SKRYPT Z WYKADW LOGIKA DLA PRAWNIKW WPIA UJ

BY OZZYMO WYKADOWCY: Prof. Dr hab. T. Gizbert-Studnicki Dr A. Grabowski

KRAKW 2008

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

SPIS TRECI
1. Wykad I - Wprowadzenie do logiki. Logiczna teoria jzyka . 3 2. Wykad II Kategorie syntaktyczne ... 5 3. Wykad III Logika erotetyczna cz. I . 7 4. Wykad IV Logika erotetyczna cz. II ... 9 5. Wykad V Semantyka nazw 11 6. Wykad VI Stosunki midzyzakresowe 13 7. Wykad VII Semantyka zda .. 15 8. Wykad VIII - Teoria relacji .... 17 9. Wykad IX Logika modalna i deontyczna 20 10. Wykad X Teoria definicji cz. I 22 11. Wykad XI Teoria definicji cz. II . 24 12. Wykad XII Podzia logiczny .. 26 13. Wykad XIII Uzasadnianie twierdze ... 28 14. Wykad XIV Metodologia nauk . 31 15. ANEKS Przykadowe zadania egzaminacyjne podawane w trakcie wykadw ... 33

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD I
Temat: Wprowadzenie do logiki. Logiczna teoria jzyka. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Podzia logiki: a) Logika formalna bada schematy wnioskowa niezawodnych, tzn. takich, ktre od prawdziwych przesanek prowadz zawsze do prawdziwych wnioskw. Tradycyjna Klasyczna Klasyczny Rachunek Zda (KRZ) b) Semiotyka logiczna bada logiczne waciwoci jzyka, dy do tego, aby jzyk uczyni metod badawcz. Syntaktyka Teoria skadni. Bada relacje zachodzce wewntrz jzyka, pomidzy jego elementami. Semantyka Bada relacje pomidzy jzykiem, a rzeczywistoci pozajzykow. Jej gwnym paradygmatem jest pojcie prawdy. Pragmatyka Bada relacje pomidzy jzykiem, a jego uytkownikami. Jej gwnym paradygmatem jest pojecie rozumienia. c) Metodologia nauk jej przedmiotem s czynnoci badawcze. Bada ich struktur z nastawieniem na zastosowanie praktyczne. 2. Jzyk z logicznego punktu widzenia jzyk jest rodzin zbiorw :

< S ; Rsk ; Rsem >

S Sownik zbir wszystkich wyrazw nalecych do jzyka Rsk Reguy skadni Rsem Reguy semantyki Znajomo jzyka, to raczej umiejtno, ni wiedza, gdy przejawia si w praktyce w fakcie poprawnego jego uywania, mimo nieznajomoci wszystkich regu. 3. Cechy jzyka: a) Arbitralno wyrazy s przypisane do przedmiotw bez zwizku z natur tych przedmiotw. b) Semantyczno wyrazy jzyka odsyaj do przedmiotw istniejcych poza jzykiem. c) Autonomiczno jzyk odrywa si od istniejcej realnie rzeczywistoci, mona go uywa zarwno do opisu teraniejszoci, jaki i przeszoci i przyszoci. d) Kreatywno kady znajcy jzyk ma moliwo generowania i rozumienia nieskoczonej liczby zda. Wynika to z faktu, e jzyk skada si z regu rekursywnych takich, ktre mog by uywane wielokrotnie. e) Dwuklasowo jzyk (naturalny) zorganizowany jest na dwch poziomach: KOD samoistne elementy jzyka bez przypisanego znaczenia. Jest pasoytniczy w stosunku do jzyka naturalnego. Zorganizowane elementy jzyka wyposaone w znaczenie.

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

4. Funkcje jzyka: a) Przedstawieniowa opisywanie rzeczywistoci pozajzykowej. Teza Sapira-Whorfa struktura jzyka determinuje sposb postrzegania wiata (tzw. relatywizm jzykowy). b) Ekspresywna wyraeniowa c) Normatywna wpywajca d) Fatyczna polega na nawizywaniu kontaktu z innymi ludmi e) Performatywna oparta na wypowiedziach dokonawczych. 5. Rodzaje jzykw: a) Naturalne powstae w wyniku naturalnego i spontanicznego rozwoju. Jego reguy semantyczne s nieostre, co z punktu widzenia nauk cisych jest wad, ale umoliwia codzienn komunikacj jzykow. b) Sztuczne stworzone specjalnie do okrelonego celu, jego reguy s jednoznaczne, stosowany chtnie w naukach cisych (np. jzyk matematyczny, chemiczny itd.). 6. Jzyk prawny jest hybryd jzyka naturalnego i sztucznego, ze wzgldu na: Zmodyfikowane sownictwo - swoiste okrelenia prawnicze, np. cesja, aport itp. Zmodyfikowan semantyk - niektrym wyraeniom przypisywane s znaczenia odmienne od tych funkcjonujcych s w jzyku naturalnym, np. powd, zobowizanie itp. 7. a) b) c) Zrnicowania w obrbie jzyka: Terytorialne (w zakresie semantyki, z punktu widzenia logiki kady dialekt to inny jzyk) Zwizane ze statusem spoecznym Zwizane z wiekow struktur spoeczn.

8. Rne punkty spojrzenia na jzyk (F. de Saussure): a) Langue jzyk jako system, zbir regu abstrakcyjnych. b) Parole jzyk jako konkretne nawyki, realizowane w procesie mwienia przez jego uytkownikw, jest to umiejtno praktyczna. Te dwa punkty nie s tosame, ale wpywaj na siebie. c) N. Chomsky: Jzyk jako system jest w stanie wygenerowa nieskoczon ilo zda, ale w uyciu funkcjonuje tylko ograniczona ich liczba. Zrnicowania wynikajce ze struktury spoecznej, to zrnicowania na poziomie parole. Reguy mowy reguy, ktre pozwalaj na dostosowanie konkretnej wypowiedzi do sytuacji spoecznej.

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD II
Temat: Kategorie syntaktyczne. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Syntaktyka bada zalenoci wewntrz-jzykowe pomidzy elementami jzyka. Tradycyjny podzia gramatyczny (czci mowy, czci zdania) nie jest przedmiotem zainteresowania syntaktyki logicznej. a) Zdanie jest paradygmatem syntaktyki i winno by rozumiane intuicyjnie. Nie jest tosame z definicj zdania w sensie logicznym. b) Kategoria syntaktyczna dwa wyrazy nale do tej samej kategorii syntaktycznej, jeeli mog by sob zastpione w tym samym zdaniu. c) Test substytucji: Maria kocha Jana. So kocha Jana. Piotr kocha Jana. 2. Kategoria nazw nazw jest wyraz, ktry moe by pomylnie podstawiony do zdania o budowie:

A jest B
Nazwa nie jest tosama z rzeczownikiem, gdy moe by ni liczebnik, zaimek, zesp wyrazw zoonych. a) Zaoenie jzyka pozycyjnego istniej dwa rodzaje jzykw: fleksyjne (miejsce w strukturze zdania wyznacza kocwka deklinacyjna) np. wikszo jzykw sowiaskich, oraz pozycyjne (miejsce w strukturze zdania wyznacza pozycja wyrazw w zdaniu) jzyk angielski, niemiecki. 3. Kategoria funktorw funktor peni okrelon funkcj w zdaniu, wraz z innymi wyrazami tworzy zdanie. a) Funktor zdaniotwrczy od dwch nazw: Z Maria kocha Jana. n n b) Funktor zdaniotwrczy od jednej nazwy: Z Maria pi. n c) Funktor zdaniotwrczy od dwch zda: Z Maria kocha Jana, bo so pi. Z Z d) Funktor zdaniotwrczy od jednego zdania: Z Nieprawda, e so pi. Z e) Funktor nazwotwrczy od jednej nazwy: n Pikna Maria. n

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

f) Funktor nazwotwrczy od dwch nazw: Z n n Maria okrutnie maltretuje Jana. Z n n g) Funktor funktorotwrczy, tworzcy funktor funktorotwrczy: Z n n Z n n Maria wyjtkowo okrutnie maltretuje Jana. Z n n Z n n h) Funktor zdaniotwrczy od jednej nazwy z funktora zdaniotwrczego od jednej nazwy: Z n So gboko pi. Z n Formalna definicja zdania jeeli wypowied rozpisana zgodnie z logiczn teori skadni da si uproci si w ten sposb, aby pozostao samo Z, to wypowied ta jest zdaniem. DEFINICJA TA JEST NIEUPRAWNIONA, gdy wyprowadza skutki z tych samych, uprzednio przyjtych zaoe (tzn. aby rozpisa wypowied w logicznej teorii skadni, naley przyj intuicyjne rozumienie zdania). 4. Reguy logicznej teorii skadni: a) Reguy kwalifikacyjne pozwalaj odrni kategorie syntaktyczne b) Reguy konstrukcyjne rzdz budow wypowiedzi. Logiczna teoria skadni nie nadaje si zastosowa dla jzykw naturalnych, gdy w jzykach tych reguy kwalifikacyjne s nieostre to samo sowo ma rne zastosowania w rnych zdaniach. Nadaj si natomiast do jzyka sztucznego.

