Jacek Sieradzan

INICJACJA W BRAMINIZMIE ORAZ TANTRZE HINDUSKIEJ I BUDDYJSKIEJ

BRAMINIZM

tradycji hinduskiej1 istniej dwa rodzaje rytuaw przygotowawczych umoliwiajcych wejcie w nowy stan. Pierwszym s typowe ryty przejcia czyli sanskary (skt. sa Xskra), obligatoryjne dla wszystkich Hindusw. Spord 16 sanskar najwaniejszych jest 12 ceremonii, zwizanych z: poczciem, podzeniem mczyzny, narodzinami,2 nadaniem imienia, pierwszym wyjciem z domu, pierwszym karmieniem, obciciem wosw, powtrnymi narodzinami czyli upanajan (upanayana), pierwszym goleniem zarostu na twarzy, powrotem do domu po zakoczeniu nauk u guru, rytami maeskimi, oraz ceremoni pogrzebow.3 Najwaniejsze z nich s powtrne narodziny. W czasach wedyjskich w noc przed inicjacj kandydat zachowuje milczenie, a jego ciao smaruje si t substancj, co symbolizuje jego embrionalny charakter.4 Podczas niej wok inicjowanego trzykrotnie zawizuje si pas (mekhal), symbolizujcy zastpienie ppowiny biologicznej duchow ppowin ponownych narodzin. Nastpnie inicjowany otrzymuje wity sznur (yajopavita) rwny wysokoci jego ciaa, ktry od okresu po Grihjasutrach stanowi zewntrzn oznak przyjcia go do spoecznoci dwakro urodzonych (dvija).5 atapatha brhma Na (VII 3.2.13) uwaa wity sznur za duchowe ogniwo spajajce wszechwiat i wszystkie zamieszkujce go istoty.6 Spord czterech warn (var Na, barwa, ksztat), zwanych niekiedy kastami, na jakie dzieli si spoeczestwo hinduskie kapanw (braminw), wojownikw (kszatrijw), kupcw (waijw) oraz wytwrcw (udrw) tylko czonkowie trzech pierwszych s upowanieni do uczestniczenia w ceremonii inicjacyjnej, w wyniku ktrej staj si dwakro urodzonymi (dvija). Niektre autorytety dopuszczaj moliwo inicjowania udrw 93

w cztery z 16 sansakr, w tym w ryty maeskie i ceremoni pogrzebow, ale bez poznania formu wedyjskich, zastrzeonych dla dwakro urodzonych.7 Po inicjacji dwakro urodzony je ostatni posiek ze swoj matk, symbolizujcy zerwanie ppowiny.8 Posiki spoywa odtd w towarzystwie mczyzn, a kobiety mu usuguj. Bramini przechodz ceremoni upanajana w wieku omiu, kszatrijowie majc 11, a waijowie w wieku 12 lat od chwili poczcia.9 Po inicjacji bramini otrzymuj potrjny pas z trawy mudzia, skr czarnej antylopy10 i lask z drzewa palaa lub bilwa, kszatrijowie pas z trawy murwa, skr plamistego jelenia i lask z drzewa wata lub khadira, a waijowie pas konopny, skr krowy lub koza i lask z drzewa pilu lub udumbara.11 Pocztkowo prawdopodobnie inicjowano rwnie dziewczynki, ale pniej zwyczaj ten ograniczono do chopcw.12 Brahmany zawieraj opis rytuaw majcych na celu ponowne narodziny. Inicjowanego zamyka si w specjalnym pomieszczeniu, gdzie kapani przemieniaj go w embrion,13 aby umoliwi mu ponowne odrodzenie si w wiecie niebiaskim,14 przejcie od bogw do ludzi15 i stanie si jednym z bogw,16 na przykad Wisznu.17 Centralnym punktem inicjacji upanajana i chwil, w ktrej kandydat staje si dwakro urodzonym, jest przekaz mantry Gajatri ( gyatr), ktr otrzymuje si od przyszego guru. Brzmi ona: O X bhr bhuva G sva G / O X tatsavitur vare Nyam / bhargo devasya dhmahi / dhiyo yo naG pracodyt. W tumaczeniu oznacza to: Om, ziemia, powietrze, niebo. / Obymy wiato t posiedli / cudown boga Sawitara, / niech on pobudzi nasze myli.18 Ci, ktrzy nie przeszli przez rytua upanajana, czyli wratjowie (vrtya), stawiaj si poza spoeczestwem hinduskim: nie mog odmawia mantry Gajatri, czyta Wed, ani wchodzi w zwizki maeskie z dwakro urodzonymi.19 Natomiast inicjowani wstpuj w pierwsz z czterech aram (rama), czyli okresw w yciu Hindusa, ktrych tradycja siga w Indii co najmniej 3000 lat wstecz. Chopiec staje si uczniem bramiskim, czyli brahmaarinem (brahmacarya). Usuguje swemu guru, zbiera dla niego jamun i przez cay czas nauki yje w celibacie. Po ukoczeniu u guru nauki tradycji wedyjskiej, co zwykle zajmuje okoo 12 lat, przechodzi ceremoni powrotu (samvartana) do spoeczestwa. Moe wtedy zaoy rodzin, czyli sta si gospodarzem, grihast ( g Phasta). Ksigi prawne zobowizuj go do wykonywania rytuaw razem z on.20 Potem, gdy jego dzieci ju dorosy, przekazuje dom najstarszemu synowi, a sam lub z on udaje si 94

do lenej pustelni. Staje si lenym ascet, wanaprasth (vnaprastha).21 Po stwierdzeniu, e odci wszelkie przywizanie do wiata, porzuca pustelni i samotnie, jako sanjasin (sa Xnysin), ubrany jedynie w lwi skr, majc przy sobie tylko miseczk ebracz, lask, sznur, naczynie na wod i ptno do cedzenia wody,22 udaje si na wdrwk, ktrej kresem jest wyzwolenie lub mier. Drugi rodzaj rytuau bramiskiego to dobrowolna inicjacja, diksza (dkR).23 Najbardziej znan form dikszy jest konsekracja czowieka dla ofiary wedyjskiej, podczas ktrej na pewien czas przenosi si w stan upodabniajcy go do bogw. Rytualnie przeksztaca si w embrion, a po powtrnych narodzinach zyskuje nowe ciao: Nauczyciel bierze wedyjskiego ucznia i nosi go w swoim brzuchu przez trzy noce, czynic ze zarodek; bogowie gromadz si nad nim, aby ujrze jego narodziny.24 Dla innych jest on tabu; nie mog go dotyka, ani nawet wymienia jego imienia. Po kpieli rytualnej na zakoczenie uroczystoci powraca do zwykego stanu. Podobne cechy posiadaa koronacja wadcy, rwnie zwana diksza.25 Zdaniem Jana Gondy: nie ma wtpliwoci, e wedyjska dkR miaa na celu doprowadzi do wstpnej sanktyfikacji Arji, chccego dokona ofiary z Somy, bya wic rodkiem realizacji ponownych narodzin i wyszego statusu egzystencji.26 Upaniszady podkrelaj boskie pochodzenie dikszy, ktra wywodzi si od osoby najwyszego Puruszy,27 oraz opiera si na prawdzie.28 Diksza pojawia si te jako niezbdna cz rytuau wejcia do wsplnoty religijnej: bramiskiej (pasowanie na ascet, czyli sanjasina), oraz buddyjskiej i dinijskiej (pasowanie na mnicha). Nowy czonek spoecznoci otrzymuje imi oraz wyrniajcy go strj, przedmioty (np. miseczk ebracz, kij itp.). Niekiedy diksza wizaa si z prbami, np. wyrywaniem wosw albo pitnowaniem. O tym, e diksza bya wanym elementem koronacji ksicia na wadc i, jako taka, bya cile zwizana ze spoeczestwem feudalnym, pokaza jeszcze w 1919 roku Narendra Nath Law. Skomplikowana ceremonia inicjacyjna obejmowaa: rytua ognia (homa), kpiel ksicia w ziemi pochodzcej z wielu miejsc krlestwa, ktrym mia wada, spryskiwanie go pynami przez ministrw, braminw i kapana krlewskiego, ukazanie mu pomylnych obiektw, koronacj, przedstawienie urzdnikw ksiciu, wypat honorariw dla kapanw, uczt koronacyjn, uroczyste przejcie krla w orszaku przez miasto, oraz powrt do paacu i rozdanie darw poddanym.29 95

