Spis treci

Indukcja ....................................................................................7 Wstp .....................................................................................11 Rozdzia 1. Zmiana w zwolennika..........................................17 Rozdzia 2. Uwierz w si miechu.........................................39 Rozdzia 3. Wskazwki z zaginionej instrukcji obsugi.........59 Rozdzia 4. Niewerbalne indukcje hipnotyczne......................71 Rozdzia 5. Wzorzec porzdkowania......................................89 Rozdzia 6. Wicej czasu na zmian.....................................111 Rozdzia 7. Wzorce spowalniania czasu...............................129 Rozdzia 8. Fenomen hipnotyczny hiperestezja..............159 Rozdzia 9. Przeprogramowanie ograniczajcych decyzji.... 175 Epilog Dodatek A Wskazwki systemu reprezentacji (Accessing Cues)..................................................................201 Dodatek B Metamodel..........................................................203 Dodatek C Presupozycje jzykowe.......................................231 Dodatek D Submodalnoci...................................................237 DodatekE Przeramowanie.....................................................239 Dodatek F Harmonizowanie tonu gosu...............................243 3

189

Dodatek G Sowniczek poj zwizanych z NLP................247

Indukcja

Ta ksika i zwizane z ni inne ksiki wyrosa z celu. Wszyscy znamy zadziwiajco wybitnych ludzi. Zazwyczaj mwimy, e s kreatywni. Niektrzy z nich, nawet geniusze, s gorzej wyszkoleni i maj mniej inteligencji, talentu, siy, energii, pienidzy, pamici i innych rzeczy od wielu przecitnych osb, ktre czego dokonay w danej dziedzinie. Dlaczego? Nazwijmy to szczliwym trafem. Niezbyt adnie, ale przynajmniej jest to jakie wytumaczenie. Niestety za kadym razem brzmi coraz mniej przekonujco. Co gorsza, ludzie kreatywni maj niepokojc tendencj do rozwijania swojej kreatywnoci. To jawne pogwacenie entropii i sprawiedliwoci nie zgadza si z poprzednim wyjanieniem. Dwie dekady temu zaoyciele neuroligwistycznego programowania (NLP) prbowali znale uyteczn odpowied na to dlaczego". Funkcjonalna odpowied na to pytanie pozwoliaby wyszkoli ludzi, ktrzy zaczliby funkcjonowa jak geniusze. Dzi tysice ludzi ma certyfikaty z systemu NLP. W trakcie jednej sesji potrafi przyspieszy uczenie, zneutralizowa fobie, zwikszy kreatywno, poprawi relacje midzyludzkie, wyeliminowa alergie i przechodzi przez ogie bez parzenia sobie stp. NLP osigno cel swojego powstania. Mamy sposoby na robienie tego, co dekad temu potrafili tylko geniusze. W tej ksice znajdziesz jeszcze potniejsze sposoby na zrozumienie, uksztatowanie i wykorzystanie stanw podwiadomoci, kierujcych Tob przekona oraz samego dowiadczania czasu. Mona je nastpnie zastosowa do przyspieszenia procesu uczenia, zbliania si do swoich ideaw, wspierania innych i oglnie dobrej zabawy. Rozpocznij ju teraz. Wanie zacze. Ksik t warto przeczyta dla czystej rozrywki. Tekst pochodzi z bardzo interesujcych warsztatw. Pniej moesz dla przyjemnoci wyprbowa te wiczenia w swoich mylach. Jeli wykonasz je tak, jak naley, zaoszczdzisz sobie pienidzy, kopotw, a w szczeglnoci czasu. Moesz i krok dalej. Kiedy po raz pierwszy poznaem Richarda Bandlera, ludzie twierdzili, e demonstrowa to, o czym mwi, podczas gdy to opisywa. To stao si ju czystym frazesem. Teraz demonstruje znacznie wicej, ni opisuje. W rezultacie moesz nawet nauczy si wicej z samej ksiki ni z tego, o czym ona mwi. Pierwotni odbiorcy usyszeli to tylko raz. Ty moesz przeczyta to dwukrotnie. Przy trzecim czytaniu moe bdziesz chcia zastanowi si nad sam natur tekstu. By moe sowo uyte w niewaciwym miejscu ma swj cel. Dwa pokrewne cigi fonemw mog pojawia si na dwch oddalonych od siebie biegunach i pobudza do niewiadomych skojarze. Anegdoty mog wywoywa reprezentacje, ktre pozwol przewidzie dalsze rozdziay. Non sequiturs, nonsensowne dygresje i nieistotne odniesienia (wzmianki) maj na celu powizanie stanw lub dostanie si do zasobw, aby nakierowa i wzmocni wyniki wiczenia. Gramatyczna niezgrabno moe zawiera ukryt wiadomo. Cakowicie spjne, logiczne akapity jednoczenie przekazuj inne znaczenia. Czsto osoby, ktre byy przedmiotem demonstracji, wykonay pokaz i osigny wynik, zanim jeszcze doszy do sceny. To by byo na, tyle, jeli chodzi o wprowadzenie. Czytelnik, ktry skoncentruje si na tych szczegach, moe nie zauway lasu spoza drzew. Wystarczy. Osoby, ktre korzystaj z tych prawd, czsto al si na dwie rzeczy. Trafiaj na cian lub kocz si im pomysy. Moesz odkry stare przekonania, ktre szczeglnie trudno zmieni, i nowe, ktre szczeglnie trudno zacz stosowa. Moe rwnie zabrakn Ci starych przekona do zmiany i nowych do wprowadzania. Czasami prba zmiany jakiego przekonania moe wywoywa opr. By moe bdziesz wola zostawi je bez zmian. Moesz wrci do niego pniej. By moe konieczne bdzie najpierw wprowadzenie innych zmian. Jeli zabraknie Ci wierze i przekona, by moe spodoba Ci si koncepcja czytania tej ksiki dla samych zaoe. Poszukaj zaoe, w ktre warto uwierzy. Przyswj sobie te przekonania. To mona zrobi z kad ksik. Dla mnie szczeglnie cenne okazay si zaoenia pochodzce z dokumentw
4

Miltona Hylanda Ericksona. Kim s najwartociowsi ludzie, ktrych znasz? Jak doszli do swych najmdrzejszych decyzji? Jakie przekonania chciaby z nimi dzieli? T prac chciabym zadedykowa kilku geniuszom naszych czasw: Moshe Feldenkraisowi, Patrickowi Moraz i Anthony'emu Robbinsowi. RB.

Wstp

Zanim zaczniesz naucza, zaczniesz si uczy, zanim co poznasz, rozpocznij od czego wicej. Nauczanie, uczenie i poznawanie musz by czym wicej ni podsumowaniem. Aby naucza, naley wdroy dobre strategie uczenia. Aby okazao si, e warto je mie, naley zrobi wicej. Mona zaszczepi w ludziach co znacznie potniejszego. Nazwijmy to nadziej. Zbuduj potn nadziej dla ludzi. Zbuduj j nie ze zrozumienia. Zbuduj j z dowiadczenia. Stwrz to dowiadczenie. Rzeczywisto buduje si z idei. Twrz to dowiadczenie wielokrotnie. Najczciej ludzie robi na odwrt. Kiedy nie byo samolotw. Kiedy nie byo samochodw. Kiedy nie byo grzebieni. Kiedy nie byo pienidzy, jzyka. Wszystko urzeczywistnio si tylko dziki ideom. Dziel si rzeczywistoci. Ludzie z NLP czsto za bardzo zmienili wasn histori. Taka gwatowno przynosi wicej szkody ni poytku. Ja nazywam to uczeniem si schizofrenii. Schizofrenicy dostaj ndzne pokoje, ze jedzenie i zabiera im si suwaki. Dziki dzieleniu si rzeczywistoci rzeczy nabieraj wartoci. Moesz nie tylko tworzy idee i budowa z nich rzeczywisto, ale robi to ekonomicznie i metodycznie. To dotyczy technik hipnozy lub NLP, jak rwnie kadej techniki, ktra wie si z ideami. Wemy rwnanie matematyczne. Ludzie potrafi tworzy rwnania, ktre nie maj adnej wartoci. Celem jest stworzenie rwna, aby nie zawali si most, zwaszcza gdy przejedaj po nim samochody. Zbudowano wiele nieudanych mostw. Zaoenie, e co jest nie tak", nie sprawdza si nawet w medycynie. A lekarze wci prbuj wychodzi od niego. To dotyczy praktycznie wszystkiego z tej dziedziny. W psychologii badacze wci staraj si budowa na modelu zwanym statystyk normatywn. To pozwala mwi, e to czasami dziaa, a czasami nie". Nie pozwala natomiast okreli, jak to dziaa lub na czym to dziaanie si opiera. Potrzebne si inne materiay, inne modele, nawet tylko po to, by zaprojektowa technik. Zaprojektuj nadziej. To si opaca. Ludzie tworz idee, ktre uksztatuj rzeczywisto. Te pomysy mog sta si rzeczywistoci do wspdzielenia. Moe chcesz wierzy, e jeste jedyn kompetentn osob. Wszyscy uwaaj, e nie jeste. Moesz przekona siebie samego. To spowoduje, e przekonasz reszt. Wtedy moesz przeprowadzi operacj, uczy NLP lub prowadzi autobus. By moe Ci pozwol. Przy odrobinie szczcia powstrzymaj Ci przed ostateczn przygod. Jed do Londynu. Powiedz Ci, e prawa strona jest z stron ulicy. Ludzie prowadz filozoficzne dysputy. Jednak w Londynie lub Ameryce jedzie si po tej stronie ulicy, na ktr si wszyscy zgodzili inaczej czeka Ci wypadek. Chcesz sta si kompetentny we wszystkim, co robisz. To nie oznacza, e masz przekona ogarnitych fobi, trzscych si ze strachu ludzi z rosncym cinieniem, by uwierzyli: To nie jest strach". Chodzi o to, by pozostali spokojni i czujni, aby stali po swojej stronie drogi i przejechali przez most, ktry pozostanie nietknity. Zapytaj: Czy moemy budowa lepiej?". Aby tworzy takie rzeczy, musimy umie uniewani nasz system wierze. Usun go z drogi. Odrnij te wierzenia od na przykad przekona religijnych. Nie mwimy tu o religii lub wierze w Boga. Te kwestie s spraw niezwykle osobist. Mwimy o podstawowych przekonaniach dotyczcych ludzkich moliwoci. Oto jedyna prawda. Nikt ich nie zna. Fascynuje mnie, e przecity palec goi si. W jaki sposb? W dodatku wie, kiedy skoczy. Nie
5

ronie bliniak syjamski. Co musi zasygnalizowa komrkom: Stop". Do tego nie uywa si wyszych funkcji mzgowych. Lekarze i biolodzy nie maj bladego pojcia, jak zatrzymuje si gojenie. Nauka nie wyjania wszystkiego. Ba, wedug mnie nauka nie potrafi wszystkiego przewidzie. Naukowcy nie bior pod uwag akupunktury. Nie bior pod uwag tradycyjnej medycyny chiskiej, indyjskiej czy wywodzcej si z jakiegokolwiek innego miejsca. Jeli czego nie widz, o czym nie wiedz i nie potrafi tego wyjani, mwi: Kiedy pokaesz mi, jak to dziaa, to uwierz". A jednak wierz w najbardziej idiotyczne rzeczy, ktrych nie mog nawet nikomu pokaza. Nie wiemy, jak dziaa elektryczno. Nie wiemy, jak dziaaj magnesy. Jedyna rzecz, ktr mog zagwarantowa psycholodzy nie wiedz, jak dziaaj ludzie. Zastanwmy si nad kim, kto jest schizofrenikiem lub najlepiej wyedukowanym i zachwalanym fizykiem na wiecie, lub nad kim, kto uwaa, e jest najlepszym specjalist od programowania neurolingwistycznego. To, czego nie potrafi zrobi, opiera si na tym, czego nie wie. Tylko w jednej dziedzinie ludzie przez chwil mogli mwi: Wiemy wszystko". W optyce. Przez pewien czas po wyjanieniu zjawiska tczy wikszo optykw mwia: Tak, wiemy ju wszystko. Wiemy wszystko, co mona wiedzie w naszej dziedzinie". To byo tak niewaciwe, e a mieszne. Kto wynalaz soczewki, ktrych budowa nie opiera si na przestrzeni dwuwymiarowej. Nagle ludzie, ktrzy wczeniej prawie nie widzieli, mogli widzie, chodzi i goli si. Nie mogli tylko czyta. Wci pojawiaj si nowe rzeczy: lasery, wiatowody i Bg wie, co jeszcze. Teraz ju wiedz, e nie wiedz. Wystarczajco duo si zdarzyo. I wci si dzieje. Bd pewny. Moesz by pewny, e nie wiemy. Nie moemy zna ostatecznej prawdy. Moemy tworzy i przyjmowa bardziej funkcjonalne przekonania. Moemy tworzy przekonania zwaszcza przy uyciu hipnozy. Wiele osb uwaa, e nie potrafi wej w trans. Jeszcze nawet nie wiedz, co to jest; w rzeczywistoci kieruj si posthipnotyczn sugesti. Jakie dowiadczenie spowodowao, i uwierzyli, e nie mog. ywimy przekonania, ktre wszczepili w nas rodzice, przekaza nam terapeuta, da nam defetysta lub ktre pojawiy si, gdy polizgnlimy si na skrce od banana. Moemy wej w trans i zbudowa sugesti. Nie ma midzy nimi wikszej rnicy. Rozpocznij od wiadomego wypowiedzenia sw: Zrobisz to szybko i z atwoci". Niech kada komrka Twojego mzgu si z tym zgodzi. Musisz uwierzy. W ten sposb dasz z siebie wszystko. Bez przekonania zataczysz tylko ze swoj czci, a reszta pozostanie na uboczu. Nie bdzie zgodnoci. Jeli jej nie osigniesz, bdziesz musia przechodzi terapi do koca swego ycia. To bdzie kara. Albo te staniesz si profesorem uniwersyteckim i bdziesz dyskutowa o tym przez reszt swojego ycia. Zaprezentowana tu technika usprawnia tylko transformacj. Nie jest jeszcze prawd. Prawdopodobnie kiedy bdzie, poniewa okazuje si tak wielce przydatna dla tak wielu ludzi. Przychodzio do mnie wiele osb odpornych na hipnoz". Kiedy udao mi si przekona ich, e umiej, nagle potrafili dokona wszystkich rzeczy. Czciowo dlatego, e w rzeczywistoci je wykonuj. Technicznie rzecz biorc, przestali si wykrca. Ruszyli do przodu. Twrz dowiadczenia, ktrymi warto si dzieli. R. Bandler z J. Danielsem

