Rozdzia I ROZWJ KOMREK ROZRODCZYCH (GAMETOGENEZA)

Pocztek rozwoju czowieka: zapodnienie poczenie plemnika i oocytu powstanie zygoty Zmiany zachodzce w komrkach pciowych: 1. redukcja diploidalnej liczby chromosomw (46 23): podziay mejotyczne (dojrzewania) 2. zmiana ksztatu komrek pciowych mskie: due, okrge utrata cytoplazmy gwka, szyjka, witka eskie: przyrost obj. cytoplazmy powikszanie si dojrzay oocyt: 120 m Mitoza i komrka nie dzielca si: chromosomy daleko od siebie. Podczas mejozy: bezporedni kontakt. Mitoza Przed: Replikacja chromosomy bardzo dugie, rozproszone, niewidoczne pod mikroskopem 1. Profaza: spiralizacja, kondensacja, skrcenie, pogrubienie chromosom: dwie chromatydy, poczone kinetochorem w centromerze 2. Metafaza: chromosomy mona odrni (prometafaza) uoenie w paszczynie rwnikowej poczenie kinetochor mikrotubule (wrzeciono podziaowe) centrosom 3. Anafaza: chromatydy do przeciwnych biegunw wrzeciona 4. Telofaza: despiralizacja, wyduenie, odtworzenie otoczki jdrowej, podzia cytoplazmy Efekt: komrka otrzymuje tyle samo chromosomw co komrka-matka Mejoza I [oocyty i spermatocyty I-rzdu] Przed: replikacja ( podwojona ilo DNA, 46 chromosomw x 2 chromatydy) Cechy charakterystyczne: 1. synapsis tworzenie par homologicznych chromosomw (biwalenty); poczenia punkt po punkcie, brak pocze w centromerach; chromosomy XY cz si w czci kodujcej cechy somatyczne 2. crossing-over wymiana odc. chromatyd rozdzielenie wzdu dwuchromatydowych chromosomw pknicia w chromatydach wymiana segmentw chromatyd chiasma - przejciowe miejsca poczenia chromosomw w miejscach, gdzie odbywao si crossing-over (ksztat X) Dalej jak mitoza: rozdzielanie chromosomw homologicznych, czenie z wknami wrzeciona, wdrwka to przeciwnych biegunw Efekt: kada komrka potomna ma 23 chromosomy (po 1 z 1 pary) ilo DNA taka sama jak w kom. somatycznych Mejoza II BRAK SYNTEZY DNA Efekt: 23 chromatydy w kadej nowej komrce ilo DNA 1/2 iloci w normalnej kom. somatycznej Cel: 1. zapewnienie zmiennoci genetycznej przez crossing-over 1

2. haploidalny zestaw chromosomw i 1/2 iloci DNA Nieprawidowe podziay mejotyczne nondisjunction brak rozdzielenia chromosomw trisomie, monosomie; moe zachodzi podczas I lub II podziau mejotycznego kom. pciowych ZMIANY MORFOLOGICZNE PODCZAS DOJRZEWANIA Oocyty i spermatocyty I rzdu cian pcherzyka tkowego [3 tydz.] pierwotne komrki pciowe (prapciowe) WDRWKA :D ruchem amebowatym do gonad docierajom 4/5 tydz. Owogeneza kom. prapciowe XX oogonia podziay mitotyczne skupienia otoczone kom. nabonkowymi [ 3 m-c] 1 kom. prapciowe: wszystkie oogonie z 1 grupy nabonek powierzchowny pokrywajcy jajnik: kom. nabonkowe (ziarniste) oogonie podziay mitotyczne

oocyty I rzdu replikacja DNA profaza mejozy I [wiksze] szybki wzrost, do 5 mca: max. 7 mln kom.pciowych
degeneracja, atrezja licznych owogonii i oocytw I rzdu 7 m-c: wikszo ulega zwyrodnieniu; pozostajce przy pow. jajnika - po I podziale mejotycznym, otoczone kom. nabonkowymi pcherzyki jajnikowe pierwotne

Po urodzeniu: wszystkie oocyty I rzdu w profazie mitozy I,w: stadium diplotenu stadium spoczynkowe w okresie profazy: chromatyna koronkowata siateczka w takim stadnie do okresu pokwitania wynik dziaania OMI ( oocyte maturation inhibitor) z kom. pcherzykowych cakowita liczba: w okresie okooporodowym: 700 tys. - 2 mln w okresie pokwitania: 400 tys. owulowanych w czasie reprodukcyjnym: 500 Stadium diplotenu moe by najkorzystniejszym dla zapewnienia ochrony przed wpywami rodowiska. Wyduenie podziau mejotycznego moe zwiksza podatno oocytw na uszkodzenia. Ale nic nie wiadomo :P. Dalsze etapy owogenezy: 5-15 pcherzykw pierwotnych dojrzewa w kadym cyklu jajnikowym oocyt I rzdu [diploten] powiksza si otaczajce go kom. nabonkowe zmieniaj si z 2

paskich na szecienne rozmnaaj si wytwarzaj kilkupokadow warstw komrek ziarnistych powstaje: pcherzyk jajnikowy wzrastajcy (folliculus ovarius crescens) ukad pcherzyka wzrastajcego (od wewntrz do zewntrz) osonka przejrzysta (zona pellucida) glikoproteiny wydzielane przez kom. ziarniste i oocyt komrki ziarniste osonka pcherzyka (theca folliculi) kom. zrbu

pniej: zrnicowanie na: tunica interna warstwa wydzielnicza tunica externa tk. czna, kom fibroblastopodobne komrki pcherzykowe ( co to?) wytwarzaj wypustki przechodzce przez osonk przejrzyst i przeplataj si z mikrokosmkami b. oocytu; znaczenie przy transporcie kom. pcherzykowe oocyt

Jeszcze pniej... (nie cierpi tej ksiki!): pynne przestrzenie midzy kom. ziarnistymi cz si ze sob powstaje: cavum folliculi [ksztat pksiyca, powiksza si] PCHERZYK JAJNIKOWY WTRNY (DOJRZEWAJCY) komrki otaczajce oocyt niezmienione, tworz wzgrek jajonony (cumulus oophorus) Pcherzyk jajnikowy dojrzay (Graafa, folliculus ovaricus maturus): rednica: 10 mm otoczony : warstw wewntrzn osonki pcherzyka skada si z kom. wywarzajcych steroidy, bogato unaczyniona warstw zewntrzn zlewa si z tkank jajnika Podczas cyklu tylko 1 pcherzyk uzyskuje pen dojrzao. Reszta atrezja. Po osigniciu dojrzaoci: mejoza I. W jej wyniku powstaj: 1. oocyt II rzdu otrzymuje prawie ca cytoplazm 2. I ciako kierunkowe bark cytoplazmy; ukada si midzy osonk przejrzyst a bon kom. oocytu II rzdu (przestrze okootkowa) Zakoczenie mejozy I na krtko przed owulacj. Mejoza II bezporednio po mejozie I ( niecakowite odtworzenie jadra oocytu II rzdu, brak replikacji DNA). Owulacja i wydalenie po utworzeniu wrzeciona podziaowego i pytki rwnikowej. Koczy si tylko w przypadku zapodnienia. Inaczej po 24 h degeneruje. Ciako kierunkowe I by moe si dzieli. Spermatogeneza przeksztacenie spermatogonii w plemniki Start: okres pokwitania Okres okooporodowy: sznury pciowe jdra niedojrzae kanaliki nasienne krte w sznurach pciowych mona rozpozna komrki pciowe mczyzn: due, sabo zabarwione, otoczone modymi komrkami podporowymi (z nabonka pow. gruczou) Krtko przed pokwitaniem: wiato w sznurach pciowych kanaliki nasienne krte pierwotne kom. pciowe spermatogonie: a) typu A dziel si mitotyczne, stae rdo kom. macierzystych; niektre opuszczaj populacj kom. macierzystych i daj pocztek populacjom spermatogonii (kada nastpna bardziej zrnicowana) b) typu B powstaj z nich spermatocyty I rzdu; same powstaj w wyniku ostatniego podziau spermatogonii typu A Spermatocyty I rzdu: po powstaniu; wyduona profaza (21/22 dni) szybkie zakoczenie mejozy I powstanie spermatocytw II rzdu

Spermatocyty II rzdu mitoza II spermatydy [23 chromosomy; brak cytokinezy w poprzednich podziaach komrki poczone mostkami cytoplazmatycznymi; kom. utworzone z jednej spermatogonii typu A tworz grup ] Spermatogonie i spermatydy podczas rozwoju s pogrone w zachykach komrek podporowych w celu podtrzymania , ochrony i odywiania. Kom. Sertolego uczestnicz rwnie w uwalnianiu dojrzaych plemnikw. Spermiogeneza zmiany prowadzce do przeksztacenia: spermatydy plemniki (64 dni) a) utworzenie akrosomu - ponad 1/2 pow. jdra, zawiera enzymy pomocne w czasie zapodnienia b) kondensacja jdra c) utworzenie szyjki, wstawki, witki d) utrata cytoplazmy pena ruchliwo: najdrze Nieprawidowe gamety 2,3 oocyty I rzdu w pcherzyku jajnikowym blinita rzadko 2,3 jdra w oocycie obumarcie nieprawidowe gwki, witki plemnikw zbyt mae, zbyt due plemniki zlewanie si ze sob plemnikw

10% nieprawidowych plemnikw bez zmniejszenia podnoci; 25% obnienie zdolnoci zapodnienia

Rozdzia II
OD OWULACJI DO ROZWOJU Cykl jajnikowy w okresie pokwitania pod kontrol podwzgrza (GnRH) FSH i LH pobudzaj i kontroluj cykliczne zmiany jajnika FSH wzrost od 5 do 15 pcherzykw pierwotnych 1 osiga dojrzao i 1 oocyt zostaje wydalony na zewntrz powstawanie duej iloci komrek ziarnistych i osonki pcherzyka wytwarzanie przez nie estrogenw 5 reszta degeneruje i przeksztaca si w pcherzyki atrezyjne degeneracja oocytu i otaczajcych kom. pcherzykowych zastpienie ich przez tk czn

Przebieg:

wejcie bony luzowej macicy w faz wzrostu, pobudzanie wydzielania LH LH owulacja

powstanie pcherzyka/ciaka atrezyjnego

Owulacja FSH, LH (kilka dni przed owulacj) gwatowne pknicie pcherzyka (15 mm) ostatnia faza rozwoju pcherzyka: oocyt I rzdu z diplotenu przechodzi do mejozy I uwypuklenie pow. jajnika w jednym miejscu na szczycie uwypuklenia nieunaczyniona plamka stigma miejscowe osabienie i zwyrodnienie w obrbie stigmy powstaje otwr wysczenie pynu pcherzykowego pyn wypywa, napicie ciany oocyt + kom. wzgrka uwalniaj si (wypywaj z jajnika) cz kom. wzgrka corona radiata opuszczenie jajnika zakoczenie mejozy I oocyt II rzdu rozpoczyna mejoz II bl rodka cyklu lekki bl odczuwany w czasie owulacja, (uwaga! Zaskoczenie!) ma miejsce w poowie cyklu owulacja: temp. Corpus luteum naczynia krwionone (od naczy otaczajcych pcherzyk) do 6

komrek ziarnistych w cianie pknitego pcherzyka [przybieraj ksztat wielocianw] LH w kom. ziarnistych pojawia si ty barwnik komrki luteinowe = CIAKO TE synteza PROGESTERONU uwalnianie

