wita i obrzdy ukraiskie.

wita Boego Narodzenia s obchodzone przez Ukraicw w innym terminie ni w Polsce, e wzgldu na rnic pomidzy kalendarzem gregoriaskim, stosowanym w yciu codziennym, a kalendarzem juliaskim, wedug ktrego cerkwie prawosawne i Ukraiska Cerkiew Greckokatolicka wyznaczaj daty wit. Wigilia na Ukrainie nazywana jest "Swiatyj Weczir" ( ), "Bahatyj Weczir" ( ), "Bahata Kutia" ( ) albo "Wilija" (), obchodzi si j 6 stycznia (w katolicyzmie- wito Trzech Krli). Obchodzona jest podobnie jak w tradycji polskiej. Pod st wigilijny zawsze wkada si siano. Wieczerz rozpoczyna si wraz z ukazaniem si pierwszej gwiazdy - modlitw, nastpnie gowa domu skada yczenia wszystkim gociom, dzielc si z nimi prosfor - specjalnym chlebkiem powiconym w cerkwi. Podczas wieczerzy na stole znajduje si 12 potraw, midzy innymi gobki z kasz gryczan i gobki z ziemniakami, sos grzybowy, ryba, kompot z suszonych owocw, barszcz, jednak najwaniejszym z da jest kutia. Przyrzdza si j zwykle z gotowanych ziaren pszenicy lub jczmienia (wyjtkiem jest poudnie Ukrainy, gdzie robi si j z ryu) z dodatkiem miodu, maku i bakalii. Na deser podaje si ciasto i pczki. Na czterech rogach stou ukada si cebule czosnku, w celu odpdzenia zych duchw. Po kolacji w czci rodzin odkada si odrobin poywienia dla duchw przodkw, ktre zlatuj si na kolacj wigilijn. Niektre rodziny przygotowuj przed kolacj Diduka figurk ze somy symbolizujc obecno przodkw, ktra towarzyszy rodzinie podczas kolacji. Ozdob stow w czasie Wigilii s jajka zdobione kolorow farb i woskiem. Wieczorem wikszo ludzi udaje si do cerkwi na Weyke Poweczirja. Boe Narodzenie, zwane Rizdwem (), jest obchodzone 7 stycznia. Zarwno ten dzie, jak i nastpny - 8 stycznia, zwany "Poohom Bohorodyci" lub "Synaks", to czas odwiedzin krewnych i znajomych. Kady dzie rozpoczyna si wizyt w cerkwi. Nie ma tam tradycji urzdzania bka, natomiast wierni wchodzc do cerkwi cauj ikon Boego Narodzenia. Obok ikonostasu cerkwi stoj choinki. W wita, podobnie jak w tradycji polskiej, pojawia si wiele grup koldniczych odwiedzajcych domy, i piewajcych koldy. Wrd koldnikw zawsze musi by "Koza", "Pastuch", "Cygan", "yd", "Lekarz", "onierz" i "mier". Przywdca grupy koldniczej zawsze nosi na kiju wielk gwiazd. 13 stycznia obchodzona jest Maanka (ukr. ) - jest to odpowiednik polskiego "Sylwestra", w ten dzie organizuje si zabawy taneczne zwane "maankami" (od w. Melanii - patronki tego dnia). Nastpny dzie (14 stycznia) to "Staryj Nowyj Rik", czyli odpowiednik Nowego Roku.
1

