ENCYKLIKA

LUMEN FIDEI
OJCA WITEGO

FRANCISZKA
DO BISKUPW PREZBITERW I DIAKONW DO OSB KONSEKROWANYCH I DO WSZYSTKICH WIERNYCH WIECKICH O WIERZE

wiato wiary: tym wyraeniem tradycja Kocioa nazwaa wielki dar przyniesiony przez Jezusa, ktry tak oto przedstawia si w Ewangelii w. Jana: Ja przyszedem na wiat jako wiato, aby nikt, kto we Mnie wierzy, nie pozostawa w ciemnoci (12, 46). Rwnie w. Pawe wyraa si tymi sowami: Albowiem Bg, Ten, ktry rozkaza ciemnociom, by zajaniay wiatem, zabysn w naszych sercach (2 Kor 4, 6). W wiecie pogaskim, spragnionym wiata, rozwin si kult boga Soca, Sol invictus, przyzywanego o wicie. Cho soce wstawao codziennie, wiadomo byo, e nie potrafi swym wiatem ogarn caej egzystencji czowieka. Soce nie owieca bowiem caej rzeczywistoci; jego promie nie potrafi przenikn w mroki mierci, gdzie ludzkie oko zamyka si na jego wiato. Nie spotkano nigdy nikogo twierdzi w. Justyn Mczennik gotowego umrze za sw wiar w soce.1 Chrzecijanie, wiadomi, jak wielki horyzont otwiera przed nimi wiara, nazywali Chrystusa prawdziwym socem, ktrego promienie daj ycie.2 Do Marty, opakujcej mier brata azarza, Jezus mwi: Czy nie powiedziaem ci, e jeli uwierzysz, ujrzysz chwa Bo?
Dialog z ydem Tryfonem, 121, 2: PG 6, 758. w. Klemens Aleksandryjski, Protrepticos, IX: (Zachta Grekw), IX: PG 8, 195.
1 2

1.

(J 11, 40). Kto wierzy, widzi; widzi dziki wiatu owiecajcemu cay przebieg drogi, poniewa przychodzi ono do nas od zmartwychwstaego Chrystusa, niezachodzcej nigdy gwiazdy porannej.
Zudne wiato?

2. Jednake kiedy mwimy o tym wietle wiary, moemy spotka si z zastrzeeniem ze strony wspczesnych nam ludzi. W nowoytnej epoce uznano, e takie wiato mogo wystarczy staroytnym spoeczestwom, ale nie jest potrzebne w nowych czasach, kiedy czowiek sta si dojrzay, szczyci si swoim rozumem, pragnie w nowy sposb bada przyszo. W tym sensie wiara jawia si jako wiato iluzoryczne, przeszkadzajce czowiekowi w odwanym zdobywaniu wiedzy. Mody Nietzsche zachca swoj siostr Elbiet, by podja ryzyko, przemierzajc nowe drogi [...] w niepewnoci autonomicznego posuwania si naprzd. I dodawa: W tym punkcie rozchodz si drogi ludzkoci: jeli chcesz osign pokj duszy i szczcie, to wierz, ale jeli chcesz by uczniem prawdy, wwczas badaj.3 Wierzenie rzekomo przeciwstawia si poszukiwaniu. Wychodzc z tego zaoenia, Nietzsche bdzie krytykowa chrzecijastwo za to, e pomniejszyo zasig ludzkiej egzystencji, pozbawiajc ycie nowoci i przygody. Wiara stanowiaby wic ilu Brief an Elisabeth Nietzsche (11 czerwca 1865), w: Werke in drei Bnden, Mnchen 1954, 953 n.
3

zj wiata, utrudniajc nam, ludziom wolnym, drog ku przyszoci. 3. W tym procesie wiara zostaa w kocu skojarzona z ciemnoci. Uznano, e mona j zachowa, znale dla niej przestrze, aby moga wspistnie ze wiatem rozumu. Przestrze dla wiary otwieraa si tam, gdzie rozum nie mg owieci, gdzie czowiek ju nie mg mie pewnoci. Pojmowano wic wiar jako ucieczk spowodowan przez brak wiata, pod wpywem lepego uczucia, albo jako subiektywne wiato, zdolne by moe rozpali serce, dostarczy prywatnej pociechy, ale ktrego nie mona zaproponowa innym jako obiektywne, wsplne wiato owiecajce drog. Stopniowo dostrzegano jednak, e wiato autonomicznego rozumu nie potrafi wystarczajco rozjani przyszoci; w kocu kryje si ona w mroku i pozostawia czowieka z lkiem przed nieznanym. I tak czowiek zrezygnowa z poszukiwania wielkiego wiata, by zadowoli si maymi wiatekami, ktre owiecaj krtk chwil, ale s niezdolne do otwarcia drogi. Gdy brakuje wiata, wszystko staje si niejasne, nie mona odrni dobra od za, drogi prowadzcej do celu od drogi, na ktrej bdzimy bez kierunku.
wiato, ktre na nowo trzeba odkry

4. Dlatego pilne staje si odzyskanie wiata, ktre jest waciw cech wiary, bo kiedy ganie jej pomie, wszystkie inne wiata trac w kocu 5

swj blask. wiato wiary ma bowiem szczeglny charakter, poniewa jest zdolne owietli cae ycie czowieka. eby za wiato byo tak potne, nie moe pochodzi od nas samych, musi pochodzi z bardziej pierwotnego rda, musi ostatecznie pochodzi od Boga. Wiara rodzi si w spotkaniu z Bogiem ywym, ktry nas wzywa i ukazuje nam swoj mio, mio nas uprzedzajc, na ktrej moemy si oprze, by trwa niezomnie i budowa ycie. Przemienieni przez t mio, otrzymujemy nowe oczy, dowiadczamy, e jest w niej zawarta wielka obietnica peni i kierujemy spojrzenie w przyszo. Wiara, ktr przyjmujemy od Boga jako dar nadprzyrodzony, jawi si jako wiato na drodze, wskazujce kierunek naszej wdrwki w czasie. Z jednej strony pochodzi ona z przeszoci, jest wiatem pamici o Zaoycielu, o yciu Jezusa, gdzie objawia si Jego w peni wiarygodna mio, zdolna zwyciy mier. Lecz jednoczenie, ze wzgldu na to, e Chrystus zmartwychwsta i przeprowadza nas poza prg mierci, wiara jest wiatem bijcym z przyszoci, ktre otwiera przed nami wielkie horyzonty i kieruje nas poza nasze odosobnione ja ku szerokiej komunii. Rozumiemy wic, e wiara nie mieszka w mroku; jest ona wiatem dla naszych ciemnoci. Dante w Boskiej komedii, w Raju, po wyznaniu swojej wiary przed w. Piotrem, opisuje j jako iskr, / co w rozwicie coraz szerszymi ogniami si pali / i jest m 6

gwiazd na nieba zenicie.4 Wanie o tym wietle wiary chciabym mwi, aby powikszao si, by owietlao teraniejszo i stao si gwiazd ukazujc horyzonty naszej drogi w czasach, w ktrych czowiek szczeglnie potrzebuje wiata. 5. Przed swoj mk Pan zapewnia Piotra: Ja prosiem za tob, eby nie ustaa twoja wiara (k 22, 32). Nastpnie poleci mu, by utwierdza braci w tej wanie wierze. wiadomy zadania powierzonego Piotrowi, Benedykt XVI zechcia ogosi obecny Rok Wiary, czas aski, pomagajcy nam dowiadczy wielkiej radoci, jak daje wiara, oywi poznanie szerokich horyzontw, jakie odsania wiara, by j wyznawa w jej jednoci i w peni, wierni pamici Pana, umacniani Jego obecnoci i dziaaniem Ducha witego. Przewiadczenie wiary, ktra czyni ycie wielkim i penym, skoncentrowane na Chrystusie i mocy Jego aski, oywiao posannictwo pierwszych chrzecijan. W Aktach mczennikw czytamy taki dialog rzymskiego prefekta Rusticusa z chrzecijaninem Hieraxem: Gdzie s twoi rodzice? pyta sdzia mczennika, a ten odpowiedzia: Naszym prawdziwym ojcem jest Chrystus, a nasz matk wiara w Niego.5 Dla tych chrzecijan wiara jako spotkanie z Bogiem ywym objawionym w Chrystusie, bya matk, poniewa wydawaa ich na wiato dzienne, rodzia w nich Boe ycie, nowe dowiadczenie,
4 5

Raj, XXIV, 145-147 (tum. Edward Porbowicz). Acta Sanctorum, I Junii, 21.

pen blasku wizj ycia, dlatego byli gotowi zoy do koca publiczne wiadectwo. 6. Rok Wiary rozpocz si w 50.rocznic otwarcia Soboru Watykaskiego II. Ta zbieno pozwala nam dostrzec, e Vaticanum II by Soborem o wierze,6 poniewa wezwa nas, bymy w centrum naszego ycia kocielnego i osobistego postawili prymat Boga w Chrystusie. Koci nie zakada bowiem nigdy wiary jako faktu oczywistego, lecz jest wiadomy, e ten Boy dar trzeba karmi i umacnia, by nadal wskazywa mu drog. Sobr Watykaski II ukaza blask wiary w ludzkim dowiadczeniu, przemierzajc tym samym drogi wspczesnego czowieka. W ten sposb stao si jasne, e wiara ubogaca ludzkie istnienie we wszystkich jego wymiarach. 7. Te refleksje na temat wiary zgodne z tym wszystkim, co Magisterium Kocioa powiedziao o tej cnocie teologalnej7 pragn doczy do tego, co Benedykt XVI napisa w encyklikach
6 Nawet jeli Sobr nie traktuje bezporednio o wierze, mwi o nim na kadej stronie, uznaje jej ywotny i nadprzyrodzony charakter, zakada j ca i mocn i na niej buduje swoj nauk. Wystarczyoby przytoczy stwierdzenia soborowe [], by zda sobie spraw z istotnej wagi, jak Sobr, zgodnie z doktrynaln tradycj Kocioa, przypisuje wierze, prawdziwej wierze, majcej rdo w Chrystusie, a kana przekazu w Magisterium Kocioa (Pawe VI, Audiencja generalna, (8 marca 1967): Insegnamenti V (1967), 705). 7 Por. np. Sobr Wat. I, Konst. dogm. o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz.III: DS 3008-3020; Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 5; Katechizm Kocioa Katolickiego, 153-165.

o mioci i nadziei. Prawie skoczy on prac nad pierwszym szkicem encykliki o wierze. Jestem mu za to gboko wdziczny i w duchu Chrystusowego braterstwa przejmuj jego cenne dzieo, dodajc do tekstu kilka przemyle. Nastpca Piotra, wczoraj, dzi i jutro, jest bowiem zawsze wezwany do utwierdzania braci w tym niezmierzonym skarbie, jakim jest wiara, ktr Bg daje jako wiato na drodze kadego czowieka. Uznajemy w wierze, ktra jest darem Boga, cnot nadprzyrodzon przez Niego zesan, e zostaa nam ofiarowana wielka Mio, e zostao do nas skierowane dobre Sowo i e kiedy przyjmujemy to Sowo, ktrym jest Jezus Chrystus, wcielone Sowo, Duch wity przemienia nas, owieca drog przyszoci i sprawia, e rosn w nas skrzyda nadziei, bymy przemierzali t drog z radoci. Wiara, nadzieja i mio w godnym podziwu poczeniu kieruj ycie chrzecijaskie do penej komunii z Bogiem. Jak drog odsania przed nami wiara? Skd pochodzi jej potne wiato, pozwalajce owieci drog udanego i bogatego w owoce ycia?

I.

MYMY UWIERZYLI MIOCI

(por. 1 J 4, 16)

Abraham, nasz ojciec w wierze

8. Wiara otwiera nam drog i towarzyszy nam na przestrzeni dziejw. Dlatego jeli chcemy zrozumie, czym jest wiara, powinnimy opowiedzie jej histori, drog ludzi wierzcych, o ktrej w pierwszym rzdzie wiadczy Stary Testament. Szczeglne miejsce naley si Abrahamowi, naszemu ojcu w wierze. W jego yciu wydarza si rzecz wstrzsajca: Bg kieruje do niego Sowo, objawia si jako Bg, ktry mwi i wzywa po imieniu. Wiara wie si ze suchaniem. Abraham nie widzi Boga, ale syszy Jego gos. W ten sposb wiara otrzymuje osobisty charakter. Dlatego Bg nie jest Bogiem jakiego miejsca ani nawet Bogiem zwizanym z jakim specyficznym witym czasem, ale jest Bogiem osoby, Bogiem wanie Abrahama, Izaaka i Jakuba, zdolnym do nawizania kontaktu z czowiekiem i do ustanowienia z nim przymierza. Wiara stanowi odpowied na Sowo skierowane do osoby, dan pewnemu Ty, ktre nas woa po imieniu. 9. To, co Sowo mwi do Abrahama, skada si z wezwania i obietnicy. Przede wszystkim jest wezwaniem do wyjcia z wasnej ziemi, zaproszeniem do otwarcia si na nowe ycie, jest pocztkiem wyjcia, ktre otwiera drog ku nie11

oczekiwanej przyszoci. Wizja, jak wiara da Abrahamowi, bdzie zawsze zwizana z tym krokiem naprzd, jaki trzeba zrobi: wiara widzi w takiej mierze, w jakiej si posuwa, w jakiej wchodzi w przestrze otwart przez Sowo Boe. Sowo to zawiera ponadto obietnic: twoje potomstwo bdzie liczne, bdziesz ojcem wielkiego narodu (por. Rdz 13, 16; 15, 5; 22, 17). To prawda, e jako odpowied na uprzedzajce j Sowo, wiara Abrahama bdzie zawsze aktem pamici. Jednak ta pami, bdc pamici o obietnicy, nie zamyka si w przeszoci, staje si zdolna otworzy na przyszo, owieci przemierzan drog. Wida wic, e wiara, jako pami o przyszoci, memoria futuri, jest cile zwizana z nadziej. 10. Tym, co ma zrobi Abraham, jest powierzenie si Sowu. Wiara rozumie, e sowo, rzecz pozornie krtkotrwaa i ulotna, gdy wypowiedziane jest przez Boga wiernego, staje si rzecz najbardziej pewn i niewzruszon ze wszystkich, tym, co sprawia, e moliwa jest nasza dalsza wdrwka w czasie. Wiara przyjmuje to Sowo jako mocn ska, na ktrej mona budowa jak na solidnych fundamentach. Dlatego w Biblii wiara jest okrelona hebrajskim sowem emnah, pochodzcym od czasownika amn, ktrego rdze znaczy podtrzyma. Pojcie emnah moe oznacza zarwno wierno Boga, jak i wiar czowieka. Czowiek wierny otrzymuje si, powierzajc si w rce Boga wiernego. Nawizujc do obu znacze tego sowa obecnych rw12

nie w odpowiadajcych im wyrazach: greckim (pists) i aciskim (fidelis) w. Cyryl Jerozolimski podkrela godno chrzecijanina, ktry otrzymuje to samo imi co Bg: jeden i drugi nazywani s wiernymi.8 w. Augustyn tak to wyjania: Czowiek wierzy obietnicom Boga. Bg wierny spenia to, co przyrzek czowiekowi.9 11. Jeszcze jeden aspekt historii Abrahama jest wany dla zrozumienia jego wiary. Sowo Boe, nawet jeli niesie ze sob nowo i zaskoczenie, nie jest czym odlegym od dowiadczenia Patriarchy. W gosie, ktry zwraca si do Abrahama, rozpoznaje on gbokie wezwanie, od zawsze wpisane w jego wntrzu. Bg czy swoj obietnic z miejscem, w ktrym ycie czowieka jawi si zawsze jako obiecujce: jest w nim ojcostwo, zrodzenie nowego ycia: ona twoja, Sara, urodzi ci syna, ktremu dasz imi Izaak (Rdz 17, 19). Bg proszcy Abrahama, by cakowicie Mu si powierzy, objawia si jako rdo, od ktrego pochodzi wszelkie ycie. W ten sposb wiara wie si z Boym ojcostwem, z ktrego powstaje stworzenie: Bg wzywajcy Abrahama jest Bogiem Stwrc, Tym, ktry powouje do istnienia to, co nie istnieje (Rz 4, 17), Tym, ktry wybra nas przed zaoeniem wiata, [...] przeznaczy nas dla siebie jako przybranych synw (Ef 1, 4-5). Wiara w Boga owieca najgbsze pokady jestestwa Abrahama, pozwala mu rozpozna
8 9

Por. Katechezy, V, 1: PG 33, 505A. In Psal. 32, II, s. I, 9; PL 36, 284.