Z estrogenami wywouje faz wydzielnicz (progesteronow) przygotowanie do implantacji. Transport komrki jajowej zblienie strzpek jajowodu do powierzchni jajnika rytmiczne skurcze jajowodu zgarniajce ruchy strzpek i rzsek nabonka komrka w jajowodzie komrki wzgrka trac kontakt z oocytem [wyciganie wypustem cytoplazmatycznych z osonki przejrzystej] przesuwanie oocytu ku wiatu macicy dziki rytmicznym skurczom jajowodu Szybko przemieszczania ~ stopie stenie hormonu. Dotarcie zapodnionej kom. jajowej do wiata macicy: 3-4 dni. Corpus albicans brak zapodnienia: 9 dzie najwyszy stopie rozwoju corpus luteum pniej: wyrodnienie kom. luteinowych, zmniejszanie ciaka, przeksztacenie w: corpus albicans wknista zbliznowaciaa tk zmniejszenie wydzielania progesteronu krwawienie miesiczne zapodnienie: ciako te nie wyrodnieje HCG gonadotropina kosmwkowa ciako te ronie CORPUS LUTEUM GRAVIDITATIS ok. 3 m-ca ciy 1/3-1/2 jajnika, wytwarzanie progesteronu do 4 m-ca; pniej jego funkcj przejmuje oysko, a ciako zanika

Antykoncepcja Progestageny przyjmowane doustnie midzy 5 a 25 dniem cyklu hamuj owulacj. Dodatek niewielkiej iloci estrogenu rwnie hamuje owulacj. Skadnik progestagenowy zapewnia normalnie krwawienie miesiczne (odstawienie po 25 dniach cyklu). Hormony jako leki antykoncepcyjne dziaaj na zasadzie sprzenia zwrotnego. Cakowicie hamuj 7

wzrost pcherzykw. Zapodnienie (fertilisatio) proces czenia si gamety mskiej i eskiej Miejsce zachodzenia: baka jajowodu ywotno gamet: plemniki ok 24 h; oocyt II rzdu 12-24 h Plemniki uzyskuj zdolno zapodnienia oocytu w wyniku: kapacytacji zachodzi w drogach rodnych kobiety, polega na usuniciu osonki glikoproteinowej i biaek pynu nasiennego z bony kom. lecej nad akrosomem; trwa ok. 7 h reakcja akrosomowa zachodzi w bezporednim ssiedztwie oocytu, pod wpywem substancji z corona radiata i kom. jajowej, polega na powstawaniu licznych punktowych pocze pomidzy bon kom. plemnika i zew. bon akrosomow; umoliwia przeniknicie plemnika przez corona radiata i zona pellucida; substancje biorce udzia: hialuronidaza corona radiata enzymy trypsynopodobne zona pellucida akrozyna zwizana z wew. powierzchni bony akrosomowej zona pellucida Fazy zapodnienia: 1. Przenikanie plemnikw przez corona radiata 300 -500 plemnikw/ 200-300 mln wprowadzonych do drg rodnych kobiety dociera do miejsca zapodnienia zapodnienia dokonuje 1 plemnik pozostae s pomocne przy przechodzeniu przez corona radiata corona radiata (pierwsza bariera chronica esk gamet) rozpuszczana jest przez enzymy nasienia (hialuronidaza) i enzymy bony luzowej jajowodu 2. Przenikanie plemnikw przez zona pellucida za pomoc enzymw z wewntrznej bony akrosomowej plemnik styka si z osonk silne zwizanie szybkie przeniknicie po zetkniciu gowy plemnika z pow. oocytu uwolnienie enzymw lizosomalnych reakcja osony - zmiana przepuszczalnoci osonki ORAZ inaktywacja swoistych gatunkowo receptorw plemnikw tylko 1 plemnik moe wnikn do oocytu, rzadko 2 3. Zlewanie si (fuzja) bony kom. oocytu i plemnika natychmiast po zetkniciu plemnika z oocytem fuzja midzy: bon oocytu a bon pokrywajc tyln cz gwki plemnika gwka i witka wchodz do oocytu bona komrkowa pozostaje na powierzchni oocytu reakcje kom. jajowej po wnikniciu plemnika: 1. reakcja korowa i reakcja osony uwolnienie ziarnek korowych oocytu (enzymy lizosomalne): bona oocytu: nieprzepuszczalna dla innych plemnikw zona pellucida zmienia budow i skad usuwanie receptorw dla plemnikw 8

2. zakoczenie mitozy II natychmiast po wnikniciu plemnika powstaj: dojrzay/ostateczny oocyt i II ciako kierunkowe przedjdrze eskie pcherzykowate jdro oocytu ostatecznego 3. aktywacja metaboliczna komrki jajowej czynnik aktywujcy prawdopodobnie dostarczany przez plemnik dotyczy reakcji na poziomie komrkowym i molekularnym, zwizanych z wczesn embriogenez plemnik przesuwa si w gb jaja okolice eskiego przedjdrza tworzy si przedjdrze mskie (jdro plemnika pcznieje) przedjdrzy nie da si odrni witka odczepia si i wyrodnieje przedjdrza wchodz w cisy kontakt, trac otoczk jdrow przedjdrza powikszaj si i replikuj DNA po syntezie DNA chromosomy wi si z wrzecionem podziaowym podzia mitotyczny siostrzane chromosomy wdruj do biegunw, na powierzchni pojawia si bruzda dzielca cytoplazm Skutki zapodnienia: przywrcenie diploidalnej liczby chromosomw determinacja pci zapocztkowanie bruzdkowania Zapodnienie in vitro wzrost pcherzykw pobudzany gonadotropinami pobranie oocytw z pcherzykw jajnikowych tu przed owulacj (za pomoc aspiratora) [pny okres mitozy I] umieszczenie oocytu w poywce hodowlanej + nasienie obserwacja zapodnionych jaj do stadium 8 blastomerw przeniesienie zapodnionych jaj do macicy Dziki in vitro: przezwycienie skutkw niepodnoci (zaronicie jajowodu, szkodliwy dla plemnikw luz szyjki macicy, uczulenie na plemniki;)) moliwo okrelenia kariotypu unikanie wszczepiania zarodkw z wadami chromosomw Zarodek w okresie przedimplantacyjnym jest wysoce odporny na dziaanie czynnikw teratogennych ryzyko uzyskania potomstwa z wadami rozwojowymi jest bardzo niewielkie. Niski odsetek powodze: 20 %. Aby go zwikszy do macicy wszczepia si kilka zapodnionych jaj. 9

Prowadzi to do ciy bliniaczych. Bruzdkowanie (3 dzie) zygota: stadium 2-ch komrek seria podziaw; powstaj mae komrki blastomery 3-4 podziay morula [3 dzie po zapodnieniu, na krtko przed dojciem do macicy; 12-16 komrek]: komrki wewntrzne powstan tkanki zarodka komrki zewntrzne tworz trofoblast ( oysko)

Powstawanie blastocysty (1 tydzie) morula przesuwa si do jamy macicy przez zona pellucida przenika pyn gromadzi si pomidzy lecymi wewntrz komrkami wypenione pynem przestrzenie zlewaj si jama blastuli (blastocele) pojedyncza jama zarodek = BLASTOCYSTA embrioblast, wze zarodkowy komrki wewntrz blastocysty, znajduj si na jednym biegunie trofoblast komrki zewntrzne; spaszczaj si, tworz nabonkow cian blastocysty zanik zona pellucida rozpoczcie implantacji enzymy proteolityczne wytwarzane przez trofoblast niszcz komrki nabonkowe bony luzowej macicy i wnikaj midzy nie bona luzowa wspomaga proteolityczn aktywno blastocysty implantacja wynik wspdziaania macicy i blastocysty Nieprawidowe zygoty Nieprawidowe zygoty (3-5 dni po zapodnieniu): wielojdrowe blastomery rny stopie zwyrodnienia komrek niezdolne do implantacji od pacjentek z normaln podnoci Dokadna liczba nieprawidowych zygot nie jest znana zarodki gin w okresie ciy (2-3 tyg. po zapodnieniu). 50% wszystkich ci koczy si spontanicznym poronieniem, ich 1/2 spowodowana wadami chromosomowymi sposb odsiewu uszkodzonych zarodkw, zmniejszenie wystpowania wad wrodzonych. Macica w czasie implantacji Warstwy ciany macicy: 1. bona luzowa (endometrium) wyciea jam macicy 10

2. bona miniowa (myometrium) gruba warstwa kom. miniowych gadkich 3. bona surowicza (perimetrium) pokrywa macic od zewntrz Od pokwitania do menopauzy wystpuj cykliczne zmiany bony luzowej macicy (cykl miesiczkowy ok. 28 dni) kontrolowane przez hormony jajnika. Fazy cyklu miesiczkowego brak zapodnienia: 1. faza folikularna (wzrostu) po zakoczeniu fazy zuszczania, pod wpywem hormonw estrogennych, rwnolegle do wzrostu pcherzykw jajnikowych 2. faza wydzielnicza (progesteronowa) 2-3 dni po owulacji w odpowiedzi na progesteron z ciaka tego 3. faza zuszczania (miesiczkowa) yki i sinusoidy wypeniaj si krwinkami przechodz do otaczajcych tkanek, z powierzchownych ttnic wydobywa si krew i nastpuje odrywanie fragmentw bony luzowej oraz gruczow zuszcza si warstwa zbita i warstwa gbczasta endometrium (3-4 dni), pozostaje jedynie warstwa podstawna Zamiany endometrium w przypadku zapodnienia: Podczas implantacji faza wydzielnicza: gruczoy maciczne i ttnice ulegaj spiralizacji bona ulega rozpulchnieniu posiada 3 warstwy (od najbardziej powierzchownej): 1. warstwa zbita 2. warstwa gbczasta 3. bona podstawna zawiera wasne naczynia: ttnice podstawne (proste), ma charakter warstwy regeneracyjnej odtwarza gruczoy i ttnice Blastocysta wszczepia si do bony luzowe w obrbie tylnej lub przedniej ciany trzonu macicy (midzy ujciami gruczow).