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD III
Temat: Logika erotetyczna, cz. I Wykadowca: Dr A. Grabowski 1. Logika erotetyczna logika pyta i odpowiedzi. Jej twrcami byli przedstawiciele szkoy lwowsko-warszawskiej. Gwny twrca Kazimierz Ajdukiewicz. 2. a) b) c) Pytanie wyraenie skadajce si z: Partykuy pytajnej czy?, kto?, jaki?, itp. Zdanie, lub jego fragment okrelenie treci pytania Znak zapytania

Jest to definicja syntaktyczna, ktra nie jest tosama z definicj pytania w sensie semantycznym. 3. Schemat odpowiedzi (datum questionis) funkcja zdaniowa, ktrej tre wyznaczona jest przez partyku pytajn, oraz tre pytania. Zakres niewiadomej pytania zbir elementw, ktrych nazwy mona wstawi na miejsce niewiadomej pytania, zgodnie w tym, czego pytanie dotyczy: a) Zbir skoczony, zw. dwuelementowy (dla pyta rozstrzygnicia): Czy Jan kocha Zosi? TAK (Jan kocha Zosi) NIE (Jan nie kocha Zosi) b) Zbir nieskoczony (dla pyta zamknitych): Kto odkry Ameryk? X odkry Ameryk c) Nieustalony (dla pyta otwartych): Dlaczego egzamin jest prosty? 4. Logiczna analiza pyta: Pytania rozstrzygnicia zaczynaj si od partykuy Czy Dwuczonowe istniej tylko dwa wzajemnie wykluczajce si warianty odpowiedzi (np. Czy Jan Kocha Zosi?). Wieloczonowe istnieje skoczona liczba wzajemnie wykluczajcych si odpowiedzi (np. Czy Pary ley nad Wis, Sekwan, Loar?). Pytania dopenienia zaczynaj si od dowolnej innej partykuy. Pytania zamknite posiadaj schemat odpowiedzi. Pytania otwarte nie posiadaj schematu odpowiedzi. Pytania proste chodzi o uzyskanie jednej informacji. Pytania zoone chodzi o uzyskanie wicej ni jednej informacji. Od strony gramatycznej jest to pytanie zadane z uyciem wicej ni jednej partykuy pytajnej (np. Kto i kiedy odkry Ameryk?) Pytania waciwie postawione Pytania niewaciwie postawione
7

II

III

IV

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

5. a) b) c) d)

Pozostae rodzaje pyta: Retoryczne Zoliwe Pozorne Sugerujce: Sugerujce fakty pytajcy podaje pewne fakty, ktrych pytany nie mia, lub o ktrych zapomnia. Sugerujce emocje polega na uyciu okrele pejoratywnych, co ma na celu wywoanie wpywu na odpowiadajcym.

6. Dyrektywiczny charakter pyta: a) Zaoenie H. Kelsena normy prawne mog regulowa dowolne zachowanie ludzkie, niemniej naley rozwaa ich sensowno. Wg Kelsena bezsensowna jest norma, ktra nie pozwala adresatowi zachowa si z ni zgodnie, lub do ktrej zastosowanie si nie jest moliwe (np. adnemu czowiekowi nie wolno umrze). b) Odniesienie do logiki erotetycznej (Ajdukiewicz) dyrektywiczny charakter pytania polega na tym, e pytany musi mie moliwo udzielenia odpowiedzi prawdziwej, lub faszywej. 7. Zaoenie pytania np. do pytania Kto odkry Ameryk? zaoeniem pytania jest twierdzenie Ameryka zostaa odkryta. a) Pozytywne Kto jest krlem Polski? - Polska jest monarchi. b) Negatywne Ktra liczba parzysta jest niepodzielna przez 2? Nie istnieje liczba parzysta niepodzielna przez 2. Wg Ziembiskiego nie naley rozrnia zaoenia pozytywnego i negatywnego. 8. Odrnienie pyta: a) Waciwie postawionych jego zaoenie nie jest faszywe. b) Niewaciwie postawionych pytanie, ktrego zaoenie jest faszywe, tzn. niemoliwe jest udzielenie odpowiedzi prawdziwej, lub faszywej. Poprawn odpowiedzi, na pytanie niewaciwie postawione jest odpowied znoszca bdne zaoenie pytania. c) Obarczonych bdem podwjnego pytania: Panie sdzio, czy przesta Pan bra apwki? TAK, przestaem. NIE, nie przestaem. NIE, gdy nigdy nie braem. Wg Ajdukiewicza to pytanie jest waciwie postawione, ale odpowied nie jest rozstrzygajca. Wg Ziembiskiego pytanie jest niewaciwie postawione, gdy zaoenie pytania jest faszywe (Sdzia bierze apwki).

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD IV
Temat: Logika erotetyczna, cz.II Wykadowca: A. Grabowski 1. a) b) c) d) Charakterystyka odpowiedzi: Prawdziwe Wymaga odesania od kryterium pozalogicznego Faszywe (koncepcja prawdy). Waciwe Niewaciwe odpowied niewaciwa, to odpowied: Nie zbudowana wedug schematu odpowiedzi. Zbudowana wedug schematu, ale taka, ktrej niewiadoma zostaa zastpiona przez odpowied spoza zakresu niewiadomej pytania. Cakowite wprost tosama z odpowiedzi waciw. Cakowite nie wprost taka, z ktrej odpowied wynika. Czciowe taka, ktra pozwala wyeliminowa niektre odpowiedzi. Znoszce mylne zaoenie pytania Nie znoszce mylnego zaoenia pytania

e) f) g) h) i)

Kto odkry Ameryk? Ad. a Krzysztof Kolumb odkry Ameryk. Ad. b Jan Nowak odkry Ameryk. Ad. c Jan Nowak odkry Ameryk. Ad. d Liczba odkrya Ameryk. lub Nie, nie odkry. Ad. e Jan Nowak odkry Ameryk. Ad. f Najwybitniejszy hiszpaski odkrywca odkry Ameryk. Ad. g aden Niemiec nie odkry Ameryk. Ad. h Ameryka nie zostaa odkryta. Ad. i Jan Nowak odkry Ameryk. 2. Koncepcje prawdy: a) Klasyczna (korespondencyjna) prawdziwe jest zdanie, ktre jest zgodne (tj. koresponduje) z rzeczywistoci. b) Kryterialne: Teoria oczywistoci (Kartezjusz) zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy jest oczywiste. Teoria koherencyjna (spjnoci) zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy jest zgodne ze zdaniami wczeniej uznanymi za prawdziwe. Zakada kumulatywny rozwj wiedzy i jest w opozycji do wspczenie przyjmowanej teorii zmiany paradygmatu. Teoria pragmatyczna (nauka amerykaska) zdanie jest prawdziwe, gdy przynosi poytek, a faszywe, gdy przynosi szkod. Teoria konsensualna (zgody powszechnej) zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy jest powszechna zgoda na to, by byo ono prawdziwe. 3. Pytania sugestywne w procesie karnym (na podstawie KPK): Art. 271 1 (starego KPK) wiadek skada zeznania zaczynajc od pytania co i z jakiego rda wiadomo mu w sprawie. Modele przesucha: Model spontaniczny sd pozwala przesuchiwanemu na spontaniczn wypowied.
9

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

Model zadawania pyta przesuchiwany tylko odpowiada na zadawane pytania. Model mieszany przesuchiwanemu najpierw pozwala si na swobodn wypowied, po czym zadaje pytania doprecyzowujce. Art. 191 2 norma wyznaczajca kolejno pyta, od ktrych rozpoczynamy przesuchanie. Art. 314 2 (stary KPK) uchylenie pytania, ktre sd uzna za: nieistotne, nie majce znaczenia dla sprawy, obraajce przesuchiwanego, lub zmierzajce do ustalenia kwestii ju ustalonych. Art. 171 4 zakaz zadawania pyta sugerujcych. Art. 171 6 organ przysugujcy uchyla sugerujce i te, ktre uzna za nieistotne. Art. 370 4 prowadzcy uchyla ww. pytania, oraz te, ktre uznaje za niestosowne.