TANTRA HINDUSKA W odrnieniu od restrykcyjnego braminizmu, tantra wydaja si oddycha duchem swobody. Piszcy w latach 20. XX w. sir Charles Elliot stwierdzi: Restrykcje kastowe s [tutaj] zminimalizowane, dozwolone jest podrowanie, kobiety s czczone; mog te naucza. Istnieje zakaz palenia wdw na stosie, wdowy mog ponownie wyj za m, a mord na kobiecie uwaa si za rzecz wyjtkowo ohydn. Szczeglnie mocno potpia si prostytucj.30 U wiraiwaitw czyli lingajatw (czcicieli lingi iwy) nie ma odrbnej dikszy, a dziecko jest inicjowane w spoeczno od razu przy narodzinach, a potem w wieku omiu lat. Ponadto w przeciwiestwie do tradycyjnej spoecznoci bramiskiej wiraiwaici traktuj kobiety na rwni z mczyznami i udzielaj im kompletnych inicjacji.31 Tantryczna upanajana stanowi zmodyfikowan kontynuacj wedyjskiej upanajany. Niewielkie rnice polegaj na dodaniu kilku niewedyjskich formu, ktre w odrnieniu od tradycyjnego pocztku mantr wedyjskich i nie tylko zaczynaj si na od HRIM, zamiast od OM. Ponadto, poza ofiarami do mskich bstw wedyjskich, skada si ofiary do bstw eskich (gwnie do Durgi).32 Mwic oglnie, tantra hinduska wyrnia dwa gwne rodzaje ceremonii inicjacyjnych: (1) inicjacj czyli diksz (dkR) podczas ktrej guru identyfikuje si z uczniem, a nastpnie wprowadza go w swj stan umysu czyli dowiadczenie ostatecznej rzeczywistoci; oraz (2) przekaz mocy czyli abhiszek (abhi Reka), ktra jest przekazem iluminacji, boskiej energii i wszechwiedzy, co daje moliwo osignicia wyzwolenia za ycia. Wedug jednej z etymologii termin diksza skada si z dwch sw: d (dawa) i kRi (niszczy), co wskazuje na podwjn natur inicjacji: jako czego, co obdarza urzeczywistnieniem i niszczy splamienia umysu.33 Jak pisa Utpalabhatta: Diksza niszczy wszystkie splamienia umysu i obdarza realizacj.34 Zgodnie z tradycj tantryczn osignicie wyzwolenia bez inicjacji jest niemoliwe, podobnie jak niemoliwe jest prawidowe otrzymanie inicjacji bez obecnoci kwalifikowanego nauczyciela.35 Uczniowi nie wolno czyni adnych rnic pomidzy guru a iw.36 Przed otrzymaniem inicjacji ucze musi poci i zachowa wstrzemiliwo. Los osoby nieinicjowanej nie jest do pozazdroszczenia: po mierci odradza si ona w piekle Raurawa, a jeli guru i ucze nie sprawdzili si wzajemnie, grozi im odrodzenie si w postaci demonw pica.37 96

W przeddzie inicjacji guru powinien uci uczniowi kosmyk wosw, wypowiadajc przy tym mantr. Kadc si spa na posaniu z trawy kua, ucze powinien powtarza t mantr, medytujc na guru, w nocy nie powinien dopuci do polucji, a po przebudzeniu powinien zrelacjonowa guru tre swoich snw. Inicjacj powinien otrzyma w odpowiednim miejscu i w dniu uwaanym za pomylny.38 Rne pisma tantryczne wymieniaj kilka a nawet kilkanacie rodzajw dikszy.39 Kulr N ava-tantra wymienia siedem rodzajw dikszy: (1) poprzez rytua (samay-dikR), (2) za porednictwem litery (sdhik-dikR), (3) poprzez specjaln emanacj (putrik-dikR), (4) przenikajc (vedhadikR), (5) poprzez mow (pr N-dikR), (6) poprzez spojrzenie (carydikR), oraz (7) poprzez myl (nirv Na-dikR).40 Klasyczne teksty (w tym Tantrasra Abhinawagupty, rozdziay 13 i 14, oraz naivagurudevapad dhati, rozdzialy 16-18), jak rwnie wspczeni autorzy (jak T. Gopinatha Rao i Rangachari) za dwa gwne rodzaje dikszy uznaj samaya-dkR i nirv Na-dkR.41 Pierwsza jest inicjacj zbiorow o charakterze oczyszczajcym. Powoduje wczenie kandydata w obrb wsplnoty iwaickiej, czyli czyni z niego sadhak (sdhaka). Jej otrzymanie daje iwaicie prawo do wykonywania codziennej praktyki tantrycznej: sadhany (sdhana) albo pudy (pj), czyli rytuaw z mantrami, oraz czytania tekstw. Realizuje si j w wyniku przeprowadzenia 48 ceremonii, oraz wykonaniu po niej putraka-dkR, dziki ktrej tantryk czyli sadhaka staje si synem (putraka) iwy i uzyskuje dostp do wyzwolenia. iw w tym rytuale ucielenia jego guru. Kadzie na gowie inicjowanego rk, przekazujc energi iwy, a zarazem szepce mu do ucha mantr do codziennego odmawiania. Ucze, klczc na ziemi, rzuca kwiat w kierunku narysowanego na ziemi diagramu, czyli jantry (yantra). Cz jantry, na ktr spadnie kwiat, okrela jakie bstwo bdzie odtd czci jako swoje bstwo osobiste (i RTadevat). Z kolei nirv Na-dkR, zwana te inicjacj poszczegln (vie Ra), moe by udzielona tylko temu uczniowi, ktry cile przestrzega rytuau iwaickiego. Upowania ona do wykonywania wszelkich publicznych rytuaw, oraz stania si guru, jednak dopiero po otrzymaniu ostatecznego bogosawiestwa wasnego guru, czyli inicjacja inicjacji (abhi Reka-dikR). Ta inicjacja jest rwnoznaczna z udzieleniem prawa do nauczania; czyni ona z kogo, kto j otrzyma, spadkobierc guru. Guru zawizuje na ciele inicjowanego szereg nici, a nastpnie przywouje do nici umys ucznia, rozwizuje nici i wrzuca do ognia. Symbolizuje to odrzucenie wizw (pa).42 Za najsku97

teczniejsz inicjacj iwaick uchodzi inicjacja przenikajca (vedha-dkR), umoliwiajca natychmiastowe osignicie jednoci wasnej jani z jani nauczyciela, czyli, w istocie, stanie si sam jani iwy.43 Dowiadcza si wwczas szeciu stanw: ciao inicjowanego dry, zatacza si, omdlewa, a on sam czuje rado, ma wraenie, e to sen, ale take, e przeywa ponowne narodziny.44 W opinii Kripanandy, amerykaskiej uczennicy Muktanandy: Guru ciska [wwczas] iskry boskiego ognia na uczniw, a ci z kolei wzniecaj upion ku NBalin akti,45 czyli energi skrywajc si w akrze u podna krgosupa. Dziki temu wyania si, pena bogoci, boska natura (devatbhva) inicjowanego.46 Panuje przekonanie, e otrzymanie dikszy wyzwala czowieka od niewiedzy, oraz dobra i za.47 Nieodrbn od dikszy i niezwykle istotn rol w tantrze peni przekaz energii czyli aktipat (aktipta), zwizany z transferem aski (anugraha). Tradycja iwaicka jest zgodna co do tego, e aktipat stanowi podobnie jak aska w chrzecijastwie efekt wolnej decyzji wolnej woli Boga (czyli, w tym wypadku, iwy).48 Sanskrycki termin aktipta oznacza powierzenie energii, zstpienie akti, albo zapalenie lampy. Powsta w wyniku poczenia dwch sw: akti (energia) i pta (powierzenie, obdarzenie). W literaturze pojawi si w VI wieku.49 Abhinawagupta wyszczeglni 27 stopni dowiadczania aktipat, bdcych odmianami trzech gwnych rodzajw aktipat.50 Udziela si ich w zalenoci od zdolnoci ucznia. S to: (1) najwyszy czyli intensywny tvra-aktipta, przeznaczony dla tych, ktrzy mog osign wyzwolenie natychmiast, bez intensywnej praktyki; wwczas sia energii, ktrej si dowiadcza, moe by tak intensywna, e zmusza to do opuszczenia ciaa fizycznego i odrodzenia si w bardziej subtelnych wiatach; (2) madhya-aktipta, przeznaczonym dla tych o rednich zdolnociach; ci osigaj wyzwolenie po dugiej praktyce albo odradzaj si w sferach niebiaskich, gdzie po inicjacji osigaj wyzwolenie; (3) dla najmniej zdolnych i rzadko praktykujcych przeznaczona jest manda-aktipta; dziki niej pobudza si skonnoci do praktyki duchowej.51 aktipat mona otrzyma przez: (1) dotyk guru (spara-dkR); wwczas guru dotyka kilku miejsc na ciele ucznia i szepce mu do ucha mantr; (2) sowo (vg-dikR) lub mantr (mantra-dkR) (3) spojrzenie guru (nauczyciel wpatruje si w oczy inicjowanego) (nayana-dkR);52 (4) myl lub wol guru (manasa-dkR), tosama z vedha-dkR ; (5) ustne wyjanienia do praktyki (vcaka-dkR); (6) ustne wyjanienia zasad tantry (stra-dkR); (7) praktyk jogi (yoga-dkR),53 oraz (8) rytua (kriy-dkR).54 Czsto nauczyciel 98

