MIKA WALTARI cztery zmierzchy

Tytu oryginau Nelj pivnlaskua

(C) Mika Waltari 1949

Przeoya Kazimiera Manowska

Pastwowy Instytut Wydawniczy

PIERWSZY ZMIERZCH

Tak si zoyo, e przez wiele lat musiaem zajmowa si fabrykacj

gwodzi rnego rodzaju, nie wyczajc trumiennych. Ten ciki i mudny zawd strasznie mi obrzyd, cho mnie i mojej rodzinie zapewnia cakiem dostatni egzystencj. Wic przed nadejciem zimy zrezygnowaem z tego interesu, zostawiajc innym borykanie si z gwodziami, potrzebnymi czy nie (i tymi do trumien), sam za zaczem si rozglda za czym, co sprawioby mi wiksz satysfakcj. Rozporzdzaem ca mas poytecznych i zbdnych, wesoych i smutnych, nudnych i ciekawych ksiek. Miaem rwnie wspania kolekcj obrazw o caej gamie barw, ktre chtnie podziwiaem: pejzae, martwa natura, portrety. W mym gabinecie pyszni si na pododze gruby chiski dywan, a na jego niebieskim tle przycigay wzrok kwiaty ciepej barwy. W gabinecie zim nie byo chodno ani latem gorco, miaem dobr on, udan crk, ktra hodowaa krliki, i wiernego psa, co nocami strzeg domu. I mimo wszystko pod koniec zimy ogarna mnie gboka depresja. Od czasu gdy rzuciem gwodzie, nawet ksiki nie sprawiay mi ju radoci. Znudziy mnie te stale te same obrazy, a kwiaty na dywanie nie nciy ju moich oczu. Poza tym spostrzegem, e crka jest z natury uparta, ona czasem wybuchowa, a pies leniwy. Liczne grono przyjaci przychodzio do nas wieczorami po teatrze czy klubie, by pogawdzi i popiewa, ale ich dowcipne dysputy i piewy nie bawiy mnie ju tak jak kiedy ani przynoszone przez nich trunki nie uderzay do gowy tak
-2-

sodko jak dawniej, tylko zostawiay gorycz w ustach. Dlatego porzucaem wesoe grono i szedem spa, lecz gdy wygodnie leaem w mikkiej pocieli, na prno przyzywaem sen; czuwaem nasuchujc haasu, miechu i pieww, jakie dochodziy do mnie zza ciany, obojtny, jak gdybym zay trucizn. Tak nadszed marzec i ktrego dnia soce przygrzao jak wcieke i re zacza topnie, a ktrego wieczora okna zbkitniay od mych modzieczych marze. Przerzucaem papiery szukajc kwitu podatkowego, ktry si gdzie zawieruszy, cho wszystko, jak na fabrykanta gwodzi przystao, miaem uporzdkowane. Ta historia z kwitem rozgniewaa mnie okropnie, bo przecie bez oporu paciem cikie podatki, z kolei za myl o podatkach wyprowadzia mnie do tego stopnia z rwnowagi, e jak wariat zaczem przewraca wszystko do gry nogami w szafach, szufladach, szafkach, koszykach i komdkach w poszukiwaniu zguby. W ten sposb zaczem te myszkowa po komodzie ony; kwitu oczywicie nie znalazem, natomiast ku swemu ogromnemu zdziwieniu wycignem spod bielizny moje serce, ktre wida ona w roztargnieniu tam wpakowaa i na lata cae zostawia midzy obrusami. To odkrycie poruszyo mnie do ywego, chwyciem wic wyschnite i zesztywniae serce i pognaem po on, a kiedy sprowadziem j na miejsce przestpstwa, rzekem do niej ostro: C dziwnego, e melancholia drczy mnie jak skazaca na dnie otchani, c dziwnego, e tylko pustk odczuwam tu, w tym miejscu nad odkiem, skoro schowaa moje serce midzy obrusy i paczki starych zakurzonych listw. ona spojrzaa na mnie pobaliwie. Drogi przyjacielu, niepotrzebnie si zocisz, a i nerwy masz wida nie w porzdku; przecie dugie lata ye nie wspomniawszy nawet o swym sercu, ba, nawet nie spostrzege, e go nie masz. Zajty interesami, nawet sowem nie spytae o serce, ganisz mnie przeto niesusznie. Patrzyem na zmite i wysuszone serce zmieszane i zakopotane, sabo trzepotao na mej doni wzruszyem si ogromnie i pieszczotliwie do przemwiem:

-3-

 Moje biedactwo, twj pan by lekkomylny i zaniedba ciebie, ale od dzi sytuacja si zmieni, poo ci z powrotem na waciwe miejsce, nakarmi i ogrzej wasn krwi, tak jak by powinno, bo doprawdy wstyd i haba, e tyle lat przeleao w zapomnieniu gdzie na dnie komody. Zachwycone serce poczo odywa w mym rku, czuem jego bicie, ale ona, wiedziona zymi przeczuciami, rzeka: Kochany, nie pamitasz, ile kopotw przysparzao ci to serce swego czasu? Zapomniae, e dopki to nieszczsne i chciwe serce bio w twojej piersi, nie miae ani chwili spokoju. Dla twego dobra ukryam je w komodzie, gdy poniewierao si kiedy pod biurkiem. Doprawdy, przeszkadzaoby ci tylko w prowadzeniu interesw. A wic szybko je wyrzu albo oddaj mi na przechowanie. A jeli ci to nie odpowiada zanie do sejfu w banku i zamknij na cztery spusty, by je zabezpieczy, cho moim zdaniem ten gupi i nieznony balast nie zasuguje na tyle troski. Przyszo mi na myl, e ona jest zbyt mdra. I jak to w podobnych wypadkach bywa, poczuem si nieswojo, przypomniay mi si moje grzeszki i wykroczenia, i dlatego powiedziaem wyniole: Serce stanowi moj wasno, niech wic bije w mojej piersi, bo tam jest jego waciwe miejsce. Moe wanie ono pozwoli mi znw wrci do ksiek i malarstwa i zapeni t pustk, ktr czuj stale w okolicy odka. ona odrzeka: Pustk t raczej zapeni solidny posiek, a na dzi przygotowaam wspania piecze i wietny deser. Zrb, jak uwaasz, bo przecie nie mog ci przeszkodzi. Pamitaj jednak, e jeste roztargniony, pilnuj wic swojej wasnoci, by nie zostawi jej w knajpie, w wagonie restauracyjnym czy po prostu gdzie w drodze, tak jak to stale ci si zdarza z parasolem, teczk, kaloszami, rkawiczkami i szalikiem, a potem mam tylko kopot z odszukaniem tych cieek, po ktrych si bkae. Nie chc ci urazi, ale przypomn tylko, e ju kiedy zgubie to serce w bardzo przykrych okolicznociach, a potem sporo miae trudnoci, aby si z tego wytumaczy.
-4-

Ale kiedy poczuem, jak serce znw bije mi w piersi, wcale nie przypominaem sobie tego wszystkiego, uwaaem, e ona, jak to kobieta, przesadza. Odezwaem si wic szorstko: Pleciesz bzdury. Nie wiem, co masz przeciwko memu sercu, bo ja dopiero teraz odczuwam, jaka wspaniaa to rzecz, i dziwi si doprawdy, e mogem y bez niego i nie tskni, a nawet nie zauway, e go nie mam. Widocznie jeste po kobiecemu gupio zazdrosna o moje serce i dlatego zamkna je w szufladzie. Ale moje serce i ja nie jestemy winiami i nie damy si zamkn, o nie, tu si grubo mylisz. Wtpi, czy odwaybym si tak ostro i wyniole przemawia do ony, gdyby nie podjudzio mnie do tego serce, ktre poczuo, e znajduje si znw na waciwym miejscu. ona nie obrazia si za te gorzkie sowa, westchna tylko z alem i pokiwaa gow, spogldajc na mnie piknymi, smutnymi oczyma. Nie uwierzyem oczywicie ani jej, ani jej przestrogom, cho lepiej by si stao, gdybym jej zaufa zrozumie to kady, kto usyszy dalszy cig mojej historii. Postawiem wic na swoim, co mi si rzadko zdarzao, wola ony bya na og silniejsza od mojej, przewanie bowiem silniejsza jest wola kobiety, przypomina mi nieraz grub pyt pancern. Ale tym razem postpiem, jak chciaem, serce trzepotao mi si w piersi, a ja, podpiewujc faszywie, odszedem z dum. Prawd mwic, po kilku dniach nie widziaem istotnej rnicy midzy tamtym a obecnym czasem i cakiem zapomniaem, e serce znw bije w mojej piersi. Pocztkowo chytrze nie dawao mi pozna, e jest jakakolwiek rnica midzy przeszoci a teraniejszoci.

2
Kiedy jednak nadesza wiosna, zrobio si ciepo, a nieg zamieni si w boto, zmieniem si i ja. Staem si rozdraniony i zoliwy, jedzenie mi nie smakowao, z pogard grzebaem w talerzu, wymylaem crce i jej krlikom i zdarzao si, e nawet szturchaem psa, cho potem zawsze
-5-

wstydziem si swego grubiastwa. Z uwagi na taki stan rzeczy udaem si za namow ony do wybitnego lekarza, ktry przyj mnie w biaym kitlu i lnicych okularach. Przedstawiem mu swoj sytuacj i rzekem: Umys mam przybity, jakbym lea na dnie otchani, a gdzie wysoko nade mn przelatyway zote ptaki. Std te gowa czsto mnie boli, sen ucieka mi z powiek, mam wstrt do jedzenia, a na ulubione ksiki patrze nie mog, tak samo na obrazy. Lekarz przyglda mi si badawczo przez poyskujce okulary, chrzkn i spyta prosto z mostu: Jaki jest paski stosunek do trunkw? Nie zdziwio mnie to pytanie, byem na nie przygotowany, wic odpowiedziaem: Przyznam szczerze, e mj stosunek do trunkw jest wrogi. Kadorazowe picie przyprawia mnie o chorob. Czuj potem smak popiou w ustach, brzuch mi pcznieje. Unikam trunkw ze wzgldu na wasne dobro, cho, prawd mwic, bywaj chwile, kiedy przy ich pomocy usiuj wydosta si z tego dna. Zauwayem jednak, e w tym wypadku nie tylko mi to nie pomaga, lecz przeciwnie, nogi cign mnie wtedy do miejsc, do ktrych i wcale sobie nie ycz, co powoduje tylko, e spdzam wolne chwile w niewaciwy sposb i trac mnstwo pienidzy. Lekarz rzek w zamyleniu: Hm. Powiedziawszy to skierowa na mnie reflektor, ostronie opuka mi kolano maym motkiem, a brzuch podrapa nadaman zapak. Po tych zabiegach poprosi, bym opowiedzia mu o dalszych objawach. Pomylaem chwil i rzekem: Nie jestem jeszcze bardzo stary, ale ju zaczem ysie i ty, bo yj w dobrych warunkach, ale lekko, bez zadyszki wspinam si po schodach. Usyszawszy to lekarz stukn w roztargnieniu maym motkiem po stole, wpi we mnie swj ostry wzrok i ostronie zapyta: Jak si ukada paskie... hm... poycie maeskie? To pytanie zaskoczyo mnie do tego stopnia, e zapomniaem jzyka w gbie.
-6-

 Moje poycie maeskie jest jak najbardziej szczliwe powiedziaem po chwili. Kady to moe powiadczy, kto zna on i mnie; doprawdy jest ono wprost wzorowe, nie brakuje nam niczego do szczcia. Ba, jest ono tak dobre, e si go ju nie zauwaa. Usyszawszy to mdry lekarz uradowa si niezmiernie. Mgbym panu da bardzo dobre zastrzyki hormonalne zaproponowa. To ostatni krzyk mody w tej dziedzinie, a kosztuj tyle, e nawet bogacz uwierzy w ich skuteczno; dziki nim my, lekarze, moemy y na poziomie, czasem nawet ponad nim, aptekarze rwnie wychwalaj ich zalety. Jeli zaaplikujemy panu kilka takich zastrzykw, bdzie pan spa w nocy jak suse, rano obudzi si rzeki jak kozica, myli pana bd caymi dniami bka si po szczytach gr, a i wieczorem ta rzeko pana nie opuci, bdzie trwa do pnych godzin nocnych; sdz, e i on ucieszy dziaanie tych zastrzykw na pana tyzn, chocia niestety nie mam zaszczytu zna osobicie paskiej maonki. Omielam si prosi o przekazanie jej moich najunieszych pozdrowie i zapewnienie jej, e nie ma powodu do zmartwienia, bardzo szybko doprowadzimy pana do porzdku. Na te sowa serce skoczyo w mej piersi, dusza zatrwoya si. Rzekem szybko: Za nic nie pozwol, bycie kuli mnie ostrymi igami w rne czci ciaa, nie chc te by susem ani kozem, pragn tylko by czowiekiem, a nie fabrykantem gwodzi. Musi pan wiedzie, doktorze, e dla polepszenia sobie warunkw bytu zajmowaem si kiedy gwodziami i interesami, ale teraz to rzuciem, bo nie zadowala mnie ju produkcja gwodzi; przedtem napisaem wiele ksiek, cho ich sam specjalnie nie lubiem, czsto nienawidziem ich, gdy si ukazyway. Ale teraz Egipcjanie zaczli mnie przeladowa, na si wciskaj si do moich myli, noc pchaj si do snu, tak e chwili spokoju mi nie daj, cho umarli przecie od dawien dawna, a najgorszy z nich to niejaki Sinuhe. Strasznie natrtny i wrcz nieprzyjemny facet, stale mnie mczy, bym napisa o nim ksik. Usyszawszy to lekarz odsun si na drugi koniec stou, a jego szka mocno bysny. Przemwi do mnie bardzo ciepo i spokojnie:

-7-

 Mamy pewien nowiutki i bardzo przyjemny dom wypoczynkowy otoczony przelicznym ogrodzeniem, jest tam centralne ogrzewanie, wygodne ka i nieze wyywienie. Mieci si w przelicznym parku w piknej miejscowoci, a pacjenci mog jedzi na nartach, pywa, gra w siatkwk i bryda systemem Culbertsona nawet lekarze chtnie tam przebywaj, bo ksztac tam umys. Sdz, e mgbym na jaki czas zarezerwowa dla pana pokj, cho chtnych jest wielu, tam nawet o golenie nie trzeba si martwi, bo wietny fryzjer robi to za pana, nie musi te pan patrze na ostre przedmioty, ktre mogyby pana wytrci z rwnowagi, i bdzie pan mg odpocz po cikich trudach, a Egipcjanom zamkniemy drzwi przed nosem. Zarczam, e za p roku bdzie pan mg kontynuowa swoje interesy, i to z powodzeniem. Na te sowa skoczyem jak oparzony i rzekem ostro, cho grzecznie: Kto powiedzia, e chc si uwolni od Egipcjan, ktrych w cigu wielu lat poznaem lepiej ni swoich przyjaci. Przeciwnie, zamierzam o nich pisa, i to grub ksik, jeli tylko zd, w ten sposb najlepiej si uwolni od nich i od pana. Dzikuj za przyjacielskie rady, kochany doktorze; ile jestem panu winien? Lekarz westchn ciko. Chciabym uwolni pana od tych koszmarw i myl o paskim zdrowiu, a w sanatorium poznaby pan wiele sympatycznych indywidualnoci, ktre nie maj adnych wad poza jak jedn; kto na przykad uwaa siebie za budzik i dzwoni codziennie rano o sidmej, inny znw myli, e jest licznikiem elektrycznym, ale jego tykanie nie bdzie panu przeszkadza, bo w takich chwilach trzymamy pacjenta w zamknitym pomieszczeniu; s tam nawet wybitni ludzie, ktrym z kolei nie mona nic zarzuci poza tym, e maj pragnienie, ale potrafi je ugasi tylko woda kolosk czy innymi wodami toaletowymi, ktrych nie mona im odmwi, bo to przecie wytworni panowie. Strasznie mi przykro, e nie chce pan posucha mojej proby i pozna tamtych panw, ale nie mog pana zmusi, dlatego zapisz par lekw uspokajajcych i witaminy, ktre w kadym razie nie zaszkodz.

-8-

Wypisa kilka recept i w ten sposb pozbyem si jego opieki; nawet on nie by w stanie mi pomc, a ja nadal miaem wraenie, jakbym upad na dno otchani i niewidzialny sznurek ciska mi gardo.

3
W rezultacie zaczem miewa paskudne sny, czsto w nocy zdawao mi si, jakby wszystkie ksiki, ktre w swym yciu przeczytaem, kady si na mojej piersi i nie pozwalay oddycha. Podobnie liczne postacie z mych obrazw taczyy wok mnie lekkomylne tace, a krzyczaem przez sen, a ona budzia mnie potrzsajc lekko za rami, i nie mogem znw zasn, jeli nie trzymaa mojej rki. Tak samo Egipcjanie przeladowali mnie bezustannie we nie, a si zdenerwowaem, bo uwaaem, e cho tyle grubych i niepotrzebnych ksiek napisano na wiecie, to i tak zawd fabrykanta gwodzi przynosi wicej zaszczytu ni zawd pisarza. Lecz Egipcjanie nie pojmowali mych rozsdnych myli, tylko coraz natarczywiej mnie nachodzili i nawet we dnie skradali si po mym pokoju, a pies warcza. Widzia bowiem te zjawy, cho nikt z rodziny ich nie spostrzeg, bo psy widz znacznie wicej ni ludzie, a przede wszystkim wywsz wicej ni czowiek. Kiedy poczu w domu zapach Egipcjan, sta si niespokojny i zacz warcze. Ale nie przeszkadza Egipcjanom mnie drczy, bo mj szkocki terier, cho may, by stary i mdry i wiedzia, e kiedy nadejdzie czas, zabior go daleko na wie, gdzie bdzie trawa, woda i niebo, i napiszemy wsplnie ksik, tak jak dawniej. Pies nie lubi mych kupieckich zaj, bo kiedy fabrykowaem trumienne gwodzie, pozbawiony by widoku trawy, przejrzystej wody, nie mwic ju o niebie. Dlatego w skrytoci ducha zaaprobowa istnienie Egipcjan, cho warcza na nich dla podkrelenia swej wanoci, no i pilnowa, by nie wpakowali si do jego kosza. Egipcjanie denerwowali mnie strasznie, nie mogem si od nich opdzi i sdz, e po cichu serce mi te przeszkadzao, cho wwczas o tym nie wiedziaem. Umys mj bowiem ogarn straszny niepokj, nie chciaem by tam, gdzie byem, tylko zawsze gdzie indziej, piem napoje wy-9-

skokowe, cho po nich czuem si kiepsko i jeszcze bardziej markotniaem. A ktrego dnia rzekem zdecydowanie do ony: Wydaje mi si, e maa podr dobrze mi zrobi, chc odetchn wieym powietrzem i zobaczy inne obrazy ni te, ktre ogldam wok siebie co dnia. Chc rwnie zasmakowa innego teatru, a moe nawet pocaowa jak pikn aktoreczk, ktrej przedtem nie spotkaem, bo jak sama dobrze wiesz, kocham pikno i wszystko, co nowe, oczarowuje mnie. ona potrzsna gow. Wiesz dobrze, jaki bdzie rezultat tej podry; wrcisz jeszcze bardziej chory ni teraz, bd miaa tylko zmartwienie z twoj wtrob i z okadaniem jej kawakami lodu, ktre crka nasza musi wyrbywa w zamarznitym stawie w ogrodzie. Dlatego prosz ci, eby nigdzie nie jecha, posied lepiej w domu, poczytaj, posuchaj wieczorem piewu przyjaci, ktrzy wpadaj do nas na szklank wody, gdy wracaj z klubw, a chc ugasi pragnienie. Lecz jej opozycja utwierdzia mnie tylko w moim postanowieniu, a dusza staa si niecierpliwa. Rzekem rozgorczkowany: Syszaem, e gdzie jest obraz przedstawiajcy czowieka o trzech nogach, i czuj, e nie potrafi duej y, jeli nie zdobd tego obrazu mam nadziej, e jest on jeszcze do nabycia. Zbierz szybko moje rzeczy i spakuj do walizki, a nie zapomnij o maszynce do golenia i szczotce do zbw. Jad szuka tego obrazu. Kogo innego mogyby zdziwi moje sowa, ale ona nie zdziwia si wcale, cho wiele lat yem w szanowanym kupieckim stanie; poznaa mnie ona dobrze i wiedziaa, e potrafi by nieraz porywczy, dziwaczny i miewam swoje kaprysy. Dlatego rzeka: Jed, skoro tak bardzo tego pragniesz, wiesz dobrze, e nie chc mci twoich radoci. Pamitaj jednak, co mwiam; eby nie wypad z pocigu, nie rozbi sobie gowy, jak to si ju zdarzyo, cho, prawd mwic, nie byaby to wielka strata. Ale mimo wszystko twoja gowa jest cenna dla crki i dla mnie, wic prosz bardzo, bd ostrony w podry i podczas deszczu wkadaj kalosze. Ucieszyem si, e jad, zapomniaem o Egipcjanach i trzymaem si cile wskazwek ony co do mego zdrowia. Z zapaem, nie przemylaw- 10 -

szy sprawy, jak naley, jechaem do miasta mej modoci, gdzie moje serce ju dawniej przysporzyo sporo kopotw nie tylko mnie, ale nie pamitaem ju o tym, bo jako kupiec zdyem przyoblec si w gruby pancerz i tak jak wielu mczyzn, miaem krtk pami w tych sprawach. Mylaem tylko, e w tamtym miecie jest jasnozielona rzeka i stare drzewa nad jej brzegiem, e gos srebrnych dzwonw roznosi si wieczorami z wiey kocioa, e Muzeum Sztuki pene jest starannie dobranych cennych obrazw, na ktre mio patrze, a za miastem wznosz si masywne mury starego zamku straszcego w bajkach, a na jego dziedzicu, w wietle smolnych pochodni, widziaem raz przygody dwojga modych kochankw z Werony, kiedy sam byem mody i zakochany. To wszystko wiedziaem, ale nie pamitaem, e teraz rzeka jest skuta lodem, e drzewa s bez lici, koci zniszczony, zamek spalony i zakopcony, a moja modo mina. Nie, o tym nie mylaem, bo serce zazdronie kazao mi i naprzd, tak e syszaem ustawicznie stukot pocigu w uszach. Jak wida, z gry oskaram swoje serce o wszystko, co mi si przydarzyo. Dlatego wic prosz was dokadnie ledzi przebieg wypadkw, bycie pod koniec opowiadania mogli wyda swj sd, tak jak ja to czyni. Kiedy przyjechaem na miejsce i po umyciu zbw w hotelu zobaczyem, e rzeka jest sina w okowach lodu, drzewa na jej brzegu mokre i czarne, a zachd soca owietla ponury zamek zza okopconych murw, poczuem, e jestem stary i gruby, i ysiejcy, a w czasie spacerw sapi niemiosiernie. Serce szydzio ze mnie w ywe oczy i rzeko zoliwie: He, he, no c, czy nie udao mi si ciebie przechytrzy? Zrobi wszystko, by poczu moj wyszo i e lepiej by byo, gdyby umar. Byem jednak dziwnie guchy na te zniewagi mego serca, bo za duo lat yem bez jego staej ingerencji w moje dyskusje, prace pisarskie czy myli. Prawd mwic, w momencie przygnbienia zamienibym je chtnie na rzetelne serce kupieckie, ale poniewa to nie wypadao, zbyem serce milczeniem i tak jak zawsze, gdy byem w miecie, udaem si do teatru. Upajaem si piknym gmachem i przedstawieniem, a potem wraz z przyjacimi korzystaem z wszystkiego, co tylko mi proponowano, a trzeba przyzna, e propozycje byy najrnorodniejsze, wic pod koniec,

- 11 -

jak dobry zwyczaj kae, caowaem pikne aktoreczki, bo zawsze kochaem pikno, nawet kiedy byem kupcem. Ale nie dao mi to zbyt wiele radoci, bo gdy wrciem do samotnego pokoju w osamotnionym hotelu, gdzie czowiek czuje si chyba jeszcze bardziej samotnie ni w jakimkolwiek innym miejscu prcz oczywicie domu i wasnego ka i porzdnie wyczyciem zby, i wypiem sporo wody, bo z nadmiaru wszystkiego palio mnie teraz w gardle, nie mogem zasn, tylko leaem jak na dnie otchani, wysoko, bardzo wysoko nade mn przelatyway zote ptaki i wiedziaem, e ju nigdy, przenigdy ich nie zapi, bo to byy ptaki mojej modoci, ja za byem zmczony, a ciao miaem obrzydliwe i nienasycone. Dlatego leaem na dnie otchani i nie ruszaem si z miejsca, co gorzko we mnie kao i pragnem, by pies by obok i strzeg mego snu, by kto, choby obcy, wzi mnie za rk, abym mg zasn. Ale ludzie niechtnie trzymaj do kogo obcego, cho czsto i namitnie si cauj. Dlatego sdz, e rk mona duo wicej powiedzie ni ustami, ktre s w kocu mao wane i poruszaj si atwo, jeszcze atwiej ni rce. Wszystko to miao miejsce w wigili Zwiastowania. Podkrelam to szczeglnie, poniewa Zwiastowanie byo dla mnie zawsze czym niezwykym i przynosio z sob wiele wydarze. Myl wic, e i moje serce oczekiwao niecierpliwie witu, by zgotowa mi wicej ni kiedykolwiek przykroci i kopotw.