Rozdzia III
DWUBLASZKOWA TARCZA ZARODKOWA (drugi tydzie rozwoju) 8 dzie rozwoju blastocysta czciowo zagbiona w endometrium trofoblast podzielony na: 1. cytotrofoblast warstwa wewntrzna, komrki jednojdrowe; wystpuj figury mitotyczne 2. syncytiotrofoblast warstwa zewntrzna, wielojdrowa, pozbawiona wyranych granic midzykomrkowych; brak figur mitotycznych Namnaanie komrek w obrbie cytotorofoblastu migracja do syncytiotrofoblastu fuzja embrioblast podzielony na: dwublaszkowa tarcza 1. hipoblast mae, szecienne komrki; ssiaduj z jam blastocysty zarodkowa 2. epiblast wysokie, walcowate komrki; ssiaduj z jam owodni (obie warstwy w ksztacie paskiego krka) w obrbie epiblastu pojawia si maa jamka powiksza si staje si jam owodniow 11

(cavum amnioticum) amnioblasty komrki epiblastu przylegajce do cytotrofoblastu, wycielaj jam owodniow bona luzowa macicy w okolicy miejsca implantacji: obrzknita, silnie unaczyniona gruczoy maciczne: powikszone, skrcone, wydzielaj duo glikogenu i luzu

9 dzie rozwoju (stadium lakunowe) blastocysta wnika gbiej w bon luzow macicy ubytek powstay w nabonku powierzchniowym zasklepiony przez skrzep znaczny rozwj trofoblastu: na biegunie zarodkowym syncytium pojawiaj si wakuole cz si ze sob tworz lakuny na biegunie przeciwzarodkowym: a) spaszczone kom. wywodzce si z hipoblastu tworz cienk bon (bona zewntrzzarodkowej jamy ciaa, Heusera), ktra wyciela wewntrzn powierzchni cytotrofoblastu; b) bona zewntrzzarodkowej jamy ciaa + hipoblast wycielaj zewntrzzarodkow jam ciaa/pcherzyk tkowy pierwotny (exocoeloma, saccus vitellinus primus ) 11-12 dzie rozwoju blastocysta cakowicie zagbiona w endometrium nabonek powierzchowny prawie zupenie pokrywa ubytek powstay w czasie implantacji blastocysta tworzy niewielkie uwypuklenie zwrcone do wiata macicy w syncytium trofoblastu: lakuny szczeglnie widoczne na biegunie zarodkowym biegun przeciwzarodkowy: komrki cytotrofoblastu niszczenie rdbonka naczy wosowatych matki (naczynia zatokowe, sinusoidy) przez wrastajcy w endometrium syncytiotrofoblast lakuny + sinusoidy wpywanie krwi matki do lakun ustanowienie krenia macicznooyskowego tworzenie mezodermy pozazarodkowej delikatna, luna tk czna, pomidzy wewntrzn powierzchni cytotrofoblastu i zewntrzn powierzchni zewntrzzarodkowej jamy ciaa; wywodzi si z pcherzyka tkowego; ostatecznie: wypenia przestrze midzy trofoblastem od zewntrz i owodni oraz cian zewntrzzarodkowej jamy ciaa od wewntrz pozazarodkowa jama ciaa (jama kosmwkowa) due rozstpy w mezodermie pozazarodkowej; jama ta otacza pierwotny pcherzyk tkowy i jam owodniow poza miejscem poczenia tarczy zarodkowej z trofoblastem (za pomoc szypuy czcej) dwublaszkowa tarcza zarodkowa ronie wolniej ni trofoblast pozostaje bardzo niewielka pozazarodkowa mezoderma cienna wyciela cytotrofoblast i owodni pozazarodkowa mezodermie trzewna pokrywa pcherzyk tkowy reakcja doczesnowa zesp zmian zachodzcych w macicy: kom. przybieraj ksztat wieloktny kom. wypeniaj si: glikogenem i lipidami gromadzenie si pynu w przestrzeniach midzykomrkowych spulchnienie zrbu bony luzowej 12

pocztkowo ogranicza si do miejsca implantacji, pniej rozprzestrzenia si na ca bon luzow macicy 13 dzie rozwoju zagojenie bony luzowej w obrbie ubytku w miejscu implantacji moe nastpi krwawienie zwikszony dopyw krwi do lakun ok. 28 dzie cyklu, mona pomyli z krwawieniem miesicznym (bdne okrelenie daty spodziewanego porodu!) pojawienie si pierwszych kosmkw w trofoblacie kom. cytotrofoblastu mno si i wnikaj do syncytiotrofoblastu kolumny komrek otoczone syncytium KOSMKI PIERWOTNE utworzenie wtrnego/ostatecznego pcherzyka tkowego (saccus vitellinus definitus) komrki powstae z hipoblastu wdruj po wew. powierzchni bony zewntrzzarodkowej jamy ciaa, a nastpnie si rozmnaaj tworzc now jam pcherzyk tkowy wtrny znacznie mniejszy od zewntrzzarodkowej jamy ciaa/ pcherzyka tkowego pierwotnego torbiele zewntrzzarodkowej jamy ciaa powstaj w wyniku odsznurowania (!?) duych fragmentw pozazarodkowej jamy ciaa; czsto spotykane w jamie kosmwkowej tworzy si jama kosmwkowa (cavum chorionicum) znacznie powikszona pozazarodkowa jama ciaa blaszka kosmwki mezoderma zewntrzzarodkowa pokrywajca wew. powierzchni cytotrofoblastu szypua czca (szypua brzuszna, caulis connectionis) miejsce przejcia jamy kosmwkowej w mezoderm pozazarodkow w trakcie rozwoju szypua czca przeksztaca si w sznur ppowinowy (ppowina, funiculus umbilicalis) Do koca drugiego tygodnia tarcza zarodkowa skada si z dwch przylegajcych do siebie krkw: 1. epiblast tworzy dno jamy owodniowej 2. hipoblast tworzy sklepienie ostateczne pcherzyka tkowego; w czci gowowej niewielkie zgrubienie: pytka przedstrunowa (lamina prochordalis) miejsce wystpowania walcowatych komrek cile przylegajcych do epiblastu Nieprawidowe miejsca implantacji Normalne miejsce implantacji: tylna/przednia ciana trzonu macicy Inne: 1. w pobliu ujcia wewntrznego cieni macicy oysko ponad cieni (oysko przodujce, placenta previa) obfite krwawienie w II poowie ciy i podczas porodu 2. cie pozamaciczne (graviditas extrauterina s. ectopica) zazwyczaj: obumarcie zarodka, silny krwotok u matki w 2 m-cu ciy jama brzuszna (! najczciej zagbienie odbytniczo-maciczne = kieszonka Douglasa, in. otrzewna, sie) jajnik (garviditas primaria ovarica) jajowd (graviditas tubaris) pka ok. 2 m-ca ciy ciki krwotok wewntrzny Nieprawidowe blastocysty nieprawidowoci w

blastocystach:

samo 13

syncytium, hipoplazja

trofoblastu,

brak

embrioblastu, niewaciwe pooenie tarczy zarodkowej nie wywouj objaww ciy trofoblast zbyt sabo rozwinity by wytworzy hormony utrzymujce ciako te zarodki poronione w czasie nastpnego cyklu miesiczkowego badania Hertiga ( na podnych kobietach, optymalne warunki zajcia w ci) : 15% oocytw nie ulega zapodnieniu mimo kontaktw z plemnikami 10-15% zygot rozpoczyna bruzdkowanie, ale nie jest zdolne do implantacji spord 70-75% zarodkw, ktre dokonay implantacji, do drugiego tygodnia ciy doyje 58% zarodkw (w tym 16% nieprawidowych) summa summarum :D : do dnia w ktrym powinna wystpi miesiczka przeyje tylko 42% jaj bdcych uprzednio w kontakcie z plemnikami (cz ulegnie poronieniu pniej, a cz bdzie miaa wady)

Rozdzia IV
TRJBLASZKOWA TARCZA ZARODKOWA (trzeci tydzie rozwoju) Gastrulacja: tworzenie mezodermy i endodermy zarodkowej Gastrulacja proces prowadzcy do utworzenia w zarodku trzech listkw zarodkowych. Przebieg: utworzenie smugi pierwotnej (linea primitiva) na pow. epiblastu wyranie widoczna u 15-16-dniowego zarodka: wska rynienka z lekko uwypuklonym obwaowaniem w dogowowym kocu smugi (wze pierwotny, nodus primitivus) znajduje si zgrubienie otaczajce may doek pierwotny (fovea primitiva) a w nim: komrki butelkowatego ksztatu, pomidzy epiblastem i hipoblastem rozwija si nowa warstwa komrek komrki epiblastu wdruj w kierunku smugi pierwotnej utworzenie mezodermy i endodermy wewntrzzarodkowej po dotarciu maj ksztat (no jaki, jaki maj ksztat? proszprosz powiedzzz !) BUTELKOWATY odczaj si od epiblastu wnikaj pod epiblast wklnicie (inwaginacja) I cz kom. : II cz kom.: III cz kom.: zajmuje miejsce hipoblastu ukada si pomidzy pozostaje w epiblacie epiblastem a nowo powsta tworz endoderm zarodkow endoderm tworzy ektoderm tworz mezoderm EPIBLAST W CZASIE GASTRULACJI JEST RDEM WSZYSTYCH TRZECH LISTKW ZARODKOWYCH W miar wywdrowywania coraz wikszej liczby komrek do przestrzeni midzy epiblastem, a hipoblastem, komrki te zaczynaj przesuwa si na boki i w kierunku dogowowym. Przechodz poza granice tarczy i stykaj si z mezoderm pozazarodkowa (pokrywa pcherzyk tkowy, 14

owodni). Omijaj pytk przedstrunow, stykajc si poza jej obrbem tworz tam pole (pytk) sercotwrcze. Powstawanie struny grzbietowej komrki wchodzce do doka pierwotnego przesuwaj si w linii prostej w kierunku dogowowym a do pytki przedstrunowej tworz cewkowaty wyrostek struny grzbietowej (wyrostek gowowy); kana w jego rodku przeduenie doka pierwotnego 17 dzie: warstwa mezodermy i wyrostek struny grzbietowej cakowicie oddziela endoderm od ektodermy (! wyjtek: pytka przedstrunowa i bona stekowa ekto- i endoderma cile przylegaj do siebie) 18 dzie: dno struny zlewa si z lec pod nim endoderm obie warstwy wyrostka rozpadaj si wiato wyrostka struny grzbietowej cakowicie zanika (pozostao: pytka wklinowujca si w listek endodermalny) dalszy rozwj: kom. struny rozmnaaj si powstaje ostateczna struna grzbietowa (lita struktura) odcza si od endodermy (ponownie staje si cig warstw sklepienie pcherzyka tkowego) Struna grzbietowa (notochorda) porodkowa o, wok ktrej powstanie szkielet osiowy, rozciga si od bony gbowo-gardowej do wza pierwotnego kana nerwowo-jelitowy (canalis neurentericus) przez pewien czas czy pcherzyk tkowy i jam owodniow uchyek omoczniowo-jelitowy, omocznia (allantois) pojawia si ok. 16 dnia rozwoju, jednoczenie z bon stekow; znajduje si w tylnej cian pcherzyka tkowego, wnika do szypuy czcej; u czowieka jest narzdem szcztkowym Rozwj tarczy zarodkowej pocztkowo: paska i okrga przybiera ksztat wyduony z szerokim kocem gowowym i wskim ogonowym powikszanie tarczy zarodkowej: gwnie w okolicy gowowej powodowane migracj komrek z okolicy smugi pierwotnej wklnicie (invaginatio) i migracja pow. komrek w obrbie smugi pierwotnej i ich wdrwka trwa 15

do koca 4 tygodnia rozwoju pniej: zmiany regresyjne smugi, gwatowne zmniejszenie i zniknicie [pozostaoci mog powodowa guzy w okolicy krzyowo-ogonowej, tk z 3 listkw zarodkowych] Wane: koniec doogonowy tarczy zarodkowej a do 4 tygodnia stale dostarcza nowe komrki. Rnicowanie listkw zarodkowych: w czci gowowej: poowa 3 tyg. w czci ogonowej: koniec 4 tyg. 3 tydzie rozwoju: powstawanie somitw z mezodermy i OUN z ektodermy Dalszy rozwj trofoblastu 13 dzie: wytworzenie kosmkw pierwotnych; pniej do rdzenia kosmkw wnikaj kom. mezodermalne i rosn w kierunku doczesnej kosmki drugorzdowe koniec 3 tygodnia: z kom. mezodermalnych rdzenia kosmka powstaj komrki ukadu krwiotwrczego i mae naczynia krwionone (uk. naczy wosowatych kosmka) kosmek trzeciorzdowy (ostateczny kosmek oyskowy) Naczynia wosowate kosmkw cz si z naczyniami wosowatymi mezodermy blaszki kosmwki i szypuy czcej naczynia mezodermy blaszki kosmwki i szypuy czcej nawizuj kontakt z wewntrzzarodkowym ukadem krwiononym poczenie oyska z zarodkiem w 4 tygodniu: ukad kosmkw gotowy do zaopatrywania zarodka w substancje odywcze i krew serce zarodka podejmuje prac powikszenie jamy kosmwkowej komrki cytotrofoblastu kosmkw wnikaj w lece nad nimi syncytium i dochodz do endometrium cz si z podobnymi pasmami cytotrofoblastu z ssiednich kosmkw i wytwarzaj zewntrzn pokryw cytotrofoblastyczn pokrywa otacza cay trofoblast, mocno zakotwicza kosmwk w endometrium kosmki palowe (czepne) biegn od blaszki kosmwki do doczesnej podstawnej kosmki wolne (kocowe) od bocznych powierzchni kosmkw palowych 5 tydzie: zarodek czy si z trofoblastem tylko za pomoc szypuy czcej ( sznur ppowinowy)