ROZDZIA 1 ZMIANA W ZWOLENNIKA

Zaszczep postaw charakterystyczn dla NLP
Najpierw naley przyjrze si ludziom o doskonaych zdolnociach komunikacyjnych i wspaniaym klientom. Ja to zrobiem. W ten sposb odkryem bd lecy u samych podstaw psychologii. Dlatego opracowaem co innego. Psychologowie, badajc fobie, poszukiwali setek ludzi z fobiami. Szukali jedynych osb, ktre nie wiedziay, jak poradzi sobie z tym problemem! Ja zastosowaem inne podejcie. Znalazem dwie osoby, ktre miay fobi, ale j przezwyciyy. Nastpnie dowiedziaem si, w jaki sposb tego dokonay.
6

Nauczyem si tego od obdarzonego niezwykymi talentami Miltona Ericksona. Kiedy klienci zwracali si do niego z problemem, zawsze szuka osoby, ktra go nie miaa. Nastpnie stara si znale sposb, by ludzie, ktrzy napotkali t trudno, upodobnili si do tych, ktrzy jej nie mieli. Obserwowaem pewnego razu jego prac z chor psychicznie osob. Ta pani nie umiaa odrni rzeczywistoci od fikcji. Do pokoju wesza ze swoim psychiatr. On przedstawi dugi i niezwyky opis psychiatryczny tego, co si z ni zego dziao. A wystarczyo po prostu powiedzie, e zwariowaa. Zwariowaa w do specyficzny sposb. Zasadniczo ta kobieta nie potrafia odrni tego, co zdarzyo si naprawd, i tego, co sobie wymylia lub kto jej opisa. To wanie jest mie w przypadku wariatw. Nigdy nie s wariatami w sposb przypadkowy. Zawsze w taki bd inny uporzdkowany sposb. Aby si spotka z Miltonem, jej psychiatra przylecia z ni do Arizony. Kiedy skoczy opis przypadku, Milton odwrci si do tej pani i powiedzia: Pani wyjechaa z domu, przyjechaa tutaj zielonym kombi, ogldaa po drodze krajobrazy. Ile trwaa caa podr?". Odpowiedziaa: Dwadziecia sze godzin". W rzeczywistoci przylecieli samolotem i zajo to dwie godziny. Nie umiaa tego rozdzieli. Milton oprcz wprowadzenia jej w odmienny stan wiadomoci uy tego stanu do zaszczepienia potrzebnych jej umiejtnoci. Wiedzia, e nie funkcjonuje. Zna rwnie tego niezwyky powd. Ona nie wiedziaa, jak ma to robi! Podoba mi si to, gdzie Milton znalaz informacje. Odwrci si, spojrza na psychiatr i wskaza na fotel. Ten czowiek mia wszystkie stopnie naukowe. Prowadzi nawet w jednym ze stanw Instytut Ericksona. I nagle da pokaz czego, co nazywam gbokim i przygniatajcym strachem. Kiedy przestraszony spojrza na klientk, Milton powiedzia: Teraz, eby pani uspokoi, chciabym pokaza, e trans nie jest niczym niebezpiecznym". W moim umyle natychmiast pojawio si ostrzeenie: To musi by niebezpieczne! Zwaszcza dla niego! Teraz!". Mczyzna podszed do fotela i zacz siada, a gdy tylko osign punkt, w ktrym nie mg si ju cofn, Milton powiedzia: Wchodzisz w trans". Mczyzna opad z gonym planiciem. Milton powiedzia: Teraz, gdy tu siedzisz, chc, eby pomyla o trzech rzeczach, ktre z absolutn i cakowit pewnoci miay miejsce. Pomyl o wydarzeniach, ktrych jeste cakowicie pewny, nie o zdarzeniach duchowych, ale o takich jak to, czy jade dzi niadanie". Milton przeprowadzi go przez trzy zdarzenia, ktre wydarzyy si tego dnia, po czym powiedzia: Teraz wymyl trzy wydarzenia". Nastpnie Milton kaza mu wej w jeszcze gbszy trans, a jego niewiadomy umys wyjani mu sposb, w jaki orientowa si, ktre wydarzenia miay naprawd miejsce. Siedziaem tam przez cay czas trwania sesji, wchodziem i wychodziem z transu. Tak zawsze dziao si w pobliu Miltona. Rnica polegaa na tym, e ja dorastaem w latach 60. Przyzwyczaiem si do bycia na haju. Z tego, co powiedzia ten dentelmen, zrozumiaem jedno. Obrazy rni si wygldem. O obrazy prawdziwych zdarze Milton spyta: Jaka jest rnica?". Terapeuta odpowiedzia dosownie: Wydaj si kwadratowe, za te inne s niewyrane, przeroczyste i nie maj adnego ksztatu". Do tego momentu klientka rwnie wesza w trans. Milton powiedzia: Szczliwie i dogodnie dla nas klientka wesza ju w stan odmiennej wiadomoci". Innymi sowy, cakowicie odpyna. Odwrci si i nakaza jej zastanowi si nad zdarzeniami, ktre si wydarzyy. Kaza jej umieci je w kwadratowych obrazach. Nastpnie wymyli fantazje i kaza jej wyobrazi je sobie jako obrazy niewyrane, przeroczyste i bez adnego wyranego ksztatu. Poinstruowa jej niewiadomy umys, by wanie w ten sposb zacz oddziela wydarzenia. Obecnie, gdy telewizja ma zazwyczaj ksztat kwadratu, zalecabym inny sposb oddzielania rzeczywistoci od fantazji. To zdarzenie zapocztkowao co, co wypracowaem wraz z moimi przyjacimi Chrisem Hallem i Toddem Epsteinem oraz innymi osobami, ktre mi pomagay. Nazywam to teraz submodalnociami. Submodalnoci mona nazwa walut umysu. Mona je wymienia i wprowadza dziki nim zmiany.

Obiekcje dotyczce obiektywnoci

Ludzie dyskutuj o subiektywnoci i obiektywnoci ju od wielu lat. Jako student nie interesowaem si psychologi. Po pierwsze, naukowcy i klinicyci nie chcieli ze sob rozmawia. Wydawao mi si, e jeli w medycynie naukowcy nie lubi lekarzy praktykw i nie mwi im, czego dokonali, a lekarze nie prosz o informacje, ktre s im potrzebne, to wszyscy nas pozabijaj. Naukowcy uwaali swoj prac za bardzo prestiow. Torturowali szczury. Praktycy wychodzili na zewntrz i dotykali drzew, starajc si porozumie z samym sob. Dziedzina zmierzaa wprost ku ozonowi, ktry zacz zanika, podobnie jak ci psychologowie, ktrzy posunli si za daleko. Spotykaem profesorw, ktrzy mwili o obiektywnych eksperymentach. W przeszoci miaem
7

kontakt z fizyk. Fizycy wiedz, e obiektywno przestaa by moliwa ju dawno temu. Einstein nauczy nas, e nic nie jest obiektywne. Wszystko jest relatywne. Zaley od punktu widzenia. Einstein mwi o jedzie na promieniu wiata. Zamy, e potrafiby jecha na czstce wiata, fotonie. Inna osoba jechaaby obok na innym fotonie. Czym ten punkt widzenia rni si od siedzenia na mocie i patrzenia na ludzi przelatujcych na fotonach? Co by byo, gdyby dwie osoby jechay obok siebie na dwch fotonach i rzucay do siebie pieczk? Z perspektywy jedcw wydawaoby si, e tor lotu piki jest lini prost. Z perspektywy osb siedzcych na mocie wygldaoby to tak, jakby poruszaa si po uku. Co wicej, przy prdkoci wiata nie maj zastosowania zwyke zasady dotyczce czasu i przestrzeni. Pogld, e rzeczy mog by relatywne rwnie w psychologii, doprowadzi mnie do subiektywnoci obiektywniej. Podczas moich rnorodnych bada ludzie mwili o subiektywnoci jak o grzechu. Jednak ja lubi grzech. Chciaem wiedzie, jak to dziaa. Ten pogld jest prawdziwy w przypadku naszej caej dziedziny. W rzeczach, ktre badamy, od hipnozy poczwszy i na fizyce skoczywszy, szukamy subiektywnego dowiadczenia. W modelowaniu badamy subiektywne dowiadczenia ekspertw. Jak oni to robi? Robimy to samo, eby nauczy si wpywa na ludzi w podobny sposb. Zamiast myle o rzeczach jako dobrych lub zych, chcemy zna ich funkcjonowanie, zna odpowied na pytanie: Jak to robisz?". Kilka rzeczy bdzie przypominao gotowanie z ksik kucharsk. Nie ma dobrego lub zego ciasta czekoladowego, nim nie zostanie napoczte. Z przepisu mona nauczy si podstawowej struktury, wedug ktrej wykonuje si rzeczy. Nastpnie kady wprowadza niewielkie zmiany zgodnie z wasnym przekonaniem. W nastpnych rozdziaach chc przekaza Ci podstawy tego, czego nauczyem si od Miltona i innych wielkich osobowoci. Co wicej, moesz zacz tworzy podwaliny wasnej wiedzy. Potem z tego, co robisz z wierzeniami lub hipnoz, moesz stworzy co bardziej gbokiego i powanego.

Przez podstp do wiary

Najbardziej pouczajca rzecz przydarzya mi si po powrocie ze spotkania z Miltonem. W tamtych czasach hipnotyzowaem wszystko, co mi podeszo pod rk. Chciaem sprawdzi, czy to, co powiedzia, rzeczywicie dziaa. Nie zaleao mi na prawdzie scholastycznej. Chciaem dowiedzie si, czego mona dokona, gdy da si z siebie wszystko i sprbuje wszystkiego. Kupiem zatem ksik Advanced Techniques of Hypnosis and Therapy, ktra jest zbiorem artykuw Ericksona z wielu lat. Opisuje w nich wywoane przez siebie rnorodne stany odmiennej wiadomoci oraz rne efekty hipnotyczne, takie jak znieksztacenie czasu, daltonizm, niedosuch i wiele innych rzeczy. W tym czasie prowadzilimy grup eksperymentaln studentw ostatniego roku studiw magisterskich, czyli dowiadczalnych winek ludzkoci! Przez dziewi miesicy, raz w tygodniu, zbieralimy si razem i prbowalimy wszystkiego. Jeli co si nie udawao, robilimy to inaczej. Tradycyjnie uwaa si, e w hipnozie istnieje co takiego jak podatno. Hildegard ze Stanfordu udowodni, e s osoby, ktre daje si zahipnotyzowa, oraz takie, w przypadku ktrych jest to niemoliwe. Pomin on jednak co, co w lingwistyce nazywamy wykonawc. Jest to kto lub co, co w rzeczywistoci wykonuje prac. Zapytalimy wic: Zahipnotyzowa przez kogo?". Zebralimy grup ludzi i zaczlimy przeprowadza na nich dowiadczenia. Niektrzy potrafili zrobi wszystko z atwoci. Inni zdoali wykona wszystko, gdy ju nauczyli si, w jaki sposb tego dokona. Kilkoro mogo wej w gboki trans, ale nie potrafio wywoa adnych fenomenw. Pewnego dnia siedziaem przy stole z koleg, ogldalimy obrazek przeznaczony na okadk Struktury Magii. Wszed w gboki trans. Opady mu powieki. Powiedziaem mu, e gdy otworzy oczy, obrazek zniknie. Po czym kazaem mu wej w jego wntrze i policzy do dziesiciu. Kiedy dojdzie do dziesiciu, obrazek zniknie. Ten czowiek by ju zniechcony. Od szeciu miesicy prbowa z niepowodzeniem uzyska fenomen hipnotyczny. Kiedy zacz liczy, podniosem obrazek. Wsunem go pod st. Otworzy oczy i jkn: O rany!". Natychmiast powiedziaem: Tak jest! Teraz zamknij oczy". Ponownie pooyem obrazek na stole. Kiedy otworzy oczy, powiedzia Boe!". Stwierdziem: To oznacza, e moesz zrobi wszystko". Od tego momentu potrafi uzyska kady fenomen hipnotyczny dowolne halucynacje czy
8

znieksztacenie czasu. Nie wspomn nawet o tym, czego potrafi dokona poza hipnoz. Podbudowaem w nim wiar, bez wzgldu na to, w jak bardzo prymitywny sposb. wiat zewntrzny nie uleg adnej zmianie. Nic si nie zmienio w jego strukturze neurologicznej. Zmienia si tylko wiara.

Wiara w hipnoz

To zdarzenie kazao mi si zastanowi nad dziaaniem wiary. W przypadku hipnozy, jak i dla wielu innych rzeczy, to przekonania tworz pocig pospieszny, ktry szybko i efektywnie wiezie ludzi gboko w odmienne stany wiadomoci. Zwiksza wiar ludzi w swoje umiejtnoci nie tylko w transie, ale w caym zewntrznym wiecie. Korzystaj z tego. Wielu ludzi uwaa, e wejcie w trans wie si z utrat kontroli nad sob. W rzeczywistoci t kontrol si zyskuje. Zaczyna si kontrolowa ttno, cinienie krwi, zdolno zapamitywania, umiejtno wykorzystywania siy fizycznej lub sprawnoci, moliwo kontrolowania czasu i percepcji. Pod koniec tej ksiki bdziesz potrafi wykona tego rodzaju rzeczy. To zwikszy zakres moliwoci zwizanych z samym sob, jak i innymi ludmi. Poznaj obie strony i obie odpowiedzialnoci. Wtedy dowiesz si, czym jest kontrola i do czego warto j stosowa. Pracujemy tu z bardzo prostymi elementami. Ilu z was miao do czynienia z submodalnociami? W rzeczywistoci przez cae ycie uywalicie submodalnoci, nawet o tym nie wiedzc.