4
W cigu roku nie ma bardziej dziwacznego dnia ni Zwiastowanie. Kiedy si obudziem, soce wiecio rzucajc jasne promienie, a niebo wygldao jak umyte i pomalowane na niebiesko. Ze wszystkich dachw nieprzerwanie kapay byszczce krople. Wyszedem z zimnego pokoju i uderzyo we mnie ciepo, a wiosna, promienna i lekka, upoia mnie jak najlepsze wino. I byo mi atwo oddycha, bo tu, do miasta mojej modoci, nadesza wiosna wczeniej i miaa wicej uroku ni tam, gdzie pdziem solidny kupiecki ywot.
- 12 -

Czuem si, jakby wyrosy mi skrzyda, przypomniaem sobie o trjnogim mczynie i o celu mojej podry. Nie wiedziaem, do kogo si zwrci o rad, wic wdrowaem dugimi, mokrymi ulicami w obcisych kaloszach, wedug zalece ony, a podesza do mnie moda stosunkowo jeszcze kobieta, patrzc cicho i wyczekujco w moje oczy. Kiedy napotkaem jej niebieskie, palce jak soce spojrzenie, oszalae serce skoczyo mi w piersi; uchyliem kapelusza i rzekem: Prosz wybaczy, e jako przybysz omielam si pani niepokoi, ale czy mogaby mi pani poradzi, jak znale malarza, ktry synie z obrazu trjnogiego mczyzny; chciabym ten obraz kupi, jeli jest jeszcze do nabycia. Kobieta grzecznie zatrzymaa si i patrzya na mnie umiechnita, a ja, przygldajc si dokadniej, spostrzegem, e za palcym jak soce, badawczym spojrzeniem kryje si caa gbia smutku, co czsto si zdarza, gdy mdra kobieta patrzy w oczy obcemu mczynie. Odpowiedziaa mi przyjanie: Zwraca si pan do waciwej osoby, bo istotnie wiem, o kogo chodzi. Ale droga do tego malarza jest daleka, dalsza, ni pan sdzi, bo mieszka on w lasku dbowym za miastem; to mdry i szalony zarazem czowiek, jak wielu zdolnych artystw. Mog odprowadzi pana do Rynku i pokaza autobus, ktry szybko i wygodnie zawiezie pana na miejsce, bo wtpi, czy zechce pan i piechot tak daleko. Gdy usyszaem jej gos, serce zaczo mi skaka, wy i tuc si z zachwytu, i walio piciami po ebrach, bym si ockn i zwrci na nie uwag. Bo ten gos by mi znany, syszaem go ju przedtem, i cho kiepsko rozrniam gosy, tego jednak nie zapomniaem, tak samo jak tych mdrych i spokojnych oczu. Dlatego upuciem kapelusz, ktry wpad do bota, zajknem si i spytaem zdziwiony: Przepraszam, droga pani, czy my si nie znamy, czy nie spotkalimy si ju kiedy? Chyba znaem nawet pani imi, cho mam kiepsk pami, jestem roztargniony i zapominalski. Lekko skina gow. Miaa na sobie liczny wiosenny kapelusik.

- 13 -

 Ma pan racj, znamy si, bo kiedy na przyjciu siedzielimy obok siebie przy wsplnym stole, ale wtedy bylimy oboje duo modsi. Jeli si nie myl, na pamitk tamtego wieczoru napisa mi pan wtedy wiersz i nie zapomniaam go, bo byam bardzo moda i nieczsto zdarzao mi si zasiada w tak znacznym i dostojnym gronie. Popatrzya na mnie wyczekujco, miaa pikn i zgrabn sylwetk, i mwia dalej: Przepraszam za ciekawo, ale jak to si stao, e szuka tu pan obrazu trjnogiego mczyzny? Dawno ju syszaam, e zosta pan kupcem, nawet prasa podawaa, e dobrze si panu wiedzie. Przecie kupcy nie zajmuj si sztuk, a jeli nawet, to ju tylko t przestarza, najmniej interesuj ich artyci malujcy trjnogich mczyzn; sdz tak na podstawie znajomoci tutejszych kupcw. Dlatego obraz, o ktrym pan wspomnia, na pewno jeszcze tu jest, i sdz, e artysta chtnie go sprzeda; osobicie jestem tym obrazem zachwycona, kolory ma pastelowe, szare i niebieskie, a trjnogi mczyzna jest bardzo oryginalny i sugestywny. Kiedy suchaem jej gosu i patrzyem w oczy, sam nie wiem czemu rzekem gorczkowo: Pamitam ju wszystko i wiem, e bya pani najpikniejsza ze wszystkich dziewczyn spotkanych za moich modych lat. niem o pani, chciaem pani jeszcze zobaczy, ale w gruncie rzeczy moe i lepiej, e nie stao si to wczeniej, bo straszny by ze mnie nudziarz i wywoywaem tylko zamieszanie, tam gdzie si pojawiem, obawiam si, e stan kupiecki niewiele zmieni, jeli idzie o moje usposobienie. Bogosawi ten dzie, w ktrym znw mi si pani ukazaa, bo gdy patrz na pani, serce mam znowu mode i widz, jak rozkwita wiosna, a na zaboconych drogach rozchylaj si mae te i niebieskie kwiaty. Naprawd bogosawi przypadek, ktry wanie teraz przywid pani na moj drog. Ale ona odpara powanie i miao: Jestem szczera i nie lubi kamstw, nawet miych i piknych. Nie widz adnych tych ani niebieskich kwiatw wok siebie i musz przyzna, e nasze spotkanie wcale nie jest przypadkowe, dobrze wiedziaam, e pan tu przyjecha, i chciaam pana spotka; jestem prost kobiet i chtnie spotykam si z mdrymi mczyznami, ich mdro moe i na mnie promieniowa.

- 14 -

Syszc te sowa potknem si o kapelusz, ktry upuciem na ziemi, rozpiem wszystkie guziki u paszcza, bo zrobio mi si gorco. Wcale nie jestem mdry zaprzeczyem. Przeciwnie, nigdy chyba nie wydorolej, nawet tyle lat pracy w zawodzie kupieckim zupenie na to nie wpyno. Ale dzikuj niebiosom, bo nie chc czu si dorosy, moim zdaniem, ycie dorosych jest bardzo smutne. W skrytoci ducha uwaam, e kobiety dorolej szybciej od mczyzn i kiedy na pani patrz, wiem, e jest pani dorosa, niemal dojrzaa, cho to rzadki przypadek. Nie wtpi te, e mdrzy ludzie szczodrze darzyli pani sw mdroci, chocia czasami wskutek zaskorupiaej mdroci kobiety staj si niczym kolcy krzew, a ich sowa trujce i zjadliwe. Doprawdy jestem szczliwy, e spotkaem pani wanie tak, jaka pani jest, bo oboje zmienilimy si od tamtego czasu. Moe wwczas kcilibymy si o wiele rzeczy i rozstalibymy si jak wrogowie, a teraz, mam nadziej, poegnamy si jak dwoje przyjaci. Nie znaczy to, e chc si z pani rozsta, chc tylko, by to cae przedziwne miasto rozkwito wok mnie, bo kiedy patrz w pani oczy, na jej usta, szyj i ca posta, robi mi si tak gorco, e zda si, rzeka zacznie taja, nieg topnie, a ziemia zielenie. Kiedy tak mwiem, ona nagle posmutniaa i rzeka: Nic si pan nie zmieni, wszyscy mczyni s jednakowi. Nienawidz swoich oczu, ust i szyi, nie pragn bowiem, by rozumnym mczyznom robio si gorco w moim towarzystwie, przeciwnie, chc, by przy mnie czuli si rzeko. Przyja to rzadkie i drogocenne sowo, a przyja mczyzny z kobiet jest krucha i atwo j zniszczy. Jeli idzie o tamten obraz, to zainteresowa mnie tak bardzo, e chciaabym wiedzie, czy dosta go pan na wasno. Dlatego zapraszam pana na wieczr, upiek wspaniae ciasto, bo poza tym niewiele umiem. Sdz, e mj m przygotuje jakie nieze trunki, syszaam, e i pan je lubi. Porozmawiamy wieczorem o trjnogim mczynie, a teraz musz ju i, nie bd pana duej zatrzymywa. Po tym wieczorze rozstaniemy si wrogo lub przyjanie jak los zechce. Odprowadzia mnie do Rynku i zatrzymaa si przy autobusie, do ktrego miaem wsi. Soce owietlao jej oczy i wydawaa mi si jasna

- 15 -

i pikna, umiechaa si, ale widziaem agodny smutek w jej oczach, a byy one niebieskie jak dym w wietle soca. Nie chciaem si z ni rozsta, ale ona kazaa mi wsi do wozu i powiedziaa kierowcy, e ma mnie zawie do dbowego lasu, gdzie mieszka malarz. Kierowca skin porozumiewawczo i autobus ruszy. Znw poczuem, e le na dnie otchani, cho wiecio soce i niezliczone krople lniy na dachach; w lad za mn szy oczy dalekie jak gwiazdy i tak jak one smutne, bo gwiazdy s smutne; s samotne i dlatego im zimno. Zwrciem si do kierowcy: Czy by pan kiedy na dnie otchani i czu, jak ycie toczy si obok nieubaganie, a pan na prno wyciga rce; ma pan pragnienie i nie moe pan go ugasi, jest pan godny, a aden pokarm nie moe pana zaspokoi? Kierowca odpowiedzia: Taak, miewa si nieraz kaca. Przywiz mnie do dbowego lasu, niebieskawa re migotaa na drodze, gdzieniegdzie wznosiy si stosy starych okrglakw. Tam wysiadem, a on wskaza mi dom, gdzie miaem znale trjnogiego mczyzn.

5
Wszedem do rodka i artysta przyj mnie gocinnie, podobnie jak jego ona, bo cho odwiedzao ich wiele ludzi, to nikt dotd nie usiowa kupi trjnogiego mczyzny. Ogldaem jego obrazy i wiodem z nim mdre dysputy, a w kocu zobaczyem obraz, na ktrym szaro mieszaa si z bkitem, a trjnogi mczyzna ze swym dwunogim koleg, ktrzy dopiero co wkroczyli na drog wszechbytu, niepewnie rozgldali si wkoo i zastanawiali si, dokd skierowa swe kroki, bo wszystko tutaj byo im obce. Zakochaem si w tym obrazie od pierwszego wejrzenia, zdawao mi si, jakbym go ju poprzednio gdzie widzia i zna tak czuje si czowiek, gdy ujrzy co naprawd piknego, co, co mona pokocha. Ogarna mnie ch posiadania, ktra zawsze, wczeniej czy pniej, opanowuje kochajcego;
- 16 -

cieszyem si, e dziki gwodziom mam troch gotwki i mog kupi ten obraz, cho by on w swej dziwacznoci doskonay i bezbdny, a tego si baem; kada doskonao przeraa czowieka, bo ycie zmusza go do bdw i wypacze. Artysta rzek: Moja sztuka stworzya kosmiczn samotno czowieka. Moje wizje rodz si wrd lodowatej samotnoci wszechwiata i nie ma powrotu z drogi, ktr obraem, bo w nieskoczonoci spotykaj si ze sob rwnolege proste, a linia prosta w nieskoczonoci staje si krzyw. Moliwe, e obraz mj przedstawia romantyk okresu osamotnienia i smutku, ale jeli tak jest, to na wiecie nie stworzono dotd nigdy tak zimnego romantyzmu. Ludzie powiadaj, e gdy patrz na mj obraz, czuj ciarki na caym ciele. Tak mwi ci, ktrzy co rozumiej, inni uwaaj mnie za gupca i wariata. Lecz w takim razie i Einstein by wariatem i gupcem. Sdz, e wanie tak mniej wicej do mnie mwi, cho dokadnie sw jego nie syszaem. Kiedy skoczy, spojrzaem raz jeszcze na jego obraz. Ma pan racj powiedziaem. Chyba ma pan cakowit racj, wic nie bd zaprzecza. Nastpnie uzgodnilimy cen, potem artysta zawin obraz w mocny papier i wpakowa mi pod pach. Wyszedem z jego domu i z dbowego lasku zaprztnity cakowicie mylami o jego obrazach. Kierowca wiz mnie z powrotem do miasta, ja szukaem niebieskawych migoccych nieynek wok siebie, a w mojej duszy, jak brya lodu, z jakim niesamowitym sadyzmem pieky samotno i nico. Ale moliwe, e to serce palio mnie, a nie adna wyrwana z domu artysty lodowata brya kosmicznej samotnoci, moje serce byo bardzo perfidne i kapryne i umiao zwodzi mnie na rne sposoby. Zostawiem trjnogiego mczyzn w pokoju hotelowym nie rozwinwszy go nawet z papieru, eby sprztaczka si nie wystraszya, cho prawd mwic, z chci obejrzabym obraz w spokoju i samotnoci. Wyszedem na dwr, wieczr by chodny i zachd soca pogry mnie znw w otchani, a byszczce krople zamarzay u stp. Sycha byo
- 17 -

chrzst krokw na zmarznitej ziemi, a kady odgos roznosi si daleko w nieskoczono. Taki to by wieczr w wigili Zwiastowania i pewien jestem, e serce zatroszczy si, bym o tym nie zapomnia, bo moje serce to trudna i zoliwa bestia i wcale nie pasuje do kupca. Skorzystaem z zaproszenia przyjaciki, ktra wygldaa teraz tak samo adnie, a moe bya jeszcze pikniejsza. Na stole u niej sta ogromny kwiat. By chyba zbyt jaskrawy, i to mnie dranio, wpatrywaem si w niego przez cay wieczr i zajadaem tort. M pani domu okaza si przemiym, i jak odgadem, wspaniaym czowiekiem. atwo doszlimy do porozumienia i pilimy trunki, ktre szybko uderzaj do gowy i od ktrych psowiej twarze. Ale przyjacika nie chciaa z nami pi. Nienawidz picia owiadczya zaciemnia to trzewo myli, a ja chc mie jasny umys. Pod tym wzgldem niewiele ma kosztuj, bo po jednym kieliszku ju mam do i robi potem gupstwa, ktrych nastpnego dnia si wstydz. Rozgnieway mnie takie sowa. Czowiek nie moe si wstydzi swoich uczynkw powiedziaem bo jest i tak niepoprawn istot i nigdy si nie zmieni. Jeli wszyscy mczyni s do siebie podobni, to i kobiety nie s inne, nie wierz ich sowom, bo serce kobiety jest, tak jak serce mczyzny, mtne, pene zoliwych zagadek i chciwe jak krokodyl. Popatrzya na mnie spokojnie. Nie wtpi, e znasz wiele kobiet i dokadnie poznae ich warto. Rwnie o mnie powiadaj, e jestem zagadkowa, mam opini kobiety zimnej, co mj m chyba moe potwierdzi, ale nie zaliczam siebie do krokodylego rodu. Wielu mczyzn twierdzi, e nie mog zbliy si do mnie, cho prbowali wszelkich sposobw, za kadym razem musieli zrezygnowa. Powiadaj, e nie zbliy ich nawet pocaunek, bo i to si zdarzyo nawet opanowana kobieta ma chwile saboci. Mimo to yj w harmonii duszy i ciaa, serce mam czyste i dumna jestem, e udao mi si zachowa je w takim stanie. Jest ono czyste jak rdlana woda i mona je przejrze na wylot, ale mczyni nie pojmuj tego i wyobraaj sobie, e jest we mnie co, czego, prawd mwic, wcale nie ma.

- 18 -

Ale nie wierzyem jej, bo nigdy w yciu nie spotkaem kobiety, ktrej serce byoby czyste jak rdo. Rwnie moje nienasycone, zawistne i niespokojne serce ostro sprzeciwiao si jej sowom. Byem podniecony, wypiem za duo rnych trunkw, wic rozpakaem si gorzko. Zazdroszcz ci twego rdlanego serca. Bo moje podobne jest jadowi mii, czai si we mnie jak czarna przepa, czyha jak kruk na pustyni. Okres, kiedy byem fabrykantem gwodzi, napeni mnie takim bezmiarem trosk, e gorycz mnie dawi, podchodzi a do garda, wywouje czkawk. Jeli potrafisz, uwolnij mnie od tej goryczy, o ty, serce przejrzyste, cho w to nie wierz, bo to niemoliwe, nie ma na wiecie czystych serc, s tylko serca wilkw i owiec, poeranych i poerajcych. A moje jest dziwacznym hybrydem, sprawiajcym mi cige kopoty i przykroci. Kiedy to usyszaa, dotkna lekko mojej twarzy i wspczua mi tak szczerze, e zakaem jeszcze goniej. Jej m powiedzia: Naszego gocia zmczy nadmiar gocinnoci, bdzie chyba najlepiej, eby si tu pooy, bo nie dojdzie o wasnych siach do hotelu, jeszcze zodzieje go napadn, cign z niego jesionk, kalosze, zabior zegarek, dokumenty i trudno mu si bdzie potem tumaczy. Lepiej by byo, gdyby w ogle nie wyjeda z domu, bo to czowiek saby i nie potrafi pi. Przyjacika zaprowadzia mnie do swego pokoju, gdzie gorco j caowaem; waciwie mylaem, e cauj tamten czerwony kwiat, bo tego pragnem, po pijanemu namitnie lubi caowa kwiaty. W aden sposb nie mogem jej od tego kwiatu odrni, mylaem, e cauj kwiat, a jej usta stapiay si z moimi i wcale si nie bronia. Ostronie pooya mnie na swoim ku, a ja przyciskaem policzki do jej pocieli i prosiem, by pooya si ze mn, e nigdy niczego tak nie pragnem. Ale ona umiechna si do mnie przyjanie, zgasia wiato i wysza, a ja usnem jak kamie, na par minut, przyciskajc w ciemnoci twarz do jej poduszki. Zbudziem si z piekc jak ogie twarz i siadem w pocieli. Umys miaem jasny i dobrze wiedziaem, gdzie jestem, cho byo ciemno. Patrzyem na pociel, na ktrej koniuszkiem palca napisaa mi niewidzialnymi literami: Szczcie jest jak sen. Te litery pony na moich policz- 19 -

kach i al mi jej byo, bo teraz wiedziaem, e ona jest samotna jak ja, cho spotka j lepszy los jej serce byo czyste, a nie zmcone i ciemne jak moje pode serce. Chyba ju w dzie wyczytaem samotno w jej oczach, albo wtedy, gdy staa przy mnie na Rynku, a oczy jej miay kolor dymu. Moe ju wwczas widziaem to wszystko, ale dopiero teraz sobie uwiadomiem i przeraziem si, bo zrozumiaem, e stao si co nieodwracalnego, co, na przyjcie czego nie jestem przygotowany. Wstaem szybko i wszedem do owietlonego pokoju, by poegna si z gospodarzami i gomi, bo nie byem tu jedynym zaproszonym. Przeprosiem za kopot i szybko wyszedem, nie zapomniawszy bynajmniej kaloszy ani szalika, i zaraz rano wyjechaem z tego miasta wraz z trjnogim mczyzn i obola wtrob, jak to przewidywaa moja ona. Tak powinien by, moim zdaniem, zakoczy si ten fatalny dzie Zwiastowania, ale stao si inaczej, bo niezalenie ode mnie i mojej woli byem ju skazany na dalsze wypadki, ktrych gwnym winowajc byo wycznie moje przewrotne i nikczemne serce.

6
Leaem znw we wasnym ku i okadaem wtrob lodem, ktry przynosia crka, a pies warowa przy mnie. Nagle poczuem dziwn pustk, przez moment mylaem, e umieram. Zaczem si wsuchiwa i raptem spostrzegem, e brak mi czego w piersiach; stwierdziem, e stao si to, co przewidywaa ona: przez roztargnienie i nieuwag zgubiem serce gdzie w podry. Wcale nie musiaem si dugo zastanawia, gdzie si to mogo wydarzy. Bez wtpienia zostao ono u mojej przyjaciki koo biurka, pod dywanem, za poduszk na fotelu albo te upado pod ko. Tak dugo wida byem kupcem bez serca, ktre ona chowaa pieczoowicie w komodzie, e odzyskawszy je nie umiaem si o nie zatroszczy, cakowicie je zlekcewayem. Na szczcie ona niczego nie zauwaya, byoby mi przykro przyzna si, e zaraz podczas pierwszej podry zgubiem serce cho tak zniszczone i pode. Jak to u mczyzn bywa, nie zamierzaem jej nawet o tym wspomnie, i tak za czsto mie- 20 -

waa racj w swoich przewidywaniach. Waciwie czuem si bez serca o cae niebo lepiej, nawet wtroba szybko przestaa mi dokucza, ale kiedy wstaem ju z ka, napisaem do mej przyjaciki prosty, nieobowizujcy list tej oto treci: Kochana Przyjaciko! Dzikuj za ostatnie przyjcie i przepraszam, jeli zachowaem si nietaktownie, w ogle postpuj nie tak, jak naley, i wszyscy ju o tym wiedz, wic nie powinno to nikogo zaskoczy. Suchaj, zdaje si, e zostawiem u Ciebie swoje serce, moe za poduszk na fotelu, na ktrym siedziaem, albo pod kiem. Tak, chyba jednak pod poduszk, bd wic tak dobra i zabierz je, jeli znajdziesz. Waciwie nie musisz go tu odsya, schowaj je tylko, cho jest bardzo zuyte i szpetne. Masz, zdaje si, jeszcze kilka innych serc pod swoj opiek, wic nie sprawi ci to specjalnej fatygi, jako dobra gospodyni jeste do tego przyzwyczajona. Kiedy przy okazji oddasz mi je z powrotem, jeli nie bdziesz go chciaa zatrzyma. Prawd mwic, nie tskni za nim wcale i sdz, e wietnie mu si wiedzie w Twoich rkach. Egipcjanie znw mnie nachodz, i to tak podstpnie, i chyba zaczn wkrtce o nich pisa. Dlatego jest nawet lepiej, e moje serce znajduje si gdzie daleko i nie przeszkadza mi w powanej pracy pisarskiej. Serdeczne pozdrowienia przesya Ci Twj wierny przyjaciel PS. Jest ono stosunkowo due i bardzo czerwone, czasem napczniae, moe uda Ci si je odszuka. Jak nie znajdziesz, to te nic nie szkodzi, zupenie dobrze obejd si bez niego. Upyno stosunkowo duo czasu, nim nadszed kwiecie; w tym okresie Egipcjanie przeladowali mnie bardziej natarczywie ni dotd, tak e w kocu wywnioskowaem, e nie uwolni si od nich, jeli o nich nie napisz. Szczeglnie zoliwy by Sinuhe. Strasznie mnie to gniewao, bo jestem z natury leniwy i nienawidz przemocy. Na wszelki wypadek kupiem sporo papieru, zmieniem tam w maszynie do pisania i oczyciem czcionki koniuszkiem agrafki. Pies zna te objawy i orientowa si w sytuacji, wic warcza i szczerzy zby, bo by stary i mdry, chocia
- 21 -

may, i wyczuwa to, czego inni nie wiedzieli. Sdz, e w tym czasie pokochaem ju Sinuhego, ktry opierajc si o biurko bezustannie pochyla si nade mn i przynagla mnie do rozpoczcia pracy. W kocu nadszed dzie, kiedy zdecydowaem si na wyjazd i rzekem do ony: Wiesz dobrze, e m musi zapomnie o onie i dzieciach, by pj ladem gwiazd, jeli naprawd zamierza pisa. Mam wraenie, e moja gwiazda prowadzi mnie na bezludzie i musz za ni poda, by uwolni si w kocu od tych przekltych Egipcjan, chocia nie lubi samotnoci lasu, gdzie zwierz ryczy po nocach, a mokre gazie zaczepiaj o strzech. Bd tskni do twoich oczu i do twych piknych rk, bdzie mi brak naszych wsplnych posikw i trjnogiego mczyzny, i crki, ale psa wezm ze sob, jest mi niezbdny, by utrzyma w karbach Egipcjan. Spakowaam ju twoje rzeczy powiedziaa ona. Woyam do walizki ranne pantofle i sporo skarpetek, i ciepej bielizny; dzikuj Bogu, e w kocu zdecydowae si na ten wyjazd, bo ycie z tob stao si nie do zniesienia, cigle pleciesz o swych Egipcjanach, nie syszysz, co do ciebie mwi, tylko jak gupi wytrzeszczasz oczy nawet podczas jedzenia. Jed wic do lasu, nad jezioro, do babki, gdzie czeka na ciebie ciepy pokoik na poddaszu. Pomylaam o tym, bo bez przerwy gldzisz o wyjedzie. Bdziesz musia ywi si rybami, ktre sam zowisz w jeziorze, ale to ci tylko dobrze zrobi, babka i tak zatroszczy si o smakoyki, wic niczego ci nie zabraknie. Nie bdziesz si te ba po nocach, bo nie ma tam dzikiego zwierza poza oczywicie kilkoma dzikimi kotami i samotnym lisem wic po uczciwej pracy zaniesz spokojnie i mocno, jak na szanujcego si czowieka przystao. Szczerze i z ulg pocaowaa mnie i daa do rki walizk, rwnie crka serdecznie mnie ucaowaa, a trjnogi mczyzna spojrza na mnie dobrodusznie ze swego obrazu naprzeciwko biurka. Ale w tej samej chwili stukna skrzynka do listw, to listonosz wrzuci list pisany z miasta mojej modoci. By krtki i zawiera nastpujc informacj: Kochany b. fabrykancie gwodzi! Twoje serce znalazam jeszcze przed nadejciem listu, byam bardzo zdziwiona tym odkryciem. Leao pod moim kiem, co jeszcze bardziej
- 22 -

mnie zaskoczyo; na szczcie nikt go nie zauway, sam chyba rozumiesz, e nie byoby to dla mnie przyjemne. Natychmiast odgadam, e naley do Ciebie, bo w yciu nie widziaam bardziej dziwnego okazu. Poza tym zachowuje si cakiem przyzwoicie i nie sprawia mi kopotu. Na Twoj prob zatrzymuj je na razie u siebie, eby nie przeszkadzao Ci w powanej pracy. Prawd mwic, taki obowizek nie powinien by dla mnie miy, ale z jakich powodw tak nie jest, cho na pewno le robi przyznajc si do tego. Jeste pierwszym mczyzn, ktry w taki sposb przez nieuwag zostawi u mnie swoje serce. To niezbyt dla mnie pochlebne. Zdrowia i dobrych wynikw w Twojej pracy yczy Ci Twoja przyjacika Poruszony a do gbi pustej komory sercowej czytaem ten list przy swoim wielkim biurku, a kade sowo byo dla mnie objawieniem, pokj wypeni si blaskiem. Na biurku stao kilka kwiatw, zobaczyem nagle, jak powoli zamkny swe kielichy i rozwary je na nowo, chylc si przede mn. Zdumiony zamknem oczy, ale obraz si nie zmieni: tulipany naprawd chyliy ku mnie swe korony, poczuem niewysowion rado, bo wiedziaem, e los si do mnie umiecha. Wyjechaem wic na bezludzie, zabierajc ze sob psa, maszyn do pisania i duo papieru. Nie mylaem ju wicej o tym, e miaem za sob wiele lat cikiej pracy w zawodzie kupieckim. Widocznie pami mam krtk, jak to zwykle u mczyzn bywa.

