ZAPIS UKADU WYMIARW.

RODZAJE RYSUNKW
Rysunek przedmiotu wykonany w rzutach prostoktnych lub aksonometrycznych przedstawia jedynie jego ksztat. W celu wykonania przedmiotu, niezbdne jest podanie jego wymiarw. Ukad wymiarw stanowi liczbowy zapis cech konstrukcyjnych przedmiotu. Na wymiar rysunkowy skadaj si nastpujce elementy: linia wymiarowa, pomocnicza linia wymiarowa, liczba wymiarowa, znaki wymiarowe. Linia wymiarowa jest to cienka linia zakoczona grotami dotykajcymi ostrzem linii rysunkowych lub ich przeduenia.

Rys. 1. Linie wymiarowe Pomocnicza linia wymiarowa jest lini cienk, ktra stanowi przeduenie linii rysunku lub jest styczna do linii rysunku co pozwala umieszcza wymiary poza zarysem przedmiotu.

Pomocnicze linie wymiarowe

Rys. 2. Pomocnicze linie wymiarowe

Groty linii wymiarowych

Rys. 3. Rne postacie grotw linii wymiarowych

Groty mona zastpowa cienkimi kreskami o dugoci co najmniej 3,5 mm i nachylonymi pod ktem 45o do pomocniczych linii wymiarowych lub kropkami o rednicy ok. 1 mm.

Rys. 4. Przykady zakoczenia linii wymiarowych

Linia wymiarowa powinna by rwnolega do kierunku wymiaru natomiast pomocnicza linia wymiarowa jest zwykle prostopada do kierunku wymiaru

Rys. 5. Pooenie linii wymiarowych wzgldem linii rysunkowych Liczba wymiarowa podaje warto wymiaru w odpowiednich jednostkach (np. dugo, szeroko, wysoko, gboko, rednic, kt, itp.) Wymiary liniowe podaje si w mm". jeeli wymiary podawane s w innych jednostkach to za liczb wymiarow naley poda oznaczenie jednostek. Wymiary ktowe podaje si w stopniach, minutach i sekundach.

Rys. 6. Przykady zapisu liczb wymiarowych

Podczas konstruowania zaleca si przyjmowa wymiary z tzw. cigw normalnych. Cig o niszym wskaniku jest uprzywilejowany wzgldem cigu o wyszym wskaniku. Tablica 1. Fragment tablicy wymiarw normalnych
Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 Ra5 1,0 1,0 1,0 1,0 10 1,05 1,1 1,1 1,15 1,2 1,2 1,2 1,3 1,4 1,4 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 16 1,7 1,8 1,8 1,9 2,0 2,0 2,0 2,1 2,2 2,2 2,4 2,5 2,5 2,5 2,5 25 2,6 2,8 2,8 3,0 3,2 3,2 3,2 3,4 3,6 3,6 3,8 4,0 4,0 4,0 4,0 40 Ra10 Ra20 Ra40 10 10 10 10,5 11 11 11,5 12 12 12 13 14 14 15 16 16 16 17 18 18 19 20 20 20 21 22 22 24 25 25 25 26 28 28 30 32 32 32 34 36 36 38 40 40 40 Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 100 100 100 100 105 110 110 115 125 125 120 130 140 140 150 160 160 160 160 170 180 180 190 200 200 200 210 220 220 240 250 250 250 250 260 280 280 300 320 320 320 340 360 360 380 400 400 400 400

Zapis liczb wymiarowych na rysunkach Do opisu maych wymiarw mona uywa linii odniesienia

Rys. 7. Przykad zapisu maych wymiarw

Naley przerwa linie rysunku w przypadku kolizji z liczb wymiarow

Rys. 8. Zapis liczb wymiarowych w przypadku kolizji z liniami rysunku

Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie jest przerwana

Rys. 9. Zapis wymiaru w przypadku przerwania przedmiotu na rysunku W przypadku gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziace rysunku to naley j podkreli

Rys. 10. Zapis wymiaru w przypadku braku zgodnoci liczby wymiarowej z rzeczywist wartoci wymiaru na rysunku Znaki wymiarowe s to odpowiednie dodatkowe symbole okrelajce cechy geometryczne przedmiotu wymiarowanego w celu uproszczenia jego zapisu, np. R, , SR, S, M i inne. Zastosowanie znakw wymiarowych zostanie pokazane na przykadach w dalszej czci wykadu.

