You are on page 1of 5

Wybrane cytaty. The Grand Chessboard/Wielka Szachownica, Zbigniew Brzeziski (wyd polskie: Politea 1997) s 24.

"Chocia dominacja Ameryki na arenie midzynarodowej wnieunikniony sposb przywodzi na myl wczeniejsze imperia, rnice s bardziej fundamentalne. Wykraczaj one pozakwesti zasigu terytorialnego. Hegemonia Ameryki realizuje si wramach wiatowego systemu zaprojektowanego przezsam Ameryk iodzwierciedlajcego jej ustrj wewntrzny, oparty na pluralizmie zarwno spoeczestwa, jak iycia politycznego. Wczeniejsze imperia, tworzone przezarystokratyczne elity polityczne, byy najczciej rzdzone autorytarnie lub absolutystycznie. Przewaajca cz ich ludnoci niemiaa adnych pogldw politycznych lub, wmniej odlegych czasach, ulegaa imperialistycznym sloganom iemocjom. Chwaa narodu, "brzemi biaego czowieka", la mission civilisatrice, niewspominajc ju oszansach na osobiste wzbogacenie si - wszystko to mobilizowao poparcie dlaeskapad imperialnych ipodtrzymywao zhierarchizowane-piramidy wadzy." s 25."Niedocenianym aspektem wiatowej hegemonii Ameryki jest dominacja kulturowa. Cokolwiek mona sdzi owartociach estetycznych amerykaskiej kultury masowej, ma ona wrcz hipnotyczny wpyw, zwaszcza na modzie wiata. Jej atrakcyjno moe mie zwizek zpropagowanym przezni hedonistycznym stylem ycia, ale jej wiatowa supremacja nieulega kwestii. Amerykaskie programy telewizyjne ilmy to mniej wicej trzy czwarte wiatowego rynku. Amerykaska muzyka popularna zdobya rwnie dominujc pozycj, a amerykaskie nowinki kulturowe, amerykaska kuchnia, a nawet sposb ubierania si s coraz powszechniej naladowane na caym wiecie. Jzykiem Internetu jest angielski, a przytaczajca wikszo midzynarodowego slangu komputerowego powstaa wAmeryce, wpywajc na oglnowiatowy system porozumiewania si. Na koniec, Stany Zjednoczone stay si mekk modziey poszukujcej wyksztacenia; do Ameryki przybywa okoo p miliona studentw, a wielu najbardziej utalentowanych nigdy niewraca do swoich krajw. Absolwentw amerykaskich uczelni mona znale wrd ministrw prawie kadego rzdu na wszystkich kontynentach." s 27. "wiat coraz chtniej naladuje wzorce pochodzce zAmeryki, co tworzy sprzyjajce warunki dlaamerykaskiej hegemonii, sprawowanej porednio iopartej pozornie na demokracji ikonsensusie. I podobnie jak wprzypadku amerykaskiego ycia politycznego, supremacja ta istnieje dziki skomplikowanej strukturze wzajemnie powizanych instytucji iprocedur, stworzonych po to, aby zaciera rnice zda imaskowa asymetri we wadzy iwpywach. Amerykaska supremacja opiera si na skomplikowanym ukadzie sojuszy ikoalicji, ktre wdosownym tego sowa znaczeniu pokrywaj cay wiat." s 28. "Supremacja amerykaska stworzya tedy nowy porzdek midzynarodowy; nietylko powiela on pozagranicami Stanw wiele cech ustroju amerykaskiego, lecz rwnie nadaje im ksztat instytucjonalny. Gwne cechy tego systemu s nastpujce: - system bezpieczestwa zbiorowego iwojsk oparty na integracji sztabw iwojsk (NATO, amerykasko-japoski traktat obezpieczestwie itak dalej); - wsppraca regionalna w dziedzinie gospodarki (Forum Wsppracy Gospodarczej Azji iPacyku, Pnocnoamerykaskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) i wyspecjalizowane instytucje nansowe ozasigu wiatowym (Bank wiatowy, Midzynarodowy Fundusz Walutowy, wiatowa Organizacja Handlu); - nacisk na podejmowanie decyzji drog konsensusu, cho wramach dominacji amerykaskiej; - dawanie preferencji budowie gwnych sojuszy zpastwami demokratycznymi; - rudymenty wiatowej konstytucji iwiatowego wymiaru sprawiedliwoci (od Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci po specjalny trybuna dlaosdzenia przestpcw wojennych zBoni)."

