Rka wspinacza Przyczyny powstawania zespow przecieniowych u wspinaczy sportowych Popatrz na swoje rce. Popatrz i pomyl.

Ogldnij je dokadnie palec po palcu, centymetr po centymetrze. Potem dotknij swojej doni. Czym? Oczywicie rk. Jaka myl, refleksja? Jeeli nie, to popatrz i dotykaj dalej, a do chwili, gdy zdziwisz si tym, co przez lata byo oczywiste. Masz rce, by moe zdrowe, wspinaczkowe, silne i spracowane. Jeste szczciarzem, czowieku! Mae dzieci posiadaj tak wanie zdolno dziwienia si wiatem, rwnie swoim ciaem. T wspania zdolno tracimy jednak bardzo szybko, rosnc i przywykajc do wszystkiego, co nas otacza. I tak wanie jest w tym wypadku. Przyzwyczailimy si do traktowania rk podmiotowo, jako narzdzi, ktre zaspakajaj nasze potrzeby socjalne i ekonomiczne, ale czy kiedykolwiek mylimy o tym, jak wspaniae jest to narzdzie, ktrego jestemy szczliwymi posiadaczami? Nasze zainteresowanie wzrasta na og dopiero wtedy, gdy rka staje si niewydolna, a jej funkcja upoledzona. Jest to naturalne, lecz specyfika uszkodze rki zwizanych z przecieniami powoduje, e moment uwiadomionego uszkodzenia wystpuje na tyle pno, e leczenie tego stanu jest czsto dugotrwae i bardzo ogranicza nasze manualne zdolnoci. Kontynuujemy jednak nasze dziwienie si. Poza podstawowymi funkcjami, ktre s oczywiste i umoliwiaj chociaby przewracanie kartek tego pisma, codzienn higien, prac, s jeszcze inne, o ktrych naley wspomnie. Gest rki wyraa uczucia, zdolno czucia dwupunktowego umoliwia niewidomym czytanie pisma Braille`a, poprzez jzyk migowy ruch rki potrafi zastpi mow artykuowan, rka pieci, agodzi bl, ktry moe zada, zabija Jeli jeste wspinaczem, dowiadczasz zapewne chwil bezgranicznego szczcia pomyl, jak duy jest udzia pracy twoich rk w doprowadzeniu ci do tego stanu. Kiedy dotykasz chwytu zamykajc oczy, do twojego mzgu pyn informacje o jego ksztacie, strukturze i temperaturze. Odpowiedzi rki jest stosowne uoenie si 27 drobnych koci poczonych kilkunastoma stawami o bardzo rnej ruchomoci i sterowanych 42 miniami, zaopatrywanymi przez trzy due pnie nerwowe. Aby chwyt i ruch by efektywny, ukad ten jest wspomagany tworami takimi, jak cigna, pochewki cigien, wizada, troczki, trzeszczki, rozcigna, kaletki maziowe. C, trzeba przyzna, e nie oszczdzamy tych elementw i jest to tym bardziej dziwne, e gwny sens wspinaczki nie suy zaspokojeniu potrzeb ekonomicznych, a wspinanie dla samego wspinania, dla wspomnianej ju euforycznej radoci pyncej z pokonywania siy cikoci ciaa i umysu, a wyraonej wspiciem si do miejsca, w ktrym niejednokrotnie mona dosta si o wiele atwiejsz drog jest dla wikszoci ludzi niezrozumiae. By mone poszerzamy w ten sposb znaczenie rki dla gatunku ludzkiego, a na pewno doprowadzilimy do najwyszej moliwej specjalizacji rki jako rodka osigania mistrzostwa sportowego, czego wynikiem jest cakowicie nowy dla medycyny sportowej problem wspinaczkowych uszkodze rki. Ruch wspinacza zwizany jest ze specyficzn, niespotykan w innych dyscyplinach sportowych, prac rk. Warunkiem tego ruchu jest cige pokonywanie siy cikoci ciaa, co jest moliwe, gdy sile cikoci przeciwstawimy si miniow angaujc midzy innymi: minie zginacze palcw, zginacze nadgarstka, zginacze stawu okciowego i prostowniki ramienia. Obcienia tego obszaru, a w szczeglnoci dotyczce rki, wystpujce we wspinaczce, prowadz do powstawania zespow przecieniowych, ktrymi medycyna sportowa zajmowaa si do tej pory bardzo rzadko. Planowanie wspinaczkowego treningu sportowego jest uzalenione od rnych czynnikw, midzy innymi od stawianych sobie celw. Jeeli celem jest walka sportowa w czasie zawodw wspinaczkowych, konieczne jest dostosowanie si do harmonogramu zawodw na dany rok. Nieprzewidziane przerwy w procesie treningu lub niemoliwo startu w danej edycji mog mie znaczcy wpyw na wyniki osignite w ostatecznej klasyfikacji, z drugiej jednak strony tylko odzyskanie penej sprawnoci sportowej umoliwia osignicie odpowiednio wysokich wynikw. Wyodrbniona z ortopedii traumatologia sportowa stosuje tak zmodyfikowane metody terapeutyczne, aby w jak najkrtszym czasie przywrci pen sprawno sportow. Dla osignicia tego celu niezbdna staje si odpowiednio prowadzona rehabilitacja.
www.primaroca.pl

Biorc jednak pod uwag specyfik zespow przecieniowych oraz potrzeby wspinaczy, rwnie tych traktujcych ten sport ambitnie, cho nie na poziomie rywalizacji zawodniczej, koniecznoci staje si stworzenie programu postpowania profilaktycznego stwarzajcego najwiksze szanse w walce z przecieniami. Doskonale ujli to autorzy jednego z cenniejszych opracowa przeznaczonych dla wspinaczy, powtarzajc za Lao Tzu: Staw czoo niezoonym trudnoci, zanim stan si zoone. Rozwi may problem, zanim stanie si duy. Jednak, aby rozwiza nawet may jeszcze problem, konieczne jest zrozumienie jego istoty, w tym wypadku przyczyn powstawania zespow przecieniowych u wspinaczy oraz okrelenie i charakterystyka tych, ktre wydaj si by najbardziej typowe i powszechne. Jest to moliwe dziki literaturze i publikacj ukazujcym si od pewnego czasu na wiecie oraz w oparciu o fachow literatur medyczn. Zespoy przecieniowe jako efekt przecie s spowodowane dugotrwa dysproporcj pomidzy obcieniem a zdolnoci jego wytrzymania przez tkanki. Jednostronne dugo dziaajce zbyt wysokie obcienia prowadz do maych uszkodze, ktrych nagromadzenie jest przyczyn powstawania zespou przecieniowego. Przecione s najczciej cigna, pochewki cigien i stawy czyli struktury, ktre nie adaptuj si do obcienia tak szybko, jak tkanka miniowa. Dobrzaski definiuje pojcie przewlekego uszkodzenia sportowego jako uszkodzenia powstajcego przewanie w wyniku procesu patologicznego przebiegajcego w sposb utajony pod wpywem duej trwajcych przecie lub niewaciwych obcie treningowych. Dla odrnienia uraz sportowy oraz jego nastpstwo w postaci obraenia sportowego jest, efektem mniej lub wicej masywnego jednorazowego lub czciej powtarzajcego si ostrego urazu. Inni autorzy przeprowadzaj klasyfikacj urazw sportowych zaliczajc je do grup: ostre makrourazy, ktre powstaj w wyniku jednorazowego czynnika uszkadzajcego, lub przewleke mikrourazy, ktre powstaj w przecigu pewnego okresu, wtrnie do powtarzanych ruchw. Urazy w drugiej grupie (czsto rwnie okrelane jako urazy z naduywania lub przecienia) dotycz okoo 50% wszystkich urazw sportowych. Rozrnia si cztery typy przecienia: 1. Zewntrzne obcienie normalne prac, dziaa na prawidowy narzd ruchu, ale w zbyt dugim czasie lub z du czstotliwoci. 2. Zewntrzne zbyt due obcienie prac dziaa na prawidowy narzd ruchu. 3. Zewntrzne obcienie normaln prac dziaa na nieprawidowy narzd ruchu (np. osabienie siy miniowej lub aparatu wizadowego). 4. Zewntrzne obcienie zbyt du prac dziaa na nieprawidowy narzd ruchu (jest to szczeglnie powszechna i niebezpieczna sytuacja, np. ambitny i silnie zmotywowany zawodnik, pomimo objaww istniejcego ju uszkodzenia, prbuje przeama swoj sabo zwikszajc obcienia treningowe). W 1989 roku w Niemczech zostay przeprowadzone badania wspinaczy. Badaniom poddano 75 osb, ktre pytano m.in. o uszkodzenia narzdu ruchu zwizane ze wspinaniem, metody treningu, odywianie. Spord 75 badanych 14 osb nigdy nie doznao urazu bd uszkodzenia narzdu ruchu zwizanego ze wspinaniem, stwierdzono 48 urazw oraz 88 zespow przecieniowych, 8 wspinaczy byo operowanych z powodu zama, uszkodze cigien lub zespow ucisku nerww, u 22 wspinaczy stwierdzono pogrubienie staww palcw. Podobn ankiet przeprowadziem na pocztku 1999 roku. Ankietowanych byo 60 dojrzaych osb zajmujcych si wspinaniem, co najmniej dwa lata i majcych sportowe nastawienie do tej dyscypliny. Na pytanie, czy doznae kiedy uszkodzenia lub urazu w okolicy rki, nadgarstka, przedramienia zwizanego ze wspinaczk lub treningiem wspinaczkowym, 6 osb odpowiedziao negatywnie. Pozostaych 26 osb doznao uszkodzenia lub urazu w czasie treningu, 12 osb w czasie wspinaczki a 16 osb zarwno w czasie treningu, jak i wspinaczki. Spord ankietowanych, u 33 osb dolegliwo ta powrcia pniej wskutek treningu lub wspinaczki. 31 osb potwierdza wystpienie nocnego zaburzenia czucia w obrbie doni i palcw. 45 osb stwierdza u siebie pogrubienie staww palcw. 57 osb stosuje przed wspinaczk i waciwym treningiem rozgrzewk i wiczenia rozcigajce.
www.primaroca.pl

