Praca sfinansowana przez Ministerstwo rodowiska

Redaktor wydawnictwa: Teresa LIPNIACKA Pastwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Zesp autorski: Tatiana BOCHESKA, Uniwersytet Wrocawski, Instytut Nauk Geologicznych, ul. M. Borna 9, 50-204 Wrocaw; Jan DOWGIAO, Polska Akademia Nauk, Instytut Nauk Geologicznych, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; Antoni S. KLECZKOWSKI, Andrzej SZCZEPASKI, Stanisaw WITCZAK, Akademia Grniczo-Hutnicza, Wydzia Geologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Krakw; Stefan KRAJEWSKI, Aleksandra MACIOSZCZYK, Tadeusz MACIOSZCZYK, Danuta MAECKA, Uniwersytet Warszawski, Wydzia Geologii, ul. wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; Marek ROGO, Gwny Instytut Grnictwa, Pl. Gwarkw 1, 40-166 Katowice; Andrzej RKOWSKI, Uniwersytet lski, Katedra Hydrogeologii i Geologii Inynierskiej, ul. Bdziska 60, 41-200 Sosnowiec; Andrzej SADURSKI, Pastwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa.

Akceptowa do druku dnia 7.06.2002 r. Dyrektor Naczelny Pastwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS

Copyright by Ministerstwo rodowiska, Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2002

ISBN 83-86986-57-3
Pastwowy Instytut Geologiczny 00-975 Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Wydanie II. Nakad 3000+36 egz. Format B5. Ark. wyd. 51,5. Druk EBE Lidia Mazur i S-ka, Przedsibiorstwo Poligraficzne, Sp. jawna.

Zlec. nr 47p/2002.

Spis treci
Od redakcji naukowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Sownik hydrogeologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Wybrane pozycje literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Spis rycin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 Wykaz oznacze, wymiarw i jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 Indeks hase w jzyku polskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Indeks hase w jzyku angielskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 Indeks hase w jzyku francuskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 Indeks hase w jzyku niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 Indeks hase w jzyku rosyjskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

OD REDAKCJI NAUKOWEJ
Dynamiczny rozwj hydrogeologii jako nauki i wanego elementu gospodarki wodnej spowodowa potrzeb opracowania i wydania specjalistycznego sownika obejmujcego caoksztat wiedzy o wodach podziemnych. Sownik hydrogeologiczny (wyd. I) zosta opracowany z inicjatywy Komisji Hydrogeologicznej przy Komitecie Nauk Geologicznych PAN, a sfinansowany ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Wobec wyczerpania nakadu I wydania Sownika z 1997 roku przygotowano wydanie II, poprawione i poszerzone. Dodano wiele nowych hase, m.in. z zakresu przepisw prawa dotyczcych gospodarki wodnej oraz z zakresu ochrony rodowiska naturalnego. Sownik w obecnym wydaniu zosta rwnie znacznie wzbogacony w czci graficznej. Poza objanieniami hase w jzyku polskim umieszczono odpowiednie okrelenia w jzykach: angielskim (ang.), francuskim (franc.), niemieckim (niem.) i rosyjskim (ros.); nie wszystkie jednak hasa maj swoje odpowiedniki obcojzyczne. Weryfikacj tumaczenia hase wykonali: Jan Dowgiao (angielski, francuski, niemiecki) i Tatiana Bocheska (rosyjski). W zamierzeniu autorw Sownik ma mie charakter normatywny. Jednym z podstawowych celw jego opracowania jest porzdkowanie polskiej terminologii hydrogeologicznej. Autorami Sownika s profesorowie: Akademii Grniczo-Hutniczej w Krakowie: Antoni S. Kleczkowski [AK], Andrzej Szczepaski [AS], Stanisaw Witczak [SW]; Gwnego Instytutu Grnictwa w Katowicach: Marek Rogo [MR]; Pastwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie: Andrzej Sadurski [ASd]; Polskiej Akademii Nauk w Warszawie: Jan Dowgiao [JD]; Uniwersytetu lskiego w Katowicach: Andrzej Rkowski [AR]; Uniwersytetu Warszawskiego: Stefan Krajewski [SK], Aleksandra Macioszczyk [AM], Tadeusz Macioszczyk [TM], Danuta Maecka [TB i DM]; Uniwersytetu Wrocawskiego: Tatiana Bocheska [TB]. Sownik zestawiony w ukadzie alfabetycznym obejmuje 1425 hase oraz zawiera 143 ryciny i 10 tabel. Przyjto zasad hase jednostkowych, podobnie jak to ma miejsce w przypadku Glossary of geology. Na pierwszym miejscu umieszczono termin lub znaczenie uwaane przez autorw za najbardziej prawidowe, w dalszej kolejnoci podano synonimy. Objanienia hase zawieraj elementy definiujce; w pewnych przypadkach podane s informacje dodatkowe uatwiajce waciwe rozumienie definiowanego terminu. Na kocu hase umieszczono inicjay

autorw. W trakcie opracowywania definicji wydzielono hasa oglne, np. hydrogeologia, wody podziemne, dla ktrych podano szerszy opis jako hasa gwnego, z odesaniem do terminw pochodnych. Hasa s rzeczownikowe, podane w liczbie pojedynczej, prcz tych, ktre odnosz si do obiektw ze swej natury mnogich. W przypadku hasa: woda, wody stosowano obydwie liczby pojedyncz i mnog w zalenoci od oglnie przyjtej terminologii, np. woda bonkowata, wody kopalniane. Przyjto zasad, i hasa dwu- i wielowyrazowe winny brzmie naturalnie, a wic np. nie azotanowy jon, lecz jon azotanowy, nie zbiornik gwny wd podziemnych lecz gwny zbiornik wd podziemnych. Odstpstwem od tej zasady s hasa, w skad ktrych wchodz nazwiska zostay one umieszczone na pierwszym miejscu, np. Reynoldsa liczba. Synonimy terminu gwnego s oddzielone przecinkami; ich kolejno odpowiada poprawnoci czy te powszechnoci ich stosowania. Synonimy obcojzyczne s rwnie oddzielone przecinkami. Terminy uznane za niewaciwe oznaczono gwiazdk *. W tekst hase wprowadzono strzaki , ktre speniaj dwie funkcje: wskazuj terminy uyte w objanieniu, ktre maj swe wasne hasa, oraz odsyaj do hase dodatkowych. Zaznajomienie si z nimi pomoe lepiej zrozumie dany termin oraz umoliwi skonfrontowanie go z terminami pokrewnymi i przeciwstawnymi. Hasa zostay ponumerowane, aby uatwi korzystanie z indeksw. W spisie literatury podano najwaniejsze materiay rdowe, z ktrych korzystano przy opracowaniu hase. Wobec obfitoci materiau i niejednoznacznoci wielu terminw z pewnoci nie ustrzeono si bdw i usterek. Zamieszczono rwnie sformuowania dyskusyjne. Wszelkie uwagi od Uytkownikw zostan yczliwie przyjte. Prosimy kierowa je do redaktorw naukowych. Obecne wydanie Sownika zostao sfinansowane ze rodkw Ministerstwa rodowiska. Niechaj Sownik dobrze suy polskim hydrogeologom.

A
1. Abiotyczne czynniki
ang. franc. niem. ros. abiotic factors facteurs abiotiques abiotische Faktoren

Naturalne uwarunkowania i czynniki rodowiska stanowice biotop (abiotyczn cz ekosystemu). Do gwnych a.cz. nale czynniki przyrody nieoywionej (powietrze, skay, gleby, wody powierzchniowe i podziemne oraz klimat) charakterystyczne dla danego rodowiska i dziaajce na yjce w nim organizmy.
[AM, SW]

Og czynnoci zarzdzania sub geologiczn i dziaalnoci geologiczn w kraju oraz og organw pastwowych i samorzdowych zajmujcych si zarzdzaniem w dziedzinie geologii. Organami administracji geologicznej s: minister rodowiska, dziaajcy przy pomocy gwnego geologa kraju, wojewodowie, z upowanienia ktrych mog by powoani gwni geolodzy wojewdzcy oraz starostowie, dziaajcy jako organy pierwszej instancji w sprawach nalecych do waciwej administracji geologicznej, o ile nie zostay one zastrzeone dla wojewodw lub ministra rodowiska.
[ASd]

2. Absorpcja
ang. franc. niem. ros. absorption absorption Absorption ,

4. Adsorbat substancja adsorbowana

ang. franc. niem. ros. adsorbate produit adsorb Adsorbat, Adsorptiv ,

W hydrogeologii rozumiana najczciej jako proces wchaniania gazw przez wody podziemne. Podczas a. nastpuje rwnomierne rozpuszczanie si gazu w wodzie. Zachodzi te mog reakcje chemiczne (np. przy a. CO2 lub H2S). Rwnowaga wglanowa.
[AM]

Substancje wystpujce w fazie rozpuszczonej w wodach podziemnych, mogce podlega adsorpcji. W klimacie umiarkowanym s to gwnie kationy i czsteczki obojtne. Sorbat.
[AM]

3. Administracja geologiczna
ang. franc. niem. ros. geological administration administration gologique geologische Verwaltung a

5. Adsorbent substancja adsorbujca

ang. adsorbent, adsorptive substance franc. adsorbant

6. Adsorpcja

niem. Adsorbent, Adsorptionsmittel ros. ,

Orodek skalny oraz substancje zawieszone w wodach, uczestniczce w procesach sorpcyjnych ( sorpcja, sorbent). Na ich powierzchni gromadz si czsteczki adsorbatu. Podstawowymi adsorbentami kationw w wodach podziemnych s mineray ilaste i zeolity, substancja organiczna, wodorotlenki i tlenki wielu metali. Adsorbentami anionw s gwnie wodorotlenki glinu i czciowo elaza (ryc. 1). Adsorpcja.
[AM]
a
+ + + + + + + +

wody itp.). Jeli siy wice czsteczki adsorbatu i adsorbenta s siami midzyczastczkowymi van der Waalsa, wystpuje a. fizyczna, jeli wystpuj powierzchniowe poczenia chemiczne, proces ma charakter a. chemicznej, nazywanej te aktywowan. W wodach podziemnych w klimacie umiarkowanym dominuj procesy adsorpcji kationw, w wilgotnych tropikach szerzej wystpuje adsorpcja anionw. Sorpcja.
[AM]

7. Adsorpcja chemiczna chemisorpcja, adsorpcja aktywowana

ang. franc. niem. ros. chemisorption chimisorption, adsorption chimique Chemosorption, chemische Adsorption ,

b
+ + ++ ++ ++ ++ ++ + ++ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + + + + + + + + + + + + + + + +

c
+ ++ ++ ++ ++ ++ + ++ +
+ + + + + + + + + +

+ + ++ ++ ++ ++ + +

+ +

+ +

Adsorpcja, przy ktrej wizanie czsteczki adsorbatu z powierzchni adsorbenta ma charakter powierzchniowego poczenia chemicznego. Adsorpcja.
[AM]

++ ++ ++ + ++ + ++ ++ +

+ + + + + + + +

+ ++ + +++ +++ + + ++ +++ + ++ +

+ + + + + + + +

8. Adsorpcja fizyczna
Ryc. 1. Uproszczony schemat rozmieszczenia kationw wymiennych w: a kaolinicie, b hydroyszczyku, c montmorillonicie

6. Adsorpcja
ang. franc. niem. ros. adsorption adsorption Adsorption ,

ang. physical adsorption franc. adsorption physique niem. physikalische Adsorption, ungehemmte A. ros. ,

Podstawowy proces fizykochemiczny zachodzcy powszechnie w wodach podziemnych i powierzchniowych, decydujcy o ich skadzie chemicznym. Polega na gromadzeniu si na powierzchni mineraw lub czstek koloidalnych ( adsorbentw) substancji rozpuszczonych w wodzie adsorbatw. Przebieg a. jest uzaleniony gwnie od stenia i energii czsteczek adsorbatu, waciwoci i rozdrobnienia adsorbenta oraz warunkw rodowiska (pH, Eh, temperatury, cinienia, mineralizacji 10

Adsorpcja, przy ktrej powierzchniowe wizanie czsteczki adsorbenta i adsorbatu odbywa si gwnie za pomoc si midzyczastczkowych van der Waalsa. Dominujcy rodzaj adsorpcji w wodach podziemnych.
[AM]

9. Adwekcja konwekcja
ang. franc. niem. ros. advection, convection advection, convection Advektion, Konvektion a,

1. Ruch znacznika lub zanieczyszczenia (take masy, energii) przez proste unoszenie z pync wod podziemn.

14. Aktywno jonowa

2. Transport waciwoci masy powietrza (ciepa, zimna) przez pole prdkoci atmosfery.
[TM]

sokich steniach chlorkw, przekraczajcych 1000 mg/dm3, oraz w stosunku do rur eliwnych wody bogate w tlen.
[AM]

10. Aeracja warstwy wodononej napowietrzanie warstwy wodononej

ang. franc. niem. ros. aquifer aerification aration de la nappe aquifre Belftung des Grundwasserleiters

12. Akratopegi
ang. franc. niem. ros. acratopegae acratopges Akratopegen

Metoda oczyszczania wd podziemnych in situ. Polega na zataczaniu powietrza do warstwy wodononej (strefy saturacji) w celu biodegradacji zanieczyszcze organicznych. Metod a.w.w. stosuje si take do uzdatniania wody podziemnej poprzez stworzenie w warstwie wodononej warunkw utleniajcych i wytrcanie nierozpuszczalnych zwizkw elaza i manganu (metody: Vyredox, Hydrox).
[AS]

Wody podziemne o mineralizacji oglnej do 1000 mg/dm3 i temperaturze poniej 20oC.

[JD]

13. Akratotermy
ang. franc. niem. ros. acratothermae acratothermes Akratothermen

11. Agresywno wody korozyjno wody

ang. franc. niem. ros. aggressiveness of water aggressivit de leau Agressivitt des Wassers ,

Wody podziemne o mineralizacji oglnej do 1000 mg/dm3 i temperaturze powyej 20oC ( wody termalne: 2.). Akratopegi.
[JD]

14. Aktywno jonowa aktywno termodynamiczna

ang. ionic activity, thermodynamic a. franc. activit ionique, a. thermodynamique niem. ionische Aktivitt, thermodynamische A. ros. , .

Waciwo wody wywoana jej skadem chemicznym, powodujca niszczenie ska, betonw, konstrukcji metalowych pozostajcych z ni w kontakcie. Niektrzy badacze a.w. rozumiej jako niszczenie ska i betonw, korozyjno natomiast jako niszczenie konstrukcji metalowych. Badacze zachodni zawaj niekiedy pojcie a.w. jedynie do niszczenia ska wglanowych. A.w. powoduje nieodwracalne zmiany orodka skalnego ( ugowanie) i zmienia chemizm wd. Najczciej mamy do czynienia z wodami o a. ugujcej (zawierajcymi poniej 90 mg CaCO 3 /dm 3 ), a. wglanowej (zawierajcymi ponad 4 mg CO2/dm3), a. magnezowej (zawierajcymi ponad 1000 mg Mg/dm3), a. siarczanowej (zawierajcymi ponad 250 mg SO4/dm3), a. amonowej (zawierajcymi ponad 15 mg N-NH4/dm3) oraz a. kwasowej wystpujcej przy pH wody poniej 7. Agresywnie dziaaj te wody o wy-

Efektywne stenie (zdolno do reakcji) jonu w roztworze rzeczywistym, uwzgldniajce wszystkie oddziaywania innych czsteczek (jonw) obecnych w ukadzie. A. jonu jest mniejsza od stenia molowego ci tego jonu w roztworze i zblia si do wartoci tego stenia wraz ze wzrostem stopnia rozcieczenia roztworu. Warto a. uzyskuje si mnoc stenie molowe ci jonu w roztworze przez wspczynnik aktywnoci gi:
ai = i ci gdzie: ai - aktywno jonu [1], gi wspczynnik aktywnoci jonu [1], ci stenie molowe jonu [ML3]. [JD]

11

15. Akumulacja wody

15. Akumulacja wody

ang. water accumulation, pondage franc. accumulation deau, stockage deau niem. Wasserakkumulation, Wasserspeicherung ros. , .

warunkach naturalnych w wodach stref redukcyjnych, m.in. w otoczeniu z ropy naftowej, lub jako domieszka gazw wulkanicznych. Reaguje z wod tworzc jony amonowe. Azot, Nitryfikacja, Azot amonowy.
[AM]

Naturalne lub/i sztuczne nagromadzenie wody.

[AK]

18. Amonifikacja deaminacja

ang. franc. niem. ros. ammonification ammonification, ammonisation Ammonifizierung

16. Alekina klasyfikacja (chemizmu wd)

ang. franc. niem. ros. Alekins classification classification dAlekine Alekin-Klassifikation

Klasyfikacja hydrochemiczna opracowana w latach pidziesitych w Zwizku Radzieckim z myl o wszystkich wodach naturalnych. O klasie wody decyduje dominujcy gwny anion, natomiast dominujcy kation o grupie wd. W kadej grupie mog wystpowa trzy typy wd wydzielone na podstawie stosunkw jonowych (ryc. 2) . Stosowany jest rwnie skrcony zapis A.k. Klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

1. Mikrobiologiczny rozkad zwizkw organicznych zawierajcych azot, ktrego kocowym efektem jest m.in. amoniak. A. zachodzi powszechnie w wodach i w glebach w warunkach redukcyjnych i jest jednym z podstawowych procesw w przyrodniczym kreniu azotu. Mineralizacja (substancji organicznej), Denitryfikacja, Biodegradacja, Amoniak, Jon amonowy. 2. Proces uzdatniania wody, zwany niekiedy te chloroaminowaniem, polegajcy na dodawaniu amoniaku do wody po procesie chlorowania.
[AM]

17. Amoniak NH3 azan

ang. franc. niem. ros. ammonia ammoniaque Ammoniak

19. Amplituda waha zwierciada wd podziemnych

ang. amplitude of groundwater-table fluctuations franc. amplitude des fluctuations du niveau deau souterraine niem. Grundwasserspiegelschwankungamplitude ros.

Gaz powstajcy w warunkach redukcyjnych, midzy innymi jako efekt amonifikacji rozkadu cia biakowych (kwasw nukleinowych, mocznika itd.). Spotykany czsto w zanieczyszczonych wodach podziemnych, a w

Klasy Grupy Typy

Wodorowglanowa C Ca Mg Na Ca

Siarczanowa S Mg Na

Chlorkowa Cl Ca Mg Na

I II III I II III I II III IV II III I II III I II III I II III I II III I II III

Ryc. 2. Klasyfikacja chemiczna wd naturalnych wg O. A. Alekina [1970]

12

23. Analiza chemiczna wody

Rnica midzy najwyszym a najniszym stanem zwierciada wd podziemnych w okrelonym czasie, np. sezon, rok, wielolecie. Najwiksze wartoci osiga zazwyczaj w obszarach wododziaowych ( dzia wd podziemnych), najmniejsze w obrbie dolin rzecznych. Wahania zwierciada wd podziemnych.
[SK]

DzURP Nr 82, poz. 937). Analiza wody, Skad bakteriologiczny wody.

[AM]

22. Analiza chemiczna balneologiczna (wody)

ang. balneological chemical analysis franc. analyse chimique balnologique, a. deau curative niem. balneologische chemische Analyse ros.

20. Analiza areometryczna

ang. density analysis, areometric a. franc. analyse aromtrique niem. arometrische Analyse, Arometeranalyse ros. pp

Badania fizykochemiczne wody w celu ustalenia jej waciwoci leczniczych. Wyrnia si a.ch.b.: orientacyjne, mae, due i kontrolne. A.ch.b. orientacyjna stanowi podstaw wstpnej charakterystyki wody napotkanej w nierozpoznanym terenie lub poziomie wodononym. Pozwala na zaliczenie jej do odpowiedniej grupy klasyfikacyjnej i okrelenie cech swoistych. A.ch.b. maa podstawa penej charakterystyki wody leczniczej. Obejmuje oznaczenie waniejszych cech fizycznych wszystkich skadnikw gwnych (makroelementw) oraz tych gazw i skadnikw drugorzdnych oraz mikroelementw, ktre decyduj o przynalenoci wody do danej grupy wd swoistych. A.ch.b. dua wykonuje si j w cigu pierwszych trzech lat eksploatacji wody leczniczej cznie z innymi pomiarami i obserwacjami hydrogeologicznymi. A.ch.b. kontrolna umoliwia biece ledzenie zmian, jakie zachodz w skadzie chemicznym i cechach fizycznych wody podczas eksploatacji jej zoa. Czstotliwo wykonywania zaley od przebiegu tych zmian w czasie. Obejmuje najczciej oznaczenia podstawowych cech fizykochemicznych wody decydujcych o jej waciwociach leczniczych.
[AK]

Jedna z metod analizy granulometrycznej, oparta na prawie Stokesa. Stosowana jest do oznaczania zawartoci czstek (frakcji iowej i pyowej) o rednicy ziarn mniejszych od 0,07 mm, w celu ustalenia procentowego udziau poszczeglnych frakcji w badanej prbce. Rozdzielenia skay na frakcje dokonuje si z uyciem aerometru na podstawie okrelenia prdkoci opadania czstek mineralnych w zawiesinie wodnej przez oznaczenie zmian jej gstoci.
[TB i DM]

21. Analiza bakteriologiczna (wody) analiza mikrobiologiczna, badanie bakteriologiczne (wody)

ang. bacteriological analysis franc. analyse bactriologique, a. microbiologique niem. bakteriologische Analyse ros.

Wyniki badania lub (badanie) stanu bakteriologicznego wd uytkowych ( woda uytkowa), w tym wd podziemnych, wykonywane rutynowo dla oceny sanitarnej jakoci wody, zwaszcza przydatnoci wody do celw pitnych i gospodarczych. A.b. obejmuje najczciej tylko 7 bakteriologicznych wskanikw jakoci wody, wymienionych w obowizujcych przepisach sanitarnych (Rozp. Min. Zdrowia z dn. 4 wrzenia 2000 r.;

23. Analiza chemiczna wody

ang. water chemical analysis, chemical a. of water

13

24. Analiza fizykochemiczna wody

franc. analyse chimique deau niem. chemische Wasseranalyse ros.

Wynik badania lub oznaczanie (badanie) skadu chemicznego substancji wystpujcych w wodach analiza jakociowa oraz ich ste analiza ilociowa. W badaniach rutynowych wykonywanych dla oceny jakoci wody oznacza si najczciej stenia poszczeglnych pierwiastkw (lub jonw), podajc wynik przeliczony na form najczciej wystpujc w wodzie. Wyniki s podawane w mg/dm3 lub w mval/dm3. A.ch.w. moe obejmowa zarwno badania ste makroskadnikw jak i mikroskadnikw. Analiza wody.
[AM]

dzieleniu jej na frakcje o okrelonych rednicach ziarn i ustaleniu procentowego udziau poszczeglnych frakcji w badanej prbce. W skaach o rednicach ziarn mniejszych od 0,07 mm analiz wykonuje si metod areometryczn ( analiza areometryczna), a przy wikszych od 0,07 mm metod sitow ( analiza sitowa). Krzywa uziarnienia sumacyjna.
[TB i DM]

26. Analiza hydrochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrochemical analysis analyse hydrochimique hydrochemische Analyse [AM]

Analiza chemiczna wody.

24. Analiza fizykochemiczna wody analiza fizyczno-chemiczna wody

ang. physical-chemical analysis of water, water physico-chemical a. franc. analyse physico-chimique deau niem. physiko-chemische Wasseranalyse ros. -

27. Analiza ilociowa (wody)

ang. franc. niem. ros. quantitative analysis analyse quantitative quantitative Analyse

Oznaczanie (lub wynik badania) skadu chemicznego substancji wystpujcych w wodzie oraz cech fizycznych i chemicznych wody. W standardowych a.f. wd podziemnych oznacza si stenia wybranych gazw, makroskadnikw i mikroskadnikw oraz przynajmniej cz z nastpujcych cech: agresywno, przewodno elektrolityczn waciw, temperatur, radoczynno ( woda radoczynna), twardo, mineralizacj i such pozostao wd. Analiza wody, Analiza chemiczna wody.
[AM]

Analiza chemiczna wody obejmujca oznaczenie ste poszczeglnych skadnikw wystpujcych w wodzie (makro-, mikroskadnikw lub gazw i substancji organicznych). Analiza wody, Analiza chemiczna wody.
[AM]

28. Analiza in situ (wody) analiza bezporednia

ang. franc. niem. ros. in situ analysis, in-line a. analyse in situ, a. directe in line-Analyse

25. Analiza granulometryczna

ang. franc. niem. ros. granulometric analysis analyse granulomtrique Siebanalyse pp

Analiza wody wykonywana bezporednio w ujciu wody. Zwykle pomiar jest wykonywany automatycznie, czujnik zanurzony jest w wodzie. Analiza chemiczna wody.
[AM]

29. Analiza jakociowa wody

ang. water qualitative analysis franc. analyse qualitative deau niem. qualitative Wasseranalyse

Okrelenie skadu granulometrycznego skay okruchowej polegajce na mechanicznym roz-

14

35. Analiza sitowa

ros.

Analiza chemiczna wody obejmujca tylko oznaczenie jakociowe (okrelenie wystpowania lub nie) poszczeglnych skadnikw, bez okrelenia ich ste. Analiza wody, Analiza chemiczna wody.
[AM]

33. Analiza polowa (wody) analiza terenowa

ang. franc. niem. ros. field test essai de chantier Feldanalyse, Feldversuch ,

30. Analiza kontrolna (wody) analiza sprawdzajca

ang. franc. niem. ros. control analysis analyse de contrle, a. darbitrage Kontrollanalyse

Analiza wody wykonywana powtrnie dla sprawdzenia uzyskanych uprzednio wynikw lub badanie wody powtarzane okresowo, systematycznie, dotyczce prbek wody pobieranych z tego samego ujcia (np. przy badaniach typu monitoringu). Czsto wykonywana jako analiza wskanikowa (wody). Analiza wody.
[AM]

1. Skrcona analiza wody wykonywana w terenie, obejmujca oznaczenia (czsto jakociowe lub orientacyjne) wybranych cech fizykochemicznych lub chemicznych wody. Wykonywana zazwyczaj jako analiza wskanikowa, analiza przybliona, analiza kontrolna lub wstpna do bada szczegowych. 2. Pojcie uywane jest rwnie dla okrelenia krtkotrwaego pompowania badawczego.
[AM]

34. Analiza przybliona (wody) analiza orientacyjna

ang. franc. niem. ros. proximate analysis analyse approximative Rohanalyse

31. Analiza on line (wody) analiza ciga

ang. franc. niem. ros. on-line analysis analyse en ligne on line-Analyse

Automatyczny system analizowania wody. Woda pobierana sond automatyczn przepywa zamknitym przewodem do aparatu pomiarowego.
[AM]

Analiza wody okrelajca za pomoc przyblionych metod niektre wskaniki jakoci wody. Czsto wykorzystywana w badaniach terenowych i kontrolnych. Zbliona w sensie zakresu i szczegowoci bada do analizy wskanikowej. Analiza wody, Analiza kontrolna (wody), Analiza polowa (wody).
[AM]

35. Analiza sitowa analiza mechaniczna

ang. franc. niem. ros. grain-size sieve analysis analyse granulomtrique par tamisage Siebanalyse

32. Analiza organoleptyczna wody

ang. franc. niem. ros. water organoleptic analysis analyse organoleptique deau organoleptische Wasseranalyse

Oznaczanie (lub wynik badania) cech organoleptycznych wody: przezroczystoci, mtnoci, barwy, zapachu, smaku i posmaku. Analiza wody.
[AM]

Okrelenie skadu granulometrycznego skay okruchowej o rednicach ziarn wikszych od 0,07 mm w celu ustalenia procentowego udziau poszczeglnych frakcji w badanej prbce. Rozdzielenia skay na frakcje dokonuje si poprzez wstrzsanie wysuszonej prbki

15

36. Analiza systemowa w dynamice wd podziemnych

za pomoc zestawu sit o odpowiednio zrnicowanych wymiarach oczek. Analiza granulometryczna.

[TB i DM]

38. Analiza techniczna wody analiza technologiczna wody

ang. franc. niem. ros. water commercial analysis analyse technique deau technische Wasseranalyse

36. Analiza systemowa w dynamice wd podziemnych

ang. system analysis in hydrodynamics franc. analyse fonctionnelle dans lhydrodynamique niem. Systemanalyse in der Hydrodynamik ros.

Analiza umoliwiajca ocen przydatnoci i uytecznoci wody do okrelonych celw, ewentualnie pozwalajca okreli zakres i sposb uzdatniania wody. Analiza wody, Jako wody.
[AM]

Tok postpowania badawczego, w ktrym badany jest system hydrogeologiczny z punktu widzenia rnych form ruchu wd podziemnych, jako przejawu wspdziaania pl si charakteryzujcych zmian energii (cinienia, temperatury) i masy substancji w wodach podziemnych. Gwn zasad a.s. jest kompleksowo i okrelona kolejno bada: poczynajc od waciwoci obiektw hydrogeologicznych bezporednio wicych si z ruchem wd podziemnych, poprzez rnego rodzaju wizi i procesy przejawiajce si podczas tego ruchu, a koczc ich matematycznym opisem i ustaleniem prawidowoci ruchu wd podziemnych dla konkretnych warunkw hydrogeologicznych. Dynamika wd podziemnych.
[TB]

39. Analiza wody

ang. franc. niem. ros. water analysis analyse deau Wasseranalyse

37. Analiza szczegowa (wody) a. pena, a. kompletna, a. podstawowa

ang. franc. niem. ros. complete analysis analyse complte, a. totale Vollanalyse, vollstndige Analyse ,

Badanie jakociowe i ilociowe skadu substancji wystpujcych w wodach oraz waciwoci wody w zakresie cech fizycznych, chemicznych, organoleptycznych, a zazwyczaj rwnie badanie wody pod wzgldem bakteriologicznym. W balneologii ten typ bada nazywamy analiz du lub wielk. Analiza wody, Analiza chemiczna balneologiczna.
[AM]

A.w. oznacza zarwno czynno, jak i wynik przeprowadzonych bada: okrelania skadu chemicznego, cech fizycznych, organoleptycznych i bakteriologicznych wody. Podczas analizowania wody bada si substancje wystpujce w wodzie. Samej wody dotyczy jedynie ocena skadu izotopowego i temperatury. Pojcie a.w. rozszerzone przymiotnikowo moe okrela zakres bada ( analiza chemiczna wody, analiza fizykochemiczna wody, analiza bakteriologiczna (wody), analiza organoleptyczna wody), szczegowo bada ( analiza ilociowa (wody), analiza jakociowa wody, analiza szczegowa (wody), analiza pena, analiza przybliona, analiza wskanikowa (wody)), miejsce przeprowadzonych bada ( analiza polowa (wody), analiza laboratoryjna) lub zastosowan metod bada.
[AM]

40. Analiza wskanikowa (wody) analiza skrcona (wody)

ang. franc. niem. ros. short water analysis, indicatory water a. analyse rapide Kurzanalyse

Analiza wd obejmujca oznaczenia jedynie wybranych wskanikw. Analizy takie wyko-

16

46. Anomalia hydrogeochemiczna dodatnia

nuje si jako kontrolne lub jako wstpne, np. dla wytypowania miejsc poboru prbek do bada szczegowych. Analiza wody, Analiza kontrolna (wody), Analiza polowa (wody), Analiza przybliona (wody).
[AM]

ska. A.h. stanowi podstaw modeli hydraulicznych filtracji wd podziemnych.

[MR]

44. Anizotropia orodka hydrogeologicznego

ang. franc. niem. ros. groundwater medium anisotropy anisotropie du milieu deau souterraine Grundwassermediumanisotropie

41. Analizator pola AP-600

ang. franc. niem. ros. field analyser analyseur diffrentiel Analogrechner -600

Urzdzenie analogowe przeznaczone do rozwizywania zagadnie brzegowych dla rwna rniczkowych czstkowych typu eliptycznego i parabolicznego na siatce typu RR ( model analogowy RR) o standardowych wymiarach 20 x 30 wzw. Procesy nieustalone ( ruch nieustalony) s rozwizywane metod Liebmanna ( Liebmanna schemat). Stosowane do modelowania filtracji wd podziemnych.
[MR]

Zaleno makroskopowych waciwoci orodka hydrogeologicznego od kierunku. Orodki wykazujce anizotropi nazywane s orodkami anizotropowymi. Tensor przepuszczalnoci.
[MR]

45. Anomalia hydrogeochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical anomaly anomalie hydrogochimique hydrogeochemische Anomalie

42. Analogia elektrohydrodynamiczna AEHD

ang. franc. niem. ros. electro-hydrodynamic analogy analogie lectrohydrodynamique elektrohydrodynamische Analogie

Analogia midzy filtracj wd podziemnych a przepywem prdu elektrycznego w przewodniku polegajca na identycznoci rwna opisujcych oba zjawiska. A.e. stanowi podstaw modeli elektrycznych filtracji wd podziemnych. Integrator elektryczny.
[MR]

43. Analogia hydrauliczna

ang. franc. niem. ros. hydraulic analogy analogie hydraulique hydraulische Analogie

Lokalne odstpstwo chemizmu wd podziemnych od ta hydrogeochemicznego. Jeli stenia w obrbie anomalii s nisze ni dolna granica ta hydrogeochemicznego, mwimy o a.h. ujemnej. Jeli natomiat stenia przekraczaj grn granic ta hydrogeochemicznego (z czym mamy zdecydowanie czciej do czynienia), mwimy o a.h. dodatniej. Zalenie od przestrzennego wystpowania rozrniamy a.h. punktowe, liniowe i strefowe (w tym regionalne). Ze wzgldu na genez wyrnia si a.h. naturalne i a.h. antropogeniczne. A.h. naturalne, czyli uformowane bez udzialu czowieka, dziel si na syngenetyczne i epigenetyczne. Za a.h. uznaje si rwnie lokalne odstpstwo od wystpujcych powszechnie trendw wzrostu mineralizacji wd podziemnych wraz z gbokoci (ryc. 3). Inwersja hydrogeochemiczna.
[AM]

Analogia midzy filtracj wd podziemnych a przepywem laminarnym wody przez przewody rurowe lub szczeliny, polegajca na identycznoci rwna opisujcych oba zjawi-

46. Anomalia hydrogeochemiczna dodatnia

ang. positive hydrogeochemical anomaly franc. anomalie hydrogochimique positive niem. positive hydrogeochemische Anomalie

17

47. Anomalia hydrogeochemiczna ujemna

ANOMALIE ZWARTE (liniowe, strefowe, regionalne)

ANOMALIE ROZPROSZONE (zazwyczaj punktowe)

niem. Differenzenapproximation, Differenzennherung ros.

anomalie naturalne

anomalie antropogeniczne

syngenetyczne

epigenetyczne

wzbudzone hydrodynamicznie

wywoane zanieczyszczeniami

konwekcyjne

reimu hydrogeochemicznego

P O L I G E N E T Y C Z N E

Metoda przyblionego rozwizywania rwna rniczkowych przez zastpienie wyrae rniczkowych ilorazami rnicowymi i rozwizanie powstaego ukadu rwna liniowych. Stosowana w modelowaniu numerycznym filtracji wd podziemnych. Metoda rnicowa, Schemat jawny (explicite), Schemat uwikany (implicite).
[MR]

Ryc. 3. Podzia anomalii hydrogeochemicznych

50. Ascenzja
ang. franc. niem. ros. ascent ascension Aszension, Aufstieg ,

ros.

[AM]

Anomalia hydrogeochemiczna.

47. Anomalia hydrogeochemiczna ujemna

ang. franc. niem. ros. negative hydrogeochemical anomaly anomalie hydrogochimique ngative negative hydrogeochemische Anomalie [AM]

Wznoszcy (wstpujcy) ruch wody podziemnej (czsto z duej gbokoci) w rodowisku skalnym pod wpywem rnicy wysokoci hydraulicznych (zazwyczaj poprzez strefy dyslokacyjne). rdo ascenzyjne.
[SK]

51. Asocjacje w roztworach (wodnych)

ang. associations of molecules in aqueous solutions franc. associations de molcules dans les solutions aqueuses niem. Molekelnassoziationen in Wasserlsungen, Moleklenassoziationen ros.

Anomalia hydrogeochemiczna.

48. Antropopresja
ang. mans stress on the environment franc. contrainte de lhomme sur lenvironnement niem. Menschensdruck auf die Umgebung ros.

_ + _ +

ang. finite-difference approximation franc. approximation diffrentielle

Ryc. 4. Najprostsze asocjacje czsteczek wody

18

49. Aproksymacja rnicowa

[AM, SW]

_ + _ +

_
+

+ _ +

_ + _

Oddziaywanie czowieka na rodowisko. Efekty a. s zwizane ze wiadom (celow) dziaalnoci czowieka lub/i dziaalnoci niezamierzon. Wpyw a. na wody podziemne wywouje zmiany hydrodynamiczne i hydrogeochemiczne, zwaszcza zmiany jakoci wody.

Poczenia (grupowania) czsteczek wody w paro- lub wieloczsteczkowe polimery ( polimeryzacja (czsteczek wody)). A.wr. mog rwnie obejmowa polimeryzacj substancji wystpujcych w roztworze (ryc. 4).
[AM]

_ + _ +

_ +

+ _

55. Azot azotanowy

52. Azot N
ang. franc. niem. ros. nitrogen azote Stickstoff

Pierwiastek biofilny wystpujcy w wodach podziemnych w fomie gazowej (N2) oraz w zwizkach organicznych ( azot organiczny) i nieorganicznych (gwnie jony amonowe, amoniak, jony azotynowe i jony azotanowe). A. podlega cyklicznemu kreniu w przyrodzie, podczas ktrego zachodzi w wodach podziemnych szereg procesw biochemicznych, m.in. nitryfikacja, denitryfikacja, amonifikacja, mineralizacja (substancji organicznej). W wodach podziemnych a. w formie rozpuszczonego gazu wystpuje zawsze, ale w rnych proporcjach w stosunku do innych gazw (ryc. 5). Azot amonowy, Azot azotanowy, Azot azotynowy.
[AM]

Jeden z oznaczanych laboratoryjnie wskanikw zanieczyszczenia wd podziemnych zwizkami azotu. A.a. obejmuje cz (zwykle okoo poowy) azotu organicznego wystpujcego w wodach podziemnych w formie koloidalnej, ktry tworzy si przy niepenym rozkadzie substancji organicznej. W skad a.a. wchodz przewanie zwizki aminowe, polipeptydy i proteiny. Wystpowanie w wodzie a.a. utrudnia proces chlorowania wody, powodujc wzrost zapotrzebowania chloru ze wzgldu na tworzenie si organicznych chloramin. Azot.
[AM]

54. Azot amonowy N-NH4

ang. franc. niem. ros. ammonia nitrogen azote ammoni, a. ammoniacal Ammoniakstickstoff

Forma wyraania sumarycznego stenia azotu trjujemnego (3). Traktowany jest jako czna ilo azotu wystpujcego w wodzie w formie jonw amonowych oraz amoniaku i innych trjujemnych specjacji tego pierwiastka; stenie podawane jest w stosunku do samego azotu. A.a. w naturalnych warunkach wystpuje w rodowisku redukcyjnym i przy pH < 9 dominuje tam jon NH+ 4 . Natomiast przy pH > 9 dominuje NH3 (ryc. 6). Oprcz pochodzenia naturalnego a.a. bywa czsto pochodzenia antropogenicznego, zwaszcza w pytko wystpujcych wodach podziemnych. Jon amonowy, Amoniak, Azot.
[AM]

Ryc. 5. Przemiany zwizkw azotu w czasie

55. Azot azotanowy N-NO3, NO 3 N, NNO 3

ang. franc. niem. ros. nitrate nitrogen azote des nitrates Nitratstickstoff

53. Azot albuminowy azot biakowy

ang. albuminous nitrogen, albumin n., albumen n. franc. azote protique, a. albuminoide niem. Eiweistickstoff ros.

Forma wyraania sumarycznego stenia azotu piciododatniego (+5) wystpujcego w wodach podziemnych. Obejmuje wszystkie organiczne i nieorganiczne rozpuszczone

19

56. Azot azotynowy

56. Azot azotynowy N-NO2, NO 2 N

ang. franc. niem. ros. nitrite nitrogen azote des nitrites Nitritstickstoff

Ryc. 6. Wspwystpowanie rnych form ukadu NH3NH+ 4 w zalenoci od pH

Forma wyraania stenia azotu trjdodatniego (+3) wystpujcego w wodach podziemnych. Obejmuje wszystkie formy azotu rozpuszczonego, w ktrych azot wystpuje na +3 stopniu utlenienia. A.a. jest rzadko oznaczany, wystpuje zawsze w ilociach podrzdnych w stosunku do azotu azotanowego. Azot.
[AM]

zwizki azotu na +5 stopniu utlenienia. W wodach podziemnych dominuj zazwyczaj nieorganiczne, dobrze rozpuszczalne jony azotanowe. Sprawia to, e podawany w analizach wd podziemnych a.a. niesusznie jest czsto utosamiany tylko z jonami azotanowymi. Podawane w wynikach analiz stenie jonw azotanowych (+5) jest czsto odnoszone do caego jonu NO3 , a stenie a.a. wyraane jest tylko w stosunku do azotu, cho obejmuje i inne formy tego pierwiastka na +5 stopniu utlenienia. Jon azotanowy.
[AM]

57. Azot organiczny Norg, N-org

ang. franc. niem. ros. organic nitrogen azote organique organischer Stickstoff

Jedna z form wystpowania azotu w wodach naturalnych. W analizach wd okrela stenie azotu wystpujcego we wszystkich zwizkach organicznych rozpuszczonych w wodzie, zarwno pochodzenia naturalnego, jak i antropogenicznego.
[AM]

B
58. Badania hydrogeologiczne
ang. franc. niem. ros. hydrogeological investigations recherches hydrogologiques hydrogeologische Untersuchungen

gradacji (jakociowej) wd podziemnych oraz migracji zanieczyszcze. Hydrogeologia, Mapa hydrogeologiczna.

[AR]

Podstawowym kierunkiem b.h. jest okrelanie iloci i jakoci wd uytkowych ( woda uytkowa), zasad ich eksploatacji i ochrony przed zanieczyszczeniami. W szczeglnych przypadkach b.h. maj za zadanie ustalenie i zagospodarowanie z wd leczniczych i termalnych. Due znaczenie w rejonach grniczych maj badania prowadzce do okrelenia hydrogeologicznych warunkw udostpnienia i eksploatacji z kopalin uytkowych, oceny zagroe wodnych, peniejszego wykorzystania wd kopalnianych oraz oceny wpywu grnictwa na rodowisko wodne. W celu okrelenia iloci i jakoci zasobw wd podziemnych oraz oceny stopnia ich zanieczyszczenia prowadzi si kompleksowe badania hydrogeologiczne, polowe i laboratoryjne, wykonuje si dokumentacje i opracowuje monografie hydrogeologiczne, zestawia mapy hydrogeologiczne, organizuje monitoring wd podziemnych oraz gromadzi si, przechowuje i udostpnia wyniki bada przy zastosowaniu systemw informatycznych. W pracach badawczych w zakresie ochrony rodowiska wd szczegln uwag powica si ocenie i prognozowaniu zuboenia i de-

59. Badania hydrogeologiczne zbiornikw krasowych

ang. hydrogeological investigations of karst reservoirs franc. recherches hydrogologiques des reservoirs karstiques niem. hydrogeologische Untersuchungen der Karstwasserspeichern ros.

B.h.z.k. obejmuj: analiz budowy geologicznej i warunkw hydrogeologicznych zbiornikw zawierajc opis geometrii masywu ska skrasowiaych, okrelenie form i zjawisk krasowych takich jak: polja, lejki krasowe, jaskinie, ponory i strefy ucieczek wody z rzeki, oraz okrelenie zewntrznych i wewntrznych warunkw zasilania i drenau zbiornikw. Szczegowe badania obejmuj natomiast: prospekcj jaski, pomiar cech geometrycznych form krasowych, analiz hydrogramw rde oraz wynikw pompowa prbnych; wykonuje si rwnie badania skadu chemicznego wd, badania geofizyczne oraz sporzdza si bilanse wodne. Pompowanie badawcze, Bilans wodny.
[AR]

21

60. Bagno

60. Bagno moczar, mokrado

ang. franc. niem. ros. bog, swamp marcage Sumpf

Dziaalno b.. wywouje nieznaczne zmiany chemizmu wd, jest natomiast bardzo niekorzystna gospodarczo ze wzgldu na inkrustacj filtrw studziennych i rur wodocigowych obumarymi bakteriami. Kolmatacja.
[AM]

Obszar o ograniczonym drenau, stale podmoky, okresowo zalewany lub zatapiany. Poronity rolinnoci przystosowan do specyficznych warunkw rodowiska bagiennego. Wody bagienne (powierzchniowe) oraz kontaktujce si z nimi wody podziemne s bardzo bogate w rozpuszczone substancje organiczne, nadajce im ty lub brunatny kolor. Wody takie ze wzgldu na bardzo ograniczone zasoby oraz jako nie nadaj si do eksploatacji do celw pitnych. Woda pitna, Substancja organiczna.
[AM]

63. Bakteriologiczne zanieczyszczenie wd

ang. bacterial contamination of waters franc. contamination bactriologique des eaux niem. bakteriologische Verunreinigung der Wsser ros.

61. Bakterie grupy coli

ang. franc. niem. ros. coliform bacteria, c. organisms bactries coliformes, organismes c. coliforme Bakterien, Coliforme ,

Zmiana skadu lub liczby bakterii yjcych w wodach podziemnych wywoana zanieczyszczeniem wd ( zanieczyszczenia wd podziemnych). Szczeglnie niekorzystne jest pojawianie si bakterii patogennych. Miano coli, Indeks coli, Paeczka okrnicy, Skad bakteriologiczny wody, Mikroorganizmy w wodach podziemnych.
[AM]

64. Balneologia
ang. franc. niem. ros. balneology balnologie Balneologie, Heilbadkunde

Grupa tlenowych i beztlenowych bakterii, patogennych, nie tworzcych przetrwalnikw, zasiedlajcych zwykle jelito grube czowieka i zwierzt. Cz z nich wykazuje zdolno do przeywania i namnaania si w rodowisku naturalnym. Jako wskanikowa przy ocenie jakoci wody traktowana jest paeczka okrnicy Escherichia coli (E. coli). Organizmy fekalne, Miano coli, Indeks coli.
[AM]

Dzia medycyny, nauka zajmujca si badaniem waciwoci leczniczych wd podziemnych wykorzystywanych do kpieli i picia oraz peloidw, a take wspdziaajcych czynnikw rodowiskowych (np. klimatycznych). Woda mineralna. Por. PN-77/G01300.
[AK]

65. Balneotechnika
ang. franc. niem. ros. balneotechnology technique balnaire Balneotechnik

62. Bakterie elaziste

ang. franc. niem. ros. iron bacteria bactries ferreuses Eisenbakterien

Grupa bakterii yjcych w wodach podziemnych i powierzchniowych, uzyskujcych energi poprzez utlenianie elaza (+2) do elaza (+3), ktre odkada si w ich organizmie.

Dzia inynierii zajmujcy si budow, urzdzeniami i technicznym wyposaeniem zakadw przyrodoleczniczych. Balneologia, Balneoterapia.
[TB i DM]

22

69. Bariera odwadniajca

66. Balneoterapia
ang. franc. niem. ros. balneotherapy thrapeutique balnaire Balneotherapie

nia wod w ukadzie zlewniowym s tworzone banki danych w Geographical Information System (GIS).
[AS]

68. Bariera hydrogeochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical barrier barrire hydrogochimique hydrogeochemische Falle

Dzia medycyny zajmujcy si leczeniem rnych schorze i rehabilitacj przywracaniem choremu sprawnoci fizycznej przy zastosowaniu wd leczniczych, gazw naturalnych ( gazowy skad wd (podziemnych)) lub naturalnych muw organicznych peloterapia. Balneologia, Balneotechnika, Woda lecznicza.
[TB i DM]

67. Bank Danych Hydrogeologicznych BDH baza danych

ang. franc. niem. ros. hydrogeological data bank banque de donnes hydrogologiques hydrogeologischer Datenbank

Funkcjonalnie wyodrbniona cz skadowa systemu informatycznego, ktrego zadaniem jest przechowywanie danych hydrogeologicznych i technicznych oraz udostpnianie ich okrelonej grupie uytkownikw w celu przetwarzania. Bank zawiera zbir informacji hydrogeologicznych zestawiony w komputerowym otwartym systemie archiwizujcym dane w kilku warstwach informacyjnych. Struktura systemu jest zwykle oparta na przestrzennym przyporzdkowaniu informacji biecej do wsprzdnych geograficznych. Dane geologiczne, hydrogeologiczne i techniczne studni (ujcia, otworu, rda) opracowywane w blokach informacyjnych s poddawane okresowej weryfikacji i aktualizacji. Bloki te stanowi uporzdkowane zbiory danych z materiaw dokumentacyjnych, informacje mog by udostpnione w postaci nieprzetworzonej (tabele, karty itp.) lub przetworzonej (mapy, zestawienia i wykresy o danej treci). W Polsce zosta utworzony bank HYDRO dla jednostek zasobowych i zbiornikw wd podziemnych ( zbiornik wd podziemnych). Do celw bilansowania i gospodarowa-

Strefa gwatownej zmiany warunkw hydrogeochemicznych wyranie ograniczajca moliwoci migracji wodnej wielu substancji. Zwykle w strefie b.h. nastpuje wytrcanie rnego rodzaju mineraw. Wyrnia si m.in. barier utleniajc (w strefie ktrej wytrcaj si gwnie tlenki), redukcyjno-siarkowodorow (w obrbie ktrej wytrcaj si siarczki), kwasowo-zasadow (wytrcaj si gwnie wodorotlenki), adsorpcyjn (zatrzymujc zaadsorbowane kationy), parowania (w obrbie ktrej wytrcaj si atwo rozpuszczalne sole).
[AM]

69. Bariera odwadniajca

ang. franc. niem. ros. dewatering barrier barrire dasschement Entwsserungsbarriere

Zesp wspdziaajcych otworw i studni odwadniajcych wykonanych z powierzchni terenu lub z wyrobiska podziemnego, zlokalizowanych w ukadzie liniowym poprzecznie do kierunku przepywu wd podziemnych. Zadaniem bariery odwadniajcej jest odcicie dopywu wd podziemnych do obiektu chronionego barier (bariera zewntrzna), a take obnienie zwierciada wody podziemnej w strefie lokalizacji tego obiektu (bariera zewntrzna i wewntrzna). Bariery odwadniajce stosuje si w grnictwie odkrywkowym jako element odwadniania sposobem studziennym lub odwadniania kombinowanego, a take do odwadniania wykopw budowlanych. W zalenoci od lokalnych warunkw hydrogeologicznych i technicznych bariery

23

70. Bariery biologiczne

odwadniajce mog by pojedyncze, podwjne, a nawet potrjne (ryc. 7). Studnia odwadniajca.
[TB]

miczny (specyficzny ukad pola hydrodynamicznego), kapilarny itp.

[SW]

72. Bariery ochronne techniczne

ang. franc. niem. ros. engineering protective barriers barrires techniques de protection technische Barrierenschutzsysteme

3 4 1

Ryc. 7. Bariera odwadniajca 1 studnia odwadniajca, 2 pompa, 3 rurocig zbiorczy, 4 zwierciado wd podziemnych przed obnieniem

Bariery ograniczajce rodkami technicznymi przenikanie i rozprzestrzenianie si zanieczyszcze wd podziemnych. Przykady barier technicznych to: bariery izolacyjne wykonane z materiaw naturalnych i sztucznych (geomembrany), cianki szczelne, pionowe ekrany izolujce (np. iowe), drenae poziome i pionowe (np. bariery studzien), studnie chonne i kombinacje ww. rodkw. Bariera odwadniajca.
[SW]

70. Bariery biologiczne bariery, bioekrany

ang. franc. niem. ros. biological barriers barrires biologiques biologische Barrieren

73. Barwa wody zabarwienie wody, kolor w.

ang. franc. niem. ros. colour of the water couleur deau Farbe des Wassers, Wasserfarbe , .

Strefy aktywne biologicznie ( aeracja warstwy wodononej), bariery biopolimerowe itp. w warstwie wodononej, pozwalajce na zatrzymanie i biodegradacj zanieczyszcze rozpuszczonych w wodzie podziemnej.
[AS]

71. Bariery ochronne naturalne

ang. franc. niem. ros. natural protective barriers barrires naturelles de protection natrliche Schutzbarrieren

Istniejce w warunkach naturalnych bariery chronice wody podziemne przed zanieczyszczeniem dziki sorpcji zanieczyszcze (np. skay ilaste), biodegradacji (np. bariera glebowa, strefa aeracji), zmniejszeniu szybkoci migracji (warstwy sabo przepuszczalne). Bariery mog mie take charakter hydrodyna-

Cecha fizyczna oceniajca organoleptycznie (organoleptyczna) wody, wywoana obecnoci w niej rozpuszczonych bd zawieszonych barwnych zwizkw organicznych ( substancja organiczna, humus) lub rzadziej zwizkw mineralnych. Wyrnia si barw rzeczywist, spowodowan rozpuszczonymi w wodzie zwizkami, i jedynie ta barwa powinna by oznaczana. Moe te wystpowa barwa pozorna wywoana barwicymi wod zawiesinami. Wody podziemne zazwyczaj s bezbarwne, lokalnie mog wykazywa zabarwienie to-pomaraczowe do brunatnego (wywoane substancjami organicznymi), zielonkawoniebieskie (spowodowane obecnoci kwanych soli elaza) lub niebieskawe (wywoane obecnoci wolnej siarki i siarkowodoru). Zwizki humusowe decydujce o zabarwieniu wody wpywaj rwnie na jej pH (ryc. 8). Intensywno zabarwienia wody

24

78. Bernoulliego rwnanie

wyraa si w skali platynowej Hazena jednostka: mg Pt/dm3.

[AM]

wierzchniowych, wody stojce, morza. Ciek (wodny).

[SK]

77. Bekerel Bq
130

Jednostki barwy

120 110 100 90 80 70 2 4 6 8 pH 10

ang. franc. niem. ros.

bekerel becquerel Bekerel

Jednostka aktywnoci ciaa promieniotwrczego w ukadzie SI; aktywno ciaa promieniotwrczego, w ktrym jedna samoistna przemiana jdrowa zachodzi w czasie 1 sekundy:
1 Bq = 1 s1 = 1 dps (disintegration per second).

Ryc. 8. Wspzaleno barwy i pH w wodach zawierajcych substancje humusowe [wg Dojlido, 1995]

74. Basen wd podziemnych Zbiornik wd podziemnych 75. Batometr batymetr

ang. franc. niem. ros. bathometr bathomtre Bathometer

Stenie substancji promieniotwrczych w wodzie moe by wyraane w Bq/dm3, jednake czciej stosowan jednostk jest kiur (Ci) i jednostki podwielokrotne (przewanie nCi/dm3).
[JD]

78. Bernoulliego rwnanie

ang. franc. niem. ros. Bernoullis equation quation de Bernoulli Bernoulli-Gleichung

Przyrzd do pobierania prbek wody podziemnej w studniach i otworach wiertniczych z jednoczesnym pomiarem gbokoci otworu. Oprbowanie hydrogeologiczne, Sygnalizator gbokoci, Prbnik, Prbka (wody podziemnej).
[AK]

Rwnanie ruchu cieczy doskonaej (nieciliwej, nielepkiej) rwnowane prawu zachowania energii cieczy. Jeli ruch jest ustalony i bezwirowy, B.r. ma posta:
z + p/rg + v2/2g = const gdzie: z wysoko nad poziomem odniesienia [L], p cinienie [ML1T2], r gsto cieczy [ML3], g = rg ciar waciwy cieczy [ML3], g przyspieszenie ziemskie [LT2], v prdko cieczy [LT1].

76. Baza drenau wd podziemnych

ang. base level of groundwater drainage franc. niveau de base de drainage des eaux souterraines niem. Grundwasserdrnagebasis ros.

Najnisze w rozpatrywanym obszarze (region, struktura itp.) pooenie zwierciada wody (lokalna b.d.w.p., regionalna b.d.w.p. itp.), w stron ktrego jest skierowany ruch wody podziemnej. B.d.w.p. s cieki wd po-

B.r. jest suszne dla kadej linii prdu lub rodka elementarnej strugi cieczy i wyraa stao wysokoci energii cakowitej HS jednostki masy strumienia, bdcej sum energii pooenia i energii cinienia (ich suma to ener-

25

79. Bilans masowy

gia potecjalna zwana wysokoci hydrauliczn: H = z + p/g ) oraz energii prdkoci (energia kinetyczna: v2/2g) (ryc. 9).
[TM]
C B
V2 2g V1 2g
2

80. Bilans wodnogospodarczy bilans wody

ang. franc. niem. ros. water management balance bilan damnagement des eaux Wasserbewirtschaftungsbilanz

A1
1 V1

S
H1

Z1

P2

B
2

A2 S
V2

Ryc. 9. Diagram zmian wysokoci energii wzdu strugi cieczy doskonaej 00 poziom odniesienia, SS linia prdu, BB linia cinie, CC linia energii, 1, 2 przekroje poprzeczne strugi (wybrane dowolnie), wielkoci sygnowane tymi numerami odnosz si do odpowiednich przekrojw, A1, A2 powierzchnie przekrojw poprzecznych strugi; pozostae wielkoci objaniono przy hale 78

Specjalistyczne opracowanie analityczno-rachunkowe wykonane dla okrelonego (zdefiniowanego) obszaru i obejmujce ilociowe i jakociowe porwnanie zasobw wd powierzchniowych i podziemnych z potrzebami uytkownikw korzystajcych (ubiegajcych si o prawo korzystania) z tych zasobw, uwzgldniajce oddziaywania obiektw hydrotechnicznych oraz wymagania ochrony rodowiska. Najoglniej b.w. jest zestawieniem potrzeb zdefiniowanego obszaru i moliwoci ich zaspokojenia z istniejcych zasobw. Celami takiego bilansowania s: ocena stanu uytkowania zasobw wodnych jednostki bilansowej oraz moliwoci zaspokojenia potrzeb uytkownikw i ograniczenia uytkowa dla minimalizacji ich skutkw, a take tworzenie podstaw do okrelenia warunkw korzystania z wd i koncepcji zagospodarowania zasobw wodnych.
[AS]

P1

79. Bilans masowy bilans masy

ang. franc. niem. ros. mass balance bilan de masses, bilan massique Massenbilanz

H2

Z2

81. Bilans wodny

ang. franc. niem. ros. water balance bilan hydrique Wasserbilanz

Zaleno midzy iloci okrelonej substancji dopywajcej do badanego ukadu (np. warstwy wodononej, jeziora) a iloci tej substancji opuszczajcej ten ukad. Uwzgldnia si przy tym tworzenie lub rozkad danej substancji w badanym ukadzie. Najczciej sporzdza si b.m. dla azotu (uwzgldniajc wszystkie jego specjacje), tlenu (zwykle dla wd powierzchniowych) oraz innych pierwiastkw biofilnych, zwaszcza dostarczanych z nawozami.
[AM]

Ilociowe ujcie obiegu wody. Potraktowane dynamicznie okrela w wybranym przedziale czasu i przestrzeni zmienno skadnikw (faz) obiegu i wskazuje na trendy obszarowe b.w. B.w. moe by naturalny, charakteryzujcy naturalny ukad bilans surowy skadnikw: opady P odpyw H straty S parowanie E retencja R. B.w. oparty na wartociach rednich z wielolecia (co najmniej 10 lat) to bilans przecitny, redni lub normalny, a na wartociach z poszczeglnych lat bilans szczegowy. B.w. sztuczny, czyli

26

81. Bilans wodny

19511985
P 193,1 (617,6) Hi 5,2
224,0

19311960
139,3 (436,1) E 170,5

He
1,8

H 54,8 (171,5)
53,6

R
10 SL 37 10 GA 75 1000 ZR 4 WP 28 T WZ

Hs Hg
23,9 29,7

D
23,0 S 10,0 1,7 Z 0,3 K

A
1,0 W 0,8 0,4 B

1995, 1999 U
7,0 F 0,4 7,0 Cw I 1,4

2,0 WG

1,0 1,2 2,5 0,035 R1 R2 G1 G2 4,0 1 0,2 5 6 7 8

Hm

2 3 4

10 30 50 70 km /a 64 128 192 mm

Ryc. 10. Naturalny i techniczny (wodnogospodarczy) model obiegu wd w Polsce (dane liczbowe wyraone w km3/a, dla modelu naturalnego take w mm) Skadniki bilansu wodnego Polski (naturalnego, normalnego) rednio z lat: 19511985 [wg Ochrona rodowiska, 1996, 1999, 2000] i w prostoktach 19311960 [wg Gutry-Korycka, 1985]: P opady, H odpyw cakowity, Hi dopyw spoza granic, He odpyw poza granice, Hs odpyw powierzchniowy, Hg odpyw podziemny, Hm odpyw podziemny bezporednio do morza, E parowanie i transpiracja, R retencja wg rnych rde: SL niegowa maksymalna, WP wd powierzchniowych, ZR zbiornikw retencyjnych, GA glebowa, T torfowa, WZ pytkich wd podziemnych, WG gbokich wd podziemnych: w poziomach uytkowych czwartorzdowych 44%, trzeciorzdowych 23% w zasigu wd sodkich o mineralizacji poniej 1 g/dm3 Skadniki bilansu wodnogospodarczego 1995 [wg Ochrona rodowiska, 1996, 1999, 2000 oraz uzupenienia wasne]: A rodzaje pobieranych wd: S powierzchniowe, Z podziemne (z infiltracj brzegow), K kopalniane, W podziemne, studzienne dla wsi i miast (bez wodocigw grupowych, nie objte statystyk), B z odwodnienia budowli (wycena z okresu intensywnych inwestycji), F ze rde; U uytkownicy wd (pobierajcy wod): C energetyka, I przemys, R1 rolnictwo i miasta bez wodocigw zaopatrzenie ze studzien indywidualnych, R2 rolnictwo nawodnienia i napenianie staww rybnych, G1 gospodarka komunalna wody bytowe, G2 gospodarka komunalna wody pitne; D zasoby dyspozycyjne cakowite jako odpyw powierzchniowy gwarantowany z prawdopodobiestwem 80% [wg Kaczmarek, 1997]; 1 granica pastwa, 2 pobr wd podziemnych, 3 pobr ze rde, 4 infiltracja brzegowa, 5 odpyw podziemny do rzek i morza, 6 morze, 7 cieki, 8 straty

bilans wodnogospodarczy wynika nie tylko z warunkw przyrodniczych w obrbie zlewni, lecz jest rwnie wynikiem ukierunkowanej dziaalnoci czowieka.

Wielko skadnikw, elementw b.w. naturalnego wyraa si wysokoci warstwy wody na caym obszarze zlewni (obszarze bilansowania): warstwy opadu P, odpywu H, paro27

82. Bilans wd podziemnych

I
P II E P

WODY ATMOSFERYCZNE
E P E E P II E Qp

WODY RETENCJONOWANE
RZEKI, JEZIORA, TORFOWISKA, BAGNA, BIOMASA, GLEBA, NIEG

VI WODY SZTUCZNIE RETENCJONOWANE

ZBIORNIKI, STAWY, KANAY, ROWY

Ps

WODY POWIERZCHNIOWE Hh Hg Z

I III

Hs Is

WODY STREFY AERACJI PRZYPOWIERZCHNIOWE Z P IE P Is

Qi Qe

V WODY PODZIEMNE SSIEDNIEGO ZBIORNIKA

IB

IV Z

WODY PODZIEMNE (ZBIORNIK) 1. poziom wodonony KH

poziom OIV-V OP1-2, 2-1

pprzepuszczalny OP1-2, 2-1 DV-IV Qe

V WODY PODZIEMNE SSIEDNIEGO ZBIORNIKA

2. poziom wodonony

DV-IV

poziom OP2-3, 3-2

KH

pprzepuszczalny OP2-3, 3-2 Qe

OIV-V

3. poziom wodonony

poziom nieprzepuszczalny

Ryc. 11. System krenia wd podziemnych w schemacie obiegu (krenia) wody w zlewni (regionie) [wg Macioszczyk, Kazimierski, 1990, zmodyfikowany przez Szczepaskiego z uzupenieniami Kleczkowskiego] I system wd atmosferycznych, II system wd powierzchniowych, III system wd przypowierzchniowych, IV, V system wd podziemnych (zbiornik o naturalnych granicach), VI system wd powierzchniowych, sztucznie retencjonowanych; P opad, E parowanie, Hs odpyw powierzchniowy, Hh odpyw podpowierzchniowy, I infiltracja, IB infiltracja brzegowa, IE infiltracja efektywna, IS infiltracja sztuczna, Hg odpyw wd podziemnych, Ps przerzuty wd (retencja sztuczna), Pk podciganie kapilarne, KH kontakt hydrauliczny midzy poziomami w obrbie zbiornika, OP1-2, 2-1, 2-3, 3-2 przesikanie midzy poziomami wodononymi przez poziomy pprzepuszczalne, DV-IV dopyw podziemny z ssiednich systemw, OIV-V odpyw podziemny do ssiednich systemw, Qp eksploatacja wd powierzchniowych, Qe eksploatacja wd podziemnych (wydajno uj), Z zrzut wody (cieki), Qi indywidualny pobr wd (pozabilansowy)

wania E, retencji R. Rwnanie b.w. (redniego) Pencka-Oppokowa ma posta:

P= H+S

ros.

Parowanie mieci si w stratach S, a ubytki i przyrosty retencji w wieloleciu rwnowa si (ryc. 10).
[AK]

82. Bilans wd podziemnych

ang. groundwater balance franc. bilan des eaux souterraines niem. Grundwasserbilanz

Zestawienie wielkoci zasilania i strat wd podziemnych w okrelonym czasie i na wyodrbnionym obszarze (ryc. 11). Obieg wody podziemnej, Odpyw, Ruch wody podziemnej, Spyw powierzchniowy, System krenia wd podziemnych, Strefy (obszary) dynamiki wd podziemnych (w czwartorzdzie duej miszoci). Por. PN-77/G-01300.
[AK]

28

86. Biofilne pierwiastki

83. Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT

ang. franc. niem. ros. biochemical oxygen demand, BOD demande biochimique en oxygne, DBO biochemischer Sauerstoffbedarf, BSB p

Laboratoryjny wskanik oceny zanieczyszczenia wd. Oznacza ilo tlenu (wyraon w mg) potrzebn do biochemicznego utlenienia atwo rozkadajcych si zwizkw organicznych wystpujcych w wodzie. Nie obejmuje substancji opornych na biodegradacj. Obecno substancji toksycznych dla mikroorganizmw znieksztaca wynik BZT (ryc. 12). Biochemiczny rozkad substancji organicznej najintensywniej przebiega w cigu pierwszych piciu db, std BZT oznacza si zwykle w tym interwale czasowym, podajc w zapisie cyfrowy indeks (BZT5). Chemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT.
[AM]

Biochemiczny rozkad zwizkw organicznych na prostsze skadniki, ewentualnie a do form mineralnych. B. jest podstawowym procesem samooczyszczania si wd podziemnych i powierzchniowych. B. przebiega intensywniej i peniej w warunkach tlenowych ni w beztlenowych (ryc. 13). Mineralizacja (substancji organicznej), Biodegradacja cakowita.
[AM]

Ryc. 13. Schemat przebiegu procesu biodegradacji [wg Dojlido, 1995]

85. Biodegradacja cakowita

ang. franc. niem. ros. ultimate biodegradation biodgradation ultime vollstndiger biologischer Abbau , ., .

Biodegradacja prowadzca do penej mineralizacji substancji organicznej. Biodegradacja, Mineralizacja (substancji organicznej).
[AM]
Ryc. 12. Wpyw substancji toksycznych na przebieg w czasie procesu BZT [wg Dojlido, 1995] 1 brak substancji toksycznych w wodzie, 2, 3, 4 obecne substancje toksyczne (2 zmniejszenie prdkoci procesu, 3 opnienie rozpoczcia procesu, 4 cakowite zahamowanie procesu)

86. Biofilne pierwiastki biogenne pierwiastki, biopierwiastki

ang. franc. niem. ros. biophile elements lments biophiles biophile Elemente

84. Biodegradacja rozkad biochemiczny, *dekompozycja

ang. biodegradation franc. biodgradation, dcomposition biologique niem. biologischer Abbau ros. ,

Pojcie wprowadzone przez geochemikw, a uywane czsto przez biologw, oznaczajce pierwiastki uczestniczce w budowie organizmw ywych, speniajce istotn rol fizjologiczn, niezbdne dla normalnego rozwoju organizmw. Krenie ich w przyrodzie, w tym te obieg hydrogeochemiczny, opanowany jest przez procesy biologiczne (w wo-

29

87. Bioremediacja

dach podziemnych mikrobiologiczne). Jest to grupa pierwiastkw bardzo zrnicowana pod wzgldem waciwoci i formy uczestniczenia w procesach biologicznych. Nale do niej m.in.: H, C, N, O, S, P oraz Na, K, Mg, Ca, Si, Mn, Fe, Cu, Zn, B, J, Cl.
[AM]

ciej dotycz zmian okrelonej aktywnoci biologicznej mikro- i makroorganizmw.

[AM]

90. Biotop
ang. franc. niem. ros. biotope, biote biotope Lebensgemeinschaft, Biotop

87. Bioremediacja biologiczne oczyszczanie

ang. bioremediation, bioreclamation franc. biormediation niem. Biowiederherstellung, biologischer Abbau ros.

Siedlisko ycia organizmw ywych abiotyczna cz ekosystemu. Abiotyczne czynniki.

[AM, SW]

91. Biotransformacja
ang. franc. niem. ros. biotransformation biotransformation Biotransformation, Bioumformung

Oczyszczanie rodowiska wodnogruntowego metodami biologicznymi. Jedn z metod b. gruntw jest landfarming. Polega na poddaniu gruntw obrbce agrotechnicznej. Poprzez zaorywanie, bronowanie i nawadnianie gruntw zdegradowanych zwizkami ropopochodnymi oraz dodawanie nutrientw przyspiesza si przebieg oczyszczania. Landfarming jest metod wzgldnie prost, niekosztown, ale na og czasochonn (13 lata).
[AS]

Niepena biodegradacja zanieczyszcze na skutek oddziaywania czynnikw rodowiskowych (brak tlenu lub nutrientw, obecno toksyn, zmiany temperatury lub pH itp.) lub utworzenia metabolitw niepodatnych na dalszy jej rozwj.
[AS]

88. Biosfera
ang. franc. niem. ros. biosphere biosphre Biosphre

92. Blok obliczeniowy pole elementarne

ang. franc. niem. ros. computational block bloc lmentaire Rechenblock

Sfera kuli ziemskiej bdca stref ycia wiata organicznego: rolin i zwierzt. Obejmuje organizmy ywe oraz cz powierzchniow litosfery, hydrosfer i doln cz atmosfery.
[AM, SW]

W metodzie rnicowej cz zdyskretyzowanego obszaru filtracji przypisana do wza siatki dyskretyzacji.

[MR]

89. Biotest
ang. franc. niem. ros. biological test essai biologique biologischer Test, Biotest

93. Bd (w badaniach hydrogeologicznych)

ang. franc. niem. ros. error erreur Fehler

Metoda okrelania jakociowych i ilociowych skutkw biologicznych oddziaywa rnych substancji wystpujcych lub wprowadzonych przez czowieka do wody. Obserwacje najcz-

Wielko okrelajca rozbieno midzy wynikiem pomiarw, oblicze lub odtwarzania a wartoci (wielkoci fizycznej, liczby, funkcji) przyjt jako wzorzec, ktrym moe

30

94. Bd bezwzgldny

by warto rzeczywista (czsto nieznana), tzw. warto poprawna (tj. zbliona w takim stopniu do wartoci rzeczywistej, e rnic midzy nimi mona pomin) lub rednia arytmetyczna z wynikw serii pomiarw (po odrzuceniu b. grubych). W hydrogeologii najczciej naley analizowa b. pomiaru oraz b. odtwarzania. B. pomiaru wyraa rozbieno miedzy wynikiem x pomiaru a wartoci w, prawdziw lub poprawn, wielkoci mierzonej. B. odtwarzania wyraa rozbieno midzy wartoci wielkoci x odtworzon przez wzorzec, model lub inne urzdzenie odtwarzajce a wartoci nominaln w, ktra powinna by odtworzona (np. rnica rzdnych zwierciada wody z symulacji modelowej i z pomierzonej mapy hydroizohips w procesie identyfikacji modelu). Przy b. pomiaru i b. odtwarzania, ktrych wartoci wyraaj liczby rzeczywiste, miarami rozbienoci s: b. bezwzgldny d wyraa rnic midzy wartoci pomierzon x a przyjt wartoci rzeczywist w: = (x w), w jednostkach wielkoci mierzonej lub odtwarzanej; b. wzgldny wyraa iloraz b. bezwzgldnego do przyjtej do jego wyznaczenia wartoci rzeczywistej lub poprawnej w: = (x w)/ w = /w, wielko niemianowana; b. odniesiony wyraa si ilorazem b. bezwzgldnego do zakresu zmiennoci (rozstpu) wartoci pomierzonych (xmax xmin): = (x w)/(xmax xmin) = /(xmax xmin). Przy b. pomiaru i b. odtwarzania mamy do czynienia z b. przypadkowymi zmieniajcymi si przy wielokrotnych powtrzeniach w tych samych warunkach w sposb nieprzewidziany co do znaku i co do wartoci bezwzgldnej, dajcymi si analizowa za pomoc zmiennej losowej, oraz z b. systematycznymi, gdy przy wielokrotnym powtarzaniu pomiarw (odtworze) w tych samych warunkach bdy nie zmieniaj si lub przy zmiennych warunkach zmieniaj si wedug znanych regu (np. b. wzorca miary, b. zwizany z wpywem zmian temperatury). Czstym przypadkiem jest potrzeba wyzna-

czania b. funkcji, jako b. oceny wartoci funkcji w zalenoci od b. oceny parametrw funkcji (np. b. oceny depresji w studni jako wynik b. oceny wspczynnika filtracji k oraz zasigu depresji R ), czy te b. metody rozumianego jako spowodowanego tym, e zastosowana metoda (pomiaru lub odtwarzania) jest niewaciwa (np. wykorzystanie termometru z tak du pojemnoci ciepln, e w trakcie pomiaru zmienia on temperatur badanego obiektu). Z analiz bdu s cile zwizane pojcia: poprawno (pomiaru), dokadno (pomiaru), powtarzalno (pomiaru), odtwarzalno (pomiaru). Przy b. przypadkowych zbir wynikw pomiarw (odtworze) traktuje si jako zbir statystyczny podlegajcy rozkadowi normalnemu; wtedy za najbardziej zblion do wartoci prawdziwej przyjmuje si redni arytmetyczn Ar wszystkich pomiarw (po odrzuceniu b. grubych):
Ar =

a
i= 1

gdzie: ai wynik i-tego pomiaru, n liczba pomiarw. Za miar niedokadnoci pomiaru/(odtworzenia), zwan te b. przypadkowym granicznym pomiaru/(odtworzenia), przy b. przypadkowych przyjmuje si redni bd kwadratowy s pojedynczego pomiaru:
s=

(a - A
i= 1 i

)2 [TM]

n -1

94. Bd bezwzgldny
ang. franc. niem. ros. absolute error erreur absolue absoluter Fehler a [TM]

Bd.

31

95. Bd dopuszczalny

95. Bd dopuszczalny
ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] admissible error, permissible e. erreur admissible, e. tolrable zulssiger Fehler

niem. Fehler Voler Methode ros. p Bd. [TM]

100. Bd odniesiony bd sprowadzony, b. zakresowy

Bd.

96. Bd dyskretyzacji
ang. franc. niem. ros. discretization error erreur de discrtisation Diskretisierungsfehler

101. Bd odtwarzania Bd 102. Bd pomiaru

ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] measurement error erreur de mesure Mefehler p

Bd rozwizania powstajcy wskutek zastpienia rwnania rniczkowego ukadem rwna rnicowych przypisanych do wza siatki metod symetralnych, dyskretyzacji czasu i/lub przestrzeni. Bd jest tym wikszy, im wikszy jest krok dyskretyzacji. Krok przestrzenny, Metoda rnicowa.
[MR]

103. Bd przypadkowy
ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] accidental error, random e. erreur accidentelle, e. fortuite zuflliger Fehler

97. Bd funkcji
ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] function error erreur de fonction Funktionsfehler p

104. Bd systematyczny
ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] systematic error erreur systmatique systematischer Fehler

98. Bd gruby bd nadmierny, omyka

ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] excessive error, gross e., blunder erreur excessive berschssiger Fehler p

105. Bd wzgldny
ang. franc. niem. ros. Bd. [TM] relative error erreur relative relativer Fehler

99. Bd metody
ang. error of method franc. erreur de mthode

C
106. Cakowita zawarto substancji rozpuszczonych
ang. total dissolved solids, TDS franc. matires totales en solution, total des solides dissous niem. Summe der gelsten Inhaltsstoffe ros.

w mg C/dm3. Rozpuszczony wgiel organiczny DOC, Substancja organiczna.

[AM]

108. Cementacja
ang. franc. niem. ros. cementation cimentation Verkittung, Zementation

Oznaczany w chemii sanitarnej wskanik jakoci wody, okrelajcy cao substancji rozpuszczonych w wodzie. Niekiedy niesusznie jest utosamiany z mineralizacj wody lub nawet z such pozostaoci. Substancje stae rozpuszczone.
[AM]

107. Cakowity wgiel organiczny CWO

ang. franc. niem. ros. total organic carbon, TOC carbone organique total, COT gesamter organischer Kohlenstoff epoa

Proces hydrogeochemiczny zachodzcy podczas diagenezy osadu. Polega na wytrcaniu si z wd krcych w porach osadw i/lub ska substancji mineralnych spajajcych ziarna (c. wczesnodiagenetyczna) lub nawet na wypenieniu wytrcanymi substancjami caej przestrzeni midzyziarnowej (c. pnodiagenetyczna). Proces c. zmienia chemizm wd, z ktrych wytrca si cement (spoiwo ziarn), prowadzi te do ograniczenia wodoprzepuszczalnoci ska ( przewodno).
[AM]

Laboratoryjnie oznaczany wskanik zanieczyszczenia wd i ciekw substancjami organicznymi pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Obejmuje wszystkie zwizki wgla, zarwno rozpuszczone, jak i zawieszone w wodzie. Oznaczenie c.w.o. polega zwykle na utlenieniu wgla wystpujcego w substancjach organicznych do CO2, ktry oznacza si ilociowo. Badaniom poddaje si niefiltrowane prbki wody, stenie c.w.o. wyraa si

109. Chemiczna substancja wskanikowa

ang. franc. niem. ros. chemical tracer traceur chimique chemischer Markierungstoff

Substancja chemiczna naturalna lub celowo dodawana do wody, ktrej badanie stenia pozwala ledzi przepyw wody, dodatkowe dopywy itd. Ch.s.w. jest te niekiedy traktowana jako wskanik zanieczyszczenia wd podziemnych.
[AM]

33

110. Chemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT

110. Chemiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT

ang. franc. niem. ros. chemical oxygen demand, COD demande chimique en oxygne, DCO chemischer Sauerstoffbedarf, CSB ,

Umowny, laboratoryjnie oznaczany wskanik jakoci wody. Okrela ilo tlenu (w mg) pobran z utleniacza chemicznego (dwuchromianu lub nadmanganianu potasu) potrzebn do utlenienia zwizkw znajdujcych si w 1 dm3 wody. Podczas badania utlenianiu mog ulega zarwno zwizki ograniczne, jak i nieorganiczne. Wyniki oznacze metod dwuchromianow (do ktrej odnoszona jest zwykle nazwa ChZT) s 23-krotnie wysze ni uzyskane metod nadmanganianow, nazywan w Polsce utlenialnoci. W badaniach wd podziemnych oznacza si zwykle utlenialno, a w analizach ciekw i wd powierzchniowych oraz zanieczyszczonych wd podziemnych oznacza si ChZT. Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT, Utlenialno (wody).
[AM]

Pochodne chlorowcowe wglowodorw alifatycznych. Przykady: fluorotrjchlorometan (CFCl 3 F11), dwufluorodwuchlorometan (CF2Cl2F12), trjfluorochlorometan (CF3Cl F13). Oprcz zastosowa przemysowych (gazy chodnicze) f. s wykorzystywane jako antropogeniczne znaczniki bardzo modych wd podziemnych. Produkcja ich rozpoczta w 1955 r. rosa w przyblieniu wykadniczo do 1975 r. W taki sam sposb rosa zawarto f. w atmosferze. Bdc w pewnym stopniu rozpuszczalne w wodzie, przedostaj si one z wodami infiltracyjnymi do wd podziemnych. Wzrost stenia f. w wodzie bdzie w danym punkcie zmienia si odwrotnie do jej czasu przebywania w systemie. Po 1975 r. zaleno ta jest mniej wyrana. W badaniach hydrogeologicznych s gwnie wykorzystywane F11 i F12. Zwizki organiczne w wodach podziemnych.
[JD]

113. Chmura zanieczyszcze obok

ang. plume, contaminant plume franc. panache de contamination, p. de pollution, nuage de polluants niem. Schadstoffahne, Verschmutzungsfahne ros.

111. Chlorki
ang. franc. niem. ros. chlorides chlorures Chloride

1. Potocznie uywana nazwa jonw chlorkowych wystpujcych w wodach naturalnych. Woda chlorkowa, Jon chlorkowy Cl. 2. Sole kwasu solnego HCl w tym liczne mineray, np. halit.
[AM]

Zanieczyszczenie emitowane przez ognisko zanieczyszcze i rozprzestrzeniajce si w formie podobnej do chmury w strumieniu wd podziemnych (ryc. 14). Ognisko zanieczyszczenia wd podziemnych.
[SW]

114. Ciek (wodny)

ang. franc. niem. ros. watercourse, stream, current cours deau Wasserlauf

112. Chlorofluorowgle CFC freony (nazwa handl.)

ang. chlorofluorocarbons, halogenated aliphatic hydrocarbons franc. frons niem. Freonen ros.

Wody powierzchniowe znajdujce si w ruchu (rzeki, potoki, strumienie, kanay), pynce (przepywajce) korytem stale lub w cigu duszego czasu, w stosunku do wd podziemnych. C. moe by drenujcy, zasilajcy lub obojtny (neutralny) w stosunku do wd

34

118. Cinienie artezyjskie

x [m] 60

50 40

Cl
647 d

30 CTET
633 d

20

nia izotopowego. Wystpuj one najczciej w czsteczkach 1HD16O i 1H218O. Gwnym procesem, ktry prowadzi do powstawania c.w. w obiegu hydrologicznym, jest parowanie (czsteczki lekkie s lotniejsze, woda pozostajca w zbiorniku ulega wzgldnemu wzbogaceniu w izotopy cikie). W przypadku wd podziemnych jednym z procesw prowadzcych do powstawania c.w. jest wymiana izotopowa midzy wod a ska wodonon. Okrelenie c.w. stosowane jest przede wszystkim do wd sztucznie wzbogaconych w deuter, nie wystpujcych w naturze.
[JD]

10

PCE
633 d

117. Cinienie p
ang. franc. niem. ros.
30 y [m]

ognisko zanieczyszcze

-10 -10

pressure pression Druck

10

20

Ryc. 14. Chmury zanieczyszcze wd podziemnych po okoo 640 dniach migracji w funkcji odlegoci od ogniska zanieczyszcze [wg Roberts i in., 1986] Chmury tetrachloroetenu (PCE) i czterochlorku wgla (CTET) s opnione w porwnaniu do chlorkw (Cl) na skutek sorpcji (por. wspczynnik opnienia); izolinie stenia PCE i CTET wzrastaj co 0,1 g/dm3, poczwszy od zewntrznej (0,1 g/dm 3 ). Izolinie Cl wzrastaj co 5 mg/dm3 od zewntrznej (10 mg/dm3)

Fizyczna wielko skalarna charakteryzujca warto siy dziaajcej na jednostk powierzchni w kierunku do niej prostopadym ( c. dynamiczne, c. hydrostatyczne, c. geostatyczne). W oglnym przypadku cinienie wyznacza si jako granic:
p = lim
DS 0

DF DS

podziemnych. Wody pynce pod ziemi w kanaach krasowych nazywa si ciekami podziemnymi. Rzeka drenujca, Rzeka infiltrujca.
[AK]

gdzie: p cinienie [ML1T2], F sia normalna do powierzchni [LMT2], S pole powierzchni [L2].

Wymiar: [ML1T2]. Jednostki: N/m2, Pa.

[TM]

115. *Cieplica Wody termalne, rdo termalne 116. Cika woda

ang. franc. niem. ros. heavy water eau lourde schweres Wasser

118. Cinienie artezyjskie

ang. franc. niem. ros. artesian pressure, a. head pression artsienne, charge a. artesischer Druck, artesische Druckhhe

Woda wzbogacona w ciki izotop tlenu (18O) i wodoru ( deuter) w wyniku frakcjonowa-

Cinienie w warstwie wodononej ( wody podziemne naporowe) przykrytej utworami nieprzepuszczalnymi, wynikajce z rnicy wysokoci wystpowania zwierciada wody w obszarze zasilajcym zbiornik wd podziem-

35

119. Cinienie czstkowe

nych, spgu utworw napinajcych (nieprzepuszczalnych) oraz pooenia powierzchni terenu w miejscu wiercenia studni, powodujce wypyw wody ponad t powierzchni. Samowypyw, Zwierciado wd podziemnych.
[SK]

119. Cinienie czstkowe cinienie parcjalne

ang. franc. niem. ros. partial pressure pression partielle partieller Druck
Ryc. 15. Zasada pomiaru i sens fizyczny pojcia cinienia dynamicznego pd i hydrostatycznego ps w punkcie M warstwy wodononej 0-0 poziom odniesienia, 1 linia prdu o wysokoci pooenia z, 2 linia cinie piezometrycznych wyznaczajcych wysoko hydrauliczn jako: H = z + ps/ g, 3 linia cinie dynamicznych wyznaczajca sum: wysokoci pooenia z, wysokoci cinienia hydrostatycznego ps/g i wysokoci cinienia hydrodynamicznego pd/g = U2/2g (U prdko przepywu wody w przestrzeni porowej), czyli: HS = z + ps /g + pd /g . W warstwach wodononych U jest bardzo mae, std: U2/2g = pd /g 0, mona wic przyj, e sumaryczna wysoko hydrauliczna HS jest rwna wysokoci hydraulicznej H, zatem: H HS

Cinienie jednego z gazw w mieszaninie gazw. Dla gazu doskonaego jest to cinienie, jakie wywieraby dany skadnik mieszaniny gazw, gdyby sam wypenia przestrze, jak zajmuje mieszanina w danej temperaturze. Zgodnie z prawem Daltona cinienie mieszaniny gazw doskonaych jest sum c.cz. poszczeglnych skadnikw.
[JD]

120. Cinienie dynamiczne pd, Hd

ang. franc. niem. ros. dynamic pressure pression dynamique, p. de courant Strmungsdruck

Dodatkowe cinienie pd, uzupeniajce cinienie hydrostatyczne, wywierane na szkielet skalny przez wod lub inny pyn w ruchu. Jest rwne poowie iloczynu gstoci pynu i kwadratu prdkoci (pd = U2r/2) lub wyraone jako rwnowane wysokoci cinienia supa pynu Hd ponad poziom odniesienia: poowie ilorazu kwadratu prdkoci i przyspieszenia ziemskiego (Hd = U2/2g). W warstwach wodononych, w ktrych prdko wody jest bardzo maa, cinienie to (wzgldem cinienia hydrostatycznego) jest pomijalnie mae (ryc. 15). Wymiar: pd = [ML1T2] lub Hd = [L]. Jednostki: N/m2, Pa lub m.
[TM]

franc. pression gostatique, p. des roches, p. de terraines niem. geostatischer Druck, Gebirgsdruck, Gesteinsdruck ros.

Cinienie typu hydrostatycznego wynikajce z ciaru ska nadlegych. Cinienie hydrostatyczne. Wymiar: [ML1T2]. Jednostki: N/m2, Pa.
[TM]

122. Cinienie hydrostatyczne ps

ang. franc. niem. ros. hydrostatic pressure pression hydrostatique hydrostatischer Druck

121. Cinienie geostatyczne pg cinienie litostatyczne

ang. geostatic pressure, rock p., overburden p.

Cinienie wywierane przez pyn w spoczynku na otaczajce rodowisko, np. szkielet skalny.

36

128. Collinsa wykres

W warstwach wodononych, w ktrych prdko wody jest bardzo maa, a wic cinienie dynamiczne pd jest do pominicia, cinienie hydrostatyczne ps jest rwne cinieniu cakowitemu:
ps = p - pd p ( wysoko hydrauliczna)

niem. Lagerstttendruck ros.

C.h. moe by wyraone jako wysoko cinienia hydrostatycznego: Hs = ps/rg = ps/g. Wymiar: ps = [ML1T2] lub Hs = [L]. Jednostki: N/m , Pa lub m (ryc. 15).
[TM]
2

Cinienie mediw znajdujcych si w gbokich poziomach zbiornikowych, zblione do cinienia hydrostatycznego ps; jest ono rwne cinieniu wywieranemu przez sup wody sonej o wysokoci mierzonej od gbokoci zalegania poziomu w otworze wiertniczym do powierzchni terenu. Wymiar: [ML1T2] lub [L]. Jednostki: N/m2, Pa lub m.
[AR]

123. Cinienie osmotyczne

ang. franc. niem. ros. osmotic pressure pression osmotique osmotischer Druck

127. Cinienie zoowe anomalne (naft.)

ang. abnormal formation pressure, abnormal reservoir p. franc. pression de gisement anomale, p. de rservoir anomale niem. anomal hoher Lagerstttendruck ros.

Cinienie powstajce na granicy roztworu i czystego rozpuszczalnika lub dwch roztworw o rnym steniu przedzielonych bon pprzepuszczaln. C.o. jest skierowane od roztworu o steniu mniejszym do roztworu o steniu wikszym, w wyniku przenikania rozpuszczalnika do roztworu o wikszym steniu i proporcjonalne do rnicy ste obu roztworw.
[JD]

Cinienie zbiorowiska wody wgbnej wysze od cinienia hydrostatycznego; za doln granic tego cinienia przyjmuje si na og wielko gradientu p = 0,117 MPa/10 m (1,2 kG/cm2/10 m), jako grn naley przyj teoretyczn warto gradientu geostatycznego wynoszc 0,225 MPa/10 m (2,3 kG/cm2/10 m). Wymiar: [ML1T2]. Jednostki: N/m2, Pa.
[AR]

124. Cinienie piezometryczne Piezometr 125. Cinienie subartezyjskie

ang. subartesian pressure, s. head franc. pression subartsienne, charge s. niem. subartesischer Druck, subartesische Druckhhe ros.

128. Collinsa wykres

ang. franc. niem. ros. Collins diagram diagramme de Collins Collins-Diagramm a

Cinienie wody podziemnej w warstwie o zwierciadle napitym powodujce podniesienie si zwierciada wody po odwierceniu studni, nie osigajce powierzchni terenu. Cinienie artezyjskie.
[SK]

126. Cinienie zoowe (naft.)

ang. formation pressure, reservoir p. franc. pression de gisement, p. de rservoir

Kolumnowy wykres chemizmu wd podziemnych. Wykrela si dwie pionowe kolumny: w pierwszej odwzorowuje si stenia anionw, a w drugiej kationw (w mval/dm3). Metoda prosta, dosy szybka, atwo czytelna. Wykorzystywana niekiedy w kartografii hydrogeochemicznej (ryc. 16). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd.
[AM]

37

129. Cranka-Nicholsona schemat

130. Cyjanki CN
ang. franc. niem. ros. cyanides cyanures Zyanide

1. Toksyczne aniony o waciwociach ligandw, tworzce zwizki kompleksowe z wieloma metalami: bardzo stabilne z elazem i kobaltem, mniej stabilne z kadmem, cynkiem, miedzi i niklem. Z reguy zwizane z zanieczyszczeniem wd podziemnych dopywem ciekw z galwanizerni, koksowni, gazowni lub innych zakadw przemysu chemicznego i metalurgicznego. Jest to jon wyjtkowo trway i stabilny w rnych warunkach.
Ryc. 16. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Collinsa

2. Sole cyjanowodoru.
[AM]

131. Cykl krenia wody Obieg wody 129. Cranka-Nicholsona schemat

ang. franc. niem. ros. Crank-Nicholson procedure mthode de Crank-Nicholson Crank-Nicholson-Lsungsschema - , -

132. Cykl pompowania badawczego

ang. franc. niem. ros. cycle of pumping test cycle de pompage dessai Pumpversuchzyklus

Aproksymacja rnicowa rwnania filtracji nieustalonej ( ruch nieustalony) polegajca na obliczaniu wartoci ilorazu rnicowego DH/Dt w punkcie czasowym porednim midzy pocztkiem a kocem kroku czasowego. Rwnanie rnicowe ma posta:
H i -1, j - 2H i, j + H i +1, j H i, j -1 - 2H i, j + H i, j +1 Q + + (Dx) 2 (Dy) 2
* * H * - 2H i* H * - 2H i* , j + H i +1, j , j + H i , j +1 + + (1 - Q) i -1, j + i , j -1 2 2 (Dx) (Dy) * Qi, j S i, j H i, j - H i, j + = DxDy Dt Ti, j Ti, j

gdzie: Q liczba z przedziau (0, 1). Metoda jest bezwarunkowo zbiena, gdy Q naley do przedziau (0, 0,5). W C-N.s. przyjmuje si Q = 0,5. Pozostae objanienia symboli schemat jawny (explicite), schemat uwikany (implicite). [MR]

Cig nastpujcych po sobie w okrelonej kolejnoci faz pompowania badawczego w czasie t, obejmuje zwykle faz pompowania oczyszczajcego (wstpnego), trzy fazy pompowania badawczego (pomiarowego) oraz trzy fazy wznoszenia, wzniosu zwierciada wody podziemnej. Jeli c.p.b. przebiega bez przerw, co czsto ma miejsce, mamy tylko jedn faz wznoszenia. Fazy w c.p.b. obejmuj okresy pompowania przy staej wydajnoci (Q1, Q2...) i przy staej depresji (s1, s2...) (ryc. 17). Stjka w pompowaniu, wierceniu, Pompowanie badawcze.
[AK]

133. Czas odnawiania zasobw

ang. franc. niem. ros. time of resources renewal temps du renouvellement des ressources Erneuerungszeit der Vorrte

38

136. Czynniki formujce skad chemiczny wd kopalnianych

t S1 S2 S Q Q1 Q2 S3 Q3 S4 Q4

nej lub odwrotnie, liczbowo rwny kwadratowemu pierwiastkowi z iloczynu przewodnoci warstwy wodononej T i ilorazu miszoci warstwy sabo przepuszczalnej m przez wspczynnik filtracji pionowej tej warstwy k:
m' B = T k'

prba studni

prba parametryczna

Wymiar: [L]. Jednostka: m.

[TM]

Ryc. 17. Przebieg pompowania badawczego, charakterystyka studni

Czas potrzebny do uzupenienia zasobw wd podziemnych do stanu pierwotnego po ich uszczupleniu na skutek eksploatacji. C.o.z. zaley od warunkw klimatycznych, warunkw zasilania oraz parametrw hydrogeologicznych utworw wodononych i ich nadkadu, a take od stopnia uszczuplenia zasobw.
[SK]

136. Czynniki formujce skad chemiczny wd kopalnianych

ang. factors forming mine waters chemistry franc. facteurs determinant le chimisme des eaux de mines niem. Bergwerkswsserchemismus beinflssende Faktoren ros.

134. Czas przebywania wody w systemie RT

ang. franc. niem. ros. residence time, RT temps de sjour Verweilzeit o

redni czas dopywu czsteczki wody od powierzchni terenu do danego punktu w systemie (warstwie wodononej). Linia czca punkty o jednakowym czasie dopywu to izochrona. Wymiar: [T]. Jednostki: d, a.
[TM]

135. Czynnik przesczania B

ang. franc. niem. ros. leakage factor facteur de drainance Sickerfaktor

Parametr wyraajcy natenie przesczania z warstwy wodononej do sabo przepuszczal-

Skad chemiczny wd kopalnianych ksztatuj dwie podstawowe grupy czynnikw: budowa geologiczna oraz dziaalno grnicza. Rozpatrujc czynniki geologiczne naley uwzgldni przede wszystkim te, ktre okrelaj ukad hydrogeologiczny eksploatowanych z. S to: budowa strukturalna oraz stopie zaangaowania tektonicznego grotworu, jak rwnie wyksztacenie litologiczne, miszo i przepuszczalno serii zoowej i jej nadkadu. Czynniki te maj wpyw na ksztatowanie si wizi hydraulicznej midzy poziomami wodononymi wystpujcymi w utworach nadkadu i w serii zoowej oraz midzy tymi ostatnimi a wodami powierzchniowymi. Wpywaj rwnie na intensywno zasilania drenowanych poziomw wodononych serii zoowej ( zasilanie wd podziemnych). Do grupy czynnikw grniczych naley zaliczy: metod eksploatacji grniczej, czas, rozmiar i gboko eksploatacji oraz zasig i intensywno drenau grniczego. Istotny wpyw na ksztatowanie si chemizmu wd kopalnianych moe mie rwnie skadowanie odpadw, gwnie poeksploatacyjnych, na po39

137. Czynniki ksztatujce warunki hydrogeologiczne w basenach sedymentacyjnych

wierzchni terenu, jak rwnie wprowadzanie do wyrobisk grniczych odpadw i wd technologicznych.

[AR]

ralnego i antropogenicznego systemw wodononych. Zasilanie wd podziemnych, Drena wd podziemnych.

[AR]

137. Czynniki ksztatujce warunki hydrogeologiczne w basenach sedymentacyjnych

factors controlling groundwater conditions in sedimentary basins franc. facteurs determinant les conditions hydrogologiques des bassins sedimentaires niem. formende Faktoren der hydrogeologischen Bedingungen in Sedimentationsbecken ros . ang.

138. Czynniki ochrony wd podziemnych

ang. factors of groundwater protection franc. facteurs de protection des eaux souterraines niem. Grundwasserschutzfaktoren ros.

Warunki hydrogeologiczne basenw sedymentacyjnych s ksztatowane gwnie przez takie czynniki, jak: budowa strukturalna, wyksztacenie litologiczne ska i stopie ich diagenezy oraz warunki zasilania i drenau natu-

Dziaania podejmowane dla ilociowej i jakociowej ochrony wd podziemnych. Wyrnia si czynniki pasywne, zachowawcze (zakazy) i aktywne (dziaania, nakazy). Wrd czynnikw aktywnych s stosowane: prawno-administracyjno-ekonomiczne (prawo, przepisy, pozwolenia, opaty i kary), przyrodnicze (planowanie przestrzenne, bilans wodnogospodarczy, zabiegi agrotechniczne i hydrotechniczne) i techniczne (zmiany technologii wytwrczych dla minimalizacji iloci ciekw i odpadw, nowe technologie oczyszczania i ochrony, monitoring).
[AS]

D
139. Darcy D
ang. franc. niem. ros. darcy darcy Darcy

140. Darcyego prawo

ang. franc. niem. ros. Darcys law loi de Darcy Darcy-Gesetz

Jednostka przepuszczalnoci (wewntrznej) zdefiniowana w USA i stosowana w hydrodynamice naftowej (pyny niejednorodne): darcy jest przepuszczalnoci warstwy, przez ktr pyn majcy lepko 1 centypuaza przemieszcza si z nateniem 1 cm3/s przez przekrj 1 cm2 pod wpywem gradientu cinienia wynoszcego 1 atmosfer, pod warunkiem e ruch nie jest turbulentny, cilej: podlega liniowemu prawu Darcyego. W sensie fizycznym oznacza to w przyblieniu przekrj kapilary o dugoci 1 cm, przez ktr w podanych warunkach przepynie taka sama ilo pynu jak przez prbk skay o przekroju 1 cm2. Wymiar: 1 D = [L2]. Jednostki:1 D = 1 da = 9,87109 cm2 = 9,871013 m2. Jest to jednostka bardzo dua, std stosuje si jednostk tysic razy mniejsz milidarcy: 1 mD = 0,001 D. Dla wody w temperaturze 20oC (h = 1 cP): 1da odpowiada k = 9,6127106 m/s. Odpowiednia do darcy jednostka w ukadzie SI jest nazywana darce i oznaczana jako de: 1 de = 11012 m2.
[TM]

Liniowe dowiadczalne prawo filtracji wyraajce proporcjonalno prdkoci filtracji do spadku hydraulicznego. D.p. wyraa si wzorem:
v = kI gdzie: v prdko filtracji [LT-1], k wspczynnik filtracji [LT-1], I spadek hydrauliczny [1] wyraajcy si wzorem: I = DH/s gdzie: H wysoko hydrauliczna [L], s droga filtracji [L].

W zapisie rniczkowym D.p. ma posta:

v = - k (H / s)

Znak minus oznacza, e dodatniemu przyrostowi drogi filtracji odpowiada ujemny przyrost wysokoci hydraulicznej.
[MR]

141. Datowanie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater dating datation des eaux souterraines Grundwasserdatierung

41

142. Daviesa rwnanie

Potoczny i mao cisy termin dotyczcy okrelania czasu przebywania wody w systemie wodononym, a wic jej wieku. Rzeczywiste d.w.p. moliwe jest jedynie za pomoc trytu wchodzcego w skad czsteczki wody. Inne metody d.w.p. mog da jedynie wyniki mniej lub bardziej przyblione. Stosowane s inne radioinuklidy wystpujce w rodowisku naturalnym, jak: 14C, 32Si, 36Cl, 39Ar, 81Kr, trwae izotopy tlenu i wodoru (pozwalajce niekiedy okreli okres klimatyczny, w ktrym nastpowaa infiltracja) oraz niektre antropogeniczne zwizki organiczne. Chlorofluorowgle CFC, Wiek wody podziemnej.
[JD]

ci zi A, B ao

stenie jonu i-tego [ML3], adunek elektryczny jonu i-tego, stae zalene od temperatury i cinienia, promie jonu uwodnionego [].

Przy sile jonowej roztworu I > 0,1 stosuje si rozszerzon posta D.-H.r.:
log g i = - Azi2 I + bI 1 + Bao I

gdzie: b warto obliczona (jedynie dla jonw gwnych). [JD]

144. Deficyt, niedobr wd podziemnych

ang. groundwater deficiency, g. shortage franc. dficience deau souterraine, manque deau s. niem. Grundwassermangel, Grundwasserdefizit ros.

142. Daviesa rwnanie

ang. franc. niem. ros. Davies equation quation de Davies Davies-Gleichung

Modyfikacja rwnania Debyea-Hckela stosowana do obliczania wspczynnika aktywnoci g jonw pierwiastkw ladowych w roztworach o sile jonowej I < 0,5:
log g = - Azi2 I - 0,31 1+ I

Objanienia symboli Debyea-Hckela rwnanie.

[JD]

Przyjmuje si umownie, e d.w.p. wystpuje, gdy zasoby dyspozycyjne (np. wyraone moduem odpywu podziemnego) s znacznie mniejsze ni rednie np. na terenie kraju deficyt naturalny, lub gdy stopie wykorzystania zasobw jest tak wysoki, e rezerwy s mniejsze ni 25% deficyt sztuczny. Na tej podstawie mona wydzieli obszary d.w.p.
[AK]

143. Debyea-Hckela rwnanie

ang. franc. niem. ros. Debye-Hckel equation quation de Debye-Hckel Debye-Hckel-Gleichung -

145. Deficyt nasycenia deficyt saturacji

ang. franc. niem. ros. saturation deficit dficit de saturation Saturationsdefizit, Sttigungsdefizit , .

Wzr na obliczenie wspczynnika aktywnoci jonw w roztworze. Gdy sia jonowa roztworu I < 0, wwczas:
log g i = - Azi2 I 1 + Bao I

Rnica midzy porowatoci otwart ( porowato) a aktualn wzgldn zawartoci wody; odpowiada wic wzgldnemu nasyceniu faz gazow.
[TM]

146. Deficyt odpywu D

ang. franc. niem. ros. runoff deficit dficit dcoulement Abflussdefizit

gdzie: wspczynnik aktywnoci jonu i [1], gi I sia jonowa roztworu [1]:

2 I = 0,5 (cz i i )

42

151. Dekolmatacja (przewodu krasowego)

Rnica midzy redni wieloletni wysokoci opadw atmosferycznych na jakim obszarze a rednim wieloletnim odpywem z tego obszaru [Pazdro, Kozerski, 1990]. Znajomo deficytu odpywu pozwala obliczy z rwnania Pencka-Oppokowa ( bilans wodny) przyblion warto rzeczywistego parowania terenowego. Przykadowo, obliczenie deficytu odpywu D empirycznym wzorem Turca:
D= P 0,9 + P2 L2

ang. degradation of groundwater franc. dgradation des eaux souterraines niem. Grundwasserverunreinigung, Grundwasserdegradation ros.

gdzie: P opad roczny [L], L 320 + 25 t + 0,05 t3, t rednia temperatura roczna [oC].

Wymiar: [L]. Jednostki: mm, m.

[TB]

147. Deficyt retencji

ang. franc. niem. ros. retention deficit dficit de rtention Rckhaltungsdefizit, Retentionsdefizit

W hydrogeologii degradacja jest rozumiana jako obnienie naturalnej jakoci i iloci wody podziemnej spowodowane czynnikami geogenicznymi lub antropogenicznymi. Przyczyn degradacji wd podziemnych jest ich skaenie (zanieczyszczenie) spowodowane przenikaniem substancji zanieczyszczajcych z powierzchni, wd powierzchniowych lub innych warstw, przeeksploatowaniem zasobw, nadmiernym zdepresjonowaniem lokalnym lub regionalnym. Degradacja jakociowa polega na mechanicznym (zawiesina), chemicznym lub biologiczno-organicznym (bakterie, wirusy, organizmy ywe, substancje organiczne i produkty ich rozpadu) zanieczyszczeniu wd. Degradacja ilociowa prowadzi do zuboenia wd podziemnych. Skaenie wd podziemnych.
[AS]

150. Dehydratacja odszczepienie czstek wody

ang. franc. niem. ros. dehydration dshydratation Dehydrierung, Dehydratation ,

Rnica midzy potencjaln retencj (pojemnoci wodn) a aktualnym stopniem nasycenia warstwy wodononej.
[SK]

148. Deficyt tlenowy

ang. franc. niem. ros. oxygen deficit dficit en oxygne Sauerstoffdefizit

Pojcie szeroko stosowane w naukach przyrodniczych. W hydrogeologii: 1. Proces zachodzcy m.in. w wodach podziemnych, polegajcy na odszczepieniu od jonw lub rozpuszczonych czsteczek dipoli wody. D. zachodzi np. przy wzrocie mineralizacji wd podziemnych, jest procesem przeciwstawnym do hydratacji. 2. Pojcie d. jest rwnie uywane do okrelenia procesu odczania czsteczek wody od uprzednio uwodnionych mineraw, w wyniku czego mog si tworzy wody dehydratacyjne.
[AM]

Rnica midzy rzeczywistym steniem tlenu rozpuszczonego w wodzie a steniem w stanie nasycenia w wystpujcych warunkach termodynamicznych ( nasycenie tlenem). Pojcie wykorzystywane przy charakterystykach wd powierzchniowych i pytko wystpujcych wodach podziemnych.
[AM]

149. Degradacja wd podziemnych obnienie jakoci w.p., zanieczyszczenie w.p., *skaenie w.p.

151. Dekolmatacja (przewodu krasowego)

ang. declogging

43

152. Denitryfikacja

franc. dbourrage niem. Dbourrage ros.

ros.

Przyrost depresji na jednostkowy przyrost natenia pompowania (wydatku Q) studni:

sp = Ds/DQ

Usunicie (z reguy nage) materiau wypeniajcego np. przewd krasowy w wyniku zmiany panujcego w nim cinienia.
[JD]

Wymiar: [L T]. Jednostki: h/m2 = mh/m3.

Depresja zwierciada wody, Depresja

152. Denitryfikacja
ang. franc. niem. ros. denitrification dnitrification Denitrifizierung, Denitrifikation

jednostkowa.
[TM]

Proces przebiegajcy powszechnie w przyrodzie, polegajcy na przeprowadzaniu, najczciej na drodze mikrobiologicznej, redukcji utlenionych form azotu do azotu czsteczkowego (d. czciowa) lub do amoniaku (d. cakowita). W wodach powierzchniowych i podziemnych d. przebiega w warunkach redukcyjnych, najczciej pod wpywem bakterii denitryfikacyjnych (denitryfikujcych), sporadycznie odbywa si pozabiologicznie. Proces d. jest wykorzystywany w praktyce do usuwania azotanw przy uzdatnianiu wody w warstwie wodononej. Azot, Amonifikacja.
[AM]

155. Depresja jednostkowa regionalna Depresja zwierciada wody 156. Depresja regionalna Depresja zwierciada wody 157. Depresja zwierciada wody depresja s
ang. franc. niem. ros. drawdown, depression rabattement, dpression Absenkung, Wasserspiegelvertiefung ,

153. Depresja jednostkowa so

ang. franc. niem. ros. specific drawdown rabattement spcifique spezifische Absenkung

Obnienie, wgbienie w powierzchni zwierciada wody podziemnej wywoane pompowaniem lub wymuszone obnieniem stanw wody na granicach warstwy, parowaniem itp. ( depresja jednostkowa, depresja jednostkowa przyrostowa). D. wyraa si rnic stanw zwierciada statycznego i zwierciada dynamicznego ( zwierciado wd podziemnych). D. regionalna to rednia wielko obnienia statycznego zwierciada wody podziemnej w obrbie jednostki hydrogeologicznej, powstaego pod wpywem eksploatacji wody podziemnej za pomoc wikszej liczby uj (bez uwzgldniania depresji w samych ujciach studniach); wywoana cznym wydobyciem wody w iloci 1000 m3/dob nosi nazw d. regionalnej jednostkowej. D. wypadkowa obnienie statycznego zwierciada wody powstae wskutek interferencji lejw depresji studzien wspdziaajcych. W zalenoci od wielkoci zmian d.z.w. w trakcie eksploatacji wody podziemnej depre-

Warto depresji przypadajca na jednostkowe natenie pompowania (wydatku Q) studni:

so = s/Q

Wymiar: [L T]. Jednostka: h/m2 = mh/m3.

Depresja zwierciada wody, Depresja

jednostkowa przyrostowa.
[TM]

154. Depresja jednostkowa przyrostowa sp

ang. specific incremental drawdown franc. rabattement spcifique incrmentiel niem. spezifisches Absenkungsdekrement

44

163. Dihydrol

sja moe by d. ustalon, czyli sta w czasie wydobywania wody, i d. nieustalon, tj. ulegajc zmianom w trakcie jej eksploatacji. D. rzeczywista to obnienie na zewntrznej cianie otworu hydrogeologicznego (studni) mierzone w przylegym piezometrze, podczas gdy w samym otworze hydrogeologicznym (studni) obserwujemy depresj (d. pozorna) powikszon o zeskok ( efekt przycienny). D. obliczeniow jest d. rzeczywista, wyznaczana najczciej przez odjcie wartoci efektu przyciennego (zeskoku, bdcego wyrazem strat hydraulicznych na filtrze) od wartoci depresji w studni pompowanej (d. pozornej). Wymiar: [L]. Jednostka: m.
[AK, TM]

160. Detergent mikki

ang. franc. niem. ros. soft detergent dtergent doux weiches Detergent

Detergent podatny na biodegradacj, nietrway w naturalnym rodowisku, podlegajcy rozkadowi przy samooczyszczaniu si wd podziemnych oraz w procesach biologicznego oczyszczania ciekw. Detergent twardy, Substancja powierzchniowo czynna.
[AM]

161. Detergent twardy

ang. franc. niem. ros. hard detergent dtergent dur hartes Detergent

158. Desorpcja
ang. franc. niem. ros. desorption dsorption Desorption

Detergent odporny na biodegradacj, b. trway w naturalnym rodowisku, nie podlegajcy rozkadowi w procesie biologicznego oczyszczania ciekw ani samooczyszczania si wd podziemnych. Detergent mikki, Substancja powierzchniowo czynna.
[AM]

Podstawowy proces fizykochemiczny zachodzcy w ukadzie woda podziemnaskaa i decydujcy o chemizmie wd. Proces odwrotny do adsorpcji, polegajcy na odczeniu od adsorbentw uprzednio zaadsorbowanych czsteczek ( adsorbatw) i wzbogaceniu nimi krcych wd podziemnych. Wymiana jonowa.
[AM]

162. Deuter D
ang. franc. niem. ros. deuterium deuterium Deuterium

Stabilny izotop wodoru o liczbie masowej A = 2; stanowi rednio 0,0156% skadu izotopowego wodoru, podczas gdy 1H stanowi 99,9844%.
[JD]

159. Desulfatyzacja
ang. franc. niem. ros. sulphate removal dsulfatation Desulfatation

163. Dihydrol
ang. franc. niem. ros. dihydrol dihydrole Dihydrol

Procesy hydrogeochemiczne prowadzce do usuwania siarczanw z wd podziemnych. D. moe polega np. na wytrcaniu siarczanw z wody lub na biochemicznej redukcji siarczanw.
[AM]

Najprostsza asocjacja czsteczek wody o wzorze (H2O)2 wystpujca szczeglnie obficie w temperaturze 4oC (59% czsteczek), podczas gdy udzia czsteczek pojedynczych (monohydrol H2O) wynosi 20%, a potrjnych (tri-

45

164. Dirichleta warunek brzegowy

hydrol (H2O)3) 21%. W niszych temperaturach wiksz rol odgrywaj czsteczki wyej spolimeryzowane (przy temp. 0oC heksahydrol (H2O)6, poniej 0oC oktohydrol (H2O)8).
[JD]

164. Dirichleta warunek brzegowy (I rodzaju)

ang. head boundary condition franc. condition limite de potentiel niem. Randbedingung der stndigen Druckhhe ros.

Zadana warto funkcji w okrelonych punktach obszaru. W modelach filtracji wd podziemnych jest to warto wysokoci hydraulicznej w okrelonych punktach (np. wzdu brzegu modelowanego obszaru filtracji).
[MR]

165. Dokadno (pomiaru)

ang. accuracy of measurement, measurement precision, m. exactitude franc. prcision de mesure, exactitude de m. niem. Megenauigkeit ros. ()

nych, inwestycji hydrotechnicznych, grniczych, budowlanych, komunikacyjnych itp). Wedug Prawa geologicznego i grniczego z 1994 r. d.h. to opracowanie wykonywane w celu:ustalania zasobw wd podziemnych; okrelania warunkw hydrogeologicznych w zwizku z wydobywaniem kopalin, wtaczaniem wd do grotworu; projektowaniem odwodnie, nawodnie oraz inwestycji mogcych zanieczyci wody podziemne; magazynowaniem i skadowaniem substancji lub odpadw; ustanawianiem stref (obszarw) ochronnych zbiornikw wd podziemnych. D.h. obejmuje cz analityczn, zestawienie wynikw bada i pomiarw terenowych, ich interpretacj (wykresy, mapy, przekroje), take praktyczne wnioski. Zawiera czci: 1) tabelaryczn z wynikami bada i pomiarw, 2) graficzn wykresy, mapy i przekroje, 3) tekstow, stanowic poszerzone objanienie czci tabelarycznej i graficznej z analiz wynikw, 4) wnioskow. D.h. opracowuje si w zunifikowanej formie zgodnie z obowizujcymi normami i instrukcjami.
[AK]

Stopie zgodnoci midzy wynikiem pomiaru a wartoci prawdziw. W hydrogeochemii pojcie stosowane np. przy ocenie metody analitycznej. Oznacza zgodno wynikw uzyskiwanych dan metod a wartoci prawdziw (lub przyjt za prawdziw). D. przy ocenie zbioru wynikw pomiarw (analiz) dotyczy kombinacji bdw przypadkowych i systematycznych.
[TM]

167. Dokumentacja hydrogeologiczna zoa

ang. hydrogeologic report concerning a mineral deposit franc. rapport sur les conditions hydrogologiques dun gisement niem. hydrogeologische Dokumentation einer Lagersttte ros.

166. Dokumentacja hydrogeologiczna

ang. hydrogeological report franc. documentation hydrogologique, rapport h. niem. hydrogeologische Dokumentation, h. Unterlage, hydrogeologischer Bericht ros.

Zbir dokumentw przedstawiajcych wyniki bada warunkw hydrogeologicznych okrelonego obszaru dla okrelonych celw praktycznych (projektowanie uj wd podziem46

D.h.z. stanowi cz skadow dokumentacji geologicznej zoa. Sporzdzona jest w formie opisowej i graficznej. Obejmuje wyniki zaprojektowanych bada i ich interpretacj. Cz tekstowa d.h.z. zawiera opis morfologii i hydrografii terenu oraz charakterystyk zbiornikw wd powierzchniowych, opis warunkw hydrogeologicznych obszaru bada zoa, wstpn prognoz dopyww do wyrobisk projektowanej kopalni, okrelenie przewidywanych szkd grniczych hydro-

173. Drena ochronny skarp

geologicznych oraz moliwoci zaopatrzenia w wod pitn i przemysow zakadw grniczych i obiektw towarzyszcych oraz rejonw, w ktrych powstay szkody wodne, a take propozycje dotyczce sposobu odwadniania zoa oraz wykonania dalszych bada i obserwacji hydrogeologicznych. Cz graficzna zawiera mapy i przekroje hydrogeologiczne ilustrujce warunki hydrogeologiczne obszaru bada zoa.
[AR]

170. Dopyw do kopalni

ang. franc. niem. ros. mine-water inflow venue deau dans une mine Grubenwasserzufluss

168. Dolomityzacja
ang. franc. niem. ros. dolomitisation dolomitisation Dolomitisierung

Potoczne okrelenie natenia dopywu wody do kopalni. Natenie dopywu nie jest stae w czasie, w zwizku z czym rozrnia si dopyw chwilowy, okrelony w chwili pomiaru, oraz dopyw redni, obliczany dla okrelonego przedziau czasu jako rednia arytmetyczna nate dopywu waona czasem ich trwania. Zawodnienie kopalni.
[MR]

171. Dren
ang. franc. niem. ros. drain drain Drn

Proces hydrogeochemiczny mogcy zachodzi w trakcie sedymentacji (d. syngenetyczna), diagenezy (d. diagenetyczna) bd po uformowaniu skay (d. epigenetyczna). Polega na przemianie kalcytu w dolomit, prowadzi wic do przemiany osadw lub ska wapiennych w dolomityczne. Rwnoczenie z tymi zmianami zachodz przemiany chemiczne wd podziemnych polegajce na zuboeniu w jony magnezu a wzbogaceniu w jony wapnia. W procesach d. bior udzia wody wysokozmineralizowane, zwaszcza o znacznym steniu jonw magnezu.
[AM]

Rw otwarty i sczek (rurka perforowana), ktrymi przy niewielkich spadkach s zbierane i odprowadzane pytkie wody podziemne. D. stosuje si najczciej w celu obnienia zwierciada wd podziemnych na terenach uytkw rolnych. Drena rolniczy, Drena ochronny skarp, Ujcie drenaowe.
[AK]

172. Dren krasowy

ang. franc. niem. ros. karstic drain conduit karstique Karstschlauch

169. Dopyw
ang. franc. niem. ros. inflow affluent, venue deau, dbit entrant Zufluss

1. Zjawisko dopywu wody np. do studni, do kopalni. 2. Skadowa przychodowa (dodatnia) w obiegu, w bilansie wodnym jednostki, obszaru lub obiektu, np. dopyw do zbiornika wd podziemnych, do kopalni, do studni, podziemny do rzeki. Ruch wody podziemnej.
[AK]

Gwny kana krasowy prowadzcy wody w krasowym poziomie wodononym. Czasami termin ten jest rwnie uywany w odniesieniu do kanau krasowego zasilajcego rdo. Kanay krasowe.
[AR]

173. Drena ochronny skarp drena ochronny zboczy

ang. protective drainage of slopes franc. drainage protecteur des pentes, d. p. des escarpes

47

174. Drena poprzez kanalizacj

c1

Ryc. 18. Przykady drenaowego zabezpieczenia skarp [czciowo wg Wieczysty, 1982] a, b pryzma obciajca, odgrywajca take rol filtra odwrotnego (a z drenem, b z rowem), c drena na caej wysokoci skarpy, c1 widok od czoa

niem. Schutzdrnung der Bschungen ros.

Odwodnienie skarp wykonane gwnie u ich podna w celu zapewnienia statecznoci (ryc. 18).
[AK]

franc. drainage agricole niem. landwirtschaftliche Drnung ros.

174. Drena poprzez kanalizacj

ang. drainage through the sewage system franc. drainage par la canalisation niem. Grundwasserdrnung durch die Kanalisation ros.

Obnianie zwierciada wody w celu polepszenia warunkw do upraw rolnych. D.r. naley do wodnych melioracji rolniczych, jego niewaciwe stosowanie prowadzi do pogorszenia si bilansu wodnego gleb. Dren.
[AK]

176. Drena rozsczajcy cieki

ang. franc. niem. ros. infiltration of waste water by drain recharge des gouts par drains Versickerung der Abwsser mit Drnen

Przechwytywanie przez sie kanalizacyjn (zwaszcza nieszczeln) ( system kanalizacji) wd przesczajcych si przez stref aeracji, a wd w strefie saturacji w przypadku spitrzenia wd podziemnych (ryc. 19).
[AK]
a b

Ukad drenw zakadanych w strefie aeracji, sucy np. w piaskach i piaskach gliniastych do biologicznego oczyszczania niewielkiej iloci ciekw. Zwierciado wd podziemnych powinno lee na gbokoci co najmniej 23 m (ryc. 20).
[AK]

177. Drena wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater discharge, g. drainage drainage des eaux souterraines Grundwasserdrnage

Ryc. 19. Przykady drenau przy swobodnym (a) i naporowym (b) zwierciadle wody w czasie spitrzenia wd podziemnych [wg Wieczysty, 1982]

175. Drena rolniczy drenowanie rolnicze

ang. agricultural drainage

Wypyw wd podziemnych z poziomu wodononego na skutek procesw naturalnych (przez rdo, silnie spkane strefy dyslokacyjne, doliny rzeczne i cieki wd powierzchniowych, wody stojce) lub wywoanych sztucznie (ujcia wd podziemnych, odwad-

48

181. Dwutlenek wgla agresywny

c b a c

niem. Dupuit-Schema eines ungespannten Grundwasserleiters ros.

Model jednorodnej (k = const) warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym i paskim, poziomym spgu. W modelu przyjmuje si poziomy ukad linii prdu (zgodnie z poziomym dnem), tj. uznaje si za moliwe pominicie skadowych pionowych wektora prdkoci filtracji (tzw. hipoteza Dupuita ryc. 21). Model jest speniony tym lepiej, im zwierciado jest bardziej paskie i poziome (z dala od uj i innych granic wymuszajcych).
[TM]

Ryc. 20. Schemat drenw rozsczajcych [wg Wieczysty, 1982] a rurocig odprowadzajcy cieki, b d gnilny, c dreny

180. Dwutlenek wgla CO2 ditlenek wgla

ang. franc. niem. ros. carbon dioxide bioxyde de carbone, gaz carbonique Kohlendioxyd ,

nianie kopal i gbokich wykopw, inne). Rodzajem d.w.p. jest take parowanie ze strefy saturacji. Baza drenau wd podziemnych, Obszar drenau.
[SK]

178. Droga migracji

ang. franc. niem. ros. migration pathway voie de migration Migrationsweg

Droga przemieszczania si substancji zanieczyszczajcych od ogniska zanieczyszczenia do punktu poboru wd podziemnych lub bazy (strefy) drenau. Obejmuje: przesczanie przez stref aeracji, wnikanie do strefy saturacji i mieszanie si z naturalnymi wodami podziemnymi oraz przemieszczanie si zanieczyszcze w strumieniu wd podziemnych.
[AS]

Gaz dobrze rozpuszczalny w wodach naturalnych, powszechnie wystpujcy w wodach podziemnych, decydujcy o stanie rwnowagi wglanowej. Cz rozpuszczonego w wodzie CO2 wystpuje w postaci niespolaryzowanych czsteczek, cz reaguje z wod i przechodzi w kwas wglowy, ktry moe dysocjowa na jony H+, jony wodorowglanowe 2HCO3 i jony wglanowe CO 3 (w zdecydowanie mniejszej iloci). Wystpujcy w wodach podziemnych CO2 moe by pochodzenia atmosferycznego, glebowego, biologicznego, wulkanicznego, metamorficznego, geochemicznego, jak rwnie antropogenicznego. Dwutlenek wgla zrwnowaony, Dwutlenek wgla agresywny, Szczawa.
[AM]

181. Dwutlenek wgla agresywny ditlenek wgla agresywny, CO2 agresywny

ang. franc. niem. ros. aggressive carbon dioxide gaz carbonique agressif aggressive Kohlensure

179. Dupuita schemat (warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym)

ang. Dupuits scheme of a free aquifer franc. schma de Dupuit dune nappe aquifre libre

49

182. Dwutlenek wgla oglny

Ryc. 21. Dopyw do studni w warstwie o zwierciadle swobodnym: wedug schematu Dupuita (a) oraz w warunkach rzeczywistych (b) 1, 2 pionowe (Dupuit) linie jednakowych wysokoci hydraulicznych (w. napenienia), h1, h2 wysokoci hydrauliczne (w. napenienia): h1,2 = f(r), hr = const, 3, 4 rzeczywiste linie jednakowych wysokoci hydraulicznych, h3z1, h4z2 wysokoci hydrauliczne: h = f(r,z): hr const i hz const, r1, r2, r3 odlegoci od osi studni, Z1, Z2 rzdne wskazujce zmian wysokoci hydraulicznej rwn h4 h3, z o pionowa/rzdna

Cz rozpuszczonego w wodzie gazowego dwutlenku wgla przekraczajca stenie CO2 nieodzowne dla utrzymania si w stanie rozpuszczonym wystpujcych w wodzie wodorowglanw. D.w.a. wykazuje dziaanie agresywne w stosunku do orodka skalnego, betonu i metali. Dwutlenek wgla, Dwutlenek wgla zrwnowaony, Rwnowaga wglanowa, Agresywno wody.
[AM]

182. Dwutlenek wgla oglny ditlenek wgla oglny

ang. total carbon dioxide franc. bioxyde de carbone total niem. gesamtes Kohlendioxyd, Gesamtkohlensure ros.
Ryc. 22. Oglny schemat wystpowania dwutlenku wgla w wodach podziemnych

Suma dwutlenku wgla wolnego i zwizanego w wglanach i wodorowglanach wystpujcych w wodzie (ryc. 22, 91).
[AM]

183. Dwutlenek wgla wolny ditlenek wgla swobodny, dwutlenek wgla swobodny
ang. free carbon dioxide franc. bioxyde de carbone libre

50

187. Dynamika wd podziemnych

niem. freie Kohlensure, freies Kohlenstoffdioxid ros.

x, t zmienne niezalene [L], [T].

Rozpuszczony w wodzie dwutlenek wgla. Cz d.w.w. ma charakter biernego, zrwnowaonego z wodorowglanami. Pozostaa cz to dwutlenek wgla agresywny. Rwnowaga wglanowa, Dwutlenek wgla oglny.
[AM]

Proces wyrwnywania ste (jego kinetyk) opisuje rwnanie dyfuzji molekularnej (drugie prawo Ficka):
C/t = DM (2C/x2).

Dla roztworw o duym steniu funkcj stanu dyfuzji nie jest stenie, lecz aktywno chemiczna skadnika. Dyfuzja adwekcyjna, Dyspersja.
[TM]

184. Dwutlenek wgla zrwnowaony d.w. bierny, ditlenek wgla zrwnowaony

ang. equilibrium carbon dioxide, carbon dioxide in equilibrium franc. gaz carbonique dquilibre niem. Gleichgewichtskohlendioxyd ros.

186. Dyfuzja adwekcyjna dyfuzja konwekcyjna

ang. franc. niem. ros. advective diffusion diffusion advective advektive Diffusion

Cz rozpuszczonego w wodzie podziemnej gazowego (wolnego) dwutlenku wgla, warunkujca utrzymanie si wodorowglanw w stanie rozpuszczonym, zdysocjowanym. Dwutlenek wgla, Dwutlenek wgla agresywny, Rwnowaga wglanowa.
[AM]

Dyfuzja molekularna w rodowisku poruszajcych si wd podziemnych ( dyfuzja, dyspersja). Do czonu dyfuzyjnego opisanego drugim prawem Ficka ( dyfuzja) dodaje si czon adwekcyjny i otrzymujemy rwnanie dyfuzji adwekcyjnej:
C/t = DM (2C/x2) UC gdzie: C stenie skadnika [ML3], t, x zmienne niezalene [T], [L], DM wspczynnik dyfuzji molekularnej [L2T1], U prdko wody w przestrzeni porowej [LT1]. [TM]

185. Dyfuzja dyfuzja molekularna

ang. franc. niem. ros. diffusion, molecular d. diffusion, d. molculaire Diffusion, Molekulardiffusion , .

Proces wyrwnywania si ste skadnikw w mieszaninie gazw lub cieczy w wyniku bezadnego ruchu cieplnego czstek, wywoany gradientem stenia, temperatury, cinienia, si pl zewntrznych lub rnicami w skadzie izotopowym czstek. W hydrogeologii najczciej uwzgldnia si dyfuzj steniow. Dla mieszaniny dwuskadnikowej w spoczynku opisuje j pierwsze prawo Ficka:
Jx = DM (C/x) gdzie: Jx strumie dyfuzyjny [ML2T1], DM wspczynnik dyfuzji molekularnej [L2T1], C stenie skadnika [ML3],

187. Dynamika wd podziemnych hydrogeodynamika

ang. franc. niem. ros. groundwater dynamics dynamique des eaux souterraines Grundwasserdynamik

Dzia hydrogeologii zajmujcy si ruchem wd podziemnych ( filtracja) w rodowisku skalnym. D.w.p. bada prawidowoci ruchu wd podziemnych w skorupie ziemskiej i opracowuje matematyczn teori tego ruchu w celu ilociowej oceny warunkw formowania si wd podziemnych i sterowania ich reimem, bilansem, zasobami oraz jakoci,

51

188. Dyrektywa Unii Europejskiej

zmieniajcych si pod wpywem czynnikw naturalnych i sztucznych. Warunki hydrogeologiczne, Bilans wd podziemnych, Zasoby wd podziemnych, Jako wody, Warunki hydrodynamiczne.
[TB]

cowej lub metody elementw skoczonych do modelowania filtracji wd podziemnych. Metody iteracyjne, Gaussa-Seidela metoda, Jacobiego metoda, Metoda zmiennych kierunkw.
[MR]

188. Dyrektywa Unii Europejskiej

ang. franc. niem. ros. European Union directive directive de lUnion Europenne Direktive der Europischen Union

190. Dyskretyzacja czasu

ang. franc. niem. ros. time digitizing discrtisation du temps Zeitdiskretisierung

Akt prawny stanowicy, ktry odpowiada ustawie Sejmu RP, ustanawiany przez Rad UE. Ma charakter obligatoryjny dla pastw czonkowskich UE. W pastwach kandydujcych powinna by stopniowo wprowadzana (okres dostosowawczy) i zaczyna obowizywa z dniem przyjcia do UE. Proces dostosowawczy skada si z trzech etapw: transpozycji prawa, implementacji przepisw i egzekwowania przepisw. Do porzdku prawnego pastw kandydujcych dyrektywa powinna zosta przetransponowana, stopniowo wdraana i jej przepisy powinny by egzekwowane. W uzupenieniu dyrektywy opracowywane s przepisy wykonawcze (regulations). Dyrektywa podaje termin wejcia w ycie nowych przepisw, lecz podaje rwnie okresy przejciowe. Przykady dyrektyw: D.98/83/EWG dotyczca wody pitnej, D.80/68/EWG w sprawie ochrony wd podziemnych przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez niektre substancje niebezpieczne.
[ASd]

Podzia czasu trwania nieustalonego procesu filtracji na odcinki czasowe o skoczonej dugoci. Krok czasowy.
[MR]

191. Dyskretyzacja obszaru filtracji (przestrzeni)

ang. discretization of the percolation space franc. discrtisation de lespace de filtration niem. Diskretisierung des Filtrationsraumes, Diskretisation des Filtrationsraumes ros.

Podzia obszaru filtracji na bloki obliczeniowe przypisane wzom siatki dyskretyzacyjnej metod symetralnych ( metoda rnicowa) lub na elementy obszaru (najczciej trjktne) filtracji ( metoda elementw skoczonych) powstae z poczenia wzw siatki dyskretyzacyjnej odcinkami.
[TM]

192. Dysocjacja elektrolityczna

ang. franc. niem. ros. electrolytic dissociation dissociation lectrolytique elektrolytische Dissoziation

189. Dyskretyzacja
ang. franc. niem. ros. digitizing discrtisation Diskretisierung

Zastpienie obszaru cigego zbiorem podobszarw. W zagadnieniach hydrogeologicznych d. jest stosowana do podziau obszaru filtracji na bloki obliczeniowe (elementy, d. obszaru filtracji) oraz do podziau czasu na kroki czasowe ( d. czasu). D. ma na celu umoliwienie zastosowania metody rni-

Proces zachodzcy powszechnie w roztworach wodnych, polegajcy na rozpadzie czsteczek wody na jony OH i H+ oraz rozpuszczanych w wodzie substancji na jony. Zachodzi w wyniku oddziaywania substancji rozpuszczanej i czsteczek wody. D.e. ulegaj nieorganiczne kwasy, zasady i sole oraz niektre zwizki organiczne. D.e. ustala stosunek ste jonw H+ i OH (waciwie H2O+ i OH), decydujc o kwasowoci (zasadowoci) roz-

52

196. Dziennik pompowania badawczego

tworu oraz o stanie innych rwnowag hydrogeochemicznych zachodzcych w wodach podziemnych. Jon hydroksylowy OH, Jon hydroniowy H3O+, Iloczyn jonowy wody.
[AM]

195. Dzia wd podziemnych

ang. underground watershed, groundwater divide franc. ligne de partage des eaux souterraines niem. Grundwasserscheide, unterirdische Wasserscheide ros.

193. Dyspersja dyspersja w wodach podziemnych

ang. franc. niem. ros. dispersion dispersion Zerstreuung, Dispersion ,

Linia, wzdu ktrej wystpuje kulminacja zwierciada wd podziemnych i ktra rozdziela dwie zlewnie wd podziemnych, dwa przeciwne kierunki spywu wd podziemnych (ryc. 23).
[SK, AK]

Zesp efektw wynikajcych ze zjawisk fizycznych (zrnicowanie prdkoci w kanalikach porowych i w poszczeglnych punktach przestrzeni porowej) i fizykochemicznych (dyfuzja molekularna, reakcje midzy substancjami w roztworze, w samej substancji rozpuszczonej lub unoszonej, midzy substancj a szkieletem skay) prowadzcych do zmiany w czasie i w przestrzeni stenia substancji w wodzie podziemnej. Tak szeroko rozumiane procesy s sabo rozpoznane, std zdecydowano opisywa dyspersj molekularn i dyspersj hydrodynamiczn za pomoc rwnania dyfuzji adwekcyjnej, zastpujc w nim wspczynnik dyfuzji molekularnej DM wspczynnikiem dyspersji wd podziemnych D*, uzupeniajc rwnanie skadnikami wyraajcymi kinetyk reakcji midzy substancjami a faz sta oraz skadnikami rdowymi.
[TM]

Ryc. 23. Dzia wodny topograficzny i hydrogeologiczny 1 dzia topograficzny, 2 dzia wd podziemnych

196. Dziennik pompowania badawczego

ang. franc. niem. ros. pumping test register registre du pompage dessai Pumpversuchstagebuch

194. Dyspersja hydrodynamiczna

ang. hydrodynamic dispersion franc. dispersion hydrodynamique, *d. cinmatique, *d. mcanique niem. hydrodynamische Dispersion ros.

Dyspersja czstek pynu w ruchu w orodku porowatym spowodowana zrnicowan prdkoci w kanalikach porowych; mechaniczna dyspersja znacznika lub substancji rozpuszczonej w wodzie spowodowana zmienn prdkoci punktow. Dyspersja.
[TM]

Dokument zawierajcy wyniki bada i obserwacji prowadzonych przed rozpoczciem pompowania (gboko nawiercenia i stabilizacji zwierciada wody, rodzaj i charakter poziomu wodononego, temperatura i mineralizacja wody), w jego trakcie (wydatek pompowania, wielko depresji jako funkcji czasu i czas jej stabilizacji, temperatura wody i powietrza, mineralizacja wody, zmiany depresji w otworach obserwacyjnych), po jego zakoczeniu (czas wzniosu zwierciada wody w studni i w otworach obserwacyjnych) oraz dane o lokalizacji studni i otworw obserwacyjnych, a take ich dane techniczne.
[AK]

53

E
197. Efekt pojemnociowy studni
ang. well volume effect franc. effet du volume dun puits, effet de capacit dun puits niem. Brunnenvolumeneffekt ros.

198. Efekt przycienny DsS, DHS *zeskok zwierciada na filtrze

ang. well entry loss, skin effect franc. pertes dentre deau dans un puits, effet pidermique, effet parital niem. Brunneneingangsverlust, Hauteffekt ros.

Odstpstwo przebiegu depresji wywoanej pompowaniem w studni idealnej o pomijalnej wartoci rednicy i depresji w studni rzeczywistej, ktrej rednica wyklucza pominicie wpywu pojemnoci wody wypeniajcej rury studzienne nie biorcej udziau w procesie filtracji, ktr z kolumny studziennej trzeba wypompowa dla wytworzenia depresji. Wywoane dziki temu opnienie w rozwoju depresji zaley od rednicy studni, wydatku i parametrw warstwy wodononej (ryc. 24).
[TM]
lgt

Zjawisko obnienia przepuszczalnoci na filtrze studni i w jego otoczeniu (np. w wyniku starzenia si studni) objawiajce si spadkiem zwierciada (DsS, DHS). Spadek ten jest skadow depresji obserwowanej w studni w czasie pompowania. Wymiar: DsS = DHS = [L]. Jednostka: m.
[TM]

199. Efekty izotopowe

ang. franc. niem. ros. isotope effects effets isotopiques Isotopen-Effekte

1 2 3 S

Ryc. 24. Wpyw efektu pojemnociowego na rozwj depresji w studni [s = f(lg t)] w czasie pompowania przy Q = const 1 rozwj depresji w studni idealnej (bez efektu pojemnociowego), 2 opniony rozwj depresji w studni o duej rednicy, 3 efekt pojemnociowy

Zmienno i rnicowanie si skadu izotopowego zwizkw chemicznych i faz fizycznych w wyniku frakcjonowania izotopowego i zwizane z tym zmiany niektrych cech tych zwizkw i faz. Do najbardziej znanych nale e.i. zwizane ze zrnicowaniem skadu izotopowego wd opadowych w zalenoci od temperatury jej parowania i kondensacji. Moemy tu wyrni e.i. klimatyczny (opady wzbogacone w 18O i D, a wic izotopowo cisze w klimacie ciepym, lejsze w zimnym),

54

203. Ekspertyza hydrogeologiczna

e.i. sezonowy (opady izotopowo cisze w lecie, lejsze w zimie), e.i. wysokociowy (opady izotopowo cisze na mniejszych wysokociach, lejsze na wikszych), e.i. szerokoci geograficznej (opady izotopowo cisze w strefie rwnikowej, lejsze w kierunku biegunw), e.i. kontynentalny (opady izotopowo lejsze w miar oddalania si od oceanu), e.i. ilociowy (charakterystyczne dla klimatu suchego zmniejszenie nachylenia linii opadowej w stosunku do globalnej linii wd opadowych GMWL w wyniku parowania kropel wody). Wrd innych efektw izotopowych mona wymieni wpyw rozpuszczonych soli na skad izotopowy wody podczas parowania w wyniku zmian aktywnoci termodynamicznej roztworu, wpyw hydratacji jonw na skad izotopowy wody i zmiana tego skadu w wyniku krystalizacji soli. Wiele efektw izotopowych wie si z procesami biologicznymi, w szczeglnoci z asymilacj azotu i jego zwizkw, wizaniem azotu, nitryfikacj i denitryfikacj. W kadym przypadku zachodzi tu zmiana stosunku 15N/14N. Efekty izotopowe zachodz podczas dyfuzji CO2 przez gleb (wzrost zawartoci 13C), biodegradacji ropy naftowej (wzrost zawartoci 13 C w ropie rezydualnej podczas tworzenia si gleby) i w procesach wietrzenia (zmiana skadu izotopowego H i O w mineraach ilastych). Do zmniejszenia zawartoci cikich izotopw w wodzie prowadzi jej przepyw przez membrany ilaste (ultrafiltracja). E.i. zachodzce w warunkach braku rwnowagi izotopowej pomidzy reagujcymi substancjami lub fazami okrelane s jako kinetyczne e.i.
[JD]

Podstawowa jednostka ekologiczna stanowica funkcjonaln cao, obejmujca organizmy zasiedlajce dany obszar oraz ich rodowisko abiotyczne, w ktrym zachodzi wymiana materii midzy jej czci yw (biocenoza) i nieoywion ( biotop). Abiotyczne czynniki.
[AM, SW]

201. Ekran izolujcy ekran wodoszczelny

ang. franc. niem. ros. impermeable wall cran impermable Dichtungswand p

Przegroda na drodze strumienia wd podziemnych wykonana z materiau o waciwociach izolacyjnych, ograniczajca lub uniemoliwiajca ich dopyw do obiektu typu: wyrobisko grnicze podziemne, wyrobisko grnicze odkrywkowe czy wykop budowlany. E.i. stosowany jest przewanie do odcicia infiltracji wd rzecznych. Warunki hydrogeologiczne zoa, Zawodnienie kopalni.
[TB]

202. Eksfiltracja wd podziemnych wysikanie

ang. franc. niem. ros. groundwater exfiltration exfiltration des eaux souterraines Grundwasserexfiltration

Wypyw wd podziemnych na powierzchni i do wd powierzchniowych. Infiltracja. Por. PN-77/G-01300.

[AK]

203. Ekspertyza hydrogeologiczna orzeczenie hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological expert opinion rapport dexpertise hydrogologique hydrogeologisches Gutachten

200. Ekosystem geobiocenoza, biogeocenoza

ang. franc. niem. ros. ecosystem cosystme kosystem

Opracowanie prezentujce praktyczne wnioski wraz z ich uzasadnieniem, dotyczce wskiego zagadnienia z zakresu hydrogeologii, wykonane przez rzeczoznawcw.
[AK]

55

204. Eksploatacja wd podziemnych

204. Eksploatacja wd podziemnych

groundwater exploitation, g. development franc. exploitation des eaux souterraines niem. Grundwasserentnahme, Grundwasserfrderung ros. ang.

Wydobywanie wd podziemnych w celu ich uytkowania. Pobr wd podziemnych.

[AK]

205. Emisja zanieczyszcze emisja substancji zanieczyszczajcych

ang. franc. niem. ros. emission of pollutants mission de polluants Schadstoffemission

ne, przyczyniajc si do ograniczenia zuycia paliw konwencjonalnych. Czynne dotd w Polsce zakady dostarczajce e.g. do celw grzewczych znajduj si w Baskiej k. Nowego Targu, Pyrzycach i Mszczonowie, a liczba ich wzronie w najbliszej przyszoci. E.g. jest take wykorzystywana do ogrzewania pomieszcze i w celach rekreacyjnych w uzdrowiskach dysponujcych leczniczymi wodami termalnymi (Ciechocinek, Konstancin-Jeziorna, Ldek Zdrj, Cieplice lskie Zdrj).
[JD, AS]

207. Ewaporacja E parowanie

ang. franc. niem. ros. evaporation vaporation Verdunstung, Evaporation

Wydzielanie zanieczyszcze, polutantw, z ognisk zanieczyszczenia do rnych rodowisk, np. ilo zanieczyszcze pyowych lub gazowych wprowadzanych w jednostce czasu do atmosfery z ognisk naturalnych lub antropogenicznych (punktowych, liniowych, obszarowych). W sensie szerszym mona te mwi o emisji zanieczyszcze do innych rodowisk, np. emisja zanieczyszcze ze skadowiska odpadw do wd podziemnych. Ognisko zanieczyszczenia wd podziemnych.
[SW]

206. Energia geotermiczna

ang. franc. niem. ros. geothermal energy energie gothermique geothermische Energie

Procesy, w ktrych woda znajdujca si na powierzchni terenu w ciekym lub staym stanie skupienia przechodzi w stan lotny i unosi si do atmosfery. Skadaj si na to procesy fizyczne: parowanie wody bezporednio z gruntu do atmosfery, sublimacja niegu i lodu na powierzchni ldw ( intercepcja); procesy biologiczne: transpiracja rolin, biologiczne zuycie wody na wytworzenie masy organicznej; procesy gospodarcze: parowanie w toku uycia wody do produkcji przemysowej i dziaalnoci gospodarczej. Zdolno ewaporacyjna terenu, Obieg wody, Parowanie podziemne.
[SK]

Energia cieplna uytkowana bezporednio lub przetwarzana na energi elektryczn, pozyskiwana z wd termalnych i pary wodnej pochodzenia podziemnego. Szczeglnym przypadkiem e.g. jest ciepo gorcych ska bezwodnych, wydobywane z nich przez zataczanie w nie wody powierzchniowej, uytkowanej nastpnie jej po ogrzaniu. E.g. uytkowana bezporednio (ang. direct use) ma zastosowanie w ogrzewnictwie, niektrych procesach przemysowych, hodowli rolin i zwierzt, rekreacji i in. Ma ona due znaczenie ekologicz-

208. Ewaporymetr *ewaporometr

ang. franc. niem. ros. evaporimeter, atmometer vaporomtre, vaporimtre Evaporimeter

Przyrzd do pomiaru parowania z wolnej powierzchni wodnej lub powierzchni gruntu.

[SK]

209. Ewapotranspiracja
ang. evapotranspiration franc. vapotranspiration

56

210. Ewolucja systemu krasowego

niem. Evapotranspiration ros.

Proces ulatniania si wody do atmosfery poprzez (cznie) parowanie terenowe ( ewaporacja), transpiracj rolin i sublimacj. Obieg wody.
[SK]

210. Ewolucja systemu krasowego

ang. franc. niem. ros. karstic system evolution evolution du systme karstique Karstsystemevolution ()

E.s.k. moe by spowodowana przez podniesienie lub obnienie podstawy drenau systemu krasowego. Wikszo obszarw krasowych przechodzia wielofazow ewolucj zmian podstawy drenau systemw wodononych. Istnieje cisa zaleno midzy obecnym systemem przepywu wd podziemnych w masywach wglanowych a pooeniem aktualnej podstawy drenau ( system krenia wd podziemnych). Paleokrasowe ( kras kopalny) systemy wodonone mog ulec odnowieniu w warunkach intensywnego, gbokiego, antropogenicznego drenau.
[AR]

F
211. Facja hydrogeochemiczna
ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical facies facis hydrogochimique hydrogeochemische Fazies niem. Phenole ros.

Okrelony typ warunkw hydrogeochemicznych rnicy si szeregiem zdefiniowanych cech hydrochemicznych od warunkw panujcych w otoczeniu lub w innych czciach zbiornika wd podziemnych. Termin zapoyczony z pokrewnych nauk, stosowany dla wyraenia zmiennoci hydrochemicznej w obrbie duych jednostek hydrogeologicznych lub hydrogeochemicznych.
[AM]

Wodorotlenowe pochodne benzenu, wyranie toksyczne. Zanieczyszczenie wd podziemnych f. na og jest zwizane z zakadami przerbki wgla (odpady z koksowni, gazowni), zakadami farmaceutycznymi, fabrykami wkien sztucznych, mas plastycznych itp.
[AM]

214. Filtr siatkowy

ang. franc. niem. ros. gauze screen, wire mask jacket s. crpine filet Gewebefilter

212. Faza (stopie) pompowania badawczego

ang. drawdown step in the pumping test franc. phase de rabattement du pompage dessai niem. Pumpversuchstufe ros.

Typ filtru waciwego zbudowanego z rury perforowanej z nawinit siatk podkadow i siatk filtracyjn. Por. BN-90/8755-05.
[AK]

215. Filtr studzienny

ang. franc. niem. ros. well screen crpine Filter, Brunnenfilter

Stadium w cyklu pompowania badawczego; okres, w ktrym doprowadzono do ustalenia (stabilizacji) wydatku i depresji lub jednego z nich i utrzymania tego stanu w okrelonym czasie. Cykl pompowania badawczego.
[AK]

213. Fenole hydroksybenzeny

ang. phenols franc. phnoles

Sztywna konstrukcja na og cylindryczna zabudowujca w studni warstw wodonon w celu filtrowania pompowanej wody, czyli zatrzymywania drobnych czstek i przeciwdziaania ich dostaniu si do rodka studni i/lub w celu stworzenia oparcia dla wytwarzajcego si w strefie przyfiltrowej swego rodzaju filtru naturalnego, w wyniku selektywnego wymywania czstek drobnych i powsta-

58

220. Filtracja

wania struktury o podwyszonej porowatoci. F.s. skada si na og z rury podfiltrowej, nadfiltrowej oraz z roboczej czci filtru zwanej filtrem waciwym. Kolumna filtrowa ma take za zadanie utrzymywanie stabilnoci cian otworu. W zalenoci od konstrukcji czci roboczej wrd filtrw wyrniamy: filtr siatkowy, filtr szczelinowy, filtr z obsypk i in.
[TM, AK]

218. Filtr waciwy cz robocza filtru

ang. franc. niem. ros. well screen, strainer, well intake section crpine du puits, segment captant du p. Filterrohr

216. Filtr szkieletowy szkielet filtrowy

ang. franc. niem. ros. pipe screen, tube s., perforated casing tuyau filtrant Rohrfilter, Siebrohr

Cz filtru, poprzez ktr odbywa si filtrowanie i dopyw wody z warstwy/poziomu wodononego do studni. Konstrukcja czci roboczej, poprawno technologiczna jej wykonania i zabudowy w warstwie oraz prawidowe przeprowadzenie pompowa oczyszczajcych i testowych (badawczych) maj istotny wpyw na wydatek i czas pracy studni. Filtr studzienny, Kolumna filtrowa studni.
[TM]

Filtr rurowy lub prtowy z duymi otworami, pracujcy samodzielnie w spkanych skaach litych lub lunych gruboziarnistych, a zwykle stanowicy szkielet, na ktry nakada si siatk pokadow i siatk filtracyjn lub uzupenia obsypk (ryc. 25).
[AK]
a b

219. Filtr z obsypk

ang. franc. niem. ros. well screen with gravel pack crpine gravier Kiesfilter

Typ filtru waciwego, ktry midzy zewntrzn powierzchni rury filtrowej a warstw wodonon ma obsypk z piasku lub wiru (ryc. 26). Por. BN-90/8755-05 i PN-88/B-06715.
[AK]

Ryc. 25. Filtr: a otworowy (otwory okrge i szczeliny), b prtowy (szczeliny midzy prtami), zaznaczono piercie wzmacniajcy Ryc. 26. Filtr z obsypk dwuwarstwow

217. Filtr szczelinowy

ang. franc. niem. ros. slotted screen crpine fentes Schlitzfilter, Schlitzlochfilter

220. Filtracja ruch wody podziemnej

ang. percolation, seepage, filtration, interstitial flow franc. filtration, percolation, suintement niem. Sickerstrmung, Filterstrmung, Durchsickerung ros. ,

Typ filtru waciwego zbudowanego z rury ze szczelinami wykonanymi przez frezowanie, wypchnicie materiau czy te inny sposb uformowania szczelin. Filtr szkieletowy. Por. BN-90/8755-05.
[AK]

Ruch cieczy i gazw w orodkach (skaach) porowatych i szczelinowatych. Gwn (prak59

221. Filtracja liniowa

tycznie jedyn) si pasywn s przy filtracji siy tarcia wewntrznego. Wobec duej powierzchni wewntrznej porw, ich maych przekrojw, znacznej krtoci powstaj znaczne opory, tak e filtracja odbywa si z maymi prdkociami, ruchem laminarnym, a nawet linearnym, podlegajc liniowemu prawu Darcyego:
v = k grad H gdzie: v = Q/A prdko filtracji [LT1], Q wydatek strumienia filtracji [L3T1], A powierzchnia przekroju ortogonalnego do strumienia [L2], k wspczynnik filtracji [LT1], H wysoko hydrauliczna [L].

ros.

