KN Zeszyt Naukowy nr2 PDF

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus
wrzesie 2013
Koo Nauk Politycznych Homo Politicus
Zeszyt naukowy
edycja 2013 (nr 2)
wrzesie 2013
Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
Strona 1
wrzesie 2013
Copyright by Koo Nauk Politycznych Homo Politicus Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Krakw 2013.
Recenzenci: dr ukasz Danel

dr Rafa Lisiakiewicz
Autorzy tekstw: Dorota Adamczyk, Krzysztof Baszczyk, Anna Herman, Joanna Kmiecik, Agnieszka Joanna Legutko, aneta Wgrzyn.
Skad, korekta i redakcja wydania: Konrad Sarzyski
Koo Nauk Politycznych Homo Politicus knphomopoliticus@gmail.com, www.homopoliticus.uek.krakow.pl Katedra Nauk Politycznych tel.: (012) 293 53 62, faks (012) 293 50 56, www.np.uek.krakow.pl Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie ul. Rakowicka 27, 31-510 Krakw, tel.: 12 293 57 00 lub (012) 293 52 00, faks (012) 293 50 10, www.uek.krakow.pl
Strona 2
wrzesie 2013
SPIS TRECI
WSTP......................................................................................................................................... 4 ANETA WGRZYN PROBLEM DEFICYTU DEMOKRACJI W UNII EUROPEJSKIEJ ........................................................ 5 KRZYSZTOF BASZCZYK ANALIZA RYZYKA POLITYCZNEGO INWESTYCJI ZAGRANICZNEJ PRZEDSIBIORSTWA W KRAJACH AFRYKASKICH I AZJATYCKICH ................................................................................. 19 ANNA HERMAN EUROREGION LSK CIESZYSKI CHARAKTER, PROBLEMY, SZANSE ROZWOJU................... 34 AGNIESZKA JOANNA LEGUTKO JEDNO PASTWO, DWA SYSTEMY POLITYCZNE SPOJRZENIE NA HONGKONG Z WIELU PERSPEKTYW ............................................................................................................................ 46 JOANNA KMIECIK RUCH PASTW NIEZAANGAOWANYCH GENEZA, ZARYS DZIAA I ZASADNO ISTNIENIA PO ZAKOCZENIU ZIMNEJ WOJNY ........................................................................................... 66 DOROTA ADAMCZYK ORGANIZACJA WYZWOLENIA PALESTYNY................................................................................ 79
Strona 3
wrzesie 2013
Wstp
Kada publikacja naszego koa naukowego ma w sobie co symbolicznego. Dla wielu jest to pierwsza okazja do opublikowania swoich prac, dla czci by moe pocztek kariery naukowej. Wszyscy autorzy tekstw w tegorocznym zeszycie naukowym zasuguj na miano modych naukowcw dziki chci poszerzania swoich horyzontw i cigego poszukiwania nowych informacji. Kady z nich powici swj czas wolny na merytoryczne przygotowanie si, a nastpnie zrealizowanie podjtego tematu. Ekonomiczny i polityczny rodek cikoci wiata ju dawno opuci zachodnie kraje, kierujc si na Wschd. Podyli za nim rwnie nasi autorzy, zajmujc si tematyk stabilnoci gospodarek krajw afrykaskich i azjatyckich, wyzwolenia Palestyny, ruchu pastw niezaangaowanych oraz nietypowoci Hongkongu, bdcego cznikiem wiata Wschodu i Zachodu. Nie mogo zabrakn rwnie bliszych nam geograficznie tematw. Na p oziomie regionalnym analizie zosta poddany Euroregion lsk Cieszyski, natomiast rozwaania na poziomie midzynarodowym skupiy si na kwestii niedoboru demokracji
w Unii Europejskiej. Na ogromne podzikowania zasuyli nasi recenzenci z Katedry Nauk Po litycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie dr ukasz Danel i dr Rafa Lisiakiewicz. Przez cay proces tworzenia zeszytw wspierali modych autorw, a dziki ich cierpliwoci i determinacji teksty prezentuj wysoki poziom.
Konrad Sarzyski W-ce prezes ds. naukowych Koa Nauk Politycznych Homo Politicus
Strona 4
wrzesie 2013
aneta Wgrzyn Europeistyka III rok
Problem deficytu demokracji w Unii Europejskiej

Wstp
W niniejszej pracy przedstawione zostay aspekty dotyczce demokratyzacji instytucji unijnych. Od duszego czasu legitymacja instytucji unijnych 1 jest mocno nadszarpywana. Parlament Europejski posiada legitymizacj 2 bezporedni, poniewa jej czonkowie wybierani s w wyborach powszechnych, ktre odbywaj si zgodnie z prawodawstwem kadego pastwa czonkowskiego UE. Czonkami Rady s przedstawiciele rzdw, a oni za wybierani s przez wadze kraju legitymizacja porednia, natomiast jeli chodzi o Komisj, jej skad nie jest powoywany i wybierany w ramach wyborw bezporednich. Na prz estrzeni ostatnich lat kolejne Traktaty zwikszay kompetencje instytucji unijnych. Za spraw zobowizania Parlamentu do zatwierdzania skadu Komisji, uzyskaa ona czciow legitymacj. Powody do krytykowania Unii s spore, poniewa legitymacja instytucji jest odwrotna do ich uprawnie w kwestii tworzenia prawa. System decyzyjny ksztatowa si w wyniku wieloletniej ewolucji ustawodawstwa wsplnotowego, wzbogacano go
o uzupenienia i nowe ustalenia, aczkolwiek jak dotd jego obecna forma odbiega od ideau . Przyczyn takiego stanu rzeczy jest brak porozumienia pastw czonkowskich i ich odmienne pogldy na t kwesti3. Jak ju wczeniej wspomniano, wielo kompetencji instytucji unijnych nie jest adekwatna do siy wzgldem tworzenia prawa wsplnotowego. Kom isja Europejska kadego dnia podejmuje mnstwo decyzji, ktre wpywaj na sfery ycia
1 2
Legitymacja podstawa prawna potwierdzajca uprawnienia instytucji. Legitymizacja proces prowadzcy do potwierdzenia uprawnie. 3 Z.J. Pietra, Prawo wsplnotowe i integracja europejska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006, s. 400-401.
Strona 5
wrzesie 2013
ludzkiego. Dlatego istotnym jest, by obywatele mogli w jakikolwiek sposb oddziaywa na decyzje, ktre s wydawane i obowizuj mieszkacw Unii Europejskiej.
Demokracja przedstawicielska i demokracja uczestniczenia

Demos i kratos to dwa sowa, ktre nadaj znaczenia demokracji. Termin ten okrela rodzaj rzdw, w ktrym to obywatele odgrywaj najwaniejsz rol i wadza naley do nich. Wikszo pastw wiata mona uzna za demokratyczne. Istniej dwa rodzaje demokracji, ktre zostay szerzej opisane poniej. W tej pracy uwaga powicona jest krajom nalecym do Unii Europejskiej. Europa zostaa mocno zniszczona przez dwie wojny wiatowe, ktre w pierwszej poowie XX wieku miay miejsce na Starym Kontynencie. Dlatego te, Europejczycy dyli do zapewnienia pokoju i bezpieczestwa oraz chtniej wsppracowali ze sob. Dodatkowym impulsem do wsppracy bya obawa przed ekspansj komunizmu w Europie Wschodniej i rodkowo-Wschodniej, ktry stanowi zagroenie i budzi negatywne emocje wrd dowiadczonych przez wojny Europejczykw. W pocztkowych etapach wsppracy, rywalizoway ze sob dwie idee integracji gospodarczej (gwnie w tym obszarze pastwa nawizyway relacje): EWG oraz EFTA. Jednake z upywem czasu, pastwa nalece do EFTA, podpisyway umowy z pastwami czonkowskimi EWG doczajc do nich (zakadaa gbsz integracj, oraz propagowaa idee wsplnego rynku). Obecnie do EFTA nale: Islandia, Lichtenstein, Norwegia i Szwajcaria. Wymienione pastwa nie s czonkami Unii, aczkolwiek razem z pastwami czonkowskimi UE nale do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (oprcz Szwajcarii), ktry to opiera si na czterech swobodach: przepywu ludzi, kapitau, towarw, a take usug. We wspczesnym ksztacie Unia prezentuje si inaczej ni kiedy, gdy stan jej czonkw wzrs do 28. pastw, a take instytucje ewoluoway i posiadaj szersz gam uprawnie. eby atwiej zrozumie idee demokracji, naley dowiedzie si, czym rni si od siebie demokracja przedstawicielska od uczestniczcej. Demokracja przedstawicielska (porednia) Mona stwierdzi, e podejmowanie decyzji w imieniu suwerennego narodu przez organ wybrany w procesie wyaniania przedstawicieli wadzy (wybory parlamentarne) jest istot demokracji przedstawicielskiej. By mona byo uzna istnienie parlamentaryzmu (rozumianego jako pozycj zwierzchni lub co najmniej rwnorzdn parlamentu w stosunku do rzdu) w pastwie, naley speni wiele wymaga, w szczeglnoci:
Strona 6

wybory maj mie charakter demokratyczny; pozycja wybranego parlamentu musi by silna4.
wrzesie 2013
Demokracja przedstawicielska zyskaa popularno we wspczesnych pastwach, poniewa wzgldy natury organizacyjnej takie jak liczba ludnoci, czy rozlego terytorialna, utrudniaj podejmowanie decyzji w sposb bezporedni. Zatem w odniesieniu do Unii Europejskiej, przyjcie koncepcji demokracji przedstawicielskiej pozwala wypracowa miarodajn wol wszystkich obywateli oraz rzdw przez powoane inst ytucje. W art. 10 TUE istnieje zapis, ktry mwi, e podstaw funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.5 Unia jednake nie jest pastwem, dlatego te idea demokracji przedstawicielskiej na przykadzie Unii jest inna i zawiera si w niej: 1. kryterium demokratycznego przedstawicielstwa; kryterium objty jest zarwno Parlament, jak i Rada oraz Rada Europejska; 2. zachowanie rwnego traktowania reprezentacji obywateli Unii w Parlamencie oraz reprezentacji pastw czonkowskich w Radzie i Radzie Europe jskiej; 3. przedstawicielstwo Parlamentu ma charakter tak samo demokratyczny jak w przypadku Rady Europejskiej6. Trzeba pamita, e nie wszyscy obywatele maj moliwo aktywnego udziau w wyborze swoich reprezentantw. Ich wola reprezentowana jest przez upowanione organy, ktre traktuj j jako wol wszystkich obywateli. Demokracja bezporednia J. J. Rousseau by przeciwnikiem przedstawicielstwa. Uwaa, e lud realizuje swoj suwerenno poprzez formy bezporednie. Zatem, czym jest demokracja bezpore dnia? Przegldajc definicje, mona sformuowa tez, i jest sposobem sprawowania wadzy bezporednio przez suwerena. W wielu krajach, jest uznawana za pewnego rodzaju uzupenienie demokracji przedstawicielskiej, w ktrej wykorzystywane s formy demokracj i bezporedniej jak np. referendum. Zwolennicy tego sposobu rzdzenia argumentowali, i
4 5
J. Kuciski, Podstawy wiedzy o pastwie, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 2003, s. 161. Traktat o Unii Europejskiej Tekst skonsolidowany uwzgldniajcy zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony, Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010, wersja elektroniczna: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:020:pl:PDF [dostp dnia 07.05.2013]. 6 I. Skomerska-Muchowska, Ustrj Unii Europejskiej [w:] Obywatel Unii, pod. red. Jana Barcza, wyd. 2, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2010, s. IV-93.
Strona 7
wrzesie 2013
obywatele powinni podejmowa decyzje w kwestiach, ktre dotycz ich bezporednio, a formy demokracji bezporedniej przyczyniaj si do zwikszenia aktywnoci obywateli w yciu politycznym oraz budzi odpowiedzialno za podejmowane decyzje. Ustrj ten, jak kady inny, ma rwnie swoje wady. Wiele czynnikw technicznych uniemoliwia i w znacznym stopniu utrudnia podejmowanie decyzji, gdy nard suwerenny jest liczny i zamieszkuje rozlegy obszar. Ponadto, nie kade pastwo moe sobie pozwoli na kosztowne i czasochonne rozstrzyganie sporw (referendum). Dlatego te, znaczna cz pastw, a take Unia preferuj model mieszany, objawiajcy si pod terminem demokracji uczestniczcej. Demokracja uczestniczca Najbardziej interesujc form demokracji jest demokracja uczestniczca. Polega ona na aktywnym udziale obywateli bd te ich reprezentantw w instytucjach unijnych, w dziaaniach majcych na celu zaakceptowanie konkretnych aktw prawnych. Artyku 11 TUE obszernie okrela elementy tej demokracji. Ramka 1. Opis elementw demokracji uczestniczcej zawarty w art. 11 TUE.
Art. 11 TUE 1. 2. 3. 4. Za pomoc odpowiednich rodkw instytucje umoliwiaj obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie si i publiczn wymian pogldw we wszystkich dziedzinach dziaania Unii. Instytucje utrzymuj otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i spoeczestwem obywatelskim. Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spjnoci i przejrzystoci dziaa Unii. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej ni milion, majcy obywatelstwo znacznej liczby Pastw Czonkowskich, mog podj inicjatyw zwrcenia si do Komisji Europejskiej o przedoenie, w ramach jej uprawnie, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do ktrych, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatw wymaga aktu prawnego Unii. Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy okrelane s zgodnie z artykuem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
rdo: Traktat o Unii Europejskiej Tekst skonsolidowany uwzgldniajcy zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony, Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010, wersja elektroniczna: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:020:pl:PDF [dostp dnia 07.05.2013]
Pierwszym przejawem uczestnictwa obywateli w yciu unijnym byo powoanie Komitetu Spoeczno-Ekonomicznego, w skad ktrego zaliczani s gwnie przedstawiciele interesw pracodawcw i pracownikw. Na mocy Traktatu z Maastricht, powoano take Komitet Regionw, ktry odgrywa rwnie istotn rol w obliczu demokracji uczestniczcej.
Strona 8
wrzesie 2013
Reprezentuje on interesy samorzdw lokalnych i regionalnych, co w sposb oczywisty wskazuje na zainteresowanie Unii nie tylko pastwami jako caoci, ale take mniejszymi jednostkami, dbajcymi o wsplne korzyci obywateli. Pocztku idei demokracji uczestniczcej naley upatrywa ju w Strategii Lizboskiej z 2000 roku, a take w Biaej Ksidze Komisji Europejskiej z 2001 roku. W tym drugim dokumencie uwidoczniono niezbdno uaktywnienia obywateli i wczenia ich w procesy decyzyjne. Komisja przyja szereg ustale odnoszcych si do konsultacji spoecznych: przejrzysto treci konsultacji; zapewnienie moliwoci wyraenia swojej opinii przez kad ze stron; zapewnienie odpowiedniej informacji dla wszystkich uczestnikw (grup docelowych) oraz zadbanie o otwarto konsultacji poprzez publikacje np. w Internecie; limity czasowe rozumie si przez to okres omiu tygodni na zebranie odpowiedzi na publiczne konsultacje pisemne, a take okres co najmniej 20 dni roboczych na poinformowanie o spotkaniu; poinformowanie o otrzymaniu opinii i opublikowanie jej na stronie internetowej.
W Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 13 stycznia 2009 roku w sprawie perspektyw rozwoju dialogu obywatelskiego, podkrela si warto wiedzy przekazywanej instytucjom unijnym. Unia poprzez dialog chciaaby zwiksza wiadomo obywateli oraz dziki nim osiga bardziej optymalne efekty, liczc przede wszystkim na modych ludzi, w ktrych to pokadana jest nadzieja, i dziki ktrym przyszo Unii moe wyglda korzystniej. Wszystkie pastwa czonkowskie zobowizane s do zapewnienia obywatelom swoich krajw dostpu i moliwoci aktywnego udziau w procesie decyzyjnym, nie dyskryminujc przy tym nikogo7. Inicjatywa Obywatelska Traktat z Lizbony zwiksza aktywno ludzi, wprowadzajc prawo inicjatywy obywatelskiej. Nie jest to jednak forma bezporednia, gdy inicjatywa kierowana jest do Komisji, ktra pniej po rozpatrzeniu inicjatywy przedkada stosowny wniosek do Parlamentu i Rady. Komisja Europejska dokonaa szeroko zakrojonych konsultacji
7
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 stycznia 2009 r. w sprawie perspektyw rozwoju dialogu obywatelskiego w ramach Traktatu z Lizbony (2008/2067(INI)), wersja elektroniczna http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:046E:0023:0026:PL:PDF [dostp dnia 07.05.2013].
Strona 9
wrzesie 2013
spoecznych dotyczcych ksztatu inicjatywy obywatelskiej. Przeprowadzone badania wykazay, i inicjatywa musi uzyska poparcie co najmniej jednego miliona obywateli z co najmniej jednej trzeciej pastw czonkowskich.8 Ze wzgldu na rozbienoci w populacji krajw czonkowskich ustalono, i koniecznym jest obliczanie minimalnej liczby podpisw, dokonujc prostego dziaania matematycznego. Mianowicie, naley pomnoy liczb czonkw Parlamentu Europejskiego z danego pastwa przez wspczynnik 750. W projekcie rozporzdzenia okrelono minimalny wiek9 wymagany do osignicia prawa gosu w wyborach do Parlamentu. Obywatele mog zbiera podpisy pod projektem przez rok (nie duej), maj take sposobno do zbierania podpisw via on-line (o ile zachowane s wszelkie zasady bezpieczestwa). W gestii pastw czonkowskich ley sprawdzenie systemu zbierania gosw za porednictwem Internetu w cigu trzech miesicy. Wan kwesti jest procedura oceny dopuszczalnoci inicjatywy, ktra zostaa zaproponowana przez Komisj Europejsk. Jest ona uruchamiana po zebraniu 300 000 podpisw z trzech pastw czonkowskich. Komisji Europejskiej przysuguje termin do dwch miesicy na weryfikacj inicjatywy i podjcie decyzji czy mieci si ona w kompetencjach Komisji, a take czy przedmiot inicjatywy zawiera si w dziedzinie, w ktrej moliwe jest stanowienie prawa. Projekt przewiduje termin czterech miesicy na sprawdzenie przedoonej inicjatywy. Obowizkiem Komisji jest przedstawienie w komunikacie, wnioskw dotyczcych inicjatywy, oraz dziaa, jakie Komisja ma zamiar podj. Taki komunikat zostaje podany do publicznej wiadomoci. Po zebraniu odpowiedniej iloci podpisw, projekt rozpatrywany jest na zasadach przyjtych w zwykej procedurze ustawodawczej. Proces rozpatrywania projektu prezentuje si nastpujco10: 1) Komisja przedkada Parlamentowi Europejskiemu oraz Radzie wniosek ustawodawczy (przedoenie nie podlega adnym terminom) . a) Procedura moe zosta wszczta: - z inicjatywy 1/4 pastw czonkowskich (w ramach wsppracy sdowniczej w sprawach karnych, dziaania zwizane z wymiarem sprawiedliwoci);
8 9
I. Skomerska-Muchowska, Ustrj Unii Europejskiej, op. cit., s. IV-100. W zalenoci od ustawodawstwa pastwa czonkowskiego ten wiek moe by inny w Polsce (18 lat), a inny w Austrii (16 lat). 10 Haso: zwyka procedura ustawodawcza, http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/pl/0081f4b3c7/ Law-making-procedures-in-detail.html [dostp dnia 06.05.2013].
Strona 10

- na danie Trybunau Sprawiedliwoci UE; - na danie Europejskiego Banku Inwestycyjnego; - na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego; - w wyniku inicjatywy obywatelskiej;
wrzesie 2013
b) Kolegium Komisarzy przyjmuje wnioski Komisji Europejskiej w ramach procedury pisemnej (bez debaty) lub ustnej (z debat). W wypadku wymaganego gosowania, Komisja podejmuje decyzj zwyk wikszoci gosw. c) Parlamenty krajowe mog uzna projekt aktu ustawodawczego za niezgodny z zasad pomocniczoci (co najmniej 1/3 pastw czonkowskich; w przypadku spraw karnych, prg jest podnoszony do 1/4). Pastwa przyznaj tzw. t kartk. d) Jeeli w ramach zwykej procedury ustawodawczej pastwa czonkowskie wikszoci gosw uznaj, e dany akt jest niezgodny z zasad pomocniczoci, wwczas projekt musi zosta rozpatrzony i przeanalizowany powtrnie (pomaraczowa kartka). 2) Po wpyniciu wniosku do Parlamentu, zostaje on przekazany do odpowiedniej komisji, ktra nad nim pracuje. a) Komisja waciwa pracuje jednoczenie z komisj zaangaowan, by ustali przynaleno treci do odpowiednich dziedzin kompetencji celem jest opracowanie metod wsppracy midzy komisjami. b) Komisje zaangaowane wraz z opiniodawczymi przekazuj swoje uwagi do komisji waciwej. c) Tekst przyjty przez Parlament, jest przekazywany nastpnie Radzie i Komisji jako stanowisko Parlamentu11. 3) Rada otrzymuje wniosek w tym samym czasie co Parlament Europejski; a) Rada moe przyj swoje stanowisko dopiero po zatwierdzeniu stanowiska przez Parlament. b) Decyzje Rady s tworzone przez grupy pastw, ktre w danym okresie peni zaszczytn rol i obejmuj Prezydencj. S wspierane przez sekretaria t Rady w swoich dziaaniach.
11
Od momentu wejcia w ycie Traktatu Amsterdamskiego, moliwe jest zakoczenie zwykej procedury ustawodawczej ju w pierwszym czytaniu.
Strona 11
wrzesie 2013
c) Decyzje podejmowane s wikszoci kwalifikowan, z wyjtkiem spraw odnoszcych si do opodatkowania, gdzie wymagana jest jednomylno . d) Istniej 4 moliwe rozwizania w pierwszym czytaniu : - Jeeli Parlament nie przyj adn ych poprawek, a Rada nie zamierza wprowadza zmian do wniosku Komisji Europejskiej, moe zatwierdzi akt wikszoci kwalifikowan. W takim wypadku akt zostaje przyjty; - Jeeli Parlament wprowadzi poprawki, przyjcie aktu zaley od Rady, ktra zatwierdza wszystkie poprawki kwalifikowan wikszoci gosw, jeeli Komisja Europejska wprowadzia je do zmienionego wniosku lub jednomylnie, jeeli Komisja tego nie uczynia. Jeeli Rada zatwierdzi wszystkie poprawki Parlamentu, akt zostaje przyjty; - Chocia traktat tego wyranie nie przewiduje, oglnie przyjmuje si, e Rada, stanowic kwalifikowan wikszoci gosw, moe odrzuci cay wniosek Komisji Europejskiej; - Komisja Europejska moe wycofa lub zmieni swj wniosek w dowolnym momencie podczas pierwszego czytania; - Jeeli Rada nie przyjmie wszystkich poprawek Parlamentu lub zamierza wprowadzi wasne poprawki, przyjmuje stanowisko w pierwszym czytaniu. 4) Parlament w cigu trzech miesicy (z moliwoci przeduenia czasu), analizuje stanowisko Rady. a) Parlament zatwierdza stanowisko Rady akt przyjty; b) Parlament nie dotrzymuje terminu akt przyjty w wersji zmienionej Rady (ustalony w pierwszym czytaniu); c) Parlament odrzuca stanowisko Rady akt zostaje odrzucony; d) Parlament sugeruje zmiany do stanowiska Rady i przekazuje je Radzie do jej drugiego czytania. 5) Rada tak jak Parlament ma trzy miesice (z moliwoci przeduenia) na analiz stanowiska Parlamentu. a) Rada moe zatwierdzi poprawki Parlamentu akt uznaje si za przyjty. b) Rada moe nie zatwierdzi wszystkich poprawek powoanie komitetu pojednawczego.
Strona 12
wrzesie 2013
6) Komitet pojednawczy w cigu szeciu tygodni (z moliwoci wyduenia do omiu) podejmuje si prby wypracowania kompromisowego stanowiska . a) Jeeli nie dojdzie do porozumienia, akt zostaje odr zucony i procedura uznana jest za zakoczon. b) Jeeli zostanie wypracowane porozumienie, jest ono przekazywane Parlamentowi i Radzie do trzeciego czytania. 7) Parlament i Rada maj sze tygodni (z moliwoci przeduenia do omiu) na zatwierdzenie jednoczenie stanowiska, bez moliwoci wprowadzenia poprawek. Zwyka procedura ustawodawcza zastpia procedur wspdecydowania i jest uznawana za bardziej prawowit, gdy zakada uczestniczenie Parlamentu i Rady w tym procesie. Traktat z Lizbony rozszerzy rwnie zakres zwykej procedury ustawodawczej na nowe dziedziny polityk. Take sposb podejmowania decyzji sta si przejrzysty ze wzgldu na wykorzystanie wikszoci kwalifikowanej. System podwjnej wikszoci zostanie wprowadzony w ycie od 1 listopada 2014 roku do 31 lipca 2017 roku12.
Lobbing jako forma komunikacji

Lobbing (ac. lobbia, lobbium kruganek, pasa), suy w nawizywaniu relacji pomidzy nadawc a odbiorc. Trzeba pamita, aby kontekst komunikatu, ktry chcemy przekaza drugiej osobie, by prawidowo sformuowany, poniewa nieprawidowe sformuowanie moe przyczynia si do powstawania wielu nieporozumie. W dobie wielokulturowej cywilizacji, wane jest, by przed podjciem dyskusji zapozna si z wszelkimi informacjami dotyczcymi kraju pochodzenia naszego rozmwcy, by nie doprowadzi do przykrych, niekiedy, sytuacji. Brak zaufania znacznie utrudnia porozumienie si pomidzy stronami. Unia Europejska powinna stwarza moliwoci poznania dla obywateli, poniewa sposb w jaki funkcjonuje jest uzaleniony w pewnym stopniu od ludu. Uni mona porwna do machiny, w ktrej procesy napdzane s rwnomiernie. Aby jednak decyzje zapadajce na poziomie ponadnarodowym byy efektywne, warto konsultowa je z obywatelami. Grupy interesu mog dokonywa rejestracji w systemie CONECCS. Jest ona dobrowolna i wykaz grup jest dostpny dla kadego. Stanowi to te pewnego rodzaju mankament rejestru, poniewa tak naprawd nie wiadomo, ile grup interesu dziaa
12
Haso: Rada Unii Europejskiej, http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/ treaties/lisbon_treaty/ai0008_pl.htm [dostp dnia 07.05.2013].

