Radjo a ycie

Stanisaw Burzyski

Od wydawnictwa
yjemy w czasach, kiedy na wyobrani wyksztaconego czowieka widok sprawnie i precyzyjnie dziaajcej maszyny wywiera nie mniej silne wraenie, jak najpikniejszy ustp z arcydzie Homera, rzebiony w boskim rytmie heksametru. C dopiero mona powiedzie o radjo, o tym cudownym wynalazku, ktry bez jakiegokolwiek materialnego porednictwa pozwala nam sysze gosy z odlegych stron, dalekich krajw, z za morza? O radjo, ktre si rzeczy stao si une science la plus passionnante du jour?

I
Wynalazek radjotelegrafu, ktry od trzydziestu lat swego istnienia, znaczy swj zwycizki pochd poprzez ycie cywilizowanych narodw coraz to bardziej olniewajcemi umys ludzki zdobyczami, dziki zastosowaniu go w ostatnich czasach do przenoszenia gosw na odlego obudzi niebywae i z niczem nie dajce si porwna zainteresowanie w caym wiecie. Na zachodzie zwaszcza, powouje on do ycia setki pism fachowych, klubw i zrzesze radioamatorskich; miljony ludzi korzysta z niego, suchajc w ciszy domowej koncertw zagranicznych, odczytw i najnowszych wiadomoci z caego wiata. Jeeli nadto wemie si pod uwag to, co o nim mwi specjalici, rokujc mu osignicie niezwykych moliwoci w najbliszym czasie, jak telewizja (widzenie na odlego) i przenoszenie bez jakiegokolwiek materjalnego porednictwa energji (wietlnej, cieplnej, mechanicznej etc.), ktre to moliwoci ju rysuj si wyranie ksztatem w twrczej myli ludzkiego geniuszu, atwo zrozumiemy, dlaczego ten nadzwyczajny wynalazek musimy zaliczy do najwikszych, jakie zna ludzko. Myliby si, ktoby sdzi, e zainteresowanie, jakie ten cudowny wynalazek w caym wiecie obudzi ma co wsplnego z mod. Podstawy radjotechniki sigaj tak gboko w dziedzin najnowszych odkry, zwizanych z poznaniem budowy i istoty materji, s tak organicznie zwizane z naukowemi dociekaniami na tem polu, e zabawka ta jest czyst nauk, nauk, ktra roznamitnia dzi najwikszych uczonych, jakimi wiat moe si pochwali. Bo rzeczywicie jest co cudownego w tym wynalazku. Podczas gdy technika wogle posuguje si materjalnemi substancjami, jak elazo, stal, drzewo, woda etc., jej najmodsza siostra radjotechnika operuje jak nieuchwytn, pod nasze zmysy nie podpadajc materj, przeksztacajc j dowoli, wprowadzajc j w rozmaite stopnie zgszczenia, nadajc jej formy i stany, jakie jej s w danej chwili potrzebne, mimo, e jej nie zna, co wicej, mimo, e jej niema, gdy, mimo wszystko, wielu uczonych twierdzi, e ona nie istnieje... Substancj t jest eter, ten przedziwny orodek wypeniajcy cay wszechwiat, a zarazem jedyny pomost czcy planety i ukady soneczne.

W tem wanie polega ten nimb tajemniczoci, jakim otacza si ten przeomowy w yciu ludzkoci wynalazek, w tem wanie ley jdro coraz to wikszego zainteresowania, jakie on oglnie budzi. I tutaj ley przyczyna niebywaego wprost w historji ludzkoci zjawiska: ten wynalazek, dla ktrego nie istniej nie tylko granice polityczne zbiorowisk spoecznych, lecz nawet przeszkody w postaci gr i oceanw, wymyka si do tej pory z pod reglamentacji prawnej poszczeglnych pastw, ktrych rzdy nieraz prboway, choby pod tym wzgldem, wrci do tradycji chiskiego muru i zawsze, oczywicie, nadaremnie. Nadaremnie, gdy may nawet wstrzs eteru, wywoany w jednym punkcie na ziemi przebiega w 1 sekundzie 7 i p razy dokoa naszego globu, w ktrej to podry przestrzenie zajmowane przez mocarstwa wrogo lub przyjanie wzgldem siebie usposobione j oczywicie mao znaczcym drobiazgiem. I to wanie jest sprawdzianem wielkoci i znaczenia pod wzgldem oglnoludzkim tego nadzwyczajnego wynalazku - odkrycia. Najliberalniej sza ustawa radjotelegraficzna istnieje, jak atwo si tego mona domyle, w Stanach Zjednoczonych Ameryki pn. Twrc jej by znany z swojej dziaalnoci w Polsce, Herbert Hoover. Nie przewiduje ona adnych ogranicze ani przywilejw ani dla radjoamatorw ani dla przemysu radjotechnicznego. Broadcasting1 jest tam zupenie bezpatny. W wyniku tego nastpi tak niebyway rozwj w tej dziedzinie, e w wolnym tym kraju zarejestrowano ostatnio 3.500.000 aparatw odbiorczych w uytku prywatnym, a amatorskich stacji nadawczych jest tam 25 razy wicej, ni we wszystkich pastwach Europy razem wzitych. A u nas? Wstyd o tem powiedzie, ale na kadym kroku spotyka si ludzi, z pretensj do wyksztacenia a nawet i nauki, ktrzy w rozmowie zdradzaj, e nie rozrniaj radjum (ciki, z nadzwyczajnym trudem w mikroskopijnych ilociach uzyskiwany metal promieniotwrczy, odkryty przez uczonych Curie- Skodowskich) od radjo (oglna nazwa dla radjocznoci, a wic radjotelegrafji, radiofonji etc.), ktre to pojcia maj tyle z sob wsplnego, co (pozwol sobie tutaj na jaskrawe porwnania) np. centralna kasa z centryfug, lub np. kosmologia z kosmetyk... Niedawno wybudowana nadawcza stacja broadcastingowa w Warszawie, ktra nie ma nic wsplnego z olbrzymi dawniej wybudowan stacj radiotelegraficzn pod Warszaw), przyczynia si i w dalszym cigu daje impuls do zainteresowania si tym wynalazkiem w szerokich koach spoeczestwa, dziki okolicznoci, e koncerty, wykady, odczyty etc. przez ni nadawane mog by suchane w kraju zapomoc tanich i niezbyt skomplikowanych odbiornikw. Pocztek jest dany. Tem bardziej wic kady, kto nie chce uchodzi za nieuka, powinien zapozna si bliej z tym nadzwyczajnym wynalazkiem, z jego podstawami, nie mwic ju o jego rozlicznych zastosowaniach we wszystkich dziedzinach kulturalnego ycia.

II

Broadcasting (broad = szeroko, cast = rzuca) tyle co radjofonia.

Tutaj prbna stacja nadawcza polskiego towarzystwa radjotelegraficznego. - Uwaga. - Pani Chdzyska odpiewa arj z opery Moniuszki: Gdyby rannem sonkiem. Moment ciszy... I za chwil syszymy fortepian... Akordy pyn dwicznie, jakby grano w naszym pokoju... Sycha, piew - piewa sopran... wyranie, czysto, lni bogactwem tonw jak wstga z mory... Rozkoszujemy si tym cudem piewu, zapominamy gdzie jestemy... Po tem znowu chwila ciszy... Uwaga - syszymy gos - pan Krupiski odczyta wiersz Edwarda Soskiego p. t. Jeszczem wci peen wiosny. A po koncercie wiadomoci z caego wiata... Gdzie jestemy? U siebie w domu. Siedzimy przed ma skrzyneczk, na ktrej tajemniczo arz si sabem wiatekiem lampki. Od tej skrzyneczki drut jeden biegnie do anteny a drugi do kasku z suchawkami, ktremy sobie zaoyli na gow. Gdzie to piewaj? W stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radjotelegraficznego w warszawie przy ul. Narbutta nr. 29. Zajdmy tam.

Sala Studjo

Przedewszystkiem na wolnem miejscu przy gmachu tego towarzystwa zwracaj nasz uwag 2 wielkie wiee metalowe. Na nich rozwinita jest antena. Ale wejdmy do rodka budynku. Przecie chcemy widzie, gdzie si odbywaj koncerty i odczyty. Wprowadzaj nas do studjo. Studjo jest to zwyka sala, ktrej ciany, podoga i sufit pokryte s mikkiemi tkaninami, aby niedopuszcza do odbijania si gosw od twardych powierzchni. Na podjum stoi fortepian, obok krzesa dla orkiestry, pulpity... Za chwil sala napeni si artystami, ktrzy bd koncertowa... Jeli ktokolwiek i kiedykolwiek, suchajc w teatrze lub sali koncertowej muzyki marzy o tem, aby mg posucha opery lub koncertu sam jeden, aby jemu tylko grali wirtuozi i piewali wielcy piewacy, ma tu jedyn sposobno do tego... Tutaj odbywa si koncert bez publicznoci... Lecz koncertu tego moe sucha nie tysic, dwa tysice, czy pi tysicy osb, to jest tyle, ile moe pomieci najwikszy teatr, czy sala koncertowa, ale sto tysicy, miljon, dziesi i wicej miljonw ludzi w rozmaitych miejscach kraju, czy nawet kuli ziemskiej, jeeli nastroj odpowiednio swoje ucho elektromagnetyczne, to jest taki odbiornik, przy jakim przed chwil w domu suchalimy... Jak to si dzieje? Zanim odpowiemy na to pytanie, przyjrzymy si bliej urzdzeniu stacji nadawczej. W studjo znajduje si may przyrzdzik, zwany mikrofonem. Orkiestra i piewacy nagrywaj ten przyrzd. On odbiera gosy i przewodzi je dalej zapomoc drutu. Przedewszystkiem zwracaj i nasz uwag na ziemi bia farb wykrelone kwadraty, koa i linje. S to miejsca numerowane, w ktrych staj osoby piewajce czy mwice do mikrofonu. W orkiestrze kady instrument ma tu wyznaczone swoje mieisce. Powd do takiego rozmieszczenia ley w tem, e w ten sposb daje si kierownikowi koncertu raz wyprbowany a zadawalajcy odbir produkcji w mikrofonie zawsze w jednakowej formie powtarza. Ssiednia ubikacja, do ktrej przechodz druty od mikrofonu jest niejako central nerww caej stacji. Szereg przyrzdw, cae zwoje i sploty najrozmaitszych drutw w niej si znajdujcych, czyni wraenie czego skomplikowanego, niezrozumiaego... Ubikacja ta suy do wzmacniania gosw, ktre chwyta mikrofon. Std drutami telefonicznymi przewodzi si je do samej stacji nadawczej, z ktrej wtacza si je w anten i wysya w szeroki wiat. Co to jest mikrofon? Przyrzd ten kady z nas mia w rku. Mia go tyle razy, ile razy telefonowa. Skada si on ze skrzyneczki, w ktrym znajduje si izolowana pyta wgla (b) posiadajca na przedniej swojej stronie zagbienia z luno w nich spoczywajcemi ziarnkami wglowemi (w). Cienka tarcza wglowa (a), ktra niejako zamyka te drobne ziarnka nazywa si membran. W jaki sposb jednake dziaa mikrofon? Jeeli pyt wglow (b) i membran (a) wczymy w obwd z prdem elektrycznym, to prd moe przepywa przez te obie pyty, poprzez te ziarnka, aczkolwiek luno uoone. Jednake prd ten jest

bardzo saby, gdy ziarnka te nie przedstawiaj staej masy. Z chwil, gdy mwimy w kierunku membrany, zaczyna ona pod si fal gosowych drga, jak to zreszt ma miejsce z wszystkiemi cienkiemi pytkami (np. papier, gdy go trzymamy przed ustami). Wskutek tego nacisk, jaki wywiera membrana na te ziarnka, zmienia si stosownie do tego, z jak si padaj na ni fale gosowe. Pod naciskiem fali gosowej ciskaj si cne i uatwiaj przewodzenie prdu, z chwil za gdy membrana drga wolniej, stawiaj one prdowi wikszy opr. Ruch falisty membrany w wyniku swoim powoduje wic odpowiednie natenie i osabienie prdu, ktre nastpuj po sobie w tym samym rytmie, w jakim odbywaj si jej ruchy.

Jednake te zmiany prdu s za sabe, aby mogy si ujawni bezporednio w postaci fal elektrycznych. Zastosowanie ich jest tylko moliwe w zwykym telefonie, w ktrym mikrofon wystpuje jako jego cz skadowa. Przyjrzymy si teraz telefonowi. Przyrzd ten ma zastosowanie w radjotelegrafji i radiotelefonji w odbiornikach w postaci suchawek lub gonikw. Skada si on z mocnego magnesu i w niewielkiej (okoo 1 cm.) odlegoci od niego umieszczonej blaszki elaznej (m), ktrej grubo nie przekracza 1/5 cm. Na biegunach magnesu s osadzone z mikkiego elaza okadki, do ktrych do chwili przepywania przez cewki otaczajce magnes c. c., i wzmocnienia przez to jego wasnoci magnetycznych, zblia si lub oddala blaszka elazna stosownie do wzbudzonej siy przycigania magnesu. Jakie jest dziaanie telefonu w poczeniu z mikrofonem? Z chwil gdy do mikrofonu mwimy blaszka zaczyna dre i przez zblianie si lub oddalanie si jej od pytki wglowej maleje lub wzrasta opr, a tem samem wzrasta lub maleje natenie prdu. Jeeli w tym samym obwodzie elektrycznym jest zaczony i telefon, wwczas zmiany natenia prdu, pyncego przez zwoje pierwszej cewki, udzielaj si przez indukcj wtrnym zwojeniom (nalecym niejako do telefonu) i wprawiaj w ruch membran telefonu, ktra powtarza ruchy blaszki mikrofonu, wydajc przez to te same dwiki. Telefonem, jak widzimy z powyszego, nazywamy powszechnie te dwa przyrzdy razem zbudowane i tych dwuch przyrzdw stale uywamy. Jak jest czuym telefon wystarczy powiedzie, e prd o nateniu jednej 10-miljonowej ampera (jednostka natenia prdu) ju daje w nim dwik syszalny. Gdy chcemy si upewni, e suchawka, ktr kupujemy jest dobra, moemy uskuteczni to przez nastpujc prb: Na monecie (np. miedzianej) umieszczamy kropelk wody a nastpnie zanurzamy w niej koce drutw (wtyczki) prbowanego telefonu. Jeeli telefon jest czuy, to usyszymy w suchawkach (ktre mamy na uszach) charakterystyczny trzask przepywajcego prdu elektrycznego.

Zapomoc bardzo nikych prdw elektrycznych moemy w zwykym telefonie (a wic gdy midzy mwicym i suchajcym istnieje przewodnik w postaci drutu metalowego) przenosi dwiki na bardzo znaczne odlegoci. Koniecznym jednake warunkiem w takim wypadku jest materjalny przewodnik - drut. Lecz w radjotelefonji przewodnik materjalny nie istnieje. Jest nim nieuchwytna substancja eter, za pomoc ktrej musimy przenie si elektryczn, aby ona moga w daleko umieszczonym odbiorniku wytworzy te same zjawiska. W jaki sposb tego dokonujemy? Przedewszystkiem, ze wzgldu na istot fal elektromagnetycznych, ktre podobnie, jak fale gosowe rozchodz si na wszystkie strony, wysya je moemy tylko zapomoc znacznych si elektrycznych. Jednake mikrofon nie znosi mocnych prdw, gdy te bardzo szybko go psuj (wskutek nadmiernego ogrzania). Wic wynika z tego jasno, e prdami elektrycznymi musimy tak operowa, aby jeden ich rodzaj (bardzo silne prdy) by uyty do przenoszenia niejako na odlego prdu staego. Aby to zrozumie, zapoznajmy si z istot fal elektromagnetycznych.

III
Kiedy przed niewielu dziesitkami lat uczono nas o atomach i molekuach, nikt z nas nie sdzi, e nauka zdoa nam je przedstawi z wszystkiemi ich waciwociami, i powszechne byo mniemanie, e s to ostateczne najmniejsze drobiny, ktrych istoty nikt zbada nie potrafi. Wiedzielimy, e pierwiastki jak np. mied, siarka, etc. skadaj si z tych niedajcych si ju wicej podzieli czstek. Dzisiaj ju wiemy, e atomy nie s to ostatecznie niepodzielne czsteczki. Nauki cise, chemja, spektroskopja, stwierdzaj to w sposb jasny i niezbity. Jeli Faraday zdoa otrzyma blaszk zota o gruboci piciomiljonowej czci milimetra, to susznie zupenie sdzi, e atom zota pod wzgldem swych wymiarw musi lee poniej tej granicy. Obecnie wiemy ju jak drobne s atomy. Wystarczy powiedzie, e ilo ich np. w 1 cm.3 miedzi wynosi kwadnyljon ( = 1024) t. j. 10 z 24-ema zerami.

1. lit 2. Fluor Rozmieszczenie elektronw w atomie

Lecz i molekuy, w ktrych skad wchodz atomy, i z ktrych jakby z kamieni i cegie zbudowana jest materja (bo przez czenie si w molekuy w bliej nieznany sposb atomw powstaj ciaa zoone) s jeszcze bezmiernie mae. Jeden jedyny centymetr kubiczny wodoru (naparstek!) zawiera 28 tryljonw!

O wielkoci albo raczej powiedzmy o maoci ich nabierzemy wyobraenia, gdy si dowiemy, e one uoone w linji obok siebie, jakby nanizane na nitk, otoczyyby 300 (trzysta) razy ca kul ziemsk! W r. 1911 E. Rutheford2 zbudowa na podstawie docieka naukowych model atomu i przedstawi go nie mniej ni wicej jako system soneczny, w ktrem jdro dodatnie stanowi soce, a wokoo niego biegnce po okrelonych torach elektrony - planety. Ta idea Rutheforda stanowi obecnie podstaw nowoczesnej fizyki atomistycznej i dziki niej uzyskano wytumaczenie wielu zjawisk dotychczas niezrozumiaych. Wedug tej teorji najmniejsza ilo elektryczna dotychczas zaobserwowana ma wielko atomu wodoru, dajc w ten sposb podstaw do hipotezy, e i inne atomy skadaj si z takich jder wodoru i elektronw (Teorja Prouta). Wic zaczto szuka jakiego wsplnego pierwiastka. I znowu odkrycia naukowe (zwaszcza w dziedzinie promieniotwrczoci) wykazay niezbicie, e pierwiastki, maj swj okres trwania, sowem, e materja yje, rozpada si, przetwarza si, umiera... Co to jest materja? Trzeba sign jeszcze gbiej... Dlatego pomylano o pra-pierwiastku, jakim protylu, z ktrego tworz si te prawdziwe mikrokosmosy, mae, niedostrzegalne wszechwiaty, z miljardami nowych ukadw sonecznych... Protyl... Stoimy na zrbie, na ostatecznym kracu budowy materji... Przychodz mimowoli na myl sowa Crookesa: I cho cay zakres dowiadczenia ludzkiego jest za szczupy, abymy mogli obliczy chwil zgonu materji, przyjdzie jednak czas, w ktrym protyl, mga bezksztatna zapanuje nanowo powszechnie i wskazwka na zegarze wiecznoci dokona jednego swego obrotu. A moe protylem jest eter? Eter, ktry wypenia wszystko... Hipoteza o jego istnieniu powstaa dopiero niedawno. Podstaw do postawienia tej, wiele zjawisk tumaczcej teorji, daty, daj ostatnie dociekania naukowe przedsibrane nad istot wiata. Dawniej sdzono (tak zwana teorja emisyjna wiata), e wiato stanowi drobne pyki, ktre odrywajc si od jasnych przedmiotw i wpadajc w nasze oko, wywouj odpowiednie wraenie. Dowiadczenia Maxwella jednak obaliy t teorj. Fizyka nowoczesna uwaa, e cay wszechwiat jest wypeniony jak niewak substancj, w ktrej poruszaj si elektrony. Nadzwyczajna szybko tego ruchu, bo dochodzca do 300.000 km. na sekund, jednakowa dla elektrycznoci jak i dla wiata, jak z jednej strony kae przypuszcza, e elektryczno i wiato s zjawiskami bardzo pokrewnemi, tak z drugiej strony wykazuje nadzwyczajne waciwoci tego orodka, jakim jest eter. Substancja ta znajduje si wszdzie: na szczytach gr, w gbinach mrz, w murach i w stali, w potrawach, ktre spoywamy i w naszem ciele, znajduje si tam, gdzie nawet i powietrza ju niema, a wic ponad nasz atmosfer, jest ona tem, czem oddychaj o biliony kilometrw od nas odlege soca i gwiazdy, znajduje si w maej lampce elektrycznej, z ktrejmy pod olbrzymiem cinieniem wypompowali doszcztnie powietrze, i w ktrej z powodu jego braku kade stworzenie yby momentalnie przestao.

czyt. Redzeford.

Jest wic czem niedostrzegalnem, nieuchwytnem, jest czem, czego niema... Moemy wic rwnie miao przypuszcza e... nie istnieje.,. Lecz jeli nie istnieje, to moe nie istnieje i to, z czego wiat cay jest zbudowany... Wic i wiat by nie istnia... Przed rozwizaniem tej zagadki prabytu uczony w swojej pracowni staje i myli... Trwoga go ogarnia... Pozna... A jeli? ...Nur der Irrtum ist das Leben und das Wissen ist der Tod...

IV
Gdymy si dowiedzieli ju o tych niezmiernie drobnych czstkach, ktre si nazywaj elektronami, i z ktrych zbudowana jest niejako elektryczno, atwiej nam bdzie zrozumie dowiadczenia z tej dziedziny, tembardziej - jasno z tego wynika - e elektrycznoci jako takiej wytwarza nie potrzebujemy. Znajduje si bowiem ona w obfitoci we wszystkich ciaach i, jak to ju wspomniano, nie jest wykluczone, e wszystkie ciaa s tylko niejako z niej zbudowane. Czeme w zasadzie ona jest i co to jest prd elektryczny? Dotknijmy jzyk nasz dwoma kawaeczkami rozmaitych metalw - uczujemy prd elektryczny.

Dziaanie prdu elektrycznego

Nazwa elektryczno pochodzi od greckiego sowa elektron, ktre oznacza bursztyn. (Bursztyn potarty wywouje, jak wiadomo, rwnie zjawisko elektryczne), Lecz poc su maszyny elektryczne? Su one do tego, aby istniejc elektryczno wprowadza w ruch, gdy w ruchu znajdujce si elektrony mog by obserwowane pod wzgldem swoich wasnoci. Ich ruch to prd elektryczny. Zamiast tego dowiadczenia, ktre jak wspomnielimy wyej, polega na dotkniciu naszego jzyka dwoma kawaeczkami rozmaitych metali, zrbmy sobie prawdziwe ogniwo, na ktrem bdziemy mogli przypatrzy si ciekawym zjawiskom.

Do napenionego, np. rozczynem witrjolu miedzi, soju wmy dwie pyty metalowe (c. d.) i poczmy je drutem. Maszyna elektryczna gotowa! Troch wiksza ni ta, ktrmy mieli przed chwil na jzyku, ale na tych samych podstawach zbudowana. Jak si przekonamy czy prd w niej wzniecilimy? Bardzo atwo i to w niejeden sposb. Jeeli w obwodzie zrobimy przerw i zastpimy przewodnik cienkim drucikiem (a-b), spostrzeemy, e drucik ten szybko si rozgrzeje. Na tem zjawisku polega arzenie si lampek, co codziennie moemy obserwowa. Jest to zjawisko ciepa. Drugie zjawisko, ktre moemy przy tej sposobnoci zaobserwowa, polega na tem, e mied z rozczynu witrjolu wydziela si i osadza si na pytce d. Na tem zjawisku polega srebrzenie, miedzenie, niklowanie etc. rozmaitych przedmiotw. Jest to zjawisko chemiczne. Trzecim dowodem, e prd przez przewodnik pynie jest to, e gdy w ktremkolwiek miejscu przewodnika umiecimy busol (kompas), igieka magnetyczna (ktra, jak wiadomo, jednym swoim kocem wskazuje stale na biegun pnocny) zajmie natychmiast nowe pooenie. Jeeli przerwiemy prd tj. rozczymy druty obwodu, igieka magnetyczna wrci natychmiast do swego pierwotnego pooenia t. j. bdzie wskazywaa swoimi kocami na bieguny ziemskie. Z tego jasno wynika, e prd elektryczny wytwarza w pobliu miejsca, w ktrem pynie, podobny stan jak magnes stalowy, ktry jak wiadomo wytrca ig magnetyczn z rwnowagi. To trzecie zjawisko, towarzyszce prdowi elektrycznemu, jest natury magnetycznej. Jeeli koce drutu, przez ktry przepywa prd przeoymy w ten sposb, e koniec drutu c znajdzie si na pytce d, a koniec drutu d znajdzie si na pytce c, to zauwaymy, e stopie rozgrzania cienkiego drucika a-b, bdzie ten sam, natomiast mied z pynu w ktrym s pogrone obie metalowe pytki, bdzie si osadzaa nie na pytce d, jak dotychczas lecz na pytce c, jak rwnie e iga magnetyczna stanie wprost w przeciwnej pozycji do poprzedniej. Na podstawie tych zjawisk musimy wnioskowa, e prd posiada pewien kierunek.