- 23 -

DRUGI ZMIERZCH

Do dzikiej guszy dotarem w kwietniowy wieczr, kiedy panowaa

cisza, las czarno wznosi si dokoa, roztajaa w cigu dnia droga gina pod koami wozu, a w strachu mylaem, e zapadam si w gb tej wiosennej topniejcej ziemi. Ale wz cign Rylle, spokojny i mdry stary ko przywyky do woenia baniek z mlekiem i innych ciarw, nie liczc podobnych mnie podrujcych prniakw. Szed wic ostronie jak po lodzie na tej gincej z oczu ciece, a dojechalimy do owietlonego domku mojej babci, ktra, jak ona przewidziaa, upieka ciasto, usmaya miso i naowia sakiem ryby z przerbli na jeziorze. yo mi si tu dobrze i dostatnio. odek miaem wic nasycony, ale dusz niespokojn i oczy zmczone, bo niezliczona ilo pyta cisna mi si do gowy, gdy rano spogldaem na niebieskaw, pikn i przeraajc powierzchni tajcego na jeziorze lodu. Musiaem wzi ze sob maszyn do pisania, a ona, jak zawsze wymagajca, wpatrywaa si we mnie dna biao-czarnych uderze. Drania mnie ta jej bezwstydna pewno siebie. Egipcjanie obozowali wok mnie na poddaszu, za oknem czaio si jezioro ze sw lodow przestrzeni, wielkie i grone, a miertelnie biae strzay brzz wznosiy za oknami swe bezlistne ramiona. Sinuhe siedzia u mnie na pstrokatym dywaniku, brod ukry w doniach, a twarz mia umczon ciarem lat i dowiadcze, gdy opowiada histori swego ycia. Zaczem wic pisa pod jego dyktando, bo jeli raz wemie czowiek piro do rki, nie pomoe ju nic
- 24 -

tylko pisanie. Chyba jest to jedyna recepta na t chorob, cho jeli kto ma lepsz, chtnie z niej skorzystam. Zaczem wic pisa, podczas gdy skpe kwietniowe soce rozgrzewao niebiesk bry lodow, ktra topniaa w oczach, kruszya si i szarzaa, a czarna woda wybijaa swj odwieczny rytm midzy brzegami i lodem. Zaczem pisa i nie byo to ju dla mnie smutkiem ani blem, jak przedtem, ale sam radoci, upojeniem, tak i nie poznawaem siebie, i teraz wiedziaem, e lata, podczas ktrych fabrykowaem gwodzie, day mi wiele, pozwoliy teraz cieszy si pisaniem, tak jak tego pragnem. Nie sdz jednak, by rdem tej radoci bya ulga z pozbycia si ciaru gwodzi, powody jej byy raczej inne, duo gbsze. Tak upyno par dni i nagle jeziora zrzuciy ld, ktry wiatr porwa ze sob, a ostatnie jego okruchy topniay w oczach. Wicher zakrela szerokie uki, wiosna budzia si do ycia, a ja pisaem jak w gorczce, wszystko we mnie kipiao i arzyo si, czuem w mzgu ten sam cudowny pomie, co kiedy podczas najwikszych pasji twrczych. Tak, czuem, e gowa rozpala si jak piec peen aru, ale wgle nie parz, tylko piek, sprawiajc miy bl, moja trwoga mina, nie baem si ju wicej pira, cae dnie spdzaem z Egipcjanami, ktrzy yli wieki przede mn, dopiero teraz poznaem ich bliej, a kilku z nich nawet pokochaem. Rwnie Sinuhe, ktry pocztkowo wydawa si taki natrtny i niesympatyczny, zyska duo przy bliszym poznaniu, cho wielu jego cech nie rozumiaem i nie zawsze mogem si z nimi pogodzi. A pod wieczr, gdy zapada zmierzch, maszerowaem do mleczarni po mleko lub na progu gawdziem z psem, ktry by bardzo zapracowany, bo musia pilnowa domu, no i szczurw myszkujcych po strychu. Dlatego nie mg mi ju powica za wiele czasu ani nawet przejmowa si zbytnio Egipcjanami, ktrzy zreszt zadomowili si tu i nie musieli ju bka si wok domu; przychodzi wic tylko rano, w doskonaym humorze wita mnie i uradowany szed ze mn na krtki spacer, o ile nie kolidowao to z jego osobistymi planami. Ale nie zagbiaem si zbytnio w proste rozumowania mojego psa. Pod wieczr, kiedy zapada zmierzch, martwy las i lodowata przestrze wypeniay si niewidzialnym yciem, powietrze wokoo ttnio, sycha byo nieustajcy szum, szelest, szept, szczebiot, wiergot i plusk, szczeglnie haaliwy i gony ywot wiody
- 25 -

aby na swoim cypelku, ich wiczenia muzyczne nie zdradzay zbyt wysokiej klasy, byy raczej wyrazem dobrej woli, pozbawione jednak wszelkiego samokrytycyzmu. Nie chc jednak wypowiada si w tej sprawie, bo sam jestem niemuzykalny i zdaniem rodziny nie mam wcale suchu. Tak mija maj i czuem si cakiem szczliwy, bo moja agiew pona sprawiajc miy bl i nic nie zapowiadao smutnych ani przykrych wydarze. Ale w miar upywu dni ogarniaa mnie niewysowiona tsknota za sercem, chciaem dzieli z nim radoci i smutki, bo w pamici zostay mi tylko jego dobre strony i wielkie z nim zbratanie, zapomniaem ju, ile za, blu i przykroci mi sprawio. Przypomniaem sobie wielki czerwony kwiat i gorco zapragnem wyjani dalekiej przyjacice mj niefortunny krok. Napisaem wic do niej list tumaczc, e czowiek, ktry z roku na rok coraz niej schodzi po drabinie ycia, nie interesuje si specjalnie, z jakiej studni chce ugasi pragnienie, wszystko mu jedno, jaka si trafi. Opowiedziaem, e piem ju z wielu rde i studzien duych i maych, dostpnych i ogrodzonych murem, sonych i sodkich, a raz piem wod nawet z brudnej beczki. Po wysaniu listu opanowao mnie ogromne podniecenie i czsto zapominaem nawet obserwowa par muchowek, ktre troskliwie budoway gniazdko na drzewie tu koo drzwi, pod moim oknem. Zbieray one puszek waty, ktr wyrzucaem przez okno podczas porannego golenia, i dziwiy si, i zachwycay rozrzutnoci czowieka. Kiedy babka wyniosa na dwr zabawki mojej crki, by je wywietrzy, wykorzystay ten moment i wyskubay z wielkiego czoa wenianego psa przeliczne kosmyki weny. Pies prawie cakiem wyysia, a babka zocia si okropnie na tak czelno. Waciwie nic si strasznego nie stao, bo pies ju dawno straci oczy, a nikt nie pomyla o tym, by mu przyszy nowe. W ten sposb muchowki z ludzkich bogactw zyskay wiele wietnych, mikkich dziebe do swojego gniazda i rozsawiay hojno i zamono ludzk. Niezalenie od tego dla zwikszenia komfortu gniazda pani muchowka uznaa za konieczne ostronie wyskubywa delikatny puszek na swej piersi i std wywnioskowaem, e na pewno po raz pierwszy ma zosta matk, bo jeszcze jest czua, wielce przejta zadaniem macierzystwa i pamita ju teraz o kruchoci jajek.

- 26 -

W kadym razie z niecierpliwoci czekaem na list i moja przyjacika zadaa sobie na pewno wiele trudu przygotowujc odpowied, zapoznaa si bowiem z literatur dotyczc studzien i rde i moga przytaczajc liczne fragmenty i cytaty, przedstawi wasny pogld na t spraw. Powoywaa si przy tym na poetk, wedug ktrej kady musi znale swoje rdo i swj godzik na pustynnym bruku wielkiego miasta. Stwierdzia rwnie, e zachwyca si pewnym poet, ktry uwaa, e kady sam musi wykopa sobie studni, gdzie bdzie mg ugasi pragnienie. Wspominaa rwnie delikatnie, e wtpi, czy rozmiar i mnogo studni oraz ilo wody jest miarodajna, jeli idzie o ugaszenie pragnienia, i czy nie naleaoby raczej bra pod uwag jakoci wody i jej wieoci. Ale prawd mwic, nie chce by moim sdzi, jeli idzie o sprawy studni i rde, bo nie uwaa, by spragniony wody czowiek, ktry bohatersko powstrzymuje si od picia wody, by czym lepszym ni ten, ktry gasi pragnienie. Jej list i zawarta w nim mdro oczaroway mnie tak, e od razu odpisaem, ona znw mi odpowiedziaa i dalej prowadzilimy wymian listw i myli. Z kadym listem przekazywaa mi swoje mdre myli, a kiedy, o dziwo, spostrzegem, e gorycz opucia mnie cakowicie. Tak, nadszed moment, gdy swoim zwyczajem chciaem sprbowa goryczy, ale zy smak nie mia dostpu do mych ust gorycz znikna. Podejrzewaem jednak, e wynikao to w gwnej mierze z dobrych postpw w mojej pracy, a nie z powodu jej listw. Dlatego te rano i wieczorem braem babk i jedzilimy dk wzdu ciemnych brzegw, gdzie szumiaa tawa stara trzcina, babka wycigaa z sakw wielkie szczupaki, co rozdziawiay potworne paszcze, ona nieustannie walia je po bach, a na dziobie, za mymi plecami, pies badawczo podnosi mord i wszy upajajc si zapachem jeziora. Czasami pod wieczr syszelimy z drugiego koca cypla gruchanie dzikich gobi, nadchodziy zimne noce. Czasem sjka kcia si miesznie na skraju lasu, nadlatyway mae dzicioy, by ostukiwa drzewa po bokach. Gdy midzy zeszorocznymi limi rozkwity niebieskawe i liliowe pierwiosnki, pod moim oknem zjawia si w szare noce obcy ogromny ptak i na swym srebrnym flecie wygrywa tak dwiczne i czarujce me-

- 27 -

lodie, e wszystko we mnie tajao, spalao si do cna, ciao ogarnia niepokj, a im krtsze staway si noce, tym mniej snu zaznawaem. Ale na obiad babka upieka w piecu ogromnego szczupaka, bo bya stara i mdra i wiedziaa, e nie ma na wiecie tak wielkiego smutku czy tsknoty, ktrej by nie zagodzi wspaniale upieczony szczupak, nadziany kasz jczmienn, jajkami i liwkami. Potem przyszy cieplejsze dnie, po deszczu wiecio soce i babka zacza szykowa sieci, bo z gbi jeziora zaczy si wynurza leszcze w poszukiwaniu pytkich brzegw.

2
Tak nadesza gorca noc z maja na czerwiec, noc sobotnia; bya ona za mym oknem szara jak wena, a ga dopiero co wypuszczajcej licie brzozy zacza paa, gdy rozgorczkowany leaem na ku. Zanim szaro nocy pojaniaa, dym niezliczonych papierosw rozwia si w przestrzeni, a one same spopieliy si po wyarzeniu w niespokojnych palcach, lecz sen nie nadchodzi. Tymczasem leszcze przybyy do zatoki koo cypla. Potn falang wypyny z gbi wd na pytk, nagrzan socem wod, by ka ikr, jak zawsze na pocztku lata. Leaem w rozparzonym ku i widziaem leszcze w pytkiej, ciepej wodzie, jak tr zamulonymi brzuchami o pytki grunt; a plusk ich ogonw dochodzi do mnie przez otwarte okno, za ktrym wiecia mi w nocy paajca ga brzozy. Sdz, e czeremchy rozkwity teje nocy, bo do szarego od dymu pokoju wciska si cukierkowaty, dranicy zapach. Patrzyem z mego ka na uszczliwione leszcze o okrgych, pustych oczach, jak ocieray si brzuchami o pytkie, muliste dno zatoki i lekko poruszay szerokimi skrzelami. W miejscu, gdzie miecio si przedtem moje serce, bya znw martwa, palca pustka i znw leaem bez ruchu na dnie otchani, wpatrujc si w leszcze. W t upaln noc niespokojne ciao zazdrocio mdrym leszczom, ktrych zmysy byy atwe i proste i nie sprawiay im kopotu, a krew bya zimn krwi ryb, nie umiejcych nawet mwi. Za moim oknem pona arzca si, puszczajca mode pdy ga brzozy, a ja, nie
- 28 -

miaem chwili spokoju i pragnem tylko wydoby si z pytkiej, mtnej wody na wody gbokie i jasne. Czuem si bardzo samotny w t upaln noc, bardziej ni kiedykolwiek, ze wzgard mylaem o zimnych zmysach leszczy, o pytkiej wodzie i mulistym dnie, cho dobrze wiedziaem, e moje ycie ju od dawna osiado na pytkim brzegu, a moje rozkosze niewiele odbiegay od prostej i atwej zmysowoci leszczy. Zgniewao mnie to w kocu i krzyknem zapalczywie do leszczy: Czy to wszystko jest w kocu warte ycia? Dlaczego krzewy musz dla mnie pon? Dlaczego sodkawy zapach czeremchy tak drani mi nozdrza? Dlaczego moje ciao jest gortsze ni upalna noc i nie daje mi spokoju? Bracie leszczu, porad, jak wydosta si znw na gbokie, przejrzyste wody, czy te tylko mier jest gbi, a rdlanej wody w ogle nie ma? Leszcze spokojnie ocieray pene mlecza brzuchy o pytkie nabrzee i rzeky: Mamy twardy kark i szeroki ogon, a nasze ciao jest w kadym miejscu paskie. Sprbuj spaszczy sw mczc powok na nasze podobiestwo, by moe bdzie ci wtedy lepiej i jednym ruchem petwy ogonowej dostaniesz si na gbin, na przejrzyst gbi. Zwal na siebie ogromn pyt kamienn, by ci spaszczya, bo wiemy dobrze, e kiedy ludzie maj do swej uomnej, niedoskonaej postaci, pozwalaj si zakopywa w gbokie jamy i przywalaj je paskim kamieniem, by stali si do nas podobni. Z tak gupiego rozumowania wywnioskowaem, e leszcze s kracowymi egoistami i e maj cakiem bdne i dziwaczne pojcie o ludzkim yciu i jego deniach. Dlatego miaem ju do gadania z nimi, zamknem okno i wrciem do ka; drzewa ju nie pony za oknem, spaem jak kamie, a nastpnego dnia babka sprawdzia sieci i przez wiele dni jedlimy smaone, gotowane i solone leszcze, a spaciy mi cay dug, a ja im, i bylimy skwitowani. Od tego czasu jednak wystrzegaem si leszczy i aby si od nich uwolni, napisaem o nich wiersz i wysaem swojej piknej przyjacice. Na jaki czas uspokoiem si i z zapaem kontynuowaem prac, Sinuhe odmodnia w moich oczach i zaczem lepiej ni przedtem rozumie
- 29 -

jego gobie serce, cho Sinuhe z ca pewnoci nie nadawaby si na kupca. W kadym razie brzozy wok domu puszczay jasnozielone pdy, a ich pnie przyobleky si w dziewicz biel; dopiero teraz chyba zakwity czeremchy, bo co wieczr, gdy zabieraem mleko z mleczarni, ciki ich zapach unosi si nad drog, a pies sta si niespokojny i czsto rzewnie paka na progu izby aujc minionej modoci. Dlatego po zakoczeniu pracy i rozmieszczeniu Egipcjan po ktach poddasza siadaem na progu izby koo psa, gadziem jego roztrzepane kudy i opowiadaem mu bajk na uspokojenie. Kochany dobry may piesku mwiem do pieszczotliwie. Pamitasz, by sobie raz may czarny pieseczek, mia dobry dom, kochan pani, wspaniay, mikki koszyk do spania i duo soczystych koci, ktre mona byo chowa za poduszki na fotelu albo pod dywan. I niczego temu psu nie brakowao w yciu, ludzie mwili zawistnie: Chciabym by na jego miejscu. Przynajmniej mj przyjaciel Turo tak mwi, cho ju umar i jest szczliwy. Ale czy ten maleki psiaczek by zadowolony? Nie! Bo przychodziy chwile, kiedy ogarniaa go nieprzezwyciona tsknota i paka skowyczc cichutko, i nie mg si upora z t swoj niedol, a kiedy, nie baczc na nic, uciek z domu. Ach, jake byo przyjemnie, jak cudownie wolny czu si teraz, biega po zieleniejcych trawnikach, przeskakiwa rowy i wrd tych dmuchawcw goni za wasnym cieniem. Pakowa apy do kadej kauy i wdycha bez koca wabice zapachy, tarza si po wszystkich mietniskach i ociera o padlin, a cay by mokry, brudny, kosmaty i mocno mierdzcy. Ale zapada noc, a on zosta sam, przemarznity i godny, i czu si strasznie skruszony, i w kocu pokornie kutykajc, z opuszczon mord wrci do domu, do dobrej pani. Oczywicie dosta w skr, ale potem pani wyszorowaa go do czysta, wytara do sucha wieloma rcznikami i pozbawia wszystkich potwornych woni, i uoya do snu w jego wasnym koszyczku, tak e w kocu maleki psiaczek chlipic ze szczcia zwin si w kbuszek i usn w koszyczku u swej dobrej pani. Pies zerkn na mnie podejrzliwie i rzek: Nie wiem, po co wykopujesz ze mietnika pamici wszystkie stare i nieprzyjemne historie. Jestem ju stary i mdry, a jeli nawet skowycz,

- 30 -

nie powinno to nikomu przeszkadza, przecie robi to po cichu, skowycz za dlatego, e na wiosn o zmierzchu straszny al mnie nka. Jeli si nie myl, to nie tknem padliny po tym ostatnim razie, bo wiem dobrze, e zaraz mnie szoruj, jak tylko brzydko pachn, a ania to potworne miejsce, gdzie para wodna pali mi oczy, mydo i woda wciskaj si do nosa i uszu, tak e mam wraenie, jakbym si dusi i guchn. Nie pojmuj te, jak dobra pani moe by tak dla mnie okrutna z powodu jakiego gupiego zapachu, ale waciwie to ona czsto jest zagadkowa i dziwna, wic podporzdkowuj si jej twardej rce i z daleka obchodz kuszc padlin. Spostrzegem, e ten temat nie by dla psa miy, usiowa siebie wybieli, by niewolnikiem swojej wyobrani, ale mimo to mwiem dalej: W cigu ostatnich tygodni czsto wspominaem tego maego psiaczka i mylaem, jak potna musiaa by jego tsknota, skoro adna tkliwo, przywizanie ani troska nie mogy go zatrzyma, tylko musia biec, ucieka i wraca mokry, brudny i poturbowany, bo w kocu zawsze korzy si i wraca, i pochlipywa ze szczcia, e moe si znw wygodnie uoy. Pies okropnie si zdenerwowa i rzek: Nie syszysz, mj panie, jak szczur gryzie cichutko pod drzwiami? Czekam tylko, eby go zapa za kark, kiedy wysunie swe obrzydliwe wsiska ze szpary. Przeszkadzasz mi tylko w moich obowizkach opowiadajc wszelkiego rodzaju bzdury i teraz bd znw tskni za moj ukochan pani, bo ju czas, eby tu przyjechaa i zaja si nami. Z szacunkiem odnosz si do babci, ale ju jako szczeniak tskniem za matk, ktrej nie pamitam, i wtedy przyciskaem mordk do czubka buta mojej pani, cho byem tak may, e niewygodnie mi byo odchyla gow do gry, eby mordka dosiga czubka buta. Odtd zawsze tskniem za moj pani, gdy jej nie byo, i nie znajd sobie miejsca, dopki znowu nie przytul pyska do jej stp albo do jej ciepych kolan, tak, bym wiedzia, e ona jest bezpieczna i e j osaniam. Zorientowaem si, e pies prbuje skierowa rozmow na inne tory, poniewa wstydzi si strasznie tych ucieczek i awantur z lat modoci. Dlatego bez krzty miosierdzia rzekem do:
- 31 -

 Czemu wic uciekae od swej pani i pchae eb w padlin, jak bye modszy? Pies zawarcza gronie, wyszczerzy na mnie bynajmniej nie w umiechu biae, dobrze zachowane zby i odpar: Ty duo czciej wracae do domu brudniejszy ode mnie raz nawet z pokrwawion gow i to zarwno w dzie, jak i w nocy, a mierdziae gorzej ni ten potworny samogon, ktry twoi przyjaciele wychwalali porwnujc z holenderskim ginem, kiedy sklepy byy zamknite i nic lepszego nie byo mona dosta. Nie miaem ochoty przypomina sobie o takich sprawach, sowa psa trafiy w sedno. Dlatego szybko poszedem do domu, zostawiajc psu czatowanie na szczury. Ale babki nie byo, wieczr nadchodzi chodny i nudny, radio nadawao jak rzewn muzyk, wic w kocu wrciem na prg, podparem gow rkoma i rzekem do psa: No, nie kmy si ju o rzeczy minione i bzdury, o ktrych lepiej nie wspominajmy, cho wtpi, czy nasza pani zapomni o nich kiedykolwiek, bo kobiety w pewnych wypadkach maj nadzwyczajn pami. Gdy zapada zmierzch, wielu ludziom te chce si wy, a ja nie bardzo si od nich rni, cho tyle lat byem fabrykantem gwodzi, i to wcale nie najgorszym. Wiele osb, kiedy dzie si koczy i nadchodzi wielka, zimna ciemno, czuje blisko Boga. Co ty o tym sdzisz, mj wierny i mdry piesku? Ale pies zerkn na mnie strzygc uszami, zacz wsuchiwa si w sabiutkie szmery szczurw pod drzwiami i wcale nie zrozumia, co miaem na myli. Przecie mam swoj pani rzek zdziwiony. Po c miabym tskni za jakim innym Bogiem? Ona jest bardziej niepojta i kapryna ni wszyscy stworzeni przez ludzi bogowie i nie mog sobie wyobrazi wikszego szczcia, ni usn z pyskiem przytulonym do jej kolan. Nie pamitasz, dobry panie, jak to dawno temu, w piknych czasach na wyspie Sulosaari, skoczyem z wysokiego mostu do wody krzyczc: Nie ma ycia bez mojej pani! Byo to wtedy, kiedy zamierzae zostawi mnie na brzegu samego i zabierae moj pani na tej przekltej rozlatujcej si motorwce, ktra w kocu przepada, gdy zacza si wojna.
- 32 -

Pies wsta, otrzepa si i w zamyleniu podrapa si ap za uchem, wic odgadem, e przypomina sobie straszne noce bombardowa, kiedy w piwnicy naszego domu dysza ciko ze strachu, gorzej ode mnie, a o wicie myla, e nabawi si, reumatyzmu od zimnej posadzki. Wic, jak z tego wida, nasz pies nie by wcale bohaterem, nawet w zwyk burz trzsc si wazi pod tapczan i chocia istotnie zdarzyo mu si kiedy rzuci z mostu do wody za swoj pani, to sdz, e mocno wierzy, i zatrzymam motorwk i wrc, by wyowi go z wody, tak jak to si zwykle dziao za tych dobrych czasw, nim zostaem fabrykantem gwodzi i gorycz podchodzia mi do garda. Poniewa te powane religijne problemy pies potrafi rozpatrywa tylko ze swego przyziemnego punktu widzenia, postanowiem nie kontynuowa dyskusji, tylko pomylaem, e moje ycie i dowiadczenie z okresu kupieckiego w jaki sposb oddaliy mnie od Boga, dlatego nie czuem ju Jego bliskoci, gdy wieczr si zblia, i nie syszaem Go w szumie wiatru, a jeli za czym tskniem, to za bliskoci czystego ludzkiego serca bym nie by tak samotny. Samotno zibia mnie na progu, wic wszedem do domu. Potykajc si w mroku pies rwnie wrci, wskoczy na tapczan do swego kcika i razem suchalimy rzewnych melodii radiowych tak dugo, a babka wrcia, zapalia wiato i daa nam kawy, ktra przyjennie rozwiaa samotno i smutek.