Strona 13
wrzesie 2013
w rzeczywistoci. W momencie powstawania wsplnego rynku wewntrznego, europejskie federacje zaczy dostrzega szanse na przedstawianie swoich racji i prboway wpywa na decydentw w poszczeglnych sektorach. Dziki opublikowanej w 1993 roku Zielonej Ksidze, w ktrej uznano organizacje pozarzdowe, wadze samorzdowe i innych partnerw za podmioty godne udziau w procesach podejmowania decyzji w zakresie polityki spoecznej, a take EFS, interesy obywateli zaczy by brane pod uwag. Traktat z Lizbony dokona ekspansji tego zjawiska, wprowadzajc ju formalnie dialog spoeczny w ycie, poprzez europejsk inicjatyw obywatelsk. Oglnie zakada si, e grupy interesu dziaaj dla dobra ogu, a nie we wasnym interesie. Zrzeszaj ludzi o rnych pogldach, czsto powoujc si na opinie publiczne, by wzmocni swoje stanowisko w danej sprawie i podnie rang zagadnienia przez nich poruszanego. Obecnie, czciej mona zauway grupy wsppracujce ze sob, anieli rywalizujce, co wpyno rwnie na popraw wizerunku lobbingu. Grupy interesu spoecznego stanowi legitymizacj organw unijnych, w zwizku z tym, s wspierane finansowo, by ich szanse byy porwnywalne do szans grup biznesu13. Komisja jest bardzo atrakcyjn instytucj dla lobbystw. Dawniej, Parlament Europejski peni funkcj doradcz, a grupy branowe wsppracoway z KE i Rad. Obecnie Rad zepchnito na dalszy plan, co jest zym posuniciem, poniewa w Radzie pracuje 3 000 urzdnikw. W Komisji dziaaj 23 Dyrekcje Generalne. Zajmuj si cile okrelonym zakresem tematycznym i dziel si na dyrekcje. Dostp do komisarzy budzi take zastrzeenia, poniewa jedynie wyspecjalizowane jednostki, dobrze zorientowane
w tematyce mechanizmw podejmowania decyzji wiedz, w jaki sposb wywoa zamierzon reakcj ze strony komisarza, co zaburza wizj demokratycznego sposobu wypracowywania stanowisk. W pierwszych dwch fazach, lobbyci maj moliwo nieformalnego konsultowania si z osobami pracujcymi przy konkretnym projekcie. Kolejne etapy polegaj na grze politycznej. Po drugim etapie ciko tak naprawd zbada, z kim lobbysta kontaktuje si i w jaki sposb przekonuje go do swoich racji. Przy dyrekcjach pracuj eksperci i prawnicy, ktrzy su komisarzom pomoc w razie ewentualnych wtpliwoci co do zapisw
13
U. Kurczewska, Lobbing i grupy interesu w Unii Europejskiej. Proces konsolidacji systemu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 212-213.
Strona 14
wrzesie 2013
w projekcie. Ze wzgldu na du ilo pracownikw, trudno jest pocign jedn osob do odpowiedzialnoci. Rysunek 1. Ilustracja procesu podejmowania decyzji w Komisji Europejskiej.
Opracowanie (wyspecjalizowane grupy Dyrekcji Generalnych)
Rozstrzyganie konfliktw (Gabinety komisarzy)
Konsultacje wewntrzne
(Dyrekcja Generalna + obsuga prawna)
Przyjcie wniosku (Kolegium Komisarzy)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie Daniel Gueguen, European Lobbying, wydanie III, Europolitics, Brussels 2008, s. 105.
Problem deficytu demokracji

Teoria demokracji deliberatywnej zawiera w swoim systemie poj te wartoci, ktre s poyteczne dla wadzy. Obywatele posiadaj moliwo aktywnego uczestnictwa w yciu politycznym poprzez swobod odnoszenia si do wydarze sceny politycznej, tym samym dostarczajc prawodawcom niezbdnych informacji, ktrej pozwalaj na weryfikacje ich decyzji. Dziki bilateralnej wymianie rzetelnych informacji, zwikszana zostaje legitymacja instytucji, gdy obywatele mogc wpywa na decyzje podejmowane przez instytucje, czuj si doceniani i zauwaani oraz obdarzaj organy swoim zaufaniem. Komisja Europejska prowadzca konsultacje spoeczne z obywatelami posuguje si szeregiem narzdzi, uatwiajcych jej dotarcie do zainteresowanych. Gwnymi narzdziami deliberacji s 14: 1. otwarte konsultacje spoeczne odbywaj si w ramach konkretnej Dyrekcji,
14
U. Kurczewska, Lobbing i grupy interesu w Unii Europejskiej. Proces konsolidacji systemu, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 296-299.
Strona 15
wrzesie 2013
a czstotliwo spotka zaley od zakresu konkretnej polityki sektorowej. Najczstsze spotkania odbywaj si w ramach polityki konkurencji; 2. konsultacje on-line prowadzone s na stronach takich jak Twj gos w Europie. Dziki szerokiemu zasigowi, Komisja moe dotrze w atwy i szybki dostp praktycznie do kadego. W czasach, kiedy to Internet stanowi jedno z gwnych rde informacji, taki sposb docierania i zwikszania aktywnoci jest wymagany (za porednictwem Twojego gosu w Europie udao si przeprowadzi dotychczas 200 konsultacji). Oprcz tego, Komisja publikuje Zielone i Biae Ksigi. Zielone zawieraj oglne informacje nt. danego tematu, a take opinie, natomiast w Biaej Ksidze publikowane s konkretne propozycje. Model monteskiuszowski, zakadajcy podzia wadzy na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz nie ma przeoenia na poziom europejski. W Unii wielk trudnoci jest rozgraniczenie kompetencji kadej z instytucji. Porwnywanie UE do pastwa jest katastrofalnym bdem, poniewa Unia pastwem nie jest i takie przeoenie staje si nielogiczne. Obywatele nie stanowi jednego demos, gdy nard europejski jest mocno zrnicowany i nie opiera si na jednakowych fundamentach, a jedynie na wsplnej symbolice europejskiej. Istotnym i dosy sporym problemem jest niska aktywno obywateli, czyli tzw. demokracja uczestnictwa. Pomidzy ni a demokracj proceduraln wystpuje nierwnowaga. Demokracja proceduralna tzn. wszystkie mechanizmy i procedury prowadzce do podjcia decyzji powoduj, e jest ona bardzo rozbudowana w Unii, dlatego te niektrzy susznie zarzucaj Brukseli nadmiern biurokracj. Biorc pod uwag sposb wyboru poszczeglnych czonkw instytucji, mona zauway mankamenty skaniajce ludzi do formuowania tez o deficycie demokracji. Rozwizaniem problemw deficytu moe by ukon instytucji w stron mobilizowania obywateli i zwikszania ich aktywnoci. W Unii funkcjonuje szereg grup lobbujcych, ktre reprezentuj interesy obywateli. Ich dziaalno jest uregulowana prawnie w kadej instytucji, ktre to prowadz osobne kodeksy dobrych praktyk. Interesanci mog wsplnie mobilizowa siebie do dziaania, by w wikszej i zwartej grupie lepiej dotrze do decydentw.
Strona 16

Rysunek 2. Rozrost biurokracji w Unii Europejskiej.
wrzesie 2013
rdo: www.presseurop.eu/files/images/article/schrank-the-economist.jpg?1332157844
Podsumowanie
W Unii Europejskiej wystpuje deficyt demokracji. Jest on spowodowany przez wiele czynnikw jak np. poprzez nieprawidowe ocenianie Unii przez pryzmat trjpodziau wadzy w pastwie. Z tego bdnego toku rozumowania rodz si kolejne problemy, ktre staj si poywk dla eurosceptykw. Lekiem na popraw kondycji demokracji w UE jest demokracja deliberatywna, ktra uatwia obywatelom partycypacj w procesie decyzyjnym. Europejska Inicjatywa Obywatelska powstaa w nadziei na popraw relacji zachodzcych midzy obywatelami Unii Europejskiej a jej instytucjami. Zapisy w Traktatach wskazuj na ogromne znaczenie dialogu spoecznego, poniewa obywatele dostarczaj wiedz fachow, ktra usprawnia mechanizmy, a take poprawia dobroby ,t wszystkich mieszkacw Wsplnoty. Wanym jest, by kady, bez wzgldu na pe, zawd czy stan majtku, mg swobodnie wypowiedzie si i mie dostp do wszelkich informacji, ktre wpywaj na jego sfery yciowe. W duej mierze, nastawienie wobec Unii zaley od polityki wewntrznej kraju. Jeli obywatele kraju dostrzegaj bezsilno ze strony rzdzcych, bd te nie zauwaaj u nich umiejtnoci wiadomego negocjowania interesw na arenie midzynarodowej, wwczas postrzegaj Uni jako zagroenie i ograniczenie wolnoci narodu.
Strona 17
wrzesie 2013
Bibliografia
Opracowania 1 Gueguen D., European Lobbying, wydanie trzecie, Europolitics, Bruksela 2008. 2 Kuciski J., Podstawy wiedzy o pastwie, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 2003. 3 Kurczewska U., Lobbing i grupy interesu w Unii Europejskiej. Proces konsolidacji systemu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011. 4 Pietra Z.J., Prawo wsplnotowe i integracja europejska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006. 5 Skomerska-Muchowska I., Ustrj Unii Europejskiej, pod. red. Jana Barcza, wyd. 2, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2010. Akty prawne 1 Traktat o Unii Europejskiej Tekst skonsolidowany uwzgldniajcy zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony, Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010, wersja elektroniczna: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= OJ:C:2010:083:0047:020:pl:PDF, [dostp 07.05.2013]. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 stycznia 2009 r. w sprawie perspektyw rozwoju dialogu obywatelskiego w ramach Traktatu z Lizbony (2008/2067(INI)), wersja elektroniczna http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= OJ:C:2010:046E:0023:0026:PL:PDF, [dostp 07.05.2013].
roda internetowe 1 2 Haso: zwyka procedura ustawodawcza, www.europarl.europa.eu/aboutparliament/ pl/0081f4b3c7/Law-making-procedures-in-detail.html, [dostp 08.05.2013]. Haso: Rada Unii Europejskiej, www.europa.eu/legislation_summaries/ institutional_affairs/treaties/lisbon_treaty/ai0008_pl.htm, [dostp 08.05.2013].
Strona 18
wrzesie 2013
Krzysztof Baszczyk Stosunki Midzynarodowe II rok
Analiza ryzyka politycznego inwestycji zagranicznej przedsibiorstwa w krajach afrykaskich i azjatyckich
Wstp
Kwestia ryzyka politycznego znana jest zapewne kademu inwestorowi lokujcemu swoj dziaalno za granic, szczeglnie jeli owa dziaalno jest prowadzona w krajach lub regionach gdzie takie ryzyko nie tylko ma miejsce, ale jest wrcz traktowane jako naturalny czynnik z ktrym naley si liczy. Jest to pojcie szerokie, ktre obejmuje nie tylko stricte polityczny aspekt ryzyka, zwizany ze zmianami na szczytach wadzy danych krajw, ale rwnie bierze pod uwag otoczenie legislacyjne i pozostae czynniki mogce uatwi lub utrudni napyw kapitau zagranicznego. Sytuacja polityczna kraju w ktrym
przedsibiorstwo zamierza podj dziaalno gospodarcz nie zawsze jest klarowna na pierwszy rzut oka, za samo podjcie decyzji inwestycyjnej powinno by poprzedzone starannym planowaniem i analiz poziomu ryzyka. Celem niniejszej pracy jest potwierdzenie bd zaprzeczenie postawionej tezie, ktra brzmi, e krajami najbardziej obarczonymi ryzykiem politycznym s biedne kraje afrykaskie i azjatyckie. Sam opis poszczeglnych modeli uywanych przez rne instytucje zajmujce si ocen politycznych uwarunkowa w pastwach gospodarki wiatowej zostanie poprzedzony krtkim wstpem teoretycznym, majcym za cel przyblienie samego pojcia ryzyka politycznego, ktrego dokadne zdefiniowanie nie jest atwym zadaniem. Nastpnie przedstawione zostan wyniki przykadowej analizy ryzyka z 2011 roku z zastosowaniem jednego z przytoczonych modeli na 20 krajach w rozbiciu na dwie grupy: o najwyszym i najniszym wskaniku ryzyka politycznego. Wyniki zostan nastpnie zinterpretowane i na
Strona 19
wrzesie 2013
podstawie analizy zostanie udzielona odpowied , czy przytoczona teza jest prawdziwa czy te nie.
Definicja ryzyka politycznego

Ryzyko polityczne jest definiowane w literaturze na wiele sposobw. Cz badaczy przedstawia je jako samodzielne pojcie, podczas gdy zdaniem innych autorytetw polityczny aspekt ryzyka inwestycji jest jedynie czci skadow szerszego pojcia. Najczstsza prba zdefiniowania terminu ryzyko polityczne polega na ukazaniu go w dwch ujciach: jako ryzyko zwizane z uchwalaniem przez rzd danego kraju regulacji prawnych, ktre maj bezporedni (w ujciu negatywnym) wpyw na sytuacj inwestorw lokujcych swoje pienidze w tym kraju ; jako ryzyko wystpienia rnego rodzaju zdarze losowych w postaci konfliktw i niepokojw spoecznych, do ktrych nale: zamieszki polityczne, wojny, czste zmiany na szczeblu wadzy, powstania, itp.1 Innym ujciem wystpujcym w literaturze naukowej jest okrelenie ryzyka politycznego jako czci szerszego pojcia , jakim jest ryzyko midzynarodowe. Wedug definicji na owe ryzyko naraone jest nie tylko przedsibiorstwo inwestujce w kraju o niestabilnej sytuacji politycznej, lecz rwnie majce swoje siedziby w rnych krajach, co wie si z przepywami finansowymi w innych walutach ni ta, w ktrej firma wycenia warto swoich aktyww2. Cz badaczy stosuje jednak inne podziay, take w ramach samego politycznego aspektu ryzyka inwestycji. Naley do nich midzy innymi rozrnienie na: ryzyko kraju wystpuje ono w przypadku, gdy dany kontrahent zagraniczny, tj. osoba fizyczna, przedsibiorstwo, korporacja itp., nie jest w stanie wywiza si ze swoich zobowiza z powodw niezalenych od niego, jak np. wojny, katastrofy, przewroty, klski ywioowe, rewolucje ; ryzyko transferu ma miejsce w sytuacji, gdy wadze danego kraju , kierujc si wasn polityk ekonomiczn, wprowadzaj odpowiednie regulacje zabraniajce dokonywania transferu funduszy za granic albo zamiany ich na jakkolwiek
1 2
G. Michalski, Leksykon zarzdzania finansami, Wyd. C. H. Beck, Warszawa 2004, s.94. A. Damodaran, Finanse korporacyjne. Teoria i praktyka, Wyd. Helion, Gliwice 2007, s.380.
Strona 20
wrzesie 2013
walut. Sytuacja taka moe wystpi nawet przy penej moliwoci kontrahenta do realizacji zobowiza wobec partnera zagranicznego3. Z drugiej strony cz badaczy stoi na stanowisku, e ryzyko polityczne jest czci skadow ryzyka kraju, ktre jest uznawane za pojcie szersze i tworz je : ryzyko polityczne wystpuje na skutek polityki gospodarczej rzdu, na ktr skada mog si dziaania takie, jak: ograniczenia dewizowe, agresywne pobudzanie produkcji krajowej, wywaszczanie inwestorw, a nawet ukryta dyskryminacja handlowa inwestorw zagranicznych; ryzyko gospodarcze ma miejsce, gdy kraj nie jest w stanie wywiza si ze swoich zobowiza wobec zagranicy. Jest tym wysze , im wyszy jest udzia obrotw z danym krajem w cakowitych obrotach przedsibiorstwa4. Mnogo uj tego terminu wskazuje na to, e ryzyko polityczne moe by zdefiniowane w rny sposb, zalenie od typu literatury i osoby badacza. W celu zachowania przejrzystoci caej pracy przyjto definicj, e ryzyko polityczne to skutek polityki gospodarczej rzdu. W nastpnym rozdziale przedstawione zostan przykadowe modele suce do przeprowadzenia analizy i oceny poziomu ryzyka politycznego.
Metody oceny ryzyka politycznego

Ocena ryzyka politycznego ma na celu uatwienie podjcia decyzji o dokonaniu inwestycji zagranicznej bd te jej zaniechaniu. W badaniu ryzyka politycznego stosuje si najczciej metod dwustopniow: analiz makroekonomiczn, pozwalajc na okrelenie poziomu ryzyka w danym kraju, analiz mikroekonomiczn, dziki ktrej mona okreli skal ryzyka w konkretnej brany lub segmencie rynku, a nawet w odniesieniu do konkretnego projektu inwestycji. W przypadku oceny oglnego poziomu ryzyka politycznego badania s prowadzone najczciej przy uyciu specjalnych modeli. Skada si na nie przewanie okrelona liczba
3
D. Lewandowski, Analiza Ryzyka Walutowego, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1995, s. 107108. 4 A. M. Olkiewicz, Ograniczanie niepewnoci i Ryzyka w dziaalnoci handlowej firmy, POLTEXT, Warszawa 2005, s. 25.
Strona 21
wrzesie 2013
wskanikw, grupujcych podstawowe determinanty stabilnoci rodowiska politycznego i gospodarczego w analizowanym kraju. Wskanikom czsto przypisane s rwnie wagi, dziki czemu moliwe staje si stwierdzenie ktra grupa czynnikw powinna by brana pod uwag przy podejmowaniu kocowej decyzji, a ktry aspekt ryzyka mona ewentualnie pomin. W celu ukazania zarysu procesu analitycznego posuono si nastpujcymi modelami specjalistycznymi: 1) model wyceny ryzyka politycznego F. T. Halla, 2) model wyceny ryzyka politycznego wedug miesicznika Euromoney, 3) model Business Environment Risk Index (BERI), 4) model wyceny ryzyka politycznego wedug Economist Intelligence Unit (EIU) , 5) model ICRG. Osiem determinant F.T.Halla Dr F. T. Hall wyrni w stworzonym prz ez siebie modelu analizy ryzyka politycznego osiem podstawowych determinant majcych kluczowe znaczenie dla jego poziomu i natenia, a nale do nich: dywersyfikacja partii politycznych i poziom rozpoznania ich siy politycznej , zrnicowanie siy politycznej ze wzgldu na rnice jzykowe, religijne, etniczne , poziom legalnoci rodkw, za pomoc ktrych mona zdoby wadz, objawy ksenofobii, nacjonalizmu i bezkompromisowoci , warunki spoeczne, na ktre skadaj si midzy innymi zrnicowanie dochodw i przeludnienie, wpyw radykalnych lewicowych si w rzdzie, zaleno wadz wewntrznych kraju od rzdw zagranicznych , negatywny wpyw obcych si politycznych, moliwo konfliktw lokalnych5. Wedug zaoe modelu kady z wymienionych czynnikw podlega ocenie intensywnoci w skali od 0 do 7 punktw. Kraje s nastpnie segregowane wedug otrzymanego wyniku w kilku grupach o podobnym poziomie intensywnoci ryzyka politycznego: minimalne (0-19 punktw), dopuszczalne (20-34 punktw), wysokie (35-44 punktw) i niedopuszczalne ( pow. 45 punktw).
5
E. Najlepszy, Finanse Midzynarodowe Przedsibiorstw, PWE, Warszawa 2007 , s. 299-300.
Strona 22

Ranking Euromoney
wrzesie 2013
Inna metoda wyceny ryzyka kapitaowego jest stosowana przez miesicznik finansowy Euromoney (por. tabela 1). Podstaw tej metody jest wyodrbnienie szeciu podstawowych kategorii, ktre stan si baz dla szerszej analizy. Kadej z kategorii przyznawana jest waga procentowa stanowica okrelon cz caoci analizy. Na ogln liczb kategorii skadaj si trzy o charakterze jakociowym: ryzyko ekonomiczne (waga 30%), ryzyko polityczne (waga 30%) i ryzyko strukturalne (waga 10%) oraz trzy o charakterze ilociowym: dostp do rynku kapitaowego (waga 10%), wskaniki zaduenia (waga 10%), wycena kredytw (waga 10%). W skad poszczeglnych kategorii wchodz grupy czynnikw, z ktrych kady jest oceniany w skali 1 -10: ryzyko polityczne (wskanik korupcji, stabilno rzdu, dostp do informacji, ryzyko instytucjonalne, regulacje prawne), ryzyko ekonomiczne (stopa bezrobocia, finanse rzdowe, stabilno waluty, stabilno systemu bakowego), ryzyko strukturalne (sytuacja demograficzna, rynek pracy, poziom infrastruktury mikkiej i twardej), dostp do rynku kapitaowego, wskaniki zaduenia (relacja salda bilansu obrotw biecych do PNB, relacja zaduenia zagranicznego do PNB, wskanik obsugi dugu do eksportu) , wycena kredytw (analiza na podstawie ratingw organizacji takich, jak: Moodys, Fitch i Standard & Poors)6. Oglna procedura szacunku opiera si na przeprowadzeniu ankiety wrd losowo wybranych ekspertw, ktrzy przyznaj wagi dla wszystkich wybranych przez siebie krajw. Warto poszczeglnych wag moe ulec zmianie, jednak regua jest taka, e wszystkie musz si sumowa do 100 proc.
Metodologia bada wg Euromoney, www.euromoney.com/Article/2773899/Euromoney-Country-RiskMethodology.html, [data odczytu: 18.08.2013].

Strona 23

Tabela 1. Wycena ryzyka politycznego wedug Euromoney. Wskaniki charakteryzujce poziom ryzyka politycznego
wrzesie 2013
Waga (w %) 15
A. Wskaniki analityczne
I. Wskaniki ekonomiczne 1. Wskanik obsugi dugu do eksportu 2. Relacja salda bilansu obrotw biecych do PNB 3. relacja zaduenia zagranicznego do PNB II. Ryzyko polityczne III. Ryzyko ekonomiczne 15 10 15 5 15 10 15 100
B. Wskaniki obsugi dugu

1. Spacone odsetki i raty kapitaowe 2. atwo restrukturyzacji dugu
C. Wskaniki rynku kapitaowego

1. Dostp do rynku obligacji 2. Spadek sprzeday krtkoterminowych papierw wartociowych 3. Dostp do rynku forfaitingowego Razem
rdo: A.Buckley, Multinational Finance, 3th Edition, Prentice-Hall, London, New York 1996, s.408.
Wskanik ryzyka rodowiska biznesowego BERI Kolejnym modelem uywanym przy przeprowadzaniu oceny ryzyka politycznego jest BERI Business Environment Risk Index. Metodologia analizy makroekonomicznej zastosowana w tym modelu p olega na zagregowaniu wszystkich podstawowych czynnikw ekonomicznych, politycznych i spoecznych majcych wpyw na poziom ryzyka i przyjciu postaci jednego wskanika ryzyka politycznego , uwzgldniajcego stan rodowiska gospodarczego danego kraju7. Przy zastosowaniu modelu BERI tworzone s obszerne raporty odnoszce si do sytuacji politycznej w 100 krajach. Analiza dotyczy zarwno przeszej i teraniejszej sytuacji, jak rwnie 3-5 letnich prognoz w przyszoci, jest to wic metoda szeroko stosowana prz ez przedsibiorcw, zastanawiajcych si nad podjciem decyzji o inwestycji, szczeglnie jeli dotyczy ona krajw wysokiego ryzyka8.
7 8
E. Najlepszy, Finanse Midzynarodowe Przedsibiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 301. Model BERI i jego zastosowanie, www.beri.com/Publications/BRS.aspx, [data odczytu: 18.08.2013].
Strona 24

Tabela 2. Ocena ryzyka politycznego wedug modelu BERI. Charakterystyka kategorii ryzyka politycznego Bardzo stabilne i atrakcyjne rodowisko ekonomiczne dla inwestorw zagranicznych Typowy klimat gospodarczy dla krajw wysoce 85-70 Kategorie ( w punktach) 100-86
wrzesie 2013
uprzemysowionych. Minimalne tendencje nacjonalistyczne s w peni kompensowane przez wysok wydajno pracy, moliwoci rynkowe, atwy dostp do rynkw. Kraje o umiarkowanym ryzyku, niezdolne do szybkiego wyeliminowania pojawiajcych si trudnoci w operacjach biecych. Struktury polityczne wystarczajco stabilne do powstrzymania rzdw przed szkodliw dziaalnoci w 69-56
rodowisku gospodarczym. Wysokie ryzyko dla przedsibiorstw zagranicznych 55-41
podejmujcych operacje gospodarcze. Zaangaowanie moe by usprawiedliwione tylko w okrelonych przypadkach (np. dostp do rzadkich surowcw). Warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i klimat Poniej 41
polityczny nie do zaakceptowania.

rdo: Business Environment Risk Information, Geneva 1987.
Model EIU Kolejn metod szacowania stopnia ryzyka politycznego inwestycji zagranicznych jest zastosowanie modelu wyceny stworzonego przez The Economist Intelligence Unit, tj. firm bdc czci The Economist Group (w skad ktrej wchodzi midzy innymi popularny brytyjski tygodnik gospodarczy o tej samej nazwie), ktra specjalizuje si w tworzeniu analiz i prognoz dotyczcych rnych sfer gospodarki wiatowej. Cech charakterystyczn caego przedsiwzicia jest z pewnoci obszerna baza informacji, na ktr skadaj si dane statystyczne z 187 krajw9.
The Economist Intelligence Unit, www.eiu.com/public/who-we-are.aspx, [data odczytu: 18.08.2013].
Strona 25
wrzesie 2013
Analiza przy zastosowaniu wyej wymienionego modelu jest przeprowadzana na podstawie 77 wskanikw o charakterze zarwno jakociowym jak i ilociowym. Badane zmienne s pogrupowane w 13 kategoriach ryzyka: bilans obrotw biecych (wskaniki waha bilansu obrotw biecych, skumulowana liczba lat deficytu bilansu, wahania bilansu, zaleno od jednej kategorii towarw eksportowych), struktura zaduenia (historia zaduenia, stosunek zaduenia zagranicznego do eksportu), polityka zwizana z kursem walutowym (wskaniki aprecjacji i deprecjacji waluty, oczekiwania do zmiany kursu walutowego, wskanik trendu zmiany kursu) , polityczna skuteczno (czstotliwo zmian rzdw, stopie biurokratyzacji, stopie korupcji, wskanik przestpczoci, efektywno instytucji pastwowych) , struktura finansw (stopie interwencjonizmu pastwa w sektor bankowy, stopie korupcji w sektorze bankowym, wycena aktyww, ratingi sektora bankowego), klimat gospodarczy w skali wiatowej (wskanik wzrostu globalnego PKB, wskanik efektu zaraania, stopie midzyna rodowego wsparcia
finansowego), wzrost gospodarczy/oszczdnoci (wielko narodowych oszczdnoci do wielkoci PKB, redni poziom wzrostu PKB, wskanik systemu emerytalnego) , pynno finansowa (relacja zagranicznego dugu krtkoterminowego do wolumenu eksportu, stopie dostpu do rynku kapitaowego, relacja bezporednich inwestycji netto do wielkoci wymaga finansowych) , polityka monetarna (stopa inflacji, kierunki zmiany poziomu inflacji, stopie polityki sprzyjajcej oszczdzaniu, stopie liberalizacji finansowej, stabilno monetarna), polityka fiskalna (relacja bilansu budetu sektora publicznego do PKB, skumulowana wielko okresu deficytu sektora publicznego, relacja dugu publicznego do PKB, kierunki zmiany relacji dugu publicznego do PKB) , regulacje prawne (polityka prowadzona wobec kapitau zagranicznego, restrykcje transferowe),
Strona 26
wrzesie 2013
polityka handlowa (stopie liberalizacji handlu, relacja eksportu do PKB)10.
Ranking International Country Risk Guides Model ICRG, uywany przez Political Risk Sernice Group, powsta w 1980 roku w celu dokonywania skutecznych prognoz dotyczcych poziomu ryzyka. W modelu wyszczeglnione s trzy podkategorie, tj. ryzyko polityczne, ekonomiczne i finansowe. Kadej z wymienionych podkategorii przyporzdkowano odpowiedni grup wskanikw w oparciu o ktre prowadzi si analiz poszczeglnego typu ryzyka11. Kademu ze wskanikw przyporzdkowana jest okrelona waga, natomiast suma wszystkich wspczynnikw w danej podkategorii musi wynie 100. Same wskaniki dziel si na: 1. ryzyko polityczne: stabilno rzdw (12), warunki spoeczno-ekonomiczne (12), profil inwestycyjny (12), konflikty wewntrzne (12), konflikty zewntrze (12) poziom korupcji (6), wpyw aparatu wojskowego na polityk kraju (6) , napicia i konflikty na tle religijnym (6), skuteczno egzekwowania prawa (6), napicia na tle etnicznym (6), wiarygodno demokracji w kraju (6), stopie zbiurokratyzowania (4); 2. ryzyko finansowe: poziom dugu zagranicznego jako proc. PKB (10) , poziom zagranicznego dugu w usugach jako proc. wartoci eksportu (10), saldo bilansu obrotw biecych jako proc. wartoci eksportu (15) , stopie pynnoci finansowej (5),
10
Risk Model, www.eiu.com/site_info.asp?info_name=ps_risk_model&entry1=psNav&page=noads&rf=0, [data odczytu: 18.08.2013]. 11 Metodologia ICRG, www.prsgroup.com/ICRG_Methodology.aspx, [data odczytu: 18.08.2013].
Strona 27

stabilno kursu walutowego (10); 3. ryzyko ekonomiczne: PKB per capita (5), roczny poziom wzrostu realnego PKB (10), roczny poziom stopy inflacji (10), saldo bilansu budetu jako proc. PKB (10), saldo bilansu obrotw biecych jako proc. PKB (15) .
wrzesie 2013
3.Kraje o najwyszym i najniszym wskaniku ryzyka politycznego (wg rankingu Euromoney)