s 29. "Ameryka, sprawujca bezprecedensow hegemoni wwiecie, niema obecnie adnego rywala. Ale czy sytuacja ta utrzyma si wprzyszoci?" s 30. "Dla Ameryki gwnym trofeum geopolitycznym jest Eurazja. Przez p tysica lat na wiecie dominoway mocarstwa eurazjatyckie: narody walczce opanowanie regionalne idce do zdobycia hegemonii wskali globu. Obecnie dominujc si wEurazji jest mocarstwo spoza tego kontynentu - a wiatowy prymat Stanw Zjednoczonych bezporednio zaley od tego, jak dugo ijak skutecznie zachowaj one dominujc pozycj na kontynencie eurazjatyckim. Bez wtpienia stan ten ma charakter tymczasowy. Ale to, jak dugo potrwa ico po nim nastpi, ma kluczowe znaczenie nietylko dladobrobytu Ameryki, lecz rwnie, woglniejszej perspektywie, dlapokoju na wiecie. Nage pojawienie si pierwszego ijedynego wdziejach supermocarstwa wiatowego stworzyo grob, e rwnie szybki kres owej hegemonii - bd wskutek wycofania si Ameryki zudziau wsprawach globu, bd te wskutek nagego pojawienia si gronego rywala doprowadziby do midzynarodowej destabilizacji na ogromn skal. W efekcie szybko doszoby do oglnowiatowej anarchii. " s 31. "W Eurazji mieszka okoo siedemdziesiciu piciu procent ludnoci wiata iznajduje si tam rwnie wikszo zycznych bogactw globu, zarwno wpostaci przedsibiorstw, jak ibogactw naturalnych. Eurazja wytwarza okoo szedziesiciu procent PNB wiata idysponuje siedemdziesicioma picioma procentami znanych wiatowych zasobw surowcw energetycznych.""W Eurazji le wszystkie pastwa mogce ewentualnie zagrozi gospodarczemu ipolitycznemu prymatowi Ameryki. Potga wszystkich pastw eurazjatyckich razem wzitych znacznie przekracza potg Stanw Zjednoczonych. Na szczcie dlaAmeryki Eurazja jest zbyt wielka, aby stanowi polityczn jedno."

s 35. "Ogromna eurazjatycka szachownica odziwnym ksztacie - rozcigajca si od Lizbony do Wadywostoku - stanowi pole "gry". Jeeli obszar rodkowy znajdzie si worbicie rozszerzajcych si wpyww Zachodu (gdzie dominuje Ameryka), jeli region poudniowy niestanie si domen jednego gracza ijeli cz wschodnia niezostanie zjednoczona wtaki sposb, e Ameryka utraci swoje przyczki na obrzeu, mona bdzie powiedzie, e Stany Zjednoczone zdobyy przewag. Ale jeli rodek szachownicy odrzuci wpywy Zachodu istanie si siln, ekspansywn caoci, jeli zdobdzie kontrol nad poudniem albo zawrze sojusz zpotnym graczem ze wschodu, wwczas wpywy amerykaskie wEurazji dramatycznie si skurcz. To samo wydarzy si, jeli dwch duych wschodnich graczy zdoa si wjaki sposb zjednoczy. Na koniec, gdyby zachodni

sojusznicy Ameryki zmusili j do opuszczenia jej przyczka na zachodnich kracach kontynentu, oznaczaoby to automatycznie kres amerykaskiego udziau w.grze na szachownicy eurazjatyckiej izapewne doprowadzioby take do ostatecznego podporzdkowania zachodniego kraca kontynentu wzmocnio- nemu graczowi zajmujcemu rodek planszy."