Warto wspczynnika filtracji w sposb istotny zaley od rodzaju skay, waciwoci pynu oraz od stopnia nasycenia skay. Waciwoci filtracyjne samej skay charakteryzuje wspczynnik przepuszczalnoci kp, ktry ze wspczynnikiem filtracji k jest zwizany poprzez gsto r [ML3] i lepko dynamiczn h [ML1T1]: kp = k(h/rg). Przesczanie.
[TM]

F.p. z duymi prdkociami powyej grnej granicy stosowalnoci prawa Darcyego: a) postlinearna laminarna, przy ktrej obok si tarcia wewntrznego daje si zauway wpyw si inercji ( krto (orodka porowatego) Lk) jako drugiego rodzaju si pasywnych, b) postlinearna mieszana z rwnowag si tarcia wewntrznego i si inercji (czciowo laminarna i czciowo turbulentna relacje przestrzenne silnie zalene od niejednorodnoci orodka) oraz c) postlinearna turbulentna (zwana fluacj, zwaszcza w skaach szczelinowych), przy ktrej siy inercji s jedyn si pasywn, ruch jest turbulentny, a straty proporcjonalne do prdkoci w potdze drugiej. W warunkach naturalnych, niewymuszonych sztucznie, fluacja praktycznie nie wystpuje.
[TM]

224. Filtracja prelinearna

ang. franc. niem. ros. prelinear percolation filtration prlinaire prelineare Filterstrmung, p. Filtration

221. Filtracja liniowa filtracja podlegajca liniowemu prawu Darcyego

ang. franc. niem. ros. linear percolation filtration linaire lineare Filterstrmung, l. Filtration

Filtracja podlegajca liniowemu prawu Darcyego, przy ktrej jedyn si pasywn s siy tarcia wewntrznego, a straty s proporcjonalne do prdkoci filtracji w pierwszej potdze; ruch wody jest wtedy laminarny.
[TM]

Filtracja w skaach bardzo sabo przepuszczalnych, przy ktrej odchylenia od liniowego prawa Darcyego s wywoane wpywem si adhezji (wobec b. maych rozmiarw porw) jako drugiego rodzaju si pasywnych, obok si tarcia wewntrznego. Siy adhezji mog by tak due, e dla powstania ruchu gradient musi przekroczy pewn warto gradientu pocztkujcego filtracj I0, powyej ktrej w miar narastania spadku hydraulicznego obserwujemy jakby powikszanie si wartoci wspczynnika filtracji, co jest zwizane z uruchamianiem wody w coraz mniejszych porach.
[TM]

222. Filtracja nieustalona Ruch nieustalony 223. Filtracja postlinearna

ang. postlinear percolation franc. filtration postlinaire niem. postlineare Filterstrmung, p. Filtration

225. Filtracja pseudoustalona

ang. apparently steady filtration franc. filtration apparemment stable, coulement pseudopermanent niem. scheinbar stabile Filterstrmung, pseudostationre Filtration ros.

60

230. Formacja wodonona

Filtracja nieustalona, w ktrej parametry ruchu ( wysoko hydrauliczna, prdko filtracji itp.) zmieniaj si w czasie w caym obszarze rwnomiernie, tak e na kady wybrany moment czasu mona je opisa za pomoc rwna miarodajnych dla filtracji ustalonej ( ruch ustalony). Przykadowo: przy dostatecznie dugim pompowaniu studni pracujcej w systemie odpowiadajcym schematowi (modelowi) Theisa, gdy warto u 0,09, funkcj charakterystyczn studni W(u) mona przybliy funkcj logarytmiczn:
r2 S W (u) = W 4Tt 2 ln 1,5 r Tt S,

podziemnej przy rwnoczesnym braku alimentacji.

[TM]

227. Filtracja ustalona Ruch ustalony 228. Fizyczno-chemiczne oczyszczanie (wody, ciekw)
ang. franc. niem. ros. physico-chemical treatment traitement physico-chimique physikalisch-chemische Reinigung -

Fizyczno-chemiczne procesy stosowane przy poprawie jakoci wody (ciekw) dla uzyskania wymaganej jakoci. Uzdatnianie wody.
[AM]

stan zwierciada (depresji) nadal zmienia si, jednak z jednakow prdkoci w caym obszarze, std dla kadego wybranego czasu t stany daj si opisa wzorem Dupuita, dla ruchu ustalonego z odpowiedni wartoci zasigu depresji R:
R = Rt = 1,5 Tt S

229. Fluacja
ang. franc. niem. ros. turbulent flow coulement turbulent Wirbelstrmung, Turbulenz

czyli:
Q R Q s= ln t = ln r 2pT 2pT 1,5 r Tt S

Burzliwy (turbulentny) ruch, pynicie, przepyw wody podziemnej z prdkoci wiksz od prdkoci krytycznej. Czstki wody poruszaj si bezadnie po torach wirowych i krzyujcych si. Ruch turbulentny, Influacja.
[AK]

230. Formacja wodonona

ang. groundwater formation, water-bearing f. franc. formation aquifre niem. Grundwaserformation, wasserfhrende Formation ros.

Objanienia symboli przy hale funkcja charakterystyczna studni.

[TM]

226. Filtracja quasi-ustalona

ang. almost steady filtration franc. filtration quasi-stable niem. quasistationre Filtration, quasi-stabile Filterstrmung ros.

Filtracja (ruch wody podziemnej) o bardzo maej zmiennoci w czasie takich parametrw ruchu, jak: wysoko hydrauliczna (stany), prdko filtracji, natenie strumienia itp.W warunkach naturalnych spotykana np. w okresie koczcym okres opadania stanw wody

1. Zesp piter wodononych, najwysza jednostka pitrowoci hydrogeologicznej (hydrostratyfikacji). Termin nawizuje do formacji podstawowej jednostki podziau litostratygraficznego. W Polsce mona mwi o f.w. przedpaleozoicznej, paleozoiczno-mezozoicznej, kenozoicznej. Niekiedy t najwysz jednostk nazywa si te systemem wodononym lub systemem hydrogeologicznym. Pitrowo wd podziemnych.

61

231. Formua chemicznego skadu wody

2. Synonim zbiorowiska wd podziemnych, zwaszcza w starszej literaturze:

ang. franc. niem. ros. groundwater body nappe des eaux souterraines Grundwasserkrper [AK]

233. Frakcja ziarnowa Krzywa uziarnienia sumacyjna 234. Frakcjonowanie izotopowe

ang. franc. niem. ros. isotope fractionation fractionnement isotopique Isotopen-Fraktionierung

231. Formua chemicznego skadu wody

ang. pattern for water chemical composition presentation franc. schma de prsentation de la composition chimique deau niem. Darstellungsformel der chemischen Zusammensetzung des Wassers ros.

Umowna forma skrconego zapisu skadu chemicznego wody. W zapisie najczciej s uwzgldniane jony gwne, rzadziej gazy, substancje specyficzne i mikroskadniki. Przy zapisach s wykorzystywane skrcone formy klasyfikacji hydrochemicznych. Wartociow f.ch.s.w., ze wzgldu na szerokie moliwoci prezentowania wynikw analiz wd podziemnych, jest Kurowa formua.
[AM]

Proces rozdziau izotopw zachodzcy w kadej reakcji termodynamicznej dziki rnicom w szybkoci reakcji rnych (pod wzgldem izotopowym) rodzajw czsteczek. Rezultatem f.i. jest nieproporcjonalnie wysokie stenie jednego z izotopw po jednej stronie reakcji w porwnaniu z drugim izotopem. F.i. wyraa si wspczynnikiem frakcjonowania a, ktry jest ilorazem stosunkw izotopw w substracie i produkcie reakcji:
a= Rsubstrat Rprodukt

gdzie: R stosunek izotopu ciszego do lejszego

W przypadku parowania wody:

a 18 O = (18 O 16 O)woda ( O 16 O)para wodna
18

232. Fouriera rwnanie

ang. franc. niem. ros. Fouriers equation quation de Fourier Fourier-Gleichung

Rwnanie rniczkowe czstkowe drugiego rzdu, paraboliczne, postaci:

H H H S H + 2 + 2 = x 2 y z T t
2 2 2

F.i. moe si odbywa w reakcjach fizykochemicznych w warunkach rwnowagi lub nierwnowagi (kinetycznych). Innym rodzajem procesu prowadzcego do f.i. jest dyfuzja molekularna ( dyfuzja).
[JD]

235. Funkcja charakterystyczna studni W(u)

ang. franc. niem. ros. well function fonction caractristique du puits Brunnenfunktion

gdzie: H wysoko hydrauliczna [L], S pojemno wodna [1], T przewodno [L2T1], t czas [T].

W hydrogeologii F.r. opisuje filtracj nieustalon w orodku jednorodnym i izotropowym bez zasilania ze rde wewntrznych.
[MR]

Caka eksponencjalna wykorzystywana w rozwizaniu Theisa na rozwj depresji (w czasie i w przestrzeni) przy nieustalonym dopywie do studni pompowanej ze staym wydatkiem, w nieskoczonym jednorodnym systemie warstwowym bez zasilania:

62

237. Funkcja wejcia

W (u) = -

e- u r2 du przy u = 4 at u u

F.ch.s. daje si przybliy szeregiem nieskoczonym:

W (u ) = -0 ,5772 - ln u + u u2 u3 u4 + + ... 2 2! 3 3! 4 4!

gdzie: u argument funkcji charakterystycznej: u = r2/4at [1], r odlego od osi studni [L], a = T/S przenikliwo hydrauliczna [L2T1], T = km przewodno [L2T1], k wspczynnik filtracji [LT1], m miszo warstwy wodononej [L], S wspczynnik pojemnoci wodnej [1] t czas [T]. [TM]

Funkcja okrelajca stopie dopasowania modelu hydrogeologicznego do rzeczywistoci przez porwnanie np. odtworzonej na modelu mapy hydroizohips z map powsta z pomiarw terenowych. Moe to by np. rednia arytmetyczna kwadratu rnic midzy wysokoci hydrauliczn odtworzon na modelu a odczytan z mapy w poszczeglnych punktach modelowanego obszaru.
[MR]

237. Funkcja wejcia stenie wejciowe

ang. franc. niem. ros. input function fonction dentre Eingangsfunktion

236. Funkcja dobroci modelu hydrogeologicznego

ang. hydrogeological model quality function franc. fonction de qualit du modle hydrogologique niem. Gtefunktion des hydrogeologischen Modells, Qualittsfunktion d. h. M. ros.

Zaleno stenia znacznika (rodowiskowego lub sztucznego) wody podziemnej od czasu jej przepywu od miejsca infiltracji do punktu poboru prbki. Posta f.w. zaley od przyjtego modelu przepywu, a take od rodzaju znacznika. W przypadku znacznikw promieniotwrczych wanym parametrem f.w. jest staa rozpadu promieniotwrczego l danego znacznika. W przypadku trytu trzeba ponadto uwzgldni sezonow zmienno zawartoci trytu w opadach obszaru infiltracji.
[JD]

G
238. Gaussa-Seidela metoda
ang. franc. niem. ros. Gauss-Seidel process mthode de Gauss-Seidel Gauss-Seidel-Verfahren -

Metoda iteracyjnego rozwizywania ukadu rwna liniowych opisujcych filtracj w zdyskretyzowanym obszarze ( dyskretyzacja), polegajca na obliczaniu w kadym kroku iteracyjnym nowych wartoci funkcji (wysokoci hydraulicznej) w poszczeglnych wzach jako redniej z wzw ssiednich i zastpowaniu nimi wartoci dotychczasowych. W ten sposb nowa warto funkcji w wle jest natychmiast wykorzystywana do obliczania wartoci funkcji w ssiednim wle. Stosowana w numerycznym rozwizywaniu rwna rnicowych filtracji.
[MR]

nych mog by pochodzenia atmosferycznego, glebowego (biochemicznego), geogenicznego (np. juwenilnego, radiogenicznego), kosmicznego i antropogenicznego. Gazami decydujcymi o warunkach hydrogeochemicznych s gwnie O2, H2S i CO2. Waciwoci lecznicze nadaj wodom podziemnym CO2, H2S, Rn.
[AM]

240. Gazy szlachetne gazy rzadkie

ang. franc. niem. ros. rare gases, inert g. gaz rares, g. nobles, g. inertes Edelgase, seltene Gase, inerte G. , ., .

239. Gazowy skad wd (podziemnych)

ang. franc. niem. ros. composition of gases present in water composition de gaz present dans leau Zusammensetzung der Gase im Wasser

Skad gazw wystpujcych w wodach podziemnych. Gazami gwnymi, mogcymi wystpowa w znacznych ilociach, s: tlen, azot, dwutlenek wgla, metan, siarkowodr. Podrzdnie lub w ilociach ladowych mog wystpowa te wodr, gazy szlachetne, niektre gazowe wglowodory itp. Gazy wystpujce w wodach podziem64

Sabo rozpuszczalne w wodzie gazy charakteryzujce si brakiem powinowactwa chemicznego do pozostaych pierwiastkw. S chemicznie obojtne, w wodach wystpuj w stanie wolnym. Do cikich g.s. jest zaliczany argon, krypton i ksenon, do lekkich hel, neon i radon. G.s. s wykorzystywane w interpretacjach dotyczcych wieku i genezy wd. Wspczynniki hydrogeochemiczne.
[AM]

241. Gejzer rdo gorce 242. Geneza wd podziemnych pochodzenie wd podziemnych

ang. groundwater origin, g. genesis

246. Gsto wody

franc. gense des eaux souterraines niem. Grundwassergenese, Grundwasserursprung ros.

Wody podziemne powstaj z opadw atmosferycznych poprzez infiltracj z kondensacji pary wodnej, a wic s zwizane z obiegiem wody. Mog te pochodzi z syntezy gazw zawartych w magmie ( wody juwenilne) bd te z dawnej infiltracji lub z wd morskich zachowanych w porach osadw zmienionych w procesach przeobraenia wd podziemnych. Wody reliktowe, Wody reliktowe sedymentacyjne, Wody reliktowe paleoinfiltracyjne, Woda gbinowa.
[AK]

243. Geohydrologia
ang. franc. niem. ros. geohydrology gohydrologie Geohydrologie

nastpio zaburzenie tej rwnowagi. Najprostszym i najwczeniej zastosowanym g.ch. jest g. krzemionkowy oparty na zalenoci od temperatury rozpuszczalnoci mineraw zbudowanych z krzemionki (kwarc, chalcedon, krzemionka bezpostaciowa). Inne g.ch. oparte s na stosunkach kationw zawartych w wodzie termalnej, np: Na/K, Na/Ca/Mg, Na/Li, Mg/Li. Czsto g.ch. daj wyniki rozbiene, co moe by spowodowane bdami w analizach wody (w szczeglnoci w oznaczeniu glinu), nie do koca osignit rwnowag chemiczn midzy wod a skaami oraz wieloma innymi przyczynami. Z reguy oceny temperatury zbiornika dokonuje si na podstawie kilku g.ch. dla osignicia najbardziej prawdopodobnego wyniku.
[JD]

245. Geotermometry izotopowe

ang. franc. niem. ros. isotope geothermometers gothermomtres isotopiques Isotopen-Geothermometer

1. Synonim hydrogeologii czsty w literaturze amerykaskiej. 2. Nauka o hydrologii globu ziemskiego jako caoci. 3. Hydrologia i hydraulika wd podziemnych (niekiedy rozumie si pod tym terminem hydrogeologi pytkich wd podziemnych). Dzia hydrologii traktujcy ilociowo wystpowanie i dynamik wd podziemnych.
[AK]

Izotopowe wskaniki temperatury wody podziemnej oparte na reakcjach wymiany izotopowej midzy wod termaln ( wody termalne) a jej rozpuszczonymi skadnikami. Do najczciej stosowanych nale g.i. oparte na: wymianie izotopowej tlenu midzy H2O a 2SO2 4 , siarki midzySO 4 a H2S, wgla midzy CO2 i CH4 oraz wodoru midzy H2 i H2O.
[JD]

244. Geotermometry chemiczne

ang. franc. niem. ros. chemical geothermometers gothermomtres chimiques chemische Geothermometer

246. Gsto wody r

ang. franc. niem. ros. density of water densit deau Dichte des Wassers, Wasserdichte

Temperatura panujca w zbiorniku wody termalnej ( wody termalne) moe by oszacowana na podstawie skadu chemicznego tej wody badanego w pobliu powierzchni ziemi. U podstawy stosowania g.ch. ley zaoenie, e rozpuszczone w wodzie skadniki mineraw budujcych skay zbiornika znajduj si w rwnowadze chemicznej z tymi mineraami i e na trasie od zbiornika ku powierzchni nie

Skalarna wielko fizyczna okrelajca mas przypadajc na jednostk objtoci. Istotny wpyw na g.w. podziemnej wywiera temperatura, mineralizacja i cinienie. Wymiar: [ML3]. Jednostki: g/cm3, kg/m3, T/m3.
[AM]

65

247. Ghybena-Herzberga prawo

247. Ghybena1-Herzberga prawo soczewki wd sodkich

ang. Ghybens and Herzbergs law, law of fresh water lense franc. principe de Ghyben et de Herzberg, p. de lentille deau douce niem. Ghyben-Herzberg Gesetz, Ssswasserlinsengesetz ros. -,

248. Gibbsa wskanik

ang. franc. niem. ros. Gibbs index indice de Gibbs Gibbs-Anzeiger

Prawo, ktre okrela form wystpowania (w postaci soczew) wd sodkich w mierzejach, wyspach i wybrzeach nadmorskich. Prawo gosi, e gboko wystpowania w nich wody sonej poniej poziomu morza jest funkcj wysokoci zwierciada wody sodkiej ponad poziomem morza i ciaru waciwego wody morskiej:
Zs = Pf Ps - Pf Zw

Stosunek ste skadnikw resztkowych do dominujcych: rNa+/(Na+ + Ca2+), rCl/(Cl + HCO3 ). Pozwala na okrelenie udziau skadnikw meteorycznych oraz skadnikw doprowadzanych do wd podziemnych w wyniku wietrzenia ska i ewapotranspiracji. Interpretacj wynikw prowadzi si w ukadzie wsprzdnych: x warto wskanika, y cakowita ilo rozpuszczonych substancji w badanej prbce wody.
[TB i DM]

249. Giriskiego schemat (warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym)

ang. Girinskis scheme of multilayered free aquifer franc. schma de Girinski dune couche aquifre multiple nappe libre niem. Girinski-Schema eines ungespannten Grundwasserleiters mit mehreren Schichten ros.

gdzie: Zs gboko wystpowania wody sonej poniej poziomu morza [L], Zw wysoko zwierciada wody sodkiej nad poziomem morza [L], Ps ciar waciwy wody sonej (morskiej) [ML3], Pf ciar waciwy wody sodkiej [ML3].

Dla Ps = 1,025 i Pf = 1 Zs = 40 Zw (ryc. 27).

[SK]

Model warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym i poziomym spgu, rozwarstwionej na n jednorodnych warstewek o ki = const oraz mi = const. W obrbie wszystkich przewarstwie przyjmuje si hipotez Dupuita. Dupuita schemat.
[TM]

Zw morze woda sona Zs woda sodka

250. Glin Al
ang. franc. niem. ros. aluminium aluminium Aluminium

Ryc. 27. Prawo Ghybena-Herzberga (soczewki wd sodkich) [wg King Hubbert, 1940] Zs gboko wystpowania wody sonej poniej poziomu morza, Zw wysoko zwierciada wody sodkiej nad poziomem morza

Jeden z gwnych metali skorupy ziemskiej, wystpujcy podrzdnie w wodach podziemnych, do ktrych dostaje si gwnie w wyniku procesw wietrzenia mineraw skao-

1 poprawna pisownia nazwiska: Ghijben

66

254. Gwne przewody przepywu krasowych wd podziemnych

twrczych. Charakteryzuje si ograniczon predyspozycj do migracji wodnej. O wysokoci ste g. w wodach i formach migracji decyduje pH wody wysze stenia i formy kationowe wystpuj przy niszych pH, w wodach zasadowych przewaaj formy anionowe. G. wykazuje waciwoci toksyczne w stosunku do rolin i zwierzt, a w przypadku czowieka prawdopodobnie moe wywoywa rne schorzenia, w tym chorob Alzheimera.
[AM]

251. Globalna linia wd opadowych GMWL

ang. Global Meteoric Water Line franc. ligne globale des eaux de precipitations (mtoriques) niem. globale Niederschlgelinie ros.

Ryc. 28. Przebieg globalnej linii wd opadowych [wg Clark, Fritz, 1997, zmodyfikowane]

zmiennych parametrw klimatycznych i geograficznych.

[JD]

Wykres zalenoci zawartoci deuteru od zawartoci tlenu-18 w wodach opadowych kuli ziemskiej. H. Craig (1961) odkry, e zaleno ta ma charakter liniowy (z wyjtkiem niektrych obszarw gorcych i suchych) i posta:
D () = 8 O + 10
18

252. Gbienie studzien

ang. franc. niem. ros. sinking of wellls foncement des puits Abteufen der Brunnen

przy czym D i 18O stanowi odchylenie od midzynarodowego wzorca SMO W , wspczynnik s = 8 wyraa nachylenie prostej wzgldem osi odcitych, za warto d = 10 stanowi tzw. nadwyk deuterow. Pniejsze badania prowadzone przez Midzynarodow Agencj Energii Atomowej wykazay, e przebieg GMWL (ryc. 28) spenia warunki rwnania:
D () = 8,13 O + 10,8
18

Okrelenie zbiorcze na rczne lub maszynowe wykonywanie studzien (kopanie, wiercenie i inne sposoby).
[AK]

253. Gboko pooenia zwierciada wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. depth to water-table profondeur du niveau deau Flurabstand des Grundwassers

Odlego midzy powierzchni a zwierciadem wd podziemnych. Posterunek wd podziemnych (gruntowych).

[AK]

przy czym wartoci te s odniesione do nowszego wzorca VSMOW. Linia Craiga daje pogld na wiatowy rozdzia izotopw w opadach, ktre s wzbogacone w izotopy cikie w regionach ciepych i zuboone w zimnych. Stanowi ona statystyczn redni wielu lokalnych i regionalnych linii opadowych rnicych si od niej w wyniku

254. Gwne przewody przepywu krasowych wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. main karst water conduits conduits karstiques principaux deau wichtige wasserfhrende Karstschluche ,

67

255. Gwne skadniki wd

G.p.p.k.w.p. stanowi kanay krasowe oraz systemy szerokich szczelin wypenione cakowicie wod lub podziemne rzeki ( rzeka podziemna).
[AR]

i szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 7,35 km3/a.

[AS]

258. Gospodarka wodna

ang. franc. niem. ros. water management gestion des eaux Wasserwirtschaft

255. Gwne skadniki wd makroskadniki

ang. franc. niem. ros. major components of water lments majeurs des eaux Hauptinhaltsstoffe des Wassers

Skadniki nadajce okrelony chemizm wodom podziemnym. Najczciej utosamiane z jonami gwnymi wystpujcymi w wodach. Niekiedy obok makroskadnikw (lub jonw gwnych) pojcie to obejmuje gwne gazy wystpujce w wodach podziemnych ( gazowy skad wd (podziemnych)) oraz substancj organiczn.
[AM]

Dziaalno zmierzajca do ustalania form gospodarowania wod (podziemn i powierzchniow) w celu racjonalnego wykorzystania i ochrony jej zasobw. Opierajc si na wynikach bada przyrodniczych, a w szczeglnoci hydrologicznych i hydrogeologicznych, dziaania g.w. zmierzaj do zaspokojenia potrzeb wodnych ludnoci, rolnictwa, przemysu i energetyki oraz ochrony przed powodziami i zanieczyszczeniem wd.
[SK]

259. Gospodarka wodna zlewniowa

ang. water management of the drainage basin franc. gestion des ressources en eau lchelle du bassin versant niem. Wasserwirtschaft im Einzugsgebiet ros.

256. Gwny uytkowy poziom (wd podziemnych) Uytkowy poziom wd podziemnych UPWP 257. Gwny zbiornik wd podziemnych GZWP
ang. major groundwater basin, MGB franc. rservoir principal des eaux souterraines niem. Hauptgrundwasservorkommen, Hauptgrundwasserspeicher ros. ,

Zbiornik wd podziemnych odpowiadajcy umownie ustalonym ilociowym i jakociowym kryteriom podstawowym: wydajno potencjalnego otworu studziennego powyej 70 m3/h, wydajno ujcia powyej 10 000 m 3 /d, przewodno warstwy wodononej wiksza ni 10 m2/h, najwysza klasa jakoci wody. W obszarach deficytowych do wyznaczenia GZWP stosuje si indywidualne kryteria ilociowe (zbiornik ma lokalnie praktyczne znaczenie uytkowe). W Polsce wydzielono 180 GZWP (40 wedug indywidualnych kryteriw) o cznej powierzchni 163 441 km2

Gospodarowanie wod w zakresie bilansowania, oceny zasobw dyspozycyjnych, ochrony zasobw, wydawania pozwole wodnoprawnych w dorzeczach lub fragmentach dorzeczy, dla ktrych powoywane s organy administracji gospodarki wodnej. Obowizuje w krajach rozwinitych w obszarach dorzeczy duych rzek. G.w.z. wraz z nowymi zasadami administracji gospodarki wodnej znajduje si w projekcie Prawa wodnego zoonym w komisji sejmowej RP. Gospodarka wodna.
[ASd]

260. Gradient grad H

ang. franc. niem. ros. gradient gradient Gradient

Operator rniczkowy, ktry dziaajc na funkcj skalarn H(x,y,z) ( wysoko hydrauliczna) daje w wyniku wektor o wsprzdnych:

68

265. Gradient mineralizacji (wd) GM

grad H = H/x i + H/y j + H/z k gdzie: i, j, k wersory osi prostoktnego ukadu wsprzdnych x, y, z.

Wektor grad H okrela warto i kierunek najwikszego spadku funkcji H. W hydrogeologii chodzi tu o funkcj wysokoci hydraulicznej i gradient hydrauliczny. Wymiar: [1].
[TM]

261. Gradient cinienia grad p

ang. franc. niem. ros. pressure gradient gradient de pression Druckgradient

G.h. okrela warto i kierunek najwikszego spadku wysokoci hydraulicznej w danym punkcie pola prdkoci filtracji. Bez hipotezy continuum byby wic pojciem fikcyjnym. W hydrogeologii czciej uywa si pojcia redniego spadku hydraulicznego, ktry wyznacza rnica wysokoci hydraulicznej w warstwie wodononej midzy dwoma punktami pooonymi na jednej linii prdu (na kierunku maksymalnego spadku), przypadajc na jednostkow odlego midzy tymi punktami:
grad H = H/L (H2 H1)/DL = I

Wymiar: [1].
Gradient. [TM]

Rnica cinienia hydrostatycznego midzy dwoma punktami pooonymi w systemie hydrogeologicznym ( warstwie wodononej) na jednej linii prdu, przypadajca na jednostk odlegoci:
grad p = p/L (p2 p1)/DL

264. Gradient hydrogeochemiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical gradient gradient hydrogochimique hydrogeochemischer Gradient

Wymiar: [ML1T2].
Gradient. [TM]

262. Gradient geotermiczny

ang. franc. niem. ros. geothermal gradient gradient gothermique geothermischer Gradient

Przyrost temperatury na jednostk przyrostu gbokoci wewntrz Ziemi poniej strefy termicznie neutralnej. Jednostk miary g.g. jest przyrost temperatury w C na przyrost gbokoci (zazwyczaj na 100 m). Stopie geotermiczny.
[JD]

Zmiany ste substancji wystpujcych w wodach podziemnych przypadajace na jednostk przyrostu gbokoci lub odlegoci. Wyrniamy wic gradienty pionowe i poziome. Pojcie g.h., zgodnie z jego fizycznym sensem, jest wykorzystywane przy ilociowym opisie zmiennoci w obrbie rnego rodzaju pl hydrogeochemicznych. Szczeglnym przypadkiem, czsto stosowanym w hydrogeochemii i zwykle utosamianym z g.h., jest gradient mineralizacji wody. Uywa si te, przykadowo, pojcia gradient chlorkowy, okrelajcego wzrost ste jonw Cl przypadajcy na 100 m wzrostu gbokoci (g/dm3/100 m).
[AM]

263. Gradient hydrauliczny grad H spadek hydrauliczny I

ang. franc. niem. ros. hydraulic gradient, head g. gradient hydraulique, g. de charge hydraulischer Gradient

265. Gradient mineralizacji (wd) GM

ang. franc. niem. ros. mineralization gradient gradient de minralisation Mineralisationsgradient

Pojcie czsto utosamiane z gradientem hydrogeochemicznym, okrela wielko

69

266. Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd

wzrostu mineralizacji wd podziemnych wraz z gbokoci. Wyraany w g/dm3/100 m.

GM = (M2 M1/H2 H1) 100 gdzie: M1, M2 mineralizacja wd (w g/dm3) na gbokociach H1 i H2, z ktrych pobrano prbki wody.

niem. graphische Methoden zur Darstellung der chemischen Zusammensetzung der Wsser ros.

G.m. wd podziemnych mona rwnie przedstawia graficznie (ryc. 29).

[AM]

Metody umoliwiajce graficzn prezentacj wynikw analiz chemicznych wd podziemnych. Wykorzystywane s w tym zakresie wykresy liniowe (np. Schoellera wykres), kolumnowe (np. Collinsa wykres oraz Rogersa wykres), paskowe (np. Grnhuta i Hintza wykres), koowe (np. Udlufta wykres), promieniste (np. Tickela wykres), trjktne wykresy oraz trjktno-rombowe wykresy. W poszczeglnych metodach stenia jonw i innych substancji (np. gazw) s przedstawione w mg/dm3, mval/dm3 lub % mval.
[AM]

267. Granica (systemu wodononego) brzeg (systemu wodononego), *bariera

ang. franc. niem. ros. boundary, limit limite, frontire, *barrire Grenze, Rand, Begrenzug, Berandung

Ryc. 29. Graficzne odwzorowanie gradientu mineralizacji wd podziemnych w zachodniej czci niecki mazowieckiej

Powierzchnia lub linia (w przypadku jednostek paskich) ograniczajca (wyznaczajca) system wodonony, dajca si scharakteryzowa okrelonymi (zdefiniowanymi) warunkami hydrodynamicznymi (warunki graniczne), stanowica przeszkod w rozprzestrzenianiu si wpyww (wymusze) midzy systemem hydrogeologicznym a jego otoczeniem.
[TM]

268. Granica drenau

ang. franc. niem. ros. discharge boundary limite de drainage Abflussrand, Abflussberandung

266. Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd graficzne metody przedstawiania chemizmu wd

ang. graphical presentation methods of water chemical composition franc. mthodes graphiques de prsentation de la composition chimique des eaux

Granica przepuszczalna systemu hydrogeologicznego z zadan (znan) wysokoci hydrauliczn (i/lub steniem) lub poborem, tj. z odpywem wody (i/lub substancji) z systemu w warunkach naturalnych lub wymuszonych

70

271. Granica wody sodkiej

Wisa

Narew
Bug

a kr W

Obszar strefowego wystpowania wd z utworw mioceskich o podwyszonym zabarwieniu (barwa na og przekracza 100 mg/l Pt) Obszar wystpowania wd w utworach trzeciorzdowych o zasoleniu przekraczajcym 200 mg/l Cl Obszar wystpowania wd w utworach trzeciorzdowych o zasoleniu przekraczajcym 60 mg/l Cl

is W a

Pilica 0 10 20 30 km

Ryc. 30. Granice obszarw, stref hydrogeochemicznych w utworach trzeciorzdowych zachodniej czci niecki mazowieckiej

eksploatacj wody (studnie, rowy, cieki, zbiorniki wd powierzchniowych itp.).

[TM]

269. Granica hydrogeochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical boundary limite hydrogochimique hydrogeochemische Grenze

Powierzchnia, a w ujciu kartograficznym linia dzielca strefy hydrogeochemiczne ( strefowo hydrogeochemiczna) rnice si okrelonymi warunkami hydrogeochemicznymi (ryc. 30). Bariera hydrogeochemiczna.
[AM]

wiek przepywu (natenie zerowe) wody i/lub substancji, bez zadanej wysokoci hydraulicznej i/lub stenia substancji, gdy miarodajny jest tu warunek brzegowy II rodzaju z zerowym przepywem (q = 0) i z zerowym strumieniem substancji. W warstwach izotropowych linie i powierzchnie ekwipotencjalne ( hydroizohipsa, linie jednakowych ste substancji) s do tej granicy ortogonalne (prostopade w punkcie przecicia z granic). We wspczesnej hydrogeologii pojcie granicy szczelnej jest mniej lub bardziej pojciem hipotetycznym, niemniej w hipotezach roboczych przy definiowaniu schematu (prototypu) systemu rzeczywistego bardzo czsto wykorzystywanym.
[TM]

270. Granica nieprzepuszczalna (szczelna)

ang. barrier boundary franc. limite tanche, l. impermable niem. undurchlssige Berandung, undurchlssiger Gebietsrand ros.

271. Granica wody sodkiej

ang. franc. niem. ros. freshwater limit limite deau douce Ssswassergrenze

Granica systemu hydrogeologicznego stanowica szczeln przeszkod dla jakiegokol-

Pojcie uywane przy wyznaczaniu strefy kontaktu wd sodkich i sonych, w strefie wybrze-

71

272. Granica zasilania

y morskich oraz przy okrelaniu gbokoci pojawiania si wd zasolonych. Strefowo hydrogeochemiczna pionowa (ryc. 102).
[AM]

272. Granica zasilania granica alimentacji

ang. franc. niem. ros. recharge boundary limite dalimentation Zuflussberandung

raonych w mval/dm3) i rwnolegy do nich odcinek prostej, na ktrej w umownej skali zaznacza si mineralizacj wody i stenia mikroskadnikw (ryc. 31). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd.
[AM]

Granica przepuszczalna (w zalenoci od wymiarowoci systemu: powierzchnie, linie lub punkty) systemu hydrogeologicznego z zadan (znan) wysokoci hydrauliczn i/lub steniem substancji lub z zadanym nateniem strumienia, z dopywem wody i/lub substancji do systemu hydrogeologicznego ( warunki brzegowe), w warunkach naturalnych lub wymuszonych eksploatacj z systemu.
[TM]

Ryc. 31. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Grnhuta i Hintza

274. Gntelberga rwnanie

ang. franc. niem. ros. Gntelbergs equation quation de Gntelberg Gntelberg-Gleichung

273. Grnhuta i Hintza wykres

ang. franc. niem. ros. Grnhut-Hintz diagram diagramme de Grnhut et Hintz Grnhut Hintz-Diagramm Grnhuta Hintza, .

Uproszczona posta rwnania Debyea-Hckela oparta na fakcie, e wystpujcy w nim iloczyn Bao ma warto ok. 1:
log g i = - Azi2 I 1+ I

Wykres paskowy chemizmu wd podziemnych. Wykrela si dwa poziome paski dla odwzorowania ste anionw i kationw (wy-

Objanienia symboli: Debyea-Hckela rwnanie.

[JD]

H
275. Hazena liczba
ang. franc. niem. ros. Hazens number nombre de Hazen Hazen-Zahl

277. Hipoteza continuum

ang. franc. niem. ros. continuum hypothesis hypothse du continuum Kontinuumshypothese

Liczba okrelajca intensywno barwy wody w skali platynowej. Barwa wody.

[AM]

276. Hel He
ang. franc. niem. ros. helium hlium Helium

Gaz szlachetny najczciej pochodzenia radiogenicznego. Wysokie stenia h. s spotykane w wodach podziemnych wystpujcych na znacznych gbokociach w szczelnych strukturach. W sytuacjach takich ilo h. i stosunek jego ste do ste innych gazw pozwalaj szacowa wiek wody podziemnej (ryc. 32). Gazy szlachetne.
[AM]

H.c. jest uzasadnieniem opisu dyskretnych systemw hydrogeologicznych za pomoc rniczkowych rwna czstkowych z wykorzystaniem teorii pola prdkoci filtracji i pola hydrogeochemicznego. Przyjmujc h.c. rzeczywisty dyskretny orodek porowaty zastpujemy fikcyjnym continuum w ten sposb, e zamiast analizy rzeczywistych prdkoci U w przestrzeni porowej, analizujemy fikcyjne cige pole prdkoci filtracji v, z pominiciem obecnoci fazy staej systemu hydrogeologicznego (matrycy), i tym samym granic fazowych ciecz/skaa. Prdko filtracji v definiujemy w kadym punkcie (!) pola filtracji: v(x,y,z), dla (x,y,z) nalecych do pola filtracji . Aproksymacj pola U w orodku porowatym dyskretnym polem v w orodku cigym uzyskujemy przez analiz

Ryc. 32. Zawarto helu w wodach podziemnych w okresie poprzedzajcym i podczas trzsie ziemi [wg Kissin, 1980] 1 to helowe charakterystyczne dla okresw bez trzsie, 2 daty trzsie ziemi, 3 stenie helu w wodach podziemnych

73

278. Humifikacja

urednionej wartoci v w otoczeniu punktu o wsprzdnych (x,y,z), zwanym reprezentatywn objtoci elementarn REV (ang. Representative Elementary Volume), a makroskopowe pojcie prdkoci filtracji v, zgodnie z teori Darcyego, definiujemy jako: v = Q/A. Tak zdefiniowane pojcie prdkoci filtracji moe by wykorzystywane w mikrospkopowym zapisie prawa cigoci, zachowania, siy i tym samym w rniczkowym rwnaniu oglnym filtracji, pod warunkiem zdefiniowania wielkoci REV. REV przyjmuje si jako kul o rednicy D z rwnoczesnym przyjciem d jako dugoci charakteryzujcej orodek porowaty (np. d moe oznacza de, d50 ziaren lub porw skay). Rozmiar D naley przy tym tak dobra, by charakterystyki skay (ne, n, v, k, i inne) byy jednoznacznymi funkcjami pooenia: f(P(x,y,z)), a rwnoczenie nie zaleay od rozmiarw REV. atwo przy tym mona wykaza, e D >> d oraz e musi by mniejsze od pewnego Dmax (D < Dmax), powyej ktrego charakterystyki te znowu bd zalee od D w zwizku z niejednorodnoci orodka (REV z narastaniem D oprcz pyw zacznie np. obejmowa wiry). Przyjta w h.c. swego rodzaju makroskopizacja jest uzasadniona, gdy wielkoci opisujce waciwoci systemu hydrogeologicznego (parametry i wspczynniki) maj jedynie sens makroskopowy i tylko tak daj si mierzy i wyznacza.
[TM]

we (huminowe i fulwowe) o zrnicowanej budowie czsteczkowej i rnej rozpuszczalnoci w wodzie. Kwasy huminowe tworzc z jednowartociowymi kationami (Na+, K+, NH+ 4 ) rozpuszczalne sole przechodz atwo do wd podziemnych, podwyszajc ich zabarwienie ( barwa wody). Mineralizacja (substancji organicznej).
[AM]

279. Hydratacja uwodnienie, uwadnianie

ang. franc. niem. ros. hydration, hydratation hydratation Hydra(ta)tion, Hydratisierung

1. Proces powszechnie zachodzcy w wodach podziemnych, polegajcy na przyczaniu czsteczek wody do znajdujcych si w roztworze wodnym jonw i czsteczek. H. obejmuje w pewnym stopniu wszystkie substancje znajdujce si w wodzie, zmieniajc ich waciwoci migracyjne i rwnowagi hydrogeochemiczne zachodzce w wodach podziemnych. Jako efekt h. wok jonw i rnego rodzaju czsteczek s utworzone otoczki hydratacyjne, ktrych grubo (ilo uporzdkowanych warstw czsteczek wody) zaley od adunku jonu podlegajcego hydratacji oraz od mineralizacji wody (ryc. 33). 2. Proces uwadniania (przyczania czsteczek wody) do mineraw i innych zwizkw chemicznych.
[AM]

278. Humifikacja
ang. franc. niem. ros. humification humification Humifizierung, Humifikation
a
_
+ _

b
_ +

_ +
+ _ _

_ +

_ +

_ + _ _ + +

+ _

_ +

+ _ _

Stopniowy rozkad substancji organicznej przebiegajcy w warunkach ldowych, przy aktywnym udziale bakterii i niektrych roztoczy, w rodowisku wilgotnym i umiarkowanym dostpie tlenu. W wyniku tego typu mineralizacji substancji organicznej powstaj zwizki humusowe gwnie kwasy humuso-

_
_

_ +
_ +
_ +

+
+

Ryc. 33. Tworzenie si otoczek hydratacyjnych wok jonw; uoenie dipoli wody wok duego kationu o maym adunku (a) i maego kationu o duym adunku (b)

74

_ + _ +_ +

+ _

+ _ _

_ +

_ +

_ + _ _ + + _+ _ _ + + _ _ + + + _ + _ +

_ _ + _ + +

+ _

_ +

+
_

+ _

_ _

+
+

_
_
_ +

_ +

_ +

_ +

_ +

_ +

_ +

_ +

281. Hydrogeologia

280. Hydrogeochemia
ang. franc. niem. ros. hydrogeochemistry hydrogochemie Hydrogeochimie

matyki badawczej zwizanej z ochron wd podziemnych. W skad h. wchodz takie jej dziay, jak hydrogeochemia,dynamika wd podziemnych, h. regionalna. Odrbny kierunek stanowi h. stosowana. Zajmuje si ona metodyk poszukiwa wd podziemnych i ustalania zasobw na potrzeby gospodarki komunalnej, przemysu i rolnictwa oraz wd mineralnych i termalnych na potrzeby lecznictwa i energetyki, problematyk zawodnienia i metod odwadniania kopal, metodyk prowadzenia robt odwodnieniowych w budownictwie i melioracji. Badania hydrogeologiczne towarzysz wszystkim budowlom, majcym kontakt z wodami podziemnymi. Historia rozwoju hydrogeologii Mimo e wodami podziemnymi, stanowicymi przedmiot bada h., interesowano si i wykorzystywano je ju w staroytnoci, h. jest nauk mod. Jako osobna nauka zrodzia si w poowie XIX w. Zrby jej stworzyli uczeni francuscy, ktrzy odkryli wiele fundamentalnych praw hydrogeologicznych. Wrd grupy badaczy, ktra jest okrelana jako szkoa twrcw h. (J. Paramelle, E. Belgrand, A. Daubre), naley przede wszystkim wymieni H. Darcy, ktry w swojej pracy (1856 r.) przedstawi podstawowe prawo filtracji wd w skaach okruchowych, oraz J. Dupuita (1865 r.), ktry je rozwin i uzasadni teoretycznie. Na przeomie XIX i XX w. hydrogeolodzy amerykascy na teoretycznych podstawach h. francuskiej rozwinli kierunek stosowany w praktyce (A. Hazen, C. Slichter, F. King, O. Meinzer i inni). W tym samym okresie hydrogeolodzy niemieccy, austriaccy i szwajcarscy (F. Forchheimer, A. Thiem, O. Smreker, E. Prinz, J. Kozeny i inni) rozwinli metodyk bada hydrogeologicznych, szczeglnie w zakresie techniki uj wd podziemnych i budownictwa wodnego. Intensywny rozwj h. nastpi po II wojnie wiatowej, zwaszcza w zakresie dynamiki wd podziemnych, kartografii hydrogeolo75

Nauka przyrodnicza o charakterze podstawowym i stosowanym. Zajmuje si skadem chemicznym wd podziemnych i jego genez, procesami powodujcymi przemiany chemizmu wd podziemnych oraz moliwociami wykorzystywania tych wd w zwizku z ich skadem chemicznym. Wyrniamy kilka odrbnych dziaw hydrogeochemii: h. podstawow (zwan te h. ogln), h. analityczn, h. regionaln, paleohydrogeochemi oraz h. stosowan zajmujc si m.in. problemami zagroe jakoci wd podziemnych oraz antropogenicznymi zmianami ich chemizmu.
[AM]

281. Hydrogeologia
ang. franc. niem. ros. hydrogeology, groundwater hydrology hydrogologie Hydrogeologie, Grundwasserkunde

Nauka o wodach podziemnych i o procesach wzajemnego oddziaywania podziemnej hydrosfery, litosfery, atmosfery, biosfery i czowieka. Poniewa wystpowanie i cechy wody podziemnej s cile zwizane i zalene od rodowiska geologicznego, h. jest traktowana jako jedna z dziedzin geologii, a cz metod badawczych jest wsplnych z geologi. H. zajmuje si badaniem zjawisk i procesw zwizanych z kreniem wd podziemnych w rodowisku skalnym, badaniem oddziaywania ska na wod i wody na skay, zwizkw z wodami powierzchniowymi, wpywu rnych czynnikw na ksztatowanie si zasobw wd podziemnych. W ostatnich latach, w zwizku z rozpowszechniajcym si skaeniem wd powierzchniowych ogromnie wzrosa rola wd podziemnych jako podstawowego surowca warunkujcego rozwj gospodarczy. Wywoao to wzrost zainteresowania tymi wodami, a jednoczenie rozwj proble-

282. Hydrogeologia grnicza

gicznej, hydrogeologii zoowej, prognozowania dopywu do kopal, metod modelowych i izotopowych, hydrogeochemii i monitoringu wd podziemnych. W 1956 r. powstaa Midzynarodowa Asocjacja Hydrogeologw (Association Internationale des Hydrogeologues AIH) z siedzib w Paryu. Badaniom hydrogeologicznym patronuje oraz wspiera je finansowo UNESCO. W Polsce pionierami nowoczesnej hydrogeologii byli J. Gob, R. Krajewski, Z. Pazdro i R. Rososki.
[SK]

284. Hydrogeologia kopalniana

ang. franc. niem. ros. mine hydrogeology hydrogologie minire Grubenhydrogeologie ()

282. Hydrogeologia grnicza

ang. franc. niem. ros. mine hydrogeology hydrogologie minire Bergwerkshydrogeologie

Dzia hydrogeologii zajmujcy si podziemnymi wodami zoowymi wystpujcymi w obrbie eksploatowanych z surowcw mineralnych, z punktu widzenia grnictwa. Do podstawowych zada h.k. nale: postpujce rozpoznanie warunkw hydrogeologicznych w otoczeniu zoa, ocena i prognozowanie zagroe wodnych kopal oraz prognozowanie i ograniczanie szkodliwego wpywu dziaalnoci grniczej na rodowisko wodne, ocena moliwoci zagospodarowania wd kopalnianych.
[AR]

H.g. jest specjalnoci z pogranicza hydrogeologii i grnictwa, ktrej zadaniem jest tworzenie racjonalnych, naukowych podstaw dla podejmowania decyzji i dziaa optymalizujcych rozwizywanie problemw technicznych i ekonomicznych, wynikajcych z obecnoci wody w otoczeniu z kopalin na wszystkich etapach ich badania i zagospodarowania, tj. poszukiwa, rozpoznania, projektowania kopal, udostpniania i eksploatacji z oraz likwidacji kopal [Wilk, 1995]. Termin ten obejmuje obecnie cznie hydrogeologi zoow i hydrogeologi kopalnian.
[AR]

285. Hydrogeologia ochronna Hydrogeologia rodowiskowa 286. Hydrogeologia oglna

ang. franc. niem. ros. general hydrogeology hydrogologie gnrale allgemeine Hydrogeologie , .

283. Hydrogeologia inynierska

ang. engineering hydrogeology franc. hydrogologie dingenieur, h. applique au gnie civil niem. Ingenieurhydrogeologie ros.

Dzia hydrogeologii sucy jako podbudowa dla innych jej kierunkw. Traktuje o genezie wd podziemnych, ich udziale w obiegu wody (w przyrodzie), waciwociach ska ( utwory hydrogeologiczne), waciwociach fizycznych, chemicznych i innych wd podziemnych; zawiera take podstawy hydrauliki, hydrologii i meteorologii.
[AK]

Dzia hydrogeologii stosowanej (praktycznej) zajmujcy si wodami podziemnymi w zwizku z budownictwem ldowym, wodnym, budow uj, inynieri sanitarn. Traktuje o zmianach i przeobraeniach hydrogeologicznych pod wpywem dziaalnoci inynierskiej.
[AK]

287. Hydrogeologia podstawowa Hydrogeologia oglna 288. Hydrogeologia regionalna

ang. franc. niem. ros. regional hydrogeology hydrogologie rgionale regionale Hydrogeologie

Dzia hydrogeologii zajmujcy si analiz warunkw hydrogeologicznych w regio-

76

293. Hydrogeotermia

nach hydrogeologicznych, geograficznych lub administracyjnych. Analiza ta dotyczy: warunkw hydrogeologicznych, regionalnej dynamiki krenia, iloci i jakoci wd podziemnych, ich genezy, bada regionalnych i wzajemnych oddziaywa midzy rnymi strukturami hydrogeologicznymi. H.r. obejmuje take regionalizacj hydrogeologiczn (umoliwiajc systemowe i modelowe okrelanie zasobw wd podziemnych), badania cznoci wd podziemnych z powierzchniowymi i relacji midzy ich zasobami oraz badania nad oddziaywaniem rodowiska na hydrosfer podziemn, okrelanie zagroenia wd podziemnych i ustalanie moliwoci uzupeniania zasobw i magazynowania wd podziemnych w skali regionalnej oraz zasad ich ochrony.
[SK]

nych w h.s. przykadowo wyrnia si: h. poszukiwawcz (poszukiwanie i rozpoznawanie wd podziemnych), h. grnicz, h. melioracyjn, h. inyniersk, h. naftow (i gazow), h. ochronn ( ochrona wd podziemnych). Hydrogeologia grnicza, Hydrogeologia rodowiskowa.
[TB]

291. Hydrogeologia rodowiskowa

ang. franc. niem. ros. environmental hydrogeology hydrogologie de lenvironnement Umwelthydrogeologie

289. Hydrogeologia rolnicza

ang. agricultural hydrogeology, agrohydrogeology franc. hydrogologie applique a lagriculture niem. landwirtschaftliche Hydrogeologie, Agrohydrogeologie ros.

Dzia hydrogeologii zajmujcy si problemami ochrony rodowiska naturalnego, przewidywaniem migracji zanieczyszcze w wodach podziemnych, ocen podatnoci wd podziemnych na zanieczyszczenia oraz procesami rekultywacji i oczyszczania zbiornikw wd podziemnych.
[SW]

292. Hydrogeologia zoowa

ang. franc. niem. ros. hydrogeology of mineral deposits hydrogologie des gisements Lagerstttenhydrogeologie

Dzia hydrogeologii stosowanej (praktycznej) zajmujcy si wodami strefy aeracji oraz pytkimi wodami podziemnymi w zwizku z rolniczymi melioracjami wodnymi, drenaem, nawodnieniem oraz nawoeniem i stosowaniem chemikaliw.
[AK]

290. Hydrogeologia stosowana

ang. franc. niem. ros. applied hydrogeology hydrogologie applique angewandte Hydrogeologie

Dzia hydrogeologii zajmujcy si wodami zoowymi, czsto zaliczany do hydrogeologii grniczej. H.z. ma za zadanie okrelenie warunkw hydrogeologicznych rozpoznawanych z i ocen przyczyny ich zawodnienia. Okrelone w trakcie rozpoznawania z chemizm wd i parametry hydrogeologiczne poziomw wodononych dostarczaj podstawowych danych do prognozowania zawodnienia kopalni i zasolenia wd kopalnianych oraz oceny zagroenia wodnego kopal.
[AR]

Dzia hydrogeologii zajmujcy si wodami podziemnymi z punktu widzenia moliwoci ich wykorzystania przez okrelonych uytkownikw lub umoliwienia dziaalnoci czowieka w okrelonym kierunku [Wieczysty 1982]. W zalenoci od gospodarczego ukierunkowania prac i bada hydrogeologicz-

293. Hydrogeotermia
ang. franc. niem. ros. hydrogeothermics hydrogothermie Hydrogeothermie

Dzia geotermii, ktry zajmuje si przestrzennymi i czasowymi zmianami temperatury 77

294. Hydrogram przepywu

i termicznych waciwoci wd podziemnych. H. znajduje zastosowanie m.in. w hydrogeologii rodowiskowej. Pod terminem h. rozumie si take uytkowanie gorcych wd podziemnych jako nonika energii cieplnej.
[AK]

W jzykach obcych czciej wykorzystuje si pojcie izobaty. Izobata.

[TM]

297. Hydroizohipsa linia rwnych wysokoci hydraulicznych, *linia ekwipotencjalna

ang. hydroizohypse, groundwater table contour, water table contour line franc. hydroisohypse, ligne de charge gale niem. Grundwasserspiegelhhengleiche, Hhenlinie des Grundwasserspiegels, Grundwassergleiche ros. , ,

294. Hydrogram przepywu

ang. franc. niem. ros. hydrograph, discharge curve hydrogramme dcoulement Abflussganglinie, Abflusskurve

Krzywa obrazujca wielko natenia przepywu wd w okrelonym przekroju w stosunku do czasu, zwykle w cigu roku hydrologicznego. Na podstawie hydrogramu (rozbir, rozdzia hydrogramu) mona okreli m.in. wielko odpywu podziemnego redniego i minimalnego. Odpyw podziemny, Natenie przepywu, Ruch.
[AK]

295. Hydrogram rda

ang. spring hydrograph franc. hydrogramme dune source niem. Quellenhydrograph, Ganglinie der Quelle ros.

Linia czca punkty o jednakowej wysokoci hydraulicznej w warstwie wodononej (systemie). Ukad hydroizohips jest wic map morfologii zwierciada wody podziemnej. W warstwie izotropowej, w strumieniu ustalonym, linie te z liniami prdu tworz siatk ortogonaln, tj. styczne do linii prdu i do h. w punkcie ich przecicia s do siebie prostopade. W przypadku wd zwykych (niezmineralizowanych) o gstoci r = const, gdy poziomem odniesienia jest poziom morza, chodzi tu o rzdne zwierciada wody.
[TM]

Wykres lub inna reprezentacja (np. tabela) przebiegu zmian wydatkw, stanw i/lub innych charakterystyk rda zmiennych w czasie. Przy analizie hydrogramu wydatku, w okresie zasilania (cz wznoszca hydrogramu), a zwaszcza sczerpywania zasobw systemu zasilajcego rdo ( krzywa wysychania, krzywa opadania wydatku rda), mona oceni wielko zasilania, objto systemu zasilajcego rdo i inne parametry je charakteryzujce.
[TM]

298. Hydroizolinia
ang. franc. niem. ros. hydroisopleth hydroisoplethe Grundwassergleiche

296. Hydroizobata
ang. franc. niem. ros. hydroisobath hydroisobathe, ligne h. Hydroisobathe

Linia na mapie czca punkty o jednakowej gbokoci do zwierciada wody podziemnej. 78

Linia na mapie lub przekroju czca punkty jednakowych cech, rwnych stanw wd podziemnych wyraonych liczbowo; wszystkie terminy zaczynaj si od hydroizo-: poziom odniesienia, pooenia, wysokoci -hipsa, cinienie -pieza, gboko -bata; miszo -pacha, prdko ruchu -tacha, temperatura -terma, zasolenie -halina, czas (np. przesczania) -chrona, podziemne odpywy jednostkowe -reja, opad -hieta, rnica stanw (np. obnie w okrelonym czasie stanw wd podziemnych, wzrostu zasolenia itp.).
[AK]

305. Hydrowze

299. Hydroizopacha
ang. hydroisopach, hydroisopachyte franc. hydroisopache, ligne h., hydroisopachyte niem. Grundwassermchtigeitslinie ros.

Hydrometeorologia

Dziedziny

Geohydrologia

Hy kre dro sb ge dro ada och Hy D f i em zyk dro Hy a (z h ia bio dro log dro log hyy me dra ia w ia ulik cha a ) nik ciw a
B

Za

Hy

Geohydrologia

Hydrogeologia

Glacjologia

Linia na mapie czca punkty o jednakowej miszoci (mierzonej w pionie) okrelonej warstwy lub okrelonych warstw wodononych. W jzykach zachodnich czciej jest uywane pojcie izopacha.
[TM]

m dro Hy s dro Hy

ia etr

300. *Hydroizopieza
ang. franc. niem. ros. isopiestic line isopize, courbe pizomtrique Grundwasserdruckgleiche

pia ko

Ryc. 34. Hydrologia [wg Lambor, 1971; Dbski, 1970, ze zmianami i uzupenieniami)]

H. to linia czca punkty jednakowego cinienia piezometrycznego ( piezometr), std wyraa inn wielko ni linia jednakowej wysokoci hydraulicznej, czyli hydroizohipsa. Znajc warto h., warto hydroizohipsy moglibymy wyznaczy tylko przy rwnoczesnym okreleniu wysokoci pooenia punktu pomiaru cinienia piezometrycznego. Mapy h. i same h. nie informuj o stanie energetycznym strumienia wody podziemnej, gdy jego energi wyraa wysoko hydrauliczna, a nie sama wysoko cinienia. W jzyku polskim i innych (ang., ros.) pojcie h. uywa si nieraz bdnie jako synonimu hydroizohipsy w warstwie o zwierciadle napitym.
[TM]

302. Hydrosfera
ang. franc. niem. ros. hydrosphere hydrosphre Hydrosphre

Przestrze na kuli ziemskiej i wok niej, w ktrej znajduje si woda we wszystkich stanach skupienia. H. obejmuje litosfer, biosfer oraz znaczn cz atmosfery.
[SK]

303. Hydrostratyfikacja Pitrowo wd podziemnych 304. Hydrostruktura Struktura hydrogeologiczna 305. Hydrowze wze hydrogeologiczny
ang. pumping well with observation wells franc. puits de pompage avec puits dobservation niem. Brunnen mit Beobachtungsstellen ros.

301. Hydrologia
ang. franc. niem. ros. hydrology hydrologie Hydrologie

Nauka o rodowisku wodnym ze szczeglnym uwzgldnieniem obiegu wody w przyrodzie i procesw zwizanych z tym obiegiem. Schemat (ryc. 34) wskazuje poziom dokadnoci prac badawczych, dziedziny i zakres bada.
[AK]

Zesp otworw hydrogeologicznych: studni i otworw obserwacyjnych. W h. wykonuje si pompowanie badawcze (ryc. 35).
[AK]

79

Poziom dokadnoci

Pedo-Agrohydrologia

Limnologia

Oceanologia

a ia mi no olog dro dr na Hy o hy atycz alb m III prag ia raf rog yd H I I

Potamologia

306. Hydrozol

306. Hydrozol
ang. franc. niem. ros. hydrosol, aquasol hydrosol Hydrosol

Ryc. 35. Typowe hydrowzy: studnia (czarna kropka) i otwory obserwacyjne [wg Wieczysty, 1982]

Ukad koloidalny typu zolu, dla ktrego orodkiem rozpraszajcym jest woda. Wszystkie zole spotykane w wodach powierzchniowych i podziemnych maj wic charakter hydrozoli, cho w skrcie stosuje si czsto nazw zolu.
[AM]

I
307. Identyfikacja parametrw modelu hydrogeologicznego tarowanie modelu h.
ang. hydrogeological model calibration franc. ajustement du modle hydrogologique niem. Parameteranpassung des hydrogeologischen Modells ros.

309. Iloczyn aktywnoci i. rozpuszczalnoci jonowej, i. aktywnoci jonowej

ang. franc. niem. ros. solubility product produit de solubilit Lslichkeitsprodukt

Ustalenie wartoci przewodnoci i pojemnoci wodnej w poszczeglnych wzach siatki lub punktach midzywzowych zdyskretyzowanego obszaru filtracji.
[MR]

W nasyconym roztworze cakowicie zdysocjowanego elektrolitu (AB = A+ + B) iloczyn aktywnoci obu rodzajw jonw jest wielkoci sta w danej temperaturze i dla danego rozpuszczalnika:
Kar = aA aB = const T = const gdzie: Kar iloczyn rozpuszczalnoci [1], a aktywno jonw A i B [1], T temperatura [oK].

308. Igofiltr
ang. franc. niem. ros. draining well, wellpoint puits de drainage Drnagebrunnen

Otwr sucy do czerpania wody w skaach lunych, najczciej sabo przepuszczalnych, o dugoci do 1020 m i rednicy do 100 mm. Obudowany jest rur, w dolnej lub grnej czci ktrej (w zalenoci od tego, czy otwr skierowany jest ku grze, czy ku doowi) znajduje si filtr zakoczony stokowatym ostrzem, pozwalajcym zgbia go metod wymywania. Igofiltry poczone wsplnym przewodem z pomp ssc stosuje si do odwadniania wykopw budowlanych lub w grnictwie jako element odwadniania kombinowanego. Odwadnianie kopalni.
[TB]

W przypadku gdy elektrolit jest trudno rozpuszczalny, a roztwr nie zawiera innych elektrolitw w znacznych steniach (maa sia jonowa roztworu), iloczyn aktywnoci mona zastpi steniami molowymi:
Kmr = mA mB Stenie. [JD]

310. Iloczyn jonowy wody

ang. franc. niem. ros. ionic product of water produit ionique de leau ionisches Produkt des Wassers

81

311. Imisja zanieczyszcze

Iloczyn ste (aktywnoci) jonw [H+] i [OH], bdcych produktami dysocjacji elektrolitycznej H2O:
Kw = [H+] [OH] gdzie: Kw iloczyn jonowy wody [1], [H+] i [H] stenia (aktywnoci) jonw H+ i OH.

niem stanw wody na granicach warstwy, zasilaniem warstwy, na og sztucznym (pojcie przeciwne do pojcia depresji). Wyraa si rnic stanw zwierciada statycznego i dynamicznego ( zwierciado wd podziemnych).
[TM]

Warto Kw zaley od temperatury i wynosi od 0,1139 1014 w temp. 0C do 59,0 1014 w temp. 100C. W temp. 25C wynosi ona 1,008 1014. Poniewa stenia [H+] i [OH] s sobie rwne, wic [H+] wody czystej wynosi w tej temp. 107. W praktyce, zamiast pojcia stenia (aktywnoci) jonw wodorowych [H+], stosuje si pojcie pH:
pH = log [H+]

313. Indeks coli *liczba coli

ang. franc. niem. ros. coli index, coliform i. indice coli Coli-Index, Kolizahl -

Przy staej wartoci Kw wzrost stenia jonw [H+] powoduje spadek stenia jonw [OH] i odwrotnie, a warto pH jest odpowiednio > 7 i < 7. Stenie jonw wodorowych.
[JD]

Wskanik fekalnego zanieczyszczenia wody. Oznaczany jako liczba paeczek okrnicy (Escherichia coli) wykrytych w 1 dm3 badanej wody. Traktowany jako wskanik wystpowania w wodzie mikroorganizmw patogennych (chorobotwrczych). Miano coli, Organizmy fekalne.
[AM]

314. Infiltracja
ang. franc. niem. ros. infiltration infiltration Einsickerung, Infiltration

311. Imisja zanieczyszcze imisja substancji zanieczyszczajcych

ang. franc. niem. ros. immission of pollutants immission de polluants Schadstoffimmission

Wsikanie wody pochodzcej z opadw at-

1. Pochanianie (przyjcie) zanieczyszcze przez okrelony element rodowiska. 2. Opad zanieczyszcze na okrelon (jednostkow) powierzchni terenu (np. dla oowiu [g Pb/(haa)]).
[SW]

312. Impresja (zwierciada wody) *represja

ang. rise in groundwater table, impression franc. relvement du niveau deau souterraine, impression niem. Grundwasserspiegelerhhung ros.

mosferycznych, z ciekw i zbiornikw powierzchniowych oraz z kondensacji pary wodnej z powierzchni terenu do strefy aeracji , a nastpnie (po oddaniu czci tych wd do atmosfery ewapotranspiracja) przesczanie do strefy saturacji ( infiltracja efektywna). Infiltracja moe by rwnie wywoana sztucznie. Wielko infiltracji jest wyraana w dm3/km2 lub w mm/rok.
[SK]

315. Infiltracja brzegowa

ang. franc. niem. ros. bank infiltration, b. storage infiltration de rive Ufereinsickerung

Przyrost, podniesienie zwierciada wody podziemnej (podpitrzenie) wywoane iniekcj, zalewaniem studni lub wymuszone podniesie82

Przenikanie wd powierzchniowych do wd podziemnych przez brzegi i dna rzek, jezior lub innych zbiornikw na skutek spitrzenia

321. Intensywno infiltracji W

wd powierzchniowych lub obnienia zwierciada wody podziemnej poniej stanu wody powierzchniowej.
[SK]

319. Integrator elektryczny Model elektryczny 320. Integrator szczelinowy model szczelinowy, Hele-Shaw model
ang. Hele-Shaw integrator, Hele-Shaw model franc. modle fente mince, modle Hele-Shaw niem. Spaltmodell ros. ,

316. Infiltracja efektywna *infiltracja skuteczna

ang. franc. niem. ros. recharging infiltration, efficient i. infiltration efficace effektive Einsickerung ,

Cz wd pochodzcych z opadw atmosferycznych, ktra po pomniejszeniu objtoci zwizanej ze spywem powierzchniowym, ewapotranspiracj oraz procesem wizania siami molekularnymi z ziarnami gruntu w strefie aeracji przedostaje si do strefy saturacji i zasila wody podziemne. Infiltracja.
[SK]

Urzdzenie do analogowego modelowania filtracji wd podziemnych, w ktrym strumie filtracyjny reprezentowany jest przepywem laminarnym ( ruch laminarny) lepkiej cieczy przez szczelin o regulowanym rozwarciu, utworzon midzy dwiema pytami, z ktrych przynajmniej jedna jest przezroczysta. Szczelina moe by pozioma, pionowa lub nachylona pod dowolnym ktem.
[MR]

317. Influacja
ang. franc. niem. ros. inflow influx, influxion Versinkung

321. Intensywno infiltracji W

ang. infiltration rate franc. module dinfiltration niem. Sickerrate, Sickerwasserspende, Infiltrationsrate ros.

Wlewanie si wd opadowych z powierzchni w rodowisko skalne otwartymi szczelinami i kanaami krasowymi. Infiltracja.
[AK]

318. Ingresja wd zasolonych intruzja wd zasolonych

ang. salt water encroachment, s. w. intrusion, saline water ingression franc. invasion deau sale, intrusion deau s., ingression deau s. niem. Salzwassereinbruch, Salzwasserinvasion, Salzwasseringression ros.

Ilo wody opadowej (lub innej: z nawadniania, ze staww infiltracyjnych itp.), ktra z jednostkowej powierzchni terenu dopywa efektywnie w jednostce czasu do warstwy wodononej:
W = Vw/(A t) gdzie: Vw objto wody infiltrujcej do warstwy wodononej [L3], A pole powierzchni obszaru objtego procesem infiltracji [L2], t czas trwania procesu [T].

Wnikanie, wlewanie, wdzieranie si wd o wysokiej mineralizacji pochodzcych z morza lub z gbszych poziomw wodononych do wd podziemnych sodkich (niezmineralizowanych); o i.w. mwi si take w przypadku wd zanieczyszczonych.
[AK]

Wyznacza si j jako redni dla rnych przedziaw czasu ( infiltracja). Proces przeciwny bywa nazywany eksfiltracj. Uwaga: brak jest penej zgodnoci w synonimach obcojzycznych. Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/h, m/d, m/a .
[TM]

83

322. Intercepcja

322. Intercepcja
ang. franc. niem. ros. interception interception Interzeption, Abfangen

Zjawisko przechwytywania opadw atmosferycznych przez rolinno (licie, konary, gazie itp.) i rne obiekty znajdujce si na powierzchni ziemi (rodzaj retencji). Cz tych opadw zostaje skonsumowana przez rolinno, cz wyparowuje. Obieg wody.
[SK]

anomaln stref ( anomalia hydrogeochemiczna), w ktrej pojawia si spadek mineralizacji wd wraz z gbokoci (ryc. 37). Przyczyny i.h. mog by naturalne (klimatyczne, litologiczno-mineralogiczne, hydrodynamiczne) i antropogeniczne (wywoane zanieczyszczaniami).
[AM]

323. Interferencja studzien wspdziaanie studzien

ang. interaction of wells, interfence of w. franc. interaction des puits, interfrence de p. niem. Brunneninteraktion, Brunnenwechselwirkung ros. ()

Nakadanie si wpyww studzien eksploatujcych ten sam poziom wodonony, usytuowanych w odlegociach mniejszych ni ich zasigi (ryc. 36).
[AK]
Ryc. 37. Inwersyjna zmiana mineralizacji wd, obserwowana w klimacie umiarkowanym, wywoana zanieczyszczeniami przenikajcymi z powierzchni terenu

325. Izobara
ang. franc. niem. ros. isobar isobare Isobare

Ryc. 36. Przekrj przez trzy studnie oddziaywujce wzajemnie

324. Inwersja hydrogeochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical inversion inversion hydrogochimique hydrogeochemische Inversion

1. Linia na mapie czca punkty o jednakowym cinieniu (np. hydrostatycznym hydroizobara, geostatycznym itp.). 2. Linia przedstawiajca na wykresie termodynamicznym przemian izobaryczn.
[TM]

Zaburzenia naturalnej pionowej strefowoci hydrogeochemicznej, najczciej zakcenie naturalnego wzrostu mineralizacji wd wraz z gbokoci. I.h. obejmuje wwczas 84

326. Izobata
ang. franc. niem. ros. isobath, bottom contour isobathe Izobathe, Tiefenlinie, Tiefengleiche

331. Izopieza

Linia czca punkty na mapie o jednakowej gbokoci od powierzchni. I. mog by odnoszone zarwno do geologicznych powierzchni strukturalnych (strop, spg itp.), jak i do zwierciada wody podziemnej ( hydroizobata). W hydrologii izobata oznacza czsto gboko do dna zbiornika wd powierzchniowych.
[TM]

niem. Hhengleiche, Isohypse ros.

Linia czca na mapie punkty o jednakowej wysokoci, najczciej ponad poziom morza. W przypadku gdy izohipsy dotycz powierzchni zwierciada wody podziemnej, mwimy o hydroizohipsie.
[TM]

327. Izochrona
ang. franc. niem. ros. isochrone isochrone Isochrone

329. Izolator poziom izolujcy

ang. aquifuge, confining bed franc. couche impermable niem. Grundwassernichtleiter, Grundwasserstauer ros.

Linia czca punkty o jednakowym czasie dopywu wody podziemnej do okrelonego miejsca, np. studni. Obliczenie izochron odbywa si zazwyczaj wzdu linii prdu wedug modelu wypierania tokowego (bez uwzgldnienia dyspersji) (ryc. 38).
[SW]
WW1 WW2 WW3

Okrelenie poziomu nieprzepuszczalnego, stosowane czsto w hydrogeologii naftowej w nawizaniu do nazwy kolektor. Utwory hydrogeologiczne.
[AK]

330. Izopacha
ang. isopach, isopachyte franc. ligne isopaque, isopachyte niem. Linie gleicher Mchtigkeit, Mchtigkeitskurve, Isopache, Isopachyte ros. a

izochrona

Linia czca na mapie punkty o jednakowej miszoci jakiej warstwy lub zespou warstw, rwnie warstw wodononych lub zawodnionych ( hydroizopacha).
[TM]

331. Izopieza
ang. franc. niem. ros. isopiestic line isopize; *hydroisohypse Grundwasserdruckgleiche

Ryc. 38. Przykad numerycznej konstrukcji izochron wok studni [wg Kinzelbach, 1987] Linie cige odwzorowuj linie prdu; okrelone znaki na liniach prdu oznaczaj jednakowe czasy przepywu wody do studni; WW1, WW2, WW3 numery studni

328. Izohipsa
ang. isohypse franc. isohypse, courbe de niveau

Linia czca punkty na mapie o jednakowym cinieniu hydrostatycznym (piezometrycznym), *hydroizopieza. W wielu jzykach stosowanie tego pojcia jako niejednoznacznego jest odradzane (dotyczy to wszystkich poj zawierajcych czon piezo- dla oznaczenia cinienia piezometrycznego).
[TM]

85

332. Izotacha

332. Izotacha
ang. franc. niem. ros. isotach ligne de vitesse gale, isotache Isotache, Linie gleicher Geschwindigkeit

Linia czca na mapie punkty o jednakowej prdkoci ruchu wody w warstwie wodononej (hydroizotacha).
[TM]

333. Izoterma
ang. franc. niem. ros. isotherm isotherme Isotherme, Temperaturgleiche

1. Linia czca na mapie punkty o jednakowej temperaturze wody (hydroizoterma). 2. Linia przedstawiajca na wykresie termodynamicznym przemian izotermiczn.
[TM]

Ryc. 39. Przykadowe izotermy sorpcji [wg Domenico, Schwartz, 1990] 1 izoterma liniowa (N = KdC), 2 izotermy Freundlicha (N = KF Cn), 3 izotermy Langmuira (N = (Qo KLC)/(1 + KL C); Kd, KF, KL stae podziau, N stenie w fazie staej, C stenie substancji zanieczyszczajcej w roztworze, Qo maksymalna pojemno sorpcyjna fazy staej

334. Izoterma sorpcji

ang. franc. niem. ros. sorption isotherm isotherme de sorption Sorptionsisotherme

Zaleno, oceniona w okrelonej temperaturze, midzy steniem substancji w sorbencie i kontaktujcym si z nim roztworze. I.s. pozwala oceni podstawowe parametry sorpcji, tzn. sta podziau Kd (KF) i obliczy wspczynnik opnienia migracji R. W stanie rwnowagi jest to zaleno midzy steniem substancji zanieczyszczajcej C w fazie ciekej (woda podziemna) a steniem N w fazie staej (skaa) (ryc. 39).
[SW]

reakcji midzy rnymi zwizkami, w ktrych ten pierwiastek wystpuje, np.:

H216O + H218O = H218O + H216O woda para w.
13

woda
13

para w.

lub
12

CO2 +

CH4 =

CO2 + 12CH4

335. Izotopowa wymiana

ang. franc. niem. ros. isotopic exchange change isotopique isotopischer Austausch

Wymiana izotopw danego pierwiastka zachodzi zarwno midzy rnymi fazami tego samego zwizku chemicznego, jak i podczas

Gdy w procesie i.w. zostanie osignity stan rwnowagi, skad izotopowy skadnikw lub faz uczestniczcych w tej wymianie bdzie rny, nastpi wic frakcjonowanie izotopowe. Staa rwnowagi wymiany zaley od temperatury, w jakiej zachodzia reakcja. W przypadku wd podziemnych pozwala to niekiedy uzyska wane z punktu widzenia bada hydrogeologicznych informacje (np. rodzaj serii wodononych i panujce w nich warunki, pochodzenie wd podziemnych inne ni meteoryczne, pochodzenie staych i gazowych skadnikw wody).
[JD]

86

339. Izotopy radu w wodach kopalnianych

336. Izotopowe wzbogacenie izotopowa separacja

ang. franc. niem. ros. isotopic enrichment enrichissement isotopique Isotopenanreicherung

snego i wszystkie wyniki bada 14C s wyraane jako procenty wgla wspczesnego (ang. pmc percent of modern carbon):
A= (14 C (14 C
12 12

C ) pr 100 (pmc) C )wz [JD]

Rezultat frakcjonowania izotopowego. Dla wyraenia i.w. jednego zwizku w stosunku do drugiego w rezultacie izotopowej wymiany stosuje si wspczynnik i.w.:
EAB = (aAB 1) 1000 gdzie: EAB wspczynnik wzbogacenia w dany izotop zwizku A, biorcego udzia w reakcji A = B [1], aAB wspczynnik frakcjonowania izotopowego w wyniku reakcji A B [1].

338. Izotopowy skad wody

ang. isotopic composition of water franc. composition isotopique de leau niem. isotopischer Zusammentstand des Wassers ros.

Ze wzgldu na moliwo pojawienia si ujemnej wartoci E jest zalecane stosowanie nazwy: wspczynnik separacji izotopowej.
[JD]

337. Izotopowe wzorce

ang. franc. niem. ros. isotope standards talons isotopiques Isotopenstandarde

Wodr i tlen wchodzce w skad czsteczki wody maj po trzy izotopy: 1H, 2H ( deuter), 3 H ( tryt) oraz 16O, 17O, 18O. Spord izotopw trwaych znaczenie dla bada hydrogeologicznych maj: wodr (1H = H), deuter (2H = D) oraz 16O i 18O, a zawierajce je czsteczki wody maj najczciej skad: H216O, rzadziej HD16O i H218O. Zrnicowanie skadw izotopowych wd opadowych w wyniku frakcjonowania izotopowego tlenu i wodoru w procesach parowania i kondensacji pozwala niekiedy na okrelenie przyblionej wysokoci obszarw infiltracji wd opadowych.
[JD]

Substancje o znanym skadzie izotopowym, wzgldem ktrych okrela si skad izotopw trwaych badanej prbki jako odchylenie d od wzorca. Oglnie:
d= R pr - Rwz Rwz 1000

339. Izotopy radu w wodach kopalnianych

ang. franc. niem. ros. radium isotopes in mine waters isotopes du radium dans les eaux de mine Radium Isotope im Bergewerkswssern

gdzie: R stosunek izotopu ciszego do lejszego, np. 32S/34S, 13C/12C, 16O/18O, D/H, pr, wz prbka, wzorzec.

Wzorcem izotopowym dla wody jest VSMOW, dla siarki troilit z meteorytu Canyon Diablo (CDT), dla wgla CO2 z belemnita z serii kredowej Pee Dee (PDB). Zawarto promieniotwrczego wgla 14C odnosi si rwnie do wzorca, tj. do drewna, ktre roso w 1890 r. Zawarto w nim 14C uznano za odpowiadajc aktywnoci A wgla wspcze-

Do wyrobisk grniczych kopal wgla kamiennego w Grnolskim Zagbiu Wglowym (GZW) i rud miedzi w Legnicko-Gogowskim Okrgu Miedziowym (LGOM) dopywaj wody silnie radowe. Stenia naturalnych izotopw radu 226Ra oraz 228Ra w oprbowanych wodach kopalnianych s zmienne w granicach od zera do 270 kBq/m3. Stenie radu powyej 1,0 kBq/m3 notuje si w wodach 43 kopal wgla kamiennego. Szacunkowy adunek izotopu 226Ra w wodach kopal wgla kamiennego w GZW wynosi ok. 625 MBq/d natomiast izotopu 228Ra ok. 700 MBq/d. S to wody nalece do grupy silniej radowych 87

340. Izotopy stabilne

wd spotykanych w przyrodzie. Do kopal rud miedzi dopywaj wody o adunku izotopu 226 Ra ok. 31 MBq/d oraz 228Ra ok. 3 MBq/d. Zgodnie z obowizujcymi przepisami pompowane wody kopalniane o steniach 226Ra powyej 0,7 kBq/m3 naley uzna za wody zanieczyszczone radioaktywnie. Wody radowe odprowadzane do maych ciekw mog powodowa ich radioaktywne zanieczyszczenie.
[AR]

Nuklidy nieulegajce samorzutnym, mierzalnym przemianom promieniotwrczym. W badaniach hydrogeologicznych zastosowanie znajduj i.s. pierwiastkw lekkich: 1H, 2H (D), 33 He, 4He, 10B, 11B, 12C, 13C, 14N, 15N, 32S, 34S, ktrych frakcjonowanie izotopowe powoduje efekty izotopowe umoliwiajce wyciganie wnioskw odnonie m.in. pochodzenia wody i jej skadnikw. Zawarto i.s. danego pierwiastka w badanej substancji wyraa si nie w liczbach bezwzgldnych, lecz w postaci tzw. notacji , czyli porwnaniu stosunku izotopu ciszego do lejszego w badanym zwizku do tego samego stosunku we wzorcu izotopowym, np.:
34

340. Izotopy stabilne nuklidy trwae

ang. franc. niem. ros. stable isotopes, s. nuclides isotopes stables, nuclides s. stabile Isotopen

d34 S =

Spr - 34 S
34

32

Swz

32

Swz

1000

pr, wz prbka, wzorzec. [JD]

J
341. Jacobiego metoda
ang. franc. niem. ros. Jacobis process mthode de Jacobi Jacobi-Verfahren

Metoda iteracyjnego rozwizywania ukadu rwna liniowych opisujcych filtracj w zdyskretyzowanym obszarze ( dyskretyzacja), polegajca na obliczaniu nowych wartoci funkcji w wle na podstawie wartoci z poprzedniego kroku iteracyjnego i wpisywaniu ich do oddzielnej tablicy. Stosowana w numerycznym modelowaniu filtracji wd podziemnych.
[MR]

342. Jako wody

ang. franc. niem. ros. water quality, quality of water qualit deau Wasserqualitt, Wasserbeschaffenheit

ciwoci chemiczne, waciwoci organoleptyczne oraz skad bakteriologiczny. Przekroczenie ocenianych wskanikw j.w. wiadczy o zanieczyszczeniu geogenicznym lub antropogenicznym wody( zanieczyszczenia wd podziemnych). Wody powierzchniowe i podziemne rni si jakoci. Jako wd podziemnych jest z reguy wysza ni powszechnie zanieczyszczonych wd powierzchniowych. Wody podziemne wykazuj te mniejsze wahania jakoci, w naturalny sposb s bowiem lepiej chronione przed przenikaniem zanieczyszcze z powierzchni terenu. Kryteria jakoci (wd podziemnych), Normy jakoci wody pitnej, Woda pitna.
[AM]

343. Jednostka hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeological unit unit hydrogologique hydrogeologische Einheit

Waciwo wody opisana zespoem cech stanowicych o przydatnoci wody do okrelonych celw. Bez dodatkowego okrelenia celu j.w. jest rozumiana jako przydatno dla zaopatrzenia ludnoci. J.w. okrela si porwnujc analiz ocenianej wody z odpowiednimi przepisami lub normami. W zwizku z tym pojcie j.w. jest rnie rozumiane w poszczeglnych pastwach (ze wzgldu na stosowanie zrnicowanych kryteriw), a nawet w danym kraju, ze wzgldu na okresowe zmiany przepisw i zrnicowane uytkowanie wd. Przy okrelaniu j.w. ocenia si jej skad chemiczny, waciwoci fizyczne, wa-

Fragment litosfery stanowicy przestrzennie i dynamicznie zdefiniowany system hydrogeologiczny ( dzia wd podziemnych). 1. J.h. regionalna, obszarowa, oglna nazwa jednostki taksonomicznej w regionalizacji hydrogeologicznej, np. prowincja, region, subregion, obszar. 2. J.h. hydrostratygraficzna, np. pitro wodonone, poziom wodonony. 3. J.h. strukturalna, odpowiednik struktury hydrogeologicznej.
[AK, TB i DM]

89

344. Jon amonowy NH+ 4

344. Jon amonowy NH+ 4

ang. franc. niem. ros. ammonium ion ion ammonium Ammonium-Ion, Ammon-Ion

franc. ion nitrite niem. Nitrit-Ion ros. -,

Jednododatni rodnik (NH+ 4 ), w ktrym azot wystpuje na (3) stopniu utlenienia. Zachowuje si w naturalnych warunkach podobnie do metali alkalicznych. J.a. jest charakterystycznym skadnikiem wd podziemnych wystpujcych w warunkach redukcyjnych. Pojawia si w wodach podziemnych w wyniku naturalnych procesw, ktrych efektem jest wydzielanie si amoniaku reagujcego z wod. W wodach gruntowych najczciej pochodzi z mineralizacji substancji organicznej zachodzcej w warunkach redukcyjnych oraz denitryfikacji. Dostaje si te do wd razem ze ciekami rolniczymi, bytowymi, przemysowymi. atwo sorbowany. Stenia j.a. przekraczajce 0,5 mg N/dm3 s uznawane za toksyczne, a wystpujce w wodach gruntowych traktowane jako bezporedni wskanik ich zanieczyszczenia. Wystpowanie j.a. cznie z substancj organiczn utrudnia uzdatnianie chlorowanie wody ze wzgldu na tworzenie organicznych chloramin. Azot amonowy, Azot.
[AM]

Mao stabilna forma azotu, traktowana czsto jako wskanik wieego, antropogenicznego zanieczyszczenia wd. J.a. w warunkach utleniajcych towarzyszy zwykle jonom azotanowym, jest bowiem poredni, nietrwa form azotu, podlegajc przeobraeniom w procesie biochemicznej mineralizacji zwizkw organicznych. Stenia ich s jednak 10100 razy nisze ni jonw azotanowych. J.a. wystpujce w wodach potocznie s nazywane azotynami. Azot azotynowy.
[AM]

347. Jon chlorkowy Cl jon chloru (1)

ang. franc. niem. ros.

chloride ion ion chlorure Chlorid-Ion -, -

345. Jon azotanowy NO jon azotanowy (+5)

ang. franc. niem. ros.

nitrate ion ion nitrate Nitrat-Ion ,

Gwny anion wystpujcy zawsze i powszechnie w wodach podziemnych. W wodach niskozmineralizowanych ma znaczenie podrzdne. Wraz z gbokoci systematycznie wzrastaj stenia Cl, wzrasta te ich udzia w mineralizacji wody (wody chlorkowe). Jony Cl w wodach podziemnych mog pochodzi z ugowania mineraw solononych i wd reliktowych oraz ingresji wd morskich. Czsto, zwaszcza w wodach gruntowych, pochodz te z zanieczyszcze bytowych lub przemysowych.
[AM]

Najpowszechniejsza forma wystpowania azotu mineralnego w wodach podziemnych w warunkach utleniajcych. Pojawia si zwykle jako efekt mineralizacji substancji organicznych (rolinnych i zwierzcych) bd procesw nitryfikacji. J.a. wystpujce w wodach potocznie s nazywane azotanami. Jon azotynowy, Azot azotanowy.
[AM]

348. Jon chromawy Cr2+ jon chromu (+2)

ang. franc. niem. ros. chromous ion ion chromeux Chrom (II)-Ion (II)-

346. Jon azotynowy NO2 jon azotynowy (+3)

ang. nitrite ion

Jon chromu dwuwartociowego, podobnie jak inne zwizki chromu wystpuje w wodach podziemnych w ilociach ladowych. Nietrway, atwo utlenia si do Cr3+. Jon chromowy.
[JD]

90

355. Jon potasowy K+

349. Jon chromowy Cr3+ jon chromu (+3)

ang. franc. niem. ros. chromic ion ion chromique Chrom-Ion, Chrom (III)-Ion (III)-

niem. Magnesium-Ion ros.

Jon chromu trjwartociowego. W wodach podziemnych bardziej stabilny od jonu chromawego, wystpuje w ilociach ladowych, a jego lokalne nagromadzenia s zwizane ze strefami zanieczyszcze antropogenicznych. Zanieczyszczenia wd podziemnych.
[JD]

Jeden z gwnych kationw wd podziemnych, wystpujcy z reguy w podrzdnych steniach w stosunku do pozostaych kationw. Wystpuje na jednym poziomie utleniania jako kation dwudodatni. Towarzyszy zwykle jonom wapnia, wyranie ustpujc im ilociowo. Pochodzi z wietrzenia mineraw ska magmowych i ugowania ska osadowych gwnie dolomitw. Aktywnie uczestniczy w procesach sorpcyjnych. Nadaje wodzie cech zwan twardoci. Twardo wody.
[AM]

350. Jon hydroksylowy OH jon wodorotlenkowy, j. wodorotlenowy

ang. franc. niem. ros. hydroxyl ion ion hydroxyle Hydroxyl-Ion, Hydroxid-Ion

353. Jon manganawy Mn2+ jon manganu (+2)

ang. franc. niem. ros. manganous ion ion manganeux Mangan (II)-Ion (II)-

Jon powstajcy m.in. w wyniku dysocjacji czsteczek wody. J.h. aktywnie uczestnicz w procesach hydrogeochemicznych (np. hydrolizie wody). Stenie j.h. decyduje o zasadowoci wody. Jon hydroniowy.
[AM]

Jon manganu dwuwartociowego, stosunkowo trway w wodzie podziemnej, gdzie jego stenia rzadko przekraczaj 1 mg/l. Jest podstawow postaci, w ktrej Mn migruje w wodach podziemnych.
[JD]

351. Jon hydroniowy H3O jon oksonowy, j. oksoniowy, j. hydronowy

ang. franc. niem. ros. hydronium ion ion hydronium Hydronium-Ion, Oxonium-Ion ,

354. Jon manganowy Mn3+ jon manganu (+3)

ang. franc. niem. ros. manganic ion ion manganique Mangan (III)-Ion (III)-

Powstajce w wyniku dysocjacji czteczek wody jony wodoru (H+ nagie protony) cz si byskawicznie z czsteczk wody tworzc j.h. H3O+. Jon ten moe podlega dalszej hydratacji. J.h. aktywnie uczestnicz w procesach hydrogeochemicznych (np. hydrolizie). Stenie ich decyduje o poziomie zakwaszenia wody. Jon hydroksylowy.
[AM]

Jon manganu trjwartociowego, w wodzie nietrway i w zalenoci od warunkw redox atwo przechodzcy w Mn4+ lub Mn2+.
[JD]

355. Jon potasowy K jon potasu (+1)

ang. franc. niem. ros. potassium ion ion potassium Kalium-Ion

352. Jon magnezowy Mg2+ jon magnezu (+2)

ang. magnesium ion franc. ion magnesium

Powszechnie spotykany skadnik wd podziemnych, wystpujcy w steniach niszych

91

356. Jon siarczanowy SO2 4

ni pozostae gwne kationy ( gwne skadniki wd). W wodach podziemnych potas wystpuje na jednym stopniu utlenienia (+1) i aktywnie uczestniczy w procesach sorpcyjnych, na og silniej wic si z mineraami ilastymi ni pozostae kationy. W wodach podziemnych pojawia si jako efekt wietrzenia mineraw ska magmowych, ugowania soli ze ska osadowych, wymywania resztek ugw pokrystalizacyjnych i synsedymentacyjnych wd morskich. Moe pochodzi z zanieczyszcze bytowych, przemysowych oraz rolniczych.
[AM]

czanowymi (+6) i czsto jony te cznie podawane s w formie siarczanw (+6). Siarka.
[AM]

358. Jon sodowy Na jon sodu (+1)

ang. franc. niem. ros. sodium ion ion sodium Natrium-Ion

356. Jon siarczanowy SO jon siarczanowy (+6)

ang. franc. niem. ros.

24

sulphate ion, sulfate ion ion sulfate Sulfat-Ion , -

Gwny jon wd podziemnych, spotykany w warunkach utleniajcych, gdzie jest podstawow form wodnej migracji siarki wystpujcej na (+6) stopniu utlenienia. Pojawia si w wyniku ugowania ska zawierajcych mineray siarczanowe oraz jako efekt procesw sulfatyzacyjnych. Moe by te efektem mineralizacji substancji organicznej, wietrzenia z siarczkowych, zanieczyszcze antropogenicznych (grniczych, przemysowych, bytowych, rolniczych, hodowlanych).
[AM]
357. Jon siarczynowy SO2 3 jon siarczanowy (+4)

Sd wystpuje w naturalnych wodach na (+1) stopniu utlenienia. J.s. jest jednym z gwnych jonw wd naturalnych. W wodach niskozmineralizowanych wystpuje w nieznacznych ilociach rzdu 150 mg/dm3. Aktywnie uczestniczy w procesach wymiany jonowej. W wodach podziemnych pojawia si jako efekt wietrzenia skaleni sodowych, ugowania osadowych z soli, wymywania resztek sonych wd reliktowych oraz w wyniku procesw desorpcyjnych. Wody gruntowe, zawierajce sd jako kation dominujcy, wystpuj w strefach ldowego zasolenia i wybrzey morskich. rdem sodu s te rnego rodzaju zanieczyszczenia antropogeniczne (grnicze, przemysowe i bytowe).
[AM]

359. Jon wapniowy Ca jon wapnia (+2)

ang. franc. niem. ros. calcium ion ion calcium Kalcium-Ion

2+

ang. franc. niem. ros.

sulfide ion ion sulfite Sulfit-Ion -

Nietrway, mao stabilny jon spotykany w wodach podziemnych w podrzdnych ilociach jako przejciowy produkt przemian utleniajco-redukcyjnych zwizkw siarki. W j.s. siarka wystpuje na (+4) stopniu utlenienia. W standardowych analizach wd podziemnych jest zwykle oznaczany cznie z jonami siar-

W wodach podziemnych pierwiastek wap wystpuje na jednym poziomie utlenienia jako kation dwuwartociowy. J.w. jest gwnym kationem wd podziemnych, dominujcym ilociowo nad pozostaymi w wodach niskozmineralizowanych i w strefie stagnacji hydrogeochemicznej. Pochodzi z wietrzenia mineraw ska magmowych i ugowania ska osadowych (np. wapieni i dolomitw). Do wd podziemnych moe te przenika z zanieczyszcze (przemysowych, bytowych). Aktywnie uczestniczy w procesach sorpcyjnych.

92

364. Jony gwne (wystpujce w wodach)

Nadaje wodzie cech zwan twardoci. Twardo wody.

[AM]

360. Jon wglanowy CO

ang. franc. niem. ros.

23

turalnych w rnych formach wystpowania (specjacjach) i na rnym poziomie utlenienia i podawane w standardowych analizach jako Fe2+. elazo, Jon elazowy.
[AM]

carbonate ion ion carbonate Karbonat-Ion

363. Jon elazowy Fe jon elaza (+3)

ang. franc. niem. ros.

3+

Anion wystpujcy podrzdnie lub wrcz ladowo w niskozmineralizowanych zasadowych wodach podziemnych, biorcy udzia w rwnowadze wglanowej (ryc. 22, 91). Wglany, Jon wodorowglanowy.
[AM]

ferric ion ion ferrique Ferri-Ion

361. Jon wodorowglanowy HCO

ang. franc. niem. ros.

hydrocarbonate ion ion hydrognocarbonate, ion bicarbonate Hydrokarbonat-Ion

Gwny anion niskozmineralizowanych wd podziemnych uczestniczcy w rwnowadze wglanowej. W wodach podziemnych pojawia si w wyniku rozpuszczania dwutlenku wgla oraz ugowania ska wglanowych. Niekiedy moe by efektem antropogenicznego zanieczyszczenia wd. Wraz ze wzrostem gbokoci wystpowania wd podziemnych stenia j.w. ustpuj ilociowo pozostaym gwnym anionom ( jony gwne), ostatecznie zanikajc na znacznych gbokociach (ryc. 22, 91). Jon wglanowy, Wglany, Woda wodorowglanowa.
[AM]

Jony elaza na (+3) stopniu utlenienia wystpuj w wodach podziemnych w znikomych ilociach, najczciej w postaci rnego typu jonw kompleksowych. Wystpuj wycznie w warunkach utleniajcych, gdzie te atwo wytrcaj si w postaci tlenkw i wodorotlenkw. Stenia jonu elaza (+3) w analizach wd najczciej s oceniane cznie ze steniami jonw elaza (+2) i podawane jako Fe2+. Jon elazawy, elazo.
[AM]

364. Jony gwne (wystpujce w wodach) jony podstawowe

ang. franc. niem. ros. major ions ions majeurs Haupt-Ionen

362. Jon elazawy Fe2+ jon elaza (+2)

ang. franc. niem. ros. ferrous ion ion ferreux Ferro-Ion

Najpowszechniejsza forma wystpowania elaza w niskozmineralizownych wodach podziemnych. Na t form jest przeliczane stenie elaza wystpujcego w wodach na-

Jony o dominujcych steniach w wodach podziemnych i powierzchniowych. Nale do nich aniony ( jon chlorkowy, jon siarczanowy, jon wodorowglanowy) oraz kationy ( jon sodowy, jon potasowy, jon wapniowy, jon magnezowy). Niekiedy jony potasowy i sodowy s przedstawiane cznie, zwykle w przeliczeniu na jon sodowy. Stenia j.g. i wzajemne ich proporcje s wykorzystywane przy klasyfikowaniu chemizmu wd podziemnych ( klasyfikacje hydrogeochemiczne). Proporcje te zmieniaj si wraz ze zmianami warunkw rodowiska wystpowania wd podziemnych. Strefowo hydrogeochemiczna pionowa.
[AM]

93

K
365. Kanay krasowe
ang. franc. niem. ros. karst channels canaux karstiques Karstkanle, Karsthohlenrume

Dokument w postaci tekstowo-graficznego zestawienia danych dotyczcych studni, w tym geodezyjnych i techniczno-eksploatacyjnych, sporzdzany w celu jej rejestracji. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

Poczone pustki krasowe poziome lub nachylone, nieregularnych ksztatw i o zmiennych rednicach od 0,01 do kilku metrw, w ktrych mog pyn wody podziemne. K.k. czsto cz jaskinie. Wystpuj zarwno w strefie wadycznej, jak i w strefie freatycznej. K.k. s szczeglnie rozwinite w strefie waha zwierciada wd gruntowych (strefa przejciowa).
[AR]

368. Kartografia hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeological cartography cartographie hydrogologique hydrogeologische Kartographie

366. Kapta wd krasowych

ang. karstwater capture franc. captage des eaux karstiques niem. Karstwasseranzapfung, Karstwasserenthauptung ros.

Dzia hydrogeologii zajmujcy si metodami i zasadami wykonywania i wykorzystania zdjcia hydrogeologicznego map hydrogeologicznych. Mapa hydrogeologiczna. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

369. Kartowanie hydrogeologiczne zdjcie hydrogeologiczne

ang. hydrogeological mapping franc. tablissement des cartes hydrogologiques niem. hydrogeologische Kartierung ros. p pp

Proces powstawania sieci przepywu w kanaach krasowych, do ktrych ten przepyw ogranicza si w dojrzaym stadium ewolucji systemu wd krasowych.
[AR]

367. Karta rejestracyjna studni

ang. franc. niem. ros. well register card fiche denregistrement du puits Brunnenregistrierungskarte ,

Zesp czynnoci terenowych, ktrych zakres jest uwarunkowany zaoonym celem oraz przyjt skal mapy niezbdnych do zebrania informacji o warunkach hydrogeologicznych obszaru bada oraz przedstawienie ich w formie mapy uzupenionej profilami hydrogeologicznymi, zestawieniami, tabelami i komentarzem tekstowym. Terenowe prace obej-

94

374. Klasy jakoci wd podziemnych

muj rozpoznanie: rozprzestrzenienia warstw ( warstwa wodonona) i kompleksw wodononych, typw wd podziemnych, sposobu ich zasilania, krenia i drenau, zasobw wd podziemnych, aktualnego i perspektywicznego wykorzystania ich w gospodarce wodnej, jakoci, skadu chemicznego i waciwoci fizycznych wd podziemnych. Zebrane materiay daj podstaw do opracowania mapy hydrogeologicznej. Kartografia hydrogeologiczna.
[TB i DM]

nych (standardowych) warunkw charakteryzuje si okrelon energi wymiany wzrastajc ze wzrostem wartociowoci i spadkiem wielkoci promienia jonowego. Wymiana jonowa, Adsorbent, Pojemno wymiany (jonowej).
[AM]

372. Kiur Ci
ang. franc. niem. ros. curie curie Curie

370. Kataster wodny

ang. franc. niem. ros. water register cadastre des eaux Wasserkataster

System informacyjny gospodarki wodnej sucy do gromadzenia i aktualizacji danych w zakresie: sieci hydrograficznej, zasobw i jakoci wd powierzchniowych i podziemnych, uytkownikw wody i pozwole wodnoprawnych, urzdze wodnych, energetyki wodnej, eglugi i ochrony przeciwpowodziowej. K.w. skada si z katastru centralnego i katastrw regionalnych z uwzgldnieniem podziau na dorzecza lub ich czci. K.w. suy do ewidencjonowania i bilansowania zasobw wd rdldowych powierzchniowych i podziemnych. Jest prowadzony przez organy gospodarki wodnej. W projektach ustawy Prawo wodne jako waciwe do prowadzenia k.w. wskazywane s regionalne zarzdy gospodarki wodnej.
[ASd]

Jednostka natenia promieniowania jdrowego odpowiadajca w przyblieniu nateniu promieniowania 1 g radu, tj. 3,7 1010 przemian promieniotwrczych na sekund. 1 kiur (Ci) = 3,7 1010 bekereli (Bq). Natenie promieniowania jdrowego w wodach podziemnych wyraa si zazwyczaj w nanokiurach/dm3 (1 nCi = 109 Ci).
[JD]

373. Klarowanie (wd)

ang. franc. niem. ros. clarification (of waters) clarification (des eaux) Klrung (der Wsser) ()

Jeden ze sposobw uzdatniania wd usuwanie z wody zanieczyszcze mechanicznych (ziarn piasku, iu, koloidw) poprzez osadzanie ich w klarownikach (osadnikach, odstojnikach). Uzdatnianie wd podziemnych, Koagulacja.
[AM]

374. Klasy jakoci wd podziemnych

ang. grades of ground water quality franc. classes de qualit des eaux souterraines niem. Grundwasserqualittsklassen, Grundwassergteklassen ros.

371. Kationy wymienne

ang. franc. niem. ros. exchangeable cations cations changeables austauschbare Katione

Wszystkie kationy mogce podlega sorpcji oraz zasorbowane przez kompleks sorpcyjny ska, gruntw, gleb, zdolne w okrelonych warunkach do wymiany z kationami znajdujcymi si w wodzie. Kady kation dla okrelo-

Kategorie wd podziemnych wydzielane na podstawie skadu chemicznego, cech fizycznych i bakteriologicznych wody, suce do oceny stopnia przydatnoci wd przy ich wykorzystywaniu do rnych celw. Przy monitoringu wd podziemnych stosuje si po95

375. Klasyfikacja hydrogeologiczna z

dzia na cztery klasy: Ia najwyszej jakoci, Ib wysokiej jakoci, II redniej jakoci, III niskiej jakoci. O przynalenoci wd do okrelonej klasy decyduj stenia wskanikw jakoci wd, nieprzekraczajce ustalonych dla danej klasy wartoci. Jako wody.
[AM]

niowymi; zoa te wymagaj stosowania specjalnych metod odwadniania w czasie ich eksploatacji.
[AR]

376. Klasyfikacja jakoci wd kopalnianych

ang. classification of mine waters quality franc. classement des eaux minires de qualitat niem. Qualittklassifikation der Grubenwsser ros.

375. Klasyfikacja hydrogeologiczna z

ang. hydrogeological classification of mineral deposits franc. classement hydrogologique des gisements niem. hydrogeologische Lagerstttenklassifikation, hydrogeologische Einteilung der Lagersttten ros.

K.j.w.k. uwzgldnia kryteria jakoci i przydatnoci wd kopalnianych dla celw pitnych i przemysowych. Dzieli ona wody kopalniane na: wody pitne (sodkie) grupa I i wody nienadajce si do picia grupa II. W grupie I wyrnia si dwie klasy A i B. Do klasy IA zalicza si w.k. odpowiadajce przepisom sanitarnym dla wd pitnych. Do klasy IB nale wody o mineralizacji oglnej do 1 g/dm3 i steniu jonw Cl+SO4 do 0,6 g/dm3, wymagajce uzdatniania. Wody tej klasy po uzdatnieniu bakteriologicznym s wykorzystywane w aniach grniczych i do innych celw, wymagajcych wd o niskiej mineralizacji. W skad grupy II wchodz w.k. o mineralizacji oglnej powyej 1 g/dm3 i steniu jonw Cl+SO4 powyej 0,6 g/dm3. Uwzgldniajc moliwo gospodarczego wykorzystania w.k. wydziela si w tej grupie wody przemysowe (klasa IIA) i wody sone (klasa IIB). Wody przemysowe, o mineralizacji oglnej 13 g/dm3 i steniach jonw Cl+SO4 0,61,8 g/dm3, ze wzgldu na uytkowanie w przemyle dzieli si na klasy IIA1 i IIA2. Wody klasy 3 IIA1 (SO2 4 < 0,6 g/dm ) po uzdatnieniu s wykorzystywane w elektrowniach i w obiegach zamknitych. W.k. klasy IIA2 (stenia SO2 4 3 > 0,6 g/dm ) s wykorzystywane do mechanicznej przerbki wgla, zraszania i do instalacji przeciwpoarowej. Wody sone (IIB) charakteryzuj si mineralizacj powyej 3,0 g/dm3 i steniami jonw Cl+SO4 powyej 1,8 g/dm3. S one podzielone na wody klasy IIB1

Systematyczny, rozbudowany podzia z na podstawie ich warunkw hydrogeologicznych; na og przyjmuje si jako kryterium k.h.z. wodonono warstw przepuszczalnych w otoczeniu zoa, co umoliwia ustalenie zada zwizanych z ich odwodnieniem. K.h.z. uatwia systematyzowanie obserwacji hydrogeologicznych w rnych typach z oraz pozwala na orientacyjn ocen warunkw hydrogeologicznych nowych z i prognoz dopyww do kopal na podstawie analogii. Z punktu widzenia zawodnienia, zoa kopalin staych wystpujcych w Polsce mona podzieli na dwie zasadnicze grupy: zoa o prostych warunkach hydrogeologicznych, niewymagajce stosowania specjalnych metod odwadniania przy prowadzeniu robt grniczych; s one sabo i rednio zawodnione, o cznych dopywach do kopalni nieprzekraczajcych 600 m3/h; zoa o skomplikowanych warunkach hydrogeologicznych, wystpujce wrd ska o duej wodononoci, o dopywach do kopalni powyej 600 m3/h; woda wystpuje tu w skaach sypkich (piaskach, wirach) lub zwizych, ale skrasowiaych albo pocitych sieci uskokw wodononych; czsta wi hydrauliczna z wodami powierzch96

381. Koagulacja

miernie zasolone (mineralizacja oglna 370 g/dm3 i stenia jonw Cl+SO4 1,842 g/dm3) oraz solanki klasa IIB2 (mineralizacja oglna powyej 70 g/dm 3 oraz stenia jonw Cl+SO4 powyej 42 g/dm3). W.k. klasy IIB1 maj ograniczone zastosowanie i s generalnie odprowadzane do ciekw powierzchniowych. W.k. klasy IIB2 mog by przeznaczone do produkcji soli kuchennej i surowcw chemicznych.
[AR]

franc. classifications hydrochimiques niem. hydrochemische Klassifikationen ros.

Systematyczne podziay klasyfikacyjne, najczciej formalne wd naturalnych uwzgldniajce chemizm wd zwykle stenia jonw gwnych. Wikszo k.h. jest wykorzystywana w badaniach hydrogeochemicznych i traktowana jako klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

377. Klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska

ang. classification of filtration properties of rocks franc. classement des propriets de filtration des roches niem. Klassifikation der Filtrationseigenschaften der Gesteine ros.

380. Klasyfikacje hydrogeochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical classifications classifications hydrogochimiques hydrogeochemische Klassifikationen

Klasyfikacja ska pod wzgldem przepuszczalnoci wody w procesie filtracji poziomej i pionowej ( przesikanie). Te waciwoci ska s wyraane poprzez wartoci wspczynnika filtracji poziomej i pionowej. W Polsce zalecana jest klasyfikacja podana w tabeli 1. Filtracja, Utwory hydrogeologiczne.
[AS]

378. Klasyfikacja wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater classification classification des eaux souterraines Grundwasserklassifikation

Systematyczne podziay klasyfikacyjne wd podziemnych uwzglniajce chemizm wd, najczciej stenia jonw gwnych (klasyfikacja Szczukariewa-Prikoskiego) lub rwnie wzajemne relacje midzy nimi (klasyfikacja Schoellera, klasyfikacja Alekina). W niektrych k.h. s brane pod uwag gazy wystpujce w wodach podziemnych (klasyfikacja Owczynnikowa), a nawet rodzaj i stenie substancji organicznej. Klasyfikacje hydrochemiczne, Alekina klasyfikacja, Monitiona klasyfikacja, Palmera klasyfikacja, Sulina klasyfikacja, Szczukariewa klasyfikacja.
[AM]

381. Koagulacja
ang. franc. niem. ros. coagulation coagulation Koagulation, Gerinnung, Flockung

Porzdkujcy podzia wd podziemnych ze wzgldu na charakter orodka (wody porowe, szczelinowe, krasowe), charakter dynamiczny zwierciada i jego pooenie, wiek utworw wodononych, dynamik, genez, chemizm (w tym wedug mineralizacji), jako, przydatno. Systematyka wd podziemnych, Jako wody.
[AK]

1. Proces fizyczny zachodzcy gwnie w wodach powierzchniowych, polegajcy na czeniu si czsteczek zawieszonych w wodzie, w wyniku czego nastpuje wytrcanie si osadu lub zol przechodzi w el. ele. 2. Jeden ze sposobw uzdatniania wd usuwania z niej najdrobniejszych zawiesin mineralnych i organicznych (rwnie koloidalnych) poprzez dodanie koagulantw wytrca97

379. Klasyfikacje hydrochemiczne

ang. hydrochemical classifications

382. Kolmatacja

Tabela 1. Klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska Filtracja pozioma Rodzaj ska Wspczynnik filtracji [ms1, md1] > 103, > 100 Klasa przepuszczalnoci bardzo wysoka (bardzo dobrze przepuszczalne) > 106, > 0,1 Filtracja pionowa WspczynKlasa nik filtracji izolacyj- przesi[ms1, noci kalnoci md1]

Rumosze, wiry, wiry piaszczyste, piaski gruboziarniste, skay zwize z bardzo gst sieci szczelin i spka, skrasowiae

Piaski grubo-, rnozianiste, sabo spojone pia104 103, wysoka (doskowce, skay zwize z gst sieci spka i szcze10 100 brze przelin nadkapilarnych puszczalne) Piaski drobnoziarniste jednorodne, rnoziarniste niejednorodne, lessy, skay zwize z sieci szczelin nadkapilarnych Piaski pylaste i gliniaste, pyy piaszczyste, muki, skay zwize z rzadk sieci szczelin i spka 105 1 10 104, rednia (rednio przepuszczalne)

nieizolujce bardzo dobra

106 105, saba (sabo przepuszczal0,1 1 ne) dobra rednia saba bardzo saba

Gliny piaszczyste, iy piaszczyste, namuy, 108 106, bardzo 108 106, niska muowce, skay sabo szczelinowe, mikroporowate 0,001 0,1 (pprzepusz- 0,001 0,1 sabo czalne) izolujce Gliny pylaste, iy piaszczyste, iowce, upki ilaste, skay zwize niespkane, mikroporowate Iy, skay zwize niespkane, bez szczelin Iy zwize, b. grube kompleksy ska zwizych niespkanych, bez szczelin < < 0,001 108, 1010 108, sabo 106 103 izolujce bardzo niska 1012 1010, (nieprzepuszizolujce 108 106 czalne) 12 < 10 , szczelne < 108

jcych z wody zanieczyszczenia. K. jest czsto stosowana cznie z klarowaniem wody.

[AM]

i strefy przyfiltrowej. K. prowadzi do tzw. starzenia si studni. 2. Osadzanie czstek ilastych i koloidalnych na dnie rzek, jezior, staww oraz na urzdzeniach hydrotechnicznych. Proces prowadzi do ograniczania kontaktw wd podziemnych i powierzchniowych.
Dekolmatacja. [AM]

382. Kolmatacja
ang. franc. niem. ros. clogging, colmatage, silting-up colmatage, envasement Kolmatation, Ausfllung ,

1. Proces mechanicznego osadzania zawiesin oraz drobnych frakcji piaszczystych i ilastych na filtrach studziennych i w orodku gruntowym w strefie przyfiltrowej. Zachodzi podczas pompowania lub przy wtaczaniu wody do otworw. Towarzysz mu zwykle procesy chemiczne i biochemiczne, prowadzce cznie do ograniczenia przepustowoci filtru

383. Koloidy zole

ang. franc. niem. ros. colloids colloides Kolloide

98

386. Kompleks jonowo-solny ska

Ukady dyspersyjne, na og dwufazowe, o ogromnej powierzchni fazy rozproszonej, najczciej o wymiarach czstek 107 105 cm. W wodach podziemnych w postaci k. (hydrozoli) wystpuj zwizki mineralne (np. krzemu, glinu, elaza), zwizki organiczne (np. prchnice, biaka glebowe, zwizki siarki, azotu, np. azot albuminowy) oraz niektre formy mineralno-organiczne (chelaty). Rozrniamy k. hydrofilowe (podlegajce hydratacji) i hydrofobowe (nieulegajce hydratacji). K. aktywnie uczestnicz w procesach sorpcyjnych ( sorpcja) (ryc. 40). Roztwr koloidalny, ele, ele rozpuszczalne.
[AM]
warstwa dyfuzyjna

S nadf. midzyf. Z pompa f.

f. podf. osadnik

Ryc. 41. Kolumna filtrowa studni s depresja eksploatacyjna, z strefa zabezpieczenia nad pomp, np. w zwizku z wahaniami zwierciada wd podziemnych; odcinki kolumny filtrowej: nadf. nadfiltrowy, f. filtrowy, midzyf. midzyfiltrowy, podf. podfiltrowy

- + + + + + - + warstwa adsorpcyjna ++ + - + ++ - + ++ + + ---+ ++ + ++ +- + ++ + + + + -+ -

385. Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych KDH

Commission for Hydrogeological Reports franc. Commission des Documentations Hydrogologiques, C. des Rapports H. niem. Ausschuss fr Hydrogeologische Dokumentationen, A. f. H. Unterlagen ros. ang.

jdro granula micela

Ryc. 40. Schemat budowy koloidalnej miceli z mineralnym jdrem

Organ midzyresortowy powoany w 1953 r. przy wczesnym Prezesie Centralnego Urzdu Geologii, obecnie dziaa przy Gwnym Geologu Kraju jako organ Ministerstwa rodowiska; rozpatruje i opiniuje projekty i dokumentacje hydrogeologiczne przed ich zatwierdzeniem.
[AK]

384. Kolumna filtrowa studni kolumna eksploatacyjna i filtrowa

ang. well casing with screen franc. tubage du puits avec crpine niem. Brunnenverrohrung mit Filter, Rohrtour, Rohrfahrt, Brunnenausbaurohr ros.

386. Kompleks jonowo-solny ska

ang. sum of ions and salts (soluble, dissolved and exchangeable) in rocks franc. somme des ions et des sels (solubles, dissous et changeables) contenus dans les roches niem. Summe der Ionen und Salze (lslich, gelst und austauschbar) im Gestein ros. -

Kolumna rur skadajca si z rury (czci) nadfiltrowej, filtru waciwego (czci czynnej, roboczej), rury podfiltrowej i (ewentualnie) rury midzyfiltrowej (ryc. 41). Por. BN-90/8755-05.
[AK]

Suma rozpuszczalnych soli i jonw wystpujcych w skale w postaci staej, roztworw wodnych i jako adsorbaty.
[JD]

99

387. Kompleks wodonony

387. Kompleks wodonony

ang. franc. niem. ros. series of aquifers ensemble daquifres Grundwasserleiterkomplex

Zesp poziomw warstw, stref wodononych zwizany wspln cech, np. litologiczn ( k.w. piaszczysty, piaszczysto-wirowy), stratygraficzn (k.w. czwartorzdowo-trzeciorzdowy), strukturaln (k.w. dolin i pradolin Niu), chemiczn (k.w. wd sodkich) itp. Pitrowo wd podziemnych.
[AK, TB i DM]

wstaych po robotach grniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin, natomiast starosta na poszukiwanie, rozpoznawanie wydobywanie kopalin pospolitych ze z, ktrych powierzchnia nie przekracza 2 ha i przewidywane roczne wydobycie jest mniejsze ni 10 000 m3. Udzielenie k.g. na poszukiwanie z wymaga opinii organu samorzdu terytorialnego, a udzielenie k.g. na eksploatacj kopalin wymaga uzgodnie z organem samorzdu na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
[ASd]

388. Koncesja geologiczna

ang. franc. niem. ros. geological concession concession gologique geologische Konzession

389. Kondensacja pary wodnej

ang. franc. niem. ros. water vapour condensation condensation de la vapeur deau Wasserdampfkondensation

Decyzja administracyjna, pozwolenie, zezwolenie na wyczno poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania oznaczonej kopaliny w celu odniesienia okrelonej korzyci. K.g. jest wymagana do: poszukiwania lub rozpoznawania z kopalin, wydobywania kopalin ze z, bezzbiornikowego magazynowania substancji w grotworze oraz skadowania odpadw w podziemnych wyrobiskach grniczych, poszukiwania i wydobywania surowcw mineralnych znajdujcych si w odpadach powstaych po robotach grniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin. K.g. udziela si na wniosek o jej udzielenie, ktry powinien zawiera: cel, zakres, rodzaj i harmonogram planowanych prac oraz ocen oddziaywania na rodowisko. Wniosek powinien ponadto zawiera dane podmiotu ubiegajcego si o k.g., opis projektowanej dziaalnoci, okrelenie prawa wnioskodawcy do terenu, okrelenie czasu (terminu), na jaki ma by udzielona k.g., opis rodkw, jakimi dysponuje podmiot ubiegajcy si o koncesj. K.g. udziela minister rodowiska. Wojewoda udziela k.g. na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych oraz na poszukiwanie i wydobywanie surowcw mineralnych znajdujcych si w odpadach po100

Wydzielanie nadmiaru pary wodnej po przekroczeniu stanu nasycenia powietrza (w okrelonej temperaturze) przez skroplenie. Powstaj wwczas mgy, chmury, deszcz, nieg oraz tzw. opady utajone, zwane osadami atmosferycznymi: rosa, szron, sad. Bezporednie objawy kondensacji w postaci osadw atmosferycznych w klimacie umiarkowanym nie maj znaczenia w zasilaniu wd podziemnych. Niektrzy autorzy amerykascy wskazuj natomiast na relatywnie znaczc ich rol w obszarach psuchych.
[SK]

390. Kontakt hydrauliczny wi hydrauliczna

ang. hydraulic connection franc. liaison hydraulique, continuit h. niem. hydraulische Verbindung, hydraulische Kontinuitt ros. ,

1. Wzajemna czno wd podziemnych o penym nasyceniu w obrbie zrnicowanego ukadu warstw wodononych oraz z wodami powierzchniowymi w zbiornikach (cieki, jeziora) powodujca, e przepywy midzy warstwami (rwnie przez rozdzielajce warstwy

396. Korzystanie z wd zwyke

pprzepuszczalne) oraz midzy zbiornikami wd powierzchniowych a warstwami wodononymi odbywaj si pod wpywem gradientw hydraulicznych. 2. Sposb uoenia warstw skalnych, umoliwiajcy przepyw lub przesikanie midzy oddzielnymi poziomami wodononymi. Moe on by pionowy ( okno hydrogeologiczne) i poziomy, czyli lateralny. Przepyw wd podziemnych.
[AK, TB i DM, TM]

394. Korzystanie z wd powszechne

ang. franc. niem. ros. public use of water lutilisation publique des eaux allgemeine Wassernutzung

391. Kontrola jakoci wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater quality control contrle de qualit deau souterraine Qualittskontrolle der Grundwsser

Zesp czynnoci majcych na celu okrelenie jakoci wd podziemnych ( jako wody), rwnie staoci tej jakoci ( monitoring wd podziemnych). Zwykle k.j. wd polega na oprbowaniu ( oprbowanie hydrogeologiczne), wykonaniu analizy wody oraz porwnaniu wynikw z wymaganymi steniami substancji wystpujcych w wodzie (podanymi w przepisach sanitarnych, normach, dyrektywach lub wytycznych). Przy monitoringu k.j. wymaga porwnania otrzymanego wyniku z wynikami wczeniej prowadzonych bada hydrogeochemicznych. Normy jakoci wody pitnej.
[AM]

Termin k.zw.p., wynikajcy wprost z ustawy Prawo wodne, oznacza wykorzystywanie wd na potrzeby ludnoci i podmiotw gospodarczych. Obowizujc zasad jest, e korzystanie z wody powinno odbywa si w sposb najmniej szkodliwy dla rodowiska i nie moe powodowa jej marnotrawstwa. Prawo do k.zw.p. rozciga si na naturalne wody powierzchniowe stanowice wasno publiczn i z mocy prawa przysuguje kademu. K.zw.p. suy do zaspokojenia potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego i rolnego bez stosowania urzdze specjalnych, wypoczynku, uprawiania turystyki, sportw wodnych i amatorskiego poowu ryb. Wydobywanie piasku i innych materiaw z dna rzek i zbiornikw w granicach k.zw.p. moe odbywa si tylko w miejscach do tego wyznaczonych.
[ASd]

395. Korzystanie z wd szczeglne

ang. franc. niem. ros. specific use of water lutilisation speciale des eaux spezielle Wassernutzung

392. Kontrola wd podziemnych Monitoring wd podziemnych 393. Korozja filtru

ang. franc. niem. ros. well-screen corrosion corrosion de crpine du puits Brunnenfilterkorrosion

Proces stopniowego niszczenia filtru (jego czci metalowych) przez zesp reakcji chemicznych, elektrochemicznych i biochemicznych midzy metalami a ich otoczeniem. Najlepiej poznan form k.f. jest jego rdzewienie.
[AK]

K.zw.s. zachodzi w przypadku, gdy nie jest korzystaniem powszechnym i zwykym, oraz wynika z koniecznoci wczeniejszego uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Przykadami k.zw.s. s: przerzut wody midzy zlewniami, pitrzenie i retencjonowanie wd, trwae obnienie zwierciada wd gruntowych do celw rolniczych lub przemysowych, pobr i odprowadzenie wd powierzchniowych i podziemnych, wprowadzenie ciekw do wd lub do ziemi.
[ASd]

396. Korzystanie z wd zwyke

ang. common use of water franc. lutilisation commune des eaux

101

397. Kras

niem. ffentliche Wassernutzung ros.

Korzystanie z wd wynikajce z prawa wasnoci gruntu nazywane jest zwykym. K.zw.z. suy do zaspokojenia potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego oraz rolnego i obejmuje pobr wody oraz wprowadzanie ciekw do wody lub do ziemi stanowicej wasno waciciela wody, z zachowaniem dopuszczalnego adunku zanieczyszcze, a take hodowl ryb. Nawadnianie wod podziemn, korzystanie z jej zasobw dla celw przemysowych lub zarobkowych lub w iloci powyej 5 m3/dob nie stanowi k.zw.z.
[ASd]

Stare, pogrzebane formy krasowe, powierzchniowe i podziemne, hydraulicznie nieczynne. Przy zmianie warunkw hydrogeologicznych moe nastpi uaktywnienie wypenionych wtrnie pogrzebanych systemw krasowych.
[AR]

399. Krasowato
ang. franc. niem. ros. karst cavernosity, karstification porosit de karst, karstification Verkarstung p, p

397. Kras
ang. franc. niem. ros. karst karst Karst

Procesy rozpuszczania ska stosunkowo atwo rozpuszczalnych przez wody powierzchniowe i podziemne wraz z procesami towarzyszcymi, skadajce si na krasowienie, a take wytwarzana przez nie charakterystyczna rzeba ( kanay krasowe, ponory), system odwodnienia ( kapta wd krasowych, rzeka ginca, rzeka krasowa, strefy hydrogeologiczne w krasie). Obszar krasowy charakteryzuje si ubstwem lub brakiem powierzchniowej sieci rzecznej, a przepyw wd nastpuje gwnie we wntrzu masyww skalnych systemem kanaowym, czsto w rozlegych systemach jaskiniowych ( gwne przewody przepywu krasowych wd podziemnych). Obecno duych rde typu wywierzysk. Kras wystpuje gwnie w skaach wglanowych, gipsach i soli.
[AR]

Waciwo skay wynikajca z obecnoci w niej pustek powstaych na drodze ugowania ska atwo rozpuszczalnych: wapieni, dolomitw, gipsw, soli kamiennej. Procesy krasowe mog rozwija si, gdy w skaach istniej pknicia i szczeliny, tzw. inicjalne, oraz istnieje cigy dopyw wieej, nienasyconej rozpuszczon substancj wody. Z hydrogeologicznego punktu widzenia najwiksze znaczenie ma krasowato ska wglanowych, prowadzca do powstawania zasobnych zbiornikw wd podziemnych. Wody krasowe, Systematyka wd podziemnych, Porowato.
[TB i DM]

400. Krasowienie
ang. franc. niem. ros. karstification karstification Verkarstung p

398. Kras kopalny paleokras

ang. franc. niem. ros. paleokarst palokarst Palokarst

Zesp procesw formujcych specyficzny system odwodnienia, gwnie podziemnego, powodujcych powstanie kanaw krasowych i jaski oraz charakterystycznej rzeby powierzchniowej na obszarach zbudowanych ze ska krasowiejcych, obejmujcych przede wszystkim rozpuszczanie tych ska, przy mniejszym udziale erozji i sedymentacji ( krasowato). Obserwuje si zrnicowanie midzy obszarami podlegymi sabemu i penemu krasowieniu. W pierwszym z obszarw typowe cechy hydrogeologii krasowej nie s w peni rozwinite w odrnieniu od obszaru drugiego. W warunkach penego krasowie-

102

407. Kryteria jakoci (wd podziemnych)

nia masywu wglanowego zaznacza si dobrze rozwinite wystpowanie trzech stref hydrogeologicznych: strefa wadyczna, strefa wadyczno-freatyczna i strefa freatyczna ( strefy hydrogeologiczne w krasie). Strefa freatyczna dzieli si na podstref pytk, o aktywnym przepywie kanaowym, i gbok, o powolnym przepywie laminarnym, czego nie obserwuje si w obszarach podlegych sabemu krasowieniu.
[AR]

404. Krok czasowy

ang. franc. niem. ros. time step pas du temps Zeitschrittweite, Zeitintervall

Odcinek czasu o skoczonej dugoci wynikajcy z dyskretyzacji czasu.

[MR]

405. Krok iteracyjny

ang. franc. niem. ros. iteration step, iteration cycle pas ditration, cycle ditration Iterationsschritt, Iterationszyklus

401. Krenie wody (w przyrodzie) Obieg wody 402. Krenologia

ang. franc. niem. ros. spring hydrogeology hydrogologie des sources, crnologie Quellenhydrologie, Quellenkunde

Postpowanie majce na celu osignicie kolejnego przyblienia rozwizania ukadu rwna. Metody iteracyjne.
[MR]

Dzia nauki stojcy na pograniczu hydrografii i hydrogeologii, zajmujcy si badaniem warunkw wystpowania rde, ich zasilaniem, wydajnoci, skadem chemicznym wody, jej temperatury itp. Reim rda.
[TB i DM]

406. Krok przestrzenny krok sieci

ang. franc. niem. ros. space step, grid spacing pas de lespace, largeur de bloc Netzweite

403. Krto (orodka porowatego) Lk

ang. franc. niem. ros. tortuosity (of a porous medium) tortuosit (dun milieu poreux) Tortuositt (eines porsen Medium) ( )

Odlego midzy ssiednimi wzami siatki dyskretyzacji w modelach siatkowych.

[MR]

407. Kryteria jakoci (wd podziemnych)

ang. (groundwater) quality criteria, (g.) quality requirements franc. critres de qualit (des eaux souterraines), exigences de qualit (d. e. s.) niem. Grundwasserqualittskriterien, Grundwasserqualittsanforderungen ros.

Wzgldne wyduenie drg przepywu czstek wody w przestrzeni porowej skay przepuszczalnej wzgldem najkrtszej (teoretycznej) drogi po linii prostej, wynikajcej z hipotezy continuum orodka porowatego, w ktrym ruch pynu opisuje rniczkowe prawo filtracji Darcyego. Krto wyraa si jako kwadrat stosunku drogi rzeczywistej w przestrzeni porowej Lrz do drogi teoretycznej Lt po linii prdu:
Lk = (Lrz Lt )2

Wymiar: [1].
[TM]

Zakresy dopuszczalnych ste substancji wystpujcych w wodzie oraz zakresy cech umoliwiajce dokonanie oceny jej jakoci. K.j. wody mog by natury fizycznej, chemicznej, mikrobiologicznej, organoleptycznej. Podstawowych k.j. wd dostarczaj normy jakoci wody pitnej oraz przepisy sanitarne i przemysowe. Najbardziej rozbudowane s k.j. wd pitnych, ktrych w obecnie obo-

103

408. Kryteria oceny jakoci wody

wizujcych w Polsce przepisach sanitarnych jest 81 (68 wskanikw fizykochemicznych, 6 organoleptycznych i 7 bakteriologicznych). K.j. wd powierzchniowych i podziemnych, stosowane przy ich klasyfikacji, rni si nieco midzy sob ze wzgldu na czsto rne uytkowanie tych wd. Przy ocenie jakoci wd podziemnych bywaj stosowane rwnie inne kryteria, np. trwaoci skadu wd lub ich podatnoci na zanieczyszczenia.
[AM]

go krzemu. Ze wzgldu na powszechno wystpowania rnego typu form uwodnionych k. jest zapisywana jako SiO2 nH2O. rdem k. w wodach podziemnych s najczciej wietrzejce krzemiany i glinokrzemiany. Formy migracji k. s sabo rozpoznane, czsto wystpuj formy kompleksowe, np. z substancj organiczn. Stenia w wodach kwanych i obojtnych sigaj kilkukilkunastu mg SiO2/dm3, w wodach zasadowych mog by zdecydowanie wysze. Krzem.
[AM]

408. Kryteria oceny jakoci wody

ang. water quality appraisal criteria franc. critres devaluation de la qualit deau niem. Wasserbeschaffenheitsbeurteilungskriterien ros.

411. Krzywa depresji profil depresji

ang. drawdown curve franc. courbe de dpression, profil de rabattement, c. rabattement-distance niem. Absenkungskurve ros.

Grupa okrelonych cech, waciwoci i ste (parametrw) z podanymi normatywnymi wartociami, charakteryzujcymi jako wody. Na podstawie wartoci k.o.j.w. ( normatywy jakoci wody) ocenia si przydatno wody do rnych celw. Jako wody, Kryteria jakoci (wd podziemnych).
[AM]

Wykres zalenoci zmian depresji od odlegoci od pompowanej studni (ryc. 42). Wykres w ukadzie plogarytmicznym: s = f(lg r) pozwala oszacowa zasig depresji R oraz zeskok zwierciada wody na filtrze Dss, bdcy efektem przyciennym.
[TM]

409. Krzem Si
ang. franc. niem. ros. silicon silicium Silizium

412. Krzywa infiltracji

ang. franc. niem. ros. infiltration curve courbe dinfiltration Infiltrationskurve, Versickerungskurve

Pierwiastek biofilny, jeden z najpospolitszych pierwiastkw skorupy ziemskiej, wystpujcy podrzdnie w wodach podziemnych, najczciej w formie rozpuszczonej krzemionki. W analityce wd wanie krzemionka jest zazwyczaj oznaczana i podawana w wynikach analiz.
[AM]

Krzywa obrazujca wielko infiltracji w zalenoci od wysokoci opadw, a w szczeglnoci tzw. opadw skutecznych (efektywnych) (ryc. 43). Wspczynnik infiltracji.
[AK]

410. Krzemionka SiO2

ang. franc. niem. ros. silica, silicon dioxide silice, boxyde de silicium Kieselerde, Siliziumdioxid

413. Krzywa konsumcyjna krzywa przepywu

ang. rating curve franc. courbe des dbits niem. Abflussganglinie, Abflusskurve, Bezugskurve ros.

Najpowszechniejsza posta wystpowania krzemu w wodach podziemnych. Jako SiO2 s wyraane wszystkie specjacje rozpuszczone104

Wykres obrazujcy zaleno midzy stanami wody odczytanymi na wodowskazie a nate-

414. Krzywa nomograficzna

Opad skuteczny (spyw powierzchniowy)

Opady Infiltracja

Krzywa infiltracji

Ryc. 43. Krzywa infiltracji [wg Chemicki, 1999]

Ryc. 44. Zaleno midzy stanem wody a przepywem [wg Dynowska, Tlaka, 1982] Rys. 42. Krzywa depresji w otoczeniu studni 12B wg pomiarw w piezometrach nr 3, 7 i 9 o godz. 12oo 25.04.95 r. w ukadzie prostoktnym (a) i plogarytmicznym (b) rs promie studni [m], R ekstrapolowany z wykresu (b) promie leja depresji [m], Dss ekstrapolowany z wykresu (b) w strefie przyfiltrowej spadek zwierciada wywoany efektem przyciennym, ss depresja rzeczywista w studni

niem przepywu rzeki w przekroju wodowskazowym (ryc. 44, 45).

[SK, AK]
Ryc. 45. Krzywa konsumcyjna, krzywa przepywu

414. Krzywa nomograficzna

ang. franc. niem. ros. nomograph, nomogram abaque, nomogramme Nomograph

Wykres, za pomoc ktrego mona bez oblicze szybko uzyskiwa rozwizanie skomplikowanego rwnania, wzoru itp. W hydrogeologii jako k.n. wykorzystuje si krzywe charakterystyczne studni wraz z wykresami zalenoci depresji od czasu w odpowiednich

ukadach wsprzdnych. Po zgraniu obu rodzin krzywych, np.: lgW(u) = f(lg(1/u)) oraz lgs = f(lgt), z zachowaniem rwnolegoci ukadw wsprzdnych (krzywa nomograficzna na przezroczystej kalce) odczytujemy wsprzdne punktu arbitralnego (nie musi lee na krzywej) w obu ukadach wsprzdnych. Wsprzdne te pozwalaj wyznaczy parametry na drodze elementarnych oblicze.
[TM]

105

415. Krzywa opadania wydatku rda

415. Krzywa opadania wydatku rda k. wysychania rda, k. regresji rda

ang. spring recession curve franc. courbe de tarissement dune source niem. Quellenregressionskurve, Quellenrckgangskurve ros. p

Krzywa obrazujca spadek wydatku rda w czasie gdy zbiornik wody podziemnej nie jest zasilany opadami i nastpuje naturalne sczerpywanie si jego zasobw (ryc. 46). Zasoby wodne, Krzywa wysychania, rdo.
[TB i DM]
Q l/s 100 80 60 40

go) w badaniach polowych lub prbki w badaniach laboratoryjnych. K.p. zarejestrowane w laboratorium lub w otworach obserwacyjnych w terenie s wykorzystywane do identyfikacji parametrw migracji zanieczyszcze. Ksztat k.p. zaley istotnie od warunkw iniekcji i detekcji znacznika ( substancji zanieczyszczajcej) (ryc. 47).
[SW]

Ryc. 47. Krzywe przejcia znacznikw dla iniekcji cigej 1 znacznik idealny ( substancja konserwatywna), 2 znacznik ulegajcy sorpcji, 3 znacznik ulegajcy rozpadowi

20 a =0,07 1 d t=28d 10 8 6 25.VII 1.IX d 10.X.1985

DQ

417. Krzywa stanw wd podziemnych

ang. groundwater level hydrograph, well hydrograph, water level curve franc. hydrogramme du puits, courbe de niveau deau souterraine niem. Grundwasserganglinie, Grundwasserstandsganglinie, Brunnenwasserstandsgangline ros.

Ryc. 46. Krzywa opadania wydatku rda lgQ = f(t) z interpretacj parametrw a i t

416. Krzywa przejcia *krzywa przebicia

ang. franc. niem. ros. breakthrough curve courbe de restitution, c. de passage Durchgangskurve, Durchbruchkurve ,

Krzywa obrazujca ruch zwierciada wd podziemnych (obnienie i wznoszenie) w czasie, sporzdzona na podstawie obserwacji codziennych, cotygodniowych itd. w studniach, piezometrach lub na podstawie notowa cigych limnigrafu (ryc. 48). Amplituda waha zwierciada wd podziemnych, Wahania zwierciada wd podziemnych.
[AK]

Krzywa przedstawiajca zmian w czasie stenia znacznika lub zanieczyszczenia w okrelonym punkcie (przekroju) warstwy wodononej ( orodka hydrogeologiczne106

418. Krzywa stenia *krzywa koncentracji

ang. concentration curve franc. courbe de concentration

422. Krzywa wzniosu

m n.p.m. 260 258 256

%
100 90 80 70 60 50 40 iowa pyowa

F R A K C J E
piaskowa wirowa kam.

210 208

2 1

218 216 204 200 196 192 1960 1965 1970

30 20 10 0 0,001

0,01

0,1

10

100

rednica ziarn w mm

1975 lata

Ryc. 49. Krzywa uziarnienia sumacyjna 1 glina piaszczysta, 2 piasek pylasty

Ryc. 48. Krzywe stanw wd podziemnych [wg Hlting, 1996] Stany rednie roczne: a naturalne (bez wpyww), b wody naporowe, c pozostajce pod silnym wpywem wd powierzchniowych, d pod wpywem eksploatacji wd podziemnych

420. Krzywa wydatku krzywa pompowania

ang. franc. niem. ros. discharge-drawdown curve courbe dbit-rabattement Absenkungsdiagramm

niem. Konzentrationskurve ros.

Wykres zmian stenia soli lub innego skadnika w czasie, w okrelonym miejscu warstwy wodononej.
[TM]

Wykres zalenoci wydatku studni Q od depresji s w studni lub w otworze obserwacyjnym, w warunkach ruchu (dopywu) ustalonego (Q = f(s)). W ruchu (dopywie) nieustalonym sporzdza si wykres przebiegu zmian wydatku i zmian depresji w czasie.
[TM]

419. Krzywa uziarnienia sumacyjna k. granulometryczna, k. przesiewu

ang. franc. niem. ros. grain-size distribution curve courbe de distribution granulomtrique Kornverteilungskurve

421. Krzywa wysychania

ang. recession curve franc. courbe de dcrue, c. de tarissement niem. Rckgangskurve, Grundwasserabsenkungskurve ros.

Graficzny obraz wynikw analizy granulometrycznej, odzwierciedlajcy rozkad ziarnowy prbki, wyraajcy jaki jest wzgldny udzia wagowy ziarn o danej rednicy wraz z drobniejszymi. Wykres wykonuje si w ukadzie plogarytmicznym. Z k.u.s. odczytuje si rednic miarodajn ziarna i wspczynnik nierwnomiernoci uziarnienia. Z jej ksztatu mona wnioskowa o genezie badanych utworw (ryc. 49).
[TB i DM]

Krzywa opadania stanw lub wydatku wd podziemnych i/lub powierzchniowych, rda itp. niewymuszonego pompowaniem, w okresie bez alimentacji, tj. w okresie naturalnego sczerpywania si zasobw (wysychania).
[TM]

422. Krzywa wzniosu

ang. franc. niem. ros. recovery curve courbe de remonte, c. de recharge Aufbaukurve, Wiederanstiegskurve

107

423. Krzywa wzorcowa

Graficzny obraz powrotu do stanu pierwotnego zwierciada wody po zakoczonej eksplotacji studni lub ujcia. K.w. po pompowaniu badawczym jest obserwowana a do osignicia stanw naturalnych przed pompowaniem, tj. cakowitego zaniku depresji.
[TM]

426. Kurowa formua Kurowa wzr

ang. franc. niem. ros. Kurlovs formula formule de Kurlov Kurlov-Formel

423. Krzywa wzorcowa

ang. time-drawdown type-curve franc. courbe-modle de dcharge, courbe-type de dcharge niem. Musterkurve des Absenkungsgangs ros.

Skrcona forma zapisu chemizmu wd podziemnych ( formua chemicznego skadu wody) przedstawiana w formie uamka. Dla pojedynczej analizy wody zapis przyjmuje posta:
SpGM gdzie: Sp aniony TQ kationy

Wykresy funkcji charakterystycznej studni wykrelone na przezroczystej kalce do wykorzystania jako krzywe nomograficzne w przyblionych graficznych metodach oblicze parametrw hydrogeologicznych na podstawie wynikw pompowa badawczych.
[TM]

424. Ksika eksploatacyjna studni

ang. franc. niem. ros. well record rapport sur le puits Brunnenprotokoll

skadniki swoiste lub specyficzne dla danej wody [ML3], G zawarto gazw [ML3], M mineralizacja wody [ML3], aniony wymienione jony gwne o steniach kationy przekraczajcych 10% mval/ dm3; kolejno zapisu jest zgodna z malejcym udziaem % mval/dm3, T temperatura wody [oC], Q wydajno (rda, studni) [L3T1].

Powyszy zapis jest niekiedy modyfikowany. K.f. moe suy do przedstawiania chemizmu wd z okrelonego obszaru, charakteryzowanego poziomu wodononego lub pojedynczego ujcia czy rda. W zapisie mona podawa warto charakteryzujc jedn analiz, a przy dysponowaniu licznymi analizami warto redni lub nawet trzy wartoci (minimaln, redni, maksymaln). K.f. moe by wykorzystywana przy opisach skadu chemicznego wd na mapach, w profilach i przekrojach hydrogeochemicznych (ryc. 82).
[AM]

Dokument obrazujcy przebieg eksploatacji studni. Por. PN77/G-01300.

[AK]

425. Ksigi wodne

ang. franc. niem. ros. water files registres des eaux Wasserbcher ()

K.w. su do rejestru/wpisu pozwole wodnoprawnych, spek wodnych i ich zwizkw. K.w. skada si z dwch czci oraz zbioru dokumentw. Cz pierwsza obejmuje pozwolenia wodnoprawne, cz druga spki wodne i ich zwizki. W zbiorze dokumentw przechowywane s dokumenty dotyczce wpisw. K.w. prowadz organy administracji wodnej.
[ASd]

427. Kurzawka
ang. quicksand, floating earth franc. terrain coulant, sable mouvant niem. schwimmendes Gebirge, Schwimmsand, Quicksand ros.

Grunty lune i/lub spoiste, ktre w odpowiednich warunkach (przy duym nawodnieniu i

108

431. Kwasowo (wody)

duych spadkach hydraulicznych) zachowuj si w caej swojej masie jak ciecze. Wypywy k. w wyrobiskach grniczych lub wykopach stanowi bardzo powane utrudnienie w prowadzeniu robt i wymagaj stosowania specjalnych technologii i zabezpiecze. Rozrnia si kurzawki pozorne i kurzawki waciwe.
[MR]

ros.

428. Kurzawka pozorna pseudokurzawka

ang. franc. niem. ros. quicksand sable boulant Schwimmsand

Kurzawka skadajca si z gruntw lu-

nych, pozbawionych spjnoci rzeczywistej i plastycznoci (tzw. grunty dilatantne), charakteryzujcych si duym tarciem wewntrznym.
[MR]

K.s. jest zabiegiem technicznym prowadzonym w skaach wglanowych, majcym na celu intensyfikacj przepywu wd z warstwy wodononej do studni (odwiertu), czyli usprawnianie studni. Zabiegi kwasowania czy si czsto ze szczelinowaniem ska wglanowych ( szczelinowanie ska strefy przyotworowej). Mog by one wykonywane kilkakrotnie w tym samym interwale gbokoci. Stenia roztworu kwasujcego zale od cinienia zoowego, wspczynnika przepuszczalnoci, jak rwnie wyksztacenia litologicznego warstwy wodononej. Ilo wtaczanej do warstwy wodononej cieczy reakcyjnej jest uzaleniona od przepuszczalnoci ska i mieci si w przedziale od 0,4 do 1,5 m3/1 mb miszoci. Usprawnianie studni.
[AR]

431. Kwasowo (wody)

ang. acidity (of water) franc. acidit (deau) niem. Aziditt (des Wassers), Suregrad (des Wassers) ros. ()

429. Kurzawka waciwa

ang. franc. niem. ros. floating earth terrain coulant schwimmendes Gebirge

Kurzawka skadajca si z gruntw o kon-

densacyjno-koagulacyjnych wizaniach strukturalnych, tj. z mieszaniny gruntw lunych i spoistych, charakteryzujcej si waciwociami tiksotropowymi.
[MR]

430. Kwasowanie ska strefy przyotworowej

ang. acid treatment of wells franc. acidification des puits, traitement acide des p. niem. Surenbehandlung der Brunnen

Cecha chemiczna wd oznaczana przy ocenie ich jakoci, rozumiana jako zdolno wody do zobojtniania silnych zasad. K. jest wywoana obecnoci w wodzie zdysocjowanych kwasw (zarwno mocnych, jak i sabych) oraz soli sabych zasad ulegajcych hydrolizie. Cecha przeciwstawna do zasadowoci. Wyrnia si k. ogln wody, wywoan obecnoci w wodzie silnych i sabych kwasw i wolnego CO2, oraz k. mineraln, zwizan tylko z obecnoci silnie zdysocjowanych kwasw mineralnych. Wyraana w mol/dm3 lub jednostkach pochodnych.
[AM]

L
432. Langeliera indeks
ang. franc. niem. ros. Langeliers index indice de Langelier Langelier-Index niem. Absenkungstrichter, Entnahmetrichter ros. ( )

Wskanik sucy ocenie zdolnoci rozpuszczania przez wod wglanu wapnia. Oblicza si go odejmujc pH nasycenia od zmierzonego pH badanej prbki wody. pH nasycenia jest obliczon wartoci pH, jak osignie woda w danych warunkach, w stanie rwnowagi z nierozpuszczonym wglanem wapnia.
[AM]

Depresja (obnienie) powierzchni zwierciada wody podziemnej wok studni, ujcia, kopalni itp. wywoana jej pompowaniem. L.d. przedstawia si za pomoc linii jednakowych depresji. Przy pompowaniu studni w warstwie jednorodnej l.d. wykazuje symetri walcow (linie jednakowej depresji s okrgami) i charakteryzuje si go depresj w studni i promieniem l.d. (ryc. 50).
nr otw. 12B 3 7 9
9 2,5 m 1m

433. Laplacea rwnanie rwnanie potencjau

ang. franc. niem. ros. Laplaces equation quation de Laplace Laplace-Gleichung

N
12B 15 m

0m 25 R=

s [m] 17,5 7,5 3,5 1,5 1 2

3 10 m 5m

Rwnanie rniczkowe czstkowe drugiego rzdu, eliptyczne, postaci:

2 H 2 H 2 H + 2 + 2 =0 x 2 y z gdzie: H wysoko hydrauliczna [L].

Rys. 50. Lej depresji wok studni 12B na podstawie pomiarw w studni i w piezometrach nr 3, 7 i 9 w dniu 25.04.1995 r., godz. 12oo R promie leja depresji ( krzywa depresji ryc. 42), s depresja w studni; 1, 2 linie jednakowej depresji: 1 o staym ciciu: Ds = 5 m, 2 o zmiennym ciciu: Ds = 2,5 m i 1,5 m

W hydrogeologii L.r. opisuje pole filtracji ustalonej bez zasilania.

[MR]

434. Lej depresji

ang. depression cone franc. cne de rabattement, c. de dpression

W ruchu ustalonym promie l.d. ma nieskoczon warto lub odpowiada odlegoci do granic warstwy wodononej. W praktycznych obliczeniach dopywu wody do studni wykorzystuje si liczne wzory dowiadczalne i me-

110

440. Linia ekwipotencjalna

tody graficzne okrelania promienia l.d. Obszar (zasig) wpywu ujcia, Depresja zwierciada wody.
[TM]

lewar

studnia zbiorcza

435. Lej depresji kopalni

ang. franc. niem. ros. mine depression cone cne de rabattement dune mine Grubenentwsserungstrichter ( )
Ryc. 51. Przykad ujcia lewarowego
pompa

Strefa obnienia powierzchni piezometrycznej ( zwierciado wd podziemnych) wywoanego odwadnianiem poziomw wodononych przez kopalni. Zasig l.d.k. to odlego od punktu najwikszego obnienia powierzchni piezometrycznej (zwykle w miejscu drenau wd podziemnych) do miejsca, w ktrym to obnienie praktycznie zanika. L.d.k. moe rozwin si w kilku poziomach wodononych, jeeli pozostaj one w kontakcie hydraulicznym. Lej depresji, Depresja zwierciada wody.
[TB]

prdu elektrycznego w wle siatki modelu RR ma posta:

* U* U * -U 0 i -U 0 = 0 Ri Rt i= 1 4

436. Lewar sscy syfon

ang. franc. niem. ros. siphon, syphon siphon Saugheber

gdzie: U* i wartoci potencjau w ssiednich wzach [L2MT3], * U 0 warto potencjau w wle centralnym [L2MT3], U 0 warto potencjau w wle centralnym w poprzednim kroku czasowym [L2MT3], Ri opory midzywzowe [L2T], Rt opr czasowy [L2T]. [MR]

Rura zakrzywiona w ksztacie odwrconej litery U lub V, umoliwiajca przepyw wody ze studzien eksploatacyjnych do studni zbiorczej, w ktrej zwierciado wody jest pooone niej (ryc. 51).
[AK]

438. Likwidacja zanieczyszcze Oczyszczanie wd 439. Limnigraf

ang. franc. niem. ros. water-level recorder limnigraphe Wasserstandschreiber, Schreibpegel

437. Liebmanna schemat

ang. franc. niem. ros. Liebmanns method mthode de Liebmann Liebmann-Schema

Automatyczny rejestrator stanw wody. Przyrzd sucy do cigego zapisu zmian stanw wody w formie limnigramu.
[AK]

440. Linia ekwipotencjalna

ang. equipotential line franc. ligne quipotentielle niem. Linie des gleichen Potentials, Potentialgleiche ros.

Symulowanie pojemnoci i krokw czasowych w modelu elektrycznym siatkowym typu RR za pomoc oporw czasowych. Stosuje si schemat uwikany, w ktrym bilans

111

441. Linia prdu

Linia czca na mapie lub przekroju punkty o jednakowym potencjale lub w hydrogeologii punkty o jednakowej wysokoci hydraulicznej ( hydroizohipsa). W ruchu ustalonym w orodku izotropowym l.e. jest ortogonalna do linii prdu i do granicy nieprzepuszczalnej (szczelnej).
[TM]

franc. linarit de lquation de filtration niem. Linearitt der Filtrationsgleichung ros. o

441. Linia prdu

ang. franc. niem. ros. flow line, streamline ligne de courant Stromlinie, Strombahn

L.r.f. (r. Boussinesqa) wynika z faktu, i wysoko hydrauliczna H (penica w rwnaniu rol funkcji stanu) wystpuje w pierwszej potdze. L.r.f. wzgldem parametrw (T, k, S, W) zachodzi wtedy, gdy parametry nie s zalene od wartoci samej funkcji H (nie zmieniaj si wraz z ni). Ma to miejsce tylko dla przypadku warstw o zwierciadle napitym. Rwnanie oglne filtracji.
[TM]

Linia, ktrej kierunek (w opisie makroskopowym) pokrywa si w kadym jej punkcie z kierunkiem prdkoci filtracji (tj. wektory prdkoci filtracji w kadym jej punkcie s styczne do l.p.). W ruchu ustalonym l.p. odpowiada teoretycznej trajektorii (drodze) czstek wody. L.p. tworz rodzin krzywych charakteryzujcych pole prdkoci i razem z hydroizohipsami tworz siatk hydrodynamiczn oddajc struktur pola prdkoci filtracji (struktur strumienia wd podziemnych).
[TM]

444. Lizymetr
ang. franc. niem. ros. lysimeter lysimtre Lysimeter

442. Liniowo filtracji

ang. franc. niem. ros. linear filtration regime rgime linaire dcoulement lineares Filtrationsregime

Urzdzenie do pomiaru wielkoci infiltracji i ewapotranspiracji w naturalnych warunkach (polowych). Skrzynia umieszczona w ziemi, wypeniona gruntem o nienaruszonej strukturze i gleb wraz z naturaln rolinnoci. W dnie znajduje si odprowadzenie przesikajcej wody z opadw atmosferycznych do pojemnikw pomiarowych.
[SK]

445. Lokalny zbiornik wd podziemnych LZWP

ang. local groundwater basin, LGB franc. rservoir local des eaux souterraines niem. lokaler Grundwasserspeicher, lokales Grundwasservorkommen ros.

L.f. wyraa si proporcjonalnoci strat filtracyjnych od prdkoci filtracji, co jest zwizane z obowizywaniem liniowego prawa filtracji Darcyego. Ruch wody podziemnej jest wtedy laminarny, a poza tym jedyn si pasywn jest sia tarcia wewntrznego (nie ujawnia si wpyw si inercji).
[TM]

443. Liniowo rwnania filtracji

ang. linearity of groundwater flow equation

Zbiornik wd podziemnych o dobrej jakoci i znaczeniu uytkowym (zasobowym), pozwalajcy na zaspokojenie lokalnych potrzeb wodnych. Parametry zasobnociowe LZWP mieszcz si midzy cechami gwnego zbiornika wd podziemnych i miejscowego zbiornika wd podziemnych.
[AS]


446. ug resztkowy ug pokrystalizacyjny
ang. franc. niem. ros. mother liquid, residual l. eau-mre, solution rsidualle Mutterlauge, Restlauge ,

Roztwr nasycony pozostay w zbiorniku ewaporacyjnym po wytrceniu si soli.

[JD]

gips, kalcyt, dolomit). W skaach magmowych przebiegaj bardziej zoone procesy wietrzenia chemicznego umoliwiajce przebieg . Procesy . zmieniaj w rny sposb chemizm wd podziemnych. Efekt zmian jest uzaleniony zarwno od skadu mineralogicznego ugowanego orodka skalnego, jak i warunkw przebiegu procesu. Rozpuszczanie.
[AM]

447. ugowanie wymywanie, wypukiwanie

ang. franc. niem. ros. leaching, lixiviation lessivage, lixiviation Auslaugung, Laugung ,

448. ukianowa integrator integrator hydrauliczny

ang. franc. niem. ros. hydraulic integrator intgrateur hydraulique hydraulischer Integrator ,

Proces rozpuszczania ska lub mineraw (oraz odpadw) i wynoszenia z wod poza zasig ich wystpowania. . ska osadowych, przy penej dostpnoci woda/skaa, obejmuje kolejno mineray od najatwiej do najtrudniej rozpuszczalnych (np. wg kolejnoci: halit,

Hydrauliczne urzdzenie analogowe suce do rozwizywania problemw filtracji ustalonej i nieustalonej. Skada si z sieci oporw hydraulicznych i naczy pojemnociowych umieszczonych w wzach sieci. Siatka dyskretyzacji.
[MR]

M
449. *Machego jednostka ME
ang. franc. niem. ros. Maches unit unit de Mache Mache-Einheit

Jednostka natenia promieniowania jdrowego w wodzie (ME), obecnie niestosowana. 1 ME = 0,364 nCi/dm3.
[JD]

450. Makrodyspersja
ang. franc. niem. ros. macrodispersion macrodispersion Makrodispersion

porcje ste m. zmieniaj si w wodach podziemnych w szerokich granicach w rnych strefach wystpowania wd. M. mog by pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Poniewa nazwa makroelementy jest stosowana w innych pokrewnych naukach (geochemia, biologia) i obejmuje nieco inny zesp pierwiastkw i jonw, w hydrogeologii naley stosowa nazw m. lub gwne skadniki wd. Mikroskadniki.
[AM]

452. Mapa hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeological map carte hydrogologique hydrogeologische Karte

Silna dyspersja hydrodynamiczna wywoana obecnoci warstw o duej niejednorodnoci (lub innego orodka) na drodze przepywu znacznika lub substancji.
[TM]

451. Makroskadniki *makroelemety

ang. franc. niem. ros. major components, macrocomponents composants majeurs, macrocomposants Makroinhaltstoffe, Hauptinhaltstoffe ,

Kartograficzne odwzorowanie warunkw wystpowania, rozprzestrzeniania, dynamiki, waciwoci fizykochemicznych, jakoci i iloci wd podziemnych. Najprostsz m.h. jest rysunek hydroizohips, hydroizobat lub innych hydroizolinii. Oprcz oznacze liniowych, do ktrych nale te linie graniczne, posugujemy si rnego rodzaju oznaczeniami punktowymi, cyframi i literami oraz szrafur i barwami. Wyrniamy m.h. dynamiki, zasobw, chemizmu, waloryzacji wd podziemnych, zagroenia i ochrony, np. wraliwoci na zanieczyszczenie. Uzupenienie m.h. stanowi profile hydrogeologiczne i przekroje hydrogeologiczne oraz zestawienia i tabele.