3
Kiedy skoczya si szkoa, do lenej guszy przybya crka z krlikami, a wraz z ni i ona, sprawio wielk rado zarwno psu, jak i mnie. Dwa krliki crki byy belgijskie, wielkie i szaro-brzowe, a ich uszy zwisay jak warkocze. Dwa inne byy biae, ruchliwe i gadatliwe i czsto uciekay, tak e crka musiaa owi je sakiem, a one wyryway si z klatki, szy do niej na rce, po przyjacielsku obgryzay wstki w jej wosach. Sdz, e gawdzia z nimi o wielu sprawach, ale przy mnie krle nie byy zbyt rozmowne i uwaaem je za zwierzaki puste i gupie, dlatego te nie kwapiem si do dyskusji z nimi o zagadkach wszechwiata. Obydwa bel- 33 -

gijczyki nic nie mwiy, tylko jady bezustannie i z zapaem, a po skoczonym posiku wycieray przednimi apkami nadte mordki i zabieray si do nastpnego posiku; sdz, e uy nawet we nie, bo kiedykolwiek do nich zajrzaem, w dzie czy w nocy, zawsze tylko ary. Rozmowa wic z nimi nie miaa sensu, pies rwnie przesta ze mn dyskutowa i jak mia ju swoj pani, strasznie mnie lekceway, spdza dnie cae zwinwszy si w kbek koo jej bosych ng, jeli oczywicie nie wykopywa kretw spod krzeww albo nie wojowa ze szczurami na strychu. Przestrzegaem teraz cilej ni przedtem rozkadu dnia; tkwiem przewanie na poddaszu, cho ciao, owszem, schodzio na d na posiki, a wieczorem siadao w fotelu, by poczyta gazet i zapali papierosa. Na poddaszu towarzyszyli mi Egipcjanie i zdarzao si czsto, e nie wiedziaem, czy mwi do zmarego w zamierzchych czasach przyjaciela Sinuhe, czy do ony, czy te do crki, co strasznie je denerwowao. Twierdziy one rwnie, e patrzyem przez nie i nie syszaem, co mwi, tylko zbywaem ich sowa roztargnionym: Hm... istotnie... czyby... ach, tak. Mam wraenie jednak, e zoliwie przesadzay z tym moim roztargnieniem, bo bardzo dobrze syszaem, co mwiy, wicej nawet, syszaem, jak dyskutoway, co zrobi na obiad i czy starczy syropu z burakw cukrowych na tort mietankowy. W domu przybyo te mieszkacw, bowiem z mleczarni przyniesiono trzy mae kogutki, ktre dotychczas spdzay ycie w kuchni przy ciepym kominie. Zaczy one wawo krzta si wok domu, dzielnie atakoway ddownice, wygrzebyway kawaki patyczkw i sabiutko piszczay. Jednoczenie przyniesiono indora Hamleta z jego niemia maonk Ofeli i nigdy nie widziaem, eby kto tak bardzo, tak cakowicie zawadn cudzym domem, jak zrobi to indyk Hamlet; od samego pocztku czu si w naszym domu ppkiem wiata i kiedy zobaczy, e ktokolwiek zjawia si na drodze lub wchodzi do bramy, wrzeszcza, a styga krew w yach. Ju od witu zaczyna awanturowa si i wymyla, a babka strasznie si zdenerwowaa i zagrozia, e wyrzuci indora na zbity pysk. Musz doprawdy szerzej opowiedzie o indyku Hamlecie, bo w yciu nie widziaem bardziej napuszonego ptaka; bez przerwy krci ogonem i rozcapierza skrzyda, zataczajc wspaniae taneczne uki dokoa swej cichej maonki, sam do siebie sycza ochrypym gardowym gosem,
- 34 -

jego wiszce grone korale nabrzmieway krwist czerwieni, szary kark wydymajc si nabiera niebieskiego koloru stali. Indyk tak potwornie broi, tak si dar, e w kocu pies mia tego do, wskoczy mu na kark i wyrwa kilka pir z ogona, bo nie mg znie drugiego pana na podwrku. Mia zreszt pene prawo do tego, poniewa indor usiowa bezczelnie wyjada z jego miski; pies wprawdzie nie lubi kaszy i podwinwszy ogon z obrzydzeniem ucieka od talerza, ale mimo to nie zezwoli indorowi tkn arcia, bo to by jego talerz, i niewtpliwie mia od strony prawnej cakowit racj. Wyjaniwszy w ten sposb, kto by panem w domu, pies unika indyka, a indyk psa, yli wic na jednym podwrku mniej wicej w zgodzie, cho sdz, ze nieustanny gniewny wrzask indyka fatalnie dziaa na sabe nerwy pieska. Musz przyzna, e jako mczyzna wprost wstydziem si za Hamleta, bo kadego ranka wyglda jak stary opuchnity hulaka, co pno wrci z klubu do domu i budzi si zapity, z fioletowym karkiem i podbrdkiem, i od razu zaczyna gldzi i wymyla onie. Na plus pani Ofelii musz jednak zapisa, e w ogle nie przejmowaa si kaprysami swego pana, tylko spokojna, perowoszara, grzebaa w ziemi, nie suchajc jazgotu starego, i od czasu do czasu znosia due pstrokatobrzowe jajko, nie robic tego demonstracyjnie, jak si to wielu onom zdarza. Staruszka Hamleta traktowaa, jakby by powietrzem, i bardzo szanowaem pani Ofeli za jej opanowanie i agodn stanowczo. Muchowki dosy wczenie zaczy korzysta z przygotowanego gniazda, bo ktrego ranka pokazao si liczne grono pisklt, ktre rozdziawiao dzioby, matka bezustannie krztaa si dostarczajc im pokarmu, a ptak ojciec siedzia na gazi brzozy i zadowolony szczebiota, uwaajc, e w ten sposb spenia jak najlepiej swj obowizek w stosunku do powikszonej nagle rodziny. Myl, e doszo do ostrych star rodzinnych z powodu zachowania si ojca-muchowki i niewtpliwie zasuy na nagan za lenistwo swoich skrzyde. Wic lato byo ju w peni i nawet sowa, ktra jeszcze w maju ogrzewaa si kilka razy na dachu koo komina, teraz znikna cakowicie, wynoszc si do letniej rezydencji w gszczu lasu. Bya to bardzo senna i spokojna sowa, ktrej ycia i zwyczajw nie mona byo obserwowa, bo pokazywaa si tylko czasami wczesnym rankiem lub pno wieczorem na dachu przy kominie
- 35 -

i nie miaem z ni stycznoci, cho chtnie przeprowadzibym z ni dusz rozmow. Postanowiem sobie tylko, e musz z ni nawiza kontakt jesieni, kiedy wrci wraz z chodami, jeli wrony zostawi j w spokoju, wrony bowiem strasznie nie lubi sw i kracz, i zawodz jak wcieke, gdy je zobacz, nic wic dziwnego, e kiedy noce stay si zbyt jasne, wolaa przenie si do oddalonej letniej rezydencji. Bo noce byy ju zupenie jasne, powierzchnia jeziora miaa wtedy lustrzan gad, trzciny wznosiy si na mulistym wybrzeu gitkie i zielone i nie byo ju duej rnicy midzy noc i dniem. Noce te rozpalay we mnie gorczk pracy i duo sw rzucaem na biay, mikki papier. Prawd jest, e pisaem wiele rzeczy zbdnych, ale jeli wyj z zaoenia, e w zasadzie sowa pisane w ogle s zbdne, to najlepiej skoczy z pisarstwem i pozosta na zawsze fabrykantem gwodzi. Nie jest to wcale najgorsze wyjcie, bo fabrykant gwodzi zaoszczdza sobie sporo smutku i rozczarowa, mki i tsknoty i nie musi znosi upokorze albo by wiecznie niezadowolonym z siebie i y w cigej sprzecznoci midzy ciaem a duchem, lecz prowadzi spokojny i syty ywot wanie wtedy, gdy zdolny jest produkowa choby gwodzie do trumien. Tak nadesza noc witojaska i przypadkowo spotkaem na drodze dzikiego brzowego kota, ktrego pies kilka razy zapdza na drzewo, kiedy ten skrada si wok domu w poszukiwaniu rybich bw. Zetknlimy si na zakrcie i ogromnie zdziwilimy si oboje, gdy spojrzelimy sobie w oczy, bo waciwie nigdy w tym czasie nie mylaem o dzikich kotach. Szedem po siedem rnych kwiatw, chcc powiza je siedmioma rnobarwnymi nitkami, abym mia wicej, i to barwnych snw, bo w te jasne noce znudziy mi si ju sny niemie. Pragnem ni o oczach, ktre byy niebieskie i szare jak dym w jasny soneczny dzie, i dlatego poszedem narwa kwiatw w noc witojask. By moe sprbowabym w t noc nawet muchomora, bo ciao miaem niespokojne i dusz mtn, i strasznie sam sobie obrzydem, co zwykle si zdarza, gdy przez wiele tygodni pisz puste sowa na pustych kartkach. Brzowy dziki kot wyszed mi naprzeciw w noc witojask i strasznie sycza, podnosi do gry ogon i parska mi w twarz. Bielone oczy mu pony i by przeraajcy wrd biaej nocy. Przemawiaem do uspokajajco i przekonywaem go o swoich dobrych zamiarach tak dugo, a kot
- 36 -

opuci ogon, a w oczach zgas mu pomie; usiad przede mn na drodze, okrciwszy adnie ogonkiem przednie apki, i odezwa si: Mam nadziej, e paski wstrtny i nieuprzejmy pies jest daleko std, poniewa jego ostre ujadanie szkodzi mi na such i w ogle nie cierpi jego biaych lnicych kw, cho prawd mwic, jest to bardzo gupi pies, ktrego kady szanujcy si kot zwiedzie w krzaki w cigu p minuty. Doprawdy, ten pies jest moim staym utrapieniem, nie mog spokojnie porusza si po wasnym lesie, cho z przyjemnoci zbierabym skromniutkie ebki ryb i inne wyrzucone przysmaki na waszym mietniku, jak to przywykem robi zim. Chocia dziko yj w lesie i nie mam domu, jestem szanujcym si kotem i znam swoj warto; nie odpowiada mi, aby jaki skomlcy, wyjcy pies zapdza mnie na drzewo, bo pazury mnie bol, niech to diabli! Pazury mi krwawiy, jak zawisem na drzewie w strachu o swoj skr, podczas gdy ten paskudny pies ujada na dole jak wcieky, a bbenki w uszach pkay. Nie znaczy to, ebym si ba jakiego tam maego czarnego zabijaki, raczej boj si, e strac panowanie nad sob i gdy zejd z drzewa, wydrapi mu lepia, rozerw uszy i strasznymi pazurami przejad mu przez ca mord; nie chciabym wyrzdzi mu krzywdy, bo syszaem na wsi, e paski pies jest tyle wart co krowa i e jest wysoko urodzony. Dlatego ostrzegam pana, niech pan trzyma psa na uwizi lub zamyka go w domu; ndza i cierpienia, jakich dowiadczyem, i cige przeladowania sprawiy, e staem si dziki, tak e nie odpowiadam ju za swoje czyny, kiedy wpadam we wcieko. Dziki kot siedzia przede mn na drodze, dumnie wypina pier i mwi do mnie twardo i bezwstydnie, ale gdy tak przemawia, przygldaem mu si i spostrzegem, e by may, kosmaty, wsy mia smutnie obwise, a oczy zaropiae i godne. Naprawd by strasznie chudy i biedny, ale przestaem si litowa, gdy przypomniaem sobie wszystkie jego przestpstwa, i rzekem ostro: Syszaem o tobie brzydkie rzeczy, a rano znalazem na podwrku zakrwawione pirka maych pisklt. Nawet gniazdo ich rozwalie i wiem, e czatujesz koo krliczych klatek, sdzisz, e jako si tam wlizgniesz. Naprawd jeste bezwstydnym dzikim zbjem i niszczycielem jaj, podkrade si nawet do gniazd dzikich kaczek, eby je ograbi. Dlatego pies ma racj przepdzajc ci z naszego podwrka i miaby prawo wytrzsn
- 37 -

ci nawet dusz z marnej powoki, bo przynosisz tylko zniszczenie i wyrzdzasz szkody, bezwstydny dziki kocie. Ale dziki kot mikko i kornie zamrucza i rzek: Pan by mi na pewno nie uwierzy, gdybym zapewni, e tamto wszystko to zwyke oszczerstwo, zawi i ze jzyki, bo biednym i wyndzniaym si nie wierzy, wierzy si mocnym i silnym. Potwierdzam z przyjemnoci, e pynie we mnie dzika krew i rzeczywicie dny jestem mikkiego misa i miewam pyszczek umazany tkami jaj, ale nie musz panu przypomina, e sam pan chtnie jada ciepe miso jagnicia i pozwala zabija niewinne cielta na piecze, a pani wyciga na niadanie drogie jajka spod indyczki, ktrej z pewnoci serce pkoby z blu, gdyby nie bya taka gupia i umiaa policzy wicej ni do dwch. Jeli mier czai si w mych pazurach, to czai si ona te w noach i widelcach, ktrymi tak adnie zmiatacie z talerzy. W tych wic sprawach jestemy tyle samo warci i jeli si nie myl, w paskiej krwi pynie te kropla dzikiej krwi, ktra rodzi niepokj paskiego ciaa i wieczny niedosyt duszy. Brak panu jednak naszego zuchwalstwa i miaoci, by odway si uciec do lasu, zadowala si pan wygodnym domkiem i posikami z czystego talerza. Uwaam przeto, e nie jestem paskim dunikiem, pan za swoje tchrzostwo winien mi jest kilka bw leszczy, a za kropl ciepego mleka odda bym gotw ca szczliwo dzikiego ywota. Moe to by mnie uspokoio i nie bybym wiecznie dny ciepej krwi na swych pazurach, dlatego prosz zapamita moje sowa, przemyle je i postpowa zgodnie z ich duchem, jeli jest pan naprawd dobry, w co wtpi suchajc paskich ukadnych przemwie. Zauwayem, e dziki kot mwi rzeczowo i mdrze, i odgadem, e znane mu s wszystkie tajemnice gszczw, gdzie kwitnie biay leny rozmaryn. Dlatego rzekem: Skoczmy z frazesami i porozmawiajmy ze sob otwarcie. Myl, e tkwi gdzie we mnie drobinka ywicy dzikiej kniei i zapach bagna, e jest we mnie trujcy jad konwalii i wilczych jagd, bo dzisiaj, w t bia noc witojask, tsknota poera m dusz, pragnbym umrze. Zaprowad wic mnie do jadowitych muchomorw, dziki kocie, bo naprawd obrzydy mi ju milutkie kwiatki i ich delikatne barwy. Zaprowad mnie

- 38 -

do czerwonych muchomorw i poka cygaskie paleniska, gdzie kwitnie czarny lulek, bo chobym mia umrze, chc sprbowa smaku muchomora i wyssa sok szaleju, bym mg wzbi si w niebiosa. Czemu chc si wzbi w przestworza, nie mog ci powiedzie, bo nie tylko mnie dotyczy owa tajemnica, jest w ni zamieszany jeszcze kto drugi, kto musi dba o swoj opini. Dlatego prosz ci, wierz mi, e jest to dla mnie sprawa nadzwyczaj wana. Ale dziki kot przestraszy si mych sw, rozejrza si trwonie dookoa i rzek: Zwraca si pan do niewaciwej osoby, ja wcale nie znam pogaskich tajemnic lasu, bo cho jestem biedny i kosmaty, mimo wszystko zachowaem pobony charakter i pamitam nauki mej matki. Ale gdyby kto od dzi zbiera dla mnie gowy leszczy i rybie oci i naprawd postawiby w umwionym miejscu kropelk ciepego mleka w kubeczku i... tak, ach, tak... smakowity ksek tustej wieprzowiny, wwczas moe bym i zaprowadzi ci w gstwin, cho oczywicie nie mog gwarantowa, czy znajdziesz, czego szukasz. Myl jednak, e znajdziesz, bo znam dobrze te strony i miejsca, gdzie nawet znawcy lasw nie dotarli, znam miejsca, gdzie nie stpna nigdy psia noga. Wiedziaem, e nie naley zbytnio ufa sowom i obietnicom dzikusa, bo ndza i bieda wypaczyy jego charakter, zreszt koty s z natury przewrotne, ale mimo to obiecaem zatroszczy si o resztki leszczy i o wieprzowin, bo tajemnica lasu ncia mnie, a noc witojaska rozpalaa m krew. Tak wic dziki kot wid mnie w mroczn gstwin olbrzymich krzeww, ale szed przede mn jak obcy, tylko od czasu do czasu zerkajc do tyu, czy id za nim, bo nie chcia zdradza si, e jest mym przewodnikiem; ba si zemsty lasu, gdyby spostrzeono, e prowadzi czowieka do rde pogaskich tajemnic. Z natury nie jestem lenym wczg. Gazie wierku chostay z nienawici moj twarz, zgubiem czapk, przemoczyem nogi grzznc w napczniaych wilgoci mchach i porostach, wreszcie do miaem tej caej imprezy i zamierzaem si ju wycofa. Ale dziki kot poczuwszy aromat lenego rozmarynu sta si rozdraniony, zaprowadzi mnie w gszcz wprost do muchomorw, wskaza ich niezliczone ciemnoczerwone, biao

- 39 -

kropkowane kapelusze. Pokaza mi take palenisko cygaskiego obozu i rolin, ktra miaa trupi zapach; poczuwszy t wo kot straci panowanie nad sob, zacz skaka i parska paajc oczyma, wreszcie nie by w stanie oprze si pokusie, skoczy na muchomor, gryz go, potem rzuci si na pie wierku, a ywica zaskrzypiaa od jego pazurw, mrucza i wykrzykiwa co w podskokach. Wziem muchomor do kieszeni, bo wczga po lesie ochodzia mj zapa i nie miaem ju ochoty go prbowa, zostawiem to na pniej. Blekot o zapachu padliny jeszcze nie zakwit, dlatego odnotowaem sobie to miejsce w pamici i postanowiem wrci tu kiedy indziej, gdy czarne nasiona dojrzej, zreszt nie chciaem, by dziki kot by wiadkiem mych ciemnych sprawek. Miaem bardzo ze samopoczucie po tym wszystkim, co zrobiem, ale zdawiem wyrzuty sumienia. Dziki kot po zjedzeniu muchomora szala po wierzchokach drzew i dar si, i wrzeszcza, a wreszcie zeskoczy przede mn na ziemi, nie by ju aosny i obolay, i rzek: Moe pan zbada tajemnice magii, cho s to niebezpieczne tajemnice i mylaem, e ju o nich zapomniano, ale w rozwalonej chatce na poudniowym czy pnocnym wschodzie w krzewach wilczych jagd ley wci jeszcze pod kamieniem czarna ksiga, ktrej kartki s z brzozowej kory, a czary zapisane ludzk krwi. Deszcze bez przerwy na ni padaj, nieg topniejc zaciera litery na brzozowej korze; nie mam wiele pociechy z tej ksigi, bo czyta nie umiem, wiem tylko, e jest to potna ksiga naleca do starca z owej chatki. Jeli ciekaw, panie, mgby zapyta o wszystko winiarki Santry, cho nie gwarantuj, e ona ci odpowie. Dziki kot zacz z sykiem zdziera pazurami kor wierku, a odsoniy si ywe yka, a ja rzekem do uspokajajco: Stara mdro istotnie idzie ju w zapomnienie, a wraz z niepotrzebnym balastem ginie te wiedza dobra. Czowiek stworzy teraz nowe, bardziej od starych skomplikowane dziedziny wiedzy, jak na przykad psychoanaliz, surrealizm, parapsychologi i teori wzgldnoci, ale wszystkie one dotycz tych samych zagadnie. Na miejsce czarnego lulka, szaleju i muchomora wynalaz wiele gorszych trucizn, jak na przy- 40 -

kad morfin, alkohol, nikotyn i kofein, ktre uytkownicy dobieraj sobie w zalenoci od stanu ducha i od swej natury, one zapalaj czowieka do lotu wzwy tak dugo, a z zakrwawionym pyskiem nie runie znw na ziemi. Ale dzikiego kota nie interesoway moje teorie, jeszcze bardziej si rozpala i skaczc po koronach drzew krzycza: Gilgamesz, Gilgamesz, gdzie jest trucizna ycia? Teraz jej pragn, teraz poarbym ten jad, choby mnie spali, jak pali ludzkie rce. Wzywajc aonie Gilgamesza dziki kot pomkn przed siebie, przepad w lesie i nie zobaczyem go ju wicej, wic wrciem do domu czapic powoli, zmordowany, z przemoczonymi nogami. Kiedy wszedem do mieszkania, soce byo ju wysoko, a ona obrcia si na bok i gorzko wyrzekaa na mnie za t wczg w noc witojask. Zauwaya bowiem, e nim udaem si po kwiaty, wypiem p butelki koniaku, ktry chowaem na wypadek ukszenia przez mij. Kady wie, e oryginalny koniak jest najlepszym lekarstwem na jad mii, ale chandra ksaa mnie gorzej ni mija, tak e zastosowaem koniak jako lekarstwo na chandr, bo bya to przecie noc witojaska. Ale gdy wrciem do domu, miaem w ustach smak muchomora, a koniak, jak mija, ku mnie w piersi. Jest przecie rzecz zrozumia, e dorosy mczyzna, i to byy fabrykant gwodzi, nie pobiegnie po kwiaty w noc witojask, jeli wpierw nie wypije orzewiajcego koniaku, moja ona powinna to zrozumie, wic nie przywizujc do jej sw zbytniej wagi, zaraz pooyem si i usnem jak kamie. Kiedy rano si obudziem, koguty Adolf, Piotr i Gustaw piay cichutko pod mym oknem, indyk Hamlet przeklina siarczycie, a obydwa belgijskie krle uy, jak zwykle, koniczyn, tak e przez moment zdawao mi si, e tamto wszystko byo snem. Ale myliem si, bo po kilku dniach, kiedy pies uoy si na poobiedni, zdrowotn drzemk na tapczanie, spotkaem dzikiego kota. Obchodzi mnie z daleka, wstydzi si wida strasznie swego postpowania w noc witojask i nie chcia teraz zamieni ze mn ani sowa. Poniewa pragn by czowiekiem solidnym i dotrzymuj sowa, zostawiem mu by leszczy, kawa smacznej wieprzowiny i kubek ciepego mleka, cho prawd mwic, wywid mnie w las

- 41 -

i zostawi tam samego, tak e z wielkim trudem udao mi si trafi z powrotem do domu. Dotrzymujc obietnicy porozmawiaem rwnie z psem i spytaem, dlaczego tak strasznie nie lubi kotw, szczeglnie dzikich, skoro s to mae, wystraszone zwierztka, co zjadaj muchomory i przejmujco wzywaj Gilgamesza. Naprawd nie wiem, dlaczego nienawidz kotw odpar mi pies, tak jak to umia, po prostu i szczerze. Widocznie co we mnie czy te nade mn nakazuje odwieczn walk midzy nami, tak e nie mog patrze na kota ani znie jego zapachu, tylko od razu wpadam we wcieko. Guchn wtedy i na olep goni za kocim grzbietem, cho, trzeba przyzna, nigdy dotd nie udao mi si zapa go zbami, a oddabym za to wszystko i moe wreszcie uwolnibym si od tej nieprzepartej chci. Ale silniejszy ode mnie jest nakaz, by, gdziekolwiek go spotkam, pdzi kota na drzewo i nie mog si temu sprzeciwia, musz rozkaz wykona. Sam wiesz, mj panie, e z natury jestem dobry i serce mam mikkie, lecz na zapach kota lepn i guchn, i strasznie swdz mnie zby. Sowa psa nie zdziwiy mnie wcale, bo prcz fabrykantw gwodzi spotykaem nieraz dobrych i czuych ludzi, ale na dwik jednego sowa stawali si lepi i gusi do tego stopnia, e wpadali w sza i aknli krwi, cho z kotami nie miao to nic wsplnego, w gr wchodziy inne sowa, ktrych cytowa nie bd, kady chyba wie, o co chodzi, a ja nie chc si miesza do polityki.

4
W tym czasie dostaem znw list od mej przyjaciki. Pachnia truskawkami, a midzy liniami wierszy spoglday na mnie jej byszczce renice. Strasznie ucieszyo mnie to listowne spotkanie. Pisaa do mnie tak: Kochany Przyjacielu, Twoje serce jest przedziwne i spokojne i dotd nie sprawio mi najmniejszej przykroci, ogromnie przesadzie z tymi sercowymi kopota- 42 -

mi. Istotnie, ilekro dla kontroli bior je do rki, oywia si i ronie, ale poza tym nic w nim specjalnego nie widz, cho nastraszye mnie swym listem. Z wielkim przejciem wspuczestnicz w Twej pracy o Egipcjanach, ktr piszesz w pobliu gniazda muchowek. Moe prawd jest to, co twierdzisz, e ciao i dusza stanowi jedno, e dusza splata si z ciaem tysicami wizw moe to i prawda, ale musiaabym doda: niestety, bo wtedy moja biedna dusza nie byaby wicej moja. Poniewa jednak wiem, e s kolory, ktrych oczy nie widz, i gosy, ktrych uszy nie sysz, to moe ja odczytuj z Twego listu to, czego nie piszesz, i dlatego lubi Twoje listy. Jadam truskawki i rce nimi pachn. Twoja przyjacika Musz doda, e codziennie czekam na list od Ciebie. Tak pisaa, a jej list wprawi mnie w niepokj, umys miaem lekki jak u dziecka. Ale to, co mwia, e s rzeczy, ktrych oczy nie widz ani uszy nie sysz, byo cakowicie suszne, bo w jakim spektrum obydwu biegunw promienie ultraniebieskie i infraczerwone przenikaj w nieskoczono i rwnie pies pogrony w najgbszym nie syszy, i to przez wiele cian, kiedy babka ostrzy n do misa i przygotowuje piecze, chocia najczulsze ucho czowieka nie jest w stanie przez tyle cian wyowi najmniejszego dwiku. A pies zrywa si z tapczanu, szturmuje do drzwi kuchennych z gromkim okrzykiem: Otwrzcie drzwi, dobrzy ludzie, otwrzcie drzwi! Nie syszycie, e babka miso kroi? Podobnie ja, kiedy czytaem list, miaem wraenie, e sysz kroki szlifierza noy na podwrku, i to mylne odczucie przejmowao mnie dreszczem i egzaltowao. Dlatego napisaem do przyjaciki list bardzo gupi i niecierpliwy, a poniewa wszystkie moje zmysy byy do ostatnich granic napite, posaem jej wraz z listem swoje oczy, uszy, nos i koniuszki palcw, chyba i usta; nic dziwnego, e taki denerwujcy, enujcy i popdliwy list zrobi na niej silne wraenie odpowiedziaa mi jak najoglniej: Drogi Panie! Mdro, genialno i pikno s darami, ktrych nie mona zawiesza na somce, lepiej chyba nawet nie prbowa, czy dbo somy takie dary
- 43 -

udwignie. Zapamitam na cae ycie, jak bolenie przeyam spostrzeenie, e atwo byoby mi zdoby, choby na krtki czas, przyja ludzi mdrych, rozumnych, nawet genialnych, gdybym ze swej strony daa im to, co moe samo w sobie nie jest bez znaczenia; ale potem musiaabym sob gardzi. Pamitam na przykad pewnego mdrego uduchowionego poet, z ktrym chtnie podyskutowaabym, ale on by jeszcze za mody, jak z jego sw wywnioskowaam, poniewa rzek: Nie mam czasu na rozmowy, ale jeli mi pani pozwoli pieci j i caowa, i gaska swoje piersi, to bd z pani rozmawia tak dugo, jak pani zechce. To szczere wyznanie le wychowanego modzieca zwrcio moj uwag na to, o czym dotychczas nie mylaam, i zmusio mnie do zbudowania wok siebie muru, przez ktry nikt si ju nie przedosta. Mam nadziej, e ta moja szczero nie obrazia zbytnio Twej wraliwej natury i e moesz mi wybaczy. Wszystkiego dobrego yczy Ci Twoja przyjacika. Czytajc list potwornie si zmieszaem i zaczem wtpi ju w siebie i we wszystko, ale na szczcie byli ze mn Egipcjanie i przyswoiem sobie spokj ducha starzejcego si Sinuhe. W ten sposb, stoczywszy walk ze swym demonem, napisaem do niej szczery list zapewniajc, e nigdy nie chciaem prosi jej o co, czego ona sama nie chciaaby mi da, i e nasza przyja jest mi drosza od uciechy moich ust, oczu i dotyku rk i e nigdy nie zamierzam zmci jej czystej rdlanej wody. Po tym wszystkim jej oczy jak szary dym zjawiay si w moich snach cieplejsze i miociwsze, spaem spokojnie i ju koszmary mnie nie nkay. Czsto widywaem we nie krowy, ktre jako may chopiec pasaem w wielkim lesie i ze zoci biem, kiedy nie chciay mnie sucha. Teraz przychodziy do mnie w snach i spoglday wielkimi smutnymi, oskarajcymi oczyma, ronic zy, co spyway po kosmatych mordach, a sam budziem si z paczem, cho byem dorosy i miaem za sob sta kupiecki. Ale przyjacika przegnaa krowy-oskarycielki z mych snw, wic spaem jaki czas spokojnie, pracowaem rzetelnie, a nienasycona maszyna poeraa kartki papieru jedn za drug.