Analiza ryzyka politycznego przeprowadzona przy zastosowaniu modelu Euromoney pozwolia na utworzenie dwch rankingw przedstawiajcych kraje o najwyszej (tj. kraje charakteryzujce si najniszym wspczynnikiem ryzyka politycznego) i najniszej (kraje o najwyszym ryzyku politycznym inwestycji) wartoci cakowitej badanego wskanika. W przypadku gospodarek, gdzie inwestycje s statystycznie najmniej podatne na ryzyko zwizane z obecn sytuacj polityczn (por. tabela 3) , do najbardziej stabilnych pastw pod tym wzgldem nale rozwinite gospodarczo demokracje zachodnie. W skad pierwszej dziesitki krajw najbezpieczniejszych politycznie wchodzi siedem krajw europejskich (w tym piciu czonkw UE), jeden azjatycki, jeden amerykaski, a take pastwo-kontynent Australia. Badana prba krajw najbardziej sprzyjajcych inwestycjom wykazuje si znaczcym zrnicowaniem. Z jednej strony w czowce znajduj si gospodarki charakteryzujce si najwyszym stopniem liberalizacji gospodarki, co z pewnoci sprzyja zakadaniu przedsibiorstw na ich terenie i dodatkowym z tego tytuu wpywom kapita u (Australia, Dania, Szwajcaria i Kanada nale do pierwszej dziesitki najbardziej liberalnych gospodarek na wiecie wg rankingu fundacji Heritage12). Na drug cz listy z kolei skadaj si 3 gospodarki skandynawskie: Norwegia (zajmujca pierwsze miejsce w omawianym rankingu), Szwecja i Finlandia. Charakteryzuj si one mniejsz wolnoci gospodarcz ni omwione wczeniej pi pastw, jednake Skandynawia znana jest ze stabilnoci swoich rzdw i wysokiego poziomu rozwoju
12
Ranking fundacji Heritage na rok 2011, www.heritage.org/index/ranking, [data odczytu:18.08.2013].
Strona 28
wrzesie 2013
gospodarczego mierzonego przy pomocy PKB per capita (co szczeglnie charakteryzuje Norwegi). Te zalety z pewnoci miay wpyw na bardzo dobry wynik w rankingu. Pozostae dwa mae kraje tworzce pierwsz dziesitk zawdziczaj swj wynik z pewnoci wielu ulgom dla przedsibiorcw i sprzyjajcemu systemowi podatkowemu, co w zestawieniu z prowadzon przez oba kraje polityk probiznesow z pewnoci ma duy wpyw na lokowanie kapitau. Jednak ze wzgldu na stopie niektrych regulacji Singapur jest uznawany za tzw. raj podatkowy. Luksemburg by z kolei jeszcze niedawno wpisany na tzw. szar list OECD, na ktrej znajduj si pastwa niespeniajce wymogw penej przejrzystoci podatkowej13. Wrd pastw zajmujcych dziesi ostatnich pozycji w rankingu (por. tabela 4) dominuj gwnie pastwa afrykaskie. Na dziesi krajw o najwyszym wskaniku ryzyka politycznego jest siedem pastw lecych na Czarnym Ldzie, z czego Erytrea, Republika rodkowoafrykaska, Gwinea Rwnikowa i Burundi zajmuj 4 pierwsze pozycje w tej niechlubnej statystyce. Ranking tworz ponadto dwa pastwa azjatyckie i Kuba. Tabela 3. 10 krajw o najniszym poziomie ryzyka politycznego (dane za rok 2011) Lp. Kraj Ocena ryzyka politycznego 1 Norwegia 93,44 2 Luksemburg 91,03 3 Szwajcaria 89,59 4 Dania 89,21 5 Szwecja 88,74 6 Singapur 87,48 7 Finlandia 86,96 8 Holandia 86,67 9 Kanada 86,17 10 Australia 85,36
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: www.euromoney.com/Article/2773235/Country-risk-March-2011Country-rankings-and-acknowledgements.html (data odczytu: 18.08.2013)
List krajw najbardziej ryzykownych dla przedsibiorcy pod wzgldem dokonywania inwestycji midzynarodowej tworz rne typy gospodarek. Cz z badanych pastw to kraje charakteryzujce si republikask form rzdw opart na konstytucji i z systemem wielopartyjnym, jak np. Burundi, Republika rodkowoafrykaska, Gwinea Rwnikowa i Czad.
13
Luksemburg ju nie jest rajem podatkowym, www.biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/ 335370,luksemburg_juz_nie_jest_rajem_podatkowym.html, [data odczytu: 12.03.2010].
Strona 29
wrzesie 2013
Teoretycznie s to demokracje posiadajce cechy systemw prezydenckich lub parlamentarnych, w praktyce jednak wszystkie wymienione kraje ( a przede wszystkim Czad i Gwine Rwnikow) charakteryzuje faktyczny autorytaryzm oparty niemale na dyktatorskim systemie wadzy prezydentw i podwaaniu wynikw wyborczych przez opini midzynarodow. Taki stan prowadzi do faktycznego zabetonowania si sceny politycznej i aparatu wadzy, co wpywa na wzrost poziomu korupcji i nadmierne zbiurokratyzowanie. Procesy polityczne zachodzce w tych gospodarkach, czn ie z niedemokratycznymi sposobami przejmowania wadzy (np. w drodze wojskowego zamachu stanu) z pewnoci nie sprzyjaj prowadzeniu inwestycji w danych krajach. Wiksz niestabilnoci polityczn charakteryzuj si dwa kolejne kraje afrykaskie znajdujce si u dou rankingu, tj. Mauretania i Somalia. Pierwsze z wymienionych pastw charakteryzuj, pomimo uchwalenia konstytucji, zmiany na szczytach wadzy dokonywane czciej drog przewrotw ni poprzez wybory powszechne. Obecny styl sprawowania wadzy w Mauretanii przypomina bardziej rzdy junty wojskowej ni republiki parlamentarnej. Sama czstotliwo zmian take nie wpywa pozytywnie na wizerunek kraju wrd potencjalnych inwestorw. Z kolei Somalia, oficjalnie republika federacyjna, jest faktycznym zlepkiem samodzielnych prowincji i regionw autonomicznych, ktre s rzdzone przez lokalnych przywdcw i posiadaj wasne organy ustawodawcze, jak np. Somaliland. Rzd Tymczasowy w stolicy Mogadiszu nie sprawuje faktycznej kontroli nad tymi terytoriami, co sprzyja midzy innymi rozwojowi piractwa w zatoce Adeskiej. Faktyczny brak silnej wadzy zdolnej egzekwowa j na caym terytorium kraju z pewnoci jest znaczcym powodem tak niskiej oceny kraju w rankingu. Pozostae pastwa tworzce omawian list nawet nie prbuj stwarza pozorw systemu demokratycznego. S to bowiem trzy kraje komunist yczne: Laos, Korea Pnocna i Kuba. Krajem o najwyszym wskaniku ryzyka politycznego jest Erytrea, ktrej system rzdw jest trudniejszy do sprecyzowania jednak posiada wicej cech systemu totalitarnego ni demokratycznego, jak np. faktyczne niewprowadzenie w ycie konstytucji czy brak procedury wyboru wadzy na drodze wyborw powszechnych. Kraje, ktrych system ekonomiczny posiada wicej cech gospodarki nakazowo -rozdzielczej ni kapitalizmu nie s dobrymi miejscami do inwestowania, chociaby ze wzgldu na cig grob wywaszczenia. I taki stan utrzymuje si pomimo czciowego otwarcia na midzynarodowy kapita gospodarek przejawiajcych cechy typowej autarkii, jak np. Kuba czy Korea Pnocna.
Strona 30
wrzesie 2013
Tabela 4. 10 krajw o najwyszym poziomie ryzyka politycznego (dane za rok 2011) Lp. Kraj Ocena ryzyka politycznego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Erytrea Republika rodkowoafrykaska Gwinea Rwnikowa Burundi Laos Mauretania Korea Pnocna Czad Somalia Kuba 5,13 7,55 8,35 8,53 9,52 10,25 11,42 13,72 13,85 14,67
rdo: opracowanie wasne na podstawie: www.euromoneycountryrisk.com/#supertop , [data odczytu: 18.08.2013].
Zatem wnioski z przeprowadzonej powyej analizy s nastpujce: za kraj charakteryzujcy si niskim zagroeniem ryzykiem politycznym moemy uzna takie pastwo, ktre zarwno posiada stabilny system rzdw, gdzie wadza zachowuje zasad kadencyjnoci i jest wybierana w wyborach powszechnych. Gospodarka takiego kraju ma z kolei charakter liberalny i sprzyjajcy napywowi kapitau , za kraj obarczony wysokim stopniem ryzyka politycznego moemy uzna z kolei pastwo, ktrego system demokratyczny przyjmuje charakter fasadowy lub nie istnieje wcale, jak np. w Korei Pnocnej. Pastwo charakteryzuje przerost aparatu urzdniczego i wysoki poziom korupcji na kadym szczeblu wadzy.
Strona 31
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Podsumowanie
wrzesie 2013
Ocena ryzyka politycznego jest oczywicie zaledwie jednym z elementw majcych pomc przedsibiorcy przy podjciu decyzji dotyczcej prowadzenia dziaalnoci gospodarczej na terenie danego pastwa, ktre wedug midzynarodowych rankingw charakteryzuje si du niestabilnoci polityczn. Przedstawiona w ostatnim rozdziale analiza wykazuje, e Europa jest pod wzgldem ryzyka politycznego miejscem raczej bezpiecznym (wyczajc kraje wschodnie spoza Unii, jak np. Biaoru). Podobn tendencj charakteryzuj si kraje Ameryki Pnocnej, a w szczeglnoci Kanada, bdca jednoczenie jedn z najbardziej liberalnych gospodarek wiata. Pozostae kraje tzw. Triady, jak Japonia, Korea Poudniowa, Australia czy Nowa Zelandia s rwnie dobrymi miejscami do inwestowania bez naraania si na przykre polityczne konsekwencje, podobnie jak raje podatkowe w rodzaju Hong-Kongu i Singapuru. Regionem szczeglnie maej stabilnoci politycznej jest Afryka, co zreszt dobrze ukazuje przykad rewolucji dokonujcych si w krajach Afryki Pnocnej na pocztku 2011 roku. Wydarzenia ostatnich miesicy od razu znalazy odzwierciedlenie w najnowszych rankingach (Egipt i Tunezja w porwnaniu do wynikw z roku 2010 spady w rankingu Euromoney o 20 pozycji). W pastwach nalecych do tzw. Czarnej Afryki sytuacja wcale nie wyglda lepiej, o czym dobitnie wiadczy przykad Somalii, gdzie wikszo prowincji jest poza cakowit kontrol rzdu. W wikszoci pastw Czarnego Ldu nie wyksztaci si system demokratyczny zbliony do europejskich lub amerykaskich standardw. Dodatkowo nieustanne wojny domowe toczone w wielu miejscach, jak np. w Demokratycznej Republice Konga albo jeszcze niedawno w Darfurze tworz zdecydowanie niesprzyjajcy klimat inwestycyjny dla wikszoci firm. Obecno jedynie trzech krajw azjatyckich w dole rankingu Euromoney i powolne otwarcie Korei Pnocnej na zagraniczny kapita moe wiadczy o stopniowej poprawie sytuacji w tej czci wiata. Faktem jednak jest, e ryzyko polityczne zarwno w Afryce, jak i w Azji w krajach sabiej rozwinitych jest wci silnie zakorzenione, a wic prawdziwa jest teza postawiona we wstpie pracy.
Strona 32
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Bibliografia

Opracowania
wrzesie 2013
1. Buckley A., Multinational Finance, 3th Edition, Prentice-Hall, London, New York 1996. 2. Damodaran A., Finanse korporacyjne. Teoria i praktyka, Wyd. Helion, Gliwice 2007. 3. Lewandowski D., Analiza Ryzyka Walutowego, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu Warszawa 1995. 4. Michalski G., Leksykon zarzdzania finansami, Wyd. C. H. Beck Warszawa 2004. 5. Najlepszy E., Finanse Midzynarodowe Przedsibiorstw, PWE Warszawa 2007. 6. Olkiewicz A.M., Ograniczanie niepewnoci i Ryzyka w dziaalnoci handlowej firmy, POLTEXT Warszawa 2005. rda internetowe 1. Metodologia bada wg Euromoney, www.euromoney.com/Article/2773899/Euromoney-Country-Risk-Methodology.html, [data odczytu: 18.08.2013]. 2. Model BERI i jego zastosowanie, www.beri.com/brs.asp, [data odczytu: 18.08.2013]. 3. The Economist Intelligence Unit, www.eiu.com/public/who-we-are.aspx, [data odczytu: 18.08.2013]. 4. Metodologia ICRG, www.prsgroup.com/ICRG_Methodology.aspx, [data odczytu: 18.08.2013]. 5. Ranking fundacji Heritage na rok 2011, www.heritage.org/index/ranking, [data odczytu: 18.08.2013].
Strona 33
wrzesie 2013
Anna Herman Stosunki Midzynarodowe II rok
Euroregion lsk Cieszyski charakter, problemy, szanse rozwoju
Wstp
Euroregion jest szczegln form regionu transgranicznego, wyrnia si wyjtkowo wysokim stopniem zinstytucjonalizowania swoich struktur. Termin ten nie wystpuje jednak w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej. Wystpuj natomiast terminy takie jak: wsppraca transgraniczna lub region graniczny1. Pojcie euroregion jest stosowane jednak powszechnie zarwno przez media jak i w dokumentach regionalnych i lokalnych zwizanych z wspprac transgraniczn2. Centrum Informacji Europejskiej podaje, e euroregiony to obszary wsppracy przygranicznej (transgranicznej), bdce wynikiem porozumienia przygranicznych jedno stek samorzdu terytorialnego lokalnych i regionalnych. S to zatem obszary szczeglne dla integracji europejskiej, poniewa wspomagaj wspprac dwch, czasem kilku pastw w
T. Borys, Euroregiony a nowy ukad jednostek terytorialnych Polski [w:] W. Molendowski (red.), Euroregiony mosty do Europy bez granic, Elipsa, Warszawa 1997, s. 69. 2 W. Toczyski, W. Satorius , Midzynarodowa wsppraca regionw, Przedwit, Warszawa 1997, s.106; Umowa o wsppracy regionalnej pod nazw Euroregion lsk Cieszyski - Tnsk Slezsko, www.euregioteschinensis.eu/wp-content/uploads/2012/01/Smlouva-o-region%C3%A1ln%C3%AD-spolupr%C3%A1ci-PL.pdf, [dostp: 07.05.2013].
Strona 34
wrzesie 2013
rejonach przygranicznych, ktre czsto s obszarami newralgicznymi ze wzgldu na chociaby historyczne uwarunkowania3. Jakie s gwne cele wsppracy transgranicznej? Wane jest przede wszystkim zapewnienie dobrych stosunkw spoecznoci pastw ssiadujcych, zblianie do siebie niechtnych spoecznoci, podnoszenie jakoci ycia, wspieranie idei wspdziaania midzynarodowego, efektywniejsze wykorzystanie potencjau gospodarczego i lokalnych moliwoci oraz wsppraca w zapobieganiu i zwalczaniu katastrof ekologicznych, a take przestpczoci. Euroregiony maj take umacnia tosamo regionaln, a jednoczenie poczucie zjednoczenia z Europ, zgodnie z mottem Unii Europejskiej In varietate Concordia (zjednoczeni w rnorodnoci). Wok polskiej granicy powstao 16 euroregionw4. W tej publikacji opisany zostanie najmniejszy z nich Euroregion lsk Cieszyski. Wskazane zostan problemy w jego dotychczasowej dziaalnoci, a take rozwaone zostan szanse jego dalszego rozwoju. Czy warto aby Euroregion ten dalej dziaa? W jaki sposb mona by usprawni jego funkcjonowanie?
Podstawowe informacje o Euroregionie lsk Cieszyski

Euroregion lsk Cieszyski powsta na mocy umowy o wsppracy r egionalnej pod nazw: Euroregion lsk Cieszyski Tnsk Slezsko zawartej w dniu 22 kwietnia 1998 w Cieszynie pomidzy: stron polsk reprezentowan przez Stowarzyszenie Rozwoju i Wsppracy Regionalnej "OLZA" z siedzib w Cieszynie , a stron czesk reprezentowan przez Regionalne Stowarzyszenie Wsppracy Czesko -Polskiej lska Cieszyskiego z siedzib w Czeskim Cieszynie. Jest to bardzo interesujcy przykad euroregionu, poniewa pokazuje rne moliwoci wsppracy pomidzy jednostkami samorzdu ter ytorialnego. Na szczegln uwag, zasuguje fakt, i najwikszym miastem euroregionu jest Jastrzbie-Zdrj, ktre historycznie ani kulturowo nie naley do lska Cieszyskiego. Naley zatem rozrni termin Euroregion lsk Cieszyski od terminu lsk Cieszyski. Euroregion lsk Cieszyskiley na obszarze przygranicznym pnocno-
wschodnich Czech i poudniowej Polski, w bliskim ssiedztwie Sowacji. Rozciga si na

3
Przykadem moe by region granicy polsko-czeskiej na lsku Cieszyskim, gdzie do tej pory dla mieszkacw obu krajw, draliwym tematem jest atak Czechw na ziemie polskie z 1919 r., oraz zajcie przez polskie wojsko Zaolzia w 1938r. 4 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Euroregiony, www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/ poziom_miedzynarodowy/euroregiony/strony/glowna.aspx, [dostp: 07.05.2013].
Strona 35
wrzesie 2013
obszarze od Hravy (R) i Jaworzynki (PL) po Bohumn (R) i Chaupki (PL). Granic naturaln jest rzeka Olza, nad ktr le graniczne miasta stanowice centrum euroregionu: esk Tn i Cieszyn. Przez Euroregion biegnie gwna linia komunikacyjna czca pnocn i poudniow Europ. Pod wzgldem administracji pastwowej Euroregion obejmuje w Republice Czeskiej powiat Karvin, wybrane gminy powiatu Frde k Mstek, w Republice Polskiej przygraniczn cz wojewdztwa lskiego (cz powiatu wodzisawskiego, miasto Jastrzbie-Zdrj, powiat cieszyski i cz powiatu bielskiego)5. Rysunek 1. Lokalizacja Euroregionu lsk Cieszyski
rdo: Oficjalna Strona Euroregionu lsk Cieszyski, www.euregio-teschinensis.eu/euroregion-slask-cieszynski, [dostp: 05.05.2013].
Dziaalno euroregionu skupia si na wspieraniu rozwoju wsppracy na terenach przygranicznych, a zwaszcza na: wymianie dowiadcze i informacji, rozwoju turystyki, wsppracy w planowaniu przestrzennym, wsppracy w sferze gospodarczej i handlowej, wymianie kulturalnej i trosce o wsplne dziedzictwo kultury, wsppracy midzy szkoami i modzie na terenie Euroregionu, wspieraniu rozwoju kultury, owiaty i sportu, rozwizywaniu wsplnych spraw w dziedzinie transportu, komunikacji, cznoci i bezpieczestwa obywateli, rozwizywaniu wsplnych problemw ekologicznych i ochrony rodowiska naturalnego6.
Oficjalna Strona Euroregionu lsk Cieszyski, www.euregio-teschinensis.eu/euroregion-slask-cieszynski, [dostp: 05.05.2013]. 6 www.euroregions.org/pl/index/ogolnie_o_euroregionie_slask_cieszynski/75.html

Strona 36
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Teren lska Cieszyskiego
wrzesie 2013
lsk Cieszyski7 ley w obrbie Bramy Morawskiej. Ze wzgldu na swoje pooenie na przestrzeni wiekw podlega rnym wpywom, co przyczynio si do wzrostu gospodarczego tych terenw. W dziewitnastym wieku, w wyniku postpujcej industrializacji, pojawia si tu rozwinita infrastruktura kolejowa (midzy innymi najwiksze przejcie kolejowe na poudniowej granicy Polski w Zebrzydowicach). Do szybko rozwijajcych si orodkw przemysowych lska Cieszyskiego przybywali migranci, co wpyno na zoono stosunkw etnicznych i wyznaniowych. W 1920 w wyniku wprowadzenia granicy, lsk Cieszyski zosta podzielony midzy Polsk a Czechy wzdu rzeki Olzy8. Wedug Tadeusza Siwka utworzona granica doprowadzia midzy innymi do wymieszania terytorialnego mieszkacw, niejednoznacznej przynalenoci mieszkacw do konkretnej grupy, czyli oglnie do niespjnoci terytorialnej lska Cieszyskiego9. A do czasu transformacji ustrojowej nawet kontakty rodzin mieszkajcych po dwch stronach granicy byy utrudnione, nie mwic ju o innych formach wsppracy. Po 1989 roku przeszkody w przekraczaniu granicy zaczy male. Pojawia si moliwo ponownej integracji terenu lska Cieszyskiego. Czy powstay kilka lat pniej Euroregion lsk Cieszyski skutecznie realizuje swoje cele i wspomaga jego integracj ? Jakie s rnice pomidzy polsk a czesk czci lska Cieszyskiego, ktre wyksztaciy si podczas trwajcego kilkadziesit lat trwaego podziau?
Gospodarka
Historia terenu lska Cieszyskiego do XX wieku potwierdza integralno tego terenu. Czynnikiem integracyjnym w XIX wieku by proces formowania si lokalnych rynkw pracy, ktry oparty by na eksploatacji wgla kamiennego, hutnictwie, przemyle wkienniczym i komunikacji kolejowej10. Po czeskiej stronie rozwijay si miasta takie jak: Ostrawa, Karwina, a po polskiej Cieszyn, Skoczw, Bielsko -Biaa. Mona tu mwi o duej integracji ekonomicznej obu stron Olzy. Obie strony staraj si odchodzi obecnie od
7 8
Nie euroregion! T. Siwek, lsk Cieszyski i inne pogranicza w badaniach nad tosamoci etniczn, narodow i regionaln, w: Studia Etnologiczne i Antropologiczne, red. I. Bukowska-Floreska, Katowice 1997, s. 11-15. 9 Ibidem. 10 J. Runge, Euroregion lsk Cieszyski jako zoony system spoeczno ekonomiczny pogranicza polsko czeskiego, [w:] Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003, s. 15 17.
Strona 37
wrzesie 2013
dominujcej roli wyej wymienionych gazi przemysu, przede wszystkim zwikszajc wielko sektora usug. Wsplnym elementem jest take coraz szerzej spotykana konieczno staych dojazdw do pracy i migracji, z powodu zwikszajcego si w regionie bezrobocia. Wedug Jerzego Runge system spoeczny obu czci lska Cieszyskiego jest w znacznej czci podobny, zwaszcza ze strony ekonomicznej11. Spotykamy take rnice pomidzy czesk a polsk stron regionu: grnictwo ostrawsko-karwiskie zaczo by znacznie wczeniej restrukturyzowane, w Polsce proces ten do dzi zachodzi bardzo wolno. Po czeskiej stronie wystpuje wyrana koncentracja powiza ekonomicznych z jednym miastem (Ostraw), natomiast po stronie polskiej sytuacja jest znacznie bardziej zoona (Bielsko - Biaa, Rybnik, Grnolski Okrg Przemysowy). Rnice w powojennej sytuacji gospodarczej Polski i Czech sprawiy, e powizania gospodarcze midzy obu czciami lska Cieszyskiego stay si wyranie sabsze, zwaszcza kiedy w Czechach spado znaczenie grnictwa wgla kamiennego.
Mocne strony Euroregionu

Euroregion lsk Cieszyski, ktry dziaa od stosunkowo krtkiego czasu, dopiero zaczyna prowadzi do gbszej integracji jego terenw. Do tej pory dziaania integracyjne byy prowadzone gwnie pomidzy wybranymi mi astami lub w wybranych rejonach. Warto zauway, e im dalej od granicy, tym dziaania te s sabsze. Jakie s mocne strony euroregionu, a take jakie szanse rozwoju
spoeczno ekonomicznego przed nim stoj? Region lska Cieszyskiego cechuje si dobrym pooeniem geopolitycznym i komunikacyjnym, mgby sta si jednym z waniejszych orodkw komunikujcych pnoc poudnie rodkowej Europy. Jest niezwykle bogaty w zasoby naturalne: najwiksze s zoa wgla kamiennego, wydobycie tego surowca jest gwnym czynnikiem gwarantujcym dobrobyt mieszkacom euroregionu (rednie zarobki w Jastrzbiu Zdroju, s wysze prawie dwukrotnie od przecitnego wynagrodzenia w kraju12).
11 12
Ibidem, s.16-17. Jastrzbie-Zdrj 2015. Potencja gospodarczy i trendy rozwojowe. Raport syntetyczny , www.efs.gov.pl/ AnalizyRaportyPodsumowania/baza_projektow_badawczych_efs/Documents/Raport%20syntetyczny%20got% 20po%20stronie.pdf, s. 86 87, [dostp: 08.05.2013].
Strona 38
wrzesie 2013
Teren ten jest te wyjtkowo atrakcyjny turystycznie: wystpuj gry (Beskidy), jeziora, rzeki (Wisa wraz ze rdem, Olza, Odra), tereny paskie, niziny. W duej czci euroregionu wystpuj wysokiej klasy gleby, co sprzyja rozw ojowi rolnictwa. Teren obfituje take w bardzo due zasoby wd, po p olskiej stronie utworzony jest zalew Goczakowicki, po czeskiej zbiornik wodny Olen. Wody podziemne natomiast bogate s w wykorzystywane lecznico solanki, na przykad w Ustroniu, Karwini e Darkowie, Jastrzbiu Zdroju. Ponadto na lsku Cieszyskim znajduj si miasta o wielowiekowej, bogatej tradycji, obfitujce w liczne zabytki (za jedne z waniejszych podaje si cieszysk Rotund w. Mikoaja , umieszczon na banknocie dwudziestozotowym, wie Piastowsk w Cieszynie oraz Zamek Frytt w czeskiej Karwinie). Istnieje take specyficzna gwara cieszyska, dziki ktrej Czechom i Polakom mieszkajcym na pograniczu jest duo atwiej komunikowa si ze sob ni tym pochodzcym z wntrza kraju. Jak wida lsk Cieszyski jest absolutnie specyficznym i unikalnym regionem: wielowyznaniowym (katolicyzm, protestantyzm) i zrnicowanym i uzdrowisk). Jeli chodzi o struktur ludnoci, to na wikszoci terenw euroregionu lsk Cieszyski gsto zaludnienia jest dua, coraz wiksza liczba ludnoci osiada take na terenach wiejskich, gdy s one wysoko uprzemysowione. Region ma wielowiekowe tradycje edukacyjne, dlatego poziom wyksztacenia jest tu wysoki. Struktura branowa dziaalnoci spoeczno gospodarczej jest coraz bardziej zrnicowana, powiksza si wielko sektora usug, a w Cieszynie istniej historyczne tradycje dziaalnoci usugowej. Niewtpliwie przeomowym wydarzeniem, take dla Euroregionu lsk Cieszyski, byo przystpienie Polski i Czech do Strefy Schengen w 2007 roku. Stowarzyszenie Rozwoju i Wsppracy Regionalnej OLZA przygotowao ankiet na konferencj Strefa Schengen i inne moliwoci rozwoju wsppracy transgranicznej w Euroregionie lsk Cieszyski. Na pytanie Czy wedug Pana/Pani wejcie Polski i Czech do strefy Schengen w grudniu 2007 r. wpyno w istotny sposb na wspprac transgraniczn na polsko -czeskim pograniczu wikszo respondentw (85%) odpowiedziaa twierdzco. Wedug nich wejcie Polski i Czech do strefy Schengen wpyno w sposb pozytywny na wspprac transgraniczn na polsko-czeskim pograniczu, przyczynio si do tego zniesienie kontroli na granicach, co usprawnio ruch na przejciach granicznych czcych Polsk z Czechami, przynioso take popraw kontaktw midzy instytucjami partnerskimi z obu stron granicy, a take uatwio
gospodarczo
(wspwystpowanie
rolnictwa,
cikiego
przemysu
Strona 39
wrzesie 2013
realizacj wsplnych polsko-czeskich przedsiwzi13. Dziki zniesieniu kontroli granicznej dziaania w ramach euroregionu lsk Cieszyski mogy ulec znacznej intensyfikacji, take lokalna spoeczno chtniej angauje si w projekty, bierze udzia w wydarzeniach po obu stronach granicy, poniewa ruch graniczny nie ma adnych ogranicze. Z pewnoci korzystnie wpyno to na stopie integracji spoecznoci polsko -czeskiego pogranicza.
Problemy rozwoju Euroregionu lsk Cieszyski

Euroregion lsk Cieszyski boryka si take z wieloma zagroeniami i problemami. Korzystne pooenie nie jest w peni wykorzystane w tranzycie midzynarodowym. Bogate rodowisko przyrodnicze jest zanieczyszczane powszechnie uywanym do ogrzewania wglem kamiennym. Rwnie gleby, zwaszcza w okolicach drg s w zym stanie, co nie sprzyja efektywnemu rozwojowi rolnictwa 14. Niegdy atrakcyjne turystycznie tereny s obecnie zdegradowane w wyniku eksploatacji wgla kamiennego. Skutkiem tego jest przede wszystkim osiadanie gbiej wody solankowej, zwaszcza w rejonie Jastrzbia Zdroju i Karwiny. Przykadowo prnie dziaajce od 1861 roku uzdrowisko w Jastrzbiu Zdroju dziaao od roku 1861, w 1994 roku zostao ostatecznie zamknite. Wadze samorzdowe zarwno Jastrzbia Zdroju jak i czeskiej Karwiny dokadaj obecnie wysikw, aby stopniowo odrestaurowywa zniszczone tereny dawnych uzdrowisk, planowane jest dotarcie do gboko opadnitych wd solankowych, jednak szkody grnicze s nieodwracalne 15. Jako bazy turystyczno wypoczynkowej rwnie budzi wiele zastrzee. Wanie na tym polu oba kraje cile wsppracuj w r amach euroregionu. Do tej pory z dofinansowaniem z Unii Europejskiej w ramach programu REGIOTOUR zostaa stworzona midzy innymi niezwykle malownicza p tla rowerowa Euroregionu lsk Cieszyski, 16 ktra przebiega zarwno jego polsk jak i czesk czci. Daje moliwo poznania duej rnorodnoci krajobrazw i kultury tego regionu, co jest niewtpliwie ogromn atrakcj turystyczn
13
dla
odwiedzajcych
euroregion. W
ramach
dziaalnoci
euroregionu
M. Olszewski, Strefa Schengen i inne moliwoci rozwoju wsppracy transgranicznej w euroregionie lsk Cieszyski: raport z konferencji tematycznych zrealizowanych 26 i 27 padziernika 2009 roku w Jaworzu i Jastrzbiu Zdroju, Stowarzyszenie Rozwoju i Wsppracy Regionalnej "Olza", Cieszyn 2010, s. 14. 14 Runge J., Euroregion lsk Cieszyski jako zoony system spoeczno ekonomiczny pogranicza polsko czeskiego [w:] J. Runge (red.), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003, s. 13-22. 15 J. Mrokiewicz, Uzdrowisko Jastrzbie Zdrj. Archiwum pery wojewdztwa lskiego w XX -leciu midzywojennym, Miejski Orodek Kultury w Jastrzbiu Zdroju, Jastrzbie Zdrj 2012. 16 Ptla rowerowa Euroregionu lsk Cieszyski, www.trail.pl/szlaki/petla-rowerowa-euroregionu-slaskcieszynski-6202euroregionu-slask-cieszynski-6202, [dostp: 10:05.2013].
Strona 40
wrzesie 2013
zrealizowano take finansowane z funduszu PHARE CREDO projekty obejmujce: stworzenie systemu INFOREGO 2000, a nastpnie INFOREG 2006 17, wspomagajcego wymian informacji w obrbie gmin euroregionu oraz strategi rozwoju turystyki wok zbiornikw wodnych Trlicko, ermanice i Goczakowice. Potrzeba jednak stale wsppracowa na polu promocji regionu. Sukcesy wsplnie organizowanych imprez (na przykad Przegldu Filmowego Kino na Granicy) wiadcz o tym, e wydarzenia takie s lokalnej spoecznoci potrzebne18. Nie jest potrzebne tylko promowanie regionu na zewntrz, ale take wewntrz euroregionu. Niestety wrd modych ludzi coraz mniejsza jest wiadomo wasnego
pochodzenia. Przez to wiele projektw jest skierowanych wanie dla modziey, na przykad: uczniowskie gry bez granic i gry symulacyjne czy Euroregional ne Forum Szkolnych Klubw Europejskich. Ciekawe jest wystpujce na lsku Cieszyskim nadmierne poczucie wyszoci swojego regionu nad innymi terenami, nie nalecymi niegdy do Ksistwa Cieszyskiego (na przykad nad mieszkacami Jastrzbia - Zdroju). Wynika to z ogromnych rnic, przede wszystkim historycznych pomidzy Cieszynem a Jastrzbiem Zdrojem. Cieszyn to stary grd wymieniany ju w rdach pisanych z 1155 roku, przeszo miasta stanowi duy walor i okrela jego wspczesny wizerunek. Natomiast Jastrzbie Zdrj do 1963r. zamieszkiwao 5382 osb, bya to miejscowo uzdrowiskowa, pod koniec 1982 roku miasto liczyo ju ponad 100 000 mieszkacw przyjezdnych z biedniejszych regionw Polski, do prac w kopalniach wgla kamiennego19. Trudno wic mwi o efektywnej wsppracy pomidzy tymi miastami w ramach funkcjonowania Euroregionu lsk Cieszyski, skoro nadal w wiadomoci mieszkacw pokutuje wzajemna niech. Nadal utrudnione s take przyjazne kontakty na linii polsko czeskiej, poniewa wci s rozpamitywane wzajemne agresje z 1919 i 1938 roku 20. Zacienianie wzajemnych kontaktw w coraz wikszym stopniu prowadzi jednak do efektywnej wsppracy i wielostronnego rozwoju, a take pogbiania przyjaznych stosunkw po obu stronach Olzy.
17 18
INFOREG 2006. Polsko Czeski System Informacji Przygranicznej, , www.inforeg.org, [dostp: 30.04.2013]. Fundusze Europejskie - Kasa dla Was. Kino na Granicy, www.tvp.pl/styl-zycia/ludzie/poziom-20/kasa-dlawas/27042012-fundusze-europejskie-kasa-dla-was-kino-na-granicy/7196171, [dostp: 08.05.2013]. 19 K. Magda, System Osadniczy obszaru pogranicza wojewdztwa lskiego i Pnocnych Moraw [w:] J. Runge (red), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003, s. 66. 20 stycze 1919 r. atak zbrojny Czechw na tereny polskie; 1938r. zajcie przez Polakw Zaolzia.
Strona 41
wrzesie 2013
Euroregion lsk Cieszyski boryka si take z problemami demograficznymi: zmniejszajcej si liczby urodze, malejcego przyrostu demograficznego, starzenia si spoeczestwa. Ilo miejsc pracy stopniowo zmniejsza si, powoduje to midzy innymi emigracj modej ludnoci poza region. Miasta takie jak polskie Jastrzbie Zdrj, czy czeska Karwina w wikszoci skupiaj swoj gospodark tylko wok kopalni. Konieczna jest restrukturyzacja grnictwa, jednak zbyt pochopne dziaania w tej kwestii s niebezpieczne z punktu widzenia ogromnych spoecznych konsekwencji.
Euroregion w wiadomoci lokalnej spoecznoci