Pierwiastki wystpujce powszechnie w wodach podziemnych, uznawane za gwne ich skadniki. Zazwyczaj m. stanowi w sumie ponad 90% substancji rozpuszczonych. Nale do nich pierwiastki jonw gwnych (C, O, S, Cl, Ca, Mg, Na i K). Wzajemne pro-

114

457. Materia rozpuszczona

M.h. opracowuje si w rnych skalach w nawizaniu do map geologicznych (przegldowa w skali mniejszej od 1:50 000 i szczegowa w tej skali i wikszej). Poczynajc od skal 1:5000 i dokadniejszych mwi si o planach hydrogeologicznych.
[AK]

grniczych oraz ewentualnie inne zjawiska hydrogeologiczne.

[MR]

455. Mapa potencjalnych zagroe i ochrony wd podziemnych

ang. groundwater vulnerability and protection map franc. carte de vulnrabilit et protection des eaux souterraines niem. Grundwasser Gefhrdungs-und Schutzkarte ros.

453. Mapa hydrogeologiczna seryjna

ang. franc. niem. ros. serial hydrogeological map karte hydrogologique en srie hydrogeologische Serienkarte

M.h.s. stanowi kartograficzne odwzorowanie warunkw wystpowania, rozprzestrzenienia, dynamiki i waciwoci fizykochemicznych wd podziemnych, a take ich wykorzystania i roli w gospodarce wodnej. W sposb usystematyzowany pokrywa cay kraj. Opracowanie arkuszy mapy hydrogeologicznej wydawanej seryjnie z reguy jest poprzedzone zdjciem geologicznym terenu w postaci dwuplanszowej Przegldowej mapy geologicznej Polski. Wydawc m.h.s. Polski w skali 1:300 000 (28 arkuszy wydanych w latach 19561969) i 1:200 000 (77 arkuszy wydanych w latach 19761990) wraz z tekstem objaniajcym jest Pastwowy Instytut Geologiczny. Przygotowywana jest nowa edycja Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, skadajca si z 1046 arkuszy przeznaczonych do realizacji w latach 19962004. Mapa hydrogeologiczna, Zdjcie hydrogeologiczne, Kartowanie hydrogeologiczne.
[TB i DM]

Mapa hydrogeologiczna prezentujca ilociow i jakociow charakterystyk zbiornika wd podziemnych na tle istniejcego lub potencjalnego zagroenia pochodzcego z funkcjonujcych lub potencjalnych ognisk zanieczyszcze wd podziemnych, z uwzgldnieniem naturalnych uwarunkowa ochronnych.
[AS]

456. Masyw hydrogeologiczny cok hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological massif massif hydrogologique hydrogeologisches Massiv

454. Mapa hydrogeologiczna wyrobisk grniczych

ang. franc. niem. ros. hydrogeological mine map carte hydrogologique dune mine hydrogeologische Grubenkarte

Podstawowa jednostka w regionalizacji hydrogeologicznej, w ktrej dominuj wody szczelinowe podoa utworw czwartorzdowych. Wyrnia si masywy waciwe (skay krystaliczne) i masywy fadowe (skay osadowe warstwowane). Przeciwstawn jednostk hydrogeologiczn jest niecka artezyjska (basen artezyjski). W obu typach mog wystpowa rozamy wodonone, strefy uskokowe, w ktrych wody podziemne s zwizane ze szczelinami uskokowymi (ryc. 52). Regionalizacja hydrogeologiczna.
[AK]

Mapa wyrobisk grniczych, na ktrej s zaznaczone elementy hydrogeologiczne, miejsca i natenia wypyww wody, kierunki spywu wd, zbiorniki wodne w wyrobiskach

457. Materia rozpuszczona rozpuszczone substancje

ang. dissolved matter franc. matire dissoute

115

458. Matryca skalna

masyw, cok hydrogeologiczny

niecka hydrogeologiczna (basen hydrogeologiczny)

459. Melioracje wodne

ang. franc. niem. ros. land reclamation amliorations foncires Melioration

Ryc. 52. Masyw, cok hydrogeologiczny, regionalizacja hydrogeologiczna [wg Pinneker, 1980] 1 silnie szczelinowate utwory krystaliczne, 2 poziomy wodonone porowe, 3 wodonone strefy uskokowe, 4 niewodonone utwory krystaliczne, 5 poziomy nieprzepuszczalne, 6 kierunki przepywu, 7 rda

Zesp czynnoci i urzdze majcych na celu popraw stosunkw wodnych w glebie w kierunku sprzyjajcych uprawom lub szacie rolinnej. Poprzez redukcj nadmiaru wody w glebie lub poprzez nawodnienia stwarzane s korzystne warunki glebowo-powietrzno-wodne umoliwiajce rozwj rolin. Urzdzenia m.w. wykonuje si na podstawie projektu hydrologiczno-technicznego. Prace wodno-melioracyjne dzieli si na podstawowe i szczegowe.
[ASd]

niem. gelste Stoffe ros.

460. Metale alkaliczne

ang. franc. niem. ros. alkali metals mtaux alcalins Alkalimetalle

Pojcie to najczciej obejmuje wszystkie substancje (stae, pynne, lotne) znajdujce si w wodzie w formie rozpuszczonej (roztwr rzeczywisty), niezalenie od ich pochodzenia (naturalnego czy te antropogenicznego).
[AM]

458. Matryca skalna ciasto skalne, to skalne

ang. franc. niem. ros. rock matrix, groundmass matrice, pte rocheuse Grundmasse, Hauptmasse

Pierwiastki metaliczne, tzw. potasowce, nalece do I grupy ukadu okresowego: Li, Na, K, Rb, Cs. Aktywne chemicznie. W wodach podziemnych wystpuj jako jony jednododatnie ( jon sodowy, jon potasowy). W podziaach pierwiastkw na grupy technologiczne nazw m.a. s rwnie obejmowane metale ziem alkalicznych.
[AM]

Materia drobnoziarnisty wypeniajcy odstpy midzy wikszymi ziarnami skalnymi. W wglanowych skaach osadowych m.s. skada si zwykle z mineraw ilastych lub skadnikw mikrytowych otaczajcych wiksze ziarna. Termin m.s. stanowi niezrczne zapoyczenie z jz. angielskiego. Czsto bdnie stosowany w pracach dotyczcych rodowiska hydrogeologicznego dla okrelenia zwartych elementw skay oddzielonych od siebie przestrzeniami wypenionymi cieczami lub gazami (pory, mikropory, szczeliny, mikroszczeliny).
[JD]

461. Metale cikie

ang. franc. niem. ros. heavy metals mtaux lourds Schwermetalle

Pierwiastki metaliczne, metale nieelazne ( metale kolorowe) powyej liczby atomowej 20, o gstoci wikszej ni 4,5 g/cm3. Do grupy tej nale m.in.: Cu, Zn, Cr, Pb, Cd, Au, Ag, Pt oraz ich stopy. Wykazuj rn predyspozycj do migracji w wodzie, najczciej jednak w naturalnych warunkach wystpuj w niskich steniach ( mikroskadniki). Wiele

116

468. Metoda elementw skoczonych

m.c. wykazuje wyran toksyczno ( pierwiastki toksyczne), wczajc si w acuchy pokarmowe. Metale lekkie.
[AM]

465. Metale ziem alkalicznych

ang. franc. niem. ros. alkaline earth metals mtaux alcalino-terreux Erdalkalimetalle, Erdalkalien

462. Metale kolorowe metale nieelazne

ang. franc. niem. ros. nonferrous metals, coloured m. mtaux non-ferreux, m. colors Nichteisenmetalle, Buntmetalle

Zrnicowana geochemicznie i hydrogeochemicznie grupa metali z wyczeniem elaza, a czsto i metali alkalicznych. Najczciej wymieniane s tu: Cu, Zn, Ga, Ge, As, Cd, In, Sn, Ab, Hg, Tl, Pb, Bi. W grupie tej wystpuj najbardziej toksyczne metale (Cd, Hg, Pb). Pierwiastki toksyczne.
[AM]

Pierwiastki metaliczne, tzw. wapniowce, nalece do II grupy ukadu okresowego: Be, Mg, Ca, Sr, Ba. W wodach podziemnych wystpuj zazwyczaj jako jony dwudodatnie ( jon magnezowy, jon wapniowy). M.z.a. nadaj wodom cech zwan twardoci. Twardo wody, Metale alkaliczne.
[AM]

466. Metamorfizm wd podziemnych Przeobraenie wd podziemnych 467. Metan CH4

ang. franc. niem. ros. methane mthane Methan

463. Metale lekkie

ang. franc. niem. ros. light metals mtaux lgers Leichtmetalle

Grupa technologiczna metali nieelaznych o gstoci mniejszej ni 4,5 g/cm3. Nale do nich np. glin, magnez, beryl oraz niektre inne mikroskadniki i ich stopy. Metale cikie.
[AM]

464. Metale szlachetne

ang. franc. niem. ros. noble metals mtaux nobles Edelmetalle

Gazowy wglowodr, sabo rozpuszczalny w wodzie, lecz powszechnie spotykany w gboko wystpujcych wodach podziemnych, traktowany jako wskanik warunkw redukcyjnych. Najczciej pochodzenia biochemicznego, niekiedy termokatalitycznego (w strefach wulkanicznych). Stenia m. przekraczajce 1,0% gazw s uznawane za wskanik wystpowania z wglowodorw. Towarzysz mu wwczas inne gazy szeregu parafinowego (etan, propan, butan).
[AM]

468. Metoda elementw skoczonych

ang. finite elements method franc. mthode des lments finis niem. Elementenmethode, Methode endlicher Elemente ros.

Metale wystpujce w ilociach ladowych w skorupie ziemskiej, stanowic w sumie zaledwie 0,00002%. Nale do nich Rh, Ru, Pd, Os, Ir, Pt oraz Ag i Au. Wystpuj gwnie w postaci rodzimej lub we wzajemnych zwizkach metalicznych. Nie bior udziau w reakcjach hydrogeochemicznych, std w wodach podziemnych z reguy spotykamy je w ilociach ladowych.
[AM]

Metoda rozwizywania rwna rniczkowych opisujcych m.in. pola filtracji wd podziemnych, polegajca na podziale badanego pola na elementy, najczciej w ksztacie trjktw lub czworoktw o zrnicowanych wymiarach, i wygenerowaniu ukadu

117

469. Metoda krzywej wzorcowej

rwna rnicowych opisujcych szukane waciwoci pola w wierzchokach elementw (wzach). Powstae w ten sposb ukady rwna rnicowych s rozwizywane metodami iteracyjnymi lub za pomoc minimalizacji odpowiednich funkcjonaw. W stosunku do metody rnicowej m.e.s. charakteryzuje si wiksz elastycznoci, pozwalajc na lepsze dostosowanie ksztatu zdyskretyzowanego pola do rzeczywistego pola, bdcego przedmiotem bada modelowych, oraz na dowolne zagszczenie wzw w wybranych partiach pola.
[MR]

a
Q 4 2 a a 3 5 1 HO

o. w. w.

o. f.

6 6

5 5

469. Metoda krzywej wzorcowej

ang. type-curve method, curves superposition m. franc. mthode de courbe-type, m. de superposition des courbes niem. Musterkurvenverfarhen, Kurvendeckungsverfahren ros.
4 7 a a x

Metoda graficznej identyfikacji (okrelania) parametrw na podstawie wynikw pompowa badawczych z wykorzystaniem krzywych wzorcowych jako krzywych nomograficznych. Po zgraniu krzywej wzorcowej z wykresem z pompowania badawczego wsprzdne punktu arbitralnego, z obu ukadw wsprzdnych, pozwalaj na drodze elementarnych oblicze okreli warto parametrw warstwy wodononej.
[TM]

Ryc. 53. Przykad ilustrujcy metod odbi zwierciadlanych przy pracy studni w pobliu granicy zasilania (H = const) a przekrj, b plan (z siatk hydrodynamiczn), (+Q) studnia rzeczywista pracujca z wydatkiem Q przy depresji s, (Q) studnia fikcyjna (chonna) pracujca z fikcyjnym wydatkiem (Q) przy impresji s = s, a odlego od studni do granicy warstwy, H0 pierwotna (pocztkowa) wysoko hydrauliczna, o.w.w. obszar wystpowania warstwy wodononej, o.f. obszar fikcyjny, 1 pierwotne, niezaburzone zwierciado, 2 zwierciado, jakie byoby przy pompowaniu studni rzeczywistej w warstwie nieograniczonej, 3 jw. zwierciado przy zalewaniu studni fikcyjnej, 4 zwierciado rzeczywiste, wypadkowe (w wyniku oddziaywania studni rzeczywistej i fikcyjnej) przy pompowaniu studni rzeczywistej w warstwie ograniczonej granic zasilania, 5 zwierciado fikcyjne wypadkowe przy zalewaniu studni fikcyjnej w pobliu granicy zasilania, 6 rzeczywiste linie prdu dopywu do studni (w obszarze o.w.w.) pracujcej w pobliu granicy zasilania, 7 fikcyjne linie prdu (w obszarze o.f.) wypywu z fikcyjnej studni chonnej pracujcej w pobliu granicy zasilania, y granica zasilania (H = const), x o prostopada do granicy zasilania (y)

470. Metoda odbi zwierciadlanych metoda obrazw

ang. franc. niem. ros. method of images mthode dimages, principe dimages Verfahren der Spiegelbilder Methode

M.o.z. wykorzystuje zasad superpozycji przy uwzgldnieniu wpywu granic warstwy wodononej na rozwj reakcji na wymuszenia. Wpyw granic np. na przebieg rozwoju depresji wywoanej pompowaniem studzien w systemie ograniczonym jest taki sam, jaki wystpiby, gdyby w systemie nieograniczo118

nym oprcz studzien rzeczywistych pracoway studnie fikcyjne, bdce zwierciadlanym odbiciem studzien rzeczywistych wzgldem

474. Metody analogii hydrogeologicznej prognozowania zawodnienia kopal

granic, z tym e studnie fikcyjne (obrazy) odbite wzgldem granic nieprzepuszczalnych (q = 0) pozostaj studniami z analogicznym poborem jak studnie rzeczywiste (Qi' = +Qi ), a studnie fikcyjne odbite wzgldem granic przepuszczalnych (H = const) staj si studniami chonnymi Q 'j = -Q j , gdzie: Qi , Qj studnie rzeczywiste, Qi' studnie fikcyjne odbite wzgldem granicy nieprzepuszczalnej, Q 'j studnie odbite wzgldem granicy przepuszczalnej (ryc. 53).
[TM]

473. Metody analityczne prognozowania zawodnienia kopal

ang. analytical methods of mine water inflow forecasting franc. mthodes analytiques de prvision des venues deau dans les mines niem. analytische Methoden der Grubenwasserzuflussprognose ros.

471. Metoda rnicowa metoda rnic skoczonych

ang. finite-difference method franc. mthode des diffrences finies niem. Differenzenschemaverfahren, Methode der endlichen Differenzen ros.

Metoda modelowania numerycznego, m.in. filtracji wd podziemnych, polegajca na zastpieniu rwnania rniczkowego (opisujcego np. filtracj) w zadanym obszarze i czasie przez ukad rwna rnicowych wynikajcych z dyskretyzacji czasu i przestrzeni.
[MR]

M.a.p.z.k. polegaj na obliczaniu prognozowanych dopyww wody do kopal lub ich czci za pomoc prostych wzorw matematycznych opisujcych dynamik wd podziemnych. Z reguy przyjmuje si do oblicze urednione wartoci parametrw hydrogeologicznych drenowanych warstw wodononych oraz uproszczony schemat budowy geologicznej i warunkw hydrogeologicznych rejonu kopalni. Do najczciej stosowanych m.a.p.z.k. nale metody bilansowe i metody wielkiej studni.
[MR]

474. Metody analogii hydrogeologicznej prognozowania zawodnienia kopal

ang. methods of hydrogeological analogy of mine water inflow forecasting franc. mthodes danalogie hydrogologique de prvision des venues deau dans les mines niem. Methoden der hydrogeologischen Analogie der Grubenwasserzuflussprognose, hydrogeologische Analogiemethoden der Grubenwasserzuflussprognose ros.

472. Metoda zmiennych kierunkw Peacemana-Rachforda metoda

ang. alternating direction implicit method, ADI franc. mthode des directions alternes niem. Verfahren der alternierenden Richtungen ros.

Metoda iteracyjnego rozwizywania rwna rniczkowych filtracji wd podziemnych polegajca na podziale kadego kroku iteracyjnego na dwa etapy. W pierwszym etapie oblicza si wartoci pomocnicze w wzach w poszczeglnych wierszach zdyskretyzowanego pola filtracji, w drugim etapie wysokoci hydrauliczne w wzach w poszczeglnych kolumnach. W obu etapach stosuje si metod bezporedni (algorytm Newtona lub Thomasa). Metody iteracyjne.
[MR]

Metody obliczania prognozowanych dopyww wody do nowych kopal albo nowych partii i/lub poziomw wydobywczych w rozwijajcych si kopalniach na podstawie podobiestwa warunkw hydrogeologicznych do kopal o znanych dopywach (kopal-analogw). Rozrnia si m. jednoparametrowe i wieloparametrowe, przy czym parametrami s najczciej: wydobycie kopaliny, powierzchnia eksploatacji, dugo wyrobisk

119

475. Metody badania parametrw migracji zanieczyszcze

chodnikowych, gboko eksploatacji itp. Stosowane wzory obliczeniowe maj posta: dla m.a.h.p.z.k. jednoparametrowych
xp Q p = Qa f x a

dla m.a.h.p.z.k. wieloparametrowych

x1 p x2 p xnp Q p = Qa f1 ... fn x f2 x x 1a 2 a na gdzie: Qp dopyw prognozowany [L3T1], dopyw do kopalni-analoga [L3T1], Qa x, x1... xn parametry; indeks p oznacza warto parametru w kopalni nowej, indeks a w kopalni-analogu, f, f1 ... fn funkcje przypisane do poszczeglnych parametrw. [MR]

tego powodu trudne, zwaszcza dla parametrw dyspersji (efekt skali bada). Badania laboratoryjne dzieli si zazwyczaj na: 1) prowadzone w ukadzie otwartym (tzw. metoda dynamiczna, np. kolumny) z moliwoci wymiany wody i substancji z otoczeniem, 2) w reaktorze zamknitym (ang. batch reactor) jako tzw. metoda statyczna.
[SW]

476. Metody bada hydrogeologicznych z

ang. methods of hydrogeological investigations of mineral deposits franc. mthodes dtudes hydrogologiques des gisements niem. hydrogeologische Untersuchungsmethoden der Lagersttten ros.

475. Metody badania parametrw migracji zanieczyszcze

methods of pollutant transport parameters identification franc. mthodes dtude des paramtres de transport des polluants niem. Methoden zur Bestimmung der Schadstofftransportparameter ros. ang.

Pozyskanie parametrw migracji zanieczyszcze najczciej sprowadza si do okrelenia ich na podstawie literatury, bada w skali laboratoryjnej lub bada terenowych. Dane z literatury s czsto jedynym rdem dla oszacowania parametrw migracji w skali regionalnej (niezbdny wieloletni okres bada). Badania terenowe (polowe) s oparte na obserwacjach migracji substancji zanieczyszczajcych lub rnego rodzaju znacznikw, a parametry okrelamy na drodze identyfikacji (zadanie odwrotne). Badania laboratoryjne s prowadzone przewanie na niewielkich prbkach orodka hydrogeologicznego. Przenoszenie wynikw bada ze skali laboratoryjnej na terenow jest z 120

Badania hydrogeologiczne z s prowadzone jednoczenie z geologicznym rozpoznawaniem z, zgodnie z instrukcj w sprawie zasad okrelania warunkw hydrogeologicznych przy ustalaniu zasobw z kopalin staych. Zakres i metody bada s uzalenione od systemu eksploatacji zoa i jego warunkw hydrogeologicznych. B.h.z. maj na celu dostarczenie danych dla: zestawienia modelu naturalnych warunkw hydrogeologicznych zoa, prognozowania dopyww wd do wyrobisk grniczych oraz oceny zrzutu adunkw soli w wodach kopalnianych, przedstawienia moliwych zmian naturalnego ukadu wd podziemnych w procesie eksploatacji zoa. Warunki hydrogeologiczne okrela si na podstawie bada prowadzonych w otworach zoowych wielozadaniowych i w hydrowzach. B.h.z. prowadzi si metodami porednimi i bezporednimi. W zakres bada porednich wchodz: obserwacje zachowania si puczki w trakcie wiercenia, hydrogeologiczne profilowanie rdzeni, profilowanie geofizyczne, badanie laboratoryjne ska, wd i gazw. Bezporednie badania hydrogeologiczne prowadzi si w trakcie wiercenia i likwidacji otworw. S one wykonywane gwnie przy

478. Metody bilansowe prognozowania zawodnienia kopal

bezporednim odsoniciu poziomu wodononego lub te porednim odsoniciu poprzez perforacj rur osonowych. Pompowanie badawcze (parametryczne) prowadzi si z uyciem pomp gbinowych, pompy powietrznej lub sczerpywania ( sczerpywanie badawcze w studni). Pod koniec pompowania wykonuje si oprbowanie wd do analizy fizykochemicznej, skadu gazowego oraz izotopowego wd jak te stabilizacj zwierciada hydrostatycznego. W trakcie wiercenia gbokich otworw przeprowadza si oprbowanie prbnikiem zoa w celu rozpoznania parametrw hydrogeologicznych utworw wodononych. Wyniki bada hydrogeologicznych zestawia si w formie dokumentacji otworowych oraz zbiorczej dokumentacji hydrogeologicznej zoa.
[AR]

pozwala oceni przepuszczalno utworw przypowierzchniowych). M. laboratoryjne polegaj na wyznaczeniu wspczynnika filtracji prbek osadw o nienaruszonej strukturze za pomoc specjalistycznych aparatw, tzw. permeametrw. Klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska, Utwory hydrogeologiczne.
[TB]

478. Metody bilansowe prognozowania zawodnienia kopal

ang. balance methods of mine water inflow forecasting franc. mthodes de bilan deau appliques la prvision des venues deau dans les mines niem. Bilanzmethoden der Grubenwasserzuflussprognose ros.

477. Metody bada przepuszczalnoci utworw sabo przepuszczalnych

ang. research methods of sedimentary aquitards permeability franc. mthodes de recherche de permabilit des aquitards sdimentaires niem. Untersuchungsmethoden der Durchlssigkeit sedimentrer Aquitarden ros.

Metody te polegaj na obliczaniu przewidywanych dopyww do wyrobisk grniczych wody pochodzcej z zasobw statycznych i z zasobw odnawialnych. Wrd zasobw statycznych rozrnia si zazwyczaj zasoby grawitacyjne i zasoby spryste. Odnawialne zasoby dynamiczne pochodz z infiltracji wd opadowych oraz z dopywu bocznego. Do oblicze s najczciej stosowane nastpujce wzory: dopyw wody z zasobw grawitacyjnych
Qg = m DV Dt DA Dt

Metody bada przepuszczalnoci pyw, glin i iw. Dziel si na terenowe i laboratoryjne. M. terenowe polegaj na ocenie przepuszczalnoci na podstawie [Pleczyski, 1981; Marciniak i in., 1999]: pompowania z hydrowzw i pomiarw piezometrycznych oraz presjometrycznych w utworach na gbokoci od 5 do 200 m (interpretacja wykresw opadania zwierciada wody w piezometrach pozwala oceni przepuszczalno warstw rozdzielajcych); zalewania wkopw i otworw w utworach przypowierzchniowych (interpretacja wynikw obserwacji tempa wsikania wody

dopyw wody z zasobw sprystych

Qsp = bs

dopyw wody infiltrujcej z powierzchni

Qi = PwA

dopyw boczny
Qb = bmkI gdzie: wspczynnik odsczalnoci grawitacyjnej [1], V objto odwodnionego grotworu [L3],

121

479. Metody geofizyczne w hydrogeologii

t czas odwadniania [T], b wspczynnik zasobnoci sprystej [1], s depresja wytwarzana przez wyrobiska grnicze [L], P opady [L], w wskanik infiltracji opadw [1], A powierzchnia leja depresji [L2], b szeroko strumienia wd podziemnych dopywajcych do kopalni [L], m miszo drenowanej warstwy wodononej [L], k wspczynnik filtracji [LT-1], I spadek hydrauliczny w strumieniu wd podziemnych zasilajcych kopalni [1]. [MR]

izotopowych, gwnie przy badaniach drg krenia oraz okrelaniu wieku i genezy wd podziemnych. M. geofizyki wiertniczej do celw hydrogeologicznych stosuje si w otworach: strukturalnych, zoowych i hydrogeologicznych. Kompleks metod geofizycznych stosowanych w otworach strukturalnych i zoowych obejmuje metody: geoelektryczne (PO, POP, PS, BSE), radiometryczne (PNG i PG), akustyczne (PA) i geotermiczne (PT). Interpretacja wynikw tych pomiarw umoliwia: wyznaczenie warstw i stref wodononych oraz okrelenie ich porowatoci, stopnia nasycenia ska wod i gazem jak rwnie okrelenie mineralizacji wd. W otworach hydrogeologicznych, wierconych gwnie bezrdzeniowo, minimalny zakres bada geofizycznych obejmuje pomiary: PO, PS, PG. Do okrelenia prdkoci i kierunku przepywu wd podziemnych stosuje si m. izotopow w wersji jedno- lub dwuotworowej.
[AR]

479. Metody geofizyczne w hydrogeologii

ang. geophysical exploration methods applied to hydrogeology franc. mthodes dexploration gophysique appliques lhydrogologie niem. geophysikalische Erkundungsmethoden in der Hydrogeologie angewandt ros.

W badaniach hydrogeologicznych stosuje si metody geofizyki powierzchniowej i wiertniczej. M.g. powierzchniowe dzieli si na: geoelektryczne, sejsmiczne, magnetyczne, grawimetryczne, geotermiczne i geofizyki jdrowej. Podstawow rol w badaniach hydrogeologicznych odgrywaj metody geoelektryczne, sejsmiczne i geofizyki jdrowej. Znajduj zastosowanie generalnie w interwale gbokoci do ok. 150 m; w sprzyjajcych warunkach geologicznych zasig moe by wikszy. Su m.in. do ledzenia drg krenia wd w poziomach szczelinowo-krasowych i wykrywania miejsc ucieczek wd ze zbiornikw (PS), identyfikacji hydrogeologicznej warstw i stref rnooporowych oraz przyblionej oceny ich parametrw (PSE i PE). M. sejsmiczne s stosowane przy rozwizywaniu problemw hydrogeologicznych wymagajcych duej dokadnoci, m.in. do wyznaczania stref spka i drg filtracji w orodkach szczelinowo-krasowych. M. geofizyki jdrowej s najczciej zwizane z zastosowaniem znacznikw 122

480. Metody iteracyjne

ang. franc. niem. ros. iteration methods mthodes itratives Iterationsverfahren

M.i. su do przyblionego rozwizywania ukadw rwna. Rozwizanie otrzymuje si w wyniku pewnego postpowania sekwencyjnego, przy czym w kadym jego kroku uzyskuje si przyblienie szukanego rozwizania. Punktem wyjcia jest odgadnite pierwsze ( 0) przyblienie niewiadomych H, np. H 1 ... ( 0) H n , ktre mona zapisa jako wektor {H}(0). Pierwszy krok algorytmu prowadzi do nowego wektora {H}(1). Po k krokach otrzymuje si wektor {H}(k) i nastpny krok prowadzi do {H}(k+1). Aby iteracja miaa sens, proces musi by zbieny, to znaczy kolejne wyrazy cigu {H}(k) musz zda do cisego rozwizania wyjciowego ukadu rwna, gdy k zda do nieskoczonoci.

484. Metody prognozowania zawodnienia kopal

Do m.i. nale: schemat jawny, schemat uwikany, Cranka-Nicholsona schemat, Jacobiego metoda, Gaussa-Seidela metoda, metoda zmiennych kierunkw.
[MR]

da prowadzonych tradycyjnymi metodami hydrogeologicznymi.

[AR]

482. Metody modelowe Modelowanie filtracji 483. Metody okrelania odpywu podziemnego
ang. methods of underground runoff evaluation franc. mthodes de determination dcoulement souterrain niem. Methoden zur Bestimmung des unterirdischen Abflusses ros.

481. Metody izotopowe w hydrogeologii grniczej

ang. environmental isotopes in mine hydrogeology franc. mthodes isotopiques dans lhydrogologie minire niem. Isotopenmethoden in der Bergwerkhydrogeologie ros.

Zastosowanie techniki izotopowej w hydrogeologii grniczej opiera si gwnie na zasadzie, i midzy wodami strefy utrudnionej wymiany oraz strefy stagnacji a wspczesnymi wodami atmosferycznymi wystpuj due gradienty w skadzie izotopowym. Daj si one korelowa z gbokoci oprbowania wd oraz ich pooeniem w systemie krenia wd podziemnych ( obieg wody).Tradycyjnymi metodami nie mona byo w przypadku gboko zalegajcych z, zwaszcza w zakrytych strukturach geologicznych, wyjani w peni szeregu problemw hydrogeologicznych, ktrych znajomo jest konieczna do postawienia prawidowych prognoz zawodnienia zoa oraz oceny zagroe wodnych kopalni. Dotyczy to przede wszystkim drg krenia wd, warunkw zasilania i drenau poziomw wodononych, kontaktw hydraulicznych, odnawialnoci zasobw wd ( odnawialno wd podziemnych) oraz warunkw ksztatowania si chemizmu wd kopalnianych i ich genezy. Zastosowanie techniki izotopw naturalnych ( izotopowy skad wody) przyblia rozwizanie tych problemw. Stosuje si do tego celu oznaczenia izotopw trwaych: dD, d18O, d34S oraz izotopw promieniotwrczych: T, 14C, 234U/238U. Interpretacja wynikw oznacze izotopowych wymaga cisego powizania z rezultatami ba-

Metody pozwalajce wydzieli w obrbie odpywu cakowitego z okrelonego obszaru i w okrelonym czasie cz tworzc si z wd podziemnych. S to [Pazdro, Kozerski, 1990]: m. hydrodynamiczna, m. waha zwierciada wody podziemnej, m. regresji zwierciada, m. bilansowe, m. hydrologiczne, m. cicia fali wezbrania.
[TB]

484. Metody prognozowania zawodnienia kopal

ang. methods of mine water inflow forecasting franc. mthodes de prvision des venues deau dans les mines niem. Methoden der Grubenzuflussprognose ros.

Prognozowanie zawodnienia kopalni polega na okreleniu przewidywanego natenia dopywu wody do wyrobisk grniczych kopalni lub jej wydzielonej czci (partii lub poziomu) przy uwzgldnieniu warunkw hydrogeologicznych obszaru oraz przewidywanego rozwoju robt grniczych. Wyrnia si trzy grupy m.p.z.k.: m. analityczne ( m. bilansowe i m. wielkiej studni), m. modelowe ( modelowanie filtracji) oraz m. statystyczne ( m. analogii hydrogeologicznej, m. regresji wielorakiej, m. trendu).
[MR]

123

485. Metody regresji wielorakiej stosowane do prognozowania zawodnienia kopal

485. Metody regresji wielorakiej stosowane do prognozowania zawodnienia kopal

ang. methods of multidimensional regression used for mine water inflow forecasting franc. mthodes de rgression multidimensionnelle appliques la prvision des venues deau dans les mines niem. Methoden der Multidimensionalregresion auf die Grubenwasserzuflussprognose angewandt ros.

Metody prognozowania dopyww wody do kopal, bdce szczeglnym przypadkiem metod regresji wielorakiej, charakteryzujce si tym, e jednym z parametrw uwzgldnianych w obliczeniach jest czas. Do najbardziej znanych nale: m. linii t., m.t. dopywu i wydobycia oraz m.t. dopywu.
[MR]

488. Metody znacznikowe metody indykatorowe (w hydrogeologii)

ang. tracer methods franc. mthodes de traceurs niem. Markierungsstoffmethoden, Markierungsversuche ros.

Metody prognozowania dopyww wody do kopal, bdce odmian wieloparametrowych m. analogii hydrogeologicznej. Posta funkcji przypisanych poszczeglnym parametrom jest ustalana na podstawie zbioru danych obserwacyjnych m.r.w. Sformalizowana i oprogramowana zostaa zmodyfikowana metoda wspczynnika wodoprodukcyjnego.
[MR]

Metody okrelania prdkoci i kierunku ruchu wody podziemnej. W zalenoci od rodzaju stosowanego znacznika rozrnia si metody: kolorymetryczn, izotopow, chemiczn, elektrolityczn; jako znacznika stosuje si niekiedy take spory.
[SK]

486. Metody statystyczne prognozowania zawodnienia kopal

ang. statistic methods of mine water inflow forecasting franc. mthodes statistiques de prvision des venues deau dans les mines niem. statistische Methoden der Grubenwasserzuflussprognose ros.

489. Metodyka bada hydrogeologicznych

ang. methods of hydrogeological inwestigations franc. mthodes de recherche hydrogologique niem. Methodik der hydrogeologischen Forschung ros.

M.s.p.z.k. opieraj si na opisowym, probabilistycznym traktowaniu dopyww do kopal i ich zalenoci od innych zjawisk przyrodniczych oraz warunkw technicznych, bez wnikania w fizyczn przyczynowo zjawisk. Nale do nich: m. analogii hydrogeologicznej, m. regresji wielorakiej i m. trendu.
[MR]

Dzia hydrogeologii dotyczcy bada prowadzonych w rozpoznaniu wd podziemnych. Hydrogeologia.

[AK]

490. Mtno wody

ang. franc. niem. ros. turbidity of water turbidit deau Wassertrbheit

487. Metody trendu

ang. franc. niem. ros. trend methods mthodes de trend Trendmethoden

Cecha optyczna (organoleptyczna) wody okrelajca zdolno do pochaniania i rozpraszania promieni wietlnych. Wywoana jest najczciej przez czsteczki koloidalne lub zawiesiny (czsteczki ilaste, substancj organiczn, krzemionk, nierozpuszczone wgla-

124

494. Migracja masy i ciepa w wodach podziemnych

ny, wodorotlenki elaza, koloidaln siark, emulsje rnego typu, a nawet skupienia bakterii). Niezanieczyszczone wody podziemne zwykle nie s mtne. Zmtnienie wd gruntowych moe wystpowa okresowo: podczas powodzi lub roztopw, szczeglnie przy odkrytych, szczelinowych lub krasowych systemach krenia. Zmtnienie wd podziemnych moe te by wywoane zbyt intensywnym pompowaniem wody ze studni. M.w. jest wyraana w Polsce w skali krzemionkowej (jednostk jest 1 mg/dm3 SiO2 o wymiarze czstek ok. 100 mm). W Europie Zachodniej s te stosowane jednostki JTU i NTU. Pojciem przeciwstawnym do m.w. jest przezroczysto wody.
[AM]

m mp a

a
Ryc. 54. Ilustracja miszoci warstwy wodononej: a o zwierciadle swobodnym, b o zwierciadle napitym h miszo warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym, mierzona zawsze w pionie (rejestrowana w wierceniu), zwana rwnie miszoci warstwy zawodnionej, m miszo warstwy wodononej o zwierciadle napitym, mierzona prostopadle do spgu i stropu warstwy; w warstwach o zwierciadle napitym, nachylonych pod ktem a, zwizek m z miszoci pozorn mp (rejestrowan w wierceniu) jest nastpujcy: m = mpcosa

491. Miano coli

ang. franc. niem. ros. coli titre, coliform count titre des coliformes Kolititer -

Wymiar: [L]. Jednostka: m.

[TM]

Wskanik zanieczyszczenia fekalnego wody bakteriami pochodzenia jelitowego. Okrelany jako najmniejsza objto wody (wyraana w cm3), w ktrej stwierdza si obecno jednej paeczki okrnicy (Escherichia coli). Bakteria ta sama nie wywouje chorb przewodu pokarmowego, towarzyszy jednak bakteriom chorobotwrczym. Indeks coli, Organizmy fekalne.
[AM]

493. Miejscowy zbiornik wd podziemnych MZWP

ang. local groundwater reservoir franc. rservoir local des eaux souterraines niem. lokaler Grundwasserspeicher, rtliches Grundwasservorkommen ros. , Zbiornik wd podziemnych zaliczonych do

492. Miszo warstwy wodononej m, h miszo wodonoca

ang. aquifer thickness franc. paisseur dune couche aquifre niem. Grundwasserleitersmchtigkeit, Mchtigkeit der Grundwasserschicht ros.

najwyszej klasy jakoci, ale o miszoci warstwy wodononej poniej 5 m, wydajnoci pojedynczej studni mniejszej ni 10 m3/h i wydajnoci ujcia poniej 300 m3/d.
[AS]

Odlego w pionie midzy spgiem warstwy wodononej a zwierciadem swobodnym (h) lub w warstwie o zwierciadle napitym (m), midzy spgiem a stropem warstwy wodononej, mierzona do nich prostopadle (ryc. 54).

494. Migracja masy i ciepa w wodach podziemnych transport masy i ciepa

ang. heat transfer and mass transport in groundwater franc. transfer de chaleur et migration de masse dans les eaux souterraines niem. Masse-und Wrmestrom im Grundwasser

125

495. Migracja wielofazowa

OBSZAR DRENAU

OBSZAR ZASILANIA

STREFA AERACJI
IG M

SKADOWISKO ODPADW

AC J

SU BST AN

S CJI ZANIECZY

Y C AJ ZC Z

CH

STREFA SATURACJI

STRUMIE WD PODZIEMNYCH

Ryc. 55. Przepyw substancji zanieczyszczajcych przez stref aeracji i w strumieniu wd podziemnych

ros.

Suma procesw (dyspersja, konwekcja, dyfuzja, rozpad, wymiana jonowa) zachodzcych podczas transportu (przemieszczania si) masy lub/i ciepa w strumieniu wd podziemnych. Substancje zanieczyszczajce mog migrowa w przepywie pionowym przez stref aeracji i poziomym w strumieniu wd podziemnych. W procesie migracji rozpatruje si przemieszczanie poszczeglnych czstek roztworu wodnego w pustych przestrzeniach skalnych z uwzgldnieniem zjawisk fizykochemicznych midzy fazami ciekymi oraz wzajemne oddziaywania midzy roztworem i ska w procesach adwekcji, dyspersji, dyspersji hydrodynamicznej itp. Potrzeba bada tych zjawisk wie si z koniecznoci ilociowej oceny zmian skadu jakociowego wd podczas ich przepywu w litosferze. Przebieg procesu migracji jest opisany rwnaniem transportu masy i ciepa ( rwnanie migracji) (ryc. 55).
[AS]

staci odrbnych faz. Najczstsze przykady dotycz migracji w postaci odrbnej fazy gazowej, wodnej, cieczy organicznych lejszych (np. ropopochodne) lub ciszych od wody (np. rozpuszczalniki organiczne). Niezalenie od odrbnej fazy cz substancji zanieczyszczajcych migruje w formie rozpuszczonej w wodzie (ryc. 56).
[SW]
ognisko zanieczyszcze lekkich cieczy organicznych [LNAPL]

ognisko zanieczyszcze cikich cieczy organicznych [DNAPL] strefa aeracji

zwierciado wody

migracja odrbnej fazy [LNAPL] migracja substancji rozpuszczonych

kierunki przepywu wd podziemnych

migracja odrbnej fazy [DNAPL]

warstwa izolujca

Ryc. 56. Przykad migracji cieczy organicznych o rnej gstoci [wg de Smedt, 1994, zmodyfikowane]

495. Migracja wielofazowa

ang. multiphase flow, m. migration franc. coulement polyphas, migration polyphase niem. Mehrphasenfluss, Mehrphasenstrmung ros.

496. Mikroorganizmy w wodach podziemnych

ang. microorganisms in groundwater franc. microorganismes dans les eaux souterraines niem. Mikroorganismen im Grundwasser ros.

Migracja substancji ( substancja zanieczyszczajca) w wodach podziemnych w po126

498. Mikroskadniki

Mikroorganizmy wystpujce w wodach podziemnych to najczciej bakterie kontrolujce procesy rozkadu materii organicznej oraz inne procesy utleniajco-redukcyjne (bakterie elaziste, manganowe, nitryfikacyjne i denitryfikacyjne, redukujce siarczany itp.). Dla wielu tego typu mikroorganizmw wody podziemne stanowi ich naturalne rodowisko yciowe. Liczba bakterii w wodach podziemnych maleje wraz z gbokoci, chocia s spotykane do gbokoci 2500 m. Bakterie chorobotwrcze i wirusy maj ograniczony zasig migracji, gdy ze wzgldu na powolny ruch wd podziemnych i warunki termiczne z czasem stopniowo obumieraj. Przeywalno bakterii chorobotwrczych moe by oceniana przez okres ptrwania ( parametry rozpadu i biodegradacji zanieczyszcze). Istotna jest take obecno bakterii wskanikowych, np. bakterie z grupy coli ( bakteriologiczne zanieczyszczenie wd). Migracj mikroorganizmw ograniczaj czsto ich rozmiary (pierwotniaki i grzyby 10100 mm, bakterie 0,25 mm, wirusy 0,020,25 mm).
[SW]

100 000 Al

Fe

Cr 10 000 Ti Ba 1000 Si Mn F Ni Sr Zr V Rb Ga Co 10 Hf Sc Be Br B W As Bi Mo Ag I Sb Ge In Cs Ta 1 1 0,1 Pt Hg Se Sn Cd Zn Cu Pb

zawarto w ppm

100

Si 2

0,01

Ryc. 57. Stenia mikroskadnikw w ciekach na tle ich redniej zawartoci w litosferze [wg Kabata-Pendias, Pendias, 1979] 1 rednia zawarto w litosferze, 2 zakres i rednia zawarto suchej pozostaoci ciekw

497. Mikroporowato
ang. franc. niem. ros. microporosity microposit Mikroporenraumanteil

Wystpowanie w skale porw na tyle drobnych, e zatrzymuj wod pomimo dziaajcej na ni siy cikoci i uniemoliwiaj jej przepyw. Wedug klasyfikacji sedymentologicznej przecitna rednica mikroporw nie przekracza 1/16 mm.
[JD]

498. Mikroskadniki pierwiastki ladowe, rzadkie pierwiastki, *mikroelementy

ang. franc. niem. ros. minor elements, trace e. lments mineurs, . trace Spurenelemente, Mikroelemente , ,

Grupa pierwiastkw, ktre w wodach podziemnych wystpuj w nieznacznych ilociach, najczciej nie przekraczajc ste 1 mg/dm3. Lokalnie ich stenia mog siga kilkudziesiciu, a nawet setek i tysicy mg/dm3. Niskie stenia m. s najczciej uwarunkowane maymi wskanikami czstoci (klarkami) tych pierwiastkw w litosferze lub ich ograniczon predyspozycj do migracji wodnej. Wiele m. dostaje si do wd podziemnych wraz z zanieczyszczeniami. Pojcie mikroelement stosowane w innych naukach przyrodniczych (biologia, geochemia) obejmuje inny zesp pierwiastkw, std korzystniej w hydrogeologii posugiwa si pojciem m. Niekiedy pojcie m. obejmuje te rne zwizki, zwaszcza zanieczyszczenia, wyst-

127

499. Mineralizacja (substancji organicznej)

pujce w wodach w ladowych ilociach (ryc. 57). Makroskadniki.

[AM]

sonawa 310, sona 1035, solanka > 35, solanka silna > 150. Akratopegi.
[AK]

499. Mineralizacja (substancji organicznej) rozkad (s.o.), *dekompozycja (s.o.), *destrukcja (s.o.)
ang. franc. niem. ros. mineralization (of organic matter) minralisation (de la matire organique) Mineralisation (der organischen Stoffe)

501. Mobilno zanieczyszcze przemieszczanie si zanieczyszcze, ruchliwo zanieczyszcze

ang. franc. niem. ros. mobility of pollutants mobilit des polluants Schadstoffmobilitt

Caoksztat procesw odbywajcych si m.in. w wodach podziemnych, w wyniku ktrych zwizki organiczne ulegaj rozkadowi na formy coraz prostsze, a do form mineralnych. M. substancji organicznej traktowa mona jako kocowy etap biodegradacji ( biodegradacja cakowita). W warunkach tlenowych m. przebiega w peniejszym zakresie ni w beztlenowych.
[AM]

Zdolno przemieszczania si substancji zanieczyszczajcych w rodowisku wodnym zrnicowana warunkami naturalnymi rodowiska oraz waciwociami migrujcych czstek i rozwojem rnorodnych procesw fizykochemicznych.
[AS]

502. Model
ang. franc. niem. ros. model modle Modell

500. Mineralizacja wd
ang. mineralization of water, total m., total dissolved solids TDS franc. minralisation des eaux, somme des sels dissouts niem. Wassersmineralisation, Summe der gelsten Stoffe ros.

1. Podstawowa cecha chemiczna wody okrelana w badaniach hydrogeochemicznych m.in. przy ocenie jakoci wody i rnego rodzaju klasyfikacjach wd. Oblicza si j sumujc stenia wszystkich mineralnych skadnikw wody. Minimalne oznaczenia to: makroskadniki, mineralne formy azotu ( jon azotanowy i jon amonowy) oraz jony elaza ( jon elazawy i jon elazowy). Przyblionymi miarami mineralizacji wody mog by: sucha pozostao, substancje rozpuszczone, przewodno elektrolityczna waciwa, a nawet twardo wody. M.w. jest wyraana w mg/dm3 lub g/dm3.
[AM]

Ukad fizyczny lub opis matematyczny o waciwociach analogicznych (zblionych) do waciwoci obiektu modelowanego (oryginau), dziaajcy analogicznie do oryginau, ktrym moe by midzy innymi system wodonony. Model jest wic narzdziem, za pomoc ktrego mona opisa system i jego zachowanie w rnych warunkach wymusze. W hydrogeologii stosuje si m. fizyczne i m. matematyczne ( m. analogowe, np. m. elektryczne i m. numeryczne).
[TM]

503. Model analogowy

ang. franc. niem. ros. analogue model, analogou m. modle analogique Analogmodell

Model wykorzystujcy podobiestwo ma-

2. Podzia wd ze wzgldu na ich mineralizacj [w g/dm3]: sodka < 1, psodka 13,

tematyczne badanego ukadu rzeczywistego do innego ukadu, zazwyczaj sztucznie utworzonego, ktry moe by dowolnie modyfikowany i ktrego reakcje na modyfikacje podlegaj bezporednim obserwacjom i pomiarom.

128

509. Model deterministyczny

Analogia hydrauliczna, Analogia elektrohydrodynamiczna, Model elektryczny, Symulacja. [MR]

504. Model analogowy cigy

ang. continuous analogue model, c. analogou model franc. modle analogique continue niem. kontinuierliches Analogmodell ros. Model analogowy, w ktrym obszar filtracji nie podlega dyskretyzacji. Model

Model filtracji wd podziemnych wykorzystujcy podobiestwo matematyczne innego procesu fizycznego do procesu filtracji. Spord kilku metod analogowego modelowania filtracji wd podziemnych najszersze zastosowanie znalazy metody elektryczne. Model analogowy, Analogia hydrauliczna, Analogia elektrohydrodynamiczna, Model elektryczny, Symulacja.
[MR]

507. Model analogowy RC

ang. RC analogue model, RC analogou m. franc. modle analogique RC niem. RC-Analogmodell, Widerstand-Kapazitt-Netzmodell ros. - Model analogowy oporowo-pojemnocio-

elektrohydrodynamiczny.
[MR]

505. Model analogowy dyskretny

ang. discrete analogue model franc. modle analogique discrt, m. a. discontinu niem. diskontinuierliches Analogmodell ros. Model analogowy, w ktrym w trakcie two-

rzenia na obszar filtracji nakadamy siatk dyskretyzacyjn; jej wzom metod symetralnych przypisujemy bloki obliczeniowe. Wartoci wysokoci hydraulicznej oraz wartoci pojemnoci wodnej i innych wielkoci charakteryzujcych system modelowany (jednorodny w granicach bloku) przypisujemy wzom. Odcinki midzy wzami czymy przez opornoci proporcjonalne do opornoci filtracyjnych obszaru midzy wzami w granicach blokw. Dyskretyzacja, Model siatkowy, Model analogowy RR, Model analogowy RC.
[TM]

wy. Najczciej stosowany jako dyskretny model elektryczny siatkowy ( integrator elektryczny), zbudowany z opornikw elektrycznych symulujcych opory hydrauliczne i kondensatorw symulujcych pojemnoci hydrauliczne. Do m.a. RC nale rwnie modele hydrauliczne ( ukianowa integrator).
[MR]

508. Model analogowy RR

ang. RR analogue model, RR analogou model franc. modle analogique RR niem. RR-Analogmodell, Widerstand-Netzmodell ros. Model elektryczny siatkowy skadajcy si z

506. Model analogowy filtracji wd podziemnych

ang. analogue model of groundwater filtration, analogou m. of groundwater f. franc. modle analogique de filtration des eaux souterraines niem. Analogmodell der Grundwasserfiltration ros.

oporw elektrycznych midzywzowych symulujcych opory hydrauliczne filtracji wody i podczonych do wzw oporw czasowych symulujcych pojemno warstwy wodononej i kroki czasowe. M.a. RR pozwala na modelowanie filtracji nieustalonej zgodnie ze schematem Liebmanna. Jest to model z dyskretyzowaniem przestrzeni i czasu.
[MR]

509. Model deterministyczny

ang. deterministic model franc. modle dterministe

129

510. Model dyspersyjny

niem. deterministisches Modell ros.

Model matematyczny opisujcy proces w postaci deterministycznej zalenoci funkcyjnej (np. rwnanie migracji). Przeciwiestwem jest model stochastyczny.
[SW]

franc. modle physique niem. physikalisches Modell ros.

510. Model dyspersyjny

ang. franc. niem. ros. dispersion model modle de dispersion Dispersionsmodell

Model matematyczny opisujcy migracj (transport) zanieczyszcze w wodach podziemnych z uwzgldnieniem procesw dyfuzji i dyspersji hydrodynamicznej.
[SW]

511. Model elektrohydrodynamiczny AEHD

ang. franc. niem. ros. electro-hydrodynamic model modle lectrohydrodynamique elektrohydrodynamisches Modell

Model sucy do badania przepywu wd podziemnych w systemie, gwarantujcy zgodno dziaania z systemem rzeczywistym przez fakt, e badaniu poddany jest ten sam proces co w naturze (np. filtracja), tyle e w obiekcie sztucznie pomniejszonym (w laboratorium: skrzynie, wanny wypenione piaskami rnej granulacji, w terenie: sztucznie wydzielone, uformowane i uzbrojone obiekty odtwarzajce system rzeczywisty w pomniejszonej skali). Ze wzgldu na zmian skali przestrzennej, dla zachowania podobiestwa modelu z systemem, zachodzi konieczno zachowania (na og trudnych do spenienia) wzajemnych relacji skal hydrodynamicznych (skali wysokoci hydraulicznych, skali przewodnoci, skali czasu itp.). Warunek podobiestwa modelu.
[TM]

514. Model hybrydowy

ang. franc. niem. ros. hybrid model modle-hybride Hybridmodell

Model analogowy elektryczny cigy filtra-

cji wd podziemnych, w ktrym analogiem warstwy wodononej jest odpowiednio uksztatowany przewodnik prdu elektrycznego. Najczciej jest stosowany elektrolit w wannie elektrolitycznej lub papier elektroprzewodzcy.
[MR]

512. Model elektryczny

ang. franc. niem. ros. electric model modle lectrique elektrisches Modell

Model polegajcy na sprzeniu dwch lub wicej urzdze sucych do modelowania procesw fizycznych rnymi metodami. W hydrogeologii zastosowanie znalazy m.h. analogowo-cyfrowe, polegajce na sprzeniu m. analogowych siatkowych typu RR lub RC z komputerem (maszyn cyfrow).
[MR]

515. Model hydrogeochemiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical model modle hydrogochimique hydrogeochemisches Modell

Urzdzenie analogowe suce do rozwizywania rwna rniczkowych czstkowych typu eliptycznego i parabolicznego metod analogii elektrohydrodynamicznej.
[MR]

513. Model fizyczny

ang. physical model

Najczciej matematyczny opis ( model) stanu roztworu, jaki stanowi wody podziemne. Opis ten obejmuje stan roztworu i jego nasycenie w wyniku wspdziaania woda/skaa/ gazy, specjacje wystpujce w roztworze oraz

130

519. Model paski filtracji

procesy zachodzce w trjfazowym ukadzie wd podziemnych pozostajcym w ruchu w orodku skalnym. Czsto jest te wykorzystywany model dyspersyjny, stanowicy matematyczny opis przepywu substancji w wodach podziemnych przy uwzgldnieniu procesw dyfuzji i dyspersji hydrodynamicznej. Ten ostatni jest zwaszcza wykorzystywany przy modelowaniu przepywu zanieczyszcze w wodach podziemnych. W znacznie wszym zakresie w badaniach hydrogeochemicznych s wykorzystywane modele fizyczne.
[AM]

518. Model numeryczny

ang. franc. niem. ros. numerical model modle numrique numerisches Modell

516. Model jednoosiowy

ang. franc. niem. ros. uniaxial model modle uniaxe einachsiges Modell

Model filtracji wd podziemnych, w ktrym uwzgldniany jest tylko jeden kierunek filtracji.
[MR]

517. Model matematyczny migracji m. dyspersyjny, m. transportu masy

ang. mathematical model of mass transport franc. modle mathmatique de migration de masse niem. matematisches Modell des Massenstroms ros.

Matematyczny model obejmujcy pole hydrodynamiczne opisywane rwnaniami filtracji oraz konwekcyjno-dyspersyjne rwnania transportu ( rwnanie migracji, dyspersji) na drodze migracji zanieczyszcze od ogniska do miejsca poboru (drenau) wody. Celem prowadzonych oblicze modelowych jest ilociowa ocena zagroenia jakoci i iloci zasobw wody. Symulacja procesw filtracji i migracji wymaga wiarygodnego rozpoznania warunkw hydrogeologicznych, ta hydrogeochemicznego, ognisk skae, parametrw migracji oraz odpowiedniej ich schematyzacji z uwzgldnieniem celu modelowania, skali zjawisk oraz wybranego programu obliczeniowego.
[AS]

Algorytm numeryczny (program komputerowy) pozwalajcy uzyska przyblione rozwizanie rwnania rniczkowego czstkowego okrelonego procesu. Do najczciej wykorzystywanych metod nale: metoda rnic skoczonych oraz metoda elementw skoczonych. W metodzie rnic skoczonych jest to algorytm rozwizania ukadu rwna liniowych, rozpisanych dla wszystkich wzw zdyskretyzowanego obszaru, bdcych analogami rnicowymi wyjciowego rwnania rniczkowego. W metodzie elementw skoczonych algorytm jest oparty na poszukiwaniu minimum odpowiedniego funkcjonau, ktre dotyczy funkcji wysokoci hydraulicznej H(x,y,t) i jest rozwizaniem zadania. Warunkiem uzyskania rozwizania, tak jak dla rwna rniczkowych, jest znajomo: formy przestrzennej obszaru, jego struktury (rozkadu parametrw) oraz warunkw brzegowych i pocztkowych. Dla uzyskania zaoonej dokadnoci rozwizania musz by spenione dodatkowe warunki dotyczce dyskretyzacji czasu i przestrzeni (kroku czasowego Dt i przestrzennego Dx, Dy, amax), a w przypadku metody elementw skoczonych zapewnienie warunku, by wszystkie trjktne elementy skoczone zdyskretyzowanego obszary miay kty nie wiksze ni 90o.
[TM]

519. Model paski filtracji

ang. franc. niem. ros. two-dimensional filtration model modle de filtration deux dimensions zweidimensionales Filtrationsmodell

Dwuwymiarowy model filtracji wd podziemnych usytuowany w paszczynie poziomej lub pionowej. W przypadku modelu poziomego, w paszczynie x, y, zakada si, e prdko filtracji w kierunku pionowym vz = 0 ( Dupuita schemat). W przypadku modelu 131

520. Model przestrzenny filtracji

paskiego, na przekroju w paszczynie x, z, zakada si, e prdko filtracji w kierunku prostopadym do paszczyzny modelu vy = 0. Model paski na przekroju tworzy si dla przekroju rwnolegego do linii prdu.
[MR]

niem. mehrschichtiges Modell ros.

520. Model przestrzenny filtracji

ang. three-dimensional filtration model, spatial f. m. franc. modle tridimensionnel de filtration, m. spatial de f. niem. dreidimensionales Filtrationsmodell, rumliches Filtrationsmodell ros.

Trjwymiarowy model filtracji wd podziemnych uwzgldniajcy wszystkie skadowe kierunkw filtracji.

[MR]

Model pseudoprzestrzenny zbudowany z kilku modeli paskich reprezentujcych warstwy wodonone, w ktrych zachodzi filtracja dwuwymiarowa w paszczynie x, y oraz z modeli jednoosiowych warstw pprzepuszczalnych ( poziom pprzepuszczalny), oddzielajcych od siebie warstwy wodonone, w ktrych zakada si istnienie jedynie przesikania, tj. filtracji zgodnej z kierunkiem osi z. Wod przesikajc z jednej warstwy wodononej do drugiej uwzgldnia si jako dodatnie lub ujemne zasilanie poszczeglnych warstw wodononych. Model paski filtracji, Model jednoosiowy.
[MR]

524. Model wypierania tokowego

ang. piston-flow model franc. modle non-dispersif niem. Konvektionsmodell, dispersionsfreies Modell, Kolbenflussmodell ros.

521. Model siatkowy

ang. franc. niem. ros. grid model modle rseau Netzmodell

Model analogowy lub numeryczny, w ktrym przestrze jest zdyskretyzowana ( dyskretyzacja) za pomoc siatki z podziaem na bloki obliczeniowe. Wze siatki.
[MR]

522. Model stochastyczny

ang. franc. niem. ros. stochastic model modle stochastique stochastisches Modell

Model matematyczny opisujcy migracj (transport) substancji zanieczyszczajcych w wodach podziemnych z pominiciem procesu dyspersji. Model uwzgldnia jedynie przemieszczenie konwekcyjne (adwekcyjne). Oznacza to, e substancje konserwatywne ( substancja trwaa) przemieszczaj si ze redni rzeczywist prdkoci wd podziemnych. Jest to podstawowy sposb oceny migracji w obliczeniach przyblionych (ryc. 58).
[SW]

Model matematyczny, w przeciwiestwie do modelu deterministycznego, opisujcy proces, w ktrym jest zawarty element losowoci. M.s. np. na og lepiej opisuje migracj w skali regionalnej, pozwalajc uwzgldni losowy charakter niejednorodnoci orodka hydrogeologicznego.
[SW]

525. Modelowanie filtracji

ang. seepage simulation, filtration modelling franc. simulation dcoulement, modlisation de filtration niem. Filtrationsmodellierung ros.

523. Model wielowarstwowy

ang. multilayer model franc. modle multicouche

Badanie filtracji wd podziemnych polegajce na budowie uproszczonych ukadw fizycznych lub numerycznych ( model) o waciwociach identycznych lub zblionych do waciwoci modelowanych ukadw hy-

132

528. Monitoring osonowy ujcia wd podziemnych

ktrej jest podczony potencja tak dobrany, by natenie prdu elektrycznego odpowiadao zadanej wydajnoci studni. W modelach analogowych siatkowych i w modelach numerycznych studni lokalizuje si w wle siatki dyskretyzacji. W przypadku regularnej siatki kwadratowej dodatkow depresj Ds, spowodowan dziaaniem studni, okrela si wzorem:
Ds = Q Dx - 1,6 ln 2pT r

gdzie: Q wydajno studni [L3T1], T przewodno warstwy wodononej [L2T1], Dx krok siatki dyskretyzacji [L], r promie studni [L]. [MR]

527. Monitiona klasyfikacja (chemizmu wd)

ang. franc. niem. ros. Monitions classification classification de Monition Monition-Klassifikation

Ryc. 58. Schematyczny opis efektw dziaania konwekcji ( adwekcji), dyspersji, sorpcji i rozpadu (biodegradacji) na migracj substancji zanieczyszczajcej w wodach podziemnych [wg Kinzelbach, 1986] U rednia rzeczywista prdko wd podziemnych, R wspczynnik opnienia

drogeologicznych i badaniu reakcji modelu na zmiany warunkw brzegowych (np. zasilania lub drenau). Stosowane s modele analogowe (najczciej elektrohydrodynamiczne) i modele numeryczne, rzadziej modele hybrydowe.
[MR]

Nowoczesna klasyfikacja formalna oparta na podziale chemizmu wd, wykorzystujca stenia gwnych jonw, a odwzorowana na trjkcie Fereta (ryc. 59). Czsto wykorzystywana przy numerycznym opracowywaniu licznych zbiorw analiz. Trjktno-rombowy wykres. Klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

528. Monitoring osonowy ujcia wd podziemnych

ang. protective monitoring of a groundwater capture franc. observations protectrices du captage des eaux souterraines niem. Schutzmonitoring der Grundwasserentnahmestelle ros.

526. Modelowanie ujcia wody

ang. water intake modelling, w. i. simulation franc. modlisation de captage deau, simulation de c. deau niem. Wasserfassungsmodellierung, Wasserfassungssimulation ros.

Modelowanie studni na modelu analogowym cigym realizuje si za pomoc elektrody, do

M.o.u.w.p. nazywamy system staego ledzenia ilociowych i jakociowych zmian wd podziemnych w strefie ochronnej i w samym ujciu, w celu kontroli skutecznoci ich

133

529. Monitoring rodowiska przyrodniczego

Ryc. 60. Przykady odwzorowania chemizmu wd na wykresie Moucha Ryc. 59. Schemat klasyfikacji chemizmu wd podziemnych wg Monitiona (uproszczony)

ochrony oraz podejmowania przedsiwzi zabezpieczajcych gwarantowany, cigy standard zaopatrzenia. M.o. dotyczy zarwno zmian ilociowych, jak i jakociowych zasobw, obejmuje obserwacje w strefie ochronnej jak i w samym ujciu. Integralnie jest te z nim zwizany monitoring jakoci produkowanej wody, z obowizkiem informowania o jego wynikach konsumentw wody (Dyrektywa 98/83/EC Rady Unii Europejskiej). Monitoring wd podziemnych, Monitoring rodowiska przyrodniczego.
[AM,TM]

przebiegu tych zmian. M..p. umoliwia podjcie odpowiednich dziaa w celu ochrony rodowiska. Zintegrowany monitoring rodowiska przyrodniczego.
[AM, SW]

530. Monitoring wd podziemnych

ang. groundwater monitoring franc. observations systmatiques des eaux souterraines niem. Grundwasserberwachung ros.

529. Monitoring rodowiska przyrodniczego

ang. environmental monitoring franc. observations de contrle de lenvironnement niem. Umweltkontrollsystem ros.

M..p. to system badania i prowadzenia zunifikowanych i powtarzalnych pomiarw poszczeglnych wielkoci charakteryzujcych stan rodowiska przyrodniczego w celu obserwacji zachodzcych w nim zmian oraz przeprowadzania prognozy kierunku, tempa i

Kontrolno-decyzyjny system oceny dynamiki przemian w wodach podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych charakterystycznych punktach (stacjach, posterunkach, punktach obserwacyjnych) powtarzalnych pomiarw i bada stanu zwierciada wd podziemnych oraz ich jakoci, a take interpretacji wynikw tych bada w aspekcie ochrony rodowiska wodnego. Celem monitorowania wd podziemnych jest wspomaganie dziaa zmierzajcych do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpywu czynnikw antropogenicznych na wody podziemne. M.w.p. jest w Polsce prowadzony w sieciach: krajowej, regionalnych i lokalnych. Sie krajow tworz wybrane, reprezentatywne punkty (stanowiska) obserwacyjne (aktualnie 726).

134

531. Moucha wykres

Gwnym zadaniem monitoringu regionalnego jest rozpoznanie oraz staa kontrola jakoci wd w zbiornikach o znaczeniu regionalnym, w tym GZWP. Zadaniem monitoringu lokalnego jest rozpoznanie i ledzenie wpywu (stwierdzonych i potencjalnych) ognisk zanieczyszcze na jako wd podziemnych. Dla uj wd podziemnych ma znaczenie osonowe.
[AS]

franc. diagramme de Mouch niem. Mouch-Diagramm ros.

531. Moucha wykres

ang. Mouch diagram

Promienisty wykres chemizmu wd podziemnych opracowany w 1949 r. na Wgrzech. Odwzorowanie przeprowadza si na 3 osiach przecinajcych si w jednym punkcie, tworzcym 6 posi. Kadej z posi jest przyporzdkowany jeden z jonw gwnych, ktrego stenie w mval/dm3 odzwierciedla dugo tej posi (ryc. 60).
[AM]

N
532. Nadkad poziomu wodononego
ang. aquifer capping, a. cover franc. recouvrement dune couche aquifre niem. Grundwasserberdeckung, Grundwasserdeckschicht, Deckgebirge eines Grundwasserleiters ros.

534. Nasikliwo

ang. absorbability, impregnability franc. capacit dabsorption, susceptibilit limbibition niem. Schluckfhigkeit, Aufnahmefhigkeit ros.

Wszystkie utwory wystpujce ponad poziomem wodononym. Dla wd swobodnych strefa leca ponad zwierciadem wd podziemnych obejmuje stref aeracji, a dla wd o zwierciadle napitym ponadto utwory lece nad poziomem wodononym. Terminu tego uywa si rozpatrujc zagroenie wd podziemnych.
[AK]

Ilo wody, jak moe wchon sucha skaa, wyraona w procentach lub uamkiem dziesitnym. N. wagowa to stosunek masy wchonitej wody do masy skay, a n. objtociowa stosunek objtoci wody i skay.
[AK]

535. Nasycenie (wody)

ang. franc. niem. ros. saturation saturation Sttigung

533. Nadwyka deuterowa

ang. franc. niem. ros. deuterium excess excs deuterium Deuteriumberschuss

Przesunicie Globalnej linii wd opadowych (GMWL) w stosunku do pozycji wody oceanicznej (VSMOW) na wykresie dD d18O (ryc. 28) wyraone jako: d = dD 8 18O. Jest wynikiem nierwnowagowego (kinetycznego) frakcjonowania izotopowego w warstwie atmosfery przejciowej (midzy warstw graniczc z wod oceaniczn a supem otwartego powietrza). N.d. jest tym wiksza, im mniejsza jest wilgotno powietrza na danym obszarze.
[JD]

Waciwo chemiczna wody uzaleniona od stenia substancji rozpuszczonych. Wody podziemne (traktowane jako roztwr wodny) charakteryzuj si rnym stopniem nasycenia substancjami rozpuszczonymi. O n. wody w stosunku do okrelonego minerau decyduje jego rozpuszczalno, jego ilo rozpuszczona w wodzie oraz warunki termodynamiczne ukadu, gwnie temperatura wody, w mniejszym stopniu cinienie oraz pH i Eh. Wyrniamy roztwory nienasycone (rozcieczone), roztwory nasycone i roztwory przesycone. Iloczyn aktywnoci, Wskanik nasycenia roztworu.
[AM]

136

541. Niecka artezyjska

536. Nasycenie tlenem

ang. franc. niem. ros. oxygen saturation value valeur de saturation en oxygne Sauerstoffsttigungswert

1. Stenie tlenu rozpuszczonego w wodzie powierzchniowej lub pytko wystpujcej wodzie podziemnej w stanie rwnowagowego wspdziaania z powietrzem (w istniejcych warunkach termodynamicznych). 2. Identyczne pojcie n.t. jest stosowane przy procesach oczyszczania ciekw z zastosowaniem tlenu, a dotyczy stanu rwnowagi ciekw z czystym tlenem (nie z powietrzem).
[AM]

uwagi na wysz mineralizacj wd. Stosowane na du skal w krajach obu Ameryk (USA, Argentyna), w Australii, w Azji (Arabia Saudyjska, Chiny, Indie, Pakistan), w Afryce (Libia), a take w Europie, np. w niektrych regionach Niemiec (w wysokoci ok. 6080 mm w cigu roku).
[AK]

539. Neumanna warunek brzegowy (II rodzaju)

ang. constant flux boundary condition (second kind condition) franc. condition limite du flux (de seconde sorte) niem. Randbedingung der stndigen Strmung (zweiter Art.) ros.

537. Natenie przepywu Q wydatek, natenie (strumienia)

ang. franc. niem. ros. discharge, flow rate, yield dbit, rendement Schttungsmenge, Egiebigkeit

Objto wody przepywajca przez okrelony przekrj warstwy w jednostce czasu. Moe te by odnoszona do okrelonego przekroju przewodu, koryta lub obiektu (studni, pompy, rda itp.). W hydrogeologii, mwic o nateniu strumienia wody podziemnej, mwi si wprost o strumieniu wody podziemnej. Wymiar: [L3T1]. Jednostki: m3/s, m3/h.
[TM]

Zadana warto pochodnej funkcji wzdu normalnej zewntrznej do brzegu obszaru. W modelach filtracji wd podziemnych jest to zazwyczaj zadana warto strumienia filtracji ( strumie wd podziemnych) w kierunku prostopadym do brzegu obszaru. W przypadku brzegu nieprzepuszczalnego warto ta jest rwna zeru.
[MR]

540. Neutralna linia prdu

ang. neutral flow line, groundwater divide franc. ligne flux nul, l. de partage des eaux souterraines niem. neutrale Strombahn ros.

538. Nawadnianie z wd podziemnych

ang. irrigation with groundwater franc. irrigation avec les eaux souterraines niem. Bewsserung mit Grundwasser, Berieselung m. G. ros.

Sztuczne nawadnianie z wd podziemnych w celu zwikszenia plonw przez uzupenienie niedoborw wilgoci w glebie. Zaleta n.zw.p. w stosunku do n.zw. powierzchniowych to zwykle mniejsze straty na parowanie, wada to wiksze niebezpieczestwo zasolenia gleb z

Linie prdu z zerowym nateniem przepywu ograniczajce obszar spywu wody do ujcia (OSW) ujmujcego warstw wodonon z naturalnym strumieniem wody podziemnej. N.l.p. o przeciwnym znaku wektora prdkoci filtracji zbiegaj si w punkcie neutralnym o zerowej prdkoci filtracji.
[TM]

541. Niecka artezyjska

ang. franc. niem. ros. artesian basin bassin artsien artesisches Becken

137

542. Niecka hydrogeologiczna

Struktura, zazwyczaj synklinalna, w ktrej utwory wodonone s przykryte i podcielone utworami praktycznie nieprzepuszczalnymi, a obszar infiltracji jest pooony znacznie wyej ni spg warstw napinajcych wewntrz niecki. Ukad taki wywouje cinienie artezyjskie, a po odwierceniu studni zlokalizowanej na obszarze pooonym niej ni strefa zasilania samoczynny wypyw wody. Warunki artezyjskie mog wystpowa take w innych strukturach wodononych, np. monoklinalnych. Samowypyw, Studnia artezyjska, Zbiornik artezyjski.
[SK]

544. Nieliniowo rwnania filtracji

ang. non-linearity of the groundwater flow equation franc. non-linarit de lquation de filtration niem. Nichtlinearitt der Filtrationsgleichung ros.

542. Niecka hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeological basin bassin hydrogologique hydrogeologisches Becken

1. Struktura hydrogeologiczna o nieckowatym uoeniu nieprzepuszczalnego podoa wypeniona utworami wodononymi.

[SK]

Oglne rwnanie Boussinesqa ze wzgldu na fakt, i wysoko hydrauliczna H znajduje si w pierwszej potdze, jest rwnaniem liniowym wzgldem funkcji H. Dla warstw o zwierciadle napitym pozostaje rwnaniem liniowym rwnie wzgldem parametrw hydrogeologicznych, przeciwnie jak dla warstw o zwierciadle swobodnym, kiedy ujawnia si nieliniowo zwizana z zalenoci parametrw hydrogeologicznych (bdcych rwnoczenie parametrami rwnania) od wartoci funkcji wysokoci hydraulicznej H (penicej rol funkcji stanu, funkcji procesowej): np. T = f(H), S = f(H). Innym typem nieliniowoci jest nieliniowo filtracji.
[TM]

545. Nitryfikacja
ang. franc. niem. ros. nitrification nitrification Nitrifikation

2. Struktura hydrogeologiczna, bdca obok masywu hydrogeologicznego podstaw regionalnych podziaw hydrogeologicznych w duej skali.
[AK]

543. Nieliniowo filtracji

ang. franc. niem. ros. non-linear filtration regime rgime non-linaire dcoulement Nichtlineares Filtrationsregime

Filtracja podlegajca liniowemu prawu Darcyego jest liniowa w sensie liniowej zalenoci strat filtracyjnych od prdkoci filtracji, co jest zwizane z faktem wystpowania ruchu laminarnego. Po przekroczeniu krytycznej prdkoci filtracji pojawiaj si odstpstwa od liniowego prawa Darcyego, tj. pojawia si nieliniowo filtracji ( filtracja postlinearna) wyzwolona przez inercj (w zwizku z du krtoci orodka porowatego), a przy wikszych prdkociach turbulencj. Fluacja.
[TM]

Proces utleniania amoniaku (lub jonw amonowych) do azotynw i azotanw. N. moe przebiega w rny sposb w zalenoci od warunkw rodowiska i udziau okrelonych grup bakterii. N. odgrywa ogromn rol w kreniu azotu w przyrodzie, zachodzi szczeglnie intensywnie w glebach lekkich oraz w strefie dobrze natlenionych wd gruntowych.
[AM]

546. Niwka wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. low groundwater flow tiage des eaux souterraines niedriger Grundwasserabfluss

Niewielki odpyw wd podziemnych zwizany z okresem posusznym po maych opa-

138

549. Nuklid

dach, poniej stanw rednich. Odpyw podziemny.

[AK]

547. Normatywy jakoci wody

ang. franc. niem. ros. water quality standards normes de qualit deau Wasserbeschaffenheitsstandarde

Obowizujce przepisy (a wic majce umocowanie prawne) podajce zbiory wartoci parametrw jakoci wody i ich dopuszczalne stenia, pozwalajce na dokonanie oceny przydatnoci wody do rnych celw (dla okrelonych rodzajw uytkowania). Normy jakoci wody pitnej, Kryteria oceny jakoci wody, Kontrola jakoci wd podziemnych.
[AM]

pastwach Europy Zachodniej listy parametrw z podanymi wartociami nieprzekraczalnymi dla wd pitnych obejmuj ponad 100 pozycji. Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 98/83/EC z 3 listopada 1998 r. wymienia 26 parametrw hydrogeochemicznych i podaje wartoci, ktre nie powinny by przekraczane w wodach pitnych. Podaje rwnie 18 parametrw wskanikowych wykorzystywanych przy monitoringu jakoci wd. Dyrektywa ta, podobnie jak polskie Rozporzdzenie Ministra Zdrowia, ujednolica zakres podstawowych bada. Nie ogranicza natomiast obowizujcych w pastwach Unii przepisw sanitarnych. Kryteria oceny jakoci wody, Wymogi jakociowe wd podziemnych, Normatywy jakoci wody.
[AM]

548. Normy jakoci wody pitnej

ang. franc. niem. ros. drinking water quality standards norme de qualit deau potable Trinkwassernormen

549. Nuklid
ang. franc. niem. ros. nuclide nuclide Nuklid

Obowizujce przepisy normatywne bd sanitarne ustalajce dopuszczalne dla wd pitnych stenia rnych (zwaszcza niepodanych) substancji oraz zanieczyszcze bakteriologicznych. W polskich przepisach sanitarnych (Rozp. Ministra Zdrowia z dnia 4 wrzenia 2000; DzURP Nr 82, poz. 937) podano 68 wskanikw fizykochemicznych oraz 7 bakteriologicznych i 6 organoleptycznych wskanikw jakoci wody, okrelajc maksymalne dopuszczalne stenia ich w wodach pitnych. Stosowane w Polsce normy (PN) nie podaj informacji dotyczcych dopuszczalnych ste dla wody pitnej, a dotycz metod okrelania rnego rodzaju parametrw i wskanikw. Nie s te oglnie obowizujce we wszystkich dziaach gospodarki. W wielu

Atom okrelonego rodzaju scharakteryzowany przez skad jdra, a wic liczb atomow Z (liczba protonw), liczb neutronow N (liczba neutronw) i liczb masow A = Z + N. Atom moe by traktowany jako odrbny n., jeeli istnieje w cigu mierzalnego czasu. Wszystkie nuklidy o tej samej liczbie Z reprezentuj ten sam pierwiastek chemiczny. Gdy rni si liczbami N i A, stanowi izotopy tego samego pierwiastka. Gdy maj t sam liczb A, a rni si liczbami Z i N, s okrelane jako izobary. Nuklidy o tej samej liczbie N i o rnych liczbach Z i A s nazywane izotonaN 18 10 mi. Zapis: A Z X . Przykady: izotopy 8 O , 17 9 16 8 3 2 3 1 8 O , 8 O ; izobary 1 H , 2 He ; izotony 14 8 15 8 16 8 , C 6 7 N , 8 O . Radionuklid.
[JD]

O
550. Obieg wody
ang. franc. niem. ros. water cycle cycle deau Wasserkreislauf niem. Grundwasserzirkulation, Grundwasserkreislauf ros.

Przepyw wody w obrbie struktury hydrogeologicznej od miejsca zasilania, infiltracji,

OBIEG DUY OBIEG MAY
MORZE

Staa wymiana wody pomidzy atmo-, lito- i hydrosfer; wyraz zwizku midzy wodami atmosferycznymi, powierzchniowymi i podziemnymi. Skadnikami (elementami) cyklu krenia wody w przyrodzie s: parowanie, opad i odpyw. Jest to proces stay, ktry lokalnie moe ulega przyspieszeniu lub zwolnieniu, a ilo wody biorca w nim udzia moe wykazywa wahania. Czynnikiem zwalniajcym szybko krenia wody jest retencja. W o.w. wyrnia si faz atmosferyczn i faz kontynentaln, obejmujc oprcz opadu i parowania spyw (odpyw) powierzchniowy i spyw (odpyw) podziemny (ryc. 61). Obieg i bilans wd podziemnych zawiera si w tzw. obiegu maym, bdcym czci obiegu duego. Bilans wodny, Bilans wd podziemnych.
[AK]

FAZA ATMOSFERYCZNA

FAZA KONTYNENTALNA WODA ATMOSFERYCZNA

P
P
A

R
R

O
WO

RETENCJA POW.
W

O D DA I A P OD A YW POW N A A C G LE B OW F P O IER R I L T J WI Z N E R CH A Z C NI WODA PRZYPOW. R H N OW ODP YW IO A W P W O D A R ZY K A P I Y PO L A R WIE Hs N A RZ CH NI O W ODP Y Y W POD WODA PODZIEMNA Z I EM N Y

H
przepyw

E
E

Hg

551. Obieg wody podziemnej

ang. groundwater circulation franc. circulation deau souterraine

Ryc. 61. Obieg wody w przyrodzie [wg Lambor, 1971 oraz Dynowska, Tlaka, 1982, ujcie zmodyfikowane] R retencja, P opad, E parowanie, H odpyw cakowity, Hs odpyw powierzchniowy, Hg odpyw podziemny

140

RZEKA

558. Obszar ochrony

przez stref przepywu, stanowic jej zasadnicz cz, do miejsca drenau: wypywu, odbioru wody lub parowania. Strefy (obszary) dynamiki wd podziemnych (w czwartorzdzie duej miszoci).
[AK]

rw wodononych. O.d. s doliny rzeczne, zbiorniki wd podziemnych, zagbienia bezodpywowe, morze, silnie uszczelinione strefy dyslokacyjne, a take obszary sztucznego drenau ( drena wd podziemnych), np. kopalnie, ujcia wd podziemnych.
[SK]

552. Obnianie zwierciada wd Opadanie zwierciada wd podziemnych 553. Obsypka

ang. franc. niem. ros. gravel pack enveloppe de gravier Kiesfllung

556. Obszar grniczy

ang. franc. niem. ros. mining area champ minier, arrondissement m. Grubenfeld, Grubenbezirk

Luny materia wypeniajcy przestrze piercieniow midzy kolumn filtrow a cian otworu (piaski, wirki, wiry odpowiedniej granulacji jako element filtrujcy). O. powinna by tak dobrana, by umoliwiaa swobodny przepyw wody, a uniemoliwiaa tzw. piaszczenie, czyli dopyw drobnych czci do studni. Filtr z obsypk, Prdko filtracji krytyczna, Strefa przyotworowa. Por. PN-77/G-01300, PN 92/G-01201.
[AK]

Przestrze, w granicach ktrej przedsibiorca jest upowaniony do wydobywania kopaliny objtej koncesj. Spord wd podziemnych kopalinami s solanki, wody lecznicze i wody termalne, okrelone przez Rozporzdzenie Rady Ministrw z dn. 16 sierpnia 1994 r. (DzURP Nr 89, poz. 417).
[JD]

557. Obszar najwyszej ochrony GZWP ONO

ang. area requiring maximum protection, area of highest protection franc. primtre de la plus haute protection niem. Gebiet des hhsten Schutzes ros.

554. Obszar depresyjny (wd podziemnych)

ang. franc. niem. ros. depression cone area zone du cne de dpression Gebiet des Absenkungstrichters

Obszar, w obrbie ktrego zostao obnione zwierciado wody podziemnej lub cinienie piezometryczne (w przypadku zwierciada napitego) na skutek eksploatacji lub naturalnego wypywu wody na powierzchni terenu. Lej depresji.
[SK]

555. Obszar drenau

ang. franc. niem. ros. discharge area zone de drainage Ausflussgebiet

Obszary wymagajce najwyszego stopnia ochrony, wyznaczone na podstawie oceny potencjalnego zagroenia wd w GZWP. Zwykle ONO obejmuj obszary zasilania izolowanych zbiornikw wody wysokiej jakoci lub te obszary najbardziej istotne (krytyczne) dla ochrony pozostaych typw GZWP. ONO obejmuj zwykle 1030% powierzchni GZWP. Na tych obszarach musz by stosowane specjalne nakazy i zakazy (przepisy prawne) w zakresie zagospodarowania przestrzennego. Gwny zbiornik wd podziemnych GZWP.
[AS]

558. Obszar ochrony obszar ochronny

ang. protection area franc. primtre de protection

Obszar na powierzchni terenu lub pod ziemi, do ktrego spywaj wody podziemne z utwo-

141

559. Obszar poboru wd podziemnych

Ryc. 62. Strefy zanieczyszcze wd podziemnych w procesie samooczyszczania si w rejonie skadowiska odpadw komunalnych [wg Byczyski i in., 1979, zmodyfikowane]

niem. Schutzzone, Schutzgebiet ros. ,

posaenie i obiekty suce do eksploatacji wody.

[AS]

Obszar zasilania zbiornika lub poziomu wd podziemnych, w ktrym podejmuje si dziaania zmierzajce do powstrzymania postpujcej degradacji wd. O.o. ustanawia si w nawizaniu do innych dziaa gospodarczych w ramach planw zagospodarowania przestrzennego. Kryteria wyznaczania o.o. powinny opiera si na zasadach wynikajcych ze specyfiki budowy geologicznej i warunkw hydrodynamicznych. Za gwne kryterium uwaa si czas migracji wody i zanieczyszcze z powierzchni do zbiornika. Dla zbiornikw proponuje si tworzenie obszarw wysokiej (OWO) i najwyszej ochrony (ONO), a dla uytkowych poziomw wd podziemnych (UPWP), zwaszcza poziomu gwnego, regionalnych obszarw ochrony. Strefy ochronne rde i uj wody.
[AS, AK]

560. Obszar samooczyszczania wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. area of groundwater self-purification zone dauto-puration deau Grundwasserselbstreinigungsgebiet ,

Obszar, w ktrego granicach przebiega proces samooczyszczania si wd podziemnych. W zalenoci od panujcych w obszarze lub jego czciach warunkw tlenowych mona go podzieli na strefy: redukcyjn, przejciow i utleniajc (ryc. 62).
[AS]

561. Obszar spywu wody do ujcia OSW

ang. area of groundwater flow to the well, zone of contribution (ZOC), capture zone franc. zone de flux deau souterraine vers le puits, z. dappel niem. Entnahmebereich eines Brunnens ros. ()

559. Obszar poboru wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. area of groundwater extraction aire dexploitation des eaux souterraines Grundwasserentnahmegebiet

Obszar przylegajcy bezporednio do studni lub rda, obejmujcy take techniczne wy-

Cz obszaru wpywu ujcia (ZWU), z ktrego woda spywa do ujcia, w obrbie ktrego linie prdu zbiegaj si w ujciu (studni). OSW jest rwnowany z ZWU tylko w teore-

142

565. Obszar zasobowy (ujcia wd podziemnych)

tycznym przypadku pompowania studni w nieograniczonym zbiorniku stojcych wd podziemnych, z poziomym zwierciadem wody przed podjciem pompowania. OSW ograniczaj neutralne linie prdu (ryc. 63).
[TM]

jego obrbie wydziela si obszar spywu wody do ujcia (OSW) (ryc. 63).
[TM]

563. Obszar wysokiej ochrony GZWP OWO

ang. franc. niem. ros. high protection area primtre de haute protection Gebiet des hochen Schutzes

Ryc. 63. Obszar spywu wody do ujcia (OSW) pracujcego w jednorodnym strumieniu wd podziemnych z wydajnoci Qs 1 neutralna linia prdu, wyznaczajca OSW, 2 linie prdu, 3 hydroizohipsy, 4 granica obszaru (zasigu) wpywu ujcia (ZWU), praktycznie wyznacza j zasig leja depresji lub zasig obszaru, w ktrym depresja s przekracza 0,2 m, qo natenie jednostkowe strumienia naturalnego, Pn punkt neutralny, xo odlego Pn od studni w d strumienia, B1 szeroko OSW na wysokoci studni dla y = 0, B szeroko OSW w strefie zasilania: B = 2B1

Obszar wyznaczany na podobnych zasadach jak obszar najwyszej ochrony GZWP. Stanowi go czci GZWP, w ktrych istniej lepsze ni w obszarach ONO naturalne warunki ochrony wd (izolacja od powierzchni), oraz obszary lub wytypowane fragmenty zlewni powierzchniowych i podziemnych zasilajcych GZWP. W obszarach tych musz by stosowane zaostrzone kryteria w zakresie ich przestrzennego zagospodarowania i wykorzystania.
[AS]

564. Obszar (strefa) zasilania wd podziemnych strefa infiltracji

ang. franc. niem. ros. groundwater recharge area, catchment a. zone dalimentation des eaux souterraines Grundwassereinzugsgebiet

562. Obszar (zasig) wpywu ujcia ZWU

ang. zone of influence (ZOI), zone of well i. franc. zone dappel dun puits, z. daction dun p. niem. Absenkungsbereich eines Brunnens, Beinflussungsbereich e. B. ros.

Obszar, na ktrym opady atmosferyczne lub wody powierzchniowe (take sztucznie magazynowane) przenikaj bezporednio lub porednio (przez utwory przykrywajce) do poziomu wodononego i w ktrym linie prdu s skierowane ku gbszym partiom warstwy.
[SK]

Obszar w otoczeniu ujcia, w ktrym w wyniku pompowania (lub iniekcji) nastpuje zmiana parametrw strumienia: wysokoci hydraulicznej, prdkoci i/lub kierunku filtracji. W ruchu ustalonym teoretycznie ZWU obejmuje cay system wodonony. Dla celw praktycznych wyznacza si zastpczo promie o.w.u. (ZWU), tzw. lej depresji. W

565. Obszar zasobowy (ujcia wd podziemnych)

ang. well influence area with determined safe yield franc. zone dappel dun puits au rendement admissible dtermin niem. Absenkungsbereich eines Brunnens mit festgestellter zulssige Ergiebigkeit, Entnahmeflche

143

566. Obszar zwykej ochrony GZWP

ros.

()

Obszar w obrbie zbiornika wd podziemnych ( struktury hydrogeologicznej) okrelony zasigiem spywu wd podziemnych do ujcia, w obrbie ktrego formuje si zasadnicza cz zasobw eksploatacyjnych ujcia.
[SK]

569. Ocena oddziaywania na rodowisko OO

ang. environmental impact assessment franc. evaluation dinfluence sur lenvironnement niem. Bewertung der Umwelteinwirkung ros.

566. Obszar zwykej ochrony GZWP OZO

ang. area of simple protection franc. primtre de protection simple niem. blicher Schutzgebiet, gebiet des blichen Schutzes ros.

Obszar stanowicy pozostae fragmenty GZWP, niewydzielone jako ONO i OWO. W granicach tych obszarw dla ochrony wd stosuje si obowizujce przepisy prawne.
[AS]

567. Obszar rdliskowy

ang. franc. niem. ros. seepage spring area aire des sources de filtration Quellengebiet, Sickerquellengebiet p p

Obszar stopniowego tworzenia si cieku gwnego lub jego dopywu, w ktrym woda podziemna wydostaje si na powierzchni terenu i ujawnia w postaci podmokoci, wyciekw, rzadziej rde. Zesp rde zgrupowanych blisko siebie nazywamy rdliskiem. rdo.
[TB i DM]

568. Obudowa studni cembrowina studni

ang. well casing, w. lining franc. revtement de tubage de puits niem. Brunnenauskleidung, Brunnenverrohrung ros. ,

Jeden z waniejszych rodkw sucych zapobieganiu zagroeniom rodowiska zwizanym z rnymi rodzajami dziaalnoci czowieka w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze. Takiej oceny wymaga np. uzgodnienie warunkw zabudowy i zagospodarowania przestrzeni (terenu) oraz projektw inwestycji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi lub inwestycji mogcych pogorszy stan rodowiska. OO jest wykonywana przez rzeczoznawcw (biegych) z listy ministra rodowiska na rnych etapach postpowania inwestycyjnego. W Polsce jej wykonywanie wprowadziy akty prawne: Ustawa o ochronie i ksztatowaniu rodowiska (1980), Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (1994), Ustawa prawo budowlane (1994), Ustawa prawo geologiczne i grnicze (1994). Zostay wypracowane procedury sporzdzania OO (rozporzdzenia wykonawcze do ustaw) uwzgldniajce konwencj z Espoo (w kontekcie transgranicznym). Szczegln procedur sporzdzania OO wypracowano dla potrzeb koncesjonowania geologicznego. W Polsce OO ma dwa znaczenia praktyczne: po pierwsze procedur urzdow, czyli opracowanie OO stanowice pomoc, informacj i wskazania dla projektantw inwestycji oraz organw podejmujcych decyzj, po drugie opracowanie stanowice OO w formie dokumentacji, ekspertyzy, raportu, orzeczenia.
[AS]

570. Ochrona rodowiska

ang. environmental protection franc. protection de lenvironnement, p. du milieu niem. Umweltschutz ros.

Konstrukcja zabezpieczajca ciany otworu studziennego cembrowina np. z krgw betonowych lub kolumna filtrowa studni.
[AK]

144

574. Odbudowa zasobw wd podziemnych

Dziaania polegajce na wykorzystaniu zespou rodkw naukowych, technicznych i legislacyjnych umoliwiajcych zachowanie lub przywrcenie rwnowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia wspczesnemu i przyszym pokoleniom korzystnych warunkw ycia. Dziaania w zakresie o.. mog polega na zapobieganiu lub przeciwdziaaniu szkodliwym wpywom czowieka na rodowisko. rodowisko naturalne.
[AM, SW]

Proces aktywnej ochrony wd podziemnych polegajcy na eliminacji stwierdzonego zanieczyszczenia zbiornika wd podziemnych. Mona tu wyrni cztery gwne metody: izolacja chmury zanieczyszcze za pomoc barier ochronnych technicznych, wydobycie substancji zanieczyszczajcych rnymi sposobami, unieszkodliwianie substancji zanieczyszczajcych przez obrbk in situ w warstwie wodononej (obrbka fizykochemiczna, biodegradacja itp.), zmniejszenie zagroenia przez nakazy administracyjne, jak ograniczenie emisji z ognisk zanieczyszcze, zmiany warunkw eksploatacji wd itp.
[SW]

571. Ochrona wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater protection protection des eaux souterraines Grundwasserschutz ,

Zesp rodkw i ogranicze w uytkowaniu terenu, gwarantujcych stae utrzymywanie moliwoci poboru wd dobrej jakoci w iloci nieprzewyszajcej obliczonych zasobw dyspozycyjnych zbiornika i zasobw eksploatacyjnych ujcia. W zakresie iloci o.w.p. wie si z gospodark wodn, w tym z zabiegami prowadzonymi w rolnictwie i lenictwie. W zakresie jakoci czy si za z gospodark ciekami oraz odpadami komunalnymi i przemysowymi, emisjami pyw i gazw oraz nawoeniem i chemizacj w rolnictwie i lenictwie. O.w.p. przed zanieczyszczeniem polega na zapobieganiu zmianom jakoci i ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do wd substancji zanieczyszczajcych. Podstaw o.w.p. powinno sta si prawidowo opracowane i realizowane planowanie przestrzenne.
[AS]

573. Oczyszczanie wd dekontaminacja, *uzdatnianie wd

ang. water treatment, w. decontamination franc. traitement des eaux, dcontamination des e. niem. Wasseraufbereitung, Wasserdekontamination ros.

572. Oczyszczanie warstwy wodononej dekontaminacja w. w.

ang. aquifer decontamination, remedial action franc. dcontamination daquifre niem. Grundwasserdekontamination, Sanierung der Grundwasserleiter, Dekontamination eines Grunwasserleiters ros. ,

Proces lub zesp procesw fizycznych, chemicznych i biologicznych zmierzajcych do przywrcenia wodzie jej cech naturalnych (pierwotnych) przez usunicie zanieczyszczenia (czci mechanicznych), zdemineralizowanie wody oraz eliminacj ycia biologicznego i produktw rozpadu czci organicznych. Procesy te, stosowane w warstwie wodononej, wspomagaj lub inicjuj procesy samooczyszczania si wd: fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne, a zmierzaj do okrelonej (celowej) modyfikacji rodowiska hydrogeochemicznego.
[AS]

574. Odbudowa zasobw wd podziemnych

ang. reconstruction of groundwater resources franc. restauration des ressources en eaux souterraines

145

575. Odbudowa zwierciada wd podziemnych

niem. Rekonstruktion der Grundwasservorrte ros.

niem. Reaktion (des Wassers) ros.

Odtworzenie naturalnego (pierwotnego) stanu iloci i jakoci wd podziemnych w jednostce hydrogeologicznej, tj. takiego, jaki istnia przed rozpoczciem ich eksploatacji. O.z.w.p. moe odbywa si pod wpywem czynnikw naturalnych lub poprzez sztuczne oddziaywanie na stosunki wodne. Zasoby wd podziemnych.
[TB]

Cecha chemiczna wody zalena od stenia jonw wodorowych (cilej od aktywnoci jonw hydroniowych), traktowana jako podstawowy wskanik jakoci wody. O.w. podawany jest w umownej, czternastostopniowej skali pH, a wyraany w formie ujemnego logarytmu aktywnoci jonw wodorowych: pH = lg[H3O+]. Wyrniany jest o.w. kwany, obojtny i zasadowy (ryc. 64). Warto pH.
[AM]

575. Odbudowa zwierciada wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater table reconstruction restauration du niveau deau souterraine Rekonstruktion des Grundwasserspiegels

Odtworzenie si stanu naturalnego (pierwotnego) rzdnych zwierciada wd podziemnych, tj. takich, jakie istniay przed zdepresjonowaniem ( depresja zwierciada wody) zwierciada. Lej depresji, Lej depresji kopalni.
[TB]

576. Odciek
ang. leachate, l. from a waste deposit franc. produit de lixiviation dun tas dordure, eaux de lessivage niem. Sickerlsungen aus Deponien, Sickergewsser, Auslaugungsprodukt, Sickerlsung aus einem Mllplatz, Eluat ros.

Zanieczyszczone wody wypywajce lub przenikajce do podoa z ognisk zanieczyszcze typu skadowisk komunalnych, przemysowych itp. W przypadku odpadw staych odcieki powstaj gwnie w wyniku ugowania substancji rozpuszczalnych przez wody opadowe infiltrujce do bryy skadowiska.
[SW]

Ryc. 64. Odczyn wd wystpujcych w rnych naturalnych rodowiskach

578. Oddziaywanie grnictwa na rodowisko wodne

ang. impact of mining on the water environment franc. impact de lexploitation minire sur lenvironnement niem. Auswirkung von Bergwerken auf das Wassermilieu

577. Odczyn wody

ang. water reaction franc. raction deau

146

582. Odpyw H, Q

ros.

W wyniku eksploatacji grniczej na terenach dziaalnoci grniczej naturalne warunki wodne ulegaj przeksztaceniu. Grnictwo ingeruje w naturalne rodowisko wodne zarwno pod wzgldem ilociowym, jak i jakociowym. Skutki ujemnego oddziaywania grnictwa na rodowisko wodne s wielorakie. Drena grniczy zwizany z odwadnianiem kopal powoduje przede wszystkim osuszanie grotworu, zmiany skadowych bilansu wodnego, zmniejszenie uytkw rolnych i lenych, zmiany ukadu pola hydrodynamicznego. Na skutek eksploatacji grniczej nastpuje zwikszenie przepuszczalnoci grotworu oraz przerwanie warstw izolujcych midzy poziomami wodononymi, co prowadzi m.in. do zmian skadu chemicznego wd podziemnych na skutek procesw mieszania si wd rnych poziomw wodononych. Istotnym efektem eksploatacji grniczej jest rwnie osiadanie terenu prowadzce do tworzenia si obszarw podtopionych ( podtopienie terenu) oraz do zmiany ukadu sieci wd powierzchniowych. Odprowadzanie do ciekw zmineralizowanych i zanieczyszczonych mechanicznie wd kopalnianych prowadzi do degradacji jakoci wd powierzchniowych. Skadowanie na powierzchni terenu ska ponnych i innych odpadw pogrniczych, z ktrych wody opadowe uguj rozpuszczalne sole, prowadzi do degradacji wd powierzchniowych i podziemnych.
[AR]

pie o.w.p. zaley w szczeglnoci od waciwoci hydrogeologicznych utworw przykrywajcych ( nadkad poziomu wodononego) i warunkw klimatycznych.
[SK]

580. Odpady
ang. franc. niem. ros. waste, refuse dchets Abflle

Substancje i przedmioty powstajce w zwizku z bytowaniem lub dziaalnoci gospodarcz czowieka, nieuyteczne i niemajce bezporedniego zastosowania gospodarczego w miejscu lub czasie, w ktrym powstay. Odpady powstaj najczciej przy wytwarzaniu innych substancji (np. odpady przemysowe) lub s efektem zuycia przedmiotw uprzednio wytworzonych i nieprzydatnych czowiekowi. Wyrniamy o. przemysowe, o. grnicze, o. komunalne, o. bytowe, o. gospodarcze, o. hodowlane itd. O. dzielone s na o. stae, o. pynne, o. lotne.
[AM, SW]

581. Odpiaszczanie studni

ang. franc. niem. ros. sand removal from a well dessablage dun puits Brunnenentsandung ()

Zabieg majcy na celu wydobycie ze studni ( osadnika) drobnych czci w ramach pompowania oczyszczajcego przygotowania studni do eksploatacji. Usprawnianie studni.
[AK]

579. Odnawialno wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater renewal renouvellement des eaux souterraines Grundwasserneubildung

582. Odpyw H, Q
ang. franc. niem. ros. runoff coulement, ruissellement Abfluss

Warunki uzupeniania zasobw wd podziemnych okrelonego zbiornika drog naturalnej infiltracji w miejsce ich ubytku na skutek drenau naturalnego i sztucznego. Sto-

Ilo wody przypisana okrelonemu obszarowi (zlewni), spywajca w jednostce czasu. Skadowa obiegu wody i bilansu wodne-

147

583. Odpyw bezporedni

H
H powierzchniowy Hs
100
cakowity H powierzchniowy Hs + podpowierzchniowy powierzchniowy podziemny Hg

podpowierzchniowy okresowy

podpowierzchniowy

10

trway

podziemny Hg t

Ryc. 65. Odpyw [wg Matthess, Ubell, 1983]

OPADY

niem. Gesamtabfluss ros.

STRATY ODPYWU

ODPYW POWIERZCHNIOWY

INNE STRATY INFILTRACJA, WSIKANIE

ODPYW PODPOWIERZCHNIOWY

PRZESCZANIE

(intercepcja, parowanie, transpiracja, retencja)

Suma wszystkich skadowych odpywu manifestujca si w przepywie cieku. Bilans wodny.

[AK]

BEZPOREDNI

OP NIONY

585. Odpyw krenologiczny

ang. franc. niem. ros. spring runoff coulement crnologique Quellenabfluss p

KRTKOOKRESOWY ODPYW PODZIEMNY

DUGOOKRESOWY TRWAY, BAZOWY

ODPYW CAKOWITY

Ryc. 66. Odpyw

go w jego fazie kontynentalnej (ryc. 65, 66). Ruch wody podziemnej.

[AK]

Sumaryczna wydajno rde w granicach zlewni powierzchniowej, uczestniczca w danym okresie bilansowym w formowaniu odpywu rzecznego (powstaego z sumy odpywu podziemnego i spywu powierzchniowego). Odpyw, Odpyw podziemny, rdo, Krenologia.
[TB i DM]

583. Odpyw bezporedni

ang. franc. niem. ros. direct runoff coulement direct, ruissellement d. Direktabfluss

586. Odpyw podpowierzchniowy Hh, Qh o. hipodermalny, o. rdpokrywowy, o. kontaktowy

ang. franc. niem. ros. subsurface runoff, interflow coulement hypodermique Zwischenabfluss

Suma odpywu powierzchniowego i podpowierzchniowego bezporedniego (bez odpywu podpowierzchniowego opnionego).

[AK]

584. Odpyw cakowity H, Q

ang. total runoff franc. coulement total, ruissellement t.

O.p. pochodzi z wsikania, pocztkowej fazy infiltracji, przebiega w strefie aeracji, dzieli si na bezporedni i opniony.
[AK]

148

589. Odpyw podziemny bazowy

587. Odpyw podziemny Hg, Qg

odpyw cakowity

ang. groundwater runoff (outflow) franc. coulement souterrain niem. Grundwasserabfluss, grundwassergebrtiger Abfluss ros.

Ilo wody podziemnej odpywajcej z okrelonego obszaru w okrelonym czasie do cieku i zasilajcej ten ciek lub zbiornik wd powierzchniowych. Skadowa przepywu cakowitego rejestrowanego w cieku, pochodzca z odpywu z poziomw wodononych drenowanych w zlewni. O.p. stanowi podstawow skadow odpywu cakowitego i gwarantuje, e nawet w dugich okresach posusznych rzeki nie wysychaj. Strumie wd podziemnych, Odpyw podziemny jednostkowy, Wspczynnik odpywu podziemnego. Wymiar: Qg = [L3T1]. Jednostki: m3/s, m3/a. Uwaga: Ze wzgldu na powizania z hydrologi s stosowane rne miary o.p., czsto np. wyraane w wysokoci supa wody (Hg) (ryc. 67, 68). Wymiar: Hg = [L]. Jednostki: mm, m.
[AK, SK, TM]

rzeka

Hs owy hni redni c z o y Hh er wi bezp zchniow r niony po e i w ow p dp o sowy po ookre sowy w rtk kre k y Hg goo py du iemn wy od o z z d a b po ay, yw trw p od

Ryc. 67. Odpyw podziemny

przeczne do drenujcego cieku. Wody podziemne przyrzeczne.

[AK]

589. Odpyw podziemny bazowy odpyw podziemny trway

ang. franc. niem. ros. underground base runoff coulement souterrain de base unterirdischer Basisabfluss

Przebiega w dolnej strefie saturacji wd o zwierciadle swobodnym i w wodach wgbnych naporowych, ma charakter stay, charakteryzuje si powoln wymian wd.
[AK]

588. Odpyw podziemny aluwialny

ang. alluvial underground runoff franc. coulement souterrain alluvial niem. unterirdischer Alluvialabfluss ros.

Stan wd Natenie przepywu IV III

od p

procze letnie

Odpyw podziemny przebiegajcy w osadach rzecznych, aluwiach przylegajcych do zbocza w kierunku poprzecznym i rwnolegym do cieku; inne rodzaje odpywu wykazuj zwykle tylko kierunki po-

XI

XII

II

III

IV

VI

VII

VIII

IX

Ryc. 68. Hydrogram odpyw podziemny [wg Matthess, Ubell, 1983] I przy najniszej niskiej wodzie minimalny, II redni w proczu letnim, III redni w danym roku, IV redni w wieloleciu

149

II

590. Odpyw podziemny jednostkowy

590. Odpyw podziemny jednostkowy modu (wskanik) odpywu podziemnego q

ang. specific underground runoff, modulus of u. r. franc. indice dcoulement souterrain niem. spezifische Grundwasserspende, spezifischer unterirdischer Abfluss ros.

ros.

Wielko odpywu podziemnego z jednostki powierzchni zbiornika wd podziemnych (poziomu wodononego), zlewni. Jest wyraany w jednostkach objtoci na jednostk czasu i powierzchni terenu, najczciej w dm3/s/km2. Jest take wyraany w mm w jednostce czasu, najczciej na rok.
[SK]

Cechy zbiornikw wd podziemnych wynikajce z budowy geologicznej i warunkw hydrogeologicznych, decydujce o moliwociach ich ochrony przed istniejcym lub potencjalnym zanieczyszczeniem i wpywajce na opnianie i ograniczanie migracji substancji zanieczyszczajcych.
[AS]

594. Odsczalno
ang. gravitational drainage capacity, specific yield franc. capacit dcoulement de gravitation niem. entwsserbarer Hohlraumenteil ros.

591. Odpyw podziemny okresowy

ang. franc. niem. ros. temporary underground runoff coulement souterrain temporaire vorbergehender unterirdischer Abfluss

O.p.o., przebiegajcy w grnej strefie saturacji na granicy strefy aeracji, ma charakter krtkookresowy, a przebiegajcy w rodkowej strefie saturacji ma charakter dugookresowy i zanika tylko sporadycznie w okresie gbokich, dugotrwaych niwek.
[AK]

Zdolno skay cakowicie nasyconej wod do oddania wody wolnej pod dziaaniem siy cikoci; jej miar jest wspczynnik odsczalnoci. Jako szczeglny przypadek wyrnia si odsczalno spryst, ktra oznacza ilo wody oddawanej przez badan ska przy zmianie cinienia hydrostatycznego. Pojemno wodna, Pojemno sprysta, Wspczynnik pojemnoci wodnej.
[TB i DM]

592. Odpyw ciekw

ang. franc. niem. ros. sewage effluent coulement des gouts Abfluss der Abwsser

595. Odtopienie kopalni Zatopienie kopalni 596. Odtwarzalno (pomiaru)

ang. reproducibility (of measurement) franc. reproductibilit (des mesures) niem. Reproduzierbarkeit, Vergleichbarkeit (der Messungen) ros. ()

Pojcie dotyczy najczciej ciekw oczyszczonych (podczyszczonych) odprowadzanych z oczyszczalni ciekw. Niewaciwie przeprowadzany o.. stanowi zagroenie dla jakoci wd podziemnych. ciek.
[AM]

593. Odporno na zanieczyszczenia

ang. resistance to pollution franc. rsistance la pollution niem. Widerstandsfhigkeit gegen Verschmutzung

Stopie zgodnoci wynikw pomiarw tej samej wielkoci, w przypadku gdy poszczeglne pomiary s wykonywane rnymi metodami, przez rne osoby, w rnych laboratoriach, w do duych odstpach czasu w porwnaniu do czasu trwania samego pomiaru oraz w rnych warunkach.
[TM]

150

601. Odwadnianie otwarte

597. Odwadnianie (kopalniane, budowlane, rolnicze)

ang. franc. niem. ros. dewatering, drainage drainage, exhaure Entwsserung ,

wyrnia si: odwadnianie sposobem grniczym, odwadnianie sposobem studziennym, odwadnianie otwarte, odwadnianie kombinowane. Zawodnienie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.
[TB]

Czynnoci zwizane z obnieniem zwierciada wd podziemnych, np. w celu udostpnienia zoa, osuszenia wykopw fundamentowych, poprawienia warunkw wilgotnociowych gleby. Lej depresji kopalni, Studnia, Studnia odwadniajca, Ujcie wd podziemnych.
[AK]

600. Odwadnianie obiektw budowlanych

ang. franc. niem. ros. dewatering of buildings asschement des btiments Entwsserung der Bauobiekten

598. Odwadnianie kombinowane

ang. franc. niem. ros. complex dewatering drainage par systmes combins kombinierte Entwsserungsverfahren p

Odwadnianie podejmowane w celu ochrony obiektw budowlanych podczas okresowego lub trwaego podnoszenia si zwierciada wd podziemnych (ryc. 69). Spitrzenie wd podziemnych.
[AK]
a b

Odwadnianie grotworu w otoczeniu wyrobisk kopalni i samych wyrobisk polegajce na rwnoczesnym wykorzystywaniu rodkw i urzdze drenaowych stosowanych w odwadnianiu sposobem grniczym, odwadnianiu sposobem studziennym i odwadnianiu otwartym oraz czeniu ich we wsplny system odwadniania. Jest stosowane w kopalniach podziemnych i odkrywkowych eksploatujcych zoa o skomplikowanych warunkach hydrogeologicznych. Warunki hydrogeologiczne zoa, Odwadnianie kopalni, Zawodnienie kopalni.
[TB]

Ryc. 69. Odwadnianie obiektw budowlanych: a systemem drenw, b systemem studzien [wg Wieczysty, 1982]

601. Odwadnianie otwarte odwadnianie grawitacyjne

ang. franc. niem. ros. open-cut drainage, gravitational d. drainage ciel ouvert, d. gravitation Grawitationsentwsserung p

599. Odwadnianie kopalni

ang. franc. niem. ros. mine drainage exhaure, drainage dune mine Grubenentwsserung p, pp

Zesp przedsiwzi powodujcych drena wd podziemnych z grotworu otaczajcego wyrobiska kopalni, usuwanie wd dopywajcych do wyrobisk podczas ich wykonywania i eksploatacji oraz odprowadzanie tych wd poza teren kopalni. W zalenoci od stosowanych metod odwadniania grotworu

Odwadnianie kopalni polegajce na grawitacyjnym odprowadzaniu napywajcych wd za pomoc sztolni i otwartych roww poza obszar grotworu rozcitego wyrobiskami. Stosowane w kamienioomach i kopalniach odkrywkowych, take w podziemnych, jeli pozwala na to pooenie bazy drenau w stosunku do wyrobisk. Zawodnienie kopalni, 151

602. Odwadnianie sposobem grniczym

Odwadnianie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.

[TB]

602. Odwadnianie sposobem grniczym

ang. franc. niem. ros. drainage by mining methods drainage par des mthodes minires unterirdische Entwsserung

Odwadnianie wykopu stosuje si, gdy zwierciado wd podziemnych ley ponad dnem wykopu, a take pytko pod jego dnem (ryc. 70). Stosuje si zarwno drena zakryty, jak i odkryty.
[AK]
a b

Odwadnianie kopalni polegajce na wykorzystywaniu podziemnych wyrobisk korytarzowych oraz otworw wierconych z nich w rnych kierunkach i o rnej dugoci w celu drenau wd podziemnych z grotworu otaczajcego wyrobiska. Jest powszechnie stosowane do odwadniania kopal podziemnych. Stosuje si te go do odwadniania wyprzedzajcego grotworu w kopalniach odkrywkowych. Odwadnianie kopalni, Zawodnienie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.
[TB]

Ryc. 70. Odwadnianie wykopu: a za pomoc studzien lub igofiltrw, b za pomoc narzutu kamiennego (filtru) i roww [wg Wieczysty 1982]

605. Odwadnianie wyprzedzajce

ang. franc. niem. ros. preliminary drainage drainage prcdant lexploitation Vorfeldentwsserung pp, p

603. Odwadnianie sposobem studziennym

ang. franc. niem. ros. drainage by wells drainage par groupe des puits Brunnenentwsserung

Odwadnianie grotworu otaczajcego wyrobiska kopalni poprzez wywoanie depresji za pomoc pompowania wody ze studni odwadniajcych, wspdziaajcych ze sob i stanowicych okrelony system, najczciej barier okalajc. Stosowane powszechnie w grnictwie odkrywkowym, rzadziej w podziemnym. Odwadnianie kopalni, Zawodnienie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.
[TB]

Drena wody z grotworu przewidzianego do rozcicia wyrobiskami grniczymi w celu obnienia w nim cinienia hydrostatycznego. Stosowane w kopalniach podziemnych i odkrywkowych. Odwadnianie kopalni, Otwr wyprzedzajcy.
[TB]

606. Odelazianie (wd podziemnych)

ang. franc. niem. ros. removal of iron, deferrization limination du fer, dferrisation Enteisenung , ,

604. Odwadnianie wykopu (fundamentowego)

ang. drainage of foundation excavation, dewatering of foundation trench franc. asschement de fouille de fond niem. Entwsserung der Baugruube ros. , .

Proces technologiczny uzdatniania wody polegajcy na usuwaniu z wody zwizkw elaza (najczciej strcajc Fe3+). Przeprowadzany zarwno w maej skali (wykorzystanie maych odelaziaczy), jak i w duych stacjach uzdatniania wody oraz in situ ( uzdatnianie wd podziemnych in situ).
[AM]

152

610. Okres ptrwania

607. Ognisko zanieczyszczenia wd podziemnych

ang. groundwater pollution source franc. source de pollution des eaux souterraines niem. Grundwasserverschmutzungsherd, Eingabe von Verunreinigungen ros.

a 1 2 1 3 4

Naturalne lub czciej sztuczne nagromadzenie substancji zanieczyszczajcych (realnie lub potencjalnie) wody podziemne. Wystpuje na powierzchni terenu lub w litosferze, atmosferze czy hydrosferze. O.z.w.p. mog mie zrnicowany charakter przestrzenny: punktowy (wiercenia, stacje paliw, magazyny), liniowy lub pasmowy (rzeki, kanay, drogi, rurocigi), powierzchniowy (skadowiska odpadw, osadniki, pola ciekowe i irygacyjne) oraz obszarowy (imisja gazw i pyw, nawoenie i chemizacja rolnictwa i lenictwa).
[AS]

b 3 1

1 4 2

Ryc. 71. Okno hydrogeologiczne [wg Pazdro, Kozerski, 1990] a) pochodzenia sedymentacyjnego: 1 warstwy wodonone, 2 utwory nieprzepuszczalne, 3 fragment przepuszczalny w obrbie warstwy nieprzepuszczalnej, 4 zwierciado wd; b) pochodzenia erozyjnego: 1 warstwy wodonone, 2 utwory nieprzepuszczalne, 3 wyobienie erozyjne wypenione utworami przepuszczalnymi, 4 zwierciado wd

608. Oglna ilo substancji staych (wystpujcych w wodzie)

ang. franc. niem. ros. total solids matire solide totale gesamter Feststoffgehalt

610. Okres ptrwania okres poowicznego rozpadu, pokres trwania, czas poowicznego zaniku
ang. franc. niem. ros. half-life priode de demivie, p. de radioactivit Halbwertzeit ,

Suma substancji staych rozpuszczonych i zawieszonych wystpujcych w wodzie. Wyraana w mg/dm3 wody (ryc. 113). Substancje stae rozpuszczone, Substancje stae zawieszone.
[AM]

609. Okno hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological window fentre hydrogologique hydrogeologisches Fenster o

1. Czas, po upywie ktrego pierwotna liczba atomw radionuklidu zmaleje do poowy. Midzy o.p. a sta rozpadu promieniotwrczego istnieje zaleno:
T1/ 2 = ln 2 0,69315 = l l

Przerwa w cigoci utworw nieprzepuszczalnych rozdzielajcych utwory przepuszczalne. Najbardziej typowe o.h. s pochodzenia erozyjnego lub sedymentacyjnego (ryc. 71). (Termin w literaturze obcej niestosowany; przedstawiono tumaczenie dosowne).
[SK]

gdzie: T1/2 czas poowicznego zaniku [T], l staa przemiany promieniotwrczej radionuklidu [T1]. [JD]

2. Czas, po ktrym substancja wystpujca w wodzie ulegnie rozpadowi lub rozkadowi

153

611. Opad atmosferyczny P

zmniejszajcemu do poowy stenie pocztkowe (ryc. 72). Biodegradacja, Mineralizacja (substancji organicznej).
[AM]
Chlordan DDT Lindan, dieldryna Heptachlor, aldryna 2,4,5 - T 2,4 - D Pestycydy fosforoorganiczne 1 2 3 Lata 4 5

612. Opad efektywny

ang. effective rainfall franc. prcipitation efficace niem. effektiver Niederschlag, abflusswirksamer N. ros.

Cz opadu cakowitego transformowana (przechodzca) w bezporedni odpyw powierzchniowy. Krzywa infiltracji, Odpyw.
[AK]

613. Opad hydrologiczny opad rzeczywisty

ang. franc. niem. ros. actual precipitation prcipitacion relle, p. effective tatschlicher Niederschlag , .

Ryc. 72. Okres ptrwania niektrych pestycydw w rodowisku naturalnym [wg Dojlido, 1995]

611. Opad atmosferyczny P

ang. franc. niem. ros. precipitation prcipitation Niederschlag

Woda atmosferyczna (wszystkie rodzaje wody wystpujce w przyrodzie cznie z substancjami rozpuszczonymi, emulgowanymi i zawieszonymi oraz mikroorganizmami), ktra wskutek kondensacji z pary wodnej i sublimacji wydziela si w atmosferze i w nastpstwie siy cikoci porusza si ku powierzchni ziemi lub j osiga. W takim ujciu o.a. obejmuje zarwno form ciek (deszcz, mawka), jak i sta (nieg, grad, krupy, deszcz lodowy, igy lodowe). Czsto jako o.a. w szerokim znaczeniu rozumie si te osad atmosferyczny, czyli opad poziomy (rosa, szron, sad itp.). Wielko, wysoko, natenie o.a. wyraa si najczciej jako warstw opadu w mm. Pomiaru wielkoci o.a. dokonuje si na okrelonej wysokoci ponad powierzchni ( opad klimatologiczny, opadomierz). O.a. to skadnik obiegu wody, skadnik przychodowy bilansu wodnego.
[AK]

Wielko rzeczywista opadu lub co najmniej skorygowana o bd pomiaru ( opad skorygowany). Uwzgldnia osad atmosferyczny, opad poziomy. Ocenia si, e warstwa o.h. jest w Polsce o ok. 1520% wiksza od opadu klimatologicznego. O.h. bywa coraz czciej wprowadzany do bilansu wodnego. Jego wielko ma due znaczenie w ocenie zasilania wd podziemnych.
[AK]

614. Opad klimatologiczny opad pomierzony

ang. franc. niem. ros. not corrected precipitation prcipitation brute, p. noncorrige Bemessungsniederschlag , .

Surowa warto opadu wynikajca z pomiaru opadomierzem.

[AK]

615. Opad mokry

ang. wet deposition, wet precipitation franc. dpt humide, prcipitation humide niem. Nassdeposition, wasser atmosphrischer Niederschlag ros.

154

619. Opad skuteczny (w sensie hydrogeolgicznym)

Opad atmosferyczny w postaci pynnej, gwnie deszczu. Niekiedy pojciem tym obejmuje si rwnie stae produkty kondensacji pary wodnej (nieg, grad), mogce po stopnieniu zasila wody podziemne. Pojcie czsto uywane jako przeciwstawne opadom pyowym. Woda deszczowa.
[AM]

rednia roczna warto tych strat wedug rnych autorw ksztatuje si w wysokoci 20% w stosunku do standardowych danych IMiGW ( wskanik opadw atmosferycznych). Rozkad wielkoci strat w skali roku jest zrnicowany (ryc. 73). Opad hydrologiczny, Wysoko opadu.
[TB i DM]
opad [mm] 110

616. Opad obszarowy

ang. franc. niem. ros. areal rainfall, areal precipitation prcipitation regionale Gebietsniederschlag ( )

90

Opad przywizany do okrelonej powierzchni, ktrego wielko ustala si na podstawie punktw pomiarowych (opad punktowy). Ustalenie wielkoci o.o. ma istotne znaczenie dla wielu zagadnie hydrogeologicznych.
[AK]

70

1 2 3

50

617. Opad podziemny

ang. franc. niem. ros. subsurface precipitation prcipitation souterraine unterirdischer Niederschlag

30 IV V VI VII VIII IX X m-ce

Ryc. 73. Porwnanie wskanika opadu i opadu skorygowanego [wg danych Jaworskiego, 1979] 1 opad skorygowany, 2 opad przy powierzchni gruntu, 3 wskanik opadu

Kondensacja pary wodnej pod powierzchni w strefie aeracji. Przypisywano jej niegdy bardzo wan rol w zasilaniu wd podziemnych. O.p. zaznacza si najwyraniej w grach i na brzegu morza. Kondensacja pary wodnej.
[AK]

619. Opad skuteczny (w sensie hydrogeolgicznym) opad graniczny

ang. franc. niem. ros. effective rainfall prcipitation efficace wirksamer Niederschlag

618. Opad skorygowany

ang. franc. niem. ros. corrected rainfall prcipitation corrige korrigierter Niederschlag

Wskanik opadw atmosferycznych po-

wikszony o sum strat wynikajcych z bdw systematycznych pomiarw: oddziaywania prdkoci wiatru (poprawka aerodynamiczna), zwilania zbiornika i powierzchni recepcyjnej deszczomierza, wyparowania czci wody opadowej z deszczomierza ( opadomierz).

Opad atmosferyczny, ktry skutecznie zasili zbiornik wd podziemnych drenowany przez rdo i wpyn na przerwanie krzywej opadania wydatku rda. O skutecznoci opadu decyduj warunki meteorologiczne oraz geologiczne rodowisko wd podziemnych. W przypadku rde wysoko opadu skutecznego jest dla kadej regresji inna, natomiast typ rwnania pozostaje ten sam. Krzywa wysychania. Krzywa opadania wydatku rda (ryc. 46).
[TB i DM]

155

620. Opadanie zwierciada wd podziemnych

620. Opadanie zwierciada wd podziemnych

ang. groundwater-table lowering, groundwater drawdown franc. abaissement du niveau des eaux souterraine niem. Grundwasserspiegelabsenkung ros.

Obniajcy ruch zwierciada wd podziemnych pod wpywem czynnikw naturalnych (brak zasilania, parowanie) i/lub sztucznych ( pompowanie studni, odwadnianie sposobem studziennym). Wznoszenie si (wznios) zwierciada wd podziemnych.
[AK]

staw do wydania pozwolenia wodnoprawnego. W odniesieniu do wd podziemnych operat, na podstawie ktrego wydaje si pozwolenie wodnoprawne na szczeglne korzystanie z wd ( korzystanie z wd szczeglne) , moe by zatwierdzon dokumentacj hydrogeologiczn, zawierajc ustalenie zasobw tych wd, lub opracowaniem, w ktrym s zawarte wyniki bada geologicznych podane w dokumentacji.
[ASd]

623. Operator rnicowy

ang. franc. niem. ros. finite-difference operator, differential o. oprateur diffrentiel Differentialoperator

621. Opadomierz deszczomierz, ombrometr

ang. franc. niem. ros. precipitation gauge, rain g. pluviomtre Niederschlagsmesser, Regenmesser

Iloraz rnicowy aproksymujcy operator rniczkowy. Dla pierwszej pochodnej rozrnia si: iloraz rnicowy przedni
f f - fi i+ 1 Dx x

Przyrzd do pomiaru opadu atmosferycznego w formie ciekej (deszcz) i staej (nieg, krupy). W Polsce stosuje si o. Hellmanna o powierzchni chwytnej 200 cm2. Standardowa wysoko ustawienia 1 m nad powierzchni terenu. Odlego od otaczajcych drzew i zabudowa powinna by dwukrotnie wiksza od ich wysokoci. Za pomoc o. ustala si wielko opadu klimatologicznego. Totalizator.
[AK]

iloraz rnicowy wsteczny

f f - f i- 1 i Dx x

iloraz rnicowy centralny

f f - f i- 1 i+ 1 2Dx x

Dla drugiej pochodnej operator rnicowy ma posta:

2 f f - 2 f i + f i- 1 i+ 1 2 x (Dx )2

622. Operat wodnoprawny

ang. legal documentation justifying the right to water exploitation franc. documentation juridique justifiant le droit dexpoiter leau niem. Berechtigung zur Wasserentnahme dokumentierende juristiche Unterlage ros.

Operator rnicowy jest stosowany w rwnaniach rnicowych filtracji wd podziemnych.

[MR]

Dokument sporzdzany w formie opisowej i graficznej, stanowicy podstaw prawn do wydania pozwolenia wodnoprawnego. Jeeli projekt urzdze wodnych odpowiada wymaganiom o.w., moe by rwnie pod-

624. Oporno czasowa

ang. franc. niem. ros. time resistance rsistance relative au temps Zeitwiderstand

156

629. Oporno strefy przyfiltrowej

Oporno symulujca pojemno w modelu analogowym RR. O.c. Rt w modelu jest proporcjonalna do kroku czasowego Dt i odwrotnie proporcjonalna do pojemnoci hydraulicznej S ( pojemno wodna) bloku obliczeniowego:
Rt = a R Dt S

627. Oporno filtracyjna koryta DL

ang. stream bed seepage resistance franc. rsistance du lit fluvial la filtration niem. Filterstrmungswiderstand des Strombettes ros.

gdzie: Rt oporno czasowa [TL2], aR wspczynnik skali opornoci modelu [1].

Wymiar: [TL2]. Jednostki: s/m2, h/m2.

[MR]

625. Oporno elektrolityczna wody

ang. electrical resistivity of water franc. rsistivit electrique deau niem. spezifischer elektrischer Widerstand des Wassers ros. Przewodno elektrolityczna waciwa

Dodatkowa oporno filtracyjna w strefie przykorytowej ciekw, wywoana kolmatacj, niezupenoci koryta itp., wyraana rwnowanym wydueniem strumienia (o takiej przewodnoci jak warstwa wodonona znajdujca si w kontakcie z wod cieku) o DL. Parametr wany w modelach paskich dwuwymiarowych i wielowarstwowych (pseudoprzestrzennych). Wymiar: [L]. Jednostki: m, km.
[TM]

628. Oporno filtracyjna pionowa f

ang. franc. niem. ros. vertical filtration resistance rsistance verticale la filtration senkrechter Filterstmungswiderstand

wody.
[AM]

626. Oporno filtracyjna f oporno strumienia

ang. franc. niem. ros. flow resistance rsistance hydraulique Fliesswiderstand

Odwrotno przewodnoci pionowej (warstwy rozdzielajcej) T. Wymiar: [T]. Jednostki: h, d.

[TM]

1. Odwrotno przewodnoci T wyraajca wysoko spadku naporu na jednostkowe natenie rwnolegego, jednorodnego strumienia wody podziemnej:
f = DH/Q = 1/T

629. Oporno strefy przyfiltrowej

ang. resistance of the screen-adjacent zone franc. rsistance de la zone attenante la crpine, effet parital niem. Filterzonenwiderstand ros.

Wymiar: [TL ]. Jednostki: s/m2, h/m2. 2. Nieraz rozumiana jako odwrotno przepuszczalnoci wyraonej wspczynnikiem filtracji, np. we Francji: 1/k. Wymiar: [TL1]. Jednostki: s/m, h/m.
[TM]

O.s.p. jest wywoana zmianami przewodnoci strefy przyfiltrowej, starzeniem si filtru, a nawet geometri strumienia (studnia niezupena) wody podziemnej. O.s.p. jest odpowiedzialna za efekt przycienny (zeskok zwierciada wody na filtrze). Moe by wyraana zeskokiem zwierciada, opornoci bezwy-

157

630. Opr filtracyjny

miarow z uwzgldnieniem promienia zastpczego studni itp. Wymiar w zalenoci od sposobu wyraania: [L], [1] lub [L2T].
[TM]

630. Opr filtracyjny

ang. franc. niem. ros. seepage resistance rsistance lcoulement Filterstrmungwiderstand

Grupa organizmw, gwnie bakterii aerobowych ( warunki aerobowe) i czciowo anaerobowych ( warunki anaerobowe), czsto patogennych, charakterystycznych dla odchodw i odpadw fekalnych ludzi i zwierzt. Najczciej okrelana jest obecno paeczki okrnicy Escherichia coli (E. coli). Pojcie czsto zawane tylko do bakterii grupy coli. O.f. mog by zanieczyszczeniem bakteriologicznym wd podziemnych. Miano coli, Indeks coli.
[AM]

Opr orodka, przez ktry filtruje ciecz. W przypadku filtracji wody podziemnej opr filtracyjny wyraa si wzorem:
F = l kA

633. Osad atmosferyczny opad poziomy, o. utajony

ang. franc. niem. ros. hydrometeor, horizontal precipitation hydromtore abgesetzter Niederschlag

gdzie: F opr filtracyjny [TL2], l dugo drogi filtracji [L], A powierzchnia poprzecznego przekroju strumienia filtracji [L2], k wspczynnik filtracji [LT1].

Wymiar: [TL2]. Jednostki: s/m2, h/m2.

[MR]

Produkt kondensacji pary wodnej i resublimacji na powierzchni ziemi lub na pokryciu terenu. O.a. moe mie form zarwno ciek (rosa, mga roszca), jak i sta osad twardy (szron, oki, biaa rosa, gooled). Punkt rosy, Kondensacja pary wodnej.
[AK]

631. Oprbowanie hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological sampling chantillonage hydrogologique hydrogeologische Probenahme o

634. Osadnik (w studni wierconej)

ang. franc. niem. ros. settling pipe, s. tube tuyau decanter Sumpfrohr, Schlammfang

Czynnoci zwizane z metodycznym pobieraniem prbek wody, gazu lub utworw skalnych z punktu oprbowania hydrogeologicznego: rda, wycieku itp. Podczas oprbowania wykonuje si te czsto pomiary: gbokoci zwierciada wody, temperatury wody i powietrza, niektre polowe oznaczenia waciwoci wody.
[AK]

632. Organizmy fekalne

ang. franc. niem. ros. coliform organisms organismes coliformes fkale Organismen

Dolny odcinek kolumny filtrowej bez otworw (nieperforowany), zamknity u dou, sucy do zbierania drobnego wymywanego materiau skalnego tak podczas usprawniania studni, pompowania oczyszczajcego, jak i w czasie eksploatacji. W studni zupenej o. umieszcza si poniej spgu wodonoca. W skaach lunych stosuje si wysoko o. ok. 14 m, w skaach litych do 5 m. Kolumna filtrowa studni.
[AK]

635. Osiadanie terenu (wskutek pompowania wd podziemnych)

ang. land subsidence (due to groundwater pumping)

158

638. Orodek o podwjnej (zoonej) porowatoci

franc. subsidence de surface (par suite de pompage de eaux souterraines) niem. Oberflchenabsenkung (infolge von Grundwasserabpumpen) ros. ( )

Osiadanie terenu (powierzchni terenu) wywoane przez pompowanie wd podziemnych na obszarze leja depresyjnego powstaego w zwizku z eksploatacj wd podziemnych czy te odwadnianiem (kopalnianym, budowlanym, rolniczym). O.t. moe prowadzi do uszkodzenia budowli, do zatopienia powierzchni terenu oraz powodowa powstanie zalewisk. Szkody hydrogeologiczne.
[AK]

636. Osuszanie terenu

ang. land dewatering franc. asschement de la surface niem. Entwsserung der Oberflche, Trockenlegung der O. ros.

przewodzeniu wody podziemnej, wyrnia si orodki: porowy, szczelinowo-porowy (lub porowo-szczelinowy) oraz krasowo-szczelinowo-porowy. W praktyce, gdy chodzi o okrelenie zasobw wd podziemnych, w przypadku niektrych rodzajw ska mona mwi o orodku czysto porowym (skay lune) lub czysto szczelinowym (niektre odmiany ska osadowych wglanowych, takich jak: zbite wapienie i dolomity mikrytowe, marmury, lub ska magmowych i metamorficznych, w ktrych w przestrzeni porowej praktycznie nie odbywa si przepyw wody). Jeli rozwaa si problemy transportu masy ( substancji zanieczyszczajcej polutanta, znacznika), nie mona pomija przestrzeni porowej, do ktrej dyfunduje dana substancja. W tych przypadkach nie mona mwi o orodku czysto szczelinowym. Zalenie od waciwoci fizycznych wyrniamy o.h. cige i niecige, od kierunkowoci cech: izotropowe (o. porowy) i anizotropowe (o. szczelinowy), homogeniczne (jednorodne) i heterogeniczne (niejednorodne), np.: o.h. porowy (jednorodny, cigy, izotropowy lub anizotropowy), o.h. szczelinowy (niejednorodny, niecigy, anizotropowy), o.h. krasowy, krasowo-szczelinowy (niejednorodny, niecigy, anizotropowy).
Przestrze hydrogeologiczna, rodowi-

Proces i zjawisko obniania zwierciada wd podziemnych, przeciwiestwo zatopienia powierzchni terenu. O.t. moe by wywoane przez brak opadw atmosferycznych, odwadnianie sposobem grniczym, odwadnianie obiektw budowlanych, eksploatacj wd podziemnych, erozj wgbn, obnienie bazy erozyjnej, melioracjedrenowanie, urbanizacj, zmiany uytkowania powierzchni, m.in. wylesienie, zagszczanie gleby.
[AK]

sko hydrogeologiczne.
[AK]

637. Orodek hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. groundwater medium milieu des eaux souterraines Grundwassermedium ,

638. Orodek o podwjnej (zoonej) porowatoci orodek szczelinowo-porowy

ang. fractured-porous medium franc. milieu porosit complexe, m. poreeux et fissur niem. klfig-porses Medium ros. -

Utwory skalne wraz z pustkami (przestrzeni hydrogeologiczn), orodek stay, element rodowiska hydrogeologicznego. O.h. moe si charakteryzowa przestrzeni hydrogeologiczn prost, czyli pojedyncz, i zoon (podwjn, potrjn). W zalenoci od tego, ktra z nich odgrywa rol w magazynowaniu i

Orodek przepuszczalny (skaa) niejednorodny i niecigy o znacznej anizotropii, w ktrym woda przemieszcza si gwnie w szcze-

159

639. Orodek porowaty

linach oraz w obrbie blokw (w porach i/lub w mikroszczelinach) powstaych midzy szczelinami. Dynamika przepywu jest silnie uzaleniona od podwjnej porowatoci (i pojemnoci wodnej), przy czym bloki decyduj o wypadkowej pojemnoci wodnej, a szczeliny o przepuszczalnoci. Skrajnym przypadkiem omawianej niejednorodnoci moe by orodek krasowo-szczelinowy, ktry moe by traktowany w analizie dynamiki jako orodek o podwjnej porowatoci.
[TM]

641. Otwory w odwadnianiu kopal

ang. boreholes applied to mine drainage franc. trous de forage appliqus au drainage des mines niem. Bohrungen auf die Grubenentwsserung angewandt ros.

639. Orodek porowaty orodek porowy

ang. franc. niem. ros. porous medium milieu poreux porses Medium, porser Krper

Otwory wiertnicze wykonane z powierzchni terenu lub z wyrobiska grniczego, suce do drenau wd podziemnych z grotworu otaczajcego wyrobiska lub obnienia w nim cinienia hydrostatycznego. W zalenoci od funkcji otworw w procesie odwadniania kopalni w polskiej terminologii grniczej dziel si one na otwory odwadniajce i studnie odwadniajce. Odwadnianie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.
[TB]

W hydrogeologii orodek przepuszczalny (skaa, grunt, gleba) zawierajcy skomunikowane puste przestrzenie ( porowato), dajcy si sprowadzi w opisie makroskopowym do orodka cigego ( hipoteza continuum), charakteryzowanego wspczynnikiem filtracji, traktowanym jako wektor (dla orodka izotropowego) lub jako tensor (dla orodka anizotropowego).
[TM]

642. Otwr hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological borehole forage hydrogologique hydrogeologische Bohrung

640. Orodek szczelinowaty orodek szczelinowy

ang. franc. niem. ros. fractured medium milieu fissur zerklftetes Medium, Kluftkrper

Otwr wiertniczy zaprojektowany lub wykonany w celu okrelenia warunkw hydrogeologicznych. Ukoczony otwr wiertniczy, przygotowany do eksploatacji, obserwacji itp., jest nazywany odwiertem hydrogeologicznym; o.h. eksploatacyjny, produkcyjny to studnia.
[AK]

643. Otwr hydrogeologiczny badawczy otwr hydrogeologiczny rozpoznawczy

ang. hydrogeological test borehole franc. forage hydrogologique dessai niem. hydrogeologische Versuchsbohrung, h. Untersuchungsbohrung ros.

Orodek przepuszczalny (skaa) niejednorodny i niecigy, w ktrym woda gwnie przemieszcza si w sieci otwartych szczelin (wykazujcych siln anizotropi) dzielcych orodek na nieregularne bloki. Orodek ten charakteryzuje si przepuszczalnoci wyraon wspczynnikiem filtracji. O.s. znacznie trudniej poddaje si hipotezie continuum ni orodek porowaty.
[TM]

Otwr hydrogeologiczny wykonany w celu szczegowego rozpoznania warunkw hydrogeologicznych, zasobnoci i jakoci wd. Por. PN 92/G-01201.
[AK]

160

650. Otwr spywowy chonny

644. Otwr hydrogeologiczny obserwacyjny Piezometr, Posterunek wd podziemnych (gruntowych) 645. Otwr hydrogeologiczny poszukiwawczy
ang. franc. niem. ros. exploratory hydrogeological borehole forage de reconnaissance Pionierbohrung

Otwory w odwadnianiu kopal, Otwr odwadniajcy, Odwadnianie kopalni. [TB]

648. Otwr przelewowy

ang. franc. niem. ros. overflow borehole forage de dversement berlaufbohrung, berlaufbrunnen

Otwr wykonany w celu wstpnego okrelenia warunkw hydrogeologicznych, gbokoci i miszoci poziomw wodononych, wstpnej oceny wybranych waciwoci hydrogeologicznych.
[AK]

646. Otwr odwadniajcy

ang. franc. niem. ros. drainage borehole puits de drainage Entwsserungsbohrung

Rodzaj otworu odwadniajcego wykonywanego z powierzchni terenu lub z grniczego wyrobiska podziemnego w celu obnienia cinienia hydrostatycznego w wodonocu wystpujcym w spgowej w stosunku do wyrobiska czci grotworu. W grnictwie stosowany jako element odwadniania sposobem grniczym. Otwory w odwadnianiu kopal, Otwr odwadniajcy, Odwadnianie kopalni.
[TB]

649. Otwr spywowy filtr spywowy

ang. franc. niem. ros. flow borehole puits vacuation deau Ablussbohrloch, Fallfilter p

Otwr sucy do drenau wd z grotworu oraz do odwadniania kopalni bez zainstalowanego w nim urzdzenia do pompowania wody. Odwadnianie kopalni, Zawodnienie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa.
[TB]

647. Otwr prniowy filtr prniowy

ang. franc. niem. ros. vacuum filter, v. borehole filtre vide, forage v. Vakuumfilter, Vakuumbohrloch -p

Otwr wiertniczy wykonany z powierzchni terenu do podziemnego wyrobiska korytarzowego lub z wyrobiska do warstwy wodononej, zaopatrzony w filtr w interwale przecicia otworem wodonoca wystpujcego w grotworze nad wyrobiskiem. W grnictwie stosowany jako jeden z elementw odwadniania kombinowanego. Odwadnianie kopalni, Otwr odwadniajcy.
[TB]

Otwr z filtrem wbijanym, do ktrego w

czci wylotowej do wyrobiska podziemnego jest przykrcona rura lub w gumowy z zaworem sucym do wytworzenia w otworze podcinienia. Zwikszenie poprzez regulacj kranem rnicy midzy cinieniem w warstwie wodononej a cinieniem w rurze filtrowej powoduje wzrost wydajnoci wypywu z otworu. W grnictwie stosowany jako element odwadniania sposobem grniczym.

650. Otwr spywowy chonny filtr chonny

ang. franc. niem. ros. absorption well puits dinjection Schluckbrunnen

Rodzaj otworu odwadniajcego. Jest przeznaczony do grawitacyjnego odprowadzania wody z wyrobiska grniczego lub warstwy wodononej do innej warstwy wodononej o 161

651. Otwr wyprzedzajcy

mniejszym cinieniu hydrostatycznym, pooonej poniej wyrobiska lub poniej warstwy drenowanej. W grnictwie stosowany jako jeden z elementw odwadniania sposobem grniczym i odwadniania kombinowanego. Odwadnianie kopalni, Otwr odwadniajcy.
[TB]

od 6 do 10 m i brakiem rur obsadowych. O.w. w kierunku postpu przodka s sukcesywnie pogbiane.

[MR]

652. Otwr z filtrem wbijanym filtr wbijany

ang. franc. niem. ros. driven screen crpine enfonce Steckfilter

651. Otwr wyprzedzajcy przedwiert

ang. franc. niem. ros. guide hole trou pilote, t. lavancement Vorbohrloch

Otwr wiertniczy wykonywany z przodka lub ociosu dronego wyrobiska chodnikowego w kierunku postpu przodka lub w kierunku domniemanego rda zagroenia wodnego. O.w. s wiercone za pomoc wiertarek uywanych do wykonywania otworw strzaowych. Charakteryzuj si one maymi rednicami (do 50 mm), dugociami najczciej

1. Rodzaj otworu odwadniajcego wykonywany metod wbijania w grotwr (przewidziany do odwodnienia) rury stalowej perforowanej. Dugoci filtru wbijanego s rzdu kilku metrw, rednice 2,55 cm. Filtr wbijany zakada si w stropie lub spgu korytarzowego wyrobiska grniczego. Stosowany jest jako jeden z elementw odwadniania sposobem grniczym. Otwr odwadniajcy, Odwadnianie kopalni. 2. Studnia wbijana.
[TB]

P
653. Paleohydrogeologia
ang. franc. niem. ros. palaeohydrogeology palohydrogologie Palohydrogeologie

654. Palmera klasyfikacja (chemiczna wd)

ang. franc. niem. ros. Palmers classification classification de Palmer Palmer-Klassifikation

P. jest dziaem hydrogeologii regionalnej. Zajmuje si warunkami hydrogeologicznymi w przeszoci oraz ich zmianami w poszczeglnych okresach geologicznych w zasigu regionw hydrogeologicznych lub kompleksw wodononych. P. rozwizuje problemy z zakresu genezy wd podziemnych oraz paleodynamiki i paleohydrochemii. Analiza rozwoju paleohydrogeologicznego regionu hydrogeologicznego wymaga wydzielenia na podstawie faz tektonicznych cykli hydrogeologicznych. Cykl hydrogeologiczny zaczyna si etapem elizyjnym, zwizanym z transgresj morsk, sedymentacj osadw morskich oraz tworzeniem si wd sedymentacyjnych, koczy si natomiast etapem infiltracyjnym, w czasie ktrego, po wynurzeniu si ldu, nastpuje aktywna infiltracja wd meteorycznych i wypieranie przez nie wd sedymentacyjnych. W trakcie sporzdzania analizy paleohydrogeologicznej zwraca si szczegln uwag na czas i aktywno wymiany wd sedymentacyjnych i infiltracyjnych i to zarwno w poszczeglnych cyklach, jak i w caej historii regionu hydrogeologicznego.
[AR]

Formalna klasyfikacja chemiczna wd opracowana w Stanach Zjednoczonych na pocztku ubiegego wieku, oparta na hipotetycznym skadzie soli wystpujcych w wodach podziemnych. Operuje pojciem *solno, uzalenionej od skadu anionowego wody, oraz pojciem alkaliczno, zalenej od skadu kationowego. Do niedawna szeroko stosowana, obecnie wychodzi z uycia. Klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

655. Paeczka okrnicy Escherichia coli

ang. franc. niem. ros. Escherichia coli (E. coli) Escherichia coli (E. coli) Escherichia coli (E. coli) Escherichia coli (E. coli),

Bakteria p.o., oznaczana przy ocenie stanu higieniczno-sanitarnego wody, jest traktowana jako wskanik fekalnego zanieczyszczenia wody. yje w jelitach ludzi i zwierzt, jest wydalana z kaem. P.o. jest nieszkodliwa dla organizmu, ale jej obecno w wodzie wskazuje na moliwo wystpowania wielu innych bakterii, w tym pato-

163

656. Parametr badany (jakoci wody)

gennych (chorobotwrczych). Miano coli, Indeks coli, Organizmy fekalne.

[AM]

656. Parametr badany (jakoci wody)

ang. franc. niem. ros. examined parameter paramtre examin untersuchter Parameter

Wskanik jakoci wody objty badaniem lub programem bada. Parametry jakoci wody.
[AM]

657. Parametry dyfuzji

ang. franc. niem. ros. diffusion parameters paramtres de diffusion Diffusionsparameter , .

Ryc. 74. Zaleno staej dyspersji podunej aL od skali badania [wg Kinzelbach, 1986]

659. Parametry fizyczne

ang. franc. niem. ros. physical parameters paramtres physiques physikalische Parameter e

Parametry okrelajce migracj substacji zanieczyszczajcej w wyniku dyfuzji molekularnej. Podstawowym parametrem jest wspczynnik dyfuzji DM [L2T1].
[SW]

658. Parametry dyspersji hydrodynamicznej

ang. dispersion parameters, parameters of hydrodynamic dispersion franc. paramtres de dispersion hydrodynamique niem. Dispersionsparameter, Parameter der hydrodynamischen Dispersion ros.

Parametrami w sensie fizycznym nazywamy charakterystyki ilociowe orodka lub obszaru, w oglnym przypadku zmienne w przestrzeni (orodki/obszary niejednorodne) i w czasie (orodki/obszary niestacjonarne), umoliwiajce opis stanu i dziaania okrelonego systemu zgodny z rzeczywistoci. Parametry hydrogeologiczne, Orodek hydrogeologiczny.
[TM]

Parametry okrelajce rozproszenie substancji zanieczyszczajcej w wyniku dyspersji hydrodynamicznej. Podstawowym parametrem jest wspczynnik dyspersji D* [L2T1] oraz staa dyspersji a [L]. Przy czym a = D*/U, gdzie U to rednia rzeczywista prdko przepywu wd podziemnych. Wbrew nazwie staa dyspersji jest silnie zalena od skali badania, rosnc wraz ze wzrostem drogi migracji x. Wyrnia si wspczynnik i sta dyspersji podunej (zgodnie z kierunkiem przepywu) oraz poprzecznej (w kierunku prostopadym do kierunku przepywu) (ryc. 74).
[SW]

660. Parametry hydrodynamiczne parametry hydrogeodynamiczne

ang. franc. niem. ros. hydrodynamic parameters paramtres hydrodynamiques hydrodynamische Parameter

P.h. odzwierciedlaj procesy i ich efekty zachodzce w rodowisku skalnym podczas ruchu w nim wd podziemnych (tab. 2). W rniczkowych liniowych rwnaniach ruchu wd podziemnych stoj przed znakiem pochodnej, gdy z matematycznego punktu widzenia s polami argumentw funkcji si, tzn. tych czynnikw, ktre wywouj zmiany funkcji.

164

663. Parametry migracji zanieczyszcze

Tabela 2. Parametry hydrodynamiczne Parametr Wodoprzewodno warstwy lub strefy wodononej ( przewodno) Wspczynnik pojemnoci wodnej grawitacyjnej (dla poziomw wodononych o zwierciadle swobodnym) Wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej warstwy (dla poziomw wodononych o zwierciadle napitym) Wspczynnik przenikliwoci (dla poziomw wodononych o zwierciadle swobodnym) Wspczynnik piezoprzewodnoci (dla poziomw wodononych o zwierciadle napitym) Czynnik przesczania (przeciekania) Wskanik przesczania (przeciekania) Symbol T m SS a a* B b Wymiar L2T1 1 1 L2T1 L2T1 L L1 Relacje midzy parametrami

T m T a* = SS m' B= T k' 1 b= B a=

m' miszo warstwy rozdzielajcej, przez ktr zachodzi przesczanie, k' wspczynnik filtracji pionowej warstwy, przez ktr zachodzi przesczanie.

Przesczanie, Czynnik przesczania, Przenikliwo hydrauliczna.

[TB]

662. Parametry jakoci wody

ang. franc. niem. ros. water quality parameters, w. q. criteria paramtres de qualit deau, critres de q. Wasserbeschaffenheitskriterien

661. Parametry hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological parameters paramtres hydrogologiques hydrogeologische Parameter e

Wszelkie parametry fizyczne definiujce ilociowo zachowanie (dziaanie/ewolucj) systemu hydrogeologicznego, wynikajce ze zdolnoci tego systemu do magazynowania wd podziemnych, ich przepuszczalnoci, transportu w wodach podziemnych masy (substancji) i energii, do oddziaywania rnych substancji rozpuszczonych w wodzie i wystpujcych w skale, midzy substancjami, wod i ska oraz do przenoszenia wymusze od otoczenia i interferencji z nim. Przykady p.h.: przewodno, czynnik przesczania, pojemno wodna, wspczynnik dyspersji, opnienie, staa rozpadu, staa dyspersji.
[TM]

Grupa okrelonych waciwoci charakteryzujcych jako wody. Okrelane s waciwoci chemiczne, waciwoci fizyczne, waciwoci organoleptyczne, skad bakteriologiczny wody. Kryteria oceny jakoci wody.
[AM]

663. Parametry migracji zanieczyszcze

ang. migration parameters, transport p., pollutants migration p. franc. paramtres de migration des polluants niem. Migrationsparameter, Parameter der Schadstoffmigration ros. , .

Parametry niezbdne do oceny zachowania si substancji zanieczyszczajcych w czasie ich przepywu w wodach podziemnych. Naj-

165

664. Parametry nieliniowoci filtracji n, a

bardziej przydatne do takiej oceny s: parametry przenoszenia konwekcyjnego, parametry dyfuzji i parametry dyspersji hydrodynamicznej, parametry sorpcji i desorpcji, parametry rozpadu i biodegradacji zanieczyszcze, parametry wyugowywania substancji z odpadw tworzcych typowe ogniska zanieczyszcze.
[SW]

franc. paramtres de convection, p. de transport convectif niem. Konvektionsparametern, Advektionsparametern, Parameter des konvektiven Transportes ros.

664. Parametry nieliniowoci filtracji n, a

ang. franc. niem. ros. parameters of non-linear filtration paramtres de filtration non-linaire Parameters der nicht-linearen Filtration

P.n.f. okrelaj stopie, w jakim filtracja odbiega od filtracji liniowej podlegajcej prawu Darcyego. Przy opisie filtracji postlinearnej dwuczonow formu Dupuita-Forhcheimera parametr nieliniowoci:
a= 0,3 k n2 vg

P.p.k. to: wspczynnik filtracji k [LT1], porowato aktywna na [1], rednia prdko filtracji v [LT1] i rednia prdko rzeczywista wd podziemnych U [LT1] (tab. 3). Opisuj migracj substancji konserwatywnych poruszajcych si zgodnie ze redni rzeczywist prdkoci wd podziemnych. Parametry te s uywane przede wszystkim do oblicze przyblionych sprowadzonych do ruchu jednoosiowego wzdu linii prdu. S take niezbdne do waciwej identyfikacji wikszoci pozostaych parametrw migracji zanieczyszcze.
[SW]

gdzie: n wykadnik nieliniowoci [1], k wspczynnik filtracji [LT1], v prdko filtracji [LT1], g przyspieszenie ziemskie [LT2].