W dniu 18 stycznia obchodzony jest "Szczedryj Weczir". W tym dniu obowizuje cisy post. Wieczorem przygotowuje si tradycyjn kolacj. Tradycyjn potraw tego wieczoru jest kutia, naleniki oraz pierogi z serem, kapust i z grzybami. Charakterystyczne dla tego wita s tzw. szczedriwki - s to przypiewki o tematyce ludowo-chrzecijaskiej. W wicie Objawienia Paskiego (Wodochreszcza, Jordan), ktre na Ukrainie obchodzi si 19 stycznia, pomieszay si chrzecijaskie i staroukraiskie zwyczaje. Wedug chrzecijaskiej tradycji wito to jest powizane z chrztem Jezusa Chrystusa w rzece Jordan i z objawieniem si Pana w trzech Osobach: Bg Ojciec ujawni si przez gos, Syn Boy w ciele, a Duch wity pod postaci gobia. W tym dniu, w cerkwiach Ukraicy wic wod, ktr od dawna uwaa si za lecznicz. Pij j ciko chore osoby, woda ta jest te wykorzystywana przy wiceniu wity, domw, zwierzt oraz na pogrzebach. Zagadk jest to, e woda z Wodochreszcza nie psuje si, nie ma zapachu i moe by przechowywana przez cay rok. Wedug starej tradycji, ceremonia wicenia wody odbywa si do dzi na brzegach rzek, strumieni, jezior. Jeszcze przed Jordanem (jeli zima jest mrona) z lodu na rzekach wycinany jest wielki krzy (jordan) i stawiany jest w pionie obok przerbla. Stritennia (dosownie oznacza spotkanie) w Polsce jest to wito Ofiarowania Paskiego (Matki Boskiej Gromnicznej) Ukraicy wituj 15 lutego, upamitniajc dzie, kiedy Matka Boska przyniosa Jezusa do wityni Jerozolimskiej, czterdziestego dnia po jego narodzinach. W ludowej tradycji Stritennia to spotkanie zimy z wiosn. W tym dniu, w cerkwiach, wicona jest woda i wiece, ktre nazywane s gromnicznymi. Ustawiane s one przed obrazami podczas burzy, eby chroni ludzi i bydo od byskawicy. Powicon w tym dniu wod wykorzystuje si jako ochron przed zym spojrzeniem. T wod kropieni s ludzie i zwierzta w najtrudniejszych i najwaniejszych chwilach ycia. wita wiosenne to m.in. Zwiastowanie NMP (Bahowiszczennia; 25 marca pierwszy dzie wiosny) i Wielkanoc (Weykde). Wielkanoc poprzedzona jest 40 dniowym postem, podczas ktrego zabronione jest organizowanie hucznych zabaw. W Niedziel Palmow, po naboestwie wierni wychodzc z Cerkwi recytuj wierszyk ', ', , To bije wierzba, To nie ja uderzam, Ju za tydzie bdzie Wielkanoc.

Chcc w peni przey to wito, koniecznie naley zacz od caonocnego naboestwa wielkanocnego, ktre zaczyna si w Wielk Sobot przed pnoc. Do cerkwi przychodzi si ze wiconk. W koszyku obowizkowo musz si znale pisanki oraz pascha (Paska) sodkie drodowe ciasto z rodzynkami. Dokadnie o pnocy rozpoczyna si Chresnyj chid. Duchowni z krzyem, ewangeliarzem, ikonami, a za nimi wierni z zapalonymi wiecami
2