- 44 -

Ktrego wieczora, gdy leaem w pocieli czekajc na bogi sen, zjawi si za mym oknem may szary ptaszek. Gwidc piewa dla mnie w t mikk, puchow noc, dla mnie i dla mej przyjaciki piewa srebrzystym gosem hymn niemiertelnoci. Gwizda tak:
Tylko jedno jasne spojrzenie dr w umiechu usta i wo wiosny poczujesz jesieni; gorycz jak wosk si topi, brzydota ju ci nie szpeci, wiat rozkoszy przyjmujesz na wasno. O przejrzysta rdlana wieczno!

Tak piewa za mym oknem may szary ptak, piewa co noc arliw melodi a wszystko we mnie tajao, gorczka pracy ogarniaa mnie dniem, a wieczory stay si dla mnie olniewajcym snem. W ten sposb dobrnem, zatopiony w swej pracy, do kwietnia, ale czowiek nigdy nie jest zadowolony i nienasycone serce znw zwiodo mnie szukajc miray. A moe winowajc by, cho czciowo, ty jak gorycz lipcowy ksiyc. Dlatego wspominajc t gorycz lipcowego ksiyca boj si i musz czeka na nowy zachd soca, by dalej cign to opowiadanie.

- 45 -

TRZECI ZMIERZCH

Lipcowe noce zaczy powoli zasnuwa si mg, a trawy wieczorami pokryway si ros, crka jada rzodkiewki z ogrdka i pracowicie zbieraa koniczyn dla krli. Codziennie rano, gdy zaczynaem w towarzystwie Egipcjan sw prac, z trzcinowych zaroli przylatywaa na brzeg opasa krzywka i ze sterczcym w gr ogonkiem, zanurzaa szeroki dzib w wod wyszukujc korzonki trzcin i inne przysmaki. Kaczki pokrzykiway w zarolach, od czasu do czasu stary gawron przelatywa zamylony przez zatok z jednego cypla na drugi w nadziei, e zobaczy gdzie zbkane kacztko lub znajdzie spnione jajko w ptasim gniedzie. Dnie byy jasne i pochmurne, wietrzne i jak lustro spokojne. Rano i wieczorem zroszona ziemia i las pachniay wszystkimi barbarzyskimi wonnociami zi. Ostatnie krzewy dawno ju przekwity i ich oszaamiajcy sodki zew nie przeszkadza mi wicej. Lecz gdy lipcowy ksiyc sta si jaskrawoty, on i crk opanowaa gorczka podry, postanowiy wyruszy pocigiem, autobusem i statkiem, by odwiedzi krewnych. Wiedziay doskonale, e wszystkie pocigi, autobusy i statki s przepenione, a u krewnych miejsc noclegowych raczej nie starczy, naleao wic wnioskowa, e miay po prostu ochot podrowa i zasmakowa wszelkich zwizanych z podr goryczy. Przyjem ich decyzj spokojnie, bez wielkiej rozpaczy, bo sam miaem do kopotw zwizanych z moj prac. Pisanie jest widocznie zuchwaym i strasznym przedsiwziciem, ktre deformuje ycie czowieka, prze- 46 -

ksztacajc umiowanie ycia towarzyskiego w gd samotnoci, a proste radoci w udrk. W tym okresie nie byo dla mnie bowiem wikszej radoci ni pisanie, z wyjtkiem moe wspomnienia siwych jasnych oczu, ktre czuway nad moim snem. Ale ktrego wieczora, kiedy jezioro zaszo mg i podnis si zza niego ogromny, gorzko-ty ksiyc, straciem spokj ducha i ohydne podniecenie owadno mn bez reszty. Nastpnego dnia potajemnie wyruszyem do lasu, cho nie byo to w mym zwyczaju najchtniej zdzieraem buty na gadkich drogach i wydeptanych ciekach. W lesie odszukaem miejsce, ktre mi dziki kot pokaza w chwili saboci; straszne cygaskie ziele przekwito, a jego brudne kwiaty przeksztaciy si w dojrzewajce czarne nasiona. Znikn te ohydny trupi smrd, tak e pachniao to nawet lepiej ni kalwiska teoria o przeznaczeniu ale wiem, e byy to tylko podszepty pogaskiej dzikiej kniei. W kadym razie zerwaem ten dojrzewajcy owoc, a wrciwszy do domu odnalazem wyschnity muchomor i cay ten kram wpakowaem do butelki koniaku, ktrego zostaa jeszcze powka, jak ju mwiem. Wszystko to zrobiem po kryjomu i ostronie, ale cay czas dzwonio mi w uszach ze strachu, syszaem skradajce si kroki szlifierza koo domu, a w gardle czuem gorzki smak dymu ulatujcego z niezliczonych kociokw, w ktrych za dawnych czasw czarownice warzyy swe napoje. Ale przypomniaem sobie, e prcz teorii filozofii, psychoanalizy i parapsychologii rwnie surrealizm nie jest mi dziedzin cakiem obc, co niewtpliwie wynika z mego opowiadania o trjnogim czowieku. Dlatego te, moim zdaniem, starodawne tajemnice puszczy oraz wszelkie napoje czarownic s w porwnaniu z t ca szkodliw wiedz dziecinn igraszk. Kiedy ujrzaem, e ksiyc wznosi si w swej trujcej toci nad jeziorem, a nietoperze mikkimi skrzydami muskaj powietrze wrd biaych brzozowych zjaw, zayem yk piekielnego roztworu i wcale nie wyda mi si zy, bo teraz czuo si mocniejszy i oszoamiajcy smak koniaku. Miaem ochot popiewa, cho jestem bardzo niemuzykalny, i ksiyc nie wydawa si ju tak jadowity, lecz w swym koysaniu na horyzoncie midzy niebem i wod przypomina raczej dojrza pomaracz. Porwnanie to w rzeczy samej troch kuleje, bo pomaraczy nie widziaem przez

- 47 -

dugie lata wojny, ale w kadym razie ksiyc by, moim zdaniem, zupenie realny. Wsuchiwaem si w niespokojny, mroczny gos swego ciaa, ale niepokj min i poczuem si strasznie zmczony. Wyszedem pospacerowa i popatrze na kwiaty, bo ubstwiam pikno i wanie gdy skosztuj dobrego koniaku, ogarnia mnie nieprzezwyciona ch ogldania kwiatw. Nietoperze mikko kryy w ciemnoci, a pies spa jak zabity na tapczanie, kiedy ksiyc niby latarnia owietla czarny las. Zobaczyem, jak dziki kot szarpie przeraone pisklta cietrzewi, a gdzie z daleka donosiy si szmery i szepty. Patrzyem na fioki, biae floksy i maki, muchomor wierzbi mi ciao, a cygaski czarodziejski kwiat pali dusz do tego stopnia, e mgbym wzbi si do lotu, gdybym tylko zechcia. Ale nie chciaem wzlatywa, co wstrzymywao me ciao, rwnoczenie spostrzegem, e kiedy podchodz do krzeww, kwiaty chowaj ostrza lici i chyl przede mn kielichy, czarujc mnie kokieteryjnie, i znw podnosz i rozwieraj patki, bym mg si nimi zachwyca. Pomylaem, e to przywidzenie, ale oczy potwierdzay ten fakt, a wzrok miaem ostry, bardziej ni kiedykolwiek przenikliwy, i wcale nie zezowaem. Opanowao mnie wielkie wzruszenie, kiedy ujrzaem, jak kwiaty znw mi si kaniaj, i kiedy tak dugim szeregiem koysay si bijc mi pokony, poczuem gbok tkliwo i za adne skarby nie uczynibym im krzywdy, przechodziem tylko obok ciemnych fiokw, jasnych floksw i fosforyzujcych makw przyjmujc hod. Zrozumiaem, e kwiaty chc uczci moj prac, e dzikuj mi za Egipcjan, wic askawie przyjmowaem ich szczer przychylno i wyrazy zachwytu. Ale zimne rda biy w lipcow noc, niepostrzeenie przemoczyem nogi w wilgotnej trawie i raz po raz zaczem kicha. Skoro organizm ostrzeg mnie w ten sposb przed niebezpieczestwem grypy, zostawiem kwiaty i nietoperze i po stromych schodkach wdrapaem si z powrotem na poddasze. Tym razem Egipcjanie sodko spali, nie przeszkadzajc mi, cho zazwyczaj caymi nocami krcili si niespokojnie, czuwajc nade mn, trcali mnie okciami i cignli poduszk, bym zwrci na nich uwag, nie miaem od nich chwili wytchnienia.

- 48 -

Usiadem przy stole i zaczem wpatrywa si w ksiyc, ktry nagle sta si jak gorycz ty i przeraajcy. W roztargnieniu pocignem po raz drugi czarnoksiskiego napoju, a jego smak wyda mi si gorzki i mocniejszy ni przedtem, i dreszcz mnie caego przenikn. Po chwili zacza mnie pali straszna gorczka i gdy spojrzaem przez okno, zobaczyem na brzegu sabo koyszce si w nocnym wietrze szuwary; nie bya to ju zwyka, jak za dnia, zielona trzcina, tylko w mych oczach zmienia si w wiotkie, nagie dziewczyny, ktre po pas brodziy w wodzie, a lekki wiatr rozwiewa im dugie jasnozielone wosy. Przetarem oczy, ale widok si nie zmieni; poniewa jestem z natury wstydliwy, usiowaem odwrci wzrok, aby nie patrze na zakazany owoc. Ale muchomor pali mi wntrznoci, a czarnoksiski napj popycha w stron trzcinowych dziewczyn, co nagie, mode i wiotkie brodziy po ciemnej wodzie w wietle ksiyca. Gorczka mn trzsa, ze wstrtem mylaem o chodnej wodzie, ale opanowaa mnie straszna ochota wykpa si wrd nocy, cho nie byem ju mody, czupryn miaem przerzedzon, a wchodzc po stopniach ciko dyszaem. Przypomniaem sobie, jak to za modych, swawolnych lat kpaem si nocami w piciu jeziorach, bez specjalnego uszczerbku dla zdrowia, i uprzytomniem te sobie, e pywanie miabym uatwione, bo i tak byem ju rozebrany i wystarczyo tylko zdj piam, aby wej do wody. Rozsdek i przyzwoito wysuway mnstwo zastrzee, ale kiedy po raz trzeci skosztowaem muchomora, wszystkie opory stay si niewane i atwo znalazem niezbity argument, e kiedy wieci gorzko-ty ksiyc, nie ma na wiecie rzeczy zakazanych czy niebezpiecznych. I tak si stao, e wcale nie wzbiem si w przestworza, jak pocztkowo sdziem, lecz w przeraajcym wietle ksiyca zaczem si cichaczem skrada, by nie obudzi psa, a pnie brzz jak biae zjawy towarzyszyy moim krokom. Nad brzegiem, w arzcym si blasku miesica, raz jeszcze stwierdziem, e wzrok mnie nie myli, bo niewielki zalew peen by wiotkich, brodzcych po wodzie dziewczyn, ktre pynnymi ruchami myy wosy. Taki obraz by zbyt kuszcy jak na moj rwnowag psychiczn i zapomniawszy o piamie rzuciem si do wody, a bryzno. Nogi grzzy mi w mule, kaleczyem si o ostre kamienie, gdy potykajc si goniem nagie dziewczta.
- 49 -

Ogarn mnie jaki sza, by porwa ktr z nich w ramiona, blask ksiyca i muchomor zezwalay na wszystko i zdawao si, e jeli uda mi si zapa jedno z tych trzcinowych przywidze w objcia, to nie zabraknie mi ju w yciu niczego, ju nigdy nie zaznam godu ani chodu, a wszystko, co jest we mnie zagadkowe, ucichnie i wreszcie si uspokoj. Dlatego te walczyem z wod, wycigaem nogi z muu, mokre spodnie oblepiy mi si wok ydek, ale nagie dziewczyny, w przytumionym blasku ksiyca milczce i umiechnite, dziewczyny o byszczcych oczach zwinnie wymykay mi si z rk i chwytaem w objcia tylko szuwary, choszczce ostre trzciny, a one blaszkami lici jak ostrzem noy rozcinay mi donie i opuszki palcw, kiedy na prno staraem si je owi. Ostre kamienie na mulistym dnie kaleczyy mi palce u ng, cho wtedy nie czuem jeszcze zoliwego blu, jaki wywouj mae rany. Wci jeszcze w zaboconej piamie rzucaem si, zanurzony po pas w wodzie, i chwytaem szuwary w ramiona, a skotowaem wod w zatoce i staa si mtna, a ja chlupaem ni tak dononie, e kaczki z piskiem uciekay z wasnych gniazd, a nur wcale niepobonie zacz si ali i namawia mnie do poprawy. Zmczyem si w kocu, widzc, e trzcina to trzcina i e pod ciemn poyskujc wod jest tylko dno, a na mim mu i szlam. Poczuem potworne rozczarowanie, bardziej gorzkie ni blask ksiyca, rany na palcach, ktre zaday mi szuwary, zaczy piec i pali, z palcw ng sczya si krew. Mokry, zabocony i zmarznity przywlokem si z powrotem na poddasze i uprzytomniem sobie wreszcie, e nie jestem ju mody. Lecz gdy znw dostaem si pod piecz Egipcjan, cho tym razem towarzystwo byo senne, ogarna mnie nieprzeparta ch wypi do dna czarodziejsk gorycz. Wida pojem ju, e napj czarownic przesoni mi renice i zmusi wierzy w zjawy, ale chciaem wiedzie, co jeszcze czarnoksiscy bogowie mieli mi do powiedzenia; uzyskali ju to, e wszystkie kwiaty mi si kaniay, a szuwary zmieniy si w mych oczach w przeliczne nagie dziewczyny. Bez trwogi wychyliem jeszcze yk czarodziejskiego napoju, a by to yk tak mocny, e ogie przepyn przez moje zmarznite i nieszczsne koczyny. Byem widocznie saby, nie wytrzymaem mocnego napoju, wychyliwszy ten ostatni haust zwaliem si na ko i natychmiast

- 50 -

usnem, spaem jak zabity do biaego rana i obudziem si z tak potwornym pragnieniem, jakiego nigdy dotd nie zaznaem. Podniosem si z ka, trzymajc gow oburcz, i ku swemu przeraeniu stwierdziem, e muchomor wcale we mnie nie zamar, sen nie wymaza z mych oczu czarodziejskich obrazw, tylko wszystko wyjania teori przeciwiestw, i w porannym lipcowym wietle to, co noc byo kuszco mie, gadkie i pomienne, zmienio si w moich oczach w surowe i miertelnie ponure. Gniazdo muchowek byo puste pod moim oknem, pisklta je opuciy. Koguty Adolf, Piotr i Gustaw chepliwie spaceroway po wirach, ogonki zaczy im wyrasta, a z gardziokw wydobywao si pierwsze pianie; i kiedy wsuchaem si uwanie, usyszaem, jak pieway pie straszn, cho przedtem zawodziy tak wzruszajco tkliwym gosem; wychyliem si przez okno, ogarnity strasznym pragnieniem. Koguty Adolf, Piotr i Gustaw pieway tak:
Na prno skrobiesz ziemi i piejesz albo gdaczesz. Jesienny chd nadciga, i babka noe ostrzy. Hej, Adolf, Gustaw, Piotr, wspomnijcie czarny kocio. Skrzydeek nie rozwiniesz, ju gow ci ucina, czu krwi kropelki parne, jesie nadchodzi ju i babka czyci garnek.

Tak pieway kogutki ochrypymi gosami, rozgrzebujc wiry midzy biaymi jak zjawy pniami. Pierwszy ty listek spad z drzewa i wiedziaem, e kogutki maj racj; jesie si zblia, a w powietrzu czu zapach krwi. Ale gruboskrny indyk Hamlet ani troch nie przejmowa si oznakami chodnej jesieni, tylko sycza i z fioletowym karkiem krci si wok cichej maonki, rysujc twardymi skrzydami koa na piasku. Cay ten dzie yem w zgieku poaru, z pomostu Tebw stranicy faraona zrzucali ludzi krokodylom na poarcie; wieczorem czuem si zupenie chory i przeklinaem mojego Sinuhe, e opowiada mi tak maka- 51 -

bryczne historie, cho by ju stary, zmczony i potwornie zgorzkniay od tych wszystkich okruciestw, jakie oglda na ziemi.

2
Napisaem do przyjaciki i opowiedziaem wszystko, co mi si wydarzyo, nie mieszajc w to jednak dzikiego kota i cygaskiego ogniska, napisaem tylko, jak kwiaty mi si kaniay i jak trzciny zmieniy si w moich oczach w nagie dziewczyny. Odpowiedziaa mi zaniepokojona, e z pewnoci koniak mi nie suy, skoro mam tak grone przywidzenia, i doradzaa, bym szczelnie zamkn butelk i schowa j za szaf. Jej troska bardzo mnie wzruszya, chtnie speniem jej prob, bo spostrzegem, e w butelce zostaa ju tylko kropelka, ktr dla spokoju sumienia mogem zachowa na wypadek ukszenia przez mij. Widziaem przecie na ciece w ogrodzie mij, ale leaa leniwie rozwalona, trzymajc mysz w paszczy, i wcale nie miaa zamiaru mnie uksi. Ale jak ju powiedziaem, troska mej przyjaciki bardzo mnie wzruszya, przypuszczaem, e musi mnie troch lubi z daleka, bo dobrze mi yczy. Wiedziaem, e jeli kobieta zaczyna mczyzn lubi i chce jego dobra, to przede wszystkim zabrania mu czego, by odczu nad nim sw wadz. Jest to niezawodna oznaka, dawniej strasznie mnie to denerwowao, ale o dziwo, tym razem byo mi bardzo przyjemnie, tkliwo mnie ogarna i znw poczuem si doskonale; czarnoksiskie obrazy rozpraszay si w mym umyle, oczy spoglday znw trzewo. Dlatego dziarsko mogem da nura midzy te wszystkie brutalne, przykre wypadki i okruciestwa, o ktrych Sinuhe tak uporczywie mi opowiada, e chwilami podejrzewaem, i on lubuje si w swych opowiadaniach. W taki sposb przezwyciyem czarnoksiskie pokusy i postanowiem, e jeli kiedy oderw si od Egipcjan, wezm na warsztat zaczt kiedy sztuk o czarownicach i napisz j od nowa, uwzgldniajc zdobyte dowiadczenia i zebrane niezbite dowody rzeczowe. Po to wanie szukaem czas jaki ksigi czarw, o ktrej dziki kot wspomina; wprawdzie odszukaem zburzon chatynk, zaronit zdziczaymi krzewami
- 52 -

malin, na kamieniu koo progu wygrzeway si na sonku zadowolone z ycia jaszczurki, ale nie znalazem adnej ksigi czarw napisanej, jak zapewnia dziki kot, krwi. Wywrciem kilka paskich kamieni, byy pod nimi tylko biae glisty, i cho koo zmurszaego stropu leao kilka kawakw pozwijanej kory brzozowej, to mimo najszczerszej chci nie mogem odrni na nich adnych liter ani czarnej magii. Moe bya to wina moja czy te mojego wzroku, ale przypuszczam, e dziki kot pomyli si albo le zapamita. Byem z tego obrotu sprawy bardzo niezadowolony, bo gdybym j znalaz, z przyjemnoci oddabym tak ksig czarw do muzeum It-Hme. Prawdopodobnie dziki kot po prostu mnie okpi, bo pozwoliem psu zagna go na drzewo, co pies czyni chtnie, nie szczdzc wysikw. Kot by wcieky i potem przez wiele dni go nie widziaem. Tak oto pyny dni i tygodnie, mijay jak sen, jak byskawice, potem ju nie pamitaem, co si ktrego dnia wydarzyo i czy waciwie cokolwiek si dziao. Rodzina dawno ju wrcia z podry, cho prawie tego nie zauwayem, i miaa mnstwo do opowiadania, chocia niewiele z tych opowiada zrozumiaem, tyle tylko, e statek zabra z przystani jedynie poow pasaerw. Ale dlaczego si tak stao, nigdy si nie dowiedziaem, bo jestem strasznie roztargniony i nawet najlepsza ona czy crka nie jest w stanie opowiada tego samego po dziesi razy mczynie, ktry wlepia wzrok w sufit i wrzuca cukier do popielniczki albo w zamyleniu podnosi dzbanuszek ze mietank do ust w przekonaniu, e pije kaw. Ta sprawa pozostaa wic na zawsze zagadk, lecz musz przyzna, e niezbyt mnie to interesowao, yem sobie bez tej informacji, miaem do innych spraw do przemylenia. Im dalej postpowaa moja praca, tym bardziej wcigaa mnie w swj nurt, tak e podczas tych sierpniowych tygodni wicej yem z Egipcjanami ni w rodzinnym gronie i specjalnie nie obchodzio mnie, co jem czy pij, bylebym tylko dosta piecze woow i zsiade mleko. Lecz gdy wiodem taki syty i szczliwy ywot, ogarno mnie jakby uczucie godu, cho nie byem dny adnego ziemskiego pokarmu, i pragnienia, cho nie moga go ugasi adna, nawet najczystsza woda, nie mwic ju o zsiadym mleku.

- 53 -

Dlatego zaprzyjaniem si z krlikami crki, ktre bardzo wyrosy, utyy i ary ruszajc mordkami, cho byy to tak tpe stworzenia, e nie chciao mi si nawet zapamita ich imion. Przemwiem do nich czule: Och, krliki, jestecie szczliwe i godne zazdroci, nie martwicie si o jutrzejszy dzie i cho czasem wymkniecie si z klatki, szybko do niej wracacie, bo nigdzie nie bdzie wam tak dobrze i bezpiecznie jak tutaj, gdzie cae ycie spdzacie mio i przyjemnie. Naprawd jestecie szczliwymi stworzeniami i bardzo wam zazdroszcz tych bielutkich futer, ktre z kadym dniem staj si coraz bardziej czyste i lnice, i wielkich piknych uszu zwisajcych z ramion jak warkocze. Zazdroszcz wam waszej krliczej radoci, ktra nie polega wycznie na arciu, jak to dopiero teraz odkryem, ale jest zwyczajna i nie przysparza wam najmniejszych problemw, podczas gdy moja gryzie mnie gorzej ni mija, a do wszelkich moich sukcesw, przyjani, przyjemnoci czy zwycistw domieszana jest gorzka kropla cierpienia. Krle odrzeky chrem, trzsc z rozdranienia mordkami: Gupi czeku, gdyby sam sprbowa koniczyny, ktrej twoja leniwa crka nigdy nam do nie nazbiera, wreszcie by wiedzia, co to jest gorycz. W naszych ustach owies te jest zatchy, a marchew nie do sodka, gryziemy j, jakbymy jady drewno. Nasze naczynie na wod stale brudzimy, by w ten sposb okaza pogard caej waszej wadzy. Wcale nie czujemy si w klatkach dobrze, a jeli nawet po ucieczkach wracamy tutaj, robimy to tylko na zo twojej gupiej crce. Sam widzisz, e wiksz cz pokarmu niszczymy pod nogami, dlatego e ona jest taka gupia, a ty przesta wreszcie ple o godzie i aknieniu, bo nie masz pojcia, co to prawdziwy gd i pragnienie, ktre nas stale trapi, i nigdy nie jestemy syte, a w ogle to z caego serca gardzimy takim niewolniczym yciem. Na podstawie powyszego przemwienia wysnuem wniosek, e krle s gupie i niewdziczne, ale nie chciaem powtrzy tego crce, bo kochaa krliki, poza tym sdz, e chobym jej powiedzia, nie daaby mi wiary, bo mio czsto bywa lepa. W kadym razie nadchodzia jesie, poranki stay si chodne, rt na termometrze spadaa wieczorami, crka zacza zbiera po ktach pod- 54 -

rczniki szkolne i ciskaa nimi ze zoci, a ona cerowaa ostatni par poczoch, bo przywioza ich ze sob cay worek i cerowaa latem, cho moim zdaniem jest to najrozpaczliwsza na wiecie robota. Nadszed te dzie, kiedy i ja zakoczyem swoj prac, a maszyna zrzucia z czarnych ramion ostatni kartk. Zostawiem samotnego Sinuhe w miejscu jego wygnania, na wybrzeu Morza Czerwonego, by na nie patrzy, mimo e gowa go od tego bolaa. Egipcjanie jeden po drugim zniknli z mego poddasza i spokojnie mogem zostawi Sinuhego na los wasnego szczcia nad morskim wybrzeem, cho by moim przyjacielem, i to chyba najlepszym spord wszystkich; bardzo by do mnie podobny i poznawaem w nim wiele wasnych bdw i saboci, cho przey swoje ycie ponad trzy tysice lat przede mn. Mogem go spokojnie zostawi nad morzem, do ju mia marnoci wiata, smutku i wszystkich bezpodnych zryww i na og nic mu do szczcia nie brakowao; jak mogem najlepiej, zatroszczyem si o wszystko, zanim w kocu zostawiem go samego, by si od niego oderwa. Gdzie w zakamarkach duszy czuem, e cierpka mdro Sinuhego zostawia we mnie jak zadr, e nadal istnieje co, czego Sinuhe nie znalaz i czego ja musz szuka, zanim bd gotw. Ale sowo gotw jest przeraajce, bo oznacza ono, e czowiek dojrza ju do mierci. Dlatego si ucieszyem, gdy spostrzegem, e nie jestem ani gotw, ani doskonay, e mam wiele brakw, a moje ksiki pod wieloma wzgldami s bdne, poowiczne i nie oddaj tej wielkiej radoci, jak sprawio mi ich tworzenie. Dlatego straszne byoby stwierdzenie, e si jest gotowym i dojrzaym, e nie ma adnych poprawek, e nie ma w yciu niczego, o co warto by si pokusi. I myl, e czowiek umiera z chwil, gdy zamknie si w swej doskonaoci, choby jego ciao umaro duo pniej. Gdy spotykam ludzi zbyt pewnych siebie, ludzi, ktrzy gotowi s wydawa apodyktyczne opinie i sdy, wydaje mi si, jakbym czu dokoa nich trupi zapach. Ale moe to tylko zawi, bo nigdy jeszcze nie byem cakowicie o czym przekonany i znajduj u siebie wiele wad, brakw i bdw. Musz przyzna, e nawet jako fabrykant gwodzi daleki byem od doskonaoci i moe bya to jedna z przyczyn mojej rezygnacji, bo cho czciowo, niezalenie od pozornych sukcesw, przewidziaem swoj klsk. A moe ta moja chandra i niepokj ducha

- 55 -

s nastrojem krlika? Bo musz przyzna, e istotnie nie jestem siebie pewien. Czytelnik moe si zdziwi, dlaczego w tak powanym opowiadaniu cytuj te dziwaczne myli, ale narodziy si one, kiedy w kocu po dugim czasie zamknem maszyn i kiedy Sinuhe mg spokojnie odej. Byy to myli zmczonego i szczliwego robotnika i nie warto powica im zbyt wiele uwagi, bo powstay w gorcej gowie, gdzie tli si powolny pomie, ktry w kocu zaczyna ciemnie i gasn. Byy to myli po ukoczeniu wanej dla mnie pracy i dlatego wplotem je w to opowiadanie. Kiedy wreszcie z pustego poddasza zstpiem na ziemi i trzewymi oczyma spojrzaem dookoa, uderzya mnie gboka cisza na podwrku. Wydao mi si, e w powietrzu unosi si zapach krwi, jak to przewidyway koguty, cho las jeszcze czarowa bogactwem zota. Zieleni brzz i zotymi iskierkami oczu spoglda na mnie las, bezgonie i bez tchu, podczas gdy moje nogi wiody mnie wprost do komrki, gdzie w haniebnej pozycji, apami do gry, z ucitym bem wisia Hamlet, co pyszni si niegdy lnicym upierzeniem, a teraz ca ziemsk wspaniao mia ju za sob. Jego niemiaa maonka Ofelia powicaa mu po jego mierci nie wicej uwagi ni za ycia; jak zwykle, perowoszara, spokojna i skromna, grzebaa piasek na podwrku. Znikny te koguty Adolf, Piotr i Gustaw. Kiedy ujrzaem na ogniu czarny kocio z wrztkiem, a obok noe i soiki, dreszcz mnie przenikn i zrozumiaem, e nieodwoalnie nadesza jesie, e najszczliwsze lato mego ycia mino bezpowrotnie. Dlatego las patrzy na mnie tak uparcie zotymi iskierkami oczu, dlatego woda nad brzegiem bya ciemna od chodu, dlatego trzciny tak poky. Rodzina gorliwie adowaa kurczaki i delikatne miso cielce do soikw, pies rwnie dosta swoj cz i oszoomiony bogactwem targa zakrwawione strzpy po podwrku. apa zdobycz, ze strachem rozglda si wokoo i szuka kryjwki, by schowa koci na potem, i gorco w swej czarnej kosmatej duszy rozsawia jesie. Istotnie wydaje mi si, e dla psa jesie bya najlepsz, cudown por roku, chocia tajemne schowki zepsuy mu humor.