13

rdo dobroci, ktra jest pocztkiem wszystkiego, a take stwierdzi, e jego ycie nie wywodzi si z nicoci lub z przypadku, lecz z wezwania i mioci do osoby. Tajemniczy Bg, ktry go wezwa, nie jest Bogiem obcym, ale Tym, ktry jest pocztkiem wszystkiego i wszystko podtrzymuje. Wielka prba wiary Abrahama, zoenie w ofierze syna Izaaka, pokazuje, do jakiego stopnia ta pierwotna mio zdolna jest zagwarantowa ycie take po mierci. Sowo, ktre byo zdolne powoa do ycia syna w jego ciele obumarym oraz w obumarym onie bezpodnej Sary (por. Rz 4, 19), bdzie mogo rwnie by gwarancj obietnicy zwizanej z przyszoci, niezalenie od wszelkich grb lub niebezpieczestw (por. Hbr 11, 19; Rz 4, 21).
Wiara Izraela

12. Historia ludu Izraela w Ksidze Wyjcia kontynuuje drog wiary Abrahama. Wiara rodzi si ponownie z pierwotnego daru: Izrael otwiera si na dziaanie Boga, ktry pragnie go wyzwoli z jego ndzy. Wiara wezwana jest do dugiej wdrwki, by mc adorowa Pana na Synaju i obj w posiadanie ziemi obiecan. Mio Boa ma rysy ojca nioscego syna przez ca drog (por. Pwt 1, 31). Wyznanie wiary Izraela przyjmuje ksztat opowiadania o dobrodziejstwach Boga, o Jego dziaaniu, by wyzwoli lud i go prowadzi (por. Pwt 26, 5-11), a opowiadanie to nard przekazuje z pokolenia na pokolenie. wiato Boe wieci dla Izraela przez czyny dokonane przez Pana, wspominane i wyznawane w sprawowaniu kultu, 14

przekazywane dzieciom przez rodzicw. Dowiadujemy si zatem, e wiato, ktre niesie wiara, zwizane jest z konkretnym opowiadaniem o yciu, z wdzicznym wspominaniem dobrodziejstw otrzymanych od Boga i stopniowym spenianiem si Jego obietnic. Wyrazia to bardzo dobrze gotycka architektura: w wielkich katedrach wiato dochodzi z nieba przez witrae, na ktrych przedstawiona jest historia wita. wiato Boe dociera do nas przez opowiadanie o Jego Objawieniu, dlatego potrafi owieci nasz drog w czasie, przypominajc o Boych dobrodziejstwach, pokazujc, jak speniaj si Jego obietnice. 13. Historia Izraela ukazuje nam rwnie pokus niewiary, ktrej lud wielokrotnie ulega. Przeciwiestwo wiary jawi si tutaj jako bawochwalstwo. Gdy Mojesz rozmawia z Bogiem na Synaju, lud nie potrafi znie tajemnicy ukrytego oblicza Boego, nie potrafi wytrzyma czasu oczekiwania. Wiara ze swej natury wymaga wyrzeczenia si chci natychmiastowego posiadania, jakie zdaje si ofiarowa widzenie, jest zaproszeniem, by otworzy si na rdo wiata, szanujc tajemnic Oblicza, ktre zamierza objawi si osobicie i w odpowiednim czasie. Martin Buber przytacza definicj bawochwalstwa, podan przez rabina z Kocka. Z bawochwalstwem mamy do czynienia wwczas, gdy zwraca si pene szacunku oblicze do oblicza, ktre nie jest obliczem.10 Zamiast wierzy w Boga, czowiek
10

M. Buber, Opowieci chasydw, Pozna 1986.

15

woli czci boka, ktrego oblicze mona utrwali i ktrego pochodzenie jest znane, bo zosta przez nas uczyniony. W przypadku boka nie ma niebezpieczestwa ewentualnego powoania, ktre wymagaoby wyrzeczenia si wasnego poczucia bezpieczestwa, poniewa boki maj usta, ale nie mwi (Ps 115, 5). Rozumiemy wic, e boek jest pretekstem do tego, by postawi samych siebie w centrum rzeczywistoci, adorujc dzieo wasnych rk. Czowiek, gdy traci zasadnicze ukierunkowanie, ktre spaja jego ycie, gubi si w wielorakoci swoich pragnie. Wzbraniajc si przed oczekiwaniem na czas obietnicy, rozprasza si na tysice chwil swojej historii. Dlatego bawochwalstwo jest zawsze politeizmem, poruszaniem si bez celu od jednego pana do drugiego. Bawochwalstwo nie wskazuje jednej drogi, lecz wiele szlakw, ktre nie prowadz do wyranego celu, a raczej tworz labirynt. Kto nie chce zawierzy si Bogu, zmuszony jest sucha gosw wielu bokw, woajcych do niego: Zdaj si na mnie! Wiara, poniewa zwizana jest z nawrceniem, jest przeciwiestwem bawochwalstwa; jest odsuwaniem si od bokw, by powrci do Boga ywego dziki osobistemu spotkaniu. Wierzy to znaczy powierzy si miosiernej mioci, ktra zawsze przyjmuje i przebacza, wspiera i ukierunkowuje egzystencj, okazuje si potna w swej zdolnoci prostowania wypacze naszej historii. Wiara polega na gotowoci otwarcia si na wci now przemian dokonywan przez Boe wezwanie. Oto paradoks: zwracajc si nie16

ustannie do Pana, czowiek znajduje sta drog, co uwalnia go od chaotycznych ruchw, do jakich zmuszaj go boki. 14. W wierze Izraela pojawia si take posta Mojesza, porednika. Lud nie moe oglda oblicza Boga. To Mojesz rozmawia z Jahwe na grze i przekazuje wszystkim wol Pana. Dziki tej obecnoci porednika Izrael nauczy si wdrowa zjednoczony. Akt wiary pojedynczego czowieka wpisuje si we wsplnot, we wsplne my ludu, ktry w wierze jest jakby jednym czowiekiem, synem moim pierworodnym, jak Bg nazwie caego Izraela (por. Wj 4, 22). Porednictwo nie staje si przeszkod, lecz otwarciem: w spotkaniu z innymi kierujemy spojrzenie ku przerastajcej nas prawdzie. J. J. Rousseau skary si, e nie moe osobicie zobaczy Boga: Ilu ludzi midzy Bogiem a mn!11 Czy to takie proste i naturalne, e Bg poszed do Mojesza, eby mwi do Jeana Jacquesa Rousseau?.12 Biorc za punkt wyjcia indywidualistyczn i ograniczon koncepcj poznania, nie mona zrozumie sensu porednictwa, tej zdolnoci uczestniczenia w wizji drugiego czowieka, dzielenia si poznaniem, bdcym poznaniem waciwym mioci. Wiara jest bezinteresownym darem Boga, ktry wymaga pokory i odwagi, by zaufa i zawierzy si, i w ten sposb dostrzec
11 12

mile, Paris 1966, 387. Lettre Christophe de Beaumont, Lausanne 1993, 110.

17

wietlan drog spotkania midzy Bogiem i ludmi, histori zbawienia.

Penia wiary chrzecijaskiej

15. Abraham [...] rozradowa si z tego, e ujrza mj dzie ujrza [go] i ucieszy si (J 8, 56). Zgodnie z tymi sowami Jezusa, wiara Abrahama kierowaa si ku Niemu, bya w pewnym sensie antycypowan wizj Jego tajemnicy. Tak pojmuje to w. Augustyn, gdy twierdzi, e Patriarchowie zbawili si w wierze, nie w wierze w Chrystusa, ktry ju przyszed, ale w wierze w nadchodzcego Chrystusa, w wierze skierowanej ku przyszemu wydarzeniu Jezusa.13 Wiara chrzecijaska skoncentrowana jest na Chrystusie, jest wyznawaniem, e Jezus jest Panem i e Bg wskrzesi Go z martwych (por. Rz 10, 9). Wszystkie wtki Starego Testamentu zbiegaj si w Chrystusie, On staje si ostatecznym tak dla wszystkich obietnic, fundamentem naszego ostatecznego Amen, powiedzianego Bogu (por. 2 Kor 1, 20). Historia Jezusa jest penym objawieniem wiarygodnoci Boga. Jeli Izrael wspomina wielkie dziea mioci Boej, ktre stanowiy centrum jego wyznania i otwieray wzrok jego wiary, obecnie ycie Jezusa jawi si jako miejsce ostatecznej interwencji Boga, najwyszy przejaw Jego mioci do nas. W Jezusie Bg nie kieruje do nas dodatkowego sowa, pord tylu innych,
13

Por. In Ioh. Evang., 45, 9: PL 35, 1722-1723.

18

ale swoje odwieczne Sowo (por. Hbr 1, 1-2). Bg nie mg da nam wikszej gwarancji, by nas zapewni o swojej mioci, jak przypomina nam w. Pawe (por. Rz 8, 31-39). Tak wic wiara chrzecijaska jest wiar w Mio pen, w jej skuteczn moc, w jej zdolno przemieniania wiata i wyjaniania czasu: Mymy poznali i uwierzyli mioci, jak Bg ma ku nam (1 J 4, 16). W mioci Boej, objawionej w Jezusie, wiara dostrzega fundament, na ktrym opiera si rzeczywisto i jej ostateczne przeznaczenie. 16. Najwyszym dowodem wiarygodnoci mioci Chrystusa jest Jego mier za czowieka. Jeli oddanie ycia za przyjaci jest najwyszym dowodem mioci (por. J 15, 13), Jezus ofiarowa swoje za wszystkich, rwnie za tych, ktrzy byli nieprzyjacimi, by w ten sposb przemieni serce. Oto dlaczego Ewangelici godzin Krzya postrzegali jako szczytowy moment spojrzenia wiary: w tej godzinie janieje blask wielkoci i gbi Boej mioci. w. Jan tutaj umieci swoje uroczyste wiadectwo, gdy wraz z Matk Jezusa patrzy na Tego, ktrego przebili (por. J 19, 37): Zawiadczy to ten, ktry widzia, a wiadectwo jego jest prawdziwe. On wie, e mwi prawd, abycie i wy wierzyli (J 19, 35). W swoim dziele Idiota F. M. Dostojewski wkada w usta bohatera, ksicia Myszkina, patrzcego na obraz martwego Chrystusa w grobie, dzieo Hansa Holbeina modszego nastpujce sowa: Z powodu tego 19

obrazu kto mgby straci wiar.14 Obraz ukazuje bowiem w sposb bardzo brutalny niszczce skutki dziaania mierci na ciele Chrystusa. A jednak to wanie przez kontemplowanie mierci Jezusa umacnia si wiara, otrzymujc olniewajce wiato, gdy jawi si ona jako wiara w Jego niewzruszon mio ku nam, zdoln wej w mier, aby nas zbawi. Jest rzecz moliw wierzy w t mio, ktra nie uchyla si od mierci, aby pokaza, jak bardzo mnie kocha; jej bezgraniczno przezwycia wszelkie podejrzenia i pozwala nam w peni zawierzy si Chrystusowi. 17. Ot, mier Chrystusa odsania cakowit wiarygodno mioci Boej, gdy patrzymy na ni w wietle Jego zmartwychwstania. Chrystus zmartwychwstay jest wiarygodnym wiadkiem, (por. Ap 1, 5; Hbr 2, 17), solidnym wsparciem dla naszej wiary. Jeeli Chrystus nie zmartwychwsta, daremna jest wasza wiara stwierdza w. Pawe (1 Kor 15, 17). Gdyby mio Ojca nie sprawia, e Jezus powsta z martwych, gdyby nie zdoaa przywrci ycia Jego ciau, nie byaby mioci w peni wiarygodn, zdoln owieci rwnie cienie mierci. Gdy w. Pawe mwi o swoim nowym yciu w Chrystusie, ma na myli wiar w Syna Boego, ktry umiowa mnie i samego siebie wyda za mnie (Ga 2, 20). Ta wiara w Syna Boego jest z pewnoci wiar Apostoa Narodw w Jezusa, ale zakada take
14

Cz II, IV.

20

wiarygodno Jezusa, majc swoj podstaw w Jego mioci a do mierci, ale take w Jego byciu Synem Boym. Wanie dlatego, e Jezus jest Synem, e jest cakowicie zakorzeniony w Ojcu, mg zwyciy mier i pozwoli zajanie peni ycia. Nasza kultura stracia zdolno dostrzegania konkretnej obecnoci Boga, Jego dziaania w wiecie. Uwaamy, e Bg znajduje si w zawiatach, na innym poziomie rzeczywistoci, oddzielony od naszych konkretnych relacji. Gdyby jednak tak byo, gdyby Bg nie by zdolnym do dziaania w wiecie, Jego mio nie byaby prawdziwie potna, prawdziwie rzeczywista, a zatem nie byaby nawet prawdziw mioci, zdoln zapewni to szczcie, ktre obiecuje. Wwczas byoby cakowicie obojtne, czy si w Niego wierzy, czy nie wierzy. Natomiast chrzecijanie wyznaj konkretn i potn mio Boga, ktry naprawd dziaa w historii i decyduje o jej ostatecznym przeznaczeniu. T mio mona spotka, ona objawia si w peni w mce, mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. 18. Penia, do ktrej Jezus doprowadza wiar, ma jeszcze jeden decydujcy aspekt. W wierze Chrystus nie jest tylko Tym, w ktrego wierzymy, najwyszym objawieniem mioci Boej, ale take Tym, z ktrym si jednoczymy, aby mc wierzy. Wiara nie tylko patrzy na Jezusa, ale patrzy z punktu widzenia Jezusa, Jego oczami: jest uczestnictwem w Jego sposobie patrzenia. W wielu dziedzinach ycia zawierzamy innym 21

osobom, znajcym sprawy lepiej od nas. Mamy zaufanie do architekta, ktry buduje nasz dom, do farmaceuty, ktry daje nam lekarstwo majce nas uzdrowi, do adwokata bronicego nas w sdzie. Potrzebujemy rwnie kogo, kto byby wiarygodnym ekspertem w sprawach Boga. Jezus, Jego Syn, jawi si jako Ten, kto poucza o Bogu (por. J 1, 18). ycie Chrystusa, Jego sposb poznania Ojca, ycie cakowicie w relacji z Nim, otwiera przed yciem ludzkim now przestrze, i my moemy w ni wej. w. Jan wyrazi donioso osobistej relacji z Jezusem dla naszej wiary, posugujc si na rne sposoby czasownikiem wierzy. Oprcz wierzy, e prawd jest to, co mwi Jezus (por. J 14, 10; 20, 31), Jan uywa take wyrae: wierzy Jezusowi oraz wierzy w Jezusa. Wierzymy Jezusowi, gdy przyjmujemy Jego sowo, Jego wiadectwo, poniewa On jest prawdomwny (por. J 6, 30). Wierzymy w Jezusa, gdy przyjmujemy Go osobicie w naszym yciu, przyczajc si do Niego w mioci oraz idc za Nim na naszej drodze (por. J 2, 11; 6, 47; 12, 44). By umoliwi nam poznanie Go, przyjcie i naladowanie, Syn Boy przyj nasze ciao, i dziki temu patrzy na Ojca take w sposb ludzki, bdc w drodze i yjc w czasie. Wiara chrzecijaska jest wiar we Wcielenie Sowa oraz w Jego zmartwychwstanie w ciele; jest wiar w Boga, ktry zbliy si do nas tak bardzo, e wszed w nasze dzieje. Wiara w Syna Boego, ktry sta si czowiekiem w Jezusie z Nazaretu, nie oddala 22

nas od rzeczywistoci, ale pozwala nam poj jej najgbsze znaczenie, odkry, jak bardzo Bg kocha ten wiat i wci kieruje go ku sobie; powoduje to, e chrzecijanin angauje si coraz bardziej i mocniej przeywa swoj wdrwk na ziemi.
Zbawienie przez wiar