s 36."W yciu publicznym zdobyy popularno dwa skrajnie odmienne pogldy na temat konsekwencji historycznego zwycistwa Ameryki wrywalizacji zdawnym Zwizkiem Sowieckim: zjednej strony pojawia si teza, e kres zimnej wojny uzasadnia znaczne ograniczenie amerykaskiego zaangaowania wpolityk wiatow, niezalenie od konsekwencji dlapozycji Stanw Zjednoczonych; zdrugiej strony zaczto wyraa pogld, i pora stworzy wiat oparty na autentycznym midzynarodowym systemie multilateralnym, na ktrego rzecz Ameryka powinna nawet scedowa cz swojej suwerennoci. Obie koncepcje zyskay zagorzaych zwolennikw." s 38."Na pocztku dwudziestego wieku zapocztkowa ow dyskusj wybitny teoretyk Harold Mackinder; wysun on kilka kolejnych koncepcji eurazjatyckiego "obszaru osiowego" (majcego obejmowa ca Syberi iwikszo Azji rodkowej), a pniej teori rodkowoiwschodnioeuropejskiego "serca kontynentu" jako gwnej odskoczni do zdobycia panowania nad ca Eurazj. Spopularyzowa on swoj teori "serca kontynentu" za pomoc sawnej maksymy: Kto rzdzi Europ Wschodni, panuje nad sercem kontynentu. Kto rzdzi sercem kontynentu, panuje nad najwiksz wysp wiata. Kto rzdzi najwiksz wysp wiata, panuje nad wiatem." s 39. "Ameryka wywiera potny wpyw na pastwa znajdujce si wgbi kontynentu. Ale to wanie najwaniejszej arenie globu, wEurazji, moe si wktrym momencie pojawi potencjalny rywal Ameryki. A zatem punktem wyjcia dlasformuowania geostrategii amerykaskiej musi by staranna analiza rl gwnych graczy iwaciwa ocena warunkw geogracznych, aby dugoterminowo zarzdza amerykaskimi interesami geopolitycznymi wEurazji po pierwsze, naley okreli dynamiczne pod wzgldem geostrategicznym pastwa eurazjatyckie, ktre maj do potgi, aby doprowadzi do potencjalnie wanych zmian wmidzynarodowym ukadzie si, a take rozszyfrowa gwne cele zagraniczne ich elit politycznych iprzewidzie prawdopodobne skutki prb realizacji owych celw; trzeba ponadto okreli kluczowe pod wzgldem geopolitycznym pastwa eurazjatyckie, ktre wskutek swojego pooenia peni rol katalizatorw warunkw regionalnych, wpywajc na bardziej aktywnych uczestnikw gry geostrategicznej; po drugie, naley sformuowa konkretn

polityk Stanw Zjednoczonych wobec powyszych pastw, aby rwnoway ich oddziaywanie, wcza je worbit wpyww amerykaskich i/lub zyskiwa nad nimi kontrol wcelu ochrony ywotnych interesw Stanw Zjednoczonych; trzeba take opracowa bardziej caociow geostrategi, ktra skoordynuje wskali globu poszczeglne wycinkowe cele polityki amerykaskiej.""Krtko mwic, geostrategia eurazjatycka Stanw Zjednoczonych powinna polega na przemylanym oddziaywaniu na pastwa dynamiczne geostrategicznie ina ostronym manipulowaniu pastwami penicymi rol katalizatorw, zgodnie zdwoma celami Ameryki: krtkoterminowym, polegajcym na utrzymaniu swojej bezprecedensowej hegemonii wwiecie, idugoterminowym, skupionym na przeobraeniu tej hegemonii wcoraz bardziej zinstytucjonalizowan wspprac midzynarodow. Aby wyrazi to jzykiem pochodzcym zbardziej brutalnej epoki staroytnych imperiw, trzy wielkie cele imperialnej geostrategii powinny by nastpujce: przeciwdziaa spiskom wasali iutrzymywa ich zaleno militarn, dba obezpieczestwo lennikw iczyni ich ulegymi, a take niedopuszcza. by barbarzycy si jednoczyli."

s 53."Jednym zproblemw tego niestabilnego regionu moe by zagroenie dlaprymatu Ameryki ze strony islamskiego fundamentalizmu. Wykorzystujc fanatyczn nienawi do amerykaskiego stylu ycia ikonikt arabsko-izraelski, fundamentalici islamscy mogliby podkopa kilka prozachodnich rzdw bliskowschodnich izagrozi interesom regionalnym Stanw Zjednoczonych, zwaszcza wZatoce Perskiej. Jednake niejednorodno polityczna ibrak cho jednego autentycznie potnego mocarstwa islamskiego powoduje, e zagroenie ze strony islamskiego fundamentalizmu raczej niebdzie miao duej wagi geopolitycznej iwyrazi si prawdopodobnie wrozproszonych aktach przemocy." s 55."Potencjalnie najbardziej niebezpiecznym scenariuszem byoby powstanie wielkiej koalicji Chin, Rosji iby moe Iranu - koalicji "antyhegemonistycznej" , opartej niena ideologii, lecz na dopeniajcych si historycznych urazach. Przypominaaby ona swoj skal izasigiem dawny blok sowiecko-chiski, cho tym razem przywdc niebyaby zapewne Rosja, tylko Chiny. Neutralizacja tego niebezpieczestwa, jakkolwiek mao prawdopodobne moe si ono wydawa, bdzie wymaga od Stanw Zjednoczonych zrcznej gry geostrategicznej na zachodnim, wschodnim ipoudniowym kracu Eurazji jednoczenie." (Koalicja Chin iRosji zostaa zawizana w2010, po podpisaniu umowy energetycznej pomidzy tymi krajami).