666. Parametry rozpadu i biodegradacji zanieczyszcze

ang. parameters of pollutants decay and biodegradation franc. paramtres de dsintgration et de biodgradation des polluants niem. Abbauparameter, Zerfallparameter, Parameter des Zerfalles und des biologischen Abbaues der Schadstoffe ros. ()

wyraa udzia skadowej turbulencyjnej w wysokoci strat. Przy opisie filtracji postlinearnej wykadnicz formu Smrekera-Missbacha parametr nieliniowoci ma charakter wykadnika nieliniowoci n, ktry wprost okrela, jak funkcj prdkoci s straty filtracyjne: I = f(vn). Dla n = 1 filtracja jest liniowa i podlega prawu Darcyego. Dla n = 2 mamy czyst filtracj turbulentn (fluacj). Dla wartoci n porednich filtracja jest postlinearna z rnym udziaem w stratach skadowej inercyjnej i turbulencyjnej. Nieliniowo filtracji. Wymiar: a, n = [1].
[TM]

665. Parametry przenoszenia konwekcyjnego (adwekcyjnego)

ang. convection parameters, advection p., p. of convectional transport

P.r.ib.z. s wyznaczane dla procesw rozpadu promieniotwrczego pierwiastkw, rozkadu substancji zanieczyszczajcych pod wpywem czynnikw fizykochemicznych lub w wyniku dziaalnoci organizmw ywych. Wikszo tych procesw, a take obumieranie (zanik) w wodach podziemnych bakterii chorobotwrczych i wirusw daje si opisa kinetyk reakcji pierwszego rzdu, podobnie jak rozpad promieniotwrczy. Parametry opisujce szybko eliminacji tego typu zanieczyszcze to przede wszystkim okres ptrwania (prozpadu) T1/2 [T], po ktrym nastpuje spadek stenia (iloci) zanieczyszczenia o poow, oraz staa rozpadu kr [T1] (tab. 4).
[SW]

166

667. Parametry sorpcji i desorpcji

Tabela 3. Parametry przenoszenia konwekcyjnego oraz parametry dyspersji hydrodynamicznej w warunkach ruchu jednoosiowego [wg Osmda-Ernst, Witczak, 1991] Parametr Wspczynnik filtracji Porowato aktywna rednia prdko filtracji rednia rzeczywista prdko wd wd podziemnych Wspczynnik dyspersji podunej Wspczynnik dyspersji podunej odniesiony do migracji w przestrzeni porowej Staa dyspersji podunej Symbol k na v U DL
* DL

Wymiar LT1 1 LT1 LT1 L2T1 L2T L

Relacje midzy parametrami na = (Qto)/V v = (Q/F) = kI U = v/na = (kI)/na DL = DM + (aLv) @ aLv

* = DL/na @ aLU DL * /U aL = DL/v = DL

aL

to czas migracji odpowiadajcy redniej prdkoci wody podziemnej [T], Q wydatek przepywu strumienia wd podziemnych [L3T1], F pole przekroju poprzecznego strumienia wd podziemnych [L2], V objto orodka hydrogeologicznego odpowiadajca czasowi migracji to [L3], DM wspczynnik dyfuzji molekularnej w orodku porowym [L2T1], I gradient hydrauliczny [1].

667. Parametry sorpcji i desorpcji

ang. franc. niem. ros. sorption and desorption parameters paramtres de sorption et de dsorption Sorptions- und Desorptionsparameter

P.s.id. okrelaj interakcj zanieczyszcze midzy wod a faz sta (skaa). Dla stanu rwnowagi podstawowe parametry to stae podziau Kd, KF, KL [L3M1], obliczane na podstawie izotermy sorpcji (ryc. 39), oraz

Tabela 4. Parametry wyugowywania i rozpadu [wg Witczak, 1984] Parametr Stenie maksymalne Wspczynnik Wspczynnik kinetykix kinetykix procesu rozpuszczania, krystalizacji rozpadu Wspczynnik kinetykix procesu wyugowywania Czas poowicznego wyugowywania Czas poowicznego rozpadu Czas wyugowywania (rozpadu) substancji w: 99%, 99,9%
x

Symbol Cm aR kw kr t1/2 T1/2 t99 t99,9

Wymiar ML3 T1 T1 T1 T T T T

Relacje midzy parametrami C = Cmekt kw = (ln2)/t1/2 kr = (ln2)/T1/2 t1/2 = (ln2)/kw T1/2 = (ln2)/kr t99 = 6,64t1/2 t99,9 = 9,97t1/2

wspczynniki kinetyki (stae szybkoci reakcji) dla reakcji pierwszego rzdu s opisane identycznym rwnaniem, a ich rnice w nazwie wynikaj z zakresu uycia ich w literaturze, C stenie substancji (skadnika) w wodzie [ML3], k wspczynnik kinetyki procesu (kw dla wyugowywania, kr dla rozpadu) [T1], t czas trwania procesu wyugowywania (rozpadu) [T].

167

668. Parametry wyugowywania

wspczynnik opnienia R [1], okrelajcy o ile wolniejsza jest migracja skadnika ulegajcego sorpcji od rzeczywistej prdkoci wd podziemnych U (ryc. 75).
[SW]

668. Parametry wyugowywania

ang. franc. niem. ros. parameters of leaching paramtres de dissolution Auslaugungsparameter

P.w. s wykorzystywane do opisu wymywania substancji z odpadw staych tworzcych typowe ogniska zanieczyszcze. Dla substancji rozproszonych w odpadach procesy te daj si zazwyczaj opisa kinetyk reakcji pierwszego rzdu. Podstawowym parametrem jest w tym przypadku tzw. czas poowicznego wyugowywania t1/2 [T], po ktrym nastpuje spadek stenia substancji w roztworze ugujcym lub spadek zawartoci substancji w fazie staej o poow (ryc. 76). Drugi wany parametr to stenie maksymalne Cm [ML3], jakie moe powsta przy wymywaniu substancji z odpadw. Stenie maksymalne jest

Ryc. 75. Sposoby wyznaczania parametrw sorpcji

Ryc. 76. Przykady oznaczania czasu poowicznego wyugowywania t1/2 : a) dla procesu wyugowywania siarki siarczkowej (Gs) z odpadw grnictwa wglowego w GZW, b) fluoru (F) ugowanego z zanieczyszczonych piaskw czwartorzdowych w rejonie Skawiny TS odpady z KWK Trzebinia-Siersza, J odpady z KWK Janina, W wielokrotno wymiany wody w badanej prbce, t czas [T], to czas odpowiadajcy jednokrotnej wymianie wody w prbce [T], kw wspczynnik kinetyki procesu

168

672. Perforacja rur okadzinowych

w sposb istotny zalene od proporcji wzajemnej ugujcej wody i fazy staej, co w przyblieniu mona okreli przez seri wycigw wodnych o rnej proporcji woda/faza staa. ugowanie.
[SW]

niem. Peclet-Zahl ros.

Bezwymiarowa liczba podobiestwa, w procesie dyspersji wyraajca stosunek transportu adwekcyjnego do transportu dyfuzyjnego:
Pe* = Ud DM

669. Parowanie podziemne

ang. underground evaporation franc. vaporation souterraine niem. unterirdische Verdunstung, unterirdische Evaporation ros.

1. Przemiana fazowa wody w par spowodowana wzrostem temperatury wraz z gbokoci. Teoria p.p. wyjania wzrost stenia soli w wodach podziemnych wraz ze wzrostem gbokoci.
[JD]

gdzie: U rednia prdko wody w przestrzeni porowej [LT1], d wymiar liniowy charakteryzujcy geometri przewodu (np. przecitn rednic porw) [L], DM wspczynnik dyfuzji molekularnej [L2T1].

Wymiar: [1].
[TM]

671. Perforacja filtru

ang. filter perforation coefficient, coefficient of screen perforation franc. coefficient de perforation de la crpine niem. Perforationskoeffizient des Filters ros.

2. Parowanie glebowe i parowanie z pytko wystpujcego zwierciada wd podziemnych (ryc. 77).

[AK]
0

gboko zwierciada [m]

Stosunek powierzchni otworw do cakowitej powierzchni paszcza filtru. Wyraa si w procentach lub liczb dziesitn jako wspczynnik p.f.
[AK]

672. Perforacja rur okadzinowych perforacja rur osonowych

ang. franc. niem. ros. casing perforation perforation de tubage Perforation der Bohrlochverrohrung

10

20

30

40

50

60 [%]

Ryc. 77. Parowanie podziemne (powierzchnia bez szaty rolinnej) wyraone w procentach parowania ze swobodnej powierzchni [wg Matthess, Ubell 1983]

670. Pecleta liczba (dla transportu masy) Pe*

ang. Peclets number franc. nombre de Peclet

P.r.o. w otworze wiertniczym jest zabiegiem technicznym majcym na celu odsonicie orurowanych poziomw wodononych. P.r.o. umoliwia przeprowadzenie selektywnych bada hydrogeologicznych kilku poziomw wodononych w otworach orurowanych z zacementowan stref przyotworow w czasie likwidowania odwiertu. P.r.o. wykonuje si przy uyciu perforatorw pociskowych lub bezpociskowych. W przypadku odsaniania szczelinowych i szczelinowo-krasowych po169

673. Piaszczenie studni

ziomw wodononych wskazane jest stosowanie hydroperforacji. W zabiegu tym nonikiem jest zazwyczaj woda zmieszana z piaskiem. Najlepsze wyniki uzyskuje si przy zastosowaniu pomp tocznych wysokocinieniowych (ok. 17 MPa). Czas hydroperforacji wynosi 510 min.
[AR]

niem. Piezometer, Beobachtungsbrunnen ros.

673. Piaszczenie studni

ang. franc. niem. ros. sanding-up of the well ensablement du puits Brunnenversandung ()

Przedostawanie si do wntrza studni wierconej drobnych ziaren (piaszczystych). Zjawisko niekorzystne ze wzgldu na zapenienie roboczej przestrzeni studziennej i z uwagi na niszczenie pomp i przewodw tocznych. Odpiaszczanie studni.
[AK]

674. Pierwiastki toksyczne

ang. franc. niem. ros. toxic elements lments toxiques toxische Elemente

Pierwiastki, ktrych wystpowanie w poywieniu czowieka, w tym te w wodzie pitnej, w zbyt wysokich steniach wywouje schorzenia. Dopuszczalny poziom ste w wodach pitnych dla poszczeglnych p.t. okrelaj przepisy sanitarne dotyczce jakoci wody. Za najbardziej toksyczne dla czowieka s uznawane pierwiastki metaliczne: Hg, Cd, Pb i Cu. Podlegaj one intensywnej biokumulacji ze rodowiska wodnego. Oddziaywanie toksyczne na organizm czowieka wystpuje w przypadku wielu pierwiastkw, ktre jednak przy odpowiednio niskich poziomach ste s podane i mog nawet nadawa waciwoci lecznicze wodom podziemnym (np. F, As, Cu).
[AM]

Urzdzenie, w hydrogeologii najczciej maorednicowy otwr, suce do pomiaru wysokoci cinienia piezometrycznego w okrelonym punkcie warstwy wodononej (a tym samym wysokoci hydraulicznej). Pomiar polega bd na pomiarze cinienia p i przeliczeniu go na wysoko cinienia p/g jako skadowej wysokoci hydraulicznej, bd na bezporednim pomiarze wysokoci hydraulicznej (a wic rzdnej zwierciada), jeli dotyczy to zwykych, niezmineralizowanych wd podziemnych. P., obok maej rednicy (dla zachowania maej bezwadnoci przy rejestrowaniu zmian cinienia w warstwie), powinien ujmowa warstw przez dno lub filtrem o maej dugoci czci czynnej, dla zagwarantowania moliwoci odnoszenia pomiaru do okrelonego punktu w warstwie. Pomiar w studniach obserwacyjnych niespeniajcych wymienionych dla p. warunkw jest przybliony ze wzgldu na wyduenie czasu stabilizacji cinienia w otworze (wpyw pojemnoci kolumny o duej rednicy) oraz ze wzgldu na swego rodzaju urednienie wartoci cinienia miarodajnych dla punktw w warstwie wzdu czci roboczej filtru, wartoci zafaszowanych pionowymi przepywami rdwarstwowymi w tej strefie. W praktyce hydrogeologicznej dopuszcza si stosowanie nazwy p. dla wszystkich otworw obserwacyjnych umoliwiajcych pomiar stanu zwierciada wody podziemnej.
[TM]

676. Pitro rozdzielajce (izolacyjne)

ang. franc. niem. ros. impermeable complex, separating c. systme des couches impermables Grundwasserstaukompleks

675. Piezometr
ang. piezometer, observation well franc. pizomtre, puits dobservation

Termin stosowany w hydrogeologii regionalnej na okrelenie jednostki hydrostratygraficznej, dzielcej pitra wodonone. Pitrowo wd podziemnych.
[AK]

170

680. Puczka wiertnicza

677. Pitro wodonone

ang. franc. niem. ros. multiaquifer formation systme des aquifres Grundwasserstockwerk

Warstwa dolomitw Poziom wodonony niszego pstrego piaskowca Warstwa piaskowcw

Jednostka hydrostratygraficzna, poziom lub zesp poziomw wodononych nalecych do okrelonej stratygraficznie jednostki: epoki (np. pitro kredowe, pitro trzeciorzdowe). W obrbie p.w. wyrnia si poziomy wodonone. Jeszcze niszymi jednostkami stratyfikacji hydrogeologicznej s: warstwa wodonona i/lub strefa wodonona w wszym znaczeniu. Pitrowo wd podziemnych.
[AK, TB i DM]

Taki podzia hydrostratygraficzny profilu hydrogeologicznego nie odpowiada podziaowi stratygraficznemu, gdzie np. pitro jest jednostk niskiego rzdu. W przedstawionym ukadzie:
formacja wodonona wie si z er, grup

utworw,
pitro wodonone wie si z okresem, czy-

li systemem utworw,
poziom wodonony (w wszym znacze-

678. Pitrowo wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. superposition of aquifers superposition des couches aquifres berlagerung der Grundwasserleiter

niu) wie si z epok lub podepok, czyli seri lub podseri utworw,
warstwa lub strefa wodonona jest naj-

nisz jednostk zwizan z wiekiem utworw lub jeszcze nisz jednostk stratygraficzn.
[AK]

1. Pitrowe wystpowanie zbiorowisk wd podziemnych (utworw wodononych, kolektorw) poprzedzielanych utworami niewodononymi (izolatorami, utworami pprzepuszczalnymi i sabo przepuszczalnymi). Ma czsto miejsce w nieckach i monoklinach oraz wielopoziomowych utworach czwartorzdowych. 2. Podzia profilu hydrogeologicznego na jednostki hydrostratygraficzne, poczynajc od nadrzdnych do niszych rzdw. Formacje i pitra wodonone nosz nazwy stratygraficzne, poziomy oznacza si liczebnikami, poczynajc od gry, nazwami: grne, rodkowe, dolne, lub nazwami stratygraficznymi. Pitrowo wd podziemnych, przykad:
Formacja wodonona mezozoiczna Pitro wodonone triasu Poziom wodonony wapienia muszlowego Warstwa wodonona dolomitw diploporowych Strefa wodonona dolomitw kruszcononych (nieokrelona stratygraficznie) Poziom wodonony retu

679. Pitrzenie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater damming up retenue des eaux souterraines Grundwasserstauung

Wprowadzenie pod powierzchni terenu urzdze w celu zahamowania przepywu i dla spitrzenia wd podziemnych w celu poprawienia warunkw ich wykorzystania.
[SK]

680. Puczka wiertnicza

ang. franc. niem. ros. drilling fluid, d. mud boue de forage Bohrflssigkeit

Pyn (zawiesina) stosowany przy wierceniach obrotowych. Suy do wynoszenia na powierzchni zwierconej skay (tzw. zwiercin), chodzenia i smarowania narzdzia wiertniczego, tworzenia przeciwcinienia hydrostatycznego.
[TB i DM]

171

681. Pobieranie automatyczne prbek (wody)

681. Pobieranie automatyczne prbek (wody)

ang. franc. niem. ros. automatic sampling chantillonage automatique automatische Probenahme

685. Podatno zbiornika krasowego na zanieczyszczenie

ang. vulnerability of a karstic aquifer franc. vulnrabilit dun aquifre karstique niem. Vulnerabilitt eines Karstgrundwasserspeichers ros.

Pobieranie prbek wody bez bezporedniego udziau czowieka. Prbka (wody pod-

ziemnej).
[AM]

682. Pobieranie prbek (wody)

ang. sampling franc. prlvement dchantillons, chantillonnage niem. Probenahme ros.

Czynno pobrania reprezentatywnej iloci wody podziemnej (prbki) dla zbadania stenia wytypowanych skadnikw, skadu bakteriologicznego wody oraz waciwoci (fizycznych, chemicznych, organoleptycznych) wody. Prbka (wody podziemnej), Prbnik, Utrwalanie prbki (wody), Prbka bakteriologiczna (wody podziemnej).
[AM]

Podatno na zanieczyszczenia antropogeniczne jest naturaln waciwoci zbiornika wd podziemnych. P.z.k.nz. jest uzaleniona od nastpujcych czynnikw: typu i szybkoci drenau ( drena wd podziemnych) zbiornika krasowego, warunkw przepywu, miszoci i wyksztacenia strefy glebowej, miszoci i stopnia skawernowania wglanowej strefy wadycznej, charakteru zasilania (punktowe lub rozproszone) i zmian warunkw zasilania. Wraliwo zbiornikw wd podziemnych.
[AR]

686. Podmoko maka, mokrado

ang. franc. niem. ros. swamp marais, marcage Sumpfgebiet, Sumpfgelnde

683. Pobr wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater extraction, g. withdrawal exploitation des eaux souterraines Grundwasserentnahme

Czynno pobierania i ilo wd odbieranych ze studni, ujcia, rda, kopalni, wykopu budowlanego itp. Eksploatacja wd podziemnych. Ujcie wd podziemnych.
[AK]

Obszarowy, nieskupiony wypyw wody podziemnej, ktry w zwizku z utrudnionym odpywem nasyca skalne utwory przypowierzchniowe, powodujc zabagnienie i zatorfowienie terenu. Wyrnia si p. stae i p. efemeryczne, tzn. okresowo zanikajce.
[TB i DM]

684. Podatno na biodegradacj

ang. franc. niem. ros. biodegradability biodgradabilit biologische Abbaubarkeit

687. Podsikanie kapilarne Wznios kapilarny 688. Podtopienie terenu

ang. franc. niem. ros. ground surface inundation noyade du terrain Untersenkung des Gebietes

Stopie zdolnoci substancji organicznej do ulegania biodegradacji. Biodegradacja cakowita.

[AM]

Pojawienie si wd podziemnych blisko powierzchni terenu w zwizku z: obnieniem powierzchni terenu ( zalewisko), pitrzeniem wd podziemnych na skutek podnoszenia si

172

694. Pojemno wodna

zwierciada wd w ciekach i zbiornikach powierzchniowych, antropogenicznym zahamowaniem przepywu wd podziemnych. Zatopienie powierzchni terenu.
[TB]

689. Poissona rwnanie

ang. franc. niem. ros. Poissons equation quation de Poisson Poisson-Gleichung

Waciwo utworw skalnych fizycznie wskazujca na to, jak objto wody wolnej moe odda lub pomieci wydzielony fragment skay w zwizku ze sprystym odksztaceniem szkieletu mineralnego, zmian objtoci porw i sprystym odksztaceniem wody. Ilociowo p.s. wyraa wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej. Pojemno wodna, Zasoby spryste wd podziemnych.
[TB i DM]

Rwnanie rniczkowe czstkowe drugiego rzdu, eliptyczne, postaci:

2 H 2 H Q + 2 + =0 T x 2 y gdzie: H wysoko hydrauliczna [L], Q zasilanie [LT1], T przewodno [L2T1].

693. Pojemno rodowiska

ang. franc. niem. ros. environmental carrying capacity capacit d accueil de lenvironnement kologische Belastungsfhigkeit

W hydrogeologii P.r. opisuje filtracj ustalon w orodku jednorodnym i izotropowym z zasilaniem ze rde wewntrznych.
[MR]

Zdolno rodowiska do ponoszenia obcie antropogenicznych, szczeglnie zwizanych z dziaalnoci produkcyjn czowieka. Pojcie uywane przy ocenach poziomu zanieczyszczenia rodowiska, w tym wd podziemnych. Pojemno ekosystemu.
[AM, SW]

690. Pojemno ekosystemu chonno

absorption capacity of the ecological system franc. pouvoir absorbant dcosystme niem. kosystemfassungsvermgen, Fassungsvermgen des kosystems ros. ang.

694. Pojemno wodna wspczynnik zasobnoci S

ang. storage capacity, s. coefficient franc. coefficient de stockage, c. demmagasinement niem. Speicherungsfhigkeit, Speicherrungskoefficient ros. (),

Wielko wskanikowa informujca, jaka ilo substancji moe by wczona w obieg materii i energii, bez naruszania stanu rwnowagi danego ekosystemu.
[AS]

691. Pojemno grawitacyjna Pojemno wodna 692. Pojemno sprysta

ang. elastic storage franc. stockage lastique niem. Kompressibilittsvolumen, elastische Speicherung ros. np

Zdolno warstwy do magazynowania wody, wyraana stosunkiem objtoci wody oddanej lub zmagazynowanej w prostopadocianie warstwy o jednostkowej podstawie i wysokoci rwnej miszoci (ryc. 78), w wyniku zmiany stanu zwierciada (wysokoci hydraulicznej) o jednostk, do objtoci jednostkowego prostopadocianu. W warstwie o zwierciadle napitym oddawanie lub magazynowanie wody jest zwizane ze ciliwoci lub ekspansywnoci wody i skay (wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej SS). W warstwie o zwierciadle swobodnym ze zmian stanu zwierciada zwizane jest zjawisko na-

173

695. Pojemno wodna polowa

a 3

b 3

DH=1

1 2 H=h A=1

H-DH

1 2

H DH=1 m H-DH A=1

Ryc. 78. Szkic ilustrujcy pojcie pojemnoci wodnej a warstwa o zwierciadle swobodnym, b warstwa o zwierciadle napitym; 1, 2 stany zwierciada przed i po wystpieniu jednostkowej zmiany wysokoci hydraulicznej (DH = 1 m), 3 prostopadocian o jednostkowej podstawie A = 1m2 i wysokoci H = h dla warstwy o zwierciadle swobodnym lub wysokoci m dla warstwy o zwierciadle napitym

sycania (nawadniania) lub osuszania warstwy, a p.w. zblia si do wspczynnika odsczalnoci m (w dynamice wd podziemnych zwanej wspczynnikiem grawitacyjnej pojemnoci wodnej lub porowatoci efektywn n). Zachodz przy tym nastpujce relacje: dla warstw o zwierciadle napitym S = SS; dla warstw o zwierciadle swobodnym S = SS + m m; czsto przyjmuje si przy tym m ne. Wspczynnik pojemnoci wodnej. Wymiar: S, SS, m, ne = [1]. 695. Pojemno wodna polowa
ang. franc. niem. ros. field capacity capacit au champ Feldkapazitt [TM]

p.w.p. wyraa si stosunkiem wagowym wilgoci do suchej gleby w procentach lub uamku dziesitnym, a take stosunkiem objtociowym, np. 1/m3. Retencja strefy aeracji potencjalna, Wilgotno gleby.
[AK]

696. Pojemno wymiany (jonowej) zdolno wymiany (jonowej)

ang. exchange capacity franc. capacit dchange niem. Austauschkapazitt, Austauschvermgen, Austauschfhigkeit ros.

Termin uywany w gleboznawstwie. Maksymalna ilo wody, jaka moe si utrzyma w strefie aeracji wbrew sile cikoci. Jest uzaleniona od zawartoci czstek drobnoziarnistych w glebie. W praktyce p.w.p. to wilgotno odwadnianej w naturalny sposb gleby w 23 dni po penym nasyceniu. Wielko

Waciwo sorpcyjna sorbenta okrelana zdolnoci uczestniczenia w procesach jonowymiennych. Wyraa j liczba miligramorwnowanikw jonw, ktre przy okrelonym pH ( warto pH) mog by wymienione przez jednostk masy lub objtoci sorbenta. Pojcie uywane m.in. przy ilociowych charakterystykach procesw jonowymiennych zachodzcych w wodach podziemnych. Wymiana jonowa, Pojemno wymiany kationw, Pojemno wymiany zasad.
[AM]

174

702. Polichlorowane bifenyle, PCB

697. Pojemno wymiany kationw

ang. cation exchange capacity franc. capacit dchange de cations, pouvoir dchange de c. niem. Kationenaustauschkapazitt, Kationenumtauschvermgen ros.

(wzgldn przenikalnoci dielektryczn) x = 81, co nadaje jej m.in. zdolno dobrego rozpuszczania wielu mineraw.
[AM]

700. Pole hydrodynamiczne pole filtracji

ang. franc. niem. ros. hydrodynamical field champ hydrodynamique hydrodynamisches Feld ,

Cakowita liczba kationw mogcych bra udzia w procesach wymiany jonowej w danych, cile okrelonych warunkach (warunkach standardowych). Wyraa si j w miliwalach na 100 g suchego, rozdrobnionego adsorbenta. Wymiana jonowa, Kationy wymienne.
[AM]

698. Pojemno wymiany zasad

ang. franc. niem. ros. base exchange capacity, BEC capacit dchange de bases Basenaustauschvermgen

Cakowita liczba kationw metali alkalicznych mogcych bra udzia w procesach wymiany jonowej zachodzcej w wodach naturalnych w danych, cile okrelonych warunkach. Pojcie niekiedy niesusznie utosamiane z pojemnoci wymiany kationw. P.w.z. wyraa si w miliwalach na 100 g suchego, rozdrobnionego adsorbenta. Wymiana jonowa, Kationy wymienne.
[AM]

P.h. jest polem fizycznym opisujcym w obszarze ruchu wd podziemnych (w kadym punkcie tego obszaru) rozkad przestrzenny strumieni wd podziemnych w warstwie wodononej. W najprostszym opisie przedstawia si je w postaci zmiennego w czasie i przestrzeni skalarnego pola wysokoci hydraulicznej H (dla strumieni paskich odpowiada mu mapa hydroizohips). Przy znajomoci rozkadu przestrzennego parametrw hydrogeologicznych (parametrw filtracji) oraz warunkw pocztkowych i brzegowych, dynamik p.h. opisuje rwnanie oglne filtracji. Pojcie pola jest wykorzystywane w fizyce (zwaszcza w teorii pola), rzadziej w hydrogeologii.
[TM]

701. Pole hydrogeochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical field champ hydrogochimique hydrogeochemisches Feld

699. Polarno czsteczek wody

ang. franc. niem. ros. polarity of water molecules polarit de molcules deau Polaritt der Wassermolkulen

Asymetryczne rozmieszczenie atomw tlenu i wodoru w pojedynczej czsteczce wody pociga za sob asymetri rozoenia w niej adunkw elektrycznych, a wic polarno upowaniajc do traktowania czsteczek wody jako dipoli. Moment dipolowy czsteczki wody m = 6,13321030. W efekcie woda charakteryzuje si bardzo du wzgldn sta dielektryczn

P.h. przedstawia rozkad przestrzenny strumieni masy w warstwach wodononych. W najprostszym opisie przedstawia si je w postaci zmiennego w czasie i przestrzeni skalarnego pola ste. Przy znajomoci rozkadu przestrzennego parametrw hydrogeologicznych (w tym hydrogeochemicznych) oraz warunkw pocztkowych i brzegowych dynamik p.h. opisuje oglne rwnanie dyspersji.
[TM, AM]

702. Polichlorowane bifenyle, PCB

ang. polychlorinated biphenyles, PCB franc. biphnyls polychlors, PCB

175

703. Polimeryzacja (czsteczek wody)

niem. polychlorierte Biphenyle, PCB ros.

Liczne zwizki (ponad 200) zanieczyszczajce wody, trwae w rodowisku, kumulujce si w acuchach pokarmowych, majce szkodliwy wpyw na organizmy ywe. PCB jest umown nazw grupy bifenyli zawierajcych jako podstawniki atomy (lub atom) chloru. Sabo rozpuszczalne w wodzie w postaci niejonowej. Stosowane przy produkcji rnych farb, tworzyw sztucznych, transformatorw, smarw. Pojawiaj si m.in. w ciekach z tego typu obiektw. PCB stanowi grone przemysowe zanieczyszczenie wd podziemnych.
[AM]

franc. mesures des caracteristiques hydrogologiques en forages profonds niem. Messungen der hydrogeologischen Parameter in tiefen Bohrlchern ros.

703. Polimeryzacja (czsteczek wody)

ang. franc. niem. ros. polymerization polymrisation Polymerisation

W przypadku przypywu wd do otworw poszukiwawczych lub rozpoznajcych zoe bituminw wykonuje si pomiary parametrw hydrogeologicznych zbiornika ( zbiornik wd podziemnych). Pomiary sprowadzaj si w zasadzie do ustalenia statycznego cinienia dennego, temperatury i wydajnoci. Zarwno cinienie, jak i wydajno pozwalaj scharakteryzowa warunki zbiornikowe oraz warunki hydrodynamiczne zbiornika. Znajomo skadu chemicznego wd i parametrw hydrogeologicznych zbiornika umoliwiaj waciwe ukierunkowanie dalszych poszukiwa lub okrelenie konturu zoa bituminw.
[AR]

czenie si pojedynczych czsteczek wody w wieloczsteczkowe asocjacje. Uywane s pojcia: hydrol lub monohydrol (pojedyncza czsteczka wody), dihydrol (asocjacja 2 czsteczek), trihydrol (asocjacja 3 czsteczek) itd. Stosowany jest rwnie zapis (H2O)n, wskazujcy na p. czsteczek wody obejmujc asocjacje rnej wielkoci. P. moe obejmowa wg niektrych pogldw co najwyej dwu- lub kilkuczsteczkowe asocjacje, wg innych ogromne iloci czsteczek wody. Trwao polimerw (rozumiana analogicznie jak okres poowicznego rozpadu pierwiastkw promieniotwrczych) zaley od temperatury wody, generalnie jest jednak niewielka i moe siga 1010 1011 s (ryc. 4).
[AM]

706. Pompowanie badawcze p. pomiarowe, p. prbne, p. parametryczne, p. testowe

ang. franc. niem. ros. pumping test pompage dessai, essai du puits Pumpversuch, Leistungspumpversuch , -

704. Polutant Substancja zanieczyszczajca, Zanieczyszczenia wd podziemnych 705. Pomiary parametrw hydrogeologicznych w gbokich otworach (naft.)
ang. measurements of hydrogeologic parameters in deep wells

Pompowanie studni lub ujcia skadajcego si z zespou studzien z obserwacjami wydatkw w studniach i stanw w piezometrach oraz innych otworach obserwacyjnych przed pompowaniem, w czasie jego trwania i po zakoczeniu. P.b. jest wykonywane w celu okrelenia parametrw poziomw wodononych i rozdzielajcych, schematu krenia ujtego systemu hydrogeologicznego, zasobw eksploatacyjnych i wyznaczenia obszaru zasobowego ujcia, parametrw jakoci wody i ich trwaoci. Pompowanie takie wykonuje si zwykle w hydrowle. P.b. jest prowadzone ze staymi wydatkami w cyklu pompowania dla trzech kolejnych depresji, coraz wikszych, lecz staych dla kolejnych faz (stopni) pompowania p. ustalone (w warun-

176

711. Porowato

kach ustalonych), lub te trwa co najmniej 24 godz. i jest wykonywane ze staym wydatkiem, lecz przy wzrastajcej depresji p. nieustalone (w warunkach nieustalonych).
[TM, AK]

P. eksploatacyjne dugotrwae (trwajce przewanie kilka lub wicej lat), stae lub okresowe, prowadzone dla uzyskania okrelonej i dopuszczalnej w danych warunkach iloci wody podziemnej. P. zespoowe p. badawcze lub eksploatacyjne prowadzone w kilku wspdziaajcych studniach rwnoczenie.
[AK]

707. Pompowanie oczyszczajce pompowanie wstpne

ang. well development, desanding pumping franc. dveloppement (dun puits), dessablage dun puits niem. Brunnenentwicklung, Klarpumpen des Brunnens, Entsandung eines Brunnens ros.

709. Ponor
ang. franc. niem. ros. doline, sink-hole, funnel sink doline, aven, gouffre absorbant Karsttrichter, Karstbrunnen

Pompowanie studni po jej wybudowaniu lub renowacji wykonywane w celu oczyszczenia studni (rwnie ze wzgldu na przeprowadzon dezynfekcj), filtru oraz jego otoczenia, w celu sprawdzenia poprawnoci ujcia (zafiltrowania) warstwy. Minimalny czas p.o. musi zagwarantowa pen klarowno wody, brak objaww piaszczenia czy utrzymywania si zej jakoci wody. W czasie p.o. prowadzi si peny zakres obserwacji, tak by mogo by wykorzystane do opracowania racjonalnego projektu i programu pompowania badawczego. Usprawnianie studni.
[TM]

Miejsce na obszarze krasowym, gdzie wody powierzchniowe, w tym cieki, gin w kanaach krasowych, zasilajc wody podziemne. P. moe by otwarty i wtedy strumie wpada bezporednio do studni krasowej lub jaskini, albo zamknity, gdy wody gin pod ziemi poprzez lune osady przykrywajce wylot kanau. P. zamknite wystpuj czsto w korytach rzecznych lub w dnach zamknitych lejw krasowych. Za p. uznaje si rwnie studnie w podziemnych rzekach krasowych, w ktrych gin wody.
[AR]

708. Pompowanie studni

ang. franc. niem. ros. well pumping pompage du puits, puisement dun p. Brunnenpumpen ,

710. Poprawno (pomiaru)

ang. franc. niem. ros. correctness (of measurement) conformit de mesure Richtigkeit (einer Messung) ()

Wydobywanie wody podziemnej ze studni za pomoc urzdze technicznych (urzdze pompowych) umoliwiajcych ten zabieg w celu jej komunalno-przemysowego wykorzystania, odwodnienia lub okrelenia parametrw hydrogeologicznych poziomu wodononego, a w dalszej kolejnoci jego zasobw moliwych do wykorzystania. Ze wzgldu na cel tego zabiegu wyrnia si pompowanie oczyszczajce, pompowanie badawcze i pompowanie eksploatacyjne.

P. oznacza stopie zgodnoci midzy wartoci redni uzyskan z duej liczby wynikw pomiarw a przyjt wartoci odniesienia, np. wartoci prawdziw lub wartoci poprawn ( bd). Pojcie wykorzystywane przy ocenach prawidowoci prowadzonych analiz hydrogeochemicznych.
[TM]

711. Porowato
ang. porosity franc. porosit

177

712. Porowato aktywna na

niem. Porositt, Hohlraumanteil ros.

Cecha utworw skalnych wynikajca z obecnoci w nich pustek wzajemnie skomunikowanych, dostpnych dla przepywu wody ( filtracji). Ilociowo wyraa si j wspczynnikiem porowatoci. Genetycznie wyrnia si: p. pierwotn i wtrn. Na podstawie cech morfologicznych wyrnia si: w skaach okruchowych p. midzyziarnow, w skaach zwizych p. szczelinow. Ze wzgldu na moliwo przepywu wody wyrnia si: p. ogln, wynikajc z obecnoci cakowitej przestrzeni porowej, p. otwart pustek kontaktujcych si ze sob, p. zamknit pustek niepoczonych, p. aktywn pustek biorcych udzia w filtracji. W wskim znaczeniu pod tym pojciem rozumiemy p. midzyziarnow (intergranularn). Zaley ona od jednorodnoci uziarnienia, ksztatu ziarn i sposobu ich uoenia. Pory.
[TB i DM]

Va objto przestrzeni porowej czynna podczas filtracji [L3], V cakowita objto skay [L3].

Wymiar: [1].
[TB i DM]

713. Porowato efektywna p. miarodajna, p. czynna, p. kinematyczna

Porowato aktywna

714. Pory
ang. franc. niem. ros. pores pores Poren

Wolne przestrzenie wystpujce w skale midzy ziarnami mineralnymi p. midzyziarnowe. W szerszym znaczeniu pojcie to rozumiemy jako wszelkie pustki w skale, a wic p. waciwe midzyziarnowe, szczeliny i kawerny. Ze wzgldu na ruch wody i dziaania si midzyczsteczkowych p. dzieli si na: p. nadkapilarne o rednicy wikszej ni 0,5 mm; woda porusza si w nich pod dziaaniem siy cikoci, p. kapilarne o rednicy 0,50,0002 mm; ruch wody odbywa si pod dziaaniem siy cikoci i si molekularnych (ruch kapilarny), p. subkapilarne o rednicy mniejszej ni 0,0002 mm; woda zostaje cakowicie zwizana i unieruchomiona dziaaniem si czsteczkowych. Z uwagi na istnienie lub brak cznoci midzy poszczeglnymi porami wyrniamy p. otwarte, komunikujce si midzy sob oraz p. zamknite, cakowicie otoczone orodkiem skalnym izolujcym je od pozostaych porw.
[TB i DM]

712. Porowato aktywna na

ang. franc. niem. ros. active porosity, effective p. porosit active, p. effective aktive Porositt, effektive P. , .

Waciwo skay wyraajca si stosunkiem redniej prdkoci filtracji v do rzeczywistej prdkoci przepywu U ( prdko efektywna) w przestrzeni porowej ( pory, porowato). Okrela si j ze wzoru:
na = v U

Inaczej rozumie si pod tym pojciem stosunek objtoci przestrzeni porowej czynnej podczas filtracji Va do objtoci cakowitej skay V:
na = Va V

715. Posmak (wody)

ang. franc. niem. ros. flavour arrire-gout Beigeschmack

gdzie: v prdko filtracji [LT1], U rzeczywista prdko przepywu [LT1],

Uboczne odczucia smakowe dotyczce wody, a nie mieszczce si w kategoriach i zakresie

178

719. Potencja prdkoci filtracji F

oznaczania smaku wody. Wyrniamy np. p. metaliczny (wywoany zwizkami elaza), fenolowy (wywoany obecnoci fenoli), alkaliczny (wywoany obecnoci znacznych ste wglanu sodu) itp.
[AM]

Z T W

a c d h e f

S P

716. Posterunek pomiaru rde

ang. franc. niem. ros. spring measuring post poste de mesures des sources Quellenmessposten
Ryc. 79. Posterunek wd podziemnych (gruntowych) [czciowo wg Mller, 1999; Balke i in., 2000] Rzdne w m n.p.m.: Z znaku mierniczego, T terenu, W zwierciada wody, S dna studni, P spgu poziomu wodononego; ah wysokoci, gbokoci w m: a wysoko znaku mierniczego nad terenem, b gboko zwierciada wody podziemnej mierzona od znaku mierniczego Z, c gboko zwierciada wody podziemnej poniej terenu T, d wysoko (gboko oglna) punktu pomiarowego, e miszo poziomu wodononego, f wysoko supa wody cakowita, g wysoko filtru, h wysoko supa wody w studni

rdo w sieci stacji obserwacyjnej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMiGW) (do 1990 r. ok. 40 rde), w ktrym mierzy si codziennie wydajno ( wydajno rda), stan wody (dla duego rda) oraz temperatur wody. Dane obserwacyjne s zawarte w wydawnictwie: Rocznik hydrogeologiczny wd podziemnych IMiGW.
[AK]

717. Posterunek wd podziemnych (gruntowych)

ang. franc. niem. ros. groundwater measuring post poste de mesures hydrogologiques Grundwassermessposten

franc. pouvoir vaporant niem. Verdunstungsvermgen ros.

Maksymalna ilo pary wodnej, jak moe wchon powietrze atmosferyczne (nad okrelonym obszarem).
[SK]

Punkt pomiarowy w sieci IMiGW (najczciej studnia gospodarcza), w ktrym mierzy si stany wd i temperatury, codziennie lub czciej co tydzie (poniedziaek rano przed pierwszym pobraniem wody). Do 1990 r. istniao w Polsce ok. 1600 punktw (z tego ok. 40 dla pomiaru temperatury). Dla czci punktw brak profilu hydrogeologicznego, cz studzien nie jest eksploatowana, jest zamulona, nastpuje likwidacja wielu punktw (ryc. 79). Dane obserwacyjne s zawarte w wydawnictwie: Rocznik hydrogeologiczny wd podziemnych IMiGW.
[AK]

719. Potencja prdkoci filtracji F

ang. franc. niem. ros. seepage velocity potential potentiel de vitesse de filtration Geschwindigkeitspotential der Filtration F = kH gdzie: F potencja prdkoci filtracji [L2T1], k wspczynnik filtracji [LT1], H wysoko hydrauliczna [L].

P.p.f. jest wyraenie:

718. Potencja ewaporacyjny moc ewaporacyjna atmosfery

ang. evaporation potential, evaporative capacity

Pochodna p.p.f. wzgldem drogi filtracji F s jest prdkoci filtracji. Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m2/s, m2/h, m2/d.
[MR]

179

720. Potencja redoks Eh

720. Potencja redoks Eh p. redox, p. utleniajco-redukcyjny, p. oksydacyjno-redukcyjny

ang. redox potential (Eh), oxidation-reduction p., ORP franc. potentiel doxydation-rduction, p. redox niem. Redox-Potential (Eh), Redoxpotential ros. - (Eh)

Ilociowa miara zdolnoci utleniajcych utleniacza i zdolnoci redukujcych reduktora w badanych wodach. P.r. jest wyraany w woltach w stosunku do wzorcowego potencjau normalnej elektrody wodorowej i oznaczany symbolem Eh lub wyraany w specjalnej 42-stopniowej skali redoks rH opracowanej przez Clarka (ryc. 80). Zaleno p.r. wyraanego w woltach Eh i wyraanego w skali redoks rH jest nastpujca:
rH = Eh + 0,06pH 0,03
Ryc. 80. Schemat zmian warunkw redoks i pH wody 1 warunki utleniajce, wody kwane, 2 warunki utleniajce, wody zasadowe, 3 warunki redukcyjne, wody kwane, 4 warunki redukcyjne, wody zasadowe; 1 granice pola trwaoci wody, 2 warunki najczciej spotykane w wodach podziemnych

rodowisko utleniajce, rodowisko re-

dukcyjne.
[AM]

721. Potencja zasobnoci rda W

ang. potential of spring resources franc. potentiel daccumulation de source niem. Potential der Aufnahmefhigkeit der Quelle ros.

Wymiar: [L3]. Jednostki: dm3, m3, km3.

[TB]

Objto wody podziemnej nagromadzonej w wodonocu w okresie zasilania ( zasilanie wd podziemnych), odpowiadajca momentowi pocztku wysychania t0 ( krzywa opadania wydatku rda) i oddawana nastpnie przez rdo do momentu pocztku ponownego okresu zasilania. P.z.. ilociowo jest wyraany wskanikiem zasobnoci dW, ktry oblicza si ze wzoru:
dW = W A

722. Powtarzalno (pomiaru)

ang. franc. niem. ros. reproducibility (of measurement) rptabilit (de mesure) Wiederholbarkeit (der Messung) o ()

P. pomiaru oznacza stopie zgodnoci wynikw kolejnych pomiarw tej samej wielkoci, wykonywanych przez tego samego obserwatora w tym samym laboratorium, w tych samych warunkach, tymi samymi metodami i za pomoc tych samych urzdze.
[TM]

gdzie: W potencja zasobnoci rda [L3], A powierzchnia zlewni drenowanej przez rdo [L2].

723. Poziom glejowy poziom oglejenia

ang. gley horizon

180

727. Poziom wodonony

franc. niveau de gley niem. Gleyhorizont ros.

Strefa wd i ska (lub wd i gleb) wyrniana czsto w profilach pionowych na rnej gbokoci, lecz raczej pytko, w obrbie ktrej zachodz procesy glejowe ( strefowo hydrogeochemiczna pionowa). P.g. charakteryzuje si warunkami sabo redukcyjnymi i bardzo ograniczon iloci wystpujcych zwizkw siarki. W p.g. zachodz procesy redukcji zwizkw elaza (+3) do elaza (+2) atwiej migrujcych w wodach podziemnych. Jeli do p.g. nastpi dopyw tlenu, np. w wyniku obnienia zwierciada wd podziemnych, moe si utworzy p.g. oksydacyjny, w obrbie ktrego nastpuje utlenienie kationw Fe3+ do Fe2+ i wytrcanie ich w postaci tlenkw (wodorotlenkw) barwicych rdzawo osad. elazo, Jon elazawy, Jon elazowy.
[AM]

wysokoci cinienia w okrelonym punkcie warstwy, rwnie w warstwie o zwierciadle swobodnym ( poziom wodonony o zwierciadle swobodnym). Rnica wysokoci p.p. i punktu pomiaru okrela wysoko piezometryczn (wysoko cinienia piezometrycznego).
[TM]

726. Poziom pprzepuszczalny warstwa pprzepuszczalna

ang. aquitard, semipermeable bed, aquiclude, semi-confined bed franc. couche semi-permable niem. Aquitarde, begrenzt durchlssiger Grundwasserstauer, Grundwasserhemmschicht ros. ,

724. Poziom nieprzepuszczalny

ang. confining bed, c. stratum, impermeable bed, aquifuge franc. couche impermable, formation i. niem. Grundwassernichtleiter, undurchlssige Schicht, Grundwassersperrschicht ros.

Warstwa, masyw ska nasyconych o maej przepuszczalnoci, tak e ujcie z nich wody nie jest moliwe, lecz przez ktre w warunkach kontaktu hydraulicznego sasiednich warstw wodononych przepywa strumie przesczajcej si wody tranzytowej (przesczanie, przesikanie midzywarstwowe). Utwory hydrogeologiczne.
[TM]

Warstwa, utwr, pakiet skalny o bardzo maej przepuszczalnoci, wykluczajcej moliwo ujmowania wody, a nawet wytworzenia strumienia przesczajcej si wody tranzytowej midzy warstwami wodononymi rozdzielonymi przez p.n. W hydrogeologii praktycznej traktowany jako pojcie hipotetyczne. Warstwa wodonona, Wspczynnik filtracji pionowej, Utwory hydrogeologiczne.
[AK, TM]

727. Poziom wodonony poziom wd podziemnych, horyzont wodonony, kolektor

ang. franc. niem. ros. aquifer, water-bearing horizon couche aquifre, nappe a. Grundwasserleiter

725. Poziom piezometryczny

ang. piezometric water level franc. niveau pizomtrique niem. piezometrischer Wasserspiegel, piezometrisches Niveau ros

1. W szerokim znaczeniu, to samo co wodonosiec, zbiorowisko wd podziemnych (w strefie saturacji) pozostajce w cznoci hydraulicznej, a wic warstwa wodonona w obrbie utworw warstwowanych lub strefa wodonona w obrbie utworw szczelinowych lub kawernowych. 2. W wszym znaczeniu, w sownictwie polskim uywa si pojcia poziom wodonony dla oznaczenia jednostki podrzdnej w stosunku do pitra wodononego. Jednostka hydrogeologiczna, Pitrowo wd pod-

Poziom wody obserwowany w piezometrze lub w innym otworze umoliwiajcym pomiar

181

728. Poziom wodonony (warstwa w.) izotropowy

ziemnych, Uytkowy poziom wd podziemnych.

[AK, TM]

731. Poziom wodonony (warstwa w.) o zwierciadle swobodnym poziom wodonony swobodny
ang. unconfined aquifer, free a., water-table a. franc. couche aquifre libre, nappe libre niem. ungespannte Grundwasserschicht, Grundwasserleiter mit freiem Wasserspiegel ros. ( )

728. Poziom wodonony (warstwa w.) izotropowy

ang. isotropic aquifer franc. nappe isotrope, aquifre i. niem. isotropischer Aquifer, i. Grundwasserleiter ros.

Warstwa wodonona o parametrach hydrogeologicznych niezalenych od kierunku. W przeciwnym przypadku warstw nazywamy warstw anizotropow i do opisu zachodzcych w niej procesw naley stosowa rachunek wektorowy i/lub tensorowy.
[TM]

Warstwa wodonona majca zwierciado swobodne i wyksztacon stref aeracji (niepenego nasycenia). Czsto w takim sensie mwimy o wodach gruntowych.. Systematyka wd podziemnych.
[TM]

729. Poziom wodonony (warstwa w.) jednorodny

ang. franc. niem. ros. homogeneous aquifer nappe homogne, aquifre h. homogener Grundwasserleiter

732. Poziom wodonony uytkowy Uytkowy poziom wd podziemnych 733. Poziom wodonony zawieszony
ang. franc. niem. ros. perched aquifer nappe aquifre perche schwebender Grundwasserleiter ()

Warstwa wodonona o staych w przestrzeni parametrach hydrogeologicznych, takich jak: k, T, S, D, a. Gdy parametry s funkcj pooenia i zmieniaj si w przestrzeni, warstw nazywamy niejednorodn.
[TM]

730. Poziom wodonony (warstwa w.) o zwierciadle napitym poziom wodonony napity
ang. franc. niem. ros. confined aquifer aquifre captif gespannter Grundwasserleiter

Warstwa wodonona o penym nasyceniu i napitym zwierciadle (bez swobodnego zwierciada i bez strefy aeracji), ograniczona w stropie i w spgu warstwami nieprzepuszczalnymi bd sabo przepuszczalnymi. Systematyka wd podziemnych.
[TM]

Wystpuje w strefie aeracji nad gwnym poziomem wodononym. Moe wystpowa zarwno w utworach porowych, jak i szczelinowych. Woda wolna gromadzi si nad przewarstwieniami utworw nieprzepuszczalnych lub sabo przepuszczalnych. Poniej p.w.z. wystpuje strefa aeracji gwnego p.w. Zwierciado wd zawieszonych ywo reaguje na wpyw czynnikw klimatycznych, charakteryzuje si maymi spadkami hydraulicznymi. Reim hydrogeologiczny poziomu zawieszonego jest rny od reimu gwnego poziomu wodononego (ryc. 81). Systematyka wd podziemnych.
[AK, TB i DM]

734. Pozwolenie wodnoprawne

ang. franc. niem. ros. water exploitation permission lautorisation dexploiter leau Wassernutzungserlaubnis

182

737. Prawo wodne

735. Prawo geologiczne i grnicze

ang. franc. niem. ros. geological and mining law droit geologique et minier geologisches- und Bergbaurecht

Ryc. 81. Poziomy wodonone zawieszone

P.w. jest konstytucyjnym aktem administracyjnym wydawanym przez organy gospodarki wodnej na szczeglne korzystanie z wd w zakresie: eksploatacji urzdze wodnych, urzdze sucych do ujmowania wd podziemnych, oczyszczania ciekw, gospodarowania wod w zlewniach i prowadzenia robt budowlanych w dziedzinie gospodarki wodnej, odwodnie budowli i zakadw grniczych. P.w. stanowi take uzgodnienie miejsca ujcia wd podziemnych. Jest wydawane na podstawie operatu wodnoprawnego na czas oznaczony i podlega cofniciu lub ograniczeniu bez odszkodowania w przypadku niespenienia okrelonych w nim warunkw przez uytkownika ujcia. Wydanie, cofnicie lub ograniczenie p.w. jest wydawane przez organ administracji pastwowej w postpowaniu nazywanym rozpraw wodnoprawn. W p.w. okrela si dopuszczalne natenie i ograniczenia poboru, a w przypadku zrzutu ciekw ich stan, skad chemiczny i dopuszczalny adunek zanieczyszcze. W p.w. moe by okrelone zobowizanie dla uytkownika do okrelonego sposobu gospodarowania wod. P.w. moe uzyska zarwno osoba fizyczna, jak i podmiot gospodarczy. P.w. nie wymaga pobr wd powierzchniowych w iloci poniej 50 m3/d lub pobr wd podziemnych z uj o gbokoci nie wikszej ni 30 m , jeeli pobr wody nie przekracza 15 m3/d, a take wykonywanie otworw wiertniczych do bada sejsmicznych przy uyciu puczki wodnej.
[ASd]

Obowizuje ustawa z 4 lutego 1994 r. (DzURP nr 27, poz. 96) wraz z pniejszymi zmianami, stanowica regulacj prawn dziaalnoci grniczej i geologicznej. Gwnym przedmiotem tej regulacji jest poszukiwanie i wydobywanie kopalin, dotyczy ona take ochrony innych skadnikw rodowiska, w tym wd podziemnych. P.g.ig. naley traktowa jako sektor systemu prawnego ochrony rodowiska oraz dzia Prawa administracyjnego.
[ASd]

736. Prawo wasnoci wd

ang. franc. niem. ros. water property right droit de proprit des eaux Wassereigentumsrecht

Zgodnie z obowizujc ustaw Prawo wodne z 1974 r. (z pniejszymi zmianami), wody stanowi wasno pastwa. Przedmiotem wasnoci w p.w.w. jest sama woda bez zbiornika, w ktrym si znajduje. Powierzchniowe wody stojce oraz wody w studniach i rowach stanowi wasno wacicieli gruntw, na ktrych si znajduj. Wody takie stanowi czci skadowe nieruchomoci. Wyrniana jest wasno wd: pastwowa, indywidualna i spdzielcza. Spory o wasno wd s rozpatrywane przez sdy. W projektach nowego prawa wodnego wyrnia si wody publiczne (wasno Skarbu Pastwa) i wody prywatne.
[ASd]

737. Prawo wodne

ang. franc. niem. ros. water law droit sur leau Wasserrecht

P.w. jako dzia Prawa administracyjnego jest zbiorem zasad i norm obowizujcych w dziedzinie gospodarki wodnej (DzU z 1974 r., Nr 183

738. Prdko v, u

38, poz. 230). Maj one zastosowanie do wd rdldowych powierzchniowych, podziemnych i morskich wd wewntrznych. Celem p.w. jest gospodarka zasobami wodnymi zgodna z zasadami zrwnowaonego rozwoju, prowadzona w naturalnych obszarach, tj. zlewniach hydrograficznych zwanych dorzeczami. Do najwaniejszych dziaw p.w. nale: prawo wasnoci wd, administrowanie i zarzdzanie zasobami wodnymi, zasady korzystania z zasobw wodnych, budownictwo wodne, ochrona przed powodzi i susz, system ekonomiczny opaty za pobr wd i odprowadzenie ciekw, ksigi wodne i kataster gospodarki wodnej oraz przepisy karne. P.w. wyrnia trzy rodzaje korzystania z wd: korzystanie z wd powszechne, ... zwyke i ... szczeglne. Przepisw p.w. nie stosuje si do poszukiwania i rozpoznawania zasobw wd podziemnych oraz do wydobywania solanek, wd leczniczych i termalnych, uznanych za kopaliny.
[ASd]

ang. effective velocity, average interstitial v. franc. vitesse effective dcoulement niem. Porenfliessgeschwindigkeit, Bahngeschwindigkeit, Abstandsgeschwindigkeit ros. ()

Prdko makroskopowa przepywu wody podziemnej, odniesiona do przekroju przestrzeni porowej, liczbowo rwna stosunkowi prdkoci filtracji do porowatoci efektywnej. Wyraa wic rzeczywist prdko redni wody w przestrzeni porowej. Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/h, m/d, m/a.
[TM]

740. Prdko filtracji v *prdko przesczania

ang. apparent seepage velocity, Darcian v. franc. vitesse apparente de suintement, v. de Darcy, v. apparente de filtration niem. effektive Porenfliessgeschwindigkeit, Darcy Geschwindigkeit ros.

738. Prdko v, u
ang. franc. niem. ros. velocity vitesse Geschwindigkeit

Wielko wektorowa wyraajca przyrost drogi obiektu bdcego w ruchu, przypadajcy na jednostk czasu. W dynamice pynw, w tym wd podziemnych, czsto wyznacza si prdko redni jako stosunek wydatku Q do prostopadego (ortogonalnego) przekroju poprzecznego A, skd:
v, u = Q/A

Fikcyjna makroskopowa prdko przepywu wody podziemnej w orodku nasyconym. Wyraa natenie strumienia filtracji przypadajce na jednostkowy przekrj poprzeczny (ortogonalny do linii prdu) orodka porowatego (skay), a nie wzgldem przekroju efektywnej przestrzeni porowej, ktr pynie woda:
v = Q/Ask gdzie: v prdko filtracji [LT1], Q wydatek strumienia filtracji [L3T1], Ask pole powierzchni przekroju poprzecznego skay [L2].

W konsekwencji czsto p. pynu moe by rozumiana jako jednostkowe natenie przepywu. Wymiar: [LT ]. Jednostki: m/s, m/d, m/a.
[TM]
1

Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/h, m/a.

[TM]

741. Prdko filtracji krytyczna

ang. critical apparent velocity of seepage franc. vitesse critique apparente de filtration niem. kritische effektive Porenfliessgeschwindigkeit

739. Prdko efektywna U prdko rzeczywista 184

747. Profil hydrogeochemiczny

ros.

Warto prdkoci filtracji, powyej ktrej ruch wody podziemnej ( filtracja) nie podlega liniowemu prawu Darcyego i przestaje by filtracj liniow, przechodzi w obszar filtracji postlinearnej, przy ktrej straty zale od prdkoci filtracji w potdze wyszej ni jeden.
[TM]

franc. processus hydrochimiques niem. hydrochemische Prozesse ros.

742. Prdko infiltracji W intensywno infiltracji

ang. franc. niem. ros. infiltration rate vitesse dinfiltration Infiltrationsgeschwindigkeit

Procesy zachodzce w wodach podziemnych i powierzchniowych, zmieniajce w wymierny sposb ich chemizm w orodku skalnym. Teoretycznie w wodach podziemnych nie powinny zachodzi p.h., a jedynie procesy hydrogeochemiczne. Niedoskonao przeprowadzanych pomiarw kae jednak traktowa wiele procesw zachodzcych w wodach podziemnych jako p.h.
[AM]

745. Procesy hydrogeochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical processes processus hydrogochimiques hydrogeochemische Prozesse

Prdko filtracji pionowego strumienia infiltracyjnego w strefie aeracji, zalena od wartoci wspczynnika przepuszczalnoci wzgldnej, zalenej od stopnia nasycenia strefy aeracji Q. W praktyce czsto przyjmuje si, e jest rwna redniej wartoci wspczynnika ' filtracji pionowej strefy aeracji k q , tj. e przy swobodnym przesczaniu pionowym odbywa si ono przy spadku hydraulicznym rwnym jednoci. Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/d, m/a.
[TM]

Procesy wspdziaania wd podziemnych z orodkiem skalnym, zmieniajce w wymierny sposb chemizm i waciwoci wd oraz rwnoczenie skad chemiczny ska. Pojcie niekiedy jest odnoszone rwnie do wd powierzchniowych przy opisywaniu np. denudacji chemicznej. Procesy hydrochemiczne.
[AM]

746. Produkt utleniania

ang. franc. niem. ros. product of oxidation produit doxydation Oxydationsprodukt [AM]

743. Prdko wlotowa (dopuszczalna) do studni

ang. critical velocity water enbering the well-screen franc. vitesse critique dentre de leau dans la crpine niem. zugelassene Eintrittsgeschwindigkeit, kritische Geschwindigkeit des in dem Filter eintretenden Wassers ros.

Utlenianie.

747. Profil hydrogeochemiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical profile profil hydrogochimique hydrogeochemisches Profil

Dopuszczalna prdko, przy ktrej nie nastpuje wnoszenie do studni drobnych ziarn. Piaszczenie studni. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

744. Procesy hydrochemiczne

ang. hydrochemical processes

Opisowe lub graficzne ujcie zmiennoci chemizmu wd podziemnych z gbokoci. Czsto przedstawia si p.h. w postaci krzywej lub zespou krzywych mineralizacji, stenia substancji, jonw rozpuszczonych w wodzie itd.
[AK]

185

748. Profil hydrogeologiczny

748. Profil hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological profile profil hydrogologique hydrogeologisches Profil

1. Graficzne i/lub opisowe, punktowe przedstawienie w pionie danych hydrogeologicznych na tle litologii i stratygrafii, np. jako p.h. otworu hydrogeologicznego. Przekrj hydrogeologiczny. Por. PN-77/G-01300. 2. Nastpstwo pionowe piter i poziomw wodononych na okrelonym obszarze, np. w p.h. niecki warszawskiej wyrniamy pitro czwartorzdowe z poziomami... i trzeciorzdowe z poziomami mioceskim i oligoceskim. Pitrowo wd podziemnych.
[AK]

nale: zasobowa (dotyczca trwaoci zasobw i jakoci wd), zmian stanw zwierciada, zawodnienia kopal, wielkoci adunku zrzutw wd sonych z kopal. Znaczenia nabieraj ostatnio p.h. w zakresie zagroenia wd podziemnych.
[AK]

751. Prognoza zawodnienia kopalni

ang. forecast of water flow into a mine franc. pronostic du dbit deau entrant dans une mine niem. Vorhersage des Wasserzuflusses in das Bergwerk, Bergbau-Grubenwasserzuflussvorhersage ros.

749. Prognoza hydrogeochemiczna

ang. hydrogeochemical forecast franc. prvision hydrogochimique, pronostic h. niem. hydrogeochemische Vorhersage ros.

Przewidywane natenie dopywu wody do kopalni. Metody prognozowania zawodnienia kopal.

[MR]

752. Prognoza zrzutw soli w wodach kopalnianych

ang. forecast of mine-water salt disposal franc. pronostic de la quantit des sels vacus avec leau de mine niem. Vorhersage des Salzabwurfes mit den Grubenwssern ros.

Przewidywanie zmian warunkw hydrogeochemicznych (w czasie i przestrzeni) zachodzcych pod wpywem okrelonych czynnikw. P.h. jest zwykle wykonywana przy ocenie wpywu antropopresji na wody podziemne.
[AM]

750. Prognoza hydrogeologiczna

ang. hydrogeological forecast franc. prvision hydrogologique, pronostic h. niem. hydrogeologische Prognose, h. Vorhersage ros. ,

Przewidywana ilo soli zawarta w wodach kopalnianych odprowadzanych do rzek. W praktyce grniczej zrzut soli jest zazwyczaj okrelany jako adunek sumy jonw chlorkowych i siarczanowych wyraony w kilogramach na dob lub w tonach na rok.
[MR]

753. Projekt prac geologicznych

ang. project of geological investigations franc. projet des travaux de recherche gologique niem. Geologisches Forschungsprojekt ros.

Oparte na prawdopodobiestwie przewidywanie zmian w warunkach reimu, czyli ustroju wd podziemnych pod wpywem klimatu (gwnie opadw) i innych czynnikw naturalnych, oraz eksploatacji, melioracji, odwadniania kopal, pitrzenia wd powierzchniowych, budowy zapr i innych czynnikw antropogenicznych. Do bardzo wanych p.h. 186

Dokument sporzdzany w formie opisowej i graficznej, w ktrym na podstawie zgromadzonych i zweryfikowanych materiaw archiwalnych zostay okrelone prace i badania

756. Promieniotwrcza rwnowaga

geologiczne. Zatwierdzony p.p.g. upowania do wykonywania robt i bada geologicznych. Zgodnie z ustaw Prawo geologiczne i grnicze p.p.g. powinien okrela: cel zamierzonych prac, sposb jego osignicia wraz z okreleniem rodzaju wymaganej dokumentacji geologicznej, harmonogram prac, przestrze, w obrbie ktrej maj by wykonywane prace geologiczne, przedsiwzicia konieczne ze wzgldu na ochron rodowiska, w tym zwaszcza wd podziemnych, oraz sposb likwidacji wyrobisk, otworw wiertniczych, rekultywacji gruntw i rodki majce na celu zapobieenie szkodom. W odniesieniu do przedsiwzi wymagajcych koncesji ( koncesja geologiczna), p.p.g. stanowi element wniosku koncesyjnego, a jego zatwierdzenie stanowi o wydaniu koncesji. Dokumentacja hydrogeologiczna.
[ASd]

Jednostk p.a. jest bekerel (Bq) i kiur (Ci) oraz jego podwielokrotne (pCi, nCi i in.).
[JD]

755. Promieniotwrcza przemiana promieniotwrczy rozpad

ang. franc. niem. ros. radioactive decay dsintgration radioactive radioactiver Zerfall

754. Promieniotwrcza aktywno natenie promieniowania

ang. franc. niem. ros. intensity of radiation intensit de rayonnement Strahlungsstrke

Samorzutna przemiana jednych jder atomowych w inne poczona z emisj promieniowania jdrowego. Do najczciej wystpujcych p.p. nale: p.p. a (w wyniku emisji przez jdro danego radionuklidu jdra atomowego He), p.p. b (w wyniku emisji elektronu), p.p. K (w wyniku przechwytu przez jdro atomowe jednego elektronu z powoki elektronowej) oraz rozszczep (ang. fission) jder atomowych. Zgodnie z prawem rzdzcym p.p. liczba atomw N, ktre ulegn p.p. po upywie czasu t, jest proporcjonalna do oglnej liczby atomw danego radionuklidu na pocztku tego czasu (N0), a wspczynnikiem proporcjonalnoci jest staa przemiany l charakterystyczna dla danego rodzaju p.p. i danego radionuklidu:
dN = lN 0 dt

Liczba przemian promieniotwrczych ( promieniotwrcza przemiana) danego radionuklidu zachodzcych w jednostce czasu wyraona wzorem:
at = lNt gdzie: at p.a. radionuklidu w chwili t [dpm/mg], Nt liczba atomw radionuklidu w chwili t [1], l staa przemiany promieniotwrczej radionuklidu ( okres ptrwania) [T1].

std po scakowaniu i zlogarytmowaniu:

N = N 0 e- lt gdzie: e podstawa logarytmw naturalnych. Promieniotwrcza aktywno. [JD]

Poniewa p.a. radionuklidu zaley od liczby jego atomw, za jej pomoc mona okrela jego stenie w danym rodowisku. Wyraa si je czsto jako liczb przemian promieniotwrczych na jednostk czasu i jednostk masy lub objtoci danej substancji (np. dpm/dm3 = ang. deisintegrations per minute per litre).

756. Promieniotwrcza rwnowaga

ang. franc. niem. ros. radioactive equilibrium quilibre radioactif radioaktives Gleichgewicht

Stan, w ktrym promieniotwrcza aktywno radionuklidu A i powstaego z jego rozpadu radionuklidu B s takie same. P.r. nastpuje po upywie dostatecznie dugiego cza-

187

757. Promieniotwrcze pierwiastki

su, gdy czon wyjciowy promieniotwrczego szeregu ma czas poowicznego zaniku ( okres ptrwania) znacznie duszy ni pozostae czony tego szeregu. Po osigniciu przez szereg promieniotwrczy stanu p.r. stosunki liczby atomw poszczeglnych czonw szeregu promieniotwrczego bd proporcjonalne do stosunkw ich czasw poowicznego zaniku:
NA : NB : NC ... NL = T1/2A : T1/2B : T1/2C...T1/2L NAlA = NBlB = NClC = ...NLlL gdzie: A, B, C, L radionuklidy szeregu promieniotwrczego, N liczby atomw radionuklidu szeregu promieniotwrczego, l stae rwnowagi poszczeglnych przemian promieniotwrczych, czasy poowicznego zaniku radioT1/2 nuklidw szeregu promieniotwrczego. [JD]

ang. decay sequence franc. famille de dsintgration, srie radioactive niem. Zerfallsreihe ros.

P.s. istnieje wwczas, gdy kady jego czon tworzy si przez promieniotwrcz przemian swego poprzednika, a sam z kolei przemienia si w inny radionuklid. Kocowym czonem p.s. jest nuklid trway:
A B C ... Z (trway).

Przykadem p.s. jest szereg uranowo-radowy, rozpoczynajcy si od uranu U-238 i koczcy si w wyniku 12 kolejnych przemian promieniotwrczych trwaym izotopem oowiu Pb-208. Promieniotwrczo, Radionuklid.
[JD]

760. Promie efektywny (studni) re

ang. effective well radius franc. rayon efficace dun puits niem. wirksamer Brunnenradius, w. Brunnenhalbmesser ros.

757. Promieniotwrcze pierwiastki izotopy promieniotwrcze

ang. franc. niem. ros. radioactive elements lments radioactifs radioaktive Elemente [JD]

Radionuklid.

758. Promieniotwrczo radioaktywno

ang. franc. niem. ros. radioactivity radioactivit Radioaktivitt

Odlego od osi studni do zewntrznej powierzchni konstrukcji filtrujcej (np. obsypki wirowej), jeli filtr jest dobry, tj. jeli konstrukcja filtrujca ma znacznie lepsz przepuszczalno ni warstwa wodonona. Jeli opory filtru s due (za konstrukcja, starzenie si filtru), wtedy p.e. znacznie si zmniejsza i mwimy o promieniu zastpczym (studni). Wymiar: [L]. Jednostki: cale, cm, m.
[TM]

Emisja przez jdra atomowe niektrych pierwiastkw ( radionuklid) jder atomowych helu (promieniowanie a) lub elektronw (promieniowanie b), czemu niemal zawsze towarzyszy emisja kwantw promieniowania elektromagnetycznego (promieniowanie g).
[JD]

761. Promie hydrauliczny Rh

ang. franc. niem. ros. hydraulic radius rayon hydraulique hydraulischer Radius, Profilradius

759. Promieniotwrczy szereg promieniotwrcza rodzina 188

Stosunek pola powierzchni poprzecznej przewodu (kanau, szczeliny, porw), prostopadej do kierunku strumienia wody, do obwodu

767. Prbka (wody podziemnej)

zwilonego przewodu. Wielko sprowadzajca przewody o przekroju nieregularnym do przekroju okrgego. Wymiar: [L]. Jednostka: m.
[TM]

762. Promie leja depresji Lej depresji 763. Promie zastpczy (studni) rz promie rwnowany ang. equivalent well radius
franc. rayon quivalent dun puits niem. quivalenzbrunnenhalbmesser ros. Promie efektywny studni o zej konstruk-

A.S. Kleczkowski [1990a] opierajc si na kryteriach hydrostrukturalnych, morfologicznych, hydrograficznych oraz wodononoci utworw czwartorzdowych dzieli Polsk na dwie p.h.: grsko-wyynn i nizinn. W grsko-wyynnej wyrnia: masywy, niecki, monokliny, a take naoone na nie lokalne zbiorniki dolinne. W nizinnej pasma gwnych zbiornikw czwartorzdowych oraz niej lece zbiorniki w utworach starszych, nazywajc je subnieckami lub subzbiornikami wd podziemnych. Regionalizacja hydrogeologiczna.
[TB i DM]

765. Prowincja wd mineralnych

ang. franc. niem. ros. mineral-water province province deaux minrales Mineralwasserprovinz

cji lub poddanej procesom starzenia, o zwikszonych oporach filtracyjnych na filtrze lub w strefie przyfiltrowej, mniejszy, nieraz znacznie, od promienia rzeczywistego studni. Wymiar: [L]. Jednostki: cale, cm, m.
[TM]

Obszar, w ktrym budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne s na tyle jednolite, e wystpuj w nim wody mineralne zblionego typu. W Polsce odrbne p.w.m. stanowi np. Sudety, Ni, zapadlisko przedkarpackie i Karpaty. Przykadem wyodrbnionej podprowincji s w obrbie Karpat Tatry i niecka Podhala.
[JD]

764. Prowincja hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. groundwater province province des eaux souterraines Grundwasserprovinz

766. Prba chonnoci

ang. recharge test, injection t. franc. essai par injection niem. Injektionsversuch, Versickerungsversuch ros.

Taksonomiczna jednostka hydrogeologiczna, w regionalizacji hydrogeologicznej nadrzdna w stosunku do innych jednostek. Definiowana jest rnie przez rnych autorw. B. Paczyski [Malinowski red., 1976] wydziela dwie prowincje: pnocn kenozoiczn i poudniow mezozoiczn i definiuje p.h. jako obszar obejmujcy zesp zbiornikw wd podziemnych zwykych charakteryzujcych si podobnymi cechami genetycznymi, wyksztaceniem oraz udziaem zasobowym poziomw uytkowych. W podziale z 1995 r. [Paczyski, 1995] zrezygnowano z podziau na p.h., wyrniono natomiast cztery makroregiony: pnocno-wschodni, pnocno-zachodni, centralny i poudniowy.

Zabieg wykonywany w otworze hydrogeologicznym w celu okrelenia chonnoci. Zalewanie badawcze, Wtaczanie badawcze wody.
[AK]

767. Prbka (wody podziemnej)

ang. franc. niem. ros. sample chantillon Probe

Okrelona, zwykle niewielka, ilo wody podziemnej, pobrana z okrelonej warstwy wodononej (struktury hydrogeologicznej), repre189

768. Prbka bakteriologiczna (wody podziemnej)

zentatywna w okrelonym momencie czasowym dla jakoci wody, jej waciwoci fizycznych, chemicznych, organoleptycznych oraz stanu bakteriologicznego. Pobierana dla zbadania stenia wytypowanych skadnikw oraz waciwoci wody. Wielko p., sposb jej pobrania i utrwalania zaley od przewidywanego zakresu bada ( analiza hydrogeochemiczna). Pobieranie prbek (wody).
[AM]

wych badanego odcinka odwiertu. Stosowany w badaniach ropononoci i gazononoci ska zbiornikowych oraz gbokich poziomw wodononych. Ze wzgldu na sposb dziaania i uzyskiwane wyniki p.z. dzielimy na dwie grupy: p.z. kablowe zapuszczane do odwiertu na kablu, suce do pobierania prbek medium i p.z. rurowe zapuszczane na przewodzie wiertniczym, suce do oprbowania medium oraz uzyskania penych danych zoowych. P.z. rurowe umoliwiaj selektywne oprbowanie i pomiary zarwno w niezarurowanym odwiercie w trakcie wiercenia, jak i w otworach zarurowanych. Badania hydrogeologiczne rurowymi p.z. prowadzone w czasie wiercenia gbokich otworw umoliwiaj okrelenie nastpujcych parametrw: cinienia statycznego i dynamicznego warstwy wodononej, wielkoci przypywu, przepuszczalnoci ska, stopnia uszkodzenia strefy przyotworowej, zasigu wpywu oprbowania, temperatury wd. Istnieje rwnie moliwo oprbowania medium zawartego w skaach zbiornikowych. Przedzia zapicia prbnika wyznacza si na podstawie profilu litologicznego oraz wynikw pomiarw mikrokawernomierzem.
[AR]

768. Prbka bakteriologiczna (wody podziemnej) prbka (wody podziemnej) do bada bakteriologicznych
ang. franc. niem. ros. bacteriological sample chantillon bactriologique bakteriologische Untersuchungspobe

Prbka wody podziemnej pobrana do bada

bakteriologicznych. Naley j pobra sterylnie do wyjaowionego pojemnika i przechowywa w temperaturze zblionej do temperatury w zou. W zalenoci od oznaczanych parametrw naley j dostarczy do laboratorium w cigu kilkukilkunastu godzin. Pobieranie prbek (wody).
[AM]

769. Prbnik
ang. franc. niem. ros. sampler chantillonneur Probenehmer ()

771. Prg zapachu (wody)

ang. franc. niem. ros. odour threshold seuil olfactif Geruchsschwelle

Oglna nazwa urzdzenia lub przyrzdu wykorzystywanego przy pobieraniu prbek wody. Sonda do pobierania prbek (wody), Prbka (wody podziemnej).
[AM]

Najnisza intensywno zapachu wyczuwalna w wodzie wchem przez osob oceniajc. Jest wielkoci subiektywn lub ustalan statystycznie.
[AM]

770. Prbnik zoa

ang. franc. niem. ros. subsurface sampler appareil chantillonnage Probenehmer, Probeentnahmegert

772. Przejawy wd podziemnych (w kopalni)

ang. groundwater appearances (in mines) franc. manifestations deaux souterraines (dans les mines) niem. Grundwasserscheinungen in Grubenbauen

Przyrzd sucy do pobierania prbek medium nasycajcego skay oraz w wersji rozbudowanej do pomiarw parametrw zoo190

775. Przeksztacenia antropogeniczne zlewni

ros.

( , , )

niem. hydrogeologischer Querschnitt ros.

Zalenie od natenia p.w.p. wyrnia si i znaczy na mapach i planach kopalnianych: zawilgocenia, czyli mokre partie, wykroplenia i wycieki kroplowe, wypywy, czyli wycieki i wylewy. Wycieki dzieli si na nieujte i ujte wg trzech kryteriw (a pierwsze z nich ponadto wg morfologii ujcia: z kawern, spka itd.), pooenia w stosunku do elementw geometrycznych wyrobiska (stropowe, ociosowe, przodkowe, spgowe), wydajnoci i jej zmian w czasie (np. stae, zmienne, wzrastajce, pulsujce, zanikajce, nieczynne). Odnonie wyciekw mwi si o cienkich strukach (ze skonnoci do rwania si w krople), wyranie skoncentrowanych strugach (do 1 l/min), mocnych strugach (do 10 l/min), wylewach (do 100 l/min) i bardzo mocnych wylewach (ponad 100 l/min), dzielc je niekiedy jeszcze na kilka kategorii. Nage wylewy bywaj nazywane wdarciami lub przerwami wodnymi. Wysik.
[AK]

773. Przekrj hydrogeochemiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical cross-section coupe hydrogochimique hydrogeochemischer Querschnitt

Graficzne odwzorowanie warunkw hydrogeologicznych wzdu obranej paszczyzny pionowej w zwizku z budow geologiczn. P.h. opracowuje si na podstawie danych z profili otworw wiertniczych, wyrobisk grniczych, sztucznych lub naturalnych odsoni oraz interpretacji wynikw rozpoznania hydrogeologicznego terenu. Wyksztacenie litologiczne utworw przyjto oznacza odpowiedni szrafur (ryc. 83), a wodonono, moliwoci eksploatacyjne warstwy wodononej stosujc odpowiednie barwy, co w sposb istotny zwiksza czytelno przekroju. Zwyczajowo przyjo si oznacza barw niebiesk utwory przepuszczalne, zielon sabo przepuszczalne, a brzow praktycznie nieprzepuszczalne. Tego rodzaju gradacja barw jest rwnie stosowana na wielu mapach hydrogeologicznych. W zalenoci od celu opracowania przekroju i jego skali naley na nim zaznaczy np.: zwierciado wd podziemnych, wspczynnik filtracji, przewodno hydrauliczn i inne dane dotyczce warunkw hydrogeologicznych. Profil hydrogeologiczny, Wodonosiec.
[TB i DM]

Graficzne odwzorowanie na przyjtej paszczynie pionowej warunkw hydrogeochemicznych, zgodnie z wymaganiami przyjmowanymi dla przekrojw geologicznych. Uwzgldnia si zwykle warunki hydrogeologiczne, podajc elementy z przekroju hydrogeologicznego. Metodami graficznymi lub opisowo-graficznymi przedstawia si chemizm wd podziemnych oraz ewentualne procesy decydujce o warunkach hydrogeochemicznych (ryc. 82). Przekrj hydrogeologiczny.
[AM]

775. Przeksztacenia antropogeniczne zlewni

ang. anthropogenic transformations of drainage areas franc. transformations anthropognes des bassins versants niem. anthropogene Transformationen der Einzugsgebiete ros.

774. Przekrj hydrogeologiczny

ang. hydrogeological cross-section franc. coupe hydrogologique

Przeksztacenia takie jak: zmiany sieci hydrograficznej, obnienie bazy erozyjnej, osuszenia przez drena rolniczy powierzchni i strefy aeracji, podtopienia i zatopienia powodowane przez osiadanie terenu lub podnoszenie si zwierciada wody podziemnej, konsolidacja gruntw (obnienie wielkoci infiltracji), zmiany uytkowania powierzchni, zabudowa,

191

776. Przelew pomiarowy

Ryc. 82. Przekrj hydrogeochemiczny

a take zanieczyszczenie wd powierzchniowych, wd wsikowych i wd przypowierzchniowych. P.a.z. powstaj z rnych przyczyn: naturalnych geogennych, sztucznych antropogennych i technogennych wywoanych dziaalnoci czowieka. Mog mie charakter trway i przejciowy, przejawiaj si w szerokiej skali: od nikych do znacznych, a nawet katastrofalnych.
[AK]

ros.

776. Przelew pomiarowy

ang. measuring overflow, m. weir, m. overfall franc. dversoir de mesure niem. Messberfall, Messberlauf

Przegroda, zastawka ustawiona w cieku lub w skrzyni pomiarowej z wyciciem: trjktnym (przelew Thomsona), trapezowym, prostoktnym (przelewy Bazina i Ponceleta), pkolistym, suca do pomiaru natenia przepywu na podstawie empirycznie ustalonych zwizkw midzy wymiarami wycicia a wysokoci strumienia przelewajcej si wody. Wybr wycicia zaley od natenia przepywu, dla najwikszego stosuje si p.p. z wyciciem prostoktnym bez zwenia bocznego (Bazina), dla najmniejszego przelew z wyciciem trjktnym (Thomsona) (ryc. 84).
[AK]

192

778. Przenikliwo hydrauliczna a

m n.p.m. 150 140 130 120 110 100 90

5 145,7

0,0094

45 142,0

rz. Krynka

rz. Krynka

E
2 143,0 m n.p.m. 150 140 130 120 110

0,0021

7 140,9

k=0,0002 m/s 53,0

36,0 k=0,000446 m/s

100 90 80 70,0 68,0 70

0
5 145,7

100 m

nr otworu rzdna otworu w m n.p.m. zwierciado wody ustalone zwierciado wody nawiercone
UTWORY PRZEPUSZCZALNE

UTWORY SABOPRZEPUSZCZALNE

wiry i pospki lokalnie z otoczakami piaski o rnej granulacji

piaski pylaste pyy

70,0

geboko otworu w m

k=0,0002 wsp. infiltracji w m/s

UTWORY PRAKTYCZNIE NIEPRZEPUSZCZALNE gliny zwaowe iy muki

kierunek nachylenia zwierciada piezometrycznego

Ryc. 83. Przekrj hydrogeologiczny [wg Maecka, 1997]

ros.

Migracja masy i ciepa w wodach podziemnych. [AS]

778. Przenikliwo hydrauliczna a dyfuzywno hydrauliczna, piezoprzewodno

BAZINA PONCELETA THOMSONA

Ryc. 84. Przelew pomiarowy [wg Dynowska, Tlaka, 1982]

ang. hydraulic diffusivity, aquifer d. franc. diffusivit hydraulique, pizotransmissivit h., diffusivit de nappe niem. hydraulische Diffusivitt ros.

777. Przemieszczanie si zanieczyszcze

ang. migration of contaminants franc. migration des polluants niem. Schadstofftransport

Parametr wyraajcy rozprzestrzenianie wymuszenia w warstwie nasyconej, rwny stosunkowi przewodnoci T do wspczynnika pojemnoci S:
a = T/S

193

779. Przeobraenie wd podziemnych

Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m /s, m /h, m /d.

[TM]
2 2 2

przecznego przekroju strumienia ( modu odpywu podziemnego) lub na jednostkow szeroko strumienia:
q = Q/A lub q = Q/B

779. Przeobraenie wd podziemnych

alteration of the chemical composition of groundwater franc. transformation de la composition chimique des eaux souterraines niem. Vernderung der chemischen Zusammensetzung des Grundwassers ros. ang.

Wymiar: [LT1] lub [L2T1]. Jednostki: m/h 3 m 2 , m 3 /sm 2 lub m 3 /hm, m3/sm. 3. Stosunek przepywu (odpywu) podziemnego z okrelonego obszaru do powierzchni tego obszaru (modu odpywu podziemnego):
q = Q/A

Zmiana pierwotnego charakteru fizykochemicznego wd podziemnych, zachodzca w zamknitych zbiornikach w wyniku wzajemnego oddziaywania woda orodek hydrogeologiczny (utwr zawierajcy wod), w warunkach wysokiego cinienia i podwyszonej temperatury. P.w.p. zachodzi gwnie w obrbie wd gbinowych. Niekiedy uywa si dla tego zjawiska niewaciwego terminu metamorfizm wd podziemnych. Wody metamorficzne.
[AK]

Wymiar: [LT ]. Jednostki: m3/dkm2, dm3/skm2.

[TM]

782. Przepyw wd podziemnych

ang. groundwater flow franc. coulement des eaux souterraines, flux des e. s. niem. Grundwasserdurchfluss ros. Ruch wody (proces pynicia) przez okre-

780. Przepyw Natenie przepywu 781. Przepyw jednostkowy q wydatek jednostkowy

ang. specific capacity (1), s. discharge (2), area s. d. (3) franc. dbit spcifique (1), coulement souterrain unitaire (2, 3) niem. spezifische Ergiebigkeit (1), spezifischer Abfluss (2, 3) ros. () (1), (2), (3)

lony przekrj poziomu wodononego, strumienia wd podziemnych, w ktrym na okrelonych odcinkach nastpuje dopyw i odpyw wd podziemnych. Natenie przepywu.
[AK]

783. Przepyw wd podziemnych w basenach sedymentacyjnych

ang. groundwater flow in sedimentary basins franc. flux des eaux souterraines dans les bassins sdimentaires niem. Grundwasserdurchfluss in Sedimentrbecken ros. ()

1. Stosunek wydatku studni do odpowiadajacej mu depresji:

q = Q/s

Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m3/hm, m3/sm. 2. Wydatek (przepyw) strumienia wd podziemnych na jednostk powierzchni po-

P.w.p.wb.s. nastpuje na skutek zmiany wartoci gradientw: wysokoci hydraulicznej, temperatury i mineralizacji wd. W zalenoci od zmian rodowiska hydrogeologicznego w gbokich basenach sedymentacyjnych ruch wd moe wystpowa pod wpywem cinie hydrostatycznych lub geostatycznych,

194

789. Przesikanie

jak rwnie moe by wywoany procesami dyfuzji, konwekcji czy te osmozy.

[AR]

i nasyconego. P.w. jest w sposb istotny zalena od stopnia nasycenia skay.

[TM]

784. Przepustowo filtru

ang. franc. niem. ros. screen transmitting capacity capacit de transmission de crpine Filterrohrdurchlasskapazitt

787. Przesczanie
ang. franc. niem. ros. seepage suintement Versickerung, Sickerung

Wielko przepywu, natenia przepywu. Ilo wody, ktra przy dopuszczalnej prdkoci dopywu moe przepyn przez filtr w jednostce czasu. Wynika z waciwoci konstrukcyjnych filtru, prdkoci wlotowej (dopuszczalnej) do studni. P.f. w odcinku o dugoci 1 m nazywamy jednostkow, a o powierzchni 1 m2 waciw.
[AK]

Przepyw, ruch wody pionowy przez stref aeracji zwizany z wsikaniem i infiltracj. Terminy przesikanie i przeciekanie zachowuje si dla ruchu wody w strefie saturacji. Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[AK]

788. Przesczanie si przepyw (pod tam i przez tam)

ang. seepage (under and through dam, weir, barrage) franc. suintement (sous et travers le barrage) niem. Sickerung, Sickerstrmuung (unter und durch den Damm, Deich) ros. ( )

785. Przepuszczalno przepuszczalno hydrauliczna ska

ang. franc. niem. ros. permeability permabilit Durchlssigkeit, Permeabilitt

Waciwo utworw skalnych okrelajca ich zdolno do przewodzenia cieczy lub gazu. Ilociowo p. jest wyraana wspczynnikiem przepuszczalnoci. Relacja midzy wspczynnikiem przepuszczalnoci a wspczynnikiem filtracji wzgldem wody o temperaturze 25oC jest nastpujca: 1 darcy = ok. 0,001 cm/s, 1 cm/s = ok. 1000 darcy.
[TB i DM]

Przesczanie si wody nastpujce wskutek rnicy poziomw midzy wod grn (od strony dopywajcej wody) a wod doln (za budowl od strony odpywu) przez tam ziemn z materiau wodoprzepuszczalnego i ewentualnie przez podoe wodoprzepuszczalne (ryc. 85).
[AK]

786. Przepuszczalno wzgldna

ang. franc. niem. ros. relative permeability permabilit relative relative Permeabilitt, r. Durchlssigkeit

789. Przesikanie przeciekanie

ang. franc. niem. ros. percolation, leakage percolation Durchsickerung

W orodku nienasyconym lub wielofazowym stosunek jego aktualnej przepuszczalnoci do przepuszczalnoci przy penym nasyceniu lub przy jego nasyceniu tylko jedn dan faz. Moe by wyraana jako warto wzgldna z przedziau (0,1), np. ze stosunkw wspczynnikw filtracji orodka czciowo nasyconego

Przepyw, ruch wody podziemnej pionowy. W szerokim znaczeniu obejmuje przesczanie w strefie aeracji oraz przesikanie waciwe w strefie saturacji (przesikanie, przeciekanie w wszym znaczeniu). P. midzypoziomowe jest wywoane rnic cinie, nastpuje od czci zbiornika o mniejszej przepuszczalnoci (odpyw z przesikania out) do czci o wik195

790. Przesikanie midzypoziomowe

cianki szczelne

franc. source non ponctuelle de pollution des eaux, source diffuse de p. d. e. niem. diffuse Quelle der Wasserverunveinigung ros.

Ognisko wprowadzajce do wd podziemnych (lub gleb, wd powierzchniowych) zanieczyszczenia o Ryc. 85. Przesczanie si, przepyw: a pod tam, be przez tam ziemn: b charakterze przestrzenbez ekranu, c z ekranem stokowym, d z ekranem wewntrznym, e z ekranem nym, obszarowym, np. zadennym i stokowym podoe przepuszczalne nieczyszczenia atmosfery przenikajce wraz z opadami lub stosowane w szej przepuszczalnoci. Zwykle jest to piononadmiernych ilociach nawoenie gleb. wy przepyw przez utwory sabo przepuszczal[AM] ne (dopyw z przesikania into). O kierunku 792. Przestrzenne przemieszczanie si decyduje rnica cinie P. wewntrzne to substancji (w rodowisku) przepyw wody z porw do szczelin, kawern krasowych lub z drobnych szczelin (mikroszang. spatial migration of matter czelin) do szerszych szczelin, kawern. Zachofranc. migration spatiale de matire niem. Raummigration der Stoffe dzi w utworach o niejednorodnej przestrzeni ros. hydrogeologicznej (porowo-szczelinowej, szczelinowej o zrnicowanej szerokoci szczelin, szczelinowo-krasowej). Proces migracji substancji w rodowisku obejWspczynnik filtracji pionowej. mujcy przenikanie do rnych jego czci: [AK] wd, powietrza, gleb, organizmw ywych. [AM] 790. Przesikanie midzypoziomowe 793. Przestrze hydrogeologiczna ang. interaquifer drainage
franc. drainance inter-aquifre niem. Durchsickerung zwischen Grundwasserleitern ros. [AK] ang. hydrogeological space, pores and interstices space franc. espace hydrogologique, volume des pores et interstices niem. Porenraum, Porenhohlraum ros. o Pory w szerokim znaczeniu, czyli zesp pustek w obrbie orodka hydrogeologicz-

Przesikanie.

791. Przestrzenne ognisko (zanieczyszczenia wd) przestrzenne *rdo (z. w.), niepunktowe ogniska (z. w.)
ang. non-point source of water pollution, diffuse source of w. p.

nego, w ktrych moe gromadzi si i ktrymi moe przepywa woda podziemna. Pustki klasyfikuje si wedug kryteriw geometrycznych, z ktrych podstawowym jest prostopady do kierunku przepywu rozmiar pustki.

196

797. Przewodno pionowa (warstwy rozdzielajcej) T'

Wydziela si pory midzyziarnowe, szczeliny oraz kawerny i kanay, a co za tym idzie przestrzenie: porow, szczelinow i kawernow, ktre charakteryzuje si za pomoc takich wielkoci fizycznych, jak: objto jednostkowa, czyli porowato, odsczalno i przepuszczalno. P.h. porowa (ang. pore space) zbir wszystkich pustek, niezalenie od genezy, znajdujcych si w niewielkim fragmencie skay, rzdu kilkudziesiciu centymetrw szeciennych. P.h. szczelinowa (ang. fracture porosity) zbir szczelin (w tym szczelin oddzielnoci midzyawicowych) w masywie skalnym, z wyjtkiem tych, ktre wchodz w skad przestrzeni porowej (mikroszczeliny). P.h. kawernowa (ang. solution openings) zbir kawern i kanaw.
Pory, Porowato. [AK]

franc. conductivit electrolitique deau niem. elektrolytische Leitfhigkeit des Wasser ros.

Miara przewodnictwa elektrolitycznego wody, traktowana jako cecha wd naturalnych i powszechnie oznaczana dla przyblionej oceny ich mineralizacji i stopnia zanieczyszczenia. P.e.w. potocznie jest nazywana przewodnoci wody, niekiedy jest te wyraana jako odwrotno opornoci elektrolitycznej wody. P.e.w. jest oznaczana zwaszcza przy wskanikowych pomiarach terenowych oraz przy kontroli jakoci wody. Wartoci p.e.w., wyraane w S/cm, w przyblieniu odpowiadaj mineralizacji wody wyraonej w mg/dm3. Stosuje si te wiele wzorw empirycznych ucilajcych te zalenoci. Analiza fizykochemiczna wody.
[AM]

796. Przewodno midzywzowa

ang. franc. niem. ros. internodal transmissivity transmissivit entre les noeuds Profildurchlssigkeit zwischen Knoten

794. Przewodno T przewodno warstwy, wspczynnik przewodnoci

ang. franc. niem. ros. transmissivity transmissivit Transmissivitt, Profildurchlssigkeit ,

Miara przepuszczalnoci (przewodnictwa) wyraajca jednostkowe natenie (wydatek) strumienia wody na jednostk szerokoci, przy jednostkowym spadku hydraulicznym, odniesiona do przekroju prostopadego do kierunku strumienia. Jest wic liczbowo rwna iloczynowi wspczynnika filtracji i miszoci warstwy wodononej (w nasyconej warstwie jednorodnej i izotropowej) T = km. Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m /h, m /d, cm /s.
[TM]
2 2 2

Przewodno midzy dwoma ssiednimi wzami zdyskretyzowanego pola filtracji oblicza si jako redni przewodnoci w wzach. W przypadku skokowej zmiany przewodnoci na granicy blokw (w poowie odlegoci midzy wzami) stosuje si redni harmoniczn okrelon wzorem:
Tij = 2TT i j Ti + T j

gdzie: Ti, Tj przewodnoci w wzach i, j [L2T1], Tij przewodno midzy wzami i, j [L2T1].

Wymiar: [L2T1]. Jednostka: m2/s.

[MR]

795. Przewodno elektrolityczna waciwa wody

ang. electrolytical conductivity of water

797. Przewodno pionowa (warstwy rozdzielajcej) T' wspczynnik przesczania

197

798. Przezroczysto wody

ang. franc. niem. ros.

leakage coefficient coeffcient de drainance hydraulischer Widerstand

W ukadzie SI jednostk lepkoci dynamicznej jest paskalosekunda: 1 Pas = 1 kg/ms. Z wymienionych relacji wynika, e 1 P = 0,1 Pas oraz 1 Pas = 10 P. Wymiar: [ML1T1]. Jednostki: P, cP.
[TM]

Miara przepuszczalnoci pionowej warstwy pprzepuszczalnej rozdzielajcej warstwy wodonone, wyraajca jednostkowe (odniesione do jej powierzchni) natenie przesczania przez t warstw (w warunkach penej saturacji) przy jednostkowej rnicy wysokoci hydraulicznej w ssiadujcych warstwach wodononych. P.p. (dla pojedynczej warstwy jednorodnej) jest wic rwna ilorazowi pionowego wspczynnika filtracji warstwy rozdzielajcej k' i jej miszoci m':
T' = k'/m'

800. Punkt arbitralny

ang. franc. niem. ros. arbitrary matching point, matchpoint point arbitraire willkrlicher Punkt, Arbitrrer P.

Parametrem pokrewnym jest czynnik przesczania B. Wymiar: T' = Q/(ADH) = [T1]. Jednostki: 1/h, 1/d, m3/m2dm.
[TM]

798. Przezroczysto wody *przejrzysto wody

ang. franc. niem. ros. transparency of water limpidit deau, transparence deau Wasserdurchsichtigkeit a

W przyblionych graficznych metodach oblicze parametrw hydrogeologicznych z wykorzystaniem krzywej nomograficznej punkt wybierany arbitralnie (dowolnie) przez prowadzcego obliczenia (punkt ten nie musi nawet lee na krzywej) dla odczytania wsprzdnych p.a. w obu ukadach wsprzdnych (krzywej nomograficznej oraz krzywej dowiadczalnej), przy zachowanej rwnolegoci obu ukadw wsprzdnych. Wsprzdne p.a. umoliwiaj obliczenie parametrw.
[TM]

801. Punkt neutralny punkt stagnacji

ang. franc. niem. ros. stagnation point point de stagnation Staupunkt, Kulminationspunkt

Cecha optyczna, organoleptyczna wody rozumiana jako zdolno przepuszczania promieni wietlnych przez warstw wody. O stopniu p. decyduje ilo wystpujcych w wodzie zdyspergowanych czsteczek koloidalnych lub zawiesin. Wody podziemne s z reguy przezroczyste. P. wd powierzchniowych jest natomiast rna. Pojciem przeciwstawnym jest mtno wody.
[AM]

799. Puaz P
ang. franc. niem. ros. poise poise Poise

Specyficzny punkt w polu filtracji, w ktrym zbiegaj si i/lub rozbiegaj linie prdu o jednakowej wartoci prdkoci filtracji, z przeciwnym znakiem. W efekcie w p.n. prdko filtracji jest zerowa. Przy pracy studni w strumieniu wd podziemnych p.n. stanowi dolne ograniczenie obszaru spywu wody do ujcia OSW (ryc. 63). Neutralna linia prdu.
[TM]

802. Punkt pomiarowy wd podziemnych

ang. groundwater measuring point franc. point des mesures hydrogologiques niem. Grundwassermesstelle

Jednostka lepkoci dynamicznej w ukadzie CGS: 1 P = 1 g/cms = 0,1 Ns/m2. 198

804. Punktowe ognisko zanieczyszczenia (wd)

ros.

Stanowisko wykonywania pomiarw i pobierania prbek w obrbie wd podziemnych. P.p.w.p. z powtarzalnymi obserwacjami hydrogeologicznymi prowadzonymi przez duszy okres nazywa si posterunkiem wd podziemnych. Piezometr, Stacja hydrogeologiczna, Posterunek wd podziemnych (gruntowych).
[AK]

nia. Powstaj wwczas mgy, chmury, opady (deszcz, nieg) oraz opady utajone, zwane osadami atmosferycznymi (rosa, szron, sad).
[SK]

804. Punktowe ognisko zanieczyszczenia (wd) punktowe *rdo zanieczyszczenia (wd)

ang. point pollution source franc. pollution ponctuelle, source p. de contamination niem. Punktquelle der Wasserverunreinigung ros.

803. Punkt rosy

ang. franc. niem. ros. dewpoint point de rose Taupunkt

Moment wyraany temperatur, przy ktrej para wodna w powietrzu osiga stan nasyce-

Miejsce przenikania zanieczyszcze do wd podziemnych ograniczone do pojedynczego punktu (np. nieszczelnego szamba, miejsca zrzutu ciekw itp.). Pojcie wykorzystywane rwnie przy opisie zanieczyszczenia wd powierzchniowych, gleb, atmosfery.
[AM]

R
805. Radioliza (wody)
ang. radiolysis franc. radiolyse niem. Radiolyse, Strahlendissoziation, Strahlungsdissoziation ros.

Proces zachodzcy pod wpywem promieniowania jonizujcego, wywoanego w warunkach naturalnych odziaywaniem pierwiastkw promieniotwrczych na wod. R. powoduje rozpad czsteczek wody i tworzenie si wzbudzonych czsteczek, rodnikw wodoronadtlenowych, rodnikw hydroksylowych, wodoru atomowego, czsteczek H2, H2O2 i tym podobnych form, nietrwaych w naturalnych warunkach. R. jest podstawowym procesem warunkujcym reim utleniajco-redukcyjny wd podziemnych w strefach wystpowania pierwiastkw promieniotwrczych. W wyniku r. nastpuje szybka zmiana potencjau redoks, prowadzca m.in. do przejcia jonw na wyszy stopie utleniania, np. Fe2+ Fe3+.
[AM]

innego pierwiastka, czemu towarzyszy emisja jder atomowych helu o liczbie masowej 4 (przemiana a), elektronw (przemiana b) i prawie zawsze fotonw promieniowania elektromagnetycznego (g). R. dostajcy si do wd podziemnych w sposb naturalny wraz z infiltrujcymi opadami moe dostarczy informacji na temat czasu, w ktrym nastpowaa infiltracja ( wiek wody podziemnej). Do r. nale: tryt, radiowgiel, chlor-36, a take krypton-81, krzem-32, argon-39 i in. R. mog take suy jako sztuczne znaczniki pozwalajce ledzi ruch wody podziemnej. Szczeglne znaczenie ma tu tryt. Wprowadzenie do serii wodononej wody wzbogaconej w czsteczki HTO pozwala na okrelenie kierunkw przepywu i prdkoci wody podziemnej.
[JD]

807. Radiowgiel
ang. franc. niem. ros. radiocarbon radiocarbone Radiokohlenstoff

806. Radionuklid pierwiastek promieniotwrczy

ang. franc. niem. ros. radionuclide radionuclide Radionuklid

Promieniotwrczy izotop wgla o liczbie masowej 14. Powstaje w grnych warstwach atmosfery w wyniku oddziaywania neutronw wtrnego promieniowania kosmicznego na azot wg reakcji:
14

N + n = 14C + 1H

Pierwiastek, ktrego jdra atomowe ulegaj samorzutnym przemianom w jdra atomowe

R. ulega przemianie b ( okres ptrwania wynosi 5730 lat), przechodzc z powrotem w

200

812. Region krasowy

N. Istnieje moliwo wykorzystywania oznacze r. w wodach podziemnych do okrelania wieku wd podziemnych. Jednake ze wzgldu na skomplikowane procesy geochemiczne, w jakich bior udzia jony wglanowe wd podziemnych (m.in. izotopowa wymiana z wglanami ska wodononych), hydrogeologiczna interpretacja wynikw oznacze r. nasuwa wiele trudnoci. Radionuklid.
[JD]

14

morskich osadw dennych dziki procesom r.s., zachodzcym cznie z wymian jonow i wytrcaniem syngenetycznego kalcytu, przechodz z typu wd SO 4 ClCa w typ HCO3ClNa+H2S.
[AM]

810. Reduktor odtleniacz, czynnik redukujcy, rodek redukujcy

ang. franc. niem. ros. reducing agent rducteur, desoxydant, agent rducteur Reduktionsmittel, Desoxydationsmittel

808. Radon Rn
ang. franc. niem. ros. radon radon Radon

Pierwiastek promieniotwrczy o cechach gazu szlachetnego. Poszczeglne izotopy Rn tworz si w szeregach promieniotwrczych ( promieniotwrczy szereg): uranowo-radowym (Rn-222), uranowo-aktynowym (Rn-219) i torowym (Rn-220). W kadym z tych szeregw Rn jest produktem przemiany promieniotwrczej a radu (Ra) i take w wyniku przemiany a przechodzi w polon (Po). Ze wzgldu na krtki czas poowicznego zaniku pozostaych izotopw Rn, jedynie Rn-222 (T1/2 = 3,82 dni) rozpuszczony w wodach podziemnych ma znaczenie dla bada hydrogeologicznych, a take znajduje zastosowanie w lecznictwie uzdrowiskowym. Promieniotwrczo, Radionuklid, Okres ptrwania.
[JD]

Substancja (pierwiastek, zwizek, jon) uczestniczca w procesach utleniajco-redukcyjnych, powodujca redukcj innej substancji, przy czym sama ulega utlenianiu. W wodach podziemnych reduktorem najczciej jest substancja organiczna, wodr, siarkowodr. Potencja redoks.
[AM]

811. Region hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological region rgion hydrogologique hydrogeologische Region ,

Obszar, ktry ze wzgldu na caoksztat stosunkw hydrogeologicznych wyranie rni si od obszarw ssiednich. W systematyzacji regionw dodaje si przedrostki mikro-, makro-, sub- i uywa si okrele pokrewnych: rejon, obszar.
[AK]

809. Redukcja siarczanw

ang. franc. niem. ros. sulphate reduction rduction des sulfates Sulfatreduktion

812. Region krasowy

ang. franc. niem. ros. karst region rgion karstique Karstgebiet

Procesy hydrogeochemiczne, zwykle biochemiczne, zachodzce powszechnie w wodach podziemnych przy przejciu ze strefy utleniajcej do redukcyjnej. Siarczany s redukowane do siarki lub siarkowodoru. Procesy r.s. prowadz czsto do przeksztacenia chemizmu wd, np. wody synsedymentacyjne

Obszar wystpowania ska wglanowych lub gipsw i anhydrytw, wykazujcy zjawiska krasowe, w ktrym przepyw i drena wd podziemnych ksztatuj si w zwizku z procesami ugowania ska.
[AR]

201

813. Regionalizacja hydrogeologiczna

813. Regionalizacja hydrogeologiczna

ang. division of a territory into hydrogeological regions franc. division dun territoire en rgions hydrogologiques niem. Aufteilung eines Territoriums in hydrogeologische Bereiche ros. o

Pozioma strefowo hydrogeologiczna. Opisowe i kartograficzne, obszarowe wydzielenie jednostek hydrogeologicznych, hydrostrukturalnych. W Polsce dokonuje si osobno r.h. oglnej, a osobno dla wd sodkich, zwykych, wyrniajc w tym drugim przypadku jednostki systemw przedkenozoicznych i jednostki systemw kenozoicznych, lub te bierze si pod uwag trzy plany hydrostrukturalne: przedkenozoiczny wraz z trzeciorzdem morskim (masyw karpacki), ze strukturami elewacyjnymi (masywy czyli cokoy) i depresyjnymi (niecki, rowy, zapadliska), trzeciorzdowy (niecki, rowy), subzbiorniki, czwartorzdowy: pasma zbiornikw zwizane z form i genez utworw: doliny, pradoliny, doliny kopalne, sandry, sandry kopalne (struktury midzymorenowe) (ryc. 86, 87).
[AK]

RZGW, podlegajcy bezporednio Ministerstwu rodowiska, jest instytucj zarzdzajc zasobami wodnymi dorzecza. Gospodarowanie wod polega na tzw. zlewniowym systemie zarzdzania, uwzgldniajcym naturaln czno zasobw wd powierzchniowych i podziemnych. Do gwnych zada RZGW naley: opracowanie warunkw korzystania z dorzecza, prowadzenie regionalnych systemw informacyjnych gospodarki wodnej, okrelenie zasad ochrony wd, okrelenie kryteriw i priorytetw dla programw inwestycyjnych. Zgodnie z podziaem zlewniowym cay kraj zosta podzielony na 7 obszarw administrowanych przez RZGW, majcych swoje siedziby w Szczecinie, Gdasku, Poznaniu, Warszawie, Wrocawiu, Katowicach i Krakowie (ryc. 88). Ze wzgldu na zrnicowanie rodowiska przyrodniczego, pooenia i charakteru zagospodarowania terenu, zadania priorytetowe w obrbie poszczeglnych RZGW s rne. Aktualne informacje dotyczce tych zada s dostpne na stronach internetowych RZGW. Bilans wodnogospodarczy, Gospodarka wodna, Zasoby wd podziemnych, Ochrona wd podziemnych.
[TB i DM]

814. Regionalny lej depresji

ang. franc. niem. ros. regional depression cone cne rgional de dpression, c. r. dappel regionaler Absenkungstrichter

816. Rekultywacja wd podziemnych regradacja wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. aquifer reclamation restauration dune formation aquifre Sanierung eines Grundwasserleiters , . .

Obnienie zwierciada wd podziemnych znajdujcych si pod wpywem intensywnej eksploatacji uj na wikszym obszarze (aglomeracja miejska lub przemysowa) lub odwadniania kopal.
[SK]

815. Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej RZGW

ang. Regional Board for Water Management franc. Administration Regionale dEconomie dEau niem. Regionale Wasserwirtschafts verwaltung ros.

W zanieczyszczonych zbiornikach wd podziemnych przywracanie wody do stanu pierwotnego i/lub umoliwiajcego racjonalne wykorzystanie gospodarcze. Jest to zesp zabiegw obejmujcych oczyszczanie warstwy wodononej. Przeciwiestwem jest degradacja wd podziemnych.
[SW]

817. Remediacja Oczyszczanie wd

202

813. Regionalizacja hydrogeologiczna

IV V1 IV1 III V VI1 VI4 VI6 VI7 XVI1 XVI2 VI2 VI5 XV
XVI

II

I VI3 VIII VII

VII1

IX 1 I1 IX2 X XI X1 XIII XIV IX

XV1

XV2 XV

XII3 VII2 XII1

XVI3 XVI4 0 1 100 km 2

XIII1 XII 2
XIII2

XIV1

Ryc. 86. Podzia regionalny zwykych wd podziemnych [wg Paczyski, 1995]

Region
I II III IV V VI mazowiecki mazursko-podlaski mazurski gdaski pomorski wielkopolski I1 centralny

Subregion

VII VIII IX X XI XII

dzki kutnowski lubelsko-podlaski rodkowomaopolski nidziaski lsko-krakowski

IV1 V1 VI1 VI2 VI3 VI4 VI5 VI6 VI7 VII1 VII2 IX1 IX2 X1 XII1 XII2 XII3 XIII1 XIII2 XIV1 XV1 XV2 XVI1 XVI2 XVI3 XVI4

uawski przymorski pradoliny torusko-eberswaldzkiej lubusko-poznaski gnieniesko-kujawski (mogileski) pradoliny warszawsko-berliskiej zielonogrsko-leszczyski pradoliny barycko-gogowskiej trzebnicki dzko-piotrkowski bechatowski podlaski poleski witokrzyski triasu lskiego grnolski jurajski kdzierzyski rybnicko-owicimski rdkarpacki przedsudecki kluczborski ytawsko-wgliniecki bolesawiecki rdsudecki wschodniosudecki

XIII XIV XV XVI

przedkarpacki karpacki wrocawski sudecki

203

813. Regionalizacja hydrogeologiczna

Gdask Cr

SZW
Tr

Pn Pp

SNG

Pn

T,J

SZP
Pr
Tr Tr

SNWa
Warszawa
Konin Tr

Pp

SNP

Tr Pozna

NB-K
Pr Pps
Pe,Cr J Tr Wrocaw

MKu N d
Cr Bechatw(M) T MSt J Cr D Radom

SZPo
J

NZ

SNWr MS
(P),(pP)

MoK-S
Cr

NR
(P)

Lublin

NL
Cr

NW
Pe,Cr

NO
T Tr

NM
Miechw

SZS Tr SZB
Tr

Tr

SNG-SNK
0
a b

Krakw (Z)

Ppk
Cr,Tr

100 1
a b

200km
a b

MK

2 6
c T,Cr

3 7

4 8 9

T,Tr (W)

10

Ryc. 87. Regionalizacja sodkich wd podziemnych Polski [wg Kleczkowski, 1988 z pniejszymi zmianami] 1 masywy M: a wody szczelinowe, b wody szczelinowo-krasowe; 2 niecki N, wody szczelinowe, niekiedy podcielone porowymi; 3 monoklina Mo, wody szczelinowo-krasowe, niekiedy podcielone porowymi; 4 granice jednostek: a gwnych, b podrzdnych; 5 granice pasm zbiornikw czwartorzdowych Q; 6 granice subniecek SN, subzbiornikw SZ i maych niecek permsko-kredowych w Sudetach: a wody porowe, b wody szczelinowo-krasowe, c wody mieszane szczelinowo-porowe; 7 stratygrafia piter wodononych: Tr trzeciorzd, Cr kreda, J jura, T trias, Pe perm, (M) mezozoik, (P) paleozoik, (pP) przedpaleozoik; 8 granica poudniowa miszej pokrywy utworw Q i Tr nad jednostkami starszymi; 9 gwne czwartorzdowe struktury hydrogeologiczne (wody porowe): modu zasobw dyspozycyjnych wikszy od 3,5 l/skm2, czyli przeszo 3 razy wikszy od redniej 1,1 i zasoby dyspozycyjne powyej 100 000 m3/d [Kleczkowski, 1991]; 10 waniejsze czwartorzdowe struktury kopalne [Budowa..., 1991 s. 29] Podzia regionalny: Masywy M: MK karpacki, podzielony na cz wewntrzn (W) i zewntrzn (Z) z naoonymi zbiornikami dolinnymi czwartorzdowymi, zaznaczono granic midzy obszarami pogrskimi (pogrza) i grskimi (gry); MS sudecki z nieckami rdgrskimi permsko-kredowymi: zewnEtrzn NZ i wewntrzn NW; MSt witokrzyski, podzielony na cz paleozoiczn (P) i mezozoiczn (M); MKu kujawski Niecki (kredowe) N: NB-K bechatowsko-koniska, NL lubelska, N dzka, NM miechowska, NR radomska, NO opolska Monoklina Mo: Mo K-S krakowsko-lska (triasowo-jurajska, podzielona na cz triasow T i jurajsk J Pasma zbiorw wd czwartorzdowych P: Pn nadmorskie, Pp pojezierne, Pr rwninne, Ppk przedkarpackie, Pps przedsudeckie Subniecki SN: SNG gdaska, SNP poznaska, SNWa warszawska, SNWr wrocawska, SNG-SNK gubczycko-kdzierzyska Subzbiorniki SZ: SZB Bogucice, SZPo Podlasie, SZS Staszw, SZW Warmia, SZP Pomorze

204

821. Retencja strefy aeracji potencjalna

GDASK SZCZECIN

Note

Warta

POZNA

Wis a

Bug
WARSZAWA

Odr
a
WROCAW KATOWICE

P i l ic

sa Wi
KRAKW

Zjawisko naturalne lub sztuczne zatrzymywania wody na powierzchni, w glebie i pod ziemi, jej wielko wyraa si w m3 lub mm. Ocenia si, e poszczeglne rodzaje retencji maj na terenie Polski nastpujce wartoci w km3: niegowa (w niektrych latach) 10, wd powierzchniowych 37, w sztucznych zbiornikach ok. 4, torfw 28, glebowa ok. 10, pytkich wd podziemnych 75, gbokich wd podziemnych ok. 1000. Bilans wodny.
[AK, SK]

Ryc. 88. Podzia kraju na obszary administrowane przez RZGW

n Sa

820. Retencja podziemna retencja gruntowa

ang. subsurface retention, retained groundwater franc. rtention souterraine niem. unterirdisches Rckhaltevermgen ros.

818. Remont studni

ang. franc. niem. ros. well renovation, w. repair renovation dun puits Brunnenrenovierung ,

Czynnoci zwizane z przywrceniem zadanego reimu technicznego eksploatacji i wydajnoci studni. R.s. dzieli si na biecy (renowacja, konserwacja) i kapitalny (rekonstrukcja). Do renowacji naley np.: wymiana pompy lub jej czci, przemycie pompy, zmiana gbokoci opuszczenia pompy, likwidacja uszkodze instalacji, oczyszczenie studni bez wycigania filtru, mechaniczna i chemiczna obrbka filtru ( usprawnianie studni). Rekonstrukcja studni obejmuje np.: wymian filtru, pogbienie, rozszerzenie rednicy, napraw lub wymian obudowy kolumny filtrowej studni.
[AK]

Zmienna w czasie ilo wody zatrzymanej w okrelonym czasie w rodowisku podziemnym. Zmiany r.p. wpywaj na zmiany stanw zwierciada wd podziemnych, ktrego podniesienie oznacza przyrost, a obnienie zmniejszenie retencji. Wielko r.p. zaley od wysokoci opadw atmosferycznych oraz odpywu i parowania. W latach mokrych wielko zasilania przewaa nad stratami (odpyw i parowanie) i nastpuje przyrost r.p. W latach suchych sytuacja jest odwrotna.
[SK]

821. Retencja strefy aeracji potencjalna

ang. franc. niem. ros. specific retention capacit de retention Feldrckhaltkapazitt

819. Retencja (wody)

ang. franc. niem. ros. retention (of water) rtention (deau) Wasserretention, Rckretention ,

Czasowe zatrzymanie lub ograniczenie prdkoci, czyli spowolnienie obiegu wody.

Maksymalna objto wody kapilarnej, jaka moe si utrzyma w utworach strefy aeracji wbrew sile cikoci w okrelonych warunkach, wyraona w procentach lub uamku dziesitnym (stosunek objtoci wody do cakowitej objtoci). Woda kapilarna, Pojemno wodna polowa, Wilgotno gleby.
[AK]

205

822. Reynoldsa liczba Re

822. Reynoldsa liczba Re

ang. franc. niem. ros. Reynolds number nombre de Reynolds Reynolds-Zahl

tetycznego skadu soli rozpuszczonych w wodzie (ryc. 89). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd.
[AM]

Bezwymiarowa liczba podobiestwa hydrodynamicznego, okrelajca stosunek si bezwadnoci do si lepkoci w ruchu:

Re = nd v

gdzie: n lepko kinematyczna [L2T1], v prdko przepywu [LT1], d wymiar liniowy charakteryzujcy geometri przewodu (np. rednica pora, rury itp.) [L].

Ryc. 89. Kolumnowy wykres charakteryzujcy skad chemiczny wd (wykres Rogersa)

Graniczna warto R.l. (Rekr) rozdziela obszar ruchu laminarnego i turbulentnego. Wymiar: [1].
[TM]

825. Rok hydrologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrological year anne hydrologique hydrologisches Jahr

823. Reim rda ustrj hydrogeologiczny rda

ang. franc. niem. ros. spring regime rgime de source Quellenregime p o

Zesp parametrw i cech charakteryzujcych rodowisko hydrogeologiczne rda; jego wydajno, cinienie hydrostatyczne, skad chemiczny wody i jej waciwoci fizyczne (gwnie temperatura) oraz zmienno tych cech pod wpywem czynnikw zewntrznych. rdo.
[TB i DM]

Okres roczny liczony od 1 listopada do 31 padziernika ze wzgldu na przebieg zjawisk cyklu odpywowego. R.h. jest dzielony na dwa procza: zimowe od 1 XI do 30 IV i letnie od 1 V do 31 X. W niektrych krajach (np. USA) jest liczony od 1 padziernika do 30 wrzenia.
[SK]

826. Rozkad czasw przebywania RTD

ang. residence time distribution, RTD franc. distribution de frquence du temps de sjour niem. Hufigkeitsverteilung der Verveilzeit ros.

824. Rogersa wykres

ang. franc. niem. ros. Rogers diagram diagramme de Rogers Rogers-Diagramm Rogersa, .

Kolumnowy wykres chemizmu wd podziemnych. Wykres skada si z 3 kolumn, z ktrych dwie s przeznaczone do odwzorowywania ste gwnych anionw i kationw (w mval/dm3) ( jony gwne (wystpujce w wodach)), a trzecia do przedstawiania hipo-

1. Histogram rozkadu czasw przebywania wody w systemie w blokach obliczeniowych wielowarstwowego (pseudoprzestrzennego) modelu matematycznego systemu hydrogeologicznego. Izoliniowe mapy statystycznych charakterystyk r.c.p. stanowi odpowiedniki map izochron z modelu przestrzennego. 2. Funkcja opisujca rozkad czasw dopywu czstek wody do wybranego miejsca obserwacji lub oblicze.
[TM]

206

831. Rozpuszczony wgiel organiczny DOC

827. Rozpuszczalno
ang. franc. niem. ros. solubility solubilit Lslichkeit

829. Rozpuszczony gaz (w wodach podziemnych)

ang. franc. niem. ros. dissolved gas gaz dissous gelstes Gas [AM]

Zdolno mineraw, gazw, cieczy do rozpuszczania si w wodach podziemnych, do tworzenia roztworw wodnych. R. poszczeglnych substancji jest rna, zaley te od warunkw rodowiska, w jakich zachodzi ten proces. R. mineraw i cieczy stosunkowo mao zmienia si pod wpywem zmian cinienia, najczciej wzrasta pod wpywem podwyszenia temperatury, a zwaszcza stenia niektrych gazw. W przypadku gazw r. wzrasta ze wzrostem cinienia, a maleje wraz ze wzrostem temperatury. R. jest wyraana jako stenie roztworu nasyconego w danej temperaturze i cinieniu i podawana w gramach na 100 gramw wody. Miar r. substancji trudno rozpuszczalnych jest warto liczbowa iloczynu aktywnoci. Rozpuszczanie.
[AM]

Gazowy skad wd (podziemnych).

830. Rozpuszczony wgiel nieorganiczny DIC

ang. franc. niem. ros. dissolved inorganic carbon carbone inorganique dissous gelster anorganischer Kohlenstoff

Pierwotnym rdem r.w.n. w wodach podziemnych jest atmosferyczny CO2 rozpuszczony w infiltrujcych wodach opadowych oraz wydalany przez korzenie rolin. Kwas wglowy, bdcy produktem rozpuszczenia CO2 w wodzie:
CO2 + H2O = H2CO3 = 2H+ + CO2 3 ,

828. Rozpuszczanie roztwarzanie

ang. franc. niem. ros. solution, dissolution, solubilization solution, dissolution, solubilisation Lsung, Auflsung ,

Proces przechodzenia mineraw, gazw, cieczy do roztworu wodnego tworzenie z wod podziemn mieszaniny jednorodnej pod wzgldem fizycznym i chemicznym. R. wzbogaca wody podziemne w rozpuszczane substancje. R. obejmuje zarwno szereg zwizkw nieorganicznych, jak i organicznych. Procesem przeciwstawnym jest wytrcanie. Procesy wytrcania i rozpuszczania zachodz zgodnie z rwnowag termodynamiczn midzy wod, gazami a rozpuszczanym mineraem. Ukierunkowanie przebiegu procesw rozpuszczania/wytrcania ocenia si obliczajc wskanik nasycenia roztworu SI i porwnujc go z wystpujcymi steniami minerau w badanej wodzie.
[AM]

bierze udzia w procesach wietrzenia ska wglanowych i krzemianowych. W miar jak kwasowo wglanowa jest konsumowana w tych procesach pH ronie i zawarto nieorganicznych postaci wgla przesuwa si w stron 2HCO3 i CO 3 (ryc. 91). W niektrych rejonach rdem DIC w wodach podziemnych moe by take CO2 pochodzenia wgbnego (skorupa ziemska lub grny paszcz Ziemi).
[JD]

831. Rozpuszczony wgiel organiczny DOC

ang. franc. niem. ros. dissolved organic carbon carbone organique dissous gelster organischer Kohlenstoff

Wgiel substancji organicznych przechodzcych przez filtr o otworach nie wikszych ni 0,45 mm, zatrzymujcy niemal wszystkie bakterie. Zawarto DOC w niezanieczyszczonych wodach podziemnych wynosi przewanie poniej 2 mg/dm3 (rednio ok. 0,7

207

832. Roztwr koloidalny

mg/dm3). Niektre solanki zwizane ze zoami bituminw mog zawiera ponad 1000 mg C/dm3 zwizanego w krtkoacuchowych kwasach alifatycznych wytworzonych przez termiczny rozkad kerogenu. Znaczne iloci wgla organicznego wystpuj te w wodach majcych kontakt z bagnami, wglami kopalnymi lub upkami bitumicznymi. W celu oznaczenia DOC naley cay r.w.o. przeprowadzi w CO2. Zwizki organiczne w wodach podziemnych.
[JD]

Wody podziemne tworz r.n. przy niskiej mineralizacji ( mineralizacja wd, woda niskozmineralizowana), czyli s zdolne rozpuci w istniejcych warunkach termodynamicznych pewn ilo mineraw, czsto rwnie gazw, z ktrymi si kontaktuj. W r.n. brak jest rwnowagi termodynamicznej, a wskanik nasycenia roztworu SI < O. Roztwr rozcieczony, Nasycenie (wody), Roztwr nasycony, Rozpuszczanie, Rozpuszczalno.
[AM]

832. Roztwr koloidalny

ang. franc. niem. ros. colloidal solution, sol solution colloidale, sol kolloidale Lsung, Sol ,

835. Roztwr przesycony

ang. franc. niem. ros. supersaturated solution solution sursature bersattigte Lsung

Ukad koloidalny z ciekym orodkiem dyspersyjnym. W wodach podziemnych wszystkie koloidy maj charakter hydrozoli, zwanych czsto w skrcie zolami. Koloidy, ele.
[AM]

833. Roztwr nasycony

ang. franc. niem. ros. saturated solution solution sature gesttigte Lsung

Wody podziemne tworz r.p., gdy w danych warunkach termodynamicznych zawieraj wicej substancji rozpuszczonych, ni to wynika z rozpuszczalnoci mineraw, ska i gazw kontaktujcych si z wod. Przekroczony jest stan rwnowagi termodynamicznej, a wskanik nasycenia roztworu SI >> O. Zwykle nastpuje wytrcanie si mineraw z r.p. Nasycenie (wody), Roztwr nasycony.
[AM]

836. Roztwr rozcieczony

ang. franc. niem. ros. dilute solution solution dilue verdnnte Lsung

Wody podziemne (traktowane jako roztwr wodny) tworz r.n., gdy zawieraj maksymaln dla danych warunkw termodynamicznych ilo rozpuszczonych mineraw i gazw, z ktrymi si kontaktuj. W r.n. wystpuje rwnowaga termodynamiczna, brak jest rozpuszczania i wytrcania, wskanik nasycenia roztworu SI 0. Nasycenie (wody), Roztwr nienasycony, Roztwr przesycony.
[AM]

834. Roztwr nienasycony

ang. franc. niem. ros. unsaturated solution solution non sature ungesttigte Lsung

Wody podziemne tworz r.r., gdy wystpuj w nich niskie stenia rozpuszczonych mineraw w stosunku do stanu nasycenia: wskanik nasycenia roztworu SI << 0. W takiej sytuacji wody mog rozpuszcza orodek skalny ( rozpuszczanie, rozpuszczalno). Pojcie r.r. czsto jest bardzo zblione do roztworu nienasyconego. Zwykle uywane jest dla podkrelenia niskich ste wystpujcych w wodach podziemnych przy procesach rozcieczania. Woda niskozmineralizowana.
[AM]

208

841. Rwnanie migracji

837. Roztwr wodny

ang. franc. niem. ros. water solution, aqueous s. solution aqueuse wssrige Lsung

ang. franc. niem. ros.

hydrological water-balance equation quation de bilan hydrologique hydrologische Bilanzgleichung

Roztworem nazywamy jednorodn mieszanin substancji chemicznych tworzcych jedn faz. Wody podziemne zawsze s r.w. substancji staych pochodzcych gwnie z orodka skalnego oraz gazw. Std przy ocenach hydrogeochemicznych, przy ktrych s wykorzystywane zasady fizyki i chemii, obowizuj prawidowoci termodynamiczne dotyczce r.w.
[AM]

Rwnanie bilansu wodnego zlewni lub jej czci w postaci oglnej:

P = H + S + DR gdzie: P opad [L], H odpyw [L], S straty [L], DR rnica retencji na pocztku i na kocu okresu bilansowego [L].

838. Rw odwadniajcy
ang. franc. niem. ros. drainage ditch, collector trench foss de drainage Entwsserungsgraben p , .

Opad skada si z opadu atmosferycznego i kondensacji pary wodnej na powierzchni ziemi i rolin. Odpyw dzieli si na powierzchniowy i podziemny. Na straty skadaj si: parowanie z powierzchni wody i terenowe, bezzwrotne zuycie wody oraz ilo wody opuszczajca w inny sposb obszar bilansowy.
[MR]

Rw wykonany zwykle prostopadle do strumienia wd podziemnych w celu przechwycenia wody ze spywu powierzchniowego i odpywu podziemnego oraz odprowadzenia jej poza teren odwadniany. Stosowany jako powierzchniowy element odwadniania kopalni, odwadniania w rolnictwie lub wykopw budowlanych. Odwadnianie otwarte, Odwadnianie kopalni.
[TB]

841. Rwnanie migracji rwnanie dyspersji

ang. franc. niem. ros. migration equation, dispersion e. quation de migration Migrationsgleichung

839. Rw odwadniajcy opaskowy

ang. franc. niem. ros. surrounding collector trench foss de drainage entourant umgebender Entwsserungsgraben p , p .

Rwnanie rniczkowe, czstkowe drugiego rzdu, rozwizywane dla cile okrelonych warunkw brzegowych hydrodynamicznych i hydrochemicznych. W najoglniejszej formie mona je zapisa jako:
C = div (D * gradC ) - div (uC ) + Fj + W r t j r gdzie: C stenie substancji [ML3], D* wspczynnik dyspersji cakowitej [L2T1], t czas trwania procesu (oblicze) [T], u wektor redniej prdkoci przepywu [LT1], Fj funkcja okrelajca kinetyk j-tej reakcji, wywoujcej zmian stenia substancji w wodzie, Wr dodatkowe rda zmieniajce stenie substancji. [AS]

Rw okalajcy wyrobisko odkrywkowe lub zwaowisko zewntrzne czy wykop budowlany, ktrego zadaniem jest przechwycenie wody ze spywu powierzchniowego. Stosowany przy odwadnianiu kopalni jako element odwadniania otwartego. Odwadnianie kopalni.
[TB]

840. Rwnanie bilansowe Pencka-Oppokowa rwnanie

209

842. Rwnanie oglne filtracji

842. Rwnanie oglne filtracji Boussinesqa rwnanie

ang. general equation of groundwater filtration franc. quation gnrale de la filtration deau souterrain niem. allgemeine Filtrationsgleichung ros. ,

a
9 7 H' H 8

10 6 k,h=(H-Z),S 4 Z

k',m',S'=0

Oglne rniczkowe rwnanie filtracji, zwane rwnaniem Boussinesqa lub rwnaniem ewolucji wysokoci hydraulicznej w strumieniu paskim, jednorodnym lub speniajcym zaoenia Dupuita o staoci hydraulicznej w kadym pionie; w oglnym przypadku (w tym dla warstw o zwierciadle swobodnym) ma posta:
S H H H = ky (H - Z ) + kx (H - Z ) + t x x y y k" k' (H '- H ) + (H " - H ) +W + Q + m' m"

2 1 0

b
7 8 H' H k,m,S k',m',S'=0 6 5 4 3 2 1 0

i dla warstw o zwierciadle napitym (H Z = m):

H 2 H 2 H W Q = + 2 + + + a t x 2 y T T k" k' + (H "- H ) (H '- H ) + m"T m'T wspczynnik pojemnoci wodnej [1], Z rzdna spgu warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym [L], W natenie zasilania powierzchniowego [LT1], Q natenie rde i upustw [LT1], H, H, H wysoko hydrauliczna w warstwie wodononej i ssiadujcych warstwach wodononych [L], k, k, k wspczynniki filtracji warstwy wodononej i rozdzielajcych warstw pprzepuszczalnych [LT1], m, m, m miszo warstwy wodononej i rozdzielajcych warstw pprzepuszczalnych [L], T = km przewodno (wspczynnik przewodnoci) warstwy wodononej [L2T1], gdzie: S

Ryc. 90. Schemat ilustrujcy wielkoci zwizane z rwnaniem Boussinesqa: a warstwa o zwierciadle swobodnym, b warstwa o zwierciadle napitym 00 poziom odniesienia, 1 strop warstwy nieprzepuszczalnej, 2 ssiadujca warstwa wodonona o duej zasobnoci, 3 rozdzielajca warstwa pprzepuszczalna, 4 warstwa wodonona, w ktrej opisywana jest filtracja, 5 nadlega warstwa pprzepuszczalna, przez ktr moe odbywa si zasilanie, 6 gleba, powierzchnia terenu, 7 wysoko hydrauliczna H (zwierciado piezometryczne) warstwy ssiadujce, 8 wysoko hydrauliczna H (zwierciado swobodne lub piezometryczne ) warstwy, w ktrej jest opisywana filtracja, 9 studnia/piezometr, 10 natenie zasilania powierzchniowego W

T = k/m; T = k/m przewodnoci pionowe (wspczynniki przesczania) rozdzielajcych warstw pprzepuszczalnych [T1], t czas [T],

210

845. Rwnanie rniczkowe filtracji

a = T/S x, y, z

przenikliwo hydrauliczna (piezoprzewodno) [L2T1], wsprzdne przestrzenne [L].

Przyjto przy tym tzw. zaoenia schematu Hantusha: przesczanie przez rozdzielajce warstwy pprzepuszczalne podlega prawu Darcyego i ma kierunek pionowy, ssiadujce warstwy wodonone s tak zasobne, e strumie przesczania nie wywouje w nich zmian wysokoci hydraulicznych, nie uwzgldnia si pojemnoci wodnej rozdzielajcych warstw pprzepuszczalnych (S = S = 0), tj. ruch w nich reaguje natychmiastowo na kad zmian wysokoci hydraulicznej: DH = (H H) = (H H) i jest natychmiast ustalony (ryc. 90).
[TM]

pochodne czstkowe drugiego rzdu s zastpione ilorazami rnicowymi drugiego rzdu okrelonymi w zdyskretyzowanym obszarze, np.:
2 H H i-1, j - 2H i, j + H i+ 1, j (Dx )2 x 2

a pochodne czstkowe pierwszego rzdu s zastpione ilorazami rnicowymi pierwszego rzdu, np.:
* H H i, j - H i, j Dt t

gdzie: H

843. Rwnanie przewodnictwa cieplnego

ang. franc. niem. ros. thermal conductivity equation quation de conductibilit thermique Wrmeleitungsgleichung

wysoko hydrauliczna w czasie t1 [L], H* wysoko hydrauliczna w czasie t2 [L], Dx odlego midzy wzami ( krok przestrzenny) [L], i, j numery wierszy i kolumn zdyskretyzowanego obszaru, Dt = t2 t1 krok czasowy [T].

Rwnanie rniczkowe czstkowe drugiego rzdu, paraboliczne, w postaci:

2 H 2 H Q S H + 2 + = x 2 y T T t gdzie: H wysoko hydrauliczna [L], Q zasilanie [LT1], S wspczynnik pojemnoci wodnej [1], T przewodno wodna [L2T1], t czas [T].

Dla strumienia paskiego w schemacie jawnym r.r.f. dla wza i, j ma posta:

H i-1, j - 2H i, j + H i+ 1, j (Dx )2 = S i, j H * i, j - H i, j Ti, j Dt + H i, j-1 - 2H i, j + H i, j+ 1 (Dy)2 =

W hydrogeologii r.p.c. opisuje filtracj nieustalon w orodku izotropowym z zasilaniem ze rde wewntrznych. Rwnanie rniczkowe filtracji.
[MR]

gdzie: S wspczynnik pojemnoci wodnej [1], T przewodno wodna [L2T1], Dy odlego midzy wzami, pozostae objanienia jw. [MR]

845. Rwnanie rniczkowe filtracji

ang. franc. niem. ros. differential equation of seepage quation diffrentielle de filtration Diferentialgleichung der Filtration

844. Rwnanie rnicowe filtracji

ang. finite-difference equation of seepage franc. quation diffrences finies de filtration niem. Differenzengleichung der unterirdischen Strmung ros.

Przyblienie rnicowe rwnania rniczkowego filtracji wd podziemnych, w ktrym

Rwnanie rniczkowe czstkowe drugiego rzdu, paraboliczne, typu rwnania przewodnictwa cieplnego. Rwnanie oglne, uwzgldniajce niejednorodno i anizotropowo orodka, ma posta: 211

846. Rwnanie ruchu

H H H H ky + kx + kz + q = S1 x x y y z z t

gdzie: H wysoko hydrauliczna [L], kx, ky, kz wspczynnik filtracji w kierunkach x, y, z [LT1], q funkcja zasilania [T1], jednostkowy wspczynnik pojemnoci S1 wodnej [L1].

cztkowych i brzegowych opisuj w sposb peny i jednoznaczny rozkad w przestrzeni i w czasie (ewolucj!) zmiennej procesowej, odpowiednio: wysokoci hydraulicznej: H = H(x, y, z, t) i/lub stenia: C = C(x, y, z, t).
[TM]

847. Rwnowaga hydrogeochemiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical equilibrium quilibre hydrogochimique hydrogeochemisches Gleichgewicht

Dla obszaru paskiego rwnanie rniczkowe filtracji przybiera posta:

H H H Ty +Q=S Tx + x x y y t przewodno wodna w kierunkach x i y [L2T1], Q zasilanie [LT1], S = mS1 pojemno wodna [1], gdzie: m miszo warstwy wodononej [L], S1 jednostkowy wspczynnik pojemnoci wodnej [L1], t czas [T]. [MR] gdzie: T x, T y

846. Rwnanie ruchu

ang. franc. niem. ros. equation of motion quation du mouvement Bewegungsgleichung

Oglne pojcie dotyczce stanu rwnowagi zachodzcej w wodach podziemnych, obejmujce przemiany fazowe i reakcje chemiczne. R.h. jest rozpatrywana najczciej jako jednostkowe stany rwnowagi obejmujce okrelone procesy termodynamiczne wspdziaania orodka skalnego, wd, substancji rozpuszczonych i gazw. Wyrnia si m.in. rwnowag sorpcyjn, utleniania/redukcji, rozpuszczania/wytrcania, zol/el oraz rwnowag wglanow, siarczanow. W naturalnych wodach istnieje powszechna dno do osignicia r.h., lecz moe by ona osignita jedynie w strefie stagnacji hydrogeochemicznej.
[AM]

848. Rwnowaga izotopowa

ang. franc. niem. ros. isotope equilibrium quilibre isotopique Isotopen-Gleichgewicht

R.r. orodka cigego (m.in. cieczy, wd podziemnych) uwzgldniajc rwnania cigoci (zachowania masy), rwnania stanu (opisujce termodynamiczny stan orodka, w skrajnie uproszczonym przypadku postaci: r = const) oraz rwnania siy lub zachowania pdu w postaci prawa Darcyego i/lub prawa Ficka, pozwala opisa dynamik procesu ruchu i/lub dyspersji wd podziemnych. Oglne r.r. cieczy w zalenoci od opisywanego procesu s nazywane te rwnaniami ewolucji zmiennej procesowej, np. wysokoci hydraulicznej H (r. Boussinesqa) lub stenia C (r. dyspersji). Rwnania te przy znanych: formie przestrzennej systemu, strukturze systemu (rozkad przestrzenny parametrw), warunkach po-

Dwa izotopy tego samego pierwiastka wystpujce w dwch reagujcych ze sob substancjach lub wymieniane midzy dwiema fazami tej samej substancji znajduj si w rwnowadze, o ile ich stosunki w obu substancjach czy fazach s stae w danej temperaturze, a iloraz stosunkw tych izotopw jest rwny wspczynnikowi frakcjonowania a. Warunkiem istnienia r.i. w reakcjach chemicznych jest istnienie rwnowagi chemicznej midzy reagantami. Np. w reakcji:
CO2 + H2O H2CO3

212

852. Rwnowaga wglanowa

przebiegajcej w temperaturze 25oC nastpuje wymiana izotopowa tlenu midzy wod i CO2:
C16O2 + H218O C18O16O + H216O

852. Rwnowaga wglanowa

ang. franc. niem. ros. carbonate equilibrium quilibre des carbonates Kalk-Kohlensure Gleichgewicht

Wspczynnik frakcjonowania:
a 18OCO 2 - H 2 O =

[ [

18

O O

16 16

18

] O]
O

CO 2

1,04

H 2O

co oznacza, e w warunkach r.i. CO2 jest o ok. 40 wzbogacony w 18O w porwnaniu z wod.
[JD]

1. Skrtowo rozumiana jako stan, w ktrym woda zawiera dokadnie t ilo wolnego dwutlenku wgla, ktra jest potrzebna do utrzymania jonw wodorowglanowych w roztworze. 2. Szczegowo rozumiana jako rwnowaga hydrogeochemiczna zachodzca powszechnie w wodach podziemnych, obejmujca wspdziaanie wody z dwutlenkiem wgla oraz wglanami nierozpuszczonymi i rozpuszczonymi w wodzie gwnie w formie wodorowglanw:
CaCO3 + H2O + CO2 Ca2+ + 2HCO3

849. Rwnowaga jonowa rwnowaga chemiczna

ang. franc. niem. ros. ionic equilibrium quilibre ionique ionisches Gleichgewicht

Stan dynamiczny odwracalnej reakcji chemicznej w roztworze, gdy szybkoci tworzenia si i rozpadu produktw s jednakowe, a wic stenia reagentw w danych warunkach cinienia i temperatury nie ulegaj zmianie w dowolnie dugim czasie.
[JD]

850. Rwnowaga termodynamiczna

ang. franc. niem. ros. thermodynamic equilibrium quilibre thermodynamique thermodynamisches Gleichgewicht

R.w. obejmuje te stan okrelonej proporcji midzy jonami: wodorowglanowymi ( jon wodorowglanowy) i dwuwglanowymi 2+ (HCO3 CO 3 + H ), w wodach podziemnych bowiem dysocjacja kwasu wglowego przebiega dwustopniowo. R.w. buforuje naturalne wody, decydujc przy niskich mineralizacjach wd o ich odczynie (ryc. 91, 22). Dwutlenek wgla zrwnowaony, Dwutlenek wgla agresywny.
[AM]

Stan ukadu, w ktrym w danych warunkach temperatury i cinienia nie zachodz adne procesy makroskopowe. W roztworach wodnych w stanie r.t. ma miejsce rwnowaga jonowa.
[JD]

851. Rwnowaga trwaa rwnowaga wiekowa

ang. franc. niem. ros. secular equilibrium quilibre sculaire skulares Gleichgewwicht . [JD]
Ryc. 91. Schemat wspwystpowania CO2, HCO3, CO2 3 w wodzie, przy rnym poziomie zakwaszenia

Promieniotwrcza rwnowaga.

213

853. Ruch

853. Ruch pynicie

ang. franc. niem. ros. motion, movement, flow mouvement, coulement Bewegung, Strmung ,

ros.

Zmiana w czasie pooenia ciaa wzgldem innego ciaa traktowanego jako ukad odniesienia, a take rozchodzenie si zaburze pl fizycznych. Ruch charakteryzuj rne wielkoci fizyczne, takie jak: prdko, przyspieszenie, pd, cinienie itp. Charakter ruchu, a nawet jego istnienie, w sposb istotny zale od sposobu opisu i przyjtego ukadu odniesienia. W hydrogeologii przedmiotem zainteresowania jest tylko r. pynu jako medium cigego, a nie r. molekularny (okrelonych czsteczek), ktry jest przedmiotem zainteresowania reologii i fizyki czsteczkowej. R. cieczy ze wzgldu na prawa zachowania jest r. cigym i prawo zachowania wyraa si jako prawo cigoci, w najprostszym przypadku r. ustalonego cieczy nieciliwej mwice, e do dowolnie wyodrbnionego obszaru ruchu taka sama objto cieczy dopywa i wypywa. Ze wzgldu na liczne charakterystyki r. cieczy, bardzo s rozbudowane klasyfikacje ruchu cieczy i odpowiadajce im pojcia.
[TM]

Ruch pynu (cieczy) z prdkoci poniej prdkoci krytycznej, dla okrelonych warunkw zdefiniowanej liczb Reynoldsa. W r.l. straty hydrauliczne s proporcjonalne do prdkoci w potdze jeden. Wody podziemne niemal wycznie pyn ruchem laminarnym. Ruch turbulentny.
[TM]

856. Ruch niejednorodny ruch nierwnomierny

ang. non-uniform flow, heterogenous f. franc. coulement non-uniforme, . htrogne niem. ungleichfrmige Strmung, inhomogene S. ros. , .

Ruch, w ktrym prdko i kierunki przepywu zmieniaj si w przestrzeni, s funkcj pooenia.

[TM]

857. Ruch niestacjonarny

ang. franc. niem. ros. non-stationary flow coulement non-stationnaire nicht stationre Strmung

854. Ruch jednorodny ruch rwnomierny

ang. franc. niem. ros. uniform flow coulement uniforme gleichfrmige Strmung, homogene S.

Ruch, w ktrym parametry rwnania ruchu i/lub samo rwnanie ruchu zmieniaj si w czasie. Ruch ustalony.
[TM]

858. Ruch nieustalony ruch nietrway

ang. non-steady flow, unsteady f. franc. coulement non-permanent, . transitoire niem. nicht stationre Strmung ros.

Ruch, w ktrym prdko i kierunki przepywu s jednakowe we wszystkich punktach pola ruchu. Z natury swej jest wic to ruch ustalony.
[TM]

855. Ruch laminarny ruch uwarstwiony

ang. laminar flow franc. coulement laminaire niem. laminare Strmung, Schichtstrmung

Ruch, w ktrym choby jedna z wielkoci go charakteryzujcych (prdko, wysoko hydrauliczna, cinienie) jest nie tylko funkcj pooenia, ale take funkcj czasu zmienia si w czasie. Ruch ustalony.
[TM]

214

863. Rzp

859. Ruch stacjonarny

ang. franc. niem. ros. stationary flow coulement stationnaire stationre Strmung

ang. groundwater flow franc. coulement deau souterraine, flux deau s. niem. Grundwasserstrmung ros.

Ruch, w ktrym parametry rwnania ruchu i samo rwnanie nie zmieniaj si w czasie. Jeli jednak wielko opisujca ruch, np. wysoko hydrauliczna, jest zmienna w czasie, r.s. moe by nieustalony. Pojcia r.s. nie mona wic uywa jako synonimu ruchu ustalonego.
[TM]

R.w.p. moe mie zrnicowany charakter, uzaleniony od przestrzeni hydrogeologicznej, w ktrej ma miejsce, oraz od warunkw fizycznych: prdkoci, kierunku, wysokoci hydraulicznej, cinienia, przyspieszenia, pdu, toru. Filtracja, Fluacja. O przepywie mwimy, gdy rozpatrujemy ruch lub jego natenie w okrelonym punkcie lub przekroju hydrogeologicznym ( natenie przepywu); o spywie w sensie obszarowym (np. w dorzeczu); o odpywie gdy chodzi o duszy okres czasu (rok, wielolecie) w opisie obiegu wd podziemnych lub bilansie wd podziemnych, ale rwnie w okrelonym przekroju, przeciwstawiajc go dopywowi. Mwi si te o dopywie do studni, do ujcia, do kopalni itd. Przez wypyw rozumie si np. wypyw ze studni, samowypyw i rne typy wypyww naturalnych: rdo, wyciek (wody podziemnej). W zalenoci kierunku przepywu rozrnia si r.w.p. poziomy lub prawie poziomy w strumieniu oraz pionowy: descenzyjny ( infiltracja, influacja, przesczanie), ascenzyjny ( eksfiltracja wd podziemnych, efluencja), ruch ascenzyjno-descenzyjny ( przesikanie, przesikanie midzypoziomowe). R.w.p. przeciwstawia si stagnacji wd podziemnych. Bilans wodny, Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[AK]

860. Ruch turbulentny ruch burzliwy

ang. franc. niem. ros. turbulent flow coulement turbulent Wirbelstrmung, turbulente Strmung ,

Ruch pynu (cieczy) z prdkoci powyej prdkoci krytycznej, dla okrelonych warunkw zdefiniowanej liczb Reynoldsa. W r.t. straty hydrauliczne s proporcjonalne do prdkoci w drugiej potdze. Turbulentny ruch wd podziemnych wystpuje bardzo rzadko tylko w systemach krasowych i w systemach otwartych szczelin zwaszcza w warunkach ruchu sztucznie wymuszonego.
[TM]

861. Ruch ustalony ruch trway

ang. franc. niem. ros. steady flow coulement permanent stationre Strmung

Ruch, w ktrym wielkoci charakteryzujce ruch cieczy, takie jak prdko, wysoko hydrauliczna, cinienie s tylko funkcj pooenia F(x,y,z), nie zale od czasu w adnym punkcie. Czsto niepoprawnie jako synonimu uywa si nazwy ruch stacjonarny, rwnie w jzykach obcych.
[TM]

863. Rzp rzpie

ang. franc. niem. ros. sump puisard Sumpf

862. Ruch wody podziemnej pynicie wody podziemnej

Dolna cz szybu, gdzie zbiera si ciekajca woda.

[MR]

215

864. Rzeka drenujca

864. Rzeka drenujca

ang. effluent stream, gaining s. franc. rivire alimente par la nappe, r. absorbante niem. grundwasseraufnehmender Fluss ros.

franc. cours deau missif niem. wasserabgebender Fluss ros.

Rzeka zasilana przez wody podziemne. Ma to miejsce wwczas, gdy wody powierzchniowe rzeki znajduj si w zwizku hydraulicznym (bezporednim lub porednim) z wodami podziemnymi, ktrych zwierciado pooone jest wyej ni poziom wody w rz.d. (ryc. 92).
[SK]

Rzeka zasilajca wody podziemne (tracca cz wody na rzecz wd podziemnych). Ma to miejsce wwczas, gdy zwierciado wd podziemnych znajduje si niej ni poziom wody w rz.i. (ryc. 93).
[SK]

a
b
1
1

1
95

00

10

110

1 05

10 0

95

95

Ryc. 93. Rzeka infiltrujca: a) w przekroju, b) w planie 1 zwierciado wody w rzece, 2 zwierciado wd podziemnych, 3 hydroizohipsa; jej warto w stosunku do poziomu odniesienia (zazwyczaj w m n.p.m.), 4 rzeka i kierunek jej biegu

95

Ryc. 92. Rzeka drenujca: a) w przekroju, b) w planie 1 zwierciado wody w rzece, 2 zwierciado wd podziemnych, 3 hydroizohipsa: jej warto w stosunku do poziomu odniesienia (zazwyczaj w m n.p.m.), 4 rzeka i kierunek jej biegu

867. Rzeka krasowa

ang. franc. niem. ros. karstic stream rivire karstique Karstfluss

865. Rzeka ginca

ang. franc. niem. ros. lost stream rivire perdue verschwindender Fluss

Rzeka wypywajca ze rda krasowego, ktra w caoci lub w znacznej czci swego biegu jest zasilana wodami krasowymi.
[AR]

Powierzchniowy ciek w regionie krasowym zanikajcy w podoe i zasilajcy wody podziemne. Ponor.
[AR]

868. Rzeka podziemna

ang. franc. niem. ros. underground river, u. stream rivire souterraine, torrent souterrain unterirdischer Fluss, u. Strom

866. Rzeka infiltrujca

ang. influent stream, losing s.

Wody podziemne pynce w wielkich kanaach krasowych.

[AR]

216

S
869. Salmonella (rodzaj bakterii)
ang. franc. niem. ros. Salmonella sp. Salmonella sp. Salmonella sp.

Grupa tlenowych i beztlenowych bakterii (rodziny Enterobacteriaceae) nietworzcych przetrwalnikw, wywoujcych infekcje jelitowe oraz zatrucia u ludzi i zwierzt. Mog wystpowa w powierzchniowych i podziemnych wodach zanieczyszczonych ciekami bytowymi lub odpadami z ferm hodowlanych. Bakterie S. s wydalane z kaem nosicieli oraz chorych ludzi i zwierzt. Organizmy fekalne.
[AM]

od warunkw hydrogeologicznych oraz rodzaju i sposobu zanieczyszczenia wd podziemnych. S. biologiczne odbywa si gwnie w glebie i strefie aeracji, w mniejszym stopniu w strefie saturacji. Efektem procesw s. jest ograniczenie przestrzenne zasigu stref zanieczyszczenia wok ogniska zanieczyszcze i na drodze migracji substancji zanieczyszczajcych. Oceny intensywnoci i zasigu tych procesw dokonuje si na podstawie rwna dyspersji. Ognisko zanieczyszczenia wd podziemnych.
[AS]

871. Samowypyw samowypyw wd artezyjskich

ang. artesian flow, spontaneous outflow franc. coulement par jaillissement, . artsien niem. artesische Schttung, artesischer Ausfluss ros. ,

870. Samooczyszczanie si wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater self-purification auto-puration des eaux souterraines Grundwasserselbstreinigung

Zesp naturalnych i wspdziaajcych procesw fizycznych, chemicznych, biologicznych i mikrobiologicznych zachodzcych podczas przepywu zanieczyszczonych wd podziemnych, dziki ktrym nastpuj korzystne zmiany jakoci. Gwnymi procesami fizyczno-chemicznymi s. s: dyspersja, rozcieczanie, utlenianie i redukcja, wytrcanie, hydroliza, wymiana jonowa i sorpcja, parowanie i odgazowanie oraz koagulacja. Rodzaj procesw i intensywno ich przebiegu zaley

Spontaniczny wypyw wody podziemnej ze studni ujmujcej warstw o zwierciadle napitym, wywoany cinieniem artezyjskim, przy zwierciadle piezometrycznym o rzdnej wikszej ni rzdna powierzchni terenu. W warunkach szczeglnych, np. w dolinach duych, silnie drenujcych rzek, s. jest moliwy rwnie z warstwy o zwierciadle swobodnym, gdy wysoko hydrauliczna na pewnej gbokoci jest wysza ni w partiach przypowierzchniowych warstwy (w warunkach przepywu pionowego w gr).
[TM]

217

872. Schemat jawny (explicite)

872. Schemat jawny (explicite)

ang. franc. niem. ros. explicit procedure mthode explicite explizit Lsungsschema

873. Schemat obliczeniowy studni

ang. computational well-scheme franc. schma comptable dun puits niem. rechnerisches Brunnenschema, Brunnenmodell ros. ()

Aproksymacja rnicowa rwnania filtracji nieustalonej polegajca na obliczaniu wartoci ilorazu rnicowego DH/Dt w punkcie pocztkowym kroku czasowego. Rwnanie rnicowe ma posta:
H i-1, j - 2H i, j + H i+ 1, j (Dx ) + Q i, j Ti, j =A
2

H i, j-1 - 2H i, j + H i, j+ 1 (Dy)2

S i, j H * i, j - H i, j Ti, j Dt

Uproszczony szkic przekroju hydrogeologicznego przedstawiajcy pooenie zwierciada wody podziemnej lub linii cinie piezometrycznych przed i w czasie pompowania badawczego oraz te elementy warunkw hydrogeologicznych i konstrukcji wza hydrogeologicznego wraz z ich wymiarami, ktre s niezbdne do wykonania oblicze wspczynnikw filtracji. Por. BN-71/8950-08.
[AK]

wysoko hydrauliczna w wle na pocztku kroku czasowego [L], wysoko hydrauliczna w wle na H* kocu kroku czasowego [L], Q zasilanie w wle [L3T1], S wspczynnik pojemnoci wodnej w wle [1], T przewodno wodna [L2T1], Dx, Dy wymiary bloku przypisanego wzowi w kierunkach x i y [L], A = DxDy pole bloku przypisanego wzowi [L2], i, j wskaniki dolne oznaczajce pooenie wzw i przypisanych im blokw (ryc. 94).

gdzie: H

874. Schemat warstwy jednorodnej (o zwierciadle napitym)

ang. scheme of an uniform confined aquifer, scheme of a homogenous c. a. franc. schma dune nappe captive uniforme, s. d. n. c. homogne niem. Schema eines gespannten gleichfrmigen Grundwasserleiters, S. e. g. homogenen G. ros.