19. Wychodzc od tego uczestnictwa w sposobie patrzenia Jezusa, aposto Pawe w swoich pismach da nam opis ycia czowieka wierzcego. Wierzcy, przyjmujc dar wiary, zostaje przemieniony w nowe stworzenie. Otrzymuje nowe istnienie, istnienie synowskie, staje si synem w Synu. Abba Ojciec jest najbardziej charakterystycznym sowem dowiadczenia Jezusa, ktre staje si centrum dowiadczenia chrzecijaskiego (por. Rz 8, 15). ycie w wierze, jako ycie synowskie, jest uznaniem pierwotnego i radykalnego daru, bdcego u podstaw egzystencji czowieka, i mona je wyrazi w zdaniu w. Pawa, skierowanym do Koryntian: C masz, czego by nie otrzyma? (1 Kor 4, 7). To wanie stanowi kontekst polemiki w. Pawa z faryzeuszami, dyskusji na temat zbawienia przez wiar albo przez uczynki prawa. w. Pawe odrzuca postaw czowieka pragncego usprawiedliwi samego siebie przed Bogiem poprzez wasne uczynki. Taki czowiek, nawet jeli zachowuje przykazania, nawet jeli peni dobre uczynki, stawia w centrum siebie i nie uznaje, e rdem dobroci jest Bg. Kto tak postpuje, kto chce by rdem wasnej sprawiedliwoci, widzi, e 23

szybko ona si wyczerpuje, oraz odkrywa, e nie moe nawet dochowa wiernoci prawu. Zamyka si w sobie, izolujc si od innych, a przede wszystkim od Pana, dlatego jego ycie staje si daremne, jego uczynki jaowe, jest niczym drzewo z dala od wody. w. Augustyn tak to wyraa swoim precyzyjnym i sugestywnym jzykiem: Ab eo qui fecit te noli deficere nec ad te od Tego, ktry ci uczyni, nie oddalaj si, nawet zmierzajc do siebie.15 Gdy czowiek myli, e znajdzie samego siebie oddalajc si od Boga, jego egzystencja okazuje si porak (por. k 15, 11-24). Pocztkiem zbawienia jest otwarcie si na co, co poprzedza, na pierwotny dar potwierdzajcy ycie i zachowujcy przy yciu. Jedynie otwierajc si na ten pocztek i uznajc go, moemy by przemienieni, pozwalajc, by dokonywao si w nas zbawienie, a ycie stawao si podne, pene dobrych owocw. Zbawienie przez wiar polega na uznaniu prymatu Boego daru, jak to ujmuje w. Pawe: ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga (Ef 2, 8). 20. W centrum tej nowej logiki wiary jest Chrystus. Wiara w Chrystusa zbawia nas, poniewa to w Nim ycie otwiera si radykalnie na uprzedzajc nas Mio i przemienia nas od wewntrz, dziaa w nas i z nami. Wida to jasno w przeprowadzonej przez Apostoa Narodw egzegezie
15

De continentia, 4, 11: PL 40, 356.

24

tekstu z Ksigi Powtrzonego Prawa, egzegezie wpisujcej si w najgbsz dynamik Starego Testamentu. Mojesz mwi do ludu, e polecenie Boga nie jest zbyt wysokie ani zbyt odlege od czowieka. Nie powinno si mwi: Kt [...] wstpi do nieba i przyniesie je nam? albo: Kt uda si za morze i przyniesie je nam? (por. Pwt 30, 11-14). Pawe tumaczy t blisko sowa Boego jako rzecz zwizan z obecnoci Chrystusa w chrzecijaninie. Nie mw w sercu swoim: Kt zdoa wstpi do nieba? oczywicie po to, by Chrystusa stamtd sprowadzi na ziemi, albo: Kt zstpi do Otchani? oczywicie po to, by Chrystusa wyprowadzi spord umarych (Rz 10, 6-7). Chrystus zstpi na ziemi i zosta wskrzeszony z martwych; przez swoje Wcielenie i Zmartwychwstanie Syn Boy przeszed ca drog czowieka i mieszka w naszych sercach przez Ducha witego. Wiara wie, e Bg sta si nam bardzo bliski, e Chrystus zosta nam dany jako wielki dar, przemieniajcy nas wewntrznie, ktry mieszka w nas i tym samym obdarza nas wiatem owiecajcym pocztek i koniec ycia, ca drog czowieka. 21. W ten sposb moemy poj nowo, do ktrej prowadzi nas wiara. Czowiek wierzcy przemieniony jest przez Mio, na ktr otworzy si w wierze, a gdy otwiera si na t ofiarowan mu Mio, jego egzystencja wykracza poza wasne ramy. w. Pawe moe powiedzie: Teraz za ju nie ja yj, lecz yje we mnie Chrystus 25

(Ga 2, 20) i wzywa: Niech Chrystus zamieszka przez wiar w waszych sercach (Ef 3, 17). W wierze ja wierzcego poszerza si, by zamieszka w nim kto Inny, by y w kim Innym, i w ten sposb jego ycie poszerza si w Mioci. Tutaj ma miejsce dziaanie waciwe Duchowi witemu. Chrzecijanin moe mie oczy Jezusa, Jego uczucia, Jego synowsk gotowo, poniewa dany mu jest udzia w Jego Mioci, ktr jest Duch. I w tej Mioci zyskuje si w pewien sposb spojrzenie waciwe Jezusowi. Bez tego upodobnienia w Mioci, bez obecnoci Ducha, ktry rozlewa j w naszych sercach (por. Rz 5, 5), jest rzecz niemoliw wyznawa Jezusa jako Pana (por. 1 Kor 12, 3).
Eklezjalny wymiar wiary

22. W ten sposb ycie z wiary staje si yciem kocielnym. Kiedy w. Pawe mwi chrzecijanom w Rzymie o jednym ciele, jakie wszyscy wierzcy stanowi w Chrystusie, wzywa ich, by si nie chepili; kady powinien natomiast ocenia siebie wedug miary, jak Bg kademu w wierze wyznaczy (Rz 12, 3). Wierzcy uczy si patrze na samego siebie, biorc za punkt wyjcia wyznawan wiar. Posta Chrystusa jest zwierciadem, w ktrym odkrywa wasny obraz. A poniewa Chrystus zawiera w sobie wszystkich wierzcych, tworzcych Jego ciao, chrzecijanin pojmuje siebie w tym ciele, w pierwotnej relacji do Chrystusa i do braci w wierze. Obraz ciaa bynajmniej nie sprowadza wierzcego do prostej czci anoni26

mowej caoci, do zwykego elementu wielkiego mechanizmu, lecz podkrela raczej yciow wi Chrystusa z wierzcymi i wszystkich wierzcych midzy sob (por. Rz 12, 4-5). Chrzecijanie stanowi jedno (por. Ga 3, 28), nie tracc swojej indywidualnoci, a w subie innym kady zyskuje do koca wasne ycie. Wtedy staje si zrozumiae, dlaczego poza tym ciaem, poza t jednoci Kocioa w Chrystusie, poza Kocioem, ktry zgodnie ze sowami Romana Guardiniego jest historycznym nonikiem penego spojrzenia Chrystusa na wiat,16 wiara traci swoj miar, nie znajduje ju swojej rwnowagi, wystarczajcej przestrzeni, by si utrzyma. Wiara z koniecznoci ma form kocieln, wyznawana jest z wntrza ciaa Chrystusa jako konkretna komunia wierzcych. Wanie z tej kocielnej przestrzeni otwiera ona poszczeglnych chrzecijan na wszystkich ludzi. Sowo Chrystusa, gdy zostaje wysuchane, moc swojego dynamizmu przeksztaca si w chrzecijaninie w odpowied, i staje si z kolei sowem wypowiadanym, wyznaniem wiary. w. Pawe twierdzi: Bo sercem przyjta wiara prowadzi do sprawiedliwoci, a wyznawanie jej ustami do zbawienia (Rz 10, 10). Wiara nie jest spraw prywatn, indywidualistycznym pojciem, subiektywn opini, lecz rodzi si ze suchania, a jej przeznaczeniem jest wypowiedzie si, sta si goszeniem. Jake mieli
Vom Wesen katholischer Weltanschauung (1923), w: Unterscheidung des Christlichen. Gesammelte Studien 1923-1963, Mainz 1963, 24.
16

27

uwierzy w Tego, ktrego nie syszeli? Jake mieli usysze, gdy im nikt nie gosi? (Rz 10, 14). Wiara zatem dziaa w chrzecijaninie, poczynajc od przyjtego daru, od Mioci, ktra przyciga do Chrystusa (por. Ga 5, 6) i czyni uczestnikami drogi Kocioa, pielgrzymujcego do spenienia. Dla przemienionego w ten sposb czowieka otwiera si nowy sposb widzenia, wiara staje si wiatem dla jego oczu.

28

II.

JEELI NIE UWIERZYCIE, NIE ZROZUMIECIE

(por. Iz 7, 9)

Wiara i prawda

23. Jeeli nie uwierzycie, nie zrozumiecie. W taki sposb tumaczone s sowa Izajasza, skierowane do krla Achaza, w greckiej wersji Biblii hebrajskiej, w tumaczeniu Septuaginty zrealizowanym w Aleksandrii Egipskiej. Tak zatem sprawa poznania prawdy zostaa postawiona w centrum wiary. Jednake w tekcie hebrajskim czytamy co innego. Prorok mwi w nim do krla: Jeeli nie uwierzycie, nie ostoicie si. Mamy tu do czynienia z gr sw z dwiema formami czasownika amn: uwierzycie (taaminu) oraz ostoicie si (teamenu). Krl przestraszony poteg swoich nieprzyjaci, szuka bezpieczestwa, jakie moe mu zapewni przymierze z wielkim imperium asyryjskim. Wwczas prorok wzywa go, by polega tylko na prawdziwej skale, ktra si nie chwieje Bogu Izraela. Poniewa Bg jest wiarygodny, jest rzecz rozsdn wierzy w Niego, budowa wasne bezpieczestwo na Jego sowie. Tego Boga Izajasz nieco dalej nazwie dwa razy Bogiem-Amen (por. Iz 65, 16), niewzruszonym fudamentem wiernoci przymierzu. Mona by sdzi, e w greckiej wersji Biblii, tumaczc osta si jako zrozumie, dokonano gebokiej zmiany tekstu, przechodzc 29

od biblijnego pojcia zawierzenia Bogu do greckiego pojcia zrozumienia. Jednake ten przekad, z pewnoci dopuszczajcy dialog z kultur hellesk, nie odbiega od gbokiej dynamiki tekstu hebrajskiego. Ostoja, jak Izajasz obiecuje krlowi, zwizana jest bowiem ze zrozumieniem dziaania Boga oraz jednoci, jak nadaje On yciu czowieka i historii ludu. Prorok nawouje do zrozumienia drg Paskich, by w wiernoci Boga znale mdry zamys kierujcy wiekami. w. Augustyn zawar w swoich Wyznaniach syntez sw zrozumie i osta si, gdy mwi o prawdzie, ktrej mona zawierzy, aby mc sta mocno: Wtedy okrzepn i umocni si w Tobie, [...] w Twojej prawdzie.17 Z kontekstu wiemy, e w. Augustyn pragnie ukaza, w jaki sposb ta wiarygodna prawda Boa jak wiadczy o tym Biblia jest Jego wiern obecnoci w dziejach, Jego zdolnoci scalenia razem czasu i gromadzenia rozproszonych dni czowieka.18 24. Odczytany w tym wietle tekst Izajasza prowadzi do nastpujcej konkluzji: czowiek potrzebuje poznania, potrzebuje prawdy, poniewa bez niej nie ma oparcia, nie idzie naprzd. Wiara bez prawdy nie zbawia, nie daje pewnoci naszym krokom. Pozostaje pikn bani, projekcj naszych pragnie szczcia, czym, co nas zadowala jedynie w takiej mierze, w jakiej chcemy ulega iluzji. Albo sprowadza si do pikne17 18

XI, 30, 40: PL 32, 825. Por. tame, 825-826

30

go uczucia, ktre daje pociech i zagrzewa, ale uzalenione jest od zmiennoci naszego ducha, zmiennoci czasw, niezdolne podtrzymywa na staej drodze w yciu. Gdyby taka bya wiara, krl Achaz miaby racj, by nie uzalenia swego ycia i bezpieczestwa swego krlestwa od emocji. Natomiast ze wzgldu na swoj wewntrzn wi z prawd wiara moe da nowe wiato, przewyszajce kalkulacje krla, poniewa jej spojrzenie siga dalej, poniewa pojmuje dziaanie Boga, ktry jest wierny swojemu przymierzu i swym obietnicom. 25. Przypominanie o wizi wiary z prawd jest dzi bardziej ni kiedykolwiek potrzebne, wanie z powodu kryzysu prawdy, jaki przeywamy. We wspczesnej kulturze czsto wystpuje tendencja do przyjmowania za jedyn prawd t zwizan z technik: prawdziwe jest to, co czowiek potrafi zbudowa i zmierzy dziki swojej wiedzy; jest to prawdziwe, bo funkcjonuje, a tym samym czyni ycie wygodniejszym i atwiejszym. Dzisiaj wydaje si to jedyn prawd pewn, jedyn, ktr mona podzieli si z innymi, jedyn, o ktrej mona dyskutowa i wsplnie si w ni zaangaowa. Z drugiej strony, istniayby te prawdy jednostki, polegajce na tym, by by autentycznym wobec tego, co kady czuje w swym wntrzu, prawdy wane tylko dla konkretnej osoby, ktrych nie mona zaproponowa innym z tym zamiarem, by suyy dobru wsplnemu. Z podejrzliwoci patrzy si na wielk 31

prawd, na prawd wyjaniajc cao ycia indywidualnego i spoecznego. Nasuwa si pytanie, czy nie taka wanie bya prawda lansowana przez wielkie systemy totalitarne ubiegego wieku, prawda narzucajca wasn globaln koncepcj, by zatrze konkretn histori pojedynczego czowieka? Pozostaje zatem jedynie relatywizm, w ktrym nie interesuje ju pytanie o prawd wszystkiego, bdce w gruncie rzeczy take pytaniem o Boga. W tej perspektywie jest logiczne, e chce si usun powizanie religii z prawd, poniewa zwizek ten byby u korzenia fanatyzmu, dcego do zniszczenia czowieka nie podzielajcego wiary. W tym kontekcie moemy mwi o wielkim braku pamici wspczesnego wiata. Pytanie o prawd jest bowiem kwesti pamici, gbokiej pamici, poniewa odnosi si do czego, co nas poprzedza, i w ten sposb moe potrafi nas zjednoczy ponad naszym maym i ograniczonym ja. Jest to pytanie o pocztek wszystkiego, w wietle ktrego mona dostrzec cel, a tym samym take sens wsplnej drogi.
Znajomo prawdy i mio