udziela inicjacji uczniowi, dotykajc go.55 Rzadziej aktipat mona otrzyma od guru za porednictwem przedmiotu rytualnego (hot P-dkR), przesyki czy jakiej rzeczy, przez dotyk lub widok jego wizerunku, a czasami nawet przez dotknicie jego stp.56 W jednym przypadku ucze otrzyma inicjacj pijc wod, w ktr uprzednio wpatrywa si guru.57 Itzak Bentov mia wykaza, e kundalini mona pobudzi take wskutek napromieniowania gowy falami elektromagnetycznymi lub dwikowymi.58 Za idea uwaa si inicjacj prowadzc do mdroci ( jna-dkR).59 Wedug Muktanandy przekazywanie aktipat wie si z niebezpieczestwem dla guru, poniewa udzielanie tej energii wicej ni dwm osobom tygodniowo powoduje znaczny uszczerbek si yciowych i jest dowiadczeniem bolesnym, wie si bowiem m.in. z przejmowaniem na siebie negatywnej karmy uczniw.60 Aby otrzyma aktipat, naley przynajmniej przez rok poddawa si praktykom oczyszczajcym.61 Z kolei praktyka medytacji tantrycznej z mantr bez inicjacji i autoryzacji moe w rezultacie przynie wtpliwoci i brak satysfakcji.62 Zdaniem Radmani Tigunaita: Inicjacja w mantr jest procesem, a nie jednorazowym wydarzeniem. () Jest sposobem na ustanowienie gbokiej wizi midzy uczniem a nauczycielem, niezbdnej do dalszej praktyki.63 Jeli udzielajcy inicjacji sam mianowa siebie guru lub jest uczniem faszywego guru, moe popeni bd i udzieli przekazu, ktry nie zadziaa.64 Mlinvijayottara-tantra wyszczeglnia pi cech, wystpienie ktrych potwierdza otrzymanie aktipat. S to: (1) rozwinicie si stabilnego oddania do iwy; (2) osignicie sukcesu dziki odmawianiu mantry; (3) zdobycie kontroli nad wszystkimi stworzeniami; (4) skuteczne spenienie wszystkich pragnie; oraz (5) rozwinicie poetyckiej zdolnoci bez adnego wiadomego wysiku ze swej strony, z czym wie si rwnie wewntrzne poznanie treci wszystkich pism.65 Radmai Tigunait dodaje do tego rozwinicie si bezinteresownoci, zanik lku i konstrukcji mylowych, odczucie nieuwarunkowanej bogoci. Dowiadczenie aktipat uznaje za ask bo.66 Czujemy si bezpieczni i chronieni przez Bosko w kadej dziedzinie ycia. Sukces i poraka, strata i zysk wywieraj niewielki wpyw na nasz rwnowag wewntrzn, dlatego, e wiemy, i wiat zewntrzny jest jedynie cienk powok rzeczywistoci.67 Podczas aktipat mona mie silne dowiadczenie mistyczne: sysze wewntrzn muzyk, widzie byski wietlne i czu strumienie energii rozchodzce si po caym ciele.68 Szczeglnie silnym dowiadczeniom 99

aktipat mog towarzyszy wizje: podry midzygalaktycznych odbywanych z ogromn prdkoci, czystej krainy iwy w kolorze niebieskim, zamieszkaej przez niebieskie istoty.69 Mona te dowiadczy wizji wibrujcej energii dwiku sylab-mantr, zniknicia wszystkiego poza wiatem, scen z poprzednich inkarnacji oraz nieograniczonej wiadomoci i poczucia tosamoci wszystkiego. Nierzadko widzi si te kanay ciaa subtelnego oraz podnoszenie si kundalini poprzez akry. Wystpuje te zjawisko synestezji, czyli zlewania si z sob zmysw: widzenia nosem i stop, mwienia kad czci ciaa, przemieszczania si bez stp i chwytania bez rk. Za ostatnie i najwysze dowiadczenie uznaje si wyparcie wiary w to, e jest si ciaem przez wiadomo: Jestem iw.70 Due znaczenie przydaje si te wizji Niebieskiej Pery, bdcej istot kundalini-akti i utosamianej z wizj ostatecznej rzeczywistoci.71

BUDDYZM W buddyzmie indyjskim inicjacja nosi nazw abhiszeki (skt. abhi Reka; tyb. dBang-bsKur, namaszczenie, wywicenie, pokropienie). Sowo to pocztkowo odnosio si do staroindyjskiego obyczaju, w ktrym ojciec ksicia namaszcza swego syna na krla (Taittirya brhma Na I 7.5). Wedug Jana Gondy pierwotny buddyzm przej rozumienie dikszy z tradycji wedyjskiej. Budda akjamuni mia powiedzie, e ten, kto posiada doskona ufno w niego, jest naturalnym synem Bogosawionego Pana (= Buddy), urodzonym z jego ust, co stanowi aluzj do bramina rodzcego si z ust boga Pradapatiego.72 W buddyzmie therawady i mahajany za pewn form abhiszeki mona uzna rytua ordynacji bhikszu czyli upasampad (skt. upasampad, przyjcie). Jest to ceremonia wywicenia na penego mnicha, a zarazem drugi po ramanerze (rma Nera, dcy) i ostatni stopie ordynacji mnisiej. lubowanie bhikszu mona zoy po ukoczeniu 20 roku ycia, a w ceremonii musi wzi udzia co najmniej dziesiciu w peni wywiconych mnichw. lubowa upasampady, podobnie jak lubowa ramanery, nie przyjmuje si na cae ycie i mona je zwrci. W staroytnoci pod koniec ceremonii nowicjusza kpano w wodzie czterech oceanw, co stanowio nawizanie do abhiszeki krla. W pocztkach mahajany sowo abhiszeka oznaczao dziesity, najwyszy stopie (abhi Reka-bhmi) 100

na ciece bodhisattwy (kandydata na budd), poniewa wtedy dziki promieniom wyemanowanym przez buddw, ktre namaszczay bodhisattw stawa si on budd. Dopiero w tantrajanie abhiszeka staa si ceremoni niezalen od ordynacji, utosamion z inicjacj w praktyk, czyli sadhan (sadhna) danego bstwa. W buddyzmie tybetaskim co najmniej od czasw Gampopy (1079-1153) samo przyjcie schronienia traktuje si jako rodzaj inicjacji.73 Natomiast abhiszek uznaje si za przekaz mocy, ktrego celem jest wyposaenie w moc ciaa, mowy i umysu inicjowanego, aby w ten sposb umoliwi mu skuteczn praktyk na ciece. Tantryczna abhiszeka jest poczeniem inwestytury i namaszczenia.74 Inicjowany zostaje wyniesiony na poziom krla Dharmy, tantrycznego bstwa. Daje mu ona prawo do wizualizowania siebie w postaci bstwa, ktre swoim wygldem przypomina wadc: jak on jest ubrane w jedwabie, klejnoty i cenne ozdoby. Wadradhara, najwysze bstwo tantryczne, trzyma w skrzyowanych na piersi rkach insygnia krlewskie: skrzyowane wadry (vajra), bdce tantrycznym odpowiednikiem krlewskiego bera i jabka. Praktyka tantryczna na kadym etapie dawaa poczucie bycia krlem i umoliwiaa przedstawicielom wszystkich warstw spoecznych zyskanie statusu dorwnujcego, a w wypadku uzyskania owiecenia nawet przewyszajcego ten, jaki posiada wadca. Jeeli bowiem krl chcia zyska wtajemniczenie w nauki tantryczne, musia prosi o nauki, tak jak kady inny (jego poddany), nawet jeli tantrycznym guru by przedstawiciel ktrej z najniszych i najbardziej pogardzanych dati w spoeczestwie hinduskim, np. osoba majca kontakt ze zwokami, garbarz itp. Faktycznie, literatura tantrajany dostarcza wielu wiadectw, e osoby z rodzin ksicych staway si praktykujcymi tantrykami, a niektre z nich (jak np. ksiniczka Lakszminkara) udaway obd, aby tylko uwolni si od zwizkw z niereligijn rodzin.75 Sama inicjacja w buddyjskiej tantrze to skomplikowana ceremonia, skadajca si z modlitw, wizualizacji i ofiar. Jej istot jest przekazanie uczniowi przez mistrza bogosawiestwa owieconych istot, aby moga si w nim przejawi jego wasna owiecona natura. Niektrym bardziej skomplikowanym, czsto kilkudniowym inicjacjom, towarzyszy budowanie albo sypanie mandali, oraz wity taniec (tyb. chams). Mandala (skt. ma NBala, koo, krg) przedstawia sob czysty wymiar rzeczywistoci. Jej otoczenie stanowi ognista gra, zapora pomieni, ktra ma na celu spalenie niewiedzy inicjowanego w mandal. Wewntrz niej znajduje si krg wadr, symboli101