Model (schemat) jednorodnej warstwy wodononej (k = const), poziomej i o staej miszoci (m = const).
[TM]

Rwnanie to jest rozwizywane w poszczeglnych krokach czasowych metod bezporedni. Warunkiem stabilnoci rozwizania jest, by dugo kroku czasowego bya mniejsza od wartoci krytycznej okrelonej wzorem:
Dtkr = min AS 4T

875. Schemat uwikany (implicite)

ang. franc. niem. ros. implicit procedure mthode implicite implizit Lsungsschema

Schemat uwikany (implicite), Cranka-Nicholsona schemat. [MR]

i,j-1 i-1,j i,j i,j+1 i+1,j

Aproksymacja rnicowa rwnania filtracji nieustalonej polegajca na obliczaniu wartoci ilorazu rnicowego DH/Dt w punkcie kocowym kroku czasowego. Rwnanie rnicowe ma posta:

Ryc. 94. Schemat oznacze wzw i przypisanych im blokw obliczeniowych

218

879. Siarkowodr H2S

* * H* i-1, j - 2H i, j + H i+ 1, j

(Dx ) + Q i, j Ti, j =A

* * H* i, j-1 - 2H i, j + H i, j+ 1

(Dy)2

S i, j H i*, j - H i, j Ti, j Dt

Objanienia symboli: Schemat jawny (explicite). Rwnanie to jest rozwizywane w poszczeglnych krokach czasowych metod iteracyjn. Metoda jest bezwarunkowo stabilna, jednake w przypadku przyjcia krokw czasowych wikszych od kroku krytycznego ( schemat jawny) powstaj bdy proporcjonalne do TH i wzrastajce wraz z Dt. Cranka-Nicholsona schemat.
[MR]

Ryc. 95. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Schoellera

876. Schoellera wykres SchoelleraBerkaloffa wykres

ang. franc. niem. ros. Schoellers diagram diagramme de Schoeller Schoeller-Diagramm Schoellera, .

Badanie polowe polegajce na sczerpywaniu wody i obserwacji jej wzniosu w studni w celu okrelenia waciwoci hydrogeologicznych. Pompowanie badawcze, Zalewanie badawcze, Wtaczanie badawcze wody, Prba chonnoci.
[AK]

878. Siarka S
ang. franc. niem. ros. sulphur soufre Schwefel

Graficzna metoda odwzorowywania chemizmu wd w ukadzie prostokt nych wsprzdnych. Stenia poszczeglnych jonw, substancji organicznej, gazw nanosi si na pionowych, pomocniczych osiach zgodnie ze skal logarytmiczn. Naniesione wartoci ste czy si midzy sob lini aman odwzorowujc skad chemiczny wody. Na jednym S.w. mona nanie kilka analiz, co pozwala na wizualne ich porwnywanie. Jest to jedna z nielicznych metod graficznych umoliwiajca w peni czytelne przedstawianie ste mikroskadnikw i rnego typu skadnikw specyficznych (ryc. 95). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd
[AM]

Pierwiastek niemetaliczny, biofilny, cyklicznie krcy w przyrodzie, wystpujcy w wodach podziemnych na czterech stopniach utlenienia: jako S2 (np. siarkowodr, jony HS i S2), So (siarka koloidalna), S4+ (np. jon siarczynowy), S6+ (np. jon siarczanowy). W obiegu s. aktywnie uczestnicz liczne rodzaje bakterii, biorc udzia w mineralizacji substancji organicznej, desulfatyzacji, sulfatyzacji itd. W wodach podziemnych s. moe by pochodzenia geogenicznego (mineralnego, wulkanicznego i plutonicznego), organicznego, atmosferycznego, antropogenicznego (ryc. 96).
[AM]

877. Sczerpywanie badawcze w studni

ang. well-bailing test franc. puisage dessai dun puits, curage dessai dun p. niem. Brunnenschpfversuch ros.

879. Siarkowodr H2S siarczek wodoru, sulfan

ang. hydrogen sulphide, sulphuretted hydrogen franc. hydrogne sulfur, sulfure dhydrogne niem. Schwefelwasserstoff ros.

219

880. Siatka dyskretyzacji

880. Siatka dyskretyzacji

ang. franc. niem. ros. discretization network rseau de discrtisation Diskretisierungsnetz

Siatka zbudowana z blokw obliczeniowych, na ktre jest podzielony zdyskretyzowany obszar filtracji. Dyskretyzacja obszaru filtracji (przestrzeni).
[MR]

881. Siatka filtracyjna (podkadowa)

ang. screen net, wire net, wire mesh, sieve screen franc. filet de crpine niem. Filternetz, Drahtnetz ros.

Ryc. 96. Schemat wspwystpowania rnych form siarki w wodach podziemnych w zalenoci od pH i Eh (temp. 25oC)

atwo rozpuszczalny w wodzie gaz o waciwociach toksycznych, wystpujcy w wodach podziemnych w warunkach redukcyjnych. Wchodzi w reakcje chemiczne z wod, przy czym dysocjacja jego przebiega na dwch poziomach: H2S H+ + HS 2H+ + S2. Ma charakterystyczny zapach zgniych jaj wyczuwany przy steniach > 0,05 mg/dm3. Jest to gaz pochodzenia biochemicznego, mineralnego lub antropogenicznego. W wodach pitnych s. nie powinien wystpowa, niemniej moe wykazywa waciwoci lecznicze (ryc. 97). Siarka.
[AM]

Siatka wykonana z miedzi, stali, mas plastycznych lub wkien sztucznych o rnym splocie, nakadana na nawj z drutu lub siatk podkadow filtru szkieletowego. Filtr siatkowy. Por. BN-79/7598-13, BN-90/8755-05.
[AK]

882. Siatka hydrauliczna siatka hydrodynamiczna

ang. franc. niem. ros. flow net rseau hydraulique, r. h. dcoulement Strmungsnetz, hydraulisches Netz

Siatka ortogonalna linii prdu i hydroizohips odtwarzajca struktur hydrodynamiczn strumienia paskiego, stanowica graficzny obraz rozwizania rwnania Laplacea lub dla warstw niejednorodnych oglnego rwnania filtracji.
[TM]

883. Sie hydrauliczna w skrasowiaych skaach wglanowych

ang. hydraulic network in karstified carbonate rocks

Ryc. 97. Wspwystpowanie rnych form zwizkw siarczkowych w zalenoci od pH (stenie 103 mol/dm3)

220

887. Skala redoks

franc. rseau hydraulique dans les massifs calcaires karstiques niem. hydraulisches Netzwerk in verkarsteteten Karbonatgesteinen ros.

franc. rseau dchantillonage niem. Probenahmenetz ros.

S.h. w skale jest systemem poczonych pustek, ktrymi przepywa i w ktrych gromadzi si woda. S.h. w orodku ska wglanowych podlegych procesom krasowienia charakteryzuje si potrjn porowatoci: porowatoci masywu skalnego oraz porowatoci szczelinow i krasow [Motyka i in., 1993]. Wyrnia si rwnie dodatkowo porowato form wypenionych. Miar cech hydrogeologicznych wymienionych porowatoci s rednie wartoci wspczynnikw: porowatoci otwartej, filtracji i odsczalnoci. Porwnanie stosunku przepuszczalnoci i pojemnoci hydraulicznej midzy poszczeglnymi elementami s.h. umoliwia wydzielenie zbiornikw typu: krasowo-szczelinowego, szczelinowo-krasowego oraz porowo-szczelinowo-krasowego. Struktura hydrauliczna opisywanych ska wglanowych jest dynamiczna i w czasie ulega zmianom.
[AR]

Ustalony przestrzenny ukad punktw oprbowania wykorzystywany najczciej przy monitoringu wd podziemnych lub przy jednorazowym, kontrolnym oprbowaniu jakiego obszaru. Pobieranie prbek (wody).
[AM]

886. Sia jonowa roztworu I

ang. franc. niem. ros. ionic strength of solution force ionique de la solution ionische Strke der Lsung

Poowa sumy iloczynw ste zawartych w roztworze jonw przez kwadraty ich adunkw elektrycznych:
2 2 2 I = 1 2(cz 1 1 + c2 z2 + ...+ cn zn )

gdzie: c1, c2, cn stenia molowe wszystkich jonw w roztworze [ML3], z1, z2, zn adunki (wartociowoci) elektryczne tych jonw.

Znajomo s.j.r. jest niezbdna do okrelenia wspczynnikw aktywnoci poszczeglnych jonw w roztworze. Wymiar: [1].
[JD]

884. Sie kontrolno-pomiarowa wd podziemnych *monitoring wd podziemnych

ang. groundwater-monitoring network franc. rseau des points de mesure et dobservation des eaux souterraines niem. Grundwasser Messungs- und Beobachtungsnetz ros. -

887. Skala redoks skala rH, skala redox

ang. franc. niem. ros. redox scale chelle redox Redoxskala

Sie otworw hydrogeologicznych, w ktrych s dokonywane systematyczne pomiary zmian pooenia zwierciada wd podziemnych i badania jakoci. Moe mie charakter stay lub okresowy (zadaniowy, celowy). Monitoring wd podziemnych.
[AS]

Skala potencjau redoks opracowana przez Clarka. Jednostk s.r. jest:

rH = (Eh + 0,06pH)/0,03 gdzie: Eh potencja utleniajco-redukcyjny wyraony w woltach, pH odczyn wody.

885. Sie oprbowania (wd podziemnych) sie pobierania prbek (wody)

ang. sampling network

S.r. obejmuje wartoci od 0 do 42, przy czym przyjmuje si, e przy wartoci rH < 15 istniej warunki redukcyjne, a przy rH > 25 221

888. Skay zbiornikowe

mamy do czynienia z warunkami utleniajcymi. S.r. jest wykorzystywana przy okrelaniu warunkw utleniajco-redukcyjnych wd podziemnych.
[AM]

Zdrowia z dn. 4 wrzenia 2000 r. (DzURP Nr 82, poz. 937) wymienionych jest 7 bakteriologicznych wskanikw jakoci wody. Analiza bakteriologiczna (wody), Mikroorganizmy w wodach podziemnych.
[AM]

888. Skay zbiornikowe

ang. franc. niem. ros. reservoir rocks roches-rservoirs Speichergesteine

891. Skad chemiczny wd chemizm wd

ang. franc. niem. ros. chemical composition of waters composition chimique des eaux chemische Zusammensetzung de Wsser

Utwory geologiczne o dobrych waciwociach hydrogeologicznych umoliwiajcych gromadzenie i przepyw pynw i gazw. Waciwoci hydrogeologiczne ska, Utwory hydrogeologiczne.
[AR]

889. Skaenie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater contamination contamination des eaux souterraines Grundwasserverschmutzung

Zanieczyszczenie wody substancjami nie wystpujcymi w niej w stanie naturalnym. Powoduje ono gwatowne obnienie jakoci wody. Do typowych naley zaliczy skaenia: bakteryjne, radioaktywne, ropopochodne, metalami cikimi itp.
[AS]

Skad rozpuszczonych (zdysocjowanych i niezdysocjowanych) substancji wystpujcych w wodzie (gazw, mineraw, substancji organicznej itd.), a nie samej wody jako zwizku chemicznego. S.ch.w. decyduje o waciwociach (chemicznych, fizycznych i organoleptycznych) wody. Niekiedy jest przedstawiany w postaci zapisu uwzgldniajcego jedynie skad jonowy wd lub nawet wycznie jony gwne (wystpujce w wodach).
[AM]

892. Skad jonowy wd

ang. franc. niem. ros. ionic composition of water composition ionique des eaux Ionenzusammensetzung der Wsser

890. Skad bakteriologiczny wody

ang. bacteriological composition of water, bacterial c. of w. franc. composition bactriologique deau, c. bactrienne deau niem. bakteriologische Zusammensetzung des Wassers ros.

Chemizm wd okrelany wycznie zespoem wystpujcych w wodzie anionw i kationw. Niekiedy uwzgldniane s jedynie jony gwne i wwczas s.j.w. moe by przedstawiany w postaci skrconych zapisw klasyfikacji hydrochemicznych (Szczukariewa-Prikoskiego, Alekina). Skad chemiczny wd.
[AM]

W podziemnych wodach naturalnych i zanieczyszczonych antropogenicznie yj rne bakterie biorce aktywny udzia w przemianach hydrogeochemicznych. Pojcie s.b.w. jest stosowane przy ocenie zanieczyszczenia bakteriologicznego uytkowych wd podziemnych. Obejmuje ilociow charakterystyk wskanikw bakteriologicznego zanieczyszczenia wd. W Rozporzdzeniu Min. 222

893. Skadniki lotne (w wodzie) substancje lotne

ang. franc. niem. ros. volatile components composants volatils flchtige Bestandteile [AM]

Sucha pozostao, ryc. 113.

898. Smak wody

894. Skadniki swoiste

ang. franc. niem. ros. specific components lments spcifiques eigenartige Bestandteile

Pojcie stosowane w balneologii, dotyczy gwnie wd sabo zmineralizowanych, charakteryzujcych si zawartoci skadnikw, ktre wystpuj w iloci wikszej od okrelonego minimum, stanowicego uznany przez medycyn dolny prg oddziaywania leczniczego ( wspczynniki farmakodynamiczne). Du trudno w ich wyznaczaniu stanowi interakcyjne oddziaywanie wszystkich zawartych w wodzie makroskadnikw i mikroskadnikw. Woda swoista.
[TB i DM]

franc. colonne deau dans un forage hydrogologique niem. Wassersule in einen hydrogeologischen Bohrloch ros.

Sup wody mierzony od dna studni do zwierciada wd podziemnych (wody swobodne) lub do linii cinie piezometrycznych (wody naporowe). Posterunek wd podziemnych (gruntowych).
[AK]

898. Smak wody

ang. taste of water franc. saveur deau, got deau niem. Wassergeschmack, Geschmack des Wassers ros.

895. Skadowisko kontrolowane

ang. franc. niem. ros. controlled waste disposal, sanitary landfill aire contrlle de stockage de dchets geordnete Deponie, kontrollierte D.

Z punktu widzenia hydrogeologicznego jest to skadowisko odpadw zlokalizowane w takim miejscu i w taki sposb, aby zapewni minimaln imisj zanieczyszcze do rodowiska wd podziemnych. Stosuje si w tym celu rnorodne bariery ochronne techniczne i naturalne, uporzdkowane odprowadzenie odciekw oraz monitoring wd podziemnych.
[SW]

Cecha organoleptyczna oznaczana jedynie w przypadku pewnoci, e badana woda nie jest zanieczyszczona. Wyrniamy 4 podstawowe rodzaje s., wywoywane najczciej przez okrelone substancje rozpuszczone w wodzie (tab. 5).
Tabela 5. Rodzaje smaku

Rodzaj smaku Sony Gorzki Sodki Kwany

Substancje wywoujce smak chlorek sodu siarczany magnezu i sodu niektre substancje organiczne auny, kwasy mineralne

896. Skrzynia przelewowa

ang. franc. niem. ros. overflow measuring-box caisse-dversoir de jaugeage berfallmesskasten

Skrzynia w ksztacie prostopadocianu suca do pomiaru natenia przepywu wody (ze rda, studni pompowej, z samowypywu) z zastawk i przelewem pomiarowym.
[AK]

Inne uboczne odczucia smakowe s nazywane posmakiem (np: posmak metaliczny, alkaliczny, fenolowy, mdy, rybi itd.). Odczucia smakowe maj zwykle charakter indywidualny, a intensywno ich wzrasta wraz z niewielkim podwyszeniem temperatury. Intensywno s. okrela si w szeciostopniowej skali: 0 brak s. 1 s. bardzo saby 2 s. saby 3 s. wyrany 4 s. silny 5 s. bardzo silny

897. Sup wody w otworze hydrogeologicznym

ang. water column in a hydrogeological borehole

223

899. Solanka

Zarwno s., jak i posmak odczuwa si przy rnym poziomie ste poszczeglnych substancji. Wystpowanie s. ogranicza przydatno wody do celw konsumpcyjnych.
[AM]

899. Solanka
ang. franc. niem. ros. brine saumure Sole

nes). Zawieraj czsto znaczne iloci jonw biofilnych pierwiastkw (J, Br, B, Li) oraz zwizkw organicznych. Przewaa pogld, e s to wody pochodzenia morskiego wzbogacone w ww. skadniki w wyniku kontaktu ze zoami bituminw.
[JD]

901. Solanki tarcz kontynentalnych

ang. franc. niem. ros. shield brines saumures des boucliers Schildsolen

Woda o mineralizacji oglnej wynoszcej co najmniej 35 g/dm3, ktrej gwnymi skadnikami rozpuszczonymi s jony: chlorkowy Cl, sodowy Na+ i wapniowy Ca2+. Niektrzy autorzy wyrniaj grup silnych solanek o mineralizacji powyej 150 g/dm3. Mineralizacja wd.
[JD]

900. Solanki basenw sedymentacyjnych

ang. brines of sedimentary basins, saline formation waters franc. saumures des bassins sdimentaires niem. Solen der Sedimentationsbecken ros.

Wody zmineralizowane typu ClNa, ClNa Ca i ClCaNa wystpujce w skaach osadowych, przewanie w strefach stagnacji wd podziemnych ( woda gbinowa). Mineralizacja s.b.s. ronie zwykle z gbokoci ( gradient hydrogeochemiczny, gradient mineralizacji), cho zdarzaj si przypadki odwrotne ( inwersja hydrogeochemiczna). Geneza s.b.s. jest sporna. Uwaane s za: wody reliktowe morskie lub jeziorne, ugi resztkowe basenw solononych, produkt ugowania z soli lub mieszaniny wd o rnej genezie z wodami infiltracyjnymi. W kadym z tych przypadkw przeszy one znaczne przeobraenia skadu chemicznego w stosunku do wody pierwotnej (reakcje ze skaami zbiornikowymi, adsorpcja, desorpcja, powstawanie nowych mineraw, rozpuszczanie, redukcja siarczanw i in.). Szczegln odmian s.b.s. s solanki towarzyszce zoom bituminw (ang. oilfield bri-

Wysokostone wody typu ClNaCa, stwierdzone m.in. na duych gbokociach w utworach krystalicznych tarczy kanadyjskiej, tarczy fennoskandzkiej i in., a take w gbokim wierceniu KTB w Niemczech. Wg istniejcych hipotez mog to by bardzo stare wody (morskie i/lub infiltracyjne), ktre w warunkach stagnacji ( stagnacja wd podziemnych) osigny rwnowag chemiczn z pierwotnymi krzemianami. Zasolenie s.t.k. moe w czci pochodzi z inkluzji ciekych zawartych w skaach krystalicznych i uruchomionych w strefach dyslokacji.
[JD]

902. Solidyfikacja
ang. franc. niem. ros. solidification solidification Verdichtung

Grupa metod oczyszczania rodowiska wodnogruntowego polegajca na fizycznym zestalaniu lub chemicznym zwizaniu zanieczyszcze poprzez dodanie spoiw nieorganicznych, organicznych lub mieszanych. Oczyszczanie wd.
[AS]

903. *Solno
ang. franc. niem. ros. salinity salinit Salzigkeit

Wedug rzadko obecnie stosowanej klasyfikacji hydrochemicznej wd podziemnych, za-

224

909. Spg, podstawa poziomu wodononego (wodonoca)

proponowanej przez Palmera, gwna obok zasadowoci waciwo tych wd. Wynika z poczenia w wodach podziemnych anionw silnych kwasw (Cl, SO2 4 , NO 3 , J i Br ) z ka+ + + tionami zasad mocnych (Na , K , Li ) s. pierwszego rzdu (S1), zasad sabych (Ca2+, Mg2+) s. drugiego rzdu (S2) i zasad bardzo sabych (Fe2+, Mn2+) s. trzeciego rzdu (S3). W wodach naturalnych znaczenie maj jedynie S1 i S2.
[JD]

Oglna nazwa fazy staej lub zawieszonej (w wodach podziemnych orodka skalnego i zawiesin) mogcej uczestniczy w procesach sorpcyjnych ( sorpcja). Gdy te procesy maj miejsce, uywa si pojcia adsorbent. Adsorpcja.
[AM]

907. Sorpcja
ang. franc. niem. ros. sorption sorption Sorption

904. Sonda do pobierania prbek (wody)

ang. franc. niem. ros. sampling probe sonde dchantillonnage Probenahmesonde

Rodzaj prbnika lub cz prbnika zanurzona w wodzie na okrelon gboko, do ktrej wpywa (w sposb swobodny lub wymuszony) oprbowywana woda. Prbka (wody podziemnej), Pobieranie prbek (wody).
[AM]

Oglna nazwa grupy podstawowych procesw hydrogeochemicznych zachodzcych powszechnie w wodach naturalnych, w tym w wodach podziemnych. Polegaj one na gromadzeniu na powierzchni sorbentw (wystpujcych w fazie staej lub koloidalnej) czsteczek sorbatw (substancji rozpuszczonych) oraz na uwalnianiu uprzednio zasorbowanych czsteczek. Pierwszy proces to adsorpcja, drugi desorpcja. Wymiana jonowa.
[AM]

905. Sorbat substancja sorbowana, faza sorbowana

ang. franc. niem. ros. sorbate, sorbed phase sorbat, phase sorbe sorbierte Phase

908. Sozologia
ang. science on environmental change and protection franc. science concernant les changements et la protection du milieu niem. Wissenschaft betreffend die Vernderungen und dem Schutz der Umwelt ros.

Substancje rozpuszczane w wodach podziemnych, mogce podlega procesom sorpcyjnym ( sorpcja). Gdy zachodzi adsorpcja, sorbaty s nazywane adsorbatami i to pojcie w przypadku wd podziemnych jest czciej uywane. Adsorbatami s gwnie kationy i czsteczki obojtne, aniony w nieznacznym stopniu.
[AM]

Nauka o kompleksowych zmianach zachodzcych w rodowisku przyrodniczym, zwaszcza pod wpywem czynnikw postpu technicznego, oraz o sposobach ochrony przyrody i zapewnienia trwaoci uytkowania jej zasobw. W wymienionych aspektach s. zajmuje si wodami podziemnymi.
[AM, SW]

906. Sorbent substancja sorbujca

ang. franc. niem. ros. sorbent, sorbing phase sorbant, phase sorbante Sorbens, sorbierende Phase

909. Spg, podstawa poziomu wodononego (wodonoca)

ang. aquifer bottom franc. socle dune couche aquifre

225

910. Spitrzenie wd podziemnych

niem. Grundwassersohle, Sohle eines Grundwasserleiters ros.

912. Sprawno hydrauliczna filtru

ang. franc. niem. ros. screen transmitting capacity capacit de transmission dune crpine Filterrohrdurchlasskapazitt

Powierzchnia ograniczajca poziom wodonony, wodonosiec od dou. Strop poziomu wodononego, Warstwa wodonona (ryc. 123).
[AK]

910. Spitrzenie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. damming up of groundwater levation du niveau deau souterraine Grundwasseraufstau

Jednostkowy dopyw do studni przy okrelonej depresji i przy okrelonej prdkoci wlotowej, uzaleniony w okrelonych warunkach hydrogeologicznych od rodzaju i konstrukcji filtru. Przepustowo filtru, Studnia niedoskonaa.
[AK]

913. Stabilizacja zwierciada wody

ang. franc. niem. ros. water-table stabilization stabilisation du niveau deau Stabilisierung des Wasserspiegels

Podniesienie zwierciada wd podziemnych wskutek wznoszenia tam (budowli pitrzcych) na rzece lub przez podniesienie si poziomu wd powierzchniowych w czasie trwania wysokich stanw wody w rzece (ryc. 98). Odwadnianie obiektw budowlanych, Pitrzenie wd podziemnych.
[AK]

1. Proces. Podnoszenie si zwierciada wd podziemnych w studniach i otworach hydrogeologicznych zwizane z wyrwnywaniem si cinienia. 2. Efekt. Ustalenie si poziomu zwierciada w otworze pompowym lub obserwacyjnym po osigniciu staej wydajnoci, rwnie po zataczaniu, zalewaniu. Pompowanie badawcze, Cykl pompowania badawczego.
[AK]

Ryc. 98. Spitrzenie wd podziemnych w wyniku wysokiego stanu wody w rzece

914. Stabilno iteracji 911. Spyw powierzchniowy

ang. franc. niem. ros. surface runoff coulement de surface oberflchlicher Abfluss ang. franc. niem. ros. iteration stability stabilit ditration Iterationsstabilitt

Epizodyczne, grawitacyjne przemieszczanie si wody atmosferycznej po powierzchni terenu ku korytom ciekw i zagbieniom na powierzchni zlewni. Tworzy si w wyniku nawalnych opadw deszczu lub intensywnego tajania pokrywy nienej, gdy zostaje utworzona warstwa opadu efektywnego, tj. taka, ktra powstaje po wypenieniu rnych form retencji zlewni. Opad atmosferyczny, Retencja (wody), Odpyw.
[TB]

Iteracja jest stabilna, gdy dowolne zwikszanie liczby krokw iteracyjnych nie powoduje wzrostu bdu iteracji w stopniu dyskwalifikujcym warto wynikw oblicze. Metody iteracyjne.
[MR]

915. Stacja hydrogeologiczna

ang. hydrogeological gauging station, h. monitoring site franc. station de jaugeage hydrogologique niem. hydrogeologische Messtation, hydrogeologische Messwarte

226

919. Staa rozpadu (zaniku) kr

ros.

Posterunek ze sta obsad osobow i odpowiednimi urzdzeniami do dokonywania i przekazywania danych obserwacyjnych i pomiarowych. Punkt pomiarowy wd podziemnych, Posterunek wd podziemnych (gruntowych).
[AK]

916. Stagnacja hydrogeochemiczna

ang. hydrogeochemical stagnation franc. stagnation hydrogochimique niem. hydrogeochemische Stagnation, hydrogeochemischer Stillstand ros. , ao

nalnej jest to rozmiar makroniejednorodnoci (makrodyspersja). Staa a jest wartoci rzeczywicie sta dla konkretnego orodka i okrelonej skali badania. Ronie w miar wzrostu drogi migracji (efekt skali). Wyrnia si s.d. podunej aL dla migracji zgodnej z kierunkiem ruchu wd podziemnych oraz s.d. poprzecznej aT dla migracji prostopadej do tego kierunku. W przyblieniu (ryc. 99):
aT = 0,05 do 0,2 aL

Wymiar: a, aL, aT = [L]. Jednostka: m.

[SW]

Stan rwnowagi hydrogeochemicznej wspdziaania wd podziemnych, gazw i orodka skalnego, teoretycznie moliwy do osignicia na znacznych gbokociach, w strefie stagnacji hydrodynamicznej. Strefowo hydrogeochemiczna pionowa.
[AM]

917. Stagnacja wd podziemnych

ang. groundwater stagnancy franc. stagnation des eaux souterraines niem. Grundwasserstillstand, Grundwasserstagnation ros.

Ryc. 99. Zaleno staej dyspersji podunej aL od dugoci drogi migracji x dla fluwioglacjalnych utworw wirowo-piaszczystych [wg Behrens, Seiler, 1981]

Bezruch, brak ruchu lub bardzo powolny ruch wd podziemnych. Stagnacja hydrogeochemiczna.
[AK]

919. Staa rozpadu (zaniku) kr

ang. franc. niem. ros. decay constant constante de dsintgration Zerfallskonstante, Abbau-Konstante

918. Staa dyspersji a

ang. franc. niem. ros. dispersivity constant constante de dispersivit Dispersivittskonstante

Staa zdefiniowana przez rwnanie dyspersji. S.d. a odpowiada w przyblieniu rozmiarom niejednorodnoci orodka (warstwy wodononej), ktre wywouj dyspersj hydrodynamiczn. W orodku jednorodnym, np. w czasie bada prbki piasku w laboratorium, jest to wielko porwnywalna z rozmiarem ziarn (mikrodyspersja). W skali regio-

S.r. kr oznacza objto substancji ulegajcej rozpadowi na jednostk objtoci i na jednostk czasu; charakteryzuje kinetyk reakcji pierwszego rzdu opisujc dobrze rozpad promieniotwrczy, rozkad szeregu zanieczyszcze organicznych na drodze fizykochemicznej i z udziaem organizmw ywych (biodegradacja), rwnie obumieranie (zanik) bakterii chorobotwrczych i wirusw w wodach podziemnych. Z drugim podstawowym 227

920. Stan sanitarny wody

parametrem rozpadu, jakim jest czas poowicznego zaniku (prozpadu) T1/2 ( okres ptrwania), istnieje zwizek (ryc. 100):
T1/2 = (ln2)/kr

niem. Grundwasserstand ros.

Wymiar: [T1].
Parametry rozpadu i biodegradacji zanieczyszcze, Promieniotwrcza przemiana. [SW]
Czas 99,9% eliminacji mikroorganizmw z wody:

Pooenie zwierciada wd podziemnych w stosunku do okrelonego poziomu odniesienia. Krzywa stanw wd podziemnych.
[SK]

923. Starzenie (si) studni

ang. well ageing, aging of well franc. vieillissement dun puits niem. Alterung eines Brunnens, Alterserscheinungen des B. ros. () () Studnia jak kada konstrukcja ma okrelo-

275 70 35 140 50

23

16

14

12

10

Shigella sp. Coliformae bacteria Salmonella faecalis Escherichia coli

Salmonella typhi Poliovirus, Hepatitisvirus, Enterovirus Salmonella paratyphi Salmonella typhimurium Staa zaniku (1/d)
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

ny wiek (okres dziaania), cho dy si do jej trwaoci. S.s., czyli obnianie si jej sprawnoci, jest przyspieszane z czasem przez kolmatacj i korozj filtru. Usprawnianie studni.
[AK]

Ryc. 100. Staa zaniku kr i czas 99,9% eliminacji wybranych bakterii i wirusw w wodach podziemnych [wg Matthess i in., 1985] czas 99,9% eliminacji t99,9 = 9,97T1/2

924. Stenie koncentracja (substancji wystpujcych w wodzie)

ang. franc. niem. ros. concentration concentration, teneur Konzentration

920. Stan sanitarny wody Bakteriologiczne zanieczyszczenie wd 921. Stan techniczny studzien
ang. franc. niem. ros. repair state of wells tat des puits technischer Brunnenzustand ( )

Wartociowanie studzien z uwagi na ich stan techniczny. Wedug A. Wieczystego (1982) mona po uproszczeniach wyrni trzy stopnie s.t.s.: dobry studnie nowe, niezamulone , niezaronite, redni i zy studnie stare, zamulone, zaronite, studnie nadmiernie eksploatowane przy duych depresjach, studnie, w ktrych zaobserwowano procesy uszczelnienia filtru.
[AK]

Liczba okrelajca zawarto rozpuszczonego skadnika w 1 dm3 wody. W starszych opracowaniach stenia byy wyraane w stosunku do objtoci 1 litra, co w przypadku wd sodkich jest rwnoznaczne z objtoci 1 dm3. Obecnie zawarto skadnikw wd podziemnych najczciej jest wyraana w mg/dm3, mval/dm3 lub w jednostkach pochodnych. S. s podawane w odniesieniu do poszczeglnych jonw lub pierwiastkw, z reguy s te przeliczane na podstawow form wystpowania danego pierwiastka w wodzie. Iloczyn jonowy wody.
[AM]

925. Stenie jonw wodorowych

ang. franc. niem. ros. hydrogen ion concentration concentration dions hydrogne Wasserstoffionenkonzentration

922. Stan zwierciada wd podziemnych

ang. groundwater level franc. niveau deau souterraine

228

932. Stopie ujcia warstwy a

S.j.w. nadaje wodzie okrelony odczyn ( odczyn wody) wyraany w skali pH ( warto pH). W rozwaaniach hydrogeochemicznych zamiast s.j.w. naley uwzgldnia aktywno jonw hydroniowych. Jon hydroniowy.
[AM]

926. Stenie letalne LC50

ang. franc. niem. ros. lethal concentration concentration ltale (lthale) lethale Konzentration

Stenie substancji toksycznej powodujce mier poowy grupy populacji organizmw testowych. Pojcie wykorzystywane przy ocenach zanieczyszczenia wd substancjami toksycznymi.
[AM]

Graficzny sposb odwzorowania chemizmu wd w profilach pionowych opracowany w USA w poowie XX w. Na pionowej osi wyskalowanej w metrach zgodnie z gbokoci otworu, w miejscach oprbowania nanosi si prostopadle do niej cztery blisko siebie pooone osie pomocnicze. Na posiach pooonych na lewo od osi gwnej nanosi si stenia gwnych kationw, a na prawych posiach anionw (w mval/dm3). Naniesione na posiach punkty ste czy si ze sob, otrzymujc nieregularny wielobok (ryc. 101).
[AM]

929. Stopie geotermiczny

ang. franc. niem. ros. geothermal degree degr gothermique geothermische Tiefenstufe

927. Stenie roztworu

ang. franc. niem. ros. concentration of a solution concentration dune solution Lsungskonzentration

Ilo substancji rozpuszczonej w danej iloci rozpuszczalnika. Wyrniamy stenie procentowe (s.p.), tj. liczb jednostek masy (s.p. masowe), objtoci (s.p. objtociowe) lub moli (s.p. molowe) substancji przypadajcych na 100 odpowiednich jednostek mieszaniny; stenie rwnowanikowe (normalno N), tj. liczb gramorwnowanikw (vali) substancji rozpuszczonej w 1 dm3 roztworu (roztwr 1-normalny danej substancji zawiera 1 jej val w 1 dm3); stenie molarne (molarno roztworu, stenie molowe M), tj. liczb moli (gramoczsteczek) substancji w 1 dm3 roztworu; stenie molalne (molalno m), tj. liczb moli substancji w 1 kg rozpuszczalnika.
[JD]

Przyrost gbokoci wewntrz Ziemi poniej strefy termicznie neutralnej, ktremu towarzyszy jednostkowy przyrost temperatury. Jednostk miary s.g. jest liczba metrw na 1C przyrostu temperatury. S.g. stanowi odwrotno gradientu geotermicznego.
[JD]

930. Stopie hydrogeochemiczny Gradient hydrogeochemiczny 931. Stopie twardoci (wody)

ang. franc. niem. ros. degree of hardness degr de duret Hrtegrad

928. Stiffa wykres

ang. franc. niem. ros. Stiff diagram diagramme de Stiff Stiff-Diagramm

Jednostka twardoci wody. Obowizujc w Polsce jednostk twardoci wody jest 1 mg CaCO3/dm3 wody, znana w literaturze jako stopie amerykaski. Poprzednio stosowan jednostk by 1 miligramorwnowanik (mval) jonu Ca (lub Mg) w 1 litrze wody. Stosowane byy rwnie inne jednostki (tab. 6).
[AM]

932. Stopie ujcia warstwy a

ang. well penetration degree franc. degr de pntration du puits

229

932. Stopie ujcia warstwy a

Ryc. 101. Zastosowanie wykresu Stiffa do odwzorowania wynikw bada w otworze Godap IG 1 Opis profilu litologicznego: 1 piaski i piaskowce drobnoziarniste, 2 wapienie detrytyczne i oolitowe, 3 margle muowcowe, 4 iy, 5 opoki, 6 kreda piszca, 7 muki i muowce, 8 glina zwaowa; wykresy zmian z gbokoci mineralizacji wody i zawartych w niej jonw: 9 oglna mineralizacja, 10 stenie Cl, 11 stenie SO2 4 , 12 stenie 2+ 2+ + + , 13 stenie Ca , 14 stenie Mg , 15 stenie Na +K , 16 miejsce pobrania prbki wody do bada HCO3

Tabela 6. Porwnanie stopni twardoci wody Stopie twardoci Amerykaski Niemiecki Francuski Angielski mval/dm3 Jednostki 1 mg CaCO3/dm3 10 mg CaO/dm3 10 mg CaCO3/dm3 100 mg CaCO3/galon ang. 28 mg CO3/dm3 Odpowiada stopniom (wspczynnik przy zamianie) amerykaskim 1,00 17,90 10,00 14,30 50,00 niemieckim 0,05 1,00 0,56 0,80 2,80 francuskim 0,10 1,79 1,00 1,43 5,00 angielskim 0,07 1,25 0,70 1,00 3,50

230

938. Strefa aeracji

niem. Eindringungsverhltnis des Brunnens, Eindringungsgrad d. B. ros.

wtaczania wody do studni. Odwrotno leja depresji. Impresja (zwierciada wody).

[AK]

Stosunek dugoci czci roboczej filtru studni l do miszoci (m lub h) ujtej warstwy wodononej:
a = l/m dla warstwy o zwierciadle napitym, a = l/h dla warstwy o zwierciadle swobodnym.

935. Stjka w pompowaniu, wierceniu

ang. franc. niem. ros. pumping standstill, drilling s. arrt de pompage, a. de forage Pumpenpause, Bohrpause , .

Wymiar: [1].
[TM]

933. Stopie zagroenia (wd podziemnych)

ang. degree of groundwater endangering franc. degr dhasard menaant les eaux souterraines niem. Gefhrdungsgrad, Grad der Grundwassergefhrdung ros.

1. Okrelenie na przerw, okres zaprzestania pompowania badawczego midzy poszczeglnymi fazami pompowania w celu stabilizacji zwierciada wody lub te z powodw technicznych. Cykl pompowania badawczego. 2. Przerwa w wierceniu hydrogeologicznym wywoana przyczynami technicznymi lub organizacyjnymi.
[AK]

Wzgldna (umowna) ocena moliwoci przenikania substancji zanieczyszczajcych do warstw wodononych, wynikajca z budowy geologicznej i uwarunkowa hydrogeologicznych na drodze migracji od ogniska zanieczyszcze do punktu odbioru wody (bazy drenau). Szczeglnie zagroonymi s odsonite wodonone skay szczelinowe, szczelinowo-krasowe i szczelinowo-porowe, najmniej izolowane od powierzchni warstwy wodonone zasilane drog poredni (wody naporowe). Specyficzne zagroenia wystpuj w strukturach dolinnych i pradolinnych, ktrych wody podziemne pozostaj w kontakcie z zanieczyszczonymi wodami powierzchniowymi. Miar s.z. jest czas przenikania zanieczyszcze przez stref aeracji oraz utwory izolujce i czas ich przepywu w warstwie wodononej.
[AS]

936. Strata praenia strata przy praeniu, strata podczas praenia

ang. franc. niem. ros. calcination loss perte au feu Rstverlust, Glhverlust

Wskanik jakoci wody obliczany przy wykonywaniu analiz wody. Okrela rnic midzy such pozostaoci a pozostaoci po praeniu (spaleniu suchej pozostaoci w temperaturze 600oC). S.p. obejmuje rozkadajce si w temperaturze poniej 600oC substancje organiczne, wod krystalizacyjn, azotyny, sole boru itp. S.p. jest traktowana niekiedy jako orientacyjny wskanik zawartoci w wodzie substancji organicznych.
[AM]

934. Stoek represji

ang. franc. niem. ros. impression cone cne de recharge Auffllungstrichter

937. Stratyfikacja hydrogeologiczna Pitrowo wd podziemnych 938. Strefa aeracji

ang. vadose water zone, unsaturated z. franc. zone daration, z. non-sature niem. Sickerwasserzone, ungesttigte Zone, wasserungesttigte Bodenzone ros.

Stoek wznoszenia si zwierciada wody podziemnej, tworzcy si wskutek wlewania czy

231

939. Strefa aktywnego dopywu do studni

Obszar zawarty midzy powierzchni ziemi a stref wzniosu kapilarnego. W s.a. pustki skalne wypeniaj powietrze i woda, wystpujca w postaci pary wodnej, wody zwizanej ( woda higroskopijna, woda bonkowata) oraz wolnej wody zawieszonej i wsikowej. Systematyka wd podziemnych, Strefa saturacji, Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[TB i DM]

ros.

Strefa wystpujca w stropie strefy wadycznej (aeracji) w skaach wglanowych i siarczanowych, gdzie wystpuje szczeglne nasilenie procesw krasowienia i zeszczelinowania grotworu. Umoliwia okresowe magazynowanie wd i szybki ich przepyw, gwnie pionowy. S.e. w duym stopniu ksztatuje chemizm wd krasowych.
[AR]

939. Strefa aktywnego dopywu do studni strefa dopywu wody do studni

ang. well active zone franc. zone active dun puits niem. aktive Zone des Brunnens, a. Brunnenzone ros.

942. Strefa freatyczna strefa eukrasu

ang. phreatic zone, z. of saturation franc. zone phratique, z. de saturation niem. phreatische Zone, Sttigungszone, Grundwasserzone ros.

W przypadku otworu hydrogeologicznego niedogbionego ta cz poziomu wodononego, ktr naley w obliczeniach traktowa jako decydujc o wielkoci dopywu wody w czasie pompowania. Poniej tej strefy przepyw wody ma charakter naturalny, niezaleny od drenau w wyszej czci. Wynosi ona od 1,3 (s + l) do 2,0 (s + l), zalenie od stosunku s/l, wahajcego si od 0,2 do 1,0 (s depresja w studni, l czynna dugo filtru). Miszo s.a.d. wyznacza si dla studzien zagbionych pytko w poziom wodonony od pooenia swobodnego zwierciada (z uwzgldnieniem depresji), lub dla wd naporowych od stropu poziomu wodononego.
[AK]

Strefa wypenienia wszystkich prni i szczelin grotworu wod, wystpujca poniej najniszego poziomu zwierciada wd podziemnych. Nazwa stosowana w zbiornikach krasowych. Strefa saturacji.
[AR]

943. Strefa hipergeniczna

ang. franc. niem. ros. hypergene zone zone hypergne hypergenetische Zone

940. Strefa cementacji

ang. franc. niem. ros. cementation zone zone de cimentation Zementationszone [AM]

Strefa wystpowania wd sodkich o mineralizacji do 1 g/dm3. Jest to strefa aktywnej wymiany wd, intensywnego drenau i zasilania. Obejmuje mode, wspczesne w sensie geologicznym, wody pochodzenia infiltracyjnego, zaliczane do grnej strefy hydrogeochemicznej. Woda infiltracyjna, Strefowo hydrogeochemiczna.
[TB i DM]

Cementacja.

944. Strefa ochrony sanitarnej (ujcia wody)

ang. sanitary protection zone franc. zone de protection sanitaire, primtre de p. s. niem. sanitre Schutzzone ros.

941. Strefa epikrasu

ang. subcutaneous karst zone franc. zone dpikarst niem. Zone des subkutanen Karstes, Epikarstzone

232

950. Strefa stagnacji hydrogeologicznej

Pojcie stosowane w wielu krajach najczciej dotyczy obszaru wyznaczonego wok uj wd, w obrbie ktrego zabroniona jest dziaalno gospodarcza mogca zagraa wystpieniem zanieczyszcze biologicznych w ujmowanej wodzie ( bakteriologiczne zanieczyszczenie wd). W polskich przepisach sanitarnych w przyblieniu odpowiada wewntrznemu terenowi ochrony poredniej. Strefy ochronne rde i uj wody.
[AM]

franc. zone adjacente la crpine du puits niem. brunnenfilterangrenzende Zone, Zone der direkten Brunnenbeeinflussung ros.

Strefa wok studni na zewntrz filtru, w ktrej zaznacza si silne oddziaywanie pompowania i depresji. W jej obrbie mog wystpowa: wymywanie drobnych czci skalnych i zjawiska kolmatacji. Por. PN-92/G 01201.
[AK]

948. Strefa redukcyjna

ang. franc. niem. ros. reduction zone zone de rduction, z. rductrice Reduktionszone

945. Strefa potencjalnej migracji zanieczyszcze

ang. zone of possible pollutant transport franc. zone de transfert possible des polluants niem. Zone der mglichen Schadstoffausbreitung ros.

Strefa potencjalnie zagroona zanieczyszczeniem wd podziemnych z okrelonego ogniska zanieczyszcze. W ocenach przyblionych wyznaczaj j skrajne linie prdu ograniczajce tory migracji zanieczyszczonych wd, poczwszy od ogniska zanieczyszcze a po stref drenau lub granic obszaru bada. W obliczeniach szczegowych jest rzutem na paszczyzn maksymalnego zasigu chmury zanieczyszcze wg oblicze prognostycznych przy przyjtych warunkach pocztkowych i brzegowych.
[SW]

Strefa wystpowania w wodach naturalnych warunkw redukcyjnych. W wodach podziemnych z reguy wystpuje w profilu pionowym pod stref utleniajc. Lokalnie (np. w obszarach bagiennych lub przy zanieczyszczeniu powierzchni terenu) siga powierzchni terenu. Kryterium wystpowania s.r. jest warto potencjau redoks. rodowisko redukcyjne, Strefowo hydrogeochemiczna, Skala redoks.
[AM]

949. Strefa saturacji

ang. saturation zone, z. of saturation franc. zone de saturation niem. gesttigte Zone, Grundwasserzone, wassergesttigte Bodenzone ros.

946. Strefa przepywu wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater flow zone zone du flux des eaux souterraines Grundwasserstrmungszone

Obszar w obrbie struktury hydrogeologicznej lecy midzy stref zasilania a stref drenau. Strefy (obszary) dynamiki wd podziemnych (czwartorzdzie duej miszoci).
[AK]

Strefa wystpowania ska, w ktrych wolne przestrzenie (pory, szczeliny, prnie krasowe) wypenione s cakowicie wod. Grna powierzchnia tej strefy ( zwierciado wd podziemnych) graniczy ze stref aeracji. Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[SK]

950. Strefa stagnacji hydrogeologicznej

ang. franc. niem. ros. zone of hydrogeological stagnancy zone de stagnation hydrogologique Stagnationszone, stagnierende Zone

947. Strefa przyotworowa strefa przyfiltrowa

ang. well-screen adjacent zone

233

951. Strefa termicznie neutralna

Obszar, w ktrym woda podziemna znajduje si w bezruchu w zwizku z brakiem zasilania i drenau. Zasilanie wd podziemnych, Drena wd podziemnych, Stagnacja wd podziemnych.
[SK]

Strefa midzy powierzchni terenu a swobodnym zwierciadem wd podziemnych tylko czciowo nasycona wod, sigajca do najwyszego poziomu wd podziemnych. Strefa przepywu pionowego. Nazwa stosowana w obszarach krasowych. Strefa aeracji.
[AR]

951. Strefa termicznie neutralna

ang. franc. niem. ros. thermically neutral zone zone thermiquement neutre thermisch neutrale Zone

954. Strefa wadyczno-freatyczna

ang. vadose-phreatic transition zone franc. zone de transition vadose-phratique niem. bergangszone zwischen der vadosen Zone und der Grundwasserzone ros. -

Strefa gbokociowa, w ktrej temperatura jest zbliona do redniej rocznej temperatury powietrza w danym punkcie i nie podlega wahaniom rocznym. Poniej s.t.n. przyrost temperatury wraz ze wzrostem gbokoci wyraa si gradientem geotermicznym. Gboko s.t.n. moe wynosi od 5 do 25 m. W Polsce wystpuje ona rednio na gbokoci 18 m.
[JD]

Strefa przejciowa midzy stref wadyczn i stref freatyczn.

[AR]

955. Strefa waha zwierciada wody

ang. water-table fluctuation zone franc. zone des oscillations du niveau deau niem. Schwankungsbereich des Grundwasserspiegels ros. ( )

952. Strefa utleniajca

ang. franc. niem. ros. oxidation zone zone doxydation Oxidationszone

Strefa wystpowania w wodach naturalnych warunkw utleniajcych. W wodach podziemnych najczciej wraz ze stref aeracji obejmuje wody gruntowe ( wody podziemne swobodne) i wody wgbne ( wody podziemne naporowe), do ktrych dziki infiltracji wd opadowych nastpuje dopyw rozpuszczonego w wodzie tlenu. Miszo s.u. wykazuje zrnicowania regionalne, moe siga do gbokoci kilkudziesiciu kilkuset metrw. Kryterium wystpowania s.u. jest warto potencjau redoks. rodowisko utleniajce, Strefowo hydrogeochemiczna, Skala redoks.
[AM]

Strefa w obrbie profilu hydrogeologicznego zawarta midzy najwyszym a najniszym pooeniem zwierciada wody ( wahania zwierciada wd podziemnych). Gboko tej strefy zmienia si wraz ze zmianami klimatycznymi w czasie geologicznym. Ma to znaczenie w analizie paleohydrogeologicznej przy ustalaniu genezy aktualnych warunkw hydrogeologicznych. Amplituda waha zwierciada wd podziemnych.
[SK]

956. Strefa wystpowania wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater zone zone des eaux souterraines Grundwasserzone, Grundwasserbereich

953. Strefa wadyczna

ang. franc. niem. ros. vadose zone zone daration Hngendwasserzone

1. Przestrze o okrelonych waciwociach i warunkach hydrogeologicznych, np. hydrodynamicznych, hydrogeochemicznych. Pojcie s.w.w.p., w odrnieniu od obszaru hydrogeologicznego, powinno w zasadzie suy do

234

960. Strefowo hydrogeochemiczna pionowa

charakterystyki warunkw w pionie ( pitrowo wd podziemnych). O s.w.w.p. w znaczeniu obszarowym mwi si jednak w odniesieniu do zagroenia i ochrony wd podziemnych (strefa ochrony bezporedniej i poredniej, strefa ochrony sanitarnej), cho lepiej byoby i tu uywa terminw obszar, teren. 2. Terminu s.w.w.p. uywa si dla najniszej jednostki stratyfikacji hydrogeologicznej w obrbie utworw spkanych lub skrasowiaych w celu odrnienia od warstwy wodononej. 3. W sensie przestrzeni mwi si te np. o strefie przyotworowej.
[AK]

franc. zonalit hydrogochimique niem. hydrogeochemische Zonierung, h. Zonalitt ros.

Zmienno chemizmu wd w profilu pionowym ( strefowo hydrogeochemiczna pionowa), rzadziej w ukadzie poziomym (strefowo hydrogeochemiczna obszarowa). Pojcie s.h. moe si odnosi do caoksztatu chemizmu wd lub do kilku (rzadziej jednego) parametrw hydrogeochemicznych. Najczciej s.h. jest odnotowywana w odniesieniu do mineralizacji wd podziemnych.
[AM]

957. Strefa wzniosu kapilarnego

ang. franc. niem. ros. capillary fringe frange capillaire Kapillarsaum

960. Strefowo hydrogeochemiczna pionowa

ang. vertical hydrogeochemical zoning franc. zonalit hydrogochimique verticale niem. hydrogeochemische vertikale Zonierung, h. v. Zonalitt ros.

Strefa wystpujca nad zwierciadem wd podziemnych, w ktrej wystpuj wody kapilarne. Wznios kapilarny.
[SK]

958. Strefowo hydrodynamiczna

ang. hydrodynamic zoning franc. zonalit hydrodynamique niem. hydrodynamische Zonierung, h. Zonalitt ros. p

S.h. wynika z przestrzennej zmiennoci parametrw ruchu wd podziemnych i intensywnoci ich odnawiania si w orodku skalnym. Kryteriami wydzielania stref hydrodynamicznych s: prawidowoci w rozkadzie waciwoci filtracyjnych ska, prdkoci przepywu i wymiany wd, cinienia hydrostatycznego oraz struktura strumieni wd podziemnych, co odbija si na chemizmie wd podziemnych. Strefowo hydrogeochemiczna.
[TB i DM]

959. Strefowo hydrogeochemiczna

ang. hydrogeochemical zoning

Zmienno chemizmu wd podziemnych w pionie uwarunkowana gwnie ograniczeniem wraz z gbokoci ruchliwoci wd, szybkoci i intensywnoci wymiany wd infiltracyjnych, przedueniem czasu wspdziaania wd podziemnych z orodkiem skalnym oraz zmian warunkw fizycznych. Stosujc kryterium mineralizacji wody od powierzchni terenu, wyrnia si stref wd sodkich, wd akratopegowych ( akratopegi) oraz wd mineralnych. Kryterium warunkw utleniajco-redukcyjnych pozwala wydzieli stref warunkw utleniajcych, warunkw glejowych ( poziom glejowy) i warunkw redukcyjnych. Chemizm wd, opisany relacj ste gwnych jonw, w warunkach klimatw umiarkowanych pozwala wydzieli wraz z gbokoci strefy typw wd: HCO 3 Ca, SO 4 ClNaCa, ClNa, ClNaCa i najgbiej, w strefie stagnacji hydrogeochemicznej, wody typu ClCa (ryc. 102). Anomalia hydrogeochemiczna.
[AM]

235

961. Strefowo hydrogeologiczna

Ryc. 102. Uproszczony schemat zmiennoci warunkw hydrogeochemicznych wraz z gbokoci

961. Strefowo hydrogeologiczna

ang. franc. niem. ros. hydrogeological zoning zonalit hydrogologique hydrogeologische Zonalitt

franc. zones dynamiques des eaux souterraines niem. dynamische Grundwassergebiete, d. Grundwasserzonen ros.

Pojcie s.h. jest zwizane z przestrzenn zmiennoci warunkw hydrogeologicznych zarwno w pionie ( pitrowo hydrogeologiczna), jak i w poziomie ( regionalizacja hydrogeologiczna). Wyranie uwypukla si pionowa strefowo hydrodynamiczna, powizana ze strefowoci hydrogeochemiczn, zaznacza si strefowo hydrogeotermiczna ( strefa termicznie neutralna). Dwie podstawowe strefy: strefa aeracji i strefa saturacji stanowi podstaw do wydzielenia wd przypowierzchniowych i wd podziemnych (w wszym znaczeniu), trzy strefy hydrogeologiczne w krasie s charakterystyczne dla dynamiki tych wd.
[AK]

W obrbie wodononych utworw czwartorzdowych duej miszoci wyrnia si [Hannappel, Voigt, 1997] nastpujce s.d.w.p. (ryc. 103): zasilania (nieizolowane poziomy wodonone, od powierzchni wystpuj piaski, gboko zwierciada powyej 2 m), zasilania poredniego (wody zawieszone, zmienne litologiczne), przepywu (izolowane poziomy wodonone), drenau (nieizolowane poziomy wodonone, gboko zwierciada poniej 2 m).
Drena wd podziemnych, Obieg wody podziemnej, Ruch. [AK]

962. Strefy (obszary) dynamiki wd podziemnych (w czwartorzdzie duej miszoci)

ang. zones of groundwater dynamics, areas of g. d.

963. Strefy hydrogeologiczne w krasie

ang. franc. niem. ros. hydrogeological zones in the karst zones hydrogologiques dans le karst hydrogeologische Zonen in dem Karst

236

964. Strefy ochronne rde i uj wody

powierzchnia %
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Ryc. 103. Wielko zajmowanych powierzchni w procentach w zalenoci od gbokoci (Brandenburgia z Berlinem: ok. 30 000 km2, ok. 4400 punktw rozpoznania) Strefy [wg Hannappel, Voigt, 1997)]: a zasilania, b zasilania poredniego, c przepywu, d drenau

<2 2-5

gboko m

5-10 10-20 20-50

964. Strefy ochronne rde i uj wody strefy ochrony uj

ang. protection zones of water intakes franc. primtres de protection des captages deau niem. Schutzzonen der Wasserfassungen ros.

50-100 >100

W obszarach krasowych wystpuj trzy strefy hydrogeologiczne lece pod sob. S to: strefa wadyczna o grawitacyjnym spywie wody (infiltracja pionowa), odpowiadajca strefie aeracji, strefa freatyczna penego wypenienia wod z przepywem poziomym, i strefa przejciowa pooona midzy nimi, okresowo wypeniona wod, o przepywie pionowym i poziomym (ryc. 104).
[AR]

Obszar poddany zakazom, nakazom i ograniczeniom w zakresie uytkowania gruntw i korzystania z wody, obejmujcy ujcie wody, rdo lub jego cz oraz grunty do nich przylege. S.o. dzieli si na: teren ochrony bezporedniej i teren ochrony poredniej (wewntrznej biologicznej, zewntrznej chemicznej, i ilociowej). Ustanawia si je dla uj i rde wody sucych do zbiorowego zaopatrzenia ludnoci w wod do picia i potrzeb gospodarstw domowych oraz do produkcji artykuw ywnociowych i farmaceutycznych. Mog by ustanawiane take dla uj wd sucych do innych celw, jeli wymaga

W potok WF b F a

Ryc. 104. Strefy hydrogeologiczne w krasie a najwyszy poziom wd podziemnych, b najniszy poziom wd podziemnych, W strefa wadyczna, F strefa freatyczna, WF strefa przejciowa wadyczno-freatyczna; 1 skay wglanowe, 2 skay lune, 3 rdo okresowe, 4 rdo stae, 5 kanay krasowe, 6 strefy spka

237

965. Strop poziomu wodononego

tego interes uytkownika lub wzgldy spoeczne. Sposb i tryb ustanawiania s.o. uj wd podziemnych oraz zakres ogranicze, nakazw i zakazw okrela Rozporzdzenie MOZNiL z dn. 5 listopada 1991 r. (DzURP Nr 116, poz. 504). Wyznacza si je na podstawie ustale zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej obszaru zasobowego ujcia. Jeeli jednak czas przepywu wody od granicy obszaru zasilania do ujcia jest duszy od 25 lat, s.o. winny obejmowa obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodononej.
[AS]

(obszary zasilania, przepywu i drenau) w typowych formach wystpowania wd podziemnych lokalnych i regionalnych. Jako s.h. okrela si te zbiorowisko wody podziemnej przywizane do okrelonego typu uoenia utworw wodononych i ich otoczenia. Moe zajmowa rne co do wielkoci przestrzenie i mie rne ksztaty, czsto ostro odgraniczone od innych struktur, cho mog te przechodzi jedne w drugie. Wyrnia si m.in. takie struktury, jak: niecka, monoklina, pyta, soczewka, dolina, pradolina, sandr, strefa spka. Wielkie s.h. podoa to masywy, cokoy hydrogeologiczne z wodami szczelinowymi oraz baseny, niecki artezyjskie z wodami warstwowymi przewanie porowymi, a take niecki rdgrskie i due strefy uskokowo-spkaniowe. Niektrzy autorzy mwi o strukturach typu geosynklinalnego (masywy fadowe) i pytowego (paskie niecki, monokliny). Regionalizacja hydrogeologiczna, Strefowo hydrogeologiczna.
[AK, TB i DM]

965. Strop poziomu wodononego

ang. aquifer top franc. toit de la couche aquifre niem. Grundwasserhangendes, Hangendes des Grundwasserleiters ros.

Powierzchnia ograniczajca wodonosiec od gry, w obrbie wd swobodnych ( zwierciado wd podziemnych), w obrbie wd naporowych ( poziom nieprzepuszczalny). Spg, podstawa poziomu wodononego (wodonoca), Warstwa wodonona (ryc. 123).
[AK]

967. Struktura systemu krasowego

ang. franc. niem. ros. karstic system structure structure du systme karstique Struktur des Karstsystems

966. Struktura hydrogeologiczna struktura wodonona

ang. franc. niem. ros. hydrogeological structure structure hydrogologique hydrogeologische Struktur

Pojcie w polskiej terminologii niejednoznaczne. W literaturze wiatowej definiuje si s.h. jako jedn lub kilka ssiadujcych struktur geologicznych charakteryzujcych si jednoci warunkw hydrogeologicznych w zakresie rozprzestrzeniania, ruchu i ksztatowania wd podziemnych. W takim ujciu jest to, uoglniajc, przestrze geologiczna, w ktrej nastpuje obieg wd podziemnych. Niekiedy pojcie s.h. uwaa si za jednoznaczne z systemem krenia wd podziemnych, rozumianym jako ukad obiegu wd podziemnych

S.s.k. jest okrelona organizacj drg przepywu wd wewntrz zbiornika wodononego, wynikajc z procesw krasowych i ich ewolucj w czasie. Typy struktur krasowych s zrnicowane, co wynika ze zmiennych pocztkowych warunkw przepywu i procesw chemicznych. W klasycznym, pytkim systemie krasowym istniej uprzywilejowane drogi przepywu wd z powierzchni do strefy freatycznej. W klasycznym krasie rozrniamy dwa rodzaje systemw krasowych: pojedynczy, w ktrym zbiornik jest zasilany wycznie przez bezporedni infiltracj wd opadowych, oraz system podwjny, w ktrym zasilanie ma miejsce rwnie przez strumienie powierzchniowe

238

971. Strumie wd podziemnych

wpywajce do systemu wodononego przez ponory. W przypadku gbokiego systemu krasowego ( paleokras) zasilanie zbiornika zazwyczaj nie jest powizane bezporednio z powierzchni. S jednak przypadki istnienia wizi hydraulicznej midzy wodami wspomnianych dwch systemw krasowych.
[AR]

Q=k

DT -3 10 DZ

gdzie: Q gsto strumienia cieplnego [MT3], k przewodnictwo cieplne ska [LMT3o1], T temperatura [o], Z gboko [L].

968. Strumie
ang. franc. niem. ros. flux, flow courant, flux, coule Strom, Fluss

rednia warto gstoci s.c.z. dla kontynentw wynosi 63 mW/m2. Maksymalne wartoci stwierdzone dotd w Polsce nie przekraczaj 90 mW/m2. Wysokie gstoci s.c.z. stanowi podstawow przesank dla poszukiwa wd termalnych.
[JD]

1. Pk linii prdu pyncej cieczy przechodzcych przez pole o powierzchni A. Pojcie czsto wykorzystywane w dyscyplinach zajmujcych si zagadnieniami transportu cieczy, masy, energii. 2. Objto Q cieczy przepywajcej przez okrelony przekrj w jednostce czasu. Pojcia bliskie lub synonimiczne: natenie przepywu, przepyw, wydatek strumienia, natenie strumienia. Wymiar: Q = [L3T1]. Jednostki: m3/s, m3/h, dm3/s. 3. S. masy Jx to wydatek masy substancji migrujcej z wod podziemn przez okrelony przekrj jednostkowy w jednostce czasu. Wymiar: Jx = [MT ].
1

970. Strumie infiltracyjny QW, W

ang. franc. niem. ros. influent seepage rate taux de flux dinfiltration Infiltrationsrate, Einsickerungsrate

Wydatek strumienia QW w orodku nienasyconym, najczciej w kierunku pionowym, w wyniku infiltracji opadw atmosferycznych. W przypadku odniesienia do jednostkowej powierzchni wyraa natenie infiltracji:
W = QW/A

Wymiar: QW = [L3T1], W = [LT1]. Jednostki: m3/s, m3/h, m3/a, dm3/s, m/s, m/h, m/a, dm/s.
[TM]

Jednostki: mg/s , kg/h.

[TM]

971. Strumie wd podziemnych strumie filtracji

ang. franc. niem. ros. groundwater flow flux des eaux souterraines Grundwasserfluss n

969. Strumie cieplny Ziemi

ang. franc. niem. ros. terrestrial heat flow flux de chaleur terrestre Wrmestrom der Erde

Ilo ciepa przepywajca w jednostce czasu przez jednostk powierzchni ziemi. W warunkach ustalonych gsto strumienia cieplnego przepywajcego przez skay przypowierzchniowe wynosi:

1. Ukad linii prdu i hydroizohips opisujcych struktur hydrodynamiczn systemu hydrogeologicznego z podziaem na wzgldnie jednorodne strumienie skadowe ( strumie: 1).
ang. groundwater stream franc. fleuve des eaux souterraines

239

972. Studnia

niem. Grundwasserstrom ros.

2. Forma wystpowania wd podziemnych uwarunkowana uksztatowaniem podstawy poziomu wodononego: rynna, rw tektoniczny, strefa spka, sie y, dolina, pradolina, dolina pogrzebana. Wody podziemne. 3. O s.w.p. mwi si czsto jako o formie dynamicznej w przeciwiestwie do statycznego zbiornika wd podziemnych.
[AK, TM]

Przeznaczenie s. wymaga ich podziau na: s. eksploatacyjne, s. odwodnieniowe (depresyjne), s. chonne (represyjne) oraz s. obserwacyjne. S. zapasowa (rezerwowa, awaryjna) to s. czynna (zdatna do uytkowania), bieco nieuytkowana. Specjalny rodzaj stanowi s. promienista.
[AK, TM]

973. Studnia artezyjska

ang. flowing well, artesian w. franc. puits jaillissant, p. artsien, p. ruptif niem. artesischer Brunnen ros. , .

972. Studnia
ang. franc. niem. ros. well puits Brunnen ,

Najczciej pionowe (cho bywa te skone, kierunkowe) ujcie wd podziemnych: wyrobisko, otwr wiercony lub kopany sigajcy z powierzchni do poziomu wodononego i przystosowany za pomoc urzdze technicznych (obudowa, naczynie, koowrt, pompa, rurocig) do trwaego poboru lub chonicia wody. Studnie dzieli si biorc pod uwag rozmiar pionowy na s. pytkie (umownie do 2530 m) i s. gbokie, rozmiar poziomy s. maorednicowe (umownie do 0,5 m) i s. wielkorednicowe. Pod wzgldem hydrodynamicznym rozrnia si s. doskonae i s. niedoskonae, s. zupene (dogbione) i s. niezupene, s. niedogbione (wiszce) oraz s. artezyjskie, a w celach obliczeniowych s. fikcyjne (pozorne). Ze wzgldu na sposb wykonania i konstrukcj wyrnia si s. kopane, s. szybowe, s. wiercone oraz wbijane, wkrcane, pytkie (s. abisyska, s. Nortona), s. z obudow ( studnia obudowana) i s. bez obudowy (w skaach litych, mocnych), s. filtrowe i s. bezfiltrowe.

1.Studnia z samowypywem na powierzchni ziemi, ujmujca warstw wodonon o zwierciadle napitym ze stanami zwierciada ponad powierzchni ziemi (o wysokoci hydraulicznej H przekraczajcej warto rzdnej powierzchni terenu). 2. S.a. w szerszym znaczeniu to studnia ujmujca warstw wodonon o zwierciadle napitym, z samowypywem lub bez.
[TM]

974. Studnia bezfiltrowa studnia bez filtru

ang. franc. niem. ros. screenless well puits sans crpine Brunnen ohne Filter ,

Studnia wykonana w spkanych utworach zwizych bez kolumny filtrowej lub w skaach lunych w warunkach wd naporowych w obrbie wodonoca niewielkiej miszoci (ryc. 105). W drugim przypadku dopyw nastpuje przez sztucznie wytworzon kawern (wypenion wirem) w formie odwrconego stoka w stropowej czci utworw lunych z wod pod cinieniem. Tak studni nazywa si te studni denn. Por. BN 90/8755-05 i PN 77/G-01300.
[AK]

240

978. Studnia eksploatacyjna

976. Studnia chonna

ang. absorbing well, infiltration w., inverted w., recharge w. franc. puits absorbant, p. de recharge, p. dinjection niem. Versickerungsbrunnen, Schluckbrunnen, Senkbrunnen ros. ,

Ryc. 105. Studnia bezfiltrowa wykonana w obrbie naporowego poziomu wodononego niewielkiej miszoci (strop nad lejem czerpnym, wypeniony zasypk, winien by wytrzymay)

Studnia, do ktrej woda jest wlewana lub zataczana bd dla sztucznego wzbogacania zasobw warstwy wodononej, bd dla przejcia wd z odwodnie, ktrych nie ma dokd odprowadzi, bd dla magazynowania wd zuytych, np. schodzonych po wykorzystaniu ciepa wd termalnych. S.ch. dzielimy na studnie infiltracyjne, gdy zasilana jest strefa aeracji (filtr zabudowany w strefie aeracji), i studnie iniekcyjne, gdy filtr zabudowany jest w strefie saturacji.
[TM]

975. Studnia bez obudowy studnia bosa

ang. franc. niem. ros. uncased well puits non-tub unverrohrter Brunnen

977. Studnia doskonaa studnia doskonaa hydraulicznie

ang. franc. niem. ros. perfect well puits parfait volkommener Brunnen

Studnia gbinowa w skaach litych (mocnych). Obudowa ograniczona do odcinka przypowierzchniowego (rura obsadowa) (ryc. 106).
[AK]

Studnia o takim stanie filtru, ktry gwarantuje, e w czasie jej pracy (pompowania lub odbioru wody przez studni chonn) nie powstaj na filtrze dodatkowe spadki hydrauliczne typu efektu przyciennego. Przewodno filtru s.d. jest znacznie lepsza ni przewodno warstwy w strefie przyfiltrowej.
[TM]

978. Studnia eksploatacyjna

ang. franc. niem. ros. drawing well puits dexploitation Entnahmebrunnen ,

Ryc. 106. Studnia bez obudowy w spkanych wapieniach

Studnia przeznaczona i przystosowana do trwaego poboru wody dla celw zaopatrzenia i nawodnie rolniczych.
[AK]

241

979. Studnia fikcyjna

979. Studnia fikcyjna studnia pozorna

ang. image well, fictitious w., virtual w. franc. puits fictif, p. virtuel, puits-image niem. imaginrer Brunnen, virtueller B., Spiegelbrunnen ros. , ., .

(ryc. 107). Niekiedy terminu s.k. uywa si te dla studni promienistej.

[AK]

W metodzie odbi zwierciadlanych obraz studni rzeczywistej powstay jako odbicie wzgldem granicy warstwy wodononej. Uwzgldnienie pracy s.f. pozwala symulowa prac studni rzeczywistej w warstwie ograniczonej granic, z uwzgldnieniem wpywu tej granicy, z tym e w przypadku odbicia wzgldem granicy nieprzepuszczalnej (q = 0) s.f. ma wydatek taki sam jak studnia rzeczywista, a przy odbiciu wzgldem granicy przepuszczalnej typu H = const, wydatek s.f. zmienia znak wzgldem jej studni rzeczywistej, tj. studnia zmienia si na studni chonn.
[TM]

Ryc. 107. Studnia kombinowana czerpie wod z piaskw ze wirami (zwierciado swobodne w czci szybowej) i piaskw drobnoziarnistych (zwierciado napite w czci wierconej), filtr z obsypk

980. Studnia filtrowa

ang. franc. niem. ros. screened well puits avec crpine Brunnen mit Filter ,

982. Studnia niedoskonaa studnia niedoskonaa hydraulicznie

ang. franc. niem. ros. imperfect well, deficient w. puits imparfait mangelhafter Brunnen

Studnia wiercona, w ktrej zaoono kolumn filtrow, studnia zaopatrzona w filtr

studzienny przeciwiestwo studni bezfiltrowej.

[AK]

981. Studnia kombinowana studnia zoona (szybowa i wiercona)

ang. combined well (dug and drilled) franc. puits combin, p. compos (creus et for) niem. kombinierter Brunnen (Schacht und Bohrbrunnen) ros. (-)

Studnia, w ktrej w czasie jej pracy (pompowania lub zalewania czy zataczania przy studni chonnej) powstaj dodatkowe straty hydrauliczne, zwaszcza typu efektu przyciennego. Zjawisko wystpuje wtedy, kiedy przewodno filtru jest mniejsza ni przewodno warstwy w strefie przyfiltrowej (w wyniku starzenia si studni lub zej konstrukcji czy wadliwego wykonania filtru).
[TM]

983. Studnia niezupena

ang. franc. niem. ros. incomplete well, partially penetrating w. puits incomplet, p. pntration partielle unvollkommener Brunnen

Studnia szybowa ujmujca pytki poziom wodonony, poczona ze studni wiercon ujmujc nisz cz tego samego poziomu wodononego lub nisze poziomy wodonone 242

Studnia ujmujca warstw wodonon nie na caej jej miszoci lub nieca miszo strefy nasycenia, dla ktrej stopie ujcia

987. Studnia odwadniajca grnicza

warstwy a < 0,95 , tj. dugo czci roboczej filtru l jest mniejsza ni miszo warstwy wodononej (m lub h0). S.n. moe by studni niedogbion (wiszc) lub studni dogbion, w zalenoci czy filtr waciwy dochodzi do spgu warstwy wodononej czy nie (ryc. 108).
[TM]
a Z N N N

niem. Beobachtungsbrunnen, Beobachtungsbohrung, Beobachtungspegelrohr ros.

Kada studnia suca do obserwacji okresowych lub stacjonarnych (cigych) okrelonych charakterystyk wody podziemnej: stanw, temperatury, przewodnoci, innych waciwoci fizycznych i/lub chemicznych wykazujcych moliwo zmian naturalnych bd wymuszonych. S.o. do obserwacji specjalnych musi czsto spenia dodatkowe specjalne warunki, np. piezometr. Otwr hydrogeologiczny.
[TM]

985. Studnia obudowana

l l l l m

ang. franc. niem. ros.

lined well, cased-off well puits revtu, p. tub verkleideter Brunnen, verrohrter B. ()

Studnia, w ktrej zabezpieczono, obudowano (zarurowano) ciany. Obudowa studni, Studnia bez obudowy.
b

[AK]
Z N N N

986. Studnia odwadniajca

ang. franc. niem. ros. dewatering well puits drainant Entwsserungsbrunnen , .

l l ho l ho ho l ho

Studnia przeznaczona i przystosowana do odbioru wody w celu obnienia zwierciada wody dla odwodnienia grniczego, budowlanego, rolniczego. Odwadnianie kopalni, Odwadnianie obiektw budowlanych.
[AK]

Ryc. 108. Przykady studzien zupenych Z (a = l/m = l/h0 > 0,95) i niezupenych N (a = l/m = l/h0 0,95 ) w warstwie o zwierciadle napitym (a) i o zwierciadle swobodnym (b)

987. Studnia odwadniajca grnicza

ang. franc. niem. ros. mine drainage well puits drainant de mine Grubenentwsserungsbrunnen

984. Studnia obserwacyjna

ang. observation well franc. puits dobservation, puits-tmoin

Otwr wykonany w grotworze z powierzchni terenu lub w spgu grniczego wyrobiska podziemnego z zainstalowanym w nim na stae lub okresowo urzdzeniem do pompowania wody

243

988. Studnia promienista

w celu wywoania depresji jej zwierciada i odwodnienia grotworu. W grnictwie stosowana jako element odwadniania sposobem studziennym i odwadniania kombinowanego. Warunki hydrogeologiczne zoa, Odwadnianie kopalni.
[TB]

franc. puits vide niem. Vakuumbrunnen ros. -, - Studnia odwadniajca wykonana w spgu wyrobiska podziemnego, zaopatrzona w specjaln gowic lub tampon izolujcy od cinienia atmosferycznego, suca do wytworzenia w studni podcinienia, a przez to zwikszenia efektywnoci drenau grotworu. W grnictwie stosowana jako jeden z elementw odwadniania sposobem grniczym. Odwadnianie kopalni. [TB]

988. Studnia promienista s. drenaowa, s. zoona, s. z drenami poziomymi

ang. horizontal well, radial w., collector w., c. w. with radially arranged horizontal drillholes franc. puits collecteur drains rayonnants niem. Sammelbrunnen mit strahlenfrmigen horizontalen Drhnrohren ros. ,

990. Studnia szybowa studnia kopana

ang. franc. niem. ros. dug well puits creus gegrabener Brunnen, Schachtbrunnen , .

Ujcie wd podziemnych skadajce si z dwch elementw: drenw poziomych lub skonych doprowadzajcych wod i studni zbiorczej (ryc. 109).
[AK]

Studnia kopana, na og wielkorednicowa (rednica wiksza od 0,75 m, czsto 1,52,0 m), pracujca przez dno z zasypk (na dnie studni) filtrujc, gruboziarnist (ryc. 110).
[TM, AK]

Ryc. 109. Studnia promienista; pokazano dreny poziome i skone, idce pod zbiornik wd powierzchniowych i do warstwy wodononej, oraz dreny pitrowe (w dwch pitrach)

Ryc. 110. Studnia szybowa a obudowana kamieniem naturalnym, bd obudowana krgami betonowymi: b niedoskonaa z dopywem przez dno, c doskonaa z dopywem bocznym, d niedoskonaa z dopywem przez dno i bocznym; na dnie studzien b i d zasypka

989. Studnia prniowa

ang. vacuum well

244

995. Studnia zupena

19

17

18

16 4

5 12 7 3

14

13

15

4 1 5 2
1 2 5 4 3

6 8 10 9 11

Ryc. 111. Rne sposoby techniczne uzyskania duych rozmiarw poziomych studzien wierconych [Balke i in., 2000, uzupenione] Cyfry oznaczaj kolejno wierce, grube kka obudowy studzienne

991. Studnia wbijana s. wkrcana pytka, s. abisyska, s. nortonowska

ang. franc. niem. ros. driven well, Abyssinian w. puits fonc, p. abyssinien Schlagbrunnen, Abessinierbrunnen

franc. puits for niem. Bohrbrunnen ros.

Studnia wykonana jedn z metod wiertniczych z obudow studzienn cakowit lub czciow, rednica przewanie mniejsza od 0,5 m.
[AK]

Studnia wykonana przewanie rcznie przez wbicie lub wkrcenie rury, ktrej kocowy odcinek jest przystosowany do bocznego dopywu wody (perforacja, filtr); rednica zwykle mniejsza od 0,1 m, gboko mniejsza od 10 m.
[AK, TM]

994. Studnia zbiorcza

ang. franc. niem. ros. collecting well puits collecteur Sammelbrunnen

992. Studnia wielkorednicowa

ang. franc. niem. ros. large diameter well puits grand diamtre Brunnen mit grossen Durchmesser

Studnia, do ktrej woda jest doprowadzana z caego lub z czci ujcia. Studnia centralna w studni promienistej, studnia, do ktrej prowadzi lewar sscy w zespole studzien (ryc. 112).
[AK]

Studnia o duych rozmiarach horyzontalnych (w poziomie), wykonywana w celu uzyskania duych wydajnoci i dugotrwaoci dziaania (ryc. 111). Starzenie (si) studni.
[AK]

995. Studnia zupena

ang. franc. niem. ros. complete well, fully penetrating w. puits complet vollkommener Brunnen

993. Studnia wiercona

ang. drilled well, bored w.

Studnia ujmujca warstw wodonon na caej jej miszoci lub ca miszo strefy

245

996. Subregion hydrogeologiczny

studnia zbiorcza

2. Substancja wystpujca w specjacjach nieorganicznych, bez wzgldu na genez, np. substancja pojawiajca si w wodzie w wyniku procesu mineralizacji substancji organicznej.
[AM]

998. Substancja obca (w wodzie)

pompa

Ryc. 112. Studnia zbiorcza w studni promienistej (ujciu promienistym); dreny skierowane s do soczew o duej wodononoci (obwiedzione lini cig z kropkami), wystpujcych w obrbie poziomu wodononego o mniejszej wydajnoci

ang. franc. niem. ros.

foreign substance corps tranger, matire trangre Fremdstoff, fremdes Material

nasyconej, dla ktrej stopie ujcia warstwy a = 1, tj. dugo czci roboczej filtru l jest rwna miszoci warstwy (l = m lub l = h0). S.z. jest zawsze studni dogbion, gdy ujmuje spgowe partie warstwy wodononej (ryc. 108).
[TM]

Substancja, ktrej wystpowanie w wodzie podziemnej nie jest zwizane z naturalnymi czynnikami ksztatujcymi chemizm wd w ich cyklu krenia przyrodniczego. Pojcie z reguy dotyczy zanieczyszcze antropogenicznych i jest uywane dla podkrelenia tego faktu. Niekiedy jest stosowane (zazwyczaj z komentarzem) dla zaanonsowania, e substancja nie pochodzi z warstwy wodononej, w ktrej wystpuje woda zawierajca t substancj. Zanieczyszczenia wd podziemnych.
[AM]

996. Subregion hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological subregion subregion hydrogologique hydrogeologische Subregion

999. Substancja organiczna

ang. franc. niem. ros. organic matter, o. material, o. substance substance organique, matire o. organische Substanz, organischer Stoff

Jednostka hydrogeologiczna niszego rzdu od regionu w podziale regionalnym Polski Paczyskiego (1995). Regionalizacja hydrogeologiczna (ryc. 86), Subzbiornik wd podziemnych, Region hydrogeologiczny.
[AK]

997. Substancja mineralna

ang. franc. niem. ros. mineral matter substance minrale Mineralstoff , .

1. Substancja pochodzenia mineralnego. Pojcie czsto przeciwstawiane substancji organicznej.

Oglne pojcie obejmujce zesp rnego typu, rodzaju i genezy zwizkw organicznych zarwno rozpuszczalnych, jak i nierozpuszczalnych w wodzie. S.o. wywiera ogromny wpyw na warunki hydrogeochemiczne: w formie rozpuszczonej moe obnia Eh i pH wody, moe tworzy zwizki chelatowe i koloidy ochronne uatwiajce migracj wielu pierwiatkw. W fazie staej jest intensywnym sorbentem. Podczas migracji w wodach podziemnych s.o. podlega mineralizacji. Stenie s.o. w wodach podziemnych jest okrelane wieloma oglnymi wskanikami, np. biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, chemiczne zapotrzebowanie tlenu, cakowity wgiel organiczny.
[AM]

246

1006. Substancja trujca

1000. Substancja powierzchniowo czynna

ang. franc. niem. ros. surface-active agent agent actif de surface, surfactant oberflchenaktiver Stoff -

1003. Substancja powierzchniowo czynna niejonowa

ang. franc. niem. ros. non-ionic surface-active agent agent de surface non-ionique nicht-ionischer oberflchenaktiver Stoff -

Zwizek chemiczny wykazujcy aktywno powierzchniow, po rozpuszczeniu w wodzie obnia napicie powierzchniowe. Wyrniamy s.p.c. anionowe, s.p.c. kationowe oraz s.p.c. niejonowe. S.p.c. czsto s spotykane w zanieczyszczonych wodach podziemnych i powierzchniowych. Detergent mikki, Detergent twardy.
[AM]

Substancja powierzchniowo czynna obni-

ajca napicie powierzchniowe przy wystpowaniu w wodzie, ale niewytwarzajca jonw przy rozpuszczaniu. Substancja powierzchniowo czynna anionowa, Substancja powierzchniowo czynna kationowa.
[AM]

1001. Substancja powierzchniowo czynna anionowa

ang. franc. niem. ros. anionic surface-active agent agent actif anionique de surface anionischer oberflchenaktiver Stoff - a

1004. Substancja rozpuszczona

ang. franc. niem. ros. solute, dissolved matter matire dissoute, substance d. gelster Stoff

Substancja powierzchniowo czynna, ktra

ulegajc jonizacji w roztworze wodnym tworzy ujemnie naadowane jony organiczne powodujce aktywno powierzchniow. Substancja powierzchniowo czynna kationowa, Substancja powierzchniowo czynna niejonowa.
[AM]

Substancja wystpujca w wodzie i tworzca z ni jednorodn mieszanin. Zawiesina, Roztwr ..., Rozpuszczanie, Rozpuszczalno.
[AM]

1005. Substancja szkodliwa (wystpujca w wodzie)

ang. franc. niem. ros. deleterious substance, harmful s. substance nuisible, s. nocive schdliche Substanz

1002. Substancja powierzchniowo czynna kationowa

ang. franc. niem. ros. cationic surface-active agent agent actif cationique de surface kationischer oberflchenaktiver Stoff -

Substancja, ktrej wystpowanie lub wysokie stenie w wodzie jest niepodane, gwnie ze wzgldu na zdrowie czowieka. Substancja zanieczyszczajca, Substancja trujca.
[AM]

Substancja powierzchniowo czynna, ktra

1006. Substancja trujca

ang. franc. niem. ros. toxic substance substance toxique Giftstoff e

ulegajc jonizacji w roztworze wodnym tworzy dodatnio naadowane jony organiczne powodujce aktywno powierzchniow. Substancja powierzchniowo czynna anionowa, Substancja powierzchniowo czynna niejonowa.
[AM]

Substancja, ktrej wystpowanie w wodzie jest nie tylko niepodane ze wzgldw zdrowotnych, lecz obecno jej w wodzie pitnej

247

1007. Substancja trwaa

wywouje uszczerbek zdrowia czowieka, w tym rwnie zatrucie organizmu. Substancja szkodliwa (wystpujca w wodzie).
[AM]

(np. BTX, bor), C oglne (np. pH, Eh, t25). Zanieczyszczenia wd podziemnych.
[AS]

1007. Substancja trwaa s. trudno rozkadajca si, s. konserwatywna, *s. refrakcyjna

ang. conservative substance, persistent s., refractory s. franc. substance conservatrice, s. persistante, s. refractaire niem. konservative Substanz, bestndiger Stoff, haltbarer S., inerter S. ros. , .

1009. Substancje atwo ulegajce biodegradacji

ang. readily biodegradable substances franc. substances facilement biodgradables niem. leicht abbaubare Stoffe, leicht biodegradierbare Substanzen ros.

Substancje (zanieczyszczenia, znaczniki), ktrych skad w naturalnych warunkach nie ulega zmianom lub zmienia si bardzo wolno. Nie podlegaj rozpadowi (zanikowi, biodegradacji) ani procesom sorpcyjnym ( sorpcja). W jednorodnym orodku hydrogeologicznym substancje takie poruszaj si ze redni prdkoci rwn redniej prdkoci rzeczywistej wd podziemnych. Nie poddaj si procesom samooczyszczania si wd podziemnych. Skadniki ciekw trudno ulegajce biodegradacji nazywamy refrakcyjnymi.
[AM, SW]

Substancje wystpujce w wodzie, poddajce si atwo w przecitnych warunkach naturalnej biodegradacji. Pojcie to dotyczy rwnie metodyki oznacze laboratoryjnych. Obejmuje substancje, ktre w znacznym stopniu ulegaj biologicznemu rozkadowi przy stosowaniu ustalonych metod oznaczania biodegradacji cakowitej.
[AM]

1010. Substancje nierozpuszczalne

ang. franc. niem. ros. insoluble substances substances insolubles unlsliche Stoffe

1008. Substancja zanieczyszczajca *zanieczyszczenie, substancja skaajca

ang. franc. niem. ros. pollutant, contaminant polluant, contaminant Schadstoff, Kontaminant

Potocznie: substancje nie wchodzce w reakcje z wod i nie rozpuszczajce si. cile naukowo: substancje w kontakcie z wod przechodzce do roztworu wodnego w ilociach nieznacznych, niemierzalnych obecnie stosowanymi metodami. Pojcie uywane przy charakterystyce moliwoci przenikania zanieczyszcze do wd.
[AM]

Substancja wystpujca w wodach w wyniku dziaalnoci czowieka i wpywajca degradujco na ich naturalny skad. Efektem przenikania s.z. do wd jest wzrost ste pierwiastkw i zwizkw w stosunku do skadu naturalnego lub pojawienie si substancji obcych (np. syntetyczne substancje organiczne). Aby okreli stopie zdegradowania wd, stosuje si rozpoznanie tzw. oglnych wskanikw zanieczyszcze: A grupy s.z. (np. Sp, ChZT, BZT5, AOX, IR), B towarzyszce s.z.

1011. Substancje stae atwo opadajce

ang. readily precipitating solids franc. matire facilement dcantable, substances solides facilement prcipitables niem. absetzbare Feststoffe, leicht senkende F. ros. , .

Pojcie uywane najczciej w chemii sanitarnej, zwaszcza przy uzdatnianiu wody. Oznacza cz substancji staych, wystpu-

248

1016. Sufozja

jcych pocztkowo w stanie zawieszonym, lecz atwo usuwanych z wody w procesie uzdatniania (np. podczas sedymentacji).
[AM]

Wykonanie oznaczenia

Prbka 1 niefiltrowana

= (sczek redni) +

Prbka 2 filtrowana

Pozostao 3 na sczku

A1

A2

A3

1012. Substancje stae rozpuszczone

ang. franc. niem. ros. dissolved solids substances solides dissoutes gelste Feststoffe

Odparowanie i suszenie w temp. o 105 C

Sucha pozostao Sp

Substancje rozpuszczone + Sr

Zawiesiny oglne Zo

B1

B2

=
B3

Spalanie w temp. o 600 C

Pozostao po praeniu Spp

Substancje rozpuszczone + Srm

Zawiesiny mineralne Zm

Pojcie uywane w chemii sanitarnej, w analityce wd. Oznaczenie przeprowadza si analogicznie jak przy suchej pozostaoci, przeprowadza si je jednak w stosunku do prbek filtrowanych. S.s.r. obejmuj rozpuszczone substancje stae i ewentualnie cz substancji koloidalnych. Cakowita zawarto substancji rozpuszczonych, Suma skadnikw staych.
[AM]

+
C C1

+
C2

+
C3

ni e

bl ic ze

Straty praenia Sl

Substancje rozpuszczone + lotne Srl

Zawiesiny lotne Zl

C=A-B

Ryc. 113. Wspzaleno midzy rnymi formami wyraania oglnej iloci substancji wystpujcych w wodach [wg PN-75/C-04618-03]

1013. Substancje stae zawieszone zawiesiny oglne

ang. franc. niem. ros. suspended solids matire en suspensiom suspendierte Feststoffe

zbiornika ogranicza jego zasilanie, przez co zasoby eksploatacyjne s mniejsze, ni gdyby utwory budujce subzbiornik byy odsonite (ryc. 114). Zbiornik wd podziemnych, Regionalizacja hydrogeologiczna.
[AK]

Substancje stae atwo usuwalne z wody przez przesczenie lub odwirowanie (w okrelonych warunkach). S.s.z. potocznie zwane s zawiesinami (ryc. 113). Substancje stae rozpuszczone.
[AM]

1015. Sucha pozostao pozostao po odparowaniu

ang. dry residue, d. residuum franc. rsidu sec, r. dvaporadion niem. trockenes Residuum, Abdampfungsrckstand ros. , .

1014. Subzbiornik wd podziemnych

ang. groundwater subreservoir franc. subrservoir des eaux souterraines niem. Grundwassersubspeicher, Grundwassersubreservoir ros.

Zbiornik wd podziemnych wystpujcy poniej innych i wykazujcy znacznie mniejsz od nich zasobno. Sub- wyraa zarwno pooenie zbiornika w pionie (w Polsce poniej zbiornikw czwartorzdowych), jak te znacznie mniejsz (zwykle co najmniej o rzd wielkoci) zasobno mierzon wskanikiem zasobnoci, np. w l/(skm2). Nadkad sub-

Powszechnie wykorzystywany w hydrogeologii, oznaczany laboratoryjnie, wskanik jakoci wody. S.p. odpowiada masie osadu pozostajcego po odparowaniu 1 dm3 wody w temperaturze 105oC i wysuszeniu go w temp. nieprzekraczajcej 150oC. S.p. jest miar mineralizacji wody, jest wyraana w mg/dm3 (ryc. 113).
[AM]

1016. Sufozja
ang. suffosion

249

1017. Sulina klasyfikacja (chemiczna wd)

200

100

rdm.

rdm. 4 3

Gdynia

Q
0

Zatoka Gdaska
0

300

Wierzyca

Radunia

m n.p.m.

pradol. -100

Tr Cr2
0,7

-200 0 10 20 km

Ryc. 114. Subzbiornik wd podziemnych Przekrj przez gwne zbiorniki wd podziemnych (GZWP) w rejonie gdaskim; w kwadratach wskanik zasobw dyspozycyjnych l/skm2, w dole (lini osiow) zaznaczono zasig wystpowania wd sodkich; pod dwoma czwartorzdowymi (Q) zbiornikami rdmorenowymi (rdm.) i zbiornikiem pradolinnym (pradol.) ley subzbiornik kredowy (Cr2) o wskaniku zasobowym prawie o rzd wielkoci mniejszym od zbiornika pradolinnego

franc. erosion souterraine, e. interne niem. Suffosion ros.

Mechaniczne lub gwnie mechaniczne wypukiwanie czstek mineralnych przez wody podziemne.
[AK]

1017. Sulina klasyfikacja (chemiczna wd)

ang. franc. niem. ros. Sulins classification classification de Souline Sulin-Klassifikation

Klasyfikacja chemiczna wd podziemnych opracowana w latach czterdziestych XX w. w Zwizku Radzieckim, wykorzystywana do klasyfikacji wd silnie zmineralizowanych, otaczajcych zoa ropy naftowej. W Polsce wykorzystywana w tym aspekcie dosy szeroko, zwykle z modyfikacjami L. Bojarskiego (ryc. 115). Klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

Ryc. 115. Schemat klasyfikacji hydrogeochemicznej wg Sulina

1018. Suma skadnikw staych cakowita zawarto substancji staych

250

1024. System kanalizacji

ang. total solids franc. total de substances solides, t. de s. fixes niem. summe der Feststoffe, Konzentration fester Inhaltsstoffe ros.

1021. Synergizm efekt synergetyczny

ang. franc. niem. ros. synergism synergisme Synergismus

Wskanik jakoci wd rozumiany jako suma substancji staych rozpuszczonych i substancji staych wystpujcych w wodzie w formie zawiesin.
[AM]

1019. Sygnalizator gbokoci gbokociomierz

ang. franc. niem. ros. depth gauge jauge de profondeur Tiefenanzeiger, Tiefenmessgert

Zjawisko wspdziaania (wspwystpowania) wielu procesw potgujcych zakres i tempo przeobraenia (zmiany) w rodowisku. Moe przybiera rne formy, np.: na poziomie siedliska symbioza, na poziomie czsteczkowym pogbianie si efektw oddziaywania (uwodnienie i utlenienie SO2 i NOx).
[AS]

1022. System hydrogeologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrogeological system systme hydrogologique hydrogeologisches System

Przyrzd sucy do pomiaru gbokoci wystpowania zwierciada wd podziemnych. Moe to by np. wistawka, czyli gwizdek hydrogeologiczny, batometr, sygnalizator wietlny lub elektryczny z odczytem na powierzchni.
[AK]

1020. Symulacja
ang. franc. niem. ros. simulation simulation Simulation

Kady obiekt lub ukad hydrogeologiczny zdefiniowany i opisany z pewnego punktu widzenia pod wzgldem jego wewntrznej struktury, zasad organizacji i/lub dziaania. Przykady: system wodonony, system krenia wd podziemnych.
[TM]

1023. System hydrologiczny

ang. franc. niem. ros. hydrological system systme hydrologique hydrologisches System

Badanie procesw fizycznych zachodzcych w interesujcym nas ukadzie (np. filtracji wd podziemnych w warstwie wodononej), zwanym oryginaem, poprzez obserwacj zachowania si innego, specjalnie w tym celu utworzonego systemu fizycznego lub numerycznego, zwanego symulatorem. Midzy oryginaem a symulatorem musi zachodzi podobiestwo matematyczne, to znaczy prawa fizyczne rzdzce odpowiadajcymi sobie zjawiskami w obu systemach musz mie t sam posta matematyczn (np. Darcyego prawo w odniesieniu do filtracji wd podziemnych i prawo Ohma w odniesieniu do przepywu prdu elektrycznego) model analogowy. W przypadku symulacji cyfrowej symulatorem jest model numeryczny.
[MR]

Zlewnia hydrologiczna rozpatrywana z punktu widzenia wspzalenoci w jej obrbie skadnikw obiegu wody, tj. transformacji opadu atmosferycznego na rne rodzaje retencji i denia opadu do wyjcia ze zlewni w przekroju zamykajcym ciek w formie odpywu rzecznego, podziemnego i parowania terenowego [Soczyska, 1989].
[TB]

1024. System kanalizacji

ang. sewerage system franc. rseau dassainissement, systme sanitaire niem. Abflussystem, Kanalsystem

251

1025. System krenia wd podziemnych

ros.

Ukad (system) kanaw ciekowych i urzdze pomocniczych, ktrymi przekazywane s cieki i wody ze spyww powierzchniowych do oczyszczalni ciekw lub do odbiornika ciekw.
[AM]

nych jednostek hydrogeologicznych i hydrologicznych.

[SK]

1027. System wodonony

ang. aquifer system, water-bearing formation franc. systme des couches aquifres, formation aquifre niem. geohydrologisches System, Aquisystem, Grundwasserleitersystem, Grundwasserformation ros.

1025. System krenia wd podziemnych

ang. groundwater flow system, g. circulation s. franc. systme de circulation des eaux souterraines, s. de mouvement des e. s. niem. Grundwasserzirkulationssystem, Grundwassersstrmungssystem ros.

1. Zesp poziomw wodononych znajdujcych si w kontakcie hydraulicznym, ograniczony cile zdefiniowanymi przestrzennie i dynamicznie granicami. 2. Odpowiednik terminu formacja wodonona.
[TM, AK]

Przestrzenny ukad strumieni wd podziemnych w obrbie jednostki lub regionu hydrogeologicznego, traktowany jako cao, ograniczony cile zdefiniowanymi przestrzennie i hydrodynamicznie granicami, opisany siatk hydrodynamiczn, form i parametrami hydrogeologicznymi warstw wodononych i rozdzielajcych warstw pprzepuszczalnych. Otoczeniem dla s.k.w.p. moe by system hydrologiczny (system krenia wd powierzchniowych), system krenia wd strefy aeracji oraz ssiadujce s.k.w.p. Pojcie s.k.w.p. jest nadrzdne do pojcia systemu wodononego oraz podrzdne do dyspersyjnego systemu krenia wd podziemnych, ktry poza strumieniami wd podziemnych obejmuje strumienie masy substancji i/lub strumienie energii. Dziaanie s.k.w.p. opisuje oglne rwnanie filtracji, natomiast dziaanie dyspersyjnego systemu krenia wd podziemnych opisuje ukad rwna: oglne rwnanie filtracji oraz rwnania dyspersji okrelonych substancji.
[TM]

1028. Systematyka wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater classification classification des eaux souterraines Grundwasserklassifikation

Podzia wd podziemnych oparty na kryteriach uwzgldniajcych caoksztat warunkw hydrogeologicznych, w ktrych te wody wystpuj, a wic: gboko wystpowania wd, ich stosunek do powierzchni ziemi i procesu krenia, ukad warstw wodononych i warstw nieprzepuszczalnych, charakter i rodzaj prni, w ktrych woda wystpuje, oraz jej geneza. Przyjt w Polsce za Z. Pazdro [Pazdro, Kozerski, 1990] systematyk wd podziemnych ilustruje tabela 7. Geneza wd podziemnych, Wody podziemne, Strefowo hydrogeochemiczna, Klasyfikacja wd podziemnych.
[TB i DM]

1026. System wodnogospodarczy

ang. franc. niem. ros. water-management system systme de gestion des eaux Wasserwirtschaftssystem

1029. Szambo d gnilny

ang. franc. niem. ros. cesspool, cesspit foss de dcantation Absetzgrube

System cznego gospodarowania wod podziemn i powierzchniow w obrbie natural-

252

1032. Szczelinowato

Tabela 7. Podzia wd podziemnych Strefa wystpowania wody higroskopijne wody bonkowate Strefa aeracji wody kapilarne wody wsikowe wody zawieszone wody przypowierzchniowe Strefa saturacji wody gruntowe wody wgbne wody gbinowe wody swobodne wody naporowe wody wolne wody porowe wody szczelinowe wody szczelinowo-krasowe wody krasowe wody zwizane Typy wd Stan fizyczny wody Rodzaje wd wg orodka skalnego

Podziemny, wodoszczelny zbiornik sucy do okresowego gromadzenia ciekw z obiektw niepodczonych do sieci kanalizacyjnej. System kanalizacji.
[AM]

1030. Szczawa
ang. franc. niem. ros. carbonated water, acidulous w. eau carbonate Suerling, Sprudel

1. Woda lecznicza, swoista zawierajca co najmniej 1000 mg/dm3 wolnego dwutlenku wgla. Woda kwasowglowa. 2. Tradycyjne ludowe okrelenie wody, ktra dziki zawartoci dwutlenku wgla odznacza si orzewiajcym, kwaskowatym smakiem.
[JD]

wiertu sztucznych spka grotworu za pomoc wysokich cinie uzyskanych dziki wtaczaniu medium ciekego lub gazowego. Stosuje si gwnie dwie metody s.s.s.p.: hydrauliczn i gazow (detonacje). Jako ciecz szczelinujc stosuje si zazwyczaj wod z piaskiem. W skaach wglanowych dodaje si kwasu solnego, co umoliwia poczenie szczelinowania z kwasowaniem ( kwasowanie ska strefy przyotworowej). Wywierane cinienia mog przekracza 20 MPa. Szczelinowanie odbywa si w odsonitym otworze lub w jego zarurowanej czci odsonitej przez perforacj rur okadzinowych. Usprawnianie studni.
[AR]

1032. Szczelinowato
ang. franc. niem. ros. fissuring fissurit Klftigkeit, Zerspaltung

1031. Szczelinowanie ska strefy przyotworowej

ang. well-adjacent rock fracturing franc. fissuration les roches autour dun puits niem. Klftenerzeugung in den brunnenangrenzenden Gesteinen ros.

Zabieg techniczny wykonywany w otworach badawczych, zoowych i studniach, majcy na celu zwikszenie przepuszczalnoci warstwy wodononej przez utworzenie wok od-

Cecha utworw skalnych wynikajca z obecnoci w nich (w warunkach naturalnych) sieci spka i szczelin. Szczelin charakteryzuje mierzalny parametr rozwarcie. Genetycznie wyrniamy szczeliny: syngenetyczne tworzce si wskutek dziaania si wewntrznych w procesie powstawania skay, tektoniczne tworzce si wskutek cinie zewntrznych 253

1033. Szczukariewa klasyfikacja (chemiczna wd)

podczas ruchw grotwrczych, wietrzeniowe powstajce wskutek zmian cinienia grotworu. Ze wzgldu na moliwo gromadzenia i przewodzenia wd podziemnych oraz dziaanie si midzyczsteczkowych wyrniamy szczeliny: nadkapilarne wiksze od 0,254 mm, kapilarne o szerokoci 0,254 0,0001 mm, subkapilarne mniejsze od 0,0001 mm. Ilociowo szczelinowato okrelamy za pomoc wspczynnika szczelinowatoci.
[TB i DM]

1033. Szczukariewa klasyfikacja (chemiczna wd)

ang. franc. niem. ros. Szczukariews classification classification de Szczukariew Szczukariew-Klassifikation
Ryc. 116. Schemat klasyfikacji chemizmu wd naturalnych wg Szczukariewa

Formalna klasyfikacja chemiczna wd wykorzystujca stenia gwnych anionw i kationw jako kryterium klasyfikacyjne. Opracowana w latach pidziesitych XX w. w Zwizku Radzieckim, powszechnie stosowana w Europie wschodniej i rodkowej (z licznymi modyfikacjami). W S.k. wydziela si 49 klas hydrogeochemicznych, a o przynalenoci do okrelonej klasy decyduje stenie jonw gwnych przekraczajce 20% mvali (modyfikacje: 17; 17,5; 22,5; 25% mvali). Wykorzystywana zarwno w formie graficznej (ryc. 116), jak i w postaci skrconego zapisu chemizmu wd ( formua chemicznego skadu wody). Klasyfikacje hydrochemiczne, Klasyfikacje hydrogeochemiczne.
[AM]

w wyniku procesw glebotwrczych (np. piasek, ciaa organiczne itp.).

[JD]

1035. Szkody grnicze hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological mining damages dommages miniers hydrogologiques hydrogeologische Bergschaden

Szkody grnicze powstae w wyniku zakcenia warunkw hydrogeologicznych przez dziaalno grnicz. Najczciej spotykane s.g.h. to: zaniki wody w studniach w wyniku drenau grniczego lub odksztace grotworu, osuszenie gruntw, zanieczyszczenie wd podziemnych w wyniku zmiany gbokoci zwierciada wody lub poczenia poziomw wodononych, zanieczyszczenie wd powierzchniowych wodami odprowadzanymi z kopal, zawodnienie powierzchni terenu w wyniku deformacji wywoanych eksploatacj ( zalewisko),

1034. Szkielet gleby szkielet gruntu

ang. franc. niem. ros. soil skeleton squelette du sol Bodenskelett, Grundskelett

Znajdujce si w glebie (gruncie) stosunkowo trwae i niepodlegajce atwo transportowi ziarna o wielkoci ponadkoloidalnej, powstae

254

1037. Sztolnia wodna

zmiany pooenia zwierciada wd podziemnych pod wpywem wstrzsw pochodzenia grniczego lub powodowanych robotami strzaowymi, uszkodzenia obiektw budowlanych w wyniku procesw geologiczno-inynierskich spowodowanych zmian warunkw hydrogeologicznych.
[MR]

Uszkodzenie powierzchni i jej zabudowy powstajce wskutek zmiany warunkw hydrogeologicznych, np. przez odwodnienie i zwizane z nim osiadania. Sufozja.
[AK]

1037. Sztolnia wodna

ang. franc. niem. ros. water gallery galerie de captage deau Wasserstollen, Wassergalerie , .

1036. Szkody hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological damages dommages hydrogologiques hydrogeologische Schaden

Wyrobisko korytarzowe lekko nachylone w kierunku ujcia, usytuowane na stoku, suce do ujmowania wd podziemnych w celu zaopatrzenia lub odwadniania sposobem grniczym.
[AK]


1038. ciek
ang. franc. niem. ros. sewage, waste water eau des gouts Abwasser ,

Substancja pynna, staa lub gazowa oraz energia (zrzucane wody podgrzane, tzw. chodnicze), wprowadzana do wd lub do gruntu. Zalenie od pochodzenia wyrnia si .: bytowo-gospodarcze, przemysowe i opadowe. . bytowo-gospodarcze to wody zuyte pochodzce z domw, hodowli, miejsc uytecznoci publicznej i zakadw pracy. . przemysowe to wody zuyte w jednostkach gospodarczych w procesach produkcyjnych i usugowych. Zalicza si do nich rwnie wody chodnicze oraz zasolone i zanieczyszczone wody kopalniane. . opadowymi nazywa si wody deszczowe lub roztopowe, a take . powstajce przy myciu ulic i placw, odpywajce sieci kanalizacyjn z terenw zurbanizowanych. Mieszanin . bytowo-gospodarczych i przemysowych odprowadzanych kanalizacj miejsk nazywa si . komunalnymi.
[AS]

Przyjmuje si najczciej, e jest to rednica ziarn kulistych skay fikcyjnej, idealnie jednorodnej, ktra wykazuje tak sam przepuszczalno jak skaa rzeczywista i stawia taki sam opr przepywajcej wodzie jak skaa rzeczywista. Odczytuje si j z krzywej uziarnienia sumacyjnej. Pojcie rednicy miarodajnej wprowadzi A. Hazen, przyjmujc, e jest to rednica ziarn, ktre wraz z mniejszymi stanowi 10% ciaru badanej prbki skay. W stosowanych wzorach empirycznych, przy okrelaniu wspczynnika filtracji, rednica miarodajna przez rnych autorw jest rnie definiowana, jako d10, d20, d50 ... .m.z. wykorzystuje si rwnie przy okrelaniu wspczynnika nierwnomiernoci uziarnienia. Analiza granulometryczna. Wymiar: [L]. Jednostka: mm.
[TB i DM]

1040. rednica studni d, D, f

ang. franc. niem. ros. well diameter diamtre du puits Brunnendurchmesser

1039. rednica miarodajna ziarna de . efektywna, . zastpcza

ang. franc. niem. ros. effective grain size diamtre effectif des grains wirksamer Korndurchmesser

Podwojona odlego od osi studni do zewntrznej powierzchni konstrukcji filtrujcej filtru (np. siatki lub obsypki wirowej). Wymiar: [L]. Jednostki: m, cm, mm, cale.
[TM]

256

1046. rodowisko utleniajce

1041. rodowisko abiotyczne

ang. franc. niem. ros. abiotic environment milieu abiotique abiotisches Milieu

franc. milieu naturel niem. natrliches Milieu ros.

Og elementw przyrodniczych (z wyjtkiem organizmw ywych) znajdujcych si w stanie naturalnym lub przeksztaconych antropogenicznie ( antropopresja). .a. obejmuje skay, grunty, gleby, kopaliny, wody podziemne i powierzchniowe, powietrze. Ekosystem, Abiotyczne czynniki, Biotop.
[AM, SW]

Og elementw przyrodniczych (cznie z organizmami ywymi) znajdujcych si w stanie naturalnym lub przeksztaconych antropogenicznie ( antropopresja). .n. obejmuje skay, grunty, gleby, kopaliny, wody podziemne i powierzchniowe, powietrze. Ekosystem, Abiotyczne czynniki, Biotop, Ochrona rodowiska.
[AM, SW]

1045. rodowisko redukcyjne

ang. franc. niem. ros. reducing environment milieu rducteur reduzierendes Milieu

1042. rodowisko antropogeniczne

ang. environment modified by man-induced factors franc. environnement modifi par lhomme niem. menschenmodifiziertes Milieu ros.

rodowisko przeksztacone wskutek dziaalnoci czowieka ( antropopresja). Przykadem s obszary grnicze, aglomeracje miejsko-przemysowe, agrocenozy. rodowisko naturalne.
[AM, SW]

1043. rodowisko hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological medium milieu hydrogologique hydrogeologisches Milieu

Orodek hydrogeologiczny wraz z zawart w nim wod podziemn, ktrej kierunek i prdko przepywu s uzalenione od warunkw hydrodynamicznych wewntrznych i zewntrznych wzgldem tego orodka. .h. obejmuje waciwoci fizyczne budujcego orodka hydrogeologicznego, waciwoci fizykochemiczne wody wypeniajcej przestrze hydrogeologiczn oraz warunki hydrodynamiczne (wpywajce na kierunek i prdko przepywu tej wody). [AK]

rodowisko wd naturalnych, w ktrym warunki utleniajco-redukcyjne okrelone za pomoc potencjau redoks s charakteryzowane wartoci tego potencjau Eh < 0,4 V dla wd kwanych, a Eh < 0,15 V dla wd zasadowych. Stosujc skal redoks, za .r. s uznawane warunki, w ktrych rH < 15. W .r. procesy biodegradacji maj ograniczony przebieg, zachodz procesy amonifikacji, denitryfikacji, desulfatyzacji oraz redukcji metali (np. Fe3+ Fe2+). .r. jest niekorzystne dla przebiegu procesw samooczyszczania si wd. Strefa redukcyjna, Skala redoks, Strefowo hydrogeochemiczna, rodowisko utleniajce.
[AM]

1046. rodowisko utleniajce

ang. franc. niem. ros. oxidizing environment milieu oxydant oxydierendes Milieu

1044. rodowisko naturalne

ang. natural environment

rodowisko wd naturalnych, w ktrym warunki utleniajco-redukcyjne okrelone za pomoc potencjau redoks s charakteryzowane wartoci tego potencjau Eh > 0,4 V dla wd kwanych, a wartoci Eh > 0,15 V dla wd zasadowych. Stosujc skal redoks, za .u. oglnie s uznawane warunki, w ktrych

257

1047. wistawka studzienna

rH > 25. W .u. przebiegaj intesywnie procesy biodegradacji substancji organicznej do penej jej mineralizacji, nitryfikacji, procesy utleniania siarczkw, jonw elaza (Fe2+ do Fe3+) oraz utleniania innych metali. Generalnie .u. jest uznawane za korzystne dla

przebiegu procesw samooczyszczania si wd podziemnych. Strefa utleniajca, Skala redoks, Strefowo hydrogeochemiczna, rodowisko redukcyjne.
[AM]

1047. wistawka studzienna Sygnalizator gbokoci

T
1048. Tama filtrujca
ang. franc. niem. ros. filtering dam, filter-stopping barrage filtrant Filterdamm

Tama wodna, ktrej zadaniem jest zatrzymanie zawiesin przynoszonych przez wod, a przepuszczenie wody czystej. T.f. buduje si w wyrobiskach grniczych zagroonych wdarciem kurzawki.
[MR]

nowagi ( rwnowaga ...) zachodzce wodach podziemnych. Wody wystpujce pytko pozostaj pod wpywem t. atmosfery, gbiej wystpuje strefa termicznie obojtna, a jeszcze gbiej t. wd podziemnych wzrasta, co opisuje stopie geotermiczny. Wody termalne.
[AM]

1051. Tensjometr
ang. franc. niem. ros. tensiometer tensiomtre Tensiometer

1049. Tama wodoszczelna

ang. franc. niem. ros. watertight dam barrage tanche leau wasserdichter Damm

Tama przegradzajca wyrobisko grnicze wytrzymaa na jednostronne cinienie wody. T.w. buduje si w przypadku koniecznoci zatopienia czci kopalni lub dla zabezpieczenia kopalni przed zagroeniem wodnym ( zagroenie wodne kopal). Rozrnia si t.w. pene i t.w. z drzwiami.
[MR]

Instrument do pomiaru in situ, w strefie niepenego nasycenia, cinienia sscego, skadajcy si z elementu mikroporowego poczonego z manometrem lub z przetwornika cinienia poczonego z urzdzeniem rejestrujcym.
[TM]

1052. Tensor przepuszczalnoci k

ang. franc. niem. ros. permeability tensor tenseur de permabilit Permeabilittstensor

1050. Temperatura (wody)

ang. franc. niem. ros. temperature temperature Temperatur

Wielko fizyczna bdca podstawowym czynnikiem wpywajcym na przebieg procesw hydrogeochemicznych, na stany rw-

W teorii filtracji w orodku przepuszczalnym, cigym ( hipoteza continuum), anizotropowym przepuszczalno, ktrej miar jest wspczynnik filtracji, jest traktowana jako wielko tensorowa. T.p. (wspczynnik filtracji) k jest tensorem symetrycznym drugiego rzdu, transformujcym gradient hydraulicz-

259

1053. Teren ochrony bezporedniej

ny w wektor prdkoci filtracji. Oba wektory (k i v) maj takie same kierunki tylko na trzech gwnych osiach przepuszczalnoci (i w utworach izotropowych oczywicie). Takie podejcie, angaujc do opisu ruchu wd podziemnych aparat rachunku tensorowego, stanowi uoglnienie pojcia wspczynnika filtracji k na pojcie t.p. k. T.p. ma 9 skadowych zapisywanych w postaci macierzy, z tym e najczciej jest to macierz symetryczna (tj. skadowe symetryczne wzgldem przektnej s sobie rwne). Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/h, m/d.
[TM]

niem. weitere Schutzzone, Schutzzonen III, IV der Grundwasserfassung ros. ,

1053. Teren ochrony bezporedniej (ujcia wd podziemnych)

ang. direct protection area franc. primtre immediat de protection niem. unmittelbare Schutzzone, S. der Grundwasserfassung I, II ros. ,

Obszar lecy na terenie ochrony bezporedniej, wyznaczony na podstawie ustale zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej ujcia wd. Wewntrzny t.o.p. obejmuje obszar wyznaczony 30-dniowym czasem przepywu wody w warstwie wodononej do ujcia. Zewntrzny t.o.p. obejmuje obszar spywu wd do ujcia OSW, w tym obszar zasilania. Jeeli jednak czas przepywu wody od granic OSW jest duszy ni 25 lat, granic t.o.p. wyznacza si w odlegoci wyznaczonej 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodononej. Zewntrzny t.o.p. obejmuje obszar ochrony jakociowej i ilociowej (zasobowej) ujcia. Sposb wyznaczania granic t.o.p. okrelaj odpowiednie przepisy, w ktrych s podane take nakazy, zakazy i ograniczenia w uytkowaniu terenw wewntrznego i zewntrznego ochrony poredniej. Strefy ochronne rde i uj wody.
[AS]

Obszar, na ktrym jest usytuowane ujcie wody oraz otaczajcy je pas gruntu o szerokoci 820 m, liczc od zarysu budowli i urzdze, zalenie od charakteru i rodzaju ujcia. Dopuszczalne jest wyznaczanie granic t.o.b. innej szerokoci, jeeli jest to uzasadnione uksztatowaniem i zagospodarowaniem terenu otaczajcego ujcie wd podziemnych. Na t.o.b. jest zabronione uytkowanie gruntw do celw niezwizanych z eksploatacj ujcia wody. Musi on by ogrodzony, oznaczony i wyposaony w tablice informacyjne. Szczegowe zalecenia dotyczce wyznaczania t.o.b. reguluj odpowiednie przepisy. Strefy ochronne rde i uj wody.
[AS]

1055. Terma Wody termalne, rdo termalne 1056. Termiczna klasyfikacja wd

ang. temperature-based classification of waters franc. classification des eaux base sur leur temperature niem. thermische Klassifikation der Wsser ros.

1054. Teren ochrony poredniej (ujcia wd podziemnych)

ang. indirect protection area franc. primtre loign de protection

Podziay wd podziemnych na podstawie ich temperatury zale od kryteriw uytkowych. Powszechnie przyjt granic pomidzy wodami zimnymi lub chodnymi a wodami termalnymi jest temperatura 20oC, niekiedy za temperatura wysza o ok. 5oC od redniej rocznej temperatury powietrza. W lecznictwie uzdrowiskowym najczciej jest stosowany podzia wynikajcy z temperatury ciaa ludzkiego ( woda hipotermalna, woda homeotermalna, woda hipertermalna). Wody

260

1059. Tlen O

termalne uytkowane do ogrzewania, w procesach technologicznych i do produkcji energii elektrycznej dzieli si czsto na niskotermalne (2040oC), termalne (4070oC), wysokotermalne (70100oC) i przegrzane (powyej 100oC). Klasyfikacja wd podziemnych.
[JD]

1057. Testowanie modelu

ang. franc. niem. ros. model testing contrle du modle Modellprfung

T.m. polega najczciej na odtwarzaniu na modelu uksztatowania powierzchni piezometrycznej przy zadanych warunkach pocztkowych i brzegowych, przyjtych wartociach przewodnoci i pojemnoci oraz sprawdzaniu zgodnoci tej powierzchni z wynikami obserwacji terenowych. Funkcja dobroci modelu hydrogeologicznego.
[MR]

1058. Tickela wykres

ang. franc. niem. ros. Tickels diagram diagramme de Tickel Tickel-Diagramm
Ryc. 117. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Tickela (dwa warianty)

Graficzna metoda odwzorowywania chemizmu wd. Wykres konstruuje si na trzech osiach przecinajcych si pod ktem 60o. Na kadej z szeciu posi nanosi si stenia jonw gwnych wyraone w mg/dm3 lub mval/dm3. czc punkty odpowiadajce steniom poszczeglnych jonw otrzymuje si promienisty diagram. Metoda szybka i czytelna wizualnie. Wykorzystywana przy konstrukcji map hydrogeochemicznych i przy odwzorowywaniu zmian chemizmu w czasie (ryc. 117). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd.
[AM]

1059. Tlen O
ang. franc. niem. ros. oxygen oxygne Sauerstoff

Gaz sabo rozpuszczalny w wodzie, spotykany powszechnie w wodach gruntowych i pytko wystpujcych wodach naporowych. Wraz z gbokoci zmniejszaj si stenia t., a do penego zaniku na gbokoci wyznaczajcej tzw. granic tlenow. T. aktywnie uczestniczy w procesach utleniania. W wodach podziemnych t. jest gwnie pochodzenia atmosferycznego, lokalnie pojawia si jako efekt radiolizy wody. Obecno t. intensyfikuje procesy samooczyszczania si wd, uczestniczy on bowiem w mineralizacji substancji organicznej. Nadmiar t. w ujmo-

261

1060. To hydrogeochemiczne

wanych wodach podziemnych jest niekorzystny gospodarczo (dziaa korodujco na rury).

[AM]

1060. To hydrogeochemiczne
ang. hydrogeochemical background, b. concentration franc. fond hydrogochimique, concentration de fond niem. hydrogeochemischer Hintergrund, Hintergrundkonzentration ros.

niu i nastpuje hydrauliczne uderzenie, ktre przenosi si w szczelinach wodonoca. Zasig dziaania torpedy zaley od iloci i waciwoci materiaw wybuchowych oraz rodzaju ska. Szczelinowanie ska strefy przyotworowej.
[AR]

1062. Totalizator
ang. franc. niem. ros. totalizer, precipitation gauge, storage g. pluviomtre totalisateur Totalisator, Niederschlagssammler

Zakres ste badanych substancji lub zakres wartoci cech hydrochemicznych, charakterystyczny dla badanego rodowiska, jednostki lub fragmentu jednostki hydrogeologicznej jednolitej pod wzgldem hydrogeochemicznym. T.h. jest ograniczone doln i grn granic wartoci ste, poza ktrymi wystpuj wartoci anomalne ( anomalia hydrogeochemiczna). Rozrnia si t.h. oglne, obejmujce zesp badanych substancji i cech hydrogeochemicznych, oraz t.h. czstkowe dotyczce jednej cechy, np. to chlorkowe, twardoci wody lub jej mineralizacji. Uywa si rwnie pojcia t.h. regionalnego i t.h. lokalnego. Wyrnia si te m.in. t.h. pierwotne (naturalne) oraz t.h. wspczesne.
[AM]

Opadomierz do pomiaru wielkoci opadu w

duszym czasie o wikszej powierzchni chwytnej i wikszej pojemnoci zbiornika.

[AK]

1063. Trajektoria czstki

ang. trajectory of a particle, path line of a particle franc. trajctoire dune particule niem. Trajektorie eines Teilchens, Teilchensbahn ros.

Krzywa zakrelona w przestrzeni systemu hydrogeologicznego (w opisie makroskopowym) przez poruszajc si czstk wody podziemnej. W ruchu ustalonym t.c. moe by utosamiana z lini prdu.
[TM]

1061. Torpedowanie ska strefy przyotworowej

ang. franc. niem. ros. well torpedoing torpillage du puits Brunnentorpedierung

1064. Trjhalometany THM haloformy

ang. franc. niem. ros. trihalomethanes, THM, haloforms trihalomthanes, THM, haloformes Trihalomethane, THM, Haloforme

Zabieg techniczny usprawniania studni wykonywany za pomoc robt strzaowych w otworach badawczych i studziennych. Ma on na celu zwikszenie wydajnoci ujmowanego poziomu wodononego na skutek wytworzenia sztucznych szczelin i kawern w warstwie wodononej wok odwiertu. Torpedowanie stosuje si tylko w skaach litych, spkanych lub skawernowanych. Odbywa si ono pod przybitk wodn. Do torpedowania stosuje si zwykle amonit z zapalnikiem. Pod wpywem detonacji torpedy skay ulegaj skrusze262

Zwizki pojawiajce si podczas uzdatniania wd zawierajcych substancj organiczn, poddanych dezynfekcji. Cz THM wykazuje waciwoci kancerogenne.
[AM]

1065. Trjktno-rombowy wykres Pipera wykres

ang. Pipers diagram franc. diagramme de Piper niem. Piper-Diagramm, Piper-Schaubild

1067. Trwao jakoci wd

ros.

Graficzna metoda odwzorowywania punktem skadu chemicznego wd podziemnych. Uwzgldnia stenia jonw gwnych (w % mvali) na trjktnych wykresach oraz ich rzuty na romb wpisany midzy trjkty. System odwzorowa pozwala przedstawi na jednym wykresie wiele analiz, umoliwia te przeprowadzanie formalnych klasyfikacji hydrogeochemicznych oraz przedstawienie ukierunkowa zmian chemizmu wd. Metoda szczeglnie przydatna przy odwzorowywaniu wielu analiz (ryc. 118).
[AM]

trzy elementy chemizmu wd najczciej podstawowe aniony lub kationy (w % mvali). Na t.w. przedstawia si rwnie stenia gazw (ryc. 119) lub np. poszczeglnych form azotu. T.w. umoliwia wizualne zrnicowanie analiz w zalenoci od stosunkw ste midzy odwzorowywanymi elementami chemizmu wd, pozwala te uchwyci zmiennoci ste w subpopulacjach opracowywanych analiz. T.w. dla anionw i kationw s wykorzystywane jako podstawowe elementy wykresu trjktno-rombowego (ryc. 118).
[AM]

Ryc. 119. Stenie gazw w wodach podziemnych przedstawione na wykresie trjktnym

1067. Trwao jakoci wd stao jakoci wd

Ryc. 118. Zmiany skadu chemicznego wd gruntowych w czasie; odwzorowanie na wykresie trjktno-rombowym 91, 92, 94 stenia w latach 1991, 1992 i 1994

ang. stability of water quality franc. stabilit de qualit des eaux niem. Bestndigkeit, Stabilitt der Wasserqualitt ros.

1066. Trjktny wykres Fereta trjkt

ang. franc. niem. ros. Ferets triangular diagram diagramme triangulaire de Feret Feret-Dreieckdiagramm

Graficzna metoda odwzorowywania wielkoci trjskadnikowych. W hydrogeologii najczciej wykorzystywana przy przedstawianiu licznych analiz chemizmu wd w trjkcie Fereta. Jednym punktem w ukadzie wsprzdnych trjktnych przedstawia si

Cecha eksploatowanych wd okrelana staoci skadu chemicznego, cech fizycznych i bakteriologicznych wody. Uwarunkowana jest gwnie odpornoci na wpywy antropogeniczne ( odporno na zanieczyszczenia) oraz zmiennoci chemizmu wd w naturalnych warunkach. Zaley przede wszystkim od stopnia izolacji ujmowanej warstwy wodononej. Wody podziemne z reguy wykazuj wiksz trwao jakoci ni wody powierzchniowe. T.j.w. ocenia si na podstawie wynikw analiz wd z kilkuletniego okresu eksploatacji. Cecha ta jest istotna przy waloryza263

1068. Tryt T

cji zasobw wd. Jako wody, Klasy jakoci wd podziemnych.

[AM]

1070. Twardo niewglanowa (wody)

ang. franc. niem. ros. non-carbonate hardness, permanent h. duret non-carbonate, d. permanente Nichtkarbonathrte, bleibende Hrte

1068. Tryt T
ang. franc. niem. ros. tritium tritium Tritium

Promieniotwrczy izotop wodoru ( radionuklid) o liczbie masowej A = 3. Powstaje w grnych warstwach atmosfery w wyniku oddziaywania neutronw (uwalnianych pod wpywem promieniowania kosmicznego) na azot wg reakcji:
14

Waciwo chemiczna wody rozumiana jako cz twardoci oglnej, wywoana obecnoci rozpuszczonych siarczanw, chlorkw i krzemianw wapnia, magnezu, elaza, glinu, manganu, strontu, baru i cynku. T.n. nie zmienia si przy podgrzewaniu i gotowaniu wody. Twardo wody, Stopie twardoci (wody), *Twardo staa (wody).
[AM]

N + 1n = 12C + 3H

Tryt (3H) ulega przemianie b ( okres ptrwania wynosi 12,26 lat), przechodzc w trway izotop helu 3He. Rola t. w okreleniu wieku wd ( wiek wody podziemnej) zmniejsza si z kadym rokiem wraz z rozpadem wielkich iloci tego radionuklidu, jakie dostay si do wd podziemnych w zwizku z prbami jdrowymi dokonywanymi w atmosferze w pocztku lat 60. XX w. Jest on natomiast nadal przydatny jako sztuczny znacznik wd podziemnych.
[JD]

1071. Twardo oglna (wody) twardo cakowita (wody)

ang. franc. niem. ros. total hardness duret totale Gesamthrte, GH

Waciwo chemiczna wody rozumiana jako suma twardoci wglanowej i twardoci niewglanowej wody. Twardo wody, Stopie twardoci (wody).
[AM]

1072. *Twardo przemijajca (wody)

ang. franc. niem. ros. temporary hardness duret temporaire temporre Hrte, vorbergehende H.

1069. Trytowa jednostka TU trytowy stosunek TR

ang. franc. niem. ros. tritium unit, t. ratio unit tritium, rapport t. Tritiumeinheit, Tritiumverhltnis

Sposb wyraania stenia trytu w rodowiskach naturalnych w postaci stosunku atomowego trytu (T = 3H) do gwnego izotopu wodoru (H). W nowszej literaturze jest uywane niekiedy okrelenie stosunek trytowy TR:
1 TU = 1 TR = 1 atom T 1018 atomow1H [JD]

Waciwo chemiczna wody zwizana z obecnoci rozpuszczonych soli, gwnie wodorowglanw, wytrcajcych si podczas gotowania w postaci kamienia kotowego. Obecnie uywanym pojciem, zastpujcym t.p., jest twardo wglanowa. Twardo wody, Stopie twardoci (wody).
[AM]

1073. *Twardo staa (wody) *t. trwaa (wody), *t. niezasadowa

ang. franc. niem. ros. permanent hardness duret permanente bleibende Hrte

264

1076. Twardo wody

Tabela 8. Podzia wd wedug twardoci Klasa twardoci wody Bardzo mikka Mikka redniotwarda Twarda Bardzo twarda 1 mg CaCO3/dm3 < 75 75150 150300 300500 > 500 1 mval Ca/dm3 < 1,5 1,53,0 3,06,0 6,010,0 > 10,0
on (stopnie niemieckie)

< 4,2 4,28,4 8,416,8 16,828,0 > 28,0

Waciwo chemiczna wody rozumiana jako cz twardoci oglnej, wywoana obecnoci rozpuszczonych siarczanw, chlorkw i krzemianw. T.s. nie zmienia si przy gotowaniu wody. Obecnie uywanym pojciem, zastpujcym t.s., jest twardo niewglanowa. Twardo wody, Stopie twardoci (wody), Twardo przemijajca (wody).
[AM]

kamienia kotowego *twardo przemijajca). Twardo wody, Stopie twardoci (wody).

[AM]

1076. Twardo wody

ang. franc. niem. ros. hardness of water duret de leau Wasserhrte

1074. Twardo wapniowa (wody)

ang. franc. niem. ros. calcium hardness duret calcique Kalkhrte

Waciwo chemiczna wody wywoana obecnoci rozpuszczonych soli wapnia. Analogicznie rozumiana i wyrniana jest twardo magnezowa. Twardo wody, Stopie twardoci (wody).
[AM]

1075. Twardo wglanowa (wody)

ang. franc. niem. ros. carbonate hardness, temporary h. duret carbonate, d. temporaire Karbonathrte, vorbergehende Hrte , .

Waciwo chemiczna wody zwizana z obecnoci rozpuszczonych soli wapnia i magnezu w postaci wodorowglanw i wglanw. Jest to cz twardoci oglnej wody zanikajca po przegotowaniu (po osadzeniu

Waciwo chemiczna wody zwizana z obecnoci rozpuszczonych soli wapnia ( twardo wapniowa) i magnezu oraz glinu, elaza, manganu, strontu, baru, cynku i innych pierwiastkw wystpujcych w mniejszych steniach. T.w. tradycyjnie jest definiowana jako zdolno do pienienia si wody z mydem. Wspczenie oznaczana analitycznie jako suma wapnia i magnezu. Wyrnia si t. wglanow oraz t. niewglanow. Suma obydwu twardoci nazywana jest t. ogln. W wodach podziemnych wystpuj znaczne zrnicowania t.w. (tab. 8). T.w. ma istotne znaczenie dla jakoci i uytecznoci wd pitnych i przemysowych. Wody o twardoci mniejszej ni 90 mg CaCO3/dm3 dziaaj korodujco na przewody wodocigowe, natomiast z wd o twardoci ponad 500 mg CaCO3/dm3 wytrcaj si osady stopniowo zmniejszajce przepustowo przewodw. W poszczeglnych krajach rni si granice wartoci przyjmowane przy opisowej ocenie twardoci, zakresy dopusz-

265

1077. Twardo zasadowa

czalne dla uytkowanych wd oraz stosowane jednostki. Woda twarda, Woda mikka, Stopie twardoci (wody).
[AM]

niem. vorbergehende Hrte ros. Twardo wody zanikajca przy gotowaniu, odpowiednik twardoci wglanowej. W starszych pracach t.z. zwana jest *twardoci przemijajc. [AM]

1077. Twardo zasadowa

ang. alkaline hardness, temporary h. franc. duret alcaline, d. temporaire

U
1078. Udlufta wykres wykres koowy
ang. franc. niem. ros. Udluft circular diagram diagramme circulaire dUdluft Udluft-Zirkulardiagramm

mvali). Stenia mikroskadnikw przedstawia si w postaci odpowiednio wyskalowanych promieni, a stenia gazw w formie centralnych k (ryc. 120). Graficzne metody odwzorowania chemizmu wd.
[AM]

Graficzna metoda odwzorowywania w postaci koa pojedynczej analizy wody. Metoda czytelna wizualnie, umoliwiajca przedstawienie obok ste gwnych jonw ( jony gwne) stenia mikroskadnikw i gazw. Powierzchnia koa odpowiada mineralizacji wody, w grnej czci koa odwzorowuje si stenia kationw, w dolnej anionw (w %

1079. Udostpnienie wd podziemnych

ang. rendering groundwater accessible franc. opration de rendre accessibles les eaux souterraines niem. Grundwassererschliessung ros.

Dotarcie z powierzchni do wd podziemnych w celu ich ujcia. U.w.p. odbywa si najczciej za pomoc pionowych wyrobisk: studzien, a wic otworw hydrogeologicznych wiertniczych, i szybw, a znacznie rzadziej wyrobisk poziomych: drenw, sztolni wodnej, studni promienistej.
[AK]

1080. Ujcie drenaowe

ang. franc. niem. ros. water capture by drains captage deaux drains Drnwasserfassung

Ryc. 120. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Udlufta

Ujcie pytkich wd podziemnych skadajce si z urzdze do przechwycenia wody rurek drenarskich o niewielkim spadku, studzienek kontrolnych, ewentualnie studzienek zbiorczych, rurocigw szczelnych i rurocigw odprowadzajcych (ryc. 121).
[AK]

267

1081. Ujcie infiltracyjne

cia rde nie wymagaj zabiegw technicznych oprcz podpitrzenia.

a a a a c d
Ryc. 121. Przykad ujcia drenaowego [wg Wieczysty 1982] a dreny ze studzienkami kontrolnymi, b studnia zbiorcza, c rurocig szczelny, d rurocig odprowadzajcy

a a b

[AK]

1083. Ultrafiltracja procesy membranowe, filtracja jonw, efekt filtracyjny, efekt sitowy, Koryskiego efekt, filtracyjna metasomatoza
ang. franc. niem. ros. ultrafiltration ultrafiltration Ultrafiltration

1081. Ujcie infiltracyjne

ang. franc. niem. ros. water intake with induced infiltration captage dinfiltration provoque Infiltrationswasserfasung

Ujcie umoliwiajce wydobywanie wd podziemnych zasilanych w znacznej mierze wodami powierzchniowymi z rzek, jezior i zbiornikw wodnych. Rozrnia si infiltracj naturaln i sztuczn (zasilanie niezalene od pracy ujcia). Infiltracja wymuszona to infiltracja brzegowa. Infiltracja sztuczna wykorzystuje baseny lub stawy nawadniajce, studnie chonne, drenae chonne. Ujcie wd podziemnych.
[AK]

1. Zesp nie w peni rozpoznanych procesw elektrokinetycznych i osmotycznych zachodzcych w wodach podziemnych, a polegajcych na selektywnej migracji roztworw wodnych przez warstwy ilaste zachowujce si jak pprzepuszczalne bony. Wymiernymi efektami u. s rnice potencjaw elekrokinetycznych utworzone na granicy warstw o rnej przepuszczalnoci oraz wzrost cinie hydrostatycznych w warstwach wystpujcych na wikszych gbokociach, a przede wszystkim zrnicowanie chemizmu wd w warstwach wodononych rozdzielonych seri ilast. 2. Sposb uzdatniania wody polegajcy na filtrowaniu jej przez filtry o wymiarach porw mniejszych od 1 m (czsto pod cinieniem); sposb wykorzystywany w niektrych warunkach przy dezynfekcji.
[AM]

1082. Ujcie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater capture, g. intake captage des eaux souterraines Grundwasserfassung

1084. Unieszkodliwianie *utylizacja

ang. neutralization of pollution, removal of p. franc. neutralisation de la pollution, dcontamination niem. Unschdlichmachung der Verschmutzung, Beseitigung d. V. ros.

Zesp urzdze sucych do poboru wd podziemnych z jednego punktu, wielu punktw lub z pewnego obszaru, zaopatrujcych okrelonego uytkownika lub w okrelonym celu studnia, sztolnia, dreny, studnia promienista. Wedug ukadu wyrobisk udostpniajcych u.w.p. dziel si na pionowe, poziome, (ewentualnie) skone i mieszane. Uj-

Proces technologiczny (mechaniczny, chemiczny, biologiczny) lub cig technologicznych zabiegw polegajcy na neutralizacji wpywu substancji wynoszonych z ogniska zanieczyszcze do rodowiska wodnogruntowego.
[AS]

268

1088. Urzdzenia zaopatrzenia w wod

1085. Uprawnienia geologiczne (hydrogeologiczne)

ang. geological (hydrogeological) licence franc. autorisation dexcuter les travaux gologiques (hydrogologiques) niem. Geologische (Hydrogeologische) Berechtigung ros.

1086. Uprzywilejowane drogi migracji zanieczyszcze

ang. preferential migration path of pollutants franc. voies privilgies de la migration des polluants niem. besondere Transportwege der Verunreinigungen ros.

U.g. w zakresie projektowania, dozorowania, kierowania pracami geologicznymi oraz dokumentowania ich wynikw s okrelone w rozporzdzeniu MOZNiL z dn. 26.08.1994 r. (DzURP nr 93, poz. 445). Wyrniono 10 kategorii uprawnie, z ktrych kat. V okrela uprawnienia dla poszukiwania i rozpoznawania zasobw wd podziemnych, projektowania odwodnie budowlanych otworami wiertniczymi, projektowania inwestycji mogcych zanieczyci wody podziemne, magazynowania i skadowania na powierzchni lub w grotworze substancji oraz odpadw, ustanawiania stref ochronnych zbiornikw wd podziemnych. Kat. IV ma rozszerzone uprawnienia do poszukiwania i rozpoznawania zasobw solanek, wd termalnych, wd leczniczych i o waciwociach leczniczych oraz okrelanie warunkw hydrogeologicznych dla wydobycia kopalin ze z, wtaczania wd do grotworu. Minister rodowiska jest organem waciwym do stwierdzania kwalifikacji osb ubiegajcych si uzyskanie uprawnie do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi. W jego imieniu czynnoci te sprawuje Gwna Geologiczna Komisja Egzaminacyjna oraz okrgowe geologiczne komisje egzaminacyjne (5 komisji w kraju). O stwierdzenie uprawnie moe ubiega si osoba, ktra posiada dyplom ukoczenia studiw w zakresie geologii, odbya co najmniej 3-letni praktyk zawodow w zakresie dozoru prac geologicznych i przy sporzdzaniu projektw i dokumentacji geologicznych zwizanych tematycznie z kategori uprawnie. Minister rodowiska prowadzi centralny rejestr wydanych wiadectw (uprawnie).
[ASd]

Chmura zanieczyszcze ma na swoim froncie charakter palczasty (ang. fingering). Zasadniczy front wyprzedzaj zanieczyszczenia migrujce strefami o wikszej przepuszczalnoci (kanay krasowe, strefy o zwikszonej szczelinowatoci, soczewki wirw w piaskach itp). S to u.d.m.z. Wykrycie ich decyduje o trafnoci prognozy rozprzestrzeniania si zanieczyszcze.
[SW]

1087. Urzdzenia wodne

ang. franc. niem. ros. water devices amnagements hydrauliques Wasseranlagen

Budowle i urzdzenia hydrotechniczne, melioracji wodnych, studnie wiercone i inne ujcia wd podziemnych, ujcia wd powierzchniowych, urzdzenia zabezpieczajce wody przed zanieczyszczeniem, wyloty urzdze kanalizacyjnych sucych do wprowadzenia ciekw do wody lub do ziemi oraz inne urzdzenia suce do korzystania z wd szczeglnego. Przepisy ustawy Prawo wodne stosuje si rwnie do tych budowli i urzdze, ktre mog by przyczyn szkodliwych zmian naturalnych przepyww wd lub stanw wd stojcych i wd podziemnych albo w inny sposb wywiera szkodliwy wpyw na gospodark wodn.
[ASd]

1088. Urzdzenia zaopatrzenia w wod

ang. franc. niem. ros. water supply devices ouvrages dalimentation en eau Wasserversorgungsanlagen

269

1089. Uskok wodonony (grn.)

Wybrane budowle i urzdzenia hydrotechniczne jak: studnie publiczne i inne ujcia wd podziemnych oraz ujcia wd powierzchniowych wraz ze zbiornikami, stacjami uzdatniania i systemami rozprowadzajcymi wod oraz inne urzdzenia suce do szczeglnego korzystania z wd. Wykonywanie urzdze wodnych wyszczeglnionych w ustawie Prawo wodne wymaga pozwolenia wodnoprawnego w zakresie budownictwa wodnego, np. dla uj sucych do poboru wody oraz urzdze zabezpieczajcych wody przed zanieczyszczeniem. Zakad, ktrego prawa okrelone w pozwoleniu wodnoprawnym wygasy, jest obowizany usun urzdzenia wodne, ktre suyy do szczeglnego korzystania z wd. Pozwolenie wodnoprawne moe by cofnite lub nie zosta wydane, jeeli korzystanie z urzdze wodnych lub ich budowa ma lub mogaby mie szkodliwy wpyw na rodowisko i mienie ludzi oraz moe spowodowa straty innych podmiotw gospodarczych. W pobliu urzdze wodnych zabronione jest wykonywanie robt i czynnoci mogcych spowodowa ich uszkodzenie, a take sadzenie drzew i krzeww utrudniajcych utrzymanie i eksploatacj urzdze.
[ASd]

franc. faille tanche niem. wasserdichte Verwerfung ros.

Struktura tektoniczna powstajca w wyniku przemieszczenia dwch czci orodka skalnego wzgldem siebie wzdu dzielcej je powierzchni lub strefy niecigoci, ze wzgldu na uszczelnienie stanowica barier hydrodynamiczn ograniczajc lub uniemoliwiajc przepyw wd podziemnych.
[AR]

1091. Usprawnianie studni uaktywnianie studni

ang. well stimulation, w. treatment, w. development franc. amlioration dun puits, traitement dun p., dveloppement dun p. niem. Brunnenverbesserung, Brunnenbehandlung, Brunnenentwicklung ros. (), . (.)

1089. Uskok wodonony (grn.)

ang. franc. niem. ros. water-bearing fault faille aquifre wasserfhrende Verwerfung p

Zabiegi majce na celu usunicie osadu ze cian otworu oraz usunicie najdrobniejszych frakcji piasku z warstwy wodononej lub polepszenie warunkw dopywu wd przez chlorowanie, czyszczenie mechaniczne, kwasowanie ( kwasowanie ska strefy przyotworowej), szczelinowanie ( szczelinowanie ska strefy przyotworowej), torpedowanie ( torpedowanie ska strefy przyotworowej). Por. BN-90/8755-05.
[AK]

Struktura tektoniczna powstajca w wyniku przemieszczenia dwch czci orodka skalnego wzgldem siebie wzdu dzielcej je powierzchni lub strefa niecigoci prowadzca wody podziemne. Szczeglnie predysponowane do tego mog by szczeliny tektoniczne wystpujce w strefie uskokowej. Wodonone szczeliny uskokowe mog stanowi zagroenie wodne dla robt grniczych.
[AR]

1092. Ustalanie zasobw wd podziemnych

ang. groundwater resources assessment franc. dtermination des ressources en eaux souterraines niem. Auswertung der Grundwasserresourcen, A. d. Grundwasservorrte ros.

1090. Uskok wodoszczelny (grn.)

ang. water-tight fault

Dokonywanie oceny iloci i jakoci wd podziemnych ( zasoby wd podziemnych) w okrelonym rodowisku ich wystpowania ( zbiornik wd podziemnych, zlewnia podziemna, struktura hydrogeologiczna lub ich cz, np. obszar w granicach administracyj-

270

1098. Utwory hydrogeologiczne

nych). Zakres bada obejmuje w szczeglnoci: rozpoznanie stref zasilania i zwizkw wd podziemnych z powierzchniowymi, okrelenie potencjalnego zagroenia wd podziemnych, wydzielenie granic stref ochronnych ( strefy ochronne rde i uj wody) i koncepcje ochrony tych wd wraz z projektem ich monitoringu ( monitoring wd podziemnych). Ocena jest dokonywana dla okrelonego czasu i na podstawie danych z okresu wieloletniego. Najbardziej miarodajna ocena wymaga danych z co najmniej kilkunastoletniego okresu obserwacji.
[AK, SK]

wa obecno w nich zwizkw organicznych pochodzenia rolinnego lub zwierzcego. Warto u. jest zbliona do wartoci BZT5 ( biochemiczne zapotrzebowanie tlenu), gdy w wodzie nie wystpuje nadmierna ilo zanieczyszcze organicznych bogatych w azot i zanieczyszczenia te atwo podlegaj degradacji biochemicznej. Biodegradacja.
[AM]

1096. Utlenianie oksydacja

ang. franc. niem. ros. oxidation, oxygenation oxydation Oxydation, Oxydierung ,

1093. Ustrj wd podziemnych Warunki hydrogeologiczne 1094. Utleniacz czynnik utleniajcy, rodek utleniajcy
ang. franc. niem. ros. oxidant, oxidizing agent oxydant, agent doxydation Oxydationsstoff, Oxydationsmittel ,

Substancja (pierwiastek, zwizek, jon) uczestniczca w procesach utleniajco-redukcyjnych, powodujca utlenianie innej substancji, przy czym sama ulega redukcji. W wodach podziemnych utleniaczami (substancjami traccymi w procesach utleniajco-redukcyjnych elektrony) mog by: tlen, utlenione zwizki azotu (np. 2jony NO3 ), siarki (np. jon SO 4 ), elaza (jony 3+ Fe ) i inne. Potencja redoks.
[AM]

Proces zachodzcy powszechnie w wodach podziemnych, przebiegajcy rwnoczenie i w ilociach rwnowanych z procesem redukcji. U. polega na utracie elektronw przez utleniacz na korzy substancji podlegajcej redukcji. U. w wodach podziemnych moe podlega substancja organiczna, zwizki elaza, manganu, siarki, azotu itp. U. jest podstawowym procesem samooczyszczania si wd. Potencja redoks, Utleniacz.
[AM]

1097. Utrwalanie prbki (wody)

ang. franc. niem. ros. sample stabilization stabilisation dchantillon Probekonservierung

1095. Utlenialno (wody)

ang. franc. niem. ros. oxidability, oxygen consumption oxydabilit Oxidierbarkeit

Jedna z form wyraania chemicznego zapotrzebowania tlenu. Jest wskanikiem zawartoci w wodzie substancji organicznych, utleniajcych si w umownych warunkach pod wpywem KMnO4. U. jest oznaczana zwykle w wodach podziemnych, niezanieczyszczonych. Warto jej nie przekracza wwczas 4 mg O2/dm3. Wysok u. wd moe spowodo-

Czynno przeprowadzana przy pobieraniu prbki wody, suca zachowaniu skadu chemicznego wody w czasie od pobrania do wykonania analizy hydrochemicznej. U.p. moe polega na dodaniu do wody okrelonych substancji chemicznych (np. HCl, HNO3, H2SO4, chloroform, HgCl) lub/i zachowaniu okrelonych warunkw fizycznych transportu prbek wody.
[AM]

1098. Utwory hydrogeologiczne

ang. groundwater formations, geological formations considered from the hydrogeological point of view

271

1099. Utwr pprzepuszczalny

franc. roches aquifres, formations gologiques consideres du point vue dhydrogologie niem. Grundwasserformationen, hydrogeologische Bildungen, hydrogeologisch-betrachtete Gesteinsformationen ros. ()

m/s
10
-12

10

-11

10

-10

10-9 10-8 10-7 10-6 10-5 10-4 10-3

Utwory przepuszczalne
b. dobrze dobrze rednio sabo

Utwory nieprzepuszczalne

b. sabo

Aqui fuge
tard - semicl.- clude

Oglne okrelenie ska lunych i zwizych rozpatrywanych pod wzgldem waciwoci hydrogeologicznych. Nazwa nawizuje do utworw petrograficznych (oglne okrelenie mineraw i ska powstaych wskutek okrelonych procesw). W podziale u.h. bierze si gwnie pod uwag ich wodoprzepuszczalno poziom i pionow mierzon wspczynnikiem filtracji (poziomej) k i pionowej kz (utwory przepuszczalne w rnym stopniu oraz utwory izolujce w rnym stopniu) oraz wodonono utwory wodonone zawierajce wod woln i niewodonone niezawierajce wody wolnej oraz sabo wodonone zawierajce ma ilo wody wolnej. Podzia utworw niewodononych, utworw izolujcych wprowadzony przez Meinzera w 1923 (ang. aquifer, aquiclude, aquitard, aquifuge) czciowo utrzyma si do dzi rwnie w Europie, cho w Stanach Zjednoczonych lansuje si obecnie nazw confining stratum, confining bed, obejmujc wszystkie utwory p-, sabo i nieprzepuszczalne (ryc. 122). Klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska.
[AK]

fer
Utwory nieizolujce

rednio dobrze b. dobrze

sabo

b. sabo

Utwory izolujce
10
-12

10

-11

10

-10

10

-9

10

-8

10

-7

10

-6

10

-5

10

-4

10

-3

kz

m/s

Ryc. 122. Utwory hydrogeologiczne

1100. Utwr praktycznie nieprzepuszczalny izolator

ang. aquifuge franc. couche impermable, formation i., roche i. niem. Grundwassernichtleiter, Grundwassersperre ros. ,

Utwr praktycznie wodonieprzepuszczalny, bardzo dobrze i dobrze izolujcy. Poziom nieprzepuszczalny.

[AK]

1099. Utwr pprzepuszczalny

ang. aquitard, aquiclude franc. formation semi-permable, couche s.-p. niem. Grundwasserhemmer, Grundwassergeringleiter, halbdurchlssiges Gestein ros.

1101. Utwr przepuszczalny utwr wodonony, wodonosiec, kolektor

ang. franc. niem. ros. permeable formation, aquifer formation permable, f. aquifre durchlssiges Gestein, Grundwasserleiter

Odpowiada utworom bardzo sabo (p-) izolujcym; w porwnaniu do ssiadujcych utworw mniej przepuszczalny. Zalicza si do nich np. gliny piaszczyste, muki, piaski ilaste, a take utwory praktycznie nieprzepuszczalne o niewielkiej miszoci (poniej 20 m). Poziom pprzepuszczalny.
[AK]

Utwr w strefie saturacji zdolny do przewodzenia i magazynowania wody wolnej; wspczynniki filtracji poziomej k i pionowej k' wiksze od 106m/s.
[AK]

1102. Utwr sabo przepuszczalny

ang. aquiclude, aquitard franc. formation semi-permable

272

1107. Uziarnienie utworw warstwy wodononej

niem. Grundwasserstauer ros.

Utwor magazynujcy, lecz nieprzewodzcy wody. Poziom pprzepuszczalny.

[AK]

1103. Uzdatnianie wody *utylizacja

ang. franc. niem. ros. water treatment traitement deau Wasseraufbereitung

Metoda uzdatniania wd polegajca na zmianie warunkw geochemicznych w warstwie wodononej w otoczeniu studni (ujcia). Najczciej jest stosowana metoda odelaziania i odmanganiania wd przez natlenianie warstwy wodononej (fiska metoda Vyredox, polska Hydrox). Stosuje si take usuwanie azotanw z wody przez stymulowanie procesu denitryfikacji. Wiele metod pokrewnych wykorzystuje si take w celu oczyszczania (dekontaminacji) warstwy wodononej.
[SW]

Proces lub cig technologiczny procesw polegajcy na przystosowaniu waciwoci fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody do wymaga stawianych przez uytkownika. W zakresie warunkw, jakim powinna odpowiada woda do picia i na potrzeby gospodarcze, obowizuje Rozporzdzenie MZiOS (DzURP nr 35 z 1990 r., poz. 205), nawizujce do wczeniejszego rozporzdzenia (DzU nr 18 z 1977 r., poz. 72). Uzdatnianie wd podziemnych in situ.
[AS]

1106. Uzdrowisko
ang. franc. niem. ros. health resort, spa station climatique, s. curative, s. thermale Kurort

1104. Uzdatnianie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater conditioning, g. treatment traitement de eaux souterraines Grundwasseraufbereitung

Miejscowo majca zoa kopalin leczniczych (wody lecznicze, borowiny) i klimat o waciwociach leczniczych lub jeden z tych czynnikw oraz urzdzenia lecznictwa uzdrowiskowego, jak rwnie sprzyjajce leczeniu warunki rodowiskowe, w ktrej jest prowadzona dziaalno lecznicza oraz wypoczynkowo-turystyczna. Uznanie miejscowoci za uzdrowisko nastpuje w trybie przewidzianym waciw ustaw. Do uzdrowisk nale zdrojowiska. Por. PN-71/Z-11000.
[AK]

Proces dostosowania waciwoci wd podziemnych do wymogw stawianych wodom dla rnych celw. Z uwagi na cechy wd podziemnych, gwne procesy u.w.p. to: odelazienie i odmanganienie, odkwaszenie, zmikczenie i dezynfekcja. Uzdatnianie wd podziemnych in situ.
[AK]

1107. Uziarnienie utworw warstwy wodononej

ang. aquifer graining, a. granulation franc. granulation dune couche aquifre, granure dune c. a. niem. Krnung der Grundwasserschicht, Granulierung d. G., Grundwasserleiterkrnung, Grundwasserleitergranulierung ros.