Postawa par excellence

Zwr uwag na rnice w sposobie, w jaki ucz inni i ja. Uznaj znaczenie wasnej postawy. NLP to wicej ni metodologia. To rwnie postawa, jak przyjmuje si podczas korzystania z tej nauki. Jeli brak Ci wiary, e moesz zrobi wszystko... Zatrzymaj si. Powi kilka minut, by si czego nauczy. Zamknij oczy. Pomyl o osobach, ktre sprawiaj Ci problemy. Pomyl o tych, na widok ktrych cichy gos w Twojej gowie mwi: O cholera!". Po prostu zamknij oczy i wr do takich sytuacji. Przyjrzyj si im. Wybierz jedn osob. Widzc, e ta osoba wchodzi, usysz dokadnie, skd dochodzi ten cichy gos, i zwr uwag, jakie wywouje w Tobie uczucia. Jeli powikszysz obraz i rozjanisz jego kolory, prawdopodobnie poczujesz si gorzej. Prawda? Teraz sprbuj inaczej. Zalecam, by ludzie prbowali tego przed spotkaniem z klientami. Mimo wszystko wyobra sobie, e ta osoba jest Twoim klientem. Wyobra sobie wwz, po obu jego stronach pitrz si gry. Powiksz obraz, a wypeni ekran wielkoci 12 metrw. U dou na samym kocu wwozu chc, eby umieci swojego klienta. Niech bdzie bardzo may. Na szczycie kadej gry moesz doda niewielk byskawic. Tu przed sob umie dwunastometrow pum wielkiego ryczcego kota. Wkrocz na scen i wejd w kota, powikszajc si w swoim umyle. Z punktu widzenia tego kota spjrz wygodniae na swojego klienta. Wci patrzc z gry na t osob, uderz raz ap w ziemi i zobacz, jak dry. Ujrzyj strach w oczach swojego klienta. Teraz moesz usysze bardzo gone dudnienie grzmotu i potrafisz zarycze jeszcze goniej. Powikszaj ten obraz coraz bardziej. Zaostrz kolory. Teraz moesz usysze, jak mwisz do klienta, patrzc na niego z gry: Twj tyek jest mj!". Zwr uwag, czy to zmienia Twoje samopoczucie. Jeli nie zauwaye adnej zmiany, sprawd swj puls. Sprawd, czy go masz. Przy powikszaniu obrazu moesz rwnie zwiksza gono dwiku. Teraz na kadym ze szczytw umie czarnych piewakw gospel, ktrzy piewaj: Ruszaj, do dziea! Zmie ich tyki!".

Podstawowe elementy przekona

Przyjrzyj si swojej postawie i zacznij naprawd wierzy, e dokonanie czego dla ludzi jest take Twoim zadaniem. Nie tylko pozwalaj im si rozwija. Przyszli. Zapacili Ci, by zmieni ich ycie. I na
9

Boga, zrobisz to dla nich. Nazwij to budowaniem postawy lub nastawienia. Jeli zaczniesz pracowa z takim nastawieniem, wystarczy, e dodasz sporo umiejtnoci. Umiejtno powstaje z tego samego rodzaju elementw podstawowych. Rozwamy na przykad omawiany przed chwil obraz. Powiksz obraz. Coraz bardziej wzmacniaj dwik chrku. Niech zacznie si rozlega wszdzie. Przybli obraz. Co teraz czujesz? Czy zmienia si intensywno Twoich dozna? Jeli tak, wzmacniaj dwik, a poczujesz, jak ronie Twoja wewntrzna moc. Zamiast mwi na widok klienta: O, cholera", powiedz do siebie: Buka z masem!". Tak samo postpowae, gdy zaczynae chodzi. Robie kolejno bardzo mae kroczki, po czym skadajc je, dae podstaw do badania caego nowego wiata aktywnoci: wiata uczenia si, rozumienia i wiata wikszej kontroli nad wasnym otoczeniem. Zmie swoje nastawienie. Zadaj sobie par pyta. Przez moment zbadaj wasny umys. Mgby klienta podej. Zabranie i schowanie obrazka nie przyniesie efektu w przypadku kadego klienta. Ten czowiek akurat w tym momencie i tym miejscu w ogle tego nie oczekiwa. Ta sztuczka zmienia jego przekonanie. Tu nie chodzio o przesunicie obrazka. Najwaniejsza bya zmiana jego przekonania.

Moc placebo

By moe sdzisz, e placebo dziaa, poniewa dana osoba nie wie, e to jest placebo. Dziaa z powodu przekonania. W Stanach robimy niezwyk rzecz. Testujemy wszystkie leki przez porwnanie ich z placebo. Na tym wanie polega badanie metod podwjnie lep. Mam wic wicej informacji na temat placebo ni na temat wszystkich lekw razem wzitych. Razem z Robertem Diltsem wpadlimy na pewien pomys. Postanowilimy wypuci na rynek produkt malekie puste kapsuki o nazwie placebo. Bez adnych efektw ubocznych. Robert by w tamtym czasie moim studentem na ostatnim roku studiw magisterskich. Zajmowa si badaniami nad standardowymi problemami zdrowotnymi, takimi jak ble gowy. Postanowilimy opublikowa ma broszur z indeksem. Kto mgby zajrze pod haso bl gowy" i przeczyta: W porwnaniu z innymi lekami testowane placebo dziaao w piciu przypadkach na sze". Kolejne zdanie to: W razie blu gowy we sze tabletek". Przedstawiciele Amerykaskiej Agencji ds. ywnoci i Lekw (FDA) zoyli zaalenie. Powiedzieli, e efekt minie. Placebo straci swoj skuteczno. Wiedzielimy, e to si moe sta. Niektrzy ludzie nie potrafi stworzy trwaego przekonania za pierwszym razem. Odsonilimy nasz plan B: NOWO! PLACEBO PLUS! DWUKROTNIE WICEJ OBOJTNYCH SKADNIKW! DWA RAZY SILNIEJSZE DZIAANIE NI KIEDYKOLWIEK WCZENIEJ!". Oczywicie agencj FDA rzdz firmy farmaceutyczne. Dlatego nie pozwoliyby nam tego zrobi. Nie mogy znale adnego niebezpieczestwa. Kapsuki byy puste. Nic w nich nie byo. Powiedzieli nam, e to nielegalne i niemoralne. Zreszt to nigdy nie zadziaa, wic nie pozwolimy wam tego zrobi". Udowodnilimy, e to by zdao egzamin. Dostalimy od nich wyniki dekad ich eksperymentw. Mamy rwnie wasne wyniki. Moi klienci czsto wiedzieli, e to placebo, w momencie gdy je dostawali. I wci tak jest. W rzeczywistoci przekazuj im umiejtno uwierzenia, e to dziaa, poniewa jest to placebo. Wyjaniam, e poniewa ju wiedz, e to placebo, jego dziaanie bdzie trwae. I tak jest. Chc, by zacz od zrozumienia struktury dziaania wiary.

Niemoliwo zahipnotyzowania

Wiele mona si uczy o tempie i tonalnoci. Mona wiczy z magnetofonami, odtwarzaczami pyt CD, metronomami i innym urzdzeniami. Dysponujemy znacznie bardziej wyszukanym sprztem, ni w rzeczywistoci jest nam potrzebny. W wielu ksikach autorzy twierdz, e tempo i tonalno nie ma znaczenia podczas wprowadzania w stan gbokiego transu. Wyobra sobie, e syszysz te sowa wypowiadane przez Myszk Miki i Muhammada Alego. Myl, e to ma znaczenie. Od razu nasuwa si wniosek, e tempo i
10

tonalno nie miay adnego znaczenia, poniewa osoba, ktra to pisaa, nie potrafia wpywa na ton lub tempo swojego gosu. Moi przeciwnicy, w czasie gdy naprawd chcieli dowie, e jestem oszustem, przeprowadzili eksperyment. Prowadziem seminarium dla trzystu pidziesiciu osb. Dwch psychiatrw z laboratorium Hildegarda przyprowadzio niewysok pani. Powiedzieli: Ta pani ma udokumentowane zero Hildegarda. Nie mona jej zahipnotyzowa". Obstawili j z obu stron. Na jej twarzy widoczna bya dezorientacja. Poznaj trans, gdy go widz. Powtrzyli: Nie mona jej zahipnotyzowa". Zacza kiwa gow. Pomylaem, e moemy przeprowadzi may pokaz. Podprowadziem j do wysokiego, barowego krzesa stojcego na scenie. Okrciem j dookoa i umieciem na nim plecami do widowni. Poprosiem, by przez chwil postaraa si odpry. Nastpnie podszedem do widowni i obwieciem, e tych dwch miych panw z Hildegard w Stanfordzie przyprowadzio osob, ktrej nie mona zahipnotyzowa. Chciaem pokaza, e niektrych osb rzeczywicie nie daje si zahipnotyzowa. Wci zastanawiam si nad tym, jak to si dzieje, e s osoby, ktre pozwalaj si zahipnotyzowa przez monotonn drugorzdn indukcj z magnetofonu, tak jak robi to Hildegard. Postanowiem o tym nie wspomina. Nastpnie obrciem stoek i powiedziaem do tej pani: Gdybym powiedzia Zamknij teraz oczy!, nie mogaby tego zrobi". A ona zamkna oczy. Dlaczego? Poniewa istnieje rnica midzy siedzeniem na krzele i suchaniem nagrania w laboratorium a siedzeniem na krzele barowym, suchaniem prawdziwej osoby i patrzeniem si w twarze trzystu pidziesiciu osb. Jest to rnica w percepcji. Czy to nie oznacza, e wszyscy powinnimy mie w naszych biurach widowni skadajc si z setek osb? To znacznie uatwioby wprowadzanie w trans. Ta kobieta nigdy nie staa przed tak liczn widowni. Patrzya na morze twarzy. To zmienio stan jej wiadomoci. Kiedy z wraenia zaparo jej dech, a ja powiedziaem Zamknij oczy!", zareagowaa natychmiast. W rezultacie osigna prawie kady fenomen gbokiego transu. Wszystkie zademonstrowaem jako rzeczy, ktrych nie moga robi. Stojc tu przed ni, powiedziaem: Gdybym unis jej rce do gry w ten sposb, powinny tak pozosta". I puciem. I stao si tak, jak powiedziaem. Ja jednak na ni nie patrzyem. Wszyscy krzyczeli Och\ i pokazywali na ni, by zwrci moj uwag. Zawsze mio utrzymywa taki stan. Wtedy odbiorcy lepiej suchaj.

Badanie przekona
Chc, by zacz od bardzo prostej rzeczy. Wejd wewntrz siebie i pomyl o czym, w co zdecydowanie wierzysz. Wybierz co wolnego od treci emocjonalnych. Wiem, e niektrzy Czytelnicy maj nieco dowiadczenia w psychologii. Wyzwl si z niego! Zaufaj mi. Pomyl co mniej wicej takiego: Czy wierzysz, e jutro wstanie soce?". Nie wybieraj: Czy wierzysz, e jeste wartociow osob?". To musi by co prostego, eby zadziaao. Jeeli tylko zaczniesz dodawa tre, staje si mniej efektywne. Im wicej emocji, tym mniej informacji. Czy jako dziecko rysowae postacie z kresek na bloczku kartek i szybko przerzucae kolejne strony? Daje to efekt ruchu. Czy widziae kiedy co takiego? Gdybym rysowa na takim bloczku, ale dawa Ci po jednym rysunku tygodniowo przez pi lat, jaki wzorzec rozpoznaby z tego Twj mzg? Nie zobaczyby tego efektu. Wystarczy jednak jeden raz przekartkowa wszystkie rysunki. Tak wanie dziaa mzg. Uczy si robi rzeczy szybko i prosto. Tworzy wzorce.

Szybka zmiana
atwiej wyleczy fobi w cigu dziesiciu minut ni piciu lat. Tej sztuki dokonywaem przez dziesi lat, zanim wiedziaem na tyle duo, by komu o tym powiedzie. Nie uwiadamiaem sobie, e to szybko, z jak robi si rzeczy, przesdza o ich trwaoci. Umiaem leczy fobie. Inni nie potrafili. Niektrzy stosowali te same techniki, ale wci si im nie udawao. Nauczyem ludzi leczenia fobii. Cz leczenia prowadzili w cigu jednego tygodnia, w drugim kolejn i reszt w trzecim. Nastpnie przychodzili do mnie i mwili: To nie dziaa!". Wystarczy jednak przeprowadzi je w cigu piciu minut i powtarza dotd, a zacznie si dzia bardzo szybko, by mzg zrozumia. To wanie cz tego, w jaki sposb uczy si mzg. Byem bardziej niecierpliwy od nich. Siedzieli, rozcigajc terapi na godzin. Ja chciaem, by ludzie wychodzili z mojego gabinetu po piciu minutach, ebym mg zaj si wasnymi sprawami. To opacao si moim klientom. Odkryem, e ludzki umys nie uczy si wolno. Uczy si szybko. Nie wiedziaem tego. Ja po prostu szybko si poruszam.
11

Wydaje si, e w ten sam sposb dziaa cay wszechwiat. Jeli wemie si kawaek metalu i zegnie go szybko i mocno, nadany mu ksztat pozostanie. Gdyby zgi go wystarczajco mocno i szybko, mgby si zama. Jeli bdzie si go po prostu powoli naciska, po chwili wrci do pozycji pierwotnej. Aby rzeczy stay si trwae, potrzebna jest szybko. T sam zasad naley si kierowa, jeli chcemy, by ksztatu nabray idee. Zamy, e przeprowadzamy kogo przez szybki proces leczenia fobii. Aby zadziaa, ludzie musz szybko przej przez kolejne etapy, zwaszcza podczas kocowego powtarzania. To szybko powoduje, e zmiana zostaje na trwae. Ja z tego ju nie korzystam. Jest to dla mnie zbyt wolne. Czasami, aby si zsynchronizowa, mocno Ci chwytam i trzymam. Dotrzymaj mi kroku lub wpadnij w polizg. Moesz si synchronizowa z pacjentem, a wejdziesz w jego buty. Tak trzeba robi w przypadku empatii. Wyka empati w stosunku do yjcych szczliwie w maestwie laureatw nagrody Nobla, ktrzy bawi si w sposb mdry i dobry. W przypadku ofiar synchronizuj si, aby dowiedzie si, co zrobi, eby zareagoway. Nastpnie stopniowo wycigaj je z tego, w czym utkny. Dostosuj si, by prowadzi.