Czy Euroregion lsk Cieszyski jest dobrze wypromowany? Zapyta o to Franciszek Kosowski w swoich badaniach21. Zaznaczy on, e euroregion ten swoj dziaalno informacyjn prowadzi gwnie poprzez pras regionaln (Dziennik Zachodni, Trybuna lska), lokaln (Gos Ziemi Cieszyskiej, Kronika Beskidzka, Wiadomoci Jastrzbskie, Gazeta Skoczowska), samorzdowe (Wiadomoci Ratuszowe). Informacje s take dostpne w regionalnej telewizji, stacjach radiowych, czy te w Internecie ( www.ox.pl). Pomimo tej dziaalnoci informacyjnej 20% ankietowanych wskazaa, e dziaalno euroregionu jest zauwaalna, tylko 8.4% z nich potrafio powiedzie co wicej na ten temat. Znaczne trudnoci stworzyo respondentom okrelenie granic euroregionu, poniewa na to pytanie nie odpowiedziao 47% respondentw, a w pozostaych przypadkach wikszo odpowiedzi bya bdna lub niepena. Z kolei na pytanie o ewentualne korzyci wynikajce z przynalenoci gminy, w ktrej mieszka badany, do euroregionu, 50 .9 % osb wskazao, i nie ma wasnego zdania, 32.9% nie widzi adnych korzyci, tylko 16.2% pozytywnie ocenia skutki wsppracy22. Podsumowujc badania Franciszka Kosowskiego mona stwierdzi, e wiedza mieszkacw o Euroregionie lsk Cieszyski jest bardzo maa, w zasadzie ogranicza si do informacji o tym, e taki euroregion istnieje. Kolejnym problemem jest fakt, e bardziej dziaalnoci euroregionu zainteresowane s wadze, ni mieszkacy. Naleaoby zatem zachci do aktywniejszego dziaania na rzecz euroregionu take lokalne spoecznoci. Warto zastanowi si jak mona by wzmocni polityk informacyjn dotyczc euroregionu.
21
F. Kosowski, Euroregion lsk Cieszyski w wiadomoci jego mieszkacw [w:] J. Runge (red.), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003, s. 51 58. 22 Ibidem, s. 52.
Strona 42
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Szanse rozwoju i propozycje usprawnienia
wrzesie 2013 funkcjonowania
Euroregionu
Jak wida region lska Cieszyskiego ma ogromny potencja zarwno turystyczny jak i gospodarczy. Z ca pewnoci na pytanie postawione na poczt ku, czy warto aby euroregion ten dalej dziaa, mona powiedzie, e warto. Na pewno naley pogbia wspprac jeli chodzi o wspln promocj regionu i rozwj jego turystyki. Do tej pory udao si przede wszystkim stworzy wiele krajoznawczych tras rowe rowych23. Niestety nie istnieje wsplna komunikacja choby pomidzy Cieszynem a Czeskim Cieszynem. Warto wspomnie, e w latach 1911 1921 obie te strony czya linia tramwajowa, jednak po podziale Cieszyna na polsk i czechosowack cz wstrzymano jego kursowanie.24 Cho planowano wznowi prac tramwaju, to do tej pory nie udao si to. Take utworzenie linii autobusowych kursujcych z Polski do Czech i odwrotnie przyczynio by si do wzrostu turystyki przygranicznej a take stworzyoby moliwo dojazdu na przykad dla dzieci, ktre chciayby si uczy za granic lub dla tych, ktrzy podejmuj prac w ssiednim kraju. Warto te zwrci uwag na fakt, i wci w wiadomoci ludzi, zwaszcza starszego pokolenia, pozosta uraz do drugiej strony spowodowany konfliktami jakie miay miejsce, choby zajcie Zaolzia. Potrzeba wikszej liczby projektw, ktre zbliay by do siebie spoecznoci i niweloway wzajemn niech. Przede wszystkim wane jest aby aktywizowa spoeczno lska Cieszyskiego. Potrzebna jest do tego aktywna promocja euroregionu, organizowanie szeroko pojtych kampanii zachcajce do aktywnego udziau w jego wsppracy.
Zakoczenie
Podsumowujc, przed Euroregionem lsk Cieszyski wci stoi wiele wyzwa. Jego dziaalno jest z pewnoci wanym elementem lokalnej integracji ludnoci . Euroregion lsk Cieszyski to teren o bardzo zrnicowanym rodowisku geograficznym, a take bogatej kulturze i historii. Posiada wysokie walory rekreacyjno turystyczne oraz zoon struktur pogranicza, dlatego wymaga wyjtkowo umiejtnego i spjnego zarzdzania, a take wsppracy zainteresowanych stron polskich i czeskich. Warto zaktywizowa
23 24
www.trail.pl/szlaki/petla-rowerowa-euroregionu-slask-cieszynski-6202, [dostp: 10.05.2013]. www.tramwaje.muzeumcieszyn.pl/index.php?l=pl&a=historiapl, [dostp: 30.05.2013].
Strona 43
wrzesie 2013
modzie, a take cae lokalne spoecznoci do wsppracy z ssiadami z drugiej strony Olzy. Przez aktywn wspprac transgraniczn region dy do zapewnienia obustronnych korzyci, zwaszcza osignicia postpu gospodarczego i spoecznego. Wsplna ochrona praw i interesw mieszkacw regionw przygranicznych rwnie przynosi wiksze efekty ni dziaalno w pojedynk.
Bibliografia:
Opracowania 1. Borys T., Euroregiony a nowy ukad jednostek terytorialnych Polski [w:] W. Molendowski (red.), Euroregiony mosty do Europy bez granic, Elipsa, Warszawa 1997. 2. Kosowski F., Euroregion lsk Cieszyski w wiadomoci jego mieszkacw [w:] J. Runge (red.), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony , Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003. 3. Magda K., System Osadniczy obszaru pogranicza wojewdztwa lskiego i Pnocnych Moraw [w:] J. Runge (red.), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003. 4. Mrokiewicz J., Uzdrowisko Jastrzbie Zdrj. Archiwum pery wojewdztwa lskiego w XX-leciu midzywojennym, Miejski Orodek Kultury w Jastrzbiu-Zdroju, Jastrzbie-Zdrj 2012. 5. Olszewski M., Strefa Schengen i inne moliwoci rozwoju wsppracy transgranicznej w euroregionie lsk Cieszyski: raport z konferencji tematycznych zrealizowanych 26 i 27 padziernika 2009 roku w Jaworzu i Jastrzbiu Zdroju , Stowarzyszenie Rozwoju i Wsppracy Regionalnej "Olza", Cieszyn 2010. 6. Runge J., Euroregion lsk Cieszyski jako zoony system spoeczno ekonomiczny pogranicza polsko czeskiego, [w:] J. Runge (red.), Granice. Obszary przygraniczne Euroregiony, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 2003. 7. Siwek T., lsk Cieszyski i inne pogranicza w badaniach nad tosamoci etniczn, narodow i regionaln [w:] I. Bukowska-Floreska (red.), Studia Etnologiczne i Antropologiczne, tom I, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, Katowice 1997. 8. Toczyski W., Satorius W., Midzynarodowa wsppraca regionw, Przedwit, Warszawa 1997. rda internetowe 1. Euroregionalne centrum Informacji Europejskiej w Cieszynie, www.olza.pl/pl/pobierz/plik/5/projekt-euroregionalne-centrum-informacji-europejskiejw-cieszynie.doc, [dostp: 10.05.2013]. 2. Fundusze Europejskie - Kasa dla Was. Kino na Granicy, www.tvp.pl/stylzycia/ludzie/poziom-20/kasa-dla-was/27042012-fundusze-europejskie-kasa-dla-waskino-na-granicy/7196171, [dostp: 08.05.2013]. 3. INFOREG 2006. Polsko Czeski System Informacji Przygranicznej, www.inforeg.org, [dostp: 30.04.2013]. 4. Jastrzbie-Zdrj 2015. Potencja gospodarczy i trendy rozwojowe. Raport syntetyczny ,
Strona 44
wrzesie 2013
www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/baza_projektow_badawczych_efs/ Documents/Raport%20syntetyczny%20got%20po%20stronie.pdf, s.86-87, [dostp: 08.05.2013]. 5. Kasperek B., Euroregionowi stukno 10 lat, www.gazetacodzienna.pl/node/87879, [dostp: 08.05.2013]. 6. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Euroregiony, www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/poziom_miedzynarodowy/euroregiony/strony/glow na.aspx, [dostp: 07.05.2013]. 7. Muzeum w Cieszynie, www.tramwaje.muzeumcieszyn.pl/index.php?l=pl&a=historiapl, [dostp 30.05.2013]. 8. Oficjalna Strona Euroregionu lsk Cieszyski, www.euregio-teschinensis.eu/euroregionslask-cieszynski, [dostp: 05.05.2013]. 9. Ptla rowerowa Euroregionu lsk Cieszyski, www.trail.pl/szlaki/petla-rowerowaeuroregionu-slask-cieszynski-6202euroregionu-slask-cieszynski-6202, [dostp: 10.05.2013]. 10. Umowa o wsppracy regionalnej pod nazw Euroregion lsk Cieszyski - Tnsk Slezsko, www.euregio-teschinensis.eu/wp-content/uploads/2012/01/Smlouva-oregion%C3%A1ln%C3%AD-spolupr%C3%A1ci-PL.pdf, [dostp: 07.05.2013].
Strona 45
wrzesie 2013
Agnieszka Joanna Legutko Stosunki Midzynarodowe I rok SUM
Jedno pastwo, dwa systemy polityczne spojrzenie na Hongkong z wielu perspektyw

Hongkong to miasto na styku Wschodu i Zachodu. Mona o nim snu opowieci albo odczytywa sztywne analizy ekonomiczne. Zagbia si w ciekawostki o jedynych na wiecie dwupitrowych tramwajach, czy kierowa zainteresowanie w stron giedy hongkoskiej. Celem artykuu bdzie jednak przyblienie tematyki Hongkongu z perspektywy historycznej, spoeczno ekonomicznej i kulturowej. Rozpoczynajc histori regionu od XVIII w. z podkreleniem problemu kolonializmu, artyku pokazuje relacje pomidzy Chinami, Hongkongiem i pastwami o silnej pozycji na a renie midzynarodowej a do czasw wspczesnych, ze szczeglnym naciskiem na sytuacj w regionie. Odkrywa ogromny wpyw splotu wydarze na obecn sytuacj polityczn i ekonomiczn Hong Kongu oraz snuje hipotezy o moliwych drogach rozwoju tego terytorium.
DEBIUT NA ARENIE MIDZYNARODOWEJ

A do XVIII wieku Hongkong nie odgrywa tak naprawd roli na arenie midzynarodowej. Postrzegany by jako niedostpna wyspa o skalistych brzegach, ktra nie wskazywaa praktycznie adnych perspektyw rozwojowych. W 1685 edykt cesarski nada prowincji Kanton , lecej w gbi kontynentu, na pnocny wschd od Hongkongu, prawo do prowadzenia handlu z cudzoziemcami. Pomimo wielu obostrze zawartych w edykcie, to wydarzenie byo pierwszym krokiem, ktry wpyn na dalsze losy Hongkongu i jego dzisiejszy ksztat. Naley tutaj pamita, e w tym czasie cesarze prowadzili izolacjonistyczn polityk, utrzymujc, i pastwo chiskie jest samowystarczalne, a cudzoziemcy z Europy zwani diabami zamorskimi s barbarzycami .
Strona 46

Rysunek 1 Widok skalistego wybrzea Hong Kongu XVIII
wrzesie 2013
rdo: 28th International Conference on Very Large Data Bases, www.cse.ust.hk/vldb2002/delegate-info/hongkonginfo.html, [dostp na dzie 05.05.2013].
Opium to sowo klucz przedstawiajce kolejne niezwykle istotne wydarzenie dla pniejszej sytuacji Hongkongu. W latach 20. XVIII wieku transport opium do Kantonu rozpoczli Anglicy, co miao przyczyny gwnie ekonomiczne chciano wwczas wyrwna bilans handlowy. Zamiast pacenia drogocennym srebrem , Anglicy postanowili wymienia towary chiskie na tasze opium. Oczywicie nie bez przyczyny ich wybr pad na substancj silnie uzaleniajc, na ktr jak poprawnie zakadano, popyt bdzie nieustannie wzrasta. Rzesze Chiczykw zaczy zaywa opium i wkrtce Kanton pogry si w naogu, co stao si oczywicie jeszcze korzystniejsze dla Anglikw. Pomimo edyktu cesarza Ren Zonga z 1799 roku, zabraniajcego handlu opium, proceder nie usta, a dziki korumpowaniu urzdnikw Kohongu, czyli zrzeszenia chiskich gildii kupieckich w czasach dynastii Qing, posiadajcego monopol na handel z cudzoziemcami, przywoono coraz wiksze transporty opium (naogowo uywajcych byo 2 miliony Chiczykw, przy czym na samym dworze okoo 4 tysicy)1. Kolejny z cesarzy, Xuan Zong, zaniepokojony iloci srebra odpywajcego ze skarbca, podj realne kroki i w 1839 roku wyda kolejny edykt zabraniajcy handlu opium, tym razem na zawsze. Anglikom zakazano handlu na terenie Kantonu, skrzynie z opium zatopiono, a handlarze musieli schroni si na statkach zakotwiczonych wrd wielu wysp. Jedna z nich zwrcia ich szczegln uwag. Zwano j Xianggang, czyli Pachncy Port, dla nas znan raczej pod nazw Hongkong. Byo to idealne miejsce do zaoenia bezpiec znej bazy do prowadzenia handlu z Chiczykami. Ju w 1836 roku w gazecie Canton Register prowadzon przez brytyjskich kupcw napisano: Jeli lwia apa miaaby stan gdziekolwiek
K. Darewicz, Hongkong Historia niezwyka, Presspublica, Warszawa 1997, s.20.
Strona 47
wrzesie 2013
na poudniowej stronie Chin, to niech to bdzie Hongkong, niech tylko lew ogosi go wolnym portem pod sw opiek, a w cigu dziesiciu lat stanie si on najwaniejszym centrum handlowym na wschd od Cape.2 Jak si okazao, konflikt w Kantonie przysporzy idealnej okazji by t wysp zdoby. Rysunek 2 Hongkong, Mapa sporzdzona przez kapitana Sir Edwarda Belchera w 1841.
rdo: Antique Maps, www.swaen.com/antique-map-of.php?id=6725, [dostp na dzie 05.05.2013].
DENIA ANGLIKW DO POZYSKANIA TERENW

Za spraw wczesnego ministra spraw zagranicznych , Lorda Palmerstoneà, oraz najbogatszego handlarza opium, Williama Jardinea, zaczy rozprzestrzenia si pogoski dotyczce interwencji w Kantonie, a dziki rozmowom kuluarowym w brytyjskim parlamencie, gdzie jako gwne argumenty podnoszono zbrukanie honoru Wielkiej Brytanii, brak szacunku i karygodne zachowanie Chiczykw, zdecydowano si ostat ecznie na wojskow interwencj. W czerwcu 1840 roku brytyjskie okrty wojenne pokonay sabo przygotowan chisk obron na wybrzeu ; Brytyjczycy wdarli si do Kantonu i dotarli do Tianjin , odlegego tylko o 100 km od Pekinu. Podjto negocjacje, ktre zostay zawarte w Konwencji Chuanbi. Wedle dokumentu Chiny obiecyway odstpi wysp Hong Kong Zjednoczonemu Krlestwu, wypaci odszkodowanie za skonfiskowane opium oraz wznowi handel z Brytyjczykami w Kantonie. Konwencja jednak nie satysfakcjonowaa adnej ze stron. Brytyjczycy dali otwarcia 5 chiskich portw na wolny handel ze wiatem, dostali tylko skalist wysp.
Ibidem, s.22.
Strona 48
wrzesie 2013
Z drugiej strony Chiny musiay zrezygnowa z planw zaatakowania Anglik w podczas pertraktacji w Kantonie. Naley pamita, i obieg informacji w tych czasach by znacznie utrudniony, zatem zanim wieci dotary na Wyspy Brytyjskie , zaczto przystosowywa wysp do roli osady handlowej. W tym samym czasie z Wielkiej Brytanii pr zypyny nowe okrty wojskowe. Ich dziaania oraz obawy cesarza doprowadziy do podpisania w 1842 ukadu nankijskiego, ktry zakada ostateczne oddanie Hong Kongu pod wadz Wielkiej Brytanii. Anglicy bez wahania zaczli rozbudowywa swoj siedzib na wy spie, w celu jak najszybszego stworzenia tam bezpiecznej bazy handlowej. Z biegiem lat Hong Kong rozrasta si, przybywao mieszkacw (w 1856 roku ju 70 tysicy 3), rozbudowano infrastruktur. Bynajmniej nie z powodw demograficznych zaczto spoglda coraz czciej w stron pwyspu Kowloon. Gdyby Anglicy weszli w jego posiadanie, zawadnliby cienin i zapewnili w ten sposb absolutne bezpieczestwo statkom przewocym opium. Wkrtce wykorzystano incydent zatopienia statku z chisk zaog pod angielsk bander, ktry zosta rozdmuchany przez Anglikw do niebotycznych rozmiarw i sta si katalizatorem rozpoczcia drugiej wojny opiumowej. Doczyli do niej rwnie Francuzi, Amerykanie i Rosjanie, ktrym take zaleao na otwarciu Chin dla celw handlowych. Wojna ta zakoczya si podpisaniem 24 padziernika 1860 Konwencji Pekiskiej, wedug ktrej pwysep Kowloon zostaje oddany na wieczne uytkowanie Wielkiej Brytanii4. Ostatnim krokiem do podkrelenia pozycji Wielkiej Brytanii w tym rejonie wiata byo wynegocjowanie na drodze dyplomatycznej dzierawy Nowych Terytoriw na 99 lat, zapewnione w drugiej Konwencji Pekiskiej z roku 1898.
Dane z departamentu statystycznego i spisu ludnoci HKSAR: ( www.censtatd.gov.hk/home/index.jsp), [dostp na dzie 30.03.2011]. 4 E. Kajdaski, Chiny. Leksykon., Ksika i Wiedza, Warszawa 2005.
Strona 49

Rysunek 3 Rycina przedstawiajca drug wojn opiumow
wrzesie 2013
rdo: Encyklopedia Britannica, www.britannica.com/ EBchecked/media/ 100656/Second-Opium-War-undated-woodengraving, [dostp na dzie 05.05.2013].
BURZLIWA HISTORIA
Pomimo wkadu Anglikw w rozwj wyspy: zagospodarowywania terenu, rozbudowie infrastruktury portowej i handlowej, budowy katedr, wznoszeniu architektury w stylu kolonialnym, w pocztkowym okresie trudno nazwa Hongkong krajem mlekiem i miodem pyncym. W latach 20. XX wieku doszo do antybrytyjskich demonstracji m.in. w Kantonie. Niemay wpyw na gospodark miao rwnie przyjcie kilkuset tysicy uchodcw w latach 1937-38 uciekajcych z poudniowych prowincji Chin po ofensywie wojsk japoskich na tych terytoriach. A to by dopiero pocztek problemw. W roku 1941 roku Japonia przystpia do dziaa wojennych w II Wojnie wiatowej. Hongkong pomimo oporu zbrojnego Brytyjczykw zosta zdobyty 25 grudnia 1941 i pozosta pod wadaniem Japonii do poowy 1945 roku. Ten okres by szczeglnie ciki dla kolonii brytyjskiej. Odczuwano dotkliwy brak ywnoci, cze mieszkacw ucieka do ssiedniej kolonii portugalskiej Macau, cze zostaa deportowana w gb Chin. Po klsce Japonii i zakoczeniu II Wojny wiatowej, nadeszo zawahanie czy nie przyczy Hongkongu do Chin kontynentalnych. Domaga si tego rzd Czang Kaj -czeka, jednak prezydent Stanw Zjednoczonych Harry Truman uleg Brytyjczykom i Hongkong pozosta pod ich wadaniem. Po wojnie sytuacja tego terytorium bya opakana. Miasto przywodzio na myl ruin, gdzie zamar handel, z dnia na dzie hiperinflacja stawaa si coraz cisza do opanowania, a cienina wypeniona bya wrakami statkw. Ponad 650 tysicy5 (a wedug innych rde nawet 1,6 miliona6) mieszkacw yo w ndzy.
K. Darewicz, Op. cit.
Strona 50

Rysunek 4 Wyzwolenie Hong Kongu, sierpie 1945 r.
wrzesie 2013
rdo: The Canadian Encyclopedia, www.thecanadianencyclopedia.com/ articles/battle-of-hong-kong, [dostp na dzie 05.05.2013].
Anglicy nie poddawali si jednak wiedzc, jak niezwykle korzystne jest posiadanie tej kolonii i ju 1946 roku podjli si odbudowy caej osady, infrastruktury i gospodarki. Chiscy komunici widzc podnoszc si gospodark Hongkongu przestali naciska na jego zwrot, bo jak si wydaje, Mao Zedong dostrzeg jego potencja jako kapitalistycznego okna na wiat komunistycznych Chin. Istotnym jest rwnie fakt, i po dojciu do wadzy komunistw w 1949 roku Hongkong i Macao zostay jedynymi chiskimi portami pod zachodni kontrol. Nie bez echa pozostaa te rewolucja kulturalna i stopniowe, cho bardzo mgliste i delikatne komunikaty Chin Kontynentalnych, i nadejdzie dzie, w ktrym trzeba bdzie uregulowa spraw Hongkongu. Tymczasem w 1973 roku wskanik giedowy po kryzysie z czasw rewolucji kulturalnej (wynosi wtedy 59 punktw) wzrs do 1700 punkt w7. Rozpoczto budow nowoczesnej infrastruktury, w tym pierwszych drapaczy chmur. Zawdzicza si to gubernatorowi Sir Murrayòwi MacLehoseòwi, ktry postanowi przeksztaci, jak mwi kolonialn enklaw kontrastw w nowoczesn metropoli. Doprowadzi on do likwidacji korupcji
w administracji publicznej, zainicjowa budow nowoczesnego metra i plan budownictwa mieszka komunalnych. Nalega rwnie na normalizacj stosunkw Hongkong - Chiny, by
www.cheung.sw.hku.hk/swsp/L3/Lecture3Welfare%20Development%20in%20Hong%20%20Kong.doc, [dostp na dzie 30.03.2011]. 7 Hong Kong stock market, dane na rok 1973 (www.tradingeconomics.com/hong-kong/stock-market), [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 51
wrzesie 2013
stworzy moliwo dyskusji o wanych dla Hongkongu kwestiach, co niewtpliwie pomogoby w dalszych negocjacjach dyplomatycznych z Pastwem rodka. Rysunek 5 Widok z Victoria Peak na wieowce Hong Kongu, lata 70. XX wieku
rdo: Encykolpedia Britannica Blog, www.britannica.com/blogs/ 2010/01/ new-years-in-hong-kong, [dostp na dzie 05.05.2013].
W 1972 Chiny wystpiy do Specjalnego Komitetu ds. Deklaracji o Dekolonizacji dziaajcego pod egid ONZ z daniem usunicia Hongkongu z listy miejsc przeznaczonych do dekolonizacji. Jak wyjaniay wadze Hongkong i Macau s terytoriami chiskimi okupowanymi przez wadze brytyjskie i portugalskie. mier Mao Zedonga i upadek rewolucji kulturalnej w 1976 roku stworzy moliwo dyskusji nad przyszoci tej brytyjskiej kolonii z nowymi wadzami. Do wadzy doszed Deng Xiaoping, goszcy program reform, modernizacji gospodarki oraz plan budowy strefy gospodarczej (Shenzhen), co zaowocowao nerwowymi nastrojami wrd biznesmenw Hongkongu i wpyno na ruchy giedowe. W tych planach Chiny potrzeboway wsparcia gospodarki Hongkongu do modernizacji, przez co Wielka Brytania wyczua dobry moment do dyskusji na temat przyszoci Hongkongu i Nowych Terytoriw. Wspomniany wczeniej Sir Murray MacLehose przez cay okres swoich rzdw jako gubernator stara si pozyska zaufanie i stworzy atmosfer braku konfliktu, co zaowocowao zaszczytem oficjalnego zaproszenia do Pekinu, ktre przewidywaa rwnie audiencj u Deng Xiaopinga. Podczas tego spotkania Deng Xiaoping poinformowa jasno: Nasze stanowisko niezmiennie sprowadza si do tego, i ChRL ma suwerenne prawo do Hongkongu, a Hongkong ma swoj specjaln pozycj. Wynegocjowane uregulowanie kwestii przyszoci Hongkongu powinno si opiera si na fakcie, i Hongkong jest czci Chin.
Strona 52
wrzesie 2013
Bdziemy jednak traktowa jako region specjalny. Przez dugi okres Hongkong bdzie mg zachowywa swj kapitalistyczny ustrj, podczas gdy my bdziemy praktykowa socjalizm.8 Podczas kolejnej rozmowy Deng Xiaopinga, tym razem z Margaret Thatcher, bez ogrdek oznajmi Chiny przejm wadz nad caym Hongkongiem w 1997 roku 9. Oznajmi, i pozwala na okres 2-letnich negocjacji, jeeli po tym okresie nie dojdzie do konsensu, decyzja zostanie ogoszona przez Chiny jednostronnie. Wtedy stao si jasne, i nie jest moliwym utrzymanie Hongkongu pod panowaniem brytyjskim, co nie przeszkodzio jednak Wielkiej Brytanii walczy do koca by wyj z tej sytuacji z twarz. Impas w rozmowach trwa przez wiele miesicy - ustalenia zostay podjte dopiero po 2 latach po 23 rundach udao si osign porozumienia. 19 grudnia 1984 roku premier Chin Zhao Ziyang i brytyjska premier Margaret Thatcher zoyli podpisy pod Chisko -Brytyjsk Wspln Deklaracj w sprawie Hongkongu, ktra wyszczeglniaa w 12 punktach zas ady polityki Chin wobec Hongkongu10. Naley podkreli tutaj fakt, i decyzje nad przyszoci tego terytorium zapaday podczas rozmw brytyjsko -chiskich bez konsultacji i moliwoci sprzeciwu przez najbardziej zainteresowanych, czyli obywateli Hongkongu. Rysunek 6 Deng Xiaoping podczas rozmowy z Margaret Thatcher
rdo: China.org, www.china.org.cn/english/China/213898.htm, [dostp na dzie 05.05.2013].
ZMIANY NOWA KONSTYTUCJA

Po wydarzeniach na placu Tiananmen w czerwcu 1989 roku pojawiy si uzasadnione obawy, czy Chiny dotrzymaj postanowie deklaracji. W przeprowadzonych we wrzeniu 1995 roku ostatnich pod panowaniem brytyjskim wyborach ustawodawczych w Hongkongu zdecydowane zwycistwo odnieli kandydaci prodemokratyczni. 1 lipca 1997 wedle ustale
8 9
China.org (www.china.org.cn/english/China/213898.htm), [dostp na dzie 05.05.2013]. Hong Kong Time Out (www.timeout.com.hk/big-smog/features/41918/hong-kong-history-margaret-thatcher1982.html) [dostp na dzie 30.03.2011]. 10 Oryginalny tekst Chisko-Brytyjskiej Wsplnej Deklaracji w sprawie Hong Kongu (www.gov.cn/english/2007-06/14/content_649468.htm) [dostp na dzie 30.03.2011].
Strona 53
wrzesie 2013
Hongkong zosta przekazany przez Wielk Brytani pod wadz ChRL. Na obszarze terytorium ustanowiono w tym samym dniu specjalny region administracyjny (HKSAR) na podstawie przyjtej przez parlament Chin Ustawy Zasadniczej HKSAR11. Konstytucja, ktra w 160 artykuach interpretuje szczegowo Wspln Deklaracj z 1984 roku, dookrela rwnie ustrj Hongkongu pod wadz ChRL. Pierwszym szefem wadzy wykonawczej zosta magnat Tung Chee-hwa. 24 maja 1998 roku w Hongkongu odbyy si wybory do pierwszej Rady Legislacyjnej i byy to pierwsze wielopartyjne wybory w historii komunistycznych Chin. Rysunek 7 Z lewej flaga Specjalnego regionu administracyjnego Hong Kong, po prawej Chiskiej Republiki Ludowej
rdo: Asian Correspondent, http://asiancorrespondent.com/ date/2009 /09/ ?auth=47, [dostp na dzie 05.05.2013].
Specjalny Region Administracyjny Hongkong powoany na mocy porozumienia brytyjsko-chiskiego po 1 lipca 1997 roku zachowa duy stopie autonomii, ktra nie obejmuje jednake polityki zagranicznej i obronnej, zastrzeonych dla wadz centralnych w Pekinie. W Ustawie Zasadniczej zagwarantowano take niezmienno systemu politycznego, gospodarczego przez 50 lat (do 2047 roku). Hongkong zachowuje odrbn walut, pozostaje odrbnym terytorium celnym, wizowym i paszportowym. Ponadto utrzymuje podobny do poprzedn iego system funkcjonowania administracji i sdownictwa, jak rwnie ma prawo do samodzielnego negocjowania umw np. o cywilnej komunikacji lotniczej i porozumie o ruchu bezwizowym. Zachowuje take czonkostwo w organizacjach midzynarodowych. Najwysz wadz administracyjn sprawuje Szef Rzdu (Chief Executive). Jego zadaniem jest ksztatowanie polityki rzdu poprzez przedstawienie corocznego programu dziaania gabinetu zawarty w dokumencie "Policy Address". Ponadto wprowadza on
11
Tekst konstytucji HKSAR 1997, (www.basiclaw.gov.hk/en/basiclawtext/index.html), [dostp na dzie 30.03.2011].