zujcych niezmienn natur owieconego umysu. Po nim nastpuje krg omiu pl kremacyjnych, symbolizujcych osiem wiadomoci w szkole jogiczno-filozoficznej jogaara. W kadym polu znajduje si stupa, rzeka, drzewo i medytujcy jogin. W ich wntrzu wida krg lotosw, symbolizujcy odrodzenie si. W samym centrum stoi paac, bdcy waciw mandal. Jest to sanktuarium bstwa, doskonale symetryczny rysunek (jeli mandala jest dwuwymiarowa), z czterema bramami i czterema cianami, skadajcymi si z piciu rnobarwnych warstw, symbolizujcych pi owieconych waciwoci centralnego bstwa (jego pi mdroci),76 ktre oznaczaj przeksztaconych pi skandh (skt. skandha, stos) wizualizujcego mandal jogina. Paac zawiera ponadto bstwa towarzyszce. Gdy mandala przedstawia paac krlewski, wtedy jego mieszkaniec jest stylizowany na akrawartina, wadc doskonaego, ktrego atrybutami jest siedem symboli pomylnoci.77 Paac mandali jest samym ciaem jogina; cztery kty mandali to cztery strony wiata; jej cztery bramy to usta, serce, ppek i otwr Brahmy (skt. brahmarandhra) na szczycie gowy; jej cztery uki to oczy i uszy; osiem supw, na ktrym opiera si paac to ramiona, rce, nogi i uda itd.78 Mandala jest te rodzajem labiryntu, ktry inicjowany musi przej, aby dosta si do centrum mandali i zjednoczy z dominujcym bstwem.79 Przedstawia sob owiecony umys uwolniony od wszystkich przeszkd, tosamo mikro- i makrokosmosu, kompletny przejaw stanu buddy, niwelujcy wszystkie zrnicowania w doskonaym, niedualistycznym stanie owiecenia. Na wzgldnym poziomie jest to instrument umoliwiajcy porozumienie pomidzy zwykym, codziennym poziomem wiadomoci, a jego gbszymi warstwami.80 Inicjacja w tantr, czy to hindusk, czy buddyjsk, jest zawsze inicjacj w mandal danego bstwa, ktrego sadhan ma si praktykowa. Istot inicjacji jest zawizanie zwizku pomidzy uczniem a bstwem, ktre ucielenia guru. Cziegjam Trungpa uzna niczym niezmcone (ang. one-pounted) oddanie dla nauczyciela jako nieoddzielnego od bstwa za warunek sine qua non otrzymania inicjacji.81 Guru wpierw nasyca moc posgi i inne symbole bstwa, przez co oywia je i sprawia, e staj si kanaami dla przekazu owieconych energii. Nastpnie stara si przekaza t energi uczniowi. Inicjacja polega wic na bezporednim przekazie energii od mistrza do ucznia, w poczeniu z odpowiednimi naukami. Szczeglnie skomplikowane s inicjacje tantryczne, ktre (jak np. inicjacja w mandal 102

Kalaakry) mog trwa kilka dni. Wwczas istotne znaczenie posiada sen inicjacyjny, w nocy pomidzy kolejnymi sesjami inicjacji. Guru ma moliwo sprawdzenia, czy umys ucznia zintegrowa si z jego umysem, co ma miejsce wtedy, jeli sny obu s identyczne. Za klasyczn inicjacj tantrajany realizujc motyw mierci i odrodzenia si mona uzna t, ktr od Guhjadniany, dakini pierwotnej mdroci w formie mniszki Kungamo, otrzyma Padmasambhawa na polu kremacyjnym Sandaowego Gaju. Dakini w otoczeniu towarzyszcych jej 32 daki, siedziaa na soneczno-ksiycowym tronie. W rkach trzymaa bbenek Bamaru i czark z czaszki. Dakini, ktra wprowadzia Padmasambhaw do wntrza paacu Guhjadniany, otworzya sobie pier krysztaowym noem; w grnej czci jej ciaa Padmasambhawa ujrza 42 agodne bstwa, a w dolnej czci ciaa 58 gniewnych bstw.82 Nastpnie bstwa pojawiy si w przestrzeni nad nimi, a gdy Padmasambhawa poprosi o udzielenie mu inicjacji, na danie dakini wnikny do jej ciaa. Dakini przeksztacia Padmasambhaw w sylab HUM, a nastpnie pokna j. W swoim brzuchu oczycia zaciemnienia jego umysu, przekazaa mu zewntrzn, wewntrzn oraz tajemn inicjacj, a nastpnie wydalia z siebie przez pochw.83 Wedug Tantry Guhjasamady inicjacja skada si z siedmiu elementw: (1) oczyszczenia miejsca inicjacji poprzez eliminacj demonicznych przeszkd; (2) przygotowania uczniw, narysowania mandali kred, oraz wstpnych modlitw do bstw; (3) gwnego rytuau, ktry zaczyna si od skonstruowania mandali z piciobarwnych nici reprezentujcych piciu buddw, oraz zaproszenia bstw przez mistrza do wejcia do mandali; (4) wprowadzenia uczniw do wntrza mandali, oraz udzielenia im sub-inicjacji: wadry, zwierciada, imienia i dzwonka; (5) zoenia ofiar bstwom i guru; (6) udzielenia uczniom pozwolenia na przywoywanie bstw mandali; oraz (7) odwoania bstw przy pomocy ofiary z ognia.84 Sama inicjacja od najdawniejszych czasw skada si z czterech subinicjacji: (1) wazy, (2) tajemnej, (3) wiedzy-mdroci, oraz (4) sowa. (1) W subinicjacji wazy ucze otrzymuje do wypicia wod. Nawizuje to do tradycji intronizacji ksicia, ktry w dawnej Indii przed objciem tronu kpa si i nakada wie szat. W wielu przekazach mocy (w tym rwnie w omawianej tutaj inicjacji Wadrajogini) ta faza dzieli si na pi subsubinicjacji, zwizanych z picioma rodzinami buddy: (1a) subsubinicjacji wazy, zwizanej z rodzin wadry (vajra), w ktrej 103

mistrz inicjacji ukazuje inicjowanemu wadr z picioma progami, oznaczajc nabycie umiejtnoci przeksztacania gniewu i agresji w mdro podobn do zwierciada (1b) subsubinicjacji korony, zwizanej z rodzin klejnotu (ratna), w ktrej mistrz inicjacji ukazuje inicjowanemu koron z klejnotami mdroci piciu buddw, upowaniajc go do zajcia miejsca w mandali, oraz klejnot, symbolizujcy przeksztacenie dumy w mdro rwnoci (1c) subsubinicjacji wadry, zwizanej z rodzin lotosu (padma), w ktrej mistrz inicjacji ukazuje inicjowanemu wadr z dziewicioma progami; ukazuje mu ponadto lotos, bdcy symbolem umiejtnoci przeksztacania przywizania w mdro rozrniajc (1d) subsubinicjacji dzwonka, zwizanej z rodzin karmy (karma); tutaj mistrz inicjacji ukazuje inicjowanemu dzwonek ( gha NTa), ktrego dwik obwieszcza, e prawda nie napotyka na adne przeszkody. Mistrz inicjacji ukazuje ponadto inicjowanemu miecz, bdcy symbolem umiejtnoci przeksztacania zazdroci w mdro wszechspeniajc (1e) subsubinicjacji imienia, zwizanej z rodzin buddy (tathgata), w ktrej mistrz inicjacji dzwoni nad gow inicjowanego dzwonkiem z przyczepion do niego wadr, a rwnoczenie nadaje mu sekretne imi tantryczne. W ten sposb niejako pasuje ucznia na ksicia koronnego Dharmy; ukazuje mu ponadto zakrzywiony n (kartrrik), bdcy symbolem umiejtnoci przeksztacania niewiedzy we wszechprzenikajc mdro (mdro dharmadhtu) (2) Podczas subinicjacji tajemnej ( guyha) ucze pije nektar (am Pta) z czarki z czaszki, dziki czemu jego umys czy si z umysem mistrza inicjacji i umysem bstwa (3) Podczas subinicjacji wiedzy-mdroci (praja-jna) ucze zaczyna dowiadcza wielkiej bogoci (mahsukha), bdcej nierozdzielnoci bogoci i pustki (nyat) (4) W kocu podczas subinicjacji sowa zwanej rwnie inicjacj takoci (tathat), ucze otrzymuje od mistrza inicjacji przekaz mantry danego bstwa.85 Inicjacja bez mantry nie upowania do praktykowania sadhany bstwa i moe by traktowana wycznie jako bogosawiestwo.86 O tym, e inicjacja moe da percepcj owiecenia, wiadczy fragment jednego z wierszy Milarepy.87 Inicjacja to jeden z trzech elementw niezbdnych do praktyki tantrycznej. Dwa pozostae to: czytany przekaz (tyb. rLung) sadhany danego bstwa, 104