Powolne uczenie
Moesz popeni bd Montessori i zastosowa ultymatywne tempo. Dzieci kinestetyczne ucz zawsze metodami kinestetycznymi. U dzieci wizualnych zawsze stosuj jzyk wizualizacji. Takie dziaanie prowadzi do okaleczenia ich na cae ycie! Naucz ludzi uywa wszystkiego, co mog, i tak szybko, jak tylko potrafi. Niemowlta zaczynaj si uczy mwi. Nie wiedz nawet, e istnieje jzyk. Dzieci potrafi si uczy jzyka bardzo szybko. Potrafi uczy si jzykw obcych, gdy ledwie znaj ojczysty. Nasz system edukacji zawodzi cakowicie. Uczymy ich przez dwanacie lat, wic pniej nie potrafi wymwi nawet jednego sowa. Inny problem stanowi to, gdzie uczymy jzyka. Kiedy chodziem do szkoy, siedzielimy przed tablic z wejciami na suchawki i suchawkami na uszach. Z t tablic kojarzya mi si kada wypowied w jzyku hiszpaskim, ktrego si uczyem. Pojechaem do Meksyku. Usyszaem hiszpaski. Zobaczyem tablic. Poczuem si jak w szkole. To nie pomogo mi si porozumie. Byo jednak fajne, pod warunkiem e lubisz takie tablice. Wylij kogo do Meksyku. Daj mu dwie butelki tequili. Do rana bdzie mwi w lingua franca. Jednak artowanie z tych rzeczy to za mao. Musisz je sobie wzi do serca. To Twoje ycie. To ycie naszych dzieci. Kiedy tylko przestaem o tym myle, wyszedem, dobrze si bawiem i robiem rne rzeczy w towarzystwie ludzi i zwizane z ludmi. Wtedy uczysz si jzyka. To dotyczy wszystkiego. Jednak ludzie si do tego nie stosuj.

Problem moliwoci
Ludzie myl o tym, czego nie potrafi robi. Prowadziem seminaria generatywne. Mwiem: Tu nie chodzi o zmian lecznicz. Przychodzicie, bo chcecie dobrych rzeczy". Ludzie przychodz. Nie pozwalaj jednak sobie na zakres, w ktrym mogliby wyobrazi sobie moliwoci. Przychodz i mwi: Chc pozby si mojego wewntrznego dialogu". Mwi: Zabij si, a na pewno ucichnie". Odpowiadaj: Chwileczk...". Musz zrozumie, by marzy o tym, co jest moliwe. Nawet nie znaj problemu. Najpierw przeszli przez etap mylenia: Znam rozwizanie! Gdybym nie prowadzi wewntrznego dialogu, czubym si dobrze. Wtedy bybym czowiekiem wiatym". W zamian mogliby zrozumie, e moemy wybra to, co wskaemy jako problem, i zdecydowa, z ktrego procesu skorzysta. Mogliby prowadzi wewntrzne rozmowy, tak jak Mozart. Motywowaaby ich opera. Wtedy chcieliby zatrzyma wszystkie swoje gosy. wietnie by si bawili, tak jak Mozart. Ich wiat rozbrzmiewaby muzyk i emocjami zamiast nieprzyjemnymi, lamentujcymi i skrzeczcymi gosami.

Decydujce szczegy
Cokolwiek stanie Ci na drodze, ruszaj szybko do przodu, aby nie mogo dotrzyma Ci kroku. Poruszaj si szybko. Im szybciej jedziemy, tym mniej szczegw zauwaamy. Ludzie plcz si w szczegach. Nie wiemy, kiedy porusza si szybko, a kiedy wolno. A wtedy podejmujemy ze decyzje. Warto szczegu zaley od tego, czego chcesz si nauczy. Uczymy si przejeda przez most. Czy chcesz posuwa si przez niego krok po kroku? Aby w tym czasie przez gow mogy Ci przej wszystkie moliwe sposoby spadnicia? Wany jest rezultat chcesz dojecha. Znajd sposb, by cieszy si procesem. W wojsku ucz przechodzenia po kadce. onierze chodz po kadce uniesionej 2 centymetry nad podog. Nastpnie podnosz j na wysoko 6 metrw. Wtedy onierze przechodz wolniej ni na
12

ziemi. Patrz w d, gromadz dane, ktre s im zupenie zbdne. Wystarcz im dane o kadce. Gdyby zrobili to w identyczny sposb, co nad sam ziemi, mogliby uzyska te same wyniki. Przez zbyt silne uwiadomienie sobie wysokoci stali si zbyt wiadomi moliwoci upadku. Informacja jest istotna w zalenoci od sytuacji. Potrzebne jest przekonanie: Spjrz na kadk i przejd. Nie ma rnicy". Filtruj i wybieraj te informacje, ktre warto zarejestrowa. W Houston wspinaem si tak wysoko, jak to tylko byo moliwe wysokie drzewa, wystp skalny. Jeeli wszystko jest paskie, wysoko wydaje si znacznie wiksza. Pamitam, gdy po raz pierwszy zobaczyem ludzi pracujcych na wieowcu. Spojrzaem do gry. Poruszali si na linach. Pomylaem: Oni postradali zmysy". Staem wtedy na 17. pitrze i mylaem tak, patrzc w gr, jakby te kolejne 17 piter naprawd robio jak rnic. Nagle spojrzaem w d. Jaka wysoko wystarczy, by, spadajc, rozbi si w py? Powyej pewnej wysokoci nic innego nie moe si przydarzy. Budowniczy wol wszystko ledzi. Zwracaj uwag na takie rzeczy, jak narzdzia i wiatr. Tego wanie nauczyem si pilnowa. Staem na platformie. Cho staem na pododze, niewiele brakowao, a zdmuchnby mnie wiatr. Byem zajty przygldaniem si tamtym na grze. Nie patrzyem, gdzie id. Oni widzieli, e podmuch wiatru si zblia. Zanim do nich dotar, przygotowali si i odpowiednio wychyliliMieli wystarczajco rozsdku, by zwrci na to uwag. Mnie podmuch zapa. Buduj przekonania, ktre nios przekaz: Zaplanuj postrzeganie i zachowania dotyczce zadania. Dziki temu zadanie stanie si proste". W przeciwnym razie efekt bdzie zupenie odwrotny. Zbyt duo wiadomoci.

Dekonstrukcja przekona
Teraz chc, by si zatrzyma i pomyla o czym, w co cakowicie, zupenie i absolutnie wierzysz. Po prostu zatrzymaj si. Pomyl o tym. Pomyl o czym, co znasz. Chc skierowa Twoj uwag na nastpujce rnice. Zauwa, co si dzieje, gdy pojawia si pytanie: Czy jutro wstanie soce?". Zwr uwag na sposb, w jaki reprezentujesz kategoryczno. Soce jutro wzejdzie. Prawdopodobnie na studiach zetkne si z egzystencjalizmem. I tak potrafisz dyskutowa o wszystkim. Jednak pytanie brzmi: Czy wierzysz w to, czy nie?". Jeli chcesz odkry: Czy potrafisz o tym filozofowa?", wr na studia. Jeli musisz, wybierz co takiego, jak: Czy oddychanie jest uyteczne?". Kiedy ju co wybierzesz, chc, by zwrci uwag na rne zwizane z tym rzeczy. Czy gos dochodzi z tej lub drugiej strony? Czy dochodzi z wntrza gowy, sprzed Ciebie bd z tyu? Czy si przesuwa? Czy idzie do gry lub do dou? W bok? Dookoa? Niektre gosy dochodz z tyu, inne z przodu. Czy czytae kiedy Stephena Kinga? Czy podobaoby Ci si prowadzenie takiego wewntrznego dialogu? Mnie nie! Czci jego strategii motywacyjnej by gos rozbrzmiewajcy okoo p metra za nim, ktry brzmia jakby wydobywa si z gbokiej jamy. Rycza Bierz si do roboty!". To na pewno motywujce. Wybierz rwnie co, co moe, ale nie musi by prawd. To nie oznacza, e nie jest prawd, tylko moe ni nie by. Wemy na przykad rozgrywki w nastpnym tygodniu: Moe by tak lub inaczej" albo: Co chcesz na lunch?". Moesz odpowiedzie: Nawet nie wiem, czy bd go jad". Wybierz co, co moe, ale nie musi by prawd. Przejd ze mn przez to krok po kroku. We teraz kolejno oba przekonania. Najpierw pomyl o tym, w co wierzysz. Nastpnie pomyl o tym, co moe, ale nie musi by prawd. Teraz masz wiar i wtpliwo. Zaley mi szczeglnie na tym, by zwrci uwag, gdzie pojawiaj si obrazy. Czy maj inne pooenie? Czy jeden jest na grze, a drugi na dole? Czy jeden jest po prawej, a drugi po lewej stronie? A moe pojawiaj si w tym samym miejscu?

Wiara i wtpliwo
Tak jest. Przyjrzyj si pierwszemu. Teraz drugiemu. Zwr uwag, czy s w rnych miejscach. I jak? Tak, silna wiara jest dokadnie na wprost i niej; wtpliwo jest po lewej. A co w przypadku innych osb? U kadego wyglda to troch inaczej. Wanie z takich rzeczy skada si subiektywno. Wszyscy odbieramy obrazy, gosy, uczucia, smak, stan rwnowagi, zapach. To wanie tam jest. W przypadku subiektywnoci nie mona si myli. To jest ta jedyna rzecz w yciu, w przypadku ktrej nie mona si myli. To Twoja subiektywno. Jeli obraz wydaje si by po lewej stronie, to
13

wanie tak jest. Przyjrzyj si reprezentacjom. Najpierw jednej, potem drugiej. Czy jeden z obrazw jest wikszy? Janiejszy? Bliszy? Czy jeden jest w kolorze, a drugi czarno-biay? A moe oba s w kolorze lub oba czarno-biae? Czy jeden przypomina slajd, a drugi zdjcie? A moe oba s filmami? Czy jeden ma dobr ostro, a drugi z? Czy jeden jest trjwymiarowy, a drugi paski? A co z dwikiem? Czy gos dochodzi z rnych kierunkw w zalenoci od obrazu? Czy ma inne tempo? Czy brzmi, jakby gos zaczyna si zblia lub oddala? Czy to Twj gos, czy ojca? Niekiedy udaje si wszystko rozoy na takie proste elementy. Miaem kiedy klienta, w przypadku ktrego dwik reprezentacji prawdy absolutnej by gosem babci. Kiedy co nie byo prawd, by to gos jego matki. W ten sposb klasyfikowa rzeczy. Powiedzia mi, e wierzy, e nie moe wej w gboki trans. Kazaem mu zmieni gos w tym przekonaniu na ten drugi. Poznae ju te rnice? To s na razie due elementy caej ukadanki. Bardziej szczegowo zajmiemy si nimi troch pniej.

Pokaz zaszczepienia przekonania

Na razie chc, by zastanowi si nad moliwoci wejcia w gbszy i bardziej cakowity trans, ni kiedykolwiek wydawa Ci si moliwy. Chc, by to zrobi w bardzo okrelony sposb. Zacznij od stworzenia obrazu siebie w takim transie z pozycji czego, co mogoby by, ale nie musi by prawd. Nie umieszczaj go jeszcze w pooeniu silnego przekonania. Zacznij od umieszczenia go w pozycji wtpliwoci. Czy mgby mi pomc przez chwil? U Ciebie co, co mogo, ale nie musiao by prawd, znajdowao si u gry i po lewej, prawda? Chc, by umieci pomys, e moesz wej w taki bardzo gboki trans dokadnie w tej pozycji. W porzdku? Teraz powoli go przesuwaj, a osignie punkt na linii horyzontu. Nastpnie szybko go przesu do gry, szuuul. Tak szybko. Przesu go w pooenie, w ktrym znajduje si silne i mocne przekonanie z odpowiedni reprezentacj dwikow. Niech bdzie tego samego rozmiaru, w tym samym zblieniu i zrb to bardzo szybko. Zacznij ju teraz. Tak jest...odpy w dal z rosncym poczuciem komfortu, satysfakcji i zadowolenia z tego, e tak atwo jest naprawd nauczy si wchodzi w gboki, wygodny i relaksujcy stan. Chc, by Twoja podwiadomo daa Ci prawdziwe poczucie bezpieczestwa pynce z wiedzy, e moesz naprawd uczy si z Twojego drugiego umysu, e moesz naprawd nauczy si wprowadza dowolne zmiany i opanowywa wszystkie umiejtnoci, ktrych pragniesz. Chc, by wiedzia, kiedy chcesz wrci do tego stanu i w rzeczywistoci wej w niego dwa razy gbiej teeeeeraaaaz. Tak jest do samego koca. Chc, by zobaczy, e za kadym razem, gdy dotkn Ci w ten sposb, moesz wej w cakowity trans lub moesz z niego wrci, nawet jeli tylko poczujesz tam moj rk. I oczywicie, gdybym dotkn Twojego drugiego ramienia, mgby wrci do wiadomoci i czu si absolutnie i cakowicie wybornie. Dokadnie tak. Do samego koca. Jeste z powrotem? Tak, chyba wrcie. Dzikuj!

ROZDZIA 2

Uwierz w si miechu

Traktuj problemy jak co humorystycznego i przyjemnego

Teraz, gdy zaszczepilimy Ci wiar, e potrafisz wej w trans gbszy ni kiedykolwiek przedtem oraz e moesz biegle opanowa indukowanie transw hipnotycznych u klientw, czas zaszczepi Ci kolejn umiejtno traktowanie rzeczy w sposb humorystyczny. Podchod do swoich problemw z humorem. Poczucie humoru stanowi naturaln cz istoty
14

ludzkiej. Ludzie mwi o nim jako o wyzwalaczu. W NLP pytamy: Wyzwalaczu czego?", a take: W jaki sposb?". Bez poczucia humoru moesz tylko zrobi wszystko jeszcze raz. Jeeli nie bdziemy si mia, bdziemy powtarza to, co robilimy. Kiedy ludzie czuj si winni, jcz i narzekaj, ale cigle robi to samo. Jeli dostrzeemy t prawidowo, moemy poczu zdziwienie, ulg, przyjemno i zacz si mia. I co si wtedy dzieje? Otwieramy drzwi. Moemy uciec od caego wiata. Ludzie mwi: Kiedy bd si z tego mia". Po co czeka? To nie przynosi niczego dobrego. Umiejtno miania si pozwala uciec przed wasnym modelem wiata. Czsto ludzie miej si, ale nie uciekaj. Pochwy chwil. Wykorzystaj moment miechu. Spjrz na dan sytuacj od jej miesznej strony. Byaby taka w innym kontekcie lub czasie. Albo w innej kulturze. Moesz dostatecznie zmieni swj sposb postrzegania.