ZASADY OGLNE ROZMIESZCZANIA WYMIARW NA RYSUNKACH

1) Wymiary powinny by rozmieszczone w taki sposb aby najatwiej byo je czyta patrzc na rysunek z dou lub z prawej strony. 2) Naley unika przecinania si linii wymiarowych. Dopuszcza si w uzasadnionych przypadkach przecinanie pomocniczych linii wymiarowych.

Rys. 11. Niepoprawne i poprawne usytuowanie linii wymiarowych na rysunku

3) Wymiarowanie jest przejrzyste jeeli wymiary s rozmieszczone na tych rzutach, na ktrych elementy wymiarowane s najlepiej widoczne, czyli raczej na przekrojach a nie na widokach. W przypadku przedmiotw obrotowych wskazane jest rozmieszczanie wymiarw w rzucie przedmiotu na paszczyzn rwnoleg do jego osi.

Rys. 12. Rozmieszczanie wymiarw na widokach i przekrojach 4) Linie wymiarowe rednic przecinaj si w ich rodku

Rys. 13. Wymiarowanie rednic okrgw wsprodkowych 5) Naley unika niewidocznych zarysw i powierzchni przedmiotw narysowanych liniami kreskowymi. W takim przypadku wskazane jest wykonanie dodatkowego Linie wymiarowe rednic przecinaj si w ich rodku rzutu.

WYMIAROWANIE CHARAKTERYSTYCZNYCH FRAGMENTW PRZEDMIOTW

WYMIAROWANIE REDNIC POWIERZCHNI OBROTOWYCH Dla oznaczania rednicy liczb wymiarow poprzedza si znakiem wymiarowym (symbolem) . Znaku nie podaj si przy wymiarowaniu rednic gwintw oraz w przypadku podawania rednicy w postaci symbolu literowego np. d lub D. Znak wymiarowy

Rys. 14. Przykady zapisu rednicy z uyciem znaku wymiarowego oraz symbolu literowego d"

Wymiarowanie rednic powierzchni obrotowych w rzucie na paszczyzn rwnoleg do osi obrotu mona uproci w ten sposb, ze lini wymiarow rednicy rysuje si z jednej strony osi a nastpnie urywa po przecigniciu za o ok. 8-10 mm. a) b)

Rys. 15. Wymiarowanie rednic: a) na pwidoku; b) na pwidoku-pprzekroju

Rys. 16. Wymiarowanie rednic na przekroju

WYMIAROWANIE PROMIENI KRZYWIZNY Przy wymiarowaniu promieni przed liczb wymiarow pisze si znak wymiarowy R. Linie wymiarow prowadzi si od rodka krzywizny do linii zarysu krzywizny. Znak wymiarowy R

Rys. 17. Przykady zastosowania znaku wymiarowego R" do wymiarowania promieni

WYMIAROWANIE REDNIC I PROMIENI POWIERZCHNI KULISTYCH Wymiary rednic i promieni powierzchni kulistych naley poprzedzi liter S

Rys. 18. Oznaczanie rednic i promieni powierzchni kulistych

10

WYMIAROWANIE KTW Przy wymiarowaniu kta linia wymiarowa jest ukiem zatoczonym z wierzchoka kta, pomocnicza linia wymiarowa jest przedueniem kta. Liczba wymiarowa powinna by napisana prostopadle do dwusiecznej kta. Kty mona rwnie podawa na rysunkach za pomoc wymiarw liniowych.

W takim przypadku pomocnicze linie wymiarowe mog si przecina Rys. 19. Przykady wymiarowania ktw Kty stokw, ostrosupw, klinw mona wymiarowa za pomoc zbienoci lub pochylenia.

C=

d1 d 2 = 2tg L 2
Symbol zbienoci

C=

d1 d 2 = tg 2L 2
Symbol pochylenia

Rys. 20. Wymiarowanie zbienoci i pochylenia

11

Uprzywilejowane wartoci ktw: 120 , 90 0,60 ,45 0,30 . Zbienoci: 1:3,1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 . Pochylenia: 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 WYMIAROWANIE STOKW

Rys. 21. Wymiarowanie stokw

WYMIAROWANIE CI KRAWDZI WAKW I OTWORW

Rys. 21. Wymiarowanie stokw

Rys. 22. Wymiarowanie ci

12

WYMIAROWANIE POGBIANYCH OTWORW 12/ 24x90o

12/6x90o

Rys. 23. Wymiarowanie pogbie otworw WYMIAROWANIE ROWKW WPUSTOWYCH

Rys. 24. Wymiarowanie rowkw wpustowych

13

WYMIAROWANIE ELEMENTW O PRZEKROJACH KWADRATOWYCH Na rysunku 25 pokazano rne warianty wymiarowania elementw, ktrych przekrj jest kwadratem w zalenoci od pooenia wzgldem rzutni.