- 56 -

Tak wic koguty Adolf, Piotr i Gustaw w zapakowanych sojach zaczy sw dug podr do miasta w towarzystwie indora Hamleta, ktrego miso byo smaczne, biae i soczyste, ale przez te nieustanne przeklestwa, jakich nasuchaem si od niego w cigu lata, czuem w nim zapach siarki. Crka te wyjechaa do szkoy, a z ni ona, ktra uprzednio zaopatrzya mnie w wiele yciowych rad i wskazwek. Obydwie byy adne, opalone i smuke, crka wyrosa przez lato o p gowy, wic nie bya ju moj ma creczk, tylko niemal doros pann i zdajc sobie z tego spraw, odpowiednio si zachowywaa, tak e w dzie ich wyjazdu czuem si bardzo osamotniony. Ale na poddaszu wisiao na cianie adne zdjcie, na ktrym oczy, jak dym niebieskie, patrzyy w dal poprzez wszystkie marnoci wiata, pikne usta umiechay si leciuteko, a bia szyj przysaniay kunsztowne cienie dobrane przez zdolnego fotografa. Zdjcie to przypiem zot szpilk nad ksikami w moim pokoju i kiedy na nie patrzyem, czuem gd nawet po solidnym posiku, i palio mnie pragnienie, cho na stole czeka dzban wieej wody, po ktry wystarczyo tylko rk sign. Widocznie czowiek nigdy nie zadowoli si tym, co posiada, tylko wiecznie wyciga chciwe rce, a jeli jest mu dobrze, za wszelk cen stara si to szczcie zniszczy, bo nigdy nie jest kontent ze swego losu, bo sam krci na siebie bicz i szuka zgryzot na wasne utrapienie takie s cechy ywego czowieka. Podobnie byo ze mn, kiedy patrzyem na pikne zdjcie mojej przyjaciki, przypite zot szpilk do ciany, ale wini za to moje ze, zbkane serce, nie siebie, bo jestem leniwy, lubi spokj i wygody. Kogo moe zdziwi, e oskaram serce, ktre w owym czasie znajdowao si pod dobr opiek w rkach mojej przyjaciki i pono nie sprawiao jej kopotw. Trudno mi to bdzie wytumaczy, ale faktem jest, e kiedy skoczyem ksik i zastanowiem si, jak by si tu wyrwa z wizw pracy, puste miejsce po sercu zaczo mi potwornie doskwiera. Moe byo to zjawisko czysto fizyczne, co, o czym w szkoach ucz i co naukowo zw HORROR VACUI. W kadym razie noce byy ciemne od chodu, deszcz bbni po dachu, a przeraliwie czarne gazie drapay jego blaszane pokrycie. Wtedy wanie poczuem straszny niepokj, puste miejsce w mej piersi palio i pieko, e spa nie mogem, ksiki, dobre czy ze, mnie nie cieszyy, tylko
- 57 -

leaem wpatrzony w sufit i w gbi duszy rozgryzaem najsmutniejsze problemy. Taki al i niepokj mnie ogarny, e ju decydowaem si sign po ostatni kropl czarodziejskiego pynu, ale zdrowy rozsdek powstrzyma mnie od tego kroku, zrodzia si natomiast we mnie tsknota za mym sercem. Zapragnem je odzyska, zatrwoyem si, czy nie stao mu si co zego. Napisaem wic do przyjaciki i prosiem, by na wszelki wypadek wpakowaa moje serce do zimnej wody, bo si boj, by nie spowodowao poaru i nie spalio do cna wszystkiego, co ona ma u siebie wartociowego, tego bym przecie nie chcia. Jeli idzie o ciso, to moje serce jest grone i niebezpieczne, ostrzegaem j zreszt i wyliczyem jego wady. W zwizku z powyszym byoby chyba najlepiej, gdybym zabra to serce z powrotem, nim zdy za wiele nabroi. Czy nie mogaby wysa go poczt, cho to ryzyko, w tych czasach paczki nieraz gin. Poza tym wadze te sprawdzaj czsto zawarto paczek i kiepsko by si stao, gdyby uznay moje serce za niedozwolon przesyk misn i odday je do sklepu odpowiedniej brany, tego sobie absolutnie nie ycz, moja kapryna natura bowiem znw tskni za sercem, ktre wydaje mi si nagle bardzo wane i drogie, cho tak dugo obchodziem si bez niego. Tak wic, kiedy czarne gazie biy po nocach w blaszany dach, czekaem z niecierpliwoci na odpowied mojej przyjaciki. Wypatrywaem te niespokojnie, czy sowa wrcia ze swej lenej rezydencji, chciaem z ni pogada i zasign rady w sprawach, ktre przekraczay moje umiejtnoci rozumowania. Przypomniaem te sobie winiark Santr, o ktrej kot wspomina, ale wahaem si, czy i do niej z t delikatn spraw, skoro jej nie znam; co prawda crka znaa j dobrze, bo Santra opiekowaa si winiami we dworze i std otrzymaa tak rzadkie imi. Oczekiwanie duyo si, woda stawaa si coraz chodniejsza, a deszcz pobrudzi i zniszczy delikatny puszek w gniazdku muchowki, puszek, ktry samiczka wyskubaa z wasnej piersi, kiedy urzdzaa gniazdo i nie podejrzewaa jeszcze, e z jej pisklt wyrosn wielkie, grubiaskie i chciwe ptaki, co zaraz, gdy tylko nauczyy si rusza skrzydami, odleciay i nie sprawiy matce adnej radoci. A ja niecierpliwie czekaem na swoje serce, cho wcale nie wiedziaem, czy da mi ono rado i szczcie. Mam wida krtk pami i szybko wybaczam. Dlatego dawno ju, na szcz- 58 -

cie, zapomniaem, ile bezgranicznych przykroci, za i smutku przysporzyo to serce mnie i innym. O mnie tu ju nie chodzi, ale powinienem by pomyle o innych i oszczdzi im trosk, jakie moje serce sprawiao. Ale mylaem tylko o sobie, bo yem sam w dzikiej guszy, i w ogle najczciej myl o sobie, pod tym wzgldem nie rni si od innych.

3
W tym czasie pies schud, nastroszy si, straci dobry humor, mimo i jesie przyniosa mu tyle bogactw, gryz go bowiem stay niepokj o ukryte skarby, nie mg ju ani godziny spokojnie podrzema na tapczanie, wiecznie wstawa, chodzi i wyta such, i robi obchody jednej kryjwki za drug. Ba si, e jaki dziki kot albo chytry zbkany lis moe znale soczyste koci, ktre zagrzeba w rnych miejscach na cyplu, w ogrodzie, w lesie, i starannie zasypa ziemi. Strach przed tak niepowetowan strat wiecznie go drczy, tak e nie mia ani chwili spokoju, nawet w nocy ali si i wzdycha, i szczeka przejmujco, bo we nie widzia potworne zjawy lisw i kotw, ktre wyszarpyway z jego kryjwek drogocenne koci. Najgorsze, e trapia go straszna niepewno, czy przypadkiem nie zapomnia o jakiej kryjwce, bo koci przybyo nagle wiele, i to przernych, a do ogonka cielcego wcznie. Mczya go myl, e a nu gdzie tam soczysta kostka zgnije na darmo, bo w popiechu zapomnia, gdzie j zakopa. Dlatego te wieczorami przesiadywa w drzwiach, cho na dworze byo ju zimno i wilgotno, a chodne schody zoliwie zibiy jego delikatn pup. Ze smutkiem patrzy na czerwony zachd soca, suchajc jednym uchem skrobania szczura pod progiem, a szparkami oczu wypatrywa dzikiego kota, ktry moe wanie w tej chwili krci si po zarolach. Usyszaem te kiedy, jak piewa, a piewa cichutko sam do siebie, wpatrujc si smutno w czerwony zachd soca:
Bogactwem tylko si zadrczysz, gdy wszystko w ziemi musisz grzeba,

- 59 -

wic tylko trosk mi przysporzya kostka, cho pyszna jest i mia.

Jego zachowanie byo dla mnie doskonaym przykadem zej strony bogactwa i tych niezliczonych kopotw, jakie wi si z problemem posiadania. Pies niewiele rni si od tych ludzi, ktrzy zakopali swoje majtnoci i bezustannie wyrzekaj i zrzdz. Tak to pies nauczy mnie cieszy si z wysokich podatkw, ktre musiaem zapaci, bo im zawdziczaem wyzwolenie si z brany kupieckiej i zwizanego z tym oszczdzania i gromadzenia na przyszo. Kiedy wieczory pociemniay, a wietliki zaczy arzy si niebieskawym wiatem w czarnej trawie, bezpowrotnie wraz z latem znikn mikki, czarujcy wist nocnego ptaka. Pewnego ddystego wieczoru otrzymaem w kocu odpowied przyjaciki, ktra pisaa mi w licie, co nastpuje: Kochany Przyjacielu! Rozumiem dobrze, e zaczynasz ju tskni za swoim sercem i e jest Ci potrzebne. Gdy wic bdziesz nastpnym razem w miecie, zwrc Ci je, cho wolaabym go nie oddawa. Dotrzymuje mi towarzystwa i niewiele rni si od maego, mikkiego kociaka, ktrego lubi tuli do siebie, i mam wraenie, e dobrze mu w mych objciach. Kiedy byam maa, widziaam raz kotka, ktrego ze dziewczta drczyy, uciek wic z domu i cay dzie nie wraca, cho doroli go szukali. Wieczorem ludzie o nim zapomnieli. Wtedy poszam go szuka, chocia byam maa, i woaam cichutko: Kiciu, kiciu! Trawa bya mokra, wysza ode mnie, ale w kocu daleko na skraju lasu odnalazam kotka; apk mia okaleczon, tak strasznie go drczono. Miaucza aonie, gdy wziam go na rce, i na pewno dobrze si stao, e go znalazam, bo by jeszcze bardzo malutki i bolaa go apka. Miaam uczucie, jakby Twoje serce byo takie samo jak tamten kotek na moim rku. Ale jego apka ju si na pewno wygoia i odnosz wraenie, jakby u jego mikkich apek zaczynay wyrasta pazury. Dlatego bdzie chyba najlepiej, jeli oddam Ci serce, zanim nie podrze mi poduszek

- 60 -

na tapczanie, nie cignie obrusa albo nie stucze mojego licznego wazonu. Wic do widzenia! Wszystkiego najlepszego! Twoja przyjacika W rzeczy samej porwnanie mojego wielkiego, dzikiego serca z chorym kiciusiem dalekie byo od pochlebstwa, ale wwczas wcale na to nie zwrciem uwagi, byem strasznie zalepiony. Cieszyem si tylko ogromnie, e wkrtce spotkam przyjacik, mielimy sobie wiele do powiedzenia, chcielimy podyskutowa o ksikach, obrazach i o sztuce. Tak sdziem i w duszy radowaem si, e niedugo odzyskam serce, w ogle nie pojmowaem, jak mogem w dzie Zwiastowania zostawi je na obcej pocieli. Tak, teraz moje serce wydawao mi si niezmiernie cenne i wane. Gorco zrobio mi si na myl, e niedugo je odzyskam, i dla ochody robiem dugie spacery po rozmikych drogach. Chodziem wic po krlestwie pluchy i wiatru, zimne krople paday mi na twarz, mokre licie lgny do butw, a las wok mnie nabiera pod wieczr, jak mier, kolorw ci i fioletu. Lecz kiedy tak spacerowaem, miaem wci w pamici sowa wyczytane z jej poduszki, cho napisaa to niewidzialnymi literami. Te same sowa wyczytaem z jej oczu, cho przejrzyste i jak dym niebieskie umiechay si do mnie. Szczcie jest jak sen, grao mi w uszach i ogarniaa mnie niewysowiona pustka; znw jakbym nagle lea na dnie otchani, a gdzie daleko przelatyway nade mn zote ptaki, ktrych nigdy nie mogem posi. Dlatego pomylaem, e zrobi wielkie gupstwo wyjedajc z ciemnej guszy do wiate miasta, by odebra swe serce. Popeni na pewno wielkie gupstwo, bo zbyt mocne wiato olepia wzrok przywyky do ciemnoci i z pewnoci przyjacika nie jest taka, jak j pamitam, lecz zupenie inna, taka sama jak kobiety, ktre niegdy caowaem, by potem jeszcze boleniej odczu, jak gboko i jak samotnie le na dnie otchani. Dopiero blisko ciaa drugiego czowieka pozwala nam w peni zrozumie swoj samotno, a jest to chyba samotno trjnogiego mczyzny na tym niebieskoszarym ptnie, ktre w dzie Zwiastowania kupiem w miecie mojej modoci.

- 61 -

Chodziem wic niespokojnie po zaboconych drogach, jesienny las szumia gronie i gdzie z daleka usyszaem gromki wystrza rutwki i galop zdyszanych psw, co z wywieszonymi jzorami pdziy po lesie tropami mierci. Przyspieszyem kroku, ale i tak syszaem teraz skradajce si kroki szlifierza noy i nie mogem si od tego uwolni. Kroki szlifierza uparcie mnie przeladoway, bo jestem tylko czowiekiem i mimo wszelkich przestrg, zachwycony mylaem o tym, e jad do miasta odebra swoje serce. W ten sposb, zdenerwowany i spocony, przyszedem do dworu, a na drodze sta wielki czarnobrunatny byk. Kiedy mnie ujrza, opuci eb i zacz ry ziemi kopytem; mocny acuch doczepiony do koa w nozdrzach by zamocowany u pala, wic mogem si nie ba jego sapania. Mimo to baem si, byk by wielki, czarny i parska na mnie, i byem pewien, e jest na mnie wcieky za to, e nie pomylawszy o konsekwencjach opowiedziaem ustami Sinuhego o byku z Krety. Lecz kiedy szczliwie go ominem, spotkaem nadchodzc winiark Santr, pozdrowiem j grzecznie zdejmujc kapelusz, cho bya to tylko maa, lubica trunki baba; bya w brudnych gumowcach i chustce na gowie, a w miednicy niosa kilka solonych poci. Pozdrowiem j z szacunkiem, bo crka opowiadaa mi, jak bardzo Santra lubi winie i e opiekuje si nimi jak wasnymi dziemi. Istotnie nic na wiecie nie byo jej tak drogie jak winie, czuwaa po nocach i karmia z butelki mae, chore prosiaczki, a due leczya wasnymi sposobami tak drakoskimi, e nawet boj si je wymieni, by nie obrazi co wraliwszych osb ale skutki tej kuracji byy dobre. Pozdrowiem wic j z szacunkiem, a rwnoczenie ogarna mnie gboka rozpacz. Santro-winiarko spytaem powiedz mi, czy na wiecie nie ma nic doskonaego i pewnego, czy szlifierz noy musi depta mi po pitach nawet w moich mylach i czy szczcie jest jedynie snem? winiarka Santra odpowiedziaa mi jasno i prosto: Drogi panie, ubiegej nocy widziaam we nie nieboszczyka Oskara, by znw ywy i chrzka, i trca mnie ryjkiem; tak si ucieszyam i dzi-

- 62 -

siaj cay dzie chodziam uszczliwiona, a pani daa mi jeszcze z ceberka te solone potki. Wiedziaem, e mwi o stadniku dworskim, ktry nazywa si Oskar, Santra bya przekonana, e zdech z godu, gdy ona ucieka kiedy z dworu. Nie wytrzymaa zreszt dugo bez swoich wi, a po jej powrocie zdarzyo si, e Oskar zdech, i Santra nigdy nie moga sobie tego wybaczy. Pakaam gorzkimi zami rzeka gdy siedziaam przy nieboszczyku Oskarze i klepaam jego wychude boki, a szczecina kua mi rce. Takiego stadnika jeszcze nigdy nie byo, a ten nowy nie umywa si nawet do tamtego, bo nieboszczyk Oskar rozumia kade moje sowo, wierz, e w niebie spotkam Oskara, skoro widziaam go ubiegej nocy we nie, cho pastor mwi, e winie nie maj duszy. Ale jeli moje winie nie dostan si do nieba, to naprawd z ca chci pjd za Oskarem do pieka. Powiedziaam to wprost pastorowi, ale on rzek, e to blunierstwo. winiarka Santra ocieraa z oczu zy, ktre jak krople rosy spyway po jej pomarszczonych policzkach. Ale ja nie miaem z tego adnej pociechy, Santra nie bya w stanie odpowiedzie na moje pytanie, uczepia si mego rkawa i zacza opowiada o wielu dolegliwociach odkowych nieboszczyka Oskara, ktre leczya wieym muem i ajnem. Podejrzewaem teraz, e dziki kot nabra mnie z t zbytni wiar w mdro winiarki Santry. Dlatego grzecznie j poegnaem i uwolniem si od niej, cho miaa jeszcze w zanadrzu mnstwo opowiada o stadniku Oskarze. Wracaem wic ciemniejc drog w stron ciemnego lasu, a czarnobrunatny byk rycza przy drodze i kroki szlifierza deptay mi po pitach. Sowa nie przyleciaa jeszcze z letniej rezydencji z ciemnoci boru, aby ogrza si przy kominku, cho wiat wokoo by chodny, nawet pies mia wasne kopoty w zwizku z zagrzebanymi komi, tak e nie otrzymaem adnej rady ani wskazwki w tak powanej, drczcej mnie kwestii. Dlatego nastpnego dnia wyjechaem do miasta, by odebra swoje serce, bo nie mogem ju swobodnie oddycha, miaem uczucie wiecznego ucisku i blu w piersi.

- 63 -

CZWARTY ZMIERZCH

Tak wic wrciem do domu i ona powitaa mnie serdecznie. Wytwornie si znw ubraa i twarz upikszya miejskim zwyczajem, bya wic w mych oczach bardzo adna i pocigajca, czyli oboje cieszylimy si sob. Crka te powitaa mnie przyjanie, spytaa, jak si czuj krliki, i poinformowaa, e zacza uprawia jedziectwo, bo lubi wielkie zwierzta. Wraz z jazd konn nabraa te wstrtu do myda, by nie rozwia czarujcego koskiego zapachu, a ja nie zamierzaem jej zmusza do mycia; w wychowaniu czowieka nie cierpi przymusu i chtnie przystaj, by kady by na swj sposb szczliwy, jeli to tylko nie koliduje zbytnio z moj wygod lub nie godzi w moje wasne szczcie. Patrzyem znw na trjnogiego mczyzn, ktry, doskonay i bezbdny, kroczy w kosmosie bkitu i szaroci obrazu, z dala od blu i tragizmu ycia, bo y w swoim wasnym poziomym wiecie. Kiedy mu si przygldaem, przysza moja przyjacika odnoszc mi, jak obiecaa, moje serce, a ona taktownie zostawia nas samych, bymy spokojnie mogli porozmawia o ksikach, obrazach, o piknie i o mym sercu. Jeeli jednak idzie o ciso, ona nic o sercu nie wiedziaa, bo niczego jeszcze nie zauwaya albo te rozsdnie milczaa, zadawalajc si mn takim, jakim byem, bo zbyt dobrze mnie ju znaa. Byem zreszt z tego ogromnie rad, zawsze baem si przykrych wyjanie i jak tylko mogem, unikaem ich. W ten wic sposb spotkaem znw swoj przyjacik i kiedy na ni spojrzaem, rozwara si nade mn jasno Zwiastowania, a na strzechach
- 64 -

zalniy jarzce si iskierki, cho bya pna jesie i pada deszcz. Bya, moim zdaniem, pikniejsza, ni pamitaem, i jakie smutne marzenie czaio si gboko na dnie jej siwoniebieskich oczu. Ale bez wahania, bez ceregieli oddaa mi moje serce, po czym rozmawialimy spokojnie i rzeczowo o dobrych i zych ksikach, o gupich i mdrych malarzach, o piknie i dobru, ale o tsknocie i samotnoci czowieka nie mwilimy wcale. Serce znw trzepotao w mej piersi i czuem, jakby wiea, ciepa krew krya w moich yach; gdy patrzyem na m przyjacik, ogarniaa mnie chmura ognia, a kiedy jej rka z lekka mnie dotkna, dreszcz przenika cae ciao od czubka gowy a do stp. Naprawd czuem si w jej towarzystwie jak w gorcej ani, rozsdek rozpywa si i caa mdro wysychaa jak grudka szlamu, kiedy patrzyem na moj przyjacik. Moe prawd jest, e na wiecie nie ma nic staego, a myl jest czystym nonsensem, e szczcie jest jak sen, a twoja przyjacika jest tylko ciaem i krwi, jak i ty, i nie wtpi, e od twego dotyku ona zadry tak samo bezmylnie jak ty, gdy dreszcz ci przenikn od stp do gw. Jeste doprawdy bawan i jeszcze bardziej bezradn ciap, ni mylaem, skoro nie potrafisz wykorzysta okazji i zapa w gar szczcia, gdy ci si trafia; kto zagwarantuje, czy kiedykolwiek jeszcze bdziesz mia tak okazj, przecie starzejesz si, ysiejesz i ju lekko sapiesz wchodzc po schodach. Bardzo te moliwe, e nigdy wicej nie spotkasz swojej przyjaciki. Lecz kiedy serce przekazywao te sowa do mzgu, usyszaem w przedpokoju skradajce si kroki szlifierza, znw opanowaem si i ostro zgromiem serce sowami: Milcz, gupie serce, przesta podjudza mnie do bezmylnych czynw; nie ma rzeczy bardziej kruchej i wiotkiej ni ludzkie szczcie, a marzenie pikniejsze jest od rzeczywistoci. Dlaczeg bym mia to moje marzenie niweczy tak samo podle, jak przyzwyczaie mnie to czyni w minionych latach naszego przykrego wspycia? Ale serce nadymao si w mojej piersi, drwio ze mnie i mwio: Jeste tylko tchrzliwym hipokryt, bo wiesz dobrze, e tamte metody s ci bardzo mie, e dawniej nie bae si pi z obcych rde i pie z wielu, i to brudniejszych. Prawd mwic, boisz si tylko, e ona ucie- 65 -

knie od ciebie, gdy j tkniesz i zaczniesz wdrapywa si po otaczajcym j murze, ale nie martw si, znam ju j dobrze i w zasadzie nie myl si, jeli o kobiety idzie, jak sam zreszt dobrze wiesz. Jej mur ju run, jest ona bezbronna, a woda z jej rda jest czysta, wic z przyjemnoci ugasisz pragnienie. Rwnoczenie przyjacika krzykna z przestrachem i spytaa, dlaczego tak zbladem. Moe istotnie zmieniem si na twarzy, bo nagle jakby byskawica rozwara si przede mn i w jej olepiajcym blasku zrozumiaem wszystko; kroki szlifierza gucho dudniy po schodach, kiedy drcym gosem rzekem: Najdrosza, obawiam si, e ciebie kocham, bo nie odwa si ju caowa ciebie, bo lkam si, e odejdziesz, jeli ci pocauj. Poniewa jestem tylko czowiekiem, caowaem j mimo wszystko, cho bya m przyjacik, i przez chwil gocilimy oboje w rajskim ogrodzie, a w sycza nam obudnie: Nigdy nie umrzecie. Ale sdz, e adne z nas nie syszao wa, suchalimy tylko naszych oczu, ust i rk i kiedy j caowaem, wydawaa mi si kobiet bardzo pikn. Byem jednak zawsze zdania, e zbyt wielk wag przypisuje si pocaunkom, to w gruncie rzeczy niewiele czy obie strony, po prostu doroli cauj si wtedy, kiedy nic ciekawszego nie wymyl. Niektrzy cauj, gdy nie znajd odpowiedniejszego tematu do dyskusji z obc osob, inni za naprawd tylko po przyjacielsku, by sprawi przyjemno drugiej osobie, a w ogle caowanie nie jest najgorszym tematem. Lecz kiedy caowaem przyjacik, czuem, jakbym caowa czerwony kwiat, ktry swym dotykiem pali mi yy, i to mnie bardzo zaniepokoio. Dlatego powiedziaem: Kochana moja, nie znasz mnie wcale i nie znasz mego chciwego, zachannego serca. Lepiej szybko std odejd, bym nie zaciga wobec ciebie adnego dugu ani ty nie bya mi nic duna, tylko ebymy zapomnieli o sobie, nie ma nic wiecznego i o wszystkim si zapomina, a piasek czasu zasypuje kiedy najczystsze marzenia. Ale moje przeklte serce od razu podskoczyo z zachwytu i wykrzykno ironicznie: wietnie powiedziane, chytrze powiedziane, stary obudniku. Cignij dalej swoje kamstwo, bo przecie nie puciby jej, choby
- 66 -

prbowaa odej, zatrzymaby j si i uczyni wszystko, eby zostaa tak dugo, a bdziesz mia jej dosy, tak jak miae do innych, ktre ci podsuwaem w chwilach twej saboci. Przyjacika rzeka: Dobrze mi jest z tob, cho moe nie powinnam tego mwi. Jednake wiem, e nigdy mnie nie skrzywdzisz, a wszystko, co uczynisz, bdzie dobre. Wwczas zaamaem si i znw byem sam w ciemnym lesie, gorzko zakaem i rzekem: Nie znasz mnie, jestem zupenie inny, ni mylisz, i twoje czyste serce nie widzi ciemnoci, jaka czai si we mnie. A moe jestem jak ma, ktry cay swj wiek przywiera mocno do skorupy, a nie ma w nim nic poza dobrym, jdrnym muskuem, ktry tak mocno ciska pancerz, e trzeba go otwiera ostrym noem. Jestem takim wanie maem, chyba pod kadym wzgldem go przypominam i nie ma we mnie nic, co godne byoby mioci, moe prcz tego, e zawsze byem bardzo szczelnie opancerzony. W mroku pancerza houbiem kad drobink smutku i odamki blu, ktre otaczaem perami, cho gatunek i wielko pery nie s zalene od woli maa, z blu i mki rodz si rwnie pery nieregularne i nieczyste. Ale wszystko to rodzi si w blu i mce i dlatego lata cae zamykaem szczelnie pancerz, by nikt nie mia tu dostpu. Wtedy przyjacika zbliya swoj twarz ku mojej, zbliya sw twarz cich i gorc, i wtedy rozwar si mj pancerz w cudownej boleci, dreszcz we mnie ucich i wiea, przeczysta woda wdara si do pancerza, tak i serce raz chocia przestao szydzi; trzepotao zdumione, niczego podobnego jeszcze nie dowiadczyo, cho sdzio, e doznao ju wszystkiego, co tylko ludzkie serce dozna moe. Miao ono wida, tak jak i ja, krtk, bardzo krtk pami.

