątkowej okazji.
Powino być to wyjątkowe wino, najlepsze, naj-
wyŜszej jakości. NajdroŜsze, na jakie nas – w
granicach rozsądku – stać. Do tego stopnia, Ŝe
choć preferowane jest w tej sytuacji wino czer-
wone, jeśli mamy białe, które jest lepszej jako-
ści – uŜywamy
białego.
MoŜna teŜ, zamiast
wina, uŜyć soku wi-
nogronowego, po-
niewaŜ zarówno sok
winogronowy i wino
są z tych samych
owoców.
Błogosławieństwo
jest wówczas
identyczne, bo
dotyczy „owocu winogrona”.
Oczywiście zarówno wino, jak i sok muszą być
koszerne.
Gdy nie uŜywamy wina, ani soku z winogron,
kidusz moŜna odmówić nad chlebem. W takiej
sytuacji rytualne mycie rąk (netilas jadajim) ma
miejsce przed kiduszem, a zamiast błogosła-
wieństwa nad winem (bore pri hagafen) wypo-
wiadamy błogosławieństwo nad chlebem (ha-
moci).
Kielich z winem powinien być trzymany na wy-
sokości ok. 10 cm. Nad stołem. Nie moŜe być
mniejszy niŜ 96-150 gramów. Musi być napeł-
niony do pełna.
Jeśli tak się złoŜy, Ŝe nie mamy wystarczającej
ilości wina lub soku, aby kielich był wypełniony
całkowicie, moŜna płyn rozcieńczyć. Kielich
musi być trzymany całą dłonią, nie za podstaw-
kę, ani nie za nóŜkę.
Ilość wina, którą wypija osoba odmawiająca
kidusz, nie moŜe być mniejsza, od tej, która
wypełni jej „jeden policzek”.
Oto słowa kiduszu:
I był wieczór i był poranek – dzień szó-
sty. Były ukończone niebiosa, ziemia i
wszystkie ich zastępy. Bóg ukończył
siódmego dnia pracę, którą wykonywał i
odpoczął siódmego dnia od wszelkiej
pracy, którą wykonywał. Bóg pobłogo-
sławił siódmy dzień i poświęcił go, gdyŜ
6
w nim odpoczął od wszelkiej pracy, któ-
rą stworzył Bóg, by ją wykonywać.
[Wajehi erew wejechi woker jom ha-
sziszi. Wajechulu haszamajim wehaarec
wechol cewaam. Wajechal Elohim ba-
jom haszwii melachto aszer asa, wajisz-
bot bajom haszwii mikol melachto aszer
asa. Wajewarech Elohim et jom haszwii
wajekadesz oto, ki wo szawat mikol me-
lachto aszer bara Elohim laasot.]
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, Król
Świata, Stwórca owocu winorośli.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, bore pri hagafen]
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, który uświęciłeś nas
swoimi przykazanimi i upodobałeś nas
sobie, swój święty Szabat łaskawie z mi-
łością przekazałeś nam jako dziedzictwo,
pamiątkę dzieła stworzenia. GdyŜ on jest
początkiem świętych uroczystości, pa-
miątką wyjścia z Egiptu. GdyŜ nas wy-
brałeś i nas wyróŜniłeś ze wszystkich lu-
dów. A Twój święty Szabat łaskawie z
miłością przekazałeś nam jako dziedzic-
two. Błogosławiony jesteś Ty, Haszem,
który uświęcasz Szabat.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, aszer kidszanu bemicwotaw we-
raca wanu, weszabat kodszo beahawa
uwracon hinchilanu, zikaron lemaase
wereszit. Ki hu jom techila lemikraej ko-
desz, zecher licijat micraim. Ki wanu
wacharta, weotanu kidaszta, mikol ha-
amim. Weszabat kodszecha beahawa
uwracon hinchaltanu. Baruch ata Ha-
szem, mekadesz haszabat.]
Tekst kiduszu skupia się na dwóch tematach.
W pierwszej części mówi o stworzeniu świata i
zakończeniu czynności kreacyjnych. Człowiek
w Szabat naśladuje zatem Boga. W drugiej
części nawiązuje do wyprowadzenia z Egiptu.
Niewolnik nie moŜe nie wykonywać pracy, jeśli