s 116. "Jednake koalicja czca Rosj zChinami iIranem moe powsta tylko wtedy, jeli Stany Zjednoczone oka si na tyle krtkowzroczne, aby zantagonizowa Chiny iIran jednoczenie. Naturalnie nieda si wykluczy tej ewentualnoci, a polityka amerykaska wlatach 1995- 1996 wywoywaa wraenie, jakby Stany Zjednoczone prawie celowo staray si pogorszy swoje stosunki zarwno zTeheranem, jak iPekinem. Mimo to ani Iran, ani Chiny niemiay ochoty uzalenia swoich losw od strategicznego sojuszu zRosj, krajem niestabilnym isabym. Oba te pastwa zdaway sobie spraw, e taka koalicja, gdyby miaa oznacza co wicej ni okazjonalne wsplne dziaania ocharakterze taktycznym, wizaaby si zryzykiem powikszajcej si izolacji od krajw bardziej rozwinitych, zich potencjaem inwestycyjnym idostpem do tak niezbdnej najnowoczeniejszej technologii. Rosja miaa zbyt mao do zaoferowania, aby by naprawd wartociowym partnerem wkoalicji antyhegemonistycznej." s 124. "Bakany europejskie stanowiy jedno zpotencjalnych trofew geopolitycznych wrywalizacji osupremacj wEuropie. Bakany eurazjatyckie, przezktre nieuchronnie przebiega bdzie sie transportowa czca Eurazjatyckie Bakany zachodnie iwschodnie krace Eurazji, bdce obszarami najbogatszymi inajbardziej uprzemysowionymi, s take wane pod wzgldem geopolitycznym. Ponadto maj one wielkie znaczenie zpunktu widzenia bezpieczestwa iambicji historycznych przynajmniej trzech swoich najbliszych inajpotniejszych ssiadw, a mianowicie Rosji, Turcji iIranu; coraz wiksze zainteresowanie polityczne regionem wykazuj rwnie Chiny. Jednake eurazjatyckie Bakany s nieskoczenie waniejsze jako potencjalna zdobycz gospodarcza ze wzgldu na zasobno regionu wogromne zoa gazu ziemnego iropy naftowej, a take wanych bogactw mineralnych, wtym zota. W cigu nastpnych dwudziestu czy trzydziestu lat wiatowe zuycie energii musi ogromnie wzrosn. Prognozy amerykaskiego resortu energetyki przewiduj, e midzy rokiem 1993 a 2015 wiatowy popyt na surowce energetyczne wzronie oprzeszo pidziesit procent, przy czym najwikszy wzrost zuycia nastpi na Dalekim Wschodzie. Dynamiczny rozwj gospodarczy Azji stwarza ogromny nacisk na poszukiwanie iwykorzystanie nowych rde energii, a obszary Azji rodkowej ibasenu Morza Kaspijskiego zawieraj zoa gazu ziemnego iropy naftowej, ktre znacznie przekraczaj zasoby Kuwejtu, Zatoki Meksykaskiej czy Morza Pnocnego. Kwestie dostpu do tych zasobw ipodziau potencjalnego bogactwa podsycaj ambicje narodowe, budz zainteresowanie wielkich koncernw, powoduj odrodzenie historycznych roszcze terytorialnych, oywiaj ambicje imperialne izaogniaj rywalizacj midzynarodow. Sytuacja jest tym bardziej wybuchowa, e wregionie nietylko panuje prnia polityczna, lecz jest on take wewntrznie niestabilny. Kady zpooonych tam krajw ma powane trudnoci; istniejce granice s kwestionowane przezssiadw lub le wstree koniktw etnicznych; niewiele jest pastw jednorodnych pod wzgldem narodowociowym, a niektre ju teraz uwikay si wkrwawe konikty terytorialne, etniczne ireligijne." s 151."Rola Iranu bdzie prawdopodobnie do du niewiadom. Ponowne przyjcie przezten kraj postawy prozachodniej zpewnoci uatwioby stabilizacj ikonsolidacj regionu, dlatego te jest strategicznie podane, aby Ameryka zachcaa Iran do takiej zmiany polityki. Ale dopki to nienastpi, Iran bdzie zapewne odgrywa rol negatywn, zwaszcza wstosunku do Azerbejdanu, choby nawet pewne elementy jego polityki miay charakter pozytywny, jak na przykad uatwianie otwarcia Turkmenistanu na wiat czy, pomimo swego obecnego fundamentalizmu, umacnianie poczucia dziedzictwa religijnego ludw Azji rodkowej."

You might also like