V
Szybko z jak poruszaj si elektrony albo popularniej powiedzmy szybko rozchodzenia si elektrycznoci rwna si 300.000 km. na sekund. Lecz w jaki sposb rozchodzi si ona w powietrzu? Jak ju powiedzielimy wyej, orodkiem, w ktrym rozchodz si wszelkie zjawiska elektryczne, jest eter wypeniajcy wszechwiat. Wrd jego elastycznych czsteczek przepywaj elektrony. Maxwell nie tylko stworzy t genialn teorj, ale w sposb mechaniczny na zbudowanym przez siebie modelu postanowi j przedstawi. Drut D, jest przewodnikiem przez ktry przepywa prd. Prd, jak to wiemy, jest niczem innem jak masowym biegiem tych najmniejszych czsteczek obarczonych adunkiem elektrycznoci ktre nazywamy elektronami. Lecz takimi samymi elektronami jest wypenione powietrze, a wic i przestrze dzielca drut D, od drugiego przewodnika D. (Dla lepszego zrozumienia przedstawia si tylko dwa przewodniki i tylko jeden prd elektronw). Ot z powodu posuwania si elektronw w przewodniku D w kierunku strzaki, ssiedni elektron, znajdujcy si w powietrzu, zaczyna wirowa w kierunku maej strzaki. Ruch ten udziela si elastycznej czsteczce eteru a, jako najbliszej, ktra

znowu wprowadza przez tarcie w ruch elektron 2. W ten sposb ruch ten przenosi si, a do kracowego elektronu 7, ktry znajdujc si w pobliu przewodnika D przez tarcie wprawia w ruch jego najbliszy elektron. W ten sposb unaoczni sobie moemy przenoszenie energji elektrycznej przez przestrze z jednego przewodnika na drugi.

Jak si przenosi energja elektryczna w przestrzeni za pomoc ruchu elektronw (wedug Maxwella)

Zjawisko to w fizyce nosi nazw indukcji (wzbudzenie) galwanicznej. Prd, ktry ujawnia przewodnik D2 nazywa si indukowany. Obwd prdu, ktrego cz przedstawia drut D1 nazywa si obwodem pierwotnym, obwd za, w ktrym prd zosta indukowany, (wzbudzony) nazywa si obwodem wtrnym. Jeeli przyjrzymy si modelowi, w ktrym Maxwell dla lepszego zobrazowania swojej teorji uy kulek gumowych zawieszonych na sprynach, zaobserwujemy, e czstki (elektrony) w drucie D (tj. w obwodzie wtrnym) porusza si bd w kierunku przeciwnym ni w obwodzie pierwotnym i tak si w rzeczywistoci rzecz przedstawia, i atwo to mona sprawdzi za pomoc igieki magnetycznej, jak to ju z powyej opisanego dowiadczenia wiemy.

D owiadczenie wielkiego samouka Faraday a, ktry odkry samoindukcj. Dwa obwody, chocia jak widzimy z ryciny niepoczone, oddziaywuj na siebie przez przestrze, na podstawie pra% o prdach samoindukcyjnych

Jak to si w rzeczywistoci jednak odbywa, o tem nie mamy pojcia, jedynie w ten mechaniczny sposb przedstawiamy sobie odbywanie si tych zjawisk elektrycznych. Podobnie te nie wiemy, czy prd elektryczny rzeczywicie pynie z dodatniego bieguna do ujemnego, a przyjlimy to w sensie konwencjonalnym, tak jak przyjmujemy np. e ulica ma praw (z parzystymi numerami) i lew stron (z nieparzystymi).

VI
Oto d pync po stawie. Za kadem uderzeniem wiosa rozbiegaj si po powierzchni wody krgi faliste. Kady z nas, jeliby polega na tem, co dostrzega, sdziby, e to woda biegnie od miejsca uderzenia w ni wiosem w krg w falistym ruchu. Ot nie! Woda stoi na miejscu, a najlepszym tego dowodem, e li rzucony na ni nie porusza si wcale naprzd a tylko taczy na miejscu: podnosi si wraz z fal i z ni opada. Wic dlaczego czytamy czasami, e gdzie fale wyrzuciy na brzeg jaki przedmiot? Ot jest to nieciso wyraenia, bo gdyby wiatru, ktry waciwie porusza przedmioty wolno pynce na powierzchni wd, nie byo, przedmiot taki nie poruszyby si naprzd i taczyby w razie wzburzenia wody na jednem miejscu w nieskoczono. Widzimy z tego przykadu jasno, e czstki wody wykonywuj tylko ruchy naprzemian to w d to do gry i e mamy tu do czynienia nie z rozchodzeniem si wody ale energji, ktr nadalimy pewnej jej iloci, uderzajc w ni naszem wiosem. Drgania te materjalne, (tak je w mechanice nazywamy gdy obserwujemy je w ciaach materjalnych jak woda, prt stalowy etc.) s to wic ruchy okresowe, gdy powtarzaj si regularnie w pewnych odstpach czasu. Czstki wody wychylaj si z stanu swego spoczynku i w dokadnych periodach znajduj si raz na grze raz na dole. Zgszczanie czstek wody w jednem miejscu, a rozrzedzanie ich w drugiem powoduje posuwanie si fali, mimo e czstki te w ruchu to jest w sensie postpowania naprzd udziau nie bior. Jak bdzie wyglda powierzchnia wzburzone) wody gdybymy zdoali j momentalnie zamrozi?

W przekroju przedstawiaaby si ona nam jako linja falista, tak jak na dolnej czci naszego rysunku j widzimy. Linja tego przekroju zawiera kilka fal. Ca fal oznacza nam odlego dwu punktw w tej samej pozycji czyli fazie si znajdujcych, ktr oznaczamy zwykle liter l. i odlego ta nazywa si dugoci fali. Wysoko za, na jak podnosi si czstka wody tj. a na grzbiet fali od linji przekroju lub gboko, w jak zapada si ona w brudzie, nazywamy amplitud.

Rzut fali gasncej (tumionej); l oznacza dugo fali

Lecz c widzimy na naszym rysunku? Oto fale przy samem miejscu ich powstawania maj grzbiety wysokie i gbokie bruzdy, ktre w miar posuwania si naprzd malej. I tak jest rzeczywistoci: Od miejsca zaburzenia, (tak si nazywa miejsce, w ktrem uderzamy wiosem w wod czy wysyamy prd z anteny) fale w miar oddalania si staj si coraz sabsze i wreszcie gin. To samo moemy zaobserwowa na hutawce, ktrmy pewn si pchnli i wprawili w ruch wahadowy. Wychylenia jej bd zrazu bardzo silne, lecz wkrtce znikn zupenie i hutawka spocznie nieruchomo.

Podobnie te i gos ludzki, ktry w powietrzu wzbudza fale jest syszalny tylko do pewnej odlegoci, w ktrej jeszcze fale, aczkolwiek sabe, biegn tam, dokd nasz organ gosowy ju fal wysa nie moe, adnego wraenia suchowego wywoa ju nie zdoa. Lecz fale rozchodz si z rozmait szybkoci, ktra zaley od waciwoci rodowiska. W powietrzu rozchodz si one z szybkoci 333 m, na sekund. Dowiadczenia naukowe, o ktrych ju wspominalimy wykazay, e fale, ktre rozchodz si w eterze czyli tz. elektromagnetyczne s niczem innem jak falami wietlnemi. Lecz zestawienie rozmaitych fal, ktre si formuj w eterze, odkrywa nam cakiem nieznane horyzonty na budow naszego wiata, Z zestawienia tego jasno wynika, e fale wietlne rni si od elektromagnetycznych jedynie swoj dugoci. Podczas gdy dugo fal wietlnych wynosi zaledwie okoo jednej setnej milimetra, (i od niej zaley barwa wiata, najmniejsz dugo maj promienie fioletowe, najwiksz czerwone) to dugo fal elektromagnetycznych wynosi od kilku centymetrw do kilkunastu (w praktyce uywane s do 25) km. Rodzaj fal Najdusze fale uywane w radjotelegrafji Zwyke fale uywane w radjotelegrafji Fale Hertza Fale profesora Righi Fale cieplne Promienie wietlne czerwone Promienie wietlne pomaraczowe Promienie wietlne te Promienie wietlne zielone Promienie wietlne niebieskie Promienie wietlne indigo Promienie wietlne fioletowe Promienie chemiczne od do Promienie Roentgena (X) promienie (gamma) radu Ich dugo 30 000 m. 2.600 m. 1 m. 6 milim. 0,15 milim. 0,00066 milim. 0,00060 milim. 0.00055 milim. 0.00050 milim. 0,00046 milim. 0,00043 milim. 0,00040 milim. 0,0004 milim. 0,0001 milim. 0,0000001 milim. Czstotliwo na sekund 10.000 115.380 300 miljonw 50 miljardw 3 tryljony 450 tryljony 500 tryljony 550 tryljony 600 tryljony 650 tryljony 700 tryljony 750 tryljony 750 tryljony 7 kwadryljonw 2 kwintyliony

Czowiek swojemi zmysami odczu moe tylko bardzo may zakres fal eteru, a mianowicie fale wietlne i o nieco wikszej od nich dugoci fale cieplne. Fale dusze i krtsze od nich nie istniej dla niego, gdy ich nie odczuwa, tak jak nie istniej dla lepego barwy lub dla guchego dwiki. Tej okolicznoci naley przypisa, e w przyrodzie istnieje wiele zjawisk, ktrych nauka ludzka wytumaczy nie jest zdolna to te mamy ju t pewno, e odbywaj si w niej procesy, o ktrych nic nie wiemy! Umys ludzki zaopatrzony w jakie nadzwyczajne zmysy, ktrymi mgby czyta w przyrodzie, odczuwajc wszystkie gatunki fal, stanby na takiej wysokoci, e na najwiksze zdobycze kultury dzisiejszej jak parowozy, aeroplany etc. spogldaby tak, jak my obecnie spogldamy na niezdarnie obupany kamie w postaci siekiery przez naszych pra-przodkw. Tablica powysza zawiera cay wiat promieni. S w niej fale, ktre maj dugo 30 kilometrw i czstotliwo 10.000 na sekund, a u dou widzimy tak krtkie fale i o tak wielkiej czstotliwoci na sekund, e cyfry tym wielkociom odpowiadajce, s trudne wprost do wyobraenia. Wystarczy

powiedzie e np. cyfra 2 kwintyljony tj. czstotliwo promieni X (Roentgena) na sekund, jest to liczba, ktrbymy uzyskali, mnoc ilo sekund od narodzenia Chrystusa przez 33 miljony! Tyle razy na sekund drgaj te nadzwyczajne, wszystko przenikajce promienie. A od nich jeszcze krtsze s promienie radu tz. Gamma!

VII
Kamil Flammarion, ten badacz i mistyczny tumacz gwiadzistego nieba w jednej z swoich przecudownych ksiek, kreli wspomnienie o niezmiernie ciekawem posiedzeniu paryskiej Akademji. Na tem posiedzeniu miao by zademonstrowane niemiertelnym dziaanie gramofonu, ktry podwczas wieo skonstruowany w Ameryce w warsztatach magika i cudotwrcy nauki Edisona, dosta si po raz przez Atlantyk do Europy. Fizyk du Moncel podj si zadania objanienia zgromadzonym konstrukcji i dziaania demonstrowanego przyrzdu. Po krtkiej przemowie, ktra bya wicej wesoa ni powana, zabra gos gramofon. Peny i nieskaony dwik mowy ludzkiej popyn z metalowej gardzieli przyrzdu i rozleg si szerok fal po sali... Wesoy nastrj, ktry panowa dotd midzy dostojnymi czonkami Akademji, zapeniajcymi sal, znik... W powietrzu zawisa cisza... Twarze zebranych spowaniay... May przyrzd ustawiony w rodku sali, przyku uwag wszystkich. Nikt z niego oka nie spuszcza. Wtem pewien may starszy pan zrywa si z swego pluszowego fotelu i blady z alteracji podbiega do podjum, na ktrem sta du Moncel obok demonstrowanego instrumentu, chwyta fizyka w wciekej pasji za rami i woa: Pody oszucie, czy mylisz ordynarnem brzuchomstwem wystawi ca Akademj na durnia?! Tym maym panem, ktrego do takiej wciekoci doprowadziy produkcje gramofonu Edisona, nie by nikt inny jak sawny Bouillaud, profesor i fizyk, kawaler Legji honorowej, jeden z najpowaniejszych podwczas filarw oficjalnej nauki. Nawiasem mwic, monsieur Bouillaud i pniej nie da si nawrci. Po dokadnem zbadaniu amerykaskiego przyrzdu mwicego, zda uczonej instrukcji relacj, e w kadym razie musi tu by na dnie jakie oszustwo, bo przecie jest to rzecz niemoliw, aby zwyka sobie maszyna moga odda boski dwik ludzkich strun gosowych. Jak jest skonstruowany gramofon, ten instrument, ktry z nas kady zna - moe nawet - za dobrze (w tem znaczeniu, e nieraz on si nam z pewnoci naprzykrzy) i na czem jego konstrukcja polega? e nie jest cudown, a tem mniej polegajc na oszustwie (jak pan profesor Akademji, kawaler Legji honorowej etc. etc. Mr. Bouillaud sdzi) nikt z nas nie wtpi. Bona nadzwyczaj elastyczna, znajdujca si na dnie lejka (tuby), koncentrujcego dwiki, dry. Jeeli do niej umocujemy stalowy kolec i oprzemy go o poruszajc si pyt z mikkiego wosku, otrzymamy wgbienia wiksze i mniejsze, zalenie od siy dwiku, jaki bdzie wprowadza membran w drganie. Jeeli utwardnimy nasz pyt i po tych samych bruzdach biec bdzie iga, oparta o bon, z lejka wyjd te same dwiki. Lecz jake to jest moliwe, aby rnorodne dwiki mogy by oddane w tak dokadny sposb? Widocznie kady dwik zapisuje si na pycie run bruzd?

Tak jest rzeczywicie. Gdybymy dokadnie przyjrzeli si (np. przez bardzo powikszajce szko) tym bruzdom, zobaczylibymy, e iga pod dziaaniem gosu kady dwik mowy ludzkiej wypisaa inaczej. Dla przykadu wemy par samogosek jak a, u, e. S to linje faliste i maj w nauce nazw krzywych fonograficznych. Ot bona mikrofonu drga w ten sam sposb jak bona gramofonu. Drgania te, jak to ju wykazalimy, zbliaj i oddalaj bonk mikrofonow w tym samym rytmie w stosunku do elektromagnesu wbudowanego w trzymadeko, (z ktrem tyle razy dziennie niejeden z nas ma do czynienia!) i wskutek tego wzmacniaj lub osabiaj w nim prd, ktry biegnc po drutach a do naszego rozmwcy to samo czyni z membran (tylko naodwrt, gdy tu elektromagnes kae jej drga) i w ten sposb dwik naszej mowy przenosimy na bardzo wielkie odlegoci tem bardziej, e telefon, jak to ju mielimy sposobno na przykadach objani, jest nadzwyczajnie czuym na najmniejsze nawet prdy aparatem. Cby wic pozostawao? Skoro mikrofon i telefon s tak nadzwyczajnie wraliwemi aparatami elektrycznemi (bo prd elektryczny przewodzi w nich nasze dwiki), skoro moemy na odlego wznieca w obwodach prdy bez jakiegokolwiek materjalnego porednictwa, dziki falom elektromagnetycznym, wystarczaoby wybudowa wielki mikrofon i zapomoc bardzo mocnych fal wysya w wiat nasze dwiki, aby w wszystkich telefonach w ktrychby fala elektromagnetyczna wzniecia prd, zadraa membrana i oddaa nam przesyane gosy. Takby mona, bardzo logicznie nawet, sdzi. Jednake jest to niemoliwe. Ju, opisujc budow mikrofonu i telefonu, nadmienilimy o tem, wykazujc, e mikrofon bardzo atwo si ogrzewa pod mocnym prdem i szybko si psuje. Dlatego nie mona go do tego zuytkowa. Wybrano wic drog poredni i nieco skomplikowan. Zrozumie j, to jest zrozumie co to jest radjofonia. Tym rytmicznym wedug fal gosowych wahaniom sabego elektrycznego prdu dano szczeglny wehiku, ktry je niesie jak d poprzez ocean eteru. W nadawczej stacji wytwarzamy nietumione fale elektromagnetyczne, t. j. jeden nieprzerwany cig fal, ktre wszystkie s jednakowo wielkie tak pod wzgldem swojej dugoci i amplitudy. Fale te s niewielkie, lecz pod dziaaniem stosunkowo sabego prdu pyncego w rytmie naszej mowy, wedug nate jakie przedstawiaj ksztaty opisanych wyej krzywych fonograficznych, przeksztacaj si i moduluj. Tak wic saby prd z mikrofonu, z dwikiem np. a zmoduluje tj. urobi wysyan z nadawczej stacji elektromagnetyczn fal w powietrzu ( w eterze) wedug swojej formy i ona ju tak (niejako) znieksztacona bdzie si rozchodzi. Ze wzgldu, e wehiku naszego dwiku jest bardzo silny, zasig takiej fali bdzie bardzo wielki. Lecz na mikrofon ona jako taka nie dziaa. Nasz dwik a ktry, jako z sabego prdu pochodzca fala, siedzi niejako na silnej fali (nietumionej, wysanej mocn maszyn elektryczn przez anten ze stacji nadawczej, musi by, abymy go w odbiorniku usyszeli zsadzony z tego rumaka. Odbywa si to w ten sposb, e antena w naszym pokoju (czy na dachu) odbiera ca fal, sprowadza j do aparatu, i tu nastpuje wydzielenie tej potrzebnej nam fali, ktra niesie dwiki, i sprowadzamy

j do obwodu, w ktrym jest telefon. W ten sposb siedzc w domu z kaskiem telefonicznym przy naszym odbiorniku syszymy to, co w studio na stacji nadawczej si odbywa.

Cig krtkich, mocnych i nietumionych fal nazywamy - drganiami wysokiej czstotliwoci, fale wytworzone w mikrofonie dwikami naszej mowy nazywamy drganiami niskiej czstotliwoci.

VIII
Zjawisko rezonansu jest tak wane dla zrozumienia radjocznoci, e naley mu powici nieco wicej uwagi.

Prba rezonansu z dwoma wahadami, zawieszonemi na lince. Na prawo dowiadczenie z sprzeniem.

Co to jest rezonans, kady sobie cho mniej wicej zdaje spraw; przynajmniej wyraz z pewnoci nie jest mu obcy. Zacznijmy od maego dowiadczenia, ktre kady w domu moe z atwoci zrobi. Na przecignitym od ciany do ciany w pokoju sznurze, zawiemy dwa wahada o rwnej dugoci i rwnym ciarze. Jeeli wprowadzimy w ruch pierwsze wahado, to zauwaymy, e i drugie zacznie si porusza. I podczas, gdy wahania pierwszego wahada bd male, drugie wahado rozkoysze si

na dobre. Z chwil gdy pierwsze wahado bdzie ju bez ruchu, wielko waha drugiego wahada bdzie najwiksza. W tem miejscu zacznie ono oddawa cz swojej energji pierwszemu i tak naprzemian. Lecz gdy skrcimy nitk w jednem z wahade, to zjawisko wspruchu ustanie. W przykadzie powyszym, zaczerpnitym z dziedziny mechaniki, mielimy sposobno obserwowa drgania bardzo powolne. Lecz zrbmy dowiadczenie podobne z innej dziedziny, gdzie drgania s tak szybkie, e oko ludzkie nie jest w stanie ich dojrze. Wemy dwie pary wideek stroikowych, osadmy je niedaleko od siebie w zagbieniach jakiej deseczki i uderzmy jedn. Jeeli one s nastrojone na jeden ton, to drugie wideki po chwili si odezw. Jak to si dzieje? Pierwsze wideki pobudzone przez nas do drgania, poruszaj wokoo siebie warstw powietrza wytwarzajc w niej fale gosowe i wprawiaj w ruch ssiedni par wideek. Zjawisko to upodabnia si do powyej opisanego dowiadczenia z wahadami w tem, e w jednem i w drugiem istnieje porednictwo w przenoszeniu energji. W pierwszem dowiadczeniu rol porednika odgrywa sznur, na ktrym zawiesilimy nasze wahada, w drugiem dowiadczeniu porednikiem w przenoszeniu energji byo powietrze, ktre si rozchodzio, to zgszczone to rozrzedzone, w postaci fal, w takt drga wideek. Lecz gdybymy na jednej parze wideek nakleili kawaeczek np. wosku, a wic gdybymy je rozstroili, naprno czekalibymy, aby druga para wideek si odezwaa, gdy wspbrzmienie, czyli rezonans zostaby zburzony. Przy tej sposobnoci dowiedzmy si jeszcze o sprzeniu, gdy z tem bdziemy mieli bardzo wiele w radiotelegrafji do czynienia. I znowu signijmy do przykadw prostych, omal z codziennego ycia zaczerpnitych. Dla atwiejszego zrozumienia tego zjawiska, wrmy do pierwszego dowiadczenia. Gdy w dowiadczeniu z wahadami, zrobimy zmian polegajc na tem, e przesuniemy jedno z nich tak, aby jeden punkt zaczepu wahada znajdowa si w obrbie zawieszenia drugiego, spostrzeemy, e wspruch w drugiem wahadle nastpi bardzo szybko, gdy energja jednego wahada obecnie moe przenosi si atwiej na drugie dziki sprzeniu. Im cilejsze bdzie sprzenie, tem atwiejszy bdzie rezonans. Podobnie jak w mechanice, obserwowa moemy zjawiska wspbrzmienia i w elektrycznoci. Wchodz tu w gr elektryczne obwody drga, ktre posiadaj pojemno i samoindukcj. Zaczynaj one drga dziki wzbudzeniu drganiami tego samego okresu (jak w mechanice np. dugoci wahada lub tonu) pochodzcymi od innego drgajcego obwodu elektrycznego. I podobnie jak w mechanice mog by sprzenia wicej lub mniej cise, tak samo i w zjawiskach elektrycznych rozrniamy sprzenia lune, indukcyjne, gdzie jeden obwd dziaa na drugi przez indukcj, a wic przez przestrze, w ktrej rozchodz si fale elektromagnetyczne, sprzenia stae, (galwaniczne) zapomoc przewodnika np. cewki, w ktrej cz zwojw jest wsplna, lub sprzenie tz. pojemnociowe, zapomoc kondensatorw, ktre ze wzgldu na budow cznika (tj.

kondensatora) skadajcego si z 2 pyt tylko zblionych do siebie a nie poczonych, moe by bardziej lub mniej lune, stosownie do odlegoci, w jakiej je ustawimy. Prd elektryczny jest stay albo zmienny. Z prdem staym mielimy ju do czynienia: W kadym ogniwie (baterji) pynie on z bieguna dodatniego do ujemnego. Prd za, ktrego kierunek szybciej lub wolniej zmienia si w pewnym okresie czasu, nazywa si zmiennym.

IX
Aby zrozumie na jakiem zjawisku polegaj wahania prdu zmiennego, to jest jego istota, wrmy na chwil do naszego modelu z elektronami. Ot z chwil przerwania prdu w przewodniku D1 elektrony w powietrzu podobnie jak niezczepione z sob wagony pchane przez lokomotyw, ktra nagle staje, tocz si dalej. Wskutek tego elektron 71 po drugiej stronie przewodnika znajduje si jeszcze chwileczk w ruchu podczas gdy inne a wic i 7 ju stany. On wiruje w przeciwnym kierunku wskutek tego oddaje cz swojej energji ssiedniemu elektronowi w przewodniku D i ten wprowadza w ruch wszystkie w nim elektrony w takim samym kierunku. Przeciwne zjawisko bdziemy mogli zaobserwowa gdy napowrt zamknimy obwd to jest pozwolimy prdowi elektrycznemu pyn. W tej samej chwili elektron 71 posiadajcy (jako ostatni tj. najdalej od lokomotywy znajdujcy si popchnity wagon) najwicej jeszcze energji na krtki moment wprawi w ruch o kierunku przeciwnym elektron w przewodniku D. Jasno z tego wynika, e prd w obwodzie indukowanym jest zmienny. Aby sobie to unaoczni, przedstawia si prd zmienny graficznie w ten sposb, e po obu stronach linji prostej, poziomo narysowanej, przedstawiajcej czas, wykrelamy krzyw falist i jej czci: grn nazywamy prdem zamknicia a doln prdem otwarcia.

Walec drewniany, sucy jako szkielet do nawijania cewki pszczkowej

Najwaniejsz wic rzecz byoby wytwarzanie pierwotnego prdu zmiennego, to jest zbudowanie takiego przyrzdu, ktryby pozwala na jak najszybsze przerywanie prdu, dowiedzielimy si bowiem, e to uatwia nam wzbudzenie prdu w obwodzie wtrnym i pozwala w ten sposb przenosi si elektryczn.