Strona 54
wrzesie 2013
zalecenia rzdu centralnego, odnoszce si do Hongkongu i utrzymuje kontakty zewntrzne. Co wane, na tym stanowisku zasiada moe tylko osoba miejscowa. Wadz ustawodawcz sprawuje Rada Ustawodawcza (Legislative Council) liczca 60 osb, wybierana jest na 4 lata. Wedug ustale Ustawy Zasadniczej poowa deputowanych wybierana jest przez okrgi funkcjonalne (grupy zawodowe), 24 deputowanych pochodzi z wyborw bezporednich w geograficznych okrgach wyborczych, pozostaych 6 wyania Komitet Wyborczy powoany przez rzd centralny ChRL. Wadza Wykonawcza tworzy Rzd pracujcy w systemie Biur i Departamentw. Na czele Biur stoj sekretarze do spraw polityki w danej dziedzinie, odpowiadajcy ministrom. Biura tworz Sekretariat Rzdu. Departamenty s podlege Biurom i s organami wykonawczymi. Na Prezydium Rzdu skada si Szef Rzdu (Chief Executive), Sekretarz ds. Administracji, Sekretarz ds. Finansw i Sekretarz
ds. Sprawiedliwoci. Organem doradczo - administracyjnym jest Rada Wykonawcza (Executive Council). Jest to grupa doradcw, wyznaczanych i odwoywanych przez Szefa Rzdu12. Jednak ju pod panowaniem ChRL nie odbyo si bez konfliktw. Najwikszy kryzys po przejciu kontroli przez Chiny nad Hongkongiem przyszed w 2003 roku. 1 lipca, w 6. rocznic zwrotu terytorium, p miliona osb demonstrowao w Hongkongu protestujc przeciw ustawodawstwu wobec dziaalnoci wywrotowej, na przyjcie ktrego naciska Pekin. Pod presj opozycji rzd ostatecznie odstpi od tych zamiarw. W marcu 2005 roku Tung Chee Hwa poda si do dymisji, oficjalnie z powodw zdrowotnych, aczkolwiek podejrzewano, e straci on zaufanie Pekinu. Jego nastpc zosta Donald Tsang, ktry
w marcu 2007 roku zwyciy w pierwszych wyborach na szefa wadzy wykonawczej, poprzedzonych prawdziw kampani wyborcz i cechujcych si tajnym gosowaniem przez komitet wyborczy.
10 LAT PO PRZEJCIU HONG KONGU PRZEZ CHINY 13

Po przejciu Hongkongu przez Chiny mentalno mieszkacw ulega zmianie. Zaczli myle o sobie jako obywatelach, a nie przedmiotach. To spowodowao powstanie
12
Strona Polskiego Konsulatu w Hongkongu (www.hongkongkg.polemb.net/ index.php?document=47&PHPSESSID=42fa3937c81ae451967460c5d6c52b95), [dostp na dzie 30.03.2011]. 13 Na podstawie: F.M, Hong Kong 10 lat po przejciu raport CRS, wersja elektroniczna (www.fas.org/sgp/crs/row/RL34071.pdf), [dostp na dzie 30.03.2011].
Strona 55
wrzesie 2013
spoeczestwa obywatelskiego, co podkrela Markus Shaw twrca organizacji non -profit Designing Hong Kong i jeden z hongkoskich biznesmenw. Po 1997 roku gospodarka Hongkongu bya naraona na wiele szokw i tzw. finansowe tsunami. Wskazuje si, e azjatycki kryzys finansowy z 1997 roku rozpocz si praktycznie w tym samym czasie, co przekazanie Hongkongu pod wadz Chin. Miao to wielki wpyw na ceny produktw, obnienie pacy i spadek PKB. Wyjcie gospodarki z kryzysu byo opnione przez epidemi SARS w tym rejonie w 2003 roku. Po tych wydarzeniach gospodarka Hong Kongu zacza na nowo si rozwija, rwnie za porednictwem wsppracy handlowej z Chinami kontynentalnymi m.in. dziki podpisanej w 2003 roku umowy wolnego handlu zwana Closer Economic Partnership Arrangement. Ekonomicznie w 2007 roku Hongkong by wci wanym finansowym centrum i bram wiodc do otwarcia chiskiej gospodarki na wolny rynek. Jednake gospodarka Hong Kongu nawizaa gbsze zwizki ekonomiczne z Chinami kontynentalnymi ni byo to zakadane, powikszajc przez to koneksje ekonomiczne Chin i Hongkongu. Polityczne i ekonomiczne zmiany w strukturach Hongkongu nie pozostay te bez echa w sferze spoeczno-kulturalnej. Jeeli chodzi o demografi to zaczto zauwaa wzmoon emigracje i wzrost populacji w Chinach kontynentalnych. Jak pokazuj statystyki z Hongkongu wyjedaj osoby dobrze wyedukowane i bogaci obywatele, czyli ci ktrzy s najbardziej potrzebni w trakcie zmian i reform. Zacza rwnie zanika klasa rednia n a rzecz bardzo bogatych inwestorw i biedoty miejskiej. W roku 2007 na pierwszym miejscu w polityce rzd u byo stwarzanie przyjaznego rodowiska dla osb chccych rozwija swj potencja i dy do samodoskonalenia i zwiksza swoj mobilno zawodow. Przez te reformy osoby biedniejsze maj otrzyma szans by przej jak najszybciej przez te niewygody. Po przeszo 10 latach wykonywania przez ChRL suwerennoci nad Hongkongiem bilans jest uwaany za pozytywny. Hongkong jest nadal miastem prosperujcym i cieszy si realn autonomi - jest wci uznawany przez Heritage Foundation za najbardziej liberaln gospodark na wiecie14; prasa rwnie pozostaje niezalena, mimo i okazjonalnie bya poddawana presji rzdu centralnego. Pekin ma jednak zapewniony oglny wpyw na sprawy terytorium, przede wszystkim poprzez dominacj w 800-osobowym komitecie wyborczym
14
Index of Economix Freedom 2013(www.heritage.org/index/topten), [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 56
wrzesie 2013
mianujcym szefa wadzy wykonawczej; 60-osobowa Rada Legislacyjna jest tylko w poowie wybierana bezporednio, za reszta jest powoywana przez specjalny komitet reprezentujcy grupy interesw. Demokraci w Hongkongu naciskaj na wprowadzenie bezporednich i powszechnych wyborw, ktre w ustawie zasadniczej s zapisane jako ostateczny cel, do ktrego ma prowadzi stopniowy, uporzdkowany postp15; Tsang obieca rozwizanie tej kwestii w cigu 5 lat swojego urzdowania, ale Pekin przeciwstawia si tym deniom w imi zachowania stabilnoci Hongkongu. W lipcu 2007 roku rzd Hongkongu rozpocz formalne konsultacje z mieszkacami terytorium na temat przyszoci politycznej, proponujc bezporedni wybr caej Rady Legislacyjnej nie wczeniej ni w 2012 roku. 12 grudnia 2007 roku Tsang zoy w Pekinie raport, w ktrym opowiedzia si za demokratyzacj systemu politycznego Hongkongu, z odoeniem wprowadzenia bezporednich wyborw do 2017 roku; zgodnie z t rekomendacj 29 grudnia parlament Chin postanowi, e bezporednie wybory w Hong Kongu odbd si w 2017 roku, czyli o 5 lat pniej ni domagali si miejscowi demokraci.
OBECNA SYTUACJA HONGKONGU

Obecnie Hongkong to centrum najbardziej konkurencyjnej i dynamicznie rozwijajcej si gospodarki wiata, chocia dane na rok 2012 wskazuj spadek o 0,6 w stosunku do roku poprzedniego. Obecnie poziom konkurencyjn oci Hong Kongu wynosi 89,3/100 16. PKB(ppp) na rok 2012 wynioso 363.7 miliardw dolarw co daje mu 36 w rankingu wiatowym, a PKB per capita wynosio 50,700 dolarw dajc 13 miejsce w rankingu 17. 93 % PKB wytwarzane jest z usug, zaledwie 7% z przemysu. Kluczowym elementem handlu zagranicznego jest reeksport, szczeglnie z Chinami. W wystpieniu prezydenta Chin z 2012 roku mocno brzmiay sowa, i Hongkong powinien podnosi poziom konkurencyjnoci , jeeli chce utrzyma swoj pozycj w rosncej intensyfikacji konkurencyjnoci w regionie i na wieci e18. Potga gospodarcza Hongkongu zostaa zbudowana na wieloletnim rozwijaniu wymiany towarowej ChRL ze wiatem. Na sukces Hongkongu skada si jednak wiele
15
Konsytucja Hongkongu (www.basiclaw.gov.hk/en/basiclawtext/chapter_1.html), [dostp na dzie 05.05.2013]. 16 Ranking najbardziej wolnorynkowych gospodarek wiata (www.heritage.org/index/Ranking), [dostp na dzie 05.05.2013]. 17 The World Factbook (www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/hk.html), [dostp na dzie: 30.03.2011]. 18 President Hu delivers speech at inaugural ceremony of 4th-term gov't of HKSAR, Xinhuanet (http://news.xinhuanet.com/english/china/2012-07/01/c_131687402.htm ), [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 57
wrzesie 2013
czynnikw, w tym take wartoci niemierzalne adnymi wielkociami ekonomicznymi , midzy innymi talent do biznesu, niespotykana przedsibiorczoci, jak rwnie probiznesowe rozwizania administracyjne na tym terenie. Dzisiejszy Hongkong charakteryzuj wykwalifikowani pracownicy wietnie mwicy po angielsku, otwarci na wiat , bez fobii wobec kultury zachodu. Kluczowa w rozwoju ekonomicznym jest te rola Rady Rozwoju Handlu Hongkongu, ktra zajmuj si pomoc dla firm w rozwoju midzynarodowych kontaktw handlowych, marketingiem czy wywiadem rynkowym. Duy wkad w wypracowane PKB ma turystyka, ale Hongkong nadal jest kojarzony z centrum biznesowym i finansowym wiata. Jest to przede wszystkim otwarty w niezwykym stopniu na innowacyjno we wszystkich dziedzinach ycia. Nie zamyka si tylko na gigantw, stwarza moliwo rozwijania si maym i rednim przedsibiorstwom, czego wyrazem mog by na przykad dofinansowania polskiego Ministerstwa Finansw dla przedsibiorcw na wyjazdy na targi handlowe do Hongkongu czy wypowiedzi Margaret Fong z Rady Rozwoju Handlu Hongkongu i Davida Wonga, dyrektora Stowarzyszenia Chiskich Producentw w Hongkongu19,20. Hongkong jest jednym z najbardziej zasobnych w dewizy gospodarek. Jednak jak mwi przysowie, kady kij ma dwa koce. Obecnie Hongkong kojarzymy z najbardziej wolnorynkow gospodark wiata, miastem drapaczy chmur i ludzi niemale optanymi rzdz biznesu. Hongkong ma te drug, zupenie nieoczekiwan dla wielu stron. Gwnym problemem, z ktrym musi upora si rzd jest przepa finansowa midzy bogatym a biednymi oraz brak klasy redniej, przez co praktycznie nie ma moliwoci awansu spoecznego z klasy biednych do wyszej. A rozdwik midzy nimi wci si pogbia. Badania przeprowadzone przez ONZ HABITAT na podstawie wspczynnika Giniego wskazuj, e nierwnoci spoeczne w miastach s na poziomie 53,7 (na rok 2011), co sytuuje Hong Kong na 11 miejscu na wiecie, jako region o jednej z najwyszych rnic midzy dochodami bogatych a biedoty21. Liczba Hongkoczykw posiadajcych wicej ni 1 milion dolarw w pynnych aktywach, wzrosa o 13% w 2009r. Najwicej milionerw jest na wyspie
19
Portal Innowacji , Materiay Analiztyczne - Hongkong raj dla innowacyjnych MP (www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=9939FD799AED482886E00AFDF00D7309 ), [dostp na dzie 30.03.2011]. 20 Biznes w Hongkongu i Chinach, Hongkong.info.pl, www.hongkong.info.pl/2010/10/30/biznes-w-hongkongu-ichinach, [dostp na dzie 30.03.2011]. 21 The World Factbook, Gini Index, www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/rankorder/2172rank.html, [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 58
wrzesie 2013
Hongkong, co 7 osoba zalicza si do tego grona. W przypadku Nowych Terytoriw co 17 osoba. W porwnaniu do tego jest okoo 1,5 miliona biednych na 6,5 miliona mieszkacw. Rysunek 8 Hongkong noc
rdo: Travel Guide to Hong Kong, http://paradiseintheworld.com/travel-guide-to-hong-kong, [dostp na dzie 05.05.2013].
czy si z tym rwnie problem imigracji z Chin kontynentalnych bogatych biznesmenw, a take szeroko opisany w prasie miejscowej proceder rodzenia przez majtne Chinki dzieci na terytorium Hongkongu ze wzgldu na lepsz opiek lekarsk oraz liczne przywileje, takie jak prawo staego pobytu, ktre rwna si moliwoci bezpatnej edukacji i opieki zdrowotnej, take paszport Hongkongu, ktry umoliwia wyjazd do ponad 100 pastw caego wiata. Obchodzi si w ten sposb przepis z Chin kontynentalnych, ktry pozwala na posiadanie tylko jednego dziecka. Ogromnym problemem s te ceny mieszka dla biedniejszej czci spoeczestwa. Przy populacji 7 173 900 osb i powierzchni 1104 km daj to 6498 osb na kilometr kwadratowy22. Standardem dla tych osb jest zamieszkiwanie w tak zwanych kl atkach. Klatki to najczciej due mieszkania w starych blokach podzielone na kilkadziesit mini -pokoi, czsto bez okien i wiata. Zamieszkuj je najczciej osoby bezrobotne, imigranci z Chin, starcy i osoby upoledzone. Przebudowa starych budynkw znaczco zmniejszya poda klatek w centrum miasta i w konsekwencji doprowadzia do wzrostu czynszw. Zamieszkujcy czsto nie wicej ni 15 stp kwadratowych klatki (1,4 m kw.) pac za ich wynajem od kilkuset do 1500 HKD23 miesicznie (600 z), dochodzi wic do absurdu gdy
22
Census and Statistics Departmant HKSAR, sekcja populacja, www.censtatd.gov.hk/hkstat/sub/bbs.jsp, [dostp na dzie 05.05.2013]. 23 Kurs dolara hongkoskiego (www.money.pl/pieniadze/kurs/hkd,633.html), [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 59
wrzesie 2013
1 stopa kw. w luksusowych mieszkaniach wok The Peak jest tasza ni 1 stopa kwadratowa klatki. Rysunek 9 Mieszkania klatki w Hongkongu i na pwyspie Kowloon
rdo: News Naij, http://news.naij.com/23154.html, [dostp na dzie 05.05.2013].
Rzd wychodzc naprzeciw potrzebom obywateli chce wprowadzi reformy ekonomiczne m.in. pac minimaln. Istnieje jednak obawa, i moe to zachwia najbardziej wolnorynkow gospodark. Ale pomimo rozdawania pienidzy z nadwyek budetowych i obietnic zmian wci brakuje radykalnych dziaa w wielu sektorach pastwa. Hongkong potrzebuje reform politycznych. Nie tylko by da gos szerszemu gronu osb, ale take by dziaania rzdu bardziej efektywnie. Szeroko dyskutowane w Hongkongu s problemy ekologiczne , a szczeglnie zanieczyszczenie spalinami oraz wiatem. Jak podaj dane , powietrze w Hongkongu jest "trzy razy bardziej zanieczyszczone ni w Nowym Jorku . Wedug Indeksu rodowiskowego Hedleya, ktry okrela koszty gospodarcze zanieczyszczenia powietrza w Hongkongu, spowodowao ono w 2010 roku 175 przedwczesnych zgonw i 1,29 mln wizyt u lekarza. Rzd po rekordowym poziomie zanieczyszczeniu w marcu 2010 roku postanowio wprowadzi reformy, szczeglnie, jeeli chodzi o zanieczyszczenie spalinami z gstej sieci komunikacyjnej w miecie. Jak pokazuj informacje zamieszczone w Civic Exchange w najnowszym raporcie mwicym o wzrocie zanieczyszczeniem powietrza w Hongkongu, ludzie wierz w komunikaty rzdu o zatruciu powietrza, ale nie s przekonani czy zostan wprowadzone jakie kroki ku reformom24. W grudniu 2010 roku zosta opublikowany raport Less talk, more action (pol. mniej gadania, wicej dziaania) czyli opiniotwrcza ankieta na temat
24
Public Opinion Survey on Air Pollution in Hong Kong 2010 (www.civic-exchange.org/wp/wpcontent/uploads/2010/12/101201-Less-Talk-Summary-EN.pdf), [dostp na dzie 30.03.2011].
Strona 60
wrzesie 2013
zanieczyszczenia powietrza i zdrowia przeprowadzana w latach 2008-2010 uzupeniona o dane z lat 2001-2008. Wskazuj on, i okoo 25 % mieszkacw w roku 2010 rozwaao wyjazd z Hong Kongu ze wzgldu na zanieczyszczenie powietrza 25. Wyjazd rozwaao 14% osb z wyksztaceniem uniwersyteckim, a 42% managerw i osb administrujcych i 38% profesjonalistw. 15 kwietnia 2013 roku w Hong Kong uderzya najwiksza fala zanieczyszczenia od 2007 roku, i dochodzio do poziomu 200 wedug skali API (100 uwaane jest za wysoki poziom, 200 zostao okrzyknite niezwykle silnym i niebezpiecznym )26. Gwn przyczyn byo stenie dwutlenku azotu uwizionego w przestrzeni otoczonej wieowcami, ktra uniemoliwia cyrkulacj powietrza. W oficjalnym komunikacie rzdowym radzono nie wychodzi na zewntrz, szczeglnie osobom z chorobami serca, osobom starszym, dzieciom. Wedug danych Hong Kong University's Hedley Environmental Index w marcu 2013 roku nastpio 322 przedwczesnych zgonw w Hongkongu spowodowanych rnymi przypadociami chorobowymi zwizanymi z zanieczyszczeniem powietrza 27. Szef rzdu Leung Chun-ying zobowiza si w swoim przemwieniu inauguracyjnym na forum izby w parlamencie do polepszenia standardu powietrza i walki z zanieczyszczeniem. W styczniu zaproponowa subsydia w wysokoci 10 miliardw dolarw hongkoskich (1,3 miliarda $) w celu wyeliminowania 80 000 pojazdw z silnikiem diesla silnie zanieczyszczajcych rodowisko, a take planuje wprowadzi prawo zobowizujce statki majce postj w portach Hongkongi do uywania czystszego paliwa w cigu 2 najbliszych lat.
25 26
Ibidem, s.1-2. Lai Ying-kit, Severe' air pollution hits parts of Hong Kong,South China Morning Post, 16 kwietnia 2013 (www.scmp.com/news/hong-kong/article/1215152/severe-air-pollution-hits-parts-hong-kong?page=all), [dostp na dzie 05.05.2013]. 27 Grace Li, Worst pollution this year envelops Hong Kong , Reuters,15 kwietnia 2013 (http://www.reuters.com /article/2013/04/15/us-hongkong-pollution-idUSBRE93E0DR20130415) [dostp na dzie 05.05.2013].
Strona 61

Rysunek 8 Smog nad Hong Kongiem
wrzesie 2013
rdo: New York Times http://green.blogs.nytimes.com/2010/01/13/qa-hong-kongs-air-pollution-problem, [dostp na dzie 05.05.2013].
CO PRZYNIESIE PRZYSZO
W marcu 2012 roku odbyy si kolejne wybory na Szefa Rzdu w Hong Kongu. Pomimo wielu kontrowersji i agresywnej kampanii wyborczej, 25 marca Leung Chun-ying zosta ogoszony kolejnym liderem Hongkongu, a w dniu 1 lipca 2012 roku Leung obj swj urzd nowego szefa rzdu. Pierwszym wyznacznikiem prowadzonej polityki by fakt, e Leung ca mow inauguracyjn wygosi w mandaryskim, nie uywajc ani sowa w kantoskim, stajc w sprzecznoci z Donaldem Tsangiem, poprzednim szefem rzdu, ktry w 2007 roku uywa tylko dialektu kantoskiego w swej mowie inauguracyjnej. Mona to odczytywa jako sygna kolejnego zblienia premiera Hongkongu do wadz Chin kontynentalnych. 9 wrzenia tego samego roku Hongkoczycy wybrali po raz pity Rad Legislacyjn HKSAR. Skada si ona od tej kadencji, z 75 czonkw. 35 z nich wybieranych jest w geograficznych okrgach wyborczych w wyborach bezporednich, a 35 pozostaych w okrgach funkcjonalnych. Frekwencja wyniosa ponad 50%, co wskazuje na wzrost zainteresowania wyborcw w stosunku do roku 2008. Obz pan -demokratyczny uzyska 27 miejsc co daje ponad 1/3 w 70 osobowym parlamencie. Nadaj im to prawo do zgaszania veta do wprowadzanych zmian w konstytucji. Obz demokratyczny spodziewa si jednak wikszej iloci miejsc w stosunku do uzyskanych , co wpyno na decyzj Alberta Ho, lidera najwikszej w obozie pan-demokratycznym Partii Demokratycznej do rezygnacji ze swojego stanowiska. Wybory parlamentarne byy poprzedzone protestam i spowodowanymi odgrnym nakazem wadz chiskich do wprowadzenia obowizkowych lekcji chiskiego patriotyzmu, co znajduje swoje odzwierciedlenie w wyszej ni dotychczas reprezentacji partii demokratycznych w Radzie Legislacyjnej. Rzd Hongkongu musia stawi czoa
Strona 62
wrzesie 2013
protestom, kiedy to dziesitki tysicy osb wziy udzia w manifestacjach zapocztkowanych przez studentw. Otoczyli oni siedzib wadz dzie po wprowadzeniu lekcji patriotyzmu, domagajc si ich usunicia. Wiece trway 10 dni i nocy, ich czci by protest godowy i miasteczko namiotowe w stylu Placu Tienanmen, a protestujcy domagali si usunicia obowizku wprowadzenia chiskich lekcji patriotyzmu. Silne poparcie dla partii demokratycznych byo zatem gestem podkrelajcym odrzucenie tych wpyww. W przeddzie wyborw przewodniczcy rady rzdzcej miastem Leung Szun -ying ogosi, i szkoy bd miay wybr czy chc wprowadzi, jak to nazwa, edukacj narodow i moraln, ale wydaj si, i dyskusja na ten temat nie zganie. *** Przyszo Hongkongu nadal nie jest przesdzona. Pord problemw wewntrznych dotyczcych duych nierwnoci spoecznej, problemw mieszkaniowych, reform w rnych sektorach pastwa czy zanieczyszcze , istnieje jeden wsplny dla wszystkich Hongkoczykw problem zewntrzny. W 2047 roku oficjalnie koczy si okres 50 lat, podczas ktrego rzd Chin kontynentalnych nie mg ingerowa w sprawy wewntrzne
i ekonomiczne Hongkongu. Nie wydaj si , by chcia przerwa ten dochodowy eksperyment jedno pastwo dwa systemy. Obecnie Hongkong jest oknem dla Chin, jeeli chodzi o wolny rynek. Istniej chci wadz centralnych na poczenie Macau i Hongkongu, cho ekspertom wydaj si nierealne poczenie dwch tak rnych spoeczestw. Na decyzj w tej sprawie przyjdzie nam pewnie poczeka kilka lub kilkanacie lat. Na razie pozostaje obserwacja.
Strona 63
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Bibliografia

Opracowania 1. Darewicz K., Hongkong Historia niezwyka, Presspuiblica, Warszawa 1997. 2. Kajdaski E., Chiny. Leksykon. Ksika i Wiedza, Warszawa 2005. rda internetowe
wrzesie 2013
1. Dane z departamentu statystycznego i spisu ludnoci HKSAR: (www.censtatd.gov.hk/home/index.jsp), [dostp na dzie 30.03.2011]. 2. Grace Li, Worst pollution this year envelops Hong Kong , Reuters,15 kwietnia 2013 (www.reuters.com /article/2013/04/15/us-hongkong-pollutionidUSBRE93E0DR20130415), [dostp na dzie 05.05.2013]. 3. Kurs dolara hongkoskiego (www.money.pl/pieniadze/kurs/hkd,633.html) [dostp na dzie 05.05.2013]. 4. Lai Ying-kit, Severe' air pollution hits parts of Hong Kong, South China Morning Post, 16 kwietnia 2013 (www.scmp.com/news/hong-kong/article/1215152/severe-airpollution-hits-parts-hong-kong?page=all), [dostp na dzie 05.05.2013]. 5. Martin,F.M, Hong Kong 10 lat po przejciu raport CRS, wersja elektroniczna (www.fas.org/sgp/crs/row/RL34071.pdf), [dostp na dzie 30.03.2011]. 6. Oficjalna strona rzdu HKSAR sekcja: inwestycje z Chinami kon tynentalnymi (www.gov.hk/en/business/businessmainland/businessinfochina/ ), [dostp na dzie 30.03.2011]. 7. Oficjalna strona rzdu HKSAR sekcja: biznes (www.gov.hk/en/business/), [dostp na dzie 30.03.2011]. 8. Oficjalna strona rzdu HKSAR sekcja: eksport i import: (www.gov.hk/en/business/global/importexport/), [dostp na dzie 30.03.2011]. 9. Oficjalna strona rzdu HKSAR sekcja: struktura rzdu (www.gov.hk/en/residents/government/political/), [dostp na dzie 30.03.2011]. 10. Oryginalny tekst Chisko-Brytyjskiej Wsplnej Deklaracji w sprawie Hong Kongu (www.gov.cn/english/2007-06/14/content_649468.htm), [dostp na dzie 30.03.2011]. 11. Portal Innowacji , Materiay Analiztyczne - Hongkong raj dla innowacyjnych MP (www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=9939FD799AED482886E00AFDF00D7 309), [dostp na dzie 30.03.2011]. 12. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 7: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-8), [dostp na dzie 30.03.2011]. 13. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 1 (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-2), [dostp na dzie 30.03.2011]. 14. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 2: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-3), [dostp na dzie 30.03.2011]. 15. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 3: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-4), [dostp na dzie 30.03.2011]. 16. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 4: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-5), [dostp na dzie 30.03.2011]. 17. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 5: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-6/), [dostp na dzie 30.03.2011].
Strona 64
wrzesie 2013
18. Program telewizji RTHK, Historia Hong Kongu cz 6: (www.hongkong.info.pl/2010/ 02/19/historia-hongkongu-epizod-7), [dostp na dzie 30.03.2011]. 19. Program telewizyjny The Pulse: Who Controls Hong Kong's Development (www.youtube.com/watch?v=LRo2ETt5rBs), [dostp na dzie 30.03.2011]. 20. Public Opinion Survey on Air Pollution in Hong Kong 2010 (www.civicexchange.org/wp/wp-content/uploads/2010/12/101201-Less-Talk-Summary-EN.pdf) [dostp na dzie 30.03.2011]. 21. Ranking najbardziej wolnorynkowych gospodarek wiata, (www.heritage.org/index/Ranking), [dostp na dzie 05.05.2013]. 22. Ranking wiatowy - Wspczynnik Giniego (www.cia.gov/library/publications/ theworld -factbook/rankorder/2172rank.html) [dostp na dzie 05.05.2013]. 23. Raport ONZ na temat miast wiata (www.unhabitat.org.pl/pl/aktualnosci. php?news=219&wid=14) [dostp na dzie 30.03.2011]. 24. Tekst konstytucji HKSAR 1997, (www.basiclaw.gov.hk/en/basiclawtext/index. html) [dostp na dzie 30.03.2011]. 25. The World Factbook (www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/hk.html), [dostp na dzie: 30.03.2011]. 26. The World Factbook, Gini Index www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/rankorder/2172rank.html, [dostp na dzie 05.05.2013]. 27. Wywiad z szefem rzdu Donaldem Tsangiem na temat sytuacji ekonomicznej w Hongkongu (www.youtube.com/watch?v=2yCFthUcAXM), [dostp na dzie 30.03.2011].
Strona 65
wrzesie 2013
Joanna Kmiecik Stosunki Midzynarodowe I rok SUM
Ruch pastw niezaangaowanych geneza, zarys dziaa i zasadno istnienia po zakoczeniu zimnej wojny
Wprowadzenie Nowy ad
Rok 1945 przynis koniec wyniszczajcej II wojny wiatowej i pocztek zupenie nowego etapu w dziejach ludzkoci. Decyzje na temat tego, jak powinny si one ksztatowa, zostay podjte na konferencjach politykw tak zwanej Wielkiej Trjki. Szczeglne znaczenie w tej kwestii miay konferencje w Teheranie i Jacie. Ich konsekwencj by podzia wpyww midzy pastwa Zachodu i Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich 1. Wanym strategicznie obszarem zainteresowa obu stron byy olbrzymie terytoria Afryki, Azji i Ameryki, pozostajce dotd w rnym stopniu zalene od mocarstw europejskich. Zajmoway one okoo 73 mln km (niemal poowa powierzchni wszystkich ldw), a zamieszkujca je ludno stanowia ok. 1/3 caej wczesnej wiatowej populacji. Cz z nich ju w latach 40. ubiegego wieku rozpoczo starania o uzyskanie niezalenoci, jak choby powstae w 1943 roku Syria i Liban czy powoane w 1948 roku pastwo Izrael i utworzone w tym samym roku krlestwo Jordanii2. Interesujc drog ku niepodlegoci odbyy Indie (kolonia brytyjska), ktre odegray pniej rol lidera pastw niezaangaowanych. Walk o wolno rozpoczto tam jeszcze w XIX wieku. Pocztkowo tamtejszy ruch narodowy nosi raczej znamiona prb wzbudzenia
1
Historia polityczna wiata XX wieku 1945-2000, pod red. M. Bankowicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2004, s. 17. 2 Wspczesne stosunki midzynarodowe, pod. red. T. o-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1992, s. 186-187.
Strona 66
wrzesie 2013
tosamoci wasnej Hindusw i wywalczenie dla nich szerszych praw w strukturach stworzonych i dowodzonych przez Brytyjcz ykw. W 1885 roku zaoony zosta Indyjski Kongres Narodowy, ktry szybko sta si czoow parti Indii i utrzyma t pozycj rwnie po uzyskaniu niezawisoci. Istotny wpyw na idee goszone przez Kongres mia Mahatma Gandhi3, ktry propagowa walk o niezawiso nie za pomoc dziaa militarnych, ale na drodze biernego oporu wobec wadz kolonialnych4. Kongres ju w 1939 roku wypracowa sobie wasne stanowisko na temat miejsca Indii w systemie midzynarodowym chciano utrzymywa pokojowe relacje i wsppracowa ze wszystkimi krajami, nie dopuszczajc do wcignicia Indii w jakiekolwiek sojusze wojskowe, bd inne formy podziau wiata na rywalizujce grupy, uznajc takowe za zagroenie dla pokoju 5. W cigu lat denia do wzmocnienia wpyww dziaaczy rodzimych, a pniej do przejcia wadzy z rk Brytyjczykw, drogi politykw wyznania hinduskiego
i muzumaskiego rozeszy si na tyle, i niemoliwe byo utworzenie jednego pastwa indyjskiego. Mimo usilnych de Kongresu i zaangaowanych w spraw politykw Wielkiej Brytanii, czoowy dziaacz Ligi Muzumaskiej, Muhammad Ali Jinnah, zdoa doprowadzi do utworzenia pastwa dla swych wspwyznawcw. Podzia Indii Brytyjskich i powstanie dwch pastw na subkontynencie nastpio 15 sierpnia 1947 roku (Pakistan proklamowa niepodlego dzie wczeniej)6. Warto zauway, e jeszcze w czasie II wojny wiatowej, przed przejciem wadzy z rk kolonizatorw, Hindusi mieli okazje przekona si o tym, na co mog liczy w ramach wiatowej integracji. W sierpniu 1941 roku, wobec sukcesw militarnych odnoszonych przez Adolfa Hitlera, wczesny premier Wielkiej Brytanii, Winston Churchill spotka si z prezydentem Stanw Zjednoczonych, Franklinem Rooseveltem, czego efektem byo powstanie tzw. Karty Atlantyckiej. Z punktu widzenia Indii by to dokument o tyle istotny, e zawiera stwierdzenia dotyczce suwerennoci narodw i ich prawa do samostanowienia. Jednak jeli wizano z nim jakie nadzieje, to szybko si ich wyzbyto 9 wrzenia Churchill
J. Kukuka, Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych 1945-2000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 66. 4 W. Roszkowski, Historia polityczna wiata po 1945 roku , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 75. 5 P. Zieliski, Konferencja w Bandungu Trzeci wiat dochodzi do gosu, www.konflikty.pl/ a,3176,Czasy_najnowsze,Konferencja_w_Bandungu_.html, [dostp: 10 VIII 2013]. 6 J. Kukuka, Historia..., op. cit., s. 67.
Strona 67
wrzesie 2013
oznajmi, e Karta nie ma zastosowania wobec Indii i pozostaych skadowych brytyjskiego imperium kolonialnego7. Podzia subkontynentu nie oznacza bynajmniej uspokojenia si sytuacji w regionie. Punktem spornym stao si kilka niezalenych ksistw, zwaszcza za Kaszmir, ktry szyb ko sta si przyczyn nasilenia napi na linii Indie Pakistan. Konflikt ten szybko nabra zabarwienia midzynarodowego, cho zasadniczymi stronami byy zawsze tylko Indie i Pakistan. Po pocztkowym okresie dobrego rozwoju stosunkw indyjsko -chiskich na pocztku lat 50. XX wieku, przypiecztowanym podpisaniem ukadu, dotyczcego handlu midzy Indiami a Tybetem, nastpio zaamanie w postaci wojny granicznej w 1962 roku, zakoczonej zwycistwem Chiskiej Republiki Ludowej8. Niedugo pniej Chiny zwizay si sojuszem z Pakistanem, co popchno Indie w stron Zwizku Radzieckiego 9. Wobec tej coraz bardziej niekorzystnej dla Indii sytuacji midzynarodowej, ktr gorsz czyniy przystpienie ich muzumaskiego ssiada do paktw SEATO i CENTO 10 oraz poparcie, jakim cieszy si Pakistan ze strony Stanw Zjednoczonych11, Delhi musiao szuka sprzymierzecw.
Narodziny ruchu pastw niezaangaowanych