Kosmici te
Wyobra sobie, jak musimy wyglda w oczach istot pozaziemskich. W filmach ogldamy obcych odwiedzajcych Ziemi. Potrafi dopasowa si do ludzi. Nie ma mowy. Taka para kosmitw zostaaby na Ziemi natychmiast zapana. Ludzie to zbyt dziwne istoty. Zamy, e trafie tu i prbujesz si dostosowa. Wstajesz co rano ze wszystkimi. Nastpnie jak wszyscy wsiadasz do metalowych maszyn na koach, ktre jed szybko w rnych kierunkach wzdu namalowanej linii. Kosmici myl sobie: To musi by jeden z najdziwniejszych fetyszy na tym wiecie. Wsiadaj w te rzeczy i jad bardzo szybko obok siebie. Ci, co jad najszybciej, jad obok siebie w przeciwnych kierunkach. Mogliby wycign rk i siebie dotkn. Wyrwaliby sobie rce. Czsto robi gorsze rzeczy". Obcy nie rozumieliby tego i powiedzieliby: Spjrz, nauczyli si. W niektrych miejscach zamiast farby postawili barierki. Zbudowali rampy z cementu. Wydawaoby si, e rozsdniej byoby skonstruowa gumowe samochody i jecha wolniej, eby si tylko odbija". Takie zachowanie musi wyglda dziwnie. Mgby lata dziesiciokrotnie szybciej od prdkoci wiata. Zbliy si z du szybkoci do powierzchni ziemi. To wci by Ci przeraao. W kosmosie nie ma na co wpada. Nastpnie zauwayby rne inne dziwactwa, na przykad ludzi gotujcych si z wciekoci na drogach. Zwaszcza w tym miecie. Mgby pomyle: Musz, poniewa maj tyle rnych przepisw dotyczcych jazdy samochodem, ktrych nikt nie przestrzega". Dlatego trzeba wiedzie, jak si dopasowa. Zaczynasz si uczy naszych zasad, eby si do nich stosowa. Kiedy naley co zrobi, a kiedy nie naley? Tutaj kady to wie. S to zachowania, ktre akceptujemy. My niczego z tego nie rozumiemy. Po prostu wykonujemy czynnoci. Zapomnielimy, skd si wszystko wzio, i nie zwracamy na to uwagi. Wydaje si, e wszystkie te zachowania bardzo trudno naladowa komukolwiek. Wystarczy, e przeniesiemy kierowcw, ktrzy uczyli si jedzi w San Francisco, do San Diego. Tam wszyscy jed jak wariaci. Przenie kierowc z San Diego do San Francisco pojawi si ten sam kopot. Ktregokolwiek z nich przenie do Londynu, Parya czy Rzymu. To zupenie inny wiat. Niektrzy stwierdzaj: Tak wanie tu jed". Inni zabezpieczaj si, mwic: Oni wszyscy zupenie powariowali". Przyjd dni, gdy wyda Ci si, e wiat kompletnie zwariowa lub prbuje Ci dorwa. Tak moe si zdarzy. Victor Franki znalaz rzeczy, z ktrych mg si mia i artowa, mimo e by ydem wizionym w obozie Auschwitz. Za kadym razem, gdy Twoje ze samopoczucie zaleao od zmiany zachowania innych osb, miae sposobno do miechu. Wci tak jest. W przeciwnym razie pozostawaoby tylko smuci si do koca ycia. Nie mam tu na myli tylko otwarcia drzwi. Przyjmij punkt widzenia kosmity. miech otwiera drzwi. Znajd te drzwi. Zaatakuj je. Zdobd nowy wiat. Hipnoza przyspiesza ten proces i to wanie w niej lubi. W stanach odmiennej wiadomoci ludzie z atwoci zdobywaj ten wiat. Wchodz w gboki stan odmiennej wiadomoci. Ty budujesz wiar. Nastpnie w tym stanie wiadomoci zaszczep im przekonanie, e mog otwiera te lub tamte drzwi. Twoja rodzina nie robi tego, co chcesz. Nie musisz si wcieka. Jeli natomiast tak si stanie, nie musisz si tym martwi i omawia przez kolejne dziesi lat terapii. Ilu ludzi na tym wiecie zgino, poniewa kto stwierdzi: Jeli nie wierzysz w to samo, co ja, zabij ci". Ludzie wci powtarzaj: Problem z broni... problem z bombami...". Problem polega na
15

tym, e ludzie uwaaj, e porozumienie jest czym poytecznym, a dopasowywanie przekona ma warto. Nosicie na gowie chusty. My je podpalimy. Jeli w to nie wierzycie, zabijemy was". Ludzie robi to samo ze sob, ale wewntrz. Tworz przekonania. Wierz, e musz by szczliwi. Aby by szczliwym, wierz, e musz co zmieni. To oznacza, e co jest nie tak. Wmawiaj sobie: Przesta prowadzi wewntrzne dialogi". Robi to wszystko, ale nie zauwaaj gupoty i nie potrafi si z tego mia. Czy nie mogliby si zastanowi: Skd wiem, e nie czuj si szczliwy?". A w ten sposb prbuj zabi tylko cz samych siebie. Przysuchaj si ktniom operowym. Co za sposb wyraania niezgody! Moesz si kci w harmonii. Alternatywnie moesz stworzy sta, cig, cakowit i wieczn zgod, bd monotonii. Dlaczego ludzie d do jednostajnoci? Poznaj powd, dla ktrego nie lubi swojego wewntrznego gosu. Tonacja ich gosu przyprawia o bl zba. Nie radz sobie z innymi ludmi, poniewa ton ich gosu jest do niczego. Wiele razy widziaem osoby, ktre odwracay si i wrzeszczay: Wiesz, e ci kocham!". Ton wypowiedzi nie pasowa do treci. Moesz si odwrci i powiedzie gosem ociekajcym sodycz: Nienawidz ci". Umiechn si. Ton, wyraz twarzy, to wszystko przekazuje bardzo wany komunikat. Sowa znacz niewiele. Jeli nie zdajemy sobie z tego sprawy, nie widzimy tego te na zewntrz. Niby skd miaby to wiedzie? Mona stworzy miy wewntrzny stan. Tym zajmuje si trans. atwiej si z siebie mia. atwiej si zrelaksowa. Zacznij od stanu bogiego odprenia. Trudno uwierzy, e kto musi nam to mwi. Kosmici dowiedz si, co dzieje si w naszych gowach. Szybko z tego zrezygnuj. Nasze zachowanie nie bdzie si ju wydawa tak niesamowicie gupie. Wci nie bdzie miao adnego sensu, gdyby chcie pojmowa je w sposb racjonalny. Jednak zachowanie to musi pozostawa relatywnie przyziemne. Ograniczaj je prawa fizyczne. C za ulga dla kosmitw!

wiadomo nieodmienna
Za du czci tego, co postrzega si jako indukowanie transu, kryje si jaka umiejtno komplementarna. Mwimy o odmiennych stanach wiadomoci. W ten sposb zakadamy istnienie umiejtnoci przyjmowania czego jako normalnego stanu wiadomoci. Mwimy o zmianie stanu i wchodzeniu w trans. To oznacza robienie ze swoj wiadomoci czego innego ni zazwyczaj. Elastyczna wiadomo umoliwia osignicie biegoci we wszystkim. Ilu Czytelnikw medytuje? Czy w trakcie medytacji robisz co innego ni zwykle? Czy to prawda? Swoj wiadomo uwaasz za co, czego normalnie nie ma. Kiedy uczyem si medytowa, otrzymaem mantr. Naley j powtarza w mylach. Tego zwykle nie robi. To zmienia stan wiadomoci. Ja wchodz w gboki stan cakowitej nudy. To dziaa.

Rzeczywisto hipnozy
Pewnego razu Milton wygasza wykad. Uwielbiaem opisy Miltona dotyczce jego odczytw. Jeszcze przed wejciem na mwnic potrafi wykry, e ma przed sob sal pen ludzi nieufnych hipnozie. Byy nawet osoby, ktre staray si cofn mu licencj. W 1955 roku za stosowanie hipnozy prbowano mu nawet odebra pozwolenie na uprawianie zawodu lekarza. Argumentowano: Uywa czego, co nie istnieje!". Tylko pomyl robi co, co nie istnieje. I to byo ze". Co, czego nie ma, jest niedobre. Z tego wzgldu postawili go przed komisj. Jednego z czonkw tej komisji spotkaem kilka lat pniej. Uwielbiam jego opis. By nawet lepszy od opisu Miltona. Powiedzia: Pamitam, e wszed w drzwi. Od tego momentu nie za bardzo wiem, co si dziao". Pomylaem: Mona to i tak podsumowa". Milton spojrza na czonkw komisji i powiedzia: Uwaacie wic, e robi le, wprowadzajc ludzi w gboki trans i wy moecie odczu teraz, e jest to za rzecz. Chc, bycie si poczuli wygodnie i odpryli w wiadomoci, e nie ma niczego takiego jak zbyt szybkie lub zbyt wolne wchodzenie w trans, teraz. I w wiadomoci, e uczycie si o wchodzeniu w gboki trans... e czasami ludzie boj si tego, czego nie ma. Czujecie to?". Zawsze zdumiewa mnie fakt, e ludzie tocz boje o co, czego nie ma. Ludzie, ktrzy twierdz, e co takiego jak hipnoza nie istnieje, bd o to zaciekle walczy i chodzi na seminaria o hipnozie. Ile tu sprzecznoci! Mam klientw, ktrzy pac 2500 dolarw, by i na seminarium o hipnozie, po czym mwi mi, e hipnoza nie istnieje. Czy zapacisz 2500 dolarw za co, czego nie ma? Czy sprzedaj tu tamy podprogowe? Co za szwindel! Co za szwindel!! Sprzedaj tamy, ktrych nie syszycie! Mwi: Posuchaj, nie moesz usysze tego, co jest tutaj nagrane, wic nie syszysz tego wiadomie. Dlatego jest to niewiadome!". Prawda?! Czy to nie przypomina gier niektrych politykw? Musielimy to sprawdzi. Mj kolega prowadzi klinik stresu. Nagralimy tam podprogow. Zawarlimy w niej sugesti: Wszystko bdzie ci irytowa. Cay dzie bdziesz zdenerwowany".
16

Wszystko, co byo sycha, to dwik oceanu. Dalimy j trzydziestu osobom. Patrzc na nie, powiedzielimy: To jest tama relaksacyjna. Ma dziesi tysicy sugestii, ktre pomog bardziej si zrelaksowa i odpry. Suchajcie jej przez cay dzie, przy przebudzeniu, jedzie samochodem, kadzeniu si spa. Zmieni wasze ycie". Umiemy wmawia innym podobne rzeczy. Zwrci uwag na mj duch eksperymentatora. Eksperymentujesz na yciu innych ludzi. Nazywaj to prywatn praktyk". Kiedy spotkalimy si ponownie z tymi ludmi, wydarzya si naprawd niezwyka rzecz. Kady z nich stwierdzi kategorycznie, e to by najlepszy miesic w jego yciu, podczas ktrego czu si najbardziej zrelaksowany! Dlatego zdecydowaem, e tamy podprogowe niczego nie wyjaniaj. W kadym razie Milton wszed w sytuacj. Zrozumia, e sta w pokoju penym sceptykw. Opowiada mi, e wygosi im, wedug jego sw: ptoragodzinny wykad, w ktrym nie przekazaem adnych informacji w jakikolwiek sposb istotnych dla czegokolwiek. Robiem to powoli, mozolnie przedstawiaem punkt po punkcie, ktre odnosiy si do punktw, ktre wczeniej nie istniay". Powiedzia: Sam dwik mojego gosu oraz tempo wypowiedzi pozwoliy mi ustali, w ktrym momencie powinienem po prostu wystpi do przodu i powiedzie Moecie wszyscy zamkn oczy, teeeraaaz Zrobili to". Milton toczy wiele wojen o to, co jest, a co nie jest uzasadnione. Podobnie robia Virginia. Virginia utrzymywaa kiedy w tajemnicy, e prowadzia terapi rodzinn, gdy zostaaby wyrzucona z pracy. Nawet w pniejszym etapie swojego ycia nie zauwaya, e to w porzdku. Prowadzia wojn, ktr ju wygraa. Pewnego razu gdy wanie skoczya wygasza wykad, w ktrym prbowaa przekona ludzi, e terapia rodzinna jest uzasadniona, wytknem jej: Tu wszyscy s terapeutami rodzinnymi!". Powiedziaa: Tak, ale musz wiedzie, co mwi swoim szefom". Odpowiedziaem: Wikszo z nich jest wasnymi szefami, Virginio". Postawa zadowolenia Milton Erickson nie lubi uzewntrznia swojego poczucia humoru, poniewa wiele osb uwaa, e jeli co sprawia komu rado, to nie bdzie dziaa. Jednak jeli NLP ma pozostawi co wiatu, to mam nadziej, e bdzie to postawa: Jeli co nie sprawia radoci, to prawdopodobnie nie zadziaa". Wielu moich kolegw po fachu starao si, aby traktowa NLP bardzo powanie. Dostrzegem, e poczucie humor jest potnym narzdziem. Zauwaye to? Kiedy chodzilimy do szkoy, nauczyciele prbowali uczy nas przez wywoywanie w nas zych uczu. Ta ostatnia rzecz wychodzia im najlepiej. Jeli napisz na tablicy wielomian, wikszo osb na sali poczuje dyskomfort. Kiedy chodzilimy do szkoy, nauczyciele kazali nam siedzie bez ruchu na krzesach i robili wszystko, ebymy si czuli le. Wywoywali strach i zakotwiczali go liczbami. Uwaam to za ze wykorzystanie zakotwiczania, ale robi to z wasnymi dziemi. Przegldami ich podrczniki, wywouj strach i zakotwiczam go. W ten sposb zmuszam je do ucieczki od tej wiedzy. Mj syn nie znosi swojego podrcznika do arytmetyki. Oszukuje, w zamian za to zaglda do rachunku cakowego. W trakcie mojej pracy z Miltonem zaobserwowaem sposb, w jaki wyzwala poczucie humoru. Wywoywa u ludzi poczucie humoru. Nakania ich do dosownego czerpania przyjemnoci z problemw. Mia klientk, o ktrej czytaem w jednym z jego artykuw. Wpadaa do niego regularnie. Miaa epizody psychotyczne. Milton kaza jej wkada je do koperty i wysya do niego. Zawsze opisywaa je w formie nominalizacji. Kiedy zdarza si jej epizod, mwi: Stop! Po prostu go pozbieraj". Widziaa maych nagich mczyzn taczcych w powietrzu. Milton kaza jej pozbiera ich, wsadzi do koperty i wysa do niego. Powiedzia: Zachowam ich dla ciebie". Pniej wpadaa co jaki czas, eby si upewni, czy Milton adnego nie sprzeda! Robiem podobne rzeczy. Moesz doprowadzi do tego, by klient by dumny z tego, co nazywamy zaburzeniem. To uczy go, w jaki sposb je kontrolowa. Kiedy przychodz klienci, korzystam z nastpujcego wzoru. Mwi im, e nie mog wysucha ich problemw, poniewa nie jestem psychologiem. Prawo zabrania matematykom wiedzie takie rzeczy!". W ten sposb nie musz sucha bredni. Musz mnie traktowa jak osob z agencji pracy tymczasowej. Mwi: Czy nie byoby mio mie dzie wolny od problemw? Pomyl tylko o tym. Wszyscy mamy cigle te same kopoty. Czy nie byoby mio wzi po prostu dzie wolny od wasnych problemw? To tak, jakby dosta jeden dzie wolny w pracy!". Kto by si na to nie zgodzi? Myl o mnie jak o osobie z agencji pracy tymczasowej. Jeli potrafisz opisa mi dokadnie, jak to jest mie Twj problem, dostaniesz dzie wolny".
17

