Arkusz kalkulacyjny Excelpodstawowe funkcje (do 12.03.) 1 pkt.

Podejcie: 1
Liczenie na papierze i ekranie To, co sprawio, e czowiek wynalaz sobie komputer ma swoje korzenie w procesach liczenia. Niedogodnoci zwizane z obliczeniami na papierze inspiroway wielu wynalazcw do tworzenia coraz bardziej rozbudowanych maszyn, wyrczajcych nas w liczeniu lub choby uatwiajcych wykonywanie tego procesu, co w kocu doprowadziy do powstania programowalnych maszyn liczcych czyli komputerw. Maszyny te jednak jeszcze do dugo, wykonujc miliony operacji matematycznych na sekund, nie potrafiy wyrczy czowie ka w prostych, aczkolwiek czasochonnych obliczeniach, nieodzownych w wielu miejscach pracy. W latach 70- tych XX w. problemem tym zainteresowa si Dan Bricklin, wczesny student Harvard Business School, ktry podj prb stworzenia komputerowego odpowiednika tradycyjnego arkusza kalkulacyjnego. Oryginalna wizja bya interesujca wywietlacz rodem z samolotu bojowego, kalkulator obsugiwany myszk i wiele futurystycznych pomysw, ktre w pewnym momencie przerosy ich autora. Projekt ruszy z miejsca, kiedy do wsppracy wczy si zapalony programista- Bob Frankston, z ktrym przez nastpny rok Dan Bricklin wciela swoje wizj w ycie. Program nazwano VisiCalc, (visible calculator, ang. widzialny kalkulator) z pocztku celowo unikano pojcia komputerowy arkusz kalkulacyjny. Pierwsz wersj, przeznaczon dla komputera Apple wprowadzono na rynek w 1979 roku. Z dzisiejszej perspektywy VisiCalc mia do ograniczone moliwoci. Program nie rysowa wykresw, menu skadao si z pojedynczych liter, arkusz oferowa tylko 254 wiersze i 63 kolumny o jednakowej szerokoci, a do przeliczania naleao uy rcznie wydawanych polece . Wikszo z tych ogranicze wynikaa jednak z faktu, i pierwsza wersja powstaa na komputer Apple II i musiaa zmieci si w 32 kilobajtach pamici. Przez pierwsze tygodnie trudno byo przekona ludzi, i reklamowany jako

mikrokomputer do gier Apple II moe przyda si w powanych zastosowaniach biznesowych. Z czasem jednak zrozumiano, jakim przeomem jest VisiCalc. Nasz arkusz pozwoli wykona w kwadrans to, co wczeniej zajmowao 20 godzin pracy wspomina po latach Bricklin i do tego pobudza kreatywno. VisiCalc projektowany by na wiele komputerw, m.in. Apple II, Atari 800 i IBM PC To ostatnie byo chyba najwikszym osigniciem autorw pierwszego komputerowego arkusza. Obliczenia wykonywane na papierze czy wynajmowanych minikomputerach miay to do siebie, i byy statyczne. Tymczasem VisiCalc pozwala na zadawanie pyta a co, gdyby... i odpowiada na nie w przecig u sekund wystarczyo przecie zmieni zawarto paru komrek! W pierwszej poowie lat 80-tych arkusze kalkulacyjne byy najczciej kupowanymi aplikacjami, wyprzedzajc powstae niedugo pniej edytory tekstu i bazy danych. Pocztkowo korzystali z nich tylko analitycy, arkusze trafiy jednak z czasem do sekretarek, szefw i pod strzechy- dla indywidualnych uytkownikw.. Wielka popularno programu Bricklina i Frankstona (w cigu szeciu lat sprzedano milion kopii VisiCalca) przycigna inne firmy i na rynku pojawio si mnstwo konkurencyjnych produktw. Po paru latach mona byo ich naliczy ju ponad 60! Wikszo nie wykazaa si niczym, nawet ciekaw nazw do kupienia byy m.in. Boeing Calc, CalcStar, Color Calc, C-Calc, D-Calc, FlashCalc, FreeCalc, InterCalc, MagiCalc, Mouse Calc, MultiCalc, Mycalc, Perfect Calc, Planner Calc, PractiCalc, SpeedCalc, SuperCalc, Swiftcalc, SynCalc i Q-Calc. Gwnym ogranicznikiem w rozwoju wczesnych arkuszy kalkulacyjny byy ograniczenia mocy obliczeniowej i rozmiarw pamici komputerw oraz ich systemy operacyjne. Powolno komputerw zmuszaa do wielu sztuczek przyspieszajcych przeliczanie komrek, a jednym z najwaniejszych testw przeprowadzanych przez recenzentw by test szybkoci przewijania ekranu w prawo. Ponadto nie kady komputer wyposaony by w kart graficzn, tak wic cz arkuszy pozwalaa na tworzenie wykresw w trybie tekstowym, za pomoc semigrafiki. Ewolucja Legenda gosi, e to VisiCalc skoni IBM do wejcia na rynek komputerw osobistych, oraz e firma czekaa z premier IBM PC na pecetow wersj tego programu. Ogromna popularno VisiCalca upia czujno i rozleniwia jego autorw, walczcych o swoje prawa, amane przez naladowcw arkusza. Opieszao uwikanych w konflikty prawne twrcw VisiCalca wykorzystaa firma Lotus, na pocztku 1983 roku wypuszczajc tworzony od pocztku dla IBM PC program Lotus 1-2-3. Nazwa sygnalizowaa fakt, i oprcz typowego arkusza dostpne byy take wbudowane funkcje graficzne, m.in. pi rodzajw wykresw oraz dostp do baz danych. Innowacje sigay gbiej. Wprowadzono jeden z pierwszych w historii kontekstowych systemw pomocy oraz przewodnik, ulepszono charakterystyczne menu wywoywane ukonikiem (/), dodano nazywanie komrek oraz etykiety