2
Kiedy deszcz usta, odprowadziem przyjacik do domu, niebo byo pene gwiazd, a powietrze wokoo umiarkowanie letnie. Rwnie szlifierz poszed wida spa, bo nie syszaem ju za plecami jego skradajcych
- 67 -

si krokw. Nie wstydzc si wcale ludzi caowaem przyjacik w kadym zaktku, bym mg znw kocha ulice, ktrych nauczyem si nienawidzi, i caowaem j przy kadym drzewie, co rwao si do ycia w rozgwarze miejskich ulic. Kochaem nawet jej liczny kapelusik, bo mia na sobie ziele i kitk jak u maej dziewczynki, cho bya ju doros kobiet, i to odpowiedzialn za swoje czyny. Gwiazdy tej nocy byy bardzo jasne i kiedy odprowadziem j do drzwi, powiedziaem jej szczerze swoim zwyczajem: Nigdy na serio nie pragnem mierci, ale w tej chwili chciabym umrze, zanim si z tob rozstan, bo wszystko, co stanie si potem, bdzie ze i niedoskonae, i moe nawet brudne, ale to, co jest teraz, jest doskonae i czyste, i nigdy takie samo nie wrci. Dlatego chciabym umrze w tej chwili, gdy patrzysz na mnie jasnymi jak gwiazdy, penymi ez oczyma. Po tej chwili bdzie ju tylko namitno, smutek, rozczarowanie i zapomnienie, a nie chciabym za nic, by mnie zbyt nisko cenia. Przyjacika podzikowaa mi za te sowa i zapewnia, e sprawiy jej one ogromn rado, po czym rozstalimy si yczc sobie dobrej nocy. Wracaem do domu i zakochanym spojrzeniem obejmowaem kamienn pustyni, bo zza kadego wga ulicy, spod korzeni kadego drzewa wytryskiwao przede mn czyste rdo, kochaem gwiazdy i samotne konie w ich nocnej wczdze. Kochaem te gorco i czule swoj liczn on, gdy wrciem do domu, i sdz, e kochaem j teraz wicej ni kiedykolwiek przedtem a moe miaem po prostu wyrzuty sumienia, bo zdawao mi si, e skradem dla siebie i cignem na biedn, cierpic ziemi kawaek bkitnego nieba. Odwiedziem potem przyjacik w jej mieszkaniu; sta tam pikny fotel, gdzie wygodnie byo siedzie, ale ten fotel mnie nie uspokoi, ani nawet dobra, mocna kawa. Moje zachanne serce zwiodo mnie i odnioso triumf nad rozumem i wol; namitnie tuliem przyjacik w ramionach, cho wiedziaem, e le wobec niej postpuj i chyba le w stosunku do tego maa, ktry tkwi we mnie. Moje niecne serce zwodzio mnie, a ona nie podejrzewajc za odpoczywaa sodko w mych ramionach, wprost bezlitonie sodko leaa w mych ramionach, a nagle z przeraeniem dotkna rk twarzy i z okrzykiem zerwaa si, by przejrze si w lustrze.

- 68 -

Ja te krzyknem ze strachu, gdy zobaczyem, co si stao, mj dotyk bowiem zmieni jej twarz w jedn plam i pikna cera pokrya si czerwonymi swdzcymi wypryskami, tak samo jak pikna biaa szyja; w jednej chwili stracia ona ca sw urod. Dopiero teraz zrozumiaem, jak le wobec niej postpowaem dotykajc jej i jak strasznie wynagrodziem jej dobro. Brzydka i napitnowana, z przestrachem patrzya na mnie i tylko jej oczy byy wci jasne jak gwiazdy sdzia, e przera si i od niej uciekn. Teraz dopiero uwiadomiem sobie, jak strasznie serce ze mnie zadrwio, bo wida midzy przyjacik a mn stany tajemnicze, zastraszajce czary natury jej ciao nie mogo znie mego zblienia, cho serce znioso mj dotyk. Tak jak kto choruje i dostaje wysypki od truskawek, a kto inny nie znosi zapachu siana i dostaje gorczki siennej, tak samo ona zachorowaa od mego dotyku i trwao to wiele dni, zanim jej cera nie nabraa znw dawnego wygldu, a szyja staa si, jak dawniej, mlecznobiaa. Po tym wszystkim zrozumiaem, dlaczego z takim penym obawy blem i namitnoci wzywa dziki kot Gilgamesza, bo teraz i ja sparzyem swoje usta trucizn ycia i wiedziaem, e wskutek zych czynw i nieposkromionego serca straciem niemiertelno. Ale bardziej ni nad utrat niemiertelnoci bolaem nad tym, e najczystsze rdo jest dla mnie na wieki zamknite, e strzee go anio z poncym mieczem, tak e nigdy ju nie wolno mi bdzie wstpi do raju. Serce, ktre mnie tak haniebnie nabrao, miao si teraz bezczelnie w mej piersi, zachwycone swym artem, a wiat dokoa by zimny, nie kochaem ju podych ulic i umczonych drzew mego miasta. Ale najdziwniejsze, e mimo wszystko nie byem zgorzkniay, e moja mdro pozbawiona bya goryczy przeciwnie, uszczliwiao mnie, e dane mi byo dowiadczy tego wszystkiego, i jestem pewien, e niewiele ludzi doznao takich wrae. Kiedy al mi byo radoci, ktrej nigdy ju nie miaem zazna, samolubne serce pocieszao mnie i strasznie si chwalio, e posiadam tajemn czarodziejsk moc, jeli ju sam mj dotyk moe w jednej chwili zmieni czowieka w maszkar, w pokryte plamami brzydactwo.

- 69 -

W kadym razie gdy moja przyjacika wyjedaa do swego miasta, bya tak samo jak dawniej pikna i patrzya na mnie siwymi oczyma, cho nie odwaya si dotkn nawet mojej rki, by nie nabawi si znowu plam, ktre w miejscach publicznych mogy zwrci uwag, a w domu spowodowa niepotrzebne i przykre pytania. Mnie wystarczyo, gdy na mnie patrzya, bo wtedy zo ulatniao si ze mnie i czuem si bardzo szczliwy. Podobnie jej adny kapelusik nadal bardzo kochaem, bo bya na nim ziele i kitka jak u maej dziewczynki. Tak wic rozstalimy si i ja odzyskaem swoje serce, cho uciechy z niego byo niewiele, wrciem na wie do jesiennej guszy, by koczy dramat o czarownicach teraz mogem go pisa z wiksz znajomoci rzeczy i z wikszym przekonaniem. Nie chc przez to powiedzie, e moja przyjacika bya czarownic, przecie od mojego dotyku dostaa plam, a jeli nawet bya, to moim zdaniem wrk dobr i blisz niebu ni pieku. Myl, e czary byy we mnie, tak samo jak byo we mnie co, co upodobniao mnie do maa; moe te czary tkwiy w moim sercu, niepoprawnym i nadal mtnym, cho sam czuem si czowiekiem lepszym ni dawniej i rca gorycz nie podchodzia mi ju do garda chronio mnie przed ni spojrzenie siwych oczu.

3
Pojechaem wic z powrotem do guszy, ale podkrelam: czowiek nie powinien nigdy wzywa mierci, bo mier nie dosyszy i myli powoli. Na nieszczcie powiedziaem przyjacice, e chciabym umrze wanie w tamtej chwili, gdy jasno wieciy gwiazdy i byem blisko raju, ale po tym wszystkim zupenie si uspokoiem i wcale ju nie miaem ochoty umiera. Jednake mier ustosunkowaa si powanie do mojej proby, kiedy j sobie w kocu uprzytomnia, cho znacznie si spnia z jej spenieniem. Kiedy wic wreszcie przybyem na miejsce i na dziedzicu stajennym we dworze czekaem na Rylla, ktry mia mnie zawie z rzeczami do mojego domku, zza wga wyskoczy oswobodzony z uwizi olbrzymi byk dworski, stan, ry ziemi, sapa i parska jak lokomotywa,
- 70 -

wyrzucajc z potnych nozdrzy kby dymu byo to naprawd potne byczysko. Wida rozzoci si z jakiego powodu i wyrwa z nozdrzy kolczyk z elaznym acuchem, cho na pewno byo to bardzo bolesne. Wpatrywaem si w jego nabiege krwi, paajce lepia i nie wtpiem, e by na mnie wcieky za tego byka z Krety i mia zamiar przebi mnie rogami; nigdy przedtem nie zauwayem, e ma tak ostre i takie dugie rogi. Zdenerwowaem si strasznie i wyrzekaem na mier, ktra bya tak powolna w spenianiu ludzkich ycze, bo kiedy patrzyem w lepia potnego byka, nie miaem ju najmniejszej ochoty umiera, tak jak aden czowiek nie pragnie mierci, gdy przychodzi ona nagle i niespodziewanie. Pomylaem te, e ciao miabym po takim przebiciu rogami ogromnie szpetne. To zadrasno moj prno, al mi te byo mojej porzdnej jesionki. Ale jedna rzecz cieszya mnie ogromnie, gdy patrzyem w pene wciekoci lepia byka; moje serce skulio si w piersi, nie wayo si ruszy ani odezwa sowem, i odtd, ilekro pomylaem o mierci, nie czuem si nigdy niewolnikiem kaprynego i zego serca. Zapada wieczr, gdy tak staem samotny na czarnym dziedzicu stajennym, byk ry przede mn ziemi kopytami, sapa i jak lokomotywa wyrzuca kby pary, na niebie nie byo ani jednej gwiazdy, nigdzie ani ywej duszy, nie byo wic sensu woa o pomoc czy nawet bra ng za pas, bo mimo wszystko byk by ode mnie zwinniejszy. I tak stalimy czas jaki naprzeciwko siebie, a widocznie mier dosza do wniosku, e do ju mi napdzia strachu za te gupie proby, albo te zapomniaa o caej historii i poleciaa zaj si innymi, bo jak wiele przypadkw wskazuje, mier jest strasznie roztargniona. W kadym razie byk zapomnia o mnie, zaatakowa natomiast moj walizk, nadzia j na rogi i podrzuci w gr, na wysoko dachu stajennego, nastpnie zmiesza moje rzeczy z botem i wyprostowawszy ogon pobieg w stron obory, gdzie spodziewa si z pewnoci ciekawszych przygd na niwie kawalerskiego ywota. Doskonale te uczucia rozumiaem, bo na pewno to nic przyjemnego caymi dniami sta przy drodze na uwizi i ujc traw gapi si na przechodniw, cho trzeba przyzna, e kady z nas ma swj acuch, ktry go trzyma, tylko e wielu z nas tego nie dostrzega; sdzimy, e jestemy wolni i moemy robi, co nam si ywnie podoba.
- 71 -

Byk natomiast przeoczy jeden szczeg, nie zauway puszki melasy, ktr wiozem babce, wic puszka ocalaa; byem z tego bardzo zadowolony, bo gdyby j ruszy, rozgniewabym si strasznie i chyba trzasn byka lag. Syrop by w tych czasach rarytasem, wic kiedy ju byk pobieg w stron obory, atwo sobie wmwiem, e niewtpliwie oberwaby ode mnie lask, gdyby tkn puszk. Mimo wszystko chyba lepiej, e nie podniosem na niego rki, bo moim zdaniem bicie stworzenia jest podoci, choby byy ku temu wane powody. Tak mylaem, gdy Rylle wiz mnie drog wyboist i pen kau, a gwiazdy zapalay si na niebie, mylaem te o mierci, ktra w postaci byka mnie omina, bo nie nadszed jeszcze mj czas. Kiedy wic gwiazdy si zapalay, a po obydwu stronach drogi wznosi si spokojny las, rozmylaem o mierci i znw ycie warte byo stawki, cho niegdy w chwilach goryczy sdziem, e jest nic niewarte. Ale faszywe, prne serce zaczo szybko przechwala si i pyszni: Chyba zauwaye, jak zdoaem si pohamowa w niebezpiecznej chwili, jak rozwanie staem w miejscu, jak nieustraszenie ci wspieraem i podnosiem na duchu w trudnej sytuacji. Gdybym nie byo odwane, to na pewno bym ci podeszo do garda albo runo na kolana i najadby si wstydu. Ale te przechwaki wskazyway na to, e serce raz chocia czuo si speszone, a mnie ogarna gboka rado, e nie jestem odtd jego niewolnikiem. W taki sposb na wozie cignionym przez wzdychajcego Rylle przybyem znw do guszy. Babka przyja mnie serdecznie, pies ucieszy si bardzo, kiedy mnie zobaczy, bo ju si ustatkowa i zapomnia o zagrzebanych kociach albo te je poar. Dlatego mg w spokoju ducha wylegiwa si na tapczanie, lea sobie na plecach z wycignitymi prosto apami, co byo oznak dobrego humoru, i merda czarnym ogonem. Ale koo oczu pojawio si wiele srebrnych woskw, by to ju stary pies i dysza gorzej ni ja, gdy wchodzi po schodkach. Dlatego te niechtnie wdrapywa si za mn na poddasze, schody byy dla jego krtkich nek za wysokie i strome, a wraliwy brzuszek ociera si o nie.

- 72 -

Wrciem wic do swego codziennego ycia na pustkowiu, a las wokoo wzdycha od trudw jesieni. W soneczne dnie brzozy koo domu byy jasnote, po nocach czarne ich gazie drapay dach nad moj gow, ale ju si ich nie baem, bo czuem si lepszy ni przedtem. Dlatego mogem z atwoci pisa o czarownicach i napisaem o nich dramat, cho maszyna zacza szemra i zoci si dajc wypoczynku. Po kilku dniach, podobnych do siebie a niepowtarzalnych, zaczo mnie co powoli gnbi, zupenie tak samo jak maleki kamyk albo gwd, gdy zaczyna uwiera nog w bucie. Rzeczywicie, na dnie mojej duszy odkryem gwd, ktry gnit mnie i uwiera, cho, jak mogem najlepiej, przybijaem go i zaklepywaem wmawiajc sobie, e nic mi nie dolega. Podejrzewam, e serce, i to niele, maczao w tym palce, bo chciao si zemci za porak wobec byka. Co wieczr, gdy zapalay si wiata, przylatyway z ciemniejcego nieba szare my i stsknione w wiecznej ciemnoci za wiatem i jasnoci, przyciskay si do framug okiennych. Byy to pikne my, na pierwszy rzut oka skromne i szare, ale kiedy patrzyem na nie z bliska przez szyb, widziaem na skrzydach jakby mae oczka, jasne, okrge keczka, a spojrzenie artysty wyrnioby na licznym pyku skrzydeek ze sto jasnych, piknych pastelowych barw. Dziwiem si bardzo tym mom, co przylatyway z ciemnego lasu, i babka bya zdziwiona, bo dawniej ich nie widziaa, dopiero kiedy wrciem tu z miasta. Nagle drgnem i zrozumiaem, e byy to myli, ktre przyszy za mn poprzez noc i ciemn, chodn jesie. Kto o mnie pamita i jego myli przyleciay do mnie w postaci piknych nocnych szarych motyli, jego oczy spoglday na mnie z siwych skrzydeek i czytaem z nich smutek i wiedz: Szczcie jest jak sen. Wwczas znw zaczo co we mnie taja i arzy si i wiedziaem, e ma, ktry rozwar si, by zaczerpn haust czystej wody, przekn wraz z ni drobink piasku, co uwieraa i pieka mnie teraz, nim zdyem otoczy j warstewk delikatnej masy perowej. I ju mnie to nie mczyo ani nie zocio jak przedtem, cho na og mj ma by leniwy i strasznie si denerwowa, kiedy w blu musia z drobinki piasku wyhodowa per w skorupie. Ale tym razem ma wcale si nie leni ani nie zoci, tylko w sodkiej mce powoli zacz otacza ziarenko mas per- 73 -

ow. Przedua t czynno, jak umia, bo ten bl sprawia mu rado, kocha t obc, malek drobink blu, ktra swym ostrzem jak iga kua ciao w jego najczulszym miejscu. W zwizku z powyszym pragn zwrci uwag, e czytelnik si myli, jeli zalicza mnie do odrbnego gatunku ludzkiego, bo sdzc z opowiadania, posiadam cay ogrd zoologiczny w swoim wntrzu, jak mae i inne stworzenia. Musz wic przypomnie z naciskiem, e wcale tak bardzo nie rni si od innych ludzi, cho porzuciem, dochodow bran kupieck, w kadym bowiem czowieku drzemie wasny ma, a s chyba i takie mae, ktre nigdy si w czowieku nie otworz i gin wraz z nim, gdy nadejdzie mier. Wiem na przykad doskonale, e moja ona ma w sobie pokanego, mocno opancerzonego maa, w crce te zaczyna si rozwija, a w gronie znajomych mgbym wylicza cae grupy ludzi, u ktrych wykryem mae, ale przez delikatno nie chc wymienia nazwisk; zauwayem, e ludzie wcale nie lubi, jeli to si im udowodni najczciej ostro zaprzeczaj, jakoby wiedzieli cokolwiek o mau w swojej duszy. W kadym razie babka zauwaya, e znw patrz w sufit, i niewtpliwie zrozumiaa, e ogarna mnie melancholia, robia mi wic coraz lepsze szarlotki, ktre tylko ona potrafi upiec, i jadem je z apetytem. Babka jest wida pewna, e na wiecie nie ma takiego smutku, chandry, rozczarowania czy blu, ktrych by jej szarlotka nie bya w stanie pokona. W jej mdroci byo co ze smaku piounu, ale babka jest starsza, bardziej dowiadczona ode mnie i kiedy jadem upieczon przez ni szarlotk, musiaem przyzna, e w tej mdroci byo duo prawdy.

4
Musz jeszcze opowiedzie o ostatniej kabale, w jak wpakowao mnie moje pode serce, cho uczyni to niechtnie, bo niewtpliwie ukae to mnie przed czytelnikami w zym wietle. W tym szczerym opowiadaniu usiowaem jednak przedstawi rzeczywisto, bo moim zdaniem pisanie nie rekompensuje trudw, jeli nie bdzie si czowiek stara powiedzie
- 74 -

prawd. Dlatego chc jeszcze opowiedzie o ostatnim, przygnbiajcym przeyciu, ktre grozio zniszczeniem we mnie maa uratowaem go tylko dziki wiernemu psu. Musz przypomnie, e w butelce, ktr ukryem we wnce z ubraniami, za onierskim butem, zostaa jeszcze kropelka czarnoksiskiego wywaru. O fakcie tym pamitaem bardzo dobrze, a przeklte serce przypominao mi o tym bezustannie i zmuszao, bym w chwilach przygnbienia zerka w stron wnki. Nie mogem zapomnie, jak dziki kot, ogarnity szaem rozkoszy i strasznego blu, gania po wierzchokach wierkw wzywajc Gilgamesza. Chtnie zakosztowabym tej samej rozkoszy i blu, ale czarnoksiski wywar z resztk koniaku postanowiem zachowa na wypadek ukszenia mii i oczywicie chciaem pozosta wierny danemu sowu. Lecz im jesie bya chodniejsza, im bardziej kujc ci pokryway si brzozy, im czarniej-sza stawaa si woda w jeziorze i im zoliwiej ciemne gazie drapay blaszany dach nad moj gow, tym bardziej niespokojne stawao si moje perwersyjne serce i tym bardziej szyderczo do mnie przemawiao, kpio z maa, a wpadem w czarn rozpacz. Moe bym siebie i ocali przed zakusami serca, gdybym ktrego dnia, na nieszczcie akurat wtedy, kiedy pies pogry si na tapczanie w czarujcej krainie snw, nie spotka znw dzikiego kota. Wyszed mi naprzeciw zza pokoju dziecinnego, hardy, z najeonymi wsiskami. Spas si na resztkach niezliczonych ubojw, sier jego lnia, a kiedy stpa na sztywnych apach, tak samo jak pies ogromnie chwali bogactwo jesieni i ludzk hojno. Miaucza sobie pod piewk:
Precz smutki, narzekania, gdy masz co do gryzienia, czy nisko, czy wysoko, czy w grze, czy na dole, gdy co obgryza moesz. ryjcie wic miso, pijcie wic krew, najlepsze za kski dajcie mi zje! - 75 -

 Hi hi hi zachichota i jeszcze raz powtrzy swj pody refren:

ryjcie wic miso, pijcie wic krew, krwawe miso smacznym kskiem jest!