Do tego celu w pierwszym rzdzie su dynamomaszyny, ktre kady z nas widzia. Aby jednak zda sobie spraw z sposobu w jaki dziaa dynamo, zrbmy mae dowiadczenie. Jeeli na sztabk mikkiego elaza nawiniemy izolowany drut, wtedy sztabka ta stanie si magnesem, z chwil gdy przez zwoje drutu przepucimy prd elektryczny. Sztabk tak nazywamy elektromagnesem. Zjawisko to nosi nazw elektromagnetyzmu. Lecz odwrotnie gdy jak rurk z tektury owiniemy drutem izolowanym i w ni wetkniemy szybko sztabk magnesu, spostrzeemy, e w drucie pynie prd elektryczny, o czem atwo moemy si przekona przez poczenie kocw tego drutu z galwanometrem. Prd ten jest prdem wzbudzonym czyli indukowanym, Lecz gdy magnes pozostawimy w tej rurce, prd zmaleje i zniknie w chwili za wyjmowania z niej magnesu, zauwaymy znowu wychylenie si igieki w galwanometrze, co wiadczy o tem, e prd elektryczny w zamknitym przewodniku powstaje dziki ruchowi magnesu w jego blizkoci.

Cewka cylindryczno-koszykowa

Szkielet (zwykle z tektury) cewki koszykowej i sposb nawijania drutu

Na tem zjawisku polega caa fabrykacja elektrycznoci, a wic generatory, dynamomaszyny etc.: Poruszamy magnesem w pobliu zwojw drutw, przez nie przepywa prd, w druty te wczamy lampki elektryczne, wic mamy wiato, lub wczajc stosowne maszyny, uzyskujemy si lub ciepo. A wygodna to rzecz, gdy druty te mog mie bardzo wielk dugo, wic moemy dostarcza t energj elektryczn na wielkie odlegoci. Naturalnie, aby uzyska bardzo mocne prdy, generatory i dynamomaszyny s wielkie, lecz konstrukcja ich polega na wyej opisanej zasadzie.

Wygld gotowej cewki koszykowej

Sporzdzanie cewek pszczlkowych a, c, - w stadjum powstawania, b, -- cewka golowa osadzona na wtyczce angielskiej

Oprcz tego zjawiska wzbudzenia czyli indukcji, ktra powstaje w obwodzie elektrycznym z chwil, gdy w jego pobliu wytworz si linje si pola magnetycznego, bardzo wan w radjotechnice waciwoci przewodnikw elektrycznych jest samowzbudzenie czyli samoindukcja, polegajca na tem, e w chwili przerwania prdu tworzy si (nie tylko w przewodnikach ssiednich) pewna elektromotoryczna sia w samym przewodniku, w ktrym prd przerywamy. Porownywana trafnie z zjawiskiem bezwadnoci w mechanice, sprzeciwia si ona niejako przerwaniu prdu, chcc go niejako utrwali; jej prd jest zgodny z prdem otwarcia a przeciwny prdowi zamknicia w danym obwodzie. Sia elektromotoryczna samoindukcji zaley od waciwoci przewodnika jak rwnie od szybkoci z jak zmienia si prd w przewodniku, wielko jej w pierwszym rzdzie zaley od wielkoci pierwotnego prdu, ktry w danym przewodniku kry. Waciwo samoindukcji jest bardzo wanem zjawiskiem w radjotechnice. Dla prdw o wysokiej czstotliwoci maa nawet samoindukcja stwarza bardzo powan przeszkod. Dlatego te

w technice prdw o wysokiej czstotliwoci uywamy przewanie cewek o bardzo maej iloci zwojw.

Cewka transformatora, uywanego w radioodbiornikach. Na lewo: przekrj, na prawo widok z przodu: A - zwoje, B - nici wice

Postument z cewkami systemu poczwrkowego, uatwiajcy nam kierowanie spreniem elektromagnetycznem

Radjotechnik, aby mc dowolnie zmienia samoindukcj uywa warjometru. Jest to przyrzd skadajcy si z staej cewki A w ktrej wntrzu znajduje si druga ruchoma B. Obie cewki s uoone zwojami jedna za drug. Jeeli ruchom cewk nastawimy zapomoc gaki w ten sposb, e zwoje ich bd biec w przeciwnych sobie kierunkach, to samoindukcje znios si prawie doszcztnie, po ustawieniu wewntrznej cewki zwojami w tym samym kierunku ktry ma prd w cewce zewntrznej, samoindukcja bdzie wyraaa si jako suma samoindukcji tych dwuch cewek. Oprcz warjometra jednym z najwaniejszych przyrzdw, jakich uywa radjotechnik jest kondensator. Jest to niejako spichlerzyk elektrycznoci. Wskaemy jak wyglda jego dziaanie.

Cewka indukcyjna wielkich rozmiarw na stacji radjotelegraficznej La Fayette (Francja)

Jeeli w obwd elektryczny wczymy dwie pyty metalowe rwnolegle blisko siebie ustawione w ten sposb, e midzy niemi nie bdzie adnego poczenia, to zauwaymy, e mimo to prd bdzie pyn. W obwodzie z prdem staym pyty te zostan momentalnie naadowane i adnych zjawisk ju nie bdziemy obserwowali. Natomiast pod prdem zmiennym, pyty te bd raz przyjmoway adunek raz ten adunek bdzie wraca i cofa si. Obserwowa to bdziemy mogli na galwanometrze. Zachowanie si wic tego ukadu pyt tej niejako przeszkody dla prdu bdzie elastycznej bony, ktrbymy umiecili w rodku rury sikawki ogrodowej. Pod naciskiem prdu adunek w ukadzie tych dwu pyt bdzie si waha tu i z powrotem, podobnie jak elastyczna przegroda w wspomnianej rurze naszej sikawki pod naciskiem toku rk nasz w ruch wprowadzonego.

Cewki samoindykcyjne. Na rycinie a zmieniamy samoindukcj przez obracanie wewntrznej cewki w drugiej cewce. Najwiksz samoindukcj otrzymamy, gdy zwoje drutu obu cewek znajd si w pooeniu rwnolegem wzgldem siebie. Cewk b operujemy, zaczajc przez poczenie kontaktem odpowiedni ilo zwojw przewodnika

Kondensatory, polegajce na tej zasadzie, wczone w obwody elektryczne, czyni w nich niejako przerw i przeistaczaj je wskutek tego z zamknitych w otwarte. Przeszkody we waciwem

znaczeniu tego wyrazu dla prdu nie stanowi. Opr ich (podobnie jak opr cewek) jest tylko pozorny. Dawniej do adowania elektrycznoci uywano jako kondensatorw butelki lejdejskiej, obecnie w radjotechnice uywaj kondensatorw blokowych (staych) lub czciej jeszcze obrotowych, to znaczy ze zmienn pojemnoci.

Kondensator blokowy z wtyczk.

Kondensator blokowy skada si z szeregu pyt szklanych, przedzielonych cynfolj, jako dielektrykiem (izolatorem). Bardziej jest uywanym kondensator o zmiennej pojemnoci, czyli jak si powszechnie nazywa obrotowy. Skada si on z uoonych na wsplnej osi pytek metalowych pkolistego ksztatu z ktrych jedne (naprzemian) s stale utwierdzone, drugie za obracalne, tworzc w ten sposb dwa ukady, midzy sob niejako zazbione, ktremi za pomoc gaki moemy regulowa jego pojemno. Gdy ruchomy ukad pytek pokryje si a raczej schowa si w stay ukad pytek pojemnoci kondensatora bdzie najwiksz. Dielektrykiem tz. izolatorem w kondensatorze obrotowym jest powietrze. Kondensator obrotowy, (jedna z najwaniejszych czci skadowych w kadym odbiorniku), przedstawia dla kadego radjoamatora, ktry buduje sam swoj stacj, najwiksze trudnoci pod wzgldem wykonania. Dla tego jak z jednej strony monaby nie zaleca budowania go wasnemi siami, gdy ze wzgldu trudnoci jakie on nastrcza, skonstruowany przez pocztkujcego radjoamatora moe okaza tak wielkie braki i niedokadnoci, e uniemoliwi wogle jakikolwiek odbir, to z drugiej strony, z precyzj i uwag (przypuszczamy, e radjoamator rozporzdza potrzebnemi materjaami i narzdziami, t. j. choby maym warsztatem amatorskim) wykonany kondensator, moe nieraz by o wiele lepszym ni niejeden tam w masowej fabrykacji sporzdzony, jaki moemy naby w handlu. Dlatego najlepsz drog dla ambitnego radjoamatora bdzie droga porednia: zmontowa go, kupujc czci skadowe. W kadym razie nie zaleca si konstruowa wikszych kondensatorw jak o 1000 cm. pojemnoci, gdy w przeciwnym razie precyzyjne zastosowanie jego napotyka na bardzo powane trudnoci. Przez czenie kondensatorw w baterje moemy uzyskiwa rozmaite iloci pojemnoci elektrycznej. Zaley to od sposobu ich czenia, ktre moe by 1) rwnolegy t. z. wszystkie np. lewe okadki z sob, tak samo prawe, 2) szeregowy, t. z. prawa okadka z lew, lewa z praw w szeregu, lub 3)

rwnolegle-szeregowo, przez ktry to sposb powstaje niejako zcalenie poszczeglnych kondensatorw w jeden wielki. Ostatni sposb jest w praktyce najbardziej uywany.

Kondensator obrotowy jest jednym z najwaniejszych czci kadego odbiornika. Ryciny nasze przedstawiaj kondensator obrotowy widziany z gry i z dou

Prcz tego kondensatory obrotowe miewaj jako udoskonalenie doczony przyrzd t. z. precyzer, ktry pozwala nam w bardzo dokadny sposb operowa ich pojemnociami. Przecyzer taki zasadza si take na wasnoci ukadu 2 pyt metalowych, ktrych pojemno ronie, im bardziej one zbliaj si do siebie. Ustawione na rubie o bardzo maym skoku mog dziki temu przez jej pokrcenie zblia si lub oddala wzajemnie nawet o setny uamek milimetra. Wskutek tego poczywszy precyzer z kondensatorem moemy bardzo czule go nastawia.

X
Teraz, skoromy si zapoznali z istot prdu elektrycznego, jego rodzajami, jak rwnie maszynami, ktre go wytwarza mog, poczwszy od tak nieskomplikowanej jak dwa kawaki rnych metali, ktrymi przez dotknicie naszego jzyka wytworzylimy tok elektronw t. j. prd elektryczny, a do dynomomaszyny i wornika (generatora), ktre to wiadomoci s nam koniecznie potrzebne dla zrozumienia podstaw radjo-techniki, pomylmy chwil nad celem jaki ma telegrafia wogle i jakich sposobw uywa ona dla jego osignicia. Telegraf ja (po grecku telos = daleko, graf o = pisz), jak ten wyraz wskazuje, ma na celu przenoszenie znakw pisarskich na odlego. Telefonja (po grecku fonos = gos), przenoszenie w ten sam sposb gosu ludzkiego. Zdajmy sobie spraw w jaki sposb dotychczas si porozumiewali na odlego i jakich do tego uywali sposobw. Wynalazek pisma, ktry jest tak dawny jak ludzko, umoliwia przeczytanie wiadomoci na wielkie odlegoci za pomoc poczty czy kurjerw, ale sposb ten jest bardzo powolny, gdy zaley od szybkoci czy to koni, czy pocigu, czy, jak w obecnych czasach, aeroplanu.

Ludzko od najdawniejszych czasw mylaa o wynalezieniu sposobw atwych w celach porozumiewania si na odlego. Sygnalizacja akustyczna (gwizdki parowozw, fabryk, dzwonw kocielnych) posuguje si powietrzem, jako przewodnikiem dla swoich fal (akustycznych czyli gosowych). Suy ona moe do porozumiewania si jedynie na nieznaczne odlegoci. Wiadomo, e huk najwikszych dzia sysze mona najwyej w odlegoci 10 km, gos najwikszych dzwonw kocielnych, w wyjtkowo sprzyjajcych warunkach atmosferycznych, dochodzi do kilkunastu kilometrw, a nawet tak potny huk, jakim jest piorun, w odlegoci 30 km. jest niesyszalny. Wynika z tego jasno, e na wiksze odlegoci, jak z jednego miasta do drugiego, lub z jednego kraju do drugiego, sygnalizacja akustyczna si nie nadaje. Sygnalizacji wietlnej do przesyania znakw umwionych, skadajcych si na cae zdania, uywano ju w staroytnoci. Bya ona w uyciu gwnie w legjonach rzymskich, gdzie wodzowie w ten sposb przesyali rozkazy do daleko stacjonowanych oddziaw. Sygnalizacja wietlna, czyli optyczna, ma bardzo ograniczone zastosowanie, gdy wskutek tego, e wiato rozchodzi si po linjach prostych, kulisto ziemi uniemoliwia nam spostrzeganie znakw, pochodzcych z wikszych odlegoci. Najpotniejsze reflektory owietlaj przedmioty z odlegoci kilkudziesiciu kilometrw, a latarnia morska na wyspie Helgoland, majca wiato o sile 34 miljonw wiec, ju z odlegoci 45 km. jest niewidoczn z powodu krzywizny powierzchni ziemi. Aby stworzy dogodny sposb do przesyania znakw na bardzo wielkie odlegoci czowiek zastosowa do tego zjawiska elektryczne. Odkrycie elektrycznoci galwanicznej przez Galwaniego w r. 1790, zbudowanie pierwszego ogniwa galwanicznego przez Wolt day myl innym uczonym do badania istoty prdu elektrycznego, a usiowania ich w celu uycia go do przesyania sygnaw na wielkie odlegoci zostay uwieczone pomylnym skutkiem, z chwil wynalezienia elektromagnesu przez Ampera i Arago. Pocztkowo przesyano znaki zapomoc odchyle igy magnetycznej, dopiero w r. 1832 artysta-malarz Morse uoy alfabet, skadajcy si z rozmaitych kombinacji kresek i kropek i zbudowa aparat piszcy wasnego pomysu. W ten sposb stworzono podstawy do rozwoju telegrafu drutowego. Linje telegraficzne rosn w dugo i opasowuj swymi splotami ca kul ziemsk, biegnc po jej powierzchni, wsparte na supach telegraficznych lub w postaci kabli podmorskich na dnie oceanw pooone, cz dalekie ldy i kraje. Z postpem, ktry si zaznaczy w rozwoju telegrafu drutowego, prace uczonych w celu przenoszenia gosu ludzkiego na odlego przy pomocy prdu elektrycznego posuny si o tyle naprzd, e po pierwszych prbach w budowie telefonu, dokonanych przez Reissa w r. 1861, w pitnacie lat potem udao si angielskiemu uczonemu Bellowi, (ktry te uchodzi za waciwego wynalazc telefonu), osign peny sukces na tem polu. Niedugo potem wynaleziony mikrofon (1878) uzupeni ten sposb przesyania dwikw mowy ludzkiej na odlego i w poczeniu z telefonicznym aparatem daje nam, w niezmienionej zasadniczo cd tego czasu budowie, przyrzd codziennie przez nas uywany.

XI

Czowiek jest jednak bardzo wymagajcy. Sygnalizacja wietlna, chocia wiato biegnie z zawrotn szybkoci 300.000 km. na sekund, bya dla pod wieloma wzgldami bardzo niewygodna. Uy wic iskry elektrycznej, ktrej kaza biec po przewodnikach drutowych. Lecz i to wydao mu si niepraktyczne, bo aby zakada lin je telegraficzne poprzez wielkie przestrzenie zajte przez lasy, trzeba je byo wycina, co poczone byo zawsze z trudem i kosztami. Zacz wic przemyliwa nad tem, w jakby sposb mona si porozumiewa przez ldy i morza nie uywajc drutw - tak sobie przez powietrze! Nauka mu w tem pomoga. Angielski fizyk Maxvell (1867), a nastpnie niemiecki uczony Hertz (1890), pooyli podwaliny nowego sposobu przesyania znakw na odlego. Naukowe dowiadczenia przeprowadzone w ich laboratorjach stay si punktem wyjcia dla caej gazi wiedzy, jak dzisiaj przedstawia najmodsza siostra elektrotechniki - radiotechnika. Ju poprzednio wykazalimy, e prd elektryczny przechodzi przez indukcj (wzbudzenie) z jednego przewodnika na drugi, mimo, e one nie s niczem ze sob poczone. To zjawisko nie dao spa ludziom. A wreszcie uyto tej wasnoci prdu elektrycznego do celw praktycznych. Ju Hertzowi udao si wysya fale elektromagnetyczne na odlego kilkudziesiciu metrw, lecz o praktycznem zastosowaniu ich w przesyaniu znakw na wielkie odlegoci on nie myla. Wielk przeszkod w osigniciu powaniejszych rezultatw stanowio to, e brak byo przyrzdu tak czuego, aby sygnalizowa w stacji odbiorczej nadejcie fali elektrycznej.

Miejsce, w ktrem zostao dokonane dowiadczenie w radjokomunikacji o historycznem znaczeniu: Laboratorjum prof. Branlyego w Instytucie katolickim, gdzie przez dugo dziedzica ujawnio si dziaanie wysanych fal elektromagnetycznych na t. zw. Koherer.

Dopiero w r. 1890 udao si francuskiemu profesorowi fizyki Branlyemu skonstruowa przyrzd, t.zw. rurk Branlyego, ktry ma wasno ujawniania fal elektromagnetycznych. Nosi on nazw Koherera albo frytera, a skada si z maej rurki szklanej, nie wikszej od gilzy od papierosa, w ktrej mieszcz si opiki metalowe, a w ktrej obu kocach wtopione s druciki poczone z biegunami elektrycznego obwodu. Trocinki metalowe, znajdujce si w rurce szklanej, w rzeczywistoci nie przepuszczaj prdu, gdy s zbyt luno uoone. Lecz, gdy prd elektryczny przypynie do rurki, opiki metalowe ukadaj si w pewnym porzdku i tworz pomost, przez ktry ju prd przepywa moe. Z chwil jednak, gdy wstrzniemy lekko rurk, burzymy ten porzdek i prd wskutek tego zostaje przerwany.

W ten sposb po raz pierwszy na wielk odlego zdoano zapomoc oka elektrycznego, jak susznie nazwano koherer Branlyego, ujawni elektromagnetyczn fal, przebiegajc nie po adnym przewodniku materjalnym, lecz poprzez ocean eteru, w ktrym cay wiat spoczywa, jak gbka w wodzie. Co wicej, dowiadczenie to wykazao niezbicie, e fala elektromagnetyczna, nadchodzca z daleka, jest wprawdzie sama za saba, aby wykona jak prac, ale dostatecznie silna, aby w daleko choby o setki mil znajdujcym si drucie wznieci prd. Stwierdzenie tego faktu byo niezmiernie wane dla dalszego rozwoju radjotelegrafji, gdy da niejako podstaw operacyjn do nowych bada i poszukiwa.

XII
Koherer lub fryter Branlyego by pierwszym z zastosowaniem w radjotechnice przyrzdem, ktry odbiera fale elektromagnetyczne. Przez udoskonalenie jego osignito pierwsze rzeczywiste wyniki w wysyce znakw na odlego. Lecz mimo wszystko, prby te byy tylko czysto naukowemi dowiadczeniami. Dopiero Guilelmo Marconi, 20-letni student uniwersytetu, ucze prof. Righiego, ktry take na polu radjotelegrafji pooy wielkie zasugi, potrafi w celowy sposb zebra osignite wyniki i w genialny sposb zastosowa je po raz pierwszy w praktyce. Rezultaty przeze osignite byy tak nieoczekiwane, e jemu powszechnie przypisuje wiat najwiksze zasugi w tej dziedzinie.

Guiglelmo Marconi( Wilhelm Marconi) ktry jako mody student i suchacz prof. Righiego potrafi dziki swojej nadzwyczajnej intuicji technicznej zuytkowa fale elektryczne do przesania sygnaw na odlego

Wystpi on po raz pierwszy w r. 1897 ze swojemi prbami i mimo, e odlegoci, przez ktre jego aparat przenosi znaki, byy bardzo nieznaczne, fakt jednak, e mody i szczliwy wynalazca nada im charakter praktycznego zastosowania, obudzi dla jego prb i dowiadcze, w szerszym ni dotychczas zakresie podjtych, coraz wikszy podziw i zainteresowanie wrd uczonych. Lecz mody wynalazca oprcz nadzwyczajnej intencji technicznej, jak niezaprzeczenie by obdarzony, mia nadzwyczajn wytrwao z jak postpowa po raz obranej drodze i udoskonala coraz bardziej

swoje przyrzdy, lecz rwnoczenie mia i szczcie. Zainteresowa si jego pomysami naczelny dyrektor telegrafw w Anglji, niejaki Preece (czytaj Pris), ktry w owym czasie zajmowa si poczeniem telegraficznem wszystkich stacji i latarni morskich na przybrzenych wysepkach. Ze wzgldu na ustawiczne psucie si kabli podmorskich i na wysokie koszty takiego poczenia telegraficznego, Preece zacz myle o przesyaniu znakw, posugujc si wod, jako przewodnikiem elektrycznym. Prby te jednak byy praktycznie cakiem bezowocne, wic gdy dowiadczenia Marconiego daway coraz realniejsze wyniki, zaprosi go do Anglji i tam w maju w r. 1897 Marconi mia mono doprowadzenia swoich prac do takiej doskonaoci, e od tego czasu, mona to miao powiedzie, w radjotelegrafji zacz si nowy okres a nazwisko wynalazcy okryo si wiatow saw. Pierwsze prby miay miejsce w Anglji, w kanale Bristolskim, midzy Lavernock Point a wysepk Flotholm. O tych, stanowicych w radjotechnice epok, prbach pisze jeden z biorcych w niej udzia uczonych:3 Na wysokoci 20 m. na szczycie skay Lavernock Point, oddalonej o godzin drogi od miejsca kpielowego Penarth, wzniesiono maszt wysokoci 30 m., przytrzymywany przez stalowe liny. Ze szczytu masztu przecignito izolowany drut miedziany do jego stp i poczono z biegunem aparatu odbiorczego. Drugi biegun poczono z morzem (a wic i ziemi) zapomoc drugiego drutu, biegncego w d po stokach skay. W rodku kanau, w odlegoci 5 km. od Lavernock Point, ley bezludna wysepka Flotholm, ktrej wysokie turnie skalne najeone s armatami i na ktrej znajduje si te latarnia morska. Tam bya stacja nadawcza. W maym szaasie, skleconym z desek, sta radjator (przyrzd wysyajcy fale elektromagnetyczne) z maym induktorem, zasilanym przez akumulator z omiu ogniw, Z pocztku odbieranie znakw jako nam si nie udawao. Przypisywano win linom stalowym, ktre podtrzymyway maszt i otaczay aparat odbiorczy, jakby rusztowanie klatki. Kiedy drut odbiorczy zosta w nastpnym dniu przeduony o 20 metrw, w celu ustawienia odbiornika zdaa od masztu, przyszy pierwsze, lecz bardzo jeszcze niewyrane znaki. Peny sukces osignlimy dopiero nazajutrz t. j. w dniu 14 maja 1897 r., kiedymy przenieli si z aparatem odbiorczym na brzeg morza i przeduyli w ten sposb dugo anteny prawie w dwjnasb. Nigdy nie zapomn tego wraenia, jak to, kiedy z powodu bardzo silnego wichru siedziao nas piciu skulonych koo siebie, w wielkiej drewnianej skrzyni, z niezmiernie wyton uwag, kierujc wzrok ku przyrzdowi odbiorczemu, gdy nagle po podniesieniu umwionej flagi na stacji nadawczej, usyszelimy pierwsze tykanie aparatu, pierwsze wyrane znaki telegrafu Morse'a, przeniesione cicho, najwidoczniej z owej skalistej wysepki, majaczcej zaledwie z oddali w mgle, przez w nieznany tajemniczy orodek, eter kosmiczny, ktry stanowi jedyny pomost midzy planetami wszechwiata... Byy to pierwsze znaki Morsego litery o ( ), ktre stamtd wedug umowy tu si przedostay. Dalsze prby daway coraz lepsze wyniki. W dwa miesice od tej chwili, odlego na jak zdoano przesya znaki wynosia 16 i p kilometra. Zasadniczo dowiadczenia te i prby zostay uskutecznione w nastpujcy sposb: Na odbiorcz anten dziaay fale elektromagnetyczne ze stacji nadawczej, wskutek czego w obwodzie drga (oscylacyjnym), skadajcym si z odbiorczej anteny i ziemi, powstaway rwnie
3

Profesor Slaby.

drgania, ktre przechodzc przez koherer i zmniejszajc jego opr (z miljona omw do kilkuset) pozwalay przej impulsowi prdu jednej baterji przez relais, a ten ostatni zacza ju automatycznie prd drugiej baterji, jak rwnie ju w automatycznej drodze odbyway si wstrzsy koherera przez uderzajc paeczk.