Rozdzia V
OKRES ZARODKOWY (3-5 tydzie rozwoju; ok. 2 m-ca wida gwne cechy zew. ciaa) Tkanki i narzdy pochodzce z ektodermalnego listka zarodkowego 16

3 tydzie: pocztek: ektodermalny listek zarodkowy ma ksztat paskiej tarczy okolica gowowa szersza od ogonowej indukcyjny wpyw struny grzbietowej: ektoderma pod ni grubieje tworzy pytk nerwow (lamina neuralis) neuroektoderema komrki pytki nerwowej indukcja pytki pocztkowy proces neurulacji wyduona, o ksztacie podeszwy pytka powiksza si w kierunku smugi pierwotnej koniec 3 tygodnia: boczne brzegi pytki nerwowej unosz si ku grze tworzc fady nerwowe (plicae neurales), a obniona okolice rodkowa rynienk nerwow (sulcus neuralis) fady zbliaj si do siebie i cz w linii porodkowej (poczenie: od 4 somitu [okolica szyi] w kierunku doogonowym) powstaje cewa nerwowa (tubus neuralis) cewa nerwowa pozostaje przez jaki czas otwarta na kocu dogowowym i doogonowym, czc si z jam owodniow otworami cewy nerwowej przednim i tylnym (neuroporus rostralis/caudalis) zamknicie otworw: przedni 25 dzie (stadium 18-20 somitw), tylny 27 dzie (stadium 25 somitw) zakoczenie neurlulacji

Po zakoczeniu neurulacji OUN ma posta cewy: zamknitej wska cz doogonowa rdze krgowy szeroka cz dogowowa z pcherzykami mzgowia Kolejne etapy rozwoju OUN: wznoszenie i zlewanie fadw nerwowych: komrki pooone przy bocznych brzegach (komrki neuroektoderemalne) oddzielaj si od fadw wytworzenie grzebienia nerwowego (crista neuralis) komrki neuroektoderemalne (ktre nie wytworzyy grzebienia, chyba) przeksztacaj si w komrki nabonkowe lub mezenchymatyczne opuszczajc neuroektoderem i przemieszczajc si do lecej pod ni mezodermy mezoderma komrki powstae z epiblastu i tkanka pozazarodkowa mezenchyma luno zorganizowana tk czna zarodkowa, niezalenie od pochodzenia komrki grzebienia nerwowego wytwarzaj: zwoje krgowe (czuciowe) zwoje autonomiczne niektre elementy zwojw nerww czaszkowych V, VII, IX, X lemmocyty (kom. Schwanna) opon mikk pajczynwk melanocyty rdze nadnercza koci i tk czn struktur twarzoczaszki komrki grzebieni pnia ttniczego i stoka ttniczego w sercu

17

podczas zamykania si cewy nerwowej w okolicy dogowowej pojawiaj si nastpujce zgrubienia ektodermy: 1. pytka uszna (placoda otica) wpuklenie si utworzenie pcherzyka usznego (vesicula otica) EWOLUCJA w narzd przedsionkowo-limakowy

placoda otica vesicula otica

narzd przedsionkowo-limakowy

2. pytka oczna (placoda optica) komrki ektodermy stykajce si z pcherzykiem ocznym zaczynaj si wydua i tworz pytk soczewki (placoda lentis) pcherzyk soczewki (vesicula lentis) wytworzenie soczewki w 5 tygodniu Tkanki i narzdy pochodzce z ektodermy: z ektodermalnego lista zarodkowego powstaj narzdy i struktury suce do utrzymywania kontaktw ze wiatem zewntrznym: Obwodowy UN Orodkowy UN nabonki zmysowe: ucha, nosa, oka naskrek (+ wosy i paznokcie) inne: gruczoy potowe i ojowe przysadka szkliwo

Tkanki i narzdy pochodzce z mezodermalnego listka zarodkowego komrki mezodermalnego listka zarodkowego tworz cienk warstw luno uoonej tkanki po obu stronach linii porodkowej ciaa komrki umiejscowione w pobliu tej linii intensywnie rozmnaaj si i tworz zgrubia pytk: mezoderm przyosiow (mesoderma paraxiale) z boku: mezoderma boczna pozostaje w postaci cienkiej pytki pomidzy komrkami mezodermy bocznej pojawiaj si szczeliny zlewaj si mezoderma boczna rozdziela si na 2 warstwy: a) mezoderm cienn (mesoderma somaticum s. parietale) - czy si z mezoderm pokrywajc owodni b) mezoderm trzewn (mesoderma splanchnicum s. viscerale) pokrywa pcherzyk tkowy wsplnie wycielaj nowo powsta przestrze 18

JAM CIAA WEWNTRZZARODKOW (coeloma intraembryonicum) czy si po obu stronach zarodka z jam ciaa pozazarodkow mezoderma porodkowa (mesoderma intermedium) tk czca mezoderm przyosiow i boczn pocztek 3 tygodnia: mezoderma przyosiowa organizuje si w segmenty (somitomery) -pierwsze w okolicy gowowej zarodka, pniej w kierunku doogonowym -somitomer zoony jest ze spiralnie uoonych warstw kom. mezodermalnych -w okolicy gowowej somitomery powstaj w powizaniu z neuromerami, s rdem wikszoci mezenchymy w obrbie gowy -w kierunku doogonowym (od okolicy potylicznej) somitomery przechodz w somity pierwsza para somitw: okolica szyjna zarodka, ok. 20 dnia rozwoju pniej: po 3 somity dziennie w kierunku doogonowym, do koca 5 tygodnia (42-44 pary) ostateczne pary somitw: 4 potyliczne 8 szyjnych 1 para potylicznych, 5-7 par ogonowych ZANIKA 12 piersiowych 5 ldwiowych Pozostae wytwarzaj szkielet osiowy. 8-10 ogonowych w tym okresie wiek zarodka okrela si liczb somitw

Rnicowanie somitu 4 tydzie: komrki brzusznej i przyrodkowej ciany somitu przestaj cile do siebie przylega, staj si wieloksztatne i ukadaj si w wok struny grzbietowej tworz sklerotom stanowi lune utkanie (mezenchyma) [przyszo: otoczenie rdzenia krgowego i struny grzbietowej uformowanie krgosupa] z grzbietowej ciany somitu (dermomiotom) powstaje nowa warstwa komrek: zawiera jasne jdra z silnie barwicymi si jderkami komrki te stanowi miotom wytworzy uminienie swojego segmentu komrki dermomiotomu po wytworzeniu miotomu trac cechy kom. nabonkowych, rozprzestrzeniaj si pod leca ponad nimi ektoderm wytwarzajc: skr waciw tkank podskrn z kadego somitu powstaje sklerotom (chrzstka i ko), miotom (minie) i dermatom (skra) KAZDY MIOTOM I DERMATOM MA WASNY NERW SEGMENTOWY Mezoderma porodkowa rnicuje si cakowicie odmiennie od somitw w regionie szyi i grnym odc. piersiowym powstaj z niej: uoone w segmenty skupienia komrek (przysze nefrotomy) doogonowo: tworzy tkank niesegmentowan pasmo nerkotwrcze rozwijaj si elementy wydzielnicze ukadu moczowego Mezoderma cienna i mezoderma trzewna wyciela jam ciaa wewntrzzarodkow ciana z ektoderm wytworz boczn i brzuszn cian tuowia trzewna z endoderm wewntrzzarodkow ciana przewodu pokarmowego 19

komrki zwrcone do powierzchni jamy ciaa cienka bona surowicza wycielajca jam otrzewnej, opucnej, osierdzia

Krew i naczynia krwionone 3 tydzie: komrki mezodermy ciennej pokrywajce cian pcherzyka tkowego rnicuj si w komrki krwiotwrcze i komrki naczy krwiononych komrki naczy krwiononych (angioblasty) tworz skupienia i pasma (wsypy naczyniotwrcze) czenie si szczelin midzykomrkowych kanalizacja z komrek w rodkowej czci pierwotne komrki krwiotwrcze komrki obwodowe spaszczenie komrki rdbonka na obwodzie wysp krwiotwrczych pczkowanie komrek rdbonka wyspy krwiotwrcze zbliaj si do siebie zlewaj si wytwarzaj mae naczynia krwionone w szypule czcej rozwijaj si komrki krwiotwrcze i naczynia wosowate pczkowanie naczynia wosowate rozrastaj si pozazarodkowe naczynia krwionone zlewaj si z naczyniami wewntrz zarodka poczenie zarodek-oysko naczynia wewntrz zarodkowe i serce powstaj tak samo jak naczynia pozazarodkowe Tkanki i narzdy pochodzce z mezodermy: a) tk podporowe: tk czna, chrzstka, ko b) minie gadkie i poprzecznie prkowane c) komrki krwi i limfy d) ciana serca, naczy krwionony i limfatycznych e) nerki i gonady (+ ich przewody) f) kora nadnercza g) ledziona Tkanki i narzdy powstajce z endodermalnego listka zarodkowego gwna struktura powstajce z endodermalnego listka zarodkowego: przewd pokarmowy powstawanie fadw zarodka w kierunkach: gowowo-ogonowym szybkie wyduanie si OUN bocznym zaley od pojawienia si gwatownie rosncych somitw powstawanie jelita (ksztat cewy) bierny proces polegajcy na wczeniu czci wysanego endoderm pcherzyka tkowego w obrb jamy ciaa dodatkowy efekt powstawania fadw: zwenie poczenia pomidzy zarodkiem i pcherzykiem tkowym (odsznurowanie) i powstanie wskiego, dugiego przewodu tkowego (ductus vitellinus) pocztkowo: endodermalny listek zarodkowy paski krek, stanowicy sklepienie pcherzyka tkowego i ektodermy formowanie si i wzrost pcherzykw mzgowia uwypuklenie tarczy zarodkowej do jamy owodniowej i wytworzenie fadw w kierunku gowowo-ogonowym najintensywniejsze wytwarzanie fadw: okolice gowy i ogona powstanie fadu gowowego i ogonowego rezultat wytwarzania fadw: coraz wiksza cz wysanej endoderm jamy pcherzyka tkowego wczana jest w obrb ciaa zarodka 20