Jakie zatem wnioski wynikaj z przytoczonych bada? Wniosek I: Uszkodzenia narzdu ruchu s niewtpliwie czstym problemem wspinaczy. Wniosek II: Czste nawracanie dolegliwoci wskazuje na niedostatecznie dugi czas ich leczenia i doleczania. Wniosek III: Zastanawia fakt, e pomimo rozgrzewki, ktr przeprowadzaj niemal wszyscy ankietowani, liczba uszkodze jest tak dua. Brak rozgrzewki nie jest, wic podstawow przyczyn powstawania uszkodze, z drugiej za strony stosowana rozgrzewka moe by niewystarczajca. Wniosek IV: Obecnie najwiksza cz uszkodze narzdu ruchu jest zwizana z treningiem. Taki stan rzeczy jest najprawdopodobniej zwizany z rozwojem infrastruktury sportu wspinaczkowego, co umoliwia trening przez cay rok kalendarzowy, podniesieniem poziomu wspinania i coraz wikszymi obcieniami treningowymi a dodatkowo z popularyzacj wspinaczki sportowej i duym napywem osb, ktrych narzd ruchu nie jest dostatecznie przygotowany do podoania takim obcieniom. Bdem jest jednak przypisywanie braku dostatecznego przygotowania wycznie osobom pocztkujcym. Do obrae dochodzi najczciej na skutek podejmowania treningu i wicze fizycznych, po dugich przerwach, bezporednio po przebytej chorobie, lub nie cakowicie wyleczonym uszkodzeniu aparatu ruchu, a wykonywanych z nadmiern gorliwoci i pragnieniem, aby uzyska dobry wynik za wszelk cen. Rywalizacja, bdca gwnym wyznacznikiem psychicznym i ekonomicznym sportu, tak wyczynowego, jak i amatorskiego, staje si niestety si napdzajc uszkodze i chorb zawodowych zawodnikw, tj. zmian przecieniowych narzdu ruchu. Obcienia narzdu ruchu zwizane z uprawianiem wspinaczki sportowej mona najoglniej podzieli na obcienia zwizane z treningiem oraz obcienia zwizane ze wspinaczk. Jest to oczywicie podzia bardzo umowny ze wzgldu na fakt, e wspinaczka jest rwnie form treningu, a obcienia treningowe zawieraj elementy specyficzne dla obcie wystpujcych w czasie wspinaczki. Tak, wic jedn z podstawowych przyczyn powstawania zarwno zespow przecieniowych, jak i obrae sportowych jest fakt, e trening nie odpowiada aktualnemu stanowi wytrenowania i wydolnoci. Kolejn przyczyn jest zbyt dua intensywno procesu treningowego przejawiajca si w niedostatecznie dugich czasach odpoczynku. Rwnie trening chaotyczny, pozbawiony racjonalnego planu zdecydowanie zaburza przebieg procesw odnowy. Innymi bdami pojawiajcymi si w treningu wspinaczkowym i majcymi bezporedni wpyw na wystpienie zespow przecieniowych s: - preferowanie treningu siy maksymalnej z pominiciem innych metod treningowych. - jednostronne obcienia. - zaniedbywanie sabszych grup miniowych. - lekcewaenie blu jako objawu przecienia. Bl jest najistotniejszym sygnaem informujcym o przecieniu tkanek. Jego bagatelizowanie moe przejawia si nie tylko kontynuowaniem treningu pomimo blu. Rwnie stosujc rodki o dziaaniu przeciwblowym i przeciwzapalnym, co niejednokrotnie jest konieczne w pierwszym etapie leczenia kontuzji naley pamita, e pozbawia nas to naturalnego hamulca w postaci odczu blowych. Poruszajc ten problem warto wspomnie o czynniku psychologicznym majcym due istotne znaczenie dla powstawania kontuzji w sporcie wspinaczkowym. Wydaje si, e wielu wspinaczy prezentuje prokontuzyjn filozofi treningu. Dochodzenie do kresu swoich moliwoci i ich przekraczanie jest oczywicie nieodcznym elementem gry wspinaczkowej, podobnie jak zasada przecienia, postpu i swoistoci (trening waciwych grup miniowych) oraz odwracalnoci efektw treningu s podstaw treningu dla rozwoju mocy fizycznej, jednake przyjmowanie takiej wojowniczej postawy w codziennym treningu moe zaowocowa pen gam sumujcych si przecie i urazw. Opisywan sytuacj potguje szczeglnie presja widzw, ktrej unikanie wymaga duej samodyscypliny. Do niebezpiecznych sytuacji, w ktrych czsto wystpuj przecienia i urazy nale pozycje skrajnego zgicia i wyprostu. Ma to miejsce m.in. w czasie podcigania si na drku z opuszczaniem ciaa do penego wyprostu ramion. Takie spadanie caym ciarem ciaa na stawy obcia w szczeglnoci wizada wzmacniajce staw okciowy i barkowy. Sytuacj t pogarsza jeszcze bardziej zastosowanie dodatkowego obcienia.

www.primaroca.pl

Specyficzne obcienia wystpujce w czasie wspinaczki spowodoway powstanie specyficznych metod treningu. Jest to grupa wicze, ktre wykonywane bez naleytego przygotowania i w nieprzemylany sposb s potencjalnie niebezpieczne. Nale tu wiczenia z obcieniem dodatkowym, takie jak podciganie na drku, wiczenia na wskich listwach i chwytotablicy. Istotny wpyw na powstawanie uszkodze sportowych okrelanych jako przewleke wywiera wiek, a konkretnie zbyt wczesne rozpoczynanie treningu specjalistycznego. Wiadome jest, bowiem, e u modziey narzd ruchu i krenia nie mog podoa takim obcieniom, jak w wieku dojrzaym. Do powstawania uszkodze przewlekych u dzieci prowadzi stosowanie nadmiernych i niewaciwych obcie treningowych. Szczeglnie wraliwym miejscem w ukadzie kostno-szkieletowym dziecka s chrzstki wzrostowe koci. Intensywny trening sportowy moe prowadzi do zaburzenia procesw kostnienia. Podobnie zdolno do przyjmowania obcie przez inne tkanki naley ksztatowa latami, stosujc ich stopniowy i powolny wzrost. Pamitajc o tym, e dziecko nie jest ma osob doros celowe wydaje si dobieranie obcie zgodnie z rzymsk zasad spiesz si powoli. Naley tu z ca pewnoci stwierdzi, e problematyka uszkodze narzdu ruchu dzieci i modziey zwizana z uprawianiem wspinaczki wykracza poza obszar przecie dotyczcych rki. Naley si spodziewa, e zabureznia rwnowagi miniowej, w szczeglnoci mini odpowiadajcych za ustalenie krgosupa, niedostateczna sia mini grzbietu w stosunku do mini brzucha i mini piersiowych mog prowadzi do zmian o charakterze kifozy krgosupa (potocznie: garbienie si). Rwnie w wyniku przecie sportowych, a szczeglnoci wskutek uywania ciasnego obuwia wspinaczkowego niedostosowanego do potrzeb modocianych mona spodziewa si przewlekych uszkodze stopy. Dodatkowo, znajc powszechn dla rodowiska wspinaczkowego skonno do stosowania zabiegw redukujcych mas ciaa, naley przestrzec przed nieuzasadnionymi prbami regulacji masy ciaa przez dzieci i dorastajc modzie. Ksztatowanie prawidowych nawykw ywieniowych staje si na tym tle jednym z waniejszych i odpowiedzialnych zada instruktorw i trenerw modziey. Poza treningowymi kolejn grup stanowi obcienia zwizane ze wspinaczk. Wspinaczka sportowa wymaga przestrzegania pewnych regu. Reguy te maj poredni wpyw na wielko obcie aparatu ruchu w czasie wspinaczki. Przykadem moe by ogromne zaangaowanie i determinacja w czasie prby przejcia drogi w stylu OS, co z zaoenia wyklucza istnienie drugiej szansy. Zawsze jednak wola pokonania trudnoci oraz lk przed odpadniciem prowadz do niewyobraalnych wrcz obcie palcw wspinacza. W sytuacji najwyszego napicia struktur takich, jak minie, cigna, wizada kade obcienie dodatkowe jest potencjalnym zagroeniem wystpienia urazu w postaci ostrej, lub powanego przecienia. Do sytuacji, ktre bezporednio powoduj takie uszkodzenia nale: - krtkie wylizgnicie si stp, ktre powoduje nage obcienie rk caym ciarem ciaa wspinacza, przy czym jedna rka jest najczciej bardziej obciona. - szybkie forsowne pocignicie przy dynamicznym przechwycie. - duga wspinaczka na granicy moliwoci przy duym zmczeniu. - skakanie do chwytw. Naley tu zaznaczy, e uszkodzenia powstae w tzw. fazie zwalniania (kiedy wspinacz odpada, nie mogc utrzyma chwytu) s o 75% bardziej powszechne od wystpujcych w fazie przypieszania przy tzw. cigniciu. Spord innych przyczyn mogcych prowadzi do powstawania przecienia w czasie wspinaczki mona wymieni: - obierane cele nie odpowiadaj poziomowi techniki wspinaczkowej oraz poziomowi wytrenowania. - zbyt krtkie przerwy pomidzy prbami przej na granicy moliwoci. - prby chwytania si w momencie odpadnicia. - lekcewaenie blu. Problem rozgrzewki i wicze rozcigajcych dotyczy zarwno treningu, jak i samej wspinaczki. Zaniedbania w obszarze tej obligatoryjnej skadowej kadej jednostki treningowej i kadej wspinaczki mog by przyczyn przecie i uszkodze narzdu ruchu. Innym znaczcym zagadnieniem jest problem sposobw chwytania rk, ktre maj wpyw na przecianie cigien, wizade i chrzstek. Szczeglnie niekorzystnie rysuje si tutaj okrelany popularnie uczkiem lub deczk sposb chwytu, ktrego nazwa jest zwizana z przeprostowaniem staww midzypaliczkowych dalszych.
www.primaroca.pl