26. Czy w tej sytuacji wiara chrzecijaska moe przysuy si dobru wsplnemu, w zakresie waciwego pojmowania prawdy? Aby odpowiedzie na to pytanie, trzeba zastanowi si nad rodzajem poznania waciwym wierze. Mog nam w tym pomc sowa w. Pawa: sercem przyjta wiara (Rz 10, 10). Wedug Biblii centrum czowieka stanowi serce, w ktrym spotykaj si wszystkie jego wymiary: ciao i 32

duch; gbia osoby oraz jej otwarcie na wiat i na innych; rozum, wola i uczucia. Ot, jeli serce zdolne jest zespala razem te wymiary, to jest tak dlatego, e jest ono miejscem, gdzie otwieramy si na prawd i mio i zezwalamy, aby one w gbi dotkny nas i przemieniy. Wiara przemienia ca osob, wanie w miar, jak otwiera si ona na mio. Dziki temu zespoleniu wiary z mioci mona zrozumie form poznania waciw wierze, jej si przekonania, jej zdolno owiecania naszej drogi. Wiara poznaje w miar jak jest zwizana z mioci, bowiem mio wnosi wiato. Zrozumienie wiary rodzi si wtedy, gdy przyjmujemy wielk mio Bo, ktra nas przemienia wewntrznie i daje nam nowe oczy, pozwalajce widzie rzeczywisto. 27. Znany jest sposb, w jaki filozof Ludwig Wittgenstein wyjani zwizek midzy wiar i pewnoci. Wedug niego, wierzenie jest podobne do dowiadczenia zakochania, pojmowanego jako co subiektywnego, czego nie mona zaproponowa jako prawdziwe dla wszystkich.19 Wspczesnemu czowiekowi wydaje si bowiem, e kwestia mioci nie ma nic wsplnego z prawd. Mio jawi si dzi jako dowiadczenie, zwizane ze wiatem niestaych uczu, a nie zwizane ju z prawd. Czy rzeczywicie jest to adekwatny opis mioci? Rzeczywicie, mioci nie mona spro Por. Vermischte Bemerkungen / Culture and Value, G.H. von Wright (pod redakcj), Oxford 1991, 32-33; 61-64.
19

33

wadza do uczucia, ktre si pojawia i znika. Owszem, ma zwizek z nasz uczuciowoci, ale taki, aby otworzy j na ukochan osob i w ten sposb zapocztkowa drog, ktra jest wyjciem z zamknicia we wasnym ja i zblianiem si do drugiej osoby, by zbudowa trwa relacj; mio dy do jednoci z ukochan osob. Widzimy wic, w jakim sensie mio potrzebuje prawdy. Jedynie kiedy jest oparta na prawdzie, mio moe przetrwa w czasie, przezwyciy ulotno chwili i pozosta mocna, by wspiera wspln drog. Jeli mio nie ma odniesienia do prawdy, podlega zmiennoci uczu i nie wytrzymuje prby czasu. Natomiast prawdziwa mio jednoczy wszystkie wymiary naszej osoby i staje si nowym wiatem na drodze prowadzcej do ycia wielkiego i penego. Bez prawdy mio nie moe da trwaej wizi, nie potrafi wyprowadzi naszego ja z jego izolacji ani uwolni go od przemijalnoci, by budowa ycie i przynosi owoc. Jeli mio potrzebuje prawdy, take prawda potrzebuje mioci. Nie mona rozdziela mioci i prawdy. Bez mioci prawda staje si zimna, bezosobowa, uciliwa dla ycia konkretnej osoby. Prawda, ktrej szukamy, ta, ktra nadaje sens naszej drodze, owieca nas, gdy jestemy dotknici przez mio. Kto kocha, rozumie, e mio jest dowiadczeniem prawdy, e to ona otwiera nasze oczy, bymy mogli zobaczy ca rzeczywisto w nowy sposb, w jednoci z kochan osob. W tym sensie w. Grzegorz Wielki 34

napisa, e amor ipse notitia est sama mio jest poznaniem, niesie z sob now logik.20 Chodzi o relacyjny sposb patrzenia na wiat, ktre staje si poznaniem dzielonym z inn osob, patrzeniem w perspektywie drugiego czowieka i wsplnym patrzeniu na wszystko. Wilhelm z Saint Thierry w redniowieczu nawizuje do tej tradycji, gdy komentuje werset z Pieni nad Pieniami, w ktrym umiowany mwi do umiowanej: oczy twe jak gobice (por. Pnp 1, 15).21 Te dwoje oczu wyjania Wilhelm to rozum wierzcy i mio, ktre staj si jednym okiem, by dochodzi do kontemplacji Boga, gdy intelekt staje si intelektem owieconej mioci.22 28. To odkrycie mioci jako rda poznania, stanowice pierwotne dowiadczenie kadego czowieka, znajduje autorytatywny wyraz w biblijnym pojmowaniu wiary. Cieszc si mioci, z jak Bg go wybra i ustanowi jako nard, Izrael dochodzi do zrozumienia jednoci planu Boego, od pocztku a do jego wypenienia. Poznanie wiary, z tej racji, e rodzi si z mioci Boej, ustanawiajcej Przymierze, jest poznaniem owiecajcym drog historii. Dlatego te w Biblii prawda i wierno wystpuj razem: Bg prawdziwy jest Bogiem wiernym, Tym, ktry dotrzymuje swoich obietnic i pozwala w czasie zrozumie
Homiliae in Evangelia, II, 27, 4: PL 76, 1207. Por. Expositio super Cantica Canticorum, XVIII, 88: CCL, Continuatio Mediaevalis, 87, 67. 22 Tame, XIX, 90: CCL, Continuatio Mediaevalis, 87, 69.
20 21

35

swj zamys. Przez dowiadczenie prorokw, w blu wygnania i w nadziei ostatecznego powrotu do witego Miasta, Izrael poj, e prawda Boa przekracza granice jego dziejw, obejmujc cae dzieje wiata, poczynajc od stworzenia. Poznanie wiary owieca nie tylko szczegln drog jednego narodu, ale cae dzieje stworzonego wiata, od jego pocztkw a do skoczenia.
Wiara jako suchanie i widzenie

29. Zwaywszy na to, e poznanie wiary zwizane jest z Przymierzem z Bogiem wiernym, ktry zacienia wi mioci z czowiekiem i kieruje do niego Sowo, Biblia przedstawia je jako suchanie; kojarzone jest ze zmysem suchu. w. Pawe posuy si formu, ktra staa si klasyczna: fides ex auditu wiara rodzi si z tego, co si syszy (Rz 10, 17). Poznanie zwizane ze sowem jest zawsze poznaniem osobistym, rozpoznajcym gos, otwierajcym si na niego w wolnoci i idcym za nim w posuszestwie. Dlatego w. Pawe mwi o posuszestwie wiary (por. Rz 1,5; 16,26).23 Ponadto wiara jest po Bogu objawiajcemu naley okaza posuszestwo wiary (por. Rz 16, 26; por. Rz 1, 5; 2 Kor 10, 5-6), przez ktre czowiek z wolnej woli cay powierza si Bogu, okazujc pen ulego rozumu i woli wobec Boga objawiajcego i dobrowolnie uznajc Objawienie przez Niego dane. By mc okaza taka wiar, trzeba mie ask Bo uprzedzajc i wspomagajc oraz pomoce wewntrzne Ducha witego, ktry by porusza serca i do Boga zwraca, otwiera oczy rozumu i udziela wszystkim sodyczy w uznawaniu i dawaniu wiary prawdzie. Aby za coraz gbsze byo zrozumienie objawienia, tene Duch wity
23

36

znaniem zwizanym z upywem czasu, ktrego potrzebuje sowo, aby si wypowiedzie: jest poznaniem, ktrego uczymy si jedynie na drodze naladowania. Suchanie pomaga dobrze ukaza zwizek midzy poznaniem i mioci. Jeli chodzi o poznanie prawdy, to suchanie przeciwstawiano niekiedy widzeniu, waciwemu jakoby kulturze greckiej. O ile z jednej strony wiato umoliwia kontemplacj caoci, do ktrej czowiek zawsze aspirowa, to z drugiej strony, wydaje si nie pozostawia miejsca dla wolnoci, poniewa zstpuje z nieba i dociera bezporednio do oka, nie wymagajc, by oko odpowiedziao. Ponadto wiato wydaje si skania do kontemplacji statycznej, bez odniesienia do konkretnego czasu, w ktrym czowiek cieszy si i cierpi. Zgodnie z t koncepcj, biblijne podejcie do poznania przeciwstawiaoby si podejciu greckiemu, ktre w poszukiwaniu cakowitego zrozumienia rzeczywistoci powizao poznanie z widzeniem. Natomiast jest jasne, e ta rzekoma opozycja nie odpowiada faktom biblijnym. Stary Testament czy obydwa rodzaje poznania, poniewa suchanie sowa Boego czy si z pragnieniem ogldania oblicza Boga. W ten sposb sta si moliwy dialog z kultur hellesk, dialog nalecy do istoty Pisma witego. Suchanie wskazuje na osobiste powoanie i posuszestwo, a take
darami swymi wiar stale udoskonala (Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 5).

37

na fakt, e prawda objawia si w czasie; wzrok umoliwia peny ogld caej drogi i pozwala wpisa si w wielki Boy plan; bez tego ogldu dysponowalibymy jedynie odosobnionymi fragmentami nieznanej caoci. 30. Zwizek midzy widzeniem i suchaniem jako narzdziami poznania wiary bardzo jasno widoczny jest w Ewangelii w. Jana. W czwartej Ewangelii wierzy to sucha i jednoczenie widzie. Suchanie w wierze przebiega zgodnie z form poznania waciw dla mioci: jest to suchanie osoby, rozrniajce i rozpoznajce gos Dobrego Pasterza (por. J 10, 3-5); to suchanie nakazujce naladowanie, jak w przypadku pierwszych uczniw, ktrzy usyszeli, jak mwi, i poszli za Jezusem (J 1, 37). Z drugiej strony, wiara zwizana jest take z widzeniem. Niekiedy widzenie znakw dokonanych przez Jezusa poprzedza wiar, jak w wypadku ydw, ktrzy po zmartwychwstaniu azarza, ujrzawszy to, czego Jezus dokona, uwierzyli w Niego (J 11, 45). W innych przypadkach to wiara prowadzi do gbszego widzenia: jeli uwierzysz, ujrzysz chwa Bo (J 11, 40). W kocu wiara i widzenie splataj si: Ten, kto we Mnie wierzy, wierzy [...] w Tego, ktry Mnie posa. A kto Mnie widzi, widzi Tego, ktry Mnie posa (J 12, 44-45). Dziki temu zespoleniu ze suchaniem, widzenie staje si pjciem za Chrystusem, a wiara jawi si jako droga widzenia, na ktrej oczy przyzwyczajaj si do spogldania w gb. I tak, w poranek 38

wielkanocny, od Jana, ktry gdy jeszcze byo ciemno, przed pustym grobem ujrza i uwierzy (J 20, 8), przechodzimy do spojrzenia Marii Magdaleny, ktra ju widzi Jezusa (por. J 20, 14) i chce Go zatrzyma, ale zostaje zachcona do kontemplowania Go na Jego drodze do Ojca, a do penego wyznania samej Magdaleny wobec uczniw: Widziaam Pana (J 20, 18). Jak mona osign t syntez suchania i widzenia? Staje si to moliwe gdy bierzemy za punkt wyjcia konkretn osob Jezusa, ktrego widzimy i suchamy. On jest Sowem, ktore stao si ciaem, ktrego chwa ogldalimy (por. J 1, 14). wiato wiary jest wiatem Oblicza, w ktrym wida Ojca. Prawda, ktr wiara pojmuje, jest bowiem w czwartej Ewangelii objawieniem si Ojca w Synu, w Jego ciele oraz w Jego ziemskich czynach; t prawd mona okreli jako janiejce ycie Jezusa.24 Oznacza to, e poznanie wiary nie zachca nas do ogldania czysto wewntrznej prawdy. Prawda, jak przed nami odsania wiara, jest prawd skupion na spotkaniu z Chrystusem, na kontemplacji Jego ycia, na dostrzeganiu Jego obecnoci. W tym sensie w. Tomasz z Akwinu mwi o oculata fides Apostow wierze, ktra widzi! wobec Zmartwychwstaego widzianego w ciele.25 Zobaczyli zmartwychwstaego Jezusa na wasne oczy i uwierzy24 Por. H. Schlier, Meditationen ber den Jahanneischen Begriff der Wahrheit, w: Besinnung auf das Neue Testament. Exegetische Aufstze und Vortrge 2, Freiburg, Basel, Wien 1959, 272. 25 Por. S. Th., III, q. 55, a. 2, ad 1.

39

li, to znaczy mogli przenikn w gbi tego, co widzieli, by wyzna Syna Boego, siedzcego po prawicy Ojca. 31. Tylko tak, przez Wcielenie, przez udzia w naszym czowieczestwie, poznanie waciwe mioci mogo osign peni. wiato mioci rodzi si bowiem, kiedy zostaje poruszone nasze serce i przyjmujemy tym samym wewntrzn obecno umiowanego w nas, pozwalajc nam pozna Jego tajemnic. Rozumiemy wic, dlaczego wraz ze suchaniem i patrzeniem dla w. Jana wiara jest dotykaniem, jak stwierdza w swoim Pierwszym Licie: comy usyszeli [...], co ujrzelimy wasnymi oczami, [...], i czego dotykay nasze rce (1, 1). Przez swoje Wcielenie i przyjcie do nas Jezus dotkn nas, i dotyka rwnie dzisiaj poprzez sakramenty. W ten sposb, przemieniajc nasze serce, pozwoli nam i nadal pozwala rozpozna Go i wyznawa jako Syna Boego. Dziki wierze take i my moemy Go dotkn i otrzyma moc Jego aski. w. Augustyn, komentujc fragment o kobiecie cierpicej na krwotok i dotykajcej Jezusa, aby j uzdrowi (por. k 8, 45-46), stwierdza: Wiara to dotykanie sercem.26 Tum cinie si wok Niego, ale nie dotyka Go osobowym dotkniciem wiary, uznajcym Jego tajemnic, to, e jest Synem objawiajcym Ojca. Dopiero kiedy zostajemy upodobnieni do Jezusa, otrzymujemy waciwe oczy, aby Go zobaczy.
Sermo 229/L, PLS 2, 576: Tangere autem corde, hoc est credere.
26

40

Dialog midzy wiar a rozumem

32. Poniewa wiara chrzecijaska gosi prawd o penej mioci Boga i otwiera na potg tej mioci, dociera do najgbszego sedna dowiadczenia kadego czowieka, ktry przychodzi na wiat dziki mioci i wezwany jest do mioci, by trwa w wietle. Kierujc si pragnieniem owiecenia caej rzeczywistoci, biorc za punkt wyjcia mio Bo objawion w Jezusie, starajc si kocha t sam mioci, pierwsi chrzecijanie znaleli w wiecie greckim, w jego aknieniu prawdy, odpowiedniego partnera do dialogu. Spotkanie ewangelicznego ordzia z myl filozoficzn staroytnego wiata stanowio decydujcy pomost do tego, by Ewangelia dotara do wszystkich narodw, i umoliwio owocne oddziaywanie wzajemne wiary i rozumu, ktre pogbiao si w cigu wiekw, a po nasze czasy. W swojej encyklice Fides et ratio bogosawiony Jan Pawe II pokaza, e wiara i rozum wzajemnie si umacniaj.27 Gdy znajdujemy pene wiato mioci Jezusa, odkrywamy, e w kadej naszej mioci obecny by promie tego wiata, i rozumiemy, jaki by jego ostateczny cel. Jednoczenie fakt, e nasza mio niesie z sob wiato, pomaga nam dostrzec drog mioci do peni cakowitego oddania si Syna Boego dla nas. W tym dwukierunkowym odniesieniu wiato wiary owieca wszystkie nasze ludzkie relacje,
Por. Enc. Fides et ratio (14 wrzenia 1998), 73: AAS (1999), 61-62.
27