nie pozwoli mu na to właściciel. Szabat naleŜy
wyłącznie do ludzi, którzy nie są niewolnikami.
Kidusz symbolizuje wolnych ludzi, biorących
przykład z Boga.
• Po zakończeniu kiduszu wszyscy odpowia-
dają „amen”, wino zostaje rozlane do kie-
liszków i podane wszystkim przy stole.
Są trzy sposoby dystrybucji wina:
1) Odmawiający kidusz wypija wymaganą ilość
ze swojego kieliszka, po czym dolewa do
swojego kieliszka wino z butelki lub innego
naczynia i rozlewa innym.
1) Wygłaszający kidusz nalewa wino innym ze
swojego kieliszka po wygłoszeniu kiduszu,
ale przed wypiciem ze swojego kieliszka.
3) Wino rozlewa się przed wygłoszeniem for-
muły kiduszu. Wszystkim. Wszyscy zacho-
wują milczenie do czasu, aŜ wygłaszający
kidusz wypije swoje wino.
Jest to przyjęte poniewaŜ wino nadpite przez
kogoś jest uwaŜane za „niedoskonałe” (pagum)
i nie powinno być podawane innym zanim nie
doleje się do niego choć kropli nowego wina
(spoza kieliszka), aby odzyskało swoją „dosko-
nałość”.
• Następną czynnością jest rytualne umycie
rąk – netilat jadajim.
Bierzemy naczynie z wodą w lewą rękę i wyle-
wamy wodę dwa lub trzy razy na prawą dłoń.
Po tym powtarzamy czynność wylewając wodę
prawą ręką na lewą dłoń. (Z praktycznych
względów czynność ta nie odbywa się w pokoju
– przy stole, ale w kuchni, nad zlewem).
Odstawiamy naczynie z wodą i przed wytar-
ciem dłoni wygłaszamy błogosławieństwo:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, który uświęciłeś nas
Swoimi przykazaniami i nakazałeś nam
obmywanie rąk.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam aszer kidszanu bemicwotaw we-
ciwanu al netilat jadajim.]
Po błogosławieństwie, bez rozmawiania, cze-
kamy aŜ wszyscy skończą mycie rąk i zgroma-
dzą się przy stole.
• Gdy wszyscy zbiorą się przy stole następu-
je wygłoszenie następnego błogosławień-
stwa: błogosławieństwa chleba (hamoci).
7
Chałki powinny być dwie (na pamiątkę podwój-
nej porcji manny otrzymywanej przez Izraelitów
na pustyni w kaŜdy piątek, co umoŜliwiało im
świętowanie Szabatu), przykryte odpowiednią
serwetką. Przykryte – bo w kaŜdej innej sytuacji
błogosławieństwo chleba następuje przed bło-
gosławieństwem wina. (Inne uzasadnienie
przykrywania chałki wynika z faktu, Ŝe manna
pokryta była rosą.)
Jeśli nie mamy tradycyjnych chałek, moŜemy
uŜyć dwóch bochenków chleba lub dwóch płat-
ków macy.
WaŜne jest, aby wszystko przygotować jak naj-
lepiej: piękny obrus, dobre jedzenie. Tradycja
pięknych tac pod chałę, jak i kielichów bierze
się z idei upiększania micwy – pokazujemy, jak
drogie nam są, poprzez uŜywanie pięknych
naczyń do ich wykonywania. Jeśli kogoś nie
stać na ozdobną tacę, chały moŜna połoŜyć na
talerzu i przykryć serwetką. Kroić moŜna zwy-
kłym noŜem, a nawet rozrywać palcami. Bardzo
waŜne jest takŜe to, Ŝe na stole musi być sól –
przed zjedzeniem chały macza się ją w soli.
TuŜ przed błogosławieństwem, trzeba noŜem
zaznaczyć miejsce, od którego zacznie się
chałki dzielić po błogosławieństwie.
Głowa domu odkrywa chałki, podnosi je na
moment w górę i wygłasza błogosławieństwo:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, który wydobywasz z
ziemi chleb.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, hamoci lechem min haarec.]