Marconi, pracujcy nad udoskonaleniem swego wynalazku

Nastpne prace na tem polu byy dokonywane przez Marconiego z pomoc, otrzyman od rzdu angielskiego. Zaoenie towarzystwa dla eksploatacji swoich wynalazkw, The Wireless Telegraph and Sign Co, (ktre do dzisiaj istnieje pod zmienion nazw Marconi Wireless Telegraph Co,), budowa stacji o wielkiej mocy w Poldhu (Anglja) Glace Bay i Cape Cod, (Ameryka pin.) Clifden (Irlandja), jak rwnie wsppraca z fizykiem angielskim Flemingiem i uzyskanie radiotelegraficznego poczenia Anglji z Ameryk (w nocy z 20 na 21 grudnia 1902 r.) stanowi etapy siedmioletniej, cikiej pracy tego genialnego twrcy i organizatora. Wspczenie z Marconim pracuj nad udoskonaleniem sposobw radjokomunikacji profesor Braun i Slaby, ten ostatni jeden z piciu towarzyszw Marconiego, eksperymentujcych w historycznej prbie w kanale Bristolskim i pniejszy zaoyciel i kierownik wielkiego towarzystwa radjotelegraficznego w Niemczech t. z. Telefunken Gesellschaft, Profesorowi Braunowi udaje si nawet (przez uycie w stacji nadawczej dwu obwodw: bodczego z przerw iskiernikow i sprzonego z nim obwodu antena - cewka ziemia) ulepszy znacznie system Marconiego. Zalety nowego systemu wyraay si w monoci powikszenia mocy stacji nadawczych i w wyzyskaniu jej energji. Lecz w obu obwodach powstaway wwczas drgania rnice si czstotliwoci, gdy podczas sprzenia dwu obwodw nastpowao zjawisko, polegajce na tem, e gdy w pierwszym z nich amplituda fal bya najwiksza, w drugim zanikaa i tak naprzemian. Profesor Wien dziki zastosowaniu automatycznego przerywacza obwodu, a nastpnie Marconi dziki iskiernikowi wielokrotnemu uzyska mono przerywania prdu do 1000 razy na sekund, By to ju znaczny krok w postpie radjotelegrafji.

XIII
Lecz cby za znaczenie miay fale elektromagnetyczne, gdyby tworzyy tylko pewne okresy, gasnc i znikajc, jak dwik struny mocno szarpnitej, ktry rozchodzi si w powietrzu, trwa jaki czas i ginie. Fale elektromagnetyczne, ktre dotychczas udao si uzyska, miay wanie ten charakter. Dlatego te nazwano je gasncemi. Lecz gdy po strunie cigniemy choby z wolna smyczkiem, to ton jej brzmi jednakowo a nawet bardzo maym wysikiem moemy go nadzwyczajnie wzmocni. Zaley to od naszej umiejtnoci, aby tyle tylko siy uy, ile nam do osignicia celu potrzeba. Wic podobnie rzecz si przedstawia i z falami elektromagnetycznemi. Chodzi wic o to, aby je podsyca. Do tego su maszyny elektryczne i specjalne urzdzenia, dziea wynalazczoci pracownikw na polu radjotelegrafji. Prd pynie, powtrzmy to raz jeszcze, 300.000 km. na sekund i wytwarza tyle fal na sekund, ile razy jest przerywany. (Chcc obliczy dugo fali, trzeba podzieli dugo przebytej przestrzeni w jednej sekundzie a wic 300.000 km. - cilej 299.820.000 km. - przez ilo przerywa na sekund (czstotliwo). Jeeli np. 300.000 km. t. j. 300.000.000 metrw podzielimy przez liczb 24.000, odpowiadajc czstotliwoci danej maszyny, otrzymamy wytworzon dugo fali 12.500 metrw). Irlandzki fizyk Duddell zauway, e w palcej si lampie ukowej (Wolty) pyn prdy szybkozmienne. uk ten, wci palc si, podnieca drgania w obwodzie. Drgania te jednak okazay si nieregularne i system ten zosta ulepszony przez duskiego inyniera Poulsena. Prcz tego, aby uzyska prdy zmieniajce jak najwiksz ilo razy w sekundzie swj kierunek, (kilkadziesit i wicej tysicy razy na sekund) buduje si obecnie wielkie alternatory (zmieniacze), ktre zaopatrzone s w bardzo wielk liczb biegunw i wirnik obracajcy si z nadzwyczajn szybkoci. S to maszyny wielkie, nadzwyczajnie kosztowne i instalacja ich jest bardzo skomplikowana. oyska tych maszyn s chodzone podczas pracy wod. Bieguny s rozmieszczone na obwodzie tarczy, t. j. wirnika, jako zby i aby podczas obrotu nie tary o powietrze, luki midzy niemi zalewa si metalem niemagnetycznym, przez co uzyskuje si powierzchni zupenie gadk i nie stawiajc oporu w ruchu. Dla uzyskania wielkich szybkoci obrotw, umieszcza si je nawet w atmosferze rozrzedzonej. Najdoskonalsze takie maszyny zbudowali, Fessenden, Aleksanderson i Goldschmidt. Ze wzgldu na wielki koszt tych maszyn, uywane s one tylko w stacjach o wielkiej mocy, do wytwarzania fal bardzo dugich i do komunikacji na wielkie odlegoci. Dziki zastosowaniu tych maszyn uzyskano mono (podczas wielkiej wojny) przesyania znakw na odlego 5, 6 a nawet 8 tysicy kilometrw. Te wyniki zawdzicza jednak trzeba nie tylko udoskonaleniom w ich konstrukcji, lecz rwnoczesnemu ulepszeniu przyrzdu t. zw. relais, ktry na tem polega, e pozwaa prdowi nadzwyczaj sabemu (jaki z wielkich odlegoci przychodzi) zamkn

maem urzdzeniem nasz obwd, w ktrym mamy w pogotowiu prd silniejszy. Przez zamknicie drobn blaszk tego obwodu, prd nasz zaczyna pyn i dziaa. Takim przyrzdem jest lampka katodowa. Z wprowadzeniem jej w tym charakterze, ktre zostao dokonane przez amerykanina de Foresta jeszcze przed wojn, a pniej z stopniowem jej ulepszeniem w cigu nastpnych lat i zastosowaniem jej rwnie do odbioru i wysyania drga elektrycznych, nasta nowy okres w radjotelegrafji.

XIV
Lampka katodowa, ktra w iskrowej telegrafji i telefonji suy do chwytania fal, do wzmacniania, wysyania i do innych ubocznych celw, jest niczem innem, jak zwyk arwk, z ktrej wypompowano pod wielkiem cinieniem powietrze i w ktr wtopiono osobno dwa druty t. z. elektrody w ten sposb, e wchodz kocami swoimi do wntrza arwki, lecz nie stykaj si ze sob. Dla uatwienia sobie obrazu, przedstawmy sobie j jako rurk, w ktrej oba koce wchodz wspomniane elektrody. Elektrod, ktra jest poczona z ujemnym biegunem baterji, nazywamy katod, druga elektroda, t. j. zostajca w poczeniu z biegunem dodatnim, nazywa si anod. Z chwil, gdy poczymy koce drutw, poza lampk si znajdujce, z biegunami jakiegokolwiek rda energji elektrycznej (np. baterji), nastpuje wyrwnanie potencjaw midzy nimi, przez przejcie iskry elektrycznej. Przy wikszem rozszerzeniu powietrza w rurce spostrzeemy, doprowadzajc wkno do arzenia, e w przewodnikach popynie prd. Jake to si dzieje? Przecie midzy anod a katod niema adnego poczenia! Ot zjawisko to objania si w ten sposb, e katoda, t. j. zwyke wkno w naszej arwce, przy zmniejszonem cinieniu wysya t. z, promienie katodowe, ktre maj wprost cudowne wasnoci. Przedewszystkiem na podstawie dokadnych bada stwierdzono, e promienie katodowe pynce w lampce s niczem innem jak potokami elektronw, tych drobniutkich ciaek, ktre naadowane ujemn elektrycznoci, krc w koo jonw (t.j. swoich jder atomowych) s wraz z nimi tem, z czego zbudowana jest caa elektryczno. Elektrony ze swoim negatywnym adunkiem elektrycznoci popieszaj chmur z katody do dodatniego bieguna (anody) a jony dodatnio naadowane z anody do katody. Jeeli wemiemy pod uwag szybko z jak te ciaka odbywaj t podr, rwnajc si szybkoci pociskw armatnich, nadzwyczajn ilo tych ciaek ich wzmagajcy si ruch z podnoszeniem si temperatury, maa arwka, ktr mamy przed sob, przedstawi si naszym oczom jak prawdziwy kocio elektronw. A teraz dla ciekawoci przemy koce drutw w ten sposb, e katodowy poczymy z dodatnim biegunem baterji, a anodowy z ujemnym. C si stanie? Ot prd przestanie pyn, co moemy stwierdzi na zaczonym w obwd galwanometrze. Zjawisko to tumaczymy w ten sposb, e, wychodzce obecnie ujemne linje z anody, odpywaj od siebie rwnie ujemnie, elektrony znajduj si w przestrzeni i te zmuszone s wraca do miejsca, skd wyszy, t. j. do wkna, tak, jak kamie rzucony w gr, na podstawie siy cienia, wraca na ziemi. W ten sposb zostaje zerwany ten pomost, jaki dla prdu stanowiy stada elektronw midzy katod i anod. Nasza lampka jest najwidoczniej wentylem dla elektrycznoci, gdy przepuszcza j tylko w jedn stron, czyli detektorem (chwytaczem). Lampka taka o dwuch elektrodach nie ma w radjotechnice adnego zastosowania. Wspominamy jednak o niej dlatego, aby lepiej zrozumie lampk o trzech katodach, ktrej wprowadzenie dokonao prawdziwego przewrotu w radjocznoci i ktr te susznie nazywaj jej sercem.

Jak urzdzona jest Lampka katodowa, ktra jako taka jest sercem nowoczesnej radjotelegrafji. U gry anoda, u dou katoda, u) rodku siatka. U spodu wtyczki

Ta wprost cudowna lampka, prawdziwa lampka Aladyna, ktra jest gotowa i zdolna do wszystkich usug w rado j technice, posiada oprcz wkna arzcego i blaszki, jak poprzednio opisana lampka o dwuch elektrodach, take osadzon w rodku t. z. siatk. Potok elektronw pyncych z katody do anody nie zachowuje si w niej zasadniczo inaczej, jak w poprzedniej. Rnica polega na tem, e elektrony, chcc dosta si z katody do anody, musz przedosta si przez siatk (S). I tu ley caa zasuga tej magicznej lampki. Gdy adujemy t drobn siateczk z jakiegokolwiek choby bardzo sabego rda np. dodatnio, to elektrony, wychodzce z katody, zostaj (jako ujemne) w odpowiedniej iloci przez ni porwane i przycignite, gdy za naadujemy siatk ujemnym adunkiem, z chmury elektronw, ktra si unosi u katody, cz ich jako rwnoimiennych zostanie przez siatk odrzucona z powrotem. W obu wypadkach ilo elektronw, ktra bdzie pod dziaaniem naadowanej (dodatnio czy ujemnie) siatki, zalee bdzie od wielkoci adunku tej ostatniej, a jako skutek tego przycigania lub odrzucania ich, ktre ustawicznie si odbywa, bdzie wzmocnienie lub osabienie prdu w anodzie. W ten sposb, dziki wprowadzeniu tak drobnej rzeczy, jak jest siatka, moemy atwo niejako kierowa prdem anodowym. Siatk wic moemy uwaa jako relais i w tym wypadku porwnajmy j do kurka w wodocigu, ktry odkrcony przez uycie bardzo maej siy, daje nam mocny strumie wody. Lecz lampka katodowa, w swych nieocenionych usugach w radjotechnice, nie ogranicza si do chwytania i przepuszczania prdu jako relais, ona daje nam mono wzmacniania a nawet wytwarzania fai elektromagnetycznych. Zastosowanie jej wic jest oglne, co wicej, miao mona powiedzie, e lampka katodowa jest dusz nowoczesnej radjotechniki, jak Anglicy mwi the hearth of wireless.

W jaki sposb fabrykuj si lampki katodowe. U gry przylutowana do gruszki rurka, przez ktr wypompowuje si powietrze, u dou z boku pomienie, ktre wtapiaj nk (z katod, siatk i anod) w podstaw

Lampki katodowe stanowi obecnie specjalny, moe najwaniejszy dzia radjotechniki, ktry specjalici coraz bardziej zgbiaj, powicajc mu wielotomowe dziea.

Palnik gazowy na 3 pomienie sucy do zatapiania lampek katodowych

Charakter i ramy niniejszej pracy, nie pozwalaj mi w szerszy sposb objani dziaania tych cudownych instrumencikw, jakimi s lampki katodowe, na co one pod wzgldem swego znaczenia w zupenoci zasuguj. W tem miejscu nie od rzeczy bdzie przytoczy publiczny odczyt o lampkach katodowych, suchany w radjoodbiorniku przez jednego z moich znajomych. Odczyt ten wygoszony zosta przez pierwszego fachowca w Polsce w dziedzinie fabrykacji lampek katodowych, in. J. Plebaskiego, obecnego dyrektora Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego, dnia 26 lutego b. r. z nadawczej stacji tego towarzystwa. Lampy katodowe s sercem dzisiejszej radjotelegrafji i radjotelefonji: bez lamp katodowych niema dzisiaj adnego bodaj najprostszego aparatu radjowego. Lampom katodowym zawdzicza radjotechnika swj rozwj dzisiejszy. Pozwlcie, e o tych lampach powiem wam sw kilka. Lampy

katodowe su do dwch celw: 1) do wywoywania prdw szybkozmiennych w ukadach generacyjnych t. j. przewanie w ukadach nadawczych, 2) do wzmacniania prdw przewanie w ukadach odbiorczych. eby wam unaoczni znaczenie lamp, rozpatrzmy, jak dochodzi do was mj obecny odczyt. Prelegent w mojej osobie, stojc przed mikrofonem magnetycznym, mwi do niego z odlegoci 1 m.; powstajce w ruchomej cewce mikrofonu prdy, wywoane dwikami akustycznemi mojej mowy, pyn po drutach do sali wzmacniaczy, gdzie przez 14 lamp odbiorczych w ukadzie kaskadowym zostaj wzmocnione. Z tej sali wzmacniaczy, silnie wzmocnione prdy pyn po drutach do naszej stacji nadawczej, umieszczonej w drugim kocu budynku i dziaaj na siatk lampy modulacyjnej. Lampa modulacyjna dziaa na du lamp nadawcz, ktra przy pewnem poczeniu wywouje prdy szybkozmienne w antenie. Lampa nadawcza utrzymuje w antenie stae drgania nie gasnce, amplitud tych drga zapomoc lampy modulacyjnej zmieniamy w takt dwikw akustycznych, ktre chcemy nada. Antena promieniuje fal 385 metrw, t. j. wysya fale elektromagnetyczne we wszystkie strony wiata o tej dugoci, czyli o 780.000 okresach na sekund.

Prostowanie prdu w radjoodbiorniku

Te fale elektromagnetyczne, dochodzc do waszych anten, wywouj w nich drgania, t. j. prdy szybkozmienne tej samej czstoci. Gdy wasze stacje odbiorcze s dostrojone na fal 385 m., wtedy prdy s najsilniejsze. Jednak prdy te s zbyt sabe, eby po przejciu przez jaki detektor poruszy membran suchawki i odtworzy w waszych uszach dwik akustyczny taki sam, jaki mia miejsce w tej samej chwili na stacji nadawczej. Dlatego te mamy aparaty odbiorcze lampowe najrozmaitszych ukadw. Te sabe prdy, wzbudzane w antenach odbiorczych zostaj przez jedn lub wicej lamp wzmacniane, nastpnie zmieniane z prdw szybkozmiennych w prdy maej czstoci. Jeszcze raz wzmocnione prdy maej czstoci dziaaj na membran waszej suchawki lub gonika i odtwarzaj moj mow z fotograficzn dokadnoci, o ile zarwno na stacji nadawczej jak i w waszych odbiornikach wszystko jest w porzdku. Opisujc powysze zjawiska, miaem na celu wyjani i podkreli rol, jak w radjofonji odgrywaj lampy katodowe. Doda musz, e przechodzc kolejno lampy, ktre przenosz mj gos od mikrofonu a do was, spotykamy po drodze lampy najrozmaitszych typw, Albowiem do kadego szematu, do kadego ukadu, do kadego celu trzeba bra lampy najodpowiedniejsze. Tak samo i w stacjach odbiorczych naley stosowa lampy, ktre najwicej odpowiadaj danym szematom i ukadom. Jeeli w danym ukadzie lampa jednego typu dziaa lepiej ni drugiego, to nie znaczy, e jedna lampa jest dobra, druga za; znaczy to jedynie, e dany typ najlepiej odpowiada ukadowi, ktry mamy.

Na zakoczenie pozwol sobie zwrci uwag na to, e z lampami katodowemi naley obchodzi si delikatnie; nie naley lamp zbyt silnie arzy, trzeba dawa tylko takie arzenie, ktre nam daje dobry odbir. Gdy bdziemy lampy oszczdzali i nie przeciali - bd nam dugo suyy. Powysza uwaga dotyczy gwnie lamp oszczdnociowych, t. j. lamp o przymionem arzeniu, np. typu RM (Radiomicro), wyrobu P. T. R.; przecione lampy mog straci emisj elektronow, to znaczy, chocia bd si arzyy, jednak wzmacnia nie bd, aparat z takiemi lampami bdzie guchy.

XV
Zanim szczegowiej rozpatrzymy zastosowanie radja w yciu kulturalnem caego wiata, podkrelmy charakter tego wiekopomnego wynalazku. Stoi on w jaskrawem przeciwiestwie do wynalazkw wojennych, ktre maj na celu zagad czowieka (gazy trujce, tanki, armaty etc.). Jest wynalazkiem, majcym na celu, podobnie jak inne wynalazki w dziedzinie komunikacyjnej - zblienie narodw ku sobie. Dzisiaj, gdy kady z nas moe rozkoszowa si, choby nawet na wsi, u siebie w domu suchaniem koncertw zagranicznych i najwieszych wiadomoci z caego wiata, trzeba koniecznie przypomnie zdarzenie, ktre miao miejsce 13 przeszo lat temu, a w ktrem radjotelegrafja odegraa bardzo wan rol. Mam na myli zatonicie Tytanica, ktre miao miejsce 15 kwietnia 1912 roku, na oceanie Atlantyckim wskutek zetknicia si z kontynentem lodowym. Kt o tej strasznej, jedynej w swoim rodzaju w dziejach ludzkoci katastrofie nie sysza? Kolos morski, najwikszy podwczas okrt, na ktrym znajdowao si kilka tysicy podrnych, szed na dno...Radjotelegrafista, ten w normalnych warunkach niepokany czonek personelu okrtowego, wskutek charakteru swego obowizku, musia trwa na stanowisku i peni sub do ostatniej minuty, do ostatniej sekundy... Musia? - Nie! To by czowiek. Czowiek, ktrego, czy zaliczy nard angielski, czy francuski, czy jaki inny jako swego czonka - jest obojtne. Czowiek, ktry przez swoje powicenie sta si najwysz manifestacj czowieczestwa. Fale wdzieray si na pokad, a on trwa na swojem stanowisku i telegrafowa. Wysya sygnay niebezpieczestwa, sygnay o ratunek: Trzy kropki, trzy kreski, trzy kropki, t. zw. sos... Ot nie wszyscy wiedz, e w czasie tej katastrofy, radjotelegraf uratowa ycie przeszo 700 podrnym. Uratowanie ycia tylu ludziom, to najpikniejszy chrzest tego wielkiego wynalazku, to najwspanialszy dowd znaczenia tego genjalnego odkrycia dla ludzkoci. Jak wiadomo, wszystkie pastwa nale dzi do midzynarodowej konwencji radiotelegraficznej. Z tych midzynarodowych postanowie wymiemy jedno, ktre w dosadny sposb charakteryzuje wznioso i humanitarno tego wynalazku.

Odnony przepis postanawia, e gdy jaka stacja wzywa pomocy, inne stacje otrzymawszy jej sygna niebezpieczestwa (wyej wspomniany tz. sos alfabetem Morsego), maj przerwa wszelk inn korespondencj, a do ukoczenia korespondencji zacztej tym znakiem, ponadto obowizane s przesa j dalej. Jeli bdziemy uwaa rok 1896, w ktrym Marconiemu udao si otrzyma pierwsze realne wyniki w przesyaniu znakw na odlego za pomoc fal elektromagnetycznych, za dat narodzin telegrafu bez drutu, to zdziwimy si niepomiernie, e wynalazek ten, aczkolwiek blisko 30 lat liczcy, w ostatnich czasach dopiero sta si tak niezmiernie popularny. Powd tego zjawiska zrozumiemy, gdy uprzytomnimy sobie, e spopularyzowaa go w taki nadzwyczajny sposb rekreacyjna strona w jego zastosowaniu praktycznem, a mianowicie radjofonja, ktra z swojej strony, rozwina si i udoskonalia dziki wynalazkowi lampy katodowej w ostatnich latach, tej dziewczynie do wszystkiego w radjocznoci.

XVI
Jako rodek komunikacji radjo nie ma konkurenta. Gdy telegraf drutowy, telefon czy sygnay wietlne w przesyaniu wiadomoci maj ograniczona jole dziaania, gdy pierwsze z nich, uzaleniajc si od drutw, wysya je mog tylko do pewnego, cile okrelonego miejsca, sygnalizacja wietlna uzalenia si od waciwoci terenu, a ju na kilkudziesiciokilometrowym obszarze od krzywizny ziemskiego globu, radjotelegrafja wysya swoje wiadomoci na wszystkie strony rwnoczenie. Ta wszechstronno w komunikacji jest rwnoczenie jej specjalnym charakterem, ktry przy zasadniczo odrniajcem j od innych sposobw komunikacyjnych nieuywaniu materjalnych pocze, czyni z niej prawdziwy cud techniki. W lipcu 1921 r. odbywa si match bokserw Carpentiera i Dempseya w Ameryce. Ze wzgldu na szalone zainteresowanie, jakie obudzio spotkanie tych dwch szampionw w caej Europie, redakcje wszystkich pism staray zapewni sobie jak najwczeniejsz relacj o wyniku tej walki, nie szczdzc kosztw ani obietnic za dostarczenie pierwszej wiadomoci. Match ukoczy si o godz. 8.30 wieczorem. Rozesano wiadomo natychmiast kablami do Europy i rwnoczenie drog radjotelegraficzn, Redakcja Petit Parisien (jedna z pierwszych, ktra zaoya u siebie radjostacj) ju o godz. 8.32 (a wic w 2 minuty) otrzymaa t wiadomo. Samolot, rozrzucajcy kartki z wynikiem tego nadzwyczajnego matchu w Ameryce, wznis si nad Paryem w cztery minuty po zakoczeniu walki! Przytoczony przykad mwi sam za siebie. Wysyanie depesz drog iskrow jest bezporednie, podczas gdy na zwykych linjach telegraficznych odbywa si to czsto przez stacje porednie, a ponadto nigdy nie mamy pewnoci czy nie nastpio zerwanie jakiej linji i czy depesza nasza dojdzie do miejsca przeznaczenia. Oprcz tego zakadanie zwykych linji telegraficznych czsto bywa wprost niewykonalne, jak np. w krajach jeszcze nieucywilizowanych, lub w obszarach bagnistych, zalesionych etc.. Przeszkd materjalnych radjotelegrafja nie zna. Lecz czy ta wanie wszechstronno radjokomunikacji nie przedstawia jakich niedogodnoci i czy ich unikn nie mona? Pierwsz tak niedogodnoci, ktra si rzuca w oczy kademu, jest to, e nie zawsze jest podane, aby depesz przez nas wysyan wszyscy posiadajcy odbiorniki mogli przejmowa i zapoznawali si z jej treci.

Ta okoliczno znaczenia nabierze, gdy bdziemy mieli na myli telegramy pastwowe, lub wogle takie, na ktrych utrzymaniu tajemnicy moe szczeglniej zalee. Lecz radjotelegrafja, aczkolwiek posiada t zasadnicz cech wszechstronnoci, jest za wielkim wynalazkiem, aby i z tem nie moga sobie da rady.

Szybkie nadawanie maszynowe. Dwa otwory pionowo nad sob pooone oznaczaj kropk; dwa otwory skonie lece oznaczaj kresk

U gry: Dwa telegramy na jednym pasku przy automatycznem szybkiem nadawaniu U dou: Fotograficzna rejestracja znakw w radjotelegrafji przy automatycznem nadawaniu

Aby zachowa tajemnic depeszy, mona uy umwionego szyfru lub te podczas nadawania zmieni (take w umwiony sposb) dugo fali, tak e niepowoana stacja odbiorcza w najgorszym wypadku uchwyci tylko cz przesyanego telegramu. Oprcz tego, jeszcze inny rodek na to, ma w odwodzie nadawcza stacja: oto nadaje automatycznie, t. j. maszynowo. Szybko nadawania maszynowego, ktry to sposb polega na uyciu przez stacj nadawcz i odbiorcz specjalnych maszyn rejestrujcych znaki, jest tak wielka (w 1 minucie mona nada 200 sw!), e zanim kto niepowoany zdoa nastroi odbiornik, depesza ju zostaa nadana. Wszystkie pastwa zrozumiay nadzwyczajne znaczenie tego nowego rodka komunikacji, zajy si skrztnie budow wielkich stacji u siebie.