oraz wyjanienia do medytacji (khrid). Ich otrzymanie jest rwnoznaczne ze zgod na praktykowanie przez inicjowanego sadhany danego bstwa i recytowanie jego mantry. Ponadto sadhaka jest zobowizany do przestrzegania tantrycznych lubowa (skt. samaya), oraz praktykowania fazy rozwojowej i fazy speniajcej sadhany, do ktrej inicjacj otrzyma. Struktura tej praktyki odpowiada strukturze inicjacji: po pocztkowym rozpuszczeniu caego wiata wcznie z wasnym ciaem w unjat (nyat) czyli pustk, wizualizuje si wasne ciao w postaci osobistego bstwa czyli jidama (tyb. yid-dam, bstwo medytacyjne). Bstwo to mona te wyobraa sobie nad gow, albo przed sob. Pniej wizualizuje si wiato pynce od buddw jako bogosawiestwo,88 odmawia mantr, a w kocu ponownie rozpuszcza wszystko w unjat i medytuje, e natur umysu, a zarazem ostateczn rzeczywistoci, jest unjata. Sutra Mahawairoany wymienia pi poziomw inicjacji: (1) Pi sfer, czyli uwiadomienie sobie istnienia mandali poprzez patrzenie na ni; (2) Ustanowienie zwizku z naukami ezoterycznymi i konkretnym bstwem mandali poprzez rzucenie na mandal gazki anyu; (3) inicjacj mantry, w ktrej otrzymuje si pozwolenie na praktyk mantry i mudry (skt. mudr, gest rki) danego bstwa; (4) Przekaz Dharmy, w ktrej inicjowany otrzymuje tajemne mantry i mudry; ich praktyka umoliwi mu nawizanie kontaktu z lini przekazu nauk i przebudzenie najgbszych poziomw umysu; oraz (5) inicjacja z umysu do umysu czyli bezporedni, intuicyjny przekaz nauk, oparty na wyjtkowym zwizku guru i ucznia.89 Celem wszystkich rytuaw tantrycznych jest osignicie owiecenia, a to realizuje si poprzez przebywanie umysu w stanie niedualistycznej kontemplacji (nazywanej w naukach dzogczien90 pierwotnym lub naturalnym stanem). W tym stanie czystej i nagiej, pierwotnej obecnoci zanikaj rnice podmiotowo-przedmiotowe, a umys postrzega tako wasnego istnienia. O waciwej kontemplacji mona jednak mwi dopiero wtedy, gdy otrzymao si wprowadzenie do pierwotnego stanu od kogo, kto w nim przebywa: jest to podobnie jak w dzenie czy tantrze bezporedni przekaz z umysu do umysu. Zaawansowany kontemplatyk potrafi na yczenie wej w stan kontemplacji, podobnie jak dowiadczony szaman jest w stanie w kadej chwili wej w ekstaz. Na cise zwizki tantrycznej inicjacji buddyjskiej z koronacj na indyjskiego wadc zwrci uwag Ronald Davidson. W jego przekonaniu tantrajana stanowia prb sakralizacji wiata redniowiecznego, a buddyzm 105

peni w nim rol transformacji politycznych paradygmatw w wehikuy sanktyfikacji,91 czyli sakralizowa socjopolityczne rodowisko. Tantrajana bya wic znan z puran i innych rde buddyjsk wersj wczesnoredniowiecznej feudalizacji bstwa, i zastosowanej do cieki buddyjskiej.92 Zauway m.in. podobiestwo cytowanej powyej ceremonii koronacji ksicia na krla, znanego z puran i Ramajany do ceremonii inicjacyjnej w tantrajanie.93 W najbardziej przekonujcy sposb pokazuje to tekst Vajrap Nyabhi Reka-mahtantra, w ktrym czytamy: Teraz, posiadaczu wadry, ta Dharma wadry zostaa [ci] wyjaniona. Wszyscy Buddowie woyli ci do rk wadr powsta z medytacji. Odtd wszystkie istniejce w wiecie magiczne umiejtnoci Wadrapaniego s twoje. Do ciebie naley okieznanie tych nieznonych istot szkodzcych Dharmie i zabicie tych, ktrych dotkn gniew. Wanie dlatego przewodnicy wiata dali ci wadr. W ten sam sposb, w jaki jest koronowany wadca wiata (cakravartin), ty zostae konsekrowany diamentowym (vajra) intelektem, aby sta si krlem Dharmy.94 Po inicjacji jogin staje si kim wicej od zwykego wadcy, majcego fizyczn wadz nad swoimi wasalami, staje si bowiem krlem wiata, doskonaym wadc wszystkich istot, pierwotnym, transcendentalnym budd. W dzogczien naukach praktykowanych zarwno w szkoach tantry buddyjskiej, jak i niezalenie od nich inicjacja jest maksymalnie uproszczona: moe to by przekaz symboliczny (np. za pomoc krysztau lub zwierciada, oznaczajcych pierwotny stan), ustny przekaz nauk czy bezporedni przekaz pierwotnego stanu (przy pomocy sylaby HUNG).95 Powszechnie uwaa si, e samo przebywanie w obecnoci zrealizowanego mistrza jest ju inicjacj, poniewa przekaz dokonuje si wwczas spontanicznie.96 Aby jednak mogo do niego doj, ucze musi by na niego przygotowany: musi by otwarty, a jego umys musi by w wystarczajcym stopniu oczyszczony.97

106

PRZYPISY Celowo nie uywam powszechnie stosowanego, ale bdnego terminu hinduizm czyli filozofia hinduska. Sami hindusi, pytani o to, jak okrelaj swoj religi, uywaj terminw: var Nrama dharma (Zasada stanw spoecznych i okresw ycia), co wie si z urodzeniem (var Na) i czterema okresami ycia (rama), lub santana dharma (Odwieczna zasada prawoci). 2 Na jej temat zob. M. Czerniak-Drodowicz, Jtakarman: Indyjska ceremonia narodzin, Wydawnictwo Naukowe Ksigarnia Akademicka, Krakw 1998. 3 A. ugowski, Sanskara, w: T. Herrman, J. Jurewicz, B.J. Koc, A. ugowski, May sownik klasycznej myli indyjskiej, Semper, Warszawa 1992, s. 91-92. Na temat ceremonii zwizanych ze mierci zob. R.C. Prasad, The Sraddha (The Hindu Book of the Dead: A Treatise on the Sraddha Ceremonie), Motilal Banarsidass, Delhi 1997. 4 C. Olson, The existential, social, and cosmic significance of the Upanayana rite, Numen, 24 (1977), s. 153. Kolor ty jest zwizany z wodami podowymi, poudniem i demonami, a poudnie w mitycznej geografii uznaje si za rejon udrw i krlestwo wadcy mierci, Jamy. Jak pisa Raj Bali Pandey: Z urodzenia kady [czowiek] jest udr, po odbyciu upanajany jest zwany powtrnie urodzonym, dziki czytaniu Wed staje si wipr (vipra), a po urzeczywistnieniu brahmana, osiga status brahmana. R.B. Pandey, Hindu Samsakaras, Motilal Banarsidass, New Delhi 1969, s. 30, cyt. w: C. Olson, The existential, social, and cosmic significance of the Upanayana rite, s. 155. 5 Tame, s. 158. Wg atapatha brhma Na (XI 2.1.1) czowiek rodzi si trzy razy: po raz pierwszy z rodzicw, drugi raz wtedy, gdy skada ofiar wedyjsk, a trzeci raz, gdy w chwili mierci umiera i odradza si w ogniu. J. Eggeling (t.), The atapatha-brhma Na according to the text of the Mdhyandina School, Motilal Banarsidass, Delhi 1988, t. 5, s. 23-24. 6 J. Eggeling (t.), atapatha-brhma Na, t. 3, s. 360. 7 P. Olivelle, Rites of Passage: Hindu Rites, w: M. Eliade (gen. red.), The Encyclopedia of Religion, Macmillan, New York 1987, t. 12, s. 391. A. Bharati, The Tantric Tradition, Rider, London 1992, s. 195. 8 C. Olson, The existential, social, and cosmic significance of the Upanayana rite, s. 155. 9 Autor hasa Upanayana (w: J. Bowker [red.], The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press, Oxford 1999, s. 1007), pisa, e inicjacj otrzymywano w wieku 14 lat. Jednak zarwno Manu (II 36), pastamba Dharmasutra
1