Następnie chałka zostaje podzielona i kaŜdy
zjada porcję.
Od tego momentu zaczyna się szabatowa ko-
lacja.
• Kolacja ta, o czym była juŜ mowa, ma być
wyjątkowa. Wyjątkowość nie moŜe sprowa-
dzać się jednak jedynie do smakowitego
posiłku i pięknie udekorowanego stołu. Tra-
dycyjnie kolację szabatową uświetnia się
śpiewem.
Pieśni szabatowe określane są hebrajskim
mianem zmirot. Są to wiersze, w większości
powstałe w średniowieczu, które opisują chwa-
łę Szabatu i wyjątkowość tego dnia. Istnieje ich
wiele, wiele jest takŜe melodii.
• Bardzo waŜne jest takŜe wygłoszenie pod-
czas kolacji krótkiego komentarza do par-
szy na dany tydzień. Istotne jest, aby nie
ograniczyć się do mniej lub bardziej uwaŜ-
nego wysłuchania komentarza. Powinna
nastąpić takŜe rozmowa na temat danego
fragmentu. Dyskusja oczywiście moŜe (po-
winna) przenieść go w świat Ŝyciowych do-
świadczeń i obserwacji uczestników kolacji
szabatowej.
• Później, gdy kolacja juŜ zostaje zakończo-
na, powinno się odśpiewać „Szir Ha-ma'a
lot”, przed błogosławieństwem po posiłku
(birkat hamazon).
• Obowiązkiem jest podziękować Bogu za
posiłek: „Zjesz i nasycisz się, i będziesz
błogosławił Haszem – twojego Boga błogo-
sławieństwa, powoli i uwaŜnie.
8
Panowie – błogosławmy.
[Rabotaj newarech]
Inni razem odpowiadają:
Niech Imię Haszem będzie błogosławio-
ne teraz i na wieki.
[Jehi Haszem meworach meata wead
olam.]
Prowadzący powtarza ich słowa i kontynuuje:
Za pozwoleniem dostojnych obecnych,
błogosławmy [naszego Boga – dodane,
gdy jest minjan] za to, Ŝe jedliśmy z tego,
co do Niego naleŜy.
[Jehi Haszem meworach meata wead
olam. Birszut maranan werabanan we-
rabotaj, newarech (Eloheinu) szeachal-
nu miszelo.]
Pozostali odpowiadają:
Błogosławiony (nasz Bóg), za to, Ŝe je-
dliśmy z tego, co do Niego naleŜy i przez
Jego dobroć Ŝyjemy.
[Baruch (Eloheinu) szeachalnu miszelo
uwtuwo chajinu.]
Prowadzący:
Błogosławiony (nasz Bóg) za to, Ŝe jedli-
śmy z tego, co do Niego naleŜy i przez
Jego dobroć Ŝyjemy, błogosławiony On i
błogosławione Jego Imię.
[Baruch (Eloheinu) szeachalnu miszelo
uwtuwo chajinu. Baruch Hu uwaruch
szemo.]
Prowadzący, na głos, tak by inni mogli odpo-
wiadać „Amen”:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, karmiący cały świat w
dobroci Swojej, w Ŝyczliwości, w łasce i
w miłosierdziu. On daje chleb wszyst-
kiemu ciału, gdyŜ Jego łaska jest wiecz-
na. I przez dobroć Jego wielką nigdy
nam nie brakło i oby nam nie zabrakło
poŜywienia – na wieki. Przez wzgląd na
Imię Jego wielkie, bo On jest [Bogiem],
który wszystkich Ŝywi i utrzymuje przy
Ŝyciu, i wyświadcza dobro wszystkim, i
zapewnia poŜywienie wszystkim istotom,
które stworzył. Błogosławiony jesteś Ty,
Haszem, który Ŝywisz wszystkie stworze-
nia.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, hazan et haolam kulo, betuwo,
bechen bechesed uwrachamim, Hu noten
lechem lechol basar, ki leolam chasdo.
Uwtuwo hagadol, tamid lo chasar lanu,
weal jechsar lanu mazon leolam waed.
Baawur szemo hagadol, ki Hu (El) zan
umefarnes lakol, umetiw lakol, umechin
mazon lechol berijotaw aszer bara. Ba-
ruch ata Haszem hazan et hakol.]
Dziękujemy Ci, Haszem, nasz BoŜe, Ŝe
dałeś w dziedzictwie naszym ojcom zie-
mię upragnioną, dobrą i rozległą. I Ŝe
wyprowadziłeś nas, Haszem, nasz BoŜe,
z Egiptu i wykupiłeś nas z domu niewoli.
I za przymierze Twoje, które przypieczę-
towałeś na naszym ciele, i za Twoją To-
rę, której nas nauczyłeś, i za Twoje pra-
wa, które pozwoliłeś nam poznać, i za
Ŝycie, Ŝyczliwość i łaskę, których nam
udzieliłeś. I za spoŜywanie pokarmu,
którym Ŝywisz i utrzymujesz nas zawsze,
kaŜdego dnia i w kaŜdym czasie, i w kaŜ-
dej godzinie.
[Node lecha Haszem Eloheinu, al sze-
hinchalta laawoteinu erec chemda towa
urechawa. Weal szehocetanu Haszem
Eloheinu meerec Micraim, ufeditanu mi-
beit awadim, weal beritecha szechatam-
ta biwsarenu, weal Toratecha szelimad-
tanu, weal chukecha szehodatanu, weal
chajim chen wachesed szechonantanu,
weal achilat mazon szaata zan umefar-
nes otanu tamid, bechol jom uwechol et
uwechol szaa.]
Za wszystko, Haszem, nasz BoŜe, dzięku-
jemy Ci i błogosławimy Ciebie. Niech
będzie błogosławione Twoje Imię ustami
wszystkiego, co Ŝyje, zawsze i na wieki.
Jak jest napisane: „Zjesz i nasycisz się, i