Stanowisko doktryny doktryna posuguje si pojciem sugestywnoci wg Ajdukiewicza, oraz podkrela, e trzeba uwaa z pytaniami rozstrzygnicia, gdy zawieraj wicej sugestywnych informacji. Przyjmuje si, e w pewnych wypadkach pytania sugerujce s dopuszczalne, jako tzw. pytania kontrolne (gdy badamy prawdomwno wiadka). Niedopuszczalne s natomiast: pytania wykraczajce poza ramy postpowania i niestosowne (np. zawierajce wulgaryzmy, lub zmierzajce do ustalenia tego, co ju zostao ustalone). Przyjmuje si, e warto dowodowa dowodu uzyskanego w postaci odpowiedzi na pytanie sugerujce jest mniejsza, ni uzyskanej w wyniku pozostaych pyta. 4. a) b) c) d) e) 5. a) b) c) Pi warunkw pytania prawidowo postawionego: Sensowne Celowe Syntaktycznie prawidowe Zrozumiae Musi istnie moliwo przynamniej jednej prawidowej (dla pytania zamknitych)

Katalog rad kryminalistyki: Konstrukcja pytania winna odpowiada wskazaniom logicznym i regulacjom prawnym Cel pytania winien by objty materi postpowania Naley przygotowa si do przesuchania i przewidzie tre odpowiedzi: Pytania gwne Pytania dodatkowe Pytania ewentualne d) Zadajc pytanie trzeba skorzysta z metod opartych na nauce.

10

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD V
Temat: Semantyka nazw. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Podstawowe pojcia semantyki nazw: a) Desygnat nazwy desygnatem nazwy A jest rzecz, o ktrej zgodnie z prawd orzec mona A. b) Relacja oznaczania relacja zachodzca midzy nazw, a jej desygnatem. c) Zakres nazwy zbir desygnatw danej nazwy. Zbir w sensie dystrybutywnym (np. zakres nazwy) zbir A jest tosamy ze zbiorem B, gdy kady element zbioru A naley do zbioru B. Nie jest tosamy ze zbiorem w sensie kolektywnym, czyli caoci skadajcej si z czci. 2. Podzia nazw ze wzgldu na liczb desygnatw: a) Nazwa oglna nazwa majca wicej ni jeden desygnat. b) Nazwa jednostkowa nazwa majca dokadnie jeden desygnat. Kategoria syntaktyczna Liczb desygnatw wyznacza struktura jzyka (np. najdusza rzeka wiata). Kategoria semantyczna Liczb desygnatw wyznacza rzeczywisto pozajzykowa (np. polski laureat pokojowej Nagrody Nobla) c) Nazwa pusta nazwa nie majca adnego desygnatu. Zakresem nazwy pustej jest zbir pusty. krl Polski Nazwa pusta w wiecie aktualnie istniejcym. Nazwa oglna w wiecie realnie istniejcym z uwzgldnieniem historii. Obecny krl Francji jest ysy. To zdanie nie jest prawdziwe. Zdanie jest w istocie koniugacj, w ktrej presupozycj jest zdanie Istnieje obecny krl Francji. Warto logiczna nie przysuguje temu zdaniu, poniewa jego presupozycja nie jest speniona. Presupozycja jest odporna na negacj. smurf, elf, wampir Na potrzeby logiki przyjmuje si, e nazwy te s nazwami pustymi, gdy wiat realnie istniejcy jest jedynie istniejcym. 3. Podzia nazw ze wzgldu na kategori ontologiczn: a) Nazwy konkretne odnosz si do rzeczy ze wiata przedmiotowego (np. krzeso, mikrofon, ale te nimfa). b) Nazwy abstrakcyjne wskazuj na pewne cechy wsplne, na pewien stan lub stosunek (np. cnota, mio, cisza). c) Bd hipostazowania dopatrywanie si cech desygnatw nazwy konkretnej w desygnatach nazwy abstrakcyjnej. Czy i jak istniej nazwy abstrakcyjne? Idealizm (Platon) nazwy konkretne istniej realnie i obiektywnie w wiecie idei.
11

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

Reizm (Kotrabiski) istniej tylko nazwy konkretne, nazwy abstrakcyjne to hipostazy nazwy pozorne. Pomidzy nazwami konkretnymi i abstrakcyjnymi nie zachodzi test substytucji: Szczero przeraa Jan. Dobre zdanie jzyka polskiego (przy zaoeniu jzyka pozycyjnego) Jan przeraa szczero. Zdanie nie naley jzyka polskiego

Przykad jest dowodem na to, e semantyka motywuje skadni. 4. Nazwy generalne i indywidualne: a) Nazwy generalne pozwala je odrni ju sama znajomo jzyka polskiego (np. krzeso, so, mikrofon). b) Nazwy indywidualne nazwy pozbawione znaczenia w jzyku polskim (np. Lech Kaczyski, Wisa). 5. Podzia nazw ze wzgldu na zakres: a) Nazwy kolektywne oznaczajce zbiory (np. biblioteka, wojsko) b) Nazwy niekolektywne nie oznaczajce zbiorw. 6. Nazwy prywatne i nieprywatne: a) Nazwy prywatne podkrelaj brak czego (np. niepoczytalno) b) Nazwy nieprywatne pozostae nazwy. 7. Tre nazwy: a) Pena - treci pen nazwy N jest zbir wszystkich cech przysugujcych wsplnie wszystkim desygnatom nazwy N (w tym sensie, e wszystkie desygnaty nazwy N maj wszystkie te cechy i tylko desygnaty nazwy N maj kad z tych cech. b) Charakterystyczna - tre charakterystyczna nazwy N to jakikolwiek zbir cech taki, e wszystkie desygnaty nazwy N maj wszystkie te cechy i tylko desygnaty nazwy N maj kad z tych cech. c) Jzykowa (znaczenie nazwy) - Treci jzykow nazwy N jest taka tre charakterystyczna nazwy N, ktra suy uytkownikowi jzyka do rozpoznawania desygnatw tej nazwy. Kwadrat: Ad. a) pasko, czworoboczno, prostoktno, rwnoboczno, wpisywalno w koo, etc. (nie mona tego katalogu wyczerpa) Ad. b) pasko, czworoboczno Ad. c) - pasko, czworoboczno, prostoktno, rwnoboczno

12

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD VI
Temat: Stosunki midzyzakresowe. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Podstawowe pojcia: a) Zbir uniwersalny (uniwersum) zbir wszystkiego co istnieje. Oznaczany jako odcinek. b) Negacja przynazwowa negacj przynazwow nazwy A, jest nazwa A (np. so i nie-so). 2. Stosunki midzyzakresowe: a) Zawierania: A Podrzdno: A student B ssak B Rwnowano: A student B suchacz uczelni wyszej Nadrzdno: A gryzo B kuna
A A

b) Krzyowania: Niezaleno: A pose B przestpca Podprzeciwiestwo: A ssak B nie-so

A B A B

c) Wykluczania: Przeciwiestwo: A profesor B so Sprzeczno: A so A nie-so

A

A B

POMIDZY DWIEMA DOWOLNYMI NIEPUSTYMI NAZWAMI JZYKA ZACHODZI ZAWSZE DOKADNIE JEDEN Z POWYSZYCH STOSUNKW ZAKRESOWYCH !!!

13

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

3. Stosunki zakresowe pomidzy nazwami pustymi i niepustymi: a) Jeeli dane s dwa zbiory: pusty i niepusty, to zbiory te zarwno si w sobie zawieraj, jak i wykluczaj:

A krasnoludek B so Stosunek przeciwiestwa Stosunek podrzdnoci Zada takich nie rozwizuje si metod graficzn! 4. Metajzyk: a) Antynomia semantyczna: TO ZDANIE JEST FASZYWE
Prawda (1) Zaoenie to prowadzi do sprzecznoci, gdy przyjcie zdania za prawdziwe, prowadzi do faszu. Fasz (0) Zaoenie to prowadzi do sprzecznoci, bowiem przyjcie zdania za faszywe, prowadzi do prawdy.