1105. Uzdatnianie wd podziemnych in situ

ang. on site treatment of groundwater, on the spot treatment of g. franc. traitement des eaux souterraines in situ niem. in situ Behandlung (Aufbereitung) von Grundwssern ros.

Skad ziarnowy ska okruchowych, utworw hydrogeologicznych; wana cecha wpywajca bezporednio na waciwoci hydrogeologiczne, takie jak: porowato, odsczalno i przepuszczalno. Krzywa uziarnienia sumacyjna.
[AK]

273

1108. Uytkowanie wd

1108. Uytkowanie wd
ang. franc. niem. ros. water use, w. exploitation utilisation des eaux, exploitation d. e. Wassernutzung, Wasserverbrauch

niem. nutzbares Grundwasservorkommen, nutzbarer Grundwasserleiter ros. ()

Wykorzystanie wd do rnych celw gospodarczych: gospodarka komunalna (woda pitna, woda bytowa), przemys (woda technologiczna, woda chodnicza), energetyka i ciepownictwo (woda chodnicza, woda technologiczna) oraz rolnictwo (nawadnianie, napenianie staww). Dy si, by uytkownikami wody podziemnej byli przede wszystkim: gospodarka komunalna oraz przemys spoywczy i farmaceutyczny. Struktur uytkowania wd podziemnych ujmuje si w liczbach bezwzgldnych lub w procentach.
[AK]

1109. Uytkowy poziom wd podziemnych UPWP

ang. useful aquifer franc. nappe utile deau souterraine

Zbiornik wd podziemnych (warstwa wodonona, poziom wodonony) speniajcy okrelone kryteria ilociowe i jakociowe, z ktrego w sposb trway mona pobiera wod wysokiej jakoci. U.p.w.p. powinien cechowa si miszoci powyej (23) 5 m, wydajnoci potencjaln studni powyej (5) 10 m3/h, przewodnoci powyej (25) 50 m3/d, moduem zasobw regionalnych powyej 5 m3/d z km2, tj. 0,06 dm3/s(km2)1, a wydajno potencjalna studni nie moe by mniejsza ni 5 m3/h. Wartoci w nawiasach odnosz si do Karpat i innych obszarw ubogich w wody podziemne. Podane kryteria liczbowe zostay przedstawione przez B. Paczyskiego (1995), przedtem byy wielokrotnie zmieniane. Gwny u.p.w.p. (wodonony) to pierwszy od powierzchni terenu poziom wodonony o znaczeniu regionalnym.
[AS]

V
1110. VSMOW
ang. Vienna Standard Mean Ocean Water franc. talon viennois deau ocanique moyenne niem. wiener Etalon des durchschnittlichen Weltmeerwassers ros.

Wzorzec izotopowy dla tlenu i wodoru w wodzie przygotowany w Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu, ktry zastpi SMOW. Stosunek 18O/16OVSMOW wynosi (2005,2 0,45) 106, za stosunek D/HVSMOW wynosi (155,76 0,05) 106. Wzorzec ten jest wic o ponad 12 wzbogacony w 18O i o ok. 2 zuboony w deuter w stosunku do SMOW.
[JD]

W
1111. Wahania zwierciada wd podziemnych
ang. groundwater table fluctuation, g. level oscillations franc. fluctuation de niveau deau souterraine, oscillations de n. e. s. niem. Grundwasserspiegelschwankungen ros.

ustala take warto (cenno) wd konkretnego zbiornika w danym regionie, a w konsekwencji stopnie koniecznego zakresu ochrony wd podziemnych.
[AS]

1113. Warstwa elektryczna podwjna dyfuzyjna warstwa podwjna

ang. franc. niem. ros. diffuse double layer, DDL couche lectrique double elektrische Doppelschicht

Zmiany pooenia zwierciada wd podziemnych w czasie na skutek czynnikw naturalnych i sztucznych, w tym gwnie zmiennego natenia infiltracji opadw, ewapotranspiracji, drenau naturalnego i sztucznego, zmian cinienia atmosferycznego. Wielko zmian ( amplituda waha zwierciada wd podziemnych), zalena od wymienionych czynnikw, a take od wyksztacenia litologicznego i pojemnoci wodnej rodowiska wd podziemnych, jest odnoszona najczciej do okresw: sezonu, roku lub wielolecia.
[SK]

1112. Waloryzacja zbiornikw wd podziemnych

ang. valuation of groundwater reservoirs franc. valorisation des rservoirs deaux souterraines niem. Abschtzung der Grundwasserspeichern ros.

Struktura jonowa na granicy pomidzy faz mineraln sta a roztworem elektrolitw (np. wod podziemn). Faza staa o adunku ujemnym gromadzi kationy z roztworu. Tworz one na powierzchni mineraw warstw zwart. W wikszej odlegoci od powierzchni stenie kationw jest mniejsze, lecz wystpuj one w steniach wyszych ni w reszcie roztworu. Ta cz w.e.p., zwana warstw rozmyt, rozciga si na odlego, na ktrej ustaje oddziaywanie potencjau powierzchniowego na waciwoci roztworu. Grubo w.e.p. zaley od siy jonowej roztworu i dla wd podziemnych moe wynosi od 30 do ponad 120 (1 = 108 cm). W.e.p. odgrywa wan rol m.in. w procesie ultrafiltracji.
[JD]

Proces rankingowej oceny zbiornikw po przyporzdkowaniu im umownych wag punktowych za takie cechy, jak: dostpno, stopie odizolowania, zasobno i jako wd podziemnych. Na podstawie w.z.w.p. mona 276

1114. Warstwa wodonieprzepuszczalna w. wodoszczelna, izolator

ang. confining bed, impermeable b., aquifuge franc. couche impermable

1116. Warto pH

a
zw. wody

w wa saboprzepuszczalna strop

w wa wodonona m spg (podstawa)

w wa saboprzepuszczalna

Ryc. 123. Warstwa wodonona o zwierciadle swobodnym (a) i napitym (b) m miszo warstwy wodononej, h miszo warstwy zawodnionej

niem. Grundwasserstauer, Grundwassernichtleiter, undurchlssige Schicht ros. ,

Forma ska warstwowanych (przewanie osadowych) praktycznie nieprzepuszczajcych wody, charakteryzujca si mniej wicej sta miszoci i znacznym rozprzestrzenieniem. Poziom nieprzepuszczalny, Utwory hydrogeologiczne. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

1115. Warstwa wodonona

ang. aquifer, water-bearing bed franc. couche aquifre niem. Grundwasserschicht, grundwasserfhrende Schicht ros.

wodno dostateczn do powstania strumienia wd podziemnych i moliwo ujcia wd studniami. W takim ujciu w.w. to take wodonona strefa spka, np. w obrbie margli i wapieni kredowych czy te piaskowcowo-upkowych utworw fliszu karpackiego, strefa skrasowienia utworw wglanowych. Mona wyrni w.w. o zwierciadle swobodnym i napitym, a ze wzgldu na charakter orodka hydrogeologicznego w.w. jednorodn i niejednorodn, izotropow i anizotropow (ryc. 123). Poziom pprzepuszczalny, Poziom nieprzepuszczalny. 3. Okrelona w.w. w obrbie poziomu wodononego tworzy jednostk pitrowoci wd podziemnych.
[AK, TM, TB i DM]

1. W wszym znaczeniu zbiorowisko wd podziemnych ( poziom wd podziemnych) zwizane z warstwowanymi utworami skalnymi o znacznym rozprzestrzenieniu i o okrelonej miszoci, ograniczone od gry nieprzepuszczalnym stropem ( wody podziemne naporowe) lub zwierciadem wd podziemnych ( wody podziemne swobodne), a od dou nieprzepuszczalnym spgiem (lub podstaw) w.w. ( spg, podstawa poziomu wodononego). 2. W szerszym znaczeniu za w.w. uznaje si te niewarstwow stref utworw przepuszczalnych nasyconych wod, wykazujc prze-

1116. Warto pH
ang. franc. niem. ros. pH value valeur pH pH-Wert, Wasserstoffionenexponente pH

Umowny sposb wyraania odczynu wody jako ujemnego logarytmu aktywnoci jonw wodorowych, waciwie hydroniowych. W.pH wpywa na przebieg wikszoci procesw zachodzcych w wodach podziemnych (tab. 9). Stenie jonw wodorowych, Jon hydroniowy.
[AM]

277

1117. Warunek brzegowy I rodzaju

Tabela 9. Podzia wd wedug odczynu Odczyn Kwany Sabo kwany Obojtny Sabo zasadowy Zasadowy pH wd podziemnych <5 56,5 6,57 79 914 Przykady naturalnych rodowisk wystpowania wd podziemnych Wody z kruszcw siarczkowych i stref ich wietrzenia, wody bagien, kwane wody termalne Wody bagien, torfowisk, zl wgli brunatnych Wody gruntowe klimatu umiarkowanego Wody obszarw wapiennych, wody gruntowe w strefach kontynentalnego zasolenia Wysokozmineralizowane solanki, wody towarzyszce zoom ropy naftowej

1117. Warunek brzegowy I rodzaju Dirichleta warunek brzegowy 1118. Warunek brzegowy II rodzaju Neumanna warunek brzegowy 1119. Warunek brzegowy III rodzaju
ang. franc. niem. ros. mixed boundary condition condition limite mixte kombinierte Randbedingung

1121. Warunek podobiestwa modelu

ang. franc. niem. ros. condition of model similarity condition de similitude du modle hnlichkeitsbedingung des Modells

Jest to kombinacja liniowa warunkw I i II rodzaju. W modelach filtracji wd podziemnych odpowiada to zasilaniu lub drenaowi warstwy wodononej drog filtracji przez warstw pprzepuszczaln ( przesikanie).
[MR]

Warunek, ktry musz spenia wzajemne relacje wspczynnikw skalowych modelu (skale: przewodnoci, wydatkw, wysokoci hydraulicznych, liniowa, czasu itp., oznaczajce stosunek odpowiednich wielkoci z modelu i obiektu rzeczywistego), by rwnanie opisujce proces w analogu (np. przepyw prdu w przewodniku) przeszo wprost (tosamociowo) w rwnanie filtracji opisujce przepyw wody podziemnej.
[TM]

1120. Warunek brzegowy wewntrzny

ang. franc. niem. ros. internal boundary condition condition limite intrieure Innenrandbedingung

1122. Warunki aerobowe

ang. franc. niem. ros. aerobic conditions conditions arobiques aerobische Verhltnisse, a. Bedingungen

Warunek brzegowy okrelony w punkcie lub punktach usytuowanych wewntrz obszaru. W modelu filtracji wd podziemnych moe to by np. studnia o zadanej wydajnoci poboru wody, rdo o zadanej rzdnej zwierciada wody, ciek o zadanych rzdnych zwierciada wody, zasilanie infiltracyjne o zadanej intensywnoci.
[MR]

Pojcie uywane gwnie przez biologw, okrelajce porednio warunki tlenowe wd naturalnych. Oznacza warunki, w ktrych ilo tlenu rozpuszczonego w wodzie umoliwia rozwj aerobowych (tlenowych) organizmw. Warunki anaerobowe, Warunki utleniajce, Warunki anoksyczne.
[AM]

278

1128. Warunki hydrogeologiczne

1123. Warunki anaerobowe

ang. anaerobic conditions franc. conditions anarobiques niem. anaerobische Verhltnisse, a. Bedingungen ros.

Pojcie uywane gwnie przez biologw, okrelajce porednio warunki o bardzo ograniczonym steniu lub braku tlenu w wodach naturalnych. Oznacza warunki, w ktrych ilo rozpuszczonego w wodzie tlenu jest niewystarczajca dla rozwoju aerobowych (tlenowych) organizmw. Warunki aerobowe, Warunki anoksyczne, Warunki redukcyjne.
[AM]

(w.b. zewntrzne) dla uzyskania rozwizania rwnania rniczkowego oraz ewentualnie w okrelonych punktach wewntrz obszaru (w.b. wewntrzne), by rozwizanie byo jednoznaczne we wszystkich punktach obszaru. Rozrnia si w.b. I, II i III rodzaju. Dirichleta w.b., Neumanna w.b.
[MR]

1126. Warunki hydrodynamiczne

ang. franc. niem. ros. hydrodynamic conditions conditions hydrodynamiques hydrodynamische Verhltnisse

1124. Warunki anoksyczne warunki beztlenowe

ang. anaerobic conditions, oxygen-free condition franc. conditions anarobiques niem. anaerobe Verhltnisse, sauerstoffreie Bedingungen ros.

Warunki decydujce o przebiegu ruchu wd podziemnych, jego rodzaju oraz formie i strukturze strumienia wd podziemnych. O w.h. decyduj trzy gwne grupy czynnikw: budowa litologiczno-facjalna oraz warunki zalegania utworw wodononych i izolacyjnych, warunki zasilania i drenau wd podziemnych (w stanie naturalnym i zmienionym antropogenicznie), waciwoci filtracyjne utworw wodononych i izolacyjnych z uwzgldnieniem ich przestrzennej zmiennoci.
[TB]

Stosowane gwnie przez biologw porednie okrelanie warunkw beztlenowych wd naturalnych powierzchniowych i podziemnych. Oznacza warunki, w ktrych brak jest w wodzie rozpuszczonego tlenu lub stenie jego jest tak mae, e niektre mikroorganizmy dla zdobycia tlenu zmuszone s wykorzystywa rozpuszczone w wodzie utlenione formy azotu, siarki, wgla. Proces taki powoduje zmian skadu chemicznego wd podziemnych. Warunki anaerobowe, Warunki redukcyjne, Warunki aerobowe, Warunki utleniajce, Warunki utleniajco-redukcyjne, Strefowo hydrogeochemiczna.
[AM]

1127. Warunki hydrogeochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical conditions conditions hydrogochimiques hydrogeochemische Verhltnisse

1125. Warunki brzegowe

ang. franc. niem. ros. boundary conditions conditions aux limites Randbedingungen

Warunki decydujce o przebiegu procesw hydrogeochemicznych. Obejmuj zarwno wod, jak i substancje w niej wystpujce oraz orodek skalny, w ktrym wystpuj wody podziemne.
[AM]

1128. Warunki hydrogeologiczne reim hydrogeologiczny, *ustrj h.

ang. franc. niem. ros. groundwater regime, g. conditions rgime des eaux souterraines Grundwasserregime

Zesp warunkw, ktre musz by spenione w punktach pooonych na brzegu obszaru

279

1129. Warunki hydrogeologiczne zoa

Zesp cech charakteryzujcych wody podziemne i rodowisko ich wystpowania. rodowisko hydrogeologiczne.
[SK]

1129. Warunki hydrogeologiczne zoa

ang. hydrogeological conditions of a mineral deposit franc. conditions hydrogologique dun gisement, c. hydrogologiques dun gite niem. hydrogeologische Bedingungen der Lagersttte, h. Verhltnisse einer L. ros.

Dyrekcja Gospodarki Wodnej, jest uprawniony do wydawania w pewnych okolicznociach zakadom, objtym pozwoleniem wodnoprawnym, szczegowych dyspozycji o sposobie gospodarowania wod, zwaszcza w okresie suszy, zagroenia powodzi i nieprzewidzianych zanieczyszcze wd.
[ASd]

1131. Warunki pocztkowe

ang. franc. niem. ros. initial conditions conditions initiales Anfangsbedingungen

Zesp cech charakteryzujcych wody podziemne i orodek ich wystpowania w zasigu rozpoznawanego zoa. W.h.z. obejmuj caoksztat warunkw wodnych zoa i jego otoczenia.
[AR]

Przez w.p. symulacji rozumie si rozkad wartoci wysokoci hydraulicznej we wntrzu obszaru oraz zesp warunkw brzegowych na pocztku procesu nieustalonego.
[MR]

1130. Warunki korzystania z wd dorzecza

ang. water use conditions of a drainage basin franc. conditions dutilisation des eaux du bassin versant niem. Wasserbenutzungbedingungen des Einzugsgebietes ros.

1132. Warunki redukcyjne

ang. franc. niem. ros. reducing conditions conditions rductrices reduzierende Verhltnisse

Warunki charakterystyczne dla rodowiska redukcyjnego. Strefa redukcyjna, Potencja redoks, Strefowo hydrogeochemiczna.
[AM]

Przedmiotem dokumentu Warunki korzystania z wd dorzecza jest okrelenie zasad wsplnego korzystania z wody przez wielu uytkownikw (podmiotw gospodarczych), jeeli s zlokalizowane w tym samym dorzeczu (lub jego czci) i s zwizane zalenociami wynikajcymi np. z poboru wody z tego samego cieku czy zbiornika lub z odprowadzania ciekw. Pozwolenie wodnoprawne na szczeglne korzystanie z zasobw wd dorzecza lub jego czci zawiera okrelenie podstawowych zasad eksploatacji zasobw wd dorzecza oraz spis praw i obowizkw kadego zakadu, a take wskazanie zakadu uprawnionego do wydawania zakadom objtym pozwoleniem szczegowych dyspozycji o sposobie gospodarowania wod zgodnie z tymi zasadami. Zakad wiodcy, ktrym moe by rwnie Regionalna

1133. Warunki utleniajce

ang. franc. niem. ros. oxidizing conditions conditions oxydantes oxydierende Verhltnisse

Warunki charakterystyczne dla rodowiska utleniajcego. Strefa utleniajca, Potencja redoks, Strefowo hydrogeochemiczna.
[AM]

1134. Warunki utleniajco-redukcyjne

ang. franc. niem. ros. redox conditions conditions rdox Redox-Verhltnisse -

280

1141. Wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne WWA

Warunki wystpujce w wodach naturalnych, okrelane wartoci potencjau redoks Eh lub skali redoks rH. Strefa utleniajca, Strefa redukcyjna, rodowisko utleniajce, rodowisko redukcyjne, Strefowo hydrogeochemiczna.
[AM]

niem. Karbonate ros.

1135. Wentylacja gruntu *ekstrakcja powietrza porowego

ang. franc. niem. ros. soil ventilation ventilation du sol Grundventilation

1. Oglna nazwa wszystkich jonw wystpujcych w naturalnych wodach, zawierajcych czon CO2 3 . Upraszczajc, jest to zazwyczaj suma jonw wodorowglanowych ( jon wodorowglanowy) i jonw dwuwglanowych ( jon wglanowy). 2. Sole kwasu wglowego; nale do nich mineray skaotwrcze, np. kalcyt i dolomit, oraz wiele innych rzadziej wystpujcych (ryc. 22, 91).
[AM]

1139. Wze siatki

ang. franc. niem. ros. grid-node noeud du rseau Netzknoten , .

Metoda oczyszczania gruntu in situ, polegajca na zataczaniu powietrza do strefy aeracji w celu stymulacji parowania lotnych substancji organicznych, z czciow ich biodegradacj.
[AS]

1136. Wgiel oglny

ang. franc. niem. ros. total carbon carbone total Gesamtkohlenstoff

W metodzie rnicowej punkt wewntrz bloku obliczeniowego, do ktrego s przypisane okrelone wartoci parametrw obszaru filtracji. W metodzie elementw skoczonych wzami s naroa elementw.
[MR]

Wskanik zanieczyszczenia wody okrelany jako suma oglnego wgla organicznego i wgla oglnego nieorganicznego wystpujcego w wodzie.
[AM]

1140. Wiek wody podziemnej czas pobytu

ang. age of groundwater, residence time franc. age de leau souterraine, temps de sjour niem. Grundwasseralter, Grundwasserverweilzeit ros.

1137. Wgiel oglny nieorganiczny (wystpujcy w wodzie) TIC

ang. franc. niem. ros. total inorganic carbon carbone inorganique total gesamter organischer Kohlenstoff

Wskanik zanieczyszczenia wody okrelany jako cao wgla zawartego w substancjach nieorganicznych wystpujcych w wodzie zarwno w postaci rozpuszczonej, jak i zawieszonej.
[AM]

Okrelenie umowne oznaczajce czas, jaki upyn od infiltracji wody atmosferycznej lub od zamknicia wody zawartej w osadach dennych zbiornika przez seri osadw nieprzepuszczalnych. Badania zawartoci w wodach podziemnych radionuklidw, takich jak tryt, radiowgiel czy chlor-36, pozwalaj okrela w.w.p. na podstawie okresu ptrwania tych radionuklidw. Czas przebywania wody w systemie RT.
[JD]

1138. Wglany
ang. carbonates franc. carbonates

1141. Wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne WWA

ang. polycyclic aromatic hydrocarbons, PAH

281

1142. Wiercenie hydrogeologiczne

franc. hydrocarbures aromatiques polycycliques, HAP niem. polyzyklische aromatische Kohlenwasserstoffe, PAK ros.

Solidyfikacja. [AS]

1145. Waciwoci chemiczne (wd)

ang. franc. niem. ros. chemical properties proprits chimiques chemische Eigenschaften

Zwizki organiczne skadaj si z kilku piercieni benzenowych (przy czym ssiednie piercienie maj wsplne dwa atomy wgla), niekiedy te piercieni niearomatycznych. W wodach podziemnych pojawiaj si jako efekt zanieczyszcze przemysowych i komunikacyjnych. Niektre WWA mog mie waciwoci rakotwrcze.
[AM]

1142. Wiercenie hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological drilling, h. boring forage hydrogologique hydrogeologische Bohrung, h. Bohren o

Zesp cech chemicznych wody obejmujcy zwykle: odczyn wody pH, warunki utleniajco-redukcyjne Eh, kwasowo i zasadowo wody, jej mineralizacj, such pozostao oraz twardo. Niekiedy pojcie to jest wizane bezporednio ze skadem chemicznym wody i wwczas obejmuje te chemizm wody.
[AM]

1146. Waciwoci fizyczne (wd)

ang. franc. niem. ros. physical properties proprits physiques physikalische Eigenschaften

1. Wykonywanie otworw hydrogeologicznych, sucych do rozpoznania, badania i eksploatacji wd podziemnych. 2. Czsto przez ten terminem rozumie si rwnie obiekt, tj. otwr hydrogeologiczny.
[AK]

1143. Wilgotno gleby uwilgocenie

ang. franc. niem. ros. soil moisture humidit de sol Bodenfeuchte

Zesp cech fizycznych wody. Najwaniejszymi w.f. wd podziemnych s: przewodno elektrolityczna waciwa, radoczynno ( woda radoczynna), gsto i lepko wody oraz jej temperatura. Zale one od caoksztatu warunkw hydrogeologicznych i hydrogeochemicznych wystpowania wd, a zwaszcza od skadu chemicznego wody. Waciwoci chemiczne (wd), Waciwoci organoleptyczne (wd), Analiza wody.
[AM]

Ilo wody zawarta w danym momencie w glebie, wyraona w stosunku do cakowitej objtoci lub cakowitej masy prbki suszonej w temperaturze 105oC. Wyraa si liczb niemianowan, procentami lub uamkiem dziesitnym. Pojemno wodna polowa.
[AK]

1147. Waciwoci fizykochemiczne (wd)

ang. franc. niem. ros. physico-chemical properties proprits physico-chimiques physikochemische Eigenschaften -

1144. Witryfikacja
ang. franc. niem. ros. vitrification vitrification Verglasung

Zesp cech fizycznych i chemicznych charakteryzujcych wody. Pojcie w.f. jest rozszerzone niekiedy o skad chemiczny wody.
[AM]

1148. Waciwoci hydrogeologiczne liczbowe

ang. hydrogeological numerical properties

282

1154. Woda bonkowata

franc. proprits hydrogologiques numriques niem. hydrogeologisch-nummerische Eigenschaften ros.

zmu wd. Waciwoci chemiczne (wd), Waciwoci fizyczne (wd), Analiza wody.
[AM]

W.h. charakteryzuj liczbowo: parametry wielkoci charakterystyczne dla procesu, wskaniki o podobnym znaczeniu (w. infiltracji, porowatoci, krenologi czny) , wspczynniki wielkoci liczbowe charakteryzujce relacje midzy okrelonymi wielkociami (w. porowatoci, w. filtracji, w. hydrochemiczny), moduy wykazujce powtarzalny wymiar, jednostki o ustalonych cechach (m. odpywu podziemnego).
[AK]

1151. Woda
ang. franc. niem. ros. water eau Wasser

1149. Waciwoci hydrogeologiczne ska

ang. franc. niem. ros. hydrogeological properties of rocks proprits hydrogologiques des roches hydrogeologische Gesteineigenschaften

Ciecz bezbarwna, bez smaku i zapachu. Temperatura topnienia 0oC, temp. wrzenia 100oC, temp. krytyczna 4oC, ciepo topnienia 0,337 kJ/g, c. parowania 2,282 kJ/g, gsto rmax dla 4oC 1 g/cm3. Odgrywa szczegln rol w rozwoju ycia na Ziemi, budowie jej paszcza skalnego, skadzie atmosfery i biosfery, stanowi gwny skadnik hydrosfery. Najwaniejszy i najpowszechniej uywany surowiec mineralny, nieodzowny w wikszoci procesw technologicznych.
[AK]

W.h.s. okrelaj zdolno do gromadzenia i przewodzenia wolnej wody przez skay. Wie si ona z wystpowaniem w skaach porw, szczelin i kawern. W zalenoci od rodzaju pustek rozrniamy: porowato, szczelinowato, krasowato. W szerokim pojciu mwi si o porowatoci w odniesieniu do wszystkich rodzajw pustek. Zasadnicz w.h.s. jest przepuszczalno hydrauliczna. Okrela ona zdolno do przewodzenia wolnej wody przez skay.
[AR]

1152. Woda agresywna

ang. franc. niem. ros. aggresive water eau agressive aggressives Wasser, angreifendes W. , [AM]

Agresywno wody.

1153. Woda arsenowa

ang. franc. niem. ros. water containing arsenic, arsenic water eau arsenicale Arsenwasser, arsenhaltiges Wasser

1150. Waciwoci organoleptyczne (wd)

ang. organoleptic properties, sensible p. franc. proprits organoleptiques, caractres o. niem. organoleptische Eigenschaften, sinnlich warnehmbare E. ros.

Woda lecznicza, swoista o zawartoci arsenu As (+3) i/lub As (+5) co najmniej 0,7 mg/dm3, co odpowiada 1,3 mg jonu arsenianowego (HAsO2 4 ) i 1 mg jonu arseninowego (AsO2 ). [JD]

Waciwoci wd rozpoznawane bezporednio za pomoc zmysw: smaku, wzroku, powonienia. W.o. to przede wszystkim: smak i posmak wody, barwa, przezroczysto oraz mtno wody. W.o. (z wyjtkiem temperatury) zale gwnie od caoksztatu warunkw hydrogeologicznych oraz chemi-

1154. Woda bonkowata woda adhezyjna

ang. adhesive water franc. eau dadhsion niem. Haftwasser

283

1155. Woda borowa

ros.

Woda otaczajca bonk ziarna mineralne (ryc. 124), ktrych powierzchnia jest wysycona wod higroskopijn. Z ziarnem mineralnym wi j siy elektryczne przycigajce drobiny wody. Grubo bonki nie przekracza 0,5 m. Gsto w.b. jest wiksza ni wody wolnej, temperatura zamarzania nisza od 0oC. Ze wzgldu na siy molekularne nie moe si przemieszcza pod wpywem siy cikoci, nie przenosi cinienia hydrostatycznego, ma ograniczon zdolno rozpuszczania. W.b. skada si z warstwy wewntrznej, zwanej wod bonkowat utwierdzon, trwalej zwizanej, i zewntrznej, luniej zwizanej. W miar oddalania si od ziarna mineralnego waciwoci jej zbliaj si do waciwoci wody wolnej. Zdolno wizania w.b. to wodochonno molekularna, a ilo w.b. w skale to wilgotno molekularna. Systematyka wd podziemnych, Wodochonno.
[TB i DM]
woda wsikowa ziarna mineralne otoczone wod higroskopijn

niem. Borwasser, borhaltiges Wasser ros. Woda lecznicza, swoista zawierajca co najmniej 5 mg/dm3 kwasu metaborowego (HBO2). [JD]

1156. Woda bromkowa

ang. franc. niem. ros. water containing bromide eau brome Bromwasser, bromhaltiges Wasser

Woda lecznicza, swoista zawierajca co

najmniej 5 mg/dm3 jonu bromkowego (Br).

[JD]

1157. Woda chlorkowa

ang. franc. niem. ros. chloride water eau chlorure Chloridwasser

Woda z dominacj jonu chlorkowego. W wielu klasyfikacjach hydrochemicznych dominacja ta oznacza przekroczenie nawet 70% mvali ste podstawowych anionw. Wody chlorkowe maj charakter wysokozmineralizowanych wd sonych ( woda sona) i solanek.
[AM]

powietrze gruntowe

strefa aeracji

woda bonkowata

1158. Woda chodzca woda chodnicza

ang. franc. niem. ros. cooling water eau de refroidissement Khlwasser

woda kapilarna

strefa strefa wzniosu saturacji kapilarnego

zwierciado wody podziemnej woda wolna

Woda uywana do chodzenia urzdze technicznych. Wykorzystywana do pochaniania i usuwania ciepa.

[AM]

1159. Woda deszczowa

ang. franc. niem. ros. rain water eau de pluie Regenwasser

Ryc. 124. Gwne rodzaje wody w strefie aeracji [wg Pazdro, Kozerski, 1990]

1155. Woda borowa

ang. water containing boron franc. eau bore

Woda pochodzca z opadw atmosferycznych wystpujcych w postaci deszczu.

[AM]

284

1167. Woda hiperosmotyczna

1160. Woda do nawodnie

ang. franc. niem. ros. water for irrigation eau pour irrigation Wasser fr Bewsserung

1164. Woda gbinowa

ang. franc. niem. ros. deep groundwater eau souterraine profonde tiefes Grundwasser

Woda uywana do nawadniania gleb i podlewania rolin.

[AM]

1161. Woda fluorkowa

ang. franc. niem. ros. water containing fluoride eau fluore fluorhaltiges Wasser

Woda podziemna wystpujca gboko pod powierzchni ziemi, izolowana od niej cakowicie. Nie jest odnawiana, z reguy ma wysok mineralizacj. Systematyka wd podziemnych, Wody reliktowe.
[TB i DM]

1165. Woda gruntowa Wody podziemne swobodne 1166. Woda higroskopijna

ang. franc. niem. ros. hygroscopic water eau hygroscopique hygroskopisches Wasser p

Woda lecznicza, swoista zawierajca co

najmniej 1,0 mg/dm3 jonu fluorkowego (F).

[JD]

1162. *Woda glauberska

ang. franc. niem. ros. Glauber water eau glauberienne Glauberwasser -

Woda lecznicza, mineralna, siarczanowo-

-sodowa, w ktrej udzia jonw siarczanowe+ go (SO2 4 ) i sodowego (Na ) wynosi co najmniej po 20% mval. Termin obecnie rzadko stosowany.
[JD]

1163. Woda glebowa

ang. franc. niem. ros. soil water eau du sol Bodenwasser

Woda zwizana siami molekularnymi z ziarnami mineralnymi ska. Powstaje na drodze adsorbcji przez ziarna drobin pary wodnej z powietrza. Gsto w.h. wynosi 2 g/dm3, temperatura zamarzania -78oC. W.h. nie przenosi cinienia hydrostatycznego, nie ma zdolnoci rozpuszczania ani zdolnoci do ruchu. Moe otacza ziarno mineralne czciowo lub cakowicie. Cakowite wysycenie powierzchni ziarn drobinami wody nazywamy maksymaln wilgotnoci higroskopijn (ryc. 124). Wodochonno higroskopijna, Systematyka wd podziemnych.
[TB i DM]

Woda podziemna zawarta w warstwie gleby gwnie w postaci wody zwizanej ( woda bonkowata, woda higroskopijna). Przy wikszym nasyceniu gleby wystpuje rwnie jako woda wolna, ktra moe zanika w okresach posusznych. Bierze czynny udzia w procesach glebotwrczych, wpywa na zmiany zachodzce w skadzie jonowym i mineralizacji wd infiltracyjnych. Infiltracja, Wilgotno gleby.
[TB i DM]

1167. Woda hiperosmotyczna woda hipertoniczna

ang. franc. niem. ros. hyperosmotic water eau hyperosmotique hyperosmotisches Wasser

Woda lecznicza, mineralna, ktrej tempera-

tura krzepnicia wynosi poniej -0,55C, a cinienie osmotyczne jest wysze od ok. 7,7 atm. Woda izoosmotyczna, Woda hipoosmotyczna.
[JD]

285

1168. Woda hipertermalna

1168. Woda hipertermalna

ang. franc. niem. ros. hyperthermal water eau hyperthermale hyperthermales Wasser

Mieszanina wd podziemnych rnego pochodzenia. Geneza wd podziemnych.

[JD]

1173. Woda infiltracyjna

ang. franc. niem. ros. meteoric water, infiltration w. eau dinfiltration Infiltrationswasser p

Woda lecznicza, swoista o temperaturze

wyszej ni 40C.
[JD]

1169. Woda hipoosmotyczna woda hipotoniczna

ang. franc. niem. ros. hypoosmotic water eau hypoosmotique hypoosmotisches Wasser

Woda podziemna powstaa w wyniku infiltracji wd atmosferycznych i powierzchniowych do orodka skalnego. Geneza wd podziemnych, Wody podziemne.
[TB i DM]

Woda lecznicza, mineralna lub swoista,

1174. Woda izoosmotyczna woda izotoniczna

ang. franc. niem. ros. isoosmotic water eau isoosmotique isoosmotisches Wasser

ktrej temperatura krzepnicia wynosi powyej -0,55C, a cinienie osmotyczne jest nisze od ok. 7,7 atm. Woda izoosmotyczna, Woda hiperosmotyczna.
[JD]

Woda lecznicza, mineralna, ktrej tempera-

1170. Woda hipotermalna

ang. franc. niem. ros. hypothermal water eau hypothermale hypothermales Wasser ,

tura krzepnicia wynosi od -0,58 do -0,55C, a cinienie osmotyczne wynosi ok. 7,7 atm. Woda hipoosmotyczna, Woda hiperosmotyczna.
[JD]

Woda lecznicza, swoista o temperaturze

1175. Woda jodkowa

ang. franc. niem. ros. water containing iodide eau iode jodhaltiges Wasser

wyszej ni 20C i rwnej lub niszej od 35C.

[JD]

1171. Woda homeotermalna woda izotermalna

ang. franc. niem. ros. isothermal water eau isothermale isothermales Wasser

Woda lecznicza, swoista zawierajca co

najmniej 1,0 mg/dm3 jonu jodkowego (J).

[JD]

1176. Woda kapilarna

ang. franc. niem. ros. capillary water eau capillaire Kapillarwasser p

Woda lecznicza, swoista o temperaturze

wyszej ni 35C i rwnej lub niszej od 40C.

[JD]

1172. Woda hybrydalna woda poligenetyczna

ang. franc. niem. ros. hybrid water eau hybride hybridisches Wasser

Woda wystpujca w strefie aeracji w porach i szczelinach o wymiarach kapilarnych. Porusza si pod wpywem si spjnoci i przylegania, tworzc na granicy strefy saturacji i strefy aeracji stref wzniosu kapilarnego (ryc. 124). W.k. podlega sile cikoci, przekazuje

286

1184. Woda lecznicza

cinienie, ma zdolno rozpuszczania, zamarza w temperaturze nieco niszej od 0oC. Wyrnia si: w.k. waciw nieoderwan od wody wolnej w strefie saturacji i w.k. zawieszon tworzc soczewki w strefie aeracji. Systematyka wd podziemnych, Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[TB i DM]

1180. Woda krystalizacyjna

ang. franc. niem. ros. crystallization water eau de cristallisation Kristallwasser, Kristallisationswasser

1177. Woda kompakcyjna

ang. franc. niem. ros. compaction water eau de compaction Verdichtungswasser ,

Woda wystpujca w mineraach, w sieci krystalizacyjnej w postaci czsteczek H2O. Moe by uwalniania pod wpywem wysokiej temperatury w procesach metamorficznych, plutonicznych i wulkanicznych, stajc si wod podziemn ( wody podziemne).
[AM]

1181. Woda krzemowa

ang. franc. niem. ros. water containing silica eau silice kieselhaltiges Wasser

Woda wycinita z utworw skalnych na skutek redukcji przestrzeni porowej pod wpywem procesw diagenezy osadw.
[AR]

1178. Woda kondensacyjna

ang. franc. niem. ros. condensation water eau de condensation Kondensationswasser

Woda lecznicza, swoista zawierajca co

najmniej 100 mg/dm3 kwasu metakrzemowego (H2SiO3). 1182. Woda kwasowglowa

ang. franc. niem. ros. water containing carbon dioxide eau gaz carbonique kohlensurehaltiges Wasser

[JD]

Woda podziemna wolna lub zwizana, powstajca w wyniku kondensacji (czsteczkowej i termicznej) pary wodnej, charakteryzujca si bardzo ma zawartoci substancji rozpuszczonych. Geneza wd podziemnych.
[TB i DM]

1179. Woda konstytucyjna woda zwizana chemicznie

constitutional water, chemically combined w. franc. eau de constitution, e. combine chimiquement niem. Konstitutionswasser, chemische gebundenes Wasser ros. ang.

Woda lecznicza, swoista zawierajca od 250 do 999 mg/dm3 wolnego CO2. Szczawa. [JD]

1183. Woda kwana

ang. franc. niem. ros. acid water eau acide saures Wasser [AM]

Odczyn wody, Warto pH.

Woda zwizana chemicznie, wystpujca w mineraach w postaci grup wodorotlenowych OH. Usunicie w.k. z minerau, np. pod wpywem wysokiej temperatury, prowadzi do rozpadu minerau. Uwalnianie w.k. moe zachodzi w strefach wpywu procesw wulkanicznych, metamorficznych i plutonicznych.
[AM]

1184. Woda lecznicza

ang. franc. niem. ros. therapeutic water, medicinal w. eau thrapeutique, e. mdicinale Heilwasser

Woda mineralna i/lub swoista odznacza-

jca si staoci cech fizycznych i chemicznych (w granicach dopuszczalnych waha), 287

1185. Woda ugujca

nie budzca zastrzee pod wzgldem sanitarnym i okrelona jako lecznicza przez Rad Ministrw w drodze rozporzdzenia (DzURP z 1994 r., Nr 89, poz. 417).
[JD]

1. Woda lecznicza zawierajca co najmniej 1000 mg/dm3 rozpuszczonych skadnikw staych. 2. Nazwa potoczna stosowana do butelkowanych wd podziemnych.
[JD]

1185. Woda ugujca woda wyugowywujca

ang. franc. niem. ros. leaching water eau lessivante Auslaugunswasser

1189. Woda nadzoowa

ang. water in the overburden of a mineral deposit franc. eau dans le recouvrement dun gisement niem. Wasser im Deckgebirge einer Lagersttte ros.

1. Woda podziemna aktywnie ugujca ska lub minera ( ugowanie). 2. Woda podziemna, ktrej skad chemiczny jest efektem wyugowywania skay (lub minerau).
[AM]

1186. *Woda martwa

ang. franc. niem. ros. dead water eau morte Totwasser

Woda podziemna wystpujca w orodku skalnym budujcym nadkad zoa surowca mineralnego. Warunki hydrogeologiczne zoa, Woda zoowa, Woda rdzoowa, Woda podzoowa.
[TB]

1190. Woda niskozmineralizowana

ang. franc. niem. ros. slightly mineralized water eau faiblement minralise schwach mineralisiertes Wasser

Wody stagnujce. Termin ten stosuje si czsto do wd pozbawionych okrelonego radionuklidu, np. trytu lub radiowgla. [AM, JD]

1187. Woda mikka

ang. franc. niem. ros. soft water eau douce weiches Wasser

Pojcie potoczne okrelajce wod o niewysokiej mineralizacji, umoliwiajcej uytkowanie wody do celw pitnych. Wedug obowizujcych przepisw sucha pozostao w.n. nie moe przekracza 800 mg/dm3. Czsto granica ta jest przesuwana do 1000, a nawet 2000 mg/dm3. Pojciem bliskoznacznym jest woda sodka.
[AM]

Woda o maym steniu rozpuszczonych soli wapnia i magnezu oraz glinu, elaza, manganu, strontu, baru i cynku. W Polsce przyjmuje si, e jeeli czna ilo soli wymienionych pierwiastkw w przeliczeniu na mg CaCO3/dm3 nie przekracza 150, wod mona uzna za mikk. Twardo wody.
[AM]

1191. Woda obojtna woda o odczynie obojtnym

ang. franc. niem. ros. neutral water eau neutre neutrales Wasser

1188. Woda mineralna

ang. franc. niem. ros. mineral water eau minrale Mineralwasser

Woda o pH zblionym do 7. Odczyn wody, Warto pH.

[AM]

1192. Woda okalajca (naft.)

ang. edge water

288

1198. Woda przemysowa

franc. eau de bordure, e. marginale niem. Aussenwasser, Randwasser ros.

niem. Liegendwasser ros.

Woda wystpujca poza konturem zoa ropy naftowej lub gazu ziemnego.
[AR]

Woda leca pod zbiorowiskiem ropy naftowej, w przypadku gdy miszo zoa jest mniejsza od miszoci skay zbiornikowej.
[AR]

1193. Woda pitna woda do picia, w. konsumpcyjna

ang. drinking water, potable w. franc. eau potable, e. buvable, e. de consommation, e. de boisson niem. Trinkwasser, trinkbares Wasser ros.

1195. Woda podzoowa

ang. water in the basement of a mineral deposit franc. eau dans le soubassement dun gisement niem. Wasser im Grundgebirge einer Lagersttte ros.

Jeden z rodzajw wd uytkowych ( woda uytkowa), woda nadajca si do celw konsumpcyjnych: do picia, produkcji ywnoci i napojw. Woda o okrelonych waciwociach fizycznych, chemicznych, organoleptycznych oraz stanie bakteriologicznym zgodnym z obowizujcymi przepisami sanitarnymi dotyczcymi wd pitnych. Cechy konsumpcyjne moe mie woda w stanie surowym, jak i naby je po przeprowadzeniu procesw uzdatniajcych ( uzdatnianie wody). W.p. moe by zarwno wod powierzchniow (np. rzeczn), jak i podziemn (rdlan, studzienn) (ryc. 125). Jako wody, Normy jakoci wody pitnej.
[AM]

Woda podziemna wystpujca w orodku skalnym podcielajcym zoe surowca mineralnego. Warunki hydrogeologiczne zoa, Woda zoowa, Woda rdzoowa, Woda nadzoowa.
[TB]

1196. Woda przechodzona

ang. franc. niem. ros. supercooled water eau surfondue unterkhltes Wasser

Woda podziemna o temperaturze niszej ni 0C, wystpujca w obszarach wiecznej marzoci.

[JD]

1197. Woda przegrzana

ang. franc. niem. ros. superheated water eau surchauffe berhitztes Wasser

Woda o temperaturze wyszej ni 100C wystpujca w gbokich strefach wodononych, w szczeglnoci w obszarach aktywnego wulkanizmu.
[JD]
Ryc. 125. Krzywe kumulacyjne ilustrujce wystpowanie wybranych jonw w wodach uywanych do picia [wg Davis, de Wiest, 1966]

1198. Woda przemysowa

ang. franc. niem. ros. industrial water eau industrielle Industriewasser

1194. Woda podcielajca (naft.)

ang. bottom water franc. eau sous-jacente

Kada woda uywana w procesach przemysowych lub nadajca si do wykorzystania 289

1199. Woda radoczynna

przemysowego. Pojcie wykorzystywane przy oglnych ocenach jakoci wd podziemnych. ciek.

[AM]

ros.

1199. Woda radoczynna

ang. franc. niem. ros. radioactive water eau radioactive radioaktives Wasser

Woda lecznicza, swoista zawierajca co najmniej 1 mg/dm3 siarki oznaczalnej jodometrycznie, wystpujcej w postaci siarkowodoru (H2S), jonu hydrosiarczkowego (HS), wielosiarczkw (H2Sx przy x = 26) oraz w jonie tiosiarczanowym (S 2 O2 3 ). [JD]

Woda lecznicza, swoista, w ktrej nate-

1203. Woda sodka woda zwyka

ang. franc. niem. ros. fresh water eau douce Ssswasser

nie promieniowania jdrowego rozpuszczonych skadnikw gazowych (gwnie Rn) i/lub staych (gwnie Ra) wynosi co najmniej 2 nCi/dm3 (74 Bq).
[JD]

1200. Woda resztkowa

ang. franc. niem. ros. residual water eau rsiduelle Restwasser

1. Woda podziemna, ktra mimo drenau grotworu otaczajcego wyrobiska kopalni nie zostaa z niego usunita i ujawnia si dopiero podczas eksploatacji zoa. Zawodnienie kopalni, Warunki hydrogeologiczne zoa. 2. W geochemii woda pomagmowa.
[TB]

Woda podziemna o mineralizacji nieprzekraczajcej 1 g/dm3. W kategorii tej wyrnia si te wody ultrasodkie (M < 0,2 g/dm3) oraz akratopegi (0,5 < M < 1 g/dm3). W niektrych pastwach grna granica mineralizacji w.s., traktowanej jako woda uytkowa, jest przesunita do 2 g/dm3, a nawet wyej. W.s. nie zawsze jest wod uytkow, moe np. wykazywa zbyt wysok promieniotwrczo, zabarwienie itp. Woda pitna, Wody naturalne, Woda niskozmineralizowana, rdo wody sodkiej.
[AM]

1204. Woda sona

ang. franc. niem. ros. saline water eaux sale Salzwasser

1201. Woda siarczanowa

ang. franc. niem. ros. sulphate water eau sulfate Sulfatwasser

Woda o skadzie chemicznym z dominacj jonu siarczanowego. W wielu klasyfikacjach hydrochemicznych dominacja ta oznacza przekroczenie 70% mvali ste podstawowych anionw. W.s. o tak wysokich wzgldnych steniach siarczanw s spotykane bardzo rzadko w naturalnych warunkach.
[AM]

Woda o mineralizacji oglnej wynoszcej co najmniej 10 g/dm3, lecz nieprzekraczajcej 35 g/dm3, ktrej dominujcymi skadnikami s jony: chlorkowy, sodowy i wapniowy. Woda zasolona, Solanka, Woda sonawa, Mineralizacja wd, Woda mineralna.
[JD]

1205. Woda sonawa woda redniozmineralizowana

ang. franc. niem. ros. brackish water eau saumtre Brackwasser

1202. Woda siarczkowa

ang. sulphurous water franc. eau hydrosulfures niem. Hydrogensulfidwasser

290

1212. Woda rdzoowa

Woda o mineralizacji oglnej wynoszcej co najmniej 3 g/dm3, lecz nieprzekraczajcej 10 g/dm3, w ktrej skadzie wystpuj w rnych proporcjach aniony: wodorowglanowy 2i chlorkowy Cl HCO3 , siarczanowy SO 4 oraz kationy: wapniowy Ca2+, magnezowy Mg2+, sodowy Na+ i potasowy K+.
[JD]

franc. eau de puits niem. Brunnenwasser ros. Wody podziemne. [AM]

1210. Woda surowa woda nieuzdatniona

ang. franc. niem. ros. raw water, untreated w. eau non-traite, e. brute unbehandeltes Wasser, Rohwasser ( ),

1206. Woda suca do zaopatrzenia (ludnoci)

ang. franc. niem. ros. supply water eau dalimentation Versorgungswasser

Woda, zwykle po oczyszczeniu (w stacji uzdatniania), przekazywana do sieci wodocigowej lub do zapasowego zbiornika, przewanie suca do zaopatrzenia ludnoci. Woda uytkowa.
[AM]

1207. Woda spgowa

ang. franc. niem. ros. base water eau de socle Sockelwasser, Sohlenwasser p p

Woda, zazwyczaj naturalna, nie poddana adnym procesom uzdatniajcym, niekiedy niesusznie utosamiana z wod naturaln. Pojcie uywane dla podkrelenia, e nie poddano wody procesom uzdatniajcym. W.s. moe posiada cechy wody pitnej, ale moe by te zanieczyszczona antropogenicznie lub geogenicznie i nie mie takich cech. Wody naturalne, Uzdatnianie wody.
[AM]

1211. Woda swoista woda specyficzna

ang. therapeutic water, thermal and/or containing specific components franc. eau thrapeutique, thermale et/ou contenant des composants specifiques niem. Heilwasser, thermales und/oder mit spezifischen Inhaltsstoffen ros. / Woda lecznicza ( woda mineralna lub

Woda podziemna wystpujca pod spgiem wyrobiska grniczego i przedostajca si do wyrobiska z jego spgu pod wpywem cinienia hydrostatycznego. Warunki hydrogeologiczne zoa, Zawodnienie kopalni.
[TB]

1208. Woda stropowa

ang. franc. niem. ros. roof water eau de toit Dachwasser p p p

Woda podziemna wystpujca nad stropem wyrobiska grniczego i przedostajca si do niego ze stropu pod wpywem siy grawitacji. Warunki hydrogeologiczne zoa, Zawodnienie kopalni.
[TB]

woda niskozmineralizowana) zawierajca jeden lub wicej skadnikw farmakologicznie czynnych w ilociach nie niszych ni wspczynniki farmakodynamiczne tych skadnikw i/lub woda termalna ( wody termalne).
[JD]

1212. Woda rdzoowa

ang. franc. niem. ros. formation water eau de gisement Lagerstttenwasser

1209. Woda studzienna

ang. well water

291

1213. Woda twarda

Woda podziemna wystpujca w orodku skalnym budujcym zoe surowca mineralnego. Warunki hydrogeologiczne zoa, Woda zoowa, Woda podzoowa, Woda nadzoowa.
[TB]

Woda po przeprowadzonym procesie technologicznym, w wyniku ktrego jej skad i waciwoci zostay dostosowane do stawianych wymaga. Uzdatnianie wody, Woda suca do zaopatrzenia.
[AM]

1213. Woda twarda

ang. franc. niem. ros. hard water eau dure hartes Wasser

1216. Woda uytkowa woda do celw gospodarczych

ang. franc. niem. ros. useful water eau utile Gebrauchswasser

Woda o znacznym steniu rozpuszczonych soli wapnia i magnezu oraz glinu, elaza, manganu, strontu, baru i cynku. W Polsce przyjmuje si, e jeli czna ilo soli wymienionych pierwiastkw w przeliczeniu na mg CaCO3/dm3 przekroczy 150, wod mona uzna za tward. Twardo wody.
[AM]

1214. Woda ultrasodka

ang. franc. niem. ros. ultrafresh water eau ultradouce ultrassses Wasser

Woda podziemna o mineralizacji nieprzekraczajcej 0,2 g/dm3. Niektrzy autorzy do w.u. zaliczaj wody o mineralizacji mniejszej ni 0,1 g/dm3. Tak niski stopie mineralizacji wd wynika z odpornoci ska na rozpuszczanie oraz krtkiego czasu kontaktu z wodonocem, np. skay trzonu krystalicznego Tatr, skay magmowe i metamorficzne Sudetw. Udzia skadnikw swoistych moe kwalifikowa w.u. do wd leczniczych. Typowym przykadem jest woda radonowa w Czerniawie Zdroju, ktrej mineralizacja wynosi 0,06 g/dm3. Do grupy w.u. nale rwnie wody opadowe w obszarach nienaraonych na emisje bliskiego zasigu.
[TB i DM]

Woda nadajca si do celw konsumpcyjnych i gospodarczych, np. na potrzeby komunalne ( woda pitna), zaopatrzenia przemysu, hodowli lub do nawodnie rolniczych. Uytkowane mog by zarwno wody powierzchniowe, jak i wody podziemne, w stanie surowym i po przeprowadzeniu uzdatniania ( uzdatnianie wody). Dla oceny przydatnoci wody do okrelonych celw wykonuje si rnego rodzaju analizy wd, ktrych wyniki porwnuje si z obowizujcymi normami i przepisami ( normy jakoci wody pitnej). Przy ocenie moliwoci uytkowania wd podziemnych, obok jakoci, ocenia si zasoby wd, podatno wody na zanieczyszczenia i trwao skadu chemicznego. To ostatnie kryterium jest zawsze szczegowo uwzgldniane przy ocenie wd leczniczych ( woda lecznicza), ktre stanowi specjaln kategori w.u.
[AM]

1217. Woda *witriolowa

ang. franc. niem. ros. vitriolic water eau vitriolique Vitriolwasser

Woda lecznicza, mineralna, siarczanowo-elazista o bardzo niskim pH (midzy 1 a 2). [JD]

1215. Woda uzdatniona

ang. franc. niem. ros. treated water leau traite aufbereitetes Wasser

1218. Woda wodorowglanowa

ang. bicarbonate water franc. eau bicarbonate niem. Bikarbonatwasser, Hydrogenkarbonatwasser

292

1226. Woda zwizana

ros.

ros.

Woda o skadzie chemicznym z dominacj jonu wodorowglanowego. W wielu klasyfikacjach hydrochemicznych dominacja ta oznacza przekroczenie 70% mvali ste podstawowych anionw ( jony gwne). W.w. s wodami sodkimi, powierzchniowymi i podziemnymi, pytko wystpujcymi, bezporednio lub porednio zasilanymi infiltracyjnie. Woda siarczanowa, Woda chlorkowa.
[AM]

Woda podziemna wolna, tworzca w strefie aeracji lokalne zbiorowisko nad stropem soczewki utworw nieprzepuszczalnych lub sabo przepuszczalnych, ktrego zasoby zmieniaj si pod wpywem opadw i parowania. Systematyka wd podziemnych.
[TB i DM]

1223. Woda zgazowana

ang. franc. niem. ros. gas bearing water eau gazeifie gasfhrendes Wasser

1219. Woda wolna woda grawitacyjna

ang. franc. niem. ros. gravitational water, free w. eau de gravit freies Grundwasser, Grawitationswasser , . .

Woda zawierajca znaczn ilo nierozpuszczonego gazu w postaci pcherzykw. Przykadem w.z. jest szczawa.
[JD]

Woda podziemna wykazujca zdolno przemieszczenia si pod wpywem siy cikoci. Systematyka wd podziemnych.
[AK]

1224. Woda zoowa

ang. franc. niem. ros. formation water eau de gisement Lagerstttenwasser p

1220. Woda zasadowa woda alkaliczna

ang. franc. niem. ros. alkaline water eau alcaline alkalisches Wasser [AM]

Odczyn wody, Warto pH.

1221. Woda zasolona

ang. franc. niem. ros. saline water eau sale Salzwasser

Woda podziemna towarzyszca zou surowca mineralnego. W przypadku z ropy naftowej s to stagnujce wody reliktowe, nie biorce udziau w cyklu hydrologicznym. Warunki hydrogeologiczne zoa, Woda nadzoowa, Woda rdzoowa, Woda podzoowa.
[TB, AR]

1225. Woda zmineralizowana

ang. franc. niem. ros. mineralized water eau mineralise mineralisiertes Wasser

Woda o podwyszonej mineralizacji i wyranie sonawym lub sonym smaku, zawarto jonu Cl wynosi co najmniej 1000 mg/dm3. Woda sonawa, Woda sona, Solanka.
[JD]

1222. Woda zawieszona

ang. perched groundwater, suspended g. franc. eau souterraine perche, e. s. suspendue niem. schwebendes Grundwasser

Woda podziemna charakteryzujca si podwyszon mineralizacj (M > 1 g/dm3). Woda niskozmineralizowana, Woda mineralna.
[AM]

1226. Woda zwizana

ang. fixed water, bound w.

293

1227. Woda elazista

franc. eau lie, e. attache niem. Haftwasser, gebundenes Wasser ros. ,

niem. gesamte Wasserspeicherungskapazitt ros.

Woda utrzymywana w orodku siami rd- i midzyczsteczkowymi (molekularnymi), nie odscza si pod wpywem siy cikoci. Woda higroskopijna, czyli adsorpcyjna, i adhezyjna, czyli bonkowata. Woda kapilarna, czyli woskowata, bywa zaliczana zarwno do wody wolnej, jak i zwizanej, bd traktowana osobno. Systematyka wd podziemnych.
[AK]

Stosunek cakowitej objtoci wody zwizanej i wolnej wystpujcej w skale do cakowitej objtoci skay wyraony w %. Wodochonno.
[TB i DM]

1230. Wodochonno higroskopijna

ang. hygroscopic water-storage capacity franc. capacit hygroscopique demmagasinement deau niem. hygroskopische Kapazitt ros. p

1227. Woda elazista

ang. franc. niem. ros. ferruginous water, chalybeate w. eau ferrugineuse eisenhaltiges Wasser

Woda lecznicza, swoista zawierajca co

najmniej 10 mg/dm3 jonu elazawego (Fe2+) i elazowego (Fe3+).

[JD]

Zdolno adsorbowania pary wodnej przez ziarna mineralne. Zaley od wielkoci ziarn budujcych ska, jej skadu mineralnego, wilgotnoci powietrza, temperatury i cinienia. Jest odwrotnie proporcjonalna do rednicy ziarn. Wodochonno.
[TB i DM]

1228. Wodochonno W
ang. water-storage capacity franc. capacit demmagasinement deau, capacit de stockage deau niem. Wasserspeicherungskapazitt ros.

1231. Wodochonno kapilarna

ang. capillary water-storage capacity franc. capacit capillaire demmagasinement deau niem. kapillare Wasserspeicherungskapazitt ros. p

Zdolno utworw skalnych do pochaniania i gromadzenia wody. Wyraa si j stosunkiem objtoci wody Vw wypeniajcej prnie do cakowitej objtoci skay V:
W = Vw V

Zdolno do gromadzenia i utrzymywania przez ska wody wolnej w strefie wzniosu kapilarnego. Wodochonno, Woda kapilarna.
[TB i DM]

1232. Wodochonno molekularna

ang. molecular water-storage capacity franc. capacit moleculaire demmagasinement deau niem. molekulare Wasserspeicherungskapazitt ros. p

Wyrnia si: wodochonno cakowit (ogln), wodochonno higroskopijn, wodochonno molekularn, wodochonno kapilarn. Wymiar: [1].
[TB i DM]

Zdolno wizania wody bonkowatej przez ska. Wodochonno.

[TB i DM]

1229. Wodochonno cakowita wodochonno oglna

ang. total water-storage capacity franc. capacit entire demmagasinement deau

1233. Wodonosiec poziom wodonony, horyzont wodonony, kolektor

294

1240. Wody kopalniane

ang. franc. niem. ros.

aquifer couche aquifre Grundwasserleiter, Aquifer

Geologiczne rodowisko wd podziemnych zdolne do gromadzenia w sobie wody wolnej oraz jej przewodzenia i oddawania. Wodonocem moe by warstwa wodonona, zesp warstw, spkana strefa masywu skalnego lub utworw skrasowiaych. Kompleks wodonony, Poziom wodonony, Pitro wodonone.
[TB i DM]

rnego typu procesw geochemicznych (np. reakcji wody z kwanymi solami elaza lub radiolizy wody). Nadaje wodom charakter redukcyjny. W wodach podziemych w. wystpuje rwnie w formie jonw H+ ( odczyn wody) oraz w postaci innych rozpuszczonych zwizkw, np. metanu.
[AM]

1237. Wody epigenetyczne

ang. franc. niem. ros. epigenetic waters eaux pigntiques epigenetische Wsser

1234. Wodonono
ang. franc. niem. ros. water-bearing capacity capacit aquifre Wasserfhrungskapazitt

Wody podziemne modsze od ska, w ktrych wystpuj.

[AR]

Cecha utworw skalnych przejawiajca si w ich zdolnoci do gromadzenia, przewodzenia i oddawania wody wolnej. Wodonono skay zaley od jej waciwoci hydrogeologicznych ( porowato, szczelinowato, krasowato), wymiarw wodonoca oraz dynamiki wd podziemnych.
[TB i DM]

1238. Wody juwenilne wody dziewicze

ang. franc. niem. ros. juvenile waters eaux juvniles juvenile Wsser

1235. Wodoprzewodno Przewodno 1236. Wodr H

ang. franc. niem. ros. hydrogen hydrogne Wasserstoff

Wody podziemne powstae podczas dyferencjacji magmy jako hydrotermalne roztwory wydzielane w ostatnim etapie procesu jej krzepnicia. S to wody, ktre w skorupie ziemi lub na jej powierzchni pojawiaj si po raz pierwszy i nie uczestniczyy wczeniej w obiegu. Geneza wd podziemnych.
[TB i DM]

1239. Wody kopalne wody pogrzebane

Wody reliktowe

Pierwiastek gazowy wystpujcy w wodach podziemnych w formie rozpuszczonej (H2) w maych ilociach, wchodzi bowiem atwo w reakcje chemiczne. Spotykany w rnych warunkach i na rnej gbokoci. Stenia w. w pytko wystpujcych wodach podziemnych nie przekraczaj zwykle 104% wszystkich gazw. W wodach zasilanych infiltracyjnie w. moe by pochodzenia atmosferycznego, a na wikszej gbokoci geogenicznego. Pojawia si tam jako efekt odgazowania podoa i

1240. Wody kopalniane

ang. franc. niem. ros. mine waters eaux de mine Grubenwsser, Bergwerkwsser

Oglna nazwa wd wypompowywanych z kopalni. Skadaj si na nie wody dopywajce do wyrobisk grniczych z drenowanego grotworu (tzw. dopyw naturalny) oraz wody technologiczne doprowadzane do kopalni, gwnie

295

1241. Wody krasowe

wody wprowadzane wraz z podsadzk hydrauliczn.

[MR]

wartoci dD moe w w.m. wynosi od -20 do -65%, za d18O od 5 do 12.

[JD]

1241. Wody krasowe

ang. franc. niem. ros. karst waters eaux karstiques Karstwsser

1244. Wody naturalne

ang. franc. niem. ros. natural waters eaux naturelles natrliche Wsser

Wody podziemne wystpujce w kawernach i kanaach powstaych wskutek agresywnego ugowania ska atwo rozpuszczalnych, przede wszystkim wglanowych. Mieszanym rodzajem w.k. s wody szczelinowo-krasowe. Krasowato, Systematyka wd podziemnych.
[TB i DM, AR]

Wody atmosferyczne, powierzchniowe i podziemne, ktrych ani skad, ani stan nie zosta zmieniony dziaalnoci czowieka. Mog to by zarwno wody uytkowe, jak i zanieczyszczone geogenicznie, np. nadmiernie zasolone. Woda pitna, Woda sodka, Woda uytkowa.
[AM]

1242. Wody magmowe

ang. franc. niem. ros. magmatic waters eaux magmatiques magmatische Wsser

1245. Wody podpowierzchniowe wody podziemne

ang. franc. niem. ros. subsurface waters eaux souterraines unterirdische Wsser

Hipotetyczny skadnik par wulkanicznych i wd w strefach pozytywnych anomalii geotermicznych. Brak kryteriw chemicznych lub izotopowych, ktre pozwalayby odrni je od wd metamorficznych. Cz w.m. stanowi prawdopodobnie wody juwenilne, znaczna ich cz moga jednak znale si w obiegu ponownie przez przetopienie lub czciowe stopienie ska osadowych i wulkanicznych albo w wyniku wchonicia ze ska intrudowanych.
[JD]

Okrelenie zbiorcze wszystkich wd pod powierzchni w odrnieniu od wd powierzchniowych wody podziemnej hydrosfery. W.p. w strefie aeracji (wody przypowierzchniowe): wody wolne, wsikowe, przesczajce si; wody kapilarne i wody zwizane w strefie saturacji: wody wolne podlegajce siom cikoci i wody zwizane. Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[AK]

1243. Wody metamorficzne

ang. franc. niem. ros. metamorphic waters eaux mtamorphiques metamorphe Wsser

1246. Wody podziemne woda podziemna

ang. franc. niem. ros. groundwaters eaux souterraines Grundwsser

Wody uwolnione z mineraw ilastych w procesie ich metamorfizmu. W trakcie migracji ku powierzchni na og mieszaj si z wodami infiltracyjnymi. Wg niektrych autorw cechami charakterystycznymi w.m. mog by wysokie zawartoci Na+, HCO3 i boru przy stosunkowo niskich steniach Cl. Zakres 296

Wody wystpujce w skaach skorupy ziemskiej. Gwna ich cz pochodzi z infiltracji opadw atmosferycznych (niekiedy take wd powierzchniowych), w maym stopniu z kondensacji pary wodnej w skorupie ziemskiej. Rwnie nieznaczna ich cz pochodzi z gbi ziemi przez wydzielanie si pary wod-

1248. Wody podziemne naporowe

nej z roztworw magmowych lub przez odwodnienie mineraw ( wody juwenilne), a take z zachowanych w osadach resztek wd z zanikych mrz i innych zbiornikw wodnych ( wody reliktowe). Wody pochodzce z infiltracji, przemieszczajc si przez stref aeracji, trac nieznaczn cz na skutek zwizania siami molekularnymi z ziarnami gruntu ( woda bonkowata) oraz zatrzymujc si na nieprzepuszczalnych lub sabo przepuszczalnych wkadkach ( woda zawieszona). Pozostaa, gwna cz, dc pod wpywem siy cikoci w gb skorupy ziemskiej napotyka warstwy wodoszczelne (np. iy) i gromadzi si nad nimi, tworzc poziomy wodonone ( zbiornik wd podziemnych). W zalenoci od gbokoci wystpowania wd podziemnych oraz rozmieszczenia struktur wodononych i utworw otaczajcych wyrniamy: wody przypowierzchniowe (potocznie nazywane podskrnymi), wody gruntowe ( wody podziemne swobodne), wody wgbne ( wody podziemne naporowe), wody gbinowe ( woda gbinowa). O gromadzeniu i przewodzeniu wody podziemnej oraz drogach krenia decyduje charakter litologiczny ska, w ktrych wystpuj wody porowe, wody szczelinowe, wody krasowe, a take zoone wody porowo-szczelinowe i wody szczelinowo-krasowe. Litologia, gboko i czas przebywania wody w rodowisku skalnym ksztatuje skad chemiczny i stopie mineralizacji wody ( woda sodka, woda mineralna). W zalenoci od warunkw hydrogeologicznych i klimatycznych ksztatuj si zasoby wd podziemnych, ktre w wielu regionach wiata stanowi podstawowy surowiec warunkujcy rozwj gospodarczy.
[SK]

Wody wolne podlegajce siom cikoci, wystpujce w strefie saturacji poniej zwierciada wd podziemnych w obrbie utworw wodononych. Najwiksze znaczenie maj w.p. bdce w obiegu, pochodzenia atmosferycznego, meteorycznego, a wic zasilane z opadw, sodkie o mineralizacji poniej 1,0 lub 2,0 g/dm3. Zasilanie tych w.p. nastpuje w procesie infiltracji rozpoczynajcym si wsikaniem i kontynuujcym przesczaniem przez stref aeracji, w obrbie ktrej woda jest czciowo magazynowana (retencja glebowa, retencja gruntowa), czciowo spywa ( odpyw podpowierzchniowy, rdpokrywowy), a take paruje ( parowanie podziemne). W strefie saturacji nastpuje przepyw ku ciekom i zbiornikom wd powierzchniowych ( odpyw podziemny, drena wd podziemnych), a take zachodzi zatrzymanie czci wody ( retencja podziemna). W.p. o zwierciadle swobodnym nazywamy w.p. swobodnymi (*wody gruntowe), w.p. przesikajce gbiej przez utwory sabo przepuszczalne i nieprzepuszczalne lub pochodzce z zasolenia lateralnego, wystpujce pod cinieniem (nadlege, stropowe utwory sabo przepuszczalne lub nieprzepuszczalne) nazywamy w.p. naporowymi (*wody wgbne). Do w.p. zalicza si te wody zwizane ( woda zwizana) wystpujce w strefie saturacji, wody gbinowe ( woda gbinowa) oraz wody wystpujce w obrbie poziomw wodononych zawieszonych (ryc. 126). Systematyka wd podziemnych.
[AK]

1248. Wody podziemne naporowe w.p. napite (o naporowym zwierciadle), *wody wgbne
ang. confined groundwaters franc. eaux souterraines captives, e. s. sous pression, nappes en charge niem. gespannte Grundwsser, Druckwsser ros. , ,

1247. Wody podziemne (w wszym znaczeniu)

ang. franc. niem. ros. groundwaters, phreatic waters eaux souterraines, e. phratiques Grundwsser

297

1249. Wody podziemne przyrzeczne

STREFY

PROCESY ruch wody

RODZAJE WD
ATMOSFERYCZNE
POWIERZCHNIOWE (naziemne)

temperatura, skad chemiczny nie wykazuj skokowych zmian. Systematyka wd podziemnych, Wody podziemne.
[AK, TB i DM]
Powierzchnia piezometryczna
Zwierciado naporowe

PRZESCZANIA WD PODZIEMNYCH

PRZYPOWIERZCHNIOWE

WSIKANIE

(PRZESCZAJCE SI)

INFILTRACJA

Aeracji

kapilarna zwarta luna

Przesczanie

PODPOWIERZCHNIOWE

SWOBODNE

Studnia artezyjska

PODZIEMNE

Saturacji

Drena

obo a sw Wod

dna

Przesikanie
NAPOROWE

po na da Wo

a row

powierzchnia zwierciado wd podziemnych swobodne zwierciado wd podziemnych naporowe przesczanie, przesikanie ruch wody podziemnej utwory sabo, p i nieprzepuszczalne

Ryc. 127. Woda podziemna naporowa i swobodna

GBINOWE

1249. Wody podziemne przyrzeczne w. aluwialne, w. dolinne

ang. franc. niem. ros. alluvial waters eaux dalluvions Alluvialwsser

Ryc. 126. Pozycja genetyczna wd podziemnych (w wszym znaczeniu)

Wody podziemne w warstwach wodononych przykrytych utworami sabo przepuszczalnymi lub nieprzepuszczalnymi, z cinieniem hydrostatycznym w stropie powyej cinienia atmosferycznego. W przypadku, gdy cinienie to powoduje podniesienie si zwierciada piezometrycznego powyej rzdnej powierzchni terenu i moe nastpi samowypyw, mwimy o wodzie artezyjskiej (lub o warunkach artezyjskich), gdy zwierciado piezometryczne nie siga ponad powierzchni o wodzie subartezyjskiej. Zasilanie odbywa si na drodze infiltracji opadw atmosferycznych w obszarach wychodni wodonocw oraz poprzez przesikanie i kontakty hydrauliczne z innym zbiorowiskiem wd podziemnych. Wpyw czynnikw i procesw egzogenicznych na reim hydrogeologiczny w.p.n. jest ograniczony (ryc. 127). Wahania zwierciada wody, odpyw podziemny,

Wody podziemne zwizane z utworami aluwialnymi. Odpyw podziemny, aluwialny, pynicie wzdu cieku, zwierciado wody w bezporednim kontakcie z rzek.
[AK]

1250. Wody podziemne swobodne *wody gruntowe

ang. unconfined groundwaters, free water-table g. franc. eaux souterraines non-captives, e. s. libres, nappes libres niem. ungespannte Grundwsser, freie G. ros. , . .,

Wody podziemne ograniczone od gry (strop) swobodnym zwierciadem i stref aeracji, a od dou (spg) pierwszym poziomem sabo przepuszczalnym lub nieprzepuszczalnym. Podlegaj zmianom termicznym, zmianom

298

Infiltracja Zasilanie

1257. Wody reliktowe paleoinfiltracyjne

skadu chemicznego, wahaniom zwierciada wd podziemnych. Wraz z gbokoci wpyw czynnikw atmosferycznych na w.p.s. sabnie (ryc. 127). Systematyka wd podziemnych.
[AK, TB i DM]

1251. Wody porowe

ang. franc. niem. ros. pore waters eaux dinterstices, e. de porosit Porenwsser p

Wody podziemne wystpujce w porach utworw lunych i litych. Systematyka wd podziemnych, Porowato.
[TB i DM]

Wody strefy aeracji wystpujce ponad zwierciadem wd podziemnych, zwane te oglnie zawieszonymi: wody zwizane, wody kapilarne (czci z nich s wody glebowe), a take wody wolne grawitacyjnie przemieszczajce si, przepywajce przez stref aeracji do zwierciada wd podziemnych, do wd podziemnych swobodnych. Do w.p. zalicza si te niekiedy poziomy wodonone zawieszone i bardzo pytko wystpujce wody podziemne (strefa aeracji maej miszoci). Systematyka wd podziemnych.
[AK]

1255. Wody publiczne

ang. franc. niem. ros. public waters eaux publiques ffentliche Wsser

1252. Wody powierzchniowe

ang. franc. niem. ros. surface waters eaux de surface oberirdische Wsser

Okrelenie zbiorcze obejmujce wszystkie wody wystpujce na powierzchni: pynce cieki, stojce jeziora i sztuczne zbiorniki. Wody podziemne (w wszym znaczeniu).
[AK]

Wody stanowice wasno Skarbu Pastwa, do ktrych nale: morze terytorialne, rdldowe wody powierzchniowe, wody podziemne, o ile ustawa Prawo wodne nie stanowi inaczej, oraz inne wody rdldowe na mocy specjalnych porozumie.
[ASd]

1253. Wody prywatne

ang. franc. niem. ros. private waters eaux prives private Wsser

1256. Wody reliktowe w. szcztkowe,w. pogrzebane, w. kopalne

ang. franc. niem. ros. fossil waters eaux fossiles fossile Wsser

W.p. mog by wody stojce w stawach, jeziorach, wody w studniach znajdujcych si na prywatnych gruntach, wody w kanaach i rowach melioracyjnych o szerokoci w dnie do 1,5 m. Wody te stanowi wasno indywidualn lub spdzielcz.
[ASd]

1254. Wody przypowierzchniowe

ang. subsurface waters, suspended w. franc. eaux prsentes sous la surface, e. suspendues niem. schwebende Wsser ros. p

Wody uwizione w skaach, powstae w dawnych epokach geologicznych, cakowicie izolowane od wpywu czynnikw zewntrznych. Genetycznie wyrnia si wody reliktowe sedymentacyjne i wody reliktowe paleoinfiltracyjne. Woda gbinowa, Geneza wd podziemnych, Systematyka wd podziemnych.
[TB i DM]

1257. Wody reliktowe paleoinfiltracyjne wody kopalne infiltracyjne

ang. fossil meteoric waters franc. eaux fossiles dinfiltration

299

1258. Wody reliktowe sedymentacyjne

niem. fossile Infiltrationswsser ros. p p

Wody podziemne powstae na drodze infiltracji w dawnych epokach geologicznych, odcite od wspczesnego obiegu wody w przyrodzie, pozostajce w cakowitej izolacji i stagnacji. Infiltracja, Geneza wd podziemnych.
[TB i DM]

fie stagnacji hydrogeologicznej. Pojcie stosowane rwnie i do wd powierzchniowych (jeziornych, morskich). W.s. zwane s niekiedy wodami *martwymi.
[AM]

1261. Wody syngenetyczne wody synsedymentacyjne

ang. franc. niem. ros. syngenetic waters eaux syngntiques syngenetische Wsser

1258. Wody reliktowe sedymentacyjne

ang. franc. niem. ros. fossil connate waters eaux fossiles dimbibition, e. connes fossile Sedimentwsser p

Wody podziemne powstae w procesie dawnej sedymentacji osadw morskich i jeziornych. Uwizione w tych osadach, trwaj w nich przez wiele okresw geologicznych do dzi. Wody reliktowe, Woda gbinowa, Geneza wd podziemnych.
[TB i DM]

Wody podziemne sedymentacyjne, rwnowiekowe ze skaami, w ktrych wystpuj, powstae na skutek procesw lityfikacji, przeksztacajcych lune osady denne w zwiz ska z oddaniem wody. Geneza wd podziemnych.
[AR]

1262. Wody szczelinowe

ang. franc. niem. ros. fissure waters, fracture w. eaux de fissures, e. de fractures Kluftwsser, Spaltwsser p

1259. Wody silnie zasadowe

ang. franc. niem. ros. strongly alkaline waters eaux fortement alcalines stark alkalische Wsser

Rzadko spotykane wody zmineralizowane o pH > 9, zawierajce w przewadze jony Na+, CO2 3 i HCO 3 , zwizane czsto z zasolonymi jeziorami rdldowymi obszarw pustynnych i ppustynnych.
[JD]

Wody podziemne wystpujce w szczelinach ska litych, niekiedy w szczelinach utworw spoistych, np. glin czy ioupkw. Rodzajem mieszanym s wody porowo-szczelinowe. Szczelinowato, Systematyka wd podziemnych.
[TB i DM]

1263. Wody termalne

ang. franc. niem. ros. thermal waters eaux thermales Thermalwsser

1260. Wody stagnujce

ang. franc. niem. ros. stagnant waters eaux stagnantes stagnierende Wsser, Tiefenstandwsser ,

Wody pozostajce w bezruchu, niewykazujce wymiernej dynamiki. Zwykle w.s. s pozbawione tlenu, a na ich chemizm istotny wpyw ma orodek skalny. Pojcie odnoszone gwnie do wd podziemnych (pogrzebanych, kopalnych) i innych wystpujcych w stre-

1. Wody lecznicze, swoiste, ktrych temperatura na wypywie ze rde lub odwiertw wynosi co najmniej 20oC. Wody termalne zaliczane do wd leczniczych odpowiednim rozporzdzeniem Rady Ministrw stanowi kopalin podstawow w rozumieniu Prawa geologicznego i grniczego (Ust. z dn. 4 lutego 1994).

300

1267. Wskanik frakcjonowania

2. Wody, ktrych temperatura, skad chemiczny oraz ilo pozwalaj na odzyskiwanie z nich energii cieplnej (w.t. przemysowe). Zasoby eksploatacyjne w.t., traktowanych jako nonik energii, stanowi ilo wody moliwej do wydobycia za pomoc uj o optymalnych parametrach, o gbokoci do 3000 m (granica umowna). Systemy eksploatacyjne w.t. przemysowych mog by oparte na: (1) pojedynczej studni (otworze wiertniczym), (2) dublecie geotermicznym. W przypadku (2) w.t. wydobyta z otworu produkcyjnego, po odzyskaniu z niej energii cieplnej, jest wtaczana poprzez otwr chonny do warstw wodononych, z ktrych zostaa wydobyta, w celu odzyskania czci jej zasobw. W.t. przemysowe, zaliczone do tej grupy odpowiednim rozporzdzeniem Rady Ministrw, stanowi kopalin w rozumieniu Prawa grniczego i geologicznego. Dotychczas do grupy tej zaliczono w.t. wystpujce w utworach podfliszowych niecki podhalaskiej oraz w utworach mezozoicznych kilku jednostek strukturalnych Niu Polskiego. 3. Wody o temperaturze wyszej o co najmniej 5oC od redniej rocznej temperatury powietrza w otoczeniu wypywu ze rda lub odwiertu.
[JD, AS]

ros.

Umowne okrelenie potencjalnego stopnia zagroenia zbiornika wd podziemnych wynikajcego z budowy geologicznej, warunkw hydrogeologicznych i istnienia rzeczywistego lub potencjalnego ogniska zanieczyszcze. Zaley gwnie od stopnia izolacji zbiornika wd podziemnych od powierzchni (ogniska zanieczyszcze), czyli tzw. stopnia odkrycia oraz charakteru orodka skalnego tworzcego nadkad i warstw wodonon. Cechy tego orodka decyduj o prdkoci przepywu wd i substancji zanieczyszczajcych, zdolnociach sorpcyjnych itd. Wraliwo zbiornika wd podziemnych jest take funkcj gbokoci zalegania zwierciada w warstwie oraz warunkw jego zasilania i drenau.
[AS]

1266. Wsikanie
ang. franc. niem. ros. seepage suintement Versickerung ,

1264. Wody wsikowe

ang. franc. niem. ros. seepage waters, percolation w. eaux de percolation, e. de suintement Sickerwsser

Pierwsza faza przesczania, procesu infiltracji. Wnikanie wody do drobnych pustek przy powierzchni (gleba, utwory porowate, drobne szczeliny). Jeli woda wpywa do kanaw krasowych lub otwartych szczelin, mwimy o wlewaniu si, influacji. Wody wsikowe.
[AK]

Wody pochodzce z wd atmosferycznych lub/i powierzchniowych, przenikajce, przepywajce do strefy aeracji. Infiltracja, Wsikanie.
[AK]

1267. Wskanik frakcjonowania wskanik udziau skadnikw wody morskiej w wodzie opadowej
ang. franc. niem. ros. fractionation index indice de fractionnement Anzeiger der Fraktionierung

1265. Wraliwo zbiornikw wd podziemnych

ang. vulnerability of groundwater reservoirs franc. vulnrabilit des rservoirs deaux souterraines niem. Empfindlichkeit der Grundwasserspeichern, Empfindlichkeit der Grundwasservorkommen

Parametr okrelajcy proporcje ste skadnikw zawartych w wodach opadowych do skadnikw zawartych w wodach morskich, np.:
FNa = Cl / Na woda opadowa Cl / Na woda morska

301

1268. Wskanik infiltracji efektywnej

Uzyskana warto w.f. pozwala na okrelenie udziau w wodach opadowych skadnikw pochodzenia oceanicznego i kontynentalnego.
[TB i DM]

1271. Wskanik nasycenia roztworu SI

ang. saturation index of a solution, disequilibrium index franc. indice de saturation dune solution, i. de dsquilibre niem. Lsungssttigungswert, Sttigungswert ros. , .

1268. Wskanik infiltracji efektywnej modu (wskanik) zasilania

ang. franc. niem. ros. effective infiltration coefficient cofficient dinfiltration effective Koeffizient der effektiven Einsickerung

Miara stanu nasycenia wd podziemnych wzgldem mineraw pozostajcych w kontakcie z wod. W.n. okrela si wedug formuy:
SI = log (IAP/KT) gdzie: IAP iloczyn jonowy obliczany na podstawie aktywnoci substancji biorcych udzia w reakcji, KT staa rwnowagi reakcji dla danych warunkw.

Stosunek iloci infiltrujcej wody docierajcej do strefy saturacji ( infiltracja efektywna) do wysokoci rednich rocznych opadw atmosferycznych na okrelonym obszarze.
[SK]

1269. Wskanik jakoci (przewidziany w badaniu wody)

ang. franc. niem. ros. quality determinant dterminant de qualit Beschaffenheittsdeterminante , .

Pojcie uywane przy badaniach i ocenie jakoci wd. Obejmuje te wskaniki jakoci, ktre maj by oznaczane. W.j. niekiedy niesusznie jest zwany parametrem.
[AM]

W.n. oblicza si stosujc programy numeryczne okrelajce rwnowag termodynamiczn. W warunkach rwnowagi termodynamicznej SI = 0. Jest to tzw. punkt nasycenia. Przy niedosyceniu wody wzgldem okrelonego minerau SI < 0, a przy przesyceniu SI > 0 i naley spodziewa si wytrcania minerau z wody. Najczciej przyjmuje si, e w przyrodzie stanowi rwnowagi termodynamicznej pomidzy danym mineraem i wod odpowiadaj wartoci SI w zakresie 5% log K. Nasycenie (wody), Rozpuszczalno.
[AM]

1270. Wskanik krenologiczny w. gstoci rde, w. urdlenia

ang. spring density index franc. indice de densit des sources, i. crnologique niem. Quellendichtezahl ros.

1272. Wskanik nasycenia skay wod Kw

ang. franc. niem. ros. index of rock saturation with water taux de saturation deau dune roche Wassersttigungswert eines Gesteines

W.k. okrela liczb rde przypadajcych na 1 km2 powierzchni ziemi. W zalenoci od rzeby terenu i budowy geologicznej waha si w granicach od 0 do kilku, sporadycznie do kilkunastu rde na 1 km2. Najwiksze wartoci osiga w obszarach grskich. rdo, Krenologia.
[TB i DM]

Miara stopnia nasycenia skay wod. W.s.n.s.w. okrela si ze wzoru:

Kw = Vw Vp

gdzie: Vw objto wody wypeniajcej przestrze porow [L3], Vp cakowita objto przestrzeni porowej [L3].

Wymiar: [1].

302

1278. Wskanik zmiennoci rda R

Przy penym nasyceniu skay wskanik nasycenia jest rwny jednoci.

[TB i DM]

1273. Wskanik opadw atmosferycznych

ang. atmospheric precipitation depth franc. hauteur des prcipitations atmosphriques niem. Niederschlagshhe ros.

Ilociowe okrelenie porowatoci wyraone stosunkiem objtoci przestrzeni porowej do objtoci szkieletu skalnego. Okrela si go ze wzoru:
e= Vp Vs

gdzie: Vp objto przestrzeni porowej [L3], Vs objto szkieletu mineralnego [L3].

rednia wysoko warstwy opadw na badanym obszarze. W.o.a. jest wyraany w milimetrach w okrelonym czasie jako iloraz caej iloci wody opadowej przez powierzchni obszaru. Wysoko opadu.
[SK]

Wymiar: [1].
Porowato, Pory. [TB i DM]

1276. Wskanik przewodnoci

ang. franc. niem. ros. transmissivity coefficient coefficient de transmissivit Transmissivitskoeffizient p, p [TB i DM]

1274. Wskanik pojemnoci rda P

ang. franc. niem. ros. index of spring capacity indice demmagasinement de source Quellenkapazittswert

Przewodno.

Stosunek sumarycznej rocznej wydajnoci rda do objtoci wody w jego macierzystym wodonocu. Oblicza si go ze wzoru:
P= Qr V

1277. Wskanik zasobnoci wd podziemnych modu zasobw wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater resources coefficient indice des ressources en eau souterraine Koeffizient der Grundwasservorrte

gdzie: Qr roczna wydajno rda [L3], V objto wody [L3].

Wymiar: [1]. W maych zbiornikach wd podziemnych warto P dochodzi do 10, co oznacza, e wymiana wody w zbiorniku nastpuje szybko, nawet kilkakrotnie w cigu roku. W duych zbiornikach artezyjskich, gdzie wymiana wd odbywa si w skali czasu geologicznego, warto P moe by rzdu 105 do 1010. rdo.
[TB i DM]

Wielko zasobw wd podziemnych wyraona w stosunku do jednostki powierzchni obszaru ich wystpowania. W.z.w.p. odnosi si zazwyczaj do zasobw wd podziemnych odnawialnych i dyspozycyjnych i jest najczciej wyraany w jednostkach objtoci na jednostk czasu i km2.
[SK]

1278. Wskanik zmiennoci rda R

ang. franc. niem. ros. spring variability index indice de variabilit de source Quellenvariabilittszahl y

1275. Wskanik porowatoci e

ang. franc. niem. ros. void ratio indice de porosit, i. des vides Porenziffer p p

Ilociowe okrelenie zmiennoci wydajnoci rda wyraone stosunkiem wydajnoci

303

1279. Wskaniki hydrochemiczne

maksymalnej Qmax do minimalnej Qmin w danym okresie. Maillet wprowadzi pojcie wskanika zmiennoci wieloletniej i jednorocznej. Wg wskanika R rda dzielimy na: stae (R = 12), mao zmienne (R = 210), zmienne (R = 1050) i bardzo zmienne (R > 50). rdo, Wydajno rda. Wymiar: [1].
[TB i DM]

wisku ( zanieczyszczenie rodowiska). Dopuszczalne poziomy w.z.. w Polsce s podawane w obowizujcych przepisach sanitarnych, np. jako wskaniki zanieczyszczenia ciekw lub wskaniki zanieczyszczenia wody.
[AM, SW]

1281. Wskaniki zanieczyszczenia wd podziemnych

ang. groundwater contamination indicators franc. indicateurs de pollution des eaux souterraines niem. Indikatoren der Grundwasserverschmutzung, Grundwasserkontaminationsindikatoren ros.

1279. Wskaniki hydrochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrochemical indicators indicateurs hydrochimiques hydrochemische Indikatoren

Stosowane przez niektrych autorw wartoci stosunkw ilociowych skadnikw wd podziemnych informujce o pochodzeniu wd podziemnych i ich skadnikw, a take o kontakcie tych wd ze zoami surowcw uytecznych. Wrd czciej stosowanych w.h. mona wymieni: stosunki rwnowanikowe, np.:
rNa + rSO2 4 100 , rCl rCl

oraz stosunki wagowe, np.:

Cl - Cl - Ca 2 + , , Br - J- Sr 2 + [JD]

Waciwoci fizyczne, skadniki chemiczne oraz cechy organoleptyczne wody wskazujce na jej zanieczyszczenie. Wyrnia si jednostkowe (indywidualne) w.z.w.p. w postaci poszczeglnych skadnikw i cech wody oraz oglne w.z.w.p., obejmujce cae grupy substancji zanieczyszczajcych (detergenty, fenole, WWA itp.) lub informujce o zmianie warunkw fizykochemicznych (np. pH, Eh) wywoanej oddziaywaniem zanieczyszcze.
[SW]

1282. Wskaniki zawodnienia kopalni

ang. franc. niem. ros. mine-water inflow indexes indices de venue deau dans une mine Grubenwasserzuflusszahlen

1280. Wskaniki zanieczyszczenia rodowiska

ang. environmental contamination indicators franc. indicateurs de pollution de lenvironnement niem. Umweltkontaminationsindikatoren, Umweltverschmutzungsindikatoren ros.

Substancje zarwno naturalne, wystpujce w rodowisku, jak i sztuczne (zsyntetyzowane przez czowieka), ktrych obecno lub/i poziom stenia s wykorzystywane do oceny stanu rodowiska przyrodniczego lub sygnalizuj wystpowanie zanieczyszcze w rodo-

Stosunek dopywu wody do kopalni do innej wielkoci charakterystycznej dla tej kopalni. Najczciej jest uywany wskanik wodoprodukcyjny, bdcy stosunkiem dopywu wody do wydobycia kopaliny, lub wskanik powierzchniowy, bdcy stosunkiem dopywu wody do powierzchni wyrobisk grniczych. Metody analogii hydrogeologicznej prognozowania zawodnienia kopal, Metody regresji wielorakiej stosowane do prognozowania zawodnienia kopal.
[MR]

304

1287. Wspczynnik filtracji k

1283. Wspczynnik adsorpcji sodu WAS

ang. franc. niem. ros. sodium absorption ratio rapport dabsorption de sodium Natriumabsorptionsverhltniss

Wspczynnik stosowany do oceny jakoci wody wykorzystywanej do nawodnie rolniczych. Wyraa wzgldne stenie jonw sodowych biorcych udzia w reakcjach wymiennych z gleb:
WAS = [Na + ] 1 2 [Ca 2+ ] + [Mg2 + ]

gdzie: gi wspczynnik aktywnoci jonu i [1], zi adunek elektryczny jonu i (wartociowo), I sia jonowa roztworu [1], A, B stae zalene od temperatury i cinienia, ao promie jonu uwodnionego []. Debyea-Hckela rwnanie. [JD]

)
[AM]

1285. Wspczynnik dyfuzji molekularnej DM

ang. franc. niem. ros. diffusion constant, d. coefficient coefficient de diffusion Diffusionskonstante

1284. Wspczynnik aktywnoci g

ang. activity coefficient ftranc. coefficient dactivit niem. Aktivittskoeffizient ros.

Liczba wica aktywno a (stenie efektywne) substancji w roztworze z jej steniem molowym c:
a = gc

Skadowa tensora dyfuzji D w rwnaniu dyfuzji molekularnej (prawo Ficka), zalena od waciwoci substancji i orodka, w ktrym dyfuzja zachodzi. Wyraa ilo substancji rozpuszczonej przepywajcej przez jednostkowy przekrj w jednostce czasu pod wpywem jednostkowego gradientu stenia. Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m2/h, cm2/s.
[TM]

W.a. uwzgldnia wszystkie wpywy rodowiska, np. wzajemne oddziaywanie reagujcych czsteczek (jonw), wpyw oddziaywania innych czsteczek obecnych w ukadzie itp. Wpywy te z reguy pomniejszaj skuteczno dziaania (zdolno do reakcji) danej substancji. W.a. jest miar odchylenia waciwoci substancji wystpujcej w danym ukadzie od substancji doskonaej. W miar zmniejszania si stenia molowego c, g zda do jednoci. W przypadku bardzo maych ste aktywno a przybiera warto rwn lub prawie rwn steniu molowemu c. W.a. wyznacza si na og empirycznie. Dla elektrolitw warto gi jonu i jest zalena od ste wszystkich jonw zawartych w roztworze, a take od wielkoci ich adunkw elektrycznych. W roztworach wodnych w temp. 20C w.a. jonu i przyjmuje warto:
Azi2 I log g i = 1 + Bao I

1286. Wspczynnik dyspersji D*

ang. franc. niem. ros. dispersion coefficient coefficient de dispersion Dispersionskonstante

Skadowe tensora dyspersji D* w rwnaniu dyspersji, ktry jest zaleny od waciwoci substancji i warstwy wodononej. Gwne skadowe s nazywane w.d. podunej D* L i * w.d. poprzecznej DT . W.d. jest wspczynnikiem proporcjonalnoci midzy nateniem strumienia dyspersyjnego substancji rozpuszczonej a gradientem jej stenia. Wymiar: [L2T1]. Jednostki: m2/s, m2/h, m2/d.
[TM]

1287. Wspczynnik filtracji k wspczynnik wodoprzepuszczalnoci

305

1288. Wspczynnik filtracji pionowej kz

ang.

permeability coefficient, hydraulic conductivity, seepage intensity coefficient franc. coefficient de permabilit (Darcy), c. de Darcy, c. de filtration, permabilit cinmatique niem. Filtrationskoeffizient, Durchlssigkeitsbeiwert ros.

Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/d.

Przesczanie, Przesikanie, Przewodno pionowa (warstwy rozdzielajcej),

ryc. 122.
[AK, SW]

Parametr wyraajcy przepuszczalno orodka izotropowego dla pynu jednorodnego (r = const, n = const), za jaki przyjmowana jest zwyka woda podziemna. Dla zwykych wd podziemnych fizycznie wyraa prdko filtracji przy spadku hydraulicznym rwnym jednoci, pod warunkiem e filtracja (przepyw wody podziemnej) podlega liniowemu prawu Darcyego. Uoglnieniem wspczynnika filtracji na warstwy anizotropowe jest tensor przepuszczalnoci. Wspczynnik przepuszczalnoci. Uwaga: w wikszoci krajw omawiana wielko jest nazywana bardzo rnie, znanych jest nawet po kilkadziesit okrele. Wymiar: [LT1]. Jednostki: m/s, m/h, m/d.
[TM]

1289. Wspczynnik frakcjonowania izotopowego a

ang. franc. niem. ros. isotope fractionation factor facteur de fractionnement isotopique Isotopenfraktionierungsfaktor

Wskanik efektu frakcjonowania izotopowego w reakcji izotopowej wymiany. Dla reakcji:

AB + CD = AC + BD na1B + CD = ma2C +BD a= R AB R AC

1288. Wspczynnik filtracji pionowej kz

ang. coefficient of vertical permeability, vertical hydraulic conductivity franc. coefficient de permabilit verticale, c. de filtration v. niem. vertikale Durchlssigkeitsbeiwert ros.

gdzie: AB, CD, AC, BD zwizki chemiczne biorce udzia w reakcji wymiany, rne izotopy pierwiastka A, a 1, a 2 stosunki izotopw a1 i a2 w RAB, RAC zwizkach AB i AC, wspczynnik frakcjonowania izotopw a1 i a2, n, m ilo izotopw a1 i a2 w zwizkach AB i AC. [JD]

Wspczynnik filtracji wyznaczany przy przepywie, przesikaniu pionowym, w tym przez utwory izolujce niewodonone: sabo, p- i nieprzepuszczalne. Odzwierciedla wwczas zdolno tych utworw do przepuszczania (cho znikomego) wody. Proponowany podzia utworw izolujcych ( utwory hydrogeologiczne) na podstawie w.f.p. stanowi uzupenienie, odpowiednik podziau utworw przepuszczalnych na podstawie wspczynnika filtracji k.

1290. Wspczynnik grawitacyjnej pojemnoci wodnej Pojemno wodna 1291. Wspczynnik infiltracji w wskanik infiltracji
ang. infiltration coefficient franc. coefficient dinfiltration, taux dinfiltration niem. Infiltrationskoeffizient ros.

Stosunek odpywu podziemnego do opadu atmosferycznego, ktry go wyzwala. Rozumia-

306

1295. Wspczynnik odsczalnoci

ny jest te jako stosunek efektywnego zasilania infiltracyjnego do wysokoci opadu. Naley go wyznacza jako redni z wielolecia w celu dopuszczalnoci pomijania zmian wielkoci stanu napenienia zbiornikw wd podziemnych (zmian retencji). Wykazuje istotn zaleno od litologii utworw powierzchniowych, a take od pokrycia i rzeby powierzchni terenu. Wymiar: [1].
[TM]

U =

d60 d10

gdzie: d60 rednica ziarn, ktra wraz z mniejszymi stanowi 60% wagowych badanej prbki, d10 rednica ziarn, ktra wraz z mniejszymi stanowi 10% wagowych badanej prbki.

Wartoci d60 i d10 odczytuje si z krzywej uziarnienia sumacyjnej. Analiza granulometryczna, rednica miarodajna ziarna.
[TB i DM]

1292. Wspczynnik jonowy stosunek jonowy, wskanik jonowy

ang. franc. niem. ros. ionic ratio rapport ionique Ionenverhltnisse

1294. Wspczynnik odpywu podziemnego

ang. franc. niem. ros. subsurface runoff coefficient coefficient dcoulement souterrain Grundwasserabflusskoeffizient

Warto liczbowa okrelajca wzajemne stosunki wagowe (np. Ca/Sr, Br/J, Cl/Br) lub rwnowanikowe badanych jonw. W tym ostatnim przypadku przed symbolem podawana jest litera r, np. r(Ca/Sr), r[(Ca+Mg)/HCO3], r[Mg/(Na+K)]. Pojciowo w.j. obejmuj wszy zakres ni wspczynniki hydrogeochemiczne, dotycz bowiem wycznie relacji midzy jonami. Wykorzystywane s w analogicznym zakresie jak wspczynniki hydrogeochemiczne. Wskaniki hydrochemiczne, ryc. 118.
[AM]

Stosunek wielkoci odpywu podziemnego do wysokoci rednich opadw rocznych na okrelonym obszarze (np. zlewni). Najczciej zarwno opad, jak i odpyw podziemny s wyraane w mm w jednostce czasu.
[SK]

1295. Wspczynnik odsczalnoci

ang. franc. niem. ros. storage coefficient porosit efficace Wasserabgabekoeffizient

Wspczynnik, ktry jest miar odsczalnoci grawitacyjnej. Wyraa go stosunek:

m = Vo V

1293. Wspczynnik nierwnomiernoci uziarnienia U wskanik nierwnomiernoci uziarnienia, w. rnoziarnistoci, wspczynnik jednorodnoci uziarnienia, w. rwnoziarnistoci, wskanik rwnomiernoci uziarnienia
ang. coefficient of graining non-uniformity franc. coefficient dhtrognit de la grainure niem. Ungleichfrmigkeitsgrad der Krnung ros. p pyp

gdzie: Vo objto wody odsczanej ze skay [L3], V objto skay [L3].

W.o. jest liczb zmienn, zalen od czasu, warto jego mona obliczy kilkoma metodami: metod Kinga wysokich kolumn, przez odwirowanie prbki przy prdkoci 5000 obrotw na minut, na podstawie wynikw analizy granulometrycznej, przez odczytanie z nomogramu wg Kozerskiego,

Ilociowe okrelenie nierwnomiernoci uziarnienia skay okruchowej. Wyraa go iloraz:

307

1296. Wspczynnik opnienia R

na podstawie znajomoci wspczynnika filtracji, stosujc wzr Bieciskiego:

m = 0,1177 k gdzie: k wspczynnik filtracji w m/d

ros.

, .

metod Clarka, na podstawie prbnego pompowania. Wymiar: [1].

[TB i DM]

Stosunek uwolnionej lub zmagazynowanej wody V w warstwie wodononej do jej powierzchni A przypadajcy na jednostkow zmian wysokoci hydraulicznej H:
S = DV/(DHA)

1296. Wspczynnik opnienia R opnienie

ang. retardation factor franc. coefficient de retardation niem. Verweilfaktor, Verzgerungsfaktor, Retardationsfaktor ros.

Bezwymiarowy wspczynnik, wskazujcy ile razy szybko przemieszczania si (migracji) substancji ulegajcej sorpcji lub dyfundujcej do matrycy porowatej ( przestrze hydrogeologiczna) w skaach o podwjnej porowatoci jest mniejsza od rzeczywistej prdkoci przepywu wody podziemnej U w przestrzeni porowej. W.o. dla liniowej izotermy sorpcji jest rwny: R = 1 + rs Kd/na i mona go oceni na podstawie parametrw izotermy sorpcji i parametrw skay, takich jak: staa podziau rwnowagowego Kd, porowatoci aktywnej na oraz gstoci skay rs. Czciej ocenia si go z identyfikacji na podstawie obserwacji przemieszczania si substancji ( krzywa przejcia) w warstwie, po porwnaniu z szybkoci przemieszczania si znacznika idealnego ( substancji konserwatywnej). ryc. 58. Wymiar: [1]. Wartoci stanowi liczby od 1 do ponad 1000.
[TM, SW]

W warstwie o zwierciadle napitym jest to zwizane ze ciliwoci lub rozszerzalnoci (ekspansywnoci) wody i warstwy wodononej w caej jej miszoci, wyzwolonej zmian wysokoci hydraulicznej o DH i wspczynnik nazywamy wspczynnikiem zasobnoci sprystej SS. W warstwie o zwierciadle swobodnym dominuje proces swobodnego, grawitacyjnego osuszania lub nawadniania strefy poddanej procesowi zmiany stanu zwierciada, a w.p.w. liczbowo odpowiada odsczalnoci (bywa te nazywany wspczynnikiem grawitacyjnej pojemnoci wodnej ). Warto w.p.w. w sposb istotny zaley od czasu trwania i szybkoci procesu zmiany stanw zwierciada (ryc. 78). Przy analizie modelu przestrzennego, obok wymienionego w.p.w. S ( pojemno wodna) wygodnie jest uywa pojcia jednostkowego w.p.w. S1, odnoszonego nie do warstwy, lecz do jej jednostkowej objtoci. Zachodzi przy tym zaleno:
S1 = S/m.

W wymienionych formuach:
DV ilo wody wypywajca (dopywajca) z jednostkowego prostopadocianu warstwy pod wpywem jednostkowej zmiany wysokoci hydraulicznej [L3T1], DH zmiana wysokoci hydraulicznej [L], A m pole powierzchni warstwy poddanej procesowi zmiany DH [L2], miszo warstwy wodononej [L]. [TM]

1297. Wspczynnik pojemnoci wodnej S wspczynnik zasobnoci

ang. storage coefficient, storativity franc. coefficient demmagasinement niem. Speicherungskoeffizient

Wymiar: S = [1], S1 = [L1]. 1298. Wspczynnik porowatoci n

ang. porosity, void ratio

308

1303. Wspczynnik rozdziau izotopw

franc. porosit, indice des vides niem. Hohlraumanteil, Hohlraumgehalt ros. p

Roztwr przesycony. [AM]

Ilociowe okrelenie porowatoci wyraone stosunkiem sumarycznej objtoci przestrzeni porowej do cakowitej objtoci prbki skay. Okrela si go ze wzoru:
n= Vp V

1302. Wspczynnik regresji rda a

ang. franc. niem. ros. spring recession coefficient coefficient de tarrissement dune source Quellenregressionskoeffizient

gdzie: Vp objto przestrzeni porowej [L3], V objto cakowita skay [L3].

Wymiar: [1].
Porowato, Pory. [TB i DM]

Wspczynnik okrelajcy tempo obniania si wydajnoci rda (w stosunku do wydajnoci pocztkowej) w jednostce czasu (ryc. 128). W.r.. charakteryzuje reim wasny rda, m.in. prdko sczerpywania si zbiornika wody podziemnej drenowanego przez rdo w okresie bezopadowym. rdo.
[TB i DM]
Q
l/min 8 6 4

1299. Wspczynnik przepustowoci filtru Przepustowo filtru 1300. Wspczynnik przepuszczalnoci kp przepuszczalno, p. wewntrzna
ang. intrinsic permeability, coefficient of i. p. franc. permabilit intrinsque, p. gomtrique niem. Permeabilittskoeffizient, spezifische Durchlssigkeit, absolute Permeabilitt ros.

a1 = 0,1959

1 0,8 0,6 0,4

Parametr wyraajcy przepuszczalno samego orodka porowatego niezalenie od waciwoci pynu. Fizycznie wyraa objto pynu o jednostkowej lepkoci dynamicznej, ktry w jednostce czasu, pod wpywem jednostkowego gradientu potencjau cinienia przepywa przez jednostkowy przekrj ortogonalny do kierunku przepywu. Jednostk w.p. jest darcy. Parametr stosowany w dynamice pynw niejednorodnych: ropy naftowej, gazw i wd mineralnych. Wymiar: [L2]. Jednostki: D, mD, de, cm2, m2.
[TM]

0,2

a 2 = 0,0059

0,1
25.XI. 10.XII. 25.XII.

d
5.I. 1973

Ryc. 128. Wspczynnik regresji rda zasilanego z dwch zbiornikw

1303. Wspczynnik rozdziau izotopw

ang. franc. niem. ros. isotope partitioning factor facteur de rpartition des isotopes Isotopen-Trennungsfaktor

1301. Wspczynnik przesycenia

ang. franc. niem. ros. coefficient of supersaturation coefficient de sursaturation bersttigungskoeffizient

Wspczynnik frakcjonowania izotopowego . [JD]

309

1304. Wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej

1304. Wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej Pojemno wodna 1305. Wspczynnik szczelinowatoci d w. porowatoci makroszczelinowej, w. szczelinowatoci powierzchniowej
ang. franc. niem. ros. coefficient of fissuring coefficient de fissuration Klftigkeitskoeffizient p

nowi podstaw do uznania wody za wod: lecznicz, mineraln i/lub swoist.

[JD]

1308. Wspczynniki hydrogeochemiczne stosunki hydrogeochemiczne, wskaniki hydrogeochemiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeochemical ratios rapports hydrogochimiques hydrogeochemische Verhltnisse , .

Stosunek sumarycznej powierzchni szczelin do rozpatrywanej powierzchni skay. Okrela go wzr:

d= bs l F 100%

gdzie: Sl sumaryczna dugo szczelin w obrbie badanej powierzchni skay [L], F badana powierzchnia skay [L2], bs rednie rozwarcie szczelin [L].

Wymiar: [1].
Szczelinowato. [TB i DM]

1306. Wspczynnik wzbogacenia izotopowego

ang. franc. niem. ros. isotope enrichment factor facteur denrichissement isotopique Isotopen-Anreicherungsfaktor

Wartoci liczbowe okrelajce stosunki ste dwch jonw lub gazw wystpujcych w wodach podziemnych, a mogce mie znaczenie przy ocenie genezy lub przemian hydrogeochemicznych zachodzcych w wodach podziemnych, np. He/Ar, Ar/N 2 , 3 He/4He lub Cl/Br, Br/J, r(Ca/Mg). W.h. s wykorzystywane w hydrogeochemicznych, zoowych pracach poszukiwawczych oraz przy regionalnych charakterystykach hydrogeochemicznych. Wspczynnik jonowy, Wskaniki hydrochemiczne.
[AM]

1309. Wtaczanie badawcze wody zataczanie badawcze wody

ang. franc. niem. ros. water-injection test injection exprimentale deau Wasserinjektionsversuch

Wskanik wzbogacenia w izotop ciki jednej z dwch substancji A i B uczestniczcych w reakcji wymiany izotopowej:
AB = (AB 1) 1000 gdzie: wspczynnik frakcjonowania izotopowego. [JD]

1307. Wspczynniki farmakodynamiczne

ang. franc. niem. ros. pharmacodynamic coefficients coefficients pharmacodynamiques pharmakodynamische Koeffizienten

Wprowadzanie wody pod cinieniem do otworu hydrogeologicznego w celu okrelenia podstawowych parametrw hydrogeologicznych. Pompowanie badawcze, Prba chonnoci, Zalewanie badawcze, Sczerpywanie badawcze w studni. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

1310. Wtaczanie wody do grotworu

ang. franc. niem. ros. water injection into the formation injection deau dans le terrain Wasserinjektion ins Gebirge

Minimalne stenia skadnikw staych i/lub gazowych i/lub minimalna temperatura mogca sta310

1315. Wydajno rda

Sposb nieszkodliwego dla rodowiska pozbywania si ciekw, w tym rwnie sonych wd kopalnianych oraz zuytych wd termalnych, polegajcy na ich wtaczaniu otworami wiertniczymi do warstw porowatych i przepuszczalnych izolowanych od poziomw wodononych zawierajcych wody uytkowe ( woda uytkowa). Rozrnia si w.w.d.g. bezpowrotne do gboko zalegajcych, zamknitych struktur geologicznych o odpowiedniej pojemnoci wodnej oraz, w przypadku wd kopalnianych, w.w.d.g. recyrkulacyjne do warstw wodononych drenowanych przez wyrobiska grnicze. W przypadku wtaczania bezpowrotnego wtaczane cieki musz pozostawa w utworach, do ktrych zostay wtoczone, przez czas nieograniczony. W przypadku wtaczania recyrkulacyjnego cz wtaczanych wd filtruje z powrotem do drenujcych wyrobisk grniczych, tworzc obieg zamknity.
[MR]

niach, w skarpach i zboczach dolin. Przejawy wd podziemnych (w kopalni).

[TB i DM]

1313. Wydajno potencjalna studni

ang. franc. niem. ros. potential discharge (yield) of a well debit potentiel dun puits potentielle Brunnenergiebigkeit

Maksymalna wydajno umownej studni wierconej, prawidowo zafiltrowanej, przy dopuszczalnej depresji.
[AK]

1314. Wydajno studni Q

ang. franc. niem. ros. well discharge dbit dun puits Brunnenergiebigkeit p , ., p .

1311. Wycigi wodne

ang. franc. niem. ros. water extracts extraits aqueux Wasserentziehungen

Objto wody uzyskiwana w okrelonych warunkach hydrogeologicznych i technicznych oraz przy okrelonej depresji zwierciada wody podczas pompowania lub samowypywu z otworu studziennego w jednostce czasu. Pompowanie studni. Wymiar: [L3T1]. Jednostki: m3/s, m3/h, m3/d.
[TB i DM]

Roztwory tworzce si po duszym okresie pozostawania prbki skay rozdrobnionej w wodzie destylowanej. Skad chemiczny w.w. moe dostarczy informacji o pochodzeniu wd porowych wyczonych z obiegu hydrologicznego, a take o procesach diagenetycznych, jakim podlegay osady.
[JD]

1315. Wydajno rda wydatek ., debit .

ang. franc. niem. ros. spring discharge dbit dune source Quellschttung

1312. Wyciek (wody podziemnej)

ang. franc. niem. ros. leakage suintement fuite Sickerng

Saby, nieskoncentrowany, powierzchniowy lub liniowy wypyw wody podziemnej z odsonitego w sposb sztuczny lub naturalny wodonoca. Wycieki mog wystpowa w jaskiniach i korytarzach krasowych, w kopal-

Ilo wody wypywajca ze rda, wyraona w jednostkach objtoci na jednostk czasu. Jest jednym z podstawowych parametrw charakteryzujcych reim rda. O. Meinzer na podstawie wydajnoci podzieli rda na 8 klas, obejmujcych wartoci od > 0,01 dm3/s do < 10 000 dm3/s. W.. zaley od: pojemnoci wodnej drenowanej czci zbiornika (powyej rzdnej wypywu), przepuszczalnoci hydraulicznej utworw skalnych, odlegoci rda od obszaru zasilania, 311

1316. Wydatek jednostkowy studni q

wielkoci zasilania meteorycznego i jego rozkadu w czasie, cinienia hydrostatycznego. Amplituda waha w.. jest odwrotnie proporcjonalna do objtoci zbiornika wd podziemnych zasilajcego rdo.
[TB i DM]

1316. Wydatek jednostkowy studni q wydajno jednostkowa studni, debit s.

ang. franc. niem. ros. specific discharge of a well dbit spcifique dun puits spezifische Brunnenleistung

noczesnej desorpcji jednych jonw i na ich miejsce adsorpcji innych. W.j. jest na og reakcj odwracaln, przebiega w ilociach rwnowanikowych i podlega prawu dziaania mas. W wodach podziemnych w procesach w.j. uczestnicz gwnie kationy. Pojemno wymiany kationw, Sorpcja.
[AM]

1319. Wymiana kationw

ang. franc. niem. ros. cation exchange change de cations Kationenaustausch

Wydatek studni przeliczony na 1 m depresji. Okrela si go ze wzoru:

q= Q s

Wymiana jonowa, Kationy wymienne. [AM]

gdzie: Q wydajno studni [L3T1], s depresja zwierciada wd podziemnych w studni [L].

1320. Wymogi jakociowe dla wd podziemnych

ang. quality standards for groundwaters franc. exigences concernant la qualit des eaux souterraines niem. Grundwasserqualittsanforderungen, Grundwassergteanforderungen ros.

Wymiar: [L3T1L1]. Jednostki: m3/sm, m3/hm, m3/dm.

[TB i DM]

1317. Wykadnik stenia jonw wodorowych pH

ang. hydrogen ion concentration exponent franc. potentiel de concentration dion hydrogne niem. Wasserstoffionkonzentrationsexponent ros.

Ujemny logarytm ze stenia jonw wodorowych ( jon hydroniowy) pozwalajcy okreli kwasowo roztworw wodnych. Powszechnie wykorzystywany jako wskanik jakoci wd naturalnych. Warto pH, Odczyn wody.
[AM]

Zbir przepisw obowizujcych w danym kraju, okrelajcych dopuszczalne wartoci fizycznych i chemicznych waciwoci wody oraz jej stan biologiczny i bakteriologiczny, na podstawie ktrych okrela si take jako wd. W Polsce zagadnienie jakoci wd i moliwoci ich wykorzystania do celw pitnych reguluje Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dn. 4 wrzenia 2000 r. (DzURP Nr 82, poz. 937). W rozporzdzeniu wymieniono 68 substancji traktowanych jako wskaniki zanieczyszczenia oraz okrelono ich najwysze dopuszczalne stenia w wodzie do picia. Dla klasyfikacji jakoci wd podziemnych wypracowano take inne kryteria, uwzgldniajce dodatkowo: moliwo uzdatniania wd, toksyczno elementw hydrochemicznych oraz naturalny chemizm wd Polski. Wydzielono dwie klasy (w klasie I cztery podklasy) w nawizaniu do klasyfikacji wd powierzchniowych, podano take wartoci dopuszczalnych parametrw i ste. Na potrzeby monitoringu

1318. Wymiana jonowa

ang. franc. niem. ros. ion exchange change dions Ionenaustausch

Proces zachodzcy powszechnie w ukadzie wspdziaania wd i ska, polegajcy na rw312

1325. Wysoko opadu

wd podziemnych wypracowano nieco odmienn klasyfikacj, wydzielajc trzy klasy jakoci wd podziemnych (w klasie I dwie podklasy) i okrelajc maksymalne stenia lub zakresy wybranych wskanikw. W tej klasyfikacji zestawiono 59 wskanikw jakoci wd. Normy jakoci wody pitnej.
[AS]

1324. Wysoko hydrauliczna H *napr

ang. franc. niem. ros. hydraulic head, total h. charge hydraulique, hauteur h. hydraulische Druckhhe, Fliessdruck ,

1321. Wypyw krasowy resurgent

ang. franc. niem. ros. exsurgence, karst spring resurgence, source karstique Resurgent, Karstausfluss

W.h. w okrelonym punkcie w polu filtracji wyraa sum wysokoci pooenia tego punktu ponad poziom odniesienia (zwykle poziom morza) i wysokoci cinienia piezometrycznego p/ w tym punkcie (ryc. 129):
H = z + p/.

W.k. powstaje na drodze cyrkulacji zwanej resurgencyjn. Wody potoku, trafiajc w dnie koryta na ponory, wlewaj si w nie i pyn pod dnem doliny, pojawiajc si ponownie na powierzchni w rdach zwanych wypywami krasowymi lub resurgentami. Wody krasowe.
[TB i DM]

1322. Wyrobisko odwadniajce

ang. franc. niem. ros. drainage excavation chantier dvacuation deau Entwsserungsausgrabung

Dla niezmineralizowanych wd podziemnych w.h. jest rwnoznaczna z rzdn zwierciada wody, jeli poziomem odniesienia jest poziom morza. W.h. wyraa energi strumienia wody podziemnej przypadajc na jednostk masy. Zwraca si uwag na fakt, e w przypadku wd o zmiennej gstoci wyznaczenie w.h. komplikuje si i wymaga okrelenia tzw. zredukowanej w.h. przez uwzgldnienie zmiennoci gstoci cieczy r, uwzgldnienie i znormalizowanie warunkw pomiaru zarwno ze wzgldu na pyn wypeniajcy piezometr (rur), jak i rozmieszczenie w warstwie punktw pomiarowych. W warunkach filtracji pynw niejednorodnych przepyw zaley od rozkadu zredukowanych w.h., a nie od rozkadu w.h., moe nawet odbywa si w kierunku odwrotnym do nachylenia zwierciada wody podziemnej. Wymiar: [L]. Jednostka: m.
[TM]

Wyrobisko chodnikowe w kopalni wykonane dla grawitacyjnego odprowadzania wody z zawodnionej partii kopalni do urzdze gwnego odwadniania.
[MR]

1323. Wysik
ang. franc. niem. ros. seepage suintement Sickerstelle p

1325. Wysoko opadu warstwa opadu

ang. franc. niem. ros. depth of precipitation hauteur de prcipitation Niederschlagshhe , . . .

Miejsce, gdzie woda podziemna wyscza si na powierzchni terenu lub w wyrobisku grniczym nie tworzc wyranego skoncentrowanego wycieku. Podmoko.
[TB i DM]

Wielko opadu atmosferycznego w okrelonym miejscu i w okrelonym czasie wyraona

313

1326. Wysoko piezometryczna Hs

a

P 4

Ryc. 129. Sens fizyczny wysokoci hydraulicznej i wielkoci strukturalnie z ni zwizanych: a w warstwie o zwierciadle napitym, b w warstwie o zwierciadle swobodnym P piezometr, M punkt, dla ktrego okrelamy wysoko hydrauliczn, m, h miszo warstwy wodononej, Z wysoko pooenia punktu M ponad poziom odniesienia 00, p/g wysoko cinienia w punkcie M (wysoko podniesienia zwierciada wody ponad punktem M) rejestrowana w piezometrze, H = z + p/g wysoko hydrauliczna; 1 spg warstwy wodononej, 2 strop warstwy wodononej, 3, 3 piezometryczne, swobodne zwierciado wody podziemnej, 4 powierzchnia terenu

p/g

2 H

M z 1

Hs =

p rg

P 4

gdzie: p cinienie [ML1T2], r - gsto wody [ML3], g przyspieszenie ziemskie [LT2]. Wymiar: [L].
p/g

3'

Jednostka: m.
[TM]
H

h M z 1

1327. Wytrcanie strcanie, wypadanie

ang. franc. niem. ros. precipitation prcipitation Abscheidung

jako wysoko warstwy wody w mm. Wskanik opadw atmosferycznych.

[AK]

1326. Wysoko piezometryczna Hs wysoko cinienia

ang. franc. niem. ros. piezometric head hauteur pizomtrique piezometrische Druckhhe

Wysoko supa wody wyraajca cinienie hydrostatyczne w punkcie pomiaru za pomoc piezometru: 314

Proces zachodzcy w wodach powierzchniowych i podziemnych, ksztatujcy ich chemizm, polegajcy na przejciu substancji rozpuszczonych w form sta (osad, minera). Bezporedni przyczyn tego zjawiska mog by zmiany warunkw fizycznych (np. temperatury, cinienia), chemicznych (np. pH, Eh, mineralizacji, zakcenie rwnowagi wodno-gazowej), a nawet rozwj okrelonych mikroorganizmw. W. mineraw z wd podziemnych zachodzi najczciej w sytuacji, gdy woda osignie stan nasycenia wzgldem wytrcajcego si minerau ( wskanik nasycenia roztworu, wskanik

1331. Wznoszenie si (wznios) zwierciada wd podziemnych

nasycenia skay wod). W wyniku wytrcania mineraw z wd podziemnych moe nastpowa cementacja osadu ograniczajca krenie wd oraz nastpuj zmiany chemizmu wd. Przy ocenie kierunku przebiegu procesw wytrcania (bd rozpuszczania) s wykorzystywane zasady rwnowagi termodynamicznej wspdziaania wd, mineraw i gazw. Rozpuszczanie, Bariera hydrogeochemiczna, Kolmatacja.
[AM]

pomoc specjalnych urzdze (baseny, stawy i rowy infiltracyjne, studnie chonne itp.), zalewanie obszarw infiltracyjnych w czasie wysokich stanw rzek, podziemne pitrzenie wd lub innymi metodami w celu powikszenia zasobw wd podziemnych lub ich regeneracji w obszarach przeeksploatowanych.
[SK]

1330. Wznios kapilarny

ang. franc. niem. ros. capillary rise ascension capillaire Kapillaranstieg

1328. Wywierzysko
ang. franc. niem. ros. exsurgent exsurgence, source vauclusienne Karstquelle p

Wydajne rdo krasowe stae lub okresowe wyprowadzajce na powierzchni ziemi wody podziemne gwnie na drodze gbokiej i dalekiej cyrkulacji wd. rdo, Wody krasowe, Wypyw krasowy.
[TB i DM]

Zjawisko podnoszenia si wody podziemnej ponad jej zwierciadem w przewodach woskowatych pod wpywem dziaania napicia powierzchniowego i si adhezji.
[SK]

1331. Wznoszenie si (wznios) zwierciada wd podziemnych podnoszenie si zwierciada wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. water level rise, groundwater table r. remonte des niveau deau souterraine Grundwasserspiegelanstieg

1329. Wzbogacanie zasobw (sztuczne zasilanie) wd podziemnych

ang. artificial recharge of groundwater franc. alimentation artificielle des nappes deau souterraine niem. Grundwasseranreicherung ros.

Dodatkowa, sztuczna infiltracja wody do poziomu wodononego celowo wywoana za

Ruch zwierciada wd podziemnych ku grze wywoany czynnikami naturalnymi (zasilanie) lub sztucznymi (ustanie pompowania, odwodnienia itd). Opadanie zwierciada wd podziemnych.
[AK]

Z
1332. Zadanie odwrotne w modelowaniu filtracji
ang. inverse task in seepage modelling franc. problme inverse dans la simulation de la filtration niem. inverse Aufgabe in der Filtrationsmodellierung ros.

1334. Zagroenie antropogeniczne wd podziemnych

ang. man-induced groundwater endangering franc. menace aux eaux souterraines cause par lhomme niem. von Menschen varursachte Grundwassergefhrdung ros.

Obliczanie parametrw hydraulicznych warstwy wodononej i/lub warunkw brzegowych na podstawie znajomoci rozkadu wartoci wysokoci hydraulicznej i pozostaych parametrw w badanym obszarze filtracji wd podziemnych. Najczciej z.o. jest rozwizywane dla okrelenia rozkadu wartoci przewodnoci hydraulicznej.
[MR]

1333. Zadanie wprost w modelowaniu filtracji

ang. direct task in seepage modelling franc. problme direct dans la simulation de la filtration niem. direkte Aufgabe in der Filtrationsmodellierung ros.

Zagroenie jakoci i/lub iloci wd podziemnych (zasobw) wynikajce z prowadzonej przez czowieka dziaalnoci gospodarczej. Stanowi je: przemys (emisje pyowe i gazowe, odpady, cieki i rurocigi przesyowe), gospodarka komunalna (cieki, odpady), rolnictwo i lenictwo (nawozy, rodki ochrony rolin, zabiegi melioracyjne i nawadniajce) oraz transport (stacje i magazyny paliw, emisje gazowe, awarie ruchowe, zimowe utrzymanie drg). Dziaalno ta moe stanowi rzeczywiste lub potencjalne ogniska zanieczyszcze wd podziemnych.
[AS]

1335. Zagroenie geogeniczne wd podziemnych

ang. groundwater endangering by geogenic factors franc. menace gognique aux eaux souterraines niem. geogenetische Grundwassergefhrdung, geogene Grundwassergefhrdung ros.

Obliczanie wysokoci hydraulicznej w obszarze filtracji wd podziemnych na podstawie danych parametrw warstwy wodononej, tj. przewodnoci i pojemnoci wodnej oraz warunkw brzegowych i pocztkowych.
[MR]

316

1340. Zanieczyszczenia wd podziemnych

Zagroenie jakoci i iloci wd podziemnych (zasobw) wynikajce z istnienia naturalnych ognisk zanieczyszcze, np. wody morskie i oceaniczne, zasolone wody podziemne innych warstw skalnych. Zagroenie to jest zwykle wywoane dziaalnoci czowieka, jak np. eksploatacja uj i studni wd podziemnych, odwodnienia grnicze, degradacja wd powierzchniowych. Dziaalno ta inicjuje i intensyfikuje procesy przepywu wd i ich wymiany oraz migracji zanieczyszcze do i w obrbie zbiornika wd podziemnych.
[AS]

a
Q

b
Q

c
Q h

h paker

1336. Zagroenie wodne kopal

ang. endangering of mines by water, water hazard in mines franc. risque dinondation des mines niem. Wassergefhrdung der Gruben ros.

Ryc. 130. Zalewanie badawcze a pytkiego szybiku (badanie strefy aeracji), b open-end-test, c metoda Kollbrunner-Maag, d metoda z uyciem pakera

Moliwo wdarcia lub niekontrolowanego dopywu wody (solanki, ugw) albo wody z lunym materiaem do wyrobisk grniczych oraz do strefy spka wok tych wyrobisk, stwarzajcego niebezpieczestwo dla ruchu zakadu grniczego lub jego pracownikw.
[MR]

1337. Zalewanie badawcze

ang. franc. niem. ros. inflow, injection, infiltration test essai par absorption, injection Auffllversuch, Versenkungsversuch

Nagromadzenie wody w grniczej niecce obnieniowej, tj. w partii terenu obnionej w wyniku podziemnej eksploatacji grniczej. Zatopienie powierzchni terenu.
[MR]

1339. Zamykanie wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. aquifer sealing tanchement dune couche aquifre Grundwasserleiterverdichtung

Wprowadzenie wody do szybiku, otworu hydrogeologicznego, studni w celu okrelenia podstawowych waciwoci hydrogeologicznych utworw w strefie aeracji i saturacji (ryc. 130). Pompowanie badawcze, Sczerpywanie badawcze w studni, Wtaczanie badawcze wody.
[AK]

Czynnoci techniczne przeprowadzane w otworach hydrogeologicznych, w tym w studniach lub wyrobiskach grniczych, budowlanych, majce na celu odcicie dopywu wody.
[AK]

1338. Zalewisko
ang. franc. niem. ros. inundated area terrain inond berschwemmungsgebiet , ,

1340. Zanieczyszczenia wd podziemnych kontaminacja

ang. groundwater pollution, g. contamination franc. pollution des eaux souterraines, contamination des e. s. niem. Verschmutzung des Grundwassers, Grundwasserverschmutzung, Grundwasserkontamination

317

1341. Zanieczyszczenie rodowiska

ros.

Procesy prowadzce do zmian skadu lub stanu wd podziemnych wywoane bezporedni lub poredni dziaalnoci czowieka, powodujce mniejsz ich przydatno dla jednego lub wszystkich celw, ktrym wody te mogyby suy w swym naturalnym stanie. Praktycznie jako zanieczyszczenie wd podziemnych naley traktowa wszelkie zmiany ich skadu chemicznego, wywoane czynnikami naturalnymi, wewntrznymi (geogenicznymi) i zewntrznymi (antropogenicznymi). Substancja zanieczyszczajca.
[AS]

gorco (symbol g), podgrzewajc wod do 60oC. Wyrnia si 3 podstawowe grupy z.: z. rolinne (R), np. rolinny, ziemisty, trawiasty, kwiatowy, torfowy; z. gnilne (G), np. gnilny, stchy, zbutwiay, siarkowodoru; z. specyficzne (S), np. fekalny, fenolu, rybi, nafty, benzyny. Natenie z. okrela si za pomoc umownej skali: 0 brak z. 1 z. bardzo saby 2 z. saby 3 z. wyrany 4 z. silny 5 z. bardzo silny

1341. Zanieczyszczenie rodowiska

ang. franc. niem. ros. environment pollution pollution de lenvironnement Umweltverschmutzung

Z. wody ocenia si zarwno w terenie, jak i w laboratorium. Wody przeznaczone do celw pitnych nie powinny wykazywa z. specyficznych ani gnilnych, najwyej saby rolinny.
[AM]

Antropogeniczne, niekorzystne przeobraenie elementw rodowiska naturalnego. Wywoywane jest wprowadzeniem przez czowieka do rodowiska zanieczyszcze staych, ciekych lub gazowych o takim skadzie i w takich ilociach, e wywouj one pogorszenie stanu rodowiska. Niekiedy pojcie z.. jest odnoszone do przekroczenia dopuszczalnego poziomu wskanikw zanieczyszczenia rodowiska.
[AM, SW]

1343. Zapotrzebowanie na wod

ang. franc. niem. ros. water requirement besoins en eau Wasserbedarf

Ilo wody na jednostk czasu niezbdna do zaspokojenia potrzeb ludnoci, przemysu, rzemiosa i rolnictwa w danej miejscowoci, regionie, jednostce administracyjnej itp.
[JD]

1342. Zapach (wody)

ang. franc. niem. ros. odour odeur Geruch

1344. Zasada superpozycji zasada addytywnoci

ang. franc. niem. ros. superposition principle principe de superposition berlagerungsprinzip

Cecha organoleptyczna oceniana gwnie w analizach sanitarnych wody. Wody podziemne nie wykazuj najczciej adnego z. Ocenia si rodzaj z. (jako) oraz jego intensywno (natenie). Wraenia wchowe zale od indywidualnej wraliwoci osoby ocenajcej, temperatury wody oraz iloci i jakoci wystpujcych w wodzie substancji. Przeprowadza si badania na zimno (symbol z) i na

Porednia metoda osigania rozwiza (w tym okrelania wzorw) w dynamice wd podziemnych. Z.s. wyraa fakt fizycznej niezalenoci efektw dynamicznych wywoanych rnymi przyczynami: suma przyczyn wywouje skutek bdcy sum skutkw od poszczeglnych przyczyn. Z.s. jest suszna tylko dla systemw liniowych opisanych rwnania-

318

1348. Zasig parowania z wd podziemnych

1 2 3

mi liniowymi, w ktrych parametry nie zale od wartoci funkcji (tj. od wysokoci hydraulicznej H lub stenia C). W najprostszym przypadku: depresj wypadkow, wywoan prac zespou studzien, moemy obliczy jako sum depresji spowodowanych prac kadej ze studni zespou.
[TM]

a1
k2 >k1 k1 k2 4

a2

1345. Zasada tangensw regua tangensw

ang. franc. niem. ros. rule of tangents rgle des tangentes Tangensregel

a1
k2 <k1 k1 k2 4

Strumie filtracji w orodku o skokowej zmianie przepuszczalnoci wykazuje zaamanie linii prdu na granicy rozdzielajcej obszary o rnej przepuszczalnoci k1 i k2. Zaamanie to zaley od stosunku przepuszczalnoci (wspczynnikw filtracji) i ilociowo wyraa to zasada tangensw:
tga1/tga2 = k1/k2

a2

Ryc. 131. Zaamanie linii prdu na granicy rozdzielajcej obszary o rnej przepuszczalnoci (wg zasady tangensw) 1 hydroizohipsy, 2 linie prdu, 3 normalna do granicy rozdziau obszarw o rnej przepuszczalnoci, 4 granica rozdziau obszarw o rnej przepuszczalnoci

w ktrym a1 i a2 to kty, jakie linia prdu tworzy z normaln do granicy obszarw (o rnym wspczynniku filtracji) w punkcie przecicia z granic (ryc. 131).
[TM]

2. Wg rzadko obecnie stosowanej klasyfikacji hydrochemicznej Palmera jest to gwna, obok solnoci, waciwo wd podziemnych.
[JD, AM]

1346. Zasadowo (wody) alkaliczno (wody)

ang. franc. niem. ros. alkalinity, basicity alcalinit, basicit Alkalinitt, Basizitt

1347. Zasig oddziaywania studni, ujcia, kopalni Lej depresji kopalni, Obszar (zasig) wpywu ujcia 1348. Zasig parowania z wd podziemnych
ang. depth of groundwater evaporation franc. profondeur dvaporation des eaux souterraines niem. Verdunstungstiefe der Grundwsser ros.

1. Cecha chemiczna wd okrelajca ich zdolno do zobojtniania silnych kwasw. O zasadowoci decyduj gwnie obecne w wodzie wodorowglany i wglany, mog wpywa te na ni sole innych sabych kwasw nieorganicznych (borowego, krzemowego) i organicznych. Z. jest zdefiniowana przewag stenia jonw wodorotlenkowych (OH) nad steniem jonw wodorowych (H+). Z. wyraa si w mmol/dm3 lub mval/dm3.

Gboko, z jakiej woda podziemna moe przechodzi do atmosfery wskutek parowania. Parowanie podziemne.
[SK]

319

1349. Zasilanie lateralne

1349. Zasilanie lateralne zasilanie boczne

ang. franc. niem. ros. lateral recharge alimentation latrale seitlicher Zufluss, lateraler Z.

nonych (wyej lub niej legych) przez utwory pprzepuszczalne lub z ssiednich zbiornikw ( zasilanie lateralne), a take w wyniku sztucznego doprowadzenia wody z powierzchni terenu. Wzbogacanie zasobw (sztuczne zasilanie) wd podziemnych.
[SK]

Zasilanie zbiornika wd podziemnych (poziomu wodononego) przez wody podziemne ssiedniego zbiornika znajdujcego si w bezporednim kontakcie.
[SK]

1353. Zasoby dyspozycyjne

ang. franc. niem. ros. safe yield, disposable resources dbit assur, ressources disponibles verfgbare Vorrte

1350. Zasilanie punktowe rda krasowego

ang. punctual karst-spring recharge franc. alimentation ponctuelle dune source karstique niem. Punktanreicherung einer Karstquelle ros.

Zasilanie rda krasowego, gwnie punktowo przez ponory.

[AR]

1351. Zasilanie rozproszone rda krasowego

ang. diffuse karst-spring recharge franc. alimentation diffuse dune source karstique niem. zerstreute Karstquellenaneicherung ros.

Ilo wd podziemnych zbiornika lub jego czci nadajcych si i moliwych do wykorzystania gospodarczego przy zachowaniu ogranicze zwizanych z wymaganiami ochrony rodowiska naturalnego. Definicja z.d., wynikajca z przepisw obowizujcych w Polsce (Rozp. MOZNiL z 23.08.1994 r., DzURP nr 93, poz. 444 2.1), jest nastpujca: zasoby wd podziemnych z obszaru bilansowego, moliwe do zagospodarowania w okrelonych warunkach rodowiskowych i hydrogeologicznych bez wskazywania lokalizacji i warunkw techniczno-ekonomicznych uj.
[SK]

1354. Zasoby eksploatacyjne (ujcia) wd podziemnych

ang. admissible volume of extracted groundwater franc. volume admissible deau souterraine extraite niem. frderbare Grundwasservorrte, zulssige Grundwasserergiebigkeit ros.

Rozproszone zasilanie rda krasowego przez stref wadyczn lub przez przepuszczalny nadkad.
[AR]

1352. Zasilanie wd podziemnych alimentacja

ang. franc. niem. ros. groundwater recharge alimentation des nappes deau souterraine Grundwasseranreicherung ,

Dopyw wody do strefy saturacji okrelonego poziomu wodononego na drodze infiltracji wd opadowych ( infiltracja efektywna), przesikania z innych poziomw wodo320

Dopuszczalna ilo (pobr) wd podziemnych w ujciu przy okrelonym sposobie eksploatacji, uwzgldniajca ograniczenia zwizane z wymaganiami ochrony rodowiska i warunkami techniczno-ekonomicznymi poboru wody. Zasoby eksploatacyjne s wyraane w jednostkach objtociowych w jednostce czasu (m3/h, m3/d) przy odpowiedniej depresji. Ustala si je z jednoczesnym wyznaczeniem obszaru za-

1360. Zasoby statyczne (*wiekowe) wd podziemnych

sobowego oraz z uwzgldnieniem zasobw dyspozycyjnych zbiornika wd podziemnych, w obrbie ktrego znajduje si ujcie.
[SK]

1355. Zasoby naturalne wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater natural resources ressources naturelles en eau souterraine Naturvorrte des Grundwassers

Zasoby wd podziemnych okrelonego regionu hydrogeologicznego, struktury hydrogeologicznej lub innego obszaru o powierzchni odpowiadajcej regionowi. W ustaleniu ich wielkoci uwzgldnia si zarwno zasoby statyczne, jak i zasoby odnawialne (dynamiczne), przy zaoeniu gwarantowanej ich iloci w okrelonym przedziale czasowym, np. 9095% czasu.
[SK, AK]

Zasoby wd podziemnych powstajce pod wpywem czynnikw przyrodniczych: opadw atmosferycznych, infiltracji, influacji, kondensacji pary wodnej, procesw juwenilnych.
[SK]

1358. Zasoby spryste wd podziemnych

ang. groundwater resources related to the aquifer compressibility franc. ressources en eau souterraine lies a la compressibilit de la couche aquifre niem. Grundwasservorrte mit der Kompressibilitt des Grundwasserleiters verbunden ros.

1356. Zasoby odnawialne (dynamiczne) wd podziemnych

ang. groundwater renewable resources franc. ressources renouvelables en eau souterraine niem. erneubare Grundwasservorrte ros. oo , . .

Ilo wody, jaka przepywa przez przekrj poziomu wodononego, zbiornika wd podziemnych, wyraona w jednostkach objtoci na jednostk czasu. Wielko z.o.w.p. zaley od stopnia odnawialnoci, tj. dopywu z obszarw zasilania do strefy saturacji, a z drugiej strony od ubytku na skutek naturalnego drenau do rzek, jezior i mrz oraz drenau sztucznego (ujcia wd podziemnych, odwadnianie kopal itp.). Wielkoci te (dopyw i odpyw) s zblione (przyjmuje si, e w okresie wieloletnim s rwne), dlatego do oceny z.o.w.p. s stosowane midzy innymi metody oparte zarwno na wielkoci dopywu, jak i odpywu ze zbiornika wd podziemnych.
[SK]

Ilo wody, jaka wyzwala si wskutek wywoanego zmniejszenia cinienia piezometrycznego, objtociowego zmniejszenia porw. Wielko z.s.w.p. zaley m.in. od wspczynnika pojemnoci sprystej. Udzia z.s.w.p. w cakowitych oglnych zasobach wd podziemnych naporowych jest niewielki.
[AK]

1359. Zasoby stae

ang. franc. niem. ros. granted resources, constant r. ressources garanties, r. constantes garantierte Vorrte, stndige V. ( )

Wielko zasobw, jaka wystpuje w jednostce czasu przy najniszym w wieloleciu stanie zwierciada wd podziemnych.
[SK]

1360. Zasoby statyczne (*wiekowe) wd podziemnych

ang. volume of free groundwater within the reservoir franc. volume deau souterraine libre dans le reservoir niem. Volumen des freien Grundwassers im Speicher ros. , ., . ( )

1357. Zasoby regionalne wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. regional groundwater resources ressources rgionales en eau souterraine regionale Grundwasservorrte ()

321

1361. Zasoby sztuczne wd podziemnych

Cakowita objto wody wolnej zawartej w porach i innych prniach zbiornika wd podziemnych, okrelona dla danej chwili, niezalenie od ruchu wody. Wyraana jest w jednostkach objtociowych jako iloczyn objtoci zbiornika i wspczynnika odsczalnoci:
Qs = Fh gdzie: Qs cakowita objto wody wolnej [L3], F powierzchnia zbiornika [L2], h rednia miszo utworw wodononych poniej zwierciada [L], wspczynnik odsczalnoci [1].

warta w zbiorniku wd podziemnych, zlewni podziemnej lub innej jednostce hydrogeologicznej. Poniewa wody podziemne w odrnieniu od innych surowcw znajduj si przewanie w ruchu i s odnawialne, ocena ich zasobw ( ustalanie zasobw wd podziemnych) zarwno ilociowa, jak i jakociowa jest dokonywana dla okrelonego czasu i na podstawie danych z okresu wieloletniego. Najoglniejszy podzia z.w.p. wynika ze sposobu ich wystpowania i powstawania ( zasoby naturalne wd podziemnych, zasoby sztuczne wd podziemnych) oraz ich dynamiki ( zasoby odnawialne (dynamiczne) wd podziemnych, zasoby statyczne (*wiekowe) wd podziemnych). W zalenoci od rodzaju i zakresu ich rozpoznania rozrnia si zasoby dyspozycyjne i zasoby eksploatacyjne (ujcia) wd podziemnych. O wielkoci zasobw decyduj: rozmiary zbiornika wd podzi em nych ( r ozpr zes t r zeni eni e i miszo) i jego pooenie wzgldem utworw otaczajcych, parametry hydrogeologiczne utworw wodononych oraz warunki zasilania zbiornika.
[SK]

Wymiar: [L3]. Jednostki: m3, km3.

[SK]

1361. Zasoby sztuczne wd podziemnych

ang. artificial groundwater resources franc. ressources artificielles en eau souterraine niem. knstliche Grundwasservorrte, k. Grundwasserressourcen ros.

Zasoby wd podziemnych powstajce na skutek dziaalnoci czowieka: sztucznego zasilania, pitrzenia wd powierzchniowych, irygacji, a take pitrzenia wd podziemnych.
[SK]

1364. Zasoby wzbudzone wd podziemnych

ang. induced groundwater resources franc. ressources induites en eau souterraine niem. induzierte Grundwasservorrte, i. Grundwasserresourcen ros. ()

1362. Zasoby wodne

ang. franc. niem. ros. water resources ressources en eaux Wasservorrte, Wasserressourcen

Cao wd (powierzchniowych i podziemnych) moliwych do uytkowania.

[AK]

1363. Zasoby wd podziemnych

ang. groundwater resources franc. ressources en eaux souterraines niem. Grundwasserressourcen, Grundwasservorrte ros.

Dodatkowa ilo wody w bilansie wd podziemnych, jak po stronie dodatniej mona uwzgldni w przypadku, kiedy na skutek eksploatacji wody i zdepresjonowania pytko wystpujcego zwierciada nastpuje redukcja ewapotranspiracji i tym samym wzrasta wielko infiltracji efektywnej.
[SK]

Ilo wd podziemnych traktowanych jako surowiec, wyraana najczciej w jednostkach objtociowych na jednostk czasu, za322

1365. Zasoby zmienne

ang. variable resources franc. ressources variables

1370. Zatwierdzanie projektw prac/bada geologicznych i dokumentacji

niem. unbestndige Ressourcen ros. ()

Cz zasobw statycznych lub odnawialnych (dynamicznych) midzy najniszym a najwyszym w wieloleciu stanem zwierciada wd podziemnych.
[SK]

niem. berschwemmung, berflutung der Oberflche ros.

1366. Zasypka (na dnie studni)

ang. gravel pack, backfill (on the bottom od the well) franc. couronne de gravier, filtre de g. (au fond dun puits) niem. Kiesschttung, Kiesfllung (auf der Brunnensohle) ros. ( )

Proces i zjawisko zalania powierzchni wywoane np. przez osiadanie powierzchni lub zaniechanie odwodnienia. Z.p.t. bywa poprzedzane podtopieniem terenu, czyli podniesieniem si zwierciada wd podziemnych, utrudniajcym, a nawet uniemoliwiajcym dalsze normalne uytkowanie terenu (np. budowlane, rolnicze). Przy podtopieniu powstaj tereny podmoke (ang. waterlogged areas), podmokoci, a przy zatopieniu zalewiska (ryc. 132). Osuszanie terenu, Przeksztacenia antropogeniczne zlewni.
[AK]
P Z P P

Materia filtracyjny na dnie studni szybowej lub studni bezfiltrowej, w odrnieniu od obsypki rozmieszczonej w studni filtrowej wzdu czci roboczej filtru.
[AK]

1367. Zatopienie kopalni

ang. franc. niem. ros. mine flooding inondation dune mine Grubenflut, Grubenberschwemmung , .

Ryc. 132. Zatopienie powierzchni Z jest zwykle poprzedzane podtopieniem P; strzaki wskazuj na podnoszenie, wznoszenie si zwierciada wody

Wypenienie wyrobiska wod, niekiedy kurzawk. Dotyczy caej kopalni, jej czci lub szybu. Moe by przeprowadzone celowo, np. by ugasi poar lub w zwizku z likwidacj kopalni. Z.k. ywioowe (awaryjne, nieprzewidziane) albo rozwija si powoli, tak e moliwe jest ewakuowanie zaogi, sprztu i maszyn, albo nastpuje gwatownie (zatopienie katastrofalne). Przeciwiestwem z.k. jest odtopienie kopalni, ktre prowadzi si zwykle krtko po awaryjnym z.k., a take niekiedy po duszym okresie czasu, ktry upyn od z.k. zwizanego z jej likwidacj.
[AK]

1369. Zatrucie wd
ang. franc. niem. ros. water-poisoning empoisonnement des eaux Wasservergiftung

Zanieczyszczenie wd substancjami wywierajcymi toksyczne oddziaywanie na organizmy ywe. Stwarza zagroenie chorobotwrcze lub wrcz uniemoliwia rozwj naturalnego ycia organicznego w wodach.
[AS]

1370. Zatwierdzanie projektw prac/bada geologicznych i dokumentacji

ang. approval of geological research projects franc. lapprobation des projets de travaux (d ouvrages) de recherche geologique et des documents niem. Besttigung der geologischen Forschungsprojekte und Unterlagen

1368. Zatopienie powierzchni terenu

ang. submergence, submersion, flooding of the surface franc. submersion de la surface

323

1371. Zawiesina

ros.

Projekt prac geologicznych jest zatwierdzany przez waciwy organ administracji geologicznej, w przypadku gdy prace te nie wymagaj koncesji. Wydanie decyzji zatwierdzajcej projekt wymaga zasignicia opinii waciwego samorzdu terytorialnego. Zatwierdzony projekt prac geologicznych upowania do wykonywania robt i bada geologicznych na wskazanym terenie. Zgodnie z ustaw Prawo geologiczne i grnicze wykonawca prac geologicznych jest obowizany posiada dokumentacj prowadzonych prac i uzupenia j w miar postpu robt. Dokumentacj hydrogeologiczn zasobw eksploatacyjnych wd zwykych zatwierdza, w zalenoci od wielkoci poboru wody, starosta, wojewoda lub minister rodowiska na podstawie opinii Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych. Zakres, tre i forma tych dokumentacji s okrelone w rozporzdzeniu MOZNiL z dn. 23.08.1994 r. (DzURP Nr 93, poz. 443, 444). W odniesieniu do prac podlegajcych koncesjonowaniu zatwierdzenie projektu jest rwnoznaczne z udzieleniem koncesji. Dokumentacja hydrogeologiczna.
[ASd]

przy uwzgldnianiu ich w analizie wody moemy uzyska zmieniony skad chemiczny wody. Obecno z. w wodzie podwysza jej mtno, ogranicza przezroczysto, moe te wpywa na pojawienie si pozornego zabarwienia wd.
[AM]

1372. Zawiesina koloidalna

ang. franc. niem. ros. colloidal suspension suspension colloidale kolloidale Suspension

Pojcie uywane w chemii sanitarnej, zwaszcza przy uzdatnianiu wody. Z.k. oznacza ukad dyspersyjny, w ktrym faz rozpuszczon stanowi czstki koloidalne; wyraa si przez ilo substancji zawieszonych w wodzie, czsto naadowanych elektrycznie, nieosiadajcych. Z.k. poddaje si natomiast koagulacji, ktry to proces jest stosowany przy uzdatnianiu wody.
[AM]

1373. Zawodnienie kopalni

ang. franc. niem. ros. water inflow into a mine venue deau dans la mine Grubenwasserzufluss ( )

1371. Zawiesina *suspensja

ang. franc. niem. ros. suspension suspension Suspension

Natenie sumarycznego naturalnego dopywu wody do kopalni. Dopyw do kopalni.

[MR]

1374. Zbieno metody iteracyjnej

ang. franc. niem. ros. convergence of the iteration method convergence de la methode itrative Konvergenz der Iterationsmethode

Czsteczki o wymiarach przekraczajcych wymiary koloidw, tworzce w wodzie niestabilny, czsto niejednorodny ukad, zwykle podlegajcy naturalnej sedymentacji. Z. mog by substancjami mineralnymi (czsteczki krzemionki, mineraw ilastych, wodorotlenkw elaza itp.) i organicznymi, w tym rwnie m ikroorganizm am i . Z. wystpuj gwnie w wodach rzecznych, w wodach gruntowych mog pojawia si okresowo (roztopy, powodzie) lub przy zbyt intensywnym pompowaniu wody. Z. czsto maj silne zdolnoci sorpcyjne, sprawiajce, e 324

Metoda iteracyjna rozwizywania ukadu rwna rnicowych jest zbiena, jeeli rnica midzy rozwizaniem iteracyjnym ukadu a cisym rozwizaniem odpowiadajcego mu rwnania rniczkowego zda do zera, gdy zarwno krok siatki, jak i krok czasowy zdaj do zera. Metody iteracyjne, Dyskretyzacja czasu, Dyskretyzacja obszaru filtracji (przestrzeni).
[MR]

1378. Zbiornik wd podziemnych

1375. Zbiornik artezyjski

ang. franc. niem. ros. artesian basin bassin artsien artesisches Becken

Zbiornik wd podziemnych gromadzcy wody naporowe ( systematyka wd pod-

ziemnych). Struktury nieckowe i synklinalne to niecki artezyjskie, baseny artezyjskie. Z.a. mog by te zwizane ze strukturami monoklinalnymi lub z systemem szczelin o odpowiednim ukadzie.
[TB i DM, AK]

Termin stosowany do basenu krasowego charakteryzujcego si zamknitymi granicami hydrodynamicznymi ( granica (systemu wodononego)). W jego zasigu drena jest wycznie wewntrzny i nastpuje poprzez krasowy system wd podziemnych. Doliny i polja krasowe s typami zamknitych form depresyjnych.
[AR]

1378. Zbiornik wd podziemnych wodozbir, zbiorowisko wd podziemnych

ang. groundwater reservoir franc. rservoir des eaux souterraines niem. Grundwasserreservoir, Grundwasserspeicher, Grundwasserbehlter ros. , . .

1376. Zbiornik krasowy

ang. karst reservoir franc. rservoir karstique niem. Karstspeicher, Karstgrundwasservorkommen ros.

W masywach wglanowych w rejonach grskich, w obszarach o zoonych strukturach tektonicznych, o bardzo zrnicowanej morfologii terenu wystpuje z.k. typu Aliou. Charakteryzuje si penym rozwojem krasowej sieci drenaowej i gwatown reakcj na opady oraz krtkotrwaymi wysokimi wydajnociami, malejcymi szybko po ustaniu zasilania. Dla wikszoci z.k. wd podziemnych bardziej reprezentatywny okazuje si model zbiornika typu Torcal w klasyfikacji A. Mangina (1982, 1985), zawierajcy element pojemnociowy. Jest on znacznie mniej wraliwy na opady i wykazuje wpyw tzw. elementu pamici. Reakcja rde krasowych na zasilanie w zbiorniku typu Torcal jest powolna i uzaleniona od duszych okresw opadw lub suszy.
[AR]

1.W szerszym znaczeniu zesp utworw dobrze i sabo przepuszczalnych pozostajcych we wzajemnej cznoci hydraulicznej. O z.w.p. mwi si zwykle, gdy utwory wodonone dobrze przepuszczalne maj duy zasig przestrzenny i zawieraj zasoby o znaczeniu uytkowym (ekonomicznym). W tym sensie jako pojcie najoglniejsze w opracowaniach regionalnych wprowadzono pojcie uytkowy poziom wd podziemnych UPWP. Wg umownych kryteriw wydajnoci, jakoci i zasobnoci wd wyrnia si z.w.p.: gwne, lokalne i miejscowe w zalenoci od potencjalnej wydajnoci studni i ujcia (tab. 10). 2. W wszym znaczeniu: synonim basenu wd podziemnych, niecki wd podziemnych; nieprzepuszczalna podstawa (spg) ma ksztat nieckowaty. 3. Niekiedy mwic o zbiorniku, uywa si tego pojcia w znaczeniu statycznym, przeciwstawnym pojciu strumienia wd podziemnych jako zbiornika dynamicznego.
Subzbiornik wd podziemnych, Zoe wd podziemnych, Uytkowy poziom wd podziemnych. [AK]

1377. Zbiornik krasowy zamknity

ang. franc. niem. ros. closed karstic basin rservoir karstique ferm abgeschlossenes Karstewasserbecken

325

1379. Zdjcie hydrogeologiczne

Tabela 10. Podzia zbiornikw wd podziemnych. Moliwo zaopatrzenia w wod mieszkacw podano przy zakadanym zuyciu 150 dm3/d/mieszkaca Nazwa zbiornika (poziomu) wd podziemnych Miejscowy MZWP Lokalny LZWP Gwny GZWP Wydajno studni [m3/h] poniej 510 1070 powyej 70 Zasoby eksploatacyjne uj Liczba mieszkacw, ktr [103 m3/d] mona zaopatrzy [tys.] poniej 0,3 0,310 powyej 10 poniej 2,0 2,066 powyej 66

1379. Zdjcie hydrogeologiczne

ang. franc. niem. ros. hydrogeological survey lev hydrogologique hydrogeologische Aufnahme

nicznych, zobojtnianie kwanych deszczy przez wglany obecne w glebie itp.