będziesz błogosławił Haszem – twojego
Boga, za ziemię dobrą, którą ci dał”.
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, za tę
ziemię i za poŜywienie.
9
[Weal hakol Haszem Eloheinu anachnu
modim lach, umewarechim otach, jitba-
rach szimcha befi kol chaj tamid leolam
waed. Kakatuw, weachalta wesawata,
uwerachta et Haszem Elohecha, al. ha-
arec hatowa aszer natan lach. Baruch
Ata Haszem, al. haarec weal hamazon.]
Zmiłuj się, Haszem, nasz BoŜe, nad
Jisraelem – Twoim ludem i nad Jerozo-
limą – Twoim miastem, i nad Syjonem –
siedzibą Twojej chwały, i nad króle-
stwem domu Dawida – Twojego poma-
zańca, i nad Domem Wielkim i świętym,
w którym wzywane jest Twoje Imię. BoŜe
nasz, Ojcze nasz – bądź naszym Paste-
rzem, karm nas, utrzymuj nas i podtrzy-
muj nas, i daj nam wytchnienie. I uwol-
nij nas, Haszem, nasz BoŜe, prędko, od
wszystkich naszych udręk. I nie dopuść,
Ŝebyśmy potrzebowali. Haszem, nasz Bo-
Ŝe, ani podarków [od] ludzi, ani poŜyczki
od nich, lecz wyłącznie [darów] z Twojej
ręki – przepełnionej, otwartej, świętej i
szczodrej, abyśmy nie byli zawstydzeni i
nie [doznali] wstydu na wieki.
[Rachem (na) Haszem Eloheinu al
Jisrael amecha, weal Jeruszalaim ire-
cha, weal Cijon miszkan kewodecha,
weal malchut beit Dawid meszichecha,
weal habajit hagadol wehakadosz szeni-
kra szimcha alaw. Eloheinu awinu re-
einu zunenu parnesenu wechalkelenu
wecharwichenu, wecharwach lanu Ha-
szem Elohejnu mehera mikol caroteinu.
Wena al. tacrichenu Haszem Eloheinu,
lo lidei matenat basar wadam, welo lidei
halwatam, ki im lejadecha hamelea ha-
petucha hakedosza weharchawa, szelo
newosz welo nikalem leolam waed.]
(Specjalny fragment wyłącznie szabatowy):
Bądź łaskawy, Panie nasz BoŜe, wzmoc-
nić nas przez Twoje przykazania, szcze-
gólnie przykazanie siódmego dnia, ten
wspaniały i święty Szabat. Bo jest on
prawdziwie wspaniałym i świętym dniem
dla Ciebie, by odpoczywać i czuć się
wolnym, z umiłowanym zatroskaniem dla
przykazania z Twojej woli. Więc bądź ła-
skaw udzielić nam odpoczynku, Panie
nasz BoŜe, bez kłopotu, nieszczęścia, i
płaczu w dzień naszego odpoczynku. I
daj nam być świadkami, Panie nasz Bo-
Ŝe, pocieszenia Syjonu – Twego miasta, i
odbudowania Jerozolimy, Twego święte-
go miasta, bo Ty jesteś Panem pomocy, i
Panem pocieszenia.
[Rece wehachaliceinu Haszem Eloheinu
bemicwotecha, uwemicwat jom haszewii
haszabat hagadol wehakadosz haze, ki
jom ze gadol wekadosz hu lefanecha,
liszbot bo welanuach bo beahawa ke-
micwat reconecha, uwirconecha haniach
lanu Haszem Eloheinu, szelo tehe cara
wejagon waanacha bejom menuchatenu,
weharenu Haszem Eloheinu benechamat
Cijon irecha, uwewinjan Jeruszalaim ir
kodszecha, ki Ata Hu baal hajeszuot
uwaal hanechamot.]
I odbuduj Jerozolimę, miasto święte,
szybko i za dni naszych. Błogosławiony
jesteś Ty, Haszem, który [przez Swe mi-
łosierdzie] wznosi Jerozolimę. Amen.
[Uwene Jeruszalaim ir hakodesz bimhe-
ra wejameinu. Baruch Ata Haszem, bone
(werachamaw) Jeruszalaim. Amen.]
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, Bóg, nasz Ojciec, nasz
Król, nasz WszechpotęŜny, nasz Stwórca,
nasz Wybawca, kształtujący nas. Święty
nasz; Święty Jaakowa, nasz Pasterz; Pa-
sterz Jisraela, Król dobry i czyniący do-
bro wszystkiemu; który kaŜdego dnia –
czynił dobro, czyni dobro i będzie czynił
nam dobro; wyświadczał dobrodziej-
stwa, wyświadcza dobrodziejstwa i bę-
dzie wyświadczał dobrodziejstwa nam
na wieki; przez Ŝyczliwość, łaskawość,
miłosierdzie, wytchnienie, ratunek, po-
wodzenie, błogosławieństwo, zbawienie,
pocieszenie, utrzymywanie i wspieranie,
i miłosierdzie, i Ŝycie, i pokój, i wszystko
co dobre; a wszelkiego dobra na wieki –
oby nas nie pozbawił.
[Baruch Ata Haszem Eloheinu melech
haolam, hael awinu malkenu adirenu
boreenu goalenu jocerenu kedoszenu ke-
10
dosz Jaakow, roenu roe Jisrael, hame-
lech hatow wehametiw lakol, szebechol
jom wajom Hu hetiw, Hu metiw, Hu je-
tiw lanu. Hu gemalanu, Hu gomelenu hu
jigmelenu laad, lechen (u)lechesed ule-
rachamimulerewach hacala wehaclacha,
bracha wiszua nechama parnasa we-
chalkala, werachamim wechajim wesza-
lom wechol tow, umikol tuw leolam al
jechaserenu.]
Miłosierny – niech króluje nad nami na
wieki. Miłosierny – niech będzie błogo-
sławiony w niebie i na ziemi. Miłosierny
– niech będzie wychwalany przez