Antynomi t rozwiza dopiero A. Tarski w latach 30-tych XX wieku. Wg Tarskiego zdaniu temu nie przysuguje warto logiczna, gdy jest ono bezsensowne (odnosi si do samego siebie). Konieczne jest odrnienie stopni jzyka. Tarski jako pierwszy uy okrelenia metajzyk.
SO jest DOM jest STATEK albo AUTO NAZWA FUNKTOR

RZECZYWISTO POZAJZYKOWA

JZYK PRZEDMIOTOWY

METAJZYK J. PRZEDMIOTOWEGO

Nie da si ustali stosunku zakresowego pomidzy nazwami j. przedmiotowego (np. so) i nazwami metajzyka (np. nazwa pusta), gdy nie maj one wsplnego uniwersum.
14

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD VII
Temat: Semantyka zda. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Rodzaje przydawek przynazwowych: a) Determinujca: A kuna B tresowana kuna Stosunek nadrzdnoci (podrzdnoci) b) Konfirmujca: A przyjaciel B prawdziwy przyjaciel Stosunek rwnowanoci c) Modyfikujca: A A przyjaciel B faszywy przyjaciel Stosunek przeciwiestwa

B A

2. Koncepcje prawdy (patrz wykad IV pkt. 2) 3. Rodzaje zda: a) Syntetyczne (a posteriori) aby oceni ich prawdziwo, potrzebne jest dowiadczenie, empiria (np. Anna skoczya 19 lat). b) Analityczne (a priori) ich prawdziwo wynika z samego znaczenia (np. Kwadrat ma cztery boki). c) Wewntrznie sprzeczne samo znaczenie przesdza o faszywoci (np. Kwadrat ma 5 bokw). 4. Rodzaje funktorw zdaniotwrczych od jednego zdania: a) Ekstensjonalne (prawdziwociowe) ich warto logiczn wyznacza wycznie warto argumentw (np. wszystkie funktory KRZ). b) Intensjonalne (treciowe) wartoci logicznej zdania nie mona ustali jedynie na podstawie znajomoci wartoci logicznej argumentw (np. funktory logiki modalnej i deontycznej). 5. Wieloznaczno w jzyku: a) Homonimia i polisemia zjawiska, w ktrych jednemu wyrazowi jzyka przypisane jest wicej ni jedno znaczenie: Homonimia wyrazy poczone znaczeniem s bez zwizku. Polisemia wyrazy poczone znaczeniem s spokrewnione. W tekstach prawnych homonimia nie sprawia wikszych problemw, gdy wyraz jest osadzony w kontekcie. Duo wiksze problemy sprawia polisemia. b) Nieostro nazwa N jest nieostra, gdy jej brzeg jest zbiorem niepustym. Brzegiem nazwy N jest zbir tych przedmiotw, o ktrych uytkownik nazwy nie jest w stanie orzec ani N, ani nie-N. Sposobem na eliminacj nazw Nazwy jednostkowe s zawsze ostre. nieostrych w tekcie prawnym jest Nazwy puste nie mog by nieostre. wprowadzenie definicji legalnej. Tylko nazwy oglne mog by nieostre.
15

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

c) Otwarta tekstowo (open texture) zawsze jest moliwe zaistnienie stanu, w ktrym (w wyniku rozwoju nauki) zaistnieje wtpliwo, czy jaka nazwa (definicja) obejmie dany przedmiot (np. w wyniku rozwoju technik informatycznych konieczne byo poszerzenie definicji legalnej utworu w prawie autorskim, o programy komputerowe). Otwartej tekstowoci nie da si wyeliminowa, gdy niemoliwe jest przewidzenie kierunkw rozwoju nauki. d) Okazjonalno nazwa jednostkowa majca jeden desygnat (np. ja), ale zmieniajcy si w zalenoci od tego, przez kogo zostaa wypowiedziana. Interpretacja wypowiedzi okazjonalnej zaley do empirii. e) Presupozycje role znaczeniowe: Prosta uywanie nazwy w odniesieniu do konkretnego jej desygnatu (np. So biegnie ulic.) Formalna uywanie nazwy w odniesieniu do caego jej zakresu (np. So jest ssakiem). Materialna uywanie nazwy w odniesieniu do metajzyka (np. So jest nazw). f) Amfibolia wieloznaczno skadniowa. Zdanie, w ktrym poszczeglne wyrazy s jasne, ale cao moe by rozumiana wieloznacznie, np.: Ucz studenta (czego?) matematyki. Ucz (kogo?) studenta matematyki. g) Znaczenia dosowne i przenone: Bd figuratywnego mylenia traktowanie dosowne wyrae, ktre zostay uyte w przenoni.

16

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD VIII
Temat: Teorie relacji Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. a) b) c) d) e) Podstawowe pojcia: Czony relacji obiekty poczone relacj (poprzednik i nastpnik) Dziedzina relacji zbir wszystkich poprzednikw relacji. Przeciwdziedzina zbir wszystkich nastpnikw relacji. Pole relacji dziedzina + przeciwdziedzina. Relatywizacja do zbioru mwic np. o relacji bliniactwa automatycznie odnosimy t relacj do zbioru ludzi. f) Zapis graficzny:

a Rb
a pozostaje w relacji R do b Ilekro bdzie mowa o zbiorach, mamy na myli zbiory w sensie dystrybutywnym (tzn. [4,7,1] = [7,1,4]) 2. Pary uporzdkowane wana jest kolejno, w jakiej wyliczamy elementy zbioru, np. (a,b) (b,a). 3. Iloczyn kartezjaski iloczynem kartezjaskim zbioru X i zbioru Y, jest zbir wszystkich par uporzdkowanych, w ktrych na pierwszym miejscu wystpuje element zbioru X, a na drugim element zbioru Y, np.: [a, b] i [2,6,7] = (a,2) (a,6) (a,7) (b,2) (b,6) (b,7) 4. Kwadrat kartezjaski iloczyn kartezjaski zbioru X przez zbir X, np.: [4,5,1] = (4,4) (4,5) (4,1) (5,4) (5,5) (5,1) (1,4) (1,5) (1,1) 5. Relacja R okrelona w zbiorze X jest podzbiorem kwadratu kartezjaskiego zbioru X, np.: Relacja wikszoci dla X = [4,5,1] = (4,4) (4,5) (4,1) (5,4) (5,5) (5,1) (1,4) (1,5) (1,1) 6. Charakterystyka relacji: a) Symetrycznoci: Symetryczno relacja R jest symetryczna zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X i Y, to zachodzi take midzy Y i X (np. relacja rwienictwa). Przeciwsymetryczno relacja R jest przeciwsymetryczna zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X i Y, to nieprawda, e zachodzi take midzy Y i X (np. relacja bycia wikszym). Niesymetryczno - relacja R jest niesymetryczna zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X i Y, to czasem zachodzi, a czasem nie zachodzi midzy Y i X (np. relacja lubienia).
17

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

b) Przechodnioci: Przechodnio relacja R jest przechodnia zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X a Y a Z, to zachodzi take midzy X a Z (np. relacja starszestwa). Przeciwprzechodnio relacja R jest przeciwprzechodnia zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X a Y a Z, to nieprawda, e zachodzi take midzy X a Z (np. relacja ojcostwa). Nieprzechodnio relacja R jest nieprzechodnia zawsze i tylko wtedy, gdy jeeli zachodzi pomidzy X a Y a Z, to czasem zachodzi, a czasem nie zachodzi midzy X a Z (np. relacja pokrewiestwa). c) Zwrotnoci: Zwrotno relacja R jest zwrotna zawsze i tylko wtedy, gdy zachodzi midzy kadym elementem zbioru, a nim samym (np. relacja bycia rwnym). Przeciwzwrotno relacja R jest zwrotna, gdy nieprawda, e zachodzi midzy kadym elementem zbioru, a nim samym (np. relacja bycia wikszym). Niezwrotno relacja R jest niezwrotna zawsze i tylko wtedy, gdy czasem zachodzi, a czasem nie zachodzi, midzy kadym elementem zbioru, a nim samym (np. relacja lubienia). d) Spjnoci: Spjno relacja R jest spjna zawsze i tylko wtedy, gdy zachodzi pomidzy kad par tego zbioru albo w jednym, albo w drugim kierunku (np. relacja bycia wikszym). Przeciwspjno relacja R jest przeciwspjna zawsze i tylko wtedy, gdy nie zachodzi dla adnej pary tego zbioru ani w jednym, ani w drugim kierunku. Niespjno relacja R jest niespjna zawsze i tylko wtedy, gdy czasem zachodzi, a czasem nie zachodzi pomidzy parami tego zbioru albo w jednym, albo w drugim kierunku (np. relacja pokrewiestwa w najbliszej rodzinie). 7. Relacje w stosunkach zakresowych: d) Stosunek podrzdnoci, relacja: Przeciwsymetryczna Przeciwprzechodnia Przeciwzwrotna Niespjna e) Stosunek rwnowanoci, relacja: Symetryczna Przechodnia Zwrotna Niespjna. f) Stosunek podprzeciwiestwa, relacja: Niesymetryczna Przeciwzwrotna Przeciwprzechodnia Niespjna

d) Stosunek niezalenoci, relacja: Symetryczna Nieprzechodnia Przeciwzwrotna Niespjna e) Stosunek przeciwiestwa, relacja: Symetryczna Nieprzechodnia Przeciwzwrotna Niespjna