Na Uniwersytecie Marshalla nakrciem film z kobiet, u ktrej zdarzay si epizody psychotyczne w reakcji na czyje spnienie. Upadaa i z zacinitymi piciami rzucaa si po pododze. Zapytaem j: W porzdku, jak ty to robisz?". Zacza opisywa stan, kiedy ma epizod psychotyczny. Wydobyem z niej informacje. Najpierw musiaa umwi spotkanie. Spytaem: Mija dziesi minut. Mam zacz rzuca si po pododze?". Odpowiedziaa: Me, nie, nie, nie. Musisz dochodzi do tego stopniowo". Nauczya mnie. Tak postaw Milton przybiera nie tylko podczas terapii i indukowania gbokiego transu, ale rwnie w yciu. Nie wiem, czym zajmuje si wielu z Czytelnikw, ale ja ucz zastosowania hipnozy do sprzeday. Odkryem, e komunikacja hipnotyczna to nic wicej jak tylko metodyczna praca ze wiadomoci w celu uzyskania wynikw bez wzgldu na to, czy maj to by wyniki osigane w stomatologii, poprawie zdrowia, czy w medycynie. Hipnoza wymaga komunikowania si za pomoc sw i dowiadcze. Nie tylko mw komu o czym, ale wywouj stany, w ktrych sowa bd najbardziej efektywne.

Zaangauj swj oddech

Wikszo Czytelnikw miaa jakie dowiadczenia z submodalnociami. Chc, by zatrzyma si i dokona skanowania swojego umysu. Ka Ci zrobi par rzeczy. Na pocztku powinienem podkreli, e indukowanie transu polega na dostarczaniu informacji zwrotnych. Jedn z rzeczy, ktra jest potrzebna do wywoania dobrego transu, jest dostosowanie wasnego tempa. Zasadniczo ustalam szybko mojego tempa na podstawie oddechu osb przygotowywanych do transu. Ten proces zaczyna si przed rozpoczciem transu, najlepiej jeszcze w momencie rozpoczcia rozmowy z tymi osobami. Podczas warsztatw ludzie podchodz i mwi: Och, bardzo mio pana pozna". Nie zaczynaj od pocztku. Nastpnie mwi: Teraz rozpoczniemy". ycie nie toczy si w ten sposb. Naley dostosowywa si do ludzi ju w pierwszych piciu sekundach komunikacji. Moesz je wykorzysta do wywoania wszystkiego, co zechcesz. Moesz wpyn na wszystko, co si dzieje, bez wzgldu na to, czy bierzesz udzia w sprzeday samochodu, zamkniciu ukadu handlowego, negocjacjach, czy umawiasz si na randk. Nie zaczynaj zbyt pno. Zacznij przed pocztkiem. W przypadku wszystkich wicze zaczynaj wykonywa to wiczenie, gdy tylko znajdziesz partnera. Licz si rwnie wszystkie cechy. Jeli odkryjemy jedn cech, po czym przejdziemy do nastpnej, pierwsza wci si liczy. Tu nie mona si dostosowa i na tym poprzesta. Tak robi w Nowym Jorku. Uwaaj, e to dziaa. Chc, by usiad ze swoim partnerem. Kiedy zaczniesz mwi, dostosuj tempo swojej mowy do jego oddechu. Oddech niektrych ludzi trudno zauway. Wtedy sprbuj czego, co pomoe. Spjrz na swojego partnera i powiedz: We oddech. Teraz". Nastpnie patrz, w ktrym miejscu oddycha. Niektrzy ludzie oddychaj nisko, inni wysoko. Zacznij mwi, a sowa wypowiadaj w rytmie jego oddechw. Kiedy on robi wdech i wydech, Ty dosownie podno i obniaj ton swojego gosu. Rytm i tempo utrzymuj w podobny sposb jak ja teraz lub jak na tamach dowolnego mwcy, ktrego naprawd lubisz sucha.

Hipnoza i przekonania
We kartk papieru i ustal rnice midzy silnym przekonaniem a czym, co moe, ale nie musi by prawd, tak jak ja zrobiem to z pewnym czowiekiem. Kiedy wyodrbnisz ju rnice, niech taka osoba wyobrazi sobie przekonanie, e potrafi wej w gbszy trans ni kiedykolwiek przedtem. Potrafisz wej w trans, w ktrym bdziesz umia kontrolowa puls i cinienie krwi, hipnotyzowa, mie lepsz pami czy bogatsze ycie seksualne". To przekonanie umie jako reprezentacj wtpliwoci. Nastpnie przesu je do jakiego odlegego punktu, po czym szybko przenie je tak, by jego submodalnoci zgadzay si z najsilniejszym wierzeniem, jakie potrafisz znale. Kiedy taka osoba myli o wschodzie soca, wie, e w to wierzy. Myli o wejciu w trans i dokonaniu czegokolwiek zechce. Wie, e wierzy cakowicie. Jeli znasz metod kotwiczenia, zakotwicz to. Silne przekonanie naley zakotwiczy w jednym miejscu. Kiedy masz dokona tego przesunicia, odpal kotwic. Nie ma sprawy; na kadego uczestnika przeznaczam okoo pitnastu minut. pamitaj przy mnie musisz si dobrze bawi lub zrobi Ci krzywd.

Submodalnoci dla pokazu hipnozy

Chc, by wycign przed siebie rk. Wanie tak. Zamknij 0czy i we gboki oddech. Chc, by si odpry i zobaczy obraz siebie. Niech stanie wyranie przed Tob. Teraz zobacz, Twj obraz
18

obserwuje, jak odprasz si i wzrasta uczucie oczekiwania tego, czego si za chwil nauczysz. Teraz przeka Ci instrukcje, ktre s przeznaczone dla Ciebie, mnie i Twojej niewiadomoci, poniewa to Twoja niewiadomo si uczy. Chc, eby wyobraenie samego siebie zacz od siebie oddala. Nastpnie przesu je do siebie. Jeli w ktrymkolwiek momencie Twj trans zacznie si pogbia, chc, eby pozwoli swojej rce podnie si powoli bezwiednie do gry. Powoli zacznij oddala swe wyobraenie od siebie. Teraz, gdy odsuwa si od Ciebie, chc, by zobaczy, e si lekko powiksza, i by sprawdzi, czy czujesz si bardziej zrelaksowany, pync na fali odprenia i komfortu. Nastpnie bardzo wolno zacznij przyblia je do siebie, bliej i bliej. Jeli w ktrymkolwiek momencie poczujesz, e wchodzisz gbiej, pozwl, by Twoje rami unioso si. Kiedy zaczniesz czu, e wychodzisz z transu, pozwl, by Twoje rami zaczo opada. Teraz powikszaj to wyobraenie coraz bardziej, bardziej i bardziej. Ponownie, gdy poczujesz, e osuwasz si coraz gbiej w trans, Twoje rami uniesie si. Teraz chc, by swe wyobraenie przerobi na film. Przyspiesz kolejne obrazy, eby stay si filmem. Za chwil bd mwi do innych zebranych tu osb. Znasz niektre z submodalnoci, wic zaczniesz eksperymentowa, aby dowiedzie si, co pogbia Twj stan, i aby mc si coraz bardziej zagbia, cieszy uczuciem odprenia i samozadowolenia i kontrolowa wasne przeznaczenie, jak rwnie gboko wasnego transu. W jaki sposb zacz odkrywa, jakie zmiany i w ktrej submodalnoci wpywaj na dane osoby najintensywniej? W przypadku niektrych osb wystarczy pogbi ich wewntrzny dialog przez obnienie coraz bardziej jego tonu. W przypadku innych odsuwa si coraz dalej rdo ich wewntrznego gosu. Nie ma znaczenia, czy bdzie to przysuwanie, czy oddalanie obrazu, zwikszanie barw lub rozjanianie. Odkryj, co powoduje, e ludzie s coraz bardziej zrelaksowani, aby mg zacz robi nastpujce rzeczy. Teraz jeszcze raz unios Twoj rk. Tak jest. I tak j trzymaj. Pozwl swojemu palcu unie si bezwiednie, gdy co pogbi Twj trans. Chc, by sucha swojego wewntrznego gosu opisujcego wasne wewntrzne poczucie odprenia. Jeli to pogbi Twj trans, chc, by spowodowa, by ten gos sta si goniejszy i pozwoli unie si Twojemu palcu. Jeli przez to trans nie jest gbszy, niech Twj palec opadnie. Tak jest. Zacznij teraz. Nastpnie oddal od siebie gos. Niech brzmi, jakby dochodzi z coraz wikszej odlegoci. Dokadnie tak jeszcze dalej. Nie spiesz si. Nastpnie z wyobraeniem siebie wchodzcego w trans wykonaj po kolei kad z rzeczy, ktre wywoyway uczucie wchodzenia w gbszy trans, zaczynajc od teraz, i kad wzmocnij dwu-, trzyub czterokrotnie. Tak jest gbiej i jeszcze gbiej. Wanie tak. Do samego koca. Moesz pozwoli swojej rce opa w d. Kontynuuj wchodzenie w coraz gbszy stan odprenia i ciesz si z procesu prawdziwej nauki o drugim umyle we wasnym tempie, aby kady dwik i oddech pozwala Ci na uczucie wikszego odpreni, uczc si stale o drugim umyle i o tym, czego Twoja niewiadomo musi Ci nauczy. Wanie tak. Do szybko zwikszymy Twoj wraliwo i biego. Moesz zacz rozwija tempo i tonalno oraz odkry, co wpywa na kad osob. Poniewa w przypadku niektrych osb powikszanie obrazw powoduje wejcie gbiej, a zmniejszanie... Widzisz, nawet jeli przestaniesz w tej chwili, pomyl o czym, co naprawd lubisz robi, o czym naprawd przyjemnym. Zamknij oczy i zobacz, co by zobaczy, gdyby tam by; usysz, co by usysza. Nastpnie podkr gono i zauwa, czy to zwiksza odczuwanie przyjemnoci. Zwiksz jasno obrazu. Powiksz go. Jeli to potguje przyjemno, wr do stanu pocztkowego i zobacz, czy to j zmniejsza. Zaczniesz zauwaa, e istnieje bezporednie poczenie midzy wasn wiadomoci a zadowoleniem z ycia. Ludzi czsto drcz rne sprawy. Im wicej o nich myl, tym bardziej si denerwuj i tym wikszy robi si ich obraz. Mwi: By moe to wyolbrzymiam". Czy kiedykolwiek syszae to powiedzenie? C, to prawda! W najwikszym stopniu powiniene wyolbrzymia wasne zadowolenie! To, co powiniene ciszy i przyciemni, eby stao si niewidoczne, to fantazje, ktre przeszkadzaj Ci czerpa przyjemno z ycia. Pozwl, by wzrastao uczucie komfortu. Za chwil poprosz Ci o wzicie gbokiego oddechu i powrt tutaj z miym uczuciem, ktre zacznie si wanie tutaj i bdzie si rozprzestrzenia, pyncym z wiedzy, e nauczye si czego wartociowego. Do samego koca rozbudzony i rany. Dzikuj.

Ostro i wzmacnianie reakcji

Trenuj oczy. Chc, by skoncentrowa si na budowaniu umiejtno wizualnego postrzegania, zauwaania, kto na co reaguje.
19

Druga sprawa to po prostu zmuszenie ludzi do wycignicia rki. Dokonaj zmiany w submodalnoci obrazu reprezentujcego ich wchodzcych w trans. Jeli stworzenie wyobraenia pomaga im w transie, niech ich rce podnios si wysoko ku grze. Natomiast jeli tworzenie obrazu powoduje wiksze rozbudzenie, niech opuszcz rce, aby mg to zobaczy. Jeli nic nie widzisz, naka im, by robili to bardziej widocznie. NLP stao si zbyt trudne. Przy zakotwiczaniu reakcji ka szuka naprawd minimalnych zmian. Jeli nie moesz tego zobaczy, spowoduj, by stao si bardziej dramatyczne. Nazywamy to wzmacnianiem. Wzmocnij. Podkrcaj dotd, a moliwe bdzie zauwaenie rnicy. Poka Ci, jakie to proste. Chc, by pomyla o przeszym przyjemnym dowiadczeniu. Po prostu zamknij oczy. Teraz stopniowo powikszaj obraz. Rozjanij go. Teraz zwiksz natenie dwiku. Tak jest. Dobrze. Teraz zatrzymaj si na chwil. Z kadym krokiem zaczynasz widzie bardziej radykalne zmiany. Jeli zmiany nie s wystarczajco radykalne, zmie submodalnoci. Zwiksz obraz dwukrotnie. I jeszcze raz dwukrotnie. I ponownie. Czy zauwaye zmiany na twarzy? To oznacza, e nie musisz mruy oczu, by zobaczy, co si dzieje.