wszystkie pokolenia i wysławiany przez
nas na wieki i na zawsze i powaŜany
przez nas na wieki wieków.
[Harachaman Hu jimloch aleinu leolam
waed. Harachaman Hu jitbarach ba-
szamajim uwaarec. Harachaman Hu
jisztabach ledor dorim, wejitpaar banu
[laad u]lenecach necachim, wejithadar
banu laad uleolmei olamim.]
Miłosierny – niech zachowa nas w [Swo-
jej] chwale. Miłosierny – niech złamie
jarzmo [na] naszych szyjach i poprowa-
dzi nas wyprostowanych do naszego kra-
ju. Miłosierny – niech ześle nam błogo-
sławieństwo obfite dla tego domu i tego
stołu, z którego jedliśmy.
[Harachaman Hu jefarnesenu becha-
wod. Harachaman Hu jiszbor ulenu me-
al cawarenu, wehu jolichenu komemijut
learcenu. Harachaman Hu jiszlach lanu
bracha meruba babajit haze, weal szul-
chan ze szeachalnu alaw.]
Miłosierny – niech ześle nam Proroka
Elijahu, niech będzie pamiętany dla don-
ra, [który] ogłosi nam wieści dobre,
zbawienne i pocieszające.
[Harachaman Hu jiszlach lanu et Elija-
hu hanawi zachur latow, wiwaser lanu
besorot towot jeszuot wenechamot.]
Nas i wszystko, co mamy, jak byli błogo-
sławieni nasi ojcowie, Awraham, Jic-
chak i Jakow we wszystkim, ze wszyst-
kiego, wszystkim, tak niech pobłogosławi
nas wszystkich razem błogosławień-
stwem pełnym. I powiedzmy: Amen.
[Otanu weet kol aszer lanu, kemo szenit-
barechu awoteinu Awraham, Jicchak
weJakow bakol mikol kol, ken jewarech
otanu kulanu jachad biwracha szelema
wenomar: amen.]
Oby uznano na wysokościach zasługę
ich i naszą, dla strzeŜenia pokoju. [Oby-
śmy] otrzymali błogosławieństwo od
Haszem i sprawiedliwość od Boga, na-
szego Zbawcy, i [obyśmy] znaleźli Ŝycz-
liwość i uznanie u Boga i u ludzi.
[Bamarom jelamedu aleihem wealeinu
zechut, szetehe lemiszmeret szalom. We-
nisa weracha meet Haszem, ucdaka me-
Elohei jiszenu, wenimca chen wesechel
tow beeinei Elohim weadam.]
Miłosierny – oby dał nam w dziedzictwie
dzień, który całkowicie [będzie] Szaba-
tem i odpoczynkiem – na Ŝycie wieczne.
[Harachaman Hu janchilenu [le] jom
szekulo Szabat umenucha lechajei ha-
olamim.]
Miłosierny – niech [sprawi], Ŝebyśmy
zasłuŜyli na czasy Masziacha i na Ŝycie
w Przyszłym Świecie.
[Harachaman Hu jezakenu limot hama-
sziach ulchajei haolam haba.]
WieŜa zwycięstw Swojego króla, okazu-
jący łaskę Swojemu pomazańcowi – Da-
widowi i potomstwu jego na wieki. Ten,
który czyni pokój na wysokościach, oby
uczynił pokój dla nas i dla całego Jisra-
ela. I powiedzmy: Amen.
[Migdol jeszuot malko weose chesed
limszicho leDawid ulezaro ad olam. Ose
szalom bimromaw, Hu jaase szalom al-
einu weal kol Jisrael. Weimru, amen.]
Bójcie się, Haszem, święci Jego, bo ni-
czego nie brak tym, którzy się Go boją.
11
Lwięta cierpią niedostatek i głodują, ale
szukającym Haszem nie brakuje Ŝadnego
dobra. Chwalcie Haszem, bo jest dobry,
bo Jego dobroć [trwa] na wieki. Otwie-
rasz Swoją mądrość i sycisz pragnienia
wszystkiego, co Ŝyje. Błogosławiony
człowiek, który zaufa Haszem, i Haszem
będzie jego ufnością. Byłem młody i ze-
starzałem się, a nie widziałem, [Ŝeby]
sprawiedliwy był opuszczony, a potom-
stwo jego Ŝebrało o chleb. Haszem da si-
łę Swojemu ludowi, Haszem pobłogo-
sławi Swój naród pokojem.
[Jeru et Haszem kedoszaw, ki ein
machsor lireaw. Kefirim raszu weraewu,
wedoreszei Haszem lo jachseru chol tow.
Hodu lHaszem ki tow, ki leolam chasdo.
Poteach et jadecha, umsabia lechol chaj
racon. Baruch hagewer aszer jiwtach
bHaszem, wehaja Haszem miwtacho.
Naar hajiti gam zakanti, welo raiti cadik
neezaw, wezaro mewakesz lachem. Ha-
szem oz leamo jiten, Haszem jewarech et
amo waszalom.]
Następuje koniec kolacji szabatowej.
Kilka dodatkowych szczegółów:
1. najbardziej wskazane są świece koloru bia-
łego;
2. świece powinny być ustawione w widocz-
nym miejscu;
3. świece zawsze powinny same się wypalić.
Nalewanie wody na spodeczek pod świe-
cami, aby płomień zgasł, gdy są juŜ prawie
wypalone nie jest dopuszczalne w Szabat;
4. zapalone w piątek świece nie powinny być
przenoszone aŜ do końca Szabatu;
5. przed umyciem rąk naleŜy zdjąć z palców
biŜuterię;
6. po błogosławieństwie dzieci wskazane jest
pochwalenie ich (szeptem, do ucha) za ja-
kieś osiągnięcia minionego tygodnia;
7. naczynie do umycia rąk powinno być tak
duŜe, aby na kaŜdego przypadało nie mniej
niŜ 100-150 ml wody;