Aktywnie dziaa na tym polu czoowy polityk Indii, jeden z ojcw niepodlegoci tego kraju, a zarazem jego premier Jawaharlal Nehru. Chcia on zdoby dla swego pastwa pozycj lidera wrd pastw tak zwanego Trzeciego wiata, ktre nie byy bezporednio zaangaowane w rozgrywki zimnowojenne. Jeszcze przed wycofaniem si z Indii Brytyjczykw, zwoa w Delhi wiosn 1947 roku Azjatyck Konferencj Stosunkw Midzynarodowych, ktra zgromadzia delegatw z dwudziestu omiu pastw Azji i Afryki. Dwa lata pniej przedstawiciele pitnastu krajw z obu kontynentw zebrali si ponownie; wedug Nehru byo to wyrazem azjatyckiej solidarnoci12. Bya to take jedna z trzech zasadniczych cieek, ktrymi mogy prbowa kroczy nowo powstajce pastwa; Wodzimierz Malendowski wymienia je za Julianem Sutorem:
7 8
S. Wolpert, Nowa historia Indii, Wydawnictwo Ksika i Wiedza, Warszawa 2010, s. 398. P. Lament, Wspczesne relacje ChRL-Indie, [w:] Indie w XXI w. Wybrane problemy, pod red. A. Potyray i M. Skobrtala, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Pozna 2009, s. 135 -137. 9 Ibidem, s. 139. 10 K. Wolski, Pakistan dzieje ziemi i pastwa, Wydawnictwo Ksika i Wiedza, Warszawa 1978, s. 261. 11 A. Gogowski, Pakistan. Historia i wspczesno, Ksigarnia Akademicka, Krakw 2011, s. 47. 12 S. Wolpert, Nowa..., op. cit., s. 434.
Strona 68
wrzesie 2013
pody za przykadem Pakistanu czy Tajlandii, ktre przystpiy do milita rnych organizacji Zachodu (takich jak powstay w 1954 roku Pakt Poudniowo -Wschodniej Azji SEATO, czy zawarty w 1955 roku Pakt Bagdadzki, przemianowany pniej na Organizacj Paktu Centralnego CENTO); wizao si to jednak z zaprzestaniem walki z kolonializmem i imperializmem; zrobi krok w przeciwn stron i zbliy si do pastw bloku socjalistycznego, co oznaczao konieczno przyjcia specyficznego modelu polityki, gospodarki i stosunkw spoecznych. T drog wybray m.in. Chiny; niewizanie si z adn ze stron konfliktu zimnowojennego i dziaanie na rzecz rozwoju moliwie niezalenej polityki w stosunkach midzynarodowych. Bya to opcja o tyle korzystna dla modych pastw Azji i Afryki, e dawaa szans na aktywne zwalczanie kolonializmu i rozwijanie solidarnoci regionalnej, ni te ostatecznie postanowia pody wikszo z nich, z Indiami na czele13. Kilka pastw Birma, Cejlon, Indie, Indonezja i Pakistan miay podj definitywn decyzj midzy opcj prozachodni a neutralistyczn podczas spotkania szefw rzdw w Kolombo, trwajcego od 28 kwietnia do 2 maja 1954 roku. Przeway pogld neutralistyczny, a premier Nehru zadeklarowa ch prowadzenia polityki
niezaszeregowania i pozostawania w stosunkach cechujcych si tolerancj, przyjani i wspprac tak ze Wschodem, jak Zachodem14. O wyborze trzeciej opcji przesdzio wiele czynnikw. Najwikszy wpyw miay kwestie polityczne, ekonomiczne, take zwizane z religiami i kulturami krajw regionu oraz ambicje wasne ich przywdcw15. Wanym wydarzeniem w budowie regionalnego sojuszu byo zawarcie 19 kwietnia 1954 roku indyjsko-chiskiego porozumienia w sprawie granic i handlu w Tybecie 16. Byo ono odzwierciedleniem ambicji Indii, ktre chciay sta si lokalnym liderem. Cel ten planowano osign poprzez niewizanie si z blokami i sojuszami militarnymi oraz denie do wypracowania zasad pokojowej wsppracy pastw o rnych ustrojach i profilach ideologicznych. Wyrazem tego byo sformuowanie koncepcji Pacza Sila (Piciu zasad),
13
W. Malendowski, Ruch pastw niezaangaowanych, [w:] Stosunki midzynarodowe, pod W. Malendowskiego i Cz. Mojsiewicza, Wydawnictwo alta2, Wrocaw 2000, s. 327 -328. 14 P. Zieliski, op. cit. 15 Ibidem. 16 P. Zieliski, op. cit.
red.
Strona 69
wrzesie 2013
ktra znalaza si w podpisanym (midzy Indiami a Chisk Republik Ludow) w 1954 roku traktacie. Owymi wytycznymi zachowa byy: wzajemne poszanowanie odrbnoci terytorialnej, wzajemna nieagresja, wzajemne powstrzymywanie si od ingerencji w polityk wewntrzn partnera, denie do uzyskania rwnego statusu i rwnych korzyci oraz pokojowe wspistnienie17. Wymienione wyej zasady znalazy si w dokumentach sporzdzonych w czasie konferencji afroazjatyckiej w Bandungu, w Indonezji. Miaa ona miejsce w dniach 18 -23 kwietnia 1955 roku i zgromadzia przedstawicieli dwudziestu dziewiciu pastw. Konferencj t uznaje si za zalek ksztatujcej si postawy niezaangaowania. Przyjto na niej deklaracj dotyczc powszechnego pokoju i wsppracy 18. Wysiki skoncentrowano na potpieniu kolonializmu, podkreleniu potrzeby pobudzenia wzrostu ekonomicznego pastw Trzeciego wiata; wezwano take do zmniejszenia midzynarodowego napicia w oparciu o zasady kooperacji i pokojowego wspistnienia19. Prbowano przekona do takiego spojrzenia na sprawy midzynarodowe rwnie pastwa spoza regionu Azji i Afryki, czego przykadem moe by spotkanie Jawaharlala Nehru, premiera Indii, Gamala Abd el-Nasera, prezydenta Egiptu i Josipa Broz-Tito, prezydenta Jugosawii. Odbyo si ono na jugosowiaskiej wyspie Brioni w 1956 roku i zakoczyo deklaracj popierajc pozostawanie poza blokami militarnymi 20. W ten sposb ruch propagujcy alternatyw wobec dualizmu w systemie midzynarodowym obj swoim zasigiem rwnie Europ, a Tito zaj miejsce lidera po Nehru (ktry zmar w 1964 roku), jeszcze w latach 50. objedajc nowo powstae pastwa Afryki. Skutkiem tego w gronie najbardziej znaczcych przywdcw pastw Trzeciego wiata pojawili si prezydent Ghany, Kwame Nkrumaha i cesarz Etiopii, Hajle Sellasje21. Warto zauway, e koncepcja niezaangaowania budzia niepokj lub wrcz oburzenie wrd politykw Zachodu. Czoowi politycy Stanw Zjednoczonych (w tym prezydent Richard Nixon) potpili j jako niemoraln. Uznawano j bowiem za sprzyjajc ze swej istoty rozwojowi komunizmu. Nie byo to jednak prawd pastwa afroazjatyckie,
17 18
J. Kukuka, Historia..., op. cit., s. 96. W. Malendowski, Ruch..., op. cit., s. 330. 19 G. Lundestad, East, West, North, South. Major Developments in International Relations Since 1945 , SAGE Publications, London 2005, s. 243. 20 W. Malendowski, Ruch..., op. cit., s. 330. 21 . Kobeszko, op. cit.
Strona 70
wrzesie 2013
wystpujc przeciw kolonializmowi, chciay take zaprzestania wpyww komunistycznych w polityce midzynarodowej22. Tabela 1: Uczestnicy I Konferencji Narodw Azji i Afryki Afryka Egipt Libia Etiopia Liberia Sudan Algieria (kraj zaleny) Maroko (kraj zaleny) Tunezja (kraj zaleny) Zote Wybrzee (kraj zaleny) Ludno RPA
Azja Liban Syria Jordania Turcja Jemen Arabia Saudyjska Irak Iran Afganistan Pakistan Indie Nepal Birma Cejlon Indonezja Filipiny Chiska Rep. Ludowa Demokratyczna Rep. Wietnamu Wietnam Poudniowy Kamboda Laos Syjam Filipiny Japonia Malajowie
rdo: . Kobeszko, Dziedzictwo Bandungu, www.psz.pl/index.php?option=content&task=view&id=16925 [dostp: 10 VIII 2013].
Mimo tych gosw niezadowolenia ze strony pastw Zachodu, idea niezaangaowania rozwijaa si nadal, co potwierdzay kolejne konferencje, gromadzce przedstawicieli zainteresowanych krajw, jak choby w Kairze w 1957 roku, na ktrej zawizano Organizacj Solidarnoci Afroazjatyckiej23. Do podobnych, powstaych wwczas organizacji zaliczy mona take Lig Pastw Arabskich czy Organizacj Pastw Amerykaskich. Teresa o-Nowak zwraca uwag na powoan do ycia w 1960 roku Organizacj Pastw
22 23
W. Malendowski, Ruch..., op. cit., s. 330-331. Ibidem, s. 331.
Strona 71
wrzesie 2013
Eksporterw Ropy Naftowej, ktra odegraa istotn rol w przejciu kontroli nad zasobami wasnymi ropy przez bye kolonie24. Oprcz ustanawiania nowych forw wsppracy, pastwa Trzeciego wiata dziaay take w ramach istniejcych organizacji. Ju w latach 60. XX wieku byy najwiksz grup w Organizacji Narodw Zjednoczonych. Dodatkowo, w 1964 roku powoano Grup 77, skupiajc kraje rozwijajce si. Jej zadaniem jest ustalanie wsplnych kierunkw polityki w sprawach gospodarczych i koordynowanie dziaa w ramach ONZ25. Za pierwsz konferencj pastw niezaangaowanych sensu stricto uwaa si jednak nie spotkanie w Bandungu, ale zgromadzenie z 1-6 wrzenia 1961 roku, ktre miao miejsce w Belgradzie. Zgromadzia mniej uczestnikw ni Bandung, bo tylko dwudziestu piciu. Z Afryki przybyli przedstawiciele Algierii, Kongo, Egiptu, Etiopii, Ghany, Gwinei, Mali, Maroka, Somalii, Sudanu i Tunezji, z Azji: Afganistanu, Jemenu, Birmy, Kambody, Cejlonu, Cypru, Indii, Indonezji, Iraku, Libanu, Nepalu, Arabii Saudyjskiej i Syrii. Obecna bya te reprezentacja Kuby, gospodarzem bya za Jugosawia26. Za przywdcw ruchu uzna mona byo wspomnianych wyej Broz-Tito, Abd el-Nasera i Nehru, a take Ahmeda Sukarno, Ahmeda Ben Bella i Kwame Nkrumaha, reprezentujcych kolejno Indonezj, Algieri i Ghan. Powtrzono hasa z Bandungu, zadeklarowano ch walki z rasizmem, kolonializmem i imperializmem, a take poparcie dla ruchw narodowowyzwoleczych. Jak mona byo si spodziewa, zaznaczono wyranie, e nie bdzie si zawiera umw z mocarstwami wiatowymi ani przystpowa do paktw militarnych27. Podkrelono take, i pastwa podpisujce Deklaracj Szefw Pastw i Rzdw Krajw Niezaangaowanych nie chc tworzy wasnego bloku, ale sprzeciwiajc si zimnej wojnie, bd staray si poredniczy w normalizacji stosunkw midzy pastwami Wschodu i Zachodu 28.
Trzydzieci lat w cieniu zimnej wojny

Ruch szybko zacz rozwija si prnie. Trzy lata po konferencji w Belgradzie, w padzierniku 1964, zorganizowano w Kairze drugi szczyt NAM ( Non-Aligned Movement),
24 25
T. o-Nowak, op. cit., 189-190. Ibidem, s. 189. 26 History and Evolution of Non-Aligned Movement, Oficjalna strona Ministerstwa Spraw Zagranicznych Indii, www.mea.gov.in/in-focus-article.htm?20349/History+and+Evolution+of+NonAligned+Movement [dostp: 10 VIII 2013]. 27 Historia polityczna..., op. cit., s. 300. 28 W. Malendowski, Ruch..., op. cit., s. 335.
Strona 72
wrzesie 2013
w ktrym wzio udzia czterdzieci siedem pastw, a wic bez maa o poow wicej ni w poprzednim zgromadzeniu29. Jeli chodzi o liczb pastw uczestniczcych, to za zdecydowany sukces uzna mona konferencj NAM w Hawanie na Kubie, ktra odbya si we wrzeniu 1979 roku. Zgromadzili si na niej bowiem przedstawiciele stu czternastu krajw Trzeciego wiata. Przebiegaa ona jednak w cieniu wzrastajcych naciskw ze strony z Chin i Zwizku Radzieckiego; Pekin dy do zdobycia pozycji wiatowego hegemona, za Moskwa konsekwentnie budowaa swj obraz jako sojusznika sabszych pastw30. Mimo to udao si wypracowa szereg celw i zasad, ktre miay przywieca pastwom niezaangaowanym w dziaaniach na arenie midzynarodowej. Do pierwszej grupy ustale naleay m.in.: promowanie i wzmacnianie multilateralizm oraz centralnej roli ONZ; suenie za forum politycznej koordynacji krajw rozwijajcych si, celem promowania i ochrony ich wsplnych interesw na arenie midzynarodowej; potpianie wszelkich manifestacji unilateralizmu i prb osignicia hegemonii w stosunkach midzynarodowych. Przykadami ustalonych wwczas zasad s: poszanowanie dla zasad prawa midzynarodowego; poszanowanie suwerennoci,
suwerennej rwnoci i terytorialnej integralnoci wszystkich pastw; uznanie rwnoci wszystkich ras, religii, kultur i narodw, tak maych, jak wielkich; promowanie dialogu midzy ludmi, cywilizacjami, kulturami i religiami, promowanie i utrwalanie tolerancji i wolnoci wyznania; respektowanie i upowszechnianie praw czowieka i fundamentalnych wolnoci dla wszystkich, wcznie z efektywnym wczaniem praw czowieka do pokoju i rozwoju31. Przeom lat 70. i 80. XX wieku przynis zejcie ze sceny politycznej kilku czoowych postaci ruchu oraz wpltanie si tej organizacji w rozgrywki midzy Wschodem a Zachodem, co zmniejszao jej znaczenie na arenie midzynarodowej. W 1975 roku zdetronizowano Hajle Sellasje, a Etiopia przyja ideologi marksistowsk, wchodzc tym samych bezporednio w sfer zainteresowania ZSRR. Pi lat pniej zmar Josip Bros -Tito, za w Jugosawii zaczy coraz wyraniej objawia si tendencje separatystyczne i konflikty na tle etnicznym. Z kolei w Indiach crka Jawaharlala Nehru, Indira Gandhi, sprawujca z przerwami rzdy z ramienia Indyjskiego Kongresu Narodowego, musiaa zmaga si z opozycj polityczn i licznymi konfliktami wewntrz kraju (gwnie na tle religijnym lub etnicznym). Po brutalnych prbach
29
Ruch Pastw Niezaangaowanych chronologia, www.stosunkimiedzynarodowe.info/ chronologia,103,Ruch_Panstw_Niezaangazowanych_-_chronologia [dostp: 10 VIII 2013]. 30 . Kobeszko, op. cit. 31 History and Evolution..., op. cit.
Strona 73
wrzesie 2013
stumienia zamieszek w sikhijskim Pendabie, Gandhi zostaa zamordowana w 1984 roku przez swoich ochroniarzy, ktrzy wywodzili si wanie z tego stanu Indii. Inne kraje rwnie byy dotknite wojnami domowymi, korupcj, epidemiami i klskami godu32. Wobec podobnych problemw, pastwa niezaangaowane kieroway swe
zainteresowanie nie tylko na kwestie polityczno-spoeczne, ale rwnie gospodarcze. W czasie lat 70. i 80. ubiegego wieku NAM odegra kluczow rol w walce o ustanowienie nowego porzdku ekonomicznego, ktry pozwoliby wszystkim ludziom na Ziemi korzysta z ich bogactw i zasobw naturalnych 33. Jednak dziaania skierowane w t stron podejmowane byy ju wczeniej. W 1964 roku powoano przy ONZ Konferencj Narodw Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Przy okazji jej inauguracji powstaa wspomniana wczeniej Grupa 77, majca reprezentowa na forum midzynarodowym najubosze kraje. Z jej strony pad w 1968 roku propozycja, aby zamone pastwa Pnocy oddaway 1% swojego rocznego PNB na rzecz tych najmniej rozwinitych 34. Koncepcja Nowego Midzynarodowego adu Gospodarczego zostaa przedstawiona podczas szczytu pastw NAM w Algierze, ktry mia miejsce we wrzeniu 1973 r oku35. Rok pniej zosta on zaakceptowany przez ONZ, w wyniku czego powstay Deklaracja o Ustanowieniu Nowego Midzynarodowego adu Ekonomicznego, Program Dziaania na Rzecz Ustanowienia Nowego Midzynarodowego adu Ekonomicznego oraz Karta Ekonomiczna Praw i Obowizkw Pastw. Podstawow kwesti byo wcielanie w ycie zaoe tzw. filozofii suwerennoci funkcjonalnej, zgodnie z ktr na jednym terytorium powinna istnie tak narodowa, jak i midzynarodowa wadza. Ta druga miaa sprawowa kontrol nad Wsplnym Dziedzictwem Ludzkoci, do ktrego miay nalee przyroda i kultura. Uwaano bowiem, e wszyscy ludzie powinni mie do nich rwny dostp, a take podziela trosk o zachowanie ich dla przyszych pokole 36. Kolejnym zaoeniem Nowego Midzynarodowego adu Ekonomicznego byo zmniejszenie rnic w dochodach midzy krajami rozwinitymi a rozwijajcymi si. Efekt taki chciano osign, utrzymujc wzrost dochodu narodowego pastw biednych na wysokim poziomie (przy znacznie niszym wzrocie dochodu regionw bogatych), a take pobudza
32 33
. Kobeszko, op. cit. History and Evolution..., op. cit. 34 . Kobeszko, op. cit. 35 Ruch Pastw Niezaangaowanych chronologia, op. cit. 36 . Kobeszko, op. cit.
Strona 74
wrzesie 2013
wzrost produkcji ywnoci. Dodatkowo w 1975 roku, podczas Konferencji ONZ ds. Rozwoju Przemysu (UNIDO), zaproponowano, by do 2000 kraje rozwijajce si zwikszyy swj udzia w wiatowej produkcji do 25 %. Jednak na pocztku lat 80. ubiegego wieku w polityce gospodarczej pastw Zachodu pojawiy si zupenie odmienne tendencje (przykadowo skrajnie liberalne dziaania premier Wielkiej Brytanii, Margaret Thatcher), co zaprzepacio szanse Ruchu na wprowadzenie w ycie ich propozy cji zmian w wiatowej ekonomii37. Mimo tego kryzysu dziaa, NAM mia coraz wiksz liczb czonkw we wrzeniu 1986 roku na szczycie w Harare, w Zimbabwe, spotkali si przedstawiciele stu jeden pastw. Natomiast w 1989 roku, podczas konferencji w Belgrad zie, powoano grup G-15, zrzeszajc najsilniejsze z krajw rozwijajcych si 38. Tymczasem na przeomie lat 80. i 90. XX wieku, wraz z upadkiem bloku wschodniego, celowo istnienia Ruchu stana pod znakiem zapytania. Szybko jednak zrozumiano, e zniknicie jednej ze stron zimnej wojny nie oznacza koca problemw. Przeciwnie, kraje rozwijajce si nadal s zagroone przez dce do dominacji mocarstwa 39.
NAM po zmianie ukadu si w stosunkach midzynarodowych

Po upadku Zwizku Radzieckiego pozycj dominujc w stosunkach midzynarodowych zajy bowiem Stany Zjednoczone, a kraje uprzemysawiajce si nadal byy zagroone narzucaniem im dziaa politycznych i gospodarczych przez silniejszego gracza40. Znalezieniu miejsca dla Ruchu w nowych realiach powicony by X Szczyt pastw niezaangaowanych w Dakarcie w 1992 roku. Mia on miejsce niedugo po rozpadzie Jugosawii i wojnie o Kuwejt. Zgromadzonym trudno byo osign wsplne
stanowisko przeszkadzay w tym odmienne interesy i pogldy. Podobnie kolejne konferencje w Cartagenie w 1995 roku i Durbanie w 1998 roku nie przyniosy spjnego programu czy kierunku dziaa czonkw NAM 41.
37 38
Ibidem. Ruch Pastw Niezaangaowanych chronologia, op. cit. 39 History and Evolution..., op. cit. 40 N. Amies, Non-Aligned Movement struggles for releveancy in post-Cold War world, www.dw.de/non-alignedmovement-struggles-for-relevancy-in-post-cold-war-world/a-4475706 [dostp: 10 VIII 2013]. 41 . Kobeszko, op. cit.
Strona 75
wrzesie 2013
Ruch mia ju wwczas i ma nadal wiele problemw, z ktrymi musi si zmaga, chcc mie realne znaczenie na arenie midzynarodowej. Jednym z nich jest fakt, i wiele z pastw, ktre do niego nale, jest obecnie w duym stopniu zalena od Waszyngtonu. Porozumienie wewntrz organizacji jest utrudnione przez rnice ideologiczne i regionalne konflikty, jak choby te na Bliskim Wschodzie. Powanych trudnoci dostarcza NAM Korea Pnocna (jest czonkiem Ruchu), zwaszcza w zwizku z testami broni dalekiego zasigu i prbami nuklearnymi. Organizacji nie udao si w jednoznaczny sposb odnie do podobnych dziaa rzdu w Phenianie42. Problemw dostarcza rwnie to, e wobec braku oficjalnego sekretariatu, dziaania Ruchu s uzalenione od pastwa aktualnie sprawujcego prezydencj. Od 2006 do 2009 roku kierownictwo nad NAM naleao do Kuby, przez kolejne trzy lata do Egiptu43. Od 2012 roku na czele Ruchu stoi Iran, a odbywajcy si w sierpniu tego roku XVI Szczyt w Teheranie by peen kontrowersji 44. Przede wszystkim gospodarzem wydarzenia i aktualn gow organizacji jest pastwo izolowane przez kraje Zachodu z powodu podejrze o posiadanie broni nuklearnej. Niektrzy obserwatorzy odnieli wraenie, e konferencja bya gwnie okazj do narzekania na coraz wiksz separacj midzynarodow kraju; wskazywali przy okazji na brak sensu w dalszym istnieniu Ruchu 45. Inni wskazuj na to, e NAM ma potencja stania si istotn grup, odsuwajc si coraz dalej od Stanw Zjednoczonych. Na szczycie pojawili si bowiem przedstawiciele Chin, majcych status obserwatora Ruchu, i Rosji, przybyli jako gocie specjalni na zaproszenie Teheranu. Wszystko to dostarczyo Iranowi wsparcia dyplomatycznego, wydaje si wic, e dooy on wszelkich stara, by za jego prezydencji nada NAM jak najwiksze midzynarodowe znaczenie. Organizacji cigle jednak brakuje rodkw wprowadzania w ycie przyjtych celw i podejmowania realnych dziaa w obronie interesw swoich czonkw46.
42 43
N. Amies, op. cit. A. Caragea, The Non-Aligned Movement: A Chance for a Multipolar World , www.wordpress.org/Mideast/ 3425.cfm [dostp: 10 VIII 2013]. 44 Ruch Pastw Niezaangaowanych chronologia, op. cit. 45 M. Fisher, Non-Aligned With Reality: How a Global Movement for Peace Became a Club for Tyrans , www.theatlantic.com/international/archive/2012/08/non-aligned-with-reality-how-a-global-movement-forpeace-became-a-club-for-tyrans/261737/ [dostp:10 VIII 2013]. 46 N. Das Kundu, Non Alignment Movement and its significance , http://valaiclub.com/asia/49820.html [dostp: 10 VIII 2013].
Strona 76
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Podsumowanie
wrzesie 2013
Ruch pastw niezaangaowanych, liczcy sobie ponad p wieku, nie wydaje si by dzi szczeglnie istotnym graczem na arenie midzynarodowej. A jednak istnieje. Mimo rnic, dzielcych jego czonkw, podejmuje dyskusje na tematy wane dla krajw rozwijajcych si. Nie mona te zapomnie o roli, jak odegra w propagowaniu demokratyzacji stosunkw midzy pastwami, wspieraniu dekolonizacji i utrzymywaniu suwerennoci przez nowo powstae kraje47. Jednake bez silnych, zorganizowanych struktur (na przykad staego sekretariatu), jego dziaania pozostaj silnie uzalenione od polityki pastwa sprawujcego prezydencj, odbierajc mu niezaleno i moliwo
reprezentowania ogu pastw rozwijajcych si. Potencja jest ogromny stu osiemnastu czonkw i pitnastu obserwatorw, obejmujcych razem prawie pidziesit pi procent wiatowej populacji i dwadziecia procent globalnej gospodarki48. Potrzeba tylko umiejtnego wykorzystania idcych za tymi liczbami moliwoci.
Bibliografia
Opracowania 1. Gogowski A., Pakistan. Historia i wspczesno, Ksigarnia Akademicka, Krakw 2011. 2. Historia polityczna wiata XX wieku 1945-2000, pod red. M. Bankowicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2004. 3. Kukuka J., Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych 1945-2000, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001. 4. Lament P., Wspczesne relacje ChRL-Indie, [w:] Indie w XXI w. Wybrane problemy, pod red. A. Potyray i M. Skobrtala, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Pozna 2009. 5. Lundestad G., East, West, North, South. Major Developments in International Relations Since 1945, SAGE Publications, London 2005. 6. Malendowski W., Ruch pastw niezaangaowanych, [w:] Stosunki midzynarodowe, pod red. W. Malendowskiego i Cz. Mojsiewicza, Wydawnictwo alta2, Wrocaw 2000. 7. Roszkowski W., Historia polityczna wiata po 1945 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. 8. Wolpert S., Nowa historia Indii, Wydawnictwo Ksika i Wiedza, Warszawa 2010. 9. Wolski K., Pakistan dzieje ziemi i pastwa, Wydawnictwo Ksika i Wiedza, Warszawa 1978. 10. Wspczesne stosunki midzynarodowe , pod. red. T. o-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1992.
47 48
. Kobeszko, op. cit. A. Caragea, op. cit.
Strona 77

rda internetowe
wrzesie 2013
1. Amies N., Non-Aligned Movement struggles for releveancy in post-Cold War world, www.dw.de/non-aligned-movement-struggles-for-relevancy-in-post-cold-war-world/a4475706 [dostp: 10 VIII 2013]. 2. Caragea A., The Non-Aligned Movement: A Chance for a Multipolar World , www.wordpress.org/Mideast/3425.cfm [dostp: 10 VIII 2013]. 3. Das Kundu N., Non Alignment Movement and its significance, http://valaiclub.com/asia/49820.html [dostp: 10 VIII 2013]. 4. Fisher M., Non-Aligned With Reality: How a Global Movement for Peace Became a Club for Tyrans, www.theatlantic.com/international/archive/2012/08/non-aligned-withreality-how-a-global-movement-for-peace-became-a-club-for-tyrans/261737/ [dostp:10 VIII 2013]. 5. History and Evolution of Non-Aligned Movement, Oficjalna strona Ministerstwa Spraw Zagranicznych Indii, www.mea.gov.in/in-focus-article.htm?20349/ History+and+Evolution+of+NonAligned+Movement [dostp: 10 VIII 2013]. 6. Kobeszko ., Dziedzictwo Bandungu, www.psz.pl/index.php?option= content&task=view&id=16925 [dostp: 10 VIII 2013]. 7. Ruch Pastw Niezaangaowanych chronologia, www.stosunkimiedzynarodowe.info/ chronologia,103,Ruch_Panstw_Niezaangazowanych_-_chronologia [dostp: 10 VIII 2013]. 8. Zieliski P., Konferencja w Bandungu Trzeci wiat dochodzi do gosu, www.konflikty.pl/a,3176,Czasy_najnowsze,Konferencja_w_Bandungu_.html [dostp: 10 VIII 2013].
Strona 78
wrzesie 2013
Dorota Adamczyk Stosunki Midzynarodowe III rok
Tekst jest fragmentem pracy licencjackiej napisanej pod kierunkiem dr Agnieszki Latosiskiej (Katedra Nauk Politycznych UEK), recenzowanej przez dr. hab. Krzysztofa Broskiego, prof. UEK (Zakad Historii Gospodarczej i Spoecznej UEK). Zostaa obroniona na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie 18. lipca 2013 roku.
Organizacja Wyzwolenia Palestyny

Ewolucja celw i pozycji midzynarodowej w latach 1964 2004
OWP bez wtpienia odegraa kluczow rol w procesie upodmiotowienia Palestyczykw. Wzgldna jedno, jak symbolizowa jej lider Jasir Arafat 1, stanowia czynnik, dziki ktremu nard ten jest coraz powaniej traktowany i zyskuje coraz wicej praw. Ta spjno bya szczeglnie istotna take dlatego, e wanie na skutek jej braku, rozdrobnienia i wewntrznych swarw, palestyska ludno utracia swoje ziemie w latach 40. XX wieku znakomita organizacja syjonistw nie napotykaa na zintegrowane dziaania Arabw, dlatego ydzi mogli szybko zasiedli Palestyn i zyska sobie poparcie wiatowych potg
Okolicznoci powstania OWP