Z przykroci musz stwierdzi, e od dzikiego kota zajedao lenym samogonem, wcale si mnie ju nie ba, gardzi mn, a wszystko to z winy psa. Sdz, e prbowa mi te co powiedzie, ale przeszkodzia mu duga czkawka, sowa uwizy mu w gardle i zadowoli si rzuceniem w moj stron pogardliwego, palcego spojrzenia, gdy chykiem bieg do chlewu, aby zbada kryjwki szczurw i prawdopodobnie sprawdzi wytrzymao krliczych klatek. Na jego widok odyy we mnie wszystkie wspomnienia o muchomorze i czarnym lulku, ale pamitaem tylko, jaka boga pustka mnie ogarna, gdy wszystkie kwiaty kaniay mi si w dzikczynnym hodzie za moj prac, pamitaem te, jak gibkie i jak mamico biae byy ksztaty trzcinowych dziewczyn koyszcych si w wodzie za mymi oknami. Zapomniaem, jednak, jakie koszmarne byo przebudzenie nastpnego dnia, pami mam krtk, cho byem kupcem, o czym nie wypada zapomina. Dlatego serce wpado w entuzjazm, gdy ujrzao dzikiego kota, i zaczo mnie przekonywa: Co za diabelska idea kryje si w ustawicznym ponurym hodowaniu maa? Beztroska filozofia dzikiego kota jest duo milsza twemu ciau, a sam pamitasz, co mwie, e ciao i dusza stanowi jedno i wi si ze sob niezliczonymi nierozcznymi nimi. Jasne jest wic, e to, co jest mie twemu ciau, jest rwnie mie i duszy, a w taki ddysty, chody dzie, gdy rozpacz ci przygniata, taka kropla czarodziejskiego pynu byaby jak najbardziej na miejscu. Kto wie, a nu ta czarodziejska kropla trafi dzisiaj wieczr w samo sedno, nie masz nawet pojcia, jakie dziwy mog ci si wydarzy, cho sdzisz, e wiesz ju wszystko o czarach. W taki wanie sposb moje serce skrzeczao, ebrao, rugao i przeklinao, kiedy bkaem si po jesiennym lesie pod kujc toci brzz; twarz miaem mokr od padajcych kropel, oczy zaczy mnie piec, skronie paa, a naprone stalowe liny moich nerww z trzaskiem pkay
- 76 -

i znw znalazem si w niewoli swego chciwego serca. Wtedy to zdecydowanie zawrciem, wygrzebaem ze schowka, zza onierskiego buta, butelk, potrzsnem zawartoci o ciany szklanego wizienia i wypowiedziaem zaklcie: Wszystkie ze duchy, wyzywam was! Raz jeszcze uwolni was z uwizi, ale niech to si stanie po raz ostatni, nigdy wicej nie skosztuj ju czarnoksiskiego napoju! Ale atwo byo mi tak mwi, poniewa byem niewolnikiem serca, a nigdy nie spotkaem podlejszego garza ni moje serce, kamstwo wypywa z niego atwiej ni olej z silnika to samo mwiem wielokrotnie ju dawniej. Szczeglnie wtedy, kiedy byem kupcem, zdarzao mi si czsto powtarza te sowa. W kadym razie oprniem ostatni kropl czarnoksiskiego napoju ze szlifowanego naczynia, przeknem j jednym haustem. Poczuem znowu w ustach palcy smak muchomora i smak padliny z cygaskiego obozowiska, ale to mnie nie obchodzio, ogie przenikn wszystkie moje czony, mylaem, e znw jestem mody, i czarodziejska ekstaza pulsowaa we mnie, a zaczem piewa, cho z natury jestem niemuzykalny. Dlatego te caowaem ostatnie jesienne fioki, a one widy i giny od dotknicia mych warg. my ulatyway, gdy zamierzaem stuli je w rkach i przycisn do piersi, a ich siwe skrzyda i jasne na nich plamki migotay mi w oczach. Gdy chciaem zwyczajem czarownic wzbi si do lotu, owadna mn potworna depresja, czarodziejski napj zatru wszystkie moje koczyny i sparaliowa jzyk, tak e nie mogem ju si rusza ani mwi, tylko pogryem si w straszliwym nie. Sny byy tak makabryczne, e nie mog o nich mwi, nie mam nawet powodu ich powtarza, bo byy to jedynie sny, a ze sny si nie sprawdzaj, tylko dobre. Musz natomiast opowiedzie, co mi si przydarzyo, gdy si przebudziem w szary jesienny wit. Byem wida nadal pogrony w letargu podobnym do mierci i leaem na brzegu jeziora mokry i zabocony, zrzucony na ziemi z czarodziejskiej mioty. Spodnie od piamy byy zakopcone (wyleciaem przez komin), a ma wypad ze mnie do wody, tak e nie mogem go zapa, cho by w zasigu rki. Ale nie byem zdolny poruszy palcem, jzyk miaem

- 77 -

nadal sparaliowany, leaem wic na brzegu owadnity straszn trwog i wiedziaem, e dostan zapalenia puc przez t przygod. Kiedy tak leaem na brzegu, zobaczyem krgi na wodzie i ogromna gowa szczura wodnego wynurzya si z ciemnej wody. Szczur wodny dawa nura i wraca na brzeg trzymajc mae midzy przednimi apami a pyskiem. Niemal nad moimi uszami z apetytem je zjada, dugie, te siekacze miadyy bez trudu twardy pancerz, potem szczur rozrzuca puste skorupy po wybrzeu i nurkowa w poszukiwaniu nastpnego maa. Nad uszami syszaem podobny do zgrzytu kamieni myskich chrzst trzaskajcych skorup, ale wtedy przez sw gupot nie uwiadomiem sobie jeszcze grocego mi niebezpieczestwa, tylko z zaciekawieniem obserwowaem, bo nigdy jeszcze nie widziaem tak blisko szczura wodnego. Jego futerko byo gadkie, ciemnobrzowe i pikne, pyszczek mia ostry i byoby z niego bardzo adne stworzonko, gdyby jego lepia, kiedy tak apczywie poera mae, nie miay gupiego, tpego wyrazu jak oczy ludzi umysowo chorych. Ale kiedy znw licznie da nura do wody i powrci na brzeg z nowym maem, przej mnie strach, jakiego nigdy dotd nie zaznaem; tym razem wydoby z dna maa, ktry wypad ze mnie, gdy we nie jechaem na czarodziejskiej miotle, i zamierza zgnie jego pancerz tymi, dugimi zbami i pokn go. Dopiero teraz pojem, jakimi strasznym zwierzciem jest szczur wodny, jak zatrwaajce i bezlitosne s jego zby, i poczuem, e to pikne, o lnicym futrze ciao straszliwie cuchnie. Wszystko we mnie pryo si do krzyku, a dusza uwiziona w ciele chyba ca wieczno walczya, bym znowu mg porusza rkoma, woa o pomoc i przepdzi szczura wodnego ratujc mego maa; wiedziaem, e gdybym go straci, stracibym wszystko, co byo mi w yciu cenne i drogie po zrezygnowaniu z kupiectwa, utracibym na wieki przyjacik, ktra ubstwiaa we mnie maa. Ale nie mogem porusza koczynami, jzyk nie by mi posuszny, potworny napj czarownic wizi mnie nadal w bezruchu. Na szczcie pies wczeniej ni zwykle wyszed na porann przechadzk, sdz, e poczu gazy w brzuchu po zbyt dobrych kociach, bo leniwie drepta brzegiem jeziora gryzc od czasu do czasu dziebeka trawy

- 78 -

dla sprawienia sobie ulgi. Szed jak zawsze roztargniony, wcha to szyszk, to znw zwalony pie brzozy, ale such mia nadal ostry i nos czuy, mimo staroci, i dlatego tak si ucieszyem, kiedy ujrzaem, e nadchodzi. Szczur wodny drgn, kiedy go zobaczy, bo byli ze sob na bakier, i pies, czsto na prno, czatowa na brzegu. Dlatego na moment szczur wodny zapomnia o mau. To wanie ocalio mnie i moj przyszo, bo w nastpnej chwili pies, szczekajc radonie, rzuci si do karku wroga, a szczur wodny puci maa i zwia dajc nura, a woda bryzna. Pies by tak zaskoczony i wcieky, e zupenie zapomnia o swoich drogocennych, wraliwych uszach, do ktrych atwo wlewaa si woda, i te zgbi grunt w jeziorze, strasznie przejty, e raz wreszcie zobaczy z bliska znienawidzonego szczura wodnego. Ale nurkowanie oczywicie nic nie dao, szczur wodny nawia, a pies wyszed z jeziora z niewyran min, otrzepujc nade mn sier z wody. I nagle te orzewiajce kropelki, ktre na mnie spady, obudziy mnie z letargu i wyzwoliy spod paraliujcego wpywu czarodziejskiego napoju, mogem znowu porusza koczynami i od razu wycignem rk po swojego maa, ktry znw znalaz u mnie bezpieczn kryjwk. Pies patrzy na mnie ze zdumieniem, zmarszczywszy mord wyszczerzy zby i wcha przez chwil mj oddech. Poniewa jednak by dobrze wychowany, nie warkn ani sowa, ja take nie drwiem z jego gupiego nurkowania za szczurem, tylko gadziem go i poklepywaem, i chwaliem, e jest liczny pies, dzielny pies, szlachetny pies i wierny pies, wic by w wietnym humorze, cho wcale nie rozumia, skd bior si te nage oznaki czuoci. Ale przyzwyczai si ju traktowa mnie jako czowieka kaprynego i w pewnym sensie szalonego, wic przesta si dziwi, dalej spacerowa, gryz trawk, jednym uchem nasuchujc, czy szczur wodny nie wynurzy jeszcze swej mordy z szuwarw. Ale szczur wodny pozna, co to jest strach o wasn skr, moim zdaniem zupenie zasuenie, i nie pokaza si ju wicej. Kiedy nadal skostniay po czarodziejskim napoju, z objawami grypy wrciem do domu, usyszaem, jak wrony kracz przy kocu zalewu; krakay tak przeraliwie, e nie mogo by pomyki, wiedziaem ju, e sowa wrcia wreszcie z letniej rezydencji pod ludzk strzech i e wkrtce bd mg j zobaczy. Cho znajdowaem si w tragicznym i kiep- 79 -

skim pooeniu, wiadomo ta szalenie mnie uradowaa; miaem nadziej, e od sowy uzyskam dobre rady na przyszo, od dawien dawna bowiem uchodz za ptaka mdroci, chocia ci, ktrzy mdroci nie cierpi, uywaj nazwy sowa jako obelywego przezwiska. Ma znajdowa si u mnie w doskonaej kryjwce i szczelnie zamkn skorup, a ja miaem pene prawo do radoci, skoro w ostatniej chwili ocaliem go od strasznych zbw wodnego szczura. W ten sposb obydwaj mielimy prawo si cieszy w ten straszny poranek, ale musz przyzna, e nie byem w szampaskim humorze, kiedy mokry i brudny wdrapywaem si na poddasze, aby zmieni ubranie.

5
Pod wieczr, kiedy zapad zmierzch, sowa wyprowadzia wrony w pole i przyleciaa odpocz i ogrza si na dachu przy kominie. Babka pieka w cigu dnia i komin by ciepy, wic miaem nadziej, e sowa bdzie mi przychylna. Zamknem psa w domu, nie baczc na jego ostry sprzeciw, wdrapaem si na drabin i zwrciem si do sowy: Och, przyjaciko moja, sowo, najmdrzejsza z wszystkich ptakw. Dugo ju na ciebie czekam, bo bdziem po ciemnym lesie i serce mnie zwiodo. Naucz mnie swej mdroci i mdroci puszczy. Naucz mnie, co to ycie, a co mier, czy czowiek musi by wiecznie niewolnikiem swego serca i ciaa i co to jest niemiertelno. Sowa siedziaa bez ruchu, przytulona do komina, i nie zamierzaa nawet odwrci gowy, tylko wpatrywaa si we mnie tym zgryliwym wzrokiem. Po dugiej chwili rzeka do mnie wadczo: Przynie mi yw mysz. Bya to, wedug mnie, dziwna odpowied na wszystkie wielkie problemy ycia i mierci i nie miaa nic wsplnego z niemiertelnoci. Prcz tego nie miaem ywej myszy. Wziem jednak kawaek woowiny i zaniosem na strzech. Po dugim namyle sowa rzeka: Odsu si!

- 80 -

Oddaliem si o par krokw, a po jakim czasie sowa poruszya si, wpakowaa do dzioba cay kawa misa i usyszaem, jak je poyka. Nastpnie przycisna si znw bokiem do ciepego komina, czkna, znw staa si romantyczna i rzeka:
Krowa snu w spoecznoci jaowa, ciasto snu wewntrz gorzkie i zgnie, piwo snu atwo bije do gowy, ale sen daje trzewo i si.

Ta gboka sentencja sowy wcale mi nie wystarczya, nie bya te, moim zdaniem, odpowiedzi na zadane pytania. Dlatego te zaczem obaskawia j piknymi sowy, usiowaem wydoby z niej janiejsze myli, by zrozumie sens jej wypowiedzi. Soce zachodzio na czerwono, licie brzz byy w tym wietle plamisto-krwawe i jaskrawote, a kawaek misa wpyn wida pozytywnie na uczucia sowy, bo w kocu rzucia mi sowa zachty: Opowiedz mi wszystko, nie tajc niczego, i nie przesadzaj zbytnio w swej opowieci, tylko mw prawd, ca prawd i tylko prawd, i nie wa si mwi nic innego, jak tylko prawd, cho prawda i fasz id wiecznie, rka w rk, t sam szerok drog. Przychylno sowy uradowaa mnie. Stojc na drabinie oparem okie o strzech, rkoma podparem podbrdek i podczas gdy zachodzio soce, opowiadaem jej wszystko, co mi si przytrafio, mwiem jej ca prawd i tylko prawd, i nic innego jak prawd. Dzie si koczy, zmierzch zapada, gdy mwiem, sowa suchaa uwanie i nie poruszajc gow rzucaa na mnie od czasu do czasu okrge, te spojrzenia. Opowiadajc, zapaliem si tak, e policzki mi pony i w uszach zaczo dzwoni, a sowa suchaa zimna i obojtna. Gdy skoczyem dug spowied, rzeka ze wspczuciem: Nieszczniku. Wyobraasz wic sobie, e jeste znw zakochany? Zaczerwieniem si nieco, ale pokornie przyznaem, e istotnie tak sdz. Sowa skarcia mnie lekko i rzeka: Sam dobrze wiesz, e nie pierwszy raz to si zdarza, a twoje serce wie chyba najlepiej, e to nie pierwszy i nie ostatni raz; ju wielekro
- 81 -

powtarzaa si ta sama historia, serce ju nawet zliczy nie potrafi tych wypadkw. I stale odchorowywae te rozczarowania i bez sensu przypisywae win sercu. No, czy nie mwi prawdy? W zapadajcym zmroku pochyliem gow i potwierdziem, e sowa ma racj. Ale jednoczenie ogarn mnie gniew i zuchwale rzekem: Naprawd mylaem, e dowiadczyem ju w yciu niemal wszystkiego, co tylko czowiek dowiadczy moe, ale zapewniam ci, e przedtem niczego takiego nie doznaem, ona jest inna od wszystkich kobiet, jakie spotkaem, jej najmniejszy dotyk przyprawia mnie o dreszcz od stp do gw, ona rozumie kade moje sowo i rozumie mnie te bez sw nie ma na wiecie nikogo, kto by mnie tak rozumia. Nie uwierzybym po prostu, e kto taki istnieje, gdybym jej nie spotka. Usyszawszy to sowa przymkna oczy i sama zadraa leciutko. Potem znw zacza si litowa nade mn, a moe po czci przychylno t zawdziczaem dobremu misu, znw bowiem rzucia na mnie okrge ciepe spojrzenie i cicho rzeka: Moe ycie jest podobne do snu i nie ma duej rnicy midzy dniem a noc, wszystkie dnie s takie same i wszystko zo kiedy si koczy, a piasek zapomnienia sypie si na twoj pami. Moe tylko mysz jest wieczna, maa, sodka, miciutka myszka, ktra w brzuchu jest bardziej mikka ni puchowa poduszka. Te myli nie byy, moim zdaniem, godne sowy. Zdenerwowaem si i rzekem do niej: Wiem dobrze, e nigdy jej nie zapomn. To prawda, e mieszka w obcym miecie i nie wiem, czy spotkam j jeszcze w yciu, a gdybym nawet spotka, nie mgbym jej dotkn, bo jak ci ju mwiem, dostaje plam od mego dotyku, mimo to wszystko si we mnie buntuje i krzyczy, e nigdy nie potrafi jej zapomnie. Upojenie, tylko upojenie zauwaya sowa ze smutkiem. Powiedziaby lepiej, e nie potrafisz jej zapomnie, bo nie wolno ci jej tkn. Gdyby j tkn i pi do syta z jej rda, zwietrzaoby twoje upojenie, szybko doznaby zdrowego przesytu i od razu by si wyleczy. Doprawdy, gdyby z ca serdecznoci uczyni z ni to, co dwoje ludzi uczyni z sob moe, na pewno by si uspokoi i ju nie jcza; nie wiem poza
- 82 -

tym, czy ma sens tak bardzo si przejmowa, choby i dostaa uczulenia od twego dotyku, przecie sam twierdzie, e jest dorosa i dobrze wie, co robi. Ale widocznie ty sam nigdy nie bdziesz dorosy, cigle gadasz tak gupio i dziecinnie. Rozzociem si na sow i rzekem hardo: Nigdy nie chc by dorosym i nigdy nie zapomn. W tej chwili wanie zapalay si gwiazdy z wierzchoka ciemnego wierka donis si jeszcze ostatni raz sodki wiergot ptaka moich letnich nocy. Przed zapadniciem nocy, przed nadejciem jesieni, mierci i zapomnienia maleki szary ptaszek piewa o lecie, ktre nie powraca; piewa srebrnym gosikiem:
Tylko jedno jasne spojrzenie dr w umiechu usta i wo wiosny poczujesz jesieni, gorycz jak wosk si topi, brzydota ju ci nie szpeci, wiat rozkoszy przyjmujesz na wasno. O przejrzysta rdlana wiecz...

Sowa czkna: Hik! Srebrny gosik urwa si wp sowa, z wierzchoka wierka donis si szum i chrzst, potem nic ju nie byo sycha, tylko po chwili sfruno z gry na szar strzech malekie zakrwawione pirko. Wtedy umilkem, noc wok mnie czerniaa i odrniaem ju tylko ciemniejsze kontury sowy na mrocznym tle komina. Sowa wygaszaa w mroku sw gorzk mdro, a bya ona nastpujca:
Wszystko jest wzgldne, i prawda, kamstwo. Prawda moe to szczur wodny, moe pragnienie wody czystej i chodnej, moe to wpata, a take wypata. Nie wa si wzywa daremnie niemiertelnoci, tylko szaleniec mie twierdzi: Ja nie zapomn... - 83 -

Te sowa s ryb oliz bez oci, sto nurtw pyno do rde pamici, a teraz zostao bajoro cuchnce. Wiesz o tym dobrze, masz gorycz w gardzieli, wic lepiej pogrzeb przysig bezmyln. Marzenia szynk wielu mczyzn wdzi, swoj mio jak prosiaka czyszcz, chcc j daremnie przechowa w konserwie. W wagonie czasu chrobocze szczur wodny, koci inny przyjaciel dostanie. W futrze pamici tuczy si pasoyt. Sny najpikniejsze wiatr po rozwieje, mioci misa ochapy zostan. Sysz na drodze kroki szlifierza, twe serce tajemnie za czym nowym tskni. Ma nie wyhoduje niemiertelnoci. Ona ju ciebie nie pragnie tak myl, gdy sysz na drodze kroki szlifierza.

Sowa nie miaa mi ju wicej nic do powiedzenia, jej oczy wieciy jak zimna latarnia, gow wcigna w szyj i szczelniej przylgna do boku ciepego komina. Poczuem chd jesieni i zszedem z drabiny, w bramie zatrzymaem si, by popatrze na szare, zakrwawione pirko w mym rku, a serce drwio ze mnie i zoliwie mwio: Czy teraz wierzysz, gupcze? Sowa ma racj. Nie ma nic wiecznego. Nie ma dla czowieka niemiertelnoci. Ty zapomnisz o niej i zapomnisz prdzej, ni mylisz, a twj lepszy, przystojniejszy i mdrzejszy przyjaciel wyprze ciebie z jej myli, a ona zapomni twoj twarz, jeli jeszcze nie zapomniaa, dla innej twarzy. Patrzyem na gwiazdy i na zakrwawione pirko w mej doni, sowa raz jeszcze pochylia si w ciemnoci w moj stron, przypomniaa sobie smaczny ksek, ktrym obdarowaem j za jej mdro, i krzykna cierpkim gosem:

- 84 -

Kade miso gorzk drog wprost do ziemi pdzi. Chcesz czy nie chcesz, plus i minus, zawsze zero bdzie!

Wtedy szybko uciekem do domu i czuem ukucia lodowatych igieek po plecach. Ale gdy zapaliem wiato, w owietlonych oknach pokazay si znw my, a pikna siwizna ich skrzyde dziaaa na m dusz jak uzdrawiajcy lek; wierzyem, e poznaj w nich dalekie myli mojej przyjaciki, i wiedziaem, e ona jeszcze o mnie nie zapomniaa, cho zgorzkniaa sowa tak twierdzia. Moe ona take czuje ukucia lodowatych igieek, pomylaem; ta myl przepenia mnie dum i rzekem do swego serca: Niech bdzie wic, e nie ma nic wiecznego, i niech bdzie, e niemiertelno nie jest dla czowieka. Mimo to zamierzam posi niemiertelno w tej mierze, w jakiej potrafi, choby bya tylko znikajc myl, zapomnianym umiechem, szarzejcym papierem czy gniewnym oporem. Mj ma zmusza mnie, bym dy do niemiertelnoci, nawet krtkiej, choby szczur wodny chrobota w wagonie czasu, a hodowane ziarenko piasku byo tylko nieczyst i tani per. ycie jest jedynie przebyskiem wiata w ciemnym lesie, pami koyszc si kotar, ktra zasania i odsania scen wyobrani, wieczno tkwi tylko we mnie samym i dlatego jest tak samo kapryna i nieobliczalna jak moje serce. Ale niezalenie od wszystkiego zamierzam rzuci wyzwanie memu sercu i ciemnoci, i dlatego raz jeszcze wydobywam z mroku dzielnych kogucikw Adolfa, Piotra i Gustawa, by piay sabym gosem. Z mroku wydobywam maego czarnego pieska i indora Hamleta, by wymyla swej bojaliwej onie Ofelii. Wydobywam z mroku cae bezpowrotne lato, by lnio penym blaskiem raz jeszcze wok mnie, i dobywam z mroku kochany adny kapelusik mej przyjaciki, by uczyni go niemiertelnym w tej malekiej mierze, w jakiej niemiertelno uczyni potrafi. Wszystko to robi w imi mioci, a potem niech bdzie tsknota, smutek, rozczarowanie i mier, tak jak to jest przeznaczone. Ale tego nie moesz mi zagrabi, chciwe serce, nie moesz temu przeszkodzi, dlatego mj ma jest od ciebie silniejszy.
- 85 -

I serce nie miao na to odpowiedzi, zamilko tylko rozdranione. Kiedy wykonaem to, co postanowiem, pozostaem w puszczy jeszcze przez czwarty zmierzch, ale potem nie miaem tu ju nic do roboty i znowu wrciem do wiate miast, do goryczy i powolnej mierci, do bolesnych uku malekich igieek.

6
Znowu wic wrciem do domu, gdzie trjnogi mczyzna oczekiwa mnie wrd lodowej, kosmicznej samotnoci. ona przyja mnie mio i z jakiego skrytego powodu przygotowaa mi wspania piecze cielc, tak e znowu po wszystkich bezmisnych latach wojennych jedlimy po raz pierwszy piecze cielc, a wraz z ni podano, jak babka uczya, kiszone ogrki, jagody, kalafior i fasol. Podczas jedzenia ona patrzya na mnie badawczo swymi piknymi oczyma i spytaa umiechajc si: No i jak teraz wyglda sprawa twego serca, kochany mu? Zaskoczony tym pytaniem drgnem tak mocno, e piecze wpada do niewaciwego otworu w gardle a sos wyla mi si na kolana nie potrafi udawa. Nie mogem odgadn, skd miaa te informacje, ale kiedy spojrzaem jej w oczy, zrozumiaem, e cay czas wiedziaa, i w roztargnieniu zostawiem serce w obcym miecie i lekkomylnie powierzyem je pieczy obcej kobiety. Dlatego przestraszyem si bardzo, ale e kamstwo nie polepszyoby sprawy, z paajcymi uszami rzekem: Moliwe, e moje serce znowu si gdzie bkao, ale nic na to nie poradz, jestem roztargniony i kocham pikno, jak sama dobrze wiesz. W kadym razie znajduje si z powrotem na waciwym miejscu i bije gorco, moesz si przekona, jeli pooysz sw liczn rk na mojej piersi. Piecze cielca bya naprawd wspaniaa, ona pooya sw pikn do na mej piersi upewniajc si, e serce znowu jest w komrce i na waciwym miejscu. Jej dotknicie nie byo palce ani dreszcz nie przenikn mnie od stp do gowy, ale jednak sprawio mi przyjemno
- 86 -

poza tym, jak ju powiedziaem, piecze bya wyborna, wida ciel karmiono mlekiem. ona opara brod na rku i patrzya na mnie taksujcym wzrokiem, chyba byem w jej oczach starzejcym si, sapicym, ysiejcym i tgim czowiekiem, bo rzeka do mnie ze wspczuciem: Och ty nieszczniku, ju do mam twego niepoprawnego serca, ktre wci na nowo stroi sobie arty, wykorzystujc twoj z pami. Wiesz dobrze, e nie po raz pierwszy uciekao, ale zawsze wracao, podrapane i ze szramami, jak stary kot wczga, zawsze je odzyskiwaam, tak jak i teraz. Westchna troch smutnie, spojrzaa na mnie krytycznie i dodaa: No dobrze, twoje wygodne ko jest na starym miejscu, kupiam ci nowe, ciekawe ksiki. Bdzie chyba najlepiej, jak po obiedzie pooysz si i przepisz, by zaoszczdzi siy, nie powiniene si przemcza; najwicej lubi, gdy leysz wycignity w wygodnej pocieli, bo wtedy wiem, gdzie jeste, i mog si tob opiekowa. Mam nadziej, e nie masz nic przeciwko temu, bym wzia znw twoje serce na przechowanie i pooya do szuflady w komodzie pod bielizn, na starym miejscu. Tam je znajdziesz, gdyby za nim zatskni. Musisz jednak pamita, e bye fabrykantem gwodzi i powiniene dba o swoj opini. ona mwia mdrze i miaa cakowit racj. Dlatego westchnem cichutko, cho trzeba przyzna, e piecze cielca zmniejszya bardzo gorycz klski. Podaem wic onie z powrotem swoje serce, a ona zamkna je w szufladzie komody pod bielizn, pogadziwszy pieszczotliwie i obejrzawszy z zaciekawieniem widoczne na nim szramy. Uczyniwszy to zaprowadzia mnie do mego wygodnego ka, owina starannie kocem i przykrya nogi, bym si nie przezibi, kiedy zasn. Podaa mi ksik i n do przecinania stron i przesuna lampk tak, by wiato padao wprost na kartki, gdy zaczn czyta. W ten sposb byo mi znw nadzwyczaj dobrze, w ustach miaem wspaniay smak pieczeni, ogrka i jagd, nie byem ju sam w ciemnym lesie, tylko we wasnym domu, w owietlonym pokoju. Rwnie moje serce byo znw w dobrej kryjwce w komodzie, pod bielizn, i ju mi nie przeszkadzao. Ale mimo wszystko gdzie w gbi duszy czuem delikatne igieki, a ma zamkn si szczelniej ni poprzednio. ni o wieej, rdlanej
- 87 -

czystej wodzie i czu palcy, sodki bl midzy drobink piasku a skorup. Nie przeszkadzaem, pozwoliem mu hodowa cieniutk perow skorupk niemiertelnoci wok drobiny mego smutku i w spokoju ni sny maowe, sen bowiem jest jedynym w kadym razie dla maa szczciem. Sam zagbiem si w czytaniu dobrej ksiki, cho moliwe, e troch pakaem, bo jestem sentymentalny, mimo e byem fabrykantem gwodzi. Na dworze wy mrony wicher zwiastujcy burz, wielka miota taczc wykonywaa sw prac, strcaa z drzew ostatnie jasne licie, wgniataa w ziemi pozostae z lata, wysuszone twarzyczki fiokw, skrzypiaa w cianach mego pokoju sztywnymi kciukami prtw i zmiataa bez rnicy wszystko, co umierao, a co swego czasu byo ywe. Wraz ze mieciami zmiataa na usypiska strzpy pamici oraz ca rado lata, jasno i urocz nico. Wszystko oczycia wielka miota wyjca noc, a ja niem, e u progu srogiej zimy gucho dudni w przedpokoju kroki szlifierza noy.

- 88 -

SPIS TRECI

PIERWSZY ZMIERZCH..................................2 DRUGI ZMIERZCH.......................................24 TRZECI ZMIERZCH......................................46 CZWARTY ZMIERZCH.................................64

- 89 -