przeamujce szeroko kolumny, a take pene wykorzystanie klawiszy funkcyjnych F1-F10. Najwaniejszy by jednak system makrodefinicji, pozwalajcy na automatyzowanie czsto wykonywanych czynnoci. Jzyk makr by tak rozbudowany, i pozwala na tworzenie skomplikowanych, dedykowanych rnym zastosowaniom aplikacji, ktre byy sprzedawane oddzielnie przez mae firmy. Lotus z czasem doda do 1-2-3 take system nakadek, i wkrtce rynek wypeni si rozszerzeniami w postaci baz danych, dodatkw graficznych, programw sprawdzajcych i optymalizujcych arkusze, a nawet edytorw tekstu. W czasach jednozadaniowego DOS-a tak wyposaony 1-2-3 stawa si dla wielu uytkownikw kompletnym rodowiskiem pracy. Lotus by ogromnym sukcesem rynkowym i wkrtce sta si standardem w dziedzinie arkuszy kalkulacyjnych, wypierajc z rynku Visi Calca i jego nastpcw. W poowie lat 80-tych najwaniejszym punktem recenzji jakiegokolwiek arkusza bya jego zgodno z 1-2-3 na rnych paszczyznach. Niektre programy (jak np. Twin czy VP-Planner) byy wrcz identycznymi kopiami 1-2-3, co zaowocowao paroma pozwami sdowymi wniesionymi przez Lotus Development. Zagroenie dla dominacji 1-2-3 przyszo jednak z zupenie innej strony, a konkretnie od dwch gigantw: Borlanda i Microsoftu. Ten pierwszy skonstruowa doskonay, na tamte czasy, arkusz Quattro (potem Quattro Pro), ten drugi Multiplan. Wypuszczony w 1988 roku Quattro by bardzo szybkim i interesujcym arkuszem, ktry zyska sobie wiele zwolennikw szczeglnie wrd posiadaczy sabszych maszyn. Z czasem przeniesiono go pod Windows, a nastpnie trafi do pakietu WordPerfect Office. Multiplan z kolei mia swoj premier ju w 1982 roku. By to pierwszy produkt pozwalajcy na tworzenie powiza midzy arkuszami, jednak krytykowano brak wykresw, saby system pomocy i miern dokumentacj, a take uciliwe nazywanie komrek (zamiast A1 trzeba byo pisa R1C1). Multiplan sta si jednak podwalin duo lepszego produktu wypuszczonego niedugo pniej przez Microsoft- MS Excela Excel czyli przewyszajcy W roku 1985, na pokazie prasowym sam Bill Gates zaprezentowa nowy arkusz kalkulacyjny, nazwany nieco buczucznie Excel. Nazwa wydawaa si jednak zasuona, gdy maria kilkuletnich dowiadcze z Multiplanem z graficznym interfejsem sterowanym myszk okaza si strzaem w dziesitk. Pierwsz wersj Excela wydano jedynie na Macintoshe, i znw wiele osb oraz przedsibiorstw kupowao nowe komputery dla jednej tylko aplikacji. W recenzjach pojawiay si wprawdzie stwierdzenia typu Excel