Na pocztku 1964 roku Izrael podejmowa wysiki, by nawodni pustyni Negew, gdy dziki temu byaby ona moliw do zasiedlenia. Reimy arabskie, wci pozostajce w stanie wojny z Izraelem zdaway sobie spraw, e powodzenie tego procesu poskutkuje zwikszeniem emigracji i zmian stosunkw etnicznych na korzy pastwa ydowskiego, co dla caego wiata bdzie czytelnym znakiem ich poraki. Dlatego przewodzcy wwczas caemu regionowi prezydent G. A. Naser zaproponowa utworzenie organizacji palestyskiej, co nastpio podczas szczytu Ligi Arabskiej, 13 stycznia 19642. Od powoania do faktycznego ustanowienia mino kilka miesicy, a do pierwszego Zgromadzenia Narodowego
1 2
Od 1968 do 2004 roku. T. Walker, A. Gowers, Arafat, wiat Ksiki, Warszawa 2003, s. 43.
Strona 79
wrzesie 2013
Palestyny3. Na jej czele stan Ahmad Shukeiry, dyplomata znany z dziaalnoci w Arabii Saudyjskiej i Syrii. Stworzenie OWP cieszyo si poparciem Palestyczykw; wielu uznao [powstanie OWP] za zapowied nowych si w bitwie o odzyskanie Jerozolimy 4, by to swoisty zalek samostanowienia. Jednake nie wszyscy Palestyczycy zareagowali tak
entuzjastycznie warstwy sprzyjajce przywdztwu tradycyjnemu lub plemiennemu obawiay si, co przyniesie dziaalno Shukeirego. Wpierany przez Arabi Saudyjsk Najwyszy Komitet Arabski wyda owiadczenie, w ktrym ostrzega przed OWP jako grup usiujc zlikwidowa spraw palestysk5. Podobne obiekcje miay bojwki lewicowe i niewielkie ugrupowania powstacze, ktre ywiy obawy, e patrona reimw arabskich sprawi, e sprawa palestyska stanie si tylko elementem gry politycznej. Z rezerw do OWP odnis si take Al-Fatah, czyli Palestyski Ruch Wyzwolenia Narodowego, utworzony przez J. Arafata, A. al-Karima Al-Wazira i S. Chalafa. Modzi dziaacze nie chcieli, by inicjatywa Nasera staa si dla nich konkurencj oraz by sprawy palestyskie znalazy si w rkach obcych wadcw6. Organizacji zarzucano te, e zbyt may nacisk kadzie na walk zbrojn. Wyjaniajc kwesti powstania OWP naley wyoy, dlaczego prezydent Naser wystpi z propozycj jej utworzenia. Lata 60. XX wieku to czas, gdy wci non ide by panarabizm, ktremu przewodzi chcia wanie egipski lider. Po klsce wielkiego panarabskiego projektu unii Egiptu i Syrii Naser dy do odbudowy swojego prestiu i pozycji wrd wadcw arabskich. Ponadto pozorne skupienie reimw nad spraw palestysk suy te miao zatuszowaniu kolejnych rozamw, ktre kady si cieniem na popularnej ideologii7. Kwestia Palestyny staa si elementem rozgrywek politycznych midzy rzdami pastw arabskich: kto aktualnie broni Palestyczykw, ten by liderem regionu. Z tego powodu wanie powoanie Organizacji nie podobao si wadzom w Syrii. Przez cz politykw OWP bya te traktowana jako rodek kontroli narodu palestyskiego.
ZNP lub inaczej: Palestyska Rada Narodowa (Palestine National Council), organ OWP, ekwiwalent parlamentu i najwysza wadza. 4 T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 43. 5 M. Lahteenmaki, The PLO and its international position until Palestine National Council of Algiers in November 1988, University of Turku, Turku 1994, s. 67. Zob. te: J. Zdanowski, Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Ossolineum Wrocaw 2012, s. 220.
6 7
T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 45. M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 69.
Strona 80
Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus Cele OWP i ich ewolucja
wrzesie 2013
Cele OWP nie byy jednolite, zmieniay si w czasie: pierwsze dok umenty programowe powstay w 1964 roku, zrewidowano je cztery lata pniej (zmiana w zapisach Palestyskiej Karty Narodowej) oraz pod koniec lat 90. (wykrelenie ze statutu zapisw sprzecznych z postanowieniami z Oslo). Z pierwszej wersji Palestyskiej Karty Narodowej8, ktra przedstawiaa zaoenia ideologii Organizacji wnioskujemy, e OWP miaa dwa gwne cele: eliminacj Izraela oraz narodowowyzwolecz walk zbrojn. Unicestwienie pastwa syjonistycznego jest podkrelone jako najbardziej esencjonalny el ement jak pisze prof. J. Harkabi jest to wrcz prawda naukowa, gdy jego istnienie zaprzecza rzeczywistoci 9. Takie podejcie moe dziwi, jednak naley pamita, e w 1964 roku Arabowie wci wierzyli, e Izrael jest tymczasowym tworem, moliwym do zniszczenia efektem syjonistycznego spisku i ich bdnej polityki. Z biegiem czasu, po kolejnych militarnych i politycznych sukcesach Izraela, Palestyczycy powoli modyfikowali swoje rzeczywiste cele i dziaali poza granicami wyznaczonymi przez Kart. W 1974 roku ZNP wyszo z inicjatyw znan jako two state solution, w uproszczeniu mwic o stworzeniu pastwa palestyskiego na czci ziemi zajmowanej przez Izrael. Ponadto w 1988 J. Arafat uzna prawo Izraela do istnienia, zatem OWP pod jego przywdztwem nie moga ju zmierza do zniszczenia pastwa ydowskiego. W kwestii walki zbrojnej take istnia rozdwik midzy zapisami a dziaaniami. Wydaje si ona by jedyn, nieodzown form aktywnoci OWP zmierzajcej do wyzwolenia - rodki dyplomatyczne, polityczne nie zostay w ogle wspomniane w tekcie PKN. Realia jednak pokazuj, e Palestyczycy zaakceptowali rozwizania pokojowe: wystarczy wspomnie porozumienia z Oslo. Co wicej, stawianie wycznie na walk zbrojn byoby nierozsdne, w sytuacji, gdy Izrael uznaje kade wystpienie zbrojne jako akt terroryzmu, od ktrego z kolei przywdztwo OWP zdecydowanie si dystansuje10. Pomniejszymi, ale take relewantnymi celami OWP byo zajmowanie si wszelkimi finansowymi i organizacyjnymi sprawami ruchu narodowego. Funkcj t wykonywaa
Ibidem. Chocia PKN zostaa stworzona przez Al-Fatah, jest uwaana za podstaw programow OWP, gdy definiuje zaoenia oraz wskazuje dania caego ruchu narodowowyzwoleczego. 9 J. Harkabi, The Palestinian Convenant and its meaning, Londyn 1979, Za: M. Laahtenmaki, The PLO..., op. cit., s. 93. 10 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 126. T. Walker, A. Gowers, Arafat, op., cit., s. 85.
Strona 81
wrzesie 2013
faktycznie do skutecznie, tworzc sie szpitali i szk oraz zapewniajc doywotnie renty dla rodzin polegych bojownikw11. Po czterech latach, gdy w skad Zgromadzenia Narodowego Palestyny weszy organizacje partyzanckie, nastpia rewizja PKN. Zapisy z 1968 roku nie wprowadzaj rewolucyjnych zmian; jest to raczej podkrelenie najwaniejszych kwestii i wartoci. I tak, pooono duy nacisk na wag walki zbrojnej, ktra jest jedyn drog do wyzwolenia Palestyny12 i jej uycie powinno eskalowa. Syjonizm powinien zosta wypleniony, tak by wyzwolenie przywrcio Palestyczykom godno i dum. Karta zawiera te sformuowanie o bezprawnoci utworzenia pastwa izraelskiego, podobnie jak i Rezolucji 181 i deklaracji Balfoura, jako e s one pogwaceniem prawa do samostanowienia. PKN wzywa do uznania syjonizmu za ideologi nielegaln, nazywajc go form rasizmu 13. Rewolucyjn zmian w deniach OWP zanotowano w roku 1988 w grudniu Arafat na konferencji prasowej wyrzek si stosowania terroru i zaakceptowa prawo wszystkich stron konfliktu bliskowschodniego do istnienia w pokoju14. Niewiele wczeniej na forum Zgromadzenia Oglnego NZ wezwa rzd Izraela do podjcia rozmw o pokoju. Fakt ten zasuguje na wyjanienie co spowodowao tak diametraln zmian w linii politycznej OWP? Ewolucja pogldw Arafata z pewnoci wynikaa z obserwacji rozwoju wydarze skoro walka zbrojna nie przyniosa dotd zadowalajcych efektw, naleao wej na drog dyplomatyczn. Ju w latach 70. pojawiy si wewntrzne tarcia na tle podejcia do walki zbrojnej i metod terrorystycznych15. Szczeglne znaczenie w tej sytuacji odegray szkodliwe dla wizerunku ruchu narodowego dziaania Czarnego Wrzenia i klska w Jordanii 16. Fatah i kilka mniejszych grup przyjy do wiadomoci konieczno zmian Arafat by gboko przekonany, e OWP winna zmodyfikowa swj program, jednak czsto brakowao mu poparcia czonkw Komitetu Wykonawczego i delegatw ZNP. Jednake istniay grupy
11 12
T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 101. The Palestinian National Charter. Resolution of the Palestine National Council July 1-17, 1968, 17.07.1968, http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/B508C2071B4377DB85256CED00716FA3; w oryginale: Armed struggle is the only way to liberate Palestine; (dostp: 02.01.2013). 13 To wezwanie zostao spenione w 1975 roku przez cz pastw, ktre na forum ONZ uznay syjonizm za ideologi rasistowsk. Zob. P. Johnson, Historia ydw, Platan, Krakw 2000, s. 527. 14 T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 218. 15 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 86. 16 Czarny Wrzesie by organizacj terrorystyczn, ktr uwaa si za zbrojne, nielegalne skrzydo al -Fatahu. Powsta w reakcji na wygnanie czonkw OWP z Jordanii w 1970 roku. Gwnym celem organizacji bya zemsta na Krlu Jordanii Husajnie, jednake Czarny Wrzesie dopuci si wielu innych aktw terroru take poza terenem Bliskiego Wschodu w 1972 roku dokona zamachu na izraelskich sportowcw podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium.
Strona 82
wrzesie 2013
bojwki o bardziej konserwatywnym podejciu, ktrych dziaalno terrorystyczna eskalowaa: mnoyy si porwania, przypadki zabijania zakadnikw. Stronnictwa te 17 nigdy nie uznay rozwiza dyplomatycznych za priorytet. W kolejnej dekadzie przewodniczcy OWP szansy na pomylny rozwj sytuacji upatrywa w zaangaowaniu USA, ktre - w jego opinii miay niebagatelny wpyw na polityk Izraela. Jednake warunkiem nawizania dialogu, jaki stawia Waszyngton, byo wyrzeczenie si terroryzmu i uznanie Izraela 18 (wwczas tym samym rozpoczcie kontaktw warunkowa sam Izrael). Faktycznie niemal natychmiast po owiadczeniu Arafata sekretarz stanu USA, G. Shultz obwieci, e jego kraj jest gotw, by nawiza relacje z OWP. Dlaczego akurat w 1988 roku cele OWP ulegy zmianie? Jedn z przyczyn byo wycofanie si Jordanii z roszcze terytorialnych dotyczcych Zachodniego Brzegu: z kocem lipca krl Husajn stwierdzi, e Jordania nie jest Palestyn. () niepodlege pastwo palestyskie powstanie na okupowanej ziemi po jej wyzwoleniu 19. Wbrew temu owiadczeniu, Husajn celowa w osabienie OWP i liczy na to, e bez jego porednictwa Palestyczycy nie zdoaj nawiza kontaktu z Waszyngtonem. Do tej intrygi sprowokowao go te postanowienie szczytu Ligi Pastw Arabskich, e od tej pory wszystkimi funduszami przekazywanymi na rzecz OWP, administrowa bdzie ona sama, bez udziau Jordanii. Do podjcia takowej decyzji z pewnoci skonia krla intifada, ktra wybucha w grudniu 1987 roku pokazaa determinacj Palestyczykw do walki o niezaleno i wasne pastwo20. Ten ruch Husajna da szans Arafatowi na wejcie w rol przywdcy wszystkich Palestyczykw, rwnie tych z terytoriw okupowanych. Byo to wielkie wyzwanie, a jednoczenie szansa na rozpoczcie dialogu z USA i Izraelem. Paradoksalnie bowiem, krl jordaski zmusi rzdy obu krajw do mniej lub bardziej oficjalnych kontaktw z OWP nakierowanych na kontrolowanie palestyskiego ruchu narodowego. Wydarzenia potoczyy si szybko i Arafat odnis sukces.
Pozycja midzynarodowa OWP na przestrzeni lat 1964 - 2004

Przed zaprezentowaniem ewolucji midzynarodowej pozycji OWP, naley wskaza podstawowe czynniki, ktre j determinoway. Przede wszystkim chodzi tu o podzia frakcyjny i polityk obcych rzdw, zalen od zmieniajcych si warunkw globalnych
17 18
LFWP, As-Sa'iqa, itp. T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 201-211. 19 Ibidem, s. 209. 20 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 172.
Strona 83
wrzesie 2013
i regionalnych. Z jednej strony naley rozpatrze posunicia supermocarstw, gdy od relacji midzy USA a ZSRR zaleaa swoboda posuni liderw OWP i pastw arabskich 21, z drugiej natomiast polityk rzdw Jordanii, Egiptu, Syrii i innych regionalnych aktorw. Znac zenie OWP zawsze roso proporcjonalnie do rozmiarw wsplnoty interesw z reimami arabskimi wzgldem Izraela. Frakcjonizm i wewntrzne podziay byy najwikszym problemem OWP od momentu jej powstania. Wynikay one ze struktury organizacji: w jej skad weszo kilka odrbnych ruchw. Najwikszym by Fatah, jednake naley pamita o innych ugrupowaniach. Zatem, poza Fatahem, OWP tworz: Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, Front Wyzwolenia Palestyny, Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny, Ludowa Partia Pale styska, Arabski Front Wyzwolenia, As-Sa'iqa, Palestyska Unia Demokratyczna, Palestyski Ludowy Front Walki, Palestyski Front Arabski22. Cho wikszo z nich miaa charakter socjalistyczny lub komunistyczny, istniay midzy nimi rnice co do stopnia radykalizmu, czy podejcia do walki zbrojnej i terroryzmu. Nierzadko dochodzio do wewntrznych tar midzy frakcj umiarkowan, reprezentowan gwnie przez Fatah, oraz radykaami z LFWP czy As -Sa'iqa, ktra bya organizmem powoanym przez syryjskich basist w. W 1983 roku doszo do rozamu w OWP, ktry by efektem buntu, a pniej wrcz wojny domowej na tle konfliktu o przywdztwo i rodki dziaania. Po rozbiciu OWP w Libanie organizacja bya znacznie osabiona, pod wtpliwo poddawano zasadno dalszego przewodnictwa Arafata, ktremu zarzucano, e negocjujc z krlem Husajnem tzw. Plan Reagana dopuci si zdrady interesw narodowych23. Ponadto rebeliantom pod przywdztwem pukownika Said'a Mousa nie podobay si kontakty lidera OWP z izraelsk lewic24 oraz cakowite wycofanie z Libanu i kroki zmierzajce do wyrzeczenia si walki zbrojnej. Grupy popierajce pk Mousa otrzymay zbrojn asyst w postaci bojwek
21
Z drugiej strony jednak, jak podkrela J. C. Campbell okres odprenia nie mia bezporedniego przeoenia na sytuacj na Bliskim Wschodzie, bo nie istniaa jasna linia podziau wpyww - inaczej ni w Europie, a take dlatego, e reimy arabskie nie byy kontrolowane przez mocarstwa. Zob. J. C. Campbell The Soviet Union and the United States in the Middle East s. 135. http://ann.sagepub.com/content/401/1/126 (dostp: 09.03.2013). 22 www.izrael.badacz.org/historia/wzrost_owp.html (dostp: 25.02.2013). 23 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 160. Plan Reagana by projektem palestysko- jordaskiej federacji, ktrego realizacja opieraa si na Rezolucji ZO NZ nr 242. W myl rezolucji ws zystkie strony konfliktu bliskowschodniego miay mie zagwarantowane prawo do istnienia zatem OWP musiaaby uzna istnienie Izraela. 24 Nawizanie takich relacji byo dzieem czonka LDFWP, Naif'a Hawatmy. Por. T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 96.
Strona 84
wrzesie 2013
syryjskich i libijskich i ruszyy do walki przeciwko siom wiernym Arafatowi 25. Niektre stronnictwa, takie jak LDFWP czy LFWP zachoway neutralno w sporze, podobnie jak Komitet Wykonawczy OWP, ktry szuka sposobu na pojednanie organizacji. W kocu w 1984 roku zbuntowane frakcje stworzyy Palestyski Zwizek Narodowy i Palestyski Zwizek Demokratyczny, poczone rok pniej w organizacj Front Wyzwolenia Narodowego. W jego skad weszy Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny Dowdztwo, Sa'ika, Palestyska Rewolucyjna Partia Komunistyczna i Fatah Rada Rewolucyjna26. Tego rodzaju wydarzenia rzutoway negatywnie na pozycj OWP, niszczc jej wizerunek jako jedynego reprezentanta Palestyczykw, za najbardziej cierpia image samego Jasira Arafata. Pomimo rozamu lider OWP pozosta na stanowisku, cieszc si poparciem okoo 70% Palestyczykw27, ale organizacja po raz kolejny pokazaa si wiatu jako partner chwiejny i mao wiarygodny. Prb odzyskania wizerunku byo uczestnictwo w zwoanej przez ONZ Konferencji Genewskiej latem 1983 roku. Szczyt ten okaza si by niezwykle pro palestyski i ponownie skupi uwag wiata na konflikcie bliskowschodnim. Wzrost pozycji Arafata byby jednak z pewnoci istotniejszy, gdyby na konferencji byli obecni przedstawiciele USA czy krajw Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej. Tymczasem pojawili si jedynie stali poplecznicy sprawy palestyskiej28. Na podkrelenie zasuguje fakt, e frakcjonizm w OWP by aktywnie wspomagany przez reimy arabskie, ktre dziki temu kontroloway dziaalno ruchu narodowego i w razie zagroenia wasnych interesw mogy interweniowa za pomoc swoich czonkw OWP. Szczeglnie aktywnie w tej sferze dziaaa Syria i Libia kraje o najbardziej antyizraelskim stanowisku29. Dlatego wanie nierzadko dochodzio do konfliktw wewntrz organizacji obce reimy dyy do jej osabienia, by mc gra spraw palestysk na wasne potrzeby. Polityka arabskich przywdcw miaa niebagatelny wpyw na pozycj OWP: okazujc jej mniejsze lub wiksze wsparcie wadcy oddziaywali take na swj wizerunek, ale przede wszystkim, dc do realizacji wasnych celw polityczny ch. Ogln wasnoci stosunkw i zalenoci midzy Organizacj i rzdami pastw regionu, bya niemal permanentna rozbieno celw. Na pocztku istnienia OWP, gdy jej
25 26
M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 161. www.izrael.badacz.org/fakty/fakty_arafat.html (dostp: 26.02.2013). 27 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 164. 28 Ibidem. 29 T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s.52. Irak popiera Arabski Front Wyzwolenia, za Syria i Libia organizacj As-Sa'ika.
Strona 85
wrzesie 2013
siy wojskowe byy czci armii pastwowych, Jordania czy Egipt nie byy gotowe na konfrontacj z Izraelem, majc w pamici wstrzs, jakim bya pierwsza wojna arabska. OWP bya wwczas na tyle silnie powizana organizacyjnie z reimami, e nie moga dy do samodzielnych akcji na wiksz skal dlatego dugo bya zupenie pasywna, podporzdkowujc si liderom regionu 30. Krl Husajn twierdzi, e to Palestyczycy sprowokowali wojn w 1967 roku, przeprowadzajc rajdy na Izrael z terytorium Jordanii, dziaajc wbrew interesom pastw arabskich. W duej mierze mona przyzna mu racj, cho wydaje si, e do wojny szeciodniowej walnie przyczyniy si dziaania Nasera: blokada Cieniny Tiraskiej dla izraelskich statkw czy zawizanie sojuszu obronnego z Syri 31 i Jordani. W 1967 roku Izrael po raz drugi pokaza swoj potg militarn: ju pierwsz ego dnia wojny zniszczeniu ulega prawie caa flota powietrzna Syrii, Jordanii i Egiptu 32. Reimy zostay zupenie skompromitowane. Palestyczycy take odnotowali znaczce straty: utracili Zachodni Brzeg Jordanu i Stref Gazy, a take Jerozolim tereny przyznane im przez Rezolucj nr 18133, faktycznie bdce we wadaniu Egiptu i Jordanii. Ogromna, kilkusettysiczna34 fala uchodcw musiaa szuka schronienia w Jordanii. Jednake dla OWP by to moment o historycznym znaczeniu take dlatego, e stao si jasne, i rzdy arabskie nie s wiarygodnymi partnerami w walce z Izraelem. Nieudolno liderw, niekompetencja dowdcw, przestarzay sprzt to wszystko zostao brutalnie obnaone wojn szeciodniow, wyzwalajc w fedainach now energi i entuzjazm do walki, tym razem niezalenej od Husajna i Nasera. P roku po wojnie Fatah ogosi now taktyk, ktrej jednym z gwnych zaoe, obok internacjonalizacji konfliktu, byo zwikszenie autonomii wobec pastw regionu 35. Wwczas wadz w OWP przej Arafat, ktrego zdaniem poraka w 1967 roku to
30 31
M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 76. J. Zdanowski, Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Ossolineum Wrocaw 2012, s. 220. 32 D. Cohn Sherbok, D. Et-Alami, Konflikt..., op. cit., s. 83. 33 Rezolucja ZO NZ nr 181 przyjta na drugiej sesji tego organu, 29.10.1947 roku ogaszaa plan podziau Palestyny i wyznaczaa zasady sprawowania wadzy nad tym terenem. Wyznaczaa dokadne granice przyszego Pastwa ydowskiego (Jewish State) i Arabskiego (Arab State). Por. http://daccess-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/038/88/IMG/NR003888.pdf?OpenElement (dostp:13.04.2013). 34 D. Cohn Sherbok, D. Et-Alami, Konflikt palestysko-izraelski, PIW, Warszawa 2002, s. 84. Trudno dokadnie okreli liczb uchodcw byo to od 100 do 350 tysicy osb. (Por.: B. Wrblewski, Haszymidzkie Krlestwo Jordanii midzy autorytarn tradycj a demokracj. [w:] S. Sulowski, J. Danecki, Bliski Wschd coraz bliej, Warszawa 2011 oraz: J. Zdanowski, Historia Bliskiego Wschodu..., op. cit., s. 276). W rezultacie dwch wojen Palestyczycy stanowili ponad poow spoeczestwa jordaskiego. Ponadto utrata Zachodniego Brzegu tworzcego 40% PKB Jordanii bya potnym ciosem dla kraju. ( J. Zdanowski, Historia Bliskiego Wschodu..., op. cit., s. 277.). 35 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 203.
Strona 86
wrzesie 2013
preludium do wielkiego zwycistwa36. O wzrocie aktywnoci Palestyczykw wiadczy powstanie szeciu zupenie nowych ugrupowa, min. Frontu Walki Ludowej i Ludowego Demokratycznego Frontu Wyzwolenia Palestyny. Ich przystpienie do OWP byo czytelnym sygnaem, e Palestyczycy pokadaj w Organizacji wielkie nadzieje. Wci przybywao modych fedainw, niezraonych aresztowaniami ani mierci wielu pobratymcw 37. Klska armii arabskich skutkowaa stanem dezorientacji reimw, dziki ktremu OWP cieszya si daleko idc swobod dziaania. Po wschodniej stronie Jordanu powstay bazy OWP, a obozy dla uchodcw zostay ufortyfikowane, Palestyczycy rozpoczli budow wasnych, niezalenych od administracji jordaskiej, sub cywilnych. Szybko powstao pastwo w pastwie, gdzie fedaini otwarcie nosili bro, dowdcy byli niezaleni wobec wadz Jordanii. Coraz czstsze rajdy OWP na Izrael skutkoway odwetami, sigajcymi coraz dalej obozy palestyskie przenosiy si coraz gbiej, penetrujc jordaskie terytorium. OWP kontrolowaa duy obszar kraju, pobierajc podatki (niejednokrotnie pod grob uycia siy) od cywilw38. W Jordanii OWP tak urosa w si, e staa si realnym zagroeniem dla wadzy Haszymidw. Saba i mao liczna armia Husajna nie moga skutecznie zapanowa nad bojownikami, ktrzy rekrutowali si take spord onierzy jordaskich. W latach 1968 -1970 liczba fedainw bya rwna liczbie onierzy Husajna 39. Interesy Ammanu i OWP stay wobec siebie w sprzecznoci: Husajn snu plany ugody z Izraelem, by oszczdzi na wydatkach wojskowych, odzyska Zachodni Brzeg i wrci na ciek rozwoju gospodarczego. Tymczasem Palestyczycy nie tylko prowokowali napicia midzy Izraelem a Jordani, ale dodatkowo pragnli wyzwolenia ziem, nad ktrymi suwerenne prawa sprawowa krl Husajn. Ponadto monarchia tracia poparcie ludnoci, szczeglnie w miastach stosunki ludnociowe przechylay si coraz bardziej na korzy Palestyczykw, nie powizanych lojalnoci z rodem panujcym. By osabi ruch palestyski, Husajn wyda dekret delegalizujcy demonstracje i publiczne noszenie broni, jak rwnie jej magazynowanie. Pniej odcito dostawy wody i prdu do obozw OWP 40. Palestyczycy uznali to za wypowiedzenie im wojny od lutego 1970 roku trway cige starcia z wojskiem i ataki na cele jordaskie. Krl Husajn obawiajc si, e pozostajce na terenie kraju wojska syryjskie
36 37
T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 49. Ibidem, s. 51. W pierwszych 6 miesicach od wojny siy izraelskie zabiy 60 bojownikw, 300 zostao aresztowanych. 38 Ibidem, s. 65. 39 B. Wrblewski, Haszymidzkie Krlestwo Jordanii..., op. cit., s. 270. 40 T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 68.
Strona 87
wrzesie 2013
i irackie, sympatyzujce z OWP, lada chwila pocz siy z bojownikami i rusz na Amman, podj prb politycznego rozwizania sytuacji. W czerwcu zawar porozumienie z Arafatem, jednak ekstremistyczne odamy wewntrz OWP na tyle urosy w si, e konflikt tylko si zaostrza41. W rezultacie 15 wrzenia 1970 roku krl jordaski rozpocz zmasowany atak na bazy OWP, dziki ktremu do poowy lipca 1971 roku rozbite oddziay fedainw musiay ewakuowa si z kraju, do niewoli trafio 2,5 tys. Palestyczykw42. Zawarto co prawda porozumienie o zawieszeniu broni, gwarantujce OWP wasno pewnych terenw, dogodnych do prowadzenia atakw na Izrael, jednak mier gwnego negocjatora Nasera sprawia, e ustale nie wyegzekwowano. W czasie walk zgino 3000 osb, gwnie Palestyczycy43. Arafat ewakuowa si do Syrii. Podczas konfliktu, przez wielu badaczy44 okrelanego wojn domow, znw istotn rol odegrali aktorzy zewntrzni. OWP miaa aktywne, cho poficjalne, wsparcie wojska syryjskiego, take Naser zagrozi wczeniem wasnej armii po stronie Palestyczykw (by to prawdopodobnie blef ze jego strony, gdy Egipt wanie zaakceptowa tzw. Plan Rogersa 45 amerykaski projekt pokojowy). Jordania jako sojusznik amerykaski moga liczy na wsparcie USA, ktre uznaway OWP wycznie za zwizek terrorystyczny 46 i na tej podstawie zwalczay j. Z drugiej jednak strony, Waszyngton by wwczas skoncentrowany na wojnie w Wietnamie i prawdopodobnie uczestnictwo w starciach w Jordanii nie byoby zaakceptowane przez spoeczestwo. Ponadto obowizujca w tamtym czasie Doktryna Nixona zakadaa, i ciar utrzymania spokoju w regionie powinien spa na regionalne mocarstwa. Niemniej jednak obecno amerykaskiej 6. Floty na Morzu rdziemnym z pewnoci powstrzymao Syri od zmasowanej inwazji na Jordani 47. Neutralno w konflikcie zachowa Irak, cho w gecie sprzeciwu wobec polityki krla Husajna zamkn na jaki czas granic z Jordani, podobnie uczynia Syria. Algieria, popierajca od samego
41 42
J. Zdanowski Historia, op. cit., s 278. Ibidem, s. 279. 43 T. Walker, A. Gowers, Arafat..., op. cit., s. 70. 44 J. Zdanowski, Historia..., op. cit., 278. M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 160. 45 Plan Rogersa by jednym z amerykaskich planw pokojowych. Zosta przedstawiony w grudniu 1969 roku przez Sekretarza Stanu Wiliama P. Rogersa. Dotyczy min. rozwizania problemu uchodcw, utrwalenia granic Izraela, wycofania si Izraela z ziem egipskich, negocjacje izraelsko-egipskie. www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/rogers.html (dostp:13.04.2013). 46 F. Halliday, Bliski Wschd..., op. cit., s. 143. 47 J. C. Campbell, The Soviet Union and , op. cit., s. 129. http://ann.sagepub.com/content/401/1/126 (dostp: 09.03.2013).
Strona 88
wrzesie 2013
pocztku dziaalno Fatahu, zerwaa stosunki dyplomatyczne z Ammanem 48. Przykad Jordanii pokazuje doskonale, jak silna staa si OWP po wojnie szeciodniowej i jak dalekie byy jej cele od interesw pastw regionu. Po wojnie domowej OWP przeniosa du cz swych baz do Libanu, ktry ju od 1948 roku dawa schronienie uchodcom z Palestyny, a w latach 70. sta si jedyn baz atakw na Izrael. Po krwawej klsce bojownicy byli rozbici, ale nastroje narodowe i determinacja do samostanowienia byy wysze ni kiedykolwiek. Zwikszona obecno OWP w kraju spowodowaa nasilenie si polaryzacji midzy poszczeglny mi grupami wyznaniowymi druzowie i muzumanie popierali uciekinierw zza poudniowo -wschodniej granicy, za chrzecijanie dyli do podporzdkowania ich centralnym wadzom w Bejrucie. Palestyczycy wmieszali si w sprawy wewntrzne Libanu, ktry ju w latach 60. przeywa kryzys polityczny rozwizania ustanawiajce zasady partycypacji grup religijno - etnicznych w yciu publicznym stworzone w latach 40. przestay by adekwatne do sytuacji demograficznej. Celowym zabiegiem wadz byo nieasymilowanie uchodcw, by zwikszenie liczby obywateli muzumanw nie burzya kruchych proporcji ludnociowych 49. Ponadto obszerna autonomia ugrupowa wyznaniowych, bdca tradycj Libanu, stwarzaa korzystne warunki dla dziaalnoci fedainw. Taka sytuacja doprowadzia do efektu podobnego, jak w Jordanii. OWP nie zaprzestaa rajdw na Izrael z terenu Libanu wrcz przeciwnie stworzya na poudniu kraju obszar swej wycznej wadzy, zwany Fatahlandem50, gdzie powstaway twierdze wojskowe, a szkolenia bojowe byy prowad zone jawnie, pomimo zakazu takiej aktywnoci. Ju w 1969 roku doszo do ataku armii libaskiej na kwatery palestyskie bya to reakcja na krwawy odwet Izraela. Jawnym przykadem destabilizacji kraju na skutek dziaa Palestyczykw jest fakt, e izraelskie akcje odwetowe sigay coraz dalej w 1973 roku miay one miejsce w Bejrucie. Naley podkreli, e w czasie takich atakw ginli rwnie libascy cywile51. Pocztkowy wzrost znaczenia OWP zwizany z jej powizaniami z muzumaskim Libaskim Ruchem Narodowym zosta zniweczony, gdy z biegiem czasu Syria dc do realizacji wasnych interesw usiowaa poprawi relacje z Jordani, teraz wrogo nastawion do Palestyczykw. Ponadto po mierci Nasera wadz w Egipcie przej proamerykaski
48 49
J. Zdanowski, Historia..., op. cit., s. 279. Ibidem, s. 262. W 1971 roku Palestyczycy stanowili ok 10% ludnoci Libanu. 50 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 88. 51 J. Zdanowski, Historia, op. cit., s. 262.
Strona 89
wrzesie 2013
Anwar as-Sadat. Zatem Palestyczycy utracili wsparcie tych pastw. W kontekcie Libanu nie mona pomin faktu, e kraj ten by uwaany przez Syri za jej wyczna stref wpyww. Zatem widzc odradzajc si OWP, ktra w 1976 roku wraz z LRN kontrolowaa ponad 80% pastwa52, musiaa gra na jej ponowne osabienie. W tym celu Hafiz al -Assad zaprzesta finansowania libaskich muzumanw, a w maju 1976 roku dokona inwazji, stajc po stronie maronitw53. Pniej Assad w oficjalnych wypowiedziach utrzymywa, e nie istnieje nard palestyski, a obszar Palestyny jest w rzeczywistoci czci Syrii 54. Jest to jaskrawy przykad niespjnoci polityki syryjskiej wszak jeszcze pi lat wczeniej armia Assada walczya u boku OWP z Jordani55. Konsekwencj wojny w Libanie byo znaczne os abienie OWP, ale nie doszo do cakowitego jej wyparcia z kraju jej strefa wpyww sigaa od zachodniego Bejrutu, po rzek Litani. Eliminacja ruchu palestyskiego z libaskiego ycia politycznego miaa miejsce dopiero wskutek inwazji izraelskiej 1982 ro ku. Wojna szeciodniowa oraz wojny domowe w Jordanii i Libanie miay wpyw na pozycj OWP. Jednak, jak pisze M. Lahteenmaki56, powoujc si na sowa Alana Harta - biografa Arafata oraz Ismaela Fahmi - MSZ Egiptu (1973-1977), to wojna Jom Kippur miaa najdoniolejsze znaczenie w procesie politycznego dojrzewania Organizacji i wzrostu jej pozycji na wiecie. Po pierwsze dlatego, e na jej skutek upad autorytet krla Husajna. Po drugie, w 1973 roku OWP trzymaa si na uboczu nie tylko dlatego, e wyniszczona po wojnie w Jordanii dopiero odradzaa si, odzyskujc siy w Libanie, (zatem jej interesy byy znw przeciwne celom egipskim i syryjskim oba pastwa dyy do konfrontacji z Izraelem), ale take dlatego, e Sadat utrzymywa planowan operacj w tajemnicy, by mie strategiczn przewag nad Tel-Awiwem. Niezaangaowanie w wojn wiatowa opinia publiczna przyja jako znak, e OWP przyjmuje umiarkowan, wywaon postaw. Dziki temu Arafat mg wej w kocu na ciek rozwiza politycznych, gdy powoli stawa si wiarygodnym partnerem do rozmw57. Wanym krokiem do podniesienia znaczenia OWP
52 53
T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 124. Jak pisze J. Zdanowski, na pocztku 1976 roku kierowana przez Damaszek Palestyska Armia Wyzwolenia wczya si do walki po stronie LRN. Stoi to w sprzecznoci z faktem oficjalnego opowiedzenia si Syrii po stronie chrzecijan mona przypuszcza e byo to dziaanie obliczone na kompromitacj OWP, ktrej oficjalne stanowisko gosio neutralno Palestyczykw wobec konfliktu. 54 T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 125. 55 Niespjno ta jest jednak pozorna: Damaszek kierujc si swoim interesem, a nie zawartymi sojuszami, dy do osabienia si, ktre zagraay jego pozycji. 56 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 205. 57 Ibidem.
Strona 90
wrzesie 2013
bya decyzja 4. szczytu Ruchu Pastw Niezaangaowanych, ktry odby si w 1973 roku, o uznaniu jej za waciw dla reprezentowania Palestyczykw, niedugo pniej uzupeniajc wyraenie o sowo jedyn58. Trzy lata pniej OWP braa udzia w kolejnej konferencji tego ruchu jako korzystajcy z peni praw czonek. Doniolejsze znaczenie miaa deklaracja pastw arabskich, do ktrej doszo podczas spotkania w Rabacie 20 padziernika 1974 roku. Wwczas okrelono OWP jedynym prawomocnym przedstawicielem59 Palestyczykw. W 1976 roku Liga Pastw Arabskich przyja OWP w swe szeregi. Niebawem Palestyczykw zaproszono do uczestnictwa w obradach Zgromadzenia Oglnego NZ w roli obserwatora oraz przyjto Rezolucj nr 3236 potwierdzajc ich prawo do samostanowienia. Esencjonalne znaczenie dla zmiany wizerunku i co za tym idzie przeksztacenia w powan si polityczn OWP miay zmiany programowe. W 1974 roku Rada Centra lna przyja koncepcj two-state solution, zakadajc tworzenie pastwa palestyskiego na kadym wyzwolonym spod wadzy Izraela terenie60. Bya to fundamentalna zmiana podejcia, ktra oznaczaa, e pogodzili si z faktem, e nie uda im si wyprze ydw z Palestyny, e w jaki sposb akceptuj ich obecno (cho do uznania prawa Izraela do istnienia doszo dopiero w 1988 roku), e nie d do ich eksterminacji. Niejako potwierdzeniem decyzji Rady Centralnej byo przyjcie przez PZN siedemnastopunktowego programu, ktrego gwny zapis gosi, e dotychczasowa walka zbrojna istotnie jest dalej gwnym rodkiem prowadzcym do niepodlegoci, ale ma j wspomaga walka polityczna i ludowa61. Trzecim czynnikiem, ktry zasadniczo wpywa na konflikt izraelsko palestyski i na pozycj midzynarodow OWP jest zimnowojenna rywalizacja USA i ZSRR. Stan relacji midzy mocarstwami oraz ich polityka wobec stron konfliktu okrela zakres swobody dziaania Organizacji, jednak charakterystyczna dla regionu niezaleno, odporno wobec walki ideologicznej pozwala zakada, e czynnik ten nie by najwaniejszym. Z drugiej strony jednak wanie w historycznej Palestynie cieraa si polityka hegemonw: USA byy najbliszym sojusznikiem Izraela i miay na niego kluczowy wpyw, za ZSRR od lat 70. konsekwentnie popiera Palestyczykw. Wydaje si, e pastwa Bliskiego Wschodu
58 59
Ibidem. M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 105. 60 Ibidem. 61 Ibidem.