41

ktre moemy przeywa w zjednoczeniu z mioci i czuoci Chrystusa. 33. W yciu w. Augustyna znajdujemy znaczcy przykad tej drogi, na ktrej poszukiwanie rozumu, z jego pragnieniem prawdy i jasnoci, zostao wczone w horyzont wiary, dziki ktrej zyskao nowe zrozumienie. Z jednej strony przyjmuje on greck filozofi wiata, ktra kadzie nacisk na widzenie. Dziki spotkaniu z neoplatonizmem pozna paradygmat wiata zstpujcego z wysoka, by owieci rzeczy, i przez to bdcego symbolem Boga. W ten sposb w. Augustyn poj Bosk transcendencj i odkry, e wszystkie rzeczy maj swoj przejrzysto, a zatem mog odzwierciedla dobro Boga, Dobro. Tym samym uwolni si od manicheizmu, w ktrym tkwi wczeniej i pod ktrego wypywem myla, e zo i dobro nieustannie z sob walcz, mieszajc si i rozmazujc bez wyranych granic. Zrozumienie, e Bg jest wiatem, nadao jego yciu nowy kierunek, zdolno rozpoznania za, ktrego si dopuci, i zwrcenia si ku dobru. Z drugiej strony, w konkretnym dowiadczeniu w. Augustyna, o czym on sam opowiada w swych Wyznaniach, decydujcym momentem na jego drodze wiary nie byo widzenie Boga, poza tym wiatem, ale raczej suchanie, gdy w ogrodzie usysza gos, ktry mwi: We i czytaj; wzi on do rki tom Listw w. Pawa i zatrzyma si 42

przy rozdziale 13 Listu do Rzymian.28 Tak pojawi si osobowy Bg Biblii, ktry potrafi mwi do czowieka, zstpi i y z nim oraz towarzyszy mu w drodze poprzez dzieje, objawiajc si podczas suchania i odpowiedzi. Jednake to spotkanie z Bogiem Sowa nie doprowadzio w. Augustyna do odrzucenia wiata i widzenia. Poczy on obie perspektywy, kierujc si zawsze objawieniem mioci Boga w Jezusie. Wypracowa filozofi wiata, ktra przejmuje waciw sowu wzajemno i dopuszcza wolno patrzenia w kierunku wiata. I tak jak na sowo pada wolna odpowied, podobnie wiato znajduje jako odpowied obraz, ktry je odbija. czc suchanie z widzeniem, w. Augustyn moe zatem mwi o sowie janiejcym we wntrzu czowieka.29 W ten sposb wiato staje si niejako wiatem sowa, poniewa jest wiatem osobowego Oblicza, wiatem, ktre owieca, wzywa nas i pragnie odbija si na naszym obliczu, aby janie z naszego wntrza. Zreszt, pragnienie wizji caoci, a nie tylko fragmentw historii, jest wci obecne i speni si na kocu, kiedy czowiek jak mwi wity z Hippony bdzie oglda i kocha.30 I to nie dlatego, e bdzie zdolny posi cae wiato, ktre zawsze bdzie niewyczerpane, ale dlatego, e cay wejdzie w wiato.
28 29

lucet.

Por. VIII, 12, 29: PL 32, 762. De Trinitate, XV, 11, 20: PL 42, 1071: verbum quod intus Por. De civitate Dei, XXII, 30, 5: PL 41, 804.

30

43

34. wiato mioci, waciwe wierze, moe rozjani pytania o prawd, zadawane przez nasze czasy. Dzisiaj prawda sprowadzana jest czsto do subiektywnej autentycznoci czowieka, odnosi si do indywidualnego ycia. Wsplna prawda budzi w nas lk, poniewa utosamiamy j z bezwzgldnymi nakazami systemw totalitarnych. Jeli jednak prawda jest prawd mioci, jeli jest prawd otwierajc si w osobowym spotkaniu z Innym i z innymi, zostaje wyzwolona z zamknicia jednostki i moe stanowi cz dobra wsplnego. Jako prawda mioci nie jest prawd narzucan przemoc, nie jest prawd miadc jednostk. Rodzc si z mioci, moe dotrze do serca, do osobowego centrum kadego czowieka. Wynika std jasno, e wiara nie jest bezwzgldna, lecz wzrasta we wspyciu w poszanowaniu drugiego czowieka. Wierzcy nie jest arogancki; przeciwnie, prawda daje mu pokor, bo wie on, e to nie my j posiadamy, ale to ona nas bierze w posiadanie. Nie powodujc bynajmniej usztywnienia postaw, pewno wiary nakazuje nam wyruszy w drog i umoliwia dawanie wiadectwa i dialog ze wszystkimi. Z drugiej strony wiatu wiary, ze wzgldu na to, e jest ono zwizane z prawd mioci, nie jest obcy wiat materialny, poniewa mio przeywa si zawsze w ciele i duszy; wiato wiary jest wiatem wcielonym, majcym rdo w wietlanym yciu Jezusa. Owieca ono rwnie materi, ufa w jej ad, wie, e w niej otwiera si coraz szersza droga harmonii i zrozumienia. 44

Tym samym wiara wywiera dobroczynny wpyw na spojrzenie nauki: zaprasza ona uczonego, by pozosta otwarty na rzeczywisto z caym jej niewyczerpanym bogactwem. Wiara pobudza zmys krytyczny, poniewa nie pozwala, by badania zadowalay si swymi formuami, i pomaga im zrozumie, e natura jest zawsze wiksza. Zachcajc do zdumienia wobec tajemnicy stworzenia, wiara poszerza horyzonty rozumu, by lepiej owieci wiat odsaniajcy si przed badaniami naukowymi.
Wiara i poszukiwanie Boga

35. wiato wiary w Jezusa owieca rwnie drog tych wszystkich, ktrzy szukaj Boga, i wnosi swj chrzecijaski wkad w dialog z wyznawcami rnych religii. List do Hebrajczykw mwi o wiadectwie sprawiedliwych, ktrzy przed Przymierzem z Abrahamem ju z wiar szukali Boga. O Henochu mwi si, e otrzyma wiadectwo, i podoba si Bogu (Hbr 11, 5), co jest niemoliwe bez wiary, poniewa przystpujcy [...] do Boga musi uwierzy, e [Bg] jest i e wynagradza tych, ktrzy Go szukaj (Hbr 11, 6). Mona wic zrozumie, e droga czowieka pobonego wiedzie przez wyznanie wiary w Boga, ktry si o niego troszczy i ktrego mona znale. Jak inn nagrod Bg mgby ofiarowa szukajcym Go, jeeli nie spotkanie z Nim? Wczeniej jeszcze spotykamy posta Abla, a jego wiar rwnie si wychwala i z jej powodu Bogu spodobay si jego dary, ofiara z pierwocin 45

byda (por. Hbr 11, 4). Czowiek pobony stara si rozpozna znaki Boe w codziennych dowiadczeniach swego ycia, w nastpstwie pr roku, w urodzajnoci ziemi i w caym ruchu kosmosu. Bg jest wiatoci i moe Go spotka rwnie ten, kto Go poszukuje ze szczerym sercem. Obrazem tego poszukiwania s Mdrcy, prowadzeni przez gwiazd a do Betlejem (por. Mt 2, 1-12). Im wiato Boe ukazao si jako szlak, jako gwiazda, ktra przewodzi na drodze prowadzcj do odkry. Gwiazda mwi wic o cierpliwoci Boga wobec naszych oczu, ktre musz si przyzwyczai do Jego blasku. Czowiek pobony jest w drodze i musi by gotw pozwoli si prowadzi, wyj poza siebie, by odnale Boga, ktry zawsze zdumiewa. Ten szacunek Boga dla oczu czowieka pokazuje nam, e gdy czowiek zblia si do Niego, ludzkie wiato nie ginie w janiejcym bezmiarze Boga, jak gwiazda gasnca o wicie, ale staje si tym bardziej jasne, im bardziej zblia si do pierwotnego ognia, jak zwierciado odbijajce blask. Chrzecijaskie wyznanie wiary w Jezusa, jedynego Zbawiciela, stwierdza, e cae wiato Boe skupia si w Nim, w Jego janiejcym yciu, w ktrym odsania si pocztek i koniec dziejw.31 Nie ma adnego ludzkiego dowiadczenia, adnej drogi czowieka do Boga, ktrej to wiato nie mogoby przyj, owieci i oczyci. Im bardziej chrzecijanin zagbia si
Por. Kongr. Nauki Wiary, Dekl. Dominus Iesus (6 sierpnia 2000), 15: AAS 92 (2000), 756.
31

46

w krg otwarty przez Chrystusowe wiato, tym bardziej staje si zdolny zrozumie i towarzyszy kademu czowiekowi w drodze do Boga. Ze wzgldu na to, e wiara jest podobna do drogi, dotyczy ona rwnie ycia ludzi, ktrzy chocia nie wierz, pragn wierzy i nie przestaj szuka. W takiej mierze, w jakiej si otwieraj szczerym sercem na mio i wyruszaj w drog z tym wiatem, ktre potrafi dostrzec, ju yj nie wiedzc o tym na drodze ku wierze. Staraj si dziaa tak, jakby Bg istnia, niekiedy dlatego, e jest On wany, by znale trwae odniesienia w yciu wsplnym lub s spragnieni wiata pord mrokw, albo rwnie dlatego, e dostrzegajc, jak wielkie i pikne jest ycie, intuicyjnie wyczuwaj, e obecno Boga uczyniaby je jeszcze wikszym. w. Ireneusz z Lyonu opowiada, e Abraham, zanim usysza gos Boga, ju Go poszukiwa w arliwym pragnieniu swego serca i przemierza cay wiat, pytajc si, gdzie jest Bg, a wreszcie Bg zlitowa si nad tym, ktry szuka Go sam w milczeniu.32 Kto rusza w drog, by czyni dobro, ju zblia si do Boga, ju jest wspierany Jego pomoc, poniewa to wanie sia Boego wiata owieca nasze oczy, gdy zmierzamy ku peni mioci.
Wiara i teologia

36. Z uwagi na to, e wiara jest wiatem, wzywa nas, by si w ni zagbia, bada coraz bar32

Demonstratio apostolicae praedicationis, 24: SC 406, 117.

47

dziej rozjaniany przez ni horyzont, aby lepiej pozna to, co kochamy. Z tego pragnienia rodzi si teologia chrzecijaska. Jasne jest zatem, e teologia nie jest moliwa bez wiary i e naley ona do dynamiki wiary, ktra dy do gbszego zrozumienia objawienia si Boga, ktrego kulminacj jest tajemnica Chrystusa. Pierwsz konsekwencj jest to, e w teologii nie podejmuje si tylko wysiku rozumu, aby zbada i pozna, jak w naukach dowiadczalnych. Boga nie mona sprowadzi do przedmiotu. On jest Podmiotem, ktry pozwala si pozna i objawia si w relacji osoby z osob. Prawidowa wiara ukierunkowuje rozum do otwarcia si na wiato pochodzce od Boga, aby kierujc si mioci do prawdy, mg on poznawa Boga w gbszy sposb. Wielcy doktorzy i teologowie redniowieczni stwierdzali, e teologia jako nauka o wierze jest udziaem w poznawaniu Boga, tak jak On zna siebie. Teologia nie jest wic tylko sowem o Bogu, ale przede wszystkim przyjciem i deniem do gbszego zrozumienia tego sowa, ktre Bg do nas kieruje, sowa, ktre Bg wypowiada o sobie, poniewa jest odwiecznym dialogiem komunii i dopuszcza czowieka do tego dialogu.33 Cech teologii jest zatem pokora, pozwala ona dotkn si Bogu, uznaje swoje ograniczenia w obliczu Tajemnicy i
33 Por. w. Bonawentura, Breviloquium, Prol.: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, s. 201; In I Sent., proem., q. 1, resp.: Opera Omnia, I, Quaracchi 1891, s. 7; w. Tomasz z Akwinu, S. Th., I, q. 1.

48

stara si bada z dyscyplin waciw rozumowi niezgbione bogactwo tej Tajemnicy. Ponadto teologia podziela eklezjaln form wiary; jej wiato jest wiatem wierzcego podmiotu, ktrym jest Koci. Oznacza to z jednej strony, e teologia ma suy wierze chrzecijan, pokornie strzec i pogbia wiar wszystkich, zwaszcza ludzi najprostszych. Ponadto, poniewa teologia yje wiar, nie uwaa Magisterium Papiea i zjednoczonych z nim biskupw za co zewntrznego, za ograniczenie swej wolnoci, lecz przeciwnie, za jeden ze swych elementw wewntrznych, konstytutywnych, poniewa Magisterium zapewnia kontakt z pierwotnym rdem, daje wic pewno, e czerpie si ze Sowa Chrystusa w jego peni.

49

III.

PRZEKAZUJ WAM TO, CO PRZEJEM

(por. 1 Kor 15, 3)

Koci, matka naszej wiary

37. Ten, kto si otworzy na mio Boga, usysza Jego gos i otrzyma Jego wiato, nie moe zatrzyma tego daru dla siebie. Skoro wiara jest suchaniem i widzeniem, to przekazywana jest rwnie jako sowo i jako wiato. Przemawiajc do Koryntian, aposto Pawe posuy si tymi wanie dwoma obrazami. Z jednej strony mwi: A e mamy tego samego ducha wiary, wedug ktrego napisano: Uwierzyem, dlatego przemwiem, my take wierzymy i dlatego mwimy (2 Kor 4, 13). Przejte sowo staje si odpowiedzi, wyznaniem i w ten sposb rozbrzmiewa dla innych, zachcajc ich, by uwierzyli. Z drugiej strony w. Pawe mwi take o wietle: wpatrujemy si w jasno Pask jakby w zwierciadle [...], coraz bardziej janiejc, upodabniamy si do Jego obrazu (2 Kor 3, 18). Odbicie tego wiata przenosi si z jednego oblicza na drugie, tak jak Mojesz nosi w sobie odblask chway Boej po rozmowie z Nim: [Bg] zabysn w naszych sercach, by olni nas jasnoci poznania chway Boej na obliczu Chrystusa (2 Kor 4, 6). wiato Jezusa janieje jak w zwierciadle na obliczach chrzecijan i tak si rozchodzi, i tak dociera do nas, abymy i my mieli udzia w tym widzeniu i odzwierciedlali innym Jego wiato, tak jak wiato paschau, 51

ktre w liturgii wielkanocnej zapala tyle innych wiec. Wiara przekazywana jest, mona powiedzie, od osoby do osoby, podobnie jak pomie zapala si od innego pomienia. Chrzecijanie w swym ubstwie siej tak urodzajne ziarno, e staje si ono wielkim drzewem, zdolnym napeni wiat owocami. 38. Przekazywanie wiary, janiejcej dla wszystkich ludzi w kadym zaktku, odbywa si rwnie w czasie, z pokolenia na pokolenie. Skoro wiara rodzi si ze spotkania, do ktrego dochodzi w historii, i owieca nasz drog w czasie, musi by ona przekazywana przez wieki. Wanie dziki nieprzerwanemu acuchowi wiadectw dociera do nas oblicze Jezusa. Jak to moliwe? Jak moemy by pewni, e przez wieki dosigamy prawdziwego Jezusa? Gdyby czowiek by odosobnion jednostk, gdybymy wzili za punkt wyjcia tylko jednostkowe ja, pragnce w samym sobie znale pewno swego poznania, to przewiadczenie byoby niemoliwe. Nie mog sam zobaczy tego, co wydarzyo si w tak bardzo odlegej ode mnie epoce. Jednake nie jest to jedyny sposb, w jaki czowiek poznaje. Osoba yje zawsze w relacji. Pochodzi od innych, naley do innych, jej ycie staje si wiksze w spotkaniu z innymi. Rwnie poznanie siebie, sama wiadomo siebie ma charakter relacyjny i jest powizana z innymi, ktrzy nas poprzedzili: przede wszystkim z naszymi rodzicami, ktrzy nam dali ycie oraz imi. Sam jzyk, sowa, ktrymi in52

terpretujemy nasze ycie i nasz rzeczywisto, docieraj do nas przez innych, s zachowane w ywej pamici innych. Poznanie samych siebie moliwe jest tylko wtedy, gdy mamy dostp do wikszej pamici. Dzieje si tak rwnie z wiar, doprowadzajc do peni ludzki sposb pojmowania. Przeszo wiary, dzieo mioci Jezusa, ktre zrodzio w wiecie nowe ycie, dociera do nas w pamici innych, wiadkw, jest zachowane i ywe w tym jedynym podmiocie pamici, jakim jest Koci. Koci jest Matk uczc nas mwi jzykiem wiary. w. Jan podkrela ten aspekt w swojej Ewangelii, czc ze sob wiar i pami oraz wic obie z dziaaniem Ducha witego, ktry jak mwi Jezus przypomni wam wszystko (J 14, 26). Mio, ktr jest Duch i ktra trwa w Kociele, jednoczy ze sob wszystkie epoki i czyni nas wspczesnymi Jezusa, stajc si tym samym naszym przewodnikiem na drodze wiary. 39. Nie mona wierzy samotnie. Wiara nie jest tylko indywidualnym wyborem dokonujcym si we wntrzu wierzcego, nie jest odizolowan relacj midzy ja wiernego i Ty Boga, midzy autonomicznym podmiotem i Bogiem. Ze swej natury otwiera si ona na my, wydarza si zawsze we wsplnocie Kocioa. Przypomina nam o tym dialogowana forma Credo w liturgii chrzcielnej. Wiara wyraa si jako odpowied na zaproszenie, na sowo, ktrego naley sucha i ktre nie pochodzi ode mnie, i dlatego wcza 53

si w dialog, nie moe by jedynie wyznaniem, ktre pynie od jednostki. Mona odpowiedzie w pierwszej osobie: wierz, tylko dlatego, e naley si do wielkiej wsplnoty, tylko dlatego, e mwi si rwnie wierzymy. To otwarcie na eklezjalne my dokonuje si zgodnie z otwarciem cechujcym mio Bo, ktra nie jest tylko relacj midzy Ojcem i Synem, midzy ja i ty, lecz w Duchu jest take my, wsplnot osb. Dlatego wanie ten, kto wierzy, nie jest nigdy sam, i dlatego wiara dy do tego, by si rozpowszechnia, zaprasza innych do swej radoci. Czowiek otrzymujcy wiar odkrywa, e poszerzaj si przestrzenie jego ja i nawizuj si nowe relacje, ktre wbogacaj ycie. Tertulian dobrze to wyrazi mwic o katechumenie, e po obmyciu nowego narodzenia zostaje przyjty w domu Matki, aby wycign rce i wraz z brami modli si Ojcze nasz, niejako przyjty w nowej rodzinie.34
Sakramenty i przekaz wiary