Rys. 25. Przykady wymiarowania elementw o przekroju kwadratowym

14

WYMIAROWANIE ELEMENTW O PRZEKROJACH WIELOKTW FOREMNYCH Na rysunku 26 pokazano rne warianty wymiarowania elementw ktrych przekrj jest szecioktem w zalenoci od pooenia wzgldem rzutni.

Rys. 26. Przykady wymiarowania elementw o przekroju szecioktnym

15

ZASADY WYMIAROWANIA
1. Zasada wymiarw koniecznych
Naley poda wszystkie wymiary niezbdne do wykonania narysowanego przedmiotu, a w szczeglnoci wymiary gabarytowe.

2. Zasada niepowtarzania wymiarw

Kady wymiar powinien by podany tylko raz, niezalenie od liczby rzutw ani liczby arkuszy, na ktrych jest przedmiot narysowany.

3. Zasada niezamykania acucha wymiarowego

acuch wymiarowy jest to ukad wielu wymiarw odpowiednio uporzdkowanych. acuch taki powinien by otwarty tzn. zawiera wszystkie wymiary z wyjtkiem jednego najmniej wanego, ktry mona obliczy.

4. Zasada pomijania wymiarw oczywistych

Wymiary oczywiste wynikajce z prostopadoci i rwnolegoci linii rysunkowych oraz z symetrii przedmiotu naley pomin.

5. Zasada wymiarowania od baz

Wymiarowanie powinno uwzgldnia proces konstruowania, wykonania przedmiotu i pomiary w trakcie kolejnych faz tego procesu. Naley obra odpowiednie powierzchnie przedmiotu jako bazy pomiarowe niezbdne w trakcie jego wykonania. Rozrnia si w zwizku z tym bazy: konstrukcyjne, obrbkowe, pomiarowe.

16

acuch wymiarowy prosty jest to ukad wymiarw pooonych jeden za drugim acuch wymiarowy zoony jest to ukad wymiarw dowolnie skierowanych

Rys. 27. acuch wymiarowy prosty acucha wymiarowego nie naley zamyka, najmniej wany wymiar powinien by wymiarem wyliczonym" !!! W szczeglnych przypadkach wymiar domykajcy" podaje si w nawiasach.

Wymiary przekrelone s wymiarami domykajcymi" i nie naley ich podawa

Rys. 28. acuch wymiarowy zoony 17

RODZAJE WYMIAROWANIA
Wymiarowanie rwnolege - polega na podawaniu wszystkich wymiarw od jednej bazy (powierzchni lub linii). Paski prostoktny ukad wsprzdnych tworz dwie bazy wzajemnie prostopade.

Rys. 29. Wymiarowanie rwnolege w prostoktnym ukadzie wsprzdnych Paski biegunowy ukad wsprzdnych tworz dwie bazy np. o symetrii i wybrana linia zarysu przedmiotu

Rys. 30. Wymiarowanie w biegunowym ukadzie wsprzdnych Wymiarowanie rwnolege stosowane jest wwczas gdy zachodzi potrzeba uzyskania dokadnoci wymiarw wzgldem jednej bazy.

18

Wymiarowanie szeregowe - polega na podawaniu wymiarw jeden za drugim Wymiarowanie szeregowe we wsprzdnych prostoktnych W takim przypadku mona poda wymiar domykajcy". Wymiarowanie szeregowe we wsprzdnych prostoktnych W takim przypadku mona poda wymiar domykajcy

Rys. 31. Wymiarowanie szeregowe w prostoktnym ukadzie wsprzdnych

Wymiarowanie szeregowe we wsprzdnych biegunowych

Rys. 32. Wymiarowanie szeregowe w biegunowym ukadzie wsprzdnych

Wymiarowanie szeregowe jest stosowane w przypadku potrzeby uzyskania dokadnego pooenia elementw przedmiotu wzgldem siebie a nie wzgldem wybranej bazy.