odcinki endodermy wytwarzaj: jelito przednie (proenteron) przednia cz zarodka; przejciowo zamknite w kocu dogowowym bon gbowo-gardow, ustno-gardow (membrana somatopharyngealis) [wczeniej: pytk przedstrunow] koniec 3 tygodnia: przerwanie bony utworzenie poczenia pomidzy jelitem pierwotnym a jam owodniow jelito rodkowe (mesenteron) pomidzy jelitem przednim a tylnym; czy si przez pewien okres z pcherzykiem tkowym za porednictwem przewodu ppkowojelitowego, tkowego (ductus omphalomesentericus, vitellinus; w miar rozwoju zarodka zwa si i wydua) jelito tylne (metenteron) tylna cz zarodka; przejciowo zamknite bon stekow (membrana cloacalis) szybkie powikszanie si somitw paska tarcza zarodkowa wytwarza boczne fady ciaa zarodek zaokrgla si; jednoczenie: formowanie przedniej ciany tuowia (! wyjtek maa cz w okolicy brzusznej, miejsce wystpowania szypuy pcherzyka tkowego) podczas formowania proenteron, mesenteron i metenteron (wynik utworzenia fadw: gowowego i ogonowego) mesenteron pozostaje poczone z pcherzykiem tkowym; pniej: wytworzenie fadw bocznych odsznurowanie (zwenie, wyduenie) poczenia powstaje przewd tkowy pniej przewd zarasta brak poczenia midzy mesenteron a zewntrzzarodkow jam ciaa, wysan pierwotn endoderm mesenteron ley swobodnie w jamie brzusznej inny skutek fadowania: czciowe wczenie omoczni w obrb zarodka i jej przeksztacenie w stek (cloaca); dystalana cz omoczni pozostaje w szypule czcej; 5 tydzie: szypua pcherzyka tkowego a szypua czca zlewaj si tworz sznur ppowinowy pcherzyk tkowy u czowieka: narzd szcztkowy; odgrywa rol w odywianiu zarodka we wczesnych etapach rozwoju; 2 m-c w jamie owodniowej

Tkanki i narzdy pochodzce z endodermy: Pocztkowo: a) wycika jelita pierwotnego b) wewntrzzarodkowa cz omoczni c) wewntrzzarodkowa cz przewodu tkowego Pniej: a) nabonek wycieajcy drogi oddechowe b) misz tarczycy, gruczow przytarczycznych, wtroby, trzustki c) cz zrbu migdakw i grasicy d) nabonek wycieajcy pcherz moczowy i cewk moczow e) nabonek wycieajcy jam bbenkow i trbk suchow Zewntrzny wygld zarodka w drugim miesicu rozwoju koniec 4 tygodnia (28 somitw), gwne cechy: somity, uki gardowe wskanik wieku zarodka: dugo ciemieniowo-siedzeniowa w mm, mierzona od szczytu gowy (vertex) do punktu rodkowego midzy wierzchokami poladkw w 2 m-cu: wygld zewntrzny zarodka bardzo si zmienia: znaczne powikszenie wymiarw gowy uformowanie si: - koczyn - twarzy - uszu 21

- nosa - oczu pocztek 5 tygodnia: koczyny grne i dolne petwopodobne pczki zawizki koczyn grnych: grzbietowo od wyniosoci serca, poziom C4-Th1 unerwienie ze splotu ramiennego zawizki koczyn dolnych: nieco pniej, za przyczepem szypuy czcej, w kierunku doogonowym, poziom somitw ldwiowych i grnych krzyowych dalszy rozwj: kocowe odcinki pczkw spaszczaj si id oddzielaj piercieniowym przeweniem od bliszego bardziej walcowatego segmentu, nastpnie w dalszej czci pczkw pojawiaj si 4 promienicie uoone bruzdy, rozdzielajce pczek na 5 czci wyodrbnienie si palcw ww. bruzdy promienie, najpierw na doniach, pniej na stopie formowanie palcw: pojawia si drugie przewenie, rozdzielajce blisze czci pczkw na 2 segmenty (3 odc. charakterystyczne dla dorosego osobnika) wszystkie gwne narzdy i ukady powstaj midzy 4 i 8 tygodniem rozwoju okres organogenezy, zarodek najbardziej wraliwy na czynniki zakcajce rozwj identyfikacja okresu zadziaania czynnika zakcajcego rozwj w zalenoci od wady: anencephalia 23-25 dzie rozwoju amelia (brak koczyn) 5 tydzie rozwoju

Rozdzia VI
OKRES PODOWY (tempus fetale, od 3 m-ca ciy do urodzenia) Rozwj podu rnicowanie tkanek i narzdw szybki wzrost caego organizmu wady rozwojowe nie powstaj lub powstaj nieliczne czynniki cytotoksyczne mog powodowa obumieranie komrek OUN zaburzenia czynnoci OUN w yciu pozapodowym dugo podu dugo ciemieniowo-siedzeniowa (pozycja siedzca) lub pozycja stojca od vertex do pity wyrany przyrost dugoci podu: 3-5 m-c ciy przyrost masy ciaa: dwa ostatnie miesice ciy trwanie ciy: 280 dni (40 tygodni) od pocztku ostatniej miesiczki 266 dni (38 tygodni) od zapodnienia

Zmiany w budowie podu w poszczeglnych miesicach okresu podowego Wzgldne spowolnienie wzrostu gowy w porwnaniu zreszt ciaa: 3 m-c: 1/2 dugoci ciemieniowo-siedzeniowej 5 m-c: 1/3 dugoci ciemieniowo-siedzeniowej w momencie urodzenia: 1/4 dugoci ciemieniowo-siedzeniowej 3 miesic: twarz nabiera cech ludzkich 22

oczy na przedniej powierzchni twarzy uszy na powierzchni bocznej gowy koczyny osigaj dugo proporcjonaln do reszty ciaa (dolne krtsze i mniej uformowane ni grne) 12 tydzie ciy: mona odrni pe podu uformowane narzdy pciowe zewntrzne due rozszerzenie ppowiny przez ptle jelitowe (cofaj si do jamy brzusznej w 11 tygodniu) poronione pody z koca 3 miesica ciy wykazuj reakcje odruchowe wskazujca na aktywno mini (sabe, matka nie wyczuwa)

4 i 5 miesic: dugo podu szybko wzrasta ( do 15 cm 1/2 dugoci noworodka) waga wzrasta tylko nieznacznie do 0,5 kg wosy?rly? meszek (lanugo) delikatne woski pokrywajce pd ma brwi i wosy na gowie w 5 m-cu ciy matka zazwyczaj wyranie czuje ruchy podu Druga poowa ycia wewntrzmacicznego: waga podu znacznie wzrasta ostatnie 2,5 m-ca pd zwiksza sw wag o 50% wagi donoszonego podu (3200 g) 6 m-c: pd ma czerwonaw i pomarszczon skr (brak tk podskrnej) pd urodzony w 6 m-cu lub pierwszej poowie 7-ego trudno utrzyma przy yciu: OUN i ukad oddechowy niewystarczajco dojrzae, niezdolne do wspdziaania Ostatnie miesice rozwoju podowego: ksztaty podu ulegaj zaokrgleniu (tuszczyk, tk podskrna); skra pokryta biaaw tuszczow substancj zoon z produktw gruczow ojowych mazi podow (vernix caseosa) ; pd 28 tygodni da si utrzyma przy yciu koniec 9 m-ca: czaszka ma najwikszy obwd w porwnaniu z pozostaymi czciami ciaa znaczenie przy przechodzeniu przez kana rodny (ductus genitalis) Charakterystyka podu w okresie okooporodowym: waga: 3000-3400 g dugo ciemieniowo-siedzeniowa: ok. 36 cm; cakowita: 50 cm cechy pciowe wyranie zaznaczone u chopczykw: jdra w mosznie Okrelanie czasu porodu 266 dni (38 tygodni) po zapodnieniu ginekolog oblicza: 280 dni (40 tygodni) od pierwszego dnia ostatniej miesiczki u regularnych 28-dniowych cykli: u nieregularnych cykli:

23

Czas pomidzy owulacj i nastpujcym po nim krwawieniem miesicznym jest stay (14 +- 1 dzie), ALE czas pomidzy owulacj i poprzedzajc j miesiczk jest wysoce ZMIENNY! Dodatkowa komplikacja: krwawienie podczas implantacji (mylnie uwaane za miesiczk) wczeniak noworodek urodzony przed terminem ci przenoszona urodzenie noworodka po terminie Przy okrelaniu wieku zarodka/podu pomocne USG: dokadne ocenienie wymiaru ciemieniowosiedzeniowego (7-14 tydzie), pniej: dugo mzgoczaszki na poziomie koci ciemieniowych, obwd gowy, brzucha i k. udowej.

Nieprawidowy wzrost podu wewntrzmaciczne opnienie podu noworodki wykazujca wag o 10 lub wicej percentyli mniejsz od wagi waciwej; noworodki zbyt mae w stosunku do wieku ciowego, niedoywione w okresie podowym, niedojrzae; 1/10 niemowlt; zagroenia: zaburzenia neurologiczne wady wrodzone zachystywanie si smk hipoglikemia hipokalcemia zesp niedomogi oddechowej (RDS respiratory disstres syndrome) czynniki powodujce: wady chromosomowe (10%) wewntrzmaciczne zakaenia (ryczka, wirus cytomegaliczny, toksoplazmoza, kia) zy stan zdrowia matki (nadcinienie, schorzenia nerek i ukadu krenia) 24

stan odywienia/pozycja spoeczno-ekonomiczna matki uywanie tytoniu, alkoholu, narkotykw

Zagroenia wystpuj rwnie w przypadku noworodkw zbyt duych: podwyszona miertelno i zachorowalno uszkodzenia barku (wynikajce z niestosunku porodowego???) przewanie chopczyki:D z przenoszonej ciy cukrzyca matki sprzyja wzrost stymulowany przez epizody hipoglikemii wywouj kompensacyjne wydzielanie insuliny u podu Diagnostyka prenatalna USG najmniej traumatyzujce, uycie ultradwiku do uzyskania obrazu oyska i podu, okrelenia ich wielkoci i pozycji; pozwala wykry ci mnogie oraz zaburzenia rozwojowe amniocenteza pobranie pynu owodniowego; iga poprzez cian jamy brzusznej i macicy matki jama owodniowa pobranie 20-30 ml pynu nie przeprowadza si przed 14 tygodniem ciy (brak wystarczajcej iloci pynu) - w pynie oznacza si zawarto alfa-fetoproteiny (APF) biako podowe wystpujce w wysokim steniu w wypadku wad cewy nerwowej np. spina bifida i anencephalia - komrki obecne w pynie namnaa si w hodowli tkanek i wykrywa wady chromosomowe biopsja kosmkw kosmwki -pobieranie maego fragmentu kosmwki z kosmkami, zawiera liczne, szybko dzielce si komrki podowe nadaj si do diagnozowania wad morfologicznych i biochemicznych; mona wykonywa we wczesnym okresie ciy (8 tydzie) i bezporednio wykona analiz (bez czekania na namnoenie); wada: niemono oznaczenia APF Wskazania do zastosowania testw: a) zaawansowany wiek matki (>35 lat) b) wystpowanie wad cewy nerwowej w rodzinie c) wczeniejsze urodzenie dziecka z wadami chromosomowymi d) wady chromosomowe u jednego z rodzicw e) matka jest nosicielem schorze recesywnych zwizanych z chromosomem X