40. Jak kada rodzina, Koci przekazuje swoim dzieciom to, co przechowuje w swojej pamici. Jak sprawi, aby nic nie przepado, lecz przeciwnie wszystko coraz bardziej si pogbiao w dziedzictwie wiary? Wanie dziki Tradycji apostolskiej, przechowywanej w Kociele pod opiek Ducha witego, mamy ywy
34

Por. De Baptismo, 20, 5: CCL 1, 295.

54

kontakt z pocztkow pamici. To, co zostao przekazane przez Apostow jak stwierdza Sobr Watykaski II obejmuje wszystko, co pomaga Ludowi Boemu prowadzi wite ycie oraz przyczynia si do wzrostu jego wiary. W ten sposb Koci w swojej doktrynie, w yciu i kulcie przedua i przekazuje wszystkim pokoleniom wszystko, czym jest i w co wierzy.35 Wiara potrzebuje bowiem rodowiska, w ktrym mona o niej wiadczy i j przekazywa, a winno by ono odpowiednie i proporcjonalne do tego, co si komunikuje. Do przekazania treci czysto doktrynalnej, pewnej idei, by moe wystarczyaby ksika albo powtarzanie ustnego przesania. Lecz tym, co przekazuje si w Kociele, tym, co przekazuje si w jego ywej Tradycji, jest nowe wiato, rodzce si ze spotkania z Bogiem ywym, wiato, ktre siga centrum osoby, jej serca, angaujc jej umys, jej wol oraz jej ycie uczuciowe, otwierajc j na ywe relacje w komunii z Bogiem i innymi ludmi. Do przekazywania takiej peni istnieje specjalny rodek, obejmujcy ca osob, ciao i ducha, wntrze oraz relacje. Tym rodkiem s sakramenty, sprawowane w liturgii Kocioa. W nich przekazywana jest pami wcielona, zwizana z miejscami i okresami ycia, zespolona ze wszystkimi zmysami; osoba jest w nich wczona, jako czonek ywego podmiotu, w tkank relacji wsplnotowych. Dlatego, jeli jest prawd, e sakramenty s sakramentami
35

Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 8.

55

wiary,36 to trzeba rwnie powiedzie, e wiara ma struktur sakramentaln. Rozbudzenie wiary czy si z rozbudzeniem nowego sakramentalnego sensu ycia czowieka i egzystencji chrzecijaskiej, ukazujc, e pierwiastek widzialny i pierwiastek materialny otwieraj si na tajemnic tego, co wieczne. 41. Przekaz wiary dokonuje si najpierw przez chrzest. Mogoby si wydawa, e chrzest jest tylko okazj do symbolicznego wyznania wiary, pedagogicznym aktem dla osb potrzebujcych obrazw i gestw, ktry w gruncie rzeczy mona by jednak pomin. Sowo w. Pawa na temat chrztu przypomina nam, e tak nie jest. Twierdzi on, e przez chrzest zanurzajcy nas w mier zostalimy razem z Nim pogrzebani po to, abymy i my postpowali w nowym yciu jak Chrystus powsta z martwych dziki chwale Ojca (Rz 6, 4). W chrzcie stajemy si nowym stworzeniem, przybranymi synami Boymi, uczestnikami Boskiej natury, czonkami Ciaa Chrystusa. Aposto stwierdza nastpnie, e chrzecijanin zosta poddany formie nauczania (typos didachs), ktremu jest posuszny sercem (por. Rz 6, 17). Czowiek otrzymuje w chrzcie take nauk, ktr ma wyznawa, oraz konkretn form ycia, ktra wymaga zaangaowania caej jego osoby i kieruje go w stron dobra. Zostaje przeniesiony do nowego otoczenia, umieszczony w nowym rodowisku,
Por. Sobr Wat. II, Konst. o Liturgii witej Sacrosanctum Concilium, 59.
36

56

nowym sposobie wsplnego dziaania, w Kociele. Chrzest zatem przypomina nam, e wiara nie jest dzieem yjcej w izolacji jednostki, nie jest aktem, ktrego czowiek moe dokona, liczc tylko na wasne siy, ale musi by ona przyjta poprzez wejcie do wsplnoty kocielnej, przekazujcej Boy dar: nikt sam nie udziela sobie chrztu, podobnie jak nikt sam nie rodzi si do ycia. Zostalimy ochrzczeni. 42. Jakie elementy chrzcielne wprowadzaj nas w t now form nauczania? Nad katechumenem przyzywa si najpierw imienia Trjcy: Ojca, Syna i Ducha witego. W ten sposb od samego pocztku ukazana zostaje zwile droga wiary. Bg, ktry wezwa Abrahama i chcia nazywa si jego Bogiem; Bg, ktry objawi swoje imi Mojeszowi; Bg, ktry dajc nam swego Syna, objawi nam w peni tajemnic swego Imienia, nadaje ochrzczonemu now synowsk tosamo. W ten sposb odsania si sens aktu, ktry si dokonuje w chrzcie, zanurzenia w wodzie: woda jest jednoczenie symbolem mierci, zapraszajcym nas do nawrcenia swojego ja, aby otworzyo si ono na wiksze Ja, ale i symbolem ycia, ona, w ktrym si odradzamy, naladujc Chrystusa w Jego nowej egzystencji. I tak, przez zanurzenie w wodzie, chrzest mwi nam o wcielonej strukturze wiary. Dziaanie Chrystusa dotyka nas w naszej rzeczywistoci osobowej, przemieniajc nas radykalnie, sprawiajc, e stajemy si przybranymi synami Boymi, uczest57

nikami Jego Boskiej natury; modyfikuje w ten sposb wszystkie nasze relacje, nasz konkretn sytuacj w wiecie i wszechwiecie, otwierajc j na swoje ycie w komunii. Ta dynamika przemiany cechujca chrzest, pomaga nam zrozumie donioso katechumenatu, ktry dzisiaj, take w spoeczestwach o staroytnych korzeniach chrzecijaskich, gdzie wzrasta liczba dorosych, przystpujcych do sakramentu chrztu, nabiera szczeglnego znaczenia dla nowej ewangelizacji. Jest to droga przygotowania do chrztu, do przemiany caego ycia w Chrystusie. Do zrozumienia zwizku midzy chrztem i wiar moe by pomocne przypomnienie tekstu proroka Izajasza, ktry w staroytnej literaturze chrzecijaskiej zosta zczony z chrztem: twierdze na skaach bd jego schronieniem; [...] wody mu nie zabraknie (Iz 33, 16).37 Ochrzczony, uratowany z wd mierci, mg stan na twardej skale, poniewa znalaz moc, na ktrej mg si oprze. I tak woda mierci przemienia si w wod ycia. Tekst grecki opisywa j jako wod pists, wod wiern. Woda chrztu jest wierna, poniewa mona jej si zawierzy, poniewa jej strumie wcza w dynamik mioci Jezusa, rdo pewnoci dla naszej drogi ycia. 43. Struktura chrztu przedstawia go jako odrodzenie, w ktrym otrzymujemy nowe imi i nowe ycie, pomaga nam zrozumie sens i wag chrztu
37

Por. Epistula Barnabae, 11, 5: SC 172, 162.

58

dzieci. Dziecko nie jest zdolne do wolnego aktu przyjcia wiary, nie moe jeszcze samo jej wyznawa, dlatego w jego imieniu wyznaj j jego rodzice i chrzestni. Wiar przeywa si w obrbie wsplnoty Kocioa, jest ona wpisana we wsplne my. Dlatego dziecko moe by wspierane przez innych, przez rodzicw i chrzestnych, i moe by wczone w ich wiar, ktra jest wiar Kocioa, symbolizuje j wiato, ktre ojciec zapala od paschau podczas liturgii chrzcielnej. Ta struktura chrztu uwydatnia donioso wspdziaania Kocioa i rodziny w przekazywaniu wiary. Jak wyrazi si w. Augustyn, rodzice s powoani nie tylko do dania dzieciom ycia, ale te do prowadzenia ich do Boga, aby przez chrzest odrodziy si jako dzieci Boe i otrzymay dar wiary.38 W ten sposb razem z yciem zostaje im dane zasadnicze ukierunkowanie oraz pewno dobrej przyszoci; ukierunkowanie, ktre nastpnie zostanie potwierdzone w sakramencie bierzmowania przez szczeglne znami Ducha witego. 44. Sakramentalna natura wiary ma swj najwyszy wyraz w Eucharystii. Jest ona cennym pokarmem dla wiary, spotkaniem z Chrystusem, obecnym w sposb realny przez najwyszy akt mioci, dar samego siebie, rodzcy ycie. W Eucharystii krzyuj si dwie osie, na ktrych
Por. De nuptiis et concupistentia, I, 4, 5: PL 44, 413: Habent quippe intentionem generandi regenerandos, ut qui ex eis saeculi filii nascuntur in Dei filios renascantur.
38

59

wspiera si wiara. Z jednej strony o historii: Eucharystia jest aktem pamici, aktualizacj tajemnicy, w ktrej przeszo, jako wydarzenie mierci i zmartwychwstania, ukazuje sw zdolno otwarcia na przyszo, antycypowania ostatecznej peni. Liturgia przypomina nam o tym przez swoje hodie dzisiaj tajemnic zbawienia. Z drugiej strony, jest tu rwnie o biegnca od wiata widzialnego ku niewidzialnemu. W Eucharystii uczymy si dostrzega gbi rzeczywistoci. Chleb i wino przemieniaj si w ciao i krew Chrystusa, ktry uobecnia si w swej paschalnej drodze do Ojca: ten dynamizm wprowadza nas z ciaem i dusz w denie caego stworzenia ku swej peni w Bogu. 45. Sprawujc sakramenty, Koci przekazuje swoj pami, w szczeglnoci przez wyznanie wiary. Chodzi w nim nie tyle o przyjcie zbioru prawd abstrakcyjnych. Przeciwnie, w wyznaniu wiary cae ycie zmierza ku penej komunii z Bogiem ywym. Moemy powiedzie, e w Credo czowiek wierzcy jest wezwany do zagbienia si w wyznawan tajemnic, do pozwolenia, by go przemienio to, co wyznaje. eby zrozumie sens tych sw, pomylmy przede wszystkim o treci Credo. Ma ono struktur trynitarn: Ojciec i Syn jednocz si w Duchu mioci. W ten sposb wierzcy stwierdza, e centrum istnienia, najgbsz tajemnic wszystkiego jest Boska komunia. Ponadto Credo zawiera rwnie wyznanie chrystologiczne: wymieniane s tajemnice ycia 60

Jezusa a do Jego mierci, Zmartwychwstania i Wniebowstpienia, w oczekiwaniu na Jego ostateczne przyjcie w chwale. Mwi si wic, e ten Bg-komunia, wzajemne darzenie si mioci Ojca i Syna w Duchu, jest zdolny ogarn histori czowieka, wprowadzi go w swoj dynamik komunii, majc w Ojcu swj pocztek i ostateczny cel. Wyznajcy wiar dostrzega, e jest zaangaowany w prawd, ktr wyznaje. Nie moe wypowiada z prawd sw Credo, nie bdc tym samym przemienionym, nie wczajc si w obejmujc go histori mioci, ktra poszerza jego istnienie, czynic go czci wielkiej wsplnoty, ostatecznego podmiotu wypowiadajcego Credo, ktrym jest Koci. Wszystkie prawdy, w ktre wierzymy, mwi o tajemnicy nowego ycia wiary jako drodze komunii z Bogiem ywym.
Wiara, modlitwa i Dekalog

46. Dwa inne elementy s istotne w wiernym przekazywaniu pamici Kocioa. Pierwszy to Modlitwa Paska, Ojcze nasz. Chrzecijanin uczy si w niej dzieli dowiadczenie duchowe samego Chrystusa i zaczyna widzie oczami Chrystusa. Poczynajc od Tego, ktry jest wiatoci ze wiatoci, od Jednorodzonego Syna Ojca, rwnie my poznajemy Boga i moemy rozpala w innych pragnienie zblienia si do Niego. Ponadto rwnie wany jest zwizek midzy wiar i Dekalogiem. Jak powiedzielimy, wiara jawi si jako droga, jako szlak, ktry trzeba przemierzy, a ktry zaczyna si od spotkania z Bo61

giem ywym. Dlatego w wietle wiary, cakowitego zawierzenia Bogu, ktry zbawia, Dekalog zyskuje swoj najgbsz prawd, ktra zawarta jest w sowach wprowadzajcych dziesicioro przykaza: Ja jestem Pan, Bg twj, ktry ci wyprowadzi z ziemi egipskiej (Wj 20, 2). Dekalog nie jest zbiorem zakazw, ale zawiera konkretne wskazania, pozwalajce wyj z pustyni ja, bdcego dla siebie punktem odniesienia, zamknitego w sobie, i nawiza dialog z Bogiem, da si ogarn Jego miosierdziu, aby nie Jego miosierdzie. W ten sposb wiara wyznaje mio Boga, daje si prowadzi tej mioci, prowadzcej do podania ku peni komunii z Bogiem. Dekalog jawi si jako droga wdzicznoci, odpowiedzi mioci, moliwa dlatego, e przez wiar otwarlimy si na dowiadczenie przemieniajcej mioci Boej wzgldem nas. Nowym wiatem na tej drodze jest to, czego Jezus naucza w Kazaniu na Grze (por. Mt 5-7). I tak wspomniaem o czterech elementach, w ktrych wyraa si skarb pamici, przekazywanej przez Koci: wyznanie wiary, sprawowanie sakramentw, droga Dekalogu i modlitwa. Tradycyjnie w oparciu o nie ksztatowaa si struktura katechezy Kocioa, wcznie z Katechizmem Kocioa Katolickiego, bdcym podstawowym narzdziem dla jednolitego aktu, przez ktry Koci przekazuje ca tre wiary, wszystko, czym jest i w co wierzy.39
Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 8.
39

62

Jedno i spjno wiary

47. Jedno Kocioa w czasie i przestrzeni zwizana jest z jednoci wiary: Jedno jest Ciao i jeden Duch, (...) jedna wiara (Ef 4, 4-5). Dzisiaj moe wydawa si moliwa do osignicia jedno ludzi we wsplnym zaangaowaniu, w mioci, w dzieleniu tego samego losu, w deniu do wsplnego celu. Ale bardzo trudno jest nam poj jedno w tej samej prawdzie. Wydaje nam si, e tego rodzaju jedno sprzeciwia si wolnoci myli i autonomii jednostki. Natomiast dowiadczenie mioci mwi, e wanie w mioci moliwa jest wsplna wizja, e w niej uczymy si widzie rzeczywisto oczami drugiej osoby, i e to nie zubaa nas, lecz ubogaca nasz sposb patrzenia. Prawdziwa mio, na miar mioci Boej, wymaga prawdy, i przez wsplne postrzeganie prawdy, ktr jest Jezus Chrystus, staje si trwaa i gboka. Jest to rwnie rado wiary, jedno widzenia w jednym ciele i w jednym duchu. W tym sensie w. Leon Wielki mg stwierdzi: Jeli wiara nie jest jedna, nie jest wiar.40 Co jest sekretem tej jednoci? Przede wszystkim wiara jest jedna ze wzgldu na jedno Boga, ktrego zna i wyznaje. Wszystkie prawdy wiary odnosz si do Niego, s drogami do poznania Jego istoty i Jego dziaania, dlatego odznaczaj si wysz jednoci ni jakakolwiek inna, jak moemy osign nasz myl, posiadaj ubogacajc nas jedno, poniewa jest nam przekazywana i czyni z nas jedno.
40

In nativitate Domini, Sermo, 4, 6: SC 22, 110.