id w uroczystej procesji wok cerkwi. Naboestwo zaczyna si przed zamknitymi drzwiami wityni, a pniej ju wewntrz odprawiana jest liturgia witeczna koczca si nad ranem. Niedziel Wielkanocn rozpoczyna witeczne niadanie. W tym dniu, witajc si z kimkolwiek, naley zamiast dzie dobry powiedzie Chrystos woskres (Chrystus zmartwychwsta), a odpowiedzi jest woistynu woskres (rzeczywicie zmartwychwsta). I rwnie w czasie tych wit- a moe przede wszystkim w ich czasie - na stole krluj pisanki. Wiele ludowych legend, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, mwio o pochodzeniu jajek wielkanocnych. Jedna z nich brzmiaa w przyblieniu tak: Kiedy Jezus umiera na krzyu, krople krwi wyciekajce z jego ran, paday na ziemi, natychmiast przemieniajc si w czerwone jajka wielkanocne. Matka Boska stojca pod krzyem pakaa. Jajka, na ktre spady Jej zy staway si pisankami wielkanocnymi. Ludzie zebrali je w chust i poszli do Poncjusza Piata prosi, by ten zezwoli na pogrzeb Chrystusa. Po drodze, Maria rozdawaa dzieciom po jajku i nauczaa, by y w pokoju. Przyszedszy do paacu Poncjusza Piata, stracia przytomno, a jajka wielkanocne wypady z jej chusty i poturlay si po caym wiecie. Od tego czasu ludzie z rnych krajw dekoruj i maluj jajka przed Wielkanoc, by potem dawa je sobie nawzajem, goszc pokj i mio. Lato rozpoczynaj Zielone witki (Zeeni Swiata) wraz z pochodzcym z czasw przedchrzecijaskich tzw. Tygodniem Rusalnym (Rusalnyj tyde). Jednym z najbardziej romantycznych wit ukraiskiego kalendarza obrzdowego jest wito Iwana Kupaa. Cerkiew prawosawna w tym dniu obchodzi urodziny Jana Chrzciciela. Jeszcze w czasach pogaskich Sowianie obchodzili o tej porze wito Kupay, czyli Soca. Z poczenia chrzecijaskich i pogaskich tradycji powstao wito Iwana Kupaa czyli przesilenia letniego. Gwn rozrywk wieczoru Iwana Kupaa s skoki przez ognisko, ktre wykonuje si do dzi. W staroytnych czasach rytua ten mia magiczne znaczenie. Uwaano, e najsprytniejszy skok przyniesie duo zdrowia, a udany skok zakochanych wiadczy o tym, e wkrtce wezm lub. Nieudany skok w ogie miaby oznacza caoroczne kopoty. Od dawna wierzono, e raz do roku, w t wanie noc kwitnie magiczny kwiat paproci, a ten, kto go odnajdzie, zdobdzie wszystkie skarby ziemskie. Ta noc w niektrych regionach Ukrainy tradycyjnie wykorzystywana jest przez modzie do robienia psikusw. Jednym z najbardziej popularnych jest zdejmowanie przez chopcw bram z zawiasw u tych gospodarzy, ktrzy maj crki. Wierzono rwnie, e na Iwana Kupaa rosa ma uzdrawiajc moc. wito Przemienienia Paskiego (druga nazwa Spas), obchodzone 19 sierpnia, naley do dwunastu najwikszych wit prawosawnych na Ukrainie. Jego ludowa nazwa to Drugi Spas. Jest to tradycyjne wito urodzaju. W tym dniu w cerkwiach wicone s dary ziemi jabka, gruszki, liwki itd. Najbardziej popularnym i szanowanym owocem jest jabko, dlatego wito nazywano rwnie Jabkowym Spasem. Na wicenie jabek najbardziej czekaj matki,
3

ktrym zmary dzieci, i crki, ktrym zmary matki, gdy wedug legendy mog one spoywa jabka tylko po Spasie. Jednym z najwikszych jesiennych wit kalendarza ukraiskiego jest Pokrowa (14 padziernika). O pochodzeniu tego wita legenda mwi tak: w roku 903 wojsko Saracenw napado na Cesarstwo Bizantyjskie i otoczyo Konstantynopol. Miasto znalazo si w bardzo trudnej sytuacji. Podczas jednej z mszy w cerkwi wacherskiej ludziom proszcym Matk Bosk o ratunek, ukazaa si Przenajwitsza Maria, zdja nakrycie gowy i ukrya pod nim wszystkich modlcych si wraz z caym miastem. Wkrtce wojsko Saracenw zostao zwycione. Na pamitk tego wydarzenia cerkiew prawosawna obchodzi wito Pokrowy (dosownie znaczy ukrycie, ukrywanie). Obraz Matki Boej Pokrowskiej zawsze by symbolem Ukrainy. Z wielk niecierpliwoci na wito Pokrowy czekaj dziewczta, poniewa po tym wicie zaczyna si czas wesel.

Bibliografia: Katarzyna Kotyska Ukraiskie pisanki: http://www.pk.org.pl/artykul.php?id=306 jak zmieci wszechwiat na jajku?

Jarosawa Taras, OBYCZAJE YWE. O tradycjach i obrzdach ukraiskich, portal http://www.scenamysli.eu Portale: http://www.infoukes.com/ (w j. angielskim) www.brama.com ( j. angielskim)