Ten sposb chwytania jest najczstsz przyczyn bolesnych obrzmie staww, stanw zapalnych pochewek cigien zginaczy oraz moe by przyczyn uszkodze pytki doniowej i wizade obrczkowych. Rwnie osadzanie pojedynczych palcw w maych dziurkach jest czst przyczyn uszkodze wizade pobocznych. Ten sposb chwytu ma wedug Wolfganga Gullicha tylko jedn zalet, mianowicie oszczdza wszystkie pozostae palce. W takiej sytuacji cay ciar ciaa wspinacza oddziaywuje na torebk stawow wraz ze wzmacniajcymi j wizadami pobocznymi oraz cigna gruboci dwch, trzech lub czterech milimetrw. Dodatkowo brzuce mini zaopatrujce poszczeglne palce nie s w peni niezalene i cakowicie od siebie oddzielone. Widoczne jest to przy prbie zgicia np. rodkowego palca, gdy pozostae s wyprostowane. W tej sytuacji odczuwalny jest bl u nasady doni i w przedramieniu, ktrego przyczyn jest tarcie pomidzy rnymi cinitymi obok siebie lub nierozcznymi czciami aparatu cignowo-miniowego. Najczciej uywane s palce II, III, oraz IV, najsabszy z nich i bardzo rzadko specjalnie trenowany. Wanie czwartego palca najczciej dotycz zmiany przecieniowe oraz najczciej ulega on urazom. Nastpnie zmiany przecieniowe dotycz w kolejnoci palcw III, II, V, I. Czstotliwo przecie i urazw, ktre dotycz palca IV jest spowodowana przez niekorzystne siy, jakie dziaaj na ten palec. Jest on nieco krtszy od palca rodkowego i wskazujcego, co powoduje, e przy uoonych na chwycie palcach II, III, IV i ukonych pocigniciach w d jest on w czasie wspinaczki bardziej obciony. Jako czynnik sprzyjajcy powstawaniu zmianom przecieniowym podaje si rwnie ogln wiotko aparatu wizadowego, przejawiajc si fizjologicznymi przeprostami staww, m.in. okciowego i staww palcw. Podobnie osoby obdarzone dugimi i szczupymi palcami s bardziej predysponowane do uszkodze tego obszaru, od posiadajcych krtkie i grube palce. Istotn rol dla powstawania zespow przecieniowych moe odgrywa niewaciwa lub zbyt uboga dieta, nie ulega natomiast wtpliwoci, e niekontrolowana nadmierna utrata masy ciaa moe by fatalna w skutkach dla funkcjonowania caego organizmu. Faktem jest, e w niektrych dyscyplinach sportu bezpieczne zmniejszenie nadmiaru tkanki tuszczowej, moliwe do osignicia przez waciw diet, moe poprawi wydajno energetyczn, bowiem zmniejsza si masa, ktr trzeba przemieszcza w przestrzeni. Siy oporu dziaajce na ciao wspinajcego si czowieka powoduj, e o efektywnoci ruchu decyduj wielkoci wskanikw siy wzgldnej wyraajce stosunek siy mini do ciaru ciaa. Wynika std, e naley maksymalizowa poziom siy, a minimalizowa ciar ciaa. Naley jednak przestrzec przed stosowaniem niewaciwych programw obniania masy ciaa. Szczeglnie powane konsekwencje zdrowotne mog wystpi u kobiet. S to: zaburzenia hormonalne, brak miesiczki, nieprawidowy metabolizm koci, ktrego nastpstwem moe by przedwczesna osteoporoza i zwikszone ryzyko zama przecieniowych. Przeraajce s doniesienia, e niektre dwudziestoletnie zawodniczki maj gsto mineraln koci kobiet szedziesicioletnich. Przecitna zawarto tuszczu ustrojowego u wspinaczy wynosi pomidzy 7-15% dla mczyzn oraz 718% dla kobiet. Wartoci te u wspinaczy sportowych spadaj do 5-7%, za dla czoowych wspinaczy wynosz 3-5%. Stwierdzono rwnie, e stopie pokonywanych trudnoci wspinaczkowych (w stylu RP) pozostaje w cisym zwizku z procentow zawartoci tuszczu ustrojowego. Pokonywany stopie trudnoci IX- do IX+ (wg skali UIAA) odpowiada 15,8% tuszczu ustrojowego, za dla klasy pomidzy stopniami X- a XI- (ktre odpowiadaj najwyszym obecnie trudnociom wspinaczkowym) zawarto tuszczu ustrojowego wynosi 4,9%.

www.primaroca.pl

Na urazy tkanki odpowiadaj zazwyczaj stanem zapalnym. Proces zapalny w urazach z przecienia staje si samopodtrzymujcy, prowadzc do destrukcji innych okolicznych tkanek. Jako konsekwencja powtarzajcego si przecienia mikrotraumatycznego, urazy z przecienia doprowadzaj w kocu do zniesienia zdolnoci tkanek do samonaprawy. Powoduje to powstawanie tkanki bliznowatej w miejsce tkanki prawidowej. Kontynuacja uywania danego narzdu ruchu moe w kocu doprowadzi do powstawania objaww o charakterze blu, osabienia lub zmniejszonej wydolnoci. Dlatego te istotne jest zminimalizowanie przewlekego stanu zapalnego, co ma zapewni dobre gojenie si tkanek. Urazy z przecienia najczciej dotycz aparatu miniowo-wizadowego, powodujc zapalenie cigna, zapalenie pochewki cigna oraz bolesno mini. Mog by rwnie zajte inne tkanki, a mianowicie kaletka maziowa (zapalenie kaletki), koci (zamania stresowe), nerwy (neuropatie z ucisku) oraz chrzstka stawowa (chondrosis). Matev i Bankov zaliczaj uszkodzenia przecieniowe do najczstszych chorb koczyny grnej. Wyrniaj oni: patologie przyczepu cigien (insertionstendopathien), zapalenie cigien mini (myotendinitis) oraz zapalenia pochewek cigien (tendovaginitis), do ktrych zaliczaj zapalenie pochewki cigna z trzeszczeniem (tendovaginitis crepitans) i palec przeskakujcy (tendovaginitis stenosans). Zapalenie pochewek cigien zginaczy palcw - tendovaginitis cigna, pochewki cigien i wizada obrczkowe oraz krzyowe, czyli ukad troczkw wknistych tworz funkcjonaln cao. W wyniku nadwyrenia tego ukadu moe doj do zapalenia pochewki cigna, ktrego efektem jest upoledzenie jej funkcji polizgowej. Dalsze obcienie wzmaga mechaniczne podranianie i przypiesza rozwj stanu zapalnego. Zwiksza si wydzielanie do pochewki cigna pynu zawierajcego fibronektyn, co moe spowodowa zacienienie lub nawet zapalenie pochewki. Ciga gra pomidzy obcieniem, podranieniem i zapaleniem tworzy obraz chronicznego zapalenia pochewki cigna, objawiajcego si bolesnoci zalen od obcie, ograniczeniem ruchomoci, pogrubieniem pochewki cigna. W okresie ostrym objawem jest bl o charakterze kujcym bd cigncym, wystpujcy przy kadym ruchu i obcieniu, czsto promieniujcy wzdu cigna. Odcinek cigna objty procesem zapalnym jest obrzmiay, wraliwy na ucisk, a czasami moe wystpowa lekkie zaczerwienienie i ocieplenie skry w tym miejscu. Niejednokrotnie w czasie obmacywania stwierdza si charakterystyczne trzeszczenie przy ruchach zginania i prostowania. Najczstsza lokalizacja to pochewki cigien mini zginaczy palcw i nadgarstka. O ile w innych dyscyplinach sportu zapalenia te lokalizuj si najczciej w przedramieniu (np. gimnastyka), to w przypadku wspinaczki dotycz najczciej palcw rki. Poniewa w czasie wspinaczki najbardziej obciane s palce rodkowy i serdeczny, tam te najczciej mamy do czynienia ze stanami zapalnymi pochewek cigien mini zginaczy palcw. Lekcewaenie blu moe spowodowa, e stan ostry, czsto atwy do leczenia, moe przerodzi si w stan przewleky objawiajcy si ju nie tylko w czasie treningu, ale i w czynnociach takich, jak np. pisanie. Ze wzgldu na izolowany przebieg pochewek trzech rodkowych palcw, typowy obraz stanu zapalnego wystpujcy u wspinaczy nie jest zwizany z rozprzestrzenieniem si zapalenia na okolic nadgarstka, jak ma to miejsce w przypadku stanw zapalnych pochewek cigien zginaczy I i IV palca.

Palec przeskakujcy (trzaskajcy, strzelajcy) Jest to choroba wywoana grudkowatym pogrubieniem cigna (tendinitis hyperplastica) i/lub zweniem jego pochewki. Powoduje to ograniczenie polizgu cigna, a co za tym idzie ograniczenie ruchw palca. Pogrubienie wystpuje w cignie powierzchownego zginacza palca. Przyczyn jego powstawania moe by zbliznowacenie w miejscu wczeniejszego zranienia cigna. Do zwenia pochewki cigna dochodzi na skutek przewlekego zapalenia. Typowe przeskakiwanie ma miejsce, gdy grudkowate pogrubienie cigna z trudem przedostaje si przez sztywny, wknisty troczek ustalajcy cigno, najczciej w okolicy stawu rdrczno-paliczkowego. Podobny efekt powoduje zgrubienie tego wizada. W takich warunkach przesuwalno cigna, wyprost palca przy uyciu normalnej siy jest niemoliwy i zachodzi przy uyciu siy zwikszonej. Opisywane miejsce jest atwe do stwierdzenia palpacyjnie. Badajc dotykiem stwierdzamy zgrubienie przesuwajce si synchronicznie z ruchami palca.
www.primaroca.pl

Palec przeskakujcy u osb nie wspinajcych si choroba dotyczy najczciej kciuka, rzadziej palca II i III, a wyjtkowo palca serdecznego

Uszkodzenia w obrbie cigien zginaczy palcw Spord uszkodze w obrbie cigien zginaczy palcw, jako najbardziej zwizane z uprawianiem wspinaczki wymienia si: - zerwanie i naderwanie wizada obrczkowego paliczka bliszego. - naderwania cigien zginaczy. - naderwania pochewek cignistych cigien zginaczy. Poniewa do ostrej postaci tych urazw prowadz wielokrotne sumujce si przecienia, mikrourazy powodujce osabienie struktur tkankowych i podatno na wystpienie urazu, zagadnienie to jest bardzo istotne i stanowi jeden z najczstszych problemw wspinaczy. Na uwag zasuguje szczeglnie okrelony przez Robinsona jako palec wspinacza zesp naderwania wizada obrczkowego paliczka bliszego poczonego z naderwaniem cigna minia zginacza powierzchownego palcw. Prawdopodobnie ten wanie problem, czsto poruszany na amach wspinaczkowych periodykw, by jednym z czynnikw, ktre doprowadziy do powstania nowej tendencji we wspinaczce halowej, tendencji do tworzenia bardziej przyjaznych ludzkiej anatomii chwytw wspinaczkowych. Przejawia si to w wykorzystywaniu chwytw duych i obych w przeciwiestwie do bardzo popularnych wczeniej wskich krawdzi, a waciwie krawdek. Utrzymanie tak maego chwytu oraz wykorzystanie go w celu signicia drug rk do chwytu nastpnego wymaga rozwinicia najwyszej siy mini zginaczy palcw powierzchownych i gbokich. Wymaga to wsppracy z grup mini antagonistycznych prostujcych nadgarstek. Ten synergizm miniowy widoczny w czasie spontanicznego zacinicia pici wyjania, dlaczego wspinaczowi atwiej jest utrzyma chwyt wypuky.

www.primaroca.pl

Pozycja nadgarstka w czasie trzymania chwytu wypukego umoliwia rozwinicie wikszej siy mini zginaczy