63

Ponadto, wiara jest jedna, bo odnosi si do jednego Pana, do ycia Jezusa, do Jego konkretnej historii, ktr dzieli z nami. w. Ireneusz z Lyonu wyjani to przez przeciwstawienie si gnostyckim heretykom. Twierdzili oni, e istniej dwa rodzaje wiary: wiara prymitywna, wiara ludzi prostych, niedoskonaa, pozostajca na poziomie ciaa Chrystusa i kontemplacji Jego tajemnic; i wiara innego rodzaju, gbsza i doskonaa, wiara prawdziwa, zastrzeona dla wskiego krgu wtajemniczonych, ktra dziki intelektowi wznosia si ponad ciao Jezusa, ku tajemnicom nieznanego Bstwa. Wobec takiego stanowiska, ktre nadal pociga i ma swoich zwolennikw take w naszych czasach, w. Ireneusz potwierdza, e wiara jest jedna, poniewa dotyka zawsze konkretnego faktu Wcielenia, nie odrywajc si nigdy od ciaa i historii Chrystusa, skoro Bg w nich chcia si w niej w peni objawi. Dlatego nie ma rnicy w wierze midzy tym, ktry potrafi mwi o niej duej i tym, ktry mwi o niej niewiele, midzy tym, ktry jest wyszy i tym mniej zdolnym: ani pierwszy nie moe jej poszerzy, ani drugi pomniejszy.41 Wreszcie, wiara jest jedna, poniewa podziela j cay Koci, bdcy jednym ciaem i jednym Duchem. W komunii jednego podmiotu, ktrym jest Koci, przyjmujemy wsplne spojrzenie. Wyznajc t sam wiar, opieramy si na tej samej skale, jestemy przemieniani
41

Por. w. Ireneusz, Adversus haereses, I, 10, 2: SC 264, 160.

64

przez tego samego Ducha mioci, promieniujemy jednym wiatem i mamy jedno spojrzenie, by przenikn rzeczywisto. 48. Zwaywszy, e wiara jest jedna, powinna by wyznawana w caej jej czystoci i peni. Wanie dlatego, e wszystkie prawdy wiary cz si w jedno, negowanie ktrej z nich, choby spord tych, ktre mog wydawa si mniej wane, oznacza szkodzenie caoci. Kada epoka moe uznawa pewne elementy wiary za atwiejsze lub trudniejsze do przyjcia: dlatego jest rzecz wan czuwa, aby przekazywany by cay depozyt wiary (por. 1 Tm 6, 20), aby akcentowane byy naleycie wszystkie aspekty wyznania wiary. Poniewa jedno wiary jest jednoci Kocioa, ujcie czego z wiary oznacza ujcie czego z prawdy komunii. Ojcowie Kocioa opisywali wiar jako jedno ciao, ciao prawdy z rnymi czonkami, analogicznie do ciaa Chrystusa i jego przeduenia w Kociele.42 Integralno wiary wizana bya take z obrazem Kocioa dziewicy, z jego wiernoci w oblubieczej mioci do Chrystusa; niszczenie wiary oznacza niszczenie komunii z Panem.43 Jedno wiary jest zatem jednoci ywego organizmu, jak trafnie zauway bogosawiony John Henry Newman, gdy pord cech charak Por. tame, II, 27, 1: SC 294, 264. Por. w. Augustyn, De sancta virginitate, 48, 48: PL 40, 424-425: Servatur et in fide inviolata quaedam castitas virginalis, qua Ecclesia uni viro virgo casta coptatur.
42 43

65

terystycznych, wskazujcych na cigo doktryny w czasie, wymienia jej zdolno asymilacji w sobie wszystkiego, co znajduje w rnych rodowiskach, w jakich jest obecna, w rnych kulturach, z jakimi si spotyka,44 oczyszczajc wszystko i znajdujc dla tego najlepszy wyraz. W ten sposb wiara ukazuje si jako uniwersalna, katolicka, poniewa jej wiato potguje si, by owieci cay wszechwiat i ca histori. 49. Dla posugi jednoci wiary i jej integralnemu przekazowi, Pan da Kocioowi dar sukcesji apostolskiej. Dziki jej porednictwu zagwarantowana jest cigo pamici Kocioa i moliwe staje si bezpieczne czerpanie z czystego rda, z ktrego rodzi si wiara. Gwarancj cznoci ze rdem daj zatem osoby ywe, a odpowiada to ywej wierze, ktr Koci przekazuje. Opiera si ona na wiernoci wiadkw, wybranych przez Pana do tego zadania. Dlatego Urzd Nauczycielski Kocioa wypowiada si zawsze w posuszestwie wobec pierwotnego Sowa, na ktrym opiera si wiara, i jest wiarygodny, poniewa zawierza Sowu, ktrego sucha, strzee i ktre wykada.45 W poegnalnej mowie do starszych z Efezu w Milecie, ktr w. ukasz przekazuje w Dzie44 Por. An Essay on the Development of Christian Doctrine, Uniform Edition: Longmans, Green and Company, London, 1868-1881, 185-189. 45 Por. Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Boym Dei verbum, 10.

66

jach Apostolskich, w. Pawe zawiadcza, e speni powierzone mu przez Pana zadanie goszenia () caej woli Boej (20, 27). Wanie dziki Magisterium Kocioa moe do nas dotrze nienaruszona ta wola, a wraz z ni rado, e moemy j realizowa w peni.

67

IV.

BG PRZYSPOSABIA IM MIASTO
(por. Hbr 11, 16)

Wiara i dobro wsplne

50. Przedstawiajc histori patriarchw i sprawiedliwych Starego Testamentu, List do Hebrajczykw uwydatnia istotny aspekt ich wiary. Jest ona ukazana nie tylko jako droga, ale take jako budowanie, przygotowanie miejsca, w ktrym czowiek moe zamieszka razem z innymi. Pierwszym budowniczym jest Noe, ktry w arce zdoa ocali swoj rodzin (por. Hbr 11, 7). Potem pojawia si Abraham, o ktrym jest powiedziane, e ze wzgldu na wiar mieszka pod namiotami, oczekujc na miasto zbudowane na silnych fundamentach (por. Hbr 11, 9-10). Tak wic w odniesieniu do wiary pojawia si nowe zaufanie, nowa solidno, ktr tylko Bg moe da. Jeli czowiek wiary opiera si na Bogu-Amen, na Bogu wiernym (por. Iz 65, 16), i przez to sam staje si solidny, moemy doda, e niewzruszono wiary odnosi si take do miasta, jakie Bg przygotowuje dla czowieka. Wiara pokazuje, jak trwae mog by wizi midzy ludmi, gdy Bg jest obecny pord nich. Nie odnosi si to tylko do wewntrznej solidnoci, niezmiennego przekonania wierzcego. Wiara owieca rwnie relacje midzy ludmi, poniewa rodzi si z mioci i kieruje si dynamik mi69

oci Boej. Godzien zaufania Bg daje ludziom godne zaufania miasto. 51. Wanie dziki powizaniu z mioci (por. Ga 5, 6) wiato wiary konkretnie suy sprawiedliwoci, poszanowaniu praw i pokojowi. Wiara rodzi si ze spotkania z pierwotn mioci Bo, w ktrym ukazuje si sens i dobro naszego ycia. Zostaje ono owiecone w takiej mierze, w jakiej wcza si w dynamik zapocztkowan przez t mio, to znaczy, gdy staje si drog zmierzajc do peni mioci i jej praktykowaniem. wiato wiary jest w stanie uwydatni bogactwo ludzkich relacji, to, e mog trwa, by wiarygodne, ubogaca wsplne ycie. Wiara nie oddala od wiata i nie jest czym oderwanym od konkretnego zaangaowania wspczesnych ludzi. Bez wiarygodnej mioci nie byoby niczego, co sprawia, e ludzie prawdziwie s zjednoczeni. Jedno midzy nimi byaby do pomylenia jedynie jako oparta na uytecznoci, wsplnych interesach, lku, ale nie na dobru wsplnego ycia czy na radoci, jak moe budzi po prostu obecno drugiego czowieka. Wiara pozwala zrozumie architektur relacji ludzkich, poniewa dostrzega ich gboki fundament i ostateczne przeznaczenie w Bogu, i w Jego mioci, dziki temu owieca sztuk budowania, suc dobru wsplnemu. Tak, wiara jest dobrem dla wszystkich, jest dobrem wsplnym, jej wiato nie owieca tylko wntrza Kocioa i nie suy jedynie budowaniu wiecznego miasta w zawia70

tach. Pomaga nam ona budowa nasze spoecznoci, tak by zmierzay ku przyszoci dajcej nadziej. List do Hebrajczykw daje w tym zakresie przykad, gdy wrd ludzi wiary wymienia Samuela i Dawida, ktrzy dziki wierze dokonali czynw sprawiedliwych (11, 33). Te sowa odnosz si do ich sprawiedliwoci w rzdzeniu, do owej mdroci, ktra przynosi ludowi pokj (por. 1 Sm 12, 3-5; 2 Sm 8, 15). Rce wiary wznosz si ku niebu, ale czyni to podczas budowania w mioci miasta na relacjach, ktrych fundamentem jest mio Boa.
Wiara i rodzina

52. List do Hebrajczykw, mwic o wdrwce Abrahama do przyszego miasta, wspomina o bogosawiestwie przekazywanym z rodzicw na dzieci (por. 11, 20-21). Pierwszym rodowiskiem, w ktrym wiara owieca miasto ludzi, jest rodzina. Mam na myli zwaszcza trway zwizek mczyzny i kobiety w maestwie. Powstaje on z ich mioci, bdcej znakiem i obecnoci mioci Boej, z uznania i akceptacji dobra odmiennoci seksualnej, dziki czemu maonkowie mog sta si jednym ciaem (por. Rdz 2, 24) i s zdolni zrodzi nowe ycie, co jest przejawem dobroci Stwrcy, Jego mdroci i Jego planu mioci. Opierajc si na tej mioci, mczyzna i kobieta mog przyrzec sobie wzajemn mio gestem angaujcym cae ycie i przypominajcym bardzo wiele cech wiary. Przyrzeczenie mioci na zawsze staje si moliwe, gdy odkry71

wamy wikszy od naszych projektw plan, ktry nas wspiera i pozwala nam ofiarowa ukochanej osobie ca przyszo. Wiara pomaga te poj w caej gbi i bogactwie zrodzenie dzieci sprawiajc, e uznajemy w nim stwrcz mio, ktra daje nam i powierza tajemnic nowej osoby. Sara wanie dziki swej wierze staa si matk, liczc na wierno Boga Jego obietnicy (por. Hbr 11, 11). 53. W rodzinie wiara towarzyszy wszystkim okresom ycia, poczynajc od dziecistwa: dzieci ucz si pokada ufno w mioci swoich rodzicw. Dlatego jest wane, aby rodzice dbali o wsplne praktykowanie wiary w rodzinie, towarzyszyli dojrzewaniu wiary dzieci. Zwaszcza modzie przeywajca tak skomplikowany, bogaty i wany dla wiary okres ycia, musi czu blisko i trosk rodziny oraz wsplnoty kocielnej na swej drodze dojrzewania w wierze. Wszyscy widzielimy, e podczas wiatowych Dni Modziey ludzie modzi okazuj rado wiary, zobowizuj si do ycia wiar w sposb coraz trwalszy i bardziej wielkoduszny. Modzie pragnie ycia wielkiego. Spotkanie z Chrystusem, pozwolenie, by nas uja i prowadzia Jego mio, poszerza horyzont ycia, daje mu mocn nadziej, ktra nie zawodzi. Wiara nie jest ucieczk dla ludzi mao odwanych, lecz poszerzaniem przestrzeni ycia. Pozwala ona odkry wielkie wezwanie, powoanie do mioci, i daje pewno, e ta mio jest godna zaufania, e warto si jej powierzy, poniewa jej fundamen72

tem jest wierno Boga, mocniejsza od wszystkich naszych saboci.

wiato dla ycia w spoeczestwie

54. Wiara, przyjta i pogbiana w rodzinie, staje si wiatem owiecajcym wszystkie relacje spoeczne. Jako dowiadczenie ojcostwa Boego i miosierdzia Boga, rozwija si take w braterskiej drodze. W modernizmie starano si budowa powszechne braterstwo midzy ludmi, przyjmujc za podstaw ich rwno. Stopniowo jednak rozumielimy, e wspomniane braterstwo, pozbawione odniesienia do wsplnego Ojca jako swego ostatecznego fundamentu, nie potrafi si osta. Trzeba wic powrci do prawdziwego rda braterstwa. Od samego pocztku historia wiary bya histori braterstwa, cho nie pozbawion konfliktw. Bg wzywa Abrahama, by wyszed z rodzinnej ziemi, i obiecuje mu, e uczyni z niego jeden wielki nard, wielki lud, ktry otrzyma Boe bogosa wiestwo (por. Rdz 12, 1-3). W rozwoju historii zbawienia czowiek odkrywa, e Bg pragnie, by wszyscy jako bracia uczestniczyli w jedynym bogosawiestwie, ktre znajduje swoj peni w Jezusie, tak aby wszyscy stali si jedno. Niewyczerpana mio Ojca jest nam przekazywana w Jezusie, take przez obecno brata. Wiara uczy nas dostrzega, e w kadym czowieku jest bogosawiestwo dla mnie, e wiato oblicza Boego owieca mnie przez oblicze brata. Ile dobrodziejstwa przynioso spojrzenie chrzecijaskiej wiary miastu ludzi, dla ich 73

wsplnego ycia! Dziki wierze pojlimy niepowtarzaln godno kadej osoby, ktra nie bya tak oczywista w staroytnym wiecie. W drugim wieku poganin Celsus zarzuca chrzecijanom to, co wydawao mu si iluzj i oszustwem: sdzenie, e Bg stworzy wiat dla czowieka, stawiajc go na szczycie caego kosmosu. Pyta zatem: Dlaczego twierdzisz, e (...) trawy (...) rosn w wiszym stopniu dla ludzi ni dla dzikich zwierzt pozbawionych rozumu?.46 Jeliby kto patrzy z nieba na ziemi, czy mgby zauway, e nasze czyny rni si w czymkolwiek od czynnoci mrwek i pszcz?.47 W centrum wiary biblijnej jest mio Boga, Jego konkretna troska o kad osob, Jego plan zbawienia, ktry obejmuje ca ludzko i cae stworzenie, a ktry osiga szczyt we Wcieleniu, mierci i Zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Kiedy ta rzeczywisto jest zaciemniana, brakuje wwczas kryterium pozwalajcego wyrni to, co czyni ycie czowieka cennym i niepowtarzalnym. Traci on swoje miejsce we wszechwiecie, gubi si w naturze, rezygnujc z wasnej odpowiedzialnoci moralnej, albo roci sobie prawo do bycia absolutnym wadc, przypisujc sobie wadz manipulacji bez ogranicze. 55. Ponadto wiara, ukazujc nam mio Boga Stwrcy, skania nas do wikszego szanowania natury, sprawia, e uznajemy w niej zapisa46 47

Orygenes, Contra Celsum, IV, 75: SC 136, 372. Tame, 85: SC 136, 394.