Wizka fal, padajca na zwyk anten odbiorcz. U dou ta sama wizka fal padajca na anten reflektorow

Przebiegnijmy okiem zestawienie iloci stacji w niektrych pastwach: Francja ma okoo Anglja ma z kolonjami przeszo Rosja ma okoo Niemcy ma okoo Hiszpanja ma okoo Wochy ma okoo Norwegia ma okoo Grecja ma okoo Austria ma okoo Holandia ma okoo Polska ma okoo 50 stacji 100 stacji 25 stacji 30 stacji 20 stacji 40 stacji 15 stacji 10 stacji 10 stacji 10 stacji 7 stacji

W cyfry powysze (przed ktremi dodano okoo, dlatego, e coraz to w jakiem z wymienionych powyej pastw powstaje nowa stacja) ujte zostay tylko te stacje, ktre maj charakter publiczny. (Z stacjami broadcastingowemi, ktrych ilo rwnie ronie z dnia na dzie, nie maj one nic wsplnego) . Maj one rne przeznaczenia. Jedne z nich su do korespondencji z okrtami, inne maj charakter dowiadczalny, niektre z nich s wielkiemi stacjami radjogoniometrycznemi, lub te nadaj wiadomoci dla okrtw, lub s w subie lotnictwa. Ilo tych stacji najlepiej wiadczy o zrozumieniu przez wszystkie pastwa wielkiego znaczenia tego niebywaego rodka komunikacji, jakim jest radjo.

XVII

W wysokich Pirenejach, na granicy francusko-hiszpaskiej, zbudowana zostaa niedawno radjostacja, ktra przeznaczona jest jedynie do rozsyki biuletynw meteorologicznych; odznacza si tem, e jest dotychczas najwyej pooon stacj na wiecie. Pic du Midi, tak si bowiem nazywa szczyt w Pirenejach po strome francuskiej, na ktrym zainstalowano wielk radjostacj, wznosi si 2.877 m. ponad poziom morza. Wysoko ta daje wyobraenie, z jakiemi trudnociami musieli walczy konstruktorzy tej budowli, biorc pod uwag stromo cieyn, a nawet ich brak czciowy, jak rwnie delikatno i wraliwo na wstrzsy transportowanego materjau. Wystarczy powiedzie, e uywano w tym celu jako rodkw transportowych automobilw, muw jucznych, a nawet lin do windowania, nie dajcych si rozoy na czci, przyrzdw radiotelegraficznych. Z powodu niemonoci dostarczenia na szczyt gry wie 25- metrowych konstrukcji elaznej, zostaa zaoona antena prowizoryczna, na wysokoci 10 m. od ziemi, ktra, jak si okazao, bardzo dobrze dziaaa tak pod wzgldem zasigu, jak i pod wzgldem modulacji. Stacj t, ktra z powodu swego wysokiego pooenia w zimie jest zupenie niedostpna, zasila prd 300 watw.

XVIII
Radjotechnika, doszedszy do tego stopnia rozwoju, musiaa si rzeczy stworzy osobn ga przemysu. Fabryk, ktre wyrabiaj sprzt radjotechniczny jest obecnie na wiecie nie setki, lecz tysice, ale oglnie biorc, cay przemys radjotechniczny zosta opanowany przez cztery wielkie przedsibiorstwa: 1. 2. 3. 4. Marconis Wireless Co. Ltd. w Londynie. Compagnie gnrale de T. S. F. w Paryu. Radio Corporation of America w N. Yorku. Telefunkengesellschaft w Berlinie.

W rku tych czterech potnych firm spoczywa caa wiatowa komunikacja iskrowa. Posiadajc wszystkie gwne patenty w dziedzinie radjotelegrafji do tej pory uzyskane, przez dugi czas bd przodowa w przemyle radjotechnicznym. Na czele angielskiego towarzystwa stoi sam Guilielmo Marconi, ktry oprcz tego zajmuje wybitne stanowisko w brytyjskim kartelu broadcastingowym tz. BBC. (Britisch Broadcasting Corporation). Francuskie towarzystwo C. de T. S. F. jest spk akcyjn z przewag kapitau francuskiego. Radio Corporation jest koncernem towarzystw elektrotechnicznych i radjotechnicznych. Tow. Telefunken w Berlinie zostao zaoone przez firm Siemens i Halske i Alg. Elektr. Ges. (tz. A. E. G.). Do niedawna wszystkie te cztery towarzystwa prowadziy walk konkurencyjn; w ostatnich czasach porozumiay si z sob i wymieniwszy swoje patenty maj zamiar opanowa wsplnemi siami cay przemys radjotechniczny na wiecie.

XIX
Aparatw odbiorczych istnieje obecnie bardzo wiele gatunkw, nie mniej jednak dadz si one podzieli na kilka typw, ze wzgldu na swoj budow, charakter etc.

Odlego midzy stacj nadawcz a odbiorcz Antena otwarta zewntrzna

do 30 km. Odbiornik detektor

do 100 km.

do 400 km.

do 800 km.

do 1500 km.

odbiornik o 1 odbiornik o 3 odbiornik o 3-4 Odbiornik o 5-6 lampie lampach lampach lampach odbiornik o 3 Odbiornik o 3- Odbiornik o 5 8 i wicej lampach 4 lampach 6 lampach (Specjalne systemy)

Antena wewntrzna lub Odbiornik ramowa detektor

Su one do rozmaitych celw i zasig ich uzaleniony jest wieloma wzgldami, w ktrych rodzaj anteny, ilo lampek powan rol odgrywaj. Dla oglnej orjentacji posuy moe nastpujce zestawienie: Wobec olbrzymiego zainteresowania, jakie radjo obudzio w caym wiecie, fabryki sprztu radiotechnicznego wypuszczaj na rynek aparaty coraz to nowej konstrukcji i przeznaczone do rozmaitych celw, Czsto dajce si sysze pytania: Jaki radjoaparat jest najlepszy? wobec setek istniejcych ich gatunkw (podobnie jak dzisiaj aparatw fotograficznych) znamionuj tylko zupen ignorancj pytajcego w tych sprawach,

XX
Dziki monoci wysyania fa kierunkowych, stacja nadawcza wysya w jednym kierunku fale i oszczdzajc na energji dociera z swoj depesz tam (aczkolwiek w przyblieniu), gdzie chce. Sposb ten zosta niedawno udoskonalony przez Marconiego i ze wzgldu na fakt, e kilkaset razy mniejsz energj (np. si 1 kw.) ni dotychczas, mona wysya radjotelegramy na dziesitki tysicy kilometrw, obudzi ywe zainteresowanie w caym wiecie. (Anglja podobno przystpuje do budowy caego szeregu nowych stacji, opartych na tym systemie, ktre maj na celu zacieni wzy polityczne midzy kolonjami i central). Kierunkowo fal staje si nowym problemem w radjotechnice. (Duo w tej mierze zalee bdzie od osignitego z praktyki dowiadczenia, zanim stanie si rzeczywistym walorem w warunkach yciowych. Niewiadomo bowiem, czy w razie pokrzyowania caej powierzchni ziemi wizkami fal z licznie pobudowanych takich stacji, nie zakci emisji fal zjawisko, znane z fizyki pod nazw interferencji fal). Ostatnio inynier Plebaski, zasuony dyrektor pierwszej w Polsce fabryki sprztu radjotechnicznego (i lampek), uzyska zagraniczne patenty na anten kierunkow wasnej konstrukcji, ktrej mona rokowa wielk przyszo, ze wzgldu na zastosowanie praktyczne bodaj e wiksze ni ma antena konstrukcji Marconiego.

Reflektor radiotelegraficzny (Anglja) zapewniajcy bezpieczestwo statkom podrujcym w mgle

XXI
Radjotelegrafja objwszy w krtkim czasie tyle dziedzin ycia spoeczestw, musiaa zosta ujta w przepisy, ktre stanowi dzisiaj cz oglnego ustawodawstwa midzynarodowego. Pierwsza konferencja midzynarodowa w sprawie komunikacji radjotelegraficznej odbya si w roku 1903 w Berlinie. I aczkolwiek wszystkie pastwa, biorce udzia w tej konferencji, zgadzay si jednomylnie, e ze wzgldu na bezpieczestwo eglugi, pod ktrem to hasem gwnie zostaa zwoana konferencja, naley ujednostajni przepisy dla radjotelegnaficznej suby komunikacyjnej, to jednake, wobec rozmaitych podwczas istniejcych systemw w radjotelegrafji i wynikajcych z tego powodu trudnoci dla unifikacji w tej dziedzinie, dopiero na konferencji w r. 1906, odbytej rwnie w Berlinie, 27 pastw zgodzio si na wzajemn wymian radjotelegramw morskich, a 21 pastw na czciow z pewnemi zastrzeeniami. Gdy jednak w nastpnych latach wielkie katastrofy okrtowe zaniepokoiy Europ, w roku 1912 w Londynie wszystkie pastwa zgodziy si na obowizkow wymian midzy stacjami nadbrzenemi a okrtami, bez zastrzee.

Reflektor radjotelegraficzny, uywany do kierunkowego wysyania fal elektromagnetycznych

Widok stacji radjogoniometrycznej na pokadzie okrtu

Ta londyska konferencja przewiduje midzy innemi przepisami, przekazywanie dat statystycznych o powstajcych stacjach, midzynarodowemu zwizkowi telegraficznemu w Bernie szwajcarskim, oprcz tego oznacza dugo fal dla radjokomunikacji morskiej, o systemach, maszynowem nadawaniu, sygnaach czasu, komunikatach meteorologicznych, etc., Widzimy z tego, e przepisy midzynarodowe dla radjotelegrafji, obowizujce wszystkie pastwa, od r. 1912 obejmuj nietylko komunikacj morsk, ale i ldow, czyli, e temsamem radjotelegrafja od

tej chwili wesza oficjalnie na midzynarodow aren w charakterze czynnika kulturalnego takiego znaczenia, jakiego ludzko do tej pory nie miaa.

Nawet w ciemnoci okrty mog si porozumiewa midzy sob dziki elektromagnetycznym falom

Stacja nadawcza na wiey Eifla. Oddzia nadawania sygnaw czasowych

XXII
Z atwo zrozumiaych przyczyn, radjotelegrafja znalaza pocztkowo najwiksze zastosowanie w egludze, ktrej bezpieczestwo stao si hasem dla podjcia rokowa midzynarodowych w sprawie radjotelegrafji. Nigdzie te radjokomunikacja nie odegraa pocztkowo wikszej roli, jak na morzu. Dawniej, kto odbywa podr morsk, czu si zupenie odcitym od wiata. I chocia w nowoczesnych statkach byy najrozmaitsze urzdzenia, jak sale koncertowe, zabawy, gry towarzyskie etc., ktre miay na celu zaspokoi kulturalne wymagania pasaera i urozmaici monotonj pobytu na statku, uczucie pewnego osamotnienia, jak rwnie to, e jest zdany na ask lub nieask warunkw, w ktrych si znajdowa, nie opuszczao na chwil podrujcego.

Czu, e jest odcity od ldu i chociaby nie wiedzie jak wymagay jego bezpieczestwo czy wogle interesy, aby porozumie si z kim, zada od kogo pomocy - by bezsilny! Dzisiaj poczucie odcicia od wiata i samotno dla podrujcych okrtem zniky.

Przedewszystkiem codziennie z rana, kady okrt na morzu otrzymuje komunikat meteorologiczny, jak rwnie w poudnie jak najdokadniejszy czas, ktre to wiadomoci stanowi bardzo wiele o bezpieczestwie podry. Komunikaty te, jak rwnie awiza przed burzami, grami lodowemi i wogle przed wszelkiemi niebezpieczestwami, mogcemi okrtom grozi na morzu, wysyane s w Europie przez kilka stacji nadbrzenych francuskich, angielskich i holenderskich, stale o oznaczonych godzinach. Jak wiadomo, dokadny czas podczas podry okrtem na penem morzu, jest bardzo wanym, omal e jedynym czynnikiem w oznaczeniu miejsca, gdzie dany okrt si znajduje. Z atwo zrozumiaych powodw stanowi on o bezpieczestwie podry. Kapitan okrtu, ktry straci orjentacj i nie wie, gdzie si znajduje, jest zagroony niebezpieczestwami rozbicia, osadzenia statku na mielinie, wyczerpania paliwa etc., sowem jest zdany na ask ywiou wody i wiatru. Dawniej, aby okreli dokadnie punkt, w ktrym si podrujcy statek znajduje, byy w uyciu skomplikowane przyrzdy, jak sekstansy, chronometry etc. wykazujce mimo wszystko wiele brakw i niedokadnoci.

Opieka lekarska na odlego przez radjo. Rycina przedstawia kapitana Roberta Huntingtona, ktry w Angji zorganizowa opiek lekarsk przez radjo dla marynarzy na okrtach nie majcych wasnego lekarza

Dzisiaj i w tej dziedzinie radjotelegrafja przynosi pomoc, ktra si zasadza na wasnoci pewnego rodzaju typu anten odbiorczych, polegajcej na tem, e one przyjmuj najlepiej fale elektromagnetyczne, pochodzce z jednego tylko kierunku. W ten sposb dwie stacje radjogoniometryczne (gonia po grecku kt, metron - miara) nadbrzene, porozumiawszy si ze sob, mog zdezorjentowanemu statkowi momentalnie okreli, gdzie si znajduje. W r. 1913 byo zmontowanych stacji 3.998 W r. 1919 byo zmontowanych stacji 6.623 W r. 1920 byo zmontowanych stacji 13.694 W r. 1921 byo zmontowanych stacji 14.821 W r. 1922 byo zmontowanych stacji 15.730 W r. 1923 byo zmontowanych stacji 16.122 W r. 1924 byo zmontowanych stacji 16.971 Cyfry powysze najlepiej wiadcz o znaczeniu, jakie radjotelegrafja ma dla bezpieczestwa eglugi.

XXIII
Zastosowanie radjotelegrafji jest tak powszechne, e trudnoby wymieni wszystkie dziedziny, w jakich ona odda moe i nawet ju oddaje ludzkoci swoje nadzwyczajne usugi. Np. dawniej, gdy lekarze badali chorego na serce, przychodzili z swoimi suchawkami, pukali, suchali i, aby posysze jakie szmery w sercu nie mao si natrudzili. Czsto szmery te byy tak ciche, e ich skonstatowa nawet nie byo mona. Dzi, dziki radjotelegrafji, sprawa si uprocia. Choremu zakadaj mikrofon na piersi, schwytane dwiki, choby jak najsabsze, przenosz do wzmacniacza gosw i ten je powiela i potguje tak, e szmery te sycha w caej sali. Co wicej, gdy badajcy lekarze nie chc sami o nich opinji swojej wydawa, mona je przesa radiotelegraficzn drog do Parya, Londynu etc. i zaprosi tamtejszych specjalistw na konsiljum.

A wic konsiljum lekarskie np. midzy Warszaw, Londynem, Paryem w sprawie choroby serca p. X. Y.! Rwnie lotnictwo, dziki radjotelegrafji pokona zdoao wielkie trudnoci, jakiemi pitrzya si droga jego krtkiego a szybkiego rozwoju.

Radjowzmacniacz dla ucha jest tem, czem mikroskop dla oka. Przy pomocy amplifikatora radjowego moemy wzmacnia kady dwik do dowolnej sity. Na zaczonym rysunku widzimy chorego ze specjalnym mikrofonem przy sercu. Ampli fikator, cznie z gonikiem sprawiaj, e sycha bicie serca i szmery w nim w caej sali; drugi mikrofon midzy przedstawionemi osobami przenosi te szmery do stacji broadcastingowej i moe przenie je na dowoln odlego

Na lewo: zegar regulowany falami elektrycznemi. W szafce wbudowany jest gonik, odtwarzajcy sygnay czasowe Na prawo: radjostacja w kabinie samolotu

Lotnik, obecnie moe si komunikowa z portami, w ktrych ma ldowa, co do stanu pogody i warunkw ldowania, a wiadomo w jakim stopniu od tego zaley bezpieczestwo powietrznej podry. Obecnie kady samolot, wiozcy 10 lub wicej osb, zaopatrzony jest w stacj radjotelegraficzn. Ostatni przelot sterowca-olbrzyma ZR III ponad Atlantykiem z Niemiec do Ameryki pn. by prawdziwym triumfem radjotelegrafji. Przez 70 godzin trwania tej niebywaej podry, zaoga w iloci

40 osb bya w ustawicznym kontakcie z caym wiatem. Odbieraa zapytania, jak si jej wiedzie w powietrzu i odpowiadaa drog iskrow nawet z humorem: Wszyscy zdrowi, kanarek rwnie... (Pasaerowie ZR III wzili z sob kanarka dla urozmaicenia sobie podry), Jednem z ciekawszych zastosowa fal elektromagnetycznych jest uycie ich do wyszukiwania wd podziemnych. Nadzwyczajnie interesujce prby w tym kierunku zostay dokonane jeszcze przed wojn, z pocztku w granicach dowiadcze laboratoryjnych, a nastpnie i w szerszym zakresie i wykazay mono zastosowania fal elektromagnetycznych do poszukiwa w gbi ziemi. Jak wiadomo ciaa rozmaicie zachowuj si pod dziaaniem fal elektrycznych. Jedne je przepuszczaj zupenie, s wic niejako przeroczysta dla fal elektrycznych, inne s dla nich nieprzeroczyste. Do pierwszych nale wszystkie ciaa, ktre w technice nosz nazw izolatorw, jak np. kauczuk, ebonit, porcelana, szko, olej i rwnie sl, wapno i wszystkie mineray, ktre wchodz w skad skorupy ziemskiej, o ile s zupenie suche. Wszystkie natomiast ciaa, ktre przewodz prd elektryczny, tz. dobre przewodniki, s dla fal elektromagnetycznych nieprzeroczyste. Do nich nale wszystkie metale, lecz rwnie i woda, zwaszcza, jeeli zawiera pewn ilo soli rozpuszczonej. Lecz ciaa te, o ile na nie padaj fale elektromagnetyczne, nie absorbuj ich, tylko odrzucaj je podobnie jak zwierciado odbija promienie wietlne. Zjawisko to nawet ma w radjotechnice specjaln nazw dziaania zwierciadowego.

Rozchodzenie si fal elektromagnetycznych w przestrzeni. Rysunek a przedstawia szematycznie fal, odbijajc si od zjonizowanej przez wiato soneczne warstwy atmosfery, rys. b - fal przyziemn, rys. c - sposb, w jaki oddziaywuj obie fale na radjostacj odbiorcz

Na tej podstawie obmylono sposb, ktry dziki zastosowaniu fal elektromagnetycznych, pozwala bada grunt i wnioskowa z przesikania ich lub odbicia, jakie pokady znajduj si w badanem wntrzu skorupy ziemskiej.

Linje jednakowego napicia pola elektromagnetycznego ziemi

Cie, jaki powstaje za gr, w polu elektromagnetycznem

Lecz badania takie miayby tylko teoretyczn warto, gdyby nie wskazyway na jakiej gbokoci znajduje si ya wodna. Cel ten osignito przy pomocy urzdzenia, ktre polega na dwch stacjach, nadawczej i odbiorczej, ustawionej z antenami na samej ziemi w niedalekiej od siebie odlegoci. Nadawcza stacja wysya w gb ziemi wizk fal elekromagnetycznych, odbiorcza przyjmuje je, o ile one zostay w gbi ziemi o zwierciado wody odbite. Fale te bardzo atwo mona odrni od fal, ktre wprost po powierzchni ziemi dostaj si z nadawczej do odbiorczej stacji. Ze wzgldu jednak na fakt, e tego rodzaju badania wymagaj dwch operatorw, w ostatnich czasach obmylono aparatur, dziki ktrej ta sama stacja nadawcza, ktra wysya fale, odbiera je i bardzo precezyjnie zbudowanym przyrzdem oblicza gboko, w ktrej one zostay odbite, czyli innemi sowami, w ktrej naley si spodziewa wody. Z powodu, e tylko suchy grunt przepuszcza fale elekromagnetyczne, sposb ten ma najpraktyczniejsze znaczenie w krajach o klimacie gorcym, jak np. Sahara, gdzie te poszukiwania wd, dokonane t metod, day zadziwiajce co do swojej dokadnoci wyniki.

XXIV
Obok tak wanego zastosowania radjogoniometrji, jakiem jest oznaczanie miejsca, w ktrem statek na morzu si znajduje, ma ona rozliczne zastosowania i w innych dziedzinach ycia. Wemy np. taki wypadek, jaki w ubiegych miesicach, sta si tematem dyskusji i zainteresowania wrd radjoodbiorcw. Kadej niedzieli jaki nieznany nadawca midzy godzin 10,30 a 11 rano wygasza w Anglji kazania i prelekcje, powanym i natchnionym gosem na fali o dugoci 420 m. Trwao to przez par miesicy i mimo wszcztych poszukiwa, nie mona byo odkry tajemniczego kaznodzieji. Dzisiaj rzecz taka byaby ju niemoliwa, gdy ostatnio p. M. Guy du Bourg de Boras, mody uczony francuski skonstruowa aparat radjotelegraficzny, dziki ktremu mona w nadzwyczaj szybki sposb wykry tajne stacje radjotelegraficzne, zwaszcza te, ktre uywaj szczeglniej krtkich fal. Uycie tego aparatu odbywa si w nastpujcych warunkach: Stacje obserwacyjne stae, umieszczona w miejscach odpowiadajcych wierzchokom rwnobocznego trjkta, daj zna o obecnoci jakich wyadowa elekromagnetycznych tej lotnej stacji, ktra natychmiast przystpuje do poszukiwa i oznacza kty, zapomoc ktrych z atwoci odnajduje zakonspirowany aparat. Ta lotna stacja moe rwnie dziaa na wasn rk, dziki swojej potnej antenie. Radjogoniometr, tak bowiem nazwany zosta ten aparat, skada si gwnie z dwuch czci: 1. Z wielkiej anteny ramowej, przenonej i ruchomej, bardzo starannie izolowanej, ktra jest zdolna odbiera fale przychodzce z odlegoci wicej ni 1000 kilomtr. 2. Z maego odbiornika o trzech lampach (reakcyjnego), ruchomego na podstawce, ktry na mniejsz odlego moe pracowa bez anteny, co jest jego bardzo praktyczn zalet. Wynalazek polega na poczwrnym systemie kompensacyjnym, ktry pozwala natychmiast skonstatowa przedewszystkiem, czy poszukiwana stacja znajduje si przed aparatem czy za nim, a nastpnie okreli pole dugoci fali od 20 do 4000 m. Aby te okolicznoci ustali, wystarczy dla wprawnego operatora 30 sekund, tembardziej, e w aparacie wspomnianym odchylerie na p stopnia moe by bez trudnoci rejestrowane.

Antena, rozpita midzy dwoma domami na wsi

Aparat ten niedawno oddany do uytku dyrekcji poczt w Paryu, wzbudzi powszechne zainteresowanie i mona mie nadziej, e i inne pastwa niebawem przystpi do zorganizowania tej suby kontroli nad uchylajcemi si od rejestracji stacjami. Kontrola taka przydaaby si i u nas w Polsce, gdy w wyniku jej mielibymy choby czystszy odbir niezakcany sowiczemi piewami niewprawnych radjoamatorw.

XXV
Broadcasting (broadcaste - rzuca na wszystkie strony, rozsya), polega na zastosowaniu radjotelegrafu do rozsyania z specjalnych stacji, ktrych nie naley utosamia z stacjami o wielkiej mocy i o charakterze oficjalnym rozmaitych wiadomoci, koncertw, odczytw, kaza etc. dla swoich abonentw lub wogle posiadajcych odbiorniki. Nazw t wprowadzi L. de Forest, Amerykanin, ktry pierwszy zapocztkowa tego rodzaju kulturalno-rekreacyjne zastosowanie radjotelegrafu i skonstruowa w tym celu tak nadawcz stacj. Ta nadzwyczajna zdobycz pod wzgldem oglno kulturalnym znalaza w nadzwyczajnie szybkim czasie rozpowszechnienie w caym wiecie cywilizowanym. Bardzo wiele osb (bez ograniczenia) moe w naj-wygodniejszych warunkach, nie wychodzc z swego domu, nie odrywajc si od swojej pracy, a nawet nie wstajc z ka, sucha kursw giedowych na wszystkich giedach wiata, koncertw najsawniejszych mistrzw, odczytw i prelekcyj najwybitniejszych si naukowych etc. etc. Szczeglniejsze znaczenie jednak ma broadcasting na wsi i to nie tylko dla odcitego setkami mil bezdronych terenw farmera w pnocnej czy poudniowej Ameryce, lecz nawet i w Polsce, znajdujcej si bd co bd w lepszych warunkach komunikacyjnych. Zapomoc radjofonji posiadacz ziemski czy chop, wchodzi po raz pierwszy w bezporedni kontakt z centrami kulturalnemi wielkich rodowisk miejskich. Otrzymuje wiadomoci, ktre go interesuj tego samego dnia, a nawet tej samej chwili, podczas, gdy normalnie, abstrahujc od przygodnych doniesie ustnych czy telefonicznych, czyta je w najlepszym razie na drugi dzie w gazecie.

Zakadanie anteny na dachu kamienicy w miecie

Mam tu na myli wiadomoci gospodarcze, jak np. o pogodzie, o cenach zboa i innych produktw rolniczych, komunikaty rzdowe, zawiadomienia o wypadkach etc.

Si rzeczy przez rozbudow radjotelefonji bezpieczestwo w kraju si wzmaga i warunki yciowe staj si atwiejsze.

Antena zewntrzna o trzech drutach. Czci kropkowane oznaczaj izolacj, zwykle link konopian (dla pewnoci parafinowan)

Specjaln warto kulturaln maj transmisje radjokoncertw. Niebywaa to przyjemno i rozrywka na wsi, sucha podczas soty np. koncertu Radjola w Paryu lub z Chelmsfordu (Anglja). Stacje broadcastingowe maj swoje dugoci fal i czas, kiedy nadaj, tak, e my zaopatrzeni w program, wiemy, kiedy i na jakiej fali danej stacji szuka.