Strona 91
wrzesie 2013
potrafiy czerpa z konfliktu midzy USA i ZSRR korzyci, zdajc sobie spraw ze swojego strategicznego znaczenia. Warto zaznaczy, e to ten region by najwikszym beneficjentem pomocy zarwno ekonomicznej jak i wojskowej pyncej z obu stron 62. Co ciekawe, jak zaznacza F. Halliday63, wspzaleno midzy Bliskim Wschodem a zimn wojn bya obustronna: supermocarstwa rywalizoway o wpywy w tym regionie, ale czstokro tamtejsza sytuacja ksztatowaa polityk tak Waszyngtonu, jak i Moskwy. W cigu zimnej wojny USA dwudziestokrotnie ogaszay alarm atomowy i w 6 przypadkach miao to zwizek z wydarzeniami w tym regionie. ZSRR natomiast tylko raz zagrozi atakiem nuklearnym w czasie kryzysu sueskiego w 1956 roku 64. Konflikty w regionie nie tylko byy odzwierciedleniem sytuacji globaln ej, ale rwnie podsycay rywalizacj supermocarstw. Istnienie strategicznej konfrontacji utrudniao zaprowadzenie pokoju w czasach politycznej odwily dochodzio do kompromisw, jednak gdy sytuacja znw si zaostrzaa, mocarstwa przyjmoway kontradyktoryjne postawy i stanowiska ulegay usztywnieniu65. Organizacja Wyzwolenia Palestyny si rzeczy jest przypisywana do bloku popierajcego Zwizek Radziecki. Jednake to poplecznictwo byo powodowane
w mniejszym stopniu ideologiczn bliskoci, a raczej okolicznociami zimnowojennymi. Dla ZSRR kraje bliskowschodnie byy wane jako element walki o wpywy w Trzecim wiecie, ale take w kontekcie zabezpieczenia granic poudniowych, charakterystycznym rysie polityki rosyjskiej66. Pozyskanie arabskich reimw byo o tyle atwiejsze dla Moskwy, e zarwno nacjonalici arabscy jak i Sowieci, mieli wsplnego wroga w postaci Stanw Zjednoczonych protektora Izraela. Zatem wystarczyo gra resentymentami i wykorzysta now si panarabizm by umocni sw strategiczn pozycj. W stosunku do Palestyczykw Moskwa bya ostrona, dopiero w 1969 roku miay miejsce pierwsze kontakty, rok pniej Arafat odby pierwsz wizyt w ZSRR 67, w 1974 roku otwarto biuro OWP w Moskwie. Warto tej nowo zawizanej relacji bya nierwnowana dla jej stron: OWP czua si niewtpliwie wyrniona, gdy Zwizek Radziecki by pierwszym mocarstwem, jakie zechciao nawiza z ni stosunki jej ranga wzrosa. Dla sowietw motyw tego
62 63
F. Halliday, Bliski Wschd..., op. cit., s 143. Ibidem, s.142. 64 Ibidem. 65 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 187. 66 J. C. Campbell, The Soviet Union and the United States in the Middle East [w:] Middle East Journal, Vol. 50, No. 3 (Summer, 1996), http://ann.sagepub.com/content/401/1/126 (dostp: 09.03.2013), s. 127 i 130. 67 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s.143.
Strona 92
wrzesie 2013
dziaania by oczywisty bya to okazja do zachwiania Pax Americana w regionie, kolejna prba pozyskania wiernych sojusznikw68. Pniej, dc do zagodzenia konfliktu, wadze ZSRR naciskay na OWP w sprawie uznania Izraela i przyspieszenia nawizania relacji z USA 69. OWP zyskaa na dobrych relacjach z ZSRR za poparciem mocarstwa sza wymierna pomoc, szczeglnie z krajw Europy Wschodniej: dostawy broni, szkolenia, miejsca na najlepszych uczelniach w regionie70. Koniec zimnej wojny by wielkim rozczarowaniem i szokiem dla Palestyczykw utracili strategicznego partnera i dodatkowo nastpia zmiana zachowania pastw wschodnioeuropejskich w stosunku do Izraela. W kontekcie relacji OWP ze Stanami Zjednoczonymi trzeba wspomnie, e Organizacja bya gwnym punktem w ich polityce tylko w jednym aspekcie: walki z terroryzmem. Przed nieoczekiwanym pojawieniem si Usamy Ibn Ladina w centrum polityki walki z terroryzmem znajdowaa si Palestyna71 - pisze F. Halliday. Od wybuchu konfliktu Waszyngton popiera Izrael, nie wyraajc zainteresowania rozmowami z OWP. Podejcie takie wynikao, jak pisze M. C. Hudson72, z chci zabezpieczenia witej trjcy amerykaskich interesw na Bliskim Wschodzie antykomunizmu, Izraela i dostpu do ropy. Po wojnie szeciodniowej Palestyczycy pojawili si w debacie publicznej, ale roz prawiano jedynie o uchodcach, ktrych narodowoci waciwie nie precyzowano 73. Po wojnie Jom Kippur zmieniajca si pozycja OWP musiaa wzbudzi zainteresowanie USA, jednak nadal sekretarz stanu H. Kissinger uwaa j za zaburzajc si, grup terrorystyczn, z ktr nie mona pertraktowa74. W 1975 roku Kissinger stwierdzi, e jakiekolwiek relacje z Palestyczykami s uwarunkowane uznaniem przez nich pastwa izraelskiego. Jednake ju dwa lata pniej, z nastaniem administracji Cartera pojawiy si przyjaniejsze gesty ze strony Amerykanw po raz pierwszy prezydent USA mwi o prawach Palestyczykw do ycia na wasnej ziemi 75. To nie znaczyo jednak, e ich
68
Ibidem. Poprzednie prby zawizania strategicznego aliansu z Izraelem tu po jego powstaniu, jak i ch uzyskania znaczcych wpyww w Egipcie po rewolucji Wolnych Oficerw w 1952 roku nie powiody si. 69 Ibidem, s. 145. 70 Ibidem. 71 F. Halliday, Bliski Wschd..., op. cit., s. 143. 72 M. C. Hudson, To play the hegemon: fifty years of US policy toward the Middle East, Middle East Journal, Vol. 50, No. 3 (Summer, 1996), s. 329-343, www.jstor.org/discover/10.2307/4328954?uid=3739256&uid= 2&uid=4&sid=21102357169177 (dostp: 09.03.2013). 73 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit, s. 128. 74 W oryginale: (...)disruptive force, a terrorist group, unacceptable as a negotiating partner (). P. Seale, Asad: The Struggle for the Middle East, Berekley 1989, s. 253. 75 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 132 i 134.
Strona 93
wrzesie 2013
realizacja miaa nastpi w bliskiej przyszoci czy drog negocjacji z OWP. Prezydent Carter wyszed z inicjatyw midzynarodowej konferencji, na ktrej doszoby do rozmw o statusie Palestyczykw pomimo poraki, jak ponis pomys, doszo do wyranego odprenia tak w stosunkach z ZSRR, jak i innymi oponentami Izraela. 1. padziernika 1977 ro ku wydano wsplny komunikat, w ktrym zawarto wezwanie Izraela do wycofania z terytoriw okupowanych oraz zapewnieniu wszelkich nalenych praw Palestyczyk 76. Pniej niejednokrotnie opinia publiczna moga pozna stanowisko prezydenta, ktry utrzymywa, e naley pooy kres dramatycznej kwestii uchodstwa. Takie zachowanie USA miao zrwnoway straty, jakie ponieli Palestyczycy na wskutek porozumienia z Camp David. W akcie podpisanym we wrzeniu 1978 roku przez A. Sadata i Menachema Begina w ogle nie wspomniano o narodzie palestyskim. Porozumienie nie tylko zepchno Palestyczykw na boczny tor, ale przede wszystkim miao charakter wali strategicznej doszo do znacznej marginalizacji ZSRR w regionie. Zdaniem analitykw77 nie byo to intencj Cartera, a efektem umiejtnoci negocjacyjnych izraelskiego premiera. W ostatecznym bilansie pozytywnych gestw ze strony Cartera i ujemnego wpywu Camp David, mona zauway lekk popraw relacji midzy Amerykanami a OWP. Wci daleko byo do oficjalnego uznania Organizacji, szczeglnie, e kapita nagromadzony przez Cartera zosta zaprzepaszczony przez polityk R. Reagana. Zgoda na izraelsk interwencj w Libanie w 1982 roku, ktra doprowadzia do niemal zupenego wyniszczenia OWP i masakry cywilw w obozach w Sabrze i Szatili znw ozibio ten nieoficjalny dialog78. Administracja prezydencka podja prb poprawy atmosfery wzajemnych relacji, tworzc tzw. Plan Reagana, ktry zakada wstrzymanie budowy osiedli na Zachodnim Brzegu i przyznanie Palestyczykom na te rytoriach okupowanych szerokiej autonomii. Fatah po czci zgodzi si na to rozwizanie, jednak oczywisty sprzeciw Izraela sprawi, e by to tylko kolejny niezrealizowany projekt. Nastpujce niedugo pniej decyzje sekretarza stanu G. Shultza o zamkni ciu biura informacyjnego OWP przy ONZ oraz misji jej obserwacyjnej, pogorszyo pozycj OWP w wiecie midzynarodowej polityki. Ponadto w 1988 roku J. Arafat nie otrzyma wizy wjazdowej do USA, gdy udawa si na
76 77
Ibidem, s. 133. M. C. Hudson, To play the hegemon... op. cit., s. 335. 78 M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 135.
Strona 94
wrzesie 2013
spotkanie z Zgromadzeniem Oglnym NZ79. Paradoksalnie jednak wydarzenia te wywoay wzrost sympatii i zrozumienia dla Palestyczykw. Splot tyche okolicznoci wymusi niejako na przywdcy OWP kluczowe owiadczenie o wyrzeczeniu si terroryzmu i uznanie Izraela. Reakcja USA bya natychmiastowa i jednoznaczna: ogoszono gotowo do rozmw, za przedstawiciel Reagana przy ONZ zadeklarowa: uznajemy prawo Palestyczykw do podejmowania prb ustanowienia pastwa palestyskiego80 . By to krok milowy jeli chodzi o pozycj OWP od zwalczanej grupy terrorystycznej do aktora stosunkw midzynarodowych, ktrego trzeba bra pod uwag. Podsumowujc powysze rozwaania o rozwoju pooenia OWP na przestrzeni lat, mona wskaza, e systematycznie poprawiao si, jednak nie by awans jednostajny czy liniowy. Jest tak powodu mnogoci czynnikw, ktre wpyway na sytuacj. M. Lahteenmaki81 dzieli dzieje pozycji OWP na arenie midzynarodowej na trzy okresy: 1. Od 1967 do 1973 roku. Pocztkowo saba pozycja w regionie, maa rozpoznawalno poza Bliskim Wschodem. Konflikt z Jordani i Libanem pogorszy jej pozycj. Po unormowaniu relacji z reimami staa si parterem negocjacyjnym. Na wiecie sprawa palestyska bya wwczas identyfikowana tylko z uchodstwem i terroryzmem. Nawizanie relacji z ZSRR poprawia pozycj w krgu krajw socjalistycznych, ale wci krl Jordaski jest istotniejszym partnerem czy te adwokatem Palestyczykw. Pozytywny trend wewntrz OWP ronie dominacja Fatahu, a z ni jedno ideologiczna, podobny wpyw ma wojna w Jordanii. 2. Od 1973 do 1982 roku. W tym czasie OWP zostaje uznana za jedynego reprezentanta Palestyczykw przez Lig Pastw Arabskich i Konferencj Pastw Niezaangaowanych. Po raz pierwszy przywdca Organizacji przemawia na forum ZO NZ jest to wydarzenie o historycznym znaczeniu . Maj miejsce coraz przychylniejsze gesty ze strony administracji prezydenta Cartera. W odpowiedzi na porozumienie midzy Izraelem a Egiptem reimy regionu utworzyy tzw. front odmowy jest to czynnik podnoszcy rang OWP. Jednake bierno sojusznikw a rabskich podczas izraelskiej
79 80
Ibidem, s. 137. Ibidem, s. 138. 81 Ibidem, s. 204.

Strona 95
wrzesie 2013
interwencji znw odebraa nieco znaczenia Organizacji, w poprawie wizerunku przeszkadzay take zamachy terrorystyczne, dokonywane przez skrajnie lewicowe odamy. 3.Od 1982 do 1988 roku. Pocztek okresu charakteryzowa si osa bieniem OWP po wojnie w Libanie, ta jednak miaa pewien pozytywny wydwik dla pozycji Organizacji w oczach opinii publicznej (poza Izraelem): obrazy przekazywane mediami masowymi ukazyway nierwno walczcych stron, za wieci o masakrach w obozach dla uchodcw wzbudziy krytyk Izraela (ktry de facto pozwoli ich dokona siom Falangi). Podobne znaczenie, cho o znacznie wikszej sile, miaa intifada, ktra wybucha w 1987 roku: oczom caego wiata ukaza si obraz desperacji modziey palestyskiej, ktrej jedyn broni przeciwko izraelskim czogom byy kamienie i transparenty. Sympatia do OWP przeoya si na podejcie czci lewicowych politykw izraelskich, ktrzy podnosili haso Izrael powinien rozmawia z OWP82, jak rwnie na wzrost poparcia dla dziaa kierownictwa Organizacji pord Palestyczykw na caym wiecie. Zdecydowanym krokiem naprzd w drodze OWP do uznania midzynarodowego byy wysiki poprawy relacji z Egiptem, za okolicznoci zewntrzn: wycofanie Jordanii z roszcze do Zachod niego Brzegu latem 1988 roku. Szybko po tym nastpia Deklaracja Niepodlegoci 83 wraz z oficjalnym wyrzeczeniem si terroryzmu i uznaniem prawa Izraela do istnienia, skutkujce rozpoczciem dialogu z USA. W ogromnym skoku znaczenia nieznacznie przeszkodzia rebelia z 1987 roku, ktr jednak J. Arafat potrafi przeku w umocnienie swojej pozycji. W cigu tych 6 lat miao miejsce jeszcze kilka znaczcych wydarze, jak Konferencja Genewska z 1983 roku, ktrej dokument kocowy da przyznania Palestyczykom prawa do stanowienia wewntrz niepodlegego pastwa, czy poczona egipsko-francuska inicjatywa pokojowa, powstaa po wojnie w Libanie, ktra skupia si wok praw Palestyczykw do samostanowienia. Przeom roku 1988 nie sprawi jednak, e OWP moga od tego momentu dziaa swobodnie, czy bya lepiej traktowana na arenie midzynarodowej. Wwczas to kraje arabskie zaczy stopniowo wycofywa si ze zobowiza finansowych wobec Organizacji, co znaczco utrudnio jej funkcjonowanie84. Take Stany Zjednoczone nie uatwiay postpu procesu pokojowego, wetujc niekorzystne dla Izraela rezolucje czy uniemoliwiajc
82 83
M. Lahteenmaki, The PLO..., op. cit., s. 213. Deklaracja Niepodlegoci z 1988 roku nie zakadaa explicite adnej roli dla OWP, ale bez wtpienia bya historycznym krokiem dla wzrostu znaczenia Organizacji. 84 Arabia Saudyjska i Kuwejt skieroway fundusze do Hamasu, ktry dziaa w Strefie Gazy. Jedynie Irak pozosta wiernym donatorem OWP. T. Walker, A. Gowers, Arafat, op. cit., s. 225.
Strona 96
wrzesie 2013
Palestyskim dyplomatom wjazd na swj teren. Pniej USA domagay si, by rola OWP w rozmowach z Izraelem ulega zmniejszeniu, by zapewniono niezalenych negocjatorw. Pozycja Palestyczykw znw zacza spada, a tendencj t pogbi upadek socjalistycznych sojusznikw z Europy rodkowej. Ten proces spowodowa take napyw fali ydw do Izraela, przez co proporcje ludnociowe w Palestynie znaczco si zmieniay. W tej sytuacji Arafat szuka poparcia u wiernego poplecznika Saddama Husajna, a ktrym czyy go dobre relacji ju od 1982 roku, gdy gwne biuro OWP przenioso si z Bejrutu na ziemie irackie. Chodzio nie tylko o rodki pienine, od ktrych zalena bya OWP, ale take o siy bezpieczestwa Husajna, w ktrych Arafat pokada niemae nadzieje po zabjstwie Chalila al-Wazira dokonanym przez siy izraelskie w 1988 roku 85. Ten alians z irackim dyktatorem nie by fortunnym posuniciem dla OWP, ktra cigna na siebie fal krytyki ze strony Amerykanw, ktrzy zerwali rozpoczte wczeniej rozmowy. Dodatkowo pogbi si konflikt Arafata z H. Mubarakiem86. Wydaje si, e przywdca Palestyczykw bdnie oceni sytuacj, nie wierzc do koca w zamiary Husajna. Wojna wywoana przez niego przyniosa OWP wielkie straty, nie tylko wizerunkowe. Kraje Zatoki zupenie przerway finansowanie Organizacji87, Arafat sta si persona non grata w wielu stolicach. Zaufanie do OWP utracili te lewicowi dziaacze izraelscy. Zmiany te odczuy najsilniej rodziny polegych fedainw, ktre utraciy doywotnie renty pozwalajce na godne ycie. OWP bya zmuszona zamkn liczne szkoy i szpitale prowadzone na Zachodnim Brzegu i w Stefie Gazy 88. Ponadto 400 tysicy Palestyczykw mieszkajcych w Kuwejcie znalazo si w miertelnym
zagroeniu zmuszeni byli do ucieczki, zasilajc szeregi uchodcw. Dla omawianego okresu niebagatelne znaczenie miay porozumienia z Oslo z 1993 roku. Wwczas doszo do pierwszych w peni oficjalnych negocjacji midzy Izraelem a Palestyczykami. Sam fakt uznania89 przez rzd izraelski ogromnie podnis znaczenie Organizacji. Naley jednak pamita, e zarwno Izrael jak i USA wywary nacisk na OWP, by ta nie braa bezporednio udziau w konferencji, ktra miaa miejsce w Madrycie jesieni 1991 roku. Skutkiem tego Arafat obserwowa rozmowy z kwatery w Tunisie, sterujc ich
85 86
Ibidem, s. 228. Ibidem s. 234. Irak i Egipt od lat rywalizoway o przywdztwo w wiecie arabskim. 87 Poparcie Arafata dla Husajna byo szczeglnie bolesne dla Kuwejtu, ktry by pierwszym krajem, gdzie Fatah mg swobodnie dziaa i otrzymywa znaczce wsparcie finansowe. 88 Ibidem, s. 248. 89 Rzd Izraela uzna OWP za reprezentanta narodu palestyskiego listem I. Rabina do J. Arafata z dnia 09.09.1993.
Strona 97
wrzesie 2013
przebiegiem za pomoc swojego czowieka w Madrycie Nabila Szasa. Efektem madryckiej konferencji by komunikat o rozpoczciu dialogu, co rwnao si pocztkowi procesu pokojowego. Co do doniosoci treci zawartych w ogoszonej w 1993 roku Deklaracji Zasad mona mie pewne wtpliwoci, jeli chodzi o rozwj pozycji OWP na wiecie. Po pierwsze Deklaracja zakada, e tworzcemu si pastwu palestyskiemu
bdzie w okresie przejciowym przewodzi Palestyska Tymczasowa Wadza Samorzdowa90[90], wybrana w wolnych wyborach. Dla OWP nie przewidziano adnego specjalnego traktowania, ani nie zarezerwowano dla jej czonkw adnych stanowisk. Drug kwesti, na ktr warto zwrci uwag, jest zapis porozumienia dotyczcego wycofania Izraela z Gazy i Jerycha91 [91], ktry jasno stwierdza, e w okresie przejciowym wadze palestyskie nie bd miay kompetencji w sferze stosunkw midzynarodowych 92.
Bibliografia
Opracowania 1. Cohn Sherbok D., Et-Alami D., Konflikt palestysko-izraelski, PIW, Warszawa 2002. 2. Halliday F., Bliski Wschd w relacjach midzynarodowych, Wydawnictwo UJ, Krakw 2009. 3. Johnson P., Historia ydw, Platan, Krakw 2000. 4. Lahteenmaki M., The PLO and its international position until Palestine National Council of Algiers in November 1988, University of Turku, Turku 1994. 5. Seale P., Asad: The Struggle for the Middle East, Berkeley: University of California Press, Berkeley 1989. 6. Walker T., Gowers A., Arafat, wiat Ksiki, Warszawa 2003. 7. Wrblewski B., Haszymidzkie Krlestwo Jordanii midzy autorytarn tradycj a demokracj [w:] S. Sulowski, J. Danecki, Bliski Wschd coraz bliej, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2011. 8. Zdanowski J., Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Ossolineum, Wrocaw 2012. Artykuy 1. Campbell J. C., The Soviet Union and the United States in the Middle East [w:] Middle East Journal, Vol. 50, No. 3 (Summer, 1996), http://ann.sagepub.com/content/401/1/126 (dostp: 09.03.2013). 2. Hudson M. C., To play the hegemon: fifty years of US policy toward the Middle East [w:] Middle East Journal, Vol. 50, No. 3 (Summer, 1996), www.jstor.org/discover/10.2307/4328954?uid=3739256&uid=2&uid=4&sid=211023571 69177 (dostp: 09.03.2013).
90 91
Palestinian Interim Self-Governance Authority. Gaza-Jericho Agreement podpisane 4.05.1994. 92 K.M. McKinney The Legal Effects of the Israeli-PLO Declaration of Principles. Steps Toward Statehood for Palestine, http://digitalcommons.law.seattleu.edu/sulr/vol18/iss1/4/ s. 113 (dostp: 13.04.2013).
Strona 98
wrzesie 2013
3. McKinney K. M., The Legal Effects of the Israeli-PLO Declaration of Principles. Steps Toward Statehood for Palestine, http://digitalcommons.law.seattleu.edu/ sulr/vol18/iss1/4 (dostp: 13.04.2013). rda internetowe i akty prawne 1. Plan Rogersa www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/rogers.html (dostp:13.04.2013). 2. Rezolucja ZO NZ nr 181 przyjta na drugiej sesji tego organu, 29.10.19 47 roku http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/038/88/IMG/ NR003888.pdf?OpenElement (dostp:13.04.2013). 3. The Palestinian National Charter. Resolution of the Palestine National Council July 1-17, 1968, 17.07.1968, http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/ B508C2071B4377DB85256CED00716FA (dostp: 02.01.2013). 4. www.izrael.badacz.org/fakty/fakty_arafat.html (dostp: 26.02.2013). 5. www.izrael.badacz.org/historia/wzrost_owp.html (dostp: 25.02.2013).
Strona 99

KN Zeszyt Naukowy nr2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KN Zeszyt Naukowy nr2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Koo Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Recenzenci: dr ukasz Danel

Skad, korekta i redakcja wydania: Konrad Sarzyski

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

aneta Wgrzyn Europeistyka III rok

Problem deficytu demokracji w Unii Europejskiej

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Demokracja przedstawicielska i demokracja uczestniczenia

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Lobbing jako forma komunikacji

Haso: Rada Unii Europejskiej, http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/ treaties/lisbon_treaty/ai0008_pl.htm [dostp dnia 07.05.2013].

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Opracowanie (wyspecjalizowane grupy Dyrekcji Generalnych)

Rozstrzyganie konfliktw (Gabinety komisarzy)

(Dyrekcja Generalna + obsuga prawna)

Przyjcie wniosku (Kolegium Komisarzy)

Problem deficytu demokracji

Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 296-299.

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Krzysztof Baszczyk Stosunki Midzynarodowe II rok

Analiza ryzyka politycznego inwestycji zagranicznej przedsibiorstwa w krajach afrykaskich i azjatyckich

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Definicja ryzyka politycznego

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Metody oceny ryzyka politycznego

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

E. Najlepszy, Finanse Midzynarodowe Przedsibiorstw, PWE, Warszawa 2007 , s. 299-300.

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

Metodologia bada wg Euromoney, www.euromoney.com/Article/2773899/Euromoney-Country-RiskMethodology.html, [data odczytu: 18.08.2013].

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

B. Wskaniki obsugi dugu

C. Wskaniki rynku kapitaowego

Katedra Nauk Politycznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Zeszyt naukowy Koa Nauk Politycznych Homo Politicus

rodowisku gospodarczym. Wysokie ryzyko dla przedsibiorstw zagranicznych 55-41