Dzień Szabatu
• Uczestnictwo w porannym naboŜeństwie w
synagodze jest waŜną częścią Szabatu.
Jest to najdłuŜsze z naboŜeństw w tygo-
dniu. Zazwyczaj trwa ono od około 3 go-
dzin.
• Po naboŜeństwie ponownie wygłaszany jest
kidusz – zazwyczaj w synagodze. Po jego
wysłuchaniu powinno się zjeść przynajmniej
babkę albo ciastko w ilości odpowiadającej
kromce chleba.
Trzy posiłki szabatowe (szalosz seudot).
• Jednym z szabasowych nakazów jest spo-
Ŝycie trzech posiłków. Pierwszym z nich jest
piątkowa kolacja. Dwa kolejne naleŜy więc
zjeść zanim Szabat się skończy.
• Drugi posiłek wypada z reguły niedługo po
porannym naboŜeństwie. Trzeci późnym
popołudniem, przed zachodem słońca.
Przed trzecim posiłkiem szabatowym kidusz
nie jest wygłaszany. Birkat hamazon po-
winno zawierać fragment dotyczący Szaba-
tu, poniewaŜ posiłek zaczyna się w Szabat.
Po zakończeniu trzeciego posiłku nie wolno
nic jeść aŜ do zakończenia ceremonii zwa-
nej hawdalą (rozdzielenie), która otwiera
nowy tydzień.
• Kidusz musi być wypowiedziany przed dru-
gim posiłkiem szabatowym – juŜ w domu.
Jeśli wysłuchaliśmy kiduszu w synagodze,
to kidusz w domu nie jest potrzebny.
Osoba wypowiadająca kidusz moŜe stać lub
siedzieć. Zalecane jest nie zmienianie raz przy-
jętego zwyczaju. Inne osoby przy stole powinny
stać, gdy osoba wygłaszająca stoi i siedzieć,
jeśli siedzi.
Kolejność następnych wydarzeń jest identycz-
na, jak podczas wieczoru szabatowego.
• Po drugim posiłku szabatowym moŜna się
zdrzemnąć.
• Później, zaleŜnie od pory roku, jest czas na
inne zajęcia, ale znów – według głównej
zasady organizującej Szabat – uświęcające
ten dzień.
12
Tradycją jest, by w Szabat poświęcić czas stu-
diowaniu Tory. Mędrcy stwierdzają nawet, Ŝe
Szabat został dany Jisraelowi właśnie w celu
studiowania Tory. W ciągu tygodnia rzadko
znajdujemy na to czas. Szabat jest więc zna-
komitym momentem.
Choć wysłuchanie parszy w synagodze wypeł-
nia formalny obowiązek związany ze studiowa-
niem Tory w Szabat, warto poświęcić jeszcze
parę godzin w ciągu dnia na ponowne jej prze-
czytanie wraz z komentarzami. MoŜna takŜe –
jeśli ktoś posiadł odpowiednie umiejętności –
przestudiować fragment Talmudu bądź jakie-
goś kodeksu halachicznego. Zgodnie z indywi-
dualnymi preferencjami moŜna sięgnąć po inne
dzieła, np. filozoficzne bądź opisujące Ŝydow-
ską historię.
Osoby, które mają taką moŜliwość powinny
dwukrotnie przeczytać paraszat na dany ty-
dzień oraz Targum.
Spacer nad morzem, w parku czy w lesie jest
absolutnie dozwolony. Dzieci mogą oddać się
rozmaitym grom i zabawom – jeśli nie polegają
na destrukcji lub tworzeniu.
Zakończenie Szabatu
• Szabat nie kończy się o zachodzie słońca,
ale w chwili, gdy trzy średniej wielkości
gwiazdy pojawią się na niebie. Czas po-
między zachodem słońca a zmrokiem za-
leŜny jest od szerokości geograficznej (w
Polsce jest to zwykle ok. 40 minut). Aby
znać dokładną chwilę zakończenia Szabatu
najlepiej skonsultować się z lokalną syna-
gogą bądź sprawdzić godzinę w Ŝydowskim
kalendarzu.