Rozdzia VII
BONY PODOWE I OYSKO Pocztek 2 m-ca ciy trofoblast zawiera dua liczb kosmkw 2-go i 3-cio rzdowych, zakotwiczonych w blaszce kosmwki i czcych si na obwodzie z doczesn za porednictwem pokrywy cytotrofoblastycznej. Na powierzchni kosmkw: syncytium, ktre spoczywa na warstwie komrek cytotrofoblastycznych, pokrywajcych rdze zbudowany z unaczynionej mezodermy. Ukad naczy wosowatych kosmkw palowych czy si z naczyniami wosowatymi w blaszce kosmwki i szypule czcej ustanawia pozazarodkowy ukad naczyniowy. W nastpnych miesicach rozwoju z kosmkw palowych wrastaj odgazienia do otaczajcych je lakun. Nowo powstajce kosmki zawieraj cytotrofoblast, ale jego komrki zanikaj na pocztku 4 mca wraz z czci komrek tkanki cznej. Jedyna warstwa oddzielajca krenie matczyne od 25

podowego : syncytium i rdbonkowa ciana naczy krwiononych. Do przestrzeni midzykosmkowych dostaj si guzki sycycjalne (kilkunastojdrowe fragmenty syncytium) przedostaj si do krenia matki wyrodniej bez objaww. Zanik komrek cytotrofoblastycznych nastpuje najpierw w maych pniej w duych kosmkach (tu: niecakowity; te kosmki nie bior udziau w wymianie substancji). Kosmwka kosmata i doczesna podstawna Kosmwka: a) kosmata (chorion frondosum) dobrze rozwinita kosmwka na biegunie zarodkowym b) gadka (chorion laeve) pozbawiona kosmkw kosmwka bieguna przeciwzarodkowego (degeneracja kosmkw w 3 m-cu ciy) Doczesna czynnociowa warstwa endometrium: a) podstawna (decidua basalis) - styka si z kosmwk kosmat, zawiera zbit warstw duych komrek doczesnowych, bogatych w lipidy i glikogen b) torebkowa (decidua capsularis) pokrywa biegun przeciwzarodkowy; w miar powikszania si worka kosmwki ulega rozcigniciu i degeneracji, a kosmwka gadka dochodzi do przeciwlegej ciany macicy pokrytej doczesn cienn (decidua parietalis) doczesne cz si ze sob, worek kosmwki cakowicie wypenia wiato macicy Jedyn czci kosmwki biorc udzia w wymianie midzy kreniem matki i podu jest kosmwka kosmata. Wraz z doczesn podstawn tworzy oysko (placenta). Poczenie owodni i kosmwki i utworzenie bony owodniowo-kosmwkowej doprowadza do zaniku jamy kosmwkowej. Bona ta pka w czasie porodu. Budowa oyska Na pocztku 4 m-ca: oysko skada si z: 1. czci podowej (pars fetalis) kosmwka kosmata 2. czci matczynej (pars materna) doczesna podstawna po stronie podowej oysko ogranicza blaszka kosmwki (lamina chorii), a po matczynej doczesna podstawna. najcilej wbudowana w oysko: blaszka doczesnej. strefa wewntrzna, czca (zona intima) strefa w ktrej komrki trofoblastu i doczesnej mieszaj si ze sob; w strefie tej wystpuj olbrzymie komrki syncytiotrofoblastu i doczesnej, a pomidzy nimi duo ilo bezpostaciowego materiau wikszo komrek cytotrofoblastycznych zdegenerowaa pomidzy blaszk kosmwki i doczesnej: przestrzenie midzykosmkowe wypenione krwi matki (z lakun syncytiotrofoblastu, wysane syncytium pochodzenia podowego) odgazienia kosmkw kontaktuj si z krwi matki w przestrzeniach midzykosmkowych Podczas 4 i 5 miesica: doczesna podstawna wytwarza przegrody oyskowe (septa) wnikajce do przestrzeni midzykosmkowych (nie dochodz do blaszki kosmwki) warstwy przegrd: rdzenna pochodzenia matczynego 26

powierzchowna warstwa komrek syncycjalnych przegrody dziel oysko na paty licienie (cototyledones) poczenie pomidzy przestrzeniami miedzykosmkowymi rnych licieni jest zachowane przegrody nie dochodz do blaszki kosmwki oysko wzrasta wraz z podem przyrost pola powierzchni oyska wraz z powikszaniem si macicy pod koniec ciy: oysko pokrywa 15-30% powierzchni wewntrznej macicy pogrubienie oyska skutkiem rozgaziania si kosmkw (wrastanie wgb tkanek matki ju nie zachodzi)

oysko w okresie okooporodowym ksztat krka rednica: 15-20 cm grubo: 3 cm waga: 0,5-0,6 kg w czasie porodu: oderwanie od ciany macicy, wydalenie 30 minut po wydaleniu podu powierzchnia matczyna widoczne 15-20 lekkich uwypukle (licieni) pokrytych warstw doczesnej podstawnej; bruzdy midzy licieniami wywoane przegrodami wiksza cz doczesnej wydalona dopiero w czasie nastpnej miesiczki powierzchnia podowa pokryta blaszk kosmwki, widoczne due ttnice i yy (naczynia kosmwkowe), biegn w kierunku sznura ppowinowego kosmwka pokryta owodni przyczep ppowiny umiejscowiony mimorodkowo, niekiedy w pobliu brzegu oyska przyczep welonowy (infixio velamentosa) poza obrbem oyska, na bonie kosmwkowej Krenie w oysku krew do licieni: 80-100 ttnic spiralnych (przenikaj przez blaszk doczesnej do przestrzeni midzykosmkowych) wskie wiato ttnicy spiralnej utlenowana krew wpywa do przestrzeni midzykosmkowych pod zwikszonym cinieniem krew przedostaje si gboko do przestrzeni midzykosmkowych obmywa liczne mae odgazienia drzewiastych kosmkw spadek cinienia krew zawraca do blaszki kosmwki i w kierunku doczesnej krew uchodzi do y bony luzowej macicy zawarto krwi w przestrzeniach midzykosmkowych: 150 ml czstotliwo wymieniania krwi w przestrzeniach midzykosmkowych: 3-4 razy/min. czna powierzchnia kosmkw kosmwki: 4-14 m2 wymiana substancji wycznie w kosmkach w ktrych naczynia podowe stykaj si 27

bezporednio z syncytiotrofoblastem pokrywajcym kosmki w kosmkach gdzie zachodzi wymiana: rbek szczoteczkowy (zwiksza szybko wymiany) bariera oyskowa bona rozdzielajca krenie podowe i matczyne, skada si z: 1. rdbonka wycielajcego podowe naczynia krwionone 2. tkanki cznej w rdzeniu kosmkw 3. cytotrofoblastu 4. syncytiotrofoblastu od 4 m-ca ciy bariera staje si ciesza rdbonek przylega do syncytium zwikszenie szybkoci wymiany ludzkie oysko: oysko typu krwiokosmwkowego krew matki oddzielona od krwi podu przez tkanki kosmwki

Czynno oyska Gwne: 1. wymiana produktw metabolicznych i gazw 2. wytwarzanie hormonw Wymiana gazw: Wymiana O2, CO2 i CO na drodze biernej dyfuzji. W okresie okooporodowym: pd pobiera 20 do 30 ml O2/ min. krtka przerwa w dopywie tlenu ZABJCZA Wymiana substancji odywczych i elektrolitw: Pd pobiera: aminokwasy, WKT, wglowodany, witaminy i elektrolity bardzo szybko. Pobieranie nasila si w miar postpu ciy. Przekazywanie przeciwcia matczynych (IgG): przeciwciaa s wytwarzane przez matk wychwytywanie na drodze endocytozy przez syncytiotrofoblast transport do naczy wosowatych podu Przez IgG dzidzia jest chroniona przed: niektrymi chorobami zakanymi, nabiera biernej odpornoci przeciwko bonicy, ospie, odrze (! nie przeciwko wyspie wietrznej i kokluszowi). niezgodno grupowa Rh pd ma Rh+, mama Rh- krwinki podu przedostaj si do krwioobiegu matki (niewielkie krwawienia z powierzchni kosmkw) powstanie przeciwcia przeciwciaa przechodz do krenia podu niszczenie erytrocytw podu choroba hemolityczna noworodkw (erythroblastosis fetalis) zniszczenie krwinek czerwonych podu, moe powodowa wewntrzmaciczne obumarcie podu; aby wykry nasilenie choroby naley zbada pyn owodniowy; obumarciu mona zapobiec poprzez wewntrzmaciczne przetoczenie krwi lub wymienn transfuzj krwi po urodzeniu Wytwarzanie hormonw: pod koniec 4 m-ca: wywarzanie iloci progesteronu wystarczajcej do utrzymania ciy synteza hormonw syncytiotrofoblast: 28

 hormony estrogenne (gwnie estradiol) ilo wystarczajca do koca ciy gonadotropina (HGC, ludzka gonadotropina kosmwkowa) dziaanie podobne do lutropiny; HGC w moczu = cia somatomammotropina (laktogen oyskowy) podobna do hormonu wzrostu, zapewnia podowi pierwszestwo przy pobieraniu glukozy z krwi matki, wywouje u matki objawy cukrzycy Wikszo hormonw wytwarzanych przez matk nie przechodzi przez oysko lub przechodzi bardzo powoli (np. tyroksyna). Niebezpieczne: syntetyczne progestageny szybko przechodz przez oysko, wywouj maskulinizacj podw pci eskiej syntetyczny estrogen (dietylostilbestrol) rwnie szybko przechodzi przez oysko, wywouje raka pochwy lub zaburzenia rozwojowe jder u podw Przenikanie czynnikw infekcyjnych oysko nie chroni przed: licznymi wirusami np. ryczki, Coxsackie, ospy, ospy wietrznej, odry, poliowirusami przechodz przez nie. Niektre wywouj infekcje powodujce zwyrodnienie komrek i wrodzone znieksztacenia. Przenikanie lekw Wikszo atwo przechodzi przez oysko (rwnie ich metabolity). Mog powanie uszkadza zarodek. W okresie podowym moe rozwin si uzalenienie od narkotykw np. heroiny, kokainy. Owodnia i sznur ppowiny zczenie owodniowo-ektodermalne, piercie ppkowy pierwotny (anulus umbilicalis primitivus) owalnego ksztatu linia styku pomidzy ektoderm owodniow i zarodkow; w 5 tygodniu przechodz przez niego: a) szypua czca zawiera: omocznie, dwie ttnice ppkowe i y b) szypua pcherzyka tkowego + naczynia tkowe c) kana czcy jam ciaa wewntrzzarodkow z jam ciaa pozazarodkow Pcherzyk tkowy znajduje si w jamie kosmwkowej tzn. w przestrzeni midzy owodni a kosmwk. Dalszy rozwj: jama owodniowa szybko powiksza si kosztem jamy kosmwkowej owodnia zaczyna otacza szypu czc i pcherzyka tkowego zbliajc je do siebie formuje si sznur ppowinowy pierwotny

Zawarto ppowiny: cz dalsza: szypua pcherzyka tkowego, naczynia tkowe cz blisza: kilka nie cofnitych ptli jelitowych, resztki omoczni Pcherzyk tkowy znajduje si w jamie kosmwkowej i czy z ppowin za porednictwem szypuy.