[SW]

1381. Zdolnoci ochronne nadkadu

ang. cover protective capacity franc. capacit protectrice du terrain de recouvrement niem. Deckschichtschutzeigenschaften, Deckschichtschutzfhigkeit ros.

Efekt prac i czynnoci terenowych, ktrych celem jest zebranie i zestawienie w formie graficznej, tabelarycznej i opisowej wszystkich materiaw, bada, obserwacji i danych niezbdnych do przygotowania mapy hydrogeologicznej z zacznikami. Z.h. moe by powierzchniowe (mapa hydrogeologiczna powierzchniowa) lub podziemne (mapa hydrogeologiczna podziemna, pokadowa). Kartowanie hydrogeologiczne, Mapa hydrogeologiczna. Por. PN-77/G-01300.
[AK]

1380. Zdolnoci ochronne gleb

ang. franc. niem. ros. soil protective capacity capacit protectrice du sol Schutzfhigkeit des Bodens

Z.o.g. wzgldem wd podziemnych zale od odpornoci (czuoci) rnych rodzajw gleb na zanieczyszczenia (ang. vulnerability) oraz od zdolnoci do pochaniania i przetwarzania zanieczyszcze. Z.o.g. manifestuj si przez opnienie migracji substancji zanieczyszczajcych na skutek wysokiej pojemnoci wodnej gleby (retencja glebowa), opnienia w wyniku sorpcji ( wspczynnik opnienia) oraz eliminacji zanieczyszcze przez rozpad ( biodegradacja) zanieczyszcze orga-

Ochrona zbiornikw wd podziemnych zaley od budowy nadkadu poziomu wodononego. Dobre zdolnoci ochronne wynikaj z obecnoci w nadkadzie ska izolujcych o maym wspczynniku filtracji pionowej i/lub duej pojemnoci sorpcyjnej. Istotn rol odgrywaj zdolnoci ochronne gleb i zdolnoci ochronne strefy aeracji. Miar z.o.n. moe by obliczony czas pionowego przesczania i przesikania przez nadkad substancji konserwatywnych ( substancja trwaa). Przy czasie duszym ni 25 lat uznaje si zbiornik wd podziemnych za mao zagroony.
[SW]

1382. Zdolnoci ochronne strefy aeracji

ang. protective capacity of the aeration zone franc. capacit protectrice de la zone daration niem. Schutzmglichkeiten der Areationszone, Schutzfhigkeit der ungesttigte Zone ros.

Z.o.s.a. wzgldem wd podziemnych zale gwnie od litologii i miszoci tej strefy.

326

1390. Zlewnia podziemna

Bardzo istotne s zdolnoci ochronne gleb, stanowicych przypowierzchniow cz strefy aeracji. Z.o.s.a. wynikaj z obecnoci tlenu stymulujcego rozkad (biodegradacj) wielu zanieczyszcze organicznych. Obecno mineraw ilastych opnia migracj substancji ulegajcych sorpcji ( wspczynnik opnienia). Istotna jest zdolno strefy aeracji do retencji wody oraz ciekych zanieczyszcze organicznych.
[SW]

Pod nazw z. rozumie si w jzyku polskim zarwno ujte rdo, jak i otwr hydrogeologiczny (studni), szczeglnie z samowypywem, a take punkt zaopatrzenia w wod, zwaszcza publiczny.
[AK]

1387. Zeskok zwierciada wd podziemnych (w studni) Efekt przycienny 1388. Zesp, kompleks rozdzielajcy Pitro rozdzielajce (izolacyjne) 1389. Zintegrowany monitoring rodowiska przyrodniczego
ang. integrated environmental monitoring franc. observations integres de contrles denvironnement niem. integrierte Umweltkontrolle ros.

1383. Zdolno ewaporacyjna terenu parowanie terenowe potencjalne

ang. franc. niem. ros. land potential evaporation vaporation potentielle du terrain potentielle Gelndeevaporation

Maksymalna ilo wody, jaka moe wyparowa z okrelonego terenu zawierajcego okrelone zasoby wilgoci. Z.e.t. jest zwykle mniejsza od potencjau ewaporacyjnego atmosfery.
[SK]

1384. Zdolno rozpuszczania

ang. franc. niem. ros. dissolving power pouvoir dissolvant Auflsungsvermgen [AM]

Monitoring rodowiska obejmujcy rwnolege prowadzenie (w spjnym zakresie) bada elementw abiotycznych i biotycznych w modelowych ekosystemach. Gwnym celem z.m..p. jest okrelenie obiegu materii i energii w badanych ekosystemach, rozpoznanie antropogenicznej transformacji rodowiska oraz prognozowanie rozwoju caych ekosystemw.
[AM, SW]

Rozpuszczalno.

1390. Zlewnia podziemna

ang. groundwater basin, underground drainage b. franc. bassin hydrogologique, b. de drainage souterrain niem. Grundwassereinzugsgebiet, unterirdisches Zuflussgebiet ros. , .

1385. Zdolno utleniania

ang. franc. niem. ros. oxidability oxydabilit Oxydierbarkeit

Utlenianie, Utleniacz, Potencja re-

doks.
[AM]

1386. Zdrj
ang. franc. niem. ros. spring, fountain source, fontaine Quelle, Springbrunnen ,

Obszar, z ktrego wody podziemne odpywaj do tego samego systemu drenaowego. Z.p. pod wzgldem zajmowanej powierzchni czsto ma wielko zblion do zlewni powierzchniowej. Dzia wd podziemnych.
[SK]

327

1391. Zoe wd podziemnych

1391. Zoe wd podziemnych

ang. franc. niem. ros. groundwater deposit gisement des eaux souterraines Grundwasserlagersttte

1394. Zrwnowaony rozwj

ang. franc. niem. ros. sustainable development dveloppement equilibr ausgeglichene Entwicklung

Zbiorowisko wd podziemnych, ktrego

eksploatacja moe przynosi korzy gospodarcz. Woda ze z.w.p. moe by ujmowana, pobierana i wykorzystana do celw uytkowych. Wanymi cechami z.w.p. s wielko jego zasobw oraz jako wd. Zasoby wd podziemnych.
[AK]

1392. Zoe wd termalnych

ang. franc. niem. ros. thermal water deposit gisement des eaux thermales Thermalwasserlagersttte

1. Zoe zmineralizowanych wd termalnych, z ktrego woda jest lub moe by eksploatowana jako kopalina (woda lecznicza lub nonik energii cieplnej). 2. Zoa wd nadajcych si do wykorzystania jako rdo energii geotermicznej.
[AK]

Rozwj spoeczno-gospodarczy kraju lub regionu, w ktrym wystpuj zintegrowane dziaania polityczne, gospodarcze i spoeczne w celu zachowania rwnych szans dostpu do rodowiska spoeczestwa lub poszczeglnych obywateli, zarwno obecnych, jak i przyszych pokole. Rozwj ten przebiega przy zachowaniu tzw. rwnowagi przyrodniczej oraz bez zakcania podstawowych procesw przyrodniczych. Podstaw rozwoju okrelonego regionu s miejscowe zasoby surowcw naturalnych, w tym wd zwykych (sodkich), mineralnych i termalnych. Zasoby wd podziemnych mog by barier rozwoju regionu. Dawniej stosowany rwnowany termin ekorozwj.
[ASd]

1395. Zuboenie wd podziemnych degradacja ilociowa; *zagroenie zasobowe

ang. groundwater resources depletion, g. mining franc. puisement des ressources en eau souterraine, surexploitation des eaux souterraines niem. Verminderung der Grundwasservorrte, Erschpfung d. G. ros.

1393. Znacznik
ang. franc. niem. ros. tracer traceur Indikator, Tracer, Markierungsstoff

Substancja charakterystyczna wprowadzana w sposb naturalny lub sztuczny do strumienia wd podziemnych, umoliwiajca identyfikacj i/lub opisywanie strumienia i charakteryzowanie jego ruchu (drog filtracji, czas migracji, prdko w przestrzeni porowej, wydatki itp.). Wyrniamy bardzo duy zesp znacznikw naturalnych i sztucznych, dobieranych w zalenoci od celu badania znacznikowego, waciwoci systemu hydrogeologicznego (np. wystpowanie lub brak zdolnoci sorpcyjnych) itp.
[TM]

Zmniejszenie naturalnych zasobw dyspozycyjnych wd podziemnych w wyniku nadmiernej ich eksploatacji, prowadzonego odwodnienia grniczego lub budowlanego, zmniejszenia zasilania oraz degradacji jakoci wd. Deficyt, niedobr wd podziemnych.
[AS]

1396. Zwizki kompleksowe

ang. franc. niem. ros. complex compounds composs complexes Komplexverbindungen

328

1400. Zwierciado piezometryczne

Czsteczka z.k. skada si z atomu lub jonu centralnego (koordynujcego), ktrym jest kation lub atom czy zwizek obojtny, otoczonego zespoem jonw lub czstek obojtnych, zwizanych z nim wizaniami koordynacyjnymi, zwanych ligandami. Liczba ligandw w z.k. nazywa si liczb koordynacyjn. Szczegln grup z.k. stanowi chelaty (kompleksy kleszczowe) tworzone przez kationy metali (np. Cu2+, Ni2+ i in.) z ligandami dysponujcymi wicej ni jedn par elektronw i mogcych tworzy dwa lub wicej wiza koordynacyjnych z jonem centralnym. S bardzo trwae, a ich obecno w wodzie moe prowadzi do bdw analitycznych, szczeglnie przy oznaczeniach metali cikich.
[JD]

ang. franc. niem. ros.

petroleum decay products produits de dsintegration de ptrole Petroleum Zerfallsprodukte

1397. Zwizki organiczne w wodach podziemnych

ang. organic compounds in groundwaters franc. composs organiques dans les eaux souterraines niem. organische Verbindungen in Grundwssern ros.

Wszystkie zwizki organiczne pochodzce z wykorzystania i przerobu ropy naftowej (PN). Mog by oznaczane sumarycznie lub jako zwizki indywidualne. Wystpuj w trzech elementach rodowiska: powietrzu, wodzie i utworach skalnych, tworzcych cznie rodowisko wodnogruntowe. Z.r. przenikaj przez stref aeracji, ulegajc po drodze czciowej adsorpcji, a po osigniciu strefy saturacji mog wystpowa jako wolne lub zwizane w trzech fazach: lotne faza gazowa (PLN), cieke, niemieszajce si z wod (PNNW) lub w niej rozpuszczone (PNR) faza cieka oraz zaadsorbowane przez ska (PNA) faza staa. Stan fizyczny, w jakim z.r. wystpuj w rodowisku wodnogruntowym, odgrywa znaczc rol, wpywajc na ich przemieszczanie si w przestrzeni oraz moliwo oczyszczania tego rodowiska. Migracja wielofazowa (ryc. 56).
[AS]

1399. Zwierciado napite

ang. confined groundwater surface franc. surface deau souterraine captive niem. gespannte piezometrische Flche, gespannter Grundwasserspiegel, Druckgrundwasserspiegel ros.

Gwn rol wrd z.o.ww.p. odgrywaj kwasy karboksylowe szeregw alifatycznego i aromatycznego oraz fenole. Do najczciej spotykanych nale jednokarboksylowe kwasy szeregu alifatycznego (kwasy tuszczowe), a wrd nich kwas octowy (CH3COOH) i mrwkowy (HCOOH), stanowice produkt utleniania materii organicznej gwnie pochodzenia rolinnego. Wrd innych zwizkw organicznych w wodach podziemnych wystpuj w sposb naturalny aminokwasy (do 3% DOC, rozpuszczony wgiel organiczny), kwasy humusowe, fulwowe i in. Ponadto liczne zwizki organiczne w wodach podziemnych mog stanowi zanieczyszczenia antropogeniczne, np. chlorofluorowgle (CFC).
[JD]

Zwierciado wody, ktrego pooenie i ksztat s wymuszone spgiem wyej lecej warstwy nieprzepuszczalnej, nadlegej do warstwy wodononej o zwierciadle napitym.
[TM]

1400. Zwierciado piezometryczne powierzchnia piezometryczna

ang. piezometric surface, potentiometric s. franc. surface pizomtrique, s. potentiomtrique niem. piezometrische Druckflche, piezometrisches Niveau ros.

1398. Zwizki ropopochodne substancje r., produkty r.

329

1401. Zwierciado swobodne

Ryc. 133. Szkic objaniajcy wielkoci zwizane z pojciem zwierciada swobodnego a przekrj przez warstw o zwierciadle swobodnym: o.o. otwr obserwacyjny, z.s. zwierciado swobodne, s.s. strefa saturacji, w.w.k. wstga wd kapilarnych, z.w.k. granica zasigu wstgi wd kapilarnych (uredniona), w.k.z. woda kapilarna zawieszona, h miszo warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym (mniej ni s.s.), z o pionowa, 0-0 poziom odniesienia, spg warstwy wodononej, s.o. gboko do strefy penego nasycenia b rozkad stopnia nasycenia (w pionie): KW stopie (wskanik) nasycenia c rozkad wysokoci cinienia w wodzie: p/g wysoko cinienia w strefie saturacji (zawsze dodatnia rwna cinieniu hydrostatycznemu), -pk/g wysoko cinienia kapilarnego w wodach kapilarnych i wodach strefy aeracji (zawsze ujemna), Hn wysoko hydrauliczna w warstwie wodononej (w strefie nasyconej poniej zwierciada swobodnego), staa dla kadego z w obrbie tej strefy, gdy: Hn = z + p/g = const

Powierzchnia przedstawiajca rozkad wysokoci hydraulicznej w warstwie o zwierciadle napitym. Z.p. jest przedstawiane w postaci map hydroizohips wykonywanych metod interpolacji punktowych, rwnoczasowych pomiarw poziomw piezometrycznych w piezometrach lub w innych otworach obserwacyjnych. Nie naley uywa w tym sensie pojcia zwierciado napite.
[TM]

W punktach pooonych na tej powierzchni cinienie jest rwne cinieniu atmosferycznemu (p/g = pa/g), std w studni lub w piezometrze poziom wody ustala si dokadnie na wysokoci z.s. Powierzchni z.s. przedstawia si w postaci mapy hydroizohips metod interpolacji pomiarw punktowych rwnoczasowych (ryc. 133). Uwaga: z.s. nie jest powierzchni rozgraniczajc stref saturacji i stref aeracji.
[TM]

1401. Zwierciado swobodne powierzchnia swobodna

ang. water table franc. surface libre, s. hydrostatique niem. Grundwasserspiegel, Grundwasseroberflche ros. ,

1402. Zwierciado wody nawiercone

ang. water table or confined piezometric surface met during drilling franc. niveau libre ou surface pizomtrique captive rencontre dans le forage niem. angebohrter Grundwasserspiegel oder gespannte piezometrische Flche ros.

Powierzchnia fikcyjna oddzielajca stref wd gruntowych od wstgi wd kaplilarnych.

330

1404. Zwierciado wd zawieszonych

Okrelenie techniczne na miejsce w otworze hydrogeologicznym, w ktrym natrafiono na wod podziemn. W obrbie wd podziemnych naporowych jest to strop poziomu wodononego (spg poziomu napinajcego). Z.w.n. w wodach podziemnych swobodnych zwykle nie wznosi si, w wodach podziemnych naporowych podnosi si do poziomu zwanego z.w. ustalonym lub poziomem piezometrycznym.
[AK]

blieniu naladuje jego ksztat, i ustala si w otworze wiertniczym na gbokoci, na ktrej zostao nawiercone. Gdy z.w.p. jest ograniczone od gry warstw nieprzepuszczaln i znajduje si pod cinieniem wikszym od atmosferycznego, nosi nazw zwierciada napitego, artezyjskiego, jeli w otworze wiertniczym stabilizuje si powyej lokalnej powierzchni terenu, lub subartezyjskiego, jeeli ustala si poniej tej powierzchni (zwierciado ustalone). Powierzchnia, ktr wyznacza wysoko cinienia piezometrycznego wody naporowej, nazywa si zwierciadem piezometrycznym ( poziomem piezometrycznym). Z.w.p. ustalone w wyniku naturalnego cinienia hydrostatycznego zwie si zwierciadem statycznym, natomiast gdy jest obnione wskutek pompowania wody lub podniesione wskutek jej wprowadzenia do utworw wodononych, nosi nazw zwierciada dynamicznego. Wody podziemne.
[AK]

1403. Zwierciado wd podziemnych

ang. groundwater table, g. level franc. surface libre deau souterraine, niveau deau s. niem. Grundwasserspiegel ros.

Powierzchnia oddzielajca stref saturacji od strefy aeracji (stref kapilarn od strefy podziemnych wd swobodnych, wolnych). Woda podziemna wystpujca poniej wypenia pory, szczeliny, kawerny itp. i przenosi cinienie hydrostatyczne. Jeeli z.w.p. pozostaje w spoczynku, a jedyn si na nie dziaajc jest sia cikoci, to jest ono poziome. Gdy woda podziemna porusza si, wwczas oprcz siy cikoci dziaaj na ni siy oporu, skierowane przeciwnie do kierunku jej ruchu, i z.w.p. jest nachylone i uoone prostopadle do wypadkowej obu si. Zazwyczaj przez z.w.p. rozumiemy zwierciado swobodne, tzn. takie, ktre nie jest ograniczone od gry warstw nieprzepuszczaln i pozostaje pod cinieniem atmosferycznym. Jest ono na og wspksztatne z powierzchni terenu, tzn. e w pewnym przy-

1404. Zwierciado wd zawieszonych

ang. perched water table franc. niveau deau dune nappe perche niem. Wasserspiegel des schwebenden Grundwassers ros. ( )

Zwierciado wody gromadzcej si na soczewach ( poziom wodonony zawieszony) lub innych niecigych formach utworw nieprzepuszczalnych lub sabo przepuszczalnych w obrbie strefy aeracji poziomu gwnego.
[SK]

1405. rdo
ang. franc. niem. ros. spring source Quelle

zboczowe, stokowe, krawdziowe, tarasowe, przykorytowe, korytowe, dolinne itp.), tektoniczny ukad warstw (. antyklinalne, synklinalne, monoklinalne, upadowe i przeciwupadowe itp.), genez utworw (. morenowe, sandrowe, stokowe, osuwiskowe, aluwialne, skalne, pokrywowe rumoszowe, pokrywowe zwietrzelinowe, deluwialne itp.), stao wypywu ( . stae, . okresowe), mineralizacj wd (. wody ultrasodkiej, . wody sodkiej, . wody mineralnej), charakter chemiczny wody, o ile spenia ona kryteria balneologiczne (. siarkowodorowe, elaziste, radoczynne, siarczanowe, solankowe, szczawy itp.), temperatur wd (. zwyke i zimne, . termalne, . gorce). Zasady jednolitej klasyfikacji . nie s ustalone, wyrnia si ok. 200 typw i rodzajw . (ryc. 134).
[TB i DM]
GRZBIETOWE STOKOWE ZBOCZOWE PODZBOCZOWE TERASOWE PRZYKORYTOWE KORYTOWE

Samoczynny, naturalny, skoncentrowany wypyw wody podziemnej na powierzchni terenu lub w dnie zbiornika wodnego ( . zatopione). . wystpuje w miejscu, gdzie powierzchnia terenu przecina warstw wodonon lub statyczne zwierciado wody podziemnej. Jest przejawem naturalnego drenau wd podziemnych. . odgrywaj wan rol w zasilaniu sieci hydrograficznej. Mog wystpowa pojedynczo lub grupowo, tworzc lini rde lub zesp rde wchodzcy w skad obszaru rdliskowego. Bez wzgldu na genez ( . meteoryczne, . juwenilne) si motoryczn, ktra powoduje wypyw wody podziemnej, jest sia cikoci ( . descenzyjne) lub cinienie hydrostatyczne ( . ascenzyjne). Podzia . na typy i rodzaje jest oparty na rnych kryteriach. Do najwaniejszych naley rodzaj orodka skalnego (pory, szczeliny, kawerny). Na podstawie tego kryterium wyrnia si nastpujce typy .: . warstwowe, . szczelinowe, . dyslokacyjne, . krasowe. Istniej rwnie inne podziay uwzgldniajce inne kryteria: pooenie i stosunek do elementw morfologicznych (. grzbietowe, podgrzbietowe,

Ryc. 134. Typy rde ze wzgldu na pooenie morfologiczne [wg Dynowska, Tlaka, 1982]

332

1409.

rdo gorce

1406. rdo ascenzyjne . wstpujce, . podpywowe

ang. franc. niem. ros. ascending spring, artesian s. source ascensionnelle, s. artsienne aufsteigende Quelle, artesische Q.

Charakteryzuje si staoci wydatku, temperatury i skadu chemicznego wd. .d. wystpuj czsto w postaci linii rde, znaczc przebieg strefy dyslokacyjnej. Do najbardziej wydajnych nale rda w strefie krzyujcych si uskokw (ryc. 135). rdo.
[TB i DM]

rdo, do ktrego woda pod wpywem cinienia hydrostatycznego podnosi si w pustkach skalnych (porach lub szczelinach) w kocowym odcinku do gry i wypywa na powierzchni terenu. Jeeli woda pochodzi z duej gbokoci, rdo ma reim stay, niezaleny od opadw atmosferycznych. Si motoryczn powodujc wypyw mog by rwnie gazy lub pary. rdo, rdo descenzyjne.
[TB i DM]

1407. rdo descenzyjne . zstpujce, . grawitacyjne, . spywowe

ang. descending spring, gravity s. franc. source descendante niem. absteigende Quelle, Auslaufquelle, niedersteigende Q. ros. ang. franc. niem. ros.

Ryc. 135. rdo dyslokacyjne

1409. rdo gorce

hot spring source chaude, s. thermale heisse Quelle, Thermalquelle p , ep

rdo, do ktrego woda spywa pod dziaaniem siy cikoci od obszaru zasilania w d, poprzez rodowisko wd podziemnych ( rodowisko hydrogeologiczne) do miejsca wypywu. Wydajno rda jest funkcj zespou parametrw i cech charakteryzujcych rodowisko hydrogeologiczne, z ktrych najistotniejsza jest warto spadku hydraulicznego. Funkcja ta w zalenoci od warunkw przyrodniczych moe by liniowa lub paraboliczna. rdo, rdo ascenzyjne, Reim rda.
[TB i DM]

.g. wystpuj czsto w obszarach czynnego lub wygasajcego wulkanizmu. Mog rwnie powstawa z wd infiltracyjnych ( woda infiltracyjna) przenikajcych na znaczn gboko ( wody termalne). Szczeglnym rodzajem .g. jest gejzer. Jest to rdo cykliczne wyrzucajce gorc wod i par wodn. Wok miejsca wypywu osadza si gejzeryt (ryc. 136). rdo.
[TB i DM]

1408. rdo dyslokacyjne rdo uskokowe

ang. franc. niem. ros. fault spring source de faille Verwerfungsquelle, Strungsquelle p

rdo wypywajce wzdu paszczyzny uskokowej, ktrej czsto towarzyszy strefa intensywnych spka i druzgotu tektonicznego.

Ryc. 136. Schemat gejzeru [wg Pazdro, Kozerski, 1990]

333

1410.

rdo krasowe

1410. rdo krasowe

ang. franc. niem. ros. karst spring source karstique Karstquelle p

niem. Mineralquelle ros. p

rdo zasilane wodami krcymi w skrasowiaych masywach skalnych, w ktrych szczeliny, kanay i inne prnie krasowe stanowi komunikujcy si ze sob system hydrauliczny (ryc. 137). Za porednictwem kanau zbiorczego krce w masywie wody krasowe s wyprowadzane na powierzchni w formie skoncentrowanego wypywu. ywo reaguje na czynniki klimatyczne. .k. nale do najbardziej wydajnych ( wywierzysko). Ze wzgldu na ksztat przewodu doprowadzajcego wod do rda wyrnia si: .k. kanaowe, jaskiniowe, szczelinowo-krasowe. Wystpuj te .k. intermitujce, z ktrych woda wypywa z przerwami; s one zwizane z lewarowym ksztatem przewodw krasowych. rdo.
[TB i DM]

rdo wyprowadzajce na powierzchni terenu wod, ktra zawiera ponad 1000 mg/dm3 rozpuszczonych skadnikw staych pochodzenia geogenicznego. rdo.
[TB i DM]

1413. rdo okresowe rdo efemeryczne

ang. franc. niem. ros. periodic spring, ephemeral s. source priodique, s. temporaire periodische Quelle

rdo, ktre co pewien czas zanika w okresach niskich stanw wd. W czasie roztopw lub obfitych opadw deszczu ponownie wznawia dziaalno. Drenuje mao zasobne zbiorniki wd podziemnych. rdo.
[TB i DM]

1414. rdo przelewowe

ang. franc. niem. ros. overflow spring source de dversement berlaufquelle

Ryc. 137. rdo krasowe, intermitujce

1411. rdo meteoryczne

ang. franc. niem. ros. meteoric-water spring source deau dinfiltration Infiltrationwasserquelle

rdo powstajce wwczas, gdy zbiornik wd podziemnych o ksztacie nieckowatym zostanie cakowicie wypeniony wod, a do krawdzi nieprzepuszczalnego obrzeenia. Nadmiar wody, ktry nie moe pomieci si w zbiorniku, wypywa na zewntrz w postaci skoncentrowanego wypywu (ryc. 138a) lub w postaci strefy rde. W zalenoci od uoenia warstwy wodononej mog wystpowa .p. synklinalne (ryc. 138b), rda rumoszowo-przelewowe i inne.
[TB i DM]

1415. rdo pulsujce . ttnice, . intermitujce

ang. franc. niem. ros. pulsating spring source jaillissante intermittente, geyser intermittierende Springquelle p

rdo zasilane na drodze infiltracji wd opadowych (meteorycznych). Infiltracja, rdo.

[TB i DM]

1412. rdo wody mineralnej

ang. mineral spring franc. source minerale

rdo, w ktrym wypyw odbywa si z niewielkimi przerwami, w regularnych odst-

334

1419.

rdo termalne

1417. rdo stae rdo trwae

ang. franc. niem. ros. perennial spring source prenne Dauerquelle

rdo, z ktrego woda wypywa bez przerwy, w staych lub zmiennych ilociach. Zmiany wydajnoci rda okrela wskanik zmiennoci rda. rdo.
b

[TB i DM]

1418. rdo szczelinowe

ang. franc. niem. ros. fissure spring, fracture s. source de fissure, s. de diaclase Kluftquelle, Spaltquelle p

Ryc. 138. rdo przelewowe (a), rdo przelewowe synklinalne (b)

pach czasu. Wypyw ustaje, gdy cinienie hydrostatyczne nie moe przezwyciy oporu, jaki stawia materia klastyczny maskujcy wyloty szczelin. Odbudowa cinienia powoduje ponown aktywno rda. rdo.
[TB i DM]

rdo drenujce wody krce w szczelinach ska litych (ryc. 139). W zalenoci od uksztatowania terenu, stopnia szczelinowatoci masywu i rozkadu cinie hydrostatycznych moe by rdo descenzyjne lub rdo ascenzyjne. Woda na powierzchni jest wyprowadzana przez szczelin, tzw. zbiorcz, do ktrej dopywa z systemu wsppracujcych szczelin. Meteoryczne zasilanie i szybki przepyw powoduj due wahania wydajnoci rda. rdo.
[TB i DM]

1416. rdo wody sodkiej rdo zwyke

ang. franc. niem. ros. fresh water spring source deau douce Ssswasserquelle

rdo, ktrego wody charakteryzuj si nisk mineralizacj, zawierajc 100500 mg/dm3 rozpuszczonych substancji staych. Wysodzenie wd jest efektem intensywnego zasilania i drenau. .s. wystpuj gwnie w obszarach grskich, zbudowanych ze ska odpornych na ugowanie. Wartoci mineralizacji mniejsze od 100 mg/dm3 kwalifikuj rda jako ultrasodkie. rdo, Mineralizacja wd.
[TB i DM]

Ryc. 139. rdo szczelinowe, ascenzyjne

1419. rdo termalne . cieplicze, . ciepe

ang. franc. niem. ros. thermal spring source thermale Thermalquelle p , .

335

1420.

rdo warstwowe

rdo wyprowadzajce na powierzchni terenu wody gbokiego krenia infiltracyjne lub juwenilne o temperaturze przekraczajcej 20oC (ryc. 140). W zalenoci od warunkw hydrogeologicznych ksztatujcych termik wd wyrnia si . heterotermalne o temperaturze zmiennej i . homeotermalne o temperaturze staej. rdo.
[TB i DM]
H
m n.p.m. 1600 1200 800 400 0 -400

nie wd na skutek zmniejszajcej si miszoci warstwy wodononej lub nagej zmiany przepuszczalnoci utworw. rdo.

Ryc. 141. rdo warstwowo-erozyjne

[TB i DM]

1421. rdo zatopione . podwodne, . ukryte

ang. drowned spring, submerged s., subaqueous s. franc. source noye, s. submerge, s. subaquale niem. Unterwasserquelle ros.

Ryc. 140. rdo termalne ascenzyjne, zasilane wodami pochodzenia infiltracyjnego

1420. rdo warstwowe

ang. franc. niem. ros. layer spring source de couche Schichtquelle

rdo drenujce wod z warstwy przewanie zbudowanej z utworw porowatych, powstaje na wychodniach warstwy wodononej. W zalenoci od sytuacji geologicznej wyrniamy: .w. kontaktowe, wypywajce na granicy warstwy wodononej z utworami nieprzepuszczalnymi, .w. erozyjne, wypywajce z nadcitej warstwy wodononej, powyej jej spgu (ryc. 141), .w. zaporowe, gdzie przyczyn wypywu jest podziemne spitrze-

Skoncentrowany wypyw wd podziemnych na powierzchni terenu, maskowany przez wody powierzchniowe stojce lub pynce. W zalenoci od rodzaju zbiornika wd powierzchniowych wyrnia si .z.: podjeziorne, podmorskie, w dolinach rzecznych korytowe (ryc. 142), stale lub okresowo zatopione. rdo.

Ryc. 142. rdo zatopione korytowe

[TB i DM]


1422. elazo Fe
ang. franc. niem. ros. iron fer Eisen

Jeden z najpospolitszych metali skorupy ziemskiej, wystpujcy w wodach podziemnych powszechnie, lecz w ilociach podrzdnych. Tworzy zarwno roztwory rzeczywiste, jak i formy koloidalne i zawiesiny. Wystpuje w wodach podziemnych na dwch poziomach utlenienia: jako Fe2+ (zwizki elazawe) oraz w zdecydowanie mniejszych steniach jako Fe3+ (zwizki elazowe). Wystpuje czsto w formie rnego rodzaju par jonowych i zwizkw kompleksowych. Czsto wykazuje mozaikowe zmiennoci ste. O steniu . w wodach podziemnych gwnie decyduj wa-

runki Eh, pH, obecno i forma substancji organicznej, ilo rozpuszczonego wodzie CO2 oraz zwizkw siarki, a ponadto wystpowanie okrelonych grup bakterii. Szczeglnie atwo . migruje w warunkach glejowych. W standardowych analizach wd podziemnych zwykle podawane jest czne stenie . w wodzie, wyraane jako Fe(+2) (ryc. 143).
[AM]

1423. ele
ang. franc. niem. ros. gels gels Gele

Ukad koloidalny w stanie skoagulowanym. Wyrniamy . rozpuszczalne (przechodzce w zole) oraz . nierozpuszczalne (nieodwracalne) nie majce takich zdolnoci. W postaci . w wodach podziemnych mog czciowo wystpowa np. substancje organiczne, zwizki elaza, krzemu, glinu. Koloidy, Hydrozol.
[AM]

1424. ele rozpuszczalne

ang. franc. niem. ros. soluble gels gels solubles lsliche Gele

Ryc. 143. Udzia specjacji elaza trjdodatniego w zalenoci od pH wody

ele koloidw odwracalnych, gwnie hydrofilnych, mogcych przechodzi w zole. Przykadem moe by uwodniona krzemionka,

337

1425. *ya wodna

prchnica, biaka glebowe. ele, Koloidy, Hydrozol.

[AM]

1425. *ya wodna

ang. franc. niem. ros. water vein, groundwater artery filon aqueux, veine deau Grundwasserader, Wasserader ,

Szczelinowo-krasowa strefa zawodniona, a take wyduona strefa w obrbie poziomu nieprzepuszczalnego lub sabiej przepuszczalnego wypeniona utworami przepuszczalnymi (np. wiry w obrbie piaskw). Termin uywany w niewaciwym sensie przez radiestetw (rdkarzy).
[AK]

Wybrane pozycje literatury:

[ALEKIN O.A.] .., 1970 . . . APPELO C.A.J., POSTMA D., 1996 Geochemistry, groundwater and pollution. Balkema. Rotterdam. BALEK J., 1989 Groundwater resources assessment. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo. BALKE K.-D., BEIMS U., HEERS F.W., HLTING B., HOMRGIHAUSEN R., MATTHESS G., KIRSCH R., 2000 Grundwassererschliessung. Lehrbuch d. Hydrogeologie 4. Gebr. Borntrger. Berlin, Stuttgart. BAYSKI J., TUREK S., 1969 Sownik hydrogeologii i geologii inynierskiej. Wyd.Geol. Warszawa. BECKENBACH E.F. (red.), 1962 Nowoczesna matematyka dla inynierw. PWN. Warszawa. BEHRENS H., SEILER K.P., 1981 Fieldtest on propagation of conservative tracers in fluwioglacial gravels of Upper Bavaria. In: Studies in environmental science v. 17: 649657. Elsevier. Amsterdam. BIENIEWSKI J., 1983 Odwadnianie kopal. Wyd. PWroc. Wrocaw. BOCHESKA T., .., .., .., KRYZA J., POPRAWSKI L., STAKO S., 1996 - . Wyd. Uniw. Petersburskiego. St. Petersburg. BOLEWSKI A. (red.), 1991-1994 Encyklopedia surowcw mineralnych. A-G 1991, H-O 1992, P-S 1993, -Z 1994. Wyd. CPPGSMiE PAN. Krakw. BONACCI O., 1987 Karst hydrogeology. Springer Verlag. Berlin. BOUVER H., 1978 Groundwater hydrology. New York. BUDOWA geologiczna Polski, 1991, J. Malinowski (red), t. VII. Hydrogeologia. Wyd. Geol. Warszawa. BUSCH K.F., LUCKNER L.,1972 Geohydraulik. VEB Deutcher Verlag f. Grundstoffindustrie. Leipzig. BYCZYSKI H., BASZYK T., WITCZAK S., 1979 Zagroenie i ochrona wd podziemnych przed zanieczyszczeniem. Wyd. Geol. Warszawa. CASTANY G., MARGAT J., 1977 Dictionnaire francais lhydrogeologie. BRGM. Orlans. CHEMICKI W., 1997 Degradacja i ochrona wd. Cz. I. Jako. Wyd. Inst. Geografii UJ. Krakw. CHEMICKI W., 1999 Degradacja i ochrona wd. Cz. II. Zasoby. Wyd. Inst. Geografii UJ. Krakw. CLARK I., FRITZ P., 1997 Environmental isotopes in hydrogeology. Lewis Publ. New York. CRAIG H., 1961 Isotropic variations in meteoric waters. Science 133. CZERNI S. (red.), 1967 Encyklopedyczny sownik techniczny. WNT. Warszawa. DAKE L.P., 1978 Fundamentals of reservoir engineering. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo. DAVIS S.N., de WIEST R.J.M., 1966 Hydrogeology. J. Wiley and Sons. New York, London, Sydney. DBSKI K., 1970 Hydrologia. Arkady. Warszawa. DOJLIDO J., 1995 Chemia wody. Wyd. Ekonomia i rodowisko. Biaystok. DOMENICO P.A., SCHWARTZ F.W., 1990 Physical and chemical hydrogeology. J. Wiley and Sons. New York , Chicester , Brisbane , Toronto , Singapore. DOWGIAO J., KARSKI A., POTOCKI I., 1969 Geologia surowcw balneologicznych.Wyd. Geol. Warszawa. DOWGIAO J., 2000 Zur Terminologie und Klassifikation von Heilwsser. Der Mineralbrunnen 2: 50-52. DREVER J.J., 1982 The geochemistry of natural waters. Surface and groundwater environments. 3th Edit. Prentice Hall. Upper Saddle River. DREWS D., HTZL H., 1999 Karst hydrogeology and human activities. Hydrogeology 20. Balkema. Rotterdam Brookfield.

339

Sownik hydrogeologiczny

DRISCOLL F.G., 1988 Groundwater and wells. Johnson div. St. Paul, Minnesota. DYNOWSKA I., TLAKA A., 1982 Hydrografia. PWN. Warszawa, Pozna. DZHAMALOV R.G., ZEKTSER I.S., KANIVETSKY R.A., 1992 Dictionary of hydrological and hydrogeological environment. Elsevier. Amsterdam, London, New York, Tokyo. DZIEWASKI J. (red.), 1993 Encyklopedyczny sownik sozologiczny (ochrony rodowiska). Wyd. CPPGSMiE, PAN. Krakw. EMSELLEM Y.,1971 Construction de modles mathematiques en hydrogologie. Ecole Nationale Superieur des mines de Paris. Fontainebleau. FERTL W.H., 1976 Abnormal formation pressures. Developments in petroleum science 2. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York. FETTER C.W.Jr., 1980 Applied hydrogeology. Merrill Publ. Co. Columbus. FLETCHER G.D., 1986 Groundwater and wells. Johnson div. St. Paul, Minnesota. FRSTNER U., 1993 Umweltschutz Technik. Springer Verlag. Berlin. FREEZE R.A., CHERRY A.J., 1979 Groundwater. Prentice-Hall Inc. Englewood Clifts, New Jersey. GABRYSZEWSKI T., WIECZYSTY A., 1985 Ujcia wd podziemnych. Arkady. Warszawa. GISMAN S.,1955 Ilustrowany grniczy sownik encyklopedyczny. Wyd. Grniczo-Hutnicze. Stalinogrd. GLISKI J.(red.), 1985 Sownik agrofizyczny polsko-francuski i francusko-polski. PWN. Warszawa. GUTRY-KORYCKA M., 1985 Struktura naturalnego bilansu wodnego Polski (1931-1960). Pr. i Stud. Geogr. UW t. 7. .., 1987 . . GRABOWSKA D., RKOWSKI A., 1987 Hydrogeologic investigations on coal deposits. Proc. Symp. Hydrogeol. of Coal Basins. Katowice. GUTRY-KORYCKA M., 1985 Struktura naturalnego bilansu wodnego Polski (19311960). Pr. Stud. Geogr. 7: 91134. HAJNOS M. (red.), 1989 Sownik agrofizyczny polsko-niemiecki i niemiecko-polski. PWN. Warszawa. HANNAPPEL S., VOIGT H.J., 1997 Beschffenheitsmuster des Grundwassers im Leckergestein. W: J. Matschullat, H.J. Tobschall, H.J. Voigt, Geochemie und Umw. Springer Verlag. Berlin, Heidelberg, New York. HARBAUGH J.W., BONHAM-CARTER G., 1970 Computer simulation in geology. Wiley-Interscience. NewYork, London, Sydney, Toronto. HEM J.D., 1992 Study and interpretation of the characteristics of natural water. US Geol. Surv. Water-Supply. Paper 2254. 3th edit. HOUNSLOW A.W., 1995 Water quality data. Analysis and interpretation. Lewis Publ. New York. HLTING B., 1996 Hydrogeologie. Enke. Stuttgart. INTERNATIONAL Glossary of Hydrology, 1992, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisations, World Meteorological Organisations. Geneva. INTERNATIONAL Standard (ISO 6107-7:1990), Water Quality. Vocabulary, Part 7. IRWIN R.J., VAN MOUWERIK M., STEVENS L., SEESE M.D., BASHAM W., 1997 Environmental contaminants encyklopedia. National Park Service, Water Resources Div. Fort Collins, Colorado. JAROSZEWSKI W., MARKS L., RADOMSKI A., 1985 Sownik geologii dynamicznej. Wyd. Geol. Warszawa. JAWORSKI J., 1979 Rzeczywisty a wskanikowy opad atmosferyczny w zlewni grnej Wilgi. Prz. Geof. 3/4. JORDAN H.P., WEDER H.J., 1982 Hydrogeologie. VEB Deutscher Verlag f. Grundstoffindustrie. Leipzig. JORDAN H.P., WEDER H.J., 1995 Hydrogeologie. Enke. Stuttgart. KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H., 1979 Pierwiastki ladowe w rodowisku biologicznym. Wyd. Geol. Warszawa. KACZMAREK Z., 1997 Zasoby wodne Polski i Europy w obliczu globalnych zmian klimatu. Zesz. Nauk. Kom. Czowiek i rodowisko 17: 15 31. KING HUBBERT M., 1940 The theory of ground water motion. J. Geol. 48: 785944. KINZELBACH W., 1986 Groundwater modelling. Elsevier. Amsterdam. KINZELBACH W., 1987 Numerische Methoden zur Modellierung des Transportes von Schadstoffen im Grundwasser. Schriftenreihe Wasser-Abwasser. R. Oldenberg Verlag. Mnchen, Wien. [KISSIN I.G.] .., 1982 . . . . KLECZKOWSKI A.S., 1979 Hydrogeologia ziem wok Polski. Wyd.Geol. Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1984 Ochrona wd podziemnych. Wyd.Geol. Warszawa.

340

Wybrane pozycje literatury

KLECZKOWSKI A.S., 1988 Regionalizacja sodkich wd podziemnych Polski w zmodyfikowanym ujciu. W: Aktualne problemy hydrogeologii cz. III: 1 6. Wyd. Inst. Morskiego. Gdask. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990a Objanienia do mapy gwnych zbiornikw wd podziemnych (GZWP) w Polsce wymagajcych szczeglnej ochrony. Wyd. AGH. Krakw. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990b Gwne zbiorniki wd podziemnych (GZWP) w Polsce wasnoci hydrogeologiczne, jako wd, badania modelowe i poligonowe. Wyd. AGH. Krakw. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1991 Ochrona wd podziemnych w Polsce, stan i kierunki bada. Wyd. SSGW AR. Warszawa. KOLAGO C., MACHER J., PACZYSKI B., 19631966 Wielojzyczna terminologia hydrogeologiczna. Prz.Geol. 1963 s. 240241, 296, 362, 398399. 435436, 496; 1964 s. 115, 396; 1965 s. 44; 1966 s. 415416. KOWALSKI W.C., 1988 Geologia inynierska. Wyd. Geol. Warszawa. KRUCZEK J., 1971 Geologiczna obsuga wierce. Wyd. Geol. Warszawa. KUPRY P., GLISKI J., USIAROW O.G., 1988 Sownik agrofizyczny polsko-rosyjski i rosyjsko-polski. PWN. Warszawa. LAMBOR J., 1971 Hydrologia inynierska. Arkady. Warszawa. LANGGUTH H.R., 1984 List of terms of hydrogeology, geochemistry and geothermals of mineral and thermal waters. IAH Vol. 3. LEKSYKON Ochrony rodowiska, 1995, sowniki: polsko-angielski, angielsko-polski, polsko-niemiecki, niemiecko-polski. Fund. ECOBALTIC. Gdask. LOHMAN S.W., 1972 Ground-water hydraulics. Geol. Surv. Water Supply, Paper 708. Washington. LOHMAN S.W. (ed.), 1988 Definitions of selected ground-water terms revision and conceptual refinements. Geol. Surv. Water-Supply, Paper 1988. Washington. LUCKNER L., SCHESTAKOV W.M., 1975 Simulation der Geofiltration. VEB Deutcher Verlag f. Grundstoffindustrie. Leipzig. LUCKNER L., SCHESTAKOV W.M., 1986 Migrationsprozesse im Boden und Grundwasserbereich. VEB Deutscher Verlag f. Grundstoffindustrie. Leipzig. ., .., 1986 . . . MACIOSZCZYK A., 1987 Hydrogeochemia. Wyd. Geol. Warszawa. MACIOSZCZYK T., KAZIMIERSKI B., 1990 Zasady budowy modeli systemw hydrogeologicznych dla oceny zasobw dyspozycyjnych i symulacji regionalnego ich zagospodarowania. CPBP 04.10. Ochrona i ksztatowanie rodowiska przyrodniczego. Wyd. SGGW-AR. Warszawa. MACIOSZCZYK T., RODZOCH A., FRCZEK E., 1993 Projektowanie stref ochronnych rde i uj wd podziemnych poradnik metodyczny. Wyd. MOZNiL. Warszawa. MACIOSZCZYK T., SZESTAKOW W.M., 1983 Dynamika wd podziemnych. Wyd. Geol. Warszawa. .., 1971 . . . MALINOWSKI J. (red.), 1976 Atlas zasobw zwykych wd podziemnych i ich wykorzystanie w Polsce, 1:500 000. Pastw. Inst. Geol. Warszawa. MAECKA D., 1997 Wody artezyjskie zlewni rzeki Krynki. W: Wspczesne problemy hydrogeologii. Wyd. Uniw. Poznaskiego. Wrocaw. MANGIN A., 1982 Mise en vidence de loriginalit et de la diversit des aquifres karstiques. Ann. Sci. de lUniver. de Besanons, 3o Coll. gHydrogologie. Geol. Mm.: 159173. MANGIN A., 1985 Progrs rcent dans ltude hydrogologique des karsts. Stygologia 1, 3: 239257. MARCINIAK M., PRZYBYEK J., HERZIG J., SZCZEPASKA J., 1999 Badania wspczynnika filtracji utworw pprzepuszczalnych. Wyd. Sorus. Pozna. MATTHESS G., 1990 Die Beschaffenheit des Grundwassers. (2 Auflage). Gebrder Borntraeger. Berlin, Stuttgart. MATTHES G., FRIMMEL F.H., HIRSCH P., SCHULC H.D., USDOWSKI E., 1992 Progress in hydrogeochemistry: organicscarbonate systemssilicate systemsmicrobiologymodels. Springer Verlag. Berlin Heidelberg. MATTHESS G., FOSTER S.S.D., SKINNER A.C., 1985 Theoretical background, hydrogeology and practice of groundwater protection zones. Int. Contrib. to Hydrogeology, v. 6. IAH Heise. Hannover. MATTHESS G., UBELL K. 1983 Allgemeine Hydrogeologie. Grundwasserhaushalt. Berlin Stuttgart. MIKULSKI Z., 1990 O stosowanie waciwych nazw, terminw i poj w polskiej hydrologii. Gosp. Wod. 10: 228-229.

341

Sownik hydrogeologiczny

MIKULSKI Z., 1991 Prba uporzdkowania i zdefiniowania nazw okrelajcych nauki o wodzie. Prz. Geof. 2: 147153. .., .., .., 1988 . . . .., .., 1986 - . . . MOTYKA J., PULIDO-BOSCH A., PULINA M., 1993 Wybrane problemy hydrologii i hydrogeologii krasowej w skaach wglanowych. Kras i Speleol. Ul. 7, 16: 722. MLLER T., 1999 Wrterbuch und Lexikon der Hydrogeologie. Springer Verlag. Berlin, Heidelberg, New York. NELSON A., NELSON K.D., 1967 Dictionary of applied geology mining and civil engineering. George Newnes Ltd. London. OCHRONA rodowiska, 1996, 1999, 2000. GUS. Warszawa. OSMDA-ERNST E., WITCZAK S., 1991 Parametry wybranych zanieczyszcze w wodach podziemnych W: Kleczkowski A.S. (red.), Ochrona wd podziemnych w Polsce, stan i kierunki bada: 201215. Wyd. SGGW AR. Warszawa. PACZYSKI B. (red.), 1993 Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Cz. I. Systemy zwykych wd podziemnych. Pastw. Inst. Geol. Warszawa. PACZYSKI B. (red.), 1995 Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Cz. II. Zasoby, jako i ochrona zwykych wd podziemnych. Pastw. Inst. Geol. Warszawa. PAREY P. (red.), 1989 Stofftransport im Grundwasser. Schriften DVWK, Heft 83. Verlag Paul Parey. Berlin. PAZDRO Z., KOZERSKI B., 1990 Hydrogeologia oglna. Wyd. Geol. Warszawa. PFANNKUCH H.O., 1990 Dictionary of environmental hydrogeology. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo. PIETRYGOWA Z., 1979 Wydzielenie form odpywu podziemnego w grach wedug metody reprezentatywnych rde dolinowych. IMiGW t. 5, z.12. PICIOJZYCZNY sownik gleboznawczy, 1976. PWN. Warszawa. [PINNEKER E.W.] .., 1980 . . . . . PLECZYSKI J., 1981 Odnawialno zasobw wd podziemnych. Wyd. Geol. Warszawa. POLASKI A., 1979 Izotopy w geologii. Wyd. Geol. Warszawa. PORADNIK fizykochemiczny, 1974. WNT. Warszawa. PORADNIK grnictwa odkrywkowego, 1968. Wyd. lsk. Katowice. POTTER D., 1982 Metody obliczeniowe fizyki. Fizyka komputerowa. PWN. Warszawa. REMSON I., HORNBERGER G.M., MOLZ F., 1971 Numerical methods in subsurface hydrology. John Wiley and Sons Inc. New York, London, Sydney, Toronto. ROBERTS P.V., GOLTZ M.N., MACKAY D.M., 1986 A natural gradient experiment on solute transport in a sand aquifer. 3, Retardation estimates and mass balances for organic solutes. Water Resources Res. 22, 13: 20472058. ROGO M., 1979 Modelowanie warstwy wodononej metod rnicow. Prace GIG, Seria dodatkowa. Katowice. SOWNIK chemiczny, 1995. Wiedza Powszechna. Warszawa. SOWNIK fizyczny, 1993. Wiedza Powszechna. Warszawa. SOWNIK polskiej terminologii chemicznej, 1975. WNT. Warszawa. SYSZ T., 1972 Pomiary parametrw zoowych w odwiertach. Wyd. lsk. Katowice. de SMEDT F., 1994 Groundwater pollution. Short course of Tempus Project. Lab. of Hydrology Vrije Univ. Brussel. Belgium. SNAPE J.B., DUNN I.J., INGHAM J., PENOSIL J.E., 1995 Dynamics of environmental bioprocesses: modelling and simulation. VCH Verlagsgesellschaft mbH. Weinheim, New York, Basel, Cambridge, Tokyo. SOBIECKA Z., CHOISKI W., MAJOREK P., 1965 Dictionary of chemistry and chemical technology in six languages. WNT. Warszawa. SOCZYSKA U. (red.), 1989 Procesy hydrogeologiczne. Fizyczno-geograficzne podstawy modelowania. PWN. Warszawa. SOONIEWICZ R., 1993 Zasady nowego sownictwa zwizkw nieorganicznych. WNT. Warszawa.

342

Wybrane pozycje literatury

STENZEL P., SZYMANKO J., 1973 Metody geofizyczne w badaniach hydrogeologicznych i geologiczno-inynierskich. Wyd. Geol. Warszawa. STEPHENSON D., 1988 Water and wastewater systems analysis. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo. SZOSTAK L., 1977 Technologia oprbowania poziomw w gbokich otworach. Wyd. lsk. Katowice. SZTELAK J., 1975 Hydrogeologia grnicza, zagroenia wodne w kopalniach podziemnych i sposoby ich zwalczania. Skrypty Centr. Stud. Tech. dla pracujcych 556/11. SZYMANKO J., 1980 Koncepcje systemu wodononego i metod jego modelowania. Wyd. Geol. Warszawa. THIEL K., 1980 Mechanika ska w inynierii wodnej. PWN. Warszawa. TUREK S. (red.), 1971 Poradnik hydrogeologa. Wyd. Geol. Warszawa. WHITTEN D.G.A., BROOKS J.R.V., 1972 The penguin dictionary of geology. Penguin Books. London. WHITTOW J., 1984 The penguin dictionary of physical geography. Penguin Books. London. WIECZYSTY A., 1982 Hydrogeologia inynierska. Wyd. 2. PWN. Warszawa. WILK Z., 1995 Hydrogeologia zoowa, kopalniana i grnicza. Prz. Gr. 10: 16. WITCZAK S., 1984 Ocena laboratoryjnych metod okrelania parametrw migracji zanieczyszcze. Mat. Symp. Metody badania wd podziemnych, ich uytkowania i ochrony: 156-171. Inst. Geol. Warszawa. WITCZAK S., ADAMCZYK A., 1994, 1995 Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskanikw wd podziemnych i metod ich oznaczania. 1994 T. I, 1995 T. II. Biblioteka Monitoringu rodowiska. Wyd. PIO. Warszawa. ZIENKIEWICZ O.C., 1972 Metoda elementw skoczonych. Arkady. Warszawa. YKA R., 1970 Geological dictionary. Wyd. Geol. Warszawa. .., 1988 . . .

Cytowane ustawy i rozporzdzenia

USTAWA z dnia 24 padziernika 1974 r. Prawo wodne (DzU Nr 38, poz. 230 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i ksztatowaniu rodowiska (tekst jednolity: DzURP z 1994 r. Nr 49, poz. 196 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i grnicze (DzURP Nr 27, poz. 96 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: DzURP z 1999 r. Nr 15, poz. 139 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: DzURP z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 25 kwietnia 1997 r. o zmianie ustawy Prawo wodne (DzURP Nr 47, poz. 299 z pniejszymi zmianami). USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (DzURP Nr 62, poz. 627). ROZPORZDZENIE Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 31 maja 1977 r. w sprawie warunkw, jakim powinna odpowiada woda do picia i na potrzeby gospodarcze (DzU Nr 18 poz. 72). ROZPORZDZENIE Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych rde i uj wody (DzURP Nr 116, poz. 504). ROZPORZDZENIE Rady Ministw z dnia 16 sierpnia 1994 r. w sprawie okrelania z zaliczanych do solanek, wd leczniczych i termalnych, a take zaliczenia kopalin pospolitych z okrelonych z do kopalin podstawowych (DzURP Nr 89, poz. 417). ROZPORZDZENIE Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie szczegowych wymaga, jakim powinna odpowiada dokumentacja hydrogeologiczna i geologiczno-inynierska wraz z zacznikiem do rozporzdzenia(DzURP Nr 93, poz. 443 i 444). ROZPORZDZENIE Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 26 sierpnia 1994 r. w sprawie kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi (DzURP Nr 93, poz. 445). ROZPORZDZENIE Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 7 czerwca 1997 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi (DzURP Nr 70, poz. 354).

343

Sownik hydrogeologiczny

ROZPORZDZENIE Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 4 wrzenia 2000 r. w sprawie warunkw, jakim powinna odpowiada woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakoci wody przez organy Inspekcji Sanitarnej (DzURP Nr 82 poz. 937). DYREKTYWA Rady Unii Europejskiej 98/83/EC of 3 November 1998 on the quality of water intended for human consumption. Official Journal of European Communities No L 330.

Normy
PN-71/Z-11000. Uzdrowiska. Podzia, nazwy, okrelenia i wymagania oglne. PN-75/C-04618-03. Woda i cieki. Nazwy i okrelenia. Analiza fizykochemiczna. PN-75/C-04618-04. Woda i cieki. Nazwy i okrelenia. Uytkowanie i ochrona wd. PN-77/G-01300. Hydrogeologia. Podstawowe nazwy i okrelenia. PN-88/B-06715. Studnie wiercone. Piaski i wiry filtracyjne. PN-92/G-01201. Wiertnictwo. Terminologia. PN-ISO/6107-1: 1994. Jako wody. Terminologia. Lista 1. BN-71/8950-08. Budownictwo hydrotechniczne. Obliczenia hydrogeologiczne. Okrelenie wspczynnika filtracji w orodkach dwuwarstwowych na podstawie prbnych pompowa z pojedynczego otworu hydrogeologicznego w warunkach ruchu ustalonego. BN-79/7598-13. Tkaniny jedwabne i jedwabnopodobne. Surowce. Tkaniny filtracyjne z yki stylonowej. BN-90/8755-05. Studnie wiercone. Wytyczne projektowania, wykonania i odbioru. 1975 - CSN 73 65 11. Nazvoslovi w hydrologii. Praha. 1994 - DIN 4049-3. Hydrologie Teil 3: Begriffe zur quantitativen Hydrologie

Od redakcji Po zredagowaniu Sownika cz przepisw, na ktre powouj si autorzy, przestaa obowizywa; poniej przedstawiono (wg stanu prawnego na 1.01.2002) akty prawne, ktre zastpuj te cytowane przez autorw:
USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. DzU Nr 115, poz. 1229. USTAWA z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony rodowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektrych ustaw. DzU Nr 100, poz. 1085. ROZPORZDZENIE Ministra rodowiska z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie rejestru obszarw grniczych. DzU Nr 148, poz. 1660. ROZPORZDZENIE Rady Ministrw z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie z wd podziemnych zaliczonych do solanek, wd leczniczych i termalnych oraz z innych kopalin leczniczych, a take zaliczenia kopalin pospolitych z okrelonych z lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych. DzU Nr 156, poz. 1815. ROZPORZDZENIE Ministra rodowiska z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie kategorii prac geologicznych, kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania tymi pracami oraz sposobu postpowania w sprawach stwierdzania kwalifikacji. DzU Nr 153, poz. 1776. ROZPORZDZENIE Ministra rodowiska z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegowych wymaga, jakim powinny odpowiada dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inynierskie. DzU Nr 153, poz. 1779.

Spis rycin

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27.

Uproszczony schemat rozmieszczenia kationw wymiennych w: a kaolinicie, b hydroyszczyku, c montmorillonicie Klasyfikacja chemiczna wd naturalnych wg O. A. Alekina Podzia anomalii hydrogeochemicznych Najprostsze asocjacje czsteczek wody Przemiany zwizkw azotu w czasie Wspwystpowanie rnych form ukadu NH NH+ 4 w zalenoci od pH
3

Bariera odwadniajca Wspzaleno barwy i pH w wodach zawierajcych substancje humusowe [wg Dojlido, 1995] Diagram zmian wysokoci energii wzdu strugi cieczy doskonaej Naturalny i techniczny (wodnogospodarczy) model obiegu wd w Polsce (dane liczbowe wyraone w km /a, dla modelu naturalnego take w mm)
3

System krenia wd podziemnych w schemacie obiegu (krenia) wody w zlewni (regionie) [wg Macioszczyk, Kazimierski, 1990, zmodyfikowany przez Szczepaskiego z uzupenieniami Kleczkowskiego] Wpyw substancji toksycznych na przebieg w czasie procesu BZT [wg Dojlido, 1995] Schemat przebiegu procesu biodegradacji [wg Dojlido, 1995] Chmury zanieczyszcze wd podziemnych po okoo 640 dniach migracji w funkcji odlegoci od ogniska zanieczyszcze [wg Roberts i in., 1986] Zasada pomiaru i sens fizyczny pojcia cinienia dynamicznego p i hydrostatycznego p w punkcie M warstwy wodononej
d s

Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Collinsa Przebieg pompowania badawczego, charakterystyka studni Przykady drenaowego zabezpieczenia skarp [czciowo wg Wieczysty, 1982] Przykady drenau przy swobodnym (a) i naporowym (b) zwierciadle wody w czasie spitrzenia wd podziemnych [wg Wieczysty, 1982] Schemat drenw rozsczajcych [wg Wieczysty, 1982] Dopyw do studni w warstwie o zwierciadle swobodnym: wedug schematu Dupuita (a) oraz w warunkach rzeczywistych (b) Oglny schemat wystpowania dwutlenku wgla w wodach podziemnych Dzia wodny topograficzny i hydrogeologiczny Wpyw efektu pojemnociowego na rozwj depresji w studni [s = f(lg t)] w czasie pompowania przy Q = const Filtr: a otworowy (otwory okrge i szczeliny), b prtowy (szczeliny midzy prtami), zaznaczono piercie wzmacniajcy Filtr z obsypk dwuwarstwow Prawo Ghybena-Herzberga (soczewki wd sodkich) [wg King Hubbert, 1940]

345

Sownik hydrogeologiczny

28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65.

Przebieg globalnej linii wd opadowych [wg Clark, Fritz, 1997, zmodyfikowane] Graficzne odwzorowanie gradientu mineralizacji wd podziemnych w zachodniej czci niecki mazowieckiej Granice stref hydrogeochemicznych w utworach trzeciorzdowych zachodniej czci niecki mazowieckiej Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Grnhuta i Hintza Zawarto helu w wodach podziemnych w okresie poprzedzajcym i podczas trzsie ziemi [wg Kissina, 1980] Tworzenie si otoczek hydratacyjnych wok jonw. Uoenie dipoli wody wok duego kationu o maym adunku (a) i maego kationu o duym adunku (b) Hydrologia [wg Lambor, 1971; Dbski, 1970, ze zmianami i uzupenieniami)] Typowe hydrowzy: studnia (czarna kropka) i otwory obserwacyjne [wg Wieczysty, 1982] Przekrj przez trzy studnie oddziaywujce wzajemnie Inwersyjna zmiana mineralizacji wd, obserwowana w klimacie umiarkowanym, wywoana zanieczyszczeniami przenikajcymi z powierzchni terenu Przykad numerycznej konstrukcji izochron wok studni [wg Kinzelbach, 1987] Przykadowe izotermy sorpcji [wg Domenico, Schwartz, 1990] Schemat budowy koloidalnej miceli z mineralnym jdrem Kolumna filtrowa studni Krzywa depresji w otoczeniu studni 12B wg pomiarw w piezometrach nr 3, 7 i 9 o godz. 12 25.04.95 r. w ukadzie prostoktnym (a) i plogarytmicznym (b)
oo

Krzywa infiltracji [wg Chemicki, 1999] Zaleno midzy stanem wody a przepywem [wg Dynowska, Tlaka, 1982] Krzywa konsumcyjna, krzywa przepywu Krzywa opadania wydatku rda lgQ = f(t) z interpretacj parametrw a i t Krzywe przejcia znacznikw dla iniekcji cigej Krzywe stanw wd podziemnych [wg Hlting, 1996] Krzywa uziarnienia sumacyjna Lej depresji wok studni 12B na podstawie pomiarw w studni i w piezometrach nr 3, 7 i 9 w dniu 25.04.1995 r., godz. 12
oo

Przykad ujcia lewarowego Masyw, cok hydrogeologiczny, regionalizacja hydrogeologiczna [wg Pinneker, 19801984] Przykad ilustrujcy metod odbi zwierciadlanych przy pracy studni w pobliu granicy zasilania (H = const) Ilustracja miszoci warstwy wodononej: a o zwierciadle swobodnym, b o zwierciadle napitym Przepyw substancji zanieczyszczajcych przez stref aeracji i w strumieniu wd podziemnych Przykad migracji cieczy organicznych o rnej gstoci [wg de Smedt, 1994, zmodyfikowane] Stenia mikroskadnikw w ciekach na tle ich redniej zawartoci w litosferze [wg Kabata-Pendias, Pendias, 1979] Schematyczny opis efektw dziaania konwekcji ( adwekcji), dyspersji, sorpcji i rozpadu (biodegradacji) na migracj substancji zanieczyszczajcej w wodach podziemnych [wg Kinzelbach, 1986] Schemat klasyfikacji chemizmu wd podziemnych wg Monitiona (uproszczony) Przykady odwzorowania chemizmu wd na wykresie Moucha Obieg wody w przyrodzie [wg Lambor, 1971 oraz Dynowska, Tlaka, 1982, ujcie zmodyfikowane] Strefy zanieczyszcze wd podziemnych w procesie samooczyszczania si w rejonie skadowiska odpadw komunalnych [wg Baczyski i in., 1971, zmodyfikowane] Obszar spywu wody do ujcia (OSW) pracujcego w jednorodnym strumieniu wd podziemnych z wydajnoci Q Odczyn wd wystpujcych w rnych naturalnych rodowiskach Odpyw [wg Matthess, Ubell, 1983]
s

346

Spis rycin

66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76.

Odpyw Odpyw podziemny Hydrogram odpyw podziemny [wg Matthess, Ubell, 1983] Odwadnianie obiektw budowlanych: a systemem drenw, b systemem studzien [wg Wieczysty, 1982] Odwadnianie wykopu: a za pomoc studzien lub igofiltrw, b za pomoc narzutu kamiennego (filtru) i roww [wg Wieczysty 1982] Okno hydrogeologiczne [wg Pazdro] Okres ptrwania niektrych pestycydw w rodowisku [wg Dojlido, 1995] Porwnanie wskanika opadu i opadu skorygowanego (rzeczywistego) Zaleno staej dyspersji podunej a od skali badania [wg Kinzelbach, 1986]
L

Sposoby wyznaczania parametrw sorpcji Przykady oznaczania czasu poowicznego wyugowywania t : a) dla procesu wyugowywania siarki siarczkowej (Gs) z odpadw grnictwa wglowego w GZW, b) fluoru (F) ugowanego z zanieczyszczonych piaskw czwartorzdowych w rejonie Skawiny
1/2

77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99.

Parowanie podziemne (powierzchnia bez szaty rolinnej) wyraone w procentach parowania ze swobodnej powierzchni [wg Matthess, Ubell 1983] Szkic ilustrujcy pojcie pojemnoci wodnej Posterunek wd podziemnych (gruntowych) [czciowo wg Mller 1999, Balke i in. 2000] Schemat zmian warunkw redoks i pH wody Poziomy wodonone zawieszone Przekrj hydrogeochemiczny Przekrj hydrogeologiczny Przelew pomiarowy [wg Dynowska, Tlaka, 1982] Przesczanie si, przepyw: a pod tam, be przez tam ziemn: b bez ekranu, c z ekranem stokowym, d z ekranem wewntrznym, e z ekranem dennym i stokowym podoe przepuszczalne Podzia regionalny zwykych wd podziemnych [wg Paczyski, 1995] Regionalizacja sodkich wd podziemnych Polski [wg Kleczkowski, 1990 z pniejszymi zmianami] Podzia kraju na obszary administrowane przez RZGW Kolumnowy wykres charakteryzujcy skad chemiczny wd (wykres Rogersa) Schemat ilustrujcy wielkoci zwizane z rwnaniem Boussinesqa: a warstwa o zwierciadle swobodnym, b warstwa o zwierciadle napitym
2Schemat wspwystpowania CO , HCO3 , CO 3 w wodzie, przy rnym poziomie zakwaszenia
2

Rzeka drenujca: a) w przekroju, b) w planie Rzeka infiltrujca: a) w przekroju, b) w planie Schemat oznacze wzw i przypisanych im blokw obliczeniowych Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Schoellera Schemat wspwystpowania rnych form siarki w wodach podziemnych w zalenoci od pH i Eh (temp. 25 C) Wspwystpowanie rnych form zwizkw siarczkowych w zalenoci od pH (stenie 10 mol/dm )
3 3

Spitrzenie wd podziemnych w wyniku wysokiego stanu wody w rzece Zaleno staej dyspersji podunej a od dugoci drogi migracji x dla fluwioglacjalnych utworw wirowo-piaszczystych [wg Behrens, Seiler, 1982]
L r

100. Staa zaniku k i czas 99,9% eliminacji wybranych bakterii i wirusw w wodach podziemnych [wg Matthess i in., 1985] 101. Zastosowanie wykresu Stiffa do odwzorowania wynikw bada w otworze Godap IG-1 102. Uproszczony schemat zmiennoci warunkw hydrogeochemicznych wraz z gbokoci

347

Sownik hydrogeologiczny

103. Wielko zajmowanych powierzchni w procentach w zalenoci od gbokoci (Brandenburgia z Berlinem: ok. 30000 km , ok. 4400 punktw rozpoznania)
2

104. Strefy hydrogeologiczne w krasie 105. Studnia bezfiltrowa wykonana w obrbie naporowego poziomu wodononego niewielkiej miszoci (strop nad lejem czerpnym, wypeniony zasypk, winien by wytrzymay) 106. Studnia bez obudowy w spkanych wapieniach 107. Przedstawiona studnia kombinowana czerpie wod z piaskw ze wirami (zwierciado swobodne w czci szybowej) i piaskw drobnoziarnistych (zwierciado naporowe w czci wierconej), filtr z obsypk 108. Przykady studzien zupenych Z (a = l/m = l/h > 0,95) i niezupenych N (a = l/m = l/h 0,95 ) w warstwie o zwierciadle napitym (a) i o zwierciadle swobodnym (b)
0 0

109. Studnia promienista; pokazano dreny poziome i skone, idce pod zbiornik wd powierzchniowych i do warstwy wodononej, oraz dreny pitrowe (w dwch pitrach) 110. Studnia szybowa 111. Rne sposoby techniczne uzyskania duych rozmiarw poziomych studzien wierconych [Balke i in., 2000, uzupenione] 112. Studnia zbiorcza w studni promienistej (ujciu promienistym); dreny skierowane s do soczew o duej wodononoci (obwiedzione lini cig z kropkami), wystpujcych w obrbie poziomu wodononego o mniejszej wydajnoci 113. Wspzaleno midzy rnymi formami wyraania oglnej iloci substancji wystpujcych w wodach [wg PN-75/C-04618-03] 114. Subzbiornik wd podziemnych 115. Schemat klasyfikacji hydrogeochemicznej wg Sulina 116. Schemat klasyfikacji chemizmu wd naturalnych wg Szczukariewa 117. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Tickela (dwa warianty) 118. Zmiany skadu chemicznego wd gruntowych w czasie; odwzorowanie na wykresie trjktno-rombowym 119. Stenie gazw w wodach podziemnych przedstawione na wykresie trjktnym 120. Odwzorowanie skadu chemicznego wd na wykresie Udlufta 121. Przykad ujcia drenaowego [wg Wieczysty 1982] 122. Utwory hydrogeologiczne 123. Warstwa wodonona o zwierciadle swobodnym (a) i napitym (b) 124. Gwne rodzaje wody w strefie aeracji [wg Pazdro, Kozerski, 1990] 125. Krzywe kumulacyjne ilustrujce wystpowanie wybranych jonw w wodach uywanych do picia [wg Daris, de Wiest, 1966] 126. Pozycja genetyczna wd podziemnych (w wszym znaczeniu) 127. Woda podziemna naporowa i swobodna 128. Wspczynnik regresji rda zasilanego z dwch zbiornikw 129. Sens fizyczny wysokoci hydraulicznej i wielkoci strukturalnie z ni zwizanych: a w warstwie o zwierciadle napitym, b w warstwie o zwierciadle swobodnym 130. Zalewanie badawcze 131. Zaamanie linii prdu na granicy rozdzielajcej obszary o rnej przepuszczalnoci (wg zasady tangensw) 132. Zatopienie powierzchni Z jest zwykle poprzedzane podtopieniem P; strzaki wskazuj na podnoszenie, wznoszenie si zwierciada wody w stosunku do powierzchni 133. Szkic objaniajcy wielkoci zwizane z pojciem zwierciada swobodnego 134. Typy rde ze wzgldu na pooenie morfologiczne [wg Dynowska, Tlaka, 1982] 135. rdo dyslokacyjne 136. Schemat gejzeru [wg Pazdro, Kozerski, 1990]

348

Spis tabel

137. 138. 139. 140. 141. 142.

rdo krasowe, intermitujce rdo przelewowe (a), rdo przelewowe synklinalne (b) rdo szczelinowe, ascenzyjne rdo termalne ascenzyjne, zasilane wodami pochodzenia infiltracyjnego rdo warstwowo-erozyjne rdo zatopione korytowe

143. Udzia specjacji elaza trjdodatniego w zalenoci od pH wody

Spis tabel

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska Parametry hydrodynamiczne Parametry przenoszenia konwekcyjnego oraz parametry dyspersji hydrodynamicznej w warunkach ruchu jednoosiowego [wg Osmda-Ernst, Witczak 1991] Parametry wyugowywania i rozpadu [wg Witczak 1984] Rodzaje smaku Porwnanie stopni twardoci wody Podzia wd podziemnych Podzia wd wedug twardoci Podzia wd wedug odczynu Podzia zbiornikw wd podziemnych. Moliwo zaopatrzenia w wod mieszkacw podano przy zakadanym zuyciu 150 dm /d/mieszkaca
3

Wykaz oznacze, wymiarw i jednostek

Alfabet aciski
A powierzchnia obszaru [L2], m2, km2 powierzchnia przekroju ortogonalnego do strumienia [L2], m2 powierzchnia leja depresji [L2], m2, km2 powierzchnia bloku obliczeniowego [L2], m2, km2 aktywno wgla wspczesnego (zawarto 14C) [1] powierzchnia zlewni drenowanej przez rdo [L2], m2, km2 Ask a a, ai, aA, aB ao at a* B b bs C Cm c, ci D DM D* DL D
* L

pole powierzchni przekroju poprzecznego skay [L2], m2 przenikliwo hydrauliczna, wspczynnik przenikliwoci [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d aktywno jonu [1] promie jonu uwodnionego [] promieniotwrcza aktywno radionuklidu w chwili t [Bq], [Ci] wspczynnik piezoprzewodnoci [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d czynnik (wspczynnik) przesczania [L], m szeroko strumienia wd podziemnych [L], m wskanik przesczania [L1], 1/m rednie rozwarcie szczelin [L], mm, cm stenie substancji (skadnika) w wodzie [ML3], g/dm3, mg/dm3 stenie maksymalne [ML3], g/dm3, mg/dm3 stenie molowe jonu w roztworze [ML3], g/dm3, mg/dm3 rednica studni [L], mm, cm, m, cale deficyt odpywu [L], mm, m wspczynnik dyfuzji molekularnej [L2T1], m2/s, cm2/s wspczynnik dyspersji cakowitej [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d wspczynnik dyspersji podunej [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d wspczynnik dyspersji podunej odniesiony do migracji w przestrzeni porowej [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d wspczynnik dyspersji poprzecznej [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d rednica studni (otworu) [L], m, cm, mm, cale wymiar liniowy charakteryzujcy geometri przewodu [L], m wspczynnik szczelinowatoci [1]

DT* d

de

rednica miarodajna (efektywna) ziarn [L], mm

351

Sownik hydrogeologiczny

d10, d20, d50, d60 E EAB Eh e F

rednica efektywna ziarn [L], mm parowanie [L]; [1]; [L3]; mm, m; %; km3 wspczynnik izotopowego wzbogacania w reakcji A = B [1] potencja redoks [L], V wskanik porowatoci [1], % badana powierzchnia skay [L2], m2, cm2 sia normalna do powierzchni [LMT2], N, kg powierzchnia zbiornika [L2], m2

Fj G GM g grad H grad p H

funkcja okrelajca kinetyk j-tej reakcji wywoanej zmian stenia substancji w wodzie zawarto gazw [ML3], g/dm3, mg/dm3 gradient mineralizacji [ML3/100 m], g/dm3100 m przyspieszenie ziemskie [LT2], m/s2 operator rniczkowy [1] gradient cinienia [ML1T2], N/m2, Pa odpyw cakowity [L]; [1]; [L3], m, mm; %; km3 wysoko hydrauliczna [L], m gboko poboru prbki [L], m

Hd Hg Hh Hs

wysoko cinienia dynamicznego [L], m odpyw podziemny [L]; [1]; [L3], m, mm; %; km3 odpyw podpowierzchniowy [L]; [1]; [L3], m, mm; %; km3 odpyw powierzchniowy [L]; [1]; [L3], m, mm; %; km3 wysoko cinienia hydrostatycznego [L], m wysoko piezometryczna [L], m

H H* h I i, j, k Jx Kar Kd, KF, KL Kw k kp kr kw kz k k

' q

wysoko hydrauliczna w ssiadujcej warstwie wodononej [L], m wysoko hydrauliczna na kocu kroku czasowego [L], m miszo warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym [L], m spadek (gradient) hydrauliczny [1], sia jonowa roztworu [1] wersory osi prostoktnego ukadu wsprzdnych x, y, z strumie masy [MT1], mg/s, kg/h strumie dyfuzyjny [ML2 T1], g/sm2 iloczyn rozpuszczalnoci [1] stae podziau w procesie sorpcji i desorpcji [L3M1], dm3/g wskanik nasycenia skay wod [1], % iloczyn jonowy wody [1] wspczynnik filtracji [LT1], m/s, m/h, m/d przewodnictwo cieplne ska [LMT3 01] W/moC wspczynnik przepuszczalnoci [L2], cm2, D = 9,87109 cm2 wspczynnik kinetyki rozpadu [T1], 1/d staa rozpadu (zaniku) [T1], 1/d wspczynnik kinetyki procesu wyugowania [T1], 1/d wspczynnik filtracji pionowej [LT1], m/s, m/h, m/d wspczynnik filtracji pionowej [LT1], m/s, m/h, m/d wspczynnik filtracji pionowej strefy aeracji [LT1], m/s, m/h, m/d

352

Wykaz oznacze, wymiarw i jednostek

Lk l M m mA, mB mp m N NA...L Nt n na ne P Pe* Pf Ps p pH pd pg ps Q

krto orodka porowatego [1] dugo drogi filtracji [L], m, km dugo czci roboczej filtru [L], m mineralizacja wd [ML3], g/dm3, mg/dm3 miszo warstwy wodononej o zwierciadle napitym [L], m stenie molowe substancji A, B [ML3], g/dm3, mg/dm3 miszo pozorna warstwy wodononej (rejestrowana w wierceniu) [L], m miszo warstwy sabo przepuszczalnej (pprzepuszczalnej) [L], m liczba atomw radionuklidu [1] stenie substancji zanieczyszczajcej w fazie staej (skale) [1], mg/kg radionuklidy szeregu promieniotwrczego [1] ilo atomw radionukliduu w chwili t [1] wspczynnik porowatoci [1], % wykadnik nieliniowoci filtracji [1] porowato aktywna [1], % porowato efektywna [1], % opad [L]; [L3], mm, m; km3 wskanik pojemnoci rda [1] liczba Pecleta [1] ciar waciwy wody sodkiej [ML3], g/dm3 ciar waciwy wody sonej [ML3], g/dm3 cinienie [ML1T2], N/m2, Pa odczyn wody [1] wykadnik stenia jonw wodorowych [1] cinienie dynamiczne [ML1T2], N/m2, Pa, m cinienie geostatyczne [ML1T2], N/m2, Pa cinienie hydrostatyczne [ML1T2], N/m2, Pa natenie przepywu, wydatek strumienia filtracji [L3T1], m3/s, m3/h, m3/d wydajno (wydatek) studni (rda) [L3T1], m3/s, m3/h, m3/d gsto strumienia cieplnego [MT3], W/m2 zasilanie [LT1], m/s, m/h, m/d, m/a odpyw cakowity [L3T1], m3/s, m3/a

Qa Qb Qg Qh Qi Qp Qr Qs Qsp Qw

dopyw do kopalni-analoga [L3T1], m3/min, m3/h dopyw boczny [L3T1], m3/min, m3/h dopyw z zasobw grawitacyjnych [L3T1], m3/min, m3/h odpyw podziemny [L3T1], m3/s, m3/a odpyw podpowierzchniowy [L3T1], m3/s dopyw infiltracyjny z powierzchni [L3T1], m3/min, m3/h dopyw prognozowany [L3T1], m3/min, m3/h roczna wydajno rda [L3], m3 zasoby statyczne [L3], m3, km3 dopyw z zasobw sprystych [L3T1], m3/min, m3/h strumie infiltracyjny [L3T1], m3/s, m3/h m3/d, m3/a

353

Sownik hydrogeologiczny

wydajno (wydatek) jednostkowa studni [L3T1L1], m3/sm, m3/hm, m3/dm przepyw jednostkowy strumienia wd podziemnych [LT1]; [L2T1], m/s, m/h, m/d; m3/sm, m3/hm, m3/dm modu odpywu podziemnego [LT1]; dm3/skm2, m3/dkm2 funkcja zasilania [T1], 1/s

promie zasigu leja depresji [L], m retencja [L]; [1]; [L3], m, mm, %, km3 wspczynnik opnienia [1] wskanik zmiennoci rda [1] stosunek izotopu ciszego do lejszego [1]

RT RH Re Rh Ri Rt r rH re rz S

czas przebywania wody w systemie [T], d, a opr hydrauliczny [L2T], h/m2 liczba Reynoldsa [1] promie hydrauliczny [L], m opory midzywzowe [L2T], h/m2 opr (oporno) czasowy [TL2], h/m2 odlego od osi studni [L], m skala redoks promie efektywny [L], cm, m, cale promie zastpczy [L], mm, cm, m, cale pojemno wodna, wspczynnik zasobnoci [1] wspczynnik pojemnoci wodnej [1] wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej warstwy [1] straty [L]; [1]; [L3], m, mm; %; km3 pole powierzchni [L2], cm2, m2

SI Ss S1 S* s so sp ss T TR TU Ti,j Ti, Tj T T1/2 t

wskanik nasycenia roztworu [1] wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej [1] jednostkowy wspczynnik pojemnoci wodnej [L1], 1/m wspczynnik zasobnoci sprystej [1] depresja [L], m droga filtracji [L], m depresja jednostkowa [L2T], h/m2 = mh/m3 depresja jednostkowa przyrostowa [L2T], h/m2 = mh/m3 depresja rzeczywista w studni [L], m temperatura wody [o], oC przewodno (wodna), przewodno warstwy wodononej [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d stosunek trytowy [1] jednostka trytowa [1] przewodno midzywzowa [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d przewodno w wzach i, j [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d przewodno pionowa warstwy pprzepuszczalnej [T1], 1/h, 1/d wspczynnik przesczania [T1], 1/h, 1/d czas poowicznego zaniku (rozpadu), okres ptrwania [T], d, a czas [T], s, min, h, d, a

354

Wykaz oznacze, wymiarw i jednostek

to t1/2 t99, t99,9 U Uo U i*. j U o* u u V

czas migracji odpowiadajcy redniej prdkoci wody [T], s, h, d czas odpowiadajcy jednokrotnej wymianie wody w prbce [T], s, h czas poowicznego wyugowywania [T], d, a czas wyugowywania (rozpadu) substancji w 99%, 99,9% [T], d prdko efektywna (rzeczywista) wd podziemnych [LT1], m/s, m/h, m/d, m/a wspczynnik nierwnomiernoci uziarnienia [1] warto potencjau w wle centralnym w poprzednim kroku czasowym [L2MT-3], V warto potencjau w ssiednich wzach [L2MT3], V warto potencjau w wle centralnym [L2MT3], V argument funkcji charakterystycznej studni, funkcji Theisa [1] prdko wody w przestrzeni porowej [LT1] cm/s, m/s wektor redniej prdkoci przepywu [LT1], m/s, m/d cakowita objto skay [L3], cm3, dm3, m3, km3 objto odwodnionego grotworu [L3], km3 objto wody w wodonocu [L3], m3

Va Vo Vp Vs Vw v W

czynna objto przestrzeni porowej [L3], cm3, dm3, m3 objto wody odsczonej ze skay [L3], cm3, dm3 cakowita objto przestrzeni porowej [L3], dm3, cm3 objto szkieletu mineralnego [L3], dm3, cm3 objto wody wypeniajcej przestrze porow [L3], dm3, m3 prdko filtracji [LT1], m/s, m/h, m/d prdko cieczy [LT1], m/s, m/h, m/d intensywno infiltracji [LT1], m/s, m/h, m/d, m/a prdko infiltracji [LT1], m/d, m/a natenie zasilania powierzchniowego [LT1], m/d, m/a wodochonno [1] potencja zasobnoci rda [L3], dm3, m3, km3 strumie infiltracyjny [LT1], m/s, m/h

Wr W(u) w x x, x1 ... xn x, y, z, t Z Zs Zw z z1...n

dodatkowe rda zmieniajce stenie substancji funkcja charakterystyczna studni, funkcja Theisa [1] wskanik infiltracji opadw [1], % wspczynnik (wskanik) infiltracji [1] droga migracji [L], m, km parametry zmienne niezalene, funkcje przestrzeni i czasu [L], m; [T], s, d rzdna spgu warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym [L], m n.p.m. gboko wystpowania wody sonej p.p.m. [L], m gboko zwierciada wody sodkiej n.p.m.[L], m wysoko nad poziom odniesienia [L], m adunki elektryczne jonw w roztworze

355

Sownik hydrogeologiczny

Alfabet grecki
a stopie ujcia warstwy wodononej [1] staa dyspersji [L], m parametr nieliniowoci filtracji [1] wspczynnik regresji rda [1] wspczynnik frakcjonowania izotopowego [1] aL aR aT b g gi h l m staa dyspersji podunej [L], m wspczynnik kinetyki procesu rozpuszczania [T1], 1/d wspczynnik skali opornoci modelu [1] staa dyspersji poprzecznej [L], m wspczynnik zasobnoci sprystej [1] ciar waciwy cieczy [ML3], g/dm3, T/m3 wspczynnik aktywnoci [1] wspczynnik aktywnoci jonu [1] lepko dynamiczna [ML1T1], cP, P staa rozpadu promieniotwrczego [T1], 1/s staa przemiany promieniotwrczej radionuklidu [T1], 1/s moment dipolowy czsteczki wody [1] wspczynnik pojemnoci wodnej grawitacyjnej [1] wspczynnik odsczalnoci (grawitacyjnej) [1], % n r rs DH DL DR Dss, DHs Dt Dx, Dy F f f Q Sl lepko kinematyczna [L2T1] gsto wody [ML3], g/dm3, T/m3 gsto cieczy [ML3], g/dm3, T/m3 gsto skay [ML3], g/dm3, T/m3 zmienna wysokoci hydraulicznej [L], m oporno filtracyjna koryta [L], m, km rnica retencji na pocztku i na kocu okresu bilansowego [L], m efekt przycienny [L], m krok czasowy [T], s, h, d odlego midzy wzami (krok siatki) [L], m potencja prdkoci filtracji [L2T1], m2/s, m2/h, m2/d opr filtracyjny [TL2], s/m2, h/m2 rednica studni [L], mm, m, cale oporno filtracyjna [TL2], s/m2, h/m2 oporno filtracyjna pionowa [T], h, d liczba z przedziau (0,1) sumaryczna dugo szczelin [L], m

Indeks hase w jzyku polskim

abiotyczne czynniki 1 absorpcja 2 administracja geologiczna 3 adsorbat 4 adsorbent 5 adsorpcja 6 adsorpcja aktywowana 7 adsorpcja chemiczna 7 adsorpcja fizyczna 8 adwekcja 9 AEHD 42, 511 aeracja warstwy wodononej 10 agresywno wody 11 akratopegi 12 akratotermy 13 aktywno jonowa 14 aktywno termodynamiczna 14 akumulacja wody 15 Alekina klasyfikacja (chemizmu wd) 16 alimentacja 1352 alkaliczno (wody) 1346 amoniak 17 amonifikacja 18 amplituda waha zwierciada wd podziemnych 19 analiza areometryczna 20 analiza bakteriologiczna (wody) 21 analiza bezporednia 28 analiza chemiczna balneologiczna (wody) 22 analiza chemiczna wody 23 analiza ciga 31 analiza fizyczno-chemiczna wody 24 analiza fizykochemiczna wody 24 analiza granulometryczna 25

analiza hydrochemiczna 26 analiza ilociowa (wody) 27 analiza in situ (wody) 28 analiza jakociowa wody 29 analiza kompletna 37 analiza kontrolna (wody) 30 analiza mechaniczna 35 analiza mikrobiologiczna 21 analiza on line (wody) 31 analiza organoleptyczna wody 32 analiza orientacyjna 34 analiza pena 37 analiza podstawowa 37 analiza polowa (wody) 33 analiza przybliona 34 analiza sitowa 35 analiza skrcona (wody) 40 analiza sprawdzajca 30 analiza systemowa w dynamice wd podziemnych 36 analiza szczegowa (wody) 37 analiza techniczna wody 38 analiza technologiczna wody 38 analiza terenowa 33 analiza wody 39 analiza wskanikowa (wody) 40 analizator pola 41 analogia elektrohydrodynamiczna 42 analogia hydrauliczna 43 anizotropia orodka hydrogeologicznego 44 anomalia hydrogeochemiczna 45 anomalia hydrogeochemiczna dodatnia 46 anomalia hydrogeochemiczna ujemna 47 antropopresja 48

357

Sownik hydrogeologiczny

AP-600 41 aproksymacja rnicowa 49 ascenzja 50 asocjacje w roztworach (wodnych) 51 azan 17 azot 52 azot albuminowy 53 azot amonowy 54 azot azotanowy 55 azot azotynowy 56 azot biakowy 53 azot organiczny 57

bilans wodny 81 bilans wody 80 bilans wd podziemnych 82 biochemiczne zapotrzebowanie tlenu 83 biodegradacja 84 biodegradacja cakowita 85 bioekrany 70 biofilne pierwiastki 86 biogenne pierwiastki 86 biogeocenoza 200 biologiczne oczyszczanie 87 biopierwiastki 86 bioremediacja 87 biosfera 88 biotest 89 biotop 90 biotransformacja 91 blok obliczeniowy 92 bd (w badaniach hydrogeologicznych) 93 bd bezwzgldny 94 bd dopuszczalny 95 bd dyskretyzacji 96 bd funkcji 97 bd gruby 98 bd metody 99 bd nadmierny 98 bd odniesiony 100 bd odtwarzania 101 bd pomiaru 102 bd przypadkowy 103 bd sprowadzony 100 bd systematyczny 104 bd wzgldny 105 bd zakresowy 100 Boussinesqua rwnanie 842 brzeg (systemu wodononego) 267 BZT 83

badania hydrogeologiczne 58 badania hydrogeologiczne zbiornikw krasowych 59 badanie bakteriologiczne (wody) 21 bagno 60 bakterie grupy coli 61 bakterie elaziste 62 bakteriologiczne zanieczyszczenie wd 63 balneologia 64 balneotechnika 65 balneoterapia 66 bank danych hydrogeologicznych 67 *bariera 267 bariera hydrogeochemiczna 68 bariera odwadniajca 69 bariery 70 bariery biologiczne 70 bariery ochronne naturalne 71 bariery ochronne techniczne 72 barwa wody 73 basen wd podziemnych 74 batometr 75 batymetr 75 baza danych 67 baza drenau wd podziemnych 76 BDH 67 bekerel 77 Bernoulliego rwnanie 78 bilans masowy 79 bilans masy 79 bilans wodnogospodarczy 80

cakowita zawarto substancji rozpuszczonych 106 cakowita zawarto substancji staych 1018 cakowity wgiel organiczny 107 cembrowina studni 568 cementacja 108

358

Indeks hase w jzyku polskim

CFC 112 chemiczna substancja wskanikowa 109 chemiczne zapotrzebowanie tlenu 110 chemisorpcja 7 chemizm wd 891 chlorki 111 chlorofluorowgle 112 chonno 690 chmura zanieczyszcze 113 ChZT 110 ciasto skalne 458 ciek (wodny) 114 *cieplica 115 cika woda 116 cinienie 117 cinienie artezyjskie 118 cinienie czstkowe 119 cinienie dynamiczne 120 cinienie geostatyczne 121 cinienie hydrostatyczne 122 cinienie litostatyczne 121 cinienie osmotyczne 123 cinienie parcjalne 119 cinienie piezometryczne 124 cinienie subartezyjskie 125 cinienie zoowe (naft.) 126 cinienie zoowe anomalne (naft.) 127 CO2 agresywny 181 cok hydrogeologiczny 456 Collinsa wykres 128 Cranka-Nicholsona schemat 129 CWO 107 cyjanki 130 cykl krenia wody 131 cykl pompowania badawczego 132 czas odnawiania zasobw 133 czas pobytu 1140 czas poowicznego zaniku 610 czas przebywania wody w systemie 134 cz robocza filtru 218 czynnik przesczania 135 czynnik redukujcy 810 czynnik utleniajcy 1094

czynniki formujce skad chemiczny wd kopalnianych 136 czynniki ksztatujce warunki hydrogeologiczne w basenach sedymentacyjnych 137 czynniki ochrony wd podziemnych 138

Darcy 139 Darcyego prawo 140 datowanie wd podziemnych 141 Daviesa rwnanie 142 deaminacja 18 debit studni 1316 debit rda 1315 Debyea-Hckela rwnanie 143 deficyt 144 deficyt nasycenia 145 deficyt odpywu 146 deficyt retencji 147 deficyt saturacji 145 deficyt tlenowy 148 degradacja ilociowa 1395 degradacja wd podziemnych 149 dehydratacja 150 dekolmatacja (przewodu krasowego) 151 *dekompozycja 84 *dekompozycja (substancji organicznej) 499 dekontaminacja 573 dekontaminacja warstwy wodononej 572 denitryfikacja 152 depresja 157 depresja jednostkowa 153 depresja jednostkowa przyrostowa 154 depresja jednostkowa regionalna 155 depresja regionalna 156 depresja zwierciada wody 157 desorpcja 158 *destrukcja (substancji organicznej) 499 desulfatyzacja 159 deszczomierz 621 detergent mikki 160 detergent twardy 161 deuter 162 DIC 830

359

Sownik hydrogeologiczny

dihydrol 163 Dirichleta warunek brzegowy (I rodzaju) 164 ditlenek wgla 180 ditlenek wgla agresywny 181 ditlenek wgla oglny 182 ditlenek wgla swobodny 183 ditlenek wgla zrwnowaony 184 DOC 831 dokadno (pomiaru) 165 dokumentacja hydrogeologiczna 166 dokumentacja hydrogeologiczna zoa 167 dolomityzacja 168 dopyw 169 dopyw do kopalni 170 d gnilny 1029 dren 171 dren krasowy 172 drena ochronny skarp 173 drena ochronny zboczy 173 drena poprzez kanalizacj 174 drena rolniczy 175 drena rozsczajcy cieki 176 drena wd podziemnych 177 drenowanie rolnicze 175 droga migracji 178 Dupuita schemat (warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym) 179 dwutlenek wgla 180 dwutlenek wgla agresywny 181 dwutlenek wgla bierny 184 dwutlenek wgla oglny 182 dwutlenek wgla swobodny 183 dwutlenek wgla wolny 183 dwutlenek wgla zrwnowaony 184 dyfuzja 185 dyfuzja adwekcyjna 186 dyfuzja konwekcyjna 186 dyfuzja molekularna 185 dyfuzyjna warstwa podwjna 1113 dyfuzywno hydrauliczna 778 dynamika wd podziemnych 187 Dyrektywa Unii Europejskiej 188 dyskretyzacja 189

dyskretyzacja czasu 190 dyskretyzacja obszaru filtracji (przestrzeni) 191 dysocjacja elektrolityczna 192 dyspersja 193 dyspersja hydrodynamiczna 194 dyspersja w wodach podziemnych 193 dzia wd podziemnych 195 dziennik pompowania badawczego 196

efekt filtracyjny 1083 efekt pojemnociowy studni 197 efekt przycienny 198 efekt sitowy 1083 efekt synergetyczny 1021 efekty izotopowe 199 ekosystem 200 ekran izolujcy 201 ekran wodoszczelny 201 eksfiltracja wd podziemnych 202 ekspertyza hydrogeologiczna 203 eksploatacja wd podziemnych 204 *ekstrakcja powietrza porowego 1135 emisja substancji zanieczyszczajcych 205 emisja zanieczyszcze 205 energia geotermiczna 206 Escherichia coli 655 ewaporacja 207 *ewaporometr 208 ewaporymetr 208 ewapotranspiracja 209 ewolucja systemu krasowego 210

facja hydrogeochemiczna 211 faza pompowania badawczego 212 faza sorbowana 905 fenole 213 Fereta trjkt 1066 filtr chonny 650 filtr prniowy 647 filtr siatkowy 214 filtr spywowy 649 filtr studzienny 215

360

Indeks hase w jzyku polskim

filtr szczelinowy 217 filtr szkieletowy 216 filtr wbijany 652 filtr waciwy 218 filtr z obsypk 219 filtracja 220 filtracja jonw 1083 filtracja liniowa 221 filtracja nieustalona 222 filtracja podlegajca liniowemu prawu Darcyego 221 filtracja postlinearna 223 filtracja prelinearna 224 filtracja pseudoustalona 225 filtracja quasi-ustalona 226 filtracja ustalona 227 filtracyjna metasomatoza 1083 fizyczno-chemiczne oczyszczanie (wody, ciekw) 228 fluacja 229 formacja wodonona 230 formua chemicznego skadu wody 231 Fouriera rwnanie 232 frakcja ziarnowa 233 frakcjonowanie izotopowe 234 freony 112 funkcja charakterystyczna studni 235 funkcja dobroci modelu hydrogeologicznego 236 funkcja wejcia 237

glin 250 globalna linia wd opadowych 251 gbienie studzien 252 gbokociomierz 1019 gboko pooenia zwierciada wd podziemnych 253 gwne przewody przepywu krasowych wd podziemnych 254 gwne skadniki wd 255 gwny uytkowy poziom (wd podziemnych) 256 gwny zbiornik wd podziemnych 257 GMWL 251 gospodarka wodna 258 gospodarka wodna zlewniowa 259 gradient 260 gradient cinienia 261 gradient geotermiczny 262 gradient hydrauliczny 263 gradient hydrogeochemiczny 264 gradient mineralizacji (wd) 265 graficzne metody odwzorowania chemizmu wd 266 graficzne metody przedstawiania chemizmu wd 266 granica (systemu wodononego) 267 granica alimentacji 272 granica drenau 268 granica hydrogeochemiczna 269 granica nieprzepuszczalna (szczelna) 270 granica wody sodkiej 271 granica zasilania 272 Grnhuta i Hintza wykres 273 Gntelberga rwnanie 274 GZWP 257

Gaussa-Seidela metoda 238 gazowy skad wd (podziemnych) 239 gazy rzadkie 240 gazy szlachetne 240 gejzer 241 geneza wd podziemnych 242 geobiocenoza 200 geohydrologia 243 geotermometry chemiczne 244 geotermometry izotopowe 245 gsto wody 246 Ghybena-Herzberga prawo 247 Gibbsa wskanik 248 Giriskiego schemat (warstwy wodononej o zwierciadle swobodnym) 249

haloformy 1064 Hazena liczba 275 hel 276 Hele-Shaw model 320 hipoteza continuum 277 horyzont wodonony 727, 1233 humifikacja 278 hydratacja 279 hydrogeochemia 280 hydrogeodynamika 187 hydrogeologia 281

361

Sownik hydrogeologiczny

hydrogeologia grnicza 282 hydrogeologia inynierska 283 hydrogeologia kopalniana 284 hydrogeologia ochronna 285 hydrogeologia oglna 286 hydrogeologia podstawowa 287 hydrogeologia regionalna 288 hydrogeologia rolnicza 289 hydrogeologia stosowana 290 hydrogeologia rodowiskowa 291 hydrogeologia zoowa 292 hydrogeotermia 293 hydrogram przepywu 294 hydrogram rda 295 hydroizobata 296 hydroizohipsa 297 hydroizolinia 298 hydroizopacha 299 *hydroizopieza 300 hydroksybenzeny 213 hydrologia 301 hydrosfera 302 hydrostratyfikacja 303 hydrostruktura 304 hydrowze 305 hydrozol 306

ingresja wd zasolonych 318 integrator elektryczny 319 integrator hydrauliczny 448 integrator szczelinowy 320 intensywno infiltracji 321 intensywno infiltracji 742 intercepcja 322 interferencja studzien 323 intruzja wd zasolonych 318 inwersja hydrogeochemiczna 324 izobara 325 izobata 326 izochrona 327 izohipsa 328 izolator 329, 1100, 1114 izopacha 330 izopieza 331 izotacha 332 izoterma 333 izoterma sorpcji 334 izotopowa separacja 336 izotopowa wymiana 335 izotopowe wzbogacenie 336 izotopowe wzorce 337 izotopowy skad wody 338 izotopy promieniotwrcze 757 izotopy radu w wodach kopalnianych 339 izotopy stabilne 340

identyfikacja parametrw modelu hydrogeologicznego 307 igofiltr 308 iloczyn aktywnoci 309 iloczyn aktywnoci jonowej 309 iloczyn jonowy wody 310 iloczyn rozpuszczalnoci jonowej 309 imisja substancji zanieczyszczajcych 311 imisja zanieczyszcze 311 impresja (zwierciada wody) 312 indeks coli 313 infiltracja 314 infiltracja brzegowa 315 infiltracja efektywna 316 *infiltracja skuteczna 316 influacja 317

Jacobiego metoda 341 jako wody 342 jednostka hydrogeologiczna 343 jon amonowy 344 jon azotanowy 345 jon azotanowy (+5) 345 jon azotynowy 346 jon azotynowy (+3) 346 jon chlorkowy 347 jon chloru (-1) 347 jon chromawy 348 jon chromowy 349 jon chromu (+2) 348 jon chromu (+3) 349

362

Indeks hase w jzyku polskim

jon hydroksylowy 350 jon hydroniowy 351 jon hydronowy 351 jon magnezowy 352 jon magnezu (+2) 352 jon manganawy 353 jon manganowy 354 jon manganu (+2) 353 jon manganu (+3) 354 jon oksoniowy 351 jon oksonowy 351 jon potasowy 355 jon potasu (+1) 355 jon siarczanowy 356 jon siarczanowy (+4) 357 jon siarczanowy (+6) 356 jon siarczynowy 357 jon sodowy 358 jon sodu (+1) 358 jon wapnia (+2) 359 jon wapniowy 359 jon wglanowy 360 jon wodorotlenkowy 350 jon wodorotlenowy 350 jon wodorowglanowy 361 jon elaza (+2) 362 jon elaza (+3) 363 jon elazawy 362 jon elazowy 363 jony gwne (wystpujce w wodach) 364 jony podstawowe 364

klasyfikacja hydrogeologiczna z 375 klasyfikacja jakoci wd kopalnianych 376 klasyfikacja waciwoci filtracyjnych ska 377 klasyfikacja wd podziemnych 378 klasyfikacje hydrochemiczne 379 klasyfikacje hydrogeochemiczne 380 koagulacja 381 kolektor 727, 1101, 1233 kolmatacja 382 koloidy 383 kolor wody 73 kolumna eksploatacyjna i filtrowa 384 kolumna filtrowa studni 384 Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych 385 kompleks jonowo-solny ska 386 kompleks rozdzielajcy 1388 kompleks wodonony 387 koncentracja (substancji wystpujcych w wodzie) 924 koncesja geologiczna 388 kondensacja pary wodnej 389 kontakt hydrauliczny 390 kontaminacja 1340 kontrola jakoci wd podziemnych 391 kontrola wd podziemnych 392 konwekcja 9 korozja filtru 393 korozyjno wody 11 korzystanie z wd powszechne 394 korzystanie z wd szczeglne 395 korzystanie z wd zwyke 396 Koryskiego efekt 1083 kras 397 kras kopalny 398 krasowato 399 krasowienie 400 krenie wody (w przyrodzie) 401 krenologia 402 krto (orodka porowatego) 403 krok czasowy 404 krok iteracyjny 405 krok przestrzenny 406 krok sieci 406 kryteria jakoci (wd podziemnych) 407

kanay krasowe 365 kapta wd krasowych 366 karta rejestracyjna studni 367 kartografia hydrogeologiczna 368 kartowanie hydrogeologiczne 369 kataster wodny 370 kationy wymienne 371 KDH 385 kiur 372 klarowanie (wd) 373 klasy jakoci wd podziemnych 374

363

Sownik hydrogeologiczny

kryteria oceny jakoci wody 408 krzem 409 krzemionka 410 krzywa depresji 411 krzywa granulometryczna 419 krzywa infiltracji 412 *krzywa koncentracji 418 krzywa konsumcyjna 413 krzywa nomograficzna 414 krzywa opadania wydatku rda 415 krzywa pompowania 420 *krzywa przebicia 416 krzywa przejcia 416 krzywa przepywu 413 krzywa przesiewu 419 krzywa regresji rda 415 krzywa stanw wd podziemnych 417 krzywa stenia 418 krzywa uziarnienia sumacyjna 419 krzywa wydatku 420 krzywa wysychania 421 krzywa wysychania rda 415 krzywa wzniosu 422 krzywa wzorcowa 423 ksika eksploatacyjna studni 424 ksigi wodne 425 Kurowa formua 426 Kurowa wzr 426 kurzawka 427 kurzawka pozorna 428 kurzawka waciwa 429 kwasowanie ska strefy przyotworowej 430 kwasowo (wody) 431

limnigraf 439 *linia ekwipotencjalna 297, 440 linia prdu 441 linia rwnych wysokoci hydraulicznych 297 liniowo filtracji 442 liniowo rwnania filtracji 443 lizymetr 444 lokalny zbiornik wd podziemnych 445 LZWP 445

ug pokrystalizacyjny 446 ug resztkowy 446 ugowanie 447 ukianowa integrator 448

*Machego jednostka 449 makrodyspersja 450 *makroelemety 451 makroskadniki 255, 451 mapa hydrogeologiczna 452 mapa hydrogeologiczna seryjna 453 mapa hydrogeologiczna wyrobisk grniczych 454 mapa potencjalnych zagroe i ochrony wd podziemnych 455 masyw hydrogeologiczny 456 materia rozpuszczona 457 matryca skalna 458 melioracje wodne 459 metale alkaliczne 460 metale cikie 461 metale kolorowe 462 metale lekkie 463 metale nieelazne 462 metale szlachetne 464 metale ziem alkalicznych 465 metamorfizm wd podziemnych 466 metan 467 metoda elementw skoczonych 468 metoda krzywej wzorcowej 469 metoda obrazw 470 metoda odbi zwierciadlanych 470 metoda rnic skoczonych 471 metoda rnicowa 471

Langeliera indeks 432 Laplacea rwnanie 433 LC50 926 lej depresji 434 lej depresji kopalni 435 lewar sscy 436 *liczba coli 313 Liebmanna schemat 437 likwidacja zanieczyszcze 438

364

Indeks hase w jzyku polskim

metoda zmiennych kierunkw 472 metody analityczne prognozowania zawodnienia kopal 473 metody analogii hydrogeologicznej prognozowania zawodnienia kopal 474 metody badania parametrwmigracji zanieczyszcze 475 metody bada hydrogeologicznych z 476 metody bada przepuszczalnoci osadw sabo przepuszczalnych 477 metody bilansowe prognozowania zawodnienia kopal 478 metody geofizyczne w hydrogeologii 479 metody indykatorowe (w hydrogeologii) 488 metody iteracyjne 480 metody izotopowe w hydrogeologii grniczej 481 metody modelowe 482 metody okrelania odpywu podziemnego 483 metody prognozowania zawodnienia kopal 484 metody regresji wielorakiej stosowane do prognozowania zawodnienia kopal 485 metody statystyczne prognozowania zawodnienia kopal 486 metody trendu 487 metody znacznikowe 488 metodyka bada hydrogeologicznych 489 mtno wody 490 miano coli 491 miszo warstwy wodononej 492 miszo wodonoca 492 miejscowy zbiornik wd podziemnych 493 migracja masy i ciepa w wodach podziemnych 494 migracja wielofazowa 495 *mikroelementy 498 mikroorganizmy w wodach podziemnych 496 mikroporowato 497 mikroskadniki 498 mineralizacja (substancji organicznej) 499 mineralizacja wd 500 maka 686 mobilno zanieczyszcze 501 moc ewaporacyjna atmosfery 718 moczar 60 model 502 model analogowy 503 model analogowy cigy 504

model analogowy dyskretny 505 model analogowy filtracji wd podziemnych 506 model analogowy RC 507 model analogowy RR 508 model deterministyczny 509 model dyspersyjny 510, 517 model elektrohydrodynamiczny 511 model elektryczny 512 model fizyczny 513 model hybrydowy 514 model hydrogeochemiczny 515 model jednoosiowy 516 model matematyczny migracji 517 model numeryczny 518 model paski filtracji 519 model przestrzenny filtracji 520 model siatkowy 521 model stochastyczny 522 model szczelinowy 320 model transportu masy 517 model wielowarstwowy 523 model wypierania tokowego 524 modelowanie filtracji 525 modelowanie ujcia wody 526 modu odpywu podziemnego 590 modu zasilania 1268 modu zasobw wd podziemnych 1277 mokrado 60, 686 Monitiona klasyfikacja (chemizmu wd) 527 monitoring osonowy ujcia wd podziemnych 528 monitoring rodowiska przyrodniczego 529 monitoring wd podziemnych 530 *monitoring wd podziemnych 884 Moucha wykres 531 MZWP 493

nadkad poziomu wodononego 532 nadwyka deuterowa 533 napowietrzanie warstwy wodononej 10 *napr 1324 nasikliwo 534 nasycenie (wody) 535 nasycenie tlenem 536

365

Sownik hydrogeologiczny

natenie (strumienia) 537 natenie promieniowania 754 natenie przepywu 537 nawadnianie z wd podziemnych 538 Neumanna warunek brzegowy (II rodzaju) 539 neutralna linia prdu 540 niecka artezyjska 541 niecka hydrogeologiczna 542 niedobr wd podziemnych 144 nieliniowo filtracji 543 nieliniowo rwnania filtracji 544 niepunktowe ogniska (zanieczyszczenia wd) 791 nitryfikacja 545 niwka wd podziemnych 546 normatywy jakoci wody 547 normy jakoci wody pitnej 548 nuklid 549 nuklidy trwae 340

ocena oddziaywania na rodowisko 569 ochrona rodowiska 570 ochrona wd podziemnych 571 oczyszczanie warstwy wodononej 572 oczyszczanie wd 573 odbudowa zasobw wd podziemnych 574 odbudowa zwierciada wd podziemnych 575 odciek 576 odczyn wody 577 oddziaywanie grnictwa na rodowisko wodne 578 odnawialno wd podziemnych 579 odpady 580 odpiaszczanie studni 581 odpyw 582 odpyw bezporedni 583 odpyw cakowity 584 odpyw hipodermalny 586 odpyw kontaktowy 586 odpyw krenologiczny 585 odpyw podpowierzchniowy 586 odpyw podziemny 587 odpyw podziemny aluwialny 588 odpyw podziemny bazowy 589 odpyw podziemny jednostkowy 590 odpyw podziemny okresowy 591 odpyw podziemny trway 589 odpyw ciekw 592 odpyw rdpokrywowy 586 odporno na zanieczyszczenia 593 odsczalno 594 odszczepienie czstek wody 150 odtleniacz 810 odtopienie kopalni 595 odtwarzalno (pomiaru) 596 odwadnianie (kopalniane, budowlane, rolnicze) 597 odwadnianie grawitacyjne 601 odwadnianie kombinowane 598 odwadnianie kopalni 599 odwadnianie obiektw budowlanych 600 odwadnianie otwarte 601 odwadnianie sposobem grniczym 602 odwadnianie sposobem studziennym 603 odwadnianie wykopu (fundamentowego) 604

obieg wody 550 obieg wody podziemnej 551 obok 113 obnianie zwierciada wd 552 obnienie jakoci wd podziemnych 149 obsypka 553 obszar depresyjny (wd podziemnych) 554 obszar drenau 555 obszar grniczy 556 obszar najwyszej ochrony GZWP 557 obszar ochronny 558 obszar ochrony 558 obszar poboru wd podziemnych 559 obszar samooczyszczania wd podziemnych 560 obszar spywu wody do ujcia 561 obszar wpywu ujcia 562 obszar wysokiej ochrony GZWP 563 obszar zasilania wd podziemnych 564 obszar zasobowy (ujcia wd podziemnych) 565 obszar zwykej ochrony GZWP 566 obszar rdliskowy 567 obszary dynamiki wd podziemnych (w czwartorzdzie duej miszoci) 962 obudowa studni 568

366

Indeks hase w jzyku polskim

odwadnianie wyprzedzajce 605 odelazianie (wd podziemnych) 606 ognisko zanieczyszczenia wd podziemnych 607 oglna ilo substancji staych (wystpujcych w wodzie) 608 okno hydrogeologiczne 609 okres poowicznego rozpadu 610 okres ptrwania 610 oksydacja 1096 ombrometr 621 omyka 98 ONO 557 OO 569 opad atmosferyczny 611 opad efektywny 612 opad graniczny 619 opad hydrologiczny 613 opad klimatologiczny 614 opad mokry 615 opad obszarowy 616 opad podziemny 617 opad pomierzony 614 opad poziomy 633 opad rzeczywisty 613 opad skorygowany 618 opad skuteczny (w sensie hydrogeolgicznym) 619 opad utajony 633 opadanie zwierciada wd podziemnych 620 opadomierz 621 operat wodnoprawny 622 operator rnicowy 623 oporno czasowa 624 oporno elektrolityczna wody 625 oporno filtracyjna 626 oporno filtracyjna koryta 627 oporno filtracyjna pionowa 628 oporno strefy przyfiltrowej 629 oporno strumienia 626 opr filtracyjny 630 opnienie 1296 oprbowanie hydrogeologiczne 631 organizmy fekalne 632 orzeczenie hydrogeologiczne 203

osad atmosferyczny 633 osadnik (w studni wierconej) 634 osiadanie terenu (wskutek pompowania wd podziemnych) 635 osuszanie terenu 636 OSW 561 orodek hydrogeologiczny 637 orodek o podwjnej (zoonej) porowatoci 638 orodek porowaty 639 orodek porowy 639 orodek szczelinowaty 640 orodek szczelinowo-porowy 638 orodek szczelinowy 640 otwory w odwadnianiu kopal 641 otwr hydrogeologiczny 642 otwr hydrogeologiczny badawczy 643 otwr hydrogeologiczny obserwacyjny 644 otwr hydrogeologiczny poszukiwawczy 645 otwr hydrogeologiczny rozpoznawczy 643 otwr odwadniajcy 646 otwr prniowy 647 otwr przelewowy 648 otwr spywowy 649 otwr spywowy chonny 650 otwr wyprzedzajcy 651 otwr z filtrem wbijanym 652 OWO 563 OZO 566 paleohydrogeologia 653 paleokras 398 Palmera klasyfikacja (chemiczna wd) 654 paeczka okrnicy 655 parametr badany (jakoci wody) 656 parametry dyfuzji 657 parametry dyspersji hydrodynamicznej 658 parametry fizyczne 659 parametry hydrodynamiczne 660 parametry hydrogeodynamiczne 660 parametry hydrogeologiczne 661 parametry jakoci wody 662 parametry migracji zanieczyszcze 663 parametry nieliniowoci filtracji 664

367

Sownik hydrogeologiczny

parametry przenoszenia konwekcyjnego (adwekcyjnego) 665 parametry rozpadu i biodegradacji zanieczyszcze 666 parametry sorpcji i desorpcji 667 parametry wyugowywania 668 parowanie 207 parowanie podziemne 669 parowanie terenowe potencjalne 1383 PCB 702 Peacemana-Rachforda metoda 472 Pecleta liczba (dla transportu masy) 670 Pencka-Oppokowa rwnanie 840 perforacja filtru 671 perforacja rur okadzinowych 672 perforacja rur osonowych 672 pH 1317 piaszczenie studni 673 pierwiastek promieniotwrczy 806 pierwiastki ladowe 498 pierwiastki toksyczne 674 piezometr 675 piezoprzewodno 778 pitro rozdzielajce (izolacyjne) 676 pitro wodonone 677 pitrowo wd podziemnych 678 pitrzenie wd podziemnych 679 Pipera wykres 1065 puczka wiertnicza 680 pynicie 853 pynicie wody podziemnej 862 pobieranie automatyczne prbek (wody) 681 pobieranie prbek (wody) 682 pobr wd podziemnych 683 pochodzenie wd podziemnych 242 podatno na biodegradacj 684 podatno zbiornika krasowego na zanieczyszczenie 685 podmoko 686 podnoszenie si zwierciada wd podziemnych 1331 podsikanie kapilarne 687 podstawa poziomu wodononego (wodonoca) 909 podtopienie terenu 688 Poissona rwnanie 689 pojemno ekosystemu 690

pojemno grawitacyjna 691 pojemno sprysta 692 pojemno rodowiska 693 pojemno wodna 694 pojemno wodna polowa 695 pojemno wymiany (jonowej) 696 pojemno wymiany kationw 697 pojemno wymiany zasad 698 polarno czsteczek wody 699 pole elementarne 92 pole filtracji 700 pole hydrodynamiczne 700 pole hydrogeochemiczne 701 polichlorowane bifenyle 702 polimeryzacja (czsteczek wody) 703 polutant 704 pomiary parametrw hydrogeologicznych w gbokich otworach (naft.) 705 pompowanie badawcze 706 pompowanie oczyszczajce 707 pompowanie parametryczne 706 pompowanie pomiarowe 706 pompowanie prbne 706 pompowanie studni 708 pompowanie testowe 706 pompowanie wstpne 707 ponor 709 poprawno (pomiaru) 710 porowato 711 porowato aktywna 712 porowato czynna 713 porowato efektywna 713 porowato kinematyczna 713 porowato miarodajna 713 pory 714 posmak (wody) 715 posterunek pomiaru rde 716 posterunek wd podziemnych (gruntowych) 717 potencja ewaporacyjny 718 potencja oksydacyjno-redukcyjny 720 potencja prdkoci filtracji 719 potencja redoks 720 potencja redox 720

368

Indeks hase w jzyku polskim

potencja utleniajco-redukcyjny 720 potencja zasobnoci rda 721 powierzchnia piezometryczna 1400 powierzchnia swobodna 1401 powtarzalno (pomiaru) 722 poziom glejowy 723 poziom izolujcy 329 poziom nieprzepuszczalny 724 poziom oglejenia 723 poziom piezometryczny 725 poziom pprzepuszczalny 726 poziom wodonony 727, 1233 poziom wodonony izotropowy 728 poziom wodonony jednorodny 729 poziom wodonony napity 730 poziom wodonony o zwierciadle napitym 730 poziom wodonony o zwierciadle swobodnym 731 poziom wodonony swobodny 731 poziom wodonony uytkowy 732 poziom wodonony zawieszony 733 poziom wd podziemnych 727 pozostao po odparowaniu 1015 pozwolenie wodnoprawne 734 pokres trwania 610 prawo geologiczne i grnicze 735 prawo wasnoci wd 736 prawo wodne 737 prdko 738 prdko efektywna 739 prdko filtracji 740 prdko filtracji krytyczna 741 prdko infiltracji 742 *prdko przesczania 740 prdko rzeczywista 739 prdko wlotowa (dopuszczalna) do studni 743 procesy hydrochemiczne 744 procesy hydrogeochemiczne 745 procesy membranowe 1083 produkt utleniania 746 produkty ropopochodne 1398 profil depresji 411 profil hydrogeochemiczny 747 profil hydrogeologiczny 748

prognoza hydrogeochemiczna 749 prognoza hydrogeologiczna 750 prognoza zawodnienia kopalni 751 prognoza zrzutw soli w wodach kopalnianych 752 projekt prac geologicznych 753 promieniotwrcza aktywno 754 promieniotwrcza przemiana 755 promieniotwrcza rodzina 759 promieniotwrcza rwnowaga 756 promieniotwrcze pierwiastki 757 promieniotwrczo 758 promieniotwrczy rozpad 755 promieniotwrczy szereg 759 promie efektywny (studni) 760 promie hydrauliczny 761 promie leja depresji 762 promie rwnowany 763 promie zastpczy (studni) 763 prowincja hydrogeologiczna 764 prowincja wd mineralnych 765 prba chonnoci 766 prbka (wody podziemnej) 767 prbka bakteriologiczna (wody podziemnej) 768 prbka (wody podziemnej) do bada bakteriologicznych 768 prbnik 769 prbnik zoa 770 prg zapachu (wody) 771 przeciekanie 789 przedwiert 651 przejawy wd podziemnych (w kopalni) 772 *przejrzysto wody 798 przekrj hydrogeochemiczny 773 przekrj hydrogeologiczny 774 przeksztacenia antropogeniczne zlewni 775 przelew pomiarowy 776 przemieszczanie si zanieczyszcze 501 przemieszczanie si zanieczyszcze 777 przenikliwo hydrauliczna 778 przeobraenie wd podziemnych 779 przepyw 780 przepyw (pod tam i przez tam) 788 przepyw jednostkowy 781

369

Sownik hydrogeologiczny

przepyw wd podziemnych 782 przepyw wd podziemnych w basenach sedymentacyjnych 783 przepustowo filtru 784 przepuszczalno 785, 1300 przepuszczalno hydrauliczna ska 785 przepuszczalno wewntrzna 1300 przepuszczalno wzgldna 786 przesczanie 787 przesczanie si 788 przesikanie 789 przesikanie midzypoziomowe 790 przestrzenne ognisko (zanieczyszczenia wd) 791 przestrzenne przemieszczanie si substancji (w rodowisku) 792 przestrzenne *rdo (zanieczyszczenia wd) 791 przestrze hydrogeologiczna 793 przewodno 794 przewodno elektrolityczna waciwa wody 795 przewodno midzywzowa 796 przewodno pionowa (warstwy rozdzielajcej) 797 przewodno warstwy 794 przezroczysto wody 798 pseudokurzawka 428 puaz 799 punkt arbitralny 800 punkt neutralny 801 punkt pomiarowy wd podziemnych 802 punkt rosy 803 punkt stagnacji 801 punktowe ognisko zanieczyszczenia (wd) 804 punktowe *rdo zanieczyszczenia (wd) 804

regionalny lej depresji 814 Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej 815 regradacja wd podziemnych 816 regua tangensw 1345 rekultywacja wd podziemnych 816 remediacja 817 remont studni 818 *represja 312 resurgent 1321 retencja (wody) 819 retencja gruntowa 820 retencja podziemna 820 retencja strefy aeracji potencjalna 821 Reynoldsa liczba 822 reim hydrogeologiczny 1128 reim rda 823 Rogersa wykres 824 rok hydrologiczny 825 rozkad (substancji organicznej) 499 rozkad biochemiczny 84 rozkad czasw przebywania 826 rozpuszczalno 827 rozpuszczanie 828 rozpuszczone substancje 457 rozpuszczony gaz (w wodach podziemnych) 829 rozpuszczony wgiel nieorganiczny 830 rozpuszczony wgiel organiczny 831 roztwarzanie 828 roztwr koloidalny 832 roztwr nasycony 833 roztwr nienasycony 834 roztwr przesycony 835 roztwr rozcieczony 836 roztwr wodny 837 rw odwadniajcy 838 rw odwadniajcy opaskowy 839 rwnanie bilansowe 840 rwnanie dyspersji 841 rwnanie migracji 841 rwnanie oglne filtracji 842 rwnanie potencjau 433 rwnanie przewodnictwa cieplnego 843 rwnanie rnicowe filtracji 844

radioaktywno 758 radioliza (wody) 805 radionuklid 806 radiowgiel 807 radon 808 redukcja siarczanw 809 reduktor 810 region hydrogeologiczny 811 region krasowy 812 regionalizacja hydrogeologiczna 813

370

Indeks hase w jzyku polskim

rwnanie rniczkowe filtracji 845 rwnanie ruchu 846 rwnowaga chemiczna 849 rwnowaga hydrogeochemiczna 847 rwnowaga izotopowa 848 rwnowaga jonowa 849 rwnowaga termodynamiczna 850 rwnowaga trwaa 851 rwnowaga wglanowa 852 rwnowaga wiekowa 851 RT 134 RTD 826 ruch 853 ruch burzliwy 860 ruch jednorodny 854 ruch laminarny 855 ruch niejednorodny 856 ruch nierwnomierny 856 ruch niestacjonarny 857 ruch nietrway 858 ruch nieustalony 858 ruch rwnomierny 854 ruch stacjonarny 85 ruch trway 861 ruch turbulentny 860 ruch ustalony 861 ruch uwarstwiony 855 ruch wody podziemnej 220, 862 ruchliwo zanieczyszcze 501 rzadkie pierwiastki 498 rzp 863 rzpie 863 rzeka drenujca 864 rzeka ginca 865 rzeka infiltrujca 866 rzeka krasowa 867 rzeka podziemna 868 RZGW 815

schemat jawny (explicite) 872 schemat obliczeniowy studni 873 schemat uwikany (implicite) 875 schemat warstwy jednorodnej (o zwierciadle napitym) 874 SchoelleraBerkaloffa wykres 876 Schoellera wykres 876 sczerpywanie badawcze w studni 877 SI 1271 siarczek wodoru 879 siarka 878 siarkowodr 879 siatka dyskretyzacji 880 siatka filtracyjna (podkadowa) 881 siatka hydrauliczna 882 siatka hydrodynamiczna 882 sie hydrauliczna w skrasowiaych skaach wglanowych 883 sie kontrolno-pomiarowa wd podziemnych 884 sie oprbowania (wd podziemnych) 885 sie pobierania prbek (wody) 885 sia jonowa roztworu 886 skala redoks 887 skala redox 887 skala rH 887 skay zbiornikowe 888 skaenie wd podziemnych 889 *skaenie wd podziemnych 149 skad bakteriologiczny wody 890 skad chemiczny wd 891 skad jonowy wd 892 skadniki lotne (w wodzie) 893 skadniki swoiste 894 skadowisko kontrolowane 895 skrzynia przelewowa 896 sup wody w otworze hydrogeologicznym 897 smak wody 898 soczewki wd sodkich 247 solanka 899 solanki basenw sedymentacyjnych 900 solanki tarcz kontynentalnych 901 solidyfikacja 902 *solno 903 sonda do pobierania prbek (wody) 904

Salmonella (rodzaj bakterii) 869 samooczyszczanie si wd podziemnych 870 samowypyw 871 samowypyw wd artezyjskich 871

371

Sownik hydrogeologiczny

sorbat 905 sorbent 906 sorpcja 907 sozologia 908 spadek hydrauliczny 263 spg poziomu wodononego (wodonoca) 909 spitrzenie wd podziemnych 910 spyw powierzchniowy 911 sprawno hydrauliczna filtru 912 stabilizacja zwierciada wody 913 stabilno iteracji 914 stacja hydrogeologiczna 915 stagnacja hydrogeochemiczna 916 stagnacja wd podziemnych 917 staa dyspersji 918 staa rozpadu (zaniku) 919 stao jakoci wd 1067 stan sanitarny wody 920 stan techniczny studzien 921 stan zwierciada wd podziemnych 922 starzenie (si) studni 923 stenie 924 stenie jonw wodorowych 925 stenie letalne 926 stenie roztworu 927 stenie wejciowe 237 Stiffa wykres 928 stopie geotermiczny 929 stopie hydrogeochemiczny 930 stopie pompowania badawczego 212 stopie twardoci (wody) 931 stopie ujcia warstwy 932 stopie zagroenia (wd podziemnych) 933 stosunek jonowy 1292 stosunki hydrogeochemiczne 1308 stoek represji 934 stjka w pompowaniu, wierceniu 935 strata podczas praenia 936 strata praenia 936 strata przy praeniu 936 stratyfikacja hydrogeologiczna 937 strcanie 1327 strefa aeracji 938

strefa aktywnego dopywu do studni 939 strefa cementacji 940 strefa dopywu wody do studni 939 strefa epikrasu 941 strefa eukrasu 942 strefa freatyczna 942 strefa hipergeniczna 943 strefa infiltracji 564 strefa ochrony sanitarnej (ujcia wody) 944 strefa potencjalnej migracji zanieczyszcze 945 strefa przepywu wd podziemnych 946 strefa przyfiltrowa 947 strefa przyotworowa 947 strefa redukcyjna 948 strefa saturacji 949 strefa stagnacji hydrogeologicznej 950 strefa termicznie neutralna 951 strefa utleniajca 952 strefa wadyczna 953 strefa wadyczno-freatyczna 954 strefa waha zwierciada wody 955 strefa wystpowania wd podziemnych 956 strefa wzniosu kapilarnego 957 strefa zasilania wd podziemnych 564 strefowo hydrodynamiczna 958 strefowo hydrogeochemiczna 959 strefowo hydrogeochemiczna pionowa 960 strefowo hydrogeologiczna 961 strefy dynamiki wd podziemnych (w czwartorzdzie duej miszoci) 962 strefy hydrogeologiczne w krasie 963 strefy ochronne rde i uj wody 964 strefy ochrony uj 964 strop poziomu wodononego 965 struktura hydrogeologiczna 966 struktura systemu krasowego 967 struktura wodonona 966 strumie 968 strumie cieplny Ziemi 969 strumie filtracji 971 strumie infiltracyjny 970 strumie wd podziemnych 971 studnia 972

372

Indeks hase w jzyku polskim

studnia abisyska 991 studnia artezyjska 973 studnia bez filtru 974 studnia bez obudowy 975 studnia bezfiltrowa 974 studnia bosa 975 studnia chonna 976 studnia doskonaa 977 studnia doskonaa hydraulicznie 977 studnia drenaowa 988 studnia eksploatacyjna 978 studnia fikcyjna 979 studnia filtrowa 980 studnia kombinowana 981 studnia kopana 990 studnia niedoskonaa 982 studnia niedoskonaa hydraulicznie 982 studnia niezupena 983 studnia nortonowska 991 studnia obserwacyjna 984 studnia obudowana 985 studnia odwadniajca 986 studnia odwadniajca grnicza 987 studnia pozorna 979 studnia promienista 988 studnia prniowa 989 studnia szybowa 990 studnia wbijana 991 studnia wielkorednicowa 992 studnia wiercona 993 studnia wkrcana pytka 991 studnia z drenami poziomymi 988 studnia zbiorcza 994 studnia zoona 988 studnia zoona (szybowa i wiercona) 981 studnia zupena 995 subregion hydrogeologiczny 996 substancja adsorbowana 4 substancja adsorbujca 5 substancja konserwatywna 1007 substancja mineralna 997 substancja obca (w wodzie) 998 substancja organiczna 999

substancja powierzchniowo czynna 1000 substancja powierzchniowo czynna anionowa 1001 substancja powierzchniowo czynna kationowa 1002 substancja powierzchniowo czynna niejonowa 1003 *substancja refrakcyjna 1007 substancja rozpuszczona 1004 substancja skaajca 1008 substancja sorbowana 905 substancja sorbujca 906 substancja szkodliwa (wystpujca w wodzie) 1005 substancja trudno rozkadajca si 1007 substancja trujca 1006 substancja trwaa 1007 substancja zanieczyszczajca 1008 substancje lotne 893 substancje atwo ulegajce biodegradacji 1009 substancje nierozpuszczalne 1010 substancje ropopochodne 1398 substancje stae atwo opadajce 1011 substancje stae rozpuszczone 1012 substancje stae zawieszone 1013 subzbiornik wd podziemnych 1014 sucha pozostao 1015 sufozja 1016 sulfan 879 Sulina klasyfikacja (chemiczna wd) 1017 suma skadnikw staych 1018 *suspensja 1371 syfon 436 sygnalizator gbokoci 1019 symulacja 1020 synergizm 1021 system hydrogeologiczny 1022 system hydrologiczny 1023 system kanalizacji 1024 system krenia wd podziemnych 1025 system wodnogospodarczy 1026 system wodonony 1027 systematyka wd podziemnych 1028 szambo 1029 szczawa 1030 szczelinowanie ska strefy przyotworowej 1031 szczelinowato 1032

373

Sownik hydrogeologiczny

Szczukariewa klasyfikacja (chemiczna wd) 1033 szkielet filtrowy 216 szkielet gleby 1034 szkielet gruntu 1034 szkody grnicze hydrogeologiczne 1035 szkody hydrogeologiczne 1036 sztolnia wodna 1037 sztuczne zasilanie wd podziemnych 1329

totalizator 1062 TR 1069 trajektoria czstki 1063 transport masy i ciepa 494 trjhalometany 1064 trjktno-rombowy wykres 1065 trjktny wykres 1066 trwao jakoci wd 1067 tryt 1068 trytowa jednostka 1069 trytowy stosunek 1069 TU 1069 twardo cakowita (wody) 1071 twardo niewglanowa (wody) 1070 *twardo niezasadowa 1073 twardo oglna (wody) 1071 *twardo przemijajca (wody) 1072 *twardo staa (wody) 1073 *twardo trwaa (wody) 1073 twardo wapniowa (wody) 1074 twardo wglanowa (wody) 1075 twardo wody 1076 twardo zasadowa 1077

ciek 1038 rednica efektywna 1039 rednica miarodajna ziarna 1039 rednica studni 1040 rednica zastpcza 1039 rodek redukujcy 810 rodek utleniajcy 1094 rodowisko abiotyczne 1041 rodowisko antropogeniczne 1042 rodowisko hydrogeologiczne 1043 rodowisko naturalne 1044 rodowisko redukcyjne 1045 rodowisko utleniajce 1046 wistawka studzienna 1047

tama filtrujca 1048 tama wodoszczelna 1049 tarowanie modelu hydrogeologicznego 307 temperatura (wody) 1050 tensjometr 1051 tensor przepuszczalnoci 1052 teren ochrony bezporedniej (ujcia wd podziemnych) 1053 teren ochrony poredniej (ujcia wd podziemnych) 1054 terma 1055 termiczna klasyfikacja wd 1056 testowanie modelu 1057 THM 1064 TIC 1137 Tickela wykres 1058 tlen 1059 to hydrogeochemiczne 1060 to skalne 458 torpedowanie ska strefy przyotworowej 1061

uaktywnianie studni 1091 Udlufta wykres 1078 udostpnienie wd podziemnych 1079 ujcie drenaowe 1080 ujcie infiltracyjne 1081 ujcie wd podziemnych 1082 ultrafiltracja 1083 unieszkodliwianie 1084 uprawnienia geologiczne (hydrogeologiczne) 1085 uprzywilejowane drogi migracji zanieczyszcze 1086 UPWP 1109 urzdzenia wodne 1087 urzdzenia zaopatrzenia w wod 1088 uskok wodonony (grn.) 1089 uskok wodoszczelny (grn.) 1090 usprawnianie studni 1091 ustalanie zasobw wd podziemnych 1092 *ustrj hydrogeologiczny 1128 ustrj hydrogeologiczny rda 823

374

Indeks hase w jzyku polskim

ustrj wd podziemnych 1093 utleniacz 1094 utlenialno (wody) 1095 utlenianie 1096 utrwalanie prbki (wody) 1097 utwory hydrogeologiczne 1098 utwr pprzepuszczalny 1099 utwr praktycznie nieprzepuszczalny 1100 utwr przepuszczalny 1101 utwr sabo przepuszczalny 1102 utwr wodonony 1101 *utylizacja 1084, 1103 uwadnianie 279 uwilgocenie 1143 uwodnienie 279 uzdatnianie wody 1103 *uzdatnianie wd 573 uzdatnianie wd podziemnych 1104 uzdatnianie wd podziemnych in situ 1105 uzdrowisko 1106 uziarnienie utworw warstwy wodononej 1107 uytkowanie wd 1108 uytkowy poziom wd podziemnych 1109

warunek brzegowy wewntrzny 1120 warunek podobiestwa modelu 1121 warunki aerobowe 1122 warunki anaerobowe 1123 warunki anoksyczne 1124 warunki beztlenowe 1124 warunki brzegowe 1125 warunki hydrodynamiczne 1126 warunki hydrogeochemiczne 1127 warunki hydrogeologiczne 1128 warunki hydrogeologiczne zoa 1129 warunki korzystania z wd dorzecza 1130 warunki pocztkowe 1131 warunki redukcyjne 1132 warunki utleniajce 1133 warunki utleniajco-redukcyjne 1134 WAS 1283 wentylacja gruntu 1135 wgiel oglny 1136 wgiel oglny nieorganiczny (wystpujcy w wodzie) 1137 wglany 1138 wze hydrogeologiczny 305 wze siatki 1139 wiek wody podziemnej 1140 wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne 1141 wiercenie hydrogeologiczne 1142 wi hydrauliczna 390 wilgotno gleby 1143 witryfikacja 1144 waciwoci chemiczne (wd) 1145 waciwoci fizyczne (wd) 1146 waciwoci fizykochemiczne (wd) 1147 waciwoci hydrogeologiczne liczbowe 1148 waciwoci hydrogeologiczne ska 1149 waciwoci organoleptyczne (wd) 1150 woda 1151 woda adhezyjna 1154 woda agresywna 1152 woda alkaliczna 1220 woda arsenowa 1153 woda bonkowata 1154 woda borowa 1155

VSMOW 1110

wahania zwierciada wd podziemnych 1111 waloryzacja zbiornikw wd podziemnych 1112 warstwa elektryczna podwjna 1113 warstwa opadu 1325 warstwa pprzepuszczalna 726 warstwa wodonieprzepuszczalna 1114 warstwa wodonona 1115 warstwa wodonona izotropowa 728 warstwa wodonona jednorodna 729 warstwa wodonona o zwierciadle napitym 730 warstwa wodonona o zwierciadle swobodnym 731 warstwa wodoszczelna 1114 warto pH 1116 warunek brzegowy I rodzaju 1117 warunek brzegowy II rodzaju 1118 warunek brzegowy III rodzaju 1119

375

Sownik hydrogeologiczny

woda bromkowa 1156 woda chlorkowa 1157 woda chodnicza 1158 woda chodzca 1158 woda deszczowa 1159 woda do celw gospodarczych 1216 woda do nawodnie 1160 woda do picia 1193 woda fluorkowa 1161 *woda glauberska 1162 woda glebowa 1163 woda gbinowa 1164 woda grawitacyjna 1219 woda gruntowa 1165 woda higroskopijna 1166 woda hiperosmotyczna 1167 woda hipertermalna 1168 woda hipertoniczna 1167 woda hipoosmotyczna 1169 woda hipotermalna 1170 woda hipotoniczna 1169 woda homeotermalna 1171 woda hybrydalna 1172 woda infiltracyjna 1173 woda izoosmotyczna 1174 woda izotermalna 1171 woda izotoniczna 1174 woda jodkowa 1175 woda kapilarna 1176 woda kompakcyjna 1177 woda kondensacyjna 1178 woda konstytucyjna 1179 woda konsumpcyjna 1193 woda krystalizacyjna 1180 woda krzemowa 1181 woda kwasowglowa 1182 woda kwana 1183 woda lecznicza 1184 woda ugujca 1185 *woda martwa 1186 woda mikka 1187 woda mineralna 1188 woda nadzoowa 1189

woda nieuzdatniona 1210 woda niskozmineralizowana 1190 woda o odczynie obojtnym 1191 woda obojtna 1191 woda okalajca (naft.) 1192 woda pitna 1193 woda podcielajca (naft.) 1194 woda podziemna 1246 woda podzoowa 1195 woda poligenetyczna 1172 woda przechodzona 1196 woda przegrzana 1197 woda przemysowa 1198 woda radoczynna 1199 woda resztkowa 1200 woda siarczanowa 1201 woda siarczkowa 1202 woda sodka 1203 woda sona 1204 woda sonawa 1205 woda suca do zaopatrzenia (ludnoci) 1206 woda spgowa 1207 woda specyficzna 1211 woda stropowa 1208 woda studzienna 1209 woda surowa 1210 woda swoista 1211 woda redniozmineralizowana 1205 woda rdzoowa 1212 woda twarda 1213 woda ultrasodka 1214 woda uzdatniona 1215 woda uytkowa 1216 woda *witriolowa 1217 woda wodorowglanowa 1218 woda wolna 1219 woda wyugowywujca 1185 woda zasadowa 1220 woda zasolona 1221 woda zawieszona 1222 woda zgazowana 1223 woda zoowa 1224 woda zmineralizowana 1225

376

Indeks hase w jzyku polskim

woda zwizana chemicznie 1179 woda zwizana 1226 woda zwyka 1203 woda elazista 1227 wodochonno 1228 wodochonno cakowita 1229 wodochonno higroskopijna 1230 wodochonno kapilarna 1231 wodochonno molekularna 1232 wodochonno oglna 1229 wodonosiec 1101, 1233 wodonono 1234 wodoprzewodno 1235 wodozbir 1378 wodr 1236 wody aluwialne 1249 wody dolinne 1249 wody dziewicze 1238 wody epigenetyczne 1237 *wody gruntowe 1250 wody juwenilne 1238 wody kopalne 1239, 1256 wody kopalne infiltracyjne 1257 wody kopalniane 1240 wody krasowe 1241 wody magmowe 1242 wody metamorficzne 1243 wody naturalne 1244 wody podpowierzchniowe 1245 wody podziemne 1245, 1246 wody podziemne (w wszym znaczeniu) 1247 wody podziemne napite (o naporowym zwierciadle) 1248 wody podziemne naporowe 1248 wody podziemne przyrzeczne 1249 wody podziemne swobodne 1250 wody pogrzebane 1256 wody pogrzebane 1239 wody porowe 1251 wody powierzchniowe 1252 wody prywatne 1253 wody przypowierzchniowe 1254 wody publiczne 1255

wody reliktowe 1256 wody reliktowe paleoinfiltracyjne 1257 wody reliktowe sedymentacyjne 1258 wody silnie zasadowe 1259 wody stagnujce 1260 wody syngenetyczne 1261 wody synsedymentacyjne 1261 wody szcztkowe 1256 wody szczelinowe 1262 wody termalne 1263 *wody wgbne 1248 wody wsikowe 1264 wraliwo zbiornikw wd podziemnych 1265 wsikanie 1266 wskanik frakcjonowania 1267 wskanik gstoci rde 1270 wskanik infiltracji efektywnej 1268 wskanik infiltracji 1291 wskanik jakoci (przewidziany w badaniu wody) 1269 wskanik jonowy 1292 wskanik krenologiczny 1270 wskanik nasycenia roztworu 1271 wskanik nasycenia skay wod 1272 wskanik nierwnomiernoci uziarnienia 1293 wskanik odpywu podziemnego 590 wskanik opadw atmosferycznych 1273 wskanik pojemnoci rda 1274 wskanik porowatoci 1275 wskanik przewodnoci 1276 wskanik rwnomiernoci uziarnienia 1293 wskanik rnoziarnistoci 1293 wskanik udziau skadnikw wody morskiej w wodzie opadowej 1267 wskanik urdlenia 1270 wskanik zasilania 1268 wskanik zasobnoci wd podziemnych 1277 wskanik zmiennoci rda 1278 wskaniki hydrochemiczne 1279 wskaniki hydrogeochemiczne 1308 wskaniki zanieczyszczenia rodowiska 1280 wskaniki zanieczyszczenia wd podziemnych 1281 wskaniki zawodnienia kopalni 1282 wspczynnik adsorpcji sodu 1283

377

Sownik hydrogeologiczny

wspczynnik aktywnoci 1284 wspczynnik dyfuzji molekularnej 1285 wspczynnik dyspersji 1286 wspczynnik filtracji 1287 wspczynnik filtracji pionowej 1288 wspczynnik frakcjonowania izotopowego 1289 wspczynnik grawitacyjnej pojemnoci wodnej 1290 wspczynnik infiltracji 1291 wspczynnik jednorodnoci uziarnienia 1293 wspczynnik jonowy 1292 wspczynnik nierwnomiernoci uziarnienia 1293 wspczynnik odpywu podziemnego 1294 wspczynnik odsczalnoci 1295 wspczynnik opnienia 1296 wspczynnik pojemnoci wodnej 1297 wspczynnik porowatoci 1298 wspczynnik porowatoci makroszczelinowej 1305 wspczynnik przepustowoci filtru 1299 wspczynnik przepuszczalnoci 1300 wspczynnik przesczania 797 wspczynnik przesycenia 1301 wspczynnik przewodnoci 794 wspczynnik regresji rda 1302 wspczynnik rozdziau izotopw 1303 wspczynnik rwnoziarnistoci 1293 wspczynnik sprystej pojemnoci wodnej 1304 wspczynnik szczelinowatoci 1305 wspczynnik szczelinowatoci powierzchniowej 1305 wspczynnik wodoprzepuszczalnoci 1287 wspczynnik wzbogacenia izotopowego 1306 wspczynnik zasobnoci 694, 1297 wspczynniki farmakodynamiczne 1307 wspczynniki hydrogeochemiczne 1308 wspdziaanie studzien 323 wtaczanie badawcze wody 1309 wtaczanie wody do grotworu 1310 WWA 1141 wycigi wodne 1311 wyciek (wody podziemnej) 1312 wydajno jednostkowa studni 1316 wydajno potencjalna studni 1313 wydajno studni 1314 wydajno rda 1315

wydatek 537 wydatek jednostkowy 781 wydatek jednostkowy studni 1316 wydatek rda 1315 wykadnik stenia jonw wodorowych 1317 wykres koowy 1078 wymiana jonowa 1318 wymiana kationw 1319 wymogi jakociowe dla wd podziemnych 1320 wymywanie 447 wypadanie 1327 wypukiwanie 447 wypyw krasowy 1321 wyrobisko odwadniajce 1322 wysikanie 202 wysik 1323 wysoko cinienia 1326 wysoko hydrauliczna 1324 wysoko opadu 1325 wysoko piezometryczna 1326 wytrcanie 1327 wywierzysko 1328 wzbogacanie zasobw wd podziemnych 1329 wznios kapilarny 1330 wznios zwierciada wd podziemnych 1331 wznoszenie si zwierciada wd podziemnych 1331

zabarwienie wody 73 zadanie odwrotne w modelowaniu filtracji 1332 zadanie wprost w modelowaniu filtracji 1333 zagroenie antropogeniczne wd podziemnych 1334 zagroenie geogeniczne wd podziemnych 1335 zagroenie wodne kopal 1336 *zagroenie zasobowe 1395 zalewanie badawcze 1337 zalewisko 1338 zamykanie wd podziemnych 1339 zanieczyszczenia wd podziemnych 1340 *zanieczyszczenie 1008 zanieczyszczenie rodowiska 1341 zanieczyszczenie wd podziemnych 149 zapach (wody) 1342 zapotrzebowanie na wod 1343

378

Indeks hase w jzyku polskim

zasada addytywnoci 1344 zasada superpozycji 1344 zasada tangensw 1345 zasadowo (wody) 1346 zasig oddziaywania studni, ujcia, kopalni 1347 zasig parowania z wd podziemnych 1348 zasig wpywu ujcia 562 zasilanie boczne 1349 zasilanie lateralne 1349 zasilanie punktowe rda krasowego 1350 zasilanie rozproszone rda krasowego 1351 zasilanie wd podziemnych 1352 zasoby dynamiczne wd podziemnych 1356 zasoby dyspozycyjne 1353 zasoby eksploatacyjne (ujcia) wd podziemnych 1354 zasoby naturalne wd podziemnych 1355 zasoby odnawialne wd podziemnych 1356 zasoby regionalne wd podziemnych 1357 zasoby spryste wd podziemnych 1358 zasoby stae 1359 zasoby statyczne wd podziemnych 1360 zasoby sztuczne wd podziemnych 1361 zasoby *wiekowe wd podziemnych 1360 zasoby wodne 1362 zasoby wd podziemnych 1363 zasoby wzbudzone wd podziemnych 1364 zasoby zmienne 1365 zasypka (na dnie studni) 1366 zataczanie badawcze wody 1309 zatopienie kopalni 1367 zatopienie powierzchni terenu 1368 zatrucie wd 1369 zatwierdzanie projektw prac/bada geologicznych i dokumentacji 1370 zawiesina 1371 zawiesina koloidalna 1372 zawiesiny oglne 1013 zawodnienie kopalni 1373 zbieno metody iteracyjnej 1374 zbiornik artezyjski 1375 zbiornik krasowy 1376 zbiornik krasowy zamknity 1377 zbiornik wd podziemnych 1378

zbiorowisko wd podziemnych 1378 zdjcie hydrogeologiczne 369, 1379 zdolnoci ochronne gleb 1380 zdolnoci ochronne nadkadu 1381 zdolnoci ochronne strefy aeracji 1382 zdolno ewaporacyjna terenu 1383 zdolno rozpuszczania 1384 zdolno utleniania 1385 zdolno wymiany (jonowej) 696 zdrj 1386 *zeskok zwierciada na filtrze 198 zeskok zwierciada wd podziemnych (w studni) 1387 zesp rozdzielajcy 1388 zintegrowany monitoring rodowiska przyrodniczego 1389 zlewnia podziemna 1390 zoe wd podziemnych 1391 zoe wd termalnych 1392 znacznik 1393 zole 383 zrwnowaony rozwj 1394 zuboenie wd podziemnych 1395 zwizki kompleksowe 1396 zwizki organiczne w wodach podziemnych 1397 zwizki ropopochodne 1398 zwierciado napite 1399 zwierciado piezometryczne 1400 zwierciado swobodne 1401 zwierciado wody nawiercone 1402 zwierciado wd podziemnych 1403 zwierciado wd zawieszonych 1404 ZWU 562

rdo 1405 rdo ascenzyjne 1406 rdo cieplicze 1419 rdo ciepe 1419 rdo descenzyjne 1407 rdo dyslokacyjne 1408 rdo efemeryczne 1413 rdo gorce 1409 rdo grawitacyjne 1407 rdo intermitujce 1415

379

Sownik hydrogeologiczny

rdo krasowe 1410 rdo meteoryczne 1411 rdo okresowe 1413 rdo podpywowe 1406 rdo podwodne 1421 rdo przelewowe 1414 rdo pulsujce 1415 rdo spywowe 1407 rdo stae 1417 rdo szczelinowe 1418 rdo termalne 1419 rdo ttnice 1415 rdo trwae 1417

rdo ukryte 1421 rdo uskokowe 1408 rdo warstwowe 1420 rdo wody mineralnej 1412 rdo wody sodkiej 1416 rdo wstpujce 1406 rdo zatopione 1421 rdo zstpujce 1407 rdo zwyke 1416

elazo 1422 ele 1423 ele rozpuszczalne 1424 *ya wodna 1425

Indeks hase w jzyku angielskim

abiotic environment 1041 abiotic factors 1 abnormal formation pressure 127 abnormal reservoir pressure 127 absolute error 94 absorbability 534 absorbing well 976 absorption 2 absorption capacity of the ecological system 690 absorption well 650 Abyssinian well 991 accidental error 103 accuracy of measurement 165 acid treatment of wells 430 acid water 1183 acidity (of water) 431 acidulous water 1030 acratopegae 12 acratothermae 13 active porosity 712 activity coefficient 1284 actual precipitation 613 adhesive water 1154 ADI 472 admissible error 95 admissible volume of extracted groundwater 1354 adsorbate 4 adsorbent 5 adsorption 6 adsorptive substance 5 advection 9 advection parameters 665 advective diffusion 186

aerobic conditions 1122 age of groundwater 1140 aggressive carbon dioxide 181 aggressive water 1152 aggressiveness of water 11 aging of well 923 agricultural drainage 175 agricultural hydrogeology 289 agrohydrogeology 289 albumen nitrogen 53 albumin nitrogen 53 albuminous nitrogen 53 Alekins classification 16 alkali metals 460 alkaline earth metals 465 alkaline hardness 1077 alkaline water 1220 alkalinity 1346 alluvial underground runoff 588 alluvial waters 1249 almost steady filtration 226 alteration of the chemical composition of groundwater 779 alternating direction implicit method 472 aluminium 250 ammonia 17 ammonia nitrogen 54 ammonification 18 ammonium ion 344 amplitude of groundwater-table fluctuations 19 anaerobic conditions 1123, 1124 analogou model 503 analogou model of groundwater filtration 506

381

Sownik hydrogeologiczny

analogue model 503 analogue model of groundwater filtration 506 analytical methods of mine water inflow forecasting 473 anionic surface-active agent 1001 anthropogenic transformations of drainage areas 775 apparent seepage velocity 740 apparently steady filtration 225 applied hydrogeology 290 approval of geological research projects 1370 aquasol 306 aqueous solution 837 aquiclude 1099 aquiclude 1102 aquiclude 726 aquifer 727, 1101, 1115, 1233 aquifer aerification 10 aquifer bottom 909 aquifer capping 532 aquifer cover 532 aquifer decontamination 572 aquifer diffusivity 778 aquifer graining 1107 aquifer granulation 1107 aquifer reclamation 816 aquifer sealing 1339 aquifer system 1027 aquifer thickness 492 aquifer top 965 aquifuge 329, 724, 1100, 1114 aquitard 726, 1099, 1102 arbitrary matching point 800 area of groundwater extraction 559 area of groundwater flow to the well 561 area of groundwater self-purification 560 area of highest protection 557 area of simple protection 566 area requiring maximum protection 557 area specific discharge 781 areal precipitation 616 areal rainfall 616 areas of groundwater dynamics 962 areometric analysis 20 arsenic water 1153

artesian basin 541, 1375 artesian flow 871 artesian head 118 artesian pressure 118 artesian well 973 artificial groundwater resources 1361 artificial recharge of groundwater 1329 ascent 50 associations of molecules in aqueous solutions 51 atmometer 208 atmospheric precipitation depth 1273 automatic sampling 681 average interstitial velocity 739

backfill (on the bottom od the well) 1366 background concentration 1060 bacterial composition of water 890 bacterial contamination of waters 63 bacteriological analysis 21 bacteriological composition of water 890 bacteriological sample 768 balance methods of mine water inflow forecasting 478 balneological chemical analysis 22 balneology 64 balneotechnology 65 balneotherapy 66 bank infiltration 315 bank storage 315 barrier boundary 270 base exchange capacity 698 base level of groundwater drainage 76 base water 1207 basicity 1346 bathometr 75 BEC 698 bekerel 77 Bernoullis equation 78 bicarbonate water 1218 biochemical oxygen demand 83 biodegradability 684 biodegradation 84 biological barriers 70 biological test 89