18

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

8. Konwers relacji konwersem relacji xRy, jest relacja yRx. 9. Relacje porzdkujce: a) Cakowicie (mocno) relacje przeciwsymetryczne, przechodnie i spjne (np. relacja norm: konstytucyjnych, ustawowych, z rozporzdzenia gdy w zbiorze tym nie ma norm o takiej samej mocy prawnej). b) Czciowo (sabo) relacje przciwsymetryczne, przechodnie i niespjne (np. relacja wynikw egzaminu, uszeregowana w kolejnoci od najlepszych gdy zdarzaj si wyniki jednakowe ) 10. Rodzaje przyporzdkowania: a) Jednojednoznacznie takie, gdy jeden element dziedziny odpowiada dokadnie jednemu elementowi przeciwdziedziny:
X1 X2 X3 Y2 Y3 Y1

Np. monogamiczne maestwo

b) Jednowieloznaczne takie, gdy jeden z elementw dziedziny moe odpowiada wielu elementom przeciwdziedziny:
Y1 X2 Y2 Y3

Np. relacja macierzystwa

c) Wielojednoznaczne takie, gdy jeden z elementw przeciwdziedziny moe odpowiada dokadnie wielu elementom dziedziny:
X1 X2 X3 Y2

Np. relacja bycia podwadnym

d) Wielowieloznaczne takie, gdy kady element dziedziny, moe odpowiada wielu elementom przeciwdziedziny:
X1 X2 X3 Y2 Y3 Y1

Np. relacja bycia znajomym

19

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD IX
Temat: Logika modalna i deontyczna. Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. a) b) c) Logiki funktorw intensjonalnych: Logika modalna (aletyczna) logika funktorw konieczne, e; moliwe, e Logika deontyczna logika funktorw nakazane, e; zakazane, e; dozwolone, e Logika epistemiczna logika funktorw wiem, e; wierz, e

LOGIKA MODALNA 1. Operatory: a) Kp Konieczne, e p b) Mp Moliwe, e p 2. Stylizacje: a) Stylizacja de dictum: Konieczne, e kady czowiek umrze. b) Stylizacja de re: Kady czowiek musi umrze. 3. Sensy koniecznoci: a) Logiczny p jest konieczne w sensie logicznym, gdy p wynika logicznie ze zda uznanych uprzednio za prawdziwe. b) Dynamiczny p jest konieczne w sensie dynamicznym, gdy jest powodowane przez pewne obiektywnie istniejce czynniki (np. Konieczne, e kady czowiek umrze). c) Tetyczny p jest konieczne w sensie tetycznym wtedy, gdy p wynika z faktu ustanowienia, (np. Konieczne, e Jan paci podatki). d) Aksjologiczny p jest konieczne w sensie aksjologicznym, wtedy, gdy p jest podane ze wzgldu na jakie uznane wartoci (np. Konieczne jest uniknicie wojny). e) Psychologiczny p jest konieczne w sensie psychologicznym wtedy, gdy p wynika z psychicznego przekonania podmiotu wypowiadajcego (np. Konieczne, e zdam egzamin z logiki). 4. Sensy moliwoci: a) Moliwo dwustronna Mp ~Mp np.: Jeeli moliwe, e zdam egzamin, to moliwe e nie zdam egzaminu. Jest to sens potoczny, a nie logiczny. b) Moliwo jednostronna Moliwo Mp nie przesdza o tym, e ~Mp. Sens logiczny moliwoci.

20

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

5. Kwadrat logiki modalnej: Kp K~p

Mp

M~p

Kwadrat opisuje prawa logiki modalnej, tzn. wpisane w niego funktory maj zawsze warto 1. a) Nadrzdno Konieczne, e p jest nadrzdne do moliwe, e p, gdy jeeli konieczne, e p, to moliwe, e p (implikacje przy pionowych bokach). b) Sprzeczno Konieczne, e p jest sprzeczne, z moliwe, e nie p, gdy nigdy nie jest tak, e obie formuy s jednoczenie prawdziwe, lub jednoczenie faszywe (alternatywy rozczne przy przektnych). c) Przeciwiestwo Konieczne, e p, jest przeciwne do konieczne, e nie p, gdy nie jest moliwe, aby obie formuy byy jednoczenie prawdziwe (dysjunkcja przy grnym boku). d) Podprzeciwiestwo Moliwe, e nie p jest podprzeciwne do moliwe, e nie p, gdy nie jest moliwe, aby obie formuy byy jednoczenie faszywe (alternatywa przy dolnym boku). LOGIKA MODALNA JEST NADBUDOW LOGIKI KLASYCZNEJ, TZN. KADA TAUTOLOGIA LOGIKI KLASYCZNEJ JEST PRAWEM LOGIKI MODALNEJ. LOGIKA DEONTYCZNA 1. a) b) c) d) Operatory: Np nakazane, e p Operatory te odnosz si tylko do czynw ludzkich, tzn. Zp zakazane, e p zachowa sterowalnych ludzk wol. Dp dozwolone, e p Identyczno aden z tych operatorw nie funkcjonuje w sposb identyczny, np.: Zp ~Dp Zakazane, e wolno zabija, wtedy i tylko wtedy, gdy nieprawda, e dozwolone, e wolno zabija. Np ~D~p Nakazane jest pacenie podatkw, wtedy i tylko wtedy, gdy nieprawda, e dozwolone jest nie pacenie podatkw.

2. Kwadrat logiki deontycznej: Np Zp LOGIKA DEONTYCZNA JEST NADBUDOW LOGIKI KLASYCZNEJ ALE NIE JEST TAK, E KADA TAUTOLOGIA LOGIKI KLASYCZNEJ JEST PRAWEM LOGIKI DEONTYCZNEJ (PARADOKS ALFA ROSSA) Np.: ~(Np p) Nieprawda, e jeeli nakazano, e Jan paci podatki, to Jan paci podatki. Dp D~p
21

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD X
Temat: Teoria definicji cz. I Wykadowca: Dr A. Grabowski 1. Podzia definicji: DEFINICJE

REALNE

NOMINALNE

OSTENSYWNE

PRZEDMIOTOWE

METAJZYKOWE SEMANTYCZNE

SOWNIKOWE

a) Definicja realna polega na scharakteryzowaniu jakiego przedmiotu, poprzez podanie jego cech istotnych i charakterystycznych, ktre przysuguj desygnatom nazwy okrelajcej ten przedmiot. Jest to historycznie pierwszy rodzaj definicji, wyrniony przez Arystotelesa. b) Definicja nominalna polega na podaniu znaczenia wyraenia definiowanego, czyli informacji jakie wyraenie jest rwnoznaczne z definiowanym, np. auto to samochd. c) Definicja ostensywna procedura definicyjna polegajca na tym, e wskazujemy desygnat nazwy definiowanej i podajemy jego nazw. Jest szeroko wykorzystywana w etyce. 2. a) b) c) Stylizacje definicji: Przedmiotowa w definicji nie wystpuje cudzysw, np. auto to samochd. Sownikowa definiens i definiendum s ujte w cudzysw, np. auto to samochd. Semantyczna tylko definiendum jest ujte w cudzysw, np. auto to samochd.

Definicje realne s sformuowane zawsze w stylizacji przedmiotowej. 3. Kryteria pozwalajce odrni definicj realn od nominalnej: a) Definicje nominalne s metajzykowe, a nominalne wewntrzjzykowe (sformuowane w jzyku przedmiotowym). b) Definicje realne podaj informacje o desygnatach przedmiotu definiowanego za pomoc podania jego cech istotnych (tzw. istota rzeczy), a nominalne podaj jedynie terminy wieloznaczne, przez co nie pozwalaj rozstrzygn, czy co jest desygnatem, czy nie. c) Definicje realne ujmuj istot rzeczy, rozumian jako zesp cech, ktrych wystpowanie decyduje o uyciu danego terminu w zwykej praktyce jzykowej, a definicje nominalne tego zespou cech nie podaj, np. ld zamarznita woda (realna), ld ciao stae o skadzie H2O (nominalna). d) Kryterium obiektywne Definicje realne okrelaj istot rzeczy, rozumian jako zesp cech obiektywnie wanych, a definicje nominalne nie. e) Kryterium subiektywne Definicja realna ma na celu wskazanie cech istotnych przedmiotu definiowanego, a definicja nominalna nie ma tego celu. Wspczesna nauka wykorzystuje gwnie kryterium d) i e), przy czym pierwszestwo ma kryterium obiektywne.
22

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

4. a) b) c)