Hawdala
• W piątkowy wieczór obowiązkowy jest ki-
dusz, a ceremonia hawdali jest koniecznym
elementem zakończenia Szabatu.
• Hawdala moŜe się odbywać w dowolnej
chwili po zapadnięciu zmroku. W synago-
dze ma miejsce po naboŜeństwie wieczor-
nym. Powinna odbywać się takŜe w domu,
jeśli których z członków rodziny nie miał
okazji usłyszeć jej w synagodze.
• Do ceremonii hawdali potrzebne są:
1) specjalna, woskowa świeca skręcona co-
najmniej z dwu świec. Jeśli nie dysponuje-
my specjalną świecą hawdalową, moŜemy
uŜyć dwóch osobnych świec. Podczas ce-
remonii muszą być one trzymane tak, aby
ich płomienie się łączyły;
2) kielich z winem (lub innym napojem, który
jest chamar medina – czyli napój po-
wszechnie pity w danej społeczności, z wy-
jątkiem wody. W takim przypadku zamiast
błogosławieństwa bore pri gafen mówi się
szehakol nihja bidwaro);
3) aromaty (w pudełku – muszą być „słodkie”:
goździki, cynamon, pomarańcza);
4) talerzyk, na który będzie spływał wosk
świecy i wino.
• Świecę hawdalową daje się do trzymania
jednemu z członków rodziny, najczęściej
dziecku.
13
• Rozpoczynamy od napełnienia kielicha, aŜ
płyn zacznie się przelewać poza krawędzie
naczynia. Symbolizuje to Ŝyczenie, aby
błogosławieństwo „przelewało się” na cały
nadchodzący tydzień.
• Zapalamy świecę. Jeśli samotna osoba
dokonuje błogosławieństwa – świeca po-
winna być w lichtarzu.
• Podczas hawdali stoimy. Nie wolno odzy-
wać się do czasu, aŜ ceremonia się zakoń-
czy.
• Osoba prowadząca ceremonię unosi kielich
trzymając go w prawej dłoni i mówi:
Oto Bóg jest moim zbawieniem, zaufam i
nie będę się bał. Bo siłą moją i pieśnią
jest Haszem i stał się moim zbawieniem.
Będziecie czerpać z radością wodę ze
źródeł zbawienia. Do Haszem naleŜy
zbawienie, nad Twoim ludem Twoje bło-
gosławieństwo. Sela. Haszem Mocy jest
z nami, twierdzą dla nas jest Bóg Jaa-
kowa. Sela. Haszem Mocy, szczęśliwy
człowiek, który ufa Tobie. Haszem wy-
baw! Król odpowie nam w dniu naszego
wołania.
[Hinej El jeszuati ewtach we lo ewchad,
ki azi wezimrat jahe Haszem wajhi li lij-
szua uszawtem maim besason mimaanej.
La Haszem hiszua al. amchawerichate-
cha. Sela. Haszem cwaot imanu mizgaw
lanu Elochai Jaakow. Sela. Haszem
cwaot aszrej adam boteach bacha. Ha-
szem hoszija ha Melech jaanenu we jom
karenu.]
Wszyscy:
Dla śydów nastała światłość, wesela,
radość i chwała. Tak teŜ niech będzie i
dla nas. Kielich zbawienia podniosę i
Imienia Haszem wezwę.
[Lajehudim hajta ora wesimcha, wesa-
son, weikar ken tiheja lanu. Kos jeszuaot
esa, wewszem Haszem ekra.]
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, Stwórca owocu wino-
rośli.
 [Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, bore pri hagafen – lub szehakol
nihja bidwaro]
Wszyscy odpowiadają: Amen.
• Kielich przekłada się z prawej dłoni do le-
wej. Prawą dłonią bierze się pudełko z
aromatami i wypowiada błogosławieństwo:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, Stwórca róŜnorod-
nych zapachów.
[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech
haolam, bore minei wesamim.]
Obecni odpowiadają: Amen.
Odmawiający błogosławieństwo wącha aroma-
ty i podaje je innym do powąchania.
• Kielich z winem jest wciąŜ w lewej dłoni
wypowiadającego błogosławieństwa, który
teraz błogosławi ogień świecy:
Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz
Bóg, Król Świata, Stwórca świateł
ognia.
bein or lechodesz, bein Jisrael laamim,
bein jom haszwii leszeset jimei hamaase.
Baruch Ata Haszem hamawdil bein ko-
desz lechol.]
Wszyscy odpowiadają: Amen.
• Prowadzący wypija większość zawartości
kielicha. Następnie wylewa nieco wina na
talerzyk i gasi w nim świecę.
Gaszenie świecy hawdalowej moŜe odbywać
się w róŜny sposób: przez polanie resztką wina,
zanurzenie w resztce wina (wino musi być
uprzednio pite), byle nie przez zdmuchnięcie!
Świeca ma się palić aŜ do końca uroczystości,
ale tylko do końca, bo jej zgaszenie jest wyma-
gane. MoŜna jej uŜyć za tydzień.
Istnieje takŜe zwyczaj zanurzenia w rozlanym
na świece winie, palców i dotknięcia nimi po-
wiek lub uszu, tylnej strony szyi, a takŜe (zwy-
czaj śydów sefardyjskich) kieszeni – jako znak
widzenia i słyszenia oraz powodzenia w na-
stępnym tygodniu – „Szawua tow”.
Zwyczajowo, zaraz po tym, śpiewa się pieśń o
proroku Eliaszu: „Eliaszu - proroku, przybądź
prędko, w naszych dniach, z Mesjaszem – sy-
nem Dawida”.