Kotwice suwakowe
Wielu Czytelnikw podczas zakotwiczania oznacza prawdopodobnie miejsce. Kiedy dostrzeesz zmian, moesz stworzy kotwic, ktr nazywam kotwic suwakow. Kiedy uzyskasz od kogo oczekiwan reakcj, po czym zrobisz co, co j wzmocni, zacznij od tego samego miejsca i przesu j troch dalej. Nastpnie wr do pocztku i przesu troch dalej...i jeszcze dalej. Otrzymasz sygna, e niewiadomo to rozumie. Dojdziesz do punktu, w ktrym bdziesz mg przesun si dalej, ni zakotwiczye, i otrzyma w rezultacie silniejsz reakcj ni pierwotnie. Czy nie? Tak! W porzdku, dzikuj. Zawsze gdy zamierzasz dotkn ludzi w transie, wczeniej ich o tym informuj. Chc, by zacz od kotwicy, ktr stworzye ostatnim razem. Wr do swojego partnera i odpal kotwic. W inny sposb trzeba rozmawia z umysem wiadomym, a w inny z procesami niewiadomymi. Sign teraz i podnios Twoj lew rk. Nie ka Ci jej opuci z powrotem na d". Niewiadomo rozumie, e to oznacza: Trzymaj j tam". To oznacza, e kiedy ka Ci j pooy, zrobisz to. Nazwij to zaoeniem.

Submodalnoci w celu pogbienia transu

Kiedy rami partnera jest w grze, poinformuj go, e ma powiksza, zwalnia, oddala i zblia obrazy, aby dwik stawa si to goniejszy, to delikatniejszy. Jeli ktra ze zmian pogbi stan transu, pozwl jego doni unie si do gry, eby mg to zobaczy. W ten sposb uzyskasz radykalniejsz reakcj. Powiedz mu rwnie, by zrobi to prawdziwie niewiadomym ruchem. Jest to najwaniejszy cel. Ludzie nie musz mie wiadomoci, eby podj decyzje. W przeciwnym razie musieliby wyj z transu, aby wskaza, jak wchodz poprawnie w trans. To nie ma sensu. Przemyl to. Sprawd wzmacniacze, aby ustali, ktre naprawd pogbiaj trans. Ze wszystkich znanych Ci submodalnoci u kadej z osb znajdziesz trzy do czerech wzmacniaczy, ktre pogbi trans lepiej ni inne. To nie oznacza, e inne tego nie robi, ale znajd te, w przypadku ktrych rezultat jest najsilniejszy. Nastpnie zbuduj kotwic suwakow. Wzmocnij kady z piciu zmysw i za dla nich t sam kotwic suwakow. Upewnij si, e dziaa. Teraz masz kotwic suwakow dla transu.

Dzika lekkomylno
Kiedy ludzie s ju w transie, chc, by doprowadzi ich do czasu i miejsca, w ktrym byli jednoczenie gwatowni i lekkomylni. To stan, w ktrym jeste beztrosko skonny i na cao. Tego szukamy. Znajd stan, w ktrym idziesz na cao, w ktrym kada czstka Twojej duszy mwi: Zrb to!". Chc, by wzmocni ten stan i zakotwiczy. Nastpnie chc, by odpali obie kotwice suwakowe w tym samym momencie i patrzy na rozpoczynajc si jazd bez trzymanki. W porzdku? Nastpnie wyprowad ich z transu. Zawsze gdy indukuj trans, chc, eby to bya dobra zabawa. Nie chc w transie wchodzi w co, o czym dana osoba wolaaby zapomnie. Zbyt wielu ludzi prbuje zmusi swoich klientw do wejcia w trans. Jest to moliwe. Mona zignorowa ich obawy i zmusi ich, by weszli w trans wbrew swojej woli, ale nie uzyskaby dobrych wynikw. W taki sposb nie pomoesz ludziom. Pom ludziom spojrze na ycie dziko i lekkomylnie. Wtedy widz to, co chc. Id na cao. Kiedy widz co, co trzeba zrobi, wykonuj to. Dotyczy to wejcia w trans i kontrolowania swych neuronw oraz przyszoci. Kiedy nadejdzie czas zmian, nie wracaj do mnie uzalenieni, ale ucz si przejmowa to, co robilimy. Robi to sami.
20

Sprzedawanie zmiany
Zauwa korzyci pynce z mojego sposobu pobierania opat. Naliczam je wedug zmiany, i to sporo. To zwiksza motywacj do szybkiej i niezalenej zmiany. Nie chc, by podstaw mojej pracy, byo wywoanie jednej zmiany. Po prostu wyjmij, co ze, i napraw to". Chc, by ludzie brali to, co dobre, i zmieniali to na wspaniale. Wikszo przychodzcych do mnie ludzi ma problem, ktry przestali kontrolowa. Nie rozumiej, e tak naprawd brak im kontroli nad umiejtnoci skoncentrowania si na swoich pragnieniach. Czsto w zastpstwie skupiaj si na ucieczce od tego, czego nie chc. Mnie zaley na prawdziwych zmianach u kadej osoby, z ktr pracuj. Zamiast pomaga jej w ucieczce od czego, wol, by przybliaa si do tego, co jest przyjemne, dobre i uyteczne. Ten rodzaj pracy z ludmi pozwala na wielkie zmiany. A to powoduje, e ta praca staje si znacznie przyjemniejsza. Ilu z Czytelnikw to lekarze? Ludzie przychodz do Ciebie, gdy co si w nich popsuje? Co by byo, gdyby udao si Ci ich zmusi do zadawania pyta: Jak mog zmieni swoje zwyczaje, eby by zdrowszym?". Co by byo, gdyby zagldali do Ciebie i pacili za informacje o dostosowaniu swojej diety przed chorob? Co by byo, gdyby chcieli czu si tak dobrze, jak to tylko moliwe, zamiast przychodzili i mwili: Boli, napraw mnie!". Ta zmiana w mentalnoci znacznie poprawia prac lekarza. Zamiast cigego patrzenia na chorych widzisz ludzi, ktrzy s coraz zdrowsi. Dodatkowo ludzie z coraz wiksz przyjemnoci odwiedzaj Ciebie. Ta zasada dziaa na wszystkich obszarach. Prowadz wietne szkolenia handlowe. Ucz wpywania na ludzi tak, by chcieli wrci tylko po to, by mnie zobaczy. Zamiast odczucia, e zostali przymuszeni do jakiego zakupu, pamitaj, e wietnie si bawili i podjli dobr decyzj. Wedug mnie sprzedawcy a do pewnego stopnia my wszyscy pracuj w brany rozrywkowej. Jeeli o tym zapominamy, zachowujemy si zbyt powanie. Wtedy ponosimy konsekwencje i to, co robimy, staje si prac zamiast zabaw. W im wikszym stopniu praca bdzie take zabaw, w tym wikszym bdzie bardziej dynamiczna i tym lepsze bdzie ycie wokoo. To mog zagwarantowa.

ROZDZIA 3

Wskazwki z zaginionej instrukcji obsugi

Kierowanie wasnym umysem

Napisaem ksik Using Your Brain For a Change1, poniewa pomylaem: Kiedy si rodzimy, do naszych umysw powinni docza instrukcj obsugi". Gdzie si podziaa? Moe zgina w oysku. Ilu Czytelnikw ma w domu komputer? Do nich zawsze doczaj instrukcj obsugi. Zazwyczaj wydaje si, e autorzy tekstu maj nas za informatykw. Przeczytanie instrukcji to jedyna pewna metoda, by nie wiedzie, w jaki sposb korzysta z maszyny. Nie zawarto w niej informacji o tym, e trzeba woy wtyczk do kontaktu. Potrzebuj takich wskazwek, jak: To jest wcznik. Wcinij go". Nie mwi: Powikszanie i rozjanianie obrazw wzmacnia natenie emocji". Kiedy wic mylisz o czym, co Ci zranio, i robisz z tego wielki obraz w ostrych czerwieniach, zaczynasz si le czu. Powikszasz obraz i czujesz si jeszcze gorzej.
Polskie wydanie: Umys, jak z niego wreszcie korzysta, Centrum Kreowania Liderw, 2006 przyp. tum.

Nie mwi te: Przesta!". Waciwie wszystko sprowadza si do ustalenia, co robi klienci, i do nakazania im zaniechania tego! Moe to brzmie miesznie, ale czasami wystarcza tylko tyle. W zeszym roku midzy warsztatami przyjem 112 klientw. Mog powiedzie, e w przypadku 111 wystarczyo tylko ustali, co dziao si w ich gowach, po czym spojrze na nich i spyta: Czy kiedykolwiek przyszo ci na myl, by po prostu przesta to robi?". A oni odpowiadali: Chyba nie?". Nie
21

wiedzieli, co robili. Sto dwunasty wiedzia, kim jest. Potrzebowa tylko silnego i szybkiego kopniaka, by w ogle czym si zaj.

Fascynujca terapia
Miaem klienta z agorafobi. Nie opuszcza domu. Nawet nigdy nie sprbowa go opuci. Schorzenie to mona nazwa zaburzeniem bogaczy. Agorafobi nie jest zaburzeniem biedakw. Zamy, e nie miaby adnych pienidzy i mia agorafobi. W jaki sposb zarabiaby na ycie? Umarby z godu. To byby problem. Musisz mie pienidze, eby zapaci czynsz, zatrudni ludzi do przynoszenia zakupw i wykonywania innych podobnych rzeczy. Z tego powodu jest to zaburzenie bogaczy. Lubi ich. Terapeuta dzwoni i mwi: Mamy osob, z ktr trzeba popracowa, cierpi na agorafobi". Mj portfel zaczyna pulsowa. Wpadam. atwo si z nimi pracuje. Po prostu trzeba znale powd, ktry spowodowaby, e siedzenie w domu byoby czym straszniejszym. Wchodz i mwi: Cze! adny dzie na egzorcyzmy, prawda? Na zewntrz jest okropnie. Zostaniesz ze mn i si pobawisz?". Kocham prac w szpitalu psychiatrycznym. Pacjenci nie mog uciec. Ju sam pomys mi si podoba. Podszedem do jednego. Powiedziano mi ju, jak niemoliwi s ci pacjenci. Pomylaem: Kurcze! Niewiele widzieli". Nie wiem, ilu Czytelnikw syszao histori o spotkaniu Miltona z Jezusem Chrystusem. Ze wszystkich rzeczy, jakie Milton mi kiedykolwiek opowiada, ta mnie nie przekonaa. Spojrza na czowieka i powiedzia: Syszaem, e bye kiedy stolarzem". Facet odpowiedzia: Tak". Nastpnego dnia Milton spyta: Wierzysz, e trzeba pomaga innym?". Wtedy Milton wysa go do pracy z ludmi na tyach budynku szpitalnego. To oni go uzdrowili nie Milton! We paru prowincjuszy z Arizony. Oni nie przyjm adnych bzdur o byciu Jezusem Chrystusem. Po pierwsze, wikszo z nich to zatwardziali baptyci, ktrzy ostrzc noe, patrz na Twoje jaja. Oni szybko wylecz Ci ze schizofrenii! Jednak to zadziaao. Kiedy wic poprowadziem kilka sesji i rezydenci powiedzieli mi, e w szpitalu jest pacjent, ktry twierdzi, e jest Jezusem Chrystusem, rwie przecierada i ubiera si na biao, a jknem Och!". Zrobiem bardzo prost rzecz. Wyszedem i kupiem pas stolarski oraz dwie belki i ca gar wielkich, prawie czterocentymetrowych gwodzi. Kupiem te pas narzdziowy z dwukilogramowym pobijakiem. Wszedem. Facet lea na ku. Wziem tam miernicz i zmierzyem jego dugo. Wziem jego ramiona i rozoyem na boki. Na obu doniach zaznaczyem bia kred znak X. Spojrza na mnie. Umieciem obie belki na pododze, wycignem mj wielki motek i zaczem je razem zbija. up! Wychyli si i spyta: Co robisz?". Spojrzaem na niego i odpowiedziaem: Jeste Jezusem Chrystusem, czy nie?". Spyta: Czemu chcesz wiedzie?". Powiedziaem: A tak sobie". up! Wziem par tych gwodzi i rozmieciem je po obu stronach ka na stolikach, spojrzaem na jego donie i z kcika pocieka mi lekko lina. Spojrzaem na niego i powiedziaem: Jestem ydem! Zblia si Wielkanoc. Wanie jutro bdzie Wielki Pitek. Ha, ha, ha". Facet powiedzia: Chwileczk! Jestem schizofrenikiem! To tylko zaburzenie psychiczne". Krzyknem: Zawsze tak mwi!". To wanie wtedy wzywaj lekarza i krzycz: Jestem uleczony! Jestem uleczony! Wypucie mnie std!". W przypadku schizofrenii zawsze twierdzi si, e schizofrenicy stracili kontakt z rzeczywistoci. Nastpnie prbuj ten kontakt odnowi. Jako fizyk wiem, e nie umiemy znale rzeczywistoci". Stwierdziem, e to, w co wierz, trzeba zmieni w rzeczywisto. Jeli pacjent uwaa, e goni go CIA, trzeba wezwa CIA, eby zaczo go goni. Dla mnie to jest prawd.

Prawdziwa przyjemno
Do pewnego stopnia wszyscy mamy schizofreni, skoro wierzymy, e nie moemy czerpa z czego przyjemnoci. Wielu z nas nie cieszy si tym, co robi, aby zarobi na utrzymanie. Chodzimy jednak do pracy dzie w dzie. Zdrowi na umyle. Z drugiej strony cieszymy si z idiotycznych rzeczy. Ludziom sprawia przyjemno wyskakiwanie z samolotu. Pomyl tylko. W sobot maj dzie wolny. Co robi? Wsiadaj do samolotu i wyskakuj. Myl: Imprezowa czy wyskoczy z samolotu? Hm, wyskoczmy z samolotu!". Niektrzy pozwalaj innym cign si na linie za dk, stojc w tym czasie na dwch patykach... dla zabawy! Kiedy traktowano to jak surow kar. Niektrzy emocjonuj si zbieraniem znaczkw. Ekscytuj si tym maksymalnie. Musz mie lup, eby je oglda. Kiedy jeden rni si od drugiego, to dopiero ich diabelnie podnieca!
22

Pomyl o tym przez chwil. Jeli moesz cieszy si z takich rzeczy, moesz czerpa przyjemno ze wszystkiego. To Twj umys! Kto ma motywacj, by wyj i wyskoczy z samolotu? A czy ludzie nie mog si zmotywowa, by zarabia pienidze? Prowadz wiele szkole przeznaczonych dla sprzedawcw. Wyobraenie klienta, ktry przychodzi, kupuje samochd i daje im tysice dolarw nie wywouje w nich adnej ekscytacji. Dlaczego? Poniewa marz na jawie o wyskakiwaniu z samolotul Powiniene uwiadomi sobie, e Twj umys czy to z przyjemnoci.