107

(I 1.1.19), Gautama Dharmastra (I 11), jak i J. Jolly podaj prawidowo, e waijw inicjuje si w wieku 12 lat. Por. Manu Swajambhuwa, Manusmryti czyli traktat o zacnoci, PIW, Warszawa 1985, s. 49. G. Bhler (t.), The Sacred Laws of the ryas as taught in the schools of pastamba, Gautama, Vasish Tha and Baudhyana, Motilal Banarsidass, t. 1, Delhi 1984, s. 3; t. 2, Delhi 1986, s. 176; J. Jolly, Initiation (Hindu), w: J. Hastings (red.), Encyclopaedia of Religion and Ethics, vol. 7, Charles Scribners Sons, New York 1914, s. 323. 10 Skra czarnej antylopy symbolizuje cze oddawan przez braminw, kultur wedyjsk i wito; jest te utosamiona z ofiar (atapatha brhma Na VI 4.1.6, t. 3, s. 215) i inicjacj (atapatha brhma Na VI 2.2.39; t. 3, s. 185-186). Por. J. Gonda, DkR, w: tene, Change and continuity in Indian Religion, Mouton & Co, London 1965, s. 410. 11 Manu II 41-45; Manu Swajambhuwa, Manusmryti, s. 49-50. Por. C. Olson, The existential, social, and cosmic significance of the Upanayana rite, s. 156. 12 Haso Upanayana, w: J. Bowker (red.),The Oxford Dictionary of World Religions, s. 1007. 13 Aitareya brhma Na I 3, A.B. Keith (t.), Rigveda Brahmanas: The itareya and Kau Rtaki brhma Nas of the Rigveda, Harvard University Press, Cambridge, Mass., 1920, s. 108. 14 atapatha brhma Na VII 3.1.12, J. Eggeling (t.), The atapatha-brhma Na, t. 3, s. 344-345. 15 Rozdzia I 1.1.4, tame, t. 1, s. 4. 16 Rozdzia III 1.1.8, tame, t. 2, s. 4. Eliade podaje bdnie to miejsce jako I 1.8 (Por. jego Kowale i alchemicy, Aletheia, Warszawa 1993, s. 124). Tekst atapatha brahmany jest niejasny, poniewa z jednej strony stwierdza, e o ile bogowie s niemiertelni, jako e w swej najgbszej duszy dysponuj niemiertelnym elementem, czyli pochodzcym od Agni ogniem, bdcym w istocie oddechem ywotnym, to on (ofiarnik? asura?) nie ma moliwoci osignicia niemiertelnoci (II 1.4.9, t. 1, s. 295). Z drugiej strony czytamy jednak, e dziki roznieceniu wewntrznego ognia (tapas) nie tylko zwycia si tego, kto go nie roznieci (np. asur), ale take staje si niemiertelny (II 2.2.14, s. 311). Podobne stwierdzenie znajduje si w innej brahmanie: Bogowie osi gnli swj stan boskoci przez umartwienia (tapas) (Taittirya-brhma Na III 12.3.1, w: M. Eliade, Joga: Niemiertelno i wolno, PWN, Warszawa 1984, s. 126). Aby pogodzi sprzecznoci atapatha brahmany naley wiedzie, e wedug powstaych wczeniej ksig (knda), bogowie nie byli niemiertelni z natury; na rwni z demonicznymi asurami powstali z Pradapatiego, a stali si niemiertelni z aski Agniego, bo tylko on by niemiertelny z natury (atapatha brhma Na II 2.2.8, s. 310). W kocowych wersach 10 kandy atapatha brhma Na (X 6.4.1-2, t. 4, s. 400) powstaych w czasach Upaniszad, pojawiaj si pogldy, ktre internalizuj purusz w ciele czowieka, nazywaj go prawdziwym brahmanem i jani.

108

Jednak nawet one nie wspominaj o niemiertelnoci; obiecuj tylko osignicie tej jani po mierci. Ofiarnik nie osiga wic niemiertelnoci poprzez utosamienie si z bogami. Idea tosamoci atmana i brahmana w brahmanach jeszcze nie wystpuje. Mona, oczywicie, przytoczy jeszcze inny fragment tekstu, ktry mwi, e ogie jest brahmanem, tosamym z prawd (atapatha brhma Na II 1.4.10, t. 1, s. 296), ale w tym wypadku nie chodzi o wewntrzny, lecz ofiarny ogie. A pny fragment brahmany stwierdza kategorycznie: do niebiaskiego wiata odeszlimy, my, bogowie, stalimy si niemiertelni (atapatha brhma Na IX 3.3.14, t. 4, s. 220; podkr. J.S.). 17 atapatha brhma Na III 2.1.17, J. Eggeling (t.), The atapatha-brhma Na, t. 2, s. 29. 18 A. ugowski, Gajatri, w: T. Herrman, J. Jurewicz, B.J. Koc, A. ugowski, May sownik klasycznej myli indyjskiej, s. 35. 19 Manu II 40; Manu Swajambhuwa, Manusmryti, s. 49. Wg Manu (II 38) maksymalny wiek, w jakim mona byo otrzyma inicjacj i przyswoi sobie wersety inicjacyjne wynosi: w przypadku braminw 16 lat, kszatrijw 20 lat, a waijw 24 lata. Pozostaje natomiast niejasne, czy wratjowie byli Ariami, czy nie. Por. C. Olson, The existential, social, and cosmic significance of the Upanayana rite, s. 157. 20 Pomidzy mem a on nie ma adnego podziau, poniewa od czasu maestwa ceremonie religijne wykonuj wsplnie (pastamba Dharmasutra II 6.14.16-17), w: G. Bhler (t.), The Sacred Laws of the ryas..., t. 1, s. 136-137. 21 Nota bene Mahbhrata (XII 66.7) nazywa okres ycia wanaprasthy mianem stadium dikszy (dkRrama). J. Gonda, DkR, s. 383. Por. K.M. Ganguli (t.), The Mahbhrata of Krishna-Dvaipayana Vyasa, vol. 8, Munishiram Manoharlal, Delhi 1991, s. 143. 22 Przedmioty te wymienia Baudhyana Dharmastra (II 10.17.32-36), w: G. Bhler (t.), The Sacred Laws of the ryas..., t. 2, s. 277. Wg Baudhyana Dharmastra (II 10.18.45) sanjasin moe mie jedn lask lub trzy kije (s. 279). 23 Termin dkR (konsekracja) pochodzi od rdzenia dakR (by w stanie, pasowa). D.J. Hoens, Initiation in later Hinduism according to Tantric Texts, w: C.J. Bleeker (red.), Initiation: Contributions to the Theme of the Study-Conference of the International Association for the History of Religions held at Strasburg, September 17th to 22nd 1964, E.J. Brill, Leiden 1965, s. 71. 24 Atharva-veda Sa Xhit XI 5.3, W.D. Whitney (t. i kom.), Atharva-veda Sa Xhit, Harvard University, Cambridge, Mass., 1905, t. 2, s. 636. 25 P. Olivelle, Rites of Passage, s. 389. 26 J. Gonda, DkR, s. 336-337. 27 Mu NBakopani Rad II 1.5-6, M. Kudelska (t.), Upaniszady, Oficyna Literacka, Krakw 1999, s. 342. 28 B Phadra Nyakopani Rad III 9.23, tame, s. 121.