Tumaczy to rwnie sytuacj czsto obserwowan np. w czasie zawodw, kiedy to wspinacz, nie mogc duej utrzyma chwytu, unosi okie, przez co rozciga minie zginajce palce i nadgarstek i zwiksza ich si. Niestety, ze wzgldu na fakt, e czynnikiem ograniczajcym wydolno wspinacza jest wanie sia mini zginaczy palcw, opisywana sytuacja najczciej wiadczy o zbliajcym si odpadniciu od ciany. Przeciwiestwem przedstawionej zalenoci jest pozycja silnego zgicia nadgarstka, w ktrej sia chwytu drastycznie maleje. Co ciekawe, w sportach walki w pocztkowym etapie szkolenia dy si do wyeliminowania tego odruchowego synergizmu, co ma zapobiega urazom nadgarstka w czasie uderze zacinit pici (std m.in. tzw. pompki na piciach). W czasie wspinaczki konieczno rozwinicia najwyszej siy mini zginaczy palcw w celu utrzymania bardzo maego powoduje przewag z reguy silniejszego zginacza powierzchownego palcw oraz wyprost nadgarstka, czego efektem jest specyficzna pozycja (wyrniamy trzy pozycje nadgarstka: zgicie, pozycja porednia, wyprost; czsto uywane okrelenie zgicie grzbietowe nadgarstka jest bdne, poniewa za ten ruch odpowiadaj minie prostujce prostowniki nadgarstka). Uoenie rki w takim wypadku zwane jest popularnie uczkiem lub deczk. Tak obcione palce s naraone na uszkodzenia dotyczce przyczepw cigien zginaczy, wizade obrczkowych i pytki doniowej. Uszkodzenia pytki doniowej w dalszym stawie midzypaliczkowym s spowodowane rozciganiem wynikajcym ze wspomnianego ju przeprostu, za w bliszym stawie midzypaliczkowym wynikaj ze zbyt silnego nacigania przez troczki pochewki zginacza, ktry przylega do pytki ponad stawem. Oba te urazy objawiaj si nadwraliwoci blow w okolicy stawu po stronie doniowej i blem w czasie biernego zginania palca. Najlepiej mechanizm powstawania uszkodze tego typu ilustruje poniszy rysunek.

Ostra posta palca wspinacza. Wyrane naderwanie wizada obrczkowego A2 - tzw. troczek

www.primaroca.pl

Pogrubienia staww palcw U okoo 40% sportowo nastawionych wspinaczy obserwuje si pogrubienie staww midzypaliczkowych. Ju u wspinaczy trenujcych dwa lata moemy zauway pogrubienia staww midzypaliczkowych bliszych i dalszych. Pocztkowo pogrubienia dotycz palcw rodkowego i serdecznego, w dalszym przebiegu mog zaj wszystkie 28 staww palcw obu rk. Jako przyczyny tych zmian moemy wymieni zmiany hipertroficzne dotyczce wizade pobocznych, tkanki kostnej i chrzstnej oraz wysiki stawowe, bdce przyczyn powysikowych bolesnych obrzmie staww palcw. Adaptacja, czyli przystosowanie to zdolno ustroju do bytowania w zmienionych warunkach. Powtarzanie obcienia ustroju w procesie treningowym wiedzie nie tylko do zmian czynnociowych, lecz powoduje rwnie zmiany adaptacyjne o charakterze morfologicznym. U osb dorosych bodziec, jaki stanowi pociganie przyczepu przez misie szkieletowy moe rwnie po zakoczeniu okresu wzrostu na dugo prowadzi do zgrubienia warstwy korowej koci. Wyrazem tego rodzaju wzrostu wskutek pracy jest powikszanie szerokoci trzonu koci i powikszenie warstwy gbczastej. Pod wpywem bodca, jakim jest pociganie przyczepu minia zmiany morfologiczne o charakterze przystosowawczym bd zachodziy gwnie w miejscu jego przyczepu. Moliwoci przystosowawcze takich tkanek jak cigna, wizada, chrzstki s bardziej ograniczone. Hochholzer podaje przybliony czas potrzebny do wystpienia zmian adaptacyjnych w poszczeglnych tkankach pod wpywem stopniowego obcienia treningowego u osb dorosych: - minie od 3 tygodni treningu siowego - koci 1 rok - cigna 1-2 lata - wizada powyej 2 lat - chrzstki 3-5 lat Przecienia staww palcw prowadz do wzmoonego gromadzenia si pynw w stawach. Takie wysiki stawowe s rozpoznawalne jako spryste obrzmienia staww palcw. W badaniu ruchomoci stwierdzamy deficyt zgicia i wyprostu oraz upoledzenie ruchw precyzyjnych. Czsto obserwowana jest poranna sztywno staww palcw ustpujca po wykonaniu wicze ruchowych. Przecienia prowadzce do chronicznych wysikw podraniaj bon maziow powodujc jej stany zapalne i przerost. To oznacza, e pobudzona i pogrubiaa bona maziowa ponownie tworzy wicej pynu maziowego. Cykl ten ma charakter bdnego koa i jest trudny do przerwania, gdy w pewnym momencie zaczyna powtarza si samoistnie. U osb niewspinajcych si wysikom stawowym czsto towarzysz ble. Poniewa pyn stawowy wywiera trway ucisk na bogate unerwienie torebki stawowej, objawem jest bl charakteryzowany czsto jako tpy. Zadziwiajce jest, e bardzo nieliczni wspinacze pomimo wieloletniego obrzmienia staww palcw skar si na dolegliwoci blowe. Nie wyjaniono, czy przyczyn jest np. uszkodzenie zakocze nerwowych wywoane dugotrwaym uciskiem, czy te rozwiniecie si wikszej tolerancji blu. Dodatkowo w poczeniu z chronicznymi wysikami do staww i ich pogrubieniami moe wystpowa tzw. luny staw. Wysiki stawowe na skutek cinienia wywieranego na torebk stawow powikszaj jej rozmiary. Jeeli dojdzie jeszcze do rozcignicia wizade pobocznych efektem bdzie niestabilno stawu i jego zwikszona boczna ruchomo. Rozcignicie wizade pobocznych moe nastpi, jeeli wspinacz czsto jako chwytu uywa dziurek na pojedyncze palce.

Uszkodzenia wizade pobocznych staww midzypaliczkowych palcw W strukturze torebki stawowej moemy wyrni dwie warstwy. Wewntrzna bona maziowa jest odpowiedzialna za produkcj pynu maziowego. Zewntrzna bona wknista jest zbudowana z mocnych pczkw wkien cznotkankowych, ktre miejscami tworz grubsze pasma, czyli wizada stawowe. Zapewniaj one stabilno i spjno stawu. W przypadku staww midzypaliczkowych wizada poboczne (ligamenta collateralia) przebiegaj wanie w cianie torebki stawowej, jako jej zgrubienie. Ten rodzaj wizade okrelamy jako wizada torebkowe (ligamenta capsularia). W sytuacji wykorzystywania przez wspinaczy dziurek, w ktrych osadza si paliczek dalszy, a czasami rwnie rodkowy, wizada te wraz z torebk stawow podlegaj duym siom rozcigajcym.
www.primaroca.pl

Napicie tych struktur osiga wartoci maksymalne i przy dodatkowym obcieniu ich wytrzymao zostaje przekroczona. Tym obcieniem moe by np. wylizgnicie si ze stopni lub wylizgnicie si palca z dziurki powodujce przeprost. Dochodzi do nacignicia, przerwania czciowego, a w wyjtkowych sytuacjach do przerwania cakowitego typu awulsyjnego, co oznacza, e wizado odrywa si wraz z fragmentem koci, czemu czsto towarzyszy czciowe uszkodzenie pytki doniowej. Pytki doniowe o wknisto-chrzstnej budowie wzmacniaj torebki stawowe palcw. Najczstszym uszkodzeniom ulegaj pytki doniowe bliszych staww midzypaliczkowych w wyniku urazw porednich powodujcych przeprost staww. Uszkodzenia wizade pobocznych w czasie treningu wspinaczkowego najczciej maj charakter przecieniowy i wystpuj w postaci nacignicia lub przerwania czciowego. Nacignicia objawiajce si blem s czsto lekcewaone i prowadz do czciowego przerwania w miejscu przyczepu wizada. Objawami s: obrzk czsto wystpujcy dopiero nastpnego dnia, ograniczenie ruchomoci najczciej w postaci niepenego wyprostu, boczna niestabilno stawu przejawiajca si zaburzeniem chwytu i osabieniem siy.

Torbiel galaretowata ganglion Torbiel galaretowata jest tworem wystpujcym w ssiedztwie staww lub pochewek cigien. Najprawdopodobniej przyczyn jej powstawania s zmiany degeneracyjne w tkance cznej. Otoczka torbieli wypenionej galaretowat mas jest zbudowana ze zbitej tkanki cznej. Najczstsz lokalizacj jest strona grzbietowa nadgarstka ponad koci ksiycowat, strona doniowa nadgarstka ponad koci deczkowat oraz pochewki cigien zginaczy palcw w okolicy staww midzypaliczkowych bliszych. Umiejscowienie torbieli pochewki zginacza jest najczstsze midzy wejciem do pochewki zginacza a stawem midzypaliczkowym bliszym. W tym wypadku torbiele powstaj wskutek drobnych pkni pochewki wknistej cigna, przez ktre uwypukla si pochewka maziowa. W przeciwiestwie do torbieli wystpujcych w ssiedztwie staww s mae, o rednicy kilku milimetrw i wypenione mazi cignow. Torbiele te powstaj w wyniku pracy fizycznej wykonywanej przez osoby nie przygotowane. U wspinaczy torbiele wystpuj gwnie w okolicy pierwszej fady zgiciowej palcw, rzadziej w okolicy staww palcw, a rozwijaj si najczciej na skutek ostrego lub przewlekego przecienia staww bd pochewek cigien zginaczy palcw. Od wielkoci i lokalizacji zaley stopie uciliwoci objawiajcy si blem, a rzadziej osabieniem czynnoci rki lub uciskiem na nerw. W tworzeniu si ganglionu wyrnia si trzy fazy: 1. twardy niewielki guzek o grubych cianach, zwracajcy na siebie uwag blem. 2. guz redniej wielkoci zmieniajcy swj ksztat i wymiary zalenie od funkcji rki. 3. guz zanikajcy (po kilku, kilkunastu miesicach trwania choroby. Palpacyjnie guzowate uwypuklenie jest twarde, niekiedy chebocce i nieprzesuwalne w stosunku do podoa. Nie ma cech zapalnych. W okresie 2 choroby wielko ganglionu jest zalena od obcie treningowych. Intensywne obcianie powoduje wzrost wielkoci natomiast przerwa w treningu prowadzi do zmniejszenia, a nawet cakowitego ustpienia dolegliwoci. Poniewa torbieli towarzysz niekiedy wyrola kostne osteofity, mona przypuszcza, e u wspinaczy o dugim stau wystpienie ganglionu jest zwizane z trwaymi zmianami ksztatu powierzchni stawowych.