Stosunek zakresowy pomidzy definicjami realnymi i nominalnymi: Stosunek wykluczania stanowisko wikszoci logikw Stosunek rwnowanoci stanowisko Czyowskiego Stosunek krzyowania stanowisko Ajdukiewicza, potem zmodyfikowane do zawierania zakresowego

5. Podzia definicji ze wzgldu na budow: a) Definicje rwnociowe zbudowane wedug schematu: definiendum + spjka definicyjna + definiens Warunek przekadalnoci (eliminowalnoci) zostaje speniony, gdy w tekcie definiendum mona zastpi przez definiens i odwrotnie. Wyrane definiendum jest tosame z definiensem. Kontekstowe (w uwikaniu) w definiensie wystpuj jakie inne wyrazy (np. w KRZ przy definiowaniu funktora konieczne jest podanie zmiennych). Klasyczne przyjmujce budow: a jest to b majce cech c, gdzie: a gatunek definiowany b termin rodzajowy c rnica gatunkowa (differentiam specificam) Np. Planeta to ciao niebieskie krce wok soca. Nieklasyczne inne, ni klasyczne, np. przez wyliczenie desygnatw. b) Nierwnociowe nie speniajce warunku przekadalnoci: Indukcyjne definicja, ktra porednio wskazuje przedmioty nalece do zakresu wyraenia definiowanego, poprzez wskazanie relacji w jakiej te przedmioty pozostaj w odniesieniu do przedmiotw, ktre zostay wskazane w warunku wyjciowym, np. definicja liczby naturalnej: Warunek wyjciowy 0 jest liczb naturaln Warunek indukcyjny x jest liczb naturaln, jeeli x+1 jest liczb n naturaln Przez postulaty definicja skada si z dwch lub wicej zda zawierajcych wyraenie definiowane, ktre uznajemy za prawdziwe i w ten sposb poznajemy znaczenie wyraenia definiowanego, np. definicja zobowizania z KC 1. Zobowizanie polega na tym, e wierzyciel moe da od dunika wiadczenia, a dunik powinien wiadczenie speni. 2. wiadczenie moe polega na dziaaniu albo na zaniechaniu. Czstkowe podaj niektre kryteria zastosowania (uycia definiowanego terminu), w zwizku z tym termin definiowany nadal pozostaje nieostry. S wyraane w formie warunku (implikacji), a nie rwnowanoci, np. Jeeli x ma mniej ni 20 lat, to jest modym czowiekiem i jeeli x ma wicej ni 20 lat to nieprawda, e jest modym czowiekiem. 6. Podzia definicji ze wzgldu na funkcje: a) Sprawozdawcze (analityczne) zmierzaj do wiernego odtworzenia znaczenia, jakie wyraenie definiowane ma w jzyku. S zdaniami w sensie logicznym. b) Regulujce (analityczno-syntetyczne) zmierzaj do nadania nowego znaczenia, ktre jednak jest czciowo zgodne z wyraeniem dotychczasowym. c) Projektujce (syntetyczne) zmierzaj do nadania zupenie nowego znaczenia, lub wprowadzaj do jzyka wyraenie zupenie nowe.
23

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD XI
Temat: Teoria definicji cz. II Wykadowca: Dr A. Grabowski 1. Bdy w definiowaniu: a) Faszywo definicja ujta jako zdanie faszywe jest faszywa. Dotyczy tylko definicji sprawozdawczej. b) Nieadekwatno zakres definiendum nie pokrywa si z zakresem definiensa: Zbyt wska zakres definiendum jest szerszy ni definiensa (np. nazwa to wyraenie posiadajce desygnaty). Zbyt szeroka zakres definiendum jest wszy ni definiensa (np. adwokat to pomocnik procesowy strony) Krzyujca jednoczenie zbyt wska i zbyt szeroka (np. lekarz to pracownik szpitala). Dotyczy tylko definicji sprawozdawczej. c) Ignotum per ignotum jest to bd subiektywny (zaley od audytorium, do ktrego kierujemy wypowied) polegajcy na uyciu wyraenia zbyt skomplikowanego, lub nieznanego dla odbiorcy. d) Idem per idem Bdne koo bezporednie ten sam wyraz jest uyty w definiendum i w definiensie. Bdne koo porednie definicja ma ksztat A to B, a B to A, np. Logika to nauka o poprawny myleniu. Poprawne mylenie to mylenie zgodne z reguami logiki. e) Przesunicie kategorialne jaki przedmiot nalecy do jednej kategorii ontologicznej jest okrelany za pomoc przedmiotu z innej kategorii ontologicznej, np. Norma to fakt spoeczny (norma jest wypowiedzi jzykow, nie moe by wic faktem). 2. Definicje perswazyjne (na przykadzie trjkta definicyjnego prawa R. Alexyego): a) Definicja perswazyjna definicja suca do wywoania zmiany postaw emocjonalnych w stosunku do nazw, lub terminw definiowanych (Ch. Stevenson). b) Trjkt definicyjny prawa Alexyego:

WACIWE USTANOWIENIE

pozytywizm

definicja Alexyego

SPOECZNA SKUTECZNO

prawo natury

TRECIOWA SUSZNO

24

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

Definicja prawa Alexyego prawo to zesp norm, ktry: I. Przyjmuje roszczenie do bycia susznym. II. Zawiera og norm nalecych do w zasadzie skutecznej spoecznie konstytucji, ktre nie s ekstremalnie niesprawiedliwe, oraz og norm ustanowionych zgodnie z konstytucj, wykazujcy przynajmniej minimaln skuteczno (lub szans na skuteczno), ktre rwnie nie s ekstremalnie niesprawiedliwe. III. Do ktrego to systemu nale take te zasady i inne argumenty normatywne, na ktrych opiera si, lub opiera musi procedura stosowania prawa tak, aby zapewni zaspokojenie roszczenia susznoci. c) Cechy definicji Alexyego jako definicji perswazyjnej: Wystpuj terminy o zabarwieniu emocjonalnym, zarwno pozytywnym, jak i negatywnym. Modyfikuje pojcie prawa obowizujcego w stosunku do ju przyjmowanych. Celem jest zmiana zakresu definiendum, zmiana skojarze emocjonalnych, zastpienie jakiego uywanego dotd terminu przez termin odmienny emocjonalnie. Definicja jest konkluzj pewnej argumentacji. Dochodzi w niej do pomieszania definicji nominalnej i realnej.

25

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD XII
Temat: Podzia logiczny Wykadowca: Dr A. Grabowski 1. Podzia logiczny podziaem logicznym zakresu nazwy nazywamy proces mylowy, polegajcy na dobraniu nazw podrzdnych do nazwy, ktrej zakres dzielimy w ten sposb, e zakresy nazw podrzdnych si wykluczaj (warunek wykluczania), a ich suma daje zakres nazwy dzielonej (warunek zupenoci), np.: STUDENT

STACJONARNY

NIESTACJONARNY

INNY

a) Zakres nazwy dzielonej totum divisionis b) Czony podziau membra divisionis c) Podstawa podziau fundamenta divisionis Naturalna wtedy, gdy w czonach podziau znajdujemy elementy do siebie podobne, np. ludzie o takim samym kolorze oczu Sztuczna wtedy gdy w czonach podziau nie znajdujemy elementw do siebie podobnych, np. mieszkacy budynkw o nieparzystych numerach. 2. Podzia fizyczny fizyczne oddzielenie jakich czci, np. pokrojenie jabka. 3. Partycja podzia caoci na czci dokonywany w umyle, np. podzia normy na hipotez, dyspozycj i sankcj. 4. Podzia dychotomiczny jest to podzia oparty na posiadaniu i nieposiadaniu jakiej cechy, czyli w oparciu o cechy sprzeczne. W tekcie podzia ten rozpoznajemy po negacji. Kady podzia dychotomiczny jest rozczny i zupeny. Podzia, ktry jest zupeny i rozczny, ale bez negacji (np. podzia nazwy czowiek na mczyzn i kobiet) nie jest dychotomiczny. 5. Zasady podziau: a) Cecha, ktra stanowi podziau musi przysugiwa wszystkim desygnatom zakresu nazwy, ktr dzielimy. b) Wszystkie odmiany cechy bdcej podstaw podziau musz by uwzgldnione. c) aden desygnat nalecy do zakresu nazwy dzielonej nie moe posiada dwch lub wicej odmiennych cech nalecych do rnych grup podziau. Warunki a i b gwarantuj zupeno, warunek c rozczno.