29

Koniec 3 m-ca: owodnia wzrasta do tego stopnia, e styka si z kosmwk, wypeniajc w ten sposb jam kosmwkow jama kosmwkowa przestaje istnie. Pcherzyk tkowy ulega obkurczeniu i stopniowo zarasta. Przez pewien czas jama brzuszna jest za maa aby pomieci ptle jelita. Cz z nich zostaje wypchnita do pozazarodkowej jamy ciaa w obrbie sznura ppowinowego (jamy ciaa rdppkowej). W ten sposb powstaje fizjologiczna przepuklina ppkowa. Do koca 3 m-ca ptle jelitowe cofaj si do jamy brzusznej, jama w ppowinie zmniejsza si i zarasta. Po zaroniciu przewodu omoczniowego i przewodu tkowego oraz towarzyszcych im naczy w sznurze pozostaj: naczynia ppkowe otaczajca je tk czna galaretowata (galareta Whartona) zawiera duo proteoglikanw, stanowi warstw ochronn dla naczy krwiononych Ttnice ppkowe typu miniowego, ale zawieraj liczne wkna spryste szybkie zwenie i obkurczenie naczy po zawizaniu i odciciu ppowiny. Zmiany w oysku pod koniec ciy zmniejszenie wymiany: a) zwikszenie iloci wknistej tk cznej b) pogrubienie bony podstawnej podowych naczy wosowatych c) zarastanie maych naczy wosowatych w kosmkach d) odkadanie si wknika na powierzchni kosmkw w strefie wewntrznej i blaszce kosmwki - nadmierne wytwarzanie wknika powoduje zaway kosmkw, a nawet caego licienia (przybiera biaawy wygld) Sznur ppowinowy w okresie okooporodowym ma rednic ok. 2 cm i dugo 50-60 cm. W wyniku spiralizacji pojawiaj si wzy rzekome. Bardzo duga ppowina moe zaptli si wok szyi podu. Zbyt krtka ppowina moe wyrywa oysko ze ciany macicy w czasie porodu. Pyn owodniowy przejrzysty, wodnisty gwnie: z krwi matki, dodatkowo wytwarzany prze komrki owodniowe ostateczna ilo pynu: 0,8 1 l we wczesnym okresie spenia funkcj amortyzacyjno-ochronn (zarodek zawieszony na ppowinie w pynie) absorbuje wstrzsy zapobiega przyleganiu zarodka do ciany jamy owodni umoliwia ruchy podu woda ulega wymianie co 3 godziny od 5 m-ca ciy pd poyka pyn (wypija 400 ml dziennie) absorbowanie pynu w jelitach podu przechodzi do krenia podu do krwi matki w oysku pod koniec ciy do pynu wydzielany jest mocz podowy: skada si z wody, produkty przemiany materii podu zuywane przez oysko w czasie porodu: owodnia + kosmwka hydrostatyczny klin rozszerzajcy kana szyjki macicy wielowodzie (hydramnion s. polyhydramnion) nadmiar pynu owodniowego (1,5-2 l) przyczyny: nieznane (idiopatyczne), cukrzyca matki, wady wrodzone np. OUN (brak mzgu) i ukadu pokarmowego (zaronicie np. przeyku) uniemoliwiaj podowi normalne pakanie pynu 30

skpowodzie (oligohydramnion) rzadkie, bark zawizkw nerek Wielowodzie i skpowodzie cz si ze zwikszon czstotliwoci wad wrodzonych i uszkodze podu. Bony podowe u blinit Ukad bon rny. Zaleny od rodzaju ciy bliniaczej. W przypadku blinit monozygotycznych od momentu rozdzielenia. Blinita dizygotyczne (dwujajowe) zdarzaj si najczciej powstaj po owulacji dwch oocytw, kady zapodniony przez inny plemnik zygoty indywidualnie implantuj si w jamie macicy kada wytwarza wasne oysko, owodni i worek kosmwki niekiedy oyska lub ciany workw kosmwkowych zlewaj si ze sob mozaikowato erytrocytw kade z blinit posiada erytrocytw nalece do dwch grup krwi wymiana erytrocytw przy dokadnym zczeniu si oysk

70%

Blinita monozygotyczne (jednojajowe): z pojedynczej zapodnionej komrki rozdzielenie zygoty moe nastpi w rnych stadiach rozwojowych najwczeniej: stadium dwch komrek dwie odrbne zygoty obie blastocysty implantuj si oddzielnie kady zarodek ma wasne oysko i worek kosmwki [tak samo jak w dizygotycznych, tyle e PODOBNE FHUJ] w wikszoci przypadkw rozdzielenie zygoty w stadium wczesnej blastocysty z wza zarodkowego dwie grupy komrek w tej samej jamie blastocysty wsplne oysko, jama kosmwkowa ALE odrbne jamy owodniowe rzadko: rozdzielenie w stadium dwublaszkowej tarczy zarodkowej, tu przed pojawieniem si smugi pierwotnej pojedyncze wszystko mimo wsplnego oyska ilo krwi dopywajcej do kadego z zarodkw jest podobna niekiedy w wyniku duych zespole midzy naczyniami powstaje jeden bliniak duy, drugi may

30%

Inne opcje: trojaczki, czworaczki, picioraczki, szecioraczki. Ostatnio ci mnogie zdarzaj si czciej ze wzgldu na podawanie matkom hormonw gonadotropowych w przypadku barku owulacji.

31

Blinita zronite Rozdzielanie si zygoty w pniejszych stadiach rozwoju moe doprowadzi do nieprawidowego lub niekompletnego podziau w okolicy tarczy zarodkowej. W efekcie powstaj blinita zronite: a) thoracopagus blinita zronite w odcinku piersiowym b) pygophagus w odcinku grzbietowym c) carniopagus w obrbie czaszki d) blinita syjamskie zronite mostkiem skrnym lub wtrobowym Mona rozdzieli chirurgicznie.

Rozdzia VIII
WADY WRODZONE widoczne przy urodzeniu uszkodzenia w zakresie budowy Czsto wystpowania Szacowana na ok. 2-3% niemowlt ywo urodzonych; najwysza: USA, najnisza: Niemcy. Pod koniec pierwszego roku ycia podwaja si rozpoznawanie wad niezauwaalnych przy urodzeniu. Teratologia nauka badajca wady wrodzone, ich przyczyny oraz zmiany w zakresie budowy i czynnoci Teratogeny czynniki powodujce wady wrodzone Czstotliwo oraz rodzaje znieksztace zmieniaj si w zalenoci od rasy. Czynniki rodowiskowe Do pocztku lat 40. przyjmowano, ze wady wrodzone s wywoane przez czynniki dziedziczne. Przeomem byo odkrycie, e ryczka matek we wczesnych okresach ciy wywouje anomalie u podw (Gregg). Pierwsze prace na temat czynnikw rodowiskowych jako teratogenw Warkany i Kalter (badania na szczurach, brak pewnego skadnika w diecie zmiany wrodzone). Od tego momenty datuje si szybki rozwj teratologii. Mimo tego wiedza o wadach wrodzonych u ludzi nie zwikszya si znacznie. Obecnie przyjmuje si, e: 10% wad wrodzonych czynniki rodowiskowe 10% - genetyczne i chromosomalne 80% - wspdziaanie obu Czynniki zakane Czynnik zakany Ryczka

Charakter wad wrodzonych Anomalie: a) oczu zama, mikroftalmia b) ucha wewntrznego uszkodzenie narzdu Cortiego wrodzona guchota c) serca przetrway ductus arteriosus, ubytki w przegrodach midzykomorowych i przedsionkowych d) zbw uszkodzenie warstwy szkliwa e) uszkodzenie mzgu, opnienie rozwoju umysowego 32

f) wewntrzmaciczne opnienie wzrostu g) uszkodzenie minia sercowego i ukadu naczyniowego Inne: rodzaj wad uzaleniony od stadium rozwoju podu podczas zakaenia np. zama 6 tydzie, guchota 9 tydzie, serce 5-10 tydzie, szkliwo 2-9 tydzie, oun drugi trymestr ciy trudno okreli czstotliwo poryczkowych wad wrodzonych choroba moe mie przebieg agodny, lub nietypowy obraz; inne choroby powodujce wysypk mog by za ni brane ryzyko wystpienia wad: 47 % - infekcja w pierwszych 4 tyg. ciy 22% - 5-8 tydzie, 7% - 9-12 tydzie, 6% - 13-16 tydzie infekcja w pierwszych 8 tygodniach moe prowadzi do obumarcia podu, porodw przedwczesnych obecnie: testy pozwalajce na wykrycie wirusa w materiale pacjentek, moliwo ustalenie czy pacjentka jest uczulona (ma przeciwciaa) wirus przenika przez oysko, infekcja dziecka moe przetrwa wiele miesicy/lat (zakaenia personelu szpitalnego) istnieje bezpieczna i skuteczna szczepionka przeciwko ryczce Wirus cytomegalii wrodzona cytomegalia: wystpowanie w komrkach noworodka ciaek wtrtowych Objawy: a) mikrocefalia b) zwapnienie mzgu c) lepota d) zapalenie siatkwki e) powikszenie wtroby i ledziony f) cika taczka mzgowa g) osutki wybroczynowe na skrze h) opniony rozwj umysowy i) zapalenie opon mzgowych i mzgu j) ciaka wtrtowe gwnie w komrkach: kanalikw nerkowych i znajdujcych si w moczu przyczyna: zakaenie in utero ludzkim wirusem cytomegalii przez matki o bezobjawowym przebiegu choroby zwykle nierozpoznawalna u a matek nie wiadomo jaki wpyw na jej przebieg ma wiek podu; prawdopodobnie zakaenie we wczesnej fazie uniemoliwia przeycie podu

Wirus opryszczki (herpes simplex)

Zakaenie rdmaciczne na krtko przed urodzeniem. Najczciej zakaenie, jako chorob weneryczn, od matki podczas porodu objawy podczas pierwszych 3 tygodni ycia manifestacja reakcji immunologicznych. Objawy: a) mikrocefalia b) mikroftalmia c) dysplazja siatkwki 33

d) powikszenie wtroby i ledziony e) upoledzenie rozwoju umysowego Inne infekcje wirusowe i hipertermia Inne infekcje wirusowe: odra Badania prospektywne: winka May wpyw tych czynnikw zapalenie wtroby na wady wrodzone, poliomyelitis (choroba Heinego-Medina) negowanie wpywu ospa wietrzna ECHO Coxsackie grypa Hipertermia: wywouj ja zakaenia wirusowe hipertermia (infekcja, SAUNA!!!) w czasie schodzenia si fadw nerwowych pytki nerwowej podczas tworzenia cewy nerwowej niemowlta bezczaszkowe Toksoplazmoza (pierwotniak) Uszkodzenia: a) zwapnienia mzgu b) wodogowie c) opnienie rozwoju umysowego d) uszkodzenia gaki ocznej: zapalenie naczyniwki i siatkwki, mikroftalmia Zwykle nierozpoznawalna u ciarnych kobiet. Dawniej uznawana za gwn przyczyn powstawania wad wrodzonych. Moe powodowa: a) guchot b) opnienie rozwoju umysowego c) rozlege zwknienia w pucach i wtrobie

Kia (bakteria: krtek blady)