19

Wymiarowanie mieszane (szeregowo-rwnolege) stanowi poczenie obydwu metod wymiarowania, jest najczciej stosowane poniewa pozwala na uniknicie ich wad a rwnoczenie umoliwia uwzgldnienie wymogw procesu technologicznego.

Rys. 33. Przykad wymiarowania mieszanego

20

RODZAJE RYSUNKW
Rysunki wykonawcze s to rysunki na podstawie ktrych bd wykonywane czci mechaniczne. Powinny by rysowane w podziace 1:1, a jeeli nie jest to moliwe w pomniejszeniu 1:2 lub wyjtkowo 1:5. Mae czci o skomplikowanych ksztatach rysuje si w powikszeniu. Na rysunkach wykonawczych podaje si: wymiary, rodzaj materiau, mas oraz inne informacje niezbdne do wykonania przedmiotu z dan dokadnoci i parametrami technicznymi.

Rysunki zoeniowe przedstawiaj przedmioty zoone z rnych elementw. W zalenoci od stopnia zoonoci mog by mniej lub bardziej skomplikowane. Przedstawiaj szczegowo kompletne maszyny lub urzdzenia, wzajemne usytuowanie zespow (np. przekadnia, silnik, pompa) w ukadach zoonych (samochd, obrabiarka itp.) oraz budow pojedynczych zespow i podzespow. W zasadzie na rysunkach zoeniowych nie podaje si wymiarw.

Rysunki zestawieniowe posiadaj cechy rysunku zoeniowego i wykonawczego. Podaje si na nich wymiary oraz wymagania dotyczce wykonania . Rysunki tego typu s wykonywane dla przedmiotw o maej zoonoci.

21

PRZYKADY WYMIAROWANIA NA RYSUNKACH

Rys. 34. Typowy rysunek wykonawczy

22

23

Rys. 35b. Rysunek zoeniowy chwytaka, arkusz 1/2 (rzut z lewej strony - prawa poowa formatu A3)

24

26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Wkrt M3x6 Podkadka sprysta 5,1 ruba M5x20 Podkadka sprysta 4,1 ruba M4x20 Podkadka okrga 5,3 ruba M5x30 Podkadka sprysta 6,1 ruba M6x40 Piercie uszczeln, okrgy 34,2x3

2 4 4 4 4 5 5 1 1 1

Piercie uszczeln. okrgy 12,3x2,4 1 Piercie uszczeln, okrgy 15,3x2,4 3 Zcze wtykowe Sworze 2 Sworze 1 Kocwka chwytno 2 Kocwka chwytno 1 Dwignia 2 Dwignia 1 Pyta toczyska Tulefea lizgowa siownika Toczysko siownika Tok siownika Pokrywka dolna siownika Cylinder siownika Element mocujcy 2 2 2 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1

PN-74/M82209 PN-77/M82008 PN-74/M82705 PN-77/M82008 PN-74/M82105 PN-78/M82006 PN-74/M82302 PN-77/M82008 PN-74/M82302 PN-60/M86961 PN-607M86961 PN-60/M86961 FESTO CH.01.13 CH.01.12 CH.01.11 CH.01.10 CH01.09 CH.01.08 CH.01.07 CH.01.06 CH.01.05 CH.01.04 CH.01.03 CH.01.02 CH.01.01

wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN wg PN zoony 2 C 45 2 C 45 EN AC-AMg5 EN AC-AMg5 M St5 M St5 M St5 CuSn5Zn5Pb5 2 C 45 EN AC-AIMg5 EN AC-AMg5 EN AC-AMg5 EN AC-AIMg5

Lp. Nazwa przedmiotu Projek. Konstr. Rysw. Spraw. Nazwisko Data Podpis Nazwisko Nazwisko

Ucz. szt normy rysunku Nazwa przedmiotu:

Materia

Masa

Uwagi Podz.

Chwytak manipulatora

1:1

Nazwa zakadu

Nr rysunku

Arkusz

CH.0100

2/2

Rys. 35c. Rysunek zoeniowy chwytaka, arkusz 2/2 (tabliczka rysunku z wykazem czci - format A4)

25

Rys. 36. Rysunek wykonawczy jednej czci chwytaka

26