26

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

6. Klasyfikacja wielostopniowy (skrzyowany) podzia logiczny, np.: PRZEPIS PRAWNY OBOWIZUJCY USTAWOWY NIEUSTAWOWY NIEOBOWIZUJCY USTAWOWY NIEUSTAWOWY

7. Typy poj: a) Klasyfikujce pozwalaj na wyraenie tylko dwch stanw rzeczy polegajcych na podpadaniu pod nie, lub nie. b) Porwnawcze wyraaj stopie wystpowania jakiej cechy, lub wasno, np. ciszy, wyszy, itp. c) Metryczne podporzdkowuje przedmiotom, lub zjawiskom jak warto liczbow, np.: waga, objto, itp. d) Typologiczne maj charakter elastyczny, s nieostre. Pojcie typu idealnego (M. Weber) kategoria pozwalajca na systematyzacj danych empirycznych, np. typy wadzy pastwowej. Typologia nie musi spenia warunkw podziau logicznego. W naukach prawnych podziay maj najczciej charakter typologiczny, a nie logiczny.

27

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD XIII
Temat: Uzasadnianie twierdze Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki. Uzasadnienie bezporednie: 1. Spostrzeenie zewntrzne (interpretacja) spostrzeenie konieczne do wypowiedzenia zdania (np. Pada deszcz). Jest oparte na empirii. Jest obiektywnie weryfikowalne. 2. Spostrzeenie wewntrzne (introspekcja) spostrzeenie skierowane do wntrza wasnej wiadomoci psychologicznej (np. Boli mnie gowa). Nie jest weryfikowalne obiektywnie. Behawioryzm pogld goszcy, i skoro zdania psychologii nie s weryfikowalne obiektywnie, to psycholog moe jedynie oddziaywa na czowieka, a nastpnie bada jakie skutki wywoa to oddziaywanie (czowiek jako czarna skrzynka). Intuicja zdanie oparte na intuicji jest uzasadnione bezporednio (fenomenologia). Uzasadnienie porednie: 1. Wnioskowanie (proces mylowy pozwalajcy na wyprowadzenie zda z innych uprzednio uznanych zda): a) W kadym wnioskowaniu mamy do czynienia z: Przesankami p1, p2 p3, p4 - skoczona ilo zda uprzednie uznanych Wnioskiem zdanie uznane na podstawie uznanych przesanek. b) Gwarancje poprawnoci wnioskowania: Warunek materialny - przesanki musz by zdaniami prawdziwymi (lub przynajmniej uzasadnionymi. Bd przyjcia przesanek nienaleycie uzasadnionych to bd petitio principi). Uzasadnienie zewntrzne - Czy wniosek jest naleycie uzasadniony w oparciu o przyjte przesanki? Uzasadnienie wewntrzne Czy przesanki s zdaniami naleycie uzasadnionymi? Warunek formalny istnienie zwizku wynikania (p q ) midzy przesankami, a wnioskiem. Zwizek wynikania charakteryzuj nastpujce warunki: Implikacja p q jest zdaniem prawdziwym Pomidzy zmiennymi p i q zachodzi zwizek relacji (p) i nastpstwa (q). Implikacja wynikanie. Implikacja to funktor, a wynikanie to zwizek pomidzy zmiennymi. c) Rodzaje zwizku wynikania: Przyczynowy Jeeli nie bdziesz jad, to umrzesz. Strukturalny Jeeli idziesz Szewsk na rynek to po prawej mijasz MacDonaldsa. Tetyczny Jeeli przeniesienie wasnoci nieruchomoci nie nastpio w formie aktu notarialnego, to jest niewane. Analityczny samo znaczenie zda przesdza o tym, e zdanie jest prawdziwe. 2. Wynikanie logiczne wynikanie logiczne to wynikanie oparte na wynikaniu analitycznym. Wniosek W wynika logicznie z przesanek p1, p2 p3, pn w tautologii, w ktrej poprzednikiem jest koniunkcja przesanek p1, p2 p3, pn, a nastpnikiem jest W (tzn. jest tautologi KRZ prawda logiczna) (p1 p2 p3 pn)
28

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

5. Wnioskowanie dedukcyjne wniosek wynika logicznie z przesanek. Jest wnioskowaniem niezawodnym a) Pewno warunkowa jeeli przesanki s zdaniami prawdziwymi, to wniosek te musi by prawdziwy, gdy prawdziwo przesanek gwarantuje prawdziwo wniosku, ale faszywo przesanek nie gwarantuje faszywoci wniosku (wg prof. Studnickiego zrozumienie tego faktu jest podstaw caej nauki logiki). 6. Wnioskowanie entymematyczne Wniosek W wynika entymematycznie z przesanek p1, p2 p3, pn z uwagi na zdanie pn+1 wtedy, i tylko wtedy, gdy wniosek W nie wynika logicznie z przesanek p1, pn i wniosek W wynika z p1, pn z uwagi na przesank pn+1 ( tzn. niektre przesanki tego wnioskowania s domylne), np.: Pies jest krgowcem. ? (Kady krgowiec jest ssakiem.) --------------------------------------------Pies jest ssakiem. 7. Wnioskowania uprawdopodobniajce (niededukcyjne) prawdziwo przesanek gwarantuje tylko prawdopodobiestwo prawdziwoci wniosku. a) Wnioskowanie redukcyjne przybiera posta: p q q --------------------------------------------p Wnioskowanie to jest zawodne, ale prawdopodobne. Z prawdziwoci implikacji i prawdziwoci nastpnika wnioskujemy o prawdziwoci poprzednika. Wniosek nie wynika logicznie z przesanek, ale z przesanki p1 i W wynika p2. b) Wnioskowanie indukcyjne we wnioskowaniu tym wszystkie zdania s zdaniami szczeglnymi, a wniosek opisuje szczegln regu. Wystpuj w nim dwa rodzaje przesanek: klasyfikacyjne i kwalifikacyjne, np.: Zwierz A jest soniem. przesanka klasyfikacyjna A1 (A2, A3, A4 An) ma trb. przesanka kwalifikacyjna --------------------------------------------So ma trb. indukcja enumeracyjna f (a1) . . . f (an) x [ f (x) g (a1) . . . g (an) g (x) ]

29

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

Indukcja zupena przesanki p1 pn wyczerpuj wszystkie przypadki podpadajce pod regu. Jest to odmiana wnioskowania dedukcyjnego, wic jest wnioskowaniem niezawodnym. Twierdzenie cile oglne nie zawiera odniesienia do adnych wsprzdnych czasowo-przestrzennych Generalizacje historyczne zawieraj odniesienia do czasu i przestrzeni. Paradoks indukcji: Psychologiczne pojcie prawdopodobiestwa nie pokrywa si z logicznym pojciem prawdopodobiestwa.

- 1000 = -5=

Hipotezyzm (K. Popper) - Indukcja enumeracyjna nie jest metod naukow, gdy nie zwiksza logicznego prawdopodobiestwa. Proces badawczy winno zacz si od postawienie hipotezy, a potem dy do jej obalenia. Jeeli rzetelne prby obalenia nie powiod si, to zaoy mona, e jest prawdziwa (do czasu ewentualnego obalenia).

8. Kontekst odkrycia i kontekst uzasadnienia: a) Kontekst odkrycia skd si bior odkrycia naukowe? nie jest przedmiotem zainteresowania metodologii. b) Kontekst uzasadnienia jaki jest najpewniejszy rodek uzasadniania odkry naukowych? Jest przedmiotem zainteresowania metodologii.