382

Indeks hase w jzyku angielskim

biophile elements 86 bioreclamation 87 bioremediation 87 biosphere 88 biote 90 biotope 90 biotransformation 91 blunder 98 BOD 83 bog 60 bored well 993 boreholes applied to mine drainage 641 bottom contour 326 bottom water 1194 bound water 1226 boundary 267 boundary conditions 1125 brackish water 1205 breakthrough curve 416 brine 899 brines of sedimentary basins 900

cementation 108 cementation zone 940 cesspit 1029 cesspool 1029 chalybeate water 1227 chemical analysis of water 23 chemical composition of waters 891 chemical geothermometers 244 chemical oxygen demand 110 chemical properties 1145 chemical tracer 109 chemically combined water 1179 chemisorption 7 chloride ion 347 chloride water 1157 chlorides 111 chlorofluorocarbons 112 chromic ion 349 chromous ion 348 clarification (of waters) 373 classification of filtration properties of rocks 377 classification of mine waters quality 376 clogging 382 closed karstic basin 1377 coagulation 381 COD 110 coefficient of fissuring 1305 coefficient of graining non-uniformity 1293 coefficient of intrinsic permeability 1300 coefficient of screen perforation 671 coefficient of supersaturation 1301 coefficient of vertical permeability 1288 coli index 313 coli titre 491 coliform bacteria 61 coliform count 491 coliform index 313 coliform organisms 61, 632 collecting well 994 collector trench 838 collector well 988 collector well with radially arranged horizontal drillholes 988

calcination loss 936 calcium hardness 1074 calcium ion 359 capillary fringe 957 capillary rise 1330 capillary water 1176 capillary water-storage capacity 1231 capture zone 561 carbon dioxide 180 carbon dioxide in equilibrium 184 carbonate equilibrium 852 carbonate hardness 1075 carbonate ion 360 carbonated water 1030 carbonates 1138 cased-off well 985 casing perforation 672 catchment area 564 cation exchange capacity 697 cation exchange 1319 cationic surface-active agent 1002

383

Sownik hydrogeologiczny

Collins diagram 128 colloidal solution 832 colloidal suspension 1372 colloids 383 colmatage 382 colour of the water 73 coloured metals 462 combined well (dug and drilled) 981 Commission for Hydrogeological Reports 385 common use of water 396 compaction water 1177 complete analysis 37 complete well 995 complex compounds 1396 complex dewatering 598 composition of gases present in water 239 computational block 92 computational well-scheme 873 concentration 924 concentration curve 418 concentration of a solution 927 condensation water 1178 condition of model similarity 1121 confined aquifer 730 confined groundwater surface 1399 confined groundwaters 1248 confining bed 329, 724, 1114 confining stratum 724 conservative substance 1007 constant flux boundary condition (second kind condition) 539 constant resources 1359 constitutional water 1179 contaminant 1008 contaminant plume 113 continuous analogou model 504 continuous analogue model 504 continuum hypothesis 277 control analysis 30 controlled waste disposal 895 convection 9 convection parameters 665 convergence of the iteration method 1374

cooling water 1158 corrected rainfall 618 correctness (of measurement) 710 cover protective capacity 1381 Crank-Nicholson procedure 129 critical apparent velocity of seepage 741 critical velocity water enbering the well-screen 743 crystallization water 1180 curie 372 current 114 curves superposition method 469 cyanides 130 cycle of pumping test 132

damming up of groundwater 910 Darcian velocity 740 darcy 139 Darcys law 140 Davies equation 142 DDL 1113 dead water 1186 Debye-Hckel equation 143 decay constant 919 decay sequence 759 declogging 151 deep groundwater 1164 deferrization 606 deficient well 982 degradation of groundwater 149 degree of groundwater endangering 933 degree of hardness 931 dehydration 150 deleterious substance 1005 denitrification 152 density analysis 20 density of water 246 depression 157 depression cone 434 depression cone area 554 depth gauge 1019 depth of groundwater evaporation 1348 depth of precipitation 1325 depth to water-table 253

384

Indeks hase w jzyku angielskim

desanding pumping 707 desorption 158 deterministic model 509 deuterium excess 533 deuterium 162 dewatering 597 dewatering barrier 69 dewatering of buildings 600 dewatering of foundation trench 604 dewatering well 986 dewpoint 803 differential equation of seepage 845 differential operator 623 diffuse double layer 1113 diffuse karst-spring recharge 1351 diffuse source of water pollution 791 diffusion 185 diffusion coefficient 1285 diffusion constant 1285 diffusion parameters 657 digitizing 189 dihydrol 163 dilute solution 836 direct protection area 1053 direct runoff 583 direct task in seepage modelling 1333 discharge 537 discharge area 555 discharge boundary 268 discharge curve 294 discharge-drawdown curve 420 discrete analogue model 505 discretization error 96 discretization network 880 discretization of the percolation space 191 disequilibrium index 1271 dispersion 193 dispersion coefficient 1286 dispersion equation 841 dispersion model 510 dispersion parameters 658 dispersivity constant 918 disposable resources 1353

dissolution 828 dissolved gas 829 dissolved inorganic carbon 830 dissolved matter 1004 dissolved matter 457 dissolved organic carbon 831 dissolved solids 1012 dissolving power 1384 division of a territory into hydrogeological regions 813 doline 709 dolomitisation 168 drain 171 drainage 597 drainage borehole 646 drainage by mining methods 602 drainage by wells 603 drainage ditch 838 drainage excavation 1322 drainage of foundation excavation 604 drainage through the sewage system 174 draining well 308 drawdown 157 drawdown curve 411 drawdown step in the pumping test 212 drawing well 978 drilled well 993 drilling fluid 680 drilling mud 680 drilling standstill 935 drinking water 1193 drinking water quality standards 548 driven screen 652 driven well 991 dry residue 1015 dry residuum 1015 dug well 990 Dupuits scheme of a free aquifer 179 dynamic pressure 120

ecosystem 200 edge water 1192 effective grain size 1039 effective infiltration coefficient 1268

385

Sownik hydrogeologiczny

effective porosity 712 effective rainfall 612 effective rainfall 619 effective velocity 739 effective well radius 760 efficient infiltration 316 effluent stream 864 elastic storage 692 electric model 512 electrical resistivity of water 625 electro-hydrodynamic analogy 42 electro-hydrodynamic model 511 electrolytic dissociation 192 electrolytical conductivity of water 795 emission of pollutants 205 endangering of mines by water 1336 engineering hydrogeology 283 engineering protective barriers 72 environment modified by man-induced factors 1042 environment pollution 1341 environmental carrying capacity 693 environmental contamination indicators 1280 environmental hydrogeology 291 environmental impact assessment 569 environmental isotopes in mine hydrogeology 481 environmental monitoring 529 environmental protection 570 epigenetic waters 1237 equation of motion 846 equilibrium carbon dioxide 184 equipotential line 440 equivalent well radius 763 error 93 error of method 99 Escherichia coli (E. coli) 655 European Union directive 188 evaporation potential 718 evaporation 207 evaporative capacity 718 evaporimeter 208 evapotranspiration 209 examined parameter 656 excessive error 98

exchange capacity 696 exchangeable cations 371 explicit procedure 872 exploratory hydrogeological borehole 645 exsurgence 1321 exsurgent 1328

factors controlling groundwater conditions in sedimentary basins 137 factors forming mine waters chemistry 136 factors of groundwater protection 138 Ferets triangular diagram 1066 ferric ion 363 ferrous ion 362 ferruginous water 1227 fictitious well 979 field analyser 41 field capacity 695 field test 33 filter perforation coefficient 671 filtering dam 1048 filter-stopping 1048 filtration 220 filtration modelling 525 finite elements method 468 finite-difference approximation 49 finite-difference equation of seepage 844 finite-difference method 471 finite-difference operator 623 fissure waters 1262 fissuring 1032 fixed water 1226 flavour 715 floating earth 427, 429 flooding of the surface 1368 flow 853, 968 flow borehole 649 flow line 441 flow net 882 flow rate 537 flow resistance 626 flowing well 973 flux 968

386

Indeks hase w jzyku angielskim

forecast of mine-water salt disposal 752 forecast of water flow into a mine 751 foreign substance 998 formation pressure 126 formation water 1212 formation water 1224 fossil connate waters 1258 fossil meteoric waters 1257 fossil waters 1256 fountain 1386 Fouriers equation 232 fractionation index 1267 fracture waters 1262 fractured medium 640 fractured-porous medium 638 free aquifer 731 free carbon dioxide 183 free water 1219 free water-table groundwaters 1250 fresh water 1203 freshwater limit 271 fully penetrating well 995 function error 97 funnel sink 709

geothermal gradient 262 Ghybens and Herzbergs law 247 Gibbs index 248 Girinskis scheme of multilayered free aquifer 249 Glauber water 1162 gley horizon 723 Global Meteoric Water Line 251 grades of ground water quality 374 gradient 260 grain-size distribution curve 419 grain-size sieve analysis 35 granted resources 1359 granulometric analysis 25 graphical presentation methods of water chemical composition 266 gravel pack 553, 1366 gravitational drainage 601 gravitational drainage capacity 594 gravitational water 1219 grid model 521 grid spacing 406 grid-node 1139 gross error 98 ground surface inundation 688 groundmass 458 groundwater appearances (in mines) 772 groundwater balance 82 groundwater basin 1390 groundwater capture 1082 groundwater circulation 551 groundwater circulation system 1025 groundwater classification 378, 1028 groundwater conditioning 1104 groundwater conditions 1128 groundwater contamination 889, 1340 groundwater contamination indicators 1281 groundwater damming up 679 groundwater dating 141 groundwater deficiency 144 groundwater deposit 1391 groundwater development 204 groundwater discharge 177 groundwater divide 195, 540

gaining stream 864 gas bearing water 1223 Gauss-Seidel process 238 gauze screen 214 general equation of groundwater filtration 842 general hydrogeology 286 geohydrology 243 geological administration 3 geological and mining law 735 geological concession 388 geological formations considered from the hydrogeological point of view 1098 geological (hydrogeological) licence 1085 geophysical exploration methods applied to hydrogeology 479 geostatic pressure 121 geothermal degree 929 geothermal energy 206

387

Sownik hydrogeologiczny

groundwater drainage 177 groundwater drawdown 620 groundwater dynamics 187 groundwater endangering by geogenic factors 1335 groundwater exfiltration 202 groundwater exploitation 204 groundwater extraction 683 groundwater flow 782, 862, 971 groundwater flow in sedimentary basins 783 groundwater flow system 1025 groundwater flow zone 946 groundwater formation 230 groundwater formations 1098 groundwater genesis 242 groundwater hydrology 281 groundwater intake 1082 groundwater level 922, 1403 groundwater level hydrograph 417 groundwater level oscillations 1111 groundwater measuring point 802 groundwater measuring post 717 groundwater medium 637 groundwater medium anisotropy 44 groundwater mining 1395 groundwater monitoring 530 groundwater natural resources 1355 groundwater origin 242 groundwater pollution 1340 groundwater pollution source 607 groundwater protection 571 groundwater province 764 groundwater quality control 391 groundwater recharge 1352 groundwater recharge area 564 groundwater regime 1128 groundwater renewable resources 1356 groundwater renewal 579 groundwater reservoir 1378 groundwater resources 1363 groundwater resources assessment 1092 groundwater resources coefficient 1277 groundwater resources depletion 1395

groundwater resources related to the aquifer compressibility 1358 groundwater runoff (outflow) 587 groundwater self-purification 870 groundwater shortage 144 groundwater stagnancy 917 groundwater stream 971 groundwater subreservoir 1014 groundwater table 1403 groundwater table contour 297 groundwater table fluctuation 1111 groundwater table reconstruction 575 groundwater table rise 1331 groundwater treatment 1104 groundwater vulnerability and protection map 455 groundwater withdrawal 683 groundwater zone 956 groundwater-monitoring network 884 groundwaters 1246, 1247 groundwater-table lowering 620 Grnhut-Hintz diagram 273 guide hole 651 Gntelbergs equation 274

half-life 610 haloforms 1064 halogenated aliphatic hydrocarbons 112 hard detergent 161 hard water 1213 hardness of water 1076 harmful substance 1005 Hazens number 275 head boundary condition 164 head gradient 263 health resort 1106 heat transfer and mass transport in groundwater 494 heavy metals 461 heavy water 116 Hele-Shaw integrator 320 Hele-Shaw model 320 helium 276 heterogenous flow 856 high protection area 563

388

Indeks hase w jzyku angielskim

homogeneous aquifer 729 horizontal precipitation 633 horizontal well 988 humification 278 hybrid model 514 hybrid water 1172 hydratation 279 hydration 279 hydraulic analogy 43 hydraulic conductivity 1287 hydraulic connection 390 hydraulic diffusivity 778 hydraulic gradient 263 hydraulic head 1324 hydraulic integrator 448 hydraulic network in karstified carbonate rocks 883 hydraulic radius 761 hydrocarbonate ion 361 hydrochemical analysis 26 hydrochemical classifications 379 hydrochemical indicators 1279 hydrochemical processes 744 hydrodynamic conditions 1126 hydrodynamic dispersion 194 hydrodynamic parameters 660 hydrodynamic zoning 958 hydrodynamical field 700 hydrogen 1236 hydrogen ion concentration 925 hydrogen ion concentration exponent 1317 hydrogen sulphide 879 hydrogeochemical anomaly 45 hydrogeochemical background 1060 hydrogeochemical barrier 68 hydrogeochemical boundary 269 hydrogeochemical classifications 380 hydrogeochemical conditions 1127 hydrogeochemical cross-section 773 hydrogeochemical equilibrium 847 hydrogeochemical facies 211 hydrogeochemical field 701 hydrogeochemical forecast 749 hydrogeochemical gradient 264

hydrogeochemical inversion 324 hydrogeochemical model 515 hydrogeochemical processes 745 hydrogeochemical profile 747 hydrogeochemical ratios 1308 hydrogeochemical stagnation 916 hydrogeochemical zoning 959 hydrogeochemistry 280 hydrogeologic report concerning a mineral deposit 167 hydrogeological basin 542 hydrogeological borehole 642 hydrogeological boring 1142 hydrogeological cartography 368 hydrogeological classification of mineral deposits 375 hydrogeological conditions of a mineral deposit 1129 hydrogeological cross-section 774 hydrogeological damages 1036 hydrogeological data bank 67 hydrogeological drilling 1142 hydrogeological expert opinion 203 hydrogeological forecast 750 hydrogeological gauging station 915 hydrogeological investigations 58 hydrogeological investigations of karst reservoirs 59 hydrogeological map 452 hydrogeological mapping 369 hydrogeological massif 456 hydrogeological medium 1043 hydrogeological mine map 454 hydrogeological mining damages 1035 hydrogeological model calibration 307 hydrogeological model quality function 236 hydrogeological monitoring site 915 hydrogeological numerical properties 1148 hydrogeological parameters 661 hydrogeological profile 748 hydrogeological properties of rocks 1149 hydrogeological region 811 hydrogeological report 166 hydrogeological sampling 631 hydrogeological space 793 hydrogeological structure 966 hydrogeological subregion 996

389

Sownik hydrogeologiczny

hydrogeological survey 1379 hydrogeological system 1022 hydrogeological test borehole 643 hydrogeological unit 343 hydrogeological window 609 hydrogeological zones in the karst 963 hydrogeological zoning 961 hydrogeology 281 hydrogeology of mineral deposits 292 hydrogeothermics 293 hydrograph 294 hydroisobath 296 hydroisopach 299 hydroisopachyt 299 hydroisopleth 298 hydroizohypse 297 hydrological system 1023 hydrological water-balance equation 840 hydrological year 825 hydrology 301 hydrometeor 633 hydronium ion 351 hydrosol 306 hydrosphere 302 hydrostatic pressure 122 hydroxyl ion 350 hygroscopic water 1166 hygroscopic water-storage capacity 1230 hypergene zone 943 hyperosmotic water 1167 hyperthermal water 1168 hypoosmotic water 1169 hypothermal water 1170

impression 312 impression cone 934 in situ analysis 28 incomplete well 983 index of rock saturation with water 1272 index of spring capacity 1274 indicatory water analysis 40 indirect protection area 1054 induced groundwater resources 1364 industrial water 1198 inert gases 240 infiltration 314 infiltration coefficient 1291 infiltration curve 412 infiltration of waste water by drain 176 infiltration rate 321, 742 infiltration test 1337 infiltration water 1173 infiltration well 976 inflow 169, 317, 1337 influent seepage rate 970 influent stream 866 initial conditions 1131 injection 1337 injection test 766 in-line analysis 28 input function 237 insoluble substances 1010 integrated environmental monitoring 1389 intensity of radiation 754 interaction of wells 323 interaquifer drainage 790 interception 322 interfence of wells 323 interflow 586 internal boundary condition 1120 internodal transmissivity 796 interstitial flow 220 intrinsic permeability 1300 inundated area 1338 inverse task in seepage modelling 1332 inverted well 976 ion exchange 1318

image well 979 immission of pollutants 311 impact of mining on the water environment 578 imperfect well 982 impermeable bed 724, 1114 impermeable complex 676 impermeable wall 201 implicit procedure 875 impregnability 534

390

Indeks hase w jzyku angielskim

ionic activity 14 ionic composition of water 892 ionic equilibrium 849 ionic product of water 310 ionic ratio 1292 ionic strength of solution 886 iron bacteria 62 irrigation with groundwater 538 isobar 325 isobath 326 isochrone 327 isohypse 328 isoosmotic water 1174 isopach 330 isopachyte 330 isopiestic line 300, 331 isotach 332 isotherm 333 isothermal water 1171 isotope effects 199 isotope enrichment factor 1306 isotope equilibrium 848 isotope fractionation factor 1289 isotope fractionation 234 isotope geothermometers 245 isotope partitioning factor 1303 isotope standards 337 isotopic composition of water 338 isotopic enrichment 336 isotopic exchange 335 isotropic aquifer 728 iteration cycle 405 iteration methods 480 iteration stability 914 iteration step 405

karst region 812 karst reservoir 1376 karst spring 1321 karst waters 1241 karstic drain 172 karstic stream 867 karstic system evolution 210 karstic system structure 967 karstification 399, 400 karstwater capture 366 Kurlovs formula 426

laminar flow 855 land dewatering 636 land potential evaporation 1383 land reclamation 459 land subsidence (due to groundwater pumping) 635 Langeliers index 432 Laplaces equation 433 large diameter well 992 lateral recharge 1349 law of fresh water lense 247 leachate 576 leachate from a waste deposit 576 leaching 447 leaching water 1185 leakage 789, 1312 leakage coefficient 797 leakage factor 135 legal documentation justifying the right to water exploitation 622 lethal concentration 926 LGB 445 Liebmanns method 437 light metals 463 limit 267 linear filtration regime 442 linear percolation 221 linearity of groundwater flow equation 443 lined well 985 lixiviation 447 local groundwater basin 445 local groundwater reservoir 493

Jacobis process 341 juvenile waters 1238

karst 397 karst cavernosity 399 karst channels 365

391

Sownik hydrogeologiczny

losing stream 866 lost stream 865 low groundwater flow 546 lysimeter 444

methods of pollutant transport parameters identification 475 methods of underground runoff evaluation 483 MGB 257 microorganisms in groundwater 496 microporosity 497 migration equation 841 migration of contaminants 777 migration parameters 663 migration pathway 178 mine depression cone 435 mine drainage 599 mine drainage well 987 mine flooding 1367 mine hydrogeology 282, 284 mine waters 1240 mineral matter 997 mineral water 1188 mineralization (of organic matter) 499 mineralization gradient 265 mineralization of water 500 mineralized water 1225 mineral-water province 765 mine-water inflow 170 mine-water inflow indexes 1282 mining area 556 minor elements 498 mixed boundary condition 1119 mobility of pollutants 501 model 502 model testing 1057 modulus of underground runoff 590 molecular diffusion 185 molecular water-storage capacity 1232 Monitions classification 527 mother liquid 446 motion 853 Mouch diagram 531 movement 853 multiaquifer formation 677 multilayer model 523 multiphase flow 495 multiphase migration 495

Maches unit 449 macrocomponents 451 macrodispersion 450 magmatic waters 1242 magnesium ion 352 main karst water conduits 254 major components 451 major components of water 255 major groundwater basin 257 major ions 364 mans stress on the environment 48 manganic ion 354 manganous ion 353 man-induced groundwater endangering 1334 mass balance 79 matchpoint 800 mathematical model of mass transport 517 measurement error 102 measurement exactitude 165 measurement precision 165 measurements of hydrogeologic parameters in deep wells 705 measuring overfall 776 measuring overflow 776 measuring weir 776 medicinal water 1184 metamorphic waters 1243 meteoric water 1173 methane 467 method of images 470 methods of hydrogeological analogy of mine water inflow forecasting 474 methods of hydrogeological investigations of mineral deposits 476 methods of hydrogeological inwestigations 489 methods of mine water inflow forecasting 484 methods of multidimensional regression used for mine water inflow forecasting 485

392

Indeks hase w jzyku angielskim

natural environment 1044 natural protective barriers 71 natural waters 1244 negative hydrogeochemical anomaly 47 neutral flow line 540 neutral water 1191 neutralization of pollution 1084 nitrate ion 345 nitrate nitrogen 55 nitrates 345 nitrification 545 nitrite ion 346 nitrite nitrogen 56 nitrogen 52 noble metals 464 nomogram 414 nomograph 414 non-carbonate hardness 1070 nonferrous metals 462 non-ionic surface-active agent 1003 non-linear filtration regime 543 non-linearity of the groundwater flow equation 544 non-point source of water pollution 791 non-stationary flow 857 non-steady flow 858 non-uniform flow 856 not corrected precipitation 614 nuclide 549 numerical model 518

ORP 720 osmotic pressure 123 overburden pressure 121 overflow borehole 648 overflow measuring-box 896 oxidability 1095, 1385 oxidant 1094 oxidation 1096 oxidation zone 952 oxidation-reduction potential 720 oxidizing agent 1094 oxidizing conditions 1133 oxidizing environment 1046 oxygen 1059 oxygen consumption 1095 oxygen deficit 148 oxygen saturation value 536 oxygenation 1096 oxygen-free condition 1124

PAH 1141 palaeohydrogeology 653 paleokarst 398 Palmers classification 654 parameters of convectional transport 665 parameters of hydrodynamic dispersion 658 parameters of leaching 668 parameters of non-linear filtration 664 parameters of pollutants decay and biodegradation 666 partial pressure 119 partially penetrating well 983 path line of a particle 1063 pattern for water chemical composition presentation 231 PCB 702 Peclets number 670 perched aquifer 733 perched groundwater 1222 perched water table 1404 percolation 220, 789 percolation waters 1264 perfect well 977 perforated casing 216 permanent hardness 1070, 1073

observation well 675, 984 odour 1342 odour threshold 771 on site treatment of groundwater 1105 on the spot treatment of groundwater 1105 on-line analysis 31 open-cut drainage 601 organic compounds in groundwaters 1397 organic material 999 organic matter 999 organic nitrogen 57 organic substance 999 organoleptic properties 1150

393

Sownik hydrogeologiczny

permeability 785 permeability coefficient 1287 permeability tensor 1052 permeable formation 1101 permissible error 95 persistent substance 1007 petroleum decay products 1398 pH value 1116 pharmacodynamic coefficients 1307 phenols 213 phreatic waters 1247 phreatic zone 942 physical adsorption 8 physical model 513 physical parameters 659 physical properties 1146 physical-chemical analysis of water 24 physico-chemical properties 1147 physico-chemical treatment 228 piezometer 675 piezometric head 1326 piezometric surface 1400 piezometric water level 725 pipe screen 216 Pipers diagram 1065 piston-flow model 524 plume 113 point pollution source 804 poise 799 Poissons equation 689 polarity of water molecules 699 pollutant 1008 pollutants migration parameters 663 polychlorinated biphenyles 702 polycyclic aromatic hydrocarbons 1141 polymerization 703 pondage 15 pore waters 1251 pores 714 pores and interstices space 793 porosity 711, 1298 porous medium 639 positive hydrogeochemical anomaly 46

postlinear percolation 223 potable water 1193 potassium ion 355 potential discharge (yield) of a well 1313 potential of spring resources 721 potentiometric surface 1400 precipitation 611, 1327 precipitation gauge 621, 1062 preferential migration path of pollutants 1086 preliminary drainage 605 prelinear percolation 224 pressure 117 pressure gradient 261 private waters 1253 product of oxidation 746 project of geological investigations 753 protection area 558 protection zones of water intakes 964 protective capacity of the aeration zone 1382 protective drainage of slopes 173 protective monitoring of a groundwater capture 528 proximate analysis 34 public use of water 394 public waters 1255 pumping standstill 935 pumping test 706 pumping test register 196 pumping well with observation wells 305 punctual karst-spring recharge 1350

(groundwater) quality criteria 407 quality determinant 1269 quality of water 342 (groundwater) quality requirements 407 quality standards for groundwaters 1320 quantitative analysis 27 quicksand 427, 428

radial well 988 radioactive decay 755 radioactive elements 757 radioactive equilibrium 756

394

Indeks hase w jzyku angielskim

radioactive water 1199 radioactivity 758 radiocarbon 807 radiolysis 805 radionuclide 806 radium isotopes in mine waters 339 radon 808 rain gauge 621 rain water 1159 random error 103 rare gases 240 rating curve 413 raw water 1210 RC analogou model 507 RC analogue model 507 readily biodegradable substances 1009 readily precipitating solids 1011 recession curve 421 recharge boundary 272 recharge test 766 recharge well 976 recharging infiltration 316 reconstruction of groundwater resources 574 recovery curve 422 redox conditions 1134 redox potential (Eh) 720 redox scale 887 reducing agent 810 reducing conditions 1132 reducing environment 1045 reduction zone 948 refractory substance 1007 refuse 580 Regional Board for Water Management 815 regional depression cone 814 regional groundwater resources 1357 regional hydrogeology 288 relative error 105 relative permeability 786 remedial action 572 removal of iron 606 removal of pollution 1084 rendering groundwater accessible 1079

repair state of wells 921 reproducibility (of measurement) 596, 722 research methods of sedimentary aquitards permeability 477 reservoir pressure 126 reservoir rocks 888 residence time 134, 1140 residence time distribution 826 residual liquid 446 residual water 1200 resistance of the screen-adjacent zone 629 resistance to pollution 593 retained groundwater 820 retardation factor 1296 retention (of water) 819 retention deficit 147 Reynolds number 822 rise in groundwater table 312 rock matrix 458 rock pressure 121 Rogers diagram 824 roof water 1208 RR analogou model 508 RR analogue model 508 RT 134 RTD 826 rule of tangents 1345 runoff 582 runoff deficit 146

safe yield 1353 saline formation waters 900 saline water 1204, 1221 saline water ingression 318 salinity 903 Salmonella sp. 869 salt water encroachment 318 salt water intrusion 318 sample 767 sample stabilization 1097 sampler 769 sampling 682 sampling network 885

395

Sownik hydrogeologiczny

sampling probe 904 sand removal from a well 581 sanding-up of the well 673 sanitary landfill 895 sanitary protection zone 944 saturated solution 833 saturation 535 saturation deficit 145 saturation index of a solution 1271 saturation zone 949 scheme of a homogenous confined aquifer 874 scheme of an uniform confined aquifer 874 Schoellers diagram 876 science on environmental change and protection 908 screen net 881 screen transmitting capacity 784, 912 screened well 980 screenless well 974 secular equilibrium 851 seepage 220, 787, 1266, 1323 seepage (under and through dam, weir, barrage) 788 seepage intensity coefficient 1287 seepage resistance 630 seepage simulation 525 seepage spring area 567 seepage velocity potential 719 seepage waters 1264 semi-confined bed 726 semipermeable bed 726 sensible properties 1150 separating complex 676 serial hydrogeological map 453 series of aquifers 387 setting tube 634 settling pipe 634 sewage 1038 sewage effluent 592 sewerage system 1024 shield brines 901 short water analysis 40 sieve screen 881 silica 410 silicon dioxide 410

silicon 409 silting-up 382 simulation 1020 sink-hole 709 sinking of wellls 252 siphon 436 skin effect 198 slightly mineralized water 1190 slotted screen 217 sodium absorption ratio 1283 sodium ion 358 soft detergent 160 soft water 1187 soil moisture 1143 soil protective capacity 1380 soil skeleton 1034 soil ventilation 1135 soil water 1163 sol 832 solidification 902 solubility 827 solubility product 309 solubilization 828 solute 1004 solution 828 sorbate 905 sorbed phase 905 sorbent 906 sorbing phase 906 sorption 907 sorption and desorption parameters 667 sorption isotherm 334 spa 1106 space step 406 spatial filtration model 520 spatial migration of matter 792 specific capacity 781 specific components 894 specific discharge 781 specific discharge of a well 1316 specific drawdown 153 specific incremental drawdown 154 specific retention 821

396

Indeks hase w jzyku angielskim

specific underground runoff 590 specific use of water 395 specific yield 594 spontaneous outflow 871 spring 1386 spring density index 1270 spring discharge 1315 spring hydrogeology 402 spring hydrograph 295 spring measuring post 716 spring recession coefficient 1302 spring recession curve 415 spring regime 823 spring runoff 585 spring variability index 1278 stability of water quality 1067 stable isotopes 340 stable nuclides 340 stagnant waters 1260 stagnation point 801 stationary flow 859 statistic methods of mine water inflow forecasting 486 steady flow 861 Stiff diagram 928 stochastic model 522 storage capacity 694 storage coefficient 694, 1295, 1297 storage gauge 1062 storativity 1297 strainer 218 stream 114 stream bed seepage resistance 627 streamline 441 strongly alkaline waters 1259 subartesian head 125 subartesian pressure 125 subcutaneous karst zone 941 submergence 1368 submersion 1368 subsurface precipitation 617 subsurface retention 820 subsurface runoff 586 subsurface runoff coefficient 1294

subsurface sampler 770 subsurface waters 1245, 1254 suffosion 1016 sulfate ion 356 sulfide ion 357 Sulins classification 1017 sulphate ion 356 sulphate reduction 809 sulphate removal 159 sulphate water 1201 sulphur 878 sulphuretted hydrogen 879 sulphurous water 1202 sum of ions and salts (soluble, dissolved and exchangeable) in rocks 386 sump 863 supercooled water 1196 superheated water 1197 superposition of aquifers 678 superposition principle 1344 supersaturated solution 835 supply water 1206 surface runoff 911 surface waters 1252 surface-active agent 1000 surrounding collector trench 839 suspended groundwater 1222 suspended solids 1013 suspended waters 1254 suspension 1371 sustainable development 1394 swamp 60, 686 synergism 1021 syngenetic waters 1261 syphon 436 system analysis in hydrodynamics 36 systematic error 104 Szczukariews classification 1033

taste of water 898 TDS 106, 500 temperature 1050 temperature-based classification of waters 1056

397

Sownik hydrogeologiczny

temporary hardness 1072, 1075, 1077 temporary underground runoff 591 tensiometer 1051 terrestrial heat flow 969 therapeutic water 1184, 1211 thermal and/or containing specific components 1211 thermal conductivity equation 843 thermal water deposit 1392 thermal waters 1263 thermically neutral zone 951 thermodynamic activity 14 thermodynamic equilibrium 850 THM 1064 three-dimensional filtration model 520 Tickels diagram 1058 time digitizing 190 time of resources renewal 133 time resistance 624 time step 404 time-drawdown type-curve 423 TOC 107 tortuosity (of a porous medium) 403 total carbon 1136 total carbon dioxide 182 total dissolved solids 106, 500 total hardness 1071 total head 1324 total inorganic carbon 1137 total mineralization 500 total organic carbon 107 total runoff 584 total solids 608, 1018 total water-storage capacity 1229 totalizer 1062 toxic elements 674 toxic substance 1006 trace elements 498 tracer methods 488 tracer 1393 trajectory of a particle 1063 transmissivity 794 transmissivity coefficient 1276 transparency of water 798

transport parameters 663 treated water 1215 trend methods 487 trihalomethanes 1064 tritium 1068 tritium ratio 1069 tritium unit 1069 tube screen 216 turbidity of water 490 turbulent flow 229, 860 two-dimensional filtration model 519 type-curve method 469

Udluft circular diagram 1078 ultimate biodegradation 85 ultrafiltration 1083 ultrafresh water 1214 uncased well 975 unconfined aquifer 731 unconfined groundwaters 1250 underground base runoff 589 underground drainage basin 1390 underground evaporation 669 underground river 868 underground stream 868 underground watershed 195 uniaxial model 516 uniform flow 854 unsaturated solution 834 unsaturated zone 938 unsteady flow 858 untreated water 1210 useful aquifer 1109 useful water 1216

vacuum borehole 647 vacuum filter 647 vacuum well 989 vadose water zone 938 vadose zone 953 vadose-phreatic transition zone 954 valuation of groundwater reservoirs 1112

398

Indeks hase w jzyku angielskim

variable resources 1365 velocity 738 vertical filtration resistance 628 vertical hydraulic conductivity 1288 vertical hydrogeochemical zoning 960 Vienna Standard Mean Ocean Water 1110 virtual well vitrification 1144 vitriolic water 1217 void ratio 1275, 1298 volatile components 893 volume of free groundwater within the reservoir 1360 vulnerability of a karstic aquifer 685 vulnerability of groundwater reservoirs 1265

water in the overburden of a mineral deposit 1189 water inflow into a mine 1373 water injection into the formation 1310 water intake modelling 526 water intake simulation 526 water intake with induced infiltration 1081 water law 737 water level curve 417 water level rise 1331 water management 258 water management balance 80 water management of the drainage basin 259 water organoleptic analysis 32 water physico-chemical analysis 24 water property right 736 water qualitative analysis 29 water quality 342 water quality appraisal criteria 408 water quality criteria 662 water quality parameters 662 water quality standards 547 water reaction 577 water register 370 water requirement 1343 water resources 1362 water solution 837 water supply devices 1088 water table 1401 water table contour line 297 water table or confined piezometric surface met during drilling 1402 water treatment 573, 1103 water use 1108 water use conditions of a drainage basin 1130 water vapour condensation 389 water-bearing bed 1115 water-bearing capacity 1234 water-bearing fault 1089 water-bearing formation 230, 1027 water-bearing horizon 727 watercourse 114 water-injection test 1309 water-level recorder 439

waste 580 waste water 1038 water 1151 water accumulation 15 water analysis 39 water balance 81 water capture by drains 1080 water chemical analysis 23 water column in a hydrogeological borehole 897 water commercial analysis 38 water containing arsenic 1153 water containing boron 1155 water containing bromide 1156 water containing carbon dioxide 1182 water containing fluoride 1161 water containing iodide 1175 water containing silica 1181 water cycle 550 water decontamination 573 water devices 1087 water exploitation 1108 water exploitation permission 734 water extracts 1311 water files 425 water for irrigation 1160 water gallery 1037 water hazard in mines 1336 water in the basement of a mineral deposit 1195

399

Sownik hydrogeologiczny

water-management system 1026 water-poisoning 1369 water-storage capacity 1228 water-table aquifer 731 water-table fluctuation zone 955 water-table stabilization 913 watertight dam 1049 water-tight fault 1090 well 972 well active zone 939 well ageing 923 well casing 568 well casing with screen 384 well development 1091 well development 707 well diameter 1040 well discharge 1314 well entry loss 198 well function 235 well hydrograph 417 well influence area with determined safe yield 565 well intake section 218 well lining 568 well penetration degree 932 well pumping 708 well record 424 well register card 367 well renovation 818 well repair 818 well screen 215, 218

well screen with gravel pack 219 well stimulation 1091 well torpedoing 1061 well treatment 1091 well volume effect 197 well water 1209 well-adjacent rock fracturing 1031 well-bailing test 877 wellpoint 308 well-screen adjacent zone 947 well-screen corrosion 393 wet deposition 615 wet precipitation 615 wire mask jacket screen 214 wire mesh 881 wire net 881

yield 537

ZOC 561 ZOI 562 zone of contribution 561 zone of hydrogeological stagnancy 950 zone of influence 562 zone of possible pollutant transport 945 zone of saturation 942 zone of saturation 949 zone of well influence 562 zones of groundwater dynamics 962

Indeks hase w jzyku francuskim

abaissement du niveau des eaux souterraine 620 abaque 414 absorption 2 accumulation deau 15 acidification des puits 430 acidit (deau) 431 acratopges 12 acratothermes 13 activit ionique 14 activit thermodynamique 14 administration gologique 3 Administration Regionale dEconomie dEau 815 adsorbant 5 adsorption 6 adsorption chimique 7 adsorption physique 8 advection 9 aration de la nappe aquifre 10 affluent 169 age de leau souterraine 1140 agent actif anionique de surface 1001 agent actif cationique de surface 1002 agent actif de surface 1000 agent doxydation 1094 agent de surface non-ionique 1003 agent rducteur 810 aggressivit de leau 11 aire contrlle de stockage de dchets 895 aire dexploitation des eaux souterraines 559 aire des sources de filtration 567 ajustement du modle hydrogologique 307 alcalinit 1346

alimentation artificielle des nappes deau souterraine 1329 alimentation des nappes deau souterraine 1352 alimentation diffuse dune source karstique 1351 alimentation latrale 1349 alimentation ponctuelle dune source karstique 1350 aluminium 250 amlioration dun puits 1091 amliorations foncires 459 amnagements hydrauliques 1087 ammoniaque 17 ammonification 18 ammonisation 18 amplitude des fluctuations du niveau deau souterraine 19 analogie lectrohydrodynamique 42 analogie hydraulique 43 analyse en ligne 31 analyse approximative 34 analyse aromtrique 20 analyse bactriologique 21 analyse chimique balnologique 22 analyse chimique deau 23 analyse complte 37 analyse darbitrage 30 analyse deau 39 analyse deau curative 22 analyse de contrle 30 analyse directe 28 analyse fonctionnelle dans lhydrodynamique 36 analyse granulomtrique 25 analyse granulomtrique par tamisage 35 analyse hydrochimique 26 analyse in situ 28

401

Sownik hydrogeologiczny

analyse microbiologique 21 analyse organoleptique deau 32 analyse physico-chimique deau 24 analyse qualitative deau 29 analyse quantitative 27 analyse rapide 40 analyse technique deau 38 analyse totale 37 analyseur diffrentiel 41 anisotropie du milieu deau souterraine 44 anne hydrologique 825 anomalie hydrogochimique 45 anomalie hydrogochimique ngative 47 anomalie hydrogochimique positive 46 appareil chantillonnage 770 approximation diffrentielle 49 aquifre captif 730 aquifre homogne 729 aquifre isotrope 728 arrt de forage 935 arrt de pompage 935 arrire-gout 715 arrondissement minier 556 ascension 50 ascension capillaire 1330 asschement de fouille de fond 604 asschement de la surface 636 asschement des btiments 600 associations de molcules dans les solutions aqueuses 51 auto-puration des eaux souterraines 870 autorisation dexcuter les travaux gologiques (hydrogologiques) 1085 aven 709 azote 52 azote albuminoide 53 azote ammoniacal 54 azote ammoni 54 azote des nitrates 55 azote des nitrites 56 azote organique 57 azote protique 53

bactries coliformes 61 bactries ferreuses 62 balnologie 64 banque de donnes hydrogologiques 67 barrage tanche leau 1049 barrage filtrant 1048 *barrire 267 barrire dasschement 69 barrire hydrogochimique 68 barrires biologiques 70 barrires naturelles de protection 71 barrires techniques de protection 72 basicit 1346 bassin artsien 541, 1375 bassin de drainage souterrain 1390 bassin hydrogologique 1390 bassin hydrogologique 542 bathomtre 75 becquerel 77 besoins en eau 1343 bilan damnagement des eaux 80 bilan de masses 79 bilan des eaux souterraines 82 bilan hydrique 81 bilan massique 79 biodgradabilit 684 biodgradation 84 biodgradation ultime 85 biormediation 87 biosphre 88 biotope 90 biotransformation 91 bioxyde de carbone 180 bioxyde de carbone libre 183 bioxyde de carbone total 182 biphnyls polychlors 702 bloc lmentaire 92 boue de forage 680 boxyde de silicium 410 cadastre des eaux 370 caisse-dversoir de jaugeage 896 canaux karstiques 365

402

Indeks hase w jzyku francuskim

capacit aquifre 1234 capacit au champ 695 capacit capillaire demmagasinement deau 1231 capacit dabsorption 534 capacit daccueil de lenvironnement 693 capacit dchange 696 capacit dchange de bases 698 capacit dchange de cations 697 capacit dcoulement de gravitation 594 capacit demmagasinement deau 1228 capacit de retention 821 capacit de stockage deau 1228 capacit de transmission dune crpine 912 capacit de transmission de crpine 784 capacit entire demmagasinement deau 1229 capacit hygroscopique demmagasinement deau 1230 capacit moleculaire demmagasinement deau 1232 capacit protectrice de la zone daration 1382 capacit protectrice du sol 1380 capacit protectrice du terrain de recouvrement 1381 captage deaux drains 1080 captage dinfiltration provoque 1081 captage des eaux karstiques 366 captage des eaux souterraines 1082 caractres organoleptiques 1150 carbonates 1138 carbone inorganique dissous 830 carbone inorganique total 1137 carbone organique dissous 831 carbone organique total 107 carbone total 1136 carte de vulnrabilit et protection des eaux souterraines 455 carte hydrogologique dune mine 454 carte hydrogologique 452 cartographie hydrogologique 368 cations changeables 371 champ hydrodynamique 700 champ hydrogochimique 701 champ minier 556 chantier dvacuation deau 1322 charge artsienne 118 charge hydraulique 1324

charge subartsienne 125 chimisorption 7 chlorures 111 cimentation 108 circulation deau souterraine 551 clarification (des eaux) 373 classement des eaux minires de qualitat 376 classement des propriets de filtration des roches 377 classement hydrogologique des gisements 375 classes de qualit des eaux souterraines 374 classification dAlekine 16 classification de Monition 527 classification de Palmer 654 classification de Souline 1017 classification de Szczukariew 1033 classification des eaux base sur leur temperature 1056 classification des eaux souterraines 378, 1028 classifications hydrochimiques 379 classifications hydrogochimiques 380 coagulation 381 coeffcient de drainance 797 coefficient dactivit 1284 coefficient dcoulement souterrain 1294 coefficient demmagasinement 694 coefficient demmagasinement 1297 coefficient dhtrognit de la grainure 1293 coefficient dinfiltration 1291 cofficient dinfiltration effective 1268 coefficient de Darcy 1287 coefficient de diffusion 1285 coefficient de dispersion 1286 coefficient de filtration 1287 coefficient de filtration verticale 1288 coefficient de fissuration 1305 coefficient de perforation de la crpine 671 coefficient de permabilit (Darcy) 1287 coefficient de permabilit verticale 1288 coefficient de retardation 1296 coefficient de stockage 694 coefficient de sursaturation 1301 coefficient de tarrissement dune source 1302 coefficient de transmissivit 1276 coefficients pharmacodynamiques 1307

403

Sownik hydrogeologiczny

colloides 383 colmatage 382 colonne deau dans un forage hydrogologique 897 Commission des Documentations Hydrogologiques 385 Commission des Rapports Hydrogologiques 385 composants majeurs 451 composants volatils 893 composs complexes 1396 composs organiques dans les eaux souterraines 1397 composition bactrienne deau 890 composition bactriologique deau 890 composition chimique des eaux 891 composition de gaz present dans leau 239 composition ionique des eaux 892 composition isotopique de leau 338 concentration 924 concentration dions hydrogne 925 concentration dune solution 927 concentration de fond 1060 concentration ltale (lthale) 926 concession gologique 388 condensation de la vapeur deau 389 condition de similitude du modle 1121 condition limite de potentiel 164 condition limite du flux (de seconde sorte) 539 condition limite intrieure 1120 condition limite mixte 1119 conditions arobiques 1122 conditions anarobiques 1123, 1124 conditions aux limites 1125 conditions dutilisation des eaux du bassin versant 1130 conditions hydrodynamiques 1126 conditions hydrogochimiques 1127 conditions hydrogologique dun gisement 1129 conditions hydrogologiques dun gite 1129 conditions initiales 1131 conditions oxydantes 1133 conditions rdox 1134 conditions rductrices 1132 conductivit electrolitique deau 795 conduit karstique 172 conduits karstiques principaux deau 254 cne de dpression 434

cne de rabattement 434 cne de rabattement dune mine 435 cne de recharge 934 cne rgional dappel 814 cne rgional de dpression 814 conformit de mesure 710 constante de dsintgration 919 constante de dispersivit 918 contaminant 1008 contamination bactriologique des eaux 63 contamination des eaux souterraines 1340 contamination des eaux souterraines 889 continuit hydraulique 390 contrainte de lhomme sur lenvironnement 48 contrle de qualit deau souterraine 391 contrle du modle 1057 convection 9 convergence de la methode itrative 1374 corps tranger 998 corrosion de crpine du puits 393 COT 107 couche aquifre 727, 1115, 1233 couche aquifre libre 731 couche lectrique double 1113 couche impermable 329, 724, 1100, 1114 couche semi-permable 726 couche semi-permables 1099 coule 968 couleur deau 73 coupe hydrogochimique 773 coupe hydrogologique 774 courant 968 courbe dinfiltration 412 courbe de concentration 418 courbe de dcrue 421 courbe de dpression 411 courbe de distribution granulomtrique 419 courbe de niveau 328 courbe de niveau deau souterraine 417 courbe de passage 416 courbe de recharge 422 courbe de remonte 422 courbe de restitution 416

404

Indeks hase w jzyku francuskim

courbe de tarissement 421 courbe de tarissement dune source 415 courbe dbit-rabattement 420 courbe des dbits 413 courbe pizomtrique 300 courbe rabattement-distance 411 courbe-modle de dcharge 423 courbe-type de dcharge 423 couronne de gravier 1366 cours deau 114 cours deau missif 866 crnologie 402 crpine 215 crpine fentes 217 crpine filet 214 crpine gravier 219 crpine du puits 218 crpine enfonce 652 critres devaluation de la qualit deau 408 critres de qualit 662 critres de qualit (des eaux souterraines) 407 curage dessai dun puits 877 curie 372 cyanures 130 cycle deau 550 cycle ditration 405 cycle de pompage dessai 132 darcy 139 datation des eaux souterraines 141 DBO 83 DCO 110 dpt humide 615 dterminant de qualit 1269 dbit 537 dbit assur 1353 dbit dun puits 1314 dbit dune source 1315 dbit entrant 169 debit potentiel dun puits 1313 dbit spcifique 781 dbit spcifique dun puits 1316 dbourrage 151

dchets 580 dcomposition biologique 84 dcontamination 1084 dcontamination daquifre 572 dcontamination des eaux 573 dferrisation 606 dficience deau souterraine 144 dficit dcoulement 146 dficit de rtention 147 dficit de saturation 145 dficit en oxygne 148 dgradation des eaux souterraines 149 degr dhasard menaant les eaux souterraines 933 degr de duret 931 degr de pntration du puits 932 degr gothermique 929 demande biochimique en oxygne 83 demande chimique en oxygne 110 dnitrification 152 densit deau 246 dpression 157 dshydratation 150 dsintgration radioactive 755 dsorption 158 desoxydant 810 dessablage dun puits 581, 707 dsulfatation 159 dtergent doux 160 dtergent dur 161 dtermination des ressources en eaux souterraines 1092 deuterium 162 dveloppement (dun puits) 707 dveloppement dun puits 1091 dveloppement equilibr 1394 dversoir de mesure 776 diagramme circulaire dUdluft 1078 diagramme de Collins 128 diagramme de Grnhut et Hintz 273 diagramme de Mouch 531 diagramme de Piper 1065 diagramme de Rogers 824 diagramme de Schoeller 876 diagramme de Stiff 928

405

Sownik hydrogeologiczny

diagramme de Tickel 1058 diagramme triangulaire de Feret 1066 diamtre du puits 1040 diamtre effectif des grains 1039 diffusion 185 diffusion advective 186 diffusion molculaire 185 diffusivit de nappe 778 diffusivit hydraulique 778 dihydrole 163 directive de lUnion Europenne 188 discrtisation 189 discrtisation de lespace de filtration 191 discrtisation du temps 190 dispersion 193 *dispersion cinmatique 194 dispersion hydrodynamique 194 *dispersion mcanique 194 dissociation lectrolytique 192 dissolution 828 distribution de frquence du temps de sjour 826 division dun territoire en rgions hydrogologiques 813 documentation hydrogologique 166 documentation juridique justifiant le droit dexpoiter leau 622 doline 709 dolomitisation 168 dommages hydrogologiques 1036 dommages miniers hydrogologiques 1035 drain 171 drainage 597 drainage ciel ouvert 601 drainage gravitation 601 drainage agricole 175 drainage dune mine 599 drainage des eaux souterraines 177 drainage par des mthodes minires 602 drainage par groupe des puits 603 drainage par la canalisation 174 drainage par systmes combins 598 drainage prcdant lexploitation 605 drainage protecteur des escarpes 173 drainage protecteur des pentes 173

drainance inter-aquifre 790 droit de proprit des eaux 736 droit geologique et minier 735 droit sur leau 737 duret alcaline 1077 duret calcique 1074 duret carbonate 1075 duret de leau 1076 duret non-carbonate 1070 duret permanente 1070, 1073 duret temporaire 1072, 1075, 1077 duret totale 1071 dynamique des eaux souterraines 187

eau 1151 eau gaz carbonique 1182 eau hydrosulfures 1202 eau silice 1181 eau acide 1183 eau agressive 1152 eau alcaline 1220 eau arsenicale 1153 eau attache 1226 eau bicarbonate 1218 eau bore 1155 eau brome 1156 eau brute 1210 eau buvable 1193 eau capillaire 1176 eau carbonate 1030 eau chlorure 1157 eau combine chimiquement 1179 eau dadhsion 1154 eau dalimentation 1206 eau dinfiltration 1173 eau dans le recouvrement dun gisement 1189 eau dans le soubassement dun gisement 1195 eau de boisson 1193 eau de bordure 1192 eau de compaction 1177 eau de condensation 1178 eau de consommation 1193 eau de constitution 1179

406

Indeks hase w jzyku francuskim

eau de cristallisation 1180 eau de gisement 1212, 1224 eau de gravit 1219 eau de pluie 1159 eau de puits 1209 eau de refroidissement 1158 eau de socle 1207 eau de toit 1208 eau des gouts 1038 eau douce 1187, 1203 eau du sol 1163 eau dure 1213 eau faiblement minralise 1190 eau ferrugineuse 1227 eau fluore 1161 eau gazeifie 1223 eau glauberienne 1162 eau hybride 1172 eau hygroscopique 1166 eau hyperosmotique 1167 eau hyperthermale 1168 eau hypoosmotique 1169 eau hypothermale 1170 eau industrielle 1198 eau iode 1175 eau isoosmotique 1174 eau isothermale 1171 eau lessivante 1185 eau lie 1226 eau lourde 116 eau marginale 1192 eau mdicinale 1184 eau minrale 1188 eau mineralise 1225 eau morte 1186 eau neutre 1191 eau non-traite 1210 eau potable 1193 eau pour irrigation 1160 eau radioactive 1199 eau rsiduelle 1200 eau sale 1221 eau saumtre 1205

eau sous-jacente 1194 eau souterraine perche 1222 eau souterraine profonde 1164 eau souterraine suspendue 1222 eau sulfate 1201 eau surchauffe 1197 eau surfondue 1196 eau thrapeutique 1184, 1211 eau ultradouce 1214 eau utile 1216 eau vitriolique 1217 eau-mre 446 eaux connes 1258 eaux dalluvions 1249 eaux dinterstices 1251 eaux de fissures 1262 eaux de fractures 1262 eaux de lessivage 576 eaux de mine 1240 eaux de percolation 1264 eaux de porosit 1251 eaux de suintement 1264 eaux de surface 1252 eaux pigntiques 1237 eaux fortement alcalines 1259 eaux fossiles 1256 eaux fossiles dimbibition 1258 eaux fossiles dinfiltration 1257 eaux juvniles 1238 eaux karstiques 1241 eaux magmatiques 1242 eaux mtamorphiques 1243 eaux naturelles 1244 eaux phratiques 1247 eaux prsentes sous la surface 1254 eaux prives 1253 eaux publiques 1255 eaux sale 1204 eaux souterraines 1245, 1246, 1247 eaux souterraines captives 1248 eaux souterraines libres 1250 eaux souterraines non-captives 1250 eaux souterraines sous pression 1248

407

Sownik hydrogeologiczny

eaux stagnantes 1260 eaux suspendues 1254 eaux syngntiques 1261 eaux thermales 1263 change dions 1318 change de cations 1319 change isotopique 335 chantillon 767 chantillon bactriologique 768 chantillonnage 682 chantillonage automatique 681 chantillonage hydrogologique 631 chantillonneur 769 chelle redox 887 cosystme 200 coulement 582, 853 coulement artsien 871 coulement crnologique 585 coulement deau souterraine 862 coulement de surface 911 coulement des eaux souterraines 782 coulement des gouts 592 coulement direct 583 coulement htrogne 856 coulement hypodermique 586 coulement laminaire 855 coulement non-permanent 858 coulement non-stationnaire 857 coulement non-uniforme 856 coulement par jaillissement 871 coulement permanent 861 coulement polyphas 495 coulement pseudopermanent 225 coulement souterrain 587 coulement souterrain alluvial 588 coulement souterrain de base 589 coulement souterrain temporaire 591 coulement souterrain unitaire 781 coulement stationnaire 859 coulement total 584 coulement transitoire 858 coulement turbulent 229, 860 coulement uniforme 854

cran impermable 201 effet de capacit dun puits 197 effet du volume dun puits 197 effet pidermique 198 effet parital 198 effets isotopiques 199 lments biophiles 86 lments majeurs des eaux 255 lments mineurs 498 lments radioactifs 757 lments spcifiques 894 lments toxiques 674 lments trace 498 levation du niveau deau souterraine 910 limination du fer 606 mission de polluants 205 empoisonnement des eaux 1369 energie gothermique 206 enrichissement isotopique 336 ensablement du puits 673 ensemble daquifres 387 envasement 382 enveloppe de gravier 553 environnement modifi par lhomme 1042 paisseur dune couche aquifre 492 puisement dun puits 708 puisement des ressources en eau souterraine 1395 quation diffrences finies de filtration 844 quation de Bernoulli 78 quation de bilan hydrologique 840 quation de conductibilit thermique 843 quation de Davies 142 quation de Debye-Hckel 143 quation de Fourier 232 quation de Gntelberg 274 quation de Laplace 433 quation de migration 841 quation de Poisson 689 quation diffrentielle de filtration 845 quation du mouvement 846 quation gnrale de la filtration deau souterrain 842 quilibre des carbonates 852 quilibre hydrogochimique 847

408

Indeks hase w jzyku francuskim

quilibre ionique 849 quilibre isotopique 848 quilibre radioactif 756 quilibre sculaire 851 quilibre thermodynamique 850 erosion interne 1016 erosion souterraine 1016 erreur 93 erreur absolue 94 erreur accidentelle 103 erreur admissible 95 erreur de discrtisation 96 erreur de fonction 97 erreur de mesure 102 erreur de mthode 99 erreur excessive 98 erreur fortuite 103 erreur relative 105 erreur systmatique 104 erreur tolrable 95 Escherichia coli (E. coli) 655 espace hydrogologique 793 essai biologique 89 essai de chantier 33 essai du puits 706 essai par absorption 1337 essai par injection 766 tablissement des cartes hydrogologiques 369 talon viennois deau ocanique moyenne 1110 talons isotopiques 337 tanchement dune couche aquifre 1339 tat des puits 921 tiage des eaux souterraines 546 evaluation dinfluence sur lenvironnement 569 vaporation 207 vaporation potentielle du terrain 1383 vaporation souterraine 669 vaporimtre 208 vaporomtre 208 vapotranspiration 209 evolution du systme karstique 210 exactitude de mesure 165 excs deuterium 533

exfiltration des eaux souterraines 202 exhaure 597, 599 exigences concernant la qualit des eaux souterraines 1320 exigences de qualit (des eaux souterraines) 407 exploitation des eaux 1108 exploitation des eaux souterraines 204, 683 exsurgence 1328 extraits aqueux 1311 facis hydrogochimique 211 facteur denrichissement isotopique 1306 facteur de drainance 135 facteur de fractionnement isotopique 1289 facteur de rpartition des isotopes 1303 facteurs abiotiques 1 facteurs de protection des eaux souterraines 138 facteurs determinant le chimisme des eaux de mines 136 facteurs determinant les conditions hydrogologiques des bassins sedimentaires 137 faille aquifre 1089 faille tanche 1090 famille de dsintgration 759 fentre hydrogologique 609 fer 1422 fiche denregistrement du puits 367 filet de crpine 881 filon aqueux 1425 filtration 220 filtration apparemment stable 225 filtration linaire 221 filtration postlinaire 223 filtration prlinaire 224 filtration quasi-stable 226 filtre vide 647 filtre de gravier (au fond dun puits) 1366 fissuration les roches autour dun puits 1031 fissurit 1032 fleuve des eaux souterraines 971 fluctuation de niveau deau souterraine 1111 flux 968 flux deau souterraine 862 flux de chaleur terrestre 969

409

Sownik hydrogeologiczny

flux des eaux souterraines 782, 971 flux des eaux souterraines dans les bassins sdimentaires 783 foncement des puits 252 fonction caractristique du puits 235 fonction dentre 237 fonction de qualit du modle hydrogologique 236 fond hydrogochimique 1060 fontaine 1386 forage vide 647 forage de dversement 648 forage de reconnaissance 645 forage hydrogologique 642, 1142 forage hydrogologique dessai 643 force ionique de la solution 886 formation aquifre 230, 1027, 1101 formation impermable 724, 1100 formation permable 1101 formation semi-permable 1099, 1102 formations gologiques consideres du point vue dhydrogologie 1098 formule de Kurlov 426 foss de dcantation 1029 foss de drainage 838 foss de drainage entourant 839 fractionnement isotopique 234 frange capillaire 957 frons 112 frontire 267 galerie de captage deau 1037 gaz carbonique 180 gaz carbonique agressif 181 gaz carbonique dquilibre 184 gaz dissous 829 gaz inertes 240 gaz nobles 240 gaz rares 240 gels solubles 1424 gels 1423 gense des eaux souterraines 242 gohydrologie 243 gothermomtres chimiques 244

gothermomtres isotopiques 245 gestion des eaux 258 gestion des ressources en eau lchelle du bassin versant 259 geyser 1415 gisement des eaux souterraines 1391 gisement des eaux thermales 1392 gouffre absorbant 709 got deau 898 gradient 260 gradient de charge 263 gradient de minralisation 265 gradient de pression 261 gradient gothermique 262 gradient hydraulique 263 gradient hydrogochimique 264 granulation dune couche aquifre 1107 granure dune couche aquifre 1107 haloformes 1064 HAP 1141 hauteur de prcipitation 1325 hauteur des prcipitations atmosphriques 1273 hauteur hydraulique 1324 hauteur pizomtrique 1326 hlium 276 humidit de sol 1143 humification 278 hydratation 279 hydrocarbures aromatiques polycycliques 1141 hydrogne 1236 hydrogne sulfur 879 hydrogochemie 280 hydrogologie 281 hydrogologie applique 290 hydrogologie applique a lagriculture 289 hydrogologie applique au gnie civil 283 hydrogologie dingenieur 283 hydrogologie de lenvironnement 291 hydrogologie des gisements 292 hydrogologie des sources 402 hydrogologie gnrale 286 hydrogologie minire 282, 284

410

Indeks hase w jzyku francuskim

hydrogologie rgionale 288 hydrogothermie 293 hydrogramme dcoulement 294 hydrogramme dune source 295 hydrogramme du puits 417 hydroisobathe 296 hydroisohypse 297 *hydroisohypse 331 hydroisopache 299 hydroisopachyte 299 hydroisoplethe 298 hydrologie 301 hydromtore 633 hydrosol 306 hydrosphre 302 hypothse du continuum 277 immission de polluants 311 impact de lexploitation minire sur lenvironnement 578 impression 312 indicateurs de pollution de lenvironnement 1280 indicateurs de pollution des eaux souterraines 1281 indicateurs hydrochimiques 1279 indice coli 313 indice crnologique 1270 indice dcoulement souterrain 590 indice demmagasinement de source 1274 indice de densit des sources 1270 indice de dsquilibre 1271 indice de fractionnement 1267 indice de Gibbs 248 indice de Langelier 432 indice de porosit 1275 indice de saturation dune solution 1271 indice de variabilit de source 1278 indice des ressources en eau souterraine 1277 indice des vides 1275, 1298 indices de venue deau dans une mine 1282 infiltration 314 infiltration de rive 315 infiltration efficace 316 influx 317 influxion 317

ingression deau sale 318 injection 1337 injection deau dans le terrain 1310 injection exprimentale deau 1309 inondation dune mine 1367 intgrateur hydraulique 448 intensit de rayonnement 754 interaction des puits 323 interception 322 interfrence de puits 323 intrusion deau sale 318 invasion deau sale 318 inversion hydrogochimique 324 ion ammonium 344 ion bicarbonate 361 ion calcium 359 ion carbonate 360 ion chlorure 347 ion chromeux 348 ion chromique 349 ion ferreux 362 ion ferrique 363 ion hydrognocarbonate 361 ion hydronium 351 ion hydroxyle 350 ion magnesium 352 ion manganeux 353 ion manganique 354 ion nitrate 345 ion nitrite 346 ion potassium 355 ion sodium 358 ion sulfate 356 ion sulfite 357 ions majeurs 364 irrigation avec les eaux souterraines 538 isobare 325 isobathe 326 isochrone 327 isohypse 328 isopachyte 330 isopize 300, 331 isotache 332

411

Sownik hydrogeologiczny

isotherme 333 isotherme de sorption 334 isotopes du radium dans les eaux de mine 339 isotopes stables 340

lixiviation 447 loi de Darcy 140 lysimtre 444 macrocomposants 451

jauge de profondeur 1019 karst 397 karstification 399, 400 karte hydrogologique en srie 453 lapprobation des projets de travaux (d ouvrages) de recherche geologique et des documents 1370 lautorisation dexploiter leau 734 leau traite 1215 lutilisation commune des eaux 396 lutilisation publique des eaux 394 lutilisation speciale des eaux 395 largeur de bloc 406 lessivage 447 lev hydrogologique 1379 liaison hydraulique 390 ligne flux nul 540 ligne de charge gale 297 ligne de courant 441 ligne de partage des eaux souterraines 540 ligne de partage des eaux souterraines 195 ligne de vitesse gale 332 ligne quipotentielle 440 ligne globale des eaux de precipitations (mtoriques) 251 ligne hydroisobathe 296 ligne hydroisopache 299 ligne isopaque 330 limite 267 limite dalimentation 272 limite deau douce 271 limite de drainage 268 limite tanche 270 limite hydrogochimique 269 limite impermable 270 limnigraphe 439 limpidit deau 798 linarit de lquation de filtration 443

macrodispersion 450 manifestations deaux souterraines (dans les mines) 772 manque deau souterraine 144 marais 686 marcage 60, 686 massif hydrogologique 456 matire dissoute 1004 matire dissoute 457 matire en suspensiom 1013 matire trangre 998 matire facilement dcantable 1011 matire organique 999 matire solide totale 608 matires totales en solution 106 matrice 458 menace aux eaux souterraines cause par lhomme 1334 menace gognique aux eaux souterraines 1335 mesures des caracteristiques hydrogologiques en forages profonds 705 mtaux alcalino-terreux 465 mtaux alcalins 460 mtaux colors 462 mtaux lgers 463 mtaux lourds 461 mtaux nobles 464 mtaux non-ferreux 462 mthane 467 mthode dimages 470 mthode de courbe-type 469 mthode de Crank-Nicholson 129 mthode de Gauss-Seidel 238 mthode de Jacobi 341 mthode de Liebmann 437 mthode de superposition des courbes 469 mthode des diffrences finies 471 mthode des directions alternes 472 mthode des lments finis 468 mthode explicite 872

412

Indeks hase w jzyku francuskim

mthode implicite 875 mthodes analytiques de prvision des venues deau dans les mines 473 mthodes danalogie hydrogologique de prvision des venues deau dans les mines 474 mthodes dtude des paramtres de transport des polluants 475 mthodes dtudes hydrogologiques des gisements 476 mthodes dexploration gophysique appliques lhydrogologie 479 mthodes de bilan deau appliques la prvision des venues deau dans les mines 478 mthodes de determination dcoulement souterrain 483 mthodes de prvision des venues deau dans les mines 484 mthodes de recherche de permabilit des aquitards sdimentaires 477 mthodes de recherche hydrogologique 489 mthodes de rgression multidimensionnelle appliques la prvision des venues deau dans les mines 485 mthodes de traceurs 488 mthodes de trend 487 mthodes graphiques de prsentation de la composition chimique des eaux 266 mthodes isotopiques dans lhydrogologie minire 481 mthodes itratives 480 mthodes statistiques de prvision des venues deau dans les mines 486 microorganismes dans les eaux souterraines 496 microposit 497 migration des polluants 777 migration polyphase 495 migration spatiale de matire 792 milieu porosit complexe 638 milieu abiotique 1041 milieu des eaux souterraines 637 milieu fissur 640 milieu hydrogologique 1043 milieu naturel 1044 milieu oxydant 1046 milieu poreeux et fissur 638 milieu poreux 639 milieu rducteur 1045 minralisation (de la matire organique) 499 minralisation des eaux 500 mobilit des polluants 501

modle 502 modle fente mince 320 modle rseau 521 modle analogique continue 504 modle analogique de filtration des eaux souterraines 506 modle analogique discontinu 505 modle analogique discrt 505 modle analogique RC 507 modle analogique RR 508 modle analogique 503 modle de dispersion 510 modle de filtration deux dimensions 519 modle dterministe 509 modle lectrique 512 modle lectrohydrodynamique 511 modle Hele-Shaw 320 modle hydrogochimique 515 modle mathmatique de migration de masse 517 modle multicouche 523 modle non-dispersif 524 modle numrique 518 modle physique 513 modle spatial de filtration 520 modle stochastique 522 modle tridimensionnel de filtration 520 modle uniaxe 516 modle-hybride 514 modlisation de captage deau 526 modlisation de filtration 525 module dinfiltration 321 mouvement 853 nappe aquifre 727 nappe aquifre perche 733 nappe des eaux souterraines 230 nappe homogne 729 nappe isotrope 728 nappe libre 731 nappe utile deau souterraine 1109 nappes en charge 1248 nappes libres 1250 neutralisation de la pollution 1084 nitrification 545

413

Sownik hydrogeologiczny

niveau deau dune nappe perche 1404 niveau deau souterraine 922, 1403 niveau de base de drainage des eaux souterraines 76 niveau de gley 723 niveau libre ou surface pizomtrique captive rencontre dans le forage 1402 niveau pizomtrique 725 noeud du rseau 1139 nombre de Hazen 275 nombre de Peclet 670 nombre de Reynolds 822 nomogramme 414 non-linarit de lquation de filtration 544 norme de qualit deau potable 548 normes de qualit deau 547 noyade du terrain 688 nuage de polluants 113 nuclide 549 nuclides stables 340 observations de contrle de lenvironnement 529 observations integres de contrles denvironnement 1389 observations protectrices du captage des eaux souterraines 528 observations systmatiques des eaux souterraines 530 odeur 1342 oprateur diffrentiel 623 opration de rendre accessibles les eaux souterraines 1079 organismes coliformes 61, 632 oscillations de niveau deau souterraine 1111 ouvrages dalimentation en eau 1088 oxydabilit 1095, 1385 oxydant 1094 oxydation 1096 oxygne 1059 palohydrogologie 653 palokarst 398 panache de contamination 113 panache de pollution 113 paramtre examin 656 paramtres de convection 665

paramtres de dsintgration et de biodgradation des polluants 666 paramtres de diffusion 657 paramtres de dispersion hydrodynamique 658 paramtres de dissolution 668 paramtres de filtration non-linaire 664 paramtres de migration des polluants 663 paramtres de qualit deau 662 paramtres de sorption et de dsorption 667 paramtres de transport convectif 665 paramtres hydrodynamiques 660 paramtres hydrogologiques 661 paramtres physiques 659 pas ditration 405 pas de lespace 406 pas du temps 404 pte rocheuse 458 PCB 702 percolation 220, 789 perforation de tubage 672 primtre de haute protection 563 primtre de la plus haute protection 557 primtre de protection sanitaire 944 primtre de protection simple 566 primtre de protection 558 primtre loign de protection 1054 primtre immediat de protection 1053 primtres de protection des captagesdeau 964 priode de demivie 610 priode de radioactivit 610 permabilit 785 permabilit cinmatique 1287 permabilit gomtrique 1300 permabilit intrinsque 1300 permabilit relative 786 perte au feu 936 pertes dentre deau dans un puits 198 phase de rabattement du pompagedessai 212 phase sorbante 906 phase sorbe 905 phnoles 213 pizomtre 675 pizotransmissivit hydraulique 778

414

Indeks hase w jzyku francuskim

pluviomtre 621 pluviomtre totalisateur 1062 point arbitraire 800 point de rose 803 point de stagnation 801 point des mesures hydrogologiques 802 poise 799 polarit de molcules deau 699 polluant 1008 pollution de lenvironnement 1341 pollution des eaux souterraines 1340 pollution ponctuelle 804 polymrisation 703 pompage dessai 706 pompage du puits 708 pores 714 porosit 711, 1298 porosit active 712 porosit de karst 399 porosit effective 712 porosit efficace 1295 poste de mesures des sources 716 poste de mesures hydrogologiques 717 potentiel daccumulation de source 721 potentiel doxydation-rduction 720 potentiel de concentration dion hydrogne 1317 potentiel de vitesse de filtration 719 potentiel redox 720 pouvoir absorbant dcosystme 690 pouvoir dchange de capacit 697 pouvoir dissolvant 1384 pouvoir vaporant 718 prcipitacion effective 613 prcipitacion noncorrige 614 prcipitacion relle 613 prcipitation 611, 1327 prcipitation brute 614 prcipitation corrige 618 prcipitation efficace 612 prcipitation efficace 619 prcipitation humide 615 prcipitation regionale 616 prcipitation souterraine 617

prcision de mesure 165 prlvement dchantillons 682 pression 117 pression artsienne 118 pression de courant 120 pression de gisement 126 pression de gisement anomale 127 pression de rservoir 126 pression de rservoir anomale 127 pression de terraines 121 pression des roches 121 pression dynamique 120 pression gostatique 121 pression hydrostatique 122 pression osmotique 123 pression partielle 119 pression subartsienne 125 prvision hydrogochimique 749 prvision hydrogologique 750 principe dimages 470 principe de Ghyben et de Herzberg 247 principe de lentille deau douce 247 principe de superposition 1344 problme direct dans la simulation de la filtration 1333 problme inverse dans la simulation de la filtration 1332 processus hydrochimiques 744 processus hydrogochimiques 745 produit adsorb 4 produit doxydation 746 produit de lixiviation dun tas dordure 576 produit de solubilit 309 produit ionique de leau 310 produits de dsintegration de ptrole 1398 profil de rabattement 411 profil hydrogochimique 747 profil hydrogologique 748 profondeur dvaporation des eaux souterraines 1348 profondeur du niveau deau 253 projet des travaux de recherche gologique 753 pronostic de la quantit des sels vacus avec leau de mine 752 pronostic du dbit deau entrant dans une mine 751 pronostic hydrogochimique 749

415

Sownik hydrogeologiczny

pronostic hydrogologique 750 proprits chimiques 1145 proprits hydrogologiques des roches 1149 proprits hydrogologiques numriques 1148 proprits organoleptiques 1150 proprits physico-chimiques 1147 proprits physiques 1146 protection de lenvironnement 570 protection des eaux souterraines 571 protection du milieu 570 province deaux minrales 765 province des eaux souterraines 764 puisage dessai dun puits 877 puisard 863 puits 972 puits vacuation deau 649 puits grand diamtre 992 puits pntration partielle 983 puits vide 989 puits absorbant 976 puits abyssinien 991 puits artsien 973 puits avec crpine 980 puits collecteur 994 puits collecteur drains rayonnants 988 puits combin 981 puits complet 995 puits compos (creus et for) 981 puits creus 990 puits dexploitation 978 puits dinjection 650, 976 puits dobservation 984 puits de drainage 308, 646 puits de pompage avec puits dobservation 305 puits de recharge 976 puits drainant 986 puits drainant de mine 987 puits ruptif 973 puits fictif 979 puits fonc 991 puits for 993 puits imparfait 982 puits incomplet 983

puits jaillissant 973 puits non-tub 975 puits parfait 977 puits revtu 985 puits sans crpine 974 puits tub 985 puits virtuel 979 puits-image 979 puits-tmoin 984 qualit deau 342 rabattement 157 rabattement spcifique 153 rabattement spcifique incrmentiel 154 radioactivit 758 radiocarbone 807 radiolyse 805 radionuclide 806 radon 808 rapport dabsorption de sodium 1283 rapport dexpertise hydrogologique 203 rapport hydrogologique 166 rapport ionique 1292 rapport sur le puits 424 rapport sur les conditions hydrogologiques dun gisement 167 rapport tritium 1069 rapports hydrogochimiques 1308 rayon efficace dun puits 760 rayon quivalent dun puits 763 rayon hydraulique 761 raction deau 577 recharge des gouts par drains 176 recherches hydrogologiques 58 recherches hydrogologiques des reservoirs karstiques 59 recouvrement dune couche aquifre 532 rducteur 810 rduction des sulfates 809 rgime de source 823 rgime des eaux souterraines 1128 rgime linaire dcoulement 442 rgime non-linaire dcoulement 543

416

Indeks hase w jzyku francuskim

rgion hydrogologique 811 rgion karstique 812 registre du pompage dessai 196 registres des eaux 425 rgle des tangentes 1345 relvement du niveau deau souterraine 312 remonte des niveau deau souterraine 1331 rendement 537 renouvellement des eaux souterraines 579 renovation dun puits 818 rptabilit (de mesure) 722 reproductibilit (des mesures) 596 rseau dassainissement 1024 rseau dchantillonage 885 rseau de discrtisation 880 rseau des points de mesure et dobservation des eaux souterraines 884 rseau hydraulique 882 rseau hydraulique dcoulement 882 rseau hydraulique dans les massifs calcaires karstiques 883 rservoir des eaux souterraines 1378 rservoir karstique 1376 rservoir karstique ferm 1377 rservoir local des eaux souterraines 445, 493 rservoir principal des eaux souterraines 257 rsidu dvaporadion 1015 rsidu sec 1015 rsistance lcoulement 630 rsistance la pollution 593 rsistance de la zone attenante la crpine, effet parital 629 rsistance du lit fluvial la filtration 627 rsistance hydraulique 626 rsistance relative au temps 624 rsistance verticale la filtration 628 rsistivit electrique deau 625 ressources artificielles en eau souterraine 1361 ressources constantes 1359 ressources disponibles 1353 ressources en eau souterraine lies a la compressibilit de la couche aquifre 1358 ressources en eaux 1362 ressources en eaux souterraines 1363

ressources garanties 1359 ressources induites en eau souterraine 1364 ressources naturelles en eau souterraine 1355 ressources rgionales en eau souterraine 1357 ressources renouvelables en eau souterraine 1356 ressources variables 1365 restauration dune formation aquifre 816 restauration des ressources en eaux souterraines 574 restauration du niveau deau souterraine 575 resurgence 1321 rtention (deau) 819 rtention souterraine 820 retenue des eaux souterraines 679 revtement de tubage de puits 568 risque dinondation des mines 1336 rivire absorbante 864 rivire alimente par la nappe 864 rivire karstique 867 rivire perdue 865 rivire souterraine 868 roche impermable 1100 roches aquifres 1098 roches-rservoirs 888 ruissellement 582 ruissellement direct 583 ruissellement total 584 sable boulant 428 sable mouvant 427 salinit 903 Salmonella sp. 869 saturation 535 saumure 899 saumures des bassins sdimentaires 900 saumures des boucliers 901 saveur deau 898 schma comptable dun puits 873 schma dune nappe captive homogne 874 schma dune nappe captive uniforme 874 schma de Dupuit dune nappe aquifre libre 179 schma de Girinski dune couche aquifre multiple nappe libre 249

417

Sownik hydrogeologiczny

schma de prsentation de la composition chimique deau 231 science concernant les changements et la protection du milieu 908 segment captant du puits 218 srie radioactive 759 seuil olfactif 771 silice 410 silicium 409 simulation 1020 simulation dcoulement 525 simulation de captage deau 526 siphon 436 socle dune couche aquifre 909 sol 832 solidification 902 solubilisation 828 solubilit 827 solution 828 solution aqueuse 837 solution colloidale 832 solution dilue 836 solution non sature 834 solution rsidualle 446 solution sature 833 solution sursature 835 somme des ions et des sels (solubles, dissous et changeables) contenus dans les roches 386 somme des sels dissouts 500 sonde dchantillonnage 904 sorbant 906 sorbat 905 sorption 907 soufre 878 source 1386, 1405 source artsienne 1406 source ascensionnelle 1406 source chaude 1409 source deau dinfiltration 1411 source deau douce 1416 source de couche 1420 source de dversement 1414 source de diaclase 1418 source de faille 1408

source de fissure 1418 source de pollution des eaux souterraines 607 source descendante 1407 source diffuse de pollution des eaux 791 source jaillissante intermittente 1415 source karstique 1321, 1410 source minerale 1412 source non ponctuelle de pollution des eaux 791 source noye 1421 source prenne 1417 source priodique 1413 source ponctuelle de contamination 804 source subaquale 1421 source submerge 1421 source temporaire 1413 source thermale 1409, 1419 source vauclusienne 1328 squelette du sol 1034 stabilisation dchantillon 1097 stabilisation du niveau deau 913 stabilit ditration 914 stabilit de qualit des eaux 1067 stagnation des eaux souterraines 917 stagnation hydrogochimique 916 station climatique 1106 station curative 1106 station de jaugeage hydrogologique 915 station thermale 1106 stockage deau 15 stockage lastique 692 structure du systme karstique 967 structure hydrogologique 966 submersion de la surface 1368 subregion hydrogologique 996 subrservoir des eaux souterraines 1014 subsidence de surface (par suite de pompage de eaux souterraines) 635 substance conservatrice 1007 substance dissoute 1004 substance minrale 997 substance nocive 1005 substance nuisible 1005 substance organique 999

418

Indeks hase w jzyku francuskim

substance persistante 1007 substance refractaire 1007 substance toxique 1006 substances facilement biodgradables 1009 substances insolubles 1010 substances solides dissoutes 1012 substances solides facilement prcipitables 1011 suintement 220, 787, 1266, 1323 suintement (sous et travers le barrage) 788 suintement fuite 1312 sulfure dhydrogne 879 superposition des couches aquifres 678 surexploitation des eaux souterraines 1395 surface deau souterraine captive 1399 surface hydrostatique 1401 surface libre 1401 surface libre deau souterraine 1403 surface pizomtrique 1400 surface potentiomtrique 1400 surfactant 1000 susceptibilit limbibition 534 suspension 1371 suspension colloidale 1372 synergisme 1021 systme de circulation des eaux souterraines 1025 systme de gestion des eaux 1026 systme de mouvement des eaux souterraines 1025 systme des aquifres 677 systme des couches aquifres 1027 systme des couches impermables 676 systme hydrogologique 1022 systme hydrologique 1023 systme sanitaire 1024 taux dinfiltration 1291 taux de flux dinfiltration 970 taux de saturation deau dune roche 1272 technique balnaire 65 temperature 1050 temps de sjour 134, 1140 temps du renouvellement des ressources 133 teneur 924 tenseur de permabilit 1052

tensiomtre 1051 terrain coulant 427, 429 terrain inond 1338 thrapeutique balnaire 66 thermale et/ou contenant des composants specifiques 1211 THM 1064 titre des coliformes 491 toit de la couche aquifre 965 torpillage du puits 1061 torrent souterrain 868 tortuosit (dun milieu poreux) 403 total de substances fixes 1018 total de substances solides 1018 total des solides dissous 106 traceur 1393 traceur chimique 109 traitement acide des puits 430 traitement deau 1103 traitement dun puits 1091 traitement des eaux 573 traitement de eaux souterraines 1104 traitement des eaux souterraines in situ 1105 traitement physico-chimique 228 trajctoire dune particule 1063 transfer de chaleur et migration de masse dans les eaux souterraines 494 transformation de la composition chimique des eaux souterraines 779 transformations anthropognes des bassins versants 775 transmissivit 794 transmissivit entre les noeuds 796 transparence deau 798 trihalomthanes 1064 tritium 1068 trou lavancement 651 trou pilote 651 trous de forage appliqus au drainage des mines 641 tubage du puits avec crpine 384 turbidit deau 490 tuyau decanter 634 tuyau filtrant 216 ultrafiltration 1083

419

Sownik hydrogeologiczny

unit de Mache 449 unit hydrogologique 343 unit tritium 1069 utilisation des eaux 1108 valeur de saturation en oxygne 536 valeur pH 1116 valorisation des rservoirs deaux souterraines 1112 veine deau 1425 ventilation du sol 1135 venue deau 169 venue deau dans la mine 1373 venue deau dans une mine 170 vieillissement dun puits 923 vitesse 738 vitesse apparente de filtration 740 vitesse apparente de suintement 740 vitesse critique apparente de filtration 741 vitesse critique dentre de leau dans la crpine 743 vitesse dinfiltration 742 vitesse de Darcy 740 vitesse effective dcoulement 739 vitrification 1144 voie de migration 178 voies privilgies de la migration des polluants 1086 volume admissible deau souterraine extraite 1354 volume deau souterraine libre dans le reservoir 1360 volume des pores et interstices 793 vulnrabilit dun aquifre karstique 685 vulnrabilit des rservoirs deaux souterraines 1265 zonalit hydrodynamique 958 zonalit hydrogochimique 959

zonalit hydrogochimique verticale 960 zonalit hydrogologique 961 zone active dun puits 939 zone adjacente la crpine du puits 947 zone daction dun puits 562 zone daration 938, 953 zone dalimentation des eaux souterraines 564 zone dappel 561 zone dappel dun puits 562 zone dappel dun puits au rendement admissible dtermin 565 zone dauto-puration deau 560 zone dpikarst 941 zone doxydation 952 zone de cimentation 940 zone de drainage 555 zone de flux deau souterraine vers le puits 561 zone de protection sanitaire 944 zone de rduction 948 zone de saturation 942, 949 zone de stagnation hydrogologique 950 zone de transfert possible des polluants 945 zone de transition vadose-phratique 954 zone des eaux souterraines 956 zone des oscillations du niveau deau 955 zone du cne de dpression 554 zone du flux des eaux souterraines 946 zone hypergne 943 zone non-sature 938 zone phratique 942 zone rductrice 948 zone thermiquement neutre 951 zones dynamiques des eaux souterraines 962 zones hydrogologiques dans le karst 963

Indeks hase w jzyku niemieckim

Abbau-Konstante 919 Abbauparameter 666 Abdampfungsrckstand 1015 Abessinierbrunnen 991 Abflle 580 Abfangen 322 Abfluss 582 Abfluss der Abwsser 592 Abflussberandung 268 Abflussdefizit 146 Abflussganglinie 294 Abflussganglinie 413 Abflusskurve 294, 413 Abflussrand 268 abflusswirksamer Niederschlag 612 Abflussystem 1024 abgeschlossenes Karstewasserbecken 1377 abgesetzter Niederschlag 633 abiotische Faktoren 1 abiotisches Milieu 1041 Ablussbohrloch 649 Abschtzung der Grundwasserspeichern 1112 Abscheidung 1327 Absenkung 157 Absenkungsbereich eines Brunnens 562 Absenkungsbereich eines Brunnens mit festgestellter zulssige Ergiebigkeit 565 Absenkungsdiagramm 420 Absenkungskurve 411 Absenkungstrichter 434 absetzbare Feststoffe 1011 Absetzgrube 1029 absolute Permeabilitt 1300

absoluter Fehler 94 Absorption 2 Abstandsgeschwindigkeit 739 absteigende Quelle 1407 Abteufen der Brunnen 252 Abwasser 1038 Adsorbat 4 Adsorbent 5 Adsorption 6 Adsorptionsmittel 5 Adsorptiv 4 Advektion 9 Advektionsparametern 665 advektive Diffusion 186 aerobische Bedingungen 1122 aerobische Verhltnisse 1122 aggressive Kohlensure 181 aggressives Wasser 1152 Agressivitt des Wassers 11 Agrohydrogeologie 289 hnlichkeitsbedingung des Modells 1121 Akratopegen 12 Akratothermen 13 aktive Brunnenzone 939 aktive Porositt 712 aktive Zone des Brunnens 939 Aktivittskoeffizient 1284 Alekin-Klassifikation 16 Alkalimetalle 460 Alkalinitt 1346 alkalisches Wasser 1220 allgemeine Filtrationsgleichung 842 allgemeine Hydrogeologie 286

421

Sownik hydrogeologiczny

allgemeine Wassernutzung 394 Alluvialwsser 1249 Alterserscheinungen des Brunnens 923 Alterung eines Brunnens 923 Aluminium 250 Ammoniak 17 Ammoniakstickstoff 54 Ammonifizierung 18 Ammon-Ion 344 Ammonium-Ion 344 anaerobe Verhltnisse 1124 anaerobische Bedingungen 1123 anaerobische Verhltnisse 1123 Analogmodell 503 Analogmodell der Grundwasserfiltration 506 Analogrechner 41 analytische Methoden der Grubenwasserzuflussprognose 473 Anfangsbedingungen 1131 angebohrter Grundwasserspiegel oder gespannte piezometrische Flche 1402 angewandte Hydrogeologie 290 angreifendes Wasser 1152 anionischer oberflchenaktiver Stoff 1001 anomal hoher Lagerstttendruck 127 anthropogene Transformationen der Einzugsgebiete 775 Anzeiger der Fraktionierung 1267 Aquifer 1233 Aquisystem 1027 Aquitarde 726 quivalenzbrunnenhalbmesser 763 arameter der hydrodynamischen Dispersion 658 Arometeranalyse 20 arometrische Analyse 20 Arbitrrer Punkt 800 arsenhaltiges Wasser 1153 Arsenwasser 1153 artesische Druckhhe 118 artesische Quelle 1406 artesische Schttung 871 artesischer Ausfluss 871 artesischer Brunnen 973 artesischer Druck 118 artesisches Becken 541, 1375

Aszension 50 ateraler Zufluss 1349 Aufbaukurve 422 aufbereitetes Wasser 1215 Auffllungstrichter 934 Auffllversuch 1337 Auflsung 828 Auflsungsvermgen 1384 Aufnahmefhigkeit 534 aufsteigende Quelle 1406 Aufstieg 50 Aufteilung eines Territoriums in hydrogeologische Bereiche 813 Ausfllung 382 Ausflussgebiet 555 ausgeglichene Entwicklung 1394 Auslaufquelle 1407 Auslaugung 447 Auslaugungsparameter 668 Auslaugungsprodukt 576 Auslaugunswasser 1185 Ausschuss fr Hydrogeologische Dokumentationen 385 Ausschuss fr Hydrogeologische Unterlagen 385 Aussenwasser 1192 austauschbare Katione 371 Austauschfhigkeit 696 Austauschkapazitt 696 Austauschvermgen 696 Auswertung der Grundwasserresourcen 1092 Auswertung der Grundwasservorrte 1092 Auswirkung von Bergwerken auf das Wassermilieu 578 automatische Probenahme 681 Aziditt (des Wassers) 431

Bahngeschwindigkeit 739 bakteriologische Analyse 21 bakteriologische Untersuchungspobe 768 bakteriologische Verunreinigung der Wsser 63 bakteriologische Zusammensetzung des Wassers 890 Balneologie 64 balneologische chemische Analyse 22 Balneotechnik 65 Balneotherapie 66

422

Indeks hase w jzyku niemieckim

Basenaustauschvermgen 698 Basizitt 1346 Bathometer 75 begrenzt durchlssiger Grundwasserstauer 726 Begrenzug 267 Beigeschmack 715 Beinflussungsbereich eines Brunnens 562 Bekerel 77 Belftung des Grundwasserleiters 10 Bemessungsniederschlag 614 Beobachtungsbohrung 984 Beobachtungsbrunnen 675, 984 Beobachtungspegelrohr 984 Berandung 267 Berechtigung zur Wasserentnahme dokumentierende juristiche Unterlage 622 Bergbau-Grubenwasserzuflussvorhersage 751 Bergwerkshydrogeologie 282 Bergwerkswsserchemismus beinflssende Faktoren 136 Bergwerkwsser 1240 Berieselung mit Grundwasser 538 Bernoulli-Gleichung 78 Beschaffenheittsdeterminante 1269 Beseitigung der Verschmutzung 1084 besondere Transportwege der Verunreinigungen 1086 bestndiger Stoff 1007 Bestndigkeit 1067 Besttigung der geologischen Forschungsprojekte und Unterlagen 1370 Bewsserung mit Grundwasser 538 Bewegung 853 Bewegungsgleichung 846 Bewertung der Umwelteinwirkung 569 Bezugskurve 413 Bikarbonatwasser 1218 Bilanzmethoden der Grubenwasserzuflussprognose 478 biochemischer Sauerstoffbedarf 83 biologische Abbaubarkeit 684 biologische Barrieren 70 biologischer Abbau 84, 87 biologischer Test 89 biophile Elemente 86 Biosphre 88 Biotest 89

Biotop 90 Biotransformation 91 Bioumformung 91 Biowiederherstellung 87 bleibende Hrte 1070, 1073 Bodenfeuchte 1143 Bodenskelett 1034 Bodenwasser 1163 Bohrbrunnen 993 Bohrflssigkeit 680 Bohrpause 935 Bohrungen auf die Grubenentwsserung angewandt 641 borhaltiges Wasser 1155 Borwasser 1155 Brackwasser 1205 bromhaltiges Wasser 1156 Bromwasser 1156 Brunnen 972 Brunnen mit Beobachtungsstellen 305 Brunnen mit Filter 980 Brunnen mit grossen Durchmesser 992 Brunnen ohne Filter 974 Brunnenausbaurohr 384 Brunnenauskleidung 568 Brunnenbehandlung 1091 Brunnendurchmesser 1040 Brunneneingangsverlust 198 Brunnenentsandung 581 Brunnenentwsserung 603 Brunnenentwicklung 707, 1091 Brunnenergiebigkeit 1314 Brunnenfilter 215 brunnenfilterangrenzende Zone 947 Brunnenfilterkorrosion 393 Brunnenfunktion 235 Brunneninteraktion 323 Brunnenmodell 873 Brunnenprotokoll 424 Brunnenpumpen 708 Brunnenregistrierungskarte 367 Brunnenrenovierung 818 Brunnenschpfversuch 877 Brunnentorpedierung 1061

423

Sownik hydrogeologiczny

Brunnenverbesserung 1091 Brunnenverrohrung 568 Brunnenverrohrung mit Filter 384 Brunnenversandung 673 Brunnenvolumeneffekt 197 Brunnenwasser 1209 Brunnenwasserstandsgangline 417 Brunnenwechselwirkung 323 BSB 83 Buntmetalle 462

Debye-Hckel-Gleichung 143 Deckgebirge eines Grundwasserleiters 532 Deckschichtschutzeigenschaften 1381 Deckschichtschutzfhigkeit 1381 Dehydratation 150 Dehydrierung 150 Dekontamination eines Grunwasserleiters 572 Denitrifikation 152 Denitrifizierung 152 Desorption 158 Desoxydationsmittel 810 Desulfatation 159 deterministisches Modell 509 Deuterium 162 Deuteriumberschuss 533 Dichte des Wassers 246 Dichtungswand 201 Diferentialgleichung der Filtration 845 Differentialoperator 623 Differenzenapproximation 49 Differenzengleichung der unterirdischen Strmung 844 Differenzennherung 49 Differenzenschemaverfahren 471 diffuse Quelle der Wasserverunveinigung 791 Diffusion 185 Diffusionskonstante 1285 Diffusionsparameter 657 Dihydrol 163 Direktabfluss 583 direkte Aufgabe in der Filtrationsmodellierung 1333 Direktive der Europischen Union 188 diskontinuierliches Analogmodell 505 Diskretisation des Filtrationsraumes 191 Diskretisierung 189 Diskretisierung des Filtrationsraumes 191 Diskretisierungsfehler 96 Diskretisierungsnetz 880 Dispersion 193 dispersionsfreies Modell 524 Dispersionskonstante 1286 Dispersionsmodell 510 Dispersionsparameter 658 Dispersivittskonstante 918

chemische Adsorption 7 chemische Eigenschaften 1145 chemische gebundenes Wasser 1179 chemische Geothermometer 244 chemische Wasseranalyse 23 chemische Zusammensetzung de Wsser 891 chemischer Markierungstoff 109 chemischer Sauerstoffbedarf 110 Chemosorption 7 Chloride 111 Chlorid-Ion 347 Chloridwasser 1157 Chrom (II)-Ion 348 Chrom (III)-Ion 349 Chrom-Ion 349 Coliforme 61 coliforme Bakterien 61 Coli-Index 313 Collins-Diagramm 128 Crank-Nicholson-Lsungsschema 129 CSB 110 Curie 372

Dachwasser 1208 Darcy 139 Darcy Geschwindigkeit 740 Darcy-Gesetz 140 Darstellungsformel der chemischen Zusammensetzung des Wassers 231 Dauerquelle 1417 Davies-Gleichung 142 Dbourrage 151

424

Indeks hase w jzyku niemieckim

Dolomitisierung 168 Drahtnetz 881 Drn 171 Drnagebrunnen 308 Drnwasserfassung 1080 dreidimensionales Filtrationsmodell 520 Druck 117 Druckgradient 261 Druckgrundwasserspiegel 1399 Druckwsser 1248 Dupuit-Schema eines ungespannten Grundwasserleiters 179 Durchbruchkurve 416 Durchgangskurve 416 durchlssiges Gestein 1101 Durchlssigkeit 785 Durchlssigkeitsbeiwert 1287 Durchsickerung 220, 789 Durchsickerung zwischen Grundwasserleitern 790 dynamische Grundwassergebiete 962 dynamische Grundwasserzonen 962

elektrisches Modell 512 elektrohydrodynamische Analogie 42 elektrohydrodynamisches Modell 511 elektrolytische Dissoziation 192 elektrolytische Leitfhigkeit des Wasser 795 Elementenmethode 468 Eluat 576 Empfindlichkeit der Grundwasserspeichern 1265 Empfindlichkeit der Grundwasservorkomme 1265 Enteisenung 606 Entnahmebereich eines Brunnens 561 Entnahmebrunnen 978 Entnahmeflche 565 Entnahmetrichter 434 Entsandung eines Brunnens 707 entwsserbarer Hohlraumenteil 594 Entwsserung 597 Entwsserung der Baugruube 604 Entwsserung der Bauobiekten 600 Entwsserung der Oberflche 636 Entwsserungsausgrabung 1322 Entwsserungsbarriere 69 Entwsserungsbohrung 646 Entwsserungsbrunnen 986 Entwsserungsgraben 838 epigenetische Wsser 1237 Epikarstzone 941 Erdalkalien 465 Erdalkalimetalle 465 erneubare Grundwasservorrte 1356 Erneuerungszeit der Vorrte 133 Erschpfung der Grundwasservorrte 1395 Escherichia coli (E. coli) 655 Evaporation 207 Evaporimeter 208 Evapotranspiration 209 explizit Lsungsschema 872

Edelgase 240 Edelmetalle 464 effektive Einsickerung 316 effektive Porenfliessgeschwindigkeit 740 effektive Porositt 712 effektiver Niederschlag 612 Egiebigkeit 537 eigenartige Bestandteile 894 einachsiges Modell 516 Eindringungsgrad des Brunnens 932 Eindringungsverhltnis des Brunnens 932 Eingabe von Verunreinigungen 607 Eingangsfunktion 237 Einsickerung 314 Einsickerungsrate 970 Eisen 1422 Eisenbakterien 62 eisenhaltiges Wasser 1227 Eiweistickstoff 53 elastische Speicherung 692 elektrische Doppelschicht 1113

fkale Organismen 632 Fallfilter 649 Farbe des Wassers 73 Fassungsvermgen des kosystems 690 Fehler 93

425

Sownik hydrogeologiczny

Fehler Voler Methode 99 Feldanalyse 33 Feldkapazitt 695 Feldrckhaltkapazitt 821 Feldversuch 33 Feret-Dreieckdiagramm 1066 Ferri-Ion 363 Ferro-Ion 362 Filter 215 Filterdamm 1048 Filternetz 881 Filterrohr 218 Filterrohrdurchlasskapazitt 784 Filterrohrdurchlasskapazitt 912 Filterstrmung 220 Filterstrmungswiderstand des Strombettes 627 Filterstrmungwiderstand 630 Filterzonenwiderstand 629 Filtrationskoeffizient 1287 Filtrationsmodellierung 525 Fliessdruck 1324 Fliesswiderstand 626 Flockung 381 flchtige Bestandteile 893 fluorhaltiges Wasser 1161 Flurabstand des Grundwassers 253 Fluss 968 frderbare Grundwasservorrte 1354 formende Faktoren der hydrogeologischen Bedingungen in Sedimentationsbecken 137 fossile Infiltrationswsser 1257 fossile Sedimentwsser 1258 fossile Wsser 1256 Fourier-Gleichung 232 freie Grundwsser 1250 freie Kohlensure 183 freies Grundwasser 1219 freies Kohlenstoffdioxid 183 fremdes Material 998 Fremdstoff 998 Freonen 112 Funktionsfehler 97

Ganglinie der Quelle 295 garantierte Vorrte 1359 gasfhrendes Wasser 1223 Gauss-Seidel-Verfahren 238 Gebiet des Absenkungstrichters 554 Gebiet des hochen Schutzes 563 Gebiet des hhsten Schutzes 557 gebiet des blichen Schutzes 566 Gebietsniederschlag 616 Gebrauchswasser 1216 gebundenes Wasser 1226 Gefhrdungsgrad 933 gegrabener Brunnen 990 Gele 1423 gelste Feststoffe 1012 gelste Stoffe 457 gelster anorganischer Kohlenstoff 830 gelster organischer Kohlenstoff 831 gelster Stoff 1004 gelstes Gas 829 geogene Grundwassergefhrdung 1335 geogenetische Grundwassergefhrdung 1335 Geohydrologie 243 geohydrologisches System 1027 Geologische (Hydrogeologische) Berechtigung 1085 geologische Konzession 388 geologische Verwaltung 3 Geologisches Forschungsprojekt 753 geologisches- und Bergbaurecht 735 geophysikalische Erkundungsmethoden in der Hydrogeologie angewandt 479 geordnete Deponie 895 geostatischer Druck 121 geothermische Energie 206 geothermische Tiefenstufe 929 geothermischer Gradient 262 Gerinnung 381 Geruch 1342 Geruchsschwelle 771 Gesamtabfluss 584 gesamte Wasserspeicherungskapazitt 1229 gesamter Feststoffgehalt 608 gesamter organischer Kohlenstoff 1137

426

Indeks hase w jzyku niemieckim

gesamter organischer Kohlenstoff 107 gesamtes Kohlendioxyd 182 Gesamthrte 1071 Gesamtkohlensure 182 Gesamtkohlenstoff 1136 gesttigte Lsung 833 gesttigte Zone 949 Geschmack des Wassers 898 Geschwindigkeit 738 Geschwindigkeitspotential der Filtration 719 gespannte Grundwsser 1248 gespannte piezometrische Flche 1399 gespannter Grundwasserleiter 730 gespannter Grundwasserspiegel 1399 Gesteinsdruck 121 Gewebefilter 214 GH 1071 Ghyben-Herzberg Gesetz 247 Gibbs-Anzeiger 248 Giftstoff 1006 Girinski-Schema eines ungespannten Grundwasserleiters mit mehreren Schichten 249 Glauberwasser 1162 gleichfrmige Strmung 854 Gleichgewichtskohlendioxyd 184 Gleyhorizont 723 globale Niederschlgelinie 251 Glhverlust 936 Grad der Grundwassergefhrdung 933 Gradient 260 Granulierung der Grundwasserschicht 1107 graphische Methoden zur Darstellung der chemischen Zusammensetzung der Wsser 266 Grawitationsentwsserung 601 Grawitationswasser 1219 Grenze 267 Grubenbezirk 556 Grubenentwsserung 599 Grubenentwsserungsbrunnen 987 Grubenentwsserungstrichter 435 Grubenfeld 556 Grubenflut 1367 Grubenhydrogeologie 284 Grubenberschwemmung 1367

Grubenwsser 1240 Grubenwasserzufluss 170, 1373 Grubenwasserzuflusszahlen 1282 Grundmasse 458 Grundskelett 1034 Grundventilation 1135 Grundwaserformation 230 Grundwsser 1246, 1247 Grundwasser Gefhrdungs-und Schutzkarte 455 Grundwasser Messungs- und Beobachtungsnetz 884 Grundwasserabfluss 587 Grundwasserabflusskoeffizient 1294 Grundwasserabsenkungskurve 421 Grundwasserader 1425 Grundwasseralter 1140 Grundwasseranreicherung 1329, 1352 Grundwasseraufbereitung 1104 grundwasseraufnehmender Fluss 864 Grundwasseraufstau 910 Grundwasserbehlter 1378 Grundwasserbereich 956 Grundwasserbilanz 82 Grundwasserdatierung 141 Grundwasserdeckschicht 532 Grundwasserdefizit 144 Grundwasserdegradation 149 Grundwasserdekontamination 572 Grundwasserdrnage 177 Grundwasserdrnagebasis 76 Grundwasserdrnung durch die Kanalisation 174 Grundwasserdruckgleiche 300, 331 Grundwasserdurchfluss 782 Grundwasserdurchfluss in Sedimentrbecken 783 Grundwasserdynamik 187 Grundwassereinzugsgebiet 564, 1390 Grundwasserentnahme 204, 683 Grundwasserentnahmegebiet 559 Grundwassererschliessung 1079 Grundwasserexfiltration 202 Grundwasserfassung 1082 Grundwasserfluss 971 Grundwasserfrderung 204 Grundwasserformation 1027

427

Sownik hydrogeologiczny

Grundwasserformationen 1098 grundwasserfhrende Schicht 1115 Grundwasserganglinie 417 grundwassergebrtiger Abfluss 587 Grundwassergenese 242 Grundwassergeringleiter 1099 Grundwassergleiche 297, 298 Grundwassergteanforderungen 1320 Grundwassergteklassen 374 Grundwasserhangendes 965 Grundwasserhemmer 1099 Grundwasserhemmschicht 726 Grundwasserklassifikation 378, 1028 Grundwasserkontamination 1340 Grundwasserkontaminationsindikatoren 1281 Grundwasserkrper 230 Grundwasserkreislauf 551 Grundwasserkunde 281 Grundwasserlagersttte 1391 Grundwasserleiter 727, 1101, 1233 Grundwasserleiter mit freiem Wasserspiegel 731 Grundwasserleitergranulierung 1107 Grundwasserleiterkomplex 387 Grundwasserleiterkrnung 1107 Grundwasserleitersmchtigkeit 492 Grundwasserleitersystem 1027 Grundwasserleiterverdichtung 1339 Grundwassermchtigeitslinie 299 Grundwassermangel 144 Grundwassermedium 637 Grundwassermediumanisotropie 44 Grundwassermessposten 717 Grundwassermesstelle 802 Grundwasserneubildung 579 Grundwassernichtleiter 329, 724, 1100, 1114 Grundwasseroberflche 1401 Grundwasserprovinz 764 Grundwasserqualittsanforderungen 407, 1320 Grundwasserqualittsklassen 374 Grundwasserqualittskriterien 407 Grundwasserregime 1128 Grundwasserreservoir 1378 Grundwasserressourcen 1363

Grundwasserscheide 195 Grundwasserscheinungen in Grubenbauen 772 Grundwasserschicht 1115 Grundwasserschutz 571 Grundwasserschutzfaktoren 138 Grundwasserselbstreinigung 870 Grundwasserselbstreinigungsgebiet 560 Grundwassersohle 909 Grundwasserspeicher 1378 Grundwassersperre 1100 Grundwassersperrschicht 724 Grundwasserspiegel 1401, 1403 Grundwasserspiegelabsenkung 620 Grundwasserspiegelanstieg 1331 Grundwasserspiegelerhhung 312 Grundwasserspiegelhhengleiche 297 Grundwasserspiegelschwankungamplitude 19 Grundwasserspiegelschwankungen 1111 Grundwassersstrmungssystem 1025 Grundwasserstagnation 917 Grundwasserstand 922 Grundwasserstandsganglinie 417 Grundwasserstauer 329, 1102, 1114 Grundwasserstaukompleks 676 Grundwasserstauung 679 Grundwasserstillstand 917 Grundwasserstockwerk 677 Grundwasserstrom 971 Grundwasserstrmung 862 Grundwasserstrmungszone 946 Grundwassersubreservoir 1014 Grundwassersubspeicher 1014 Grundwasserberdeckung 532 Grundwasserberwachung 530 Grundwasserursprung 242 Grundwasserverschmutzung 889, 1340 Grundwasserverschmutzungsherd 607 Grundwasserverunreinigung 149 Grundwasserverweilzeit 1140 Grundwasservorrte 1363 Grundwasservorrte mit der Kompressibilitt des Grundwasserleiters verbunden 1358 Grundwasserzirkulation 551

428

Indeks hase w jzyku niemieckim

Grundwasserzirkulationssystem 1025 Grundwasserzone 949, 956 Grnhut Hintz-Diagramm 273 Gntelberg-Gleichung 274 Gtefunktion des hydrogeologischen Modells 236

hydraulische Diffusivitt 778 hydraulische Druckhhe 1324 hydraulische Kontinuitt 390 hydraulische Verbindung 390 hydraulischer Gradient 263 hydraulischer Integrator 448 hydraulischer Radius 761 hydraulischer Widerstand 797 hydraulisches Netz 882 hydraulisches Netzwerk in verkarsteteten Karbonatgesteinen 883 hydrochemische Analyse 26 hydrochemische Indikatoren 1279 hydrochemische Klassifikationen 379 hydrochemische Prozesse 744 hydrodynamische Dispersion 194 hydrodynamische Parameter 660 hydrodynamische Verhltnisse 1126 hydrodynamische Zonalitt 958 hydrodynamische Zonierung 958 hydrodynamisches Feld 700 Hydrogenkarbonatwasser 1218 Hydrogensulfidwasser 1202 hydrogeochemische Anomalie 45 hydrogeochemische Falle 68 hydrogeochemische Fazies 211 hydrogeochemische Grenze 269 hydrogeochemische Inversion 324 hydrogeochemische Klassifikationen 380 hydrogeochemische Prozesse 745 hydrogeochemische Stagnation 916 hydrogeochemische Verhltnisse 1127 hydrogeochemische Verhltnisse 1308 hydrogeochemische vertikale Zonalitt 960 hydrogeochemische vertikale Zonierung 960 hydrogeochemische Vorhersage 749 hydrogeochemische Zonalitt 959 hydrogeochemische Zonierung 959 hydrogeochemischer Gradient 264 hydrogeochemischer Hintergrund 1060 hydrogeochemischer Querschnitt 773 hydrogeochemischer Stillstand 916 hydrogeochemisches Feld 701

Haftwasser 1154, 1226 halbdurchlssiges Gestein 1099 Halbwertzeit 610 Haloforme 1064 haltbarer Stoff 1007 Hangendes des Grundwasserleiters 965 Hngendwasserzone 953 Hrtegrad 931 hartes Detergent 161 hartes Wasser 1213 Hufigkeitsverteilung der Verveilzeit 826 Hauptgrundwasserspeicher 257 Hauptgrundwasservorkommen 257 Hauptinhaltsstoffe des Wassers 255 Hauptinhaltstoffe 451 Haupt-Ionen 364 Hauptmasse 458 Hauteffekt 198 Hazen-Zahl 275 Heilbadkunde 64 Heilwasser 1184, 1211 heisse Quelle 1409 Helium 276 Hintergrundkonzentration 1060 Hhengleiche 328 Hhenlinie des Grundwasserspiegels 297 Hohlraumanteil 711, 1298 Hohlraumgehalt 1298 homogene Strmung 854 homogener Grundwasserleiter 729 Humifikation 278 Humifizierung 278 hybridisches Wasser 1172 Hybridmodell 514 Hydra(ta)tion 279 Hydratisierung 279 hydraulische Analogie 43

429

Sownik hydrogeologiczny

hydrogeochemisches Gleichgewicht 847 hydrogeochemisches Modell 515 hydrogeochemisches Profil 747 Hydrogeochimie 280 Hydrogeologie 281 hydrogeologisch-betrachtete Gesteinsformationen 1098 hydrogeologische Analogiemethoden der Grubenwasserzuflussprognose 474 hydrogeologische Aufnahme 1379 hydrogeologische Bedingungen der Lagersttte 1129 hydrogeologische Bergschaden 1035 hydrogeologische Bildungen 1098 hydrogeologische Bohren 1142 hydrogeologische Bohrung 642, 1142 hydrogeologische Dokumentation 166 hydrogeologische Dokumentation einer Lagersttte 167 hydrogeologische Einheit 343 hydrogeologische Einteilung der Lagersttten 375 hydrogeologische Gesteineigenschaften 1149 hydrogeologische Grubenkarte 454 hydrogeologische Karte 452 hydrogeologische Kartierung 369 hydrogeologische Kartographie 368 hydrogeologische Lagerstttenklassifikation 375 hydrogeologische Messtation 915 hydrogeologische Messwarte 915 hydrogeologische Parameter 661 hydrogeologische Probenahme 631 hydrogeologische Prognose 750 hydrogeologische Region 811 hydrogeologische Schaden 1036 hydrogeologische Serienkarte 453 hydrogeologische Struktur 966 hydrogeologische Subregion 996 hydrogeologische Unterlage 166 hydrogeologische Untersuchungen 58 hydrogeologische Untersuchungen der Karstwasserspeichern 59 hydrogeologische Untersuchungsbohrung 643 hydrogeologische Untersuchungsmethoden der Lagersttten 476 hydrogeologische Verhltnisse einer Lagersttte 1129 hydrogeologische Versuchsbohrung 643 hydrogeologische Vorhersage 750

hydrogeologische Zonalitt 961 hydrogeologische Zonen in dem Karst 963 hydrogeologischer Bericht 166 hydrogeologischer Datenbank 67 hydrogeologischer Querschnitt 774 hydrogeologisches Becken 542 hydrogeologisches Fenster 609 hydrogeologisches Gutachten 203 hydrogeologisches Massiv 456 hydrogeologisches Milieu 1043 hydrogeologisches Profil 748 hydrogeologisches System 1022 hydrogeologisch-nummerische Eigenschaften 1148 Hydrogeothermie 293 Hydroisobathe 296 Hydrokarbonat-Ion 361 Hydrologie 301 hydrologische Bilanzgleichung 840 hydrologisches Jahr 825 hydrologisches System 1023 Hydronium-Ion 351 Hydrosol 306 Hydrosphre 302 hydrostatischer Druck 122 Hydroxid-Ion 350 Hydroxyl-Ion 350 hygroskopische Kapazitt 1230 hygroskopisches Wasser 1166 hypergenetische Zone 943 hyperosmotisches Wasser 1167 hyperthermales Wasser 1168 hypoosmotisches Wasser 1169 hypothermales Wasser 1170

imaginrer Brunnen 979 implizit Lsungsschema 875 in line-Analyse 28 Indikator 1393 Indikatoren der Grundwasserverschmutzung 1281 Industriewasser 1198 induzierte Grundwasserresourcen 1364 induzierte Grundwasservorrte 1364 inerte Gase 240

430

Indeks hase w jzyku niemieckim

inerter Stoff 1007 Infiltration 314 Infiltrationsgeschwindigkeit 742 Infiltrationskoeffizient 1291 Infiltrationskurve 412 Infiltrationsrate 321 Infiltrationsrate 970 Infiltrationswasser 1173 Infiltrationswasserfasung 1081 Infiltrationwasserquelle 1411 Ingenieurhydrogeologie 283 inhomogene Strmung 856 Injektionsversuch 766 Innenrandbedingung 1120 in situ Behandlung (Aufbereitung) von Grundwssern 1105 integrierte Umweltkontrolle 1389 intermittierende Springquelle 1415 Interzeption 322 inverse Aufgabe in der Filtrationsmodellierung 1332 Ionenaustausch 1318 Ionenverhltnisse 1292 Ionenzusammensetzung der Wsser 892 ionische Aktivitt 14 ionische Strke der Lsung 886 ionisches Gleichgewicht 849 ionisches Produkt des Wassers 310 Isobare 325 Isochrone 327 Isohypse 328 isoosmotisches Wasser 1174 Isopache 330 Isopachyte 330 Isotache 332 isothermales Wasser 1171 Isotherme 333 Isotopenanreicherung 336 Isotopen-Anreicherungsfaktor 1306 Isotopen-Effekte 199 Isotopen-Fraktionierung 234 Isotopenfraktionierungsfaktor 1289 Isotopen-Geothermometer 245 Isotopen-Gleichgewicht 848

Isotopenmethoden in der Bergwerkhydrogeologie 481 Isotopenstandarde 337 Isotopen-Trennungsfaktor 1303 isotopischer Austausch 335 isotopischer Zusammentstand des Wassers 338 isotropischer Aquifer 728 isotropischer Grundwasserleiter 728 Iterationsschritt 405 Iterationsstabilitt 914 Iterationsverfahren 480 Iterationszyklus 405 Izobathe 326

Jacobi-Verfahren 341 jodhaltiges Wasser 1175 juvenile Wsser 1238

Kalcium-Ion 359 Kalium-Ion 355 Kalkhrte 1074 Kalk-Kohlensure Gleichgewicht 852 Kanalsystem 1024 Kapillaranstieg 1330 kapillare Wasserspeicherungskapazitt 1231 Kapillarsaum 957 Kapillarwasser 1176 Karbonate 138 Karbonathrte 1075 Karbonat-Ion 360 Karst 397 Karstausfluss 1321 Karstbrunnen 709 Karstfluss 867 Karstgebiet 812 Karstgrundwasservorkommen 1376 Karsthohlenrume 365 Karstkanle 365 Karstquelle 1328, 1410 Karstschlauch 172 Karstspeicher 1376 Karstsystemevolution 210 Karsttrichter 709

431

Sownik hydrogeologiczny

Karstwsser 1241 Karstwasseranzapfung 366 Karstwasserenthauptung 366 Kationenaustausch 1319 Kationenaustauschkapazitt 697 Kationenumtauschvermgen 697 kationischer oberflchenaktiver Stoff 1002 Kieselerde 410 kieselhaltiges Wasser 1181 Kiesfilter 219 Kiesfllung (auf der Brunnensohle) 1366 Kiesfllung 553 Kiesschttung 1366 Klarpumpen des Brunnens 707 Klrung (der Wsser) 373 Klassifikation der Filtrationseigenschaften der Gesteine 377 klfig-porses Medium 638 Klftenerzeugung in den brunnenangrenzenden Gesteinen 1031 Klftigkeit 1032 Klftigkeitskoeffizient 1305 Kluftkrper 640 Kluftquelle 1418 Kluftwsser 1262 Koagulation 381 Koeffizient der effektiven Einsickerung 1268 Koeffizient der Grundwasservorrte 1277 Kohlendioxyd 180 kohlensurehaltiges Wasser 1182 Kolbenflussmodell 524 Kolititer 491 Kolizahl 313 kolloidale Lsung 832 kolloidale Suspension 1372 Kolloide 383 Kolmatation 382 kombinierte Entwsserungsverfahren 598 kombinierte Randbedingung 1119 kombinierter Brunnen (Schacht und Bohrbrunnen) 981 Komplexverbindungen 1396 Kompressibilittsvolumen 692 Kondensationswasser 1178 konservative Substanz 1007

Konstitutionswasser 1179 Kontaminant 1008 kontinuierliches Analogmodell 504 Kontinuumshypothese 277 Kontrollanalyse 30 kontrollierte Deponie 895 Konvektion 9 Konvektionsmodell 524 Konvektionsparametern 665 Konvergenz der Iterationsmethode 1374 Konzentration 924 Konzentration fester Inhaltsstoffe 1018 Konzentrationskurve 418 Krnung der Grundwasserschicht 1107 Kornverteilungskurve 419 korrigierter Niederschlag 618 Kristallisationswasser 1180 Kristallwasser 1180 kritische effektive Porenfliessgeschwindigkeit 741 kritische Geschwindigkeit des in dem Filter eintretenden Wassers 743 Khlwasser 1158 Kulminationspunkt 801 knstliche Grundwasserressourcen 1361 knstliche Grundwasservorrte 1361 Kurlov-Formel 426 Kurort 1106 Kurvendeckungsverfahren 469 Kurzanalyse 40

Lagerstttendruck 126 Lagerstttenhydrogeologie 292 Lagerstttenwasser 1212, 1224 laminare Strmung 855 landwirtschaftliche Drnung 175 landwirtschaftliche Hydrogeologie 289 Langelier-Index 432 Laplace-Gleichung 433 Laugung 447 Lebensgemeinschaft 90 leicht abbaubare Stoffe 1009 leicht biodegradierbare Substanzen 1009 leicht senkende Feststoffe 1011

432

Indeks hase w jzyku niemieckim

Leichtmetalle 463 Leistungspumpversuch 706 lethale Konzentration 926 Liebmann-Schema 437 Liegendwasser 1194 lineare Filterstrmung 221 lineare Filtration 221 lineares Filtrationsregime 442 Linearitt der Filtrationsgleichung 443 Linie des gleichen Potentials 440 Linie gleicher Geschwindigkeit 332 Linie gleicher Mchtigkeit 330 lokaler Grundwasserspeicher 445, 493 lokales Grundwasservorkommen 445 lsliche Gele 1424 Lslichkeit 827 Lslichkeitsprodukt 309 Lsung 828 Lsungskonzentration 927 Lsungssttigungswert 1271 Lysimeter 444

Menschensdruck auf die Umgebung 48 Mefehler 102 Megenauigkeit 165 Messberfall 776 Messberlauf 776 Messungen der hydrogeologischen Parameter in tiefen Bohrlchern 705 metamorphe Wsser 1243 Methan 467 Methode der endlichen Differenzen 471 Methode endlicher Elemente 468 Methoden der Grubenzuflussprognose 484 Methoden der hydrogeologischen Analogie der Grubenwasserzuflussprognose 474 Methoden der Multidimensionalregresion auf die Grubenwasserzuflussprognose angewandt 485 Methoden zur Bestimmung der Schadstofftransportparameter 475 Methoden zur Bestimmung des unterirdischen Abflusses 483 Methodik der hydrogeologischen Forschung 489 Migrationsgleichung 841 Migrationsparameter 663 Migrationsweg 178

Mache-Einheit 449 Mchtigkeit der Grundwasserschicht 492 Mchtigkeitskurve 330 magmatische Wsser 1242 Magnesium-Ion 352 Makrodispersion 450 Makroinhaltstoffe 451 Mangan (II)-Ion 353 Mangan (III)-Ion 354 mangelhafter Brunnen 982 Markierungsstoff 1393 Markierungsstoffmethoden 488 Markierungsversuche 488 Massenbilanz 79 Masse-und Wrmestrom im Grundwasser 494 matematisches Modell des Massenstroms 517 Mehrphasenfluss 495 Mehrphasenstrmung 495 mehrschichtiges Modell 523 Melioration 459 menschenmodifiziertes Milieu 1042

Mikroelemente 498 Mikroorganismen im Grundwasser 496 Mikroporenraumanteil 497 Mineralisation (der organischen Stoffe) 499 Mineralisationsgradient 265 mineralisiertes Wasser 1225 Mineralquelle 1412 Mineralstoff 997 Mineralwasser 1188 Mineralwasserprovinz 765 Modell 502 Modellprfung 1057 Molekelnassoziationen in Wasserlsungen 51 Molekulardiffusion 185 molekulare Wasserspeicherungskapazitt 1232 Moleklenassoziationen 51 Monition-Klassifikation 527 Mouch-Diagramm 531 Musterkurve des Absenkungsgangs 423 Musterkurvenverfarhen 469

433

Sownik hydrogeologiczny

Mutterlauge 446

oberirdische Wsser 1252 ffentliche Wsser 1255 ffentliche Wassernutzung 396 kologische Belastungsfhigkeit 693 kosystem 200 kosystemfassungsvermgen 690 on line-Analyse 31 organische Substanz 999 organische Verbindungen in Grundwssern 1397 organischer Stickstoff 57 organischer Stoff 999 organoleptische Eigenschaften 1150 organoleptische Wasseranalyse 32 rtliches Grundwasservorkommen 493 osmotischer Druck 123 Oxidationszone 952 Oxidierbarkeit 1095 Oxonium-Ion 351 Oxydation 1096 Oxydationsmittel 1094 Oxydationsprodukt 746 Oxydationsstoff 1094 Oxydierbarkeit 1385 oxydierende Verhltnisse 1133 oxydierendes Milieu 1046 Oxydierung 1096

Nassdeposition 615 Natriumabsorptionsverhltniss 1283 Natrium-Ion 358 natrliche Schutzbarrieren 71 natrliche Wsser 1244 natrliches Milieu 1044 Naturvorrte des Grundwassers 1355 negative hydrogeochemische Anomalie 47 Netzknoten 1139 Netzmodell 521 Netzweite 406 neutrale Strombahn 540 neutrales Wasser 1191 nicht stationre Strmung 857 nicht stationre Strmung 858 Nichteisenmetalle 462 nicht-ionischer oberflchenaktiver Stoff 1003 Nichtkarbonathrte 1070 Nichtlineares Filtrationsregime 543 Nichtlinearitt der Filtrationsgleichung 544 Niederschlag 611 Niederschlagshhe 1273, 1325 Niederschlagsmesser 621 Niederschlagssammler 1062 niedersteigende Quelle 1407 niedriger Grundwasserabfluss 546 Nitrat-Ion 345 Nitratstickstoff 55 Nitrifikation 545 Nitrit-Ion 346 Nitritstickstoff 56 Nomograph 414 Nuklid 549 numerisches Modell 518 nutzbarer Grundwasserleiter 1109 nutzbares Grundwasservorkommen 1109

PAK 1141 Palohydrogeologie 653 Palokarst 398 Palmer-Klassifikation 654 Parameter der Schadstoffmigration 663 Parameter des konvektiven Transportes 665 Parameter des Zerfalles und des biologischen Abbaues der Schadstoffe 666 Parameteranpassung des hydrogeologischen Modells 307 Parameters der nicht-linearen Filtration 664 partieller Druck 119 PCB 702 Peclet-Zahl 670 Perforation der Bohrlochverrohrung 672 Perforationskoeffizient des Filters 671 periodische Quelle 1413

Oberflchenabsenkung (infolge von Grundwasserabpumpen) 635 oberflchenaktiver Stoff 1000 oberflchlicher Abfluss 911

434

Indeks hase w jzyku niemieckim

Permeabilitt 785 Permeabilittskoeffizient 1300 Permeabilittstensor 1052 Petroleum Zerfallsprodukte 1398 pharmakodynamische Koeffizienten 1307 Phenole 213 pH-Wert 1116 physikalisch-chemische Reinigung 228 physikalische Adsorption 8 physikalische Eigenschaften 1146 physikalische Parameter 659 physikalisches Modell 513 physikochemische Eigenschaften 1147 physiko-chemische Wasseranalyse 24 Piezometer 675 piezometrische Druckflche 1400 piezometrische Druckhhe 1326 piezometrischer Wasserspiegel 725 piezometrisches Niveau 725, 1400 Pionierbohrung 645 Piper-Diagramm 1065 Piper-Schaubild 1065 Poise 799 Poisson-Gleichung 689 Polaritt der Wassermolkulen 699 polychlorierte Biphenyle 702 Polymerisation 703 polyzyklische aromatische Kohlenwasserstoffe 1141 Poren 714 Porenfliessgeschwindigkeit 739 Porenhohlraum 793 Porenraum 793 Porenwsser 1251 Porenziffer 1275 porser Krper 639 porses Medium 639 Porositt 711 positive hydrogeochemische Anomalie 46 postlineare Filterstrmung 223 postlineare Filtration 223 Potential der Aufnahmefhigkeit der Quelle 721 Potentialgleiche 440 potentielle Brunnenergiebigkeit 1313

potentielle Gelndeevaporation 1383 prelineare Filterstrmung 224 prelineare Filtration 224 private Wsser 1253 Probe 767 Probeentnahmegert 770 Probekonservierung 1097 Probenahme 682 Probenahmenetz 885 Probenahmesonde 904 Probenehmer 769, 770 Profildurchlssigkeit 794 Profildurchlssigkeit zwischen Knoten 796 Profilradius 761 pseudostationre Filtration 225 Pumpenpause 935 Pumpversuch 706 Pumpversuchstagebuch 196 Pumpversuchstufe 212 Pumpversuchzyklus 132 Punktanreicherung einer Karstquelle 1350 Punktquelle der Wasserverunreinigung 804

qualitative Wasseranalyse 29 Qualittklassifikation der Grubenwsser 376 Qualittsfunktion des hydrogeologischen Modells 236 Qualittskontrolle der Grundwsser 391 quantitative Analyse 27 quasi-stabile Filterstrmung 226 quasistationre Filtration 226 Quelle 1386, 1405 Quellenabfluss 585 Quellendichtezahl 1270 Quellengebiet 567 Quellenhydrograph 295 Quellenhydrologie 402 Quellenkapazittswert 1274 Quellenkunde 402 Quellenmessposten 716 Quellenregime 823 Quellenregressionskoeffizient 1302 Quellenregressionskurve 415 Quellenrckgangskurve 415

435

Sownik hydrogeologiczny

Quellenvariabilittszahl 1278 Quellschttung 1315 Quicksand 427

relative Permeabilitt 786 relativer Fehler 105 Reproduzierbarkeit 596 Restlauge 446 Restwasser 1200 Resurgent 1321 Retardationsfaktor 1296 Retentionsdefizit 147 Reynolds-Zahl 822 Richtigkeit (einer Messung) 710 Rogers-Diagramm 824 Rohanalyse 34 Rohrfahrt 384 Rohrfilter 216 Rohrtour 384 Rohwasser 1210 Rstverlust 936 RR-Analogmodell 508 Rckgangskurve 421 Rckhaltungsdefizit 147 Rckretention 819

radioactiver Zerfall 755 radioaktive Elemente 757 radioaktives Gleichgewicht 756 radioaktives Wasser 1199 Radioaktivitt 758 Radiokohlenstoff 807 Radiolyse 805 Radionuklid 806 Radium Isotope im Bergewerkswssern 339 Radon 808 Rand 267 Randbedingung der stndigen Druckhhe 164 Randbedingung der stndigen Strmung (zweiter Art.) 539 Randbedingungen 1125 Randwasser 1192 rumliches Filtrationsmodell 520 Raummigration der Stoffe 792 RC-Analogmodell 507 Reaktion (des Wassers) 577 Rechenblock 92 rechnerisches Brunnenschema 873 Redox-Potential (Eh) 720 Redoxpotential 720 Redoxskala 887 Redox-Verhltnisse 1134 Reduktionsmittel 810 Reduktionszone 948 reduzierende Verhltnisse 1132 reduzierendes Milieu 1045 Regenmesser 621 Regenwasser 1159 regionale Grundwasservorrte 1357 regionale Hydrogeologie 288 Regionale Wasserwirtschafts verwaltung 815 regionaler Absenkungstrichter 814 Rekonstruktion der Grundwasservorrte 574 Rekonstruktion des Grundwasserspiegels 575 relative Durchlssigkeit 786

skulares Gleichgewwicht 851 Salmonella sp. 869 Salzigkeit 903 Salzwasser 1204, 1221 Salzwassereinbruch 318 Salzwasseringression 318 Salzwasserinvasion 318 Sammelbrunnen 994 Sammelbrunnen mit strahlenfrmigen horizontalen Drhnrohren 988 Sanierung der Grundwasserleiter 572 Sanierung eines Grundwasserleiters 816 sanitre Schutzzone 944 Sttigung 535 Sttigungsdefizit 145 Sttigungswert 1271 Saturationsdefizit 145 Suerling 1030 Sauerstoff 1059 Sauerstoffdefizit 148 sauerstoffreie Bedingungen 1124

436

Indeks hase w jzyku niemieckim

Sauerstoffsttigungswert 536 Saugheber 436 Suregrad (des Wassers) 431 Surenbehandlung der Brunnen 430 saures Wasser 1183 Schachtbrunnen 990 schdliche Substanz 1005 Schadstoff 1008 Schadstoffahne 113 Schadstoffemission 205 Schadstoffimmission 311 Schadstoffmobilitt 501 Schadstofftransport 777 scheinbar stabile Filterstrmung 225 Schema eines gespannten gleichfrmigen Grundwasserleiters 874 Schema eines gespannten homogenen Grundwasserleiters 874 Schichtquelle 1420 Schichtstrmung 855 Schildsolen 901 Schlagbrunnen 991 Schlammfang 634 Schlitzfilter 217 Schlitzlochfilter 217 Schluckbrunnen 650, 976 Schluckfhigkeit 534 Schoeller-Diagramm 876 Schreibpegel 439 Schttungsmenge 537 Schutzdrnung der Bschungen 173 Schutzfhigkeit der ungesttigte Zone 1382 Schutzfhigkeit des Bodens 1380 Schutzgebiet 558 Schutzmglichkeiten der Areationszone 1382 Schutzmonitoring der Grundwasserentnahmestelle 528 Schutzzone 558 Schutzzone der Grundwasserfassung I, II 1053 Schutzzonen der Wasserfassungen 964 Schutzzonen III, IV der Grundwasserfassung 1054 schwach mineralisiertes Wasser 1190 Schwankungsbereich des Grundwasserspiegels 955 schwebende Wsser 1254 schwebender Grundwasserleiter 733

schwebendes Grundwasser 1222 Schwefel 878 Schwefelwasserstoff 879 schweres Wasser 116 Schwermetalle 461 schwimmendes Gebirge 427, 429 Schwimmsand 427, 428 seitlicher Zufluss 1349 seltene Gase 240 Senkbrunnen 976 senkrechter Filterstmungswiderstand 628 Sickerfaktor 135 Sickergewsser 576 Sickerlsung aus einem Mllplat 576 Sickerlsungen aus Deponien 576 Sickerng 1312 Sickerquellengebiet 567 Sickerrate 321 Sickerstelle 1323 Sickerstrmung 220 Sickerstrmuung (unter und durch den Damm, Deich) 788 Sickerung 787, 788 Sickerwsser 1264 Sickerwasserspende 321 Sickerwasserzone 938 Siebanalyse 25, 35 Siebrohr 216 Silizium 409 Siliziumdioxid 410 Simulation 1020 sinnlich warnehmbare Eigenschaften 1150 Sockelwasser 1207 Sohle eines Grundwasserleiters 909 Sohlenwasser 1207 Sol 832 Sole 899 Solen der Sedimentationsbecken 900 Sorbens 906 sorbierende Phase 906 sorbierte Phase 905 Sorption 907 Sorptions- und Desorptionsparameter 667

437

Sownik hydrogeologiczny

Sorptionsisotherme 334 Spaltmodell 320 Spaltquelle 1418 Spaltwsser 1262 Speichergesteine 888 Speicherrungskoefficient 694 Speicherungsfhigkeit 694 Speicherungskoeffizient 1297 spezielle Wassernutzung 395 spezifische Absenkung 153 spezifische Brunnenleistung 1316 spezifische Durchlssigkeit 1300 spezifische Ergiebigkeit 781 spezifische Grundwasserspende 590 spezifischer Abfluss 781 spezifischer elektrischer Widerstand des Wassers 625 spezifischer unterirdischer Abfluss 590 spezifisches Absenkungsdekrement 154 Spiegelbrunnen 979 Springbrunnen 1386 Sprudel 1030 Spurenelemente 498 stabile Isotopen 340 Stabilisierung des Wasserspiegels 913 Stabilitt der Wasserqualitt 1067 Stagnationszone 950 stagnierende Wsser 1260 stagnierende Zone 950 stndige Vorrte 1359 stark alkalische Wsser 1259 stationre Strmung 859 stationre Strmung 861 statistische Methoden der Grubenwasserzuflussprognose 486 Staupunkt 801 Steckfilter 652 Stickstoff 52 Stiff-Diagramm 928 stochastisches Modell 522 Strungsquelle 1408 Strahlendissoziation 805 Strahlungsdissoziation 805 Strahlungsstrke 754

Strom 968 Strombahn 441 Stromlinie 441 Strmung 853 Strmungsdruck 120 Strmungsnetz 882 Struktur des Karstsystems 967 subartesische Druckhhe 125 subartesischer Druck 125 Suffosion 1016 Sulfat-Ion 356 Sulfatreduktion 809 Sulfatwasser 1201 Sulfit-Ion 357 Sulin-Klassifikation 1017 summe der Feststoffe 1018 Summe der gelsten Inhaltsstoffe 106 Summe der gelsten Stoffe 500 Summe der Ionen und Salze (lslich, gelst und austauschbar) im Gestein 386 Sumpf 60, 863 Sumpfgebiet 686 Sumpfgelnde 686 Sumpfrohr 634 suspendierte Feststoffe 1013 Suspension 1371 Ssswasser 1203 Ssswassergrenze 271 Ssswasserlinsengesetz 247 Ssswasserquelle 1416 Synergismus 1021 syngenetische Wsser 1261 Systemanalyse in der Hydrodynamik 36 systematischer Fehler 104 Szczukariew-Klassifikation 1033

Tangensregel 1345 tatschlicher Niederschlag 613 Taupunkt 803 technische Barrierenschutzsysteme 72 technische Wasseranalyse 38 technischer Brunnenzustand 921 Teilchensbahn 1063

438

Indeks hase w jzyku niemieckim

Temperatur 1050 Temperaturgleiche 333 temporre Hrte 1072 Tensiometer 1051 thermales und/oder mit spezifischen Inhaltsstoffen 1211 Thermalquelle 1409, 1419 Thermalwsser 1263 Thermalwasserlagersttte 1392 thermisch neutrale Zone 951 thermische Klassifikation der Wsser 1056 thermodynamische Aktivitt 14 thermodynamisches Gleichgewicht 850 THM 1064 Tickel-Diagramm 1058 Tiefenanzeiger 1019 Tiefengleiche 326 Tiefenlinie 326 Tiefenmessgert 1019 Tiefenstandwsser 1260 tiefes Grundwasser 1164 Tortuositt (eines porsen Medium) 403 Totalisator 1062 Totwasser 1186 toxische Elemente 674 Tracer 1393 Trajektorie eines Teilchens 1063 Transmissivitskoeffizient 1276 Transmissivitt 794 Trendmethoden 487 Trihalomethane 1064 trinkbares Wasser 1193 Trinkwasser 1193 Trinkwassernormen 548 Tritium 1068 Tritiumeinheit 1069 Tritiumverhltnis 1069 trockenes Residuum 1015 Trockenlegung der Oberflche 636 turbulente Strmung 860 Turbulenz 229

bergangszone zwischen der vadosen Zone und der Grundwasserzone 954 berhitztes Wasser 1197 berlagerung der Grundwasserleiter 678 berlagerungsprinzip 1344 berlaufbohrung 648 berlaufbrunnen 648 berlaufquelle 1414 bersattigte Lsung 835 bersttigungskoeffizient 1301 berschssiger Fehler 98 berschwemmung 1368 berschwemmungsgebiet 1338 blicher Schutzgebiet 566 Udluft-Zirkulardiagramm 1078 Ufereinsickerung 315 Ultrafiltration 1083 ultrassses Wasser 1214 umgebender Entwsserungsgraben 839 Umwelthydrogeologie 291 Umweltkontaminationsindikatoren 1280 Umweltkontrollsystem 529 Umweltschutz 570 Umweltverschmutzung 1341 Umweltverschmutzungsindikatoren 1280 unbehandeltes Wasser 1210 unbestndige Ressourcen 1365 undurchlssige Berandung 270 undurchlssige Schicht 1114 undurchlssige Schicht 724 undurchlssiger Gebietsrand 270 ungehemmte Adsorption 8 ungesttigte Lsung 834 ungesttigte Zone 938 ungespannte Grundwsser 1250 ungespannte Grundwasserschicht 731 ungleichfrmige Strmung 856 Ungleichfrmigkeitsgrad der Krnung 1293 unlsliche Stoffe 1010 unmittelbare Schutzzone 1053 Unschdlichmachung der Verschmutzung 1084 unterirdische Entwsserung 602 unterirdische Evaporation 669

berfallmesskasten 896 berflutung der Oberflche 1368

439

Sownik hydrogeologiczny

unterirdische Verdunstung 669 unterirdische Wsser 1245 unterirdische Wasserscheide 195 unterirdischer Alluvialabfluss 588 unterirdischer Basisabfluss 589 unterirdischer Fluss 868 unterirdischer Niederschlag 617 unterirdischer Strom 868 unterirdisches Rckhaltevermgen 820 unterirdisches Zuflussgebiet 1390 unterkhltes Wasser 1196 Untersenkung des Gebietes 688 untersuchter Parameter 656 Untersuchungsmethoden der Durchlssigkeit sedimentrer Aquitarden 477 Unterwasserquelle 1421 unverrohrter Brunnen 975 unvollkommener Brunnen 983

Versenkungsversuch 1337 Versickerung 787, 1266 Versickerung der Abwsser mit Drnen 176 Versickerungsbrunnen 976 Versickerungskurve 412 Versickerungsversuch 766 Versinkung 317 Versorgungswasser 1206 vertikale Durchlssigkeitsbeiwert 1288 Verweilfaktor 1296 Verweilzeit 134 Verwerfungsquelle1408 Verzgerungsfaktor 1296 virtueller Brunnen 979 Vitriolwasser 1217 volkommener Brunnen 977 Vollanalyse 37 vollkommener Brunnen 995 vollstndige Analyse 37 vollstndiger biologischer Abbau 85 Volumen des freien Grundwassers im Speicher 1360 von Menschen varursachte Grundwassergefhrdung 1334 Vorbohrloch 651 Vorfeldentwsserung 605 Vorhersage des Salzabwurfes mit den Grubenwssern 752 Vorhersage des Wasserzuflusses in das Bergwerk 751 vorbergehende Hrte 1072, 1075, 1077 vorbergehender unterirdischer Abfluss 591 Vulnerabilitt eines Karstgrundwasserspeichers 685

Vakuumbohrloch 647 Vakuumbrunnen 989 Vakuumfilter 647 Vernderung der chemischen Zusammensetzung des Grundwassers 779 Verdichtung 902 Verdichtungswasser 1177 verdnnte Lsung 836 Verdunstung 207 Verdunstungstiefe der Grundwsser 1348 Verdunstungsvermgen 718 Verfahren der alternierenden Richtungen 472 Verfahren der Spiegelbilder Methode 470 verfgbare Vorrte 1353 Verglasung 1144 Vergleichbarkeit (der Messungen) 596 Verkarstung 399, 400 Verkittung 108 verkleideter Brunnen 985 Verminderung der Grundwasservorrte 1395 verrohrter Brunnen 985 Verschmutzung des Grundwassers 1340 Verschmutzungsfahne 113 verschwindender Fluss 865

Wrmeleitungsgleichung 843 Wrmestrom der Erde 969 Wasser 1151 wasser atmosphrischer Niederschlag 615 Wasser fr Bewsserung 1160 Wasser im Deckgebirge einer Lagersttte 1189 Wasser im Grundgebirge einer Lagersttte 1195 Wasserabgabekoeffizient 1295 wasserabgebender Fluss 866 Wasserader 1425 Wasserakkumulation 15 Wasseranalyse 39

440

Indeks hase w jzyku niemieckim

Wasseranlagen 1087 Wasseraufbereitung 1103 Wasseraufbereitung 573 Wasserbedarf 1343 Wasserbenutzungbedingungen des Einzugsgebietes 1130 Wasserbeschaffenheit 342 Wasserbeschaffenheitsbeurteilungskriterien 408 Wasserbeschaffenheitskriterien 662 Wasserbeschaffenheitsstandarde 547 Wasserbewirtschaftungsbilanz 80 Wasserbilanz 81 Wasserbcher 425 Wasserdampfkondensation 389 Wasserdekontamination 573 Wasserdichte 246 wasserdichte Verwerfung 1090 wasserdichter Damm 1049 Wasserdurchsichtigkeit 798 Wassereigentumsrecht 736 Wasserentziehungen 1311 Wasserfarbe 73 Wasserfassungsmodellierung 526 Wasserfassungssimulation 526 wasserfhrende Formation 230 wasserfhrende Verwerfung 1089 Wasserfhrungskapazitt 1234 Wassergalerie 1037 Wassergefhrdung der Gruben 1336 wassergesttigte Bodenzone 949 Wassergeschmack 898 Wasserhrte 1076 Wasserinjektion ins Gebirge 1310 Wasserinjektionsversuch 1309 Wasserkataster 370 Wasserkreislauf 550 Wasserlauf 114 Wassernutzung 1108 Wassernutzungserlaubnis 734 Wasserqualitt 342 Wasserrecht 737 Wasserressourcen 1362 Wasserretention 819 Wassersttigungswert eines Gesteines 1272

Wassersule in einen hydrogeologischen Bohrloch 897 Wassersmineralisation 500 Wasserspeicherung 15 Wasserspeicherungskapazitt 1228 Wasserspiegel des schwebenden Grundwassers 1404 Wasserspiegelvertiefung 157 Wasserstandschreiber 439 Wasserstoff 1236 Wasserstoffionenexponente 1116 Wasserstoffionenkonzentration 925 Wasserstoffionkonzentrationsexponent 1317 Wasserstollen 1037 Wassertrbheit 490 wasserungesttigte Bodenzone 938 Wasserverbrauch 1108 Wasservergiftung 1369 Wasserversorgungsanlagen 1088 Wasservorrte 1362 Wasserwirtschaft 258 Wasserwirtschaft im Einzugsgebiet 259 Wasserwirtschaftssystem 1026 wssrige Lsung 837 weiches Detergent 160 weiches Wasser 1187 weitere Schutzzone 1054 wichtige wasserfhrende Karstschluche 254 Widerstand-Kapazitt-Netzmodell 507 Widerstand-Netzmodell 508 Widerstandsfhigkeit gegen Verschmutzung 593 Wiederanstiegskurve 422 Wiederholbarkeit (der Messung) 722 wiener Etalon des durchschnittlichen Weltmeerwassers 1110 willkrlicher Punkt 800 Wirbelstrmung 229, 860 wirksamer Brunnenhalbmesser 760 wirksamer Brunnenradius 760 wirksamer Korndurchmesser 1039 wirksamer Niederschlag 619 Wissenschaft betreffend die Vernderungen und dem Schutz der Umwelt 908

Zeitdiskretisierung 190

441

Sownik hydrogeologiczny

Zeitintervall 404 Zeitschrittweite 404 Zeitwiderstand 624 Zementation 108 Zementationszone 940 Zerfallparameter 666 Zerfallskonstante 919 Zerfallsreihe 759 zerklftetes Medium 640 Zerspaltung 1032 zerstreute Karstquellenaneicherung 1351 Zerstreuung 193

Zone der direkten Brunnenbeeinflussung 947 Zone der mglichen Schadstoffausbreitung 945 Zone des subkutanen Karstes 941 zuflliger Fehler 103 Zufluss 169 Zuflussberandung 272 zugelassene Eintrittsgeschwindigkeit 743 zulssige Grundwasserergiebigkeit 1354 zulssiger Fehler 95 Zusammensetzung der Gase im Wasser 239 zweidimensionales Filtrationsmodell 519 Zwischenabfluss 586 Zyanide 130

Indeks hase w jzyku rosyjskim

1041 1 a 94 2 681 1152 11 289 a 9 186 4 5 4 5 6 52 15 12 13 7 939 712 754 53 250 17 54 18 19 39 28 41 473

503 506 508 - 507 1123 44 127 1042 775 1334 48 -600 41 49 pp 20 541, 1375 51 611 633 1122 76 768 21 890 63 79 82 478 22 64 66 65

443

Sownik hydrogeologiczny

67 1378, 1390 74 1250 1250 ( ) 731 974 974 77 315 1124 84 84 70 89 684 87 88 90 91 86 p 83 240 464 1349 60 1155 83 1156 680 993 953 - 954 - 989 - 989 -p 647 37 851 ( ) 1360 1110 1135

628 1222, 1254 1009 () 323 1013 898 1228 1143 318 1151 1260 1212 1185 1206 p p p 1208 p p 1207 p 1176 p 1224 1189 1191 1195 1182 1181 80 1425 1336 737 1362 1311 81 370 837 1082 988 784 p 201 716 717 270 1049 1027 230 1234

444

Indeks hase w jzyku rosyjskim

888 727, 1233 728 387 729 p 1089 1115 677 1322 838 594 1037 648, 986, 987 170 p 1276 794 195 1236 1317 p 839 1037 896 114 819 329, 1100, 1114 1090 1114 1259 578 579 oo 1356 1140 979 ( ) 434 ( ) 435 934 1265 810 948 1045 1132 575

816 574 50 1406 1005 1072 624 610 o 134 133 1079 1402 447 () 673 1177 p 1323 1325 1273, 1325 ( , , ) 772 447 1223 239 1064 ep 1409 276 1335 243 a 3 388 735 121 929 206 262 479 514 1172 p 1230 p 1166 43 448

445

Sownik hydrogeologiczny

390 912 883 263 448 390 1324 761 279 660 343 961 452 454 368 375 811 764 453 1022 642, 972 637, 1043 915 966 1379 802 963 58 59 () 1098 e 661 750 1149 1128 1129 1036 1035 542 456 166

167 750 748 774 811 996 203 o 1142 p pp 369 o 609 o 631 o 793 o 813 281 402 292 291 293 45 47 46 960 269 959 324 380 515 916 211 1308 1308 745 1127 68 264 ao 916 749 747 773 1060 701 847

446

Indeks hase w jzyku rosyjskim

280 295 294 194 p 958 882 1126 700, 306 296 297 298 299 300 1218 361 350 351 1023 613 825 301 1087, 1088 122 302 379 1279 744 26 1292 278 943 1167 1168 277 1169 1170 364, 451 257 257 723 1348 253

1164 603 282 556 p 1409 219 1219 260 261 265 931 267 272 271 268 1120 539 164 1119 1125 pp 25 266 1390 1249 1250 117 139 141 853 862 () 783 1113 180 519 1315 1314 150 () 739 613 162

447

Sownik hydrogeologiczny

1011 151 152 157 158 159 656 1269 509 606 145 147 148 145 144 146 273 Grnhuta Hintza 273 a 128 531 1065 824 Rogersa 824 Schoellera 876 928 1058 1078 876 1040 1039 163 187 120 188 189 190 191 505 510 193, 494 845 517 657

185 196 168 743 95 1159 621 171 597 173 176 p 838 986 1080 864 449 1316 1360 71 1356 1360 197 () 694 696 698 697 693 690 1227 62 362 363 1422 1423 1076 1213 615

448

Indeks hase w jzyku rosyjskim

991 652 686 1340 1341 1008 820 819 821 p 399, 400 - 247 140 1377 1342 1221 917 950 1260 ( ) 1366 1338 1368 1367 1367 571 528 1382 1381 1380 593 1401 ( ) 1404 1403 1107 pH 1116 832 938 563 957 ( ) 955 1054 557

942, 949 1053 566 952 558 946 956 560 944 1053, 1054 945 940 941 904 962 964 863 308 307 p 98 ( ) 403 533 705 614 776 325 326 328 1174 a 330 331 332 333 334 1171 336 848 234 245 481

449

Sownik hydrogeologiczny

337 199 335 338 339 327 865 311 432 1271 1393 416 488 1007 240 283 419 p 1173 316 1264 1081 1411 970 314, 1266 317 1175 344 355 359 352 358 351 356 14 886 - 386 310 849 1318 892 1329 572

1361 312 207 208 () 1109 1104 766 1312 1405 1420 p 1418 1395 480 p 399 1074 1024 254 p 1231 1330 366 1075 852 360 1138 216 397 172 867 1241 365 1376 1321 p 1328, 1410 812 455 1319 29 342 225, 226 1183

450

Indeks hase w jzyku rosyjskim

1059 () 431 430 655 16 376 527 654 378, 1028 1017 377 1033 374 614 1386 () 425 381 1111 - 313 - 491 61 61, 632 27 832 1372 972 975 992 1209 383 382 382 p 598 (-) 981 385 1389 1396 9 1374 1178 389 85 1007

918 919 1179 889 895 391 - 884 30 924 925 927 618 1152 11 393 1283 1284 1288 1295 p 1276 1270 1286 1285 694, 1297 1306 1291 1302 1272 p pyp 1293 1301 797 1294 p 1298 p p 1275 1300 1303 1277 p 1305 1297 1287 1268 410

451

Sownik hydrogeologiczny

409 568 422 411 412 421 p 415 418 416 413, 420 417 1180 407 408 741 965 550 551 1217 1106 372 855 855 1011 926 893 1184 / 1211 463 444 439 221 o 443 247 297 441 445 988 1242 450

451 255 (II)- 353 (III)- 354 446 459 546 790 1248 1391 1392 493 493 1243 467 - 238 470 471 468 472 341 469 489 474 476 477 475 485 483 484 487 1186 777 494 498 496 497 498 499 500

452

Indeks hase w jzyku rosyjskim

1225 1188 997 p 1412 251 523 495 526 525 502 590, 781 p 1232 185 530 529 492 490 1153 160 1187 984 802 1310 15 1324 118 1248 730, 1248 1399 534 535 833 908 1131 593 - 1003 540 801 834 1070 544 1210

856 997 ( ) 1210 504 583 31 724 676 856 1010 1219 983 857 858 1398 875 1407 55 345 345 - 346 346 56 545 414 549 ( ) 1373 1425 606 562 554 113 () 561 555 () 565 371 1103 1332 1424 568 553 1229

453

Sownik hydrogeologiczny

286 182 1071 394 608, 1018 epoa 107 1255 1137 584 1136 842 396 p 839 516 1096 1094 1046 - 1134 - 720 1133 1095, 1385 85 1192 1094 1096 651 p 605 643 706 - 706 877 1309 1337 305 1397 57 999 1150 32 1160 538 ( ) 616 1327

() 373 ( ) 635 123 458 395 1015 1200 446 1144 597 604 636 604 p, pp 599 646 69 682 580 902 1177 708 708 p 601 1100 1102 922 105 786 () 596 1369 e 1006 979 634 576 622 424 150 1158 571 570 569 1112

454

Indeks hase w jzyku rosyjskim

1092 607 573 572 1105 606 707 1215 93 653 398 668 658 () 666 662 665 663 663 657 664 119 1197 () 1365 1196 935 935 1339 835 322 174 610 1413 671 672 1352 1352 1193 1154, 1226 246 564 558 560

559 427, 429 428 - a 1001 - 1000 - 1002 6 1252 911 o () 722 650, 976 2, 907 93 96 p 102 p 99 p 97 1222 () 733 501 868 669 602 600 1246, 1247 254 617 587 591 589 588 909 1245 679, 910 1194 688 50 1331 1338 1281 1282 248 1274

455

Sownik hydrogeologiczny

1280 y 1278 1269 1271 536 1267 532 695 33 33 703 1141 702 85 106 37 1099 726 699 149 157 620 709 639 711 p 1251 771 714 223 1073 ( ) 1359 1417 998 718 721 719 1383 1313 936 968 782, 971 1343 1163

1345 () 710 1085 pp 605 619 1086 779 1203 1416 34 715 () 1364 290 1344 586 1044 1244 1355 947 169 767 770 () 769 1057 10 765 794 796 751 752 746 753 a 798 309 p 1314 242 1198 1101 785 220, 787, 789, 1266 ( ) 788 8

456

Indeks hase w jzyku rosyjskim

520 792 406 252 () 1091 851 1333 799 p 1415 178 675 1400 1326 725 126 778 218 854 1199 756 758 757 755 805 806 807 808 836 645 177 1338 844 623 p p 567 734 826 193 1351 498 899 900 901

791 828 457, 1012 829 830 831 1004 827 1384 537 p 1314 92 763 () 873 577 () 1091 814 288 815 () 1357 , 367 240 1378 p o 823 866 1256 p p 1257 p 1258 , 818 816 1353, 1363 1386 p 585 990 869 871 871 973 870 1394 994 592

457

Sownik hydrogeologiczny

p 1408 1029 183 1401 1226 175 878 879 521 214 880 885 1019 1020 1261 1021 1025 1026 104 36 35 436 976 982 641 p 649 1034 230 738 321, 742 742 740 1190 726 103 995 977 184 40 903 1204 1205 828

629 906 905 667 894 637 1097 913 914 1067 340 548 547 () () 923 486 859 932 933 582 1038 897 522 1038 967 1421 125 1014 1170 - 356 1201 - 1162 809 - 357 1202 209 1371 1015 1016 249 179 - 129 437

458

Indeks hase w jzyku rosyjskim

874 524 1050 1056 1051 1052 969 1419 1263 p 1419 951 14 850 72 38 ( ) 921 853 674 1061 1062 804 1350 803 () 165 1063 1320 1066 1031 - 638 p 1262 640 1032 1068 1069 860 229, 860 116 461

1075 181 180 1084 153 154 () 781 781 1139 1139 () 985 1214 1083 1108 np 692 1358 78 842 840 274 846 - 143 142 433 841 843 689 232 1130 1121 861 161 () 581 / 1370 198 685 1296 1289 135 137

1030

459

Sownik hydrogeologiczny

136 138 212 1307 213 - 228 - 1147 - 24 8 513 e 659 1146 979 442 543 881 700 626, 630 627 220 384 980 980 1048 215 973 426 231 1161 286 237 236 235

- 347 1157 - 347 111 112 1216 258, 259 110 (II)- 348 (III)- 349 73 73 462 108 759 130 132 518 1253 1148 670 822 275 405 404 () 284 1240 990 887 320

800 7 110 244 1145 23 109 891

320 217 1220 1077 465 1346 460

460

Indeks hase w jzyku rosyjskim

() 210 42, 511 297, 440 200 978 1354 978 202 204, 683 512 42 511 192 795 625

205 1237 Escherichia coli (E. coli) 655 423 316 712 612 760 1238 872 - 129 678