Osteoartroza Jedna z definicji osteoartrozy mwi: Choroba ta powstaje przez dugotrwae uszkadzajce obcienia powodujce objawy zuycia chrzstek i koci. Moemy wyrni osteoartroz pierwotn i wtrn. O pierwotnej osteoartrozie mwimy wtedy, gdy czynniki etiologiczne nie s uchwytne, o wtrnej gdy mona okreli przyczyny powodujce zmiany w stawach. Czynniki mogce zainicjowa omawiany proces chorobowy mona podzieli na trzy grupy: - bezporednie urazy chrzstki stawowej w wyniku m.in. wgniecenia chrzstki lub uszkodzenia spowodowanego stanem zapalnym. - patologiczna mechanika stawu.
www.primaroca.pl

10

- uszkodzenia podchrzstnej warstwy koci, wystpujce np. po znacznych i powtarzajcych si nadmiernych obcieniach stawu. Prawidow czynno stawu mona okreli jako bezbolesny ruch i dobr stabilno, ktre zale od trzech niezalenych cech anatomicznych: - precyzyjnego dopasowania przeciwlegych powierzchni stawowych. - stabilnoci stawu i sposobu obciania. - waciwoci mechanicznych koci i chrzstki stawowej. Zaburzenie jednej z wymienionych cech moe spowodowa zmiany w stawie okrelane popularnie mianem choroby zwyrodnieniowej. Miejscem najwikszych zmian w stawie jest przewanie chrzstka stawowa, a jej uszkodzenie moe by wynikiem dziaania nieprawidowych bodcw, zwaszcza silnych powtarzajcych si przecie na prawidow chrzstk szklist. Zalenie od zada i obcie stawu, grubo warstwy chrzstki stanowicej powierzchni stawow wynosi od 2 do 7 mm. Chrzstka nie zawiera podobnie jak inne struktury odywiajcych j naczy krwiononych, lecz jest zaopatrywana w substancje odywcze przez pyn stawowy. Komrki lece zbyt daleko od rde odywiania mog gin; towarzyszy temu mineralizacja. W przypadku szkodzenia chrzstka nie regeneruje si, a ubytek jest zastpowany tkank czno-wknist. Dodatkowo zaopatrzenie w substancje odywcze istnieje tylko wtedy, gdy staw jest ruchomy. W pewnym sensie chrzstka najlepiej rozwija si i zachowuje tam, gdzie najbardziej jest maltretowana, co jest wyrazem dostosowania si narzdu do czynnoci. Chrzstka zbudowana jest z komrek chrzstnych chondrocytw oraz macierzy zoonej z proteoglikanw i wkien kolagenowych. Wybitnemu nawodnieniu tych ostatnich zawdzicza chrzstka swoj elastyczno, dziki ktrej moe znosi due siy nacisku dziaajce na ni. Cykliczne ruchy podtrzymuj przyjmowanie substancji odywczych przez chrzstk, za due uciski takie jak przy ekstremalnych skokach, czy te powtarzajce si lokalne obcienia uciskowe takie jak we wspinaczce, wyciskaj wod z chrzstki, co prowadzi do podatnoci na zranienia. Wida to na przykadzie biegaczy dugodystansowych, ktrzy w swoim yciu wybiegaj ponad 10000km i przy prawidowych stosunkach anatomicznych staww biodrowych i kolanowych nie stwierdza si u nich zwikszonej czstotliwoci wystpowania osteoartrozy. Odmiennie prezentuj si wysiki zwizane z ogromnymi uciskami chrzstek, takimi jakie wystpuj na przykad w podnoszeniu ciarw i te maj wpyw niewtpliwie negatywny. We wspinaczce do uszkodze chrzstki stawowej przyczyniaj si w szczeglnoci niekorzystne uoenia palcw. Zaliczamy tu przeprost w stawach midzypaliczkowych dalszych oraz maksymalne zgicie w stawach midzypaliczkowych bliszych, wystpujce w opisanym ju sposobie chwytu, zwanym uczkiem. Konsekwencj jest ograniczenie ochronnej funkcji wizade i mini, a chrzstka samodzielnie przyjmuje ca si nacisku. Takie dugotrwae, powtarzajce si niekorzystne obcienia mog prowadzi do wzmoonego zuycia i ostatecznie do osteoartrozy. Gwnym symptomem jest bl. Samo uszkodzenie chrzstki stawowej, nawet znacznego stopnia, nie powoduje dolegliwoci blowych, poniewa nie ma ona zakocze blowych. Dopiero przecienia aparatu wizadowego lub cigien mog wyzwala bl i powodowa ograniczenie ruchomoci stawu. Ostry bl w osteoartrozie moe by take wynikiem zapalenia bony maziowej, ktre chocia nie jest sta cech tej choroby to moe jednak wystpowa w jej przebiegu. Pocztkowo bl wystpuje wskutek obciania stawu a pniej towarzyszy rwnie stanom wypoczynku oraz wystpuje bl nocny. Symptomami s obrzmienia staww i wysiki. Pozostaje tylko pytanie, czy wieloletnie uprawianie wspinaczki moe prowadzi do powstania wczesnej artrozy. Z pewnoci obrzmienia staww palcw u wspinaczy s symptomem wskazujcym na przecienie. Dodatkowo badania przeprowadzone na grupie dugo trenujcych wspinaczy wykazay, e istniej objawy osteoartrozy staww palcw u osb dugo i intensywnie zajmujcych si wspinaniem. Nie oznacza to jednak, e choroba ta musi dotkn kadego wspinacza. Nie mniej w porwnaniu do czstoci wystpowania u niewspinaczy niewtpliwie istnieje zwikszone zagroenie wystpienia osteoartrozy staww palcw u osb zajmujcych si wspinaniem.

www.primaroca.pl

11

Przecienia okolicy stawu okciowego Opisujc uszkodzenia czci dystalnych zwizane ze sportem wspinaczkowym nie mona pomin istotnego problemu, jakimi s patologie przyczepw cigien okolicy stawu okciowego. Waciwie jest to drugi koniec tego samego problemu spowodowany oczywist koniecznoci rozwijania siy mini przedramienia w treningu wspinaczkowym. Rwnie przecianie mini ramienia moe prowadzi do podobnych objaww. W poczeniu z miniem i koci, cigno tworzy funkcjonaln cao, za w miejscu przyczepu na koci znajduje si najsabsze miejsce tego ukadu czsto przeciane. Mona to wytumaczy w ten sposb, e tkanka cignista powoli przebudowuje swoje komrki i przez to potrzebuje dugiego czasu na regeneracj i odbudow. Miejsce przejcia z elastycznych mini do twardych koci wykazuje due rnice elastycznoci. Siy miniowe musz zosta tu gwatownie stumione na czsto bardzo krtkiej drodze. Do tego dochodzi jeszcze to, z czym mamy do czynienia m.in. wanie w stawie okciowym, bardzo ograniczona powierzchnia przyczepu cigna na koci. Tak dziaa przykadowo na nadkykie przyrodkowy koci ramiennej sia mini zginaczy powierzchownych palcw. Wspinaczkowe dolegliwoci w okolicy stawu okciowego wystpuj najczciej w miejscach przyczepw mini na guzowatociach koci okciowej i promieniowej, nadkykciach koci ramiennej oraz wyrostku okciowym koci okciowej, a dopiero pniej dotycz samego stawu. Do najczstszych dolegliwoci wystpujcych u wspinaczy w okolicy stawu okciowego wprowadzono okrelenie okcia wspinacza. S one powodowane zapaleniem, bd uszkodzeniem przyczepu cigna minia ramiennego na guzowatoci koci okciowej. Misie ramienny zgina rami w stawie okciowym bez odwracania przedramienia i z tego powodu jest on we wspinaczce silniej i czciej obciany od minia dwugowego ramienia. Specyficzna wspinaczka z uyciem chwytw okrelanych jako podchwyty silnie obcia przyczep minia dwugowego ramienia na guzowatoci koci promieniowej i w takiej sytuacji moe doj do jego uszkodzenia. Tzw. okie tenisisty jest zwizany z uszkodzeniem w okolicy nadkykcia bocznego koci ramiennej. W tym wypadku zesp ten powstaje w wyniku przecienia przyczepw cigien prostownikw palcw i nadgarstka. Dodatkowo na nadkykie boczny dziaa misie odwracacz przedramienia. Z kolei przecienia przyczepw mini: zginaczy nadgarstka i palcw oraz minia nawrotnego obego, na nadkykciu przyrodkowym koci ramiennej okrelamy jako okie golfisty. Bl w okolicy tylnej czci stawu okciowego wskazuje na przecienie przyczepu minia trjgowego ramienia na powierzchni tylnej wyrostka okciowego koci okciowej, czsto wystpujce wskutek podcigania si na drku. Wszystkie te obrazy okrelane s mianem patologii przyczepw cigien, czyli entezopatii, lecz ich etiologia moe by rna. Wyrniamy: - tendinitis proces o charakterze zapalnym dotyczcy cigna. - tendinosis proces o charakterze zwyrodnieniowym dotyczcy cigna. - paratenonitis proces o charakterze zapalnym dotyczcy tkanek otaczajcych cigno. Przyczyn s czste mikrourazy tkanek powstajce przy koncentrycznej i ekscentrycznej aktywnoci miniowej w czasie rnych obciajcych czynnoci ruchowych. Niestety nowe okrelenia urazw nie przyczyniy si jeszcze do proporcjonalnych postpw w ich leczeniu. Spord wymienionych wczeniej obrazw patologii przyczepw cigien u wspinaczy w szczeglnoci obrazy okrelane jako okie tenisisty oraz golfisty maj interesujc patogenez opisan przez Hochholzera. W czasie wspinaczki bd treningu s przeciane nie tylko minie z grupy zginaczy palcw, lecz rwnie minie prostujce palce i nadgarstek pomimo faktu, e s antagonistami a raczej wanie z tego powodu. Co wicej, mona stwierdzi e dolegliwoci wskazujce na przecienie bliszych przyczepw cigien mini prostownikw palcw i nadgarstka wystpuj niemale rwnie czsto, co ich antagonistw. Misie zginacz powierzchowny palcw jest najsilniejszym zginaczem rki w jej obu stawach i silnym zginaczem rodkowego czonka palca w stosunku do bliszego. Sia tego minia jest najwiksza w pozycji wyprostu nadgarstka, gdy w tym pooeniu misie jest rozcignity. Niezalenie od naszej woli nadajemy takie pooenie rce przed jej zaciniciem w pi. Podobnie misie zginacz gboki palcw w pozycji wyprostu nadgarstka jest rozcignity i jego sia wzrasta. Tak, wic konieczno uzyskania maksymalnej siy mini zginajcych palce wymusza synergi z miniami antagonistycznymi. Misie zginacz gboki palcw ma swj przyczep bliszy nie na nadkykciu przyrodkowym, lecz na dwch trzecich grnych czciach przedniej i przyrodkowej powierzchni trzonu koci okciowej oraz na bonie midzykostnej.
www.primaroca.pl