[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech

haolam, bore meori haesz.]

Wszyscy odpowiadają: Amen.

Po wypowiedzeniu „Amen” wszyscy wyciągają

dłonie w stronę ognia świecy, aby zobaczyć
swoje paznokcie w świetle płomienia – chodzi o
to, aby wykorzystać płomień świecy. Inaczej nie
wolno recytować błogosławieństwa.

• Kielich z winem zostaje następnie przeło-

Ŝony znów do prawej dłoni. Prowadzący
wypowiada następnie słowa:

Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, nasz

Bóg, Król Świata, oddzielający święte od
powszedniego, światło od ciemności,
Jisraela od narodów, Dzień Siódmy od
sześciu dni pracy. Błogosławiony jesteś
Ty, Haszem, czyniący rozróŜnienie po-
między świętym a powszednim.

[Baruch Ata Haszem, Eloheinu, melech

haolam, hamawdil bein kodesz lechol,
14
Szabat
Spokój wewnętrzny.
Po sześciu dniach pracy powstaje czas na
udzielenie sobie odpowiedzi na najwaŜniejsze
pytania, na przykład: jaki jest ostateczny cel
całotygodniowego wysiłku i gonitwy.
Literatura:
1) Kitzur Shulchon Oruch by Rabbi Shlomo
Ganzfried, vol. 1-2 (Jerusalem-New York:
Moznaim Publishing Corporation, 1991)
2) Rabbi Zeev Greenwald, Shaarei Halachah
(Jerusalem-New York: Feldheim Publishers,
2000)
3) Rabbi Hayim Halevy Donin, To Be a Jew
(Basic Books, 2001)

Pokój między ludźmi.

Kolacja szabatowa trwa długo. Nikt przecieŜ nie
spieszy się do Ŝadnej pracy następnego ranka.
Ludzie mają czas, aby się porozumieć.

Pokój między ludźmi a Naturą.

Ludzie przerywają swoją ingerencję (zarówno
destrukcyjną, jak i twórczą) w Naturę. Nie rzą-
dzą ani innymi ludźmi, ani zwierzętami.

Pokój między ludźmi a Bogiem.

Tora mówi, Ŝe Szabat jest „dla Boga”. Przez
Tekst:
całe sześć dni człowiek skupia się na tym,
Paweł Jędrzejewski, Barbara Krawcowicz
czym człowiek chciałby być. W Szabat człowiek
skupia się na tym, czym Bóg chciałby, aby był Konsultacja:
człowiek. Jakub Kowalski

Teksty modlitw i błogosławieństw oraz transliteracje

śycie ma aspekt materialny i duchowy. W ciągu (w większości) za Sidur Szaarei Teszuwa, Warsza-
tygodnia dominuje aspekt materialny. W Szabat wa 2005
aspekt duchowy wysuwa się na plan pierwszy i
człowiek, przez ten szczególny czas, ma okazję Skład i opracowanie graficzne:
Barbara Krawcowicz
bycia bliŜej tego, który przecieŜ materialnie nie
istnieje. Boga.

15