Promieniowanie Powoduje (promienie X lub rad): a) mikrocefali b) uszkodzenia czaszki c) rozszczep krgosupa d) rozszczep podniebienia e) uszkodzenia koczyn f) lepota Oprcz wpywu bezporedniego naley pamita o wpywie na komrki rozrodcze mutacje. Czynniki chemiczne teratogenno trudna do oceny ze wzgldu na fakt uzyskiwania danych na postawie bada retrospektywnych oraz du ilo rodkw farmakologicznych zaywanych przez kobiety ciarne (przecitnie: 4)

34

Czynnik chemiczny Thalidomid rodek nasenny, zapobiegajcy nudnociom Aminopteryna antymetabolit, antagonista kwasy foliowego

Objawy a) b) c) d) a) b) c) d) brak, znieksztacenie koci dugich zaroniecie jelit wady serca amelia i meromelia wrodzony brak mzgu wystpienie przepukliny oponowej wodogowie rozszczep wargi i podniebienia

W dawkach niewiele wyszych ni teratogenne powoduje zatrzymanie ciy by stosowany w przerywaniu ciy gruliczek. Lek by stosowany do powszechnie i nie wywoywa zmian teratogennych dziaanie nieudowodnione. Difenylohydantonina lek przeciwpadaczkowy a) b) c) d) e) f) g) a) b) c) d) e) f) g) wady serca rozszczep twarzy mikrocefalia uszkodzenia mzgoczaszki niedorozwj palcw i paznokci zahamowanie wzrostu niedorozwj umysowy zesp podowy hydantoniny wady serca rozszczep twarzy mikrocefalia deformacja uszu rozszczepienie podniebienia anomalie ukadu moczowo-pciowego i szkieletowego opnienie rozwoju fizycznego i umysowego zesp trimetadionu

Trimetadion leczenie padaczki typu petit mal

Leki psychotropowe i uspokajajce

Fenotiazyna, lit, meprobamat, tlenek chlorodiazepiny, diazepina (valium) znaczny wzrost anomalii rozwojowych np. rozszczepu wargi, podniebienia propylotiouracyl jodek potasu (wole, niedorozwj umysowy) streptomycyna (guchota) sulfonamidy (taczka mzgowa) impiramina antydepresant (uszkodzenia koczyn) tetracykliny (anomalie ukadu szkieletowego i uzbienia) warfarin obnia krzepliwo krwi (chondrodysplazja, mikrocefalia) chinina (guchota) aspiryna w duych dawkach

Inne leki

35

Narkotyki

LSD, PCP, marihuana, alkohol, kokaina (brak jednoznacznych dowodw) palenie papierosw obnienie wagi noworodkw

Alkohol

a) b) c) d) e)

anomalie mzgoczaszki niedorozwj szczki zwenia szpary powiekowej deformacja koczyn (zmiana ruchomoci staww) deformacja ukadu naczyniowo-sercowego (ubytki przegrody midzykomorowej) FAS (podowy zesp alkoholowy)

Nawet umiarkowane spoywanie alkoholu w ciy jest szkodliwe dla zarodka. Izotreonina leczenie wypryskw torbielowatych i przewlekych dermatoz a) b) c) d) e) f) g) niedorozwj uszu spaszczenie nosa niedorozwj szczki rozszczep podniebienia wodogowie uszkodzenia serca uszkodzenia pnia naczyniowego embriopatia izotreoninowa, witaminy A

Hormony Hormon Czynniki androgenne - progestageny, w celu zapobieenia poronieniom (etisteron, noretisteron) Dietylostilbestrol -syntetyczny estrogen zapobiegajcy poronieniom

Objawy a) b) c) d) dziaanie androgenne maskulinizacja narzdw pciowych eskich przerost echtaczki zaburzenia zwizane z fuzj guzkw wargowo-mosznowych

a) pody eskie zapadaj na raka szyjki macicy b) dysfunkcje rozrodcze: wady wrodzone macicy, jajowodw, sklepienia pochwy c) pody mskie: zmiany w zakresie jder i spermatogenezy; nie wzrasta ryzyko nowotworw Rozszczep podniebienia u potomstwa myszy i krlic, u ludzi nie stwierdzono ().

Kortyzon

36

Cukrzyca matek porody martwych dzieci, zgony noworodkw, nienormalnie due pody ryzyko wad 3-4 razy wiksze u kobiet z dugotrwa cukrzyc: 80% potomstwa ma wady wrodzone wady serca, ukadu szkieletowego, OUN zesp zaniku ogonowego niedorozwj krgw krzyowych oraz koczyn dolnych za powstawanie wad odpowiedzialny poziom glukozy i insuliny korelacja pomidzy stopniem zaawansowania i czasem trwania cukrzycy a wystpowaniem wad wrodzonych leczenie insulin lub preparatami tarczycy mniej poronie Niedobory poywienia Brak bezporednich dowodw na teratogenny efekt braku witamin, poza brakiem jodu wywoujcym endemiczny kretynizm. Hipoksja Wywouje wady wrodzone u zwierzt. Nie stwierdzono u ludzi. Dzieci urodzone wysoko ponad poziomem morza wa mniej i s drobniejsze, ni dzieci urodzone na poziomie morza nie obserwuje si u nich wad wrodzonych. Czynniki chemiczne zwizane ze rodowiskiem naturalnym organiczne zwizki rtci z ryb (Japonia) miso wi karmionych kukurydz zaprawian rodkami przeciwgrzybiczymi z rtci (USA) ziarno zaprawiane rodkami przeciwgrzybiczymi z rtci (Iran) objawy neurologiczne, przypominajce plsawic mzgow preparat defoliacyjny (Wietnam, Laponia, Arizona) nie wykazano aby by teratogenny dla ludzi !!!

Czynniki chromosomalne i genetyczne Zaburzenia w obrbie chromosomw autosomalnych: Zaburzenie Charakterystyka Trisomia 21 Zesp Downa Spowodowany nierozejciem si chromosomw podczas mejozy. czsto pojawiania si wzrasta wzrasta z wiekiem matki jest wynikiem zburze mejozy w owogenezie !!! (nie spermatogenezie) twarz mongoidalna dua, poprzeczna bruzda na doni (mapia bruzda) opnienia rozwoju fizycznego i umysowego wrodzone wady serca czasem spowodowany translokacj chromosomu 21, a nie trisomi opnienie rozwoju umysowego wole wrodzone niskie osadzenie uszu wygicia palcw i rk 37

Trisomia 17-18

 mikrognacja - niezwykle maa szczka lub uchwa anomalie w budowie nerek syndaktylia zronicie si palcw deformacje ukadu szkieletowego Na og: mier w wieku 2-ch m-cy. Trisomia 13-15 opnienia rozwoju umysowego guchota wrodzona wada serca rozszczep wargi i podniebienia zmiany w obrbie gaki ocznej mikroftalmia, anoftalmia, szczelina tczwki i powieki (coloboma) Na og: mier w wieku 3 m-cy.

Procent anomalii chromosomowych w przypadku poronie jest 50 razy wyszy ni u podw donoszonych. Najczciej spotykana anomalia w przypadkach poronie samoistnych: monosomia chromosomu X. Zaburzenia w obrbie chromosomw pciowych Zaburzenie Charakterystyka Zesp Klinefeltera XXY Objawy kliniczne tylko u osobnikw pci mskiej. S to: a) niepodno b) niedorozwj jder c) zmiany szkliste w obrbie kanalikw nasiennych krtych d) ginekomastia powikszenie gruczow mlekowych e) w 80% ciaka Barra Przyczyna: nierozdzielenie si homologw XX. Niekiedy XXXY lub inne nieprawidowe zestawy chromosomw (mozaikowato) Wystpuje u kobiet o niewtpliwych cechach fenotypowych eskich. Objawy: a) niedorozwj jajnikw (dysgenezja gonad) b) kark boniasty c) obrzki koczyn dolnych (zastj limfy) d) znieksztacenia ukadu szkieletowego e) opnienie rozwoju umysowego Przyczyna: brak rozdzielenia chromosomw w czasie mejozy w gametach mskich. Moe wystpowa mozaikowato.

Zesp Turnera XO

Objawy: a) infantylno b) zahamowanie rozwoju umysowego c) skpe miesiczkowanie d) w komrkach dwa ciaka Barra nadkobiety Przyczyna: zapodnienie oocytu XX plemnikiem zawierajcym X. Niektre pacjentki s podne. Maj normalne potomstwo. Zaburzenia struktury chromosomw 38

Zesp potrjnego chromosomu X XXX

wywoane rozerwaniami i zamaniami w wyniku wirusw, napromieniowania, lekw

zesp miauczenia kota (cri du chat syndome) wywoany czciowym ubytkiem jednego z chromosomw pary 4-5; pacz dziecka przypomina miauczenie kota, wystpuje mikrocefalia, opnienie rozwoju umysowego, wady serca Uszkodzenia genw wady zwizane z mutacj pojedynczego genu (jednogenowe), ok. 10% wad wrodzonych; dziedzicz si wedug praw Mendla mog powodowa znieksztacenia strukturalne lub metaboliczne np. fenyloketonuria, homocystynuria (zaburzenia metabolizmu siarkowych aminokwasw, brak aktywnoci enzymu syntetazy cysteinowej), galaktozemia wadom tym towarzyszy opnienie rozwoju umysowego Dziaanie teratogenw 1. Wraliwo na czynnik teratogenny zaley od stadium rozwoju zarodka. Stadia rozwoju zarodka: a) stadium poprzedzajce rnicowanie, stadium przed powstaniem listkw zarodkowych szybkie namnaanie si komrek b. mao zrnicowanych, od zapodnienia do wytworzenia listkw zarodkowych Dziaanie teratogenu w tym okresie powoduje uszkodzenie wikszoci lub wszystkich komrek zarodka obumarcie lub uszkodzenie czci komrek. W drugim przypadku mechanizmy regulacyjne zarodka mog ubytek naprawi brak wady. Niektre czynniki teratogenne wybitnie teratogenne w pniejszych stadiach rozwoju (hiperwitaminoza, promieniowanie) nie wpywaj na rozwj zarodka we wczeniejszych fazach rozwoju. b) stadium zarodkowe ujawniaj si rnice morfologiczne, wywoane zmianami na poziomie chemicznym; intensywne rnicowanie si komrek Wikszo teratogenw w tym okresie jest bardzo niebezpieczna i doprowadza do powstania wad wrodzonych. Rodzaj zmian zaley od wraliwoci poszczeglnych narzdw w danym okresie (patrz: wirus ryczki) c) stadium kocowe, podowe wytwarzanie ukadw narzdw Gwatowny spadek wraliwoci na czynniki teratogenne. Wraliwe pozostaj: mdek, kora mzgu, elementy ukadu moczowo-pciowego 2. Wpyw czynnikw teratogennych zaley od genotypu Czynniki teratogenne zwikszaj wartoci wskanikw wad wystpujcych spontanicznie (bez udziau czynnika teratogennego). U podstaw tego zwikszenia ley niestabilno genetyczna. Zarwno geny matczyne jak i geny zarodka maj wpyw na czynnik teratogeny. 3. Czynniki teratogenne dziaaj swoicie na danym etapie metabolizmu Mog wpywa na funkcje komrki lub ich produkty. Mog hamowa syntez kwasw nukleinowych lub biaek, zmienia ECM lub uszkadza cytoarchitektonik komrek zarodka.

39

POWODZENIA!

M. O.

40