przypomina bardziej gr wideo ni powany arkusz kalkulacyjny, ale to wanie spodobao si uytkownikom. Program oferowa wiele przyjaznych opcji branych dzisiaj za oczywisto, jednak wtedy zadziwiajcych: funkcj cofnij, kolorowanie i zmian czcionek w poszczeglnych komrkach, przeliczanie w tle, proste nagrywanie makr, a take dziesitki drobnych, ale wanych ulepsze. Pecetowy Excel pojawi si dwa lata pniej. W przeciwiestwie do Multiplanu tutaj te zastosowano interfejs graficzny, w postaci doczanego do pakietu systemu Windows 2.0. Oczywicie zwikszyo to znacznie wymagania, jednak przy odpowiednio silnej maszynie Excel nie by duo wolniejszy od konkurencji, dajc w zamian przyjemniejsze rodowisko pracy. Wrcz entuzjastyczne przyjcie produktu przez analitykw i rynek utwierdzio Microsoft w przekonaniu, e obrany kierunek by suszny, i wkrtce pod Windows zaczto przenosi pozostae DOS-owe aplikacje (w tym sztandarowego Worda). Pniej pojawiy si przeomowe Windows 3.0, a Excel sta si najpopularniejszym arkuszem kalkulacyjnym, pozostajc nim do teraz. Arkusze dzisiaj w 30 lat pniej Czasy nowoytne arkusza Microsoftu rozpoczy si w 1993 roku, kiedy to pojawia si pierwsza kluczowa wersja pakietu Office, 4.0. Wygld i zachowanie Worda oraz PowerPointa dostosowano wtedy do interfejsu Excela, i od tego momentu jego los jest cile spleciony z tymi aplikacjami. Po krtkim flircie z systemem operacyjnym OS/2 na rynku pozostay dwie linie Excela, pecetowa i macintoshowa. Od dawna ju s one przygotowywane i wydawane oddzielnie, chocia zachowana jest zgodno na poziomie plikw i podstawowych funkcji. W znaczonej regularnymi wydaniami pakietu Office najnowszej historii Excela brakuje ju jednak rewolucji. Wszystkie najwaniejsze i najciekawsze funkcje pojawiy si w pierwszych wersjach arkusza (wicej szczegw w graficznej historii na poprzednich stronach), a najnowsze edycje to gwnie mniej lub bardziej udane eksperymenty z interfejsem. To samo tyczy si zreszt i konkurencji. Pojawiajce si co jaki czas nowe pomysy dotyczce arkuszy np. opisany szerzej w ramce Lotus Improv nie odnosz wikszych sukcesw. Wydaje si to wiadczy o sile ludzkich przyzwyczaje albo oryginalnego pomysu sprzed 30 lat, dajcemu uytkownikom tak wiele swobody.

Jednak swoboda ta ma swoj cen. W skomplikowanych, zajmujcych dziesitki ekranw, trzymanych na lokalnych dyskach arkuszach bardzo atwo o pomyk, ktra moe by fatalna w skutkach. Dlatego coraz wiksz wag przywizuje si do weryfikacji i walidacji tworzonych arkuszy. Pojawi si te inny problem. W wielu firmach stricte biurowy w kocu Excel sta si programem do wszystkiego, wykonujc zadania powanych baz danych czy pakietw analitycznych, a stosowane w arkuszach formuy przechodz czsto bez sprawdzenia od pracownika do pracownika. W artykule wykorzystano fragmenty tekstu Marcina Wicharego (Chip 10/2004).