Antena zewntrzna o jednym drucie

Prcz tego, siedzc na zabitej od wiata deskami wsi, moemy si uczy i ksztaci. Np. w ostatnich czasach w Warszawie syszaem wiedesk stacj jak dawaa o 7 i p do 8 wieczorem znakomite lekcje jzyka angielskiego. Byo tak wyranie sy- [???] gielski jzyk, mg pisa sowa i wymow pod dyktandem w kajecie, nastpnie odrobi lekcj i przygotowa si na nastpny dzie. T prawdziwie yw metod moemy uczy si nie tylko jzykw lecz i tacw, piewu etc. Broadcasting, jako taki, kadzie podwaliny pod nowy rodzaj sztuki i w tym wzgldzie upodabnia si on poniekd do kinematografu. Ciekawe jest spostrzeenie, jakie zrobili fachowcy zajmujcy si organizowaniem koncertw broadcastingowych. Twierdz oni, e jest specjalny gatunek artystw, zwaszcza piewakw, ktrych produkcje bardzo dobrze wychodz w nadaniu. Mona wic z tego wnioskowa, e podobnie jak mamy gwiazdy kinematograficzne, wkrtce bdziemy mieli sawy, gwiazdy, krlw, krlowe - broadcastingowe.

Angielski samochd policyjny z radjostacj. Na dachu samochodu widzimy anten

XXVI
Jedn z najwikszych trudnoci przy porozumiewaniu si radjoamatorskiem (rozumiem przez to midzy dwoma prywatnemi stacjami) jest brak wsplnego jzyka. Dawniej, gdy jeszcze nie mona byo przesya dwikw mowy ludzkiej i kiedy radiokomunikacja ograniczaa si do przesyania znakw telegraficznych i kiedy wielkie stacje byy budowane kosztem pastw, trudnoci te nie akcentoway si tak bardzo, jak dzisiaj, gdy radjoamatorzy, jako prawdziwi pionierzy na tem polu postpu, codziennie nowe sukcesy uzyskuj w dziedzinie porozumiewania si na krtkich (20 metrowych!) falach z kolegami swoimi, mieszkajcymi nawet na drugiej pkuli! Dlatego, aby mc radjofonicznie rozmawia swobodnie, coraz powaniej zastanawiaj si interesowane koa radjoamatorw, nad stworzeniem jakiego wsplnego jzyka.

Popieszne pocigi na linji Berlin-Hamburg z antenami na dachach wagonu

Olbrzymi gonik Music Master w Nowym Yorku, uywany do publicznych audycji na ulicach i placach publicznych

Zapomniane ju Esperanto i obok niego Ido wchodz znowu na widowni. W ostatnim jzyku widziaem radjoamatorski leksykon, drukowany w Norwegji. W najbliszych miesicach w pobliu Genewy (w Szwajcarji) Esperantyci zakadaj wielk stacj nadawcz, ktra produkcje wysya bdzie jedynie w tym midzynarodowym jzyku. Rwnie Moskwa w ostatnich czasach, kadego ostatniego dnia miesica, nadawaa urbi et orbi w jzyku Esperanto, (zdajc egzamin z zrozumienia, cho powszechnie uwaamy bolszewikw za dzikusw, - jak potnym czynnikiem propagandowym jest radjo). Dla ciekawych dodam, e stacja moskiewska jest bardzo wielkiej mocy, ma dugo fali 3200 m.

Radjoprogramy w dzienniku francuskim

Czy jzyki te speni zadanie, jakie im radjoamatorzy wszystkich krajw stawiaj, dotd niewiadomo. W kadym razie usiowania nad usuniciem przeszkody, tkwicej dla radjoamatorw w rnolitoci jzykw, s coraz ywsze i czstsze.

XXVII
Par miesicy temu ilustrowane pisma zagraniczne zamieciy fotografj modocianego ks. Walji, przesan w drodze radiotelegraficznej z Londynu do New-Yorku w pitnacie minut! Ta nowa zdobycz radjotechniki zelektryzowaa cay wiat. A wic mona obrazy przesya na odlego, bez jakiegokolwiek porednictwa materjalnego! Niedawno jeszcze mylano o tem, jak o jakiem nieziszczalnem marzeniu. Ciekawe wic bdzie przyjrze si cho pobienie, w jaki sposb taka transmisja obrazw si odbywa. Najwaniejsz rol odgrywa tu pierwiastek selen, niezwykle czuy na wiato i regulujcy w miar stopnia nawietlania ilo przepywajcego prdu elektrycznego. Sztyfcik wic z tego pierwiastka zrobiony, przesuwajc si po filmie fotograficznym, wedug obranego sposobu i kierunku (np. rwnolegle do jednego brzegu, jakby kreskujc ca fotografj) napotyka miejsca wicej lub mniej owietlone, wskutek czego prd przeze pyncy jest raz wikszy raz mniejszy. T czynno wykonuje si na stacji na-dawczej. Odpowiednie urzdzenie istnieje na stacji odbiorczej, ktra dziki identycznemu ruchowi swego aparatu i zasadniczych jego czci, jak motoru, walca szklanego i rysika (bo to jest zasadniczem warunkiem) kreli te same linje i znaki.

Amerykaski radjoprogram (Pittsburgh)

Obecnie pracuje si nad metod przesyania w ten sam sposb pisma lub druku na odlego. Prby na tem polu dokonane przez Fr. Jenkinsa w Ameryce day tak dobre wyniki, e z tego najszybszego sposobu rozsyania pisma, zamierza korzysta 70 najwikszych dziennikw amerykaskich, montujc odpowiednie instalacje (do kosztowne na razie) w najbliszej przyszoci.

Radjo w pocigu. Na lewo radjoodbiornik w przedziale pasaerskim na prawo nadawczo-odbiorcza stacja. (Na linji BerlinHamburg)

Ostatnim wyrazem postpu na polu transmisji obrazw i pisma na odlego jest t. zw. kryptostereotelegrafja, system, dziki ktremu mona przesya pismo z zachowaniem tajemnicy. Polega on, jak si spodziewam, na budowie dwu identycznych stacji, nadawczej i odbiorczej, t. j. tej, dla ktrej dane pismo jest przeznaczone. Blisze szczegy znajd zainteresowani w naj-bliszych numerach znakomicie redagowanego dwutygodnika Radjo-amatora, ktrego redaktor, p. Stanisaw Odyniec (wrciwszy z midzynarodowego radjotelegraficznego kongresu z Parya), wiadomo t mi zakomunikowa w chwili, gdy prac niniejsz oddawaem do druku.

Przyjmowanie radiotelegraficznych komunikatw giedowych w banku

XXVIII
Tyle nam dao w cigu niespena 30 lat istnienia swego radjo. Jakie niespodzianki nam ono przygotuje w najbliszej przyszoci - trudno przewidzie. W kadym razie telewizja t. j. widzenie na odlego i przenoszenie energji, s to dwa najblisze etapy, o ktrych ju si mwi w koach specjalistw. Dowiadczenia na polu kierowania samolotami bez pilotw i obsugi zapomoc fal elektromagnetycznych s w toku. Przedsibrane prby daj coraz lepsze wvniki. W tym tempie rozwoju radjotechnika ju w niedugim czasie moe zupenie zmieni warunki naszego bytowania na ziemi.

I przyjdzie dzie, kiedy my wszyscy przejdziemy, kiedy druty miedziane, kauczuk i okowy elazne bd jeszcze znajdoway si w muzeach, Wtedy czowiek, ktry zechce mwi z swoim przyjacielem i nie bdzie wiedzia, gdzie on si znajduje, zawoa na elektrycznym gosem, ktry jedynie ten bdzie sysza, kto mie bdzie rwnie nastrojone elektryczne ucho. On zawoa: Gdzie ty jeste? A odpowied zabrzmi w jego uszach: Jestem na dnie szybu, na szczycie Kordylierw albo na wodnych bezmiarach oceanu. Lub moe aden gos si nie odezwie, a wtedy on bdzie wiedzia, e jego przyjaciel nie yje.

Fotograf ja, przesana drog radiotelegraficzn bez pilotw i obsugi zapomoc fal elektromagnetycznych s w toku. Przedsibrane prby daj coraz lepsze wyniki.

Takie proroctwo techniczne wypowiedzia przed 25 laty angielski fizyk William E. Ayrton, Proroctwo to spenia ju dzisiaj radjotechnika, ktra obejmujc coraz wicej dziedzin naszego ycia staje si hasem przyszoci i ludzkiego rozwoju. Idmy dalej i powiedzmy: I przyjdzie czas, kiedy o dzisiejszych pastwach bd czytali w historji, jak obecnie czytamy o dzikich nomadach i plemionach, w ktrych niegdy y czowiek-zwierz, obrosy sierci, i mieszkajcy na drzewach. Wtedy czowiek, wyzwolony z wizw pastwowoci i narodowoci, bdzie porozumiewa si z istotami yjcemi na innych planetach. Wwczas, gdy si rozlegnie gos sabego: Potrzebuj pomocy - wszyscy pobiegn, by mu uly. Bo na wiecie nie bdzie zych rzdw, podbojw, ucisku. Bdzie jedna wielka rodzina.

Rozmieszczenie godzin na kuli ziemskiej. Podczas gdy w Warszawie jest godzina 1-sza, w Paryu jest godz. 24, a w Nowym Yorku 19-ta

Radjo-programy Europa Czas rednio europejski

Godzi na 7,40 8, 8, 8,-8,10 8,-8,15 9, 9,15-9,30 10, 10, 10,15 10,2510,30 10,30 10,30 10,4010,55 10,4010,55 10,4011,40 10,4511,15 10,5011,50 10,5511,00 11, 11, 11, 11, 11,-11,15 11,-12, 11,30 11,30 11,30 Dugo fali 2600 780 1800 485 392 392 2000 427 3200 4500 2600 2400 1150 2000 1050 1050 3100 680 2600 360 1050 440 1150 2000 2000 470 3200 470 Stacja nadawcza Przed poudniem Eiffel Lozanna Praga Monachjum Hamburg Hamburg Amsterdam Berlin Rzym Praga Eiffel Lyngby Praga Amsterdam Haga Haga Lyon Knigswusterh. Eiffel Riviera Nizza Amsterdam Telegrafverket (Szwecja) Praga Amsterdam Budapeszt Lyon Rzym Rzym Meteorologja, sygna czasowy Meteorolog., zapowied wieczr, programu Meteorologja Ceny targowe Przegld wiadomoci Wykady szkolne Prasa i gieda Ceny w detalu Koncert Sygna czasowy Meteorologja Gieda Prasa, wiad. handlowe (Pon. i czw.) koncert (Niedzielne) koncerty Koncert (Niedzielny) koncert Astronomiczny sygna czasu Wiadomoci Koncert (Niedzielne) kazania w kociele w. Jakuba (Niedzielne i witeczne) koncerty Wiad. prasowe i handl. Koncert Wiadomoci giedowe Koncert Prasa Rodzaj emisji

11,3012,30 11,4012,40 11,4011,49 11,50 11,5012,50 11,55 12, 12, 12,-12,20 12,15 12,15 12,15 12,2512,35 12,30 12,30-1, 12,45 12,45-1, 12,55 12,55 1,01 1, 1, 1, 1, 1, 1,-2, 1,05 1,15 1,15-1,30 1,30 1,30 1,30 1,45 2, 2,-3, 2,15 2,20 2,30-4, 2,45 3,

415 1050 2600 2600 2800 467 470 1800 2000 470 427 2600 2000 1780 3000 1780 2000 415 427 427 454 1100 1200 365 2600 2200 427 1100 2000 1780 780 1150 1780 1300 365 427 4600 467 1780 1200

Wrocaw Haga Eiffel Eiffel Knigswusterh,

Produkcje muzyczne (Pitkowe) odczyty Sygnay czasowe (rody i pitki) wykady przyrodnicze Niedzielny koncert

Frankfurt n/M Wiadomoci Rzym Sygna czasowy Praga Meteorologja Popoudniu Amsterdam Prasa i gieda Lyon Gieda, koncert Berlin Tendencje przed gied Eiffel Meteorologja Amsterdam Wiadom. gospodarcze Radiola Pary Budapeszt Radiola Pary Amsterdam Wrocaw Berlin Berlin Lipsk Haren (Bruksela) Lozanna Londyn Eiffel Madryt Berlin Genewa Amsterdam Radiola Pary Lozanna Praga Radiola Pary Haren (Bruksela) Londyn Berlin Praga Frankfurt n/M Radiola Pary Lozanna Oglne wiadomoci Koncert Gospodarcze wiadom. Sygna czasowy Gieda Meteorologja (Wtorek, czwartek, sobota) koncert Czasowy sygna Wykady przyrodnicze Odczyty Wiadomoci (Prcz niedziel) sport, koncert Wiadom. gospodarcze Wiadom. handl. meteorologja Meteorologja Kursy gied, (kocowe) Koncert cygaski Meteorologja (Wtorek, czwartek, pitek) koncert Gieda berliska Wiadomoci oglne Koncerty specjalne Gieda (Wtorek, czwartek, sobota) koncert

3, 3,-4, 3,-4, 3,-4, 3,-4, 3,-4, 3,-4, 3,10 3,25 3,30 3,30 3,40-4,10 4,-6, 4,-6, 4,-6, 4, 4, 4, 4,-5, 4,-4,30 4,-6, 4,-7, 4,30 4,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-5,30 4,30-6,30 4,30-6, 4,30-6, 4,30-6, 4,30-6, 4,35 4,40 4,45 4,45-5,45 4,45-5,45 4,45-5,10 5, 5,

4500 365 420 495 330 303 1780 2000 2000 2600 450 2000 365 330 303 392 427 365 485 2000 467 1050 2400 450 365 375 475 350 420 495 330 303 700 427 437 454 450 470 2600 1780 400 385 2000 427 360

Praga Londyn Glasgow Aberdeen Plymouth Sheffield Radiola Pary Amsterdam Amsterdam Eiffel Szk, teleg. Pary Amsterdam Londyn Plymouth Sheffield Hamburg Berlin Londyn Monachjum Amsterdam Frankfurt Haaga Lyngby Szk, teleg. Pary Londyn Manchester Birmingham Cardiff Glasgow Aberdeen Plymouth Sheffield Wiede Berlin Stutgart Lipsk Rzym Lyon Eiffel Radiola Pary Newcastle Bournemouth Amsterdam Berlin Riviera Nizza

Koncert

Wykady szkolne

(Niedz. i wit.) koncert Gieda Gieda Gieda Sobotni koncert Prasa i gosp. wiadom. Niedzielne koncerty egluga (roda i niedziela) opowiadania dla dzieci Sygn. czas.z Greenwich Specjalny koncert Prasa i wiadom. gosp. Koncert i opowiadania dla dzieci (Niedz. i wit.) koncert Meteorologja (roda i pitek) wykady i koncerty

W dni powszednie produkcje muzyczne

Sport, muzyka Koncert Koncert Odczyty, muzyka Gieda, koncert Gieda Wiadom. gospodarcze Muzyka Muzyka Prasa, wiadom. gospod. Wiadom. sportowe Nowoci, muzyka

5, 5,-6, 5,-6, 5,-6, 5,-6, 5,15 5,30 5,30 5,45 5,45-6,15 5,45-6,15 5,50 6, 6, 6,-6,25 6,-6,25 6,-6,25 6,-6,30 6,-6,30 6,-6,30 6,-7, 6,-7, 6,-7, 6,-7, 6,15-6,45 6,15-6,45 6,20 6,20-7,20 6,25-6,30 6,30-7,00 6,30-7,00 6,30-7,15 6,30-7,15 6,30-7,15 6,30-7,15 6,30-7,15 6,30-7,20 6,45 6,50 6,50 7, 7, 7, 7, 7,

392 780 400 485 1780 450 427 1780 1780 400 385 1100 427 1050 375 365 420 495 330 303 385 427 680 470 385 400 2600 410 375 350 475 365 420 495 330 303 375 1780 427 1300 427 365 1100 460 2500

Hamburg Lozanna Madryt Monachjum Radiola Pary P. T. T. Pary Berlin Radiola Pary Radiola Pary Newcastle Bournemouth Haren (Bruksela) Berlin Amsterdam Amsterdam Londyn Glasgow Aberdeen Plymouth Sheffield Warszawa Berlin Knigswusterh. Rzym Bournemouth Newcastle Eiffel Bruksela Manchester Cardiff Birmingham Londyn Glasgow Aberdeen Plymouth Sheffield Manchester Radiola Pary Berlin Haren (Bruksela) Berlin Londyn Haren (Bruksela) Lozanna Boden

Odczyty Czwartkowy koncert Wykady, koncert Niedziel, koncert,piew Muzyka (wtor. czwar.) taneczna Wykady, koncerty Sportowe wiadomoci Prasa, handlowe wiad. Koncert Gospodarstwo domowe Meteorologja Sport Wiadomoci gospod.

Gospodarstwo domowe

Koncert, wiadom. PAT Koncert, piew (niedz. i wita) Koncert, piew (niedz. i wita) Koncert, piew (niedz. i wita) Koncert Odczyty dla dzieci Odczyty dla dzieci Gieda (prcz sobt) Meteorologja Gospodarstwo domowe

Opowiadania dla dzieci

Polityczne i gospod. wiadomoci Sportowe wiadomoci Meteorologja Pogadanki nauk., lekcje jzyka angielskiego Bicie dzwonu Big Ben (czas) (Niedz. i wita)koncert Koncert Produkcje muz. (prcz soboty)

7,-7,30 7,-7,45 7,-7,45 7,-9, 7,-9, 7,-9, 7,-9, 7,10 7,20 7 20-8,15 7,20-8,30 7,30 7,30 7,30 7,45 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8,-9, 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,-11,30 8,15 8,15 8,15-8,45 8,15 8,20 8,30 8,30 8,30-9,30 8,30-9,30 8,30-9,30 8,30-9,30

400 350 475 460 600 440 470 2600 2600 700 1370 425 454 467 1780 570 392 440 470 470 1200 2600 2400 365 350 385 400 420 475 495 303 330 454 485 485 1150 2600 580 460 427 437 467 680

Newcastle Cardiff Birmingham Gteborg Gteborg Telegrafverket (Szwecja) Stockholm Eiffel Eiffel Manchester Praga Berlin Lipsk Frankfurt n/M Radiola Pary Praga Hamburg Telegrafverket (Szwecja) Stockholm Lyon Lozanna Eiffel Lyngby Londyn Cardiff Bournemouth Newcastle Glasgow Birmingham Aberdeen Sheffield Plymouth Lipsk Monachjum Monachjum Praga Eiffel Wiede Lozanna Berlin Stutgart Frankfurt n/M Knigswusterh.

Wykady szkolne Opowiadania dla dzieci (Wtor., pit. i niedz.) koncert (Pon., rody i czwartki) koncert (Pitek, sobota i niedziela) koncert (Niedz. i wita) koncert Koncert Meteorologja Koncert, piew, wiadomoci Odczyty, muzyka Odczyty (sztuka, nauka, polit. socjalna, hygiena) Kronika Koncert Koncert, piew (Pon. i rody) koncert (Wtor., czw.) koncert Meteorologja Koncert Meteorologja Koncert i odczyty

Koncert, piew, wiadomoci oglne, meteorologja

Koncert i piew (r.) popul. nauk. odcz. Koncert, piew, sport (Niedz. i wita) koncert, kronika Koncert (Niedz. i wita)koncert

Koncert i piew

8,30-10, 8,45-11, 8,45-11, 9, 9, 9, 9,10 9,15 9,15 9,15-11, 9,30 9,30 9,30 9,30 9,30 9,30 9,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,3011,30 9,40 9,4011,40 9,45 9,45 9,4511,15 9,5011,20

500 1450 1050 360 1780 1780 1050 454 470 450 415 427 396 467 365 1050 1780 375 365 350 385 400 420 475 495 303 330 680 (2800) 1050 467 2400 437 410

Zurych (uniw.) P. T. T. Pary Haga Riviera Nizza Lozanna Radiola Pary Amsterdam Lipsk Rzym P. T. T. Pary Wrocaw Berlin Lipsk Frankfurt n/M Londyn Hilversum Radiola Pary Manchester Londyn Cardiff Bournemouth Newcastle Glasgow Birmingham Aberdeen Sheffield Plymouth Knigswusterh. Haga Frankfurt n/M Lyngby Stutgart Bruksela

Odczyty, kronika, muz. (Wtor., czw.) koncert Odczyty, koncert Produkcje muzyczne (Niedz. i wita) wiad. sportowe Koncert Koncert, odczyty Wiadomoci Przekazywanie oper, sztuk teatralnych Odczyty, koncerty Muzyczne produkcje Wiadomoci, sport, czas (Zwykle w sob.) muzyka taneczna Wiadomoci, meteorol. Sygna czasowy Greenwich (Niedz.) koncert Odczyty

(Niedz.) koncert, piew, oglne najnowsze wiadomoci meteorologja

Specjalne koncerty Sobotnie koncerty (Zwykle w pitki) muzyka taneczna Meteorologja Muzyka taneczna i kabaretowa Koncert, wiadomoci

9,50427 11,30 10, 458 10, 1100 10, 1780 10, 4500 10,-11, 1050 10,-11,45 1780 10,20 450 10,50 2600 11,-11,45 1780 11,10 2600 11,36 2600 Eiffel

Berlin P. T. T. Pary Haren (Bruksela) Radiola Pary Praga Hilversum Radiola Pary P. T. T. Pary Eiffel Radiola Pary Eiffel

(Zwykle w czwart.) muz. taneczna (Tylko w czwartki) odczyty (Wtor. i czw.) koncert Koncert (Czwart.)muz. taneczna (Niedziela) koncert Sygna czasowy (Czart., wiecz. i wita) koncert Meteorologja Sygna czasowy

Ameryka
(Czas sprowadzony do tz. Eestern Standard Time. Zobacz mapk, na ktrej wida, e gdy u nas czas r. eur.) jest pierwsza po pnocy, w Nowym Yorku jest 7 wieczorem, t. j. e rnica wynosi 6 godzin. Wskutek czego naley do podanych niej godzin dodawa 6, aby otrzyma nasz czas).

Godzina Dugo fali 10,30 10,40 11, 11, 11,45 11,55 12,30 12,30 12,30 1, 1,30 2,-2,30 3,30 4, 4,30 5,
4

280 280 492 300 395 508 455 361 469 395 316 316 492 455 273 492

Stacja nadawcza Rodzaj emisji Przed poudniem Boston Czytanie Biblji Boston Pogadanki w damskim klubie New York WEAF Kronika, koncert Oakland Kai. Orkiestra, piew Filadelfia Kronika Filadelfia Sygna czasowy Popoudniu New York WIZ Odczyty New York WHN Koncert Washington Ten sam co WEAF4 Filadelfia Koncert New York WGBS Koncert New York WGBS piew New York WEAF Koncert, odczyty New York WIZ Koncert, odczyty New York WFBH piew, opowiadania New York WEAF Odczyty, piew

t.j. stacja w Washingtonie odbiera emisj z New Yorku (WEAF) i przekazuje j swoim abonentom na innej fali (system przekanikowy).

6, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 8, 8, 8, 8,-9, 9, 9, 9, 9,55 9,-10, 10, 11,-1, 11,-12, 11, 11, 12,45 12,-1, 1,-4,

316 448 280 353 389 361 319 517 476 273 309 492 319 295 370 280 319 309 390 280 404 429 416 467 366 337 300

KI. II WGBS Chicago WMAQ Boston Detroit WCX Cleveland WTAM New York WHN Buffalo Detroit WCX Boston WEEL Cleveland WHK Pittsburg KDKA New York WEAF Buffalo Kuba (Elia) Chicago Boston WNAC Buffalo Pittsburg KDKA Cleveland WEAR Boston WNAC Los Angelos KHI S. Francisco Minneapolis Los Angelos KFI Kansas City Hollywood KNX Oakland

Koncert Koncert Muzyka Muzyka Muzyka Odczyt Wiadomoci Muzyka Koncert, meteoroloja Koncert, piewy Koncert Odczyt Ten sam co WEAF Koncert, piew Muzyka Koncert Ten sam co WEAF Sygna czasowy Ten sam co WEAF Orkiestra Koncert Koncert, piew Ten sam co WEAF Koncert Koncert, opowiadania Koncert Koncert

May leksykon radjotechniczny

Akumulator (zbieracz), s to elektrolityczne ogniwa, midzy ktremi istnieje pewne napicie prdu elektrycznego. A jest rdem energji elektrycznej, ktr moe przez pewien czas oddawa. Wyadowany akumulator mona powtrnie naadowa. Dla celw radjotechnicznych najczciej uywa si akumulatorw oowianych. Alfabet Morsego, skadajcy si z kombinacji kropek i kresek. Obmylany przez art. malarza Morsego, w r. 1832, przyjty nastpnie przez cay wiat w subie telegraficznej. Amper, jednostka siy prdu elektrycznego. Anoda, jest to elektroda (zob.), z ktrej pynie dodatni prd elektryczny. Anodowa baterja jest to baterja (o 80, obecnie przy nowoczesnych lampkach 40 voltach), wchodzca midzy anod i katod lampki, skadajca si zwyke z ogniw galwanicznych. Antena. System drutw, sucych do wysyania lub przejmowania fal elektromagnetycznych. Aparat odbiorczy - zestawienie urzdze, sucych w caoci do przyjmowania znakw, wysanych za-pomoc fal elektromagnetycznych. Do najwaniejszych jego czci naley detektor (chwytacz), ktry moe by krysztaowy lub zastpiony lamp. A. ma oprcz tego anten, uziemienie, sam aparatur, jak rwnie baterje, kondensatory, cewki etc. Atmosfera. Warunki atmosferyczne, wiato soneczne w radjotechnice maj jeszcze bardzo wielkie znaczenie. Np. w nocy zasig fal jest trzykrotnie wikszy ni w dzie. Audion jest to nazwa lampki detektorowej (zob. aparat odbiorczy), ktra posiada t wasno, e przepuszcza prd tylko w jedn stron, jak wentyl. Baterja jest to poczenie kilku ogniw galwanicznych lub akumulatorw, dla uzyskania wikszego napicia. czy ogniwa lub akumulatory w baterji mona rwnolegle lub szeregowo. W pierwszym wypadku oglne napicie jest rwne napiciu pojedynczego ogniwa, zato oglna sia prdu jest sum siy prdu poszczeglnych ogniw, w drugim wypadku oglna sia prdu jest rwna sile pojedyczego ogniwa, a zato oglne napicie jest sum napi poszczeglnych ogniw. Baterja anodowa zob. Anodowa baterja. Baterja arzca, suy do arzenia katody (wkna) w lampce, co jest zasadniczym warunkiem emisji elektronw. Blokowy kondensator zob. kondensator. Braun, twrca nowej ulepszonej metody wysyania znakw radjotelegrafj, w r. 1902. System Brauna okaza si lepszy od wczesnych sposobw, uywanych przez Marconiego. Polega on gwnie na wzmoeniu siy stacji nadawczej przez du pojemno w obwodzie bodczym. Broadcasting. Oglna nazwa radjofonji. Wyraenie angielskie (broad - szeroko, cast - rzuca). Nadawanie w wiat koncertw, wykadw, odczytw, wiadomoci oglnych, nauki jzykw, stenografji etc. Bronzowa linka, z metalu bronzu, nadajca si na anteny (t. zw. linka antenowa).

Brzczyk, przyrzd zbudowany na zasadzie dzwonka elektrycznego, w ktrym zamiast moteczka, osadzona blaszka stalowa, wydaje charakterystyczny dwik, suy w poczeniu z falomierzem do mierzenia wasnej fali. Butelka lejdejska jest to kondensator w formie butelki, w ktrej dielektrykiem jest szko. Obkad ze staniolu siga wewntrz i zewntrz prawie do samego brzegu jej szyjki. Chemiczne promienie s to drgania eteru, co do dugoci i czstotliwoci lece na granicy promieni wietlnych (wzrokowych). Dugo ich fal wynosi dziesiciotysiczne czci milimetra, a czstotliwo dochodzi do 7 kwadrylionw na sekund. Stosowane s w lecznictwie i nazywaj si rwnie ultrafioletowe. Cewka jest to zwj drutw, sucy zwykle do wywoania zjawiska indukcji. Rodzaje C. mog by rozmaite. Najczciej uywane s koszykowe, pszczkowe i cylindryczne. Charakterystyka, jest to graficzne przedstawienie w postaci linji, zwizku midzy kilkoma wartociami dla pewnych wasnoci, czy to jakiego aparatu, lampki, maszyny lub t. p. Czstotliwo, w zjawiskach perjodycznych, jak np. drganiach etc. ilo penych perjodw (od fazy do fazy) w jednej sekundzie. Detektor krysztaowy skada si z krysztau i na nim spoczywajcej igy i posiada wasno, e przepuszcza prd zmienny w jednym kierunku jak wentyl. Zmieniajc go w prd stay pobudza telefon do dziaania. Detektor lampowy, jest to lampa katodowa speniajca zadanie detektora krysztaowego, majc nad nim t wyszo, e w dziaaniu jest o wiele pewniejsza. Dielektryk ciao nieprzewodzce elektrycznoci, np. w kondensatorach obrotowych powietrze. Drgania elektryczne mona zauway we wszystkich zjawiskach natury elektrycznej. (Piorun, iskra elektryczna etc.) Jest to nadzwyczaj szybkie wahanie si elektrycznoci (np. podczas wyadowania kondensatora) w jedn i drug stron, w stosunku do punktw przejcia. Drgania elektryczne mog by swobodne, tumione, wolno zanikajce lub nietumione. Dynamowaszyna, maszyna wytwarzajca elektryczno. Wynalazek i zbudowanie D. dao podstaw do rozwoju nowoczesnej elektrotechniki. Ebonit, twarda specjalnie preparowana guma, zwykle w postaci pyt, bardzo uywanych zwaszcza w konstrukcji aparatw i czci radiotechnicznych. E nie przewodzi prawie zupenie elektrycznoci. Elektryczne pole. Gdy prd elektryczny przepywa przez przewodnik, wytwarza si w nim, jak rwnie wkoo niego elektryczne pole, a prostopadle do niego pole magnetyczne, ktre okoo przewodnika rozbiega si kolistemi linjami. Te dwa pola cz si w jedno pole elektromagnetyczne. Elektryczne fale wytwarzaj si przez drgania elektryczne i rozchodz si w przestrzeni z szybkoci wiata t. j. 300.000 kim. na sekund. Elektrody s to (w elementach elektrolitycznych, ogniwach, lampkach) bieguny, z ktrych jeden (katoda) wysya, a drugi (anoda) przyjmuje prd elektryczny. Elektrolit pyn poddany elektrolizie. Elektrony. S to najdrobniejsze czstki elektrycznoci, ktre wedug najnowszych teorji powoduj zjawiska elektrycznoci.

Fading effect (czyt. feding efekt), blaknicie, zjawisko zciszania gosu w odbiorze, dotychczas niewyjanione. Falomierz przyrzd do mierzenia fal, skadajcy si z obwodu drga o zmiennej samoindukcji i detektora z telefonem. Farad, skrcone F, jednostka pojemnoci elektrycznej. Faraday Micha (1791 - 1867) fizyk angielski, stwierdzi tworzenie si linji si w polach magn. i elektr. Faza, w zjawiskach perjodycznych chwilowy punkt ich przebiegu. (Np. w drganiach, prdzie zmiennym i t. d.). Feddersen, fizyk amerykaski, ktry m. i. sfotografowa dziki zastosowaniu wirujcego zwierciada iskr elektryczn. Galwanoskop - instrument, ktry wskazuje istnienie prdu. Generator, kada maszyna w mechaniczny sposb poruszana, przemieniajca energj na elektryczn. Goldschmidt, wynalazca i konstruktor maszyn elektrycznych, wytwarzajcych drgania o bardzo wysokiej czstotliwoci. Henry-jednostka samoindukcji w przewodnikach elektrycznych (cewkach etc.). Hertz Henryk, (1857 - 1894), fizyk, stwierdzi dowiadczalnie teorj elektromagnetyczn Maxwella, Heterodyna, system w radjocznoci, polegajcy na t. zw. transpozycji drga. Indukcja elektromagnetyczna, zjawisko wzbudzenia elektromotorycznej siy w jakiem ciele, dziki ssiedztwu jakiego ciaa o elektromagnetycznych wasnociach. Izolator materjay lub ciaa, nie przepuszczajce elektrycznoci (np. porcelana, ebonit etc.). Katoda jedna z elektrod, z ktrej prd pynie do anody (zob. A). Kilowat jednostka sprawnoci prdu elektrycznego. Klucz telegraficzny, przyrzd, ktrym, gdy go naciskamy, czymy prd elektryczny. Suy do wysyania znakw telegraficznych. Kondensator, skada si z dwuch okadek, przewodzcych elektryczno, midzy ktremi znajduje si warstwa izolujca (tz. dielektryk zob.). L.-antena, antena, ktrej druty s umieszczone w ksztacie odwrconego L. Lampa katodowa, lampka w postaci zwykej arwki, w ktrej prd w postaci potoku elektronw pynie przez prni z katody (wkna) do anody (pytki). adunek akumulatorw mona uskuteczni jedynie prdem staym, wskutek czego, gdy posiadamy rdo prdu zmiennego (np. w sieciach miejskich) musimy uywa w tym celu t. zw, prostownika, ktry prostuje t. j. zmienia go na prd stay. Maxwell (1831 - 1879), twrca teorji elektromagnetycznej wiata, jeden z najwikszych fizykw ubiegego stulecia. Mikrofon, urzdzenie, dziki ktremu moemy drgania akustyczne przesya prdem elektrycznym na odlego. Stanowi on cz skadow telefonu.

Modulacja w radjotelefonji, jest to sposb urabiania fal o wysokiej czstotliwoci, drganiami akustycznemi. Obwd elektryczny, skada si zwykle z rda energji (np. baterji) i przewodnika, w ktry wczona jest jaka maszyna lub przyrzd, majcy wykona jak prac. Obwody w radjokomunikacji mog by zamknite i otwarte. Ponadto rozrnia si obwody anody, katody siatki etc. Odbiornik, zwykle radioodbiornik, nazwa aparatu lub wogle radjostacji odbiorczej. Okres lub perjod, w zjawiskach okresowo si powtarzajcych (np. falowanie), odstp midzy dwoma jednakowymi pod wzgldem kierunku punktami (zob. Faza). Om, jednostka oporu elektrycznego. Onogo, w szczegowy sposb obmylona system przesyania sygnaw czasowych zapomoc znakw Morsego. Opornik, przyrzd do regulowania lub zmieniania oporu elektrycznego. Perjod, zob. okres. Pojemno, zob. Farad, kondensator. Pole elektromagnetyczne, jest to pole si, powstae z pl elektrycznych i magnetycznych, wytwarzajcych si w pobliu przewodnikw, lub wogle cia przez ktre przepywa elektryczno. Poulsen, fizyk duski, wynalazca wysyacza fal nietumionych w postaci lampy ukowej. Prd elektryczny, jest to wedug najnowszych teorji potok elektronw. Praca (mechaniczna) jest to iloczyn z drogi przez si i oblicza si w kilogramometrach. Promienie s to drgania eteru, z ktrych tylko czstk oko nasze widzi w postaci drga wietlnych. Prostownik lub prostownica, przyrzd sucy do przemiany prdu zmiennego na prd stay. Przekanik lub relais, instrument, ktry suy do czenia i przerywania prdu el. w sposb poredni. Skada si z elektromagnesu, przy ktrym kotwica spenia zadanie przecznika dla drugiego obwodu. Przecznik, zwykle w ksztacie dwigni lub korbki, przyrzd, sucy do zaczania prdu drugiego obwodu. Ramowa antena, uzwojenie drutw, zwykle na ramie lub drewnianym krzyu dla odbioru fal elektromagnetycznych, Relais, zob. przekanik. Rezonans, zjawisko w mechanice i elektrotechnice, polegajce na wspbrzmieniu. Samoindukcja, samowzbudzenie elektryczne, zjawisko powstawania prdu w ciaach, gdy one si znajduj w pobliu przepywajcego prdu zmiennego. Siatka, pytka dziurkowana, wtopiona midzy katod a anod w lampce (katodowej), reguluje potok elektronw, przepywajcych podczas arzenia si lampki z katody i anody. Zaczona w obwd z anten i otrzymujc od niej przychwycone przez ni zdaleka biegnce fale elektromagnetyczne, steruje niejako prdem.

Sprzenie, poczenie dwch obwodw drgajcych elektrycznych, polega na wsplnocie pl si obwodw. Jeeli sprzymy pola magnetyczne obwodw, wtedy mamy do czynienia z sprzeniem indukcyjnem lub magnetycznem, jeeli zczymy pola elektryczne obwodw, sprzenie nazywa si pojemnociowe. Oprcz tych istnieje sprzenie bezporednie (galwaniczne), polegajce na wsplnej obu obwodom cewce. Strojenie, nastawienie elektrycznego obwodu drga w taki sposb, aby go dostosowa pod wzgldem czstotliwoci wedug drugiego obwodu, dla uzyskania jaknajwikszego dziaania powstajcych fal. T-antena, druty rozpite poziomo, od ktrych rodka biegnce odprowadzenie, nadaje antenie ksztat litery T. Telefon, aparat, ktry zapomoc prdu elektrycznego przesya dwiki na odlego. Uziemienie, jest to poczenie (zwykle radjoaparatu) z ziemi zapomoc przewodnika (np. drutu, rury wodocigowej itp.), Watt, jednostka sprawnoci elektrycznej. Tysic takich jednostek tworzy kilowatt, skrcone Kw. Wireless (czyt. uajrless), bez drutu angielska oglna nazwa dla radjokomunikacji. Volt, jednostka napicia elektrycznego. Zaburzenia atmosferyczne (burze, nage zmiany stanw elektrycznych w powietrzu) bardzo le oddziaowuj na przesyanie i odbir fal elektromagnetycznych. Aby uzyska lepszy odbir, mona stosowa anten ramow (ktra daje wprawdzie sabszy lecz czystszy odbir). W dobrych aparatach odbiorczych, dziki specjalnej konstrukcji, skutkw zaburze atmosferycznych prawie w zupenoci si nie odczuwa (Superheterodyny, Ultimate etc.).

Ustawa o zakadaniu, utrzymywaniu i eksploatowaniu urzdze radiotechnicznych.

(Dz. Ust. R. P. Nr. 99 z dnia 20 listopada 1924 r.)

Na mocy artykuw 1, 7, 8, 9, 11, 12, 17, 28, 30 i 32 ustawy z dnia 3 czerwca 1924 r. o poczcie, telegrafie i telefonie (Dz. U. R. P. z r. 1924 Nr. 58, poz. 584) zarzdza si co nastpuje:

1. Na zaoenie, utrzymywanie i eksploatowanie stacji radiotelegraficznych, zarwno nadawczych jak i odbiorczych, wymagane jest uzyskanie koncesji lub zezwolenia (art. 8 ustawy z dnia 3 czerwca 1924 r. o poczcie, telegrafie i telefonie - Dz. U. R. P. Nr. 58, poz. 584). 2. Wadze i urzdy pastwowe, ktrym na mocy art. 9 ustawy z dnia 3 czerwca 1924 r. o poczcie, telegrafie i telefonie przysuguje prawo zakadania i eksploatowania urzdze radiotelegraficznych i radiotelefonicznych dla potrzeb subowych, winny uprzednio przesa do Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw i Ministra Spraw Wojskowych, poczem mog by zarejestrowane i uruchomione. Radjostacje wadz urzdw pastwowych, przeznaczone wycznie dla potrzeb subowych, nie s uprawnione: do wymiany korespondencji prywatnej, do nawizywania cznoci ze stacjami krajowemi, przeznaczonemu do powszechnego uytku, lub do uytku innych wadz, o ile to nie jest konieczne ze wzgldu na bezpieczestwo publiczne, oraz do nawizywania cznoci z radjostacjami zagranicznemi. Wyjtki od tej zasady moliwe s tylko na podstawcie specjalnego zezwolenia Ministra Przemysu i Handlu. 3. Paragraf poprzedni nie dotyczy zakadania i utrzymywania wojskowych radjostacji nadawczych i odbiorczych, staych i ruchomych, co do ktrych Minister Spraw Wojskowych wydaje zarzdzenia we wasnym zakresie dziaania. Stacje te nie podlegaj oglnej rejestracji. 4. Generalna Dyrekcja Poczt i Telegrafw i organa jej podwadne prowadz cis ewidencj wszystkich koncesyj, pozwole i upowanie na zakadanie, utrzymywanie i eksploatacj radjostacyj odbiorczych i nadawczych, wydanych osobom prywatnym na zasadzie niniejszego rozporzdzenia i dane te perjodycznie przesyaj odnonym wadzom administracyjnym i wojskowym do wiadomoci. Wszystkie czynne na terenie Rzeczypospolitej Polskiej radjostacje odbiorcze i nadawcze podlegaj kontroli wadz pocztowo-telegraficznych i waciciele tych stacyj nie maj prawa osobom wyznaczonym do przeprowadzenia kontroli broni wstpu do lokali, w ktrych s zainstalowane powysze stacje. W myl ustawy z dnia 18 grudnia 1920 roku o pocztach, radjotelegrafach, telegrafach i telefonach w czasie wojny (Dz. U. R. P. z 1921 r. Nr. 7, poz. 36) wszystkie radjostacje telegraficzne i telefoniczne z chwil ogoszenia mobilizacji przechodz dla celw obrony Pastwa pod zarzd Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw.

W myl teje ustawy przedsibiorstwa, pracujce w zakresie radjotelegrafji i radjotelefonji, obowizane s do bezwzgldnego wykonywania zwizanych z celami wojennemi da powoanej wadzy wojskowej.

Prywatne radjostacje nadawcze. 5. Koncesje lub zezwolenia na zakadanie, utrzymywanie, eksploatowanie stacyj nadawczych, wzgldnie nadawczo-odbiorczych, mog by udzielane nastpujcym prywatnym osobom fizycznym i prawnym: I. II. III. IV. Wacicielom statkw handlowych eglugi wodnej i powietrznej dla wyposaenia tych statkw i zapewnienia cznoci z radjostacjami staemi. Towarzystwom, ktrych radjostacje bd wczone do oglnej sieci pastwowej i eksploatowane jako stacje uytecznoci publicznej. Towarzystwom eksploatujcym tak zwany radjofon (broadcasting), upowanionym do rozpowszechniania pewnych cile okrelonych kategoryj wiadomoci (patrz 24-26). Instytucjom naukowym, o ile dla skutecznego przeprowadzenia przez nich bada i spostrzee zachodzi potrzeba szybkiego i bezporedniego porozumiewania si tych instytucyj z innemi instytucjami naukowemi; dotyczy to w szczeglnoci punktw obserwacyjnych astronomicznych i meteorologicznych. Wyszym zakadom naukowym technicznym i tym z pord rednich zakadw technicznych, ktrych program nauk obejmuje radjotechnik, a to w celu praktycznego zaznajomienia suchaczy z urzdzeniami i obsug radjostacyj. Wytwrniom aparatw radiotechnicznych dla sprawdzania i demonstrowania wyprodukowanych aparatw oraz przeprowadzania dowiadcze. Stowarzyszeniom mionikw radjotechniki dla przeprowadzania dowiadcze (patrz 32).

V.

VI. VII.

Przynaleno do jednej z wyej wymienionych grup nie zapewnia jeszcze petentowi otrzymania zezwolenia. 6. Stacje, zaliczone do grupy I, jako stanowice wyposaenie statkw, wymagane wzgldami bezpieczestwa, bd zakadane i eksploatowane na mocy zezwole, ktrych wydanie uzalenione bdzie jedynie od prawidowego wykonania instalacji. Stacje te w myl regulaminu midzynarodowego, przynajmniej raz do roku winny by sprawdzane przez komisje rzeczoznawcw Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw. Stacje zaliczone do grupy II i III mog by zakadane i eksploatowane tylko na podstawie specjalnych koncesyj, regulujcych dokadnie stosunek tych przedsibiorstw do Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw zarwno pod wzgldem zakresu ich dziaalnoci, jak i pod wzgldem wiadcze na rzecz Skarbu Pastwa. Stacje zaliczone do grupy I i II, jako uprawnione do wymiany korespondencji publicznej, winny prowadzi cis rachunkowo, na podstawie ktrej dokonywany bdzie rozrachunek midzy niemi, Generaln Dyrekcj Poczt i Telegrafw i Zarzdami Zagranicznemi. Sposb eksploatacji tych stacyj podlega regulaminom mdzynarodowym.

Stacje zaliczone do grupy IV, o ile tego wymaga bd warunki pracy fachowej, mog, za zgod Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw i na podstawie specjalnych porozumie z wadzami pastw zagranicznych, utrzymywa czno z teje kategorji stacjami zagranicznemi. Stacje zaliczone do grupy V, VI i VII, mog by czynne tylko w pewnych okrelonych relacjach, a mianowicie: nie maj prawa nawizywa cznoci ze stacjami uytecznoci publicznej zarwno krajowemi jak i zagranicznemi, maj natomiast prawo nawizywa czno midzy sob, jednakowo tylko dla wymiany sygnaw i stwierdzenia wynikw obserwacyj. Godziny, w ktrych s czynne, nie powinny zbiega si z godzinami produkcyj radjofonu (broadcastingu), by nie wywoywa zakce w dziaalnoci stacyj radjofonowych. O ileby chodzio o przeprowadzenie pewnych prb ze stacjami zagranicznemi, prby te mog mie miejsce tylko za kadorazow zgod Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw w obecnoci delegowanych przez ni inynierw. Stacjom zaliczonym do grupy IV, V, VI i VII wzbronionem jest pobieranie jakichkolwiek opat za nadawanie. 7. Przy opracowywaniu projektu stacji nadawczej niezalenie od tego, do ktrej z siedmiu grup, wyszczeglnionych w 5, stacja nadawcza naley, musz by zachowane nastpujce warunki oglne: a) stacja moe pracowa tylko falami niegasncemi, b) przy nadawaniu sygnaw dozwolonem jest posugiwanie si tylko zwykym kluczem rcznym aparatu morsowskiego lub mikrofonem dla odtwarzania fal dwikowych. Stosowanie aparatw nadawczych automatycznych, ktreby uniemoliwiao przyjmowanie sygnaw na such, jest stanowczo wzbronione. Ograniczenie to nie dotyczy stacyj, zaliczonych do grupy II, eksploatowanych jako stacje uytecznoci publicznej i pozostajcych wobec tego pod sta kontrol Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw oraz stacyj, zaliczonych do grupy VI, o ile chodzi o prby, wykonywane pod kontrol Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw. Przy nadawaniu radjotelegraficznem lub radjotelefonicznem dozwolonem jest posugiwanie si wycznie jzykiem polskim; jzyki obce, jak rwnie jzyk umwiony i wszelkie szyfry s niedopuszczalne. Ograniczenia jzykowe nie dotycz stacyj, zaliczonych do grupy I, II, III i IV, o ile stacje te pracuj z zagranic. 8. Granice zakresu fali i mocy stacyj uzalenione s od tego, do ktrej z 7 grup, wyszczeglnionych w 5 zalicza si stacje, a mianowicie: N grupy I II III IV V VI Zakres fali w Moc stacji UWAGI metrach w watach od 300 do do 500 Zgodnie z regulaminem midzynarodowym 1200 Okreli koncesja, zalenie od tego z kim dana stacja bdzie pracowa Okreli koncesja zalenie od tego, jaki teren i w jaki sposb bdzie obsugiwany przez dan stacj od 200 do do 500 600 od 200 do do 500 600 od 200 do do 500 w razie koniecznej potrzeby mog by zastosowane inne 600 fale i inna moc po uprzedniem otrzymaniu zgody Gen. D. P. i T.

VII

od 200 do 300

do 100

9. Osoby, ubiegajce si o udzielenie im koncesji lub zezwolenia na zakup, zaoenie i eksploatowanie stacji nadawczej, wzgldnie nadawczo-odbiorczej, obowizane s wnie podanie do Gen. Dyr. P. i T. Podanie, opacone stemplem, winno by sporzdzone w dwch jednobrzmicych egzemplarzach i zawiera nastpujce dane: 1) Imi i nazwisko, wiek, przynaleno pastwow oraz dokadny adres osoby, ubiegajcej si o koncesj we wasnem imieniu lub w imieniu zastpionej przez ni osoby prawnej. 2) Zobowizanie do poddania swej stacji kontroli organw G. D. i P. T. w terminach dowolnych i do podporzdkowania si wszelkim oglnym przepisom, normujcym sprawy zakadania i eksploatowania radjostacyj, obowizujcym zarwno w chwili wydania koncesji lub pozwolenia, jak i majcym by wydanemi w okresie wanoci koncesji lub zezwolenia, oraz wszelkim specjalnym warunkom, na jakich udzielona zostanie koncesja lub zezwolenie. 3) Dokadne wyjanienie, w jakim celu zakadana jest radjostacja, do wymiany jakiej korespondencji i z jakiemi stacjami ma suy, wreszcie w jakich godzinach bdzie czynna, 4) Dokadne wskazwki co do miejsca zainstalowania stacji nadawczej jak rwnie stacyj odbiorczych, o ile te ostatnie instalowane bd przez petenta rwnorzdnie, 5) Typ stacji (radiotelegraficzna czy radjotelefoniczna). 6) Projekt techniczny wykonania instalacji: a. forma i wymiary anteny, b. rdo i rodzaj prdu, c. moc stacji, d. typ aparatw, e. zakres fali i f. szemat pocze (wykonany na oddzielnym arkuszu). 7) Wyjanienia, gdzie petent zamierza naby stacj w kraju czy te zagranic. Na danie G. D P. petent winien przedoy na pimie swoje curriculum vitae. 10. Wniesione do Gen. Dyrekcji P. i T. podania o koncesj lub zezwolenie na kupno, zaoenie utrzymywanie i eksploatowanie radjostacyj nadawczych, Generalny Dyrektor P. i T., po rozpatrzeniu doczonych do poda projektw i po uzgodnieniu swego stanowiska ze stanowiskiem Ministra Spraw Wewntrznych i Ministra Spraw Wojskowych, przedstawia wraz z odpowiednimi wnioskami Ministrowi Przemysu i Handlu, ktry udziela petentowi odpowiedzi. W razie przychylnego zaatwienia do odnonej odpowiedzi docza si jeden z dwch zoonych przez petenta egzemplarzy podania, zaopatrzony decyzj o zatwierdzeniu projektu, uwierzytelnion podpisem wadz Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw i odciskiem pieczci urzdowej, ewentualnie i zezwolenia na zakup instalacji zagranicznego pochodzenia, o ile to bdzie koniecznem. W odpowiedzi wskazany bdzie rwnie wymiar opat, ktre petent obowizany bdzie uiszcza w myl 15 niniejszego rozporzdzenia. W razie odmownego zaatwienia nie podaje si motyww odmowy, oprcz wypadkw, gdy niema zasadniczych przeszkd do udzielania koncesji lub zezwolenia, a powodem odmowy jest niedopenienie przez petenta pewnych formalnoci lub konieczno wprowadzenia zmian w pierwotnym projekcie.