12

Z tego powodu pracuje on w stosunku do prostownikw poprzez wiksz powierzchni przyczepu, co jest zwizane z korzystniejszym podziaem si, a co sprzyja przecianiu przyczepw sabszej grupy mini prostujcych, ktre dodatkowo s najczciej nietrenowane. Podobna sytuacja zachodzi pomiedzy miniami pronatorami (odwracajcymi przedrami) i supinatorami (odwracajcymi przedrami). Misie dwugowy ramienia poza swoj funkcj zginacza stawu barkowego i okciowego jest rwnie najsilniejszym supinatorem. Z punktu widzenia specyfiki chwytania w czasie wspinaczki jest to niekorzystne, gdy rka znajduje si najczciej w pozycji probacji. Powoduj to minie pronujce rk i przedrami, gwnie misie nawrotny oby, ktry musi przeciwdziaa momentowi obrotowemu minia dwugowego, i z tego powodu moe doj do przecienia jego bliszego przyczepu na nadkykciu przyrodkowym. Minie antagonistyczne w ruchu odwracania, dwugowy ramienia i odwracacz przedramienia maj dwa razy wiksz si od minia nawrotnego obego. Tak, wic przecienia w okolicy nadkykcia przyrodkowego koci ramiennej s zwizane nie tylko z powierzchownym zginaczem palcw, ale rwnie czciowo z przecieniem minia nawrotnego obego. Zespoy ucisku nerww Rni autorzy wymieniaj wrd przyczyn zespou kanau nadgarstka obok czynnikw oglnych rwnie czynniki miejscowe takie jak: zmiany zwyrodnieniowe i przecieniowe koci oraz tkanek mikkich, zmiany zapalne cigien i pochewek cignistych, powikszenie zawartoci kanau nadgarstka, urazy i zmiany pourazowe. Dodatkowo do czynnikw etiopatogenetycznych zalicza si zmiany przecieniowe w obrbie rki, spowodowane charakterem pracy zawodowej lub uprawianiem pewnych sportw. Z tego powodu moemy zaliczy zespoy ucisku nerww do dolegliwoci wynikajcych rwnie z przecienia. Do najczstszych postaci neuropatii zalicza si: - zesp kanau nadgarstka - zesp rowka nerwu okciowego Zesp kanau nadgarstka Syndroma canalis carpalis Mianem zespou kanau nadgarstka okrela si grup objaww wywoanych przewlekym uciskiem nerwu porodkowego w obrbie zamknitej przestrzeni, utworzonej przez koci nadgarstka i wizado poprzeczne nadgarstka. Dodatkowo na zacienienie tego obszaru wpywaj ukadajce si w bezporednim ssiedztwie nerwu porodkowego cigno minia zginacza dugiego kciuka, cigno minia zginacza promieniowego nadgarstka oraz cigna gbokiego i powierzchownego zginacza palcw. W wyniku tego ssiedztwa moe doj do ucisku nerwu porodkowego przez obrzmiae cigna. Innymi wymienianymi przyczynami powstawania tego zespou u wspinaczy s zbliznowacenia w wyniku mikrourazw, ganglion a sprzyjajce s pozycje skrajne doni takie jak np. maksymalny wyprost (wystpujcy czsto we wspinaczce w formie chwytu zwanego podchwytem, lub jako efekt synergii miniowej pomidzy agonistami i antagonistami w ruchu zgicia i wyprostu nadgarstka i palcw). Anomali stwierdzan w czasie zabiegu operacyjnego lub badania tomograficznego u wspinaczy s bardzo dugie brzuce mini zginaczy palcw wnikajce a do kanau nadgarstka i mogce uciska nerw porodkowy. Nie stwierdzono jeszcze, czy jest to efekt treningu, czy wrodzone przypadoci dajce opisywane objawy. W warunkach zwikszonego cinienia w obrbie kanau nadgarstka dochodzi do zaburze funkcji tego nerwu, objawiajcych si akroparestezjami lub/i upoledzeniem czucia po stronie doniowej trzech pierwszych palcw i po stronie promieniowej czwartego palca, a czasem bolesnoci w tym zakresie lub uczuciem obrzku tej okolicy. Niekiedy towarzyszy temu osabienie siy mini kbu z utrudnieniem ruchw owodzenia i opozycji kciuka. Ble i drtwienia wystpuj najczciej w nocy, a w fazie rozwinitej choroby zaczynaj si pojawia take w cigu dnia. Ponadto rka traci precyzyjno ruchw, co dowodzi upoledzeniu czynnoci skadowej motorycznej nerwu porodkowego. Zesp rowka nerwu okciowego Syndroma sulcus n. ulnaris Nerw okciowy jest nieustannie naraony na powtarzajce si pociganie i napicia, a to moe z czasem doprowadzi do stanu zapalnego, zrostw oraz neuropatii z ucisku. Bezporedni przyczyn wywoujc jest praca fizyczna. W wyniku przecienia moe doj do stanu zapalnego tkanki cznej otaczajcej nerw, powstae w ten sposb zbliznowacenia mog uciska nerw.
www.primaroca.pl

13

Rwnie przecienia (czste podciganie do penego wyprostu w stawach okciowych) mog powodowa mikronaderwania tkanki cznej w okolicy nerwu, a w efekcie jego wzmoon ruchomo i przez to mechaniczne podranianie. Objawami s zaburzenia czucia (osabienie czucia, drtwienie, pieczenie) w obszarze unerwienia nerwu okciowego, tzn. czwartego i pitego palca. Dolegliwoci blowe wystpuj na dalszym planie, a ble nocne s rzadkoci. Moliwe jest osabienie mini zginacza okciowego nadgarstka, zginacza gbokiego palcw i mini wewntrznych rki.

Profilaktyka urazw i uszkodze przecieniowych

Trening Wanym rodkiem dla profilaktyki uszkodze jest trening siy dopasowujcy minie, cigna i stawy do obcie wystpujcych we wspinaczce. Niestety, dua ilo uszkodze spowodowanych treningiem dowodzi bdw popenianych na tym etapie. Jako bd treningowy rozumie si tu czynno prowadzc do uszkodzenia narzdu ruchu, naley bowiem zaznaczy, e pojcie bdu z biologicznego punktu widzenia nie zawsze jest zgodne z bdem w treningowo-metodycznym ujciu. Tylko dugotrway i systematyczny trening prowadzi do adaptacji obcianych w czasie wspinaczki struktur. Przy wzrocie obcie naley pamita, e moliwoci adaptacyjne cigien i chrzstki szklistej s znacznie mniejsze i wymagaj duo wicej czasu od tkanki miniowej. Jest to istotne szczeglnie w przypadku osb pocztkujcych lub rozpoczynajcych trening po duszych przerwach. W pierwszym przypadku zaleca si na okres przynajmniej dwch lat wspinaczk o niewielkim stopniu trudnoci z uyciem duych chwytw w poczeniu z wiczeniami o charakterze oglnorozwojowym. W drugim przypadku niedopuszczalne jest rozpoczcie treningu z obcieniami oscylujcymi wok najwyszych, lecz zaleca si stopniowe zwikszanie iloci powtrze. Periodyzacja treningu w mikro- i makrocyklach daje organizmowi czas konieczny do regeneracji. Istotna jest rwnie zmienno metod treningu, intensywnoci i wielkoci obcie. Poniej podane zostay czasy konieczne do wypoczynku po poszczeglnych rodzajach treningu: - budowa tkanki miniowej 48-60 godzin. - trening wytrzymaoci siowej 48-72 godziny. - trening siy maksymalnej 72-84 godziny. Prawidowy trening siy naley prowadzi ze zwrceniem uwagi na nastpujce rzeczy: Trening siowy musi odpowiada aktualnemu stanowi wytrenowania i wydolnoci organizmu. Po wyleczonych uszkodzeniach lub jakichkolwiek duszych przerwach nie mona rozpoczyna treningu z wczeniejszego poziomu. Zmienne metody treningu zapobiegaj jednostronnemu przecianiu. Naley dy do urozmaicania treningu. Trening mini prostujcych palce i nadgarstek oraz trening mini nawracajcych rk i przedrami jest bardzo wany dla utrzymania rwnowagi miniowej pomidzy grupami antagonistw. Trening siy maksymalnej nie moe by jedyn metod dla podniesienia poziomu wspinania. Trening wytrzymaoci, koordynacji, szybkoci, gibkoci, techniki, nie moe by pomijany. Trenujc na kampusie naley pamita, e wiczenia siy palcw na szerokich listwach (wikszych ni 2cm) w mniejszym stopniu obciaj cigna zginaczy palcw oraz stawy palcw od wicze na wskich listwach, przy czym przyrost siy jest porwnywalny. wiczenia siy maksymalnej zwizane ze szczytowymi obcieniami cigien zginaczy palcw i staww palcw powinny zosta zaniechane. Zaliczane s tu wiczenia z duym obcieniem dodatkowym, oraz np. monostrzay na kampusie. wiczenia te s dopuszczalne jedynie w bardzo niewielkiej iloci jednostek treningowych w momencie najwikszego poziomu wytrenowania, i w adnym wypadku nie nale do rutynowych wicze wspinaczkowych.
www.primaroca.pl

14

Trening naley przerwa przed cakowitym wyczerpaniem, podobnie jak naley go przerwa natychmiast w przypadku pojawienia si nawet niewielkiego blu. Naley rwnie unika bolesnych pozycji. Bl wystpujcy nagle przy duym obcieniu jest ju tylko informacj o tym, e doszo do ostrego przecienia, ktrego mona unikn analizujc bardziej subtelne informacje wysyane przez ludzki organizm. Ze wzgldu na szkodliwy wpyw na chrzstki i wizada staww powinny zosta zaniechane wiczenia z obcieniem prowadzce do penych wyprostw w stawach. Zaliczamy tu podciganie na drku do penego wyprostu w stawach okciowych oraz wiczenia zwisw z przeprostem w stawach midzypaliczkowych dalszych staww palcw (m.in. zwisy na wskich listwach i maych chwytach). Poza treningiem typowo wspinaczkowym nie mona zapomina o treningu siy oglnej i treningu kondycyjnym oraz urozmaicaniu treningu wszelkimi sprawiajcymi przyjemno formami aktywnoci fizycznej, takimi jak: bieganie, pywanie, yworolki, jazda na rowerze i kada inna ostra jazda.