109

N.N. Law, Ancient Hindu Coronation and Allied Ceremonials, Indian Antiquary, 48 (1919), s. 84-95, w: R.M. Davidson, Indian Esoteric Buddhism: A Social History of the Tantric Movement, Delhi 2004, s. 123. 30 C. Elliot, Hinduism and Buddhism, London 1921, t. 2, s. 285, cyt. w: N.N. Bhattacharyya, History of the Tantric Religion: An Historical, Ritualistic and Philosophical Study, Manohar, New Delhi 1999, s. 43. 31 P. Olivelle, Rites of Passage, s. 389-391; A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 192. 32 J. Gonda, DkR, s. 435-437. 33 N.N. Bhattacharyya, History of the Tantric Religion, s. 144. 34 Spanda pradpik III 7, cyt. w: S. Kripananda, The Sacred Power: A Seekers Guide to Kundalini, Syda Foundation, South Fallsburg 1995, s. 33. 35 G. Feuerstein, Encyclopedic Dictionary of Yoga, Unwin, London 1990, s. 99. 36 R.K. Rai (wyd. i t.), Kulr Nava Tantra, Prachya Prakashan, Varanasi 1999, s. 213, rozdzia XIII 57. 37 Tame, s. 224, rozdzia XIV 11. Por. J. Gonda, DkR, s. 444. 38 A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 196. Kilka dbe trawy otrzymanych podczas inicjacji powinni rwnie trzyma pod poduszk w nocy ci tantrycy buddyjscy, ktrzy otrzymuj co najmniej dwudniow inicjacj, np. inicjacj Kalaakry. Powinni rwnie stara si zapamita sny. 39 Jayadratha-ymala wymienia 25 (J. Gonda, DkR, s. 443), a Mantramahr Nava ponad 200 rodzajw dikszy (A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 197). 40 R.K. Rai (wyd. i t.), Kulr Nava Tantra, s. 228, rozdzia XIV 40-41. 41 D.J. Hoens, Initiation in later Hinduism according to Tantric Texts, s. 76. Z kolei Radmani Tigunait wyszczeglnia dwa podstawowe rodzaje dikszy: wielk (mah) i stopniow (krama). Wielka inicjacja umoliwia usunicie subtelnych przeszkd, na jakie napotyka zaawansowany inicjowany poprzez wprowadzenie go w stan niemylenia; dziki nim przepyw energii kundalini staje si atwiejszy. Jest ona przekazywana nielicznym, ktrzy bd podtrzymywa cigo linii przekazu. Z kolei inicjacja stopniowa moe by przekazywana wielokrotnie, w miar rozwoju ucznia i ma na celu stopniowe rozbudzenie kundalini (P. Rajmani Tigunait, Mantry: Sowa mocy, Wydawnictwo Limbus, Bydgoszcz 2004, s. 171-174). 42 Tame, s. 76-78. D.B. Sensharma, The Philosophy of Sdhana: With Special Reference to the Trika Philosophy of Kashmir, State University of New York Press, Albany 1990, s. 100; J. Bowker (red.), The Oxford Dictionary of World Religions, s. 283-284. 43 J. Gonda, DkR, s. 443. Jej synonimem jest Xbhav-dkR (inicjacja dokonana przez samego iw), ktrej rezultatem jest natychmiastowe urzeczywistnienie (A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 156-157, 190-191). 44 R.K. Rai (wyd. i t.), Kulr Nava Tantra, s. 231, rozdzia XIV 64. 45 S. Kripananda, The Sacred Power, s. 33.

29

110

Dochodzi do tego nie tylko podczas vedha-dkR, ale rwnie var Na-dkR (inicjacji liter) oraz kal-dkR (inicjacji liczb), w ktrych poszczeglnym czciom ciaa zostaj przypisane odpowiednie litery i liczby. D.J. Hoens, Initiation in later Hinduism according to Tantric Texts, s. 79. 47 D.J. Hoens, tame. 48 P.E. Muller-Ortega, Shaktipat: The Initiatory Descent of Power, w: D.R. Brooks et al (red.), Meditation Revolution: A History and Theology of the Siddha Yoga Lineage, Motilal Banarsidass, Delhi 2000, 440-441. 49 Tame, s. 407. 50 Tame, s. 431. 51 D.B. Sensharma, The Philosophy of Sdhana, s. 90-92. 52 W ten sposb koreaski mistrz son Ko Bong udzieli przekazu Seung Sahnowi i pasowa go na patriarch buddyzmu w Korei. Por. Strzepujc popi na Budd: Nauki Mistrza Zenu Seung Sahna, zebra i opublikowa S. Mitchell, masz. pow., brak miejsca i roku wydania, s. 101-102. 53 J. Gonda, DkR, s. 431. 54 Wymienione rodzaje dikszy podaje anaivagurudevapaddhati, rozdzia III 16 (D.J. Hoens, Initiation in later Hinduism according to Tantric Texts, s. 74-75). 55 Np. Jogananda dotykajc stp swego guru Juktewara Giri, dowiadcza subtelnego prdu. Najbardziej znane przykady wprowadzania ucznia w dowiadczenie pierwotnej natury przez dotyk, to inicjacja Wiwekanandy przez Ramakriszn, Joganandy przez Juktewara Giri czy Motowiowa przez w. Serafina z Sarowa (Serafin Sarowski, Ogie Ducha witego: Rozmowa w. Serafina z Sarowa z Mikoajem Aleksandrowiczem Motowiowym, Orthdruk, Biaystok 1992, s. 32-33). Dotknicie rk czoa Swamiego Ramy przez jego guru Bengali Bab wprowadzio go w trwajcy dziewi godzin odmienny stan wiadomoci (Swami Rama, yjc wrd himalajskich mistrzw, Limbus, Bydgoszcz 2000, s. 364). Metod przekazu wyszej energii (baraka) z umysu do umysu stosowa te Gurdijew, ale nigdy si na ten temat nie wypowiada (J.G. Bennett, Gurdjieff: Making of a New World, Harper & Row, New York 1976, s. 119). Take Rumi posiada rzadk umiejtno przekazywania dowiadcze mistycznych tym, ktrzy osignli pewien stopie rozwoju duchowego. Niekiedy odbywao si podczas wsplnego wykonania praktyk medytacyjnych (tajjali) (I. Shah, The Sufis, Octagon Press, London 1989, s. 128). Mona z grubsza zaoy, e aktipat(a) jest odpowiednikiem sufickiej baraka. 56 A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 190. 57 P. Rajmani Tigunait, Mantry, s. 182. 58 M. Scott, Kundalini in the Physical World, Arkana, London 1989, s. 183. 59 A. Bharati, The Tantric Tradition, s. 190. 60 S. Durgananda, To See the World Full of Saints: The History of Siddha Yoga as a Contemporary Movement, w: D.R. Brooks et al, Meditational Revolution, s. 106.
46

111

S. Muktananda, Guru, Trzecie Oko, 1987, nr 8, s. 21. Muktananda uwaa, e nauczyciele indyjscy (iwaiccy, Ramakriszna i inni) nie maj monopolu na przekazywanie aktipat i e rwnie Jezus Chrystus i Franciszek z Asyu przekazywali moc aktipat. Warto zauway, e w indyjskiej i tybetaskiej tantrze buddyjskiej na inicjacj czekano p roku, bez pewnoci, e guru jej udzieli; Chgyam Trungpa, Podr bez celu: Tantryczna droga Buddy, masz. pow., brak miejsca i roku wydania, s. 84. 62 P. Rajmani Tigunait, Mantry, s. 86. 63 Tame, .s 90. 64 Tame, s. 92. 65 D.B. Sensharma, The Philosophy of Sdhana, s. 93. 66 P. Rajmani Tigunait, Mantry, s. 166-169. 67 Tame, s. 175. 68 S. Kripananda, Sacred Power, s. 50. 69 Wedug Muktanandy wizja niebieskiego wiata posiada kluczowe znaczenie w siddha-jodze, zapowiada bowiem ujrzenie Niebieskiej Pery jako postaci Bstwa, co uwaa za niezbdne dla osignicia realizacji. Wedug niego Bg istnieje jako Niebieska Pera, a Bogini Nilewari jest byszczcym niebieskim wiatem wielkoci drobnego ziarenka. Ta Pera jest ywa i porusza si szybciej od wiata. Odnonie tego zob. C.S.J. White, Swmi Muktnanda and the Enlightenment through akti-Pat, History of Religions, 13 (1973/1974), s. 320-322. 70 S. Muktananda, Play of Consciousness (Chitshakti Vilas), Syda Foundation, South Fallsburg 1988, zw. s. 177. Klasyczn pozycj szczegowo opisujc przebudzenie si kundalini u jogina (nie zwizanego z iwaizmem) pozostaje autobiografia Gopi Kriszny (Gopi Krishna, Kundalini: the evolutionary energy in man, Shambala, Boulder 1971). 71 D.R. Brooks, C.R. Bailly, Ku NBalin: Awakening the Divinity Within, w: D.R. Brooks (red.), Meditational Revolution, s. 494-495. Artyku ten zawiera liczne opisy dowiadcze przebudzenia kundalini. Zob. te wyej, przyp. 55. 72 J. Gonda, DkR, s. 316. Gonda jednak bdnie powouje si przy tym na Samjutta-nikaj (II 121) i wkada te sowa w usta Mahakajapy, jednego z gwnych uczniw Buddy akjamuniego. Jednak ani we wskazanym przez Gond miejscu, ani w adnym innym fragmencie wspomnianej nikaji nie udao mi si znale tego cytatu. Por. The Book of Kindred Sayings (Sa Xyutta-nikya) or Grouped Suttas, Part II, Pali Text Society, London 1982, s. 86. Cytowany tekst pochodzi natomiast z Agaa Sutta (9), stanowicej cz Dgha-nikya III 84, w: M. Walsh (t.), Thus Have I Heard: The Long Discourses of the Buddha, Wisdom Publications, London 1987, s. 409. Gonda ponadto uzna za wtpliwy pogld E. Conze (Buddhism, its essence and development, Oxford 1953, s. 180-181), ktry dostrzeg w inicjacji tantrycznej staroytny rytua intronizacji ksicia koronnego,