Decyzje Ministra Przemysu i Handlu s ostateczne. 11. Osoby, ktre zoyy podania o udzielenie im zezwolenia na zaoenie stacji nadawczej, nie mog rozpoczyna robt instalacyjnych przed otrzymaniem zezwolenia i zatwierdzonego projektu. Wykonana wedug zatwierdzonego projektu instalacja przed uruchomieniem jej, podlega zbadaniu przez delegatw Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw i Ministra Spraw Wojskowych. Waciciel instalacji o dniu ukoczenia robt winien uprzednio zawiadomi Generaln Dyrekcj Poczt i Telegrafw. 12. Wydane przez Ministra Przemysu i Handlu koncesje lub zezwolenia mog by przez niego cofnite przed upywem terminu ich wanoci, w razie niedotrzymywania warunkw, pod ktremi udzielono koncesji lub zezwolenia, jakote naruszenia postanowie ustawy z dnia 3 czerwca 1924 r. o poczcie, telegrafie i telefonie. 13. Koncesje, wzgldnie zezwolenia na zakadanie, utrzymywanie i eksploatowanie stacji nadawczych, wzgldnie nadawczo-odbiorczych, bd udzielane tylko osobom fizycznym w wieku od 21 lat, godnym zaufania, posiadajcych obywatelstwo polskie, wzgldnie osobom prawnym, na czele ktrych stoj osoby odpowiadajce tyme warunkom. Kierownictwo i obsuga stacji mog by wykonywane bd osobicie przez koncesjonarjusza, bd przez osoby przez koncesjonarjusza w tym celu wyznaczone. Kierownik i obsuga stacji winni odpowiada warunkom, ktre wymagane s od koncesjonarjusza. Koncesjonarjusz ponosi odpowiedzialno za czynnoci wyznaczonego personelu, zwizane z obsug stacji. 14. Od kierownika i caej fachowej obsugi stacji wymaganem jest wykazanie si wiadectwami operatorw radiotelegraficznych lub radiotelefonicznych, wydanemi przez pastwowe lub uznane przez Pastwo szkoy radjotechniczne. Osoby, nie posiadajce takich wiadectw, mog si zwraca do Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw o poddanie ich egzaminowi i wydanie wymaganych wiadectw. Generalna Dyrekcja Poczt i Telegrafw wyznacza termin i miejsce egzaminu, pobierajc od interesowanych po 25 z. opat z egzaminu 15. Prywatne radjostacje nadawcze wymienione w 5 uiszczaj po 100 z. rocznie od kadego kilowatta lub czci kilowatta mocy stacji, mierzonej w punkcie zasilania. Opata ta pobierana bdzie zgry, za kady rok kalendarzowy niezalenie od daty uruchomienia i zwinicia stacji, po raz pierwszy - przy wydaniu zezwolenia, nastpnie - midzy 1 i 14 stycznia kadego roku. W razie nieuiszczenia opaty w terminie przepisanym stacja podlega zamkniciu.

Prywatne radjostacje odbiorcze. 16. Upowanienia na prawo zakupu i zaoenia radiostacji odbiorczej i korzystania z niej udzielane bd tylko penoletnim obywatelom polskim. Zgoszenia, skadane przez osoby, nieposiadajce obywatelstwa polskiego traktowane bd indywidualnie i zaatwiane na mocy decyzyj Okrgowych Dyrekcyj Poczt i Telegrafw, powzitych

w porozumieniu z wadzami II instancji Ministerstwa Spraw Wewntrznych (wojewodami wzgldnie Komisarzem Rzdu na m. st. Warszaw) i Ministerstwa Spraw Wojskowych (D. O. K.). W sposb wskazany w ustpie poprzednim zaatwiane bd rwnie wszelkie zgoszenia, dotyczce zaoenia radjostacii odbiorczej w odlegoci 30 lub mniej kilometrw od granicy Pastwa. 17. Osoba prywatna, ubiegajca si we wasnem imieniu lub w imieniu zastpionej przez ni osoby prawnej o udzielenie jej upowanienia na prawo zakupu i zaoenia radjostacji odbiorczej i korzystanie z niej, obowizana jest zgosi si osobicie do urzdu pocztowo-telegraficznego, w ktrego okrgu stacja ma by czynn (w miastach, gdzie ma siedzib kilka urzdw pocztowotelegraficznych do gwnego urzdu telegraficznego, wzgldnie pocztowo telegraficznego), i zoy opacane stemplem pisemne podanie o wydanie jej upowanienia. Podanie winno zawiera: 1) Imi, nazwisko, wiek, przynaleno pastwow, zawd i miejsce zamieszkania osoby, ubiegajcej si o upowanienie we wasnem imieniu lub w imieniu zastpionej przez ni osoby prawnej. 2) Wyszczeglnienie dowodw osobistych, ktremi wykazuje swj wiek i przynaleno pastwow, ewentualnie upowanienie do zastpowania osoby prawnej, w imieniu ktrej dziaa, wreszcie w wypadkach, gdy chodzi o zainstalowanie radjostacji odbiorczej w salach koncertowych, cukierniach, restauracjach i t. p. zakadach, wiadectwa wadz policyjnych, e produkcje wokalno muzyczne s tam dozwolone. 3) Adres lokalu, w ktrym ma by zainstalowana stacja odbiorcza i charakter tego lokalu (mieszkania prywatne, biuro instytucji handlowej, przemysowej lub innej, cukiernia, restauracja, sala koncertowa i t. p.). 4) Przeznaczenie stacji odbiorczej (dla uytku osobistego, dla demonstracyj publicznych bezpatnych, dla demonstracyj publicznych patnych). 5) Jaka bdzie zastosowana antena (ramowa czy otwarta). 6) Zobowizanie do przestrzegania przepisw, normujcych stosunek posiadaczy radjostacyj odbiorczych do wadz pastwowych. 18. Naczelnik urzdu pocztowo-telegraficznego, wzgldnie wyznaczony ku temu urzdnik, ktry przyj wymienione w 17 podanie, obowizany jest niezwocznie na podstawie okazanych mu dokumentw sprawdzi, czy odpowiadaj one danym przytoczonym w punkcie drugim podania i o ile skadajcy podanie jest penoletnim i posiada obywatelstwo polskie, ewentualnie o ile uprawnionym jest do zainstalowania radioodbiornika w lokalu publicznym - wyda mu odpowiednie upowanienie, stwierdzone swoim podpisem i odciskiem datownika urzdu. O ile zachodz okolicznoci, przewidziane w ustpie trzecim i czwartym 16 niniejszego rozporzdzenia, wydanie upowanienia moe nastpi dopiero po otrzymaniu decyzji Okrgowej Dyrekcji Poczt i Telegrafw. Skadajcy podanie obowizany jest przed otrzymaniem upowanienia wpaci tytuem kosztw kancelaryjnych 5 z. i za prawo suchania produkcyj radiofonicznych (broad-castingowych) opat abonamentow o ktrej mowa w 24 niniejszego rozporzdzenia. Uiszczenie wspomnianych opat urzdnik wy dajcy upowanienie zaznacza na upowanieniu w przeznaczonej na to rubryce. 19. Wystawione przez urzd pocztowo - telegraficzny, upowanienie uprawnia osob, ktra je otrzymaa, do kupna zarwno kompletnego radjoodbiornika, jak i czci zapasowych wzgldnie uzupeniajcych do radjoodbiornika z tem, e kady uskuteczniony zakup jest przez sprzedawc

notowany na odwrotnej stronie upowanienia danego klijenta z podaniem typu i pochodzenia aparatu oraz wysokoci pobranej opaty w myl 31 niniejszego rozporzdzenia. 20. Wystawione przez urzd pocztowo-telegraficzny upowanienie na prawo zakupu, zaoenia i eksploatowania radjostacji odbiorczej wane jest tylko do koca roku kalendarzowego, w ktrym zostao wydane i musi by co rok midzy 1 a 14 stycznia przeduane w tym urzdzie, ktry je wystawi, a to przez umieszczenie odpowiedniej adnotacji na upowanieniu. Posiadacz upowanienia, zgaszajc si o jego przeduenie uiszcza tytuem kosztw kancelaryjnych 1 z., za prawo suchania produkcyj radjofonicznych peny abonament roczny prze widziany taryf. Nieprzeduenie upowanienia i nieuiszczenie przepisanych opat w terminie powyej wskazanym powoduje wyganicie wanoci upowanienia, wobec czego zarzdzone bdzie unieruchomienie stacji, a to stosownie do okolicznoci, przez zdjcie anteny, lub przez opiecztowanie aparatu z pozostawieniem go na miejscu. Waciciel moe zada zdjcia pieczci, o ile uzyska nowe upowanienie lub sprzeda aparat osobie, posiadajcej upowanienie na zakup radioodbiornika. 21. W razie przeniesienia stacji radjoodbiorczej z lokalu, wskazanego w upowanieniu, do innego lokalu lub innej miejscowoci, znajdujcej si w okrgu tego urzdu, ktry upowanienie wyda, naley zgosi si do urzdu pocztowo-telegraficznego i przedoy upowanienie, celem odnotowania zmiany adresu. Gdy nowy lokal znajduje si w innym okrgu, posiadacz upowaniony winien powiadomi o tem zarwno urzd pocztowo telegraficzny, ktry wyda upowanienie, jak i urzd pocztowotelegraficzny, w krgu ktrego stacja ma by zainstalowana, a to w celu uzupenienia odpowiednich spisw i odnotowania zmiany na upowanieniu. 22. Posiadacze prywatnych radjostacyj odbiorczych maj prawo odbiera za porednictwem swych stacyj tylko sygnay dowiadczalne, produkcje radiofoniczne i komunikaty adresowane do wszystkich, za wyjtkiem komunikatw o treci agitacyjnej lub antypastwowej, bezwzgldnie za nie maj prawa przejmowa korespondencji osobistej, wymienianej za porednictwem stacyj uytecznoci publicznej. Tre korespondencji osobistej, jak rwnie komunikatw agitacyjnych i antypastwowych wypadkowo przejta, nie moe by ani zapisywana ani rozgaszana, a musi by zachowana w tajemnicy pod rygorem natychmiastowego cofnicia upowanienia i zastosowania art. 32 ustawy z dnia 3 czerwca 1924 r. o poczcie, telegrafie i telefonie. 23. Odbiorniki prywatnych radjostacyj nie podlegaj ograniczeniom co do zakresu fali, winny by jednak tak skonstruowane, by antena odbiorcza zbytnio i szkodliwie nie promieniowaa. Prywatne radjostacje odbiorcze mog si posugiwa antenami otwartemi, ktrych dugo nie przekracza 50 metrw. Antena ma by wykonana w ten sposb, by nigdzie nie krzyowaa si z przewodami wysokiego napicia, jak rwnie z nieizolowanemi przewodami niskiego napicia i jednoczenie z takiemi nieizolowanemi przewodami telegraficznemi i telefonicznemi. Anteny otwarte winny by zabezpieczone odgromnikami i doprowadzone do przecznikw, umoliwiajcych uziemnienie anteny.

Radjofon.

 24. Do zorganizowania i eksploatacji radjofonu (broadcastingu) w Polsce wymagane s specjalne koncesje. 25. Ilo stacyj nadawczych radjofonu, ich moc i promie dziaania okrel odpowiednie koncesje. 26. Koncesjonariuszom radjofonu przysuguje prawo pobierania ustalonych taryf opat abonamentowych od posiadaczy radjo-odbiornikw. Taryfy abonamentowe wymagaj zatwierdzenia przez Ministra Przemysu i Handlu i bd ogaszane w Monitorze Polskim. Opat abonamentowych nie uiszczaj wadze i urzdy pastwowe i przedsibiorstwa eglugi wodnej i powietrznej za aparaty bez gonika, zainstalowane dla celw subowych. Opaty abonamentowe pobierane bd przez urzdy pocztowo-telegraficzne przy wydawaniu lub przeduaniu upowanie na eksploatacj stacji odbiorczej za rok kalendarzowy zgry, wzgldnie, o ile pozwolenie wydawane bdzie w cigu roku, za okres czasu, pozostajcy do koca roku, przyczem miesic rozpoczty bdzie liczony za cay. Wniesione opaty zwrotowi nie podlegaj.

Wytwrnie, zajmujce si produkcj aparatw radjotechnicznych oraz przedsibiorstwa handlujce takiemi aparatami. 27. W myl art. 12 ustawy z dn. 3 czerwca 1924 roku o poczcie, telegrafie i telefonie, wytwrnie, zajmujce si produkcj aparatw radiotechnicznych, oraz przedsibiorstwa, handlujce takiemi aparatami, obowizane s niezalenie od wymaganego ustaw przemysow pozwolenia na zaoenie zakadu, zarejestrowa si w Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, oraz prowadzi szczegowy wykaz tych aparatw i ich nabywcw. Fakt zarejestrowania si ustalany bdzie przez wydanie wytwrni lub przedsibiorstwu handlowemu odpowiedniego potwierdzenia zgoszenia. Potwierdzenia zgoszenia wydawane bd: wytwrniom przez Generaln Dyrekcj Poczt i Telegrafw, przedsibiorstwom za handlowym - przez Okrgowe Dyrekcje Poczt i Telegrafw. Kontrolerzy z ramienia Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, wadze przemysowe i organa policji maj prawo da okazania im potwierdzenia zgoszenia. 28. Osoby lub firmy, podlegajce w myl 27 rejestracji, z chwil wejcia w ycie niniejszego rozporzdzenia winny wnie do Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, wzgldnie do Okrgowych Dyrekcyj Poczt i Telegrafw, odpowiednie deklaracje, opacone stemplem. Deklaracja winna zawiera: a) imi i nazwisko waciciela wytwrni lub przedsibiorstwa handlowego, wzgldnie nazw firmy i imi i nazwisko osoby, zarzdzajcej przedsibiorstwem, b) adres lokalu, zajmowanego przez przedsibiorstwo, c) wyjanienie, czy sprzt radjotechniczny stanowi wyczny czy t uboczny objekt produkcji, wzgldnie handlu, danego przedsibiorstwa, d) dane o iloci robotnikw, zatrudnionych produkcj sprztu radiotechnicznego, e) mark fabryczn, ktr posugiwa si bdzie wytwrnia do oznaczenia swoich wyrobw,

f)

zobowizanie: a) do cisego przestrzegania przepisw niniejszego rozporzdzenia, dotyczcych rejestracji wytwarzanego, zakupywanego i sprzedawanego sprztu radiotechnicznego, b) do poddania si kontroli organw Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, wreszcie c) do uiszczenia opat, ustalonych niniejszem rozporzdzeniem.

Do deklaracji naley docza zawiadczenie miejscowej wadzy administracyjnej, e dana wytwrnia wzgldnie przedsibiorstwo handlowe posiada wszelkie wymagane przepisami uprawnienia. Osoby i firmy, otrzymujce potwierdzenie zgoszenia, uiszczaj na rzecz Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw jednorazowo po 5 z. tytuem opat kancelaryjnych, wytwrnie za oprcz tego po 60 z. rocznie tytuem opat na zorganizowanie kontroli. 29. Wytwrnie, zarejestrowane w Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, obowizane s wyprodukowane przedmioty oznacza swoj mark fabryczn i prowadzi ksigi przychodu i rozchodu zarwno cakowicie zmontowanych radjoaparatw, jak i przeznaczonych na sprzeda pojedyczych czci skadowych do tych aparatw. Pod czciami skadowemi radjoaparatw naley rozumie: lampki katodowe, cewki transformatorw wysokiej i niskiej czstotliwoci, goniki, kondensatory obrotowe, wzmacniacze, wariomierze specjalne i wogle wszelkie czci skadowe, stosowane w radjotechnice i jako takie reklamowane i sprzedawane. Dla odrnienia wyrobw krajowych od wyrobw zagranicznych zarejestrowane wytwrnie otrzymuj od Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw za zwrotem kosztw specjalne etony, ktremi obowizane s oznacza przedmioty, wyprodukowane w kraju. etony bd dwch rodzajw: A) dla oznaczenia aparatw lub czci skadowych do aparatw, cakowicie wykonanych w kraju; B) dla aparatw zmontowanych z czci zagranicznego pochodzenia, o ile warto tych czci nie przekracza 50 % wartoci caego aparatu, w przeciwnym bowiem razie aparat uwaany bdzie jako aparat wyrobu zagranicznego. Zarzd wytwrni odpowiada za naleyte posugiwanie si otrzymanemi etonami. W razie stwierdzenia naduy ze strony wytwrni przez oznaczenia etonami przedmiotw pochodzenia zagranicznego, Generalna Dyrekcja Poczt i Telegrafw cofa wydane wytwrni potwierdzenia zgoszenia i przekazuje spraw wadzom sdowym. Potwierdzenie zgoszenia moe by rwnie cofnite i w tym wypadku, gdy si okae, e wytwrnia nie rozwija wasnej produkcji, a ogranicza si montowaniem aparatw z czci skadowych, sprowadzonych z zagranicy. Posugiwanie si podrobionemi etonami karane bdzie wedug ustaw karnych. 30. Przedsibiorstwa handlowe, ktre prowadz handel sprztem radiotechnicznym zarwno krajowego jak i zagranicznego pochodzenia, winny prowadzi oddzielne konta przedmiotw pochodzenia krajowego, oddzielne za przedmiotw pochodzenia zagranicznego. Przy poszczeglnych pozycjach przychodu naley wskazywa miejsce nabycia danych przedmiotw, przy pozycjach rozchodu - imi i nazwisko wzgldnie firm nabywcy, jego adres oraz numer, dat i miejsce wydania dokumentu, upowaniajcego nabywc do zakupu danych przedmiotw. Dokumentem takim s: dla przedsibiorcw handlowych upowanienia wydane przez okrgowe Dyrekcje Poczt i Telegrafw na prawo handlu sprztem radjotechnicznym, dla osb prywatnych upowanienie na zakup radjoaparatw.

Sprzedawca, sprzedajc sprzt radjotechniczny osobie prywatnej, uprawnionej do posiadania radjostacji odbiorczej wzgldnie nadawczej, obowizany jest na stronie odwrotnej upowanienia, okazanego przez nabywc, odnotowa miejsce wyrobu, typ, rodzaj i ilo sprzedawanego sprztu, cakowit kwot, uiszczon przez nabywc i procent od tej kwoty, zaliczony na dochd Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw. Z uiszczonej przez nabywc kwoty zalicza si na dochd Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw; a) od fabrykantw krajowych oznaczonych etonami A-- 2 %, b) od fabrykatw pkrajowych, oznaczonych etonami B-10%, c) od fabrykatw zagranicznych bez znaku etonowego- 20%, Pobrane na dochd Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw kwoty przedsibiorstwa handlowe obowizane s odsya co miesic do Okrgowej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, od ktrych otrzymay potwierdzenie zgoszenia. 31. Funkcjonarjuszom zarzdu poczt i telegrafw, uprawnionym do kontrolowania ksig przychodu i rozchodu wytwrni lub przedsibiorstw handlowych, przysuguje prawo przy badaniu poszczeglnych pozycyj dania wykazania si odnonemi dokumentami, a mianowicie fakturami lub rachunkami, wzgldnie ich odpisami, na otrzymane lub wydane przedmioty, kwitami celnemi z uiszczenia opat celnych, upowanieniami na zakup radjoodbiornikw i t. p.

Stowarzyszenie mionikw radjotechniki. 32. Stowarzyszenie mionikw radjotechniki, ktreby chciao uzyska pozwolenie na zaoenie wasnej radjostacji nadawczej, obowizane jest, stosujc si do postanowie 9 niniejszego rozporzdzenia, wnie odnone podanie do Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw. Do podania naley doczy: 1) Zalegalizowany przez wadze waciwe statut stowarzyszenia w 4 egzemplarzach. 2) List imienn zarzdu i czonkw stowarzyszenia w 4 egzemplarzach. 3) Podpisane przez zarzd wzgldnie przez zaoycieli stowarzyszenia zobowizanie: g. e zarzd przyjmuje na siebie odpowiedzialno za dziaalno czonkw stowarzyszenia przy korzystaniu ze stacji nadawczej, h. e kierownictwo stacj dowiadczaln obejmie fachowiec, i. e postanowienia 6, 7, 8 i 15 niniejszego rozporzdzenia bd cile przestrzegane, j. e wstp na stacj dowiadczaln funkcjonarjuszom Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw, upowanionym do kontroli, bdzie zawsze dozwolony, k. e wstp na stacj dowiadczaln dozwolony jedynie czonkom stowarzyszenia, wzgldnie wprowadzonym przez nich gociom, l. e na kade danie Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw stacja nadawcza niezwocznie bdzie unieruchomiona na wskazany okres czasu, m. e Generalna Dyrekcja Poczt i Telegrafw bdzie powiadamiana o zmianach w skadzie zarzdu i czonkw stowarzyszenia.

Postanowienia kocowe i przejciowe. 33. Rozporzdzenie niniejsze obowizuje na caym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 1 grudnia 1924 roku i z t chwil trac moc obowizujc wszelkie dotychczasowe zarzdzenia, dotyczce radiotelegrafw i radjotelefonw. 34. Posiadacze radjostacji nadawczych i odbiorczych, oraz osoby i przedsibiorstwa zobowizane w myl 27 niniejszego rozporzdzenia do rejestracji, ktre w terminie do 31-go grudnia 1924 r. nie zo w trybie przepisanym 9, 17 i 28 niniejszego rozporzdzenia poda, po tym terminie ulegn przepisanym karom. Jednoczenie ze zoeniem podania naley uici na rzecz Generalnej Dyrekcji Poczt i Telegrafw opaty, przewidziane w 18, 28 i 30 niniejszego rozporzdzenia. 35. Przy wydawaniu w roku 1924 upowanie, przewidzianych w 18 niniejszego rozporzdzenia, na prawo zakadania, utrzymywania i eksploatowania prywatnych radjostacji odbiorczych opaty za korzystanie z produkcji radiofonicznych pobierane nie bd. Upowanienia powysze wane bd bez koniecznoci przeduenia przez pierwsze miesice roku 1925, a to do czasu uruchomienia stacji nadawczych krajowego radjofonu. Wezwanie do przeduenia upowanie i do uiszczenia opat abonamentowych za korzystanie z produkcji radjofonicznych ogoszone bdzie w Monitorze Polskim. Minister Przemysu i Handlu, Spraw Wewntrznych i Spraw Wojskowych.

Upowanienie . na zakup, zaoenia i eksploatacj prywatnej radjostacji odbiorczej. Urzd pocztowo-telegraficzny na podstawie przepisw zawartych w 16-23 Rozporzdzenia Ministra Przemysu i Handlu z dnia 10 padziernika 1924 r. w sprawie zakadania, utrzymywania i eksploatowania urzdze radiotechnicznych (Dz. Ust. Rz. P. Nr. 99, poz. 915 z roku 1924) niniejszem stwierdza, i na mocy zoonego w dniu 192.... r. podania, uprawniony jest do zakupu urzdze radjostacji odbiorczej, oraz do zainstalowania i eksploatowania tej stacji w. w lokalu przy ulicy Nr .. dla Dane, dotyczce typu, rodzaju i iloci aparatw, nabytych do zmontowania stacji, winny by wykazane na stronie odwrotnej niniejszego upowanienia i stwierdzone podpisem firmy, ktra je sprzedaa. Sposb eksploatacji i wykonania stacji winny odpowiada 22 i 23 powoanego na wstpie rozporzdzenia. Upowanienie niniejsze wane jest do koca roku biecego i winno by przeduane midzy 1 a 14 stycznia lat nastpnych. Naczelnik Urzdu dnia .. 192 r, Stempli za 2 z. Wydanie upowanienia 5 z.

Bibljoteka Dzie Wyborowych Wydawnictwo tygodniowe Redaktor Stanisaw Lam Wydawca Feliks Gadomski Rok II Tom XXV (Oglnego zbioru serja II, tom XXXVIII) Cena tomu w prenumeracie z. 1.39 Cena tomu poza prenumerat z. 2.20 Redakcja i Administracja: Warszawa, Sienkiewicza 12 Ksigarnia Bibljoteki Dzie Wyborowych Warszawa, Sienkiewicza 12 Zoono i odbito w drukarni Rola Jana Buriana, Mazowiecka Nr. 11

W tekcie jest sporo literwek, oczywiste zostay poprawione, mniej oczywiste nie moe tak naprawd pisano ;) - zorg