30

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

WYKAD XIV
Temat: Metodologia nauk Wykadowca: Prof. T. Gizbert-Studnicki 1. Podzia nauk z uwagi na sposb uzasadniania: a) Dedukcyjne przyjmuj tylko takie twierdzenia wtrne, ktre zostao wydedukowane z twierdze pierwotnych (tzn. nie wywnioskowane z innych). Przykadami nauk dedukcyjnych s matematyki i logika formalna. W matematyce twierdzeniami pierwotnymi s aksjomaty. Twierdzenia nauk empirycznych s uzasadnione zawsze na podstawie aksjomatw. Kwestia uzasadniania aksjomatw: Kryterium oczywistoci kategoria subiektywna Kryterium dowiadczenia jest niepewne Teza o analitycznym charakterze aksjomatw aksjomaty przesdzaj same o sobie, jest to teza niebezpieczna, gdy sprowadza rol aksjomatw do gry sw. Kryterium konwencji prawa matematyki s tylko umow, konwencj (np. geometra euklidesowa jest stosowana dla maych odcinkw, a geometrie nieeuklidesowe dla odlegoci kosmicznych). Wymogi konieczne dla przyjcia aksjomatw: Niesprzeczne Niezalene aden aksjomat nie moe wynika z innego aksjomatu. Zupeny aksjomatyczny system jest zupeny, gdy o kadym zdaniu mona powiedzie, e jest twierdzeniem tego systemu, lub negacja tego zdania naley do tego systemu. b) Niededukcyjne (empiryczne) oprcz wnioskowa dedukcyjnych dopuszcza si te uzasadnienia niededukcyjne. W naukach tych twierdzeniami pierwotnymi s zdania spostrzeeniowe, a twierdzeniami wtrnymi zdania, ktre logicznie wynikaj logicznie z twierdzeniami spostrzeeniowymi. Przykadami takich nauk s: fizyka, chemia, biologia. 2. Podzia nauk ze wzgldu na przedmiot bada: a) Przyrodnicze nauki zajmujce si przyrod oywion i nieoywion (w tym czowiekiem, jako istot biologiczn). b) Spoeczne nauki zajmujce si czowiekiem jako istot dysponujc wiadomoci i wolna wol (czowiek jest wyrnionym przedmiotem badania). c) Krytyka nauk spoecznych: Nauki spoeczne zawodz, gdy dziaania praktyczne oparte s na tych naukach zawodz. Wadza nie traktuje nauk spoecznych powanie (w przeciwiestwie do nauk przyrodniczych), jak pijak latarni - szuka w niej oparcia a nie wiata (wykorzystuje j do legitymacji swoich dziaa). Nauki spoeczne s zbyt sabo rozwinite, maj zbyt krtk histori. Rzeczywisto spoeczna jest indeterministyczna nie opiera si na powszechnych i zawsze skutecznych prawach, gdy nie ma w niej wynikania przyczynowoskutkowego. Wszystkie przewidywania deterministyczne (np. przyjmowana przez marksizm teza o nieuchronnym upadku kapitalizmu) s zawodne ze wzgldu na woln wol czowieka.

31

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

d) Rnice midzy naukami przyrodniczymi i spoecznymi: W naukach spoecznych przewidywania nie maj wartoci (nabywaj jej dopiero ex post). W naukach spoecznych nieostra jest granica midzy nauk, a publicystyk. Nauki przyrodnicze nie s subiektywne, a w naukach spoecznych wpyw ma ideologia. W naukach przyrodniczych proces badawczy nie ma wpyw na wynik badania, a w naukach spoecznych ma (prognozy wyborcze). Prognozy samospeniajce si (np. prognoza recesji w ekonomii) i samodestrukcyjne. e) Rodzaje nauk spoecznych: Humanistyczne takie ktre zajmuj si przedmiotami kulturowymi (sensu largo), w tym nauki prawne. Inne np. ekonomia, socjologia. 3. Metodologia nauk prawnych: a) Podzia nauk prawnych: Teoretyczno-prawne zajmuj si prawem w oglnoci, w oderwaniu od prawa pozytywnego Historyczno-prawne Dogmatyczno-prawne zajmuj si prawem aktualnie obowizujcym b) Dogmatyka rozpatruje: Zagadnienia walidacyjne co obowizuje? Zagadnienia interpretacyjne jak obowizuje? Krytyka dogmatyki: Zagadnienia dogmatyki nie s nauk, ale rzemiosem, gdy zagadnieniem nauki jest wyjanienie do czego potrzebne s twierdzenia oglne, a dogmatyka nie ma twierdze szczegowych i nie formuuje twierdze oglnych. Sezonowo prawa nauki s niezmienne, zawsze aktualne, a w dogmatyce nie (Jeden podpis prawodawcy i cae biblioteki prawnicze pon). Nauki s wolne od wartociowa, a dogmatyka zawsze musi by powizana z jakimi wartociami, wartoci wpywaj na wyprowadzone twierdzenia. W naukach nastpuje stay rozwj metod badawczych, a dogmatyka zawsze stosuje te same metody badawcze, wypracowane przez jurystw rzymskich i skodyfikowane przez Savignyego. c) Pogld na metodologi: Naturalizm metodologiczny istnieje jeden, uniwersalny model nauki i tylko te dyscypliny, ktre pod ten model podpadaj s dyscyplinami naukowymi. Dla naturalizmu dogmatyka nie jest nauk. Antynaturalizm metodologiczny nie ma uniwersalistycznego modelu nauki. S dwa odmienne typy nauk: przyrodnicze i humanistyczne. Nauki humanistyczne maja inny cel poznawczy rozumienie zjawisk, dlatego te nie wymaga formuowania twierdze oglnych.

32

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

ANEKS Przykadowe zadania egzaminacyjne podawane w trakcie wykadw

Scharakteryzuj nastpujce pytanie: Kto ostatnio utopi laptopa? Podaj przykad odpowiedzi wprost i odpowiedzi czciowej na to pytanie. Odpowied uzasadnij a ponadto objanij pojcie metajzyka. Odpowied na po pytanie polega na wyjanieniu, czy: jest to pytanie rozstrzygnicia, czy dopenienia jest to pytanie dopenienia, gdy nie zaczyna si od czy jest to pytanie zamknite, czy otwarte jest to pytanie zamknite, gdy istnieje schemat odpowiedzi x utopi laptopa jest to pytanie proste, czy zoone jest to pytanie proste, gdy odpowied polega na podaniu 1 informacji jest to pytanie waciwie, czy niewaciwie postawione jest to pytanie waciwie postawione, gdy jego zaoenie jest prawdziwe. Scharakteryzuj nastpujce pytanie: Ktry z profesorw ma psa jamnika? Podaj przykad odpowiedzi cakowitej wprost, cakowitej nie wprost i czciowej. Odpowied uzasadnij, a ponadto wyjanij pojcie zaoenia pytania. Charakterystyka pytania: Pytanie dopenienia Pytanie zamknite Pytanie proste Pytanie waciwie postawione Przykadowe odpowiedzi: Cakowita wprost: Prof. Sarnecki ma psa jamnika. Cakowita nie wprost: Profesor wykadajcy logik ma psa jamnika. Czciowa Prof. Stelmach nie ma psa jamnika. Ustal stosunki zakresowe pomidzy nazwami: A A nie-student B nie-sportowiec B B Stosunek niezalenoci Jeeli chcemy uzyska stosunek sprzecznoci lub podprzeciwiestwa, to przynajmniej jedna nazwa musi by zanegowana. A A nie-so B nie-student B Stosunek podprzeciwiestwa A A zastp harcerski B druyna harcerska B Stosunek przeciwiestwa Jeeli dane s dwie nazwy, z ktrych jedna oznacza cao, a druga cz, to nigdy nie bd one w stosunku podrzdnoci. A krasnoludek Obie nazwy s puste! B wampir Stosunek przeciwiestwa aden krasnoludek nie jest wampirem. Stosunek rwnowanoci nie istnieje taki krasnoludek, ktry nie jest wampirem. A faszywa definicja projektujca jest to nazwa pusta!
33

Logika dla prawnikw. Skrypt z wykadw by Ozzymo

B definicja rwnociowa Stosunek podrzdnoci Stosunek przeciwiestwa Podaj przykad definicji projektujcej, stworzonej przez siebie nazwy. Definicja ta powinna by nieklasyczna w stylizacji semantycznej. Odpowied uzasadnij i wyjanij wystpujce w tym pytaniu pojcia, a ponadto wyjanij pojcie definicji perswazyjnej.

Jaki stosunek zakresowy zachodzi pomidzy nazwami mapa i trzy goryle. Odpowied uzasadnij. Stosunek przeciwiestwa, gdy zakres nazwy trzy goryle obejmuje trzy desygnaty i nie jest tosamy z zakresem nazwy mapa. Dwie nazwy, z ktrych jedna oznacza cao, a druga cz, nigdy nie bd w stosunku zawierania zakresowego. Podaj przykady podziau rozcznego, a niewyczerpujcego i nierozcznego, a wyczerpujcego. Nazwa podzia niezupeny nie jest wewntrznie sprzeczna, gdy nie jest tosama z nazw logiczny podzia niezupeny (wewntrzna sprzeczno - nazwa pusta). Podzia rozczny, a niewyczerpujcy: podzia nazwy czowiek na blondyni i rudzi. Podzia nierozczny, a wyczerpujcy: podzia nazwy czowiek na filatelistw, melomanw i pozostaych. Jaki stosunek zakresowy zachodzi pomidzy nazwami podzia nierozczny, a podzia niewyczerpujcy. Odpowied uzasadni, a ponadto podaj przykady desygnatw tych A nazw. Stosunek niezalenoci:
B

Podzia nierozczny polega na tym, e niektre desygnaty nazwy dzielonej nale do wicej, ni jednej z wyrnionych kategorii, np. samochd benzynowy i ty. Podzia niewyczerpujcy polega na tym, e niektre desygnaty nazwy nie nale do adnej z wyrnionych kategorii, np. samochd niebieski i fioletowy. Przeprowad skrzyowany dwustopniowy podzia nazwy norma prawna.

34