61

112

chocia co wynika chociaby z powyszego nie zgasza zastrzee co do archaicznoci owego rytuau (J. Gonda, DkR, s. 439). 73 sGam-po-pa, The Jewel Ornament of Liberation, Praja Press, Boulder 1981, s.103-104. 74 G. Tucci, The Religions of Tibet, University of California Press, Berkeley 1988, s. 57. 75 ri Abhayadatta, ywoty 84 mahasiddhw: Pieni i opowieci o osiemdziesiciu czterech buddyjskich siddhach, Lwach Buddy, Mistrzach Mahamudry, Krakw [1989], s. 296; K. Dowman (t.), Masters of mahmudr: Songs and Histories of the Eight-Four Buddhist Siddhas, State University of New York Press, Albany 1985, s. 372-373. 76 Pi mdroci (paca-jna) to pi wrodzonych funkcji natury buddy, bdcych przeksztaconymi picioma skandhami. Pi skandh to: ciao fizyczne, uczucia, percepcja, elementy wolicjonalne, oraz wiadomo. Pi mdroci to: (1) mdro pierwotnej sfery dharm (dharmadhtu-jna), (2) mdro zwierciadlana (dara-jna), (3) mdro rwnoci (samat-jna), (4) mdro rnicujca (pratyavekRana-jna), oraz (5) mdro wszechspeniajca (k Ptynu RThana-jna). 77 G. Tucci, The Theory and Practice of the Mandala: With special reference to the modern psychology of the subconscious, Samuel Weiser, New York 1978, s. 37-43. Tych siedem symboli pomylnoci to: (1) 1000-szprychowe koo Dharmy (dharmacakra) (2) so, (3) ko, (4) klejnot (ma Ni-ratna), (5) ona, (6) wdz i (7) genera. Zdaniem L.A. Waddella, symbole te wywodz si ze rde indo-asyryjskich. Za posiadaczy siedmiu wielkich skarbw Rigweda (5.1.5; 6.74.1) uzna Agniego i Soma-Rudr. Por. L.A. Waddell, Jewel (Buddhist), w: J. Hastings (red.), Encyclopaedia of Religion and Ethics, t. 7, s. 553-554. 78 A. Wayman, Symbolism of the Ma NBala-Palace, w: tene, The Buddhist Tantras: Light on Indo-Tibetan Esotericism, Routledge & Kegan Paul, London 1974, s. 87-88. 79 E.D. Sanders, Buddhist Ma NBalas, w: M. Eliade (gen. red.), The Encyclopedia of Religion, t. 9, s. 155-156. 80 J. Blofeld, The Way of Power: A Practical Guide to the Tantric Mysticism of Tibet, George Allen and Unwin, London 1970, s. 97. 81 Chgyam Trungpa, Heart of the Buddha, Shambala Publications, Boston 1991, s. 152. 82 Chodzi o 100 bstw pojawiajcych si w Tybetaskiej ksidze zmarych. Ich dokadny opis znajduje si w: J. Sieradzan (t. i red.), Buddyjska wizja mierci i umierania, Wyd. T.T., Krakw 1997, s. 57-81. 83 Anagarika Govinda, Podstawy mistyki tybetaskiej, t. 2, Szczecin 1986, s. 91-92. Opis Rigdzin Dpa, jednej z inicjacji w szkole ningma, mona znale, w: Tulku Thondup Rinpocze, Ukryte nauki Tybetu: Wyjanienia dotyczce tradycji term

113

buddyjskiej szkoy Ningma, Wydawnictwo Mandala, Warszawa 1998, s. 163-167. 84 A. Wayman, Esoteric Buddhism, w: M. Eliade (gen. red.), The Encyclopedia of Religion, t. 2, s. 480. 85 Tame, s. 153-156. 86 W istocie wiele inicjacji, jakie lamowie tybetascy przekazuj na Zachodzie, posiada wanie charakter bogosawiestwa. Przyczyna tego ley w tym, e inicjacje do wyszych klas tantry s zazwyczaj obwarowane szeregiem zobowiza, obligujcych tantryka np. do codziennego powtarzania mantry danego bstwa a do mierci. Uwaa si, e zamanie tego typu lubowania tantrycznego (skt. samaya) prowadzi do powanych konsekwencji dla inicjujcego lub dla inicjowanego i moe skoczy si cik chorob. amanie zoonych lubowa ma by do powszechne wrd ludzi Zachodu. Dotyczy to nie tylko przerywania cigoci praktyki, ale take opowiadania inicjacyjnych sekretw osobom nieinicjowanym. 87 Najwikszy tybetaski jogin i poeta Milarepa (1040-1123) uwaa, e ta subinicjacja umoliwia percepcj ostatecznej Rzeczywistoci, jak w mahajanie uosabia trikaja. Trikaja (trikya) to trzy wymiary istnienia owieconej istoty: ciao rzeczywistoci (dharmakya), ciao bogoci (sa Xbhogakya) i ciao przejawienia (nirma Nkya). Jak pisa: Wskutek rozpoznania czterech cia symbolicznie wyraonych w czwartej [sub]inicjacji: sowa, stanem twarz w twarz z jednoci trzech cia. Karma Mipham Zangpo, J. Sieradzan (t.), Tajemna wyprawa Milarepy: Wyboru dokonano ze rde ustnej tradycji Milarepy, Yungdrung Publishing, Krakw, w Roku Ziemnego Tygrysa [1998], s. 182; Kunga Rimpoche, B. Cutillo (t.), Miraculous Journey: Further Stories and Songs of Milarepa, Yogin, Poet, and Teacher of Tibet, Lotsawa, Novato 1986, s. 195. 88 Wiara w oczyszczajcy, nioscy bogosawiestwo, charakter wiata pyncego od buddw, wywodzi si prawdopodobnie z idei boskoci promieni sonecznych, ktra pojawia si w atapatha brhma Na (III 9.2.12). J. Eggeling (t.), The atapatha-brhma Na, t. 2, s. 244. Tekst nazywa soce celem ostatecznym (atapatha-brhma Na I 9.3.15, t. 1, s. 271). W mahajanie za cel ostateczny uznaje si realizacj natury buddy, a Budd rwnie porwnuje si do soca. Np. Sukhawati, czyst krain solarnego buddy Amitabhy, sytuuje si na zachodzie, a wic tam, gdzie wg atapatha-brhma Na (III 2.3.18) przebywa soce Sawitri (t. 2, s. 50). 89 W japoskiej szkole ezoterycznej ingon, w klasztorze na grze Koja, przekazywano zaawansowan inicjacj dla kapanw ingon z kilkudziesicioletnim staem, ktrzy wczeniej musieli sprosta dyspucie filozoficznej. Jej szczegy skrywa jednak mrok tajemnicy. Por. T. Yamasaki, Shingon: Japanese Esoteric Buddhism, Shambala, Boston 1988, s. 176-177. 90 Nauki dzogczien uznaje si w tybetaskiej szkole ningma za koron i szczyt cieki tantrycznej. Odnonie dzogczien zob. np. Namkhai Norbu, Crystal and

114

the Way of Light: Sutra, Tantra and Dzogchen, Arkana, Boston 1986, oraz polskie tumaczenie: Namkhai Norbu, Kryszta i cieka wiata: Sutra, tantra i dzogczen, Wydawnictwo A, Krakw 2001. 91 R.M. Davidson, Indian Esoteric Buddhism, s. 5. 92 Tame, s. 121. 93 Tame. s. 123-131. Por. wyej, przyp. 29. 94 Cyt. tame, s. 126. 95 Namkhai Norbu Rinpocze, Nauki dzogczen: Wykady z odzi (1992), masz. pow., Krakw 1994, s. 31-38. 96 Takiego przekazu mia dowiadczy Czime Rinpocze, lama z karma kagju. Jego mistrz kaza mu usi w kcie, a nastpnie przez dugi czas przyjmowa interesantw. W tym czasie nie odezwa si do niego ani razu. Po kilku godzinach powiedzia mu, e moe sobie pj. Czime poczu si uraony. Po pewnym czasie stwierdzi jednak, e dowiadcza subtelnej i klarownej wiadomoci (ustna informacja). 97 Zob. mj tekst Ryty przejcia i inicjacje, niegdy i teraz, wyej s. 11-52.

115