Wspinanie Uszkodzenia i przecienia spowodowane wspinaczk nale do najbardziej typowych. Wanie w czasie wspinaczki na granicy moliwoci aparat ruchu jest poddawany najbardziej szczytowym i swoistym obcieniom. Wspinajc si pamitamy, e: Trudnoci drg wspinaczkowych musz odpowiada poziomowi techniki wspinaczkowej oraz aktualnemu poziomowi sprawnoci. Niewaciwe jest np. zbyt czste podejmowanie prb przejcia tej samej drogi ze zbyt krtkimi przerwami na wypoczynek. Przerwa pomidzy poszczeglnymi prbami wspinaczki na granicy moliwoci nie moe by zbyt krtka. Optymalna dugo przerwy to 60 minut, a minimalna 30 minut. Przy tego rodzaju wspinaczce naley zachowa si podobnie, jak w czasie treningu siy maksymalnej, tzn. nie zostanie osignity zamierzony efekt bez odpowiednio dugich przerw midzy seriami. Wyjtkowo niebezpieczne s prby chwytania si w momencie odpadnicia. W takich sytuacjach dochodzi do najczstszych uszkodze wizade obrczkowych. Naley pamita o tym, e w czasie wspinaczki o wysokim stopniu trudnoci ruchy takie jak: skoki do chwytw (strzay) oraz pocignicia z chwytw w postaci dziurek na pojedyncze palce wymagaj odpowiedniego przygotowania i powinny by ograniczone do minimum. U osb pocztkujcych konieczny jest trening waciwej techniki wspinaczkowej ze szczeglnym naciskiem na prac ng. Nie mona kontynuowa wspinaczki w przypadku pojawienia si blu lub wyranych oznak wyczerpania. Wspinanie po sztucznych chwytach jest bardziej obciajce od wspinania w naturze. Naley zwraca uwag na wystarczajco dugie przerwy, anatomicznie uformowane chwyty oraz unika chwytw i pozycji bolesnych.

Prawidowy sposb chwytania Istotne znaczenie dla profilaktyki uszkodze ma prawidowe, czyli najmniej obciajce cigna, wizada i stawy, uoenie palcw na chwycie. Idealnym jest rwnomierne uoenie wszystkich moliwych palcw, w ktrym nie dochodzi do silnego zgicia i przeprostu w stawach. W takim uoeniu rwnie na cigna zginaczy nie dziaaj bardzo szkodliwe skrcajce siy, ktre wyzwalaj due napicia. Optymalny jest w tym uoeniu lekki wyprost nadgarstka pozwalajcy na rozwinicie najwyszej siy mini zginaczy. Interesujce jest, e ten sposb chwytania jest najczciej wykorzystywany przez wiele gatunkw map, za bardzo czsto wykorzystywany przez wspinaczy uczek nie jest u tych naczelnych obserwowany. Zatem z punktu widzenia profilaktyki uszkodze palcw polecany jest opisywany sposb chwytu rwnomiernie obciajcy wszystkie uoone na chwycie palce. Naley zaznaczy, e mona go w pewnym stopniu wytrenowa, co jest zwizane ze zwikszeniem siy mini zginaczy gbokich palcw.
www.primaroca.pl

15

Z drugiej strony, zbyt radykalne prby wyeliminowania uczka mog spowodowa przecianie torebki stawowej i wizade pobocznych, a zapinanie uczka w sytuacjach, gdy staje si to koniecznoci, rwnie wymaga odpowiedniego przygotowania tkanek. Wydaje si wic, e najwaciwsz drog jest droga umiaru i stopniowe wzmacnianie chwytu wycignitego.

Rozgrzewka i wiczenia rozcigajce Kolejnym istotnym czynnikiem w zapobieganiu uszkodzeniom narzdu ruchu jest rozgrzewka oraz wiczenia rozcigajce. Wpyw rozgrzewki na minie ma na celu popraw ich waciwoci mechanicznych (tzn. kurczliwoci i rozcigliwoci) poprzez skurcz i rozciganie. Pod wpywem miejscowych procesw przemiany materii podnosi si temperatura minia, wzrasta szybko zachodzenia procesw biomechanicznych, poprawia si ukrwienie i wykorzystanie tlenu. Wpyw na ukad krenia przejawia si narastaniem pojemnoci minutowej serca, ktra dla zapewnienia koniecznego dowozu tlenu powinna wzrosn 6-8 krotnie, co wymaga wielu minut intensywnej pracy miniowej. Rozgrzewka wpywa rwnie na przygotowanie czynnoci ukadu oddechowego oraz orodkowego ukadu nerwowego. Czas, jaki powinno si powici na rozgrzewk i wiczenia rozcigajce przed wspinaczk wynosi, wedug rnych rde, od 20 do 40 minut, przy czym pomidzy wiczeniami rozgrzewajcymi i rozcigajcymi o charakterze oglnym naley przeprowadzi wiczenia specjalne dla palcw rk oraz przedramion. Elementem rozgrzewki wspinaczkowej jest rwnie samo wspinanie o maym stopniu trudnoci z uyciem duych chwytw. Systematyczne uycie technik rozcigajcych dla poprawy ruchomoci i elastycznoci okrelamy jako stretching. Kady staw posiada okrelon ksztatem powierzchni stawowych wiksz lub mniejsz ruchomo. Struktury stabilizujce, jak torebka stawowa i wizada ograniczaj t ruchomo do ruchomoci naturalnej, na ktr ma wpyw stan mini agonistw i antagonistw poszczeglnych ruchw. Urazy i ich nastpstwa, oraz czynniki takie, jak jednostronne obcienia, przerost mini, zaburzenia rwnowagi miniowej prowadz do ogranicze ruchomoci. Stretching jako zbir rnych technik rozcigania pomaga w przywrceniu wczeniejszej ruchomoci i elastycznoci. Poniewa optymalna wydajno minia jest moliwa tylko przy wystarczajcej zdolnoci rozcigania, dlatego te konsekwentny trening rozcigajcy prowadzi dodatkowo do wzrostu wytrzymaoci minia na obcienia. Jeszcze jednym efektem wicze rozcigajcym jest usuwanie napi i stwardnie mini, do ktrych dochodzi wskutek treningu siowego. wiczenia rozcigajce powinny by przeprowadzane przez wspinaczy moliwie czsto, a koniecznie przed, w trakcie i po wszystkich obcieniach treningowych, w stanie dobrego rozgrzania. Poniewa prawidowe rozciganie nie jest sztuk atw, wiczenia te powinny by dokadnie wyuczone, a ich wykonywanie poprawiane i udoskonalane ze zwrceniem szczeglnej uwagi na waciwe ustawienie staww, ktrych nadmiernie obcia nie naley. Ma to miejsce np. gdy rozcigajc minie zginacze palcw i nadgarstka przykadamy si na paliczkach dalszych palcw. Plastrowanie Plastrowanie bardzo rozpowszechnione wrd wspinaczy suy dwm rnym celom. Pierwszym z nich jest ochrona rki przed urazami mechanicznymi zarwno w czasie wspinaczki w rysach, technik klinowania, jak i w sytuacjach, gdy plaster uzupenia ju istniejce ubytki skry i umoliwia w miar komfortowe wspinanie. Drugim celem jest plastrowanie stosowane w zespoach przecieniowych oraz przy powrocie do wspinaczki po przerwach spowodowanych urazami i w tym wypadku najczstszym celem jest ochrona wizade obrczkowych staww palcw. Istniej dwa sposoby zewntrznej ochrony tych wizade. Jeden z nich polega okrnym wzmocnieniu tego wizada plastrem o szerokoci niespena jednego centymetra, w miejscu tu przed fad zgiciow stawu midzypaliczkowego bliszego lub/i dalszego. Z reguy wystarczajcy jest jeden podwjny oplot przed stawem bliszym naraonym na najwiksze obcienia. Wane jest, aby zakada plaster na such i czyst skr w pozycji lekkiego zgicia w stawie, zaciskajc go dosy mocno, jednak ze wzgldu na moliwe zaburzenia przepywu krwi naley pamita, e jakikolwiek dyskomfort (cierpnicie, zsinienie palca) nie moe si przedua i powinien szybko ustpi.

www.primaroca.pl

16

Inn moliwoci jest wzmocnienie w formie tzw. semki. Najpierw nakada si plaster ukonie tak, e cztery krtkie paski krzyuj si w okolicy wizade pobocznych po dwa z kadej strony, a nastpnie zakada si dwa okrne oploty powyej i poniej stawu. W celu lepszej stabilizacji stawu mona stosowa rwnie oplot szerokim plastrem bezporednio przez staw. Istnieje rwnie oplot stosowany w profilaktyce i terapii Epicondilitis. Oplot ten zakada si na przedramieniu okoo 3cm od zgicia stawu. Aby unikn zaburze przepywu krwi nanosi si dwa lub trzy fragmenty plastra po stronie prostownikw, a pniej po stronie zginaczy. Rehabilitacja w zespoach przecieniowych i urazach z przecienia Chcc okreli najbardziej podstawowe zasady wspczesnego postpowania w zespoach przecieniowych i urazach w sporcie wspinaczkowym mona je uj nastpujco: - konieczne jest ograniczenie aktywnoci do poziomu odpowiadajcego stopniowi uszkodzenia tkanki zaliczamy tu tzw. odpoczynek wzgldny (aktywno pod ochron) oraz odpoczynek cakowity. - proces przywracania siy i aktywnoci musi by proporcjonalny do fazy gojenia. Wyniki przytaczanej ankiety wskazuj jednoznacznie, e istotnym problemem w procesie powracania do penej sprawnoci jest niestosowanie si do drugiej zasady (ponad poowa ankietowanych stwierdza powrt dolegliwoci po rozpoczciu treningu). Poniewa nawet cakowite wyleczenie pozostawia blizn, ktra posiada tylko 80% wytrzymaoci oczywistym jest, e po ustpieniu dolegliwoci blowych tkanka nie moe wytrzyma obcie, ktre j uszkodziy. Zbyt wczesne podjcie treningu lub zbyt obciajcy trening po wyleczeniu stwarza due prawdopodobiestwo nawrcenia urazu, czsto bez wyranych objaww. Trzecia zasada mwi, e naley rozpozna bd, ktry spowodowa uraz. Znaczna wikszo typowo wspinaczkowych urazw z przecienia i przecie dotyczy wizade i cigien. Poniewa czas procesw naprawczych w tkankach jest proporcjonalny do ich ukrwienia, ze wzgldu na sabe ukrwienie wizada i cigna wymagaj dugiego czasu cakowitego gojenia. Czas ten wynosi okoo 6 tygodni. Leczenie urazw oraz przecie miniowo-cignistych w oparciu o proces rehabilitacji mona podzieli na cztery zachodzce na siebie fazy: I faza kontrola zapalenia i bl II faza uruchomienie III faza wzmocnienie IV faza odzyskanie i utrzymanie funkcji Przybliony czas trwania poszczeglnych faz wynosi: Faza I II III IV Minie 1-3 dni 1-3 dni 1-3 dni 1-2 tygodni cigna, wizada 3 dni 2 tygodnie 3 dni 6 tygodni 1-6 tygodni 1-6 tygodni