74

n przez Niego gramatyk i powierzone nam mieszkanie, abymy go dogldali i strzegli; pomaga nam znale wzorce rozwoju, nie opierajce si tylko na uytecznoci i zysku, ale uwzgldniajce to, e stworzenie jest darem, ktrego wszyscy jestemy dunikami; uczy nas znajdowania sprawiedliwych form rzdw, uznania, e wadza pochodzi od Boga, by suya dobru wsplnemu. Wiara potwierdza rwnie moliwo przebaczenia, ktre jake czsto wymaga czasu, wysiku, cierpliwoci i zaangaowania; przebaczenie jest moliwe, jeli odkrywamy, e dobro jest zawsze bardziej pierwotne i silniejsze ni zo, e sowo, ktrym Bg potwierdza nasze ycie, jest gbsze ni wszelkie nasze formy negacji. Zreszt, take z punktu widzenia czysto antropologicznego jedno przewysza konflikt; musimy stawi czoo rwnie konfliktowi, ale jego przeywanie winno nas prowadzi do jego rozwizania, przezwycienia, przeksztacenia go w ogniwo pewnego acucha, w rozwj ku jednoci. Gdy zanika wiara, pojawia si ryzyko, e zanikn rwnie fundamenty ycia, jak ostrzega poeta T. S. Eliot: Potrzebujecie moe, by wam powiedziano, e nawet te skromne osignicia / budzce w was dum z uadzonego spoeczestwa / z trudem przeyj wiar, ktrej zawdziczaj swoje znaczenie?.48 Jeeli usuniemy wiar w Boga z naszych miast, osabnie zaufa Do you need to be told that even such modest attainments / As you can boast in the way of polite society / Will hardly survive the faith to which they owe their significance?.
48

75

nie midzy nami, bdziemy razem tylko ze strachu i zagroona bdzie stabilno. List do Hebrajczykw stwierdza: Bg nie wstydzi si by nazywanym ich Bogiem, gdy przysposobi im miasto (11, 16). Wyraenie nie wstydzi si wie si z publicznym uznaniem. Chce si przez to powiedzie, e Bg swoim konkretnym dziaaniem wyznaje publicznie swoj obecno midzy nami, swoje pragnienie umacniania wizi midzy ludmi. Czy wic to my bdziemy si wstydzi nazywania Boga naszym Bogiem? To my nie bdziemy wyznawa, e Nim jest, w naszym yciu publicznym i nie bdziemy gosi wielkoci ycia wsplnego, ktre jest moliwe dziki Niemu? Wiara owieca ycie spoeczne. Ona zawiera twrcze wiato dla kadej nowej chwili historii, poniewa odnosi wszystkie wydarzenia do ich pocztku i ukazuje przeznaczenie wszystkiego w Ojcu, ktry nas kocha.
Pocieszajca sia w cierpieniu

56. Gdy w. Pawe pisze do chrzecijan w Koryncie o swoich udrkach i cierpieniach, czy swoj wiar z goszeniem Ewangelii. Mwi w istocie, e w nim wypenia si fragment Pisma: Uwierzyem, dlatego przemwiem (2 Kor 4, 13). Aposto nawizuje tutaj do sw Psalmu 116, gdy Psalmista woa: Ufaem, nawet gdy mwiem: Jestem w wielkim ucisku (w. 10).
Choruses from The Rock, w: The Collected Poems and Plays 19091950, New York 1980, 106.

76

Mwienie o wierze czsto wie si z mwieniem o bolesnych prbach, ale w. Pawe wanie to postrzega jako najbardziej przekonujce goszenie Ewangelii, poniewa to w saboci i cierpieniu objawia si i zostaje odkryta moc Boa, przewyszajca nasze saboci i nasze cierpienia. Sam Aposto stoi w obliczu bliskiej mierci, ktra stanie si yciem dla chrzecijan (por. 2 Kor 4, 7-12). Wiara owieca nas w godzinie prby i wanie w cierpieniu i saboci staje si jasne, e nie gosimy (...) siebie samych, lecz Chrystusa Jezusa jako Pana (2 Kor 4, 5). Rozdzia 11. Listu do Hebrajczykw koczy si przypomnieniem tych, ktrzy cierpieli z powodu wiary (por. ww. 35-38), wrd nich szczeglne miejsce przypada Mojeszowi, ktry znosi zniewagi dla Chrystusa (por. w. 26). Chrzecijanin wie, e nie da si wyeliminowa cierpienia, ale moe ono nabra sensu, moe sta si aktem mioci, powierzeniem si w rce Boga, ktry nas nie opuszcza, i tym samym by etapem wzrostu wiary i mioci. Kontemplujc zjednoczenie Chrystusa z Ojcem, rwnie w chwili najwikszego cierpienia na krzyu (por. Mk 15, 34), chrzecijanin uczy si uczestniczenia w spojrzeniu samego Jezusa. Nawet mier staje si owiecona i moe by przeyta jako ostatnie wezwanie wiary, ostatnie wyjd z twojej ziemi, ostatnie przyjd! wypowiedziane przez Ojca, ktremu powierzamy si z ufnoci, e On nas umocni take podczas ostatecznego przejcia. 77

57. wiato wiary nie powoduje, e zapominamy o cierpieniach wiata. Dla ilu ludzi wiary cierpicy stali si porednikami wiata! Dla w. Franciszka z Asyu trdowaty, a dla b. Matki Teresy z Kalkuty jej ubodzy. Zrozumieli tajemnic, ktra jest w nich. Zbliajc si do nich, z pewnoci nie uwolnili ich od wszystkich cierpie, ani nie mogli wytumaczy kadego za. Wiara nie jest wiatem rozpraszajcym wszystkie nasze ciemnoci, ale lamp, ktra w nocy prowadzi nasze kroki, a to wystarcza, by i. Cierpicemu czowiekowi Bg nie daje wyjaniajcej wszystko argumentacji, ale swoj odpowied ofiaruje w formie obecnoci, ktra towarzyszy historii dobra, czcej si z kad histori cierpienia, by rozjani j promie wiata. W Chrystusie Bg zechcia podzieli z nami t drog i ofiarowa nam swoje spojrzenie, bymy zobaczyli na niej wiato. Chrystus jest Tym, ktry znis bl, i dlatego nam w wierze przewodzi i j wydoskonala (Hbr 12, 2). Cierpienie przypomina nam, e posuga wiary dobru wsplnemu jest zawsze posug nadziei, ktra patrzy przed siebie wiedzc, e tylko u Boga, w przyszoci ofiarowanej przez zmartwychwstaego Jezusa, nasze spoeczestwo moe odnale mocne i trwae fundamenty. W tym sensie wiara czy si z nadziej, poniewa nawet jeli niszczeje przybytek naszego doczesnego zamieszkania, istnieje wieczne mieszkanie, ktre Bg ju otworzy w Chrystusie, w Jego ciele (por. 2 Kor 4, 16 5, 5). Dynamika wiary, nadziei i mioci (por. 78

1 Tes 1, 3; 1 Kor 13, 13) sprawia zatem, e bliskie s nam troski wszystkich ludzi, na naszej drodze prowadzcej do tego miasta, ktrego architektem i budowniczym jest sam Bg (Hbr 11, 10), poniewa nadzieja zawie nie moe (Rz 5, 5). W jednoci z wiar i mioci, nadzieja kieruje nas ku pewnej przyszoci, ktra wpisuje si w perspektyw inn ni iluzoryczne propozycje bokw tego wiata, a ktra daje nam nowy zapa i now si do codziennego ycia. Nie pozwlmy, by nam skradziono nadziej, nie pozwlmy, eby zniszczyy j natychmiastowe rozwizania i propozycje, ktre blokuj nas na drodze, rozpraszaj czas, przemieniajc go w przestrze. Czas zawsze przewysza przestrze. W przestrzeni krystalizuj si projekty, czas natomiast zawsze kieruje ku przyszoci i pobudza do tego, by i z nadziej. Bogosawiona, ktra uwierzya (k 1, 45) 58. W przypowieci o siewcy w. ukasz przytacza nastpujce sowa, w ktrych Jezus wyjania sens yznej ziemi, ktra oznacza tych, ktrzy wysuchawszy sowa sercem szlachetnym i dobrym, zatrzymuj je i wydaj owoc dziki wytrwaoci (k 8, 15). W kontekcie ukaszowej Ewangelii nawizanie do serca szlachetnego i dobrego, w odniesieniu do usyszanego i zachowanego Sowa, stanowi ukryty obraz wiary Dziewicy Maryi. Ten sam Ewangelista mwi nam o pamici Maryi, o tym, e zachowywaa w swoim sercu wszystko, co syszaa i widziaa, aby Sowo przy79

nosio owoc w Jej yciu. Matka Pana jest doskona ikon wiary, jak powie w. Elbieta: Bogosawiona (jest), ktra uwierzya (k 1, 45). W Maryi, Crce Syjonu, wypenia si duga historia wiary Starego Testamentu, opowiadajca o licznych wiernych kobietach, poczynajc od Sary, kobietach, w ktrych, obok patriarchw, speniaa si Boa obietnica i rozkwitao nowe ycie. Gdy nadesza penia czasu, Sowo Boe zwrcio si do Maryi, a Ona przyja Je caym swoim jestestwem, w swoim sercu, aby w Niej stao si ciaem i narodzio si jako wiato dla ludzi. w. Justyn Mczennik, w swoim Dialogu z ydem Tryfonem uy piknego wyraenia, ktre mwi, e Maryja, przyjmujc ordzie anioa, pocza wiar i rado.49 Wiara Matki Jezusa bya bowiem owocna, a kiedy nasze ycie duchowe przynosi owoce, napenia nas rado, bdca najbardziej wyranym znakiem wielkoci wiary. W swoim yciu Maryja odbya pielgrzymk wiary, podajc za swoim Synem.50 Tote w Maryi droga wiary Starego Testamentu wcza si w podanie za Jezusem i zostaje przez Niego przemieniona, zyskuje bowiem spojrzenie wcielonego Syna Boego. 59. Moemy powiedzie, e w Najwitszej Pannie Maryi urzeczywistnia si to, co poprzednio podkrelaem, czyli e wierzcy jest cakowi Por. Dialog z ydem Tryfonem, 100, 5: PG 6, 710. Por. Sobr Wat. II, Konst. dogm. o Kociele Lumen gentium, 58.
49 50

80

cie zaangaowany w swoje wyznanie wiary. Ze wzgldu na sw wi z Jezusem Maryja jest cile wczona w to, w co wierzymy. W dziewiczym poczciu przez Maryj mamy jasny znak Boskiego synostwa Chrystusa. Odwieczny pocztek Chrystusa jest w Ojcu, jest On Synem w penym i niepowtarzalnym sensie, i dlatego rodzi si w czasie bez udziau mczyzny. Bdc Synem, Jezus moe przynie wiatu nowy pocztek i nowe wiato, peni wiernej mioci Boga, ktry oddaje si ludziom. Z drugiej strony, prawdziwe macierzystwo Maryi zapewnio Synowi Boemu prawdziw ludzk histori, prawdziwe ciao, w ktrym umrze na krzyu i powstanie z martwych. Maryja bdzie Mu towarzyszy a pod krzy (por. J 19, 25), skd Jej macierzystwo rozszerzy si po zmartwychwstaniu i wniebowstpieniu Jezusa na kadego ucznia Jej Syna (por. J 19, 26-27). Bdzie obecna rwnie w Wieczerniku, by wraz z Apostoami wyprasza dar Ducha witego (por. Dz 1, 14). W ten sposb dynamika mioci midzy Ojcem i Synem w Duchu przenikna nasze dzieje; Chrystus przyciga nas do siebie, aby nas zbawi (por. J 12, 32). W centrum wiary jest wyznanie Jezusa, Syna Boego, zrodzonego z niewiasty, wprowadzajcego nas, przez dar Ducha witego, w przybrane synostwo (por. Ga 4, 4-6). 60. Zwracamy si w modlitwie do Maryi, Matki Kocioa i Matki naszej wiary. Matko, wspom nasz wiar! Otwrz nas na suchanie Sowa, 81

bymy rozpoznali gos Boga i Jego wezwanie. Obud w nas pragnienie, by i za Nim, wychodzc z naszej ziemi i przyjmujc Jego obietnic. Pom nam, abymy pozwolili dotkn si przez Jego mio, bymy mogli dotkn Go wiar. Pom nam w peni Mu si zawierzy, wierzy w Jego mio, zwaszcza w chwilach zgryzoty i krzya, gdy nasza wiara wezwana jest do dojrzewania. Zasiewaj w naszej wierze rado Zmartwych wstaego. Przypominaj nam, e ten, kto wierzy, nie jest nigdy sam. Naucz nas patrze oczami Jezusa, aby On by wiatem na naszej drodze. Niech to wiato wiary wzrasta w nas coraz bardziej, a nadejdzie ten dzie bez zmierzchu, ktrym jest sam Chrystus, Twj Syn, nasz Pan! W Rzymie, u witego Piotra, dnia 29 czerwca 2013, w uroczysto witych Apostow Piotra i Pawa, w pierwszym roku mego Pontyfikatu.

82

SPIS TRECI wiato Wiary [1] . . . . . . . . . . 3

Zudne wiato? [2-3] . . . . . . . . . wiato, ktre na nowo trzeba odkry [4-7] I. 4 5

MYMY UWIERZYLI MIOCI

(por. 1 J 4, 16) Abraham, nasz ojciec w wierze [8-11] . . . Wiara Izraela [12-14] . . . . . . . . . . Penia wiary chrzecijaskiej [15-18] . . . Eklezjalny wymiar wiary [22] . . . . . . II. Zbawienie przez wiar [19-21] . . . . . . 11 14 18 23 26

JEELI NIE UWIERZYCIE, NIE ZROZUMIECIE

(por. Iz 7, 9) Wiara i prawda [23-25] . . . . . . . . 29 32 36 41 45 48 Znajomo prawdy i mio [26-28] . . . . Wiara jako suchanie i widzenie [29-31] . . Dialog midzy wiar a rozumem [32-34] . . Wiara i poszukiwanie Boga [35] . . . . . Wiara i teologia [36] . . . . . . . . . .

83

III. PRZEKAZUJ WAM TO, CO PRZEJEM (por. 1 Kor 15, 3) Koci, matka naszej wiary [37-39] . . . . Sakramenty i przekaz wiary [40-45] . . . . Wiara, modlitwa i Dekalog [46] . . . . . Jedno i spjno wiary [47-49] . . . . . 51 54 61 63

IV. BG PRZYSPOSABIA IM MIASTO (por Hbr 11, 16) Wiara i dobro wsplne [50-51] . . . . . . Wiara i rodzina [52-53] . . . . . . . . . wiato dla ycia w spoeczestwie [54-55] . Pocieszajca sia w cierpieniu [56-57] . . . 69 71 73 76 79

Bogosawiona, ktra uwierzya (k 1, 45) [58-60] . . . . . . . . . . . . .

DRUKARNIA WATYKASKA