Faza I polega na stosowaniu rodkw kontrolujcych bl i stan zapalny z rwnoczesnym zaprzestaniem dalszego uszkadzania tkanek. Najczciej stosuje si na tym etapie zasad PRICE (protection ochrona, rest odpoczynek, ice ld, compression ucisk, elevation uniesienie). Szczegln rol odgrywa na tym etapie czynnik fizykalny, jakim jest zimno. Stosowanie zimna w postaci okadw z lodu, elu, nacierania lodem, zimnych kpieli jest jednym z najistotniejszych czynnikw terapeutycznych, czsto niedocenianych. Majc do czynienia z typowo ostrym urazem, natychmiastowe zastosowanie zimna prowadzi do zmniejszenia ukrwienia w okolicy urazu, zmniejszenia wyleww i obrzkw. Uniesienie koczyny pomaga w odprowadzeniu pynw i zmniejszeniu obrzku. Zimny okad naley stosowa bezporednio po urazie na uszkodzon okolic i pozostawi na okoo 20 minut. Istotne jest, by po upywie tego czasu natychmiast zastosowa ucisk (np. z elastycznego bandaa) w celu zmniejszenia skutkw reakcji przekrwiennej ze strony naczy krwiononych. W przypadku przewlekych uszkodze, ktre nie manifestuj si w sposb ostry, reakcja przekrwienna jest wskazana i nie wymaga stosowania ucisku oraz uniesienia koczyny.
www.primaroca.pl

17

Okad z lodu nie moe by ukadany bezporednio na skrze, co grozi odmroeniami. Jeeli stan zapalny jest kontrolowany, w podostrym okresie mona stosowa rne sposoby ogrzewania, m.in. ultradwiki oraz leczenie kontrastowe naprzemiennie stosujc ciepo i zimno. Faza II faza uruchamiania rozpoczyna si natychmiast po opanowaniu stanu zapalnego. Unieruchamianie oraz inne sposoby chronienia cigna przed stresem zmniejszaj si cigna i sprzyjaj tworzeniu si zrostw. Miejscowa rehabilitacja powinna by organizowana wedug zasady wczesnego kontrolowanego ruchu w bezpiecznych zakresach. W zalenoci od stanu stosuje si ograniczony ruch bierny, ruch czynny wspomagany lub czynny. Granice tego ruchu powinny wzrasta w miar zdrowienia tkanek. Tzw. ruch bez obciania z zastosowaniem bardzo mikkich pieczek, mas piankowych sprzyja odywianiu powierzchni stawowych i tkanek uszkodzonej okolicy. Stosuje si te bardzo niewielkiego stopnia rozciganie, co stymuluje wczeniejsz reorganizacj i remodelowanie wkien kolagenowych, tak e moliwe jest uzyskanie wikszej ostatecznej siy. Ponadto jest prowadzona praca nad utrzymaniem sprawnoci oglnej sportowca. Moliwe s wiczenia siowe, gibkociowe, wytrzymaociowe zawsze jednak mieszczce si w granicach tolerancji obciania uszkodzonej tkanki. Celem prowadzenia rehabilitacji w drugiej fazie jest powrt do bezbolesnej ruchomoci w zakresie 8085% ruchomoci normalnej. Faza III na tym etapie wiczenia maj prowadzi do zwikszenia siy i wytrzymaoci. Pocztkowo stosuje si wiczenia izometryczne przechodzc stopniowo do wicze izotonicznych i izokinetycznych ze szczeglnym uwzgldnieniem zachowania korzyci osignitych w fazie pierwszej i drugiej. Ciepo w czasie nieaktywnoci moe wpyn na wzrost przepywu krwi i odprenie tkanki, ale nie naley stosowa ciepa w cigu 12 godzin od wicze oporowych. Faza IV faza czwarta zostaje zainicjowana, gdy w objtym procesem chorobowym stawie, miniu lub cignie osignite zostaje 80-90% normalnej siy oraz bezbolesny zakres ruchw. Dobr wicze polega na wykorzystaniu czynnoci symulujcych typowo wspinaczkow aktywno. Jest to etap, w ktrym powinno si ka nacisk na wzorce zwizane z uprawianiem wspinaczki. Prowadzi to do maksymalnej reorganizacji tkanki oraz do jej reintegracji z tkankami zdrowymi. Bardzo istotnym elementem tej fazy jest obnienie prawdopodobiestwa wystpienia ponownego urazu w procesie osigania uprzedniego poziomu funkcjonalnego. Najistotniejszym objawem oraz czynnikiem dla planowania postpowania rehabilitacyjnego jest bl, jego trwanie i natura. Bl utrzymujcy si przez dwa lub wicej tygodni, pojawiajcy si tylko po lub blisko zakoczenia aktywnoci fizycznej, wzgldnie agodny, lecz nieustpujcy, powinien by odebrany jako ostrzeenie. Konieczna jest analiza techniki i harmonogramu treningw, naley wyeliminowa moliwe bdy takie, jak: zbyt mao odpoczynku, uboga dieta, zbyt surowa dyscyplina. W tym samym czasie naley zmniejszy aktywno fizyczn do 20-25 procent. Naley stosowa delikatne wiczenia rozcigajce na uszkodzon okolic. Bl, ktry agodnieje, ale jest cigle obecny podczas wspinaczki, wymaga wszystkich wymienionych wyej rodkw zaradczych, a take unikania aktywnoci fizycznej, ktra powodowaaby jakikolwiek bl. Jeeli bl jest obecny w czasie codziennych czynnoci lub odpoczynku musi zosta oceniony przez lekarza. Program leczenia proponowany przez Robinsona, a dotyczcy uszkodze rki i okolicy stawu okciowego u wspinaczy rozpoczyna si kilkoma tygodniami odpoczynku cakowitego lub wzgldnego (I faza). Gdy zanika bl wystpujcy w czasie odpoczynku wprowadzane s wiczenia rozcigajce (II faza). wiczenia te naley przeprowadza z najwiksz ostronoci, bardzo powoli. Rozciganie dotyczy zarwno uszkodzonej okolicy, jak i caej koczyny. wiczenia te mog czasami powodowa bl lub inne symptomy, co musi by kontrolowane przez drobne zmiany w programie. Przed wiczeniami rozcigajcymi naley si rozgrza, a po nich schodzi wiczone okolice. Jakakolwiek aktywno fizyczna po ochodzeniu jest wykluczona. wiczenia te mona powtarza codziennie. Po odzyskaniu cakowitej lub prawie cakowitej zdolnoci do ruchu bez blu, naley przej do wicze wytrzymaociowych bez uycia duej siy (III faza). wiczenia te naley powtarza co 48 godzin przy cakowitej zdolnoci do ruchu bez blu. Pocztkowe unikanie siowych wicze wytrzymaociowych jest zwizane z ryzykiem ponownego urazu.
www.primaroca.pl

18

Stopniowo naley dodawa siy do wicze i nadal powstrzymywa si od wspinaczki. Po odzyskaniu 80% normalnej siy wczone s wiczenia ekscentryczne wymagajce wyduania minia w czasie skurczu (IV faza). wiczenia te wydaj si by skuteczne w rozciganiu poczenia miniowocignowego i cigien, naley jednak zachowa ostrono ze wzgldu na ich siowy charakter. Stosowanie wicze ekscentrycznych naley ograniczy do jednostki wiczebnej na 3-5 dni. Powracajc do aktywnego wspinania powinno si stosowa model podobny do modelu rehabilitacji. Pocztkowo naley korzysta z duych chwytw, kadc nacisk na rwnowag, gibko, technik, odpoczynki. Rozpoczynajc trudniejsz wspinaczk naley stopniowo przechodzi do mniejszych chwytw i bardziej przewieszonych formacji. Istotna jest technika odpoczywania w czasie wspinaczki. Wysiek do tego momentu powinien by statyczny i pynny. Ostatni faz jest wspinaczka dynamiczna. Wedug Robinsona w przypadku powanych urazw z przecienia okres powrotu do wspinaczki moe trwa do 6 miesicy, a etap wspinania pod ochron dwa do trzech miesicy i najlepiej, gdy jest realizowany pod kontrol na sztucznej cianie wspinaczkowej. W odniesieniu do zmian patologicznych dotyczcych przyczepw cigien okolicy stawu okciowego zwraca si uwag na wyeliminowanie ruchw, ktre powoduj nasilenie objaww blowych, a dodatkowo zastosowanie w fazie I dynamicznego unieruchomienia w postaci opaski elastycznej uciskajcej minie przedramienia. Opaska powinna by noszona w cigu dnia przez okres czterech tygodni przede wszystkim w trakcie pracy miniowej. Zaleca si rwnie wysokowoltaow elektrostymulacj, ktra we wstpnym okresie rehabilitacji wzmaga gojenie si tkanek, zwiksza miejscowy przepyw krwi oraz opanowuje bl. Innymi zalecanymi zabiegami s ultradwiki, jonoforeza, okady parafinowe. Poniewa waciwy trening mini jest w przypadku przewlekego zapalenia przyczepu cigna najefektywniejszym sposobem postpowania i przygotowania do pniejszych wikszych obcie, zaleca si np. noszenie przy sobie i uciskanie mikkiej gumowej pieczki. Powysikowe obrzmienia staww palcw s wskazaniem do zastosowania odpoczynku wzgldnego i okadw z lodu. W przypadku przewlekych obrzmie stosujemy rwnie ciepo. Celowe jest wykonywanie wicze bez obciania z wykorzystaniem mikkich pieczek, mas piankowych itp. Postpowanie rehabilitacyjne w zespoach ucisku nerww ogranicza si do zastosowania odpoczynku wzgldnego, okadw z lodu, rodkw medycznych o dziaaniu przeciwzapalnym oraz zmiany metod treningu i techniki wspinaczkowej. Podsumowanie Osiganie wysokich wynikw w sporcie wspinaczkowym ma swoj cen. By moe nie jest to cena wygrowana wobec wszystkich walorw, ktre niesie ze sob uprawianie tej dyscypliny, jeeli wspinanie staje si sposobem radosnego dowiadczania wiata. Trudno jednak by radosnym, gdy przychodzi pokry koszty czego, co miao by gratis. wiadomo i wiedza s, zatem celem, do ktrego autor niniejszego opracowania mia nadziej si przybliy. Kontynuacj tej drogi powinna by praca nad wykorzystaniem rodkw oferowanych przez wspczesn nauk, aby z jednej strony umoliwi szybsze powracanie do penej sprawnoci po doznanych uszkodzeniach, z drugiej za aby wspinanie jak najduej pozostawao aktem radoci dla tych, ktrzy widz w nim co wicej ni tylko form aktywnoci fizycznej.

Autor: Wojciech Swdzio Artyku stanowi cz pracy magisterskiej Najczstsze zespoy przecieniowe rki, przedramienia i okolicy stawu okciowego u wspinaczy sportowych, ich przyczyny, charakterystyka oraz moliwoci postpowania profilaktycznego i rehabilitacyjnego, obronionej przez autora na kierunku Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie.

www.primaroca.pl

19