Technika transu trj krotnego

Popracuj nad tonalnoci. Dysponujemy sprztem dwikowym. Moesz posucha samego siebie. Wprowad zmiany. Nadaj swemu gosowi gadsze i subtelniejsze tempo oraz tonalno. Najpierw jednak zacznij od maego wiczenia, aby wprowadzi pewne sowa bdce cznikami i rozpocz nakadanie. Zrobimy co, co nazywam potrjn indukcj. Rozdzielmy si na czteroosobowe grupy po cztery osoby w kadej grupie, a nie cztery osoby wewntrz jednej. Warsztaty wieloosobowoci bd za tydzie! Czytelnicy mog zacz teraz. Jeden z was zagra osob wchodzc w trans. Jej zadaniem jest usi i udawa nieprzytomn. Dla wikszoci z was buka z masem. Z pozostaej trjki osoba A zacznie opisywa wraenia wizualne: Zamknij oczy i zobacz obraz, w ktrym widzisz wyranie siebie siedzcego na krzele i wpadajcego w trans, gdy to robisz...". Nastpnie przerwij i wska na nastpn osob, osob B. Chc, by osoba B idealnie podchwycia tempo. Ma to by pynny i rwny rytm. Moe wic powiedzie: Czerpiesz przyjemno z procesu patrzenia na swe odprenie, gdy...". Tu wcza si nastpna osoba, C, nie gubic przy tym rytmu. Tempo stanowi jeden z najwaniejszych aspektw komunikacji. Jest rwnie jednym z najbardziej niewiadomych aspektw. Wikszo osb to przeocz. Utrzymujcie stae tempo i rytm. Nie moe si zmienia, gdy mwi inne osoby. Starajcie si utrzyma pynne tempo i intonacj: Wchodzi gbiej i gbiej w ten rodzaj stanu, w ktrym...". Syszysz...". Utrzymujcie pynne tempo. Nie powtarzajcie cznikw. Miejcie gotowe inne sowo, aby kontynuowa zdanie. I... moecie i gbiej i gbiej. Oto jedno z najpotniejszych narzdzi Miltona. Mwi: Twj niewiadomy...". To polecenie. To wszystko. I Milton je powtarza. Mwi: Twj niewiadomy umys nie wie zbyt wiele o tym, co w tej chwili robisz, a niewiadome uczenie si... ale gwnie niewiadomy... teraz...". Usidcie i wykonajcie to trzykrotnie. Za pierwszym razem zajmijcie si modalnoci wzrokow, suchow i kinestetyczn, za drugim suchow, wzrokow i kinestetyczn. Starajcie si korzysta z rnych kombinacji. Niezwykle wane jest, by nikt nie powtrzy ostatniego sowa, spjnika uytego jako cznik. Jeli zatem Juliusz zakoczy wypowied sowem gdzie i wskae inn osob, niech nie powtarza ona gdzie". Po prostu kontynuujcie zdanie. Mwcie dalej, jak mwilibycie jednoczenie. On po prostu przesta mwi na tym sowie. Pamitajcie, e tre wypowiadanych sw nie jest tu zbyt wana, poniewa mamy do czynienia z indukowaniem transu. Tre staje si wana podczas jego utylizacji. Utrzymajcie tylko sugesti, e pyn na falach uczucia, ktre prowadzi ich gbiej i gbiej w stan niewiadomoci, gdzie mog si nauczy, naprawd nauczy, jak cieszy si yciem, i pynnie oraz rwno stosujcie wzorce tempa i tonalnoci, abycie mogli wzi sowa naturalnego jzyka i wykorzysta je do pomocy. Teraz... wstacie i idcie wykona wiczenie!

Zakotwiczanie i posthipnoza
Kiedy prowadziem kurs Flirtujca klasa", reklamowaem go jako kurs skierowany dla par. Bardzo to wszystkich dziwio. Wydawao mi si, e pary maj wicej okazji do flirtu, ktry na pewno wzbogaci ich zwizek. Naucz si zakotwicza i samemu tworzy kotwic za pomoc hipnozy. Moesz doda wymiar posthipnotycznej sugestii. Zasadniczo kotwica tworzy naturaln posthipnotyczn sugesti. Widzisz klif, czujesz strach, nie skacz". Dziecko zblia rce do ognia i krzyczy. Takie zachowania nie s wcale wbudowane genetycznie. Kiedy dzieci widz ogie po raz pierwszy, prbuj go zapa. Kiedy Twoja rka zbliaa si do ognia, matka patrzya i krzyczaa: Ach! Nie!", co zakotwiczyo reakcj. Twoja rka zaczyna wyciga si do wizualnego bodca ognia. Wzrokowe lub kinestetyczne reakcje uruchamiaj si automatycznie. Nie musisz wsadzi rki w ogie, by nauczy si, e nie naley tego robi. Podobnie nie musisz pozwala, by potrci Ci samochd, aby wiedzie, e nie naley wchodzi na ulic. Istoty ludzkie potrafi uczy si przez doznania porednie.
23

Psi treserzy
Psy s w tym zupenie nieze. Ucz si szybciej od niektrych osb. Zwaszcza psiak, ktrego miaem. By to najmdrzejszy pies, jakiego moesz sobie wyobrazi. Gdybym mia takich trenerw NLP, wszystko byoby atwiejsze. Pewnego dnia stwierdziem, e pracuj dla mojego psa. Wrciem do domu po caym dniu szkole. Do domu jechaem ponad dwie godziny. Stanem w drzwiach. Mj pies lea na kanapie i oglda telewizj. Spojrzaem na niego, na teczk i pomylaem: Co tu jest nie tak". Spojrza na mnie i powiedzia: Hej, Rich, poszedby do kuchni i przygotowaby mi co do jedzenia? Jestem godny". Po jedzeniu poprosi, ebym si podnis i otworzy drzwi. Wtedy mg wyj na zewntrz i skorzysta z krzakw. Pomylaem: Co jest, pracuj dla psa?". W wiecie spotyka si mae dziwactwa. Ilu z Czytelnikw ma psa? Pracujecie dla niego, prawda? Chodzicie do pracy. On zostaje w domu i cay dzie oglda telewizj. Zagoniem mojego psa do pracy. Nauczyem go szkolenia ludzi. To dobra technika. Miaem owczarka niemieckiego. Przyprowadzaem go na sesje. Niektrzy klienci nie chcieli robi tego, czego oczekiwaem. Dawaem sygna. Warcza. Od razu zaczynali wsppracowa. Mwiem: Wejd w trans". Pies warkn. Natychmiast zamykali oczy. Kiedy w stan hipnotyczny ma wej dua grupa osb, hipnotyzerzy robi co, co zawsze uwaaem za absurdalne. Tocz wojn z zamykaniem oczu. Trac czterdzieci pi minut na prby zmuszenia kogo do zamknicia oczu. Wydaje si to strat czasu, gdy wystarczy spojrze na kogo i powiedzie: Czy mgby zamkn oczy?". Zabierz si za uyteczniejsze rzeczy.

Swish pattern w hipnozie

Teraz poka Ci kolejn niewielk, ale przydatn metod. Niektrzy z Czytelnikw mogli o niej czyta. Nazywamy j metod swish pattern. Polega ona na zbudowaniu jednego wyobraenia i zastpienia go szybko innym. Zatrzymaj si teraz i pomyl o chwili oraz o miejscu, w ktrym czue co niezwykle przyjemnego. Kiedy mwi ludziom, by zamknli oczy i pomyleli o czym z przeszoci, wikszo z nich wybiera co bezwartociowego. Zwaszcza terapeuci. Znajduj jakie traumatyczne przeycie. My nie. My szukamy ekstazy, rozkoszy i tego rodzaju rzeczy. Jeli miae ze dowiadczenie, stwierd: Raz w zupenoci wystarcza". Wiem, e wiele osb spdza mnstwo czasu na przeywaniu swego dziecistwa na nowo. Mnie moje si nie podobao. Raz byo a nadto. Zamknij oczy i wr do jakiego przyjemnego wspomnienia. Zobacz to, co wtedy widziae, usysz, co syszae, dosownie zagb si w pami i przywoaj swoje doznania. Kiedy tylko Ci si to uda, porodku tego wyobraenia zrb mae kko. Niech si otworzy. Masz zobaczy siebie odczuwajcego dwukrotnie wiksz przyjemno i dwa razy szczliwszego ni kiedykolwiek przedtem. Kiedy kko otworzy si na tyle, e to zobaczysz, chc, by szuuuuu nagle otworzy je naprawd szeroko i wkroczy do rodka. Rb to wielokrotnie. Powtarzaj wci proces. W ten sposb zaczniesz zwiksza umiejtno bardziej intensywnego odczuwania przyjemnoci i cieszenia si yciem. Teraz moesz doda wymiar tam, gdzie chciaby odczuwa wiksz przyjemno w yciu. Z jakiego rodzaju rzeczy chciaby si cieszy? Na przykad zobacz siebie cieszcego si z procesu uczenia si pracy z transem.

Rado kompetencji
Niektrzy z Czytelnikw wygldaj dzisiaj bardzo powanie. Jednak i z tego mona si wyleczy. Na wiecie jest zbyt wiele powagi i zbyt mao zabawy. Naucz si cieszy prac. Zacznij myle z przyjemnoci o pjciu do pracy i korzystaniu z tych technik. Bdziesz w tym coraz lepszy. Powaga rodzi niekompetencj. Ludzie, ktrzy cieszyli si prestiem i nie mieli adnych umiejtnoci, wymylili stopnie naukowe. Pozwalaj, aby mia kilka liter przed nazwiskiem, a nie wiedzia, co robisz. Jeli bierzesz to na powanie, czerp w zamian troch powanej przyjemnoci. Pewien czowiek powiedzia mi, e nie zdawa sobie sprawy, e byem wiecznym studentem. Nie ukoczyem studiw przed trzydziestk. Nie wypisuj tytuw przed moim nazwiskiem. Powiedzia: Wszystko wspaniale, i dobrze panu mwi, ale jakie s pana uprawnienia, by uczy nas tych technik?". Powiedziaem mu: Umiejtnoci". Spojrza na mnie: To! Kady moe mie umiejtnoci, ale czy ma pan jakie tytuy naukowe?". Mam tytu z fizyki, chemii i innych rzeczy. Zaczem mu wymienia moje wszystkie tytuy naukowe. Wtedy chcia si ode mnie uczy. Nie chc uczy si czego od kogo, kto by wiecznym studentem. Chc si uczy od kogo, kto potrafi co zrobi. Na przykad przy opracowywaniu dla wojska szkolenia dotyczcego strzelania z
24

pistoletu poszukaem dziesiciu najlepszych strzelcw, a nie ludzi z najwiksz liczb odznak. Chc zobaczy pocztek zmian. Zwracaj uwag na ludzi, ktrzy potrafi co robi. W psychologii nie ma technologii. Jest mnstwo teorii i mnstwo teoretycznych metod. Naleaoby powiedzie komu, by zrobi co uytecznego. Jeli do terapeuty zgosi si osoba z fobi i powie: Boj si windy", powinien on pomyle: Jak mog to naprawi?". W zamian za to stwierdzi: Ach! I skd si to bierze?". Potem zacznie zadawa pytania o sny danej osoby: nia si panu ryba?". Jeli tak, to wszystko jasne. Widzisz, szybko zrozumiaem, e wiem, dlaczego ludzie maj problemy. Istniej tylko dwa powody. Rodz si i rosn. Gdyby nie to, nie byoby problemw. Teraz znamy przyczyny problemw. Jak nauczy ludzi wzniesienia si ponad nie? Kto powiedzia, e czyta o tym, jak wyleczy fobie, ale chciaby zobaczy, w jaki sposb to si robi. Po pierwsze, sprbuj tego, co byo w ksice, i sprawd, czy dziaa. Ludzie na caym wiecie stosuj t technik. W przypadku niektrych to dziaa. Kiedy tumaczyem, jak zakotwiczam, jeden z panw powiedzia, i zauway, e robi to na centralnej linii ciaa. Kiedy powiedziaem centralna linia ciaa", facet pomyla: Wic to wanie jest centralna linia ciaa". Po przeczytaniu tej ksiki pomyla, e centralna linia ciaa oznacza tali. To uzasadniona pomyka. Ale na tej linii szukasz symetrii. Symetria w kategoriach geometrii oznacza, e czci po obu stronach osi przystaj do siebie. Jeli takie przystawanie chciaby zaobserwowa u ludzi, musiaby wyhodowa u nich kolejn par oczu. Ten pan musia mie kopot ze zrozumieniem tego, o czym mwiem.

ROZDZIA 4

Niewerbalne indukcje hipnotyczne

Przerywanie wzorcw zachowania

Dzi zaczn od niewerbalnych indukcji hipnotycznych, poniewa teraz masz wiadomo, jeste rozbudzony i trzeba pooy temu kres. Dobrze spae? Miae mie sny? Czy jeste gotowy na szybk indukcj? Przy okazji odkryjesz pewnie, e szybka indukcja to dua przyjemno. Czy nie? Chc nauczy Ci czego, co widziaem w wykonaniu Miltona Ericksona. Kiedy go poznaem, jedzi ju na wzku. Jedn rk mia bezwadn. Praw do podnosi zawsze przy uyciu lewej. Ale Milton by rwnie starym oszustem. Jeden z moich studentw ostatniego roku, Steve, niemal czci Miltona. Przywiozem wic go kiedy do Miltona, eby mg go pozna. Jak maj to w zwyczaju mode dzieciaki, prbowa okpi Miltona. Po co prbowa pokona kogo z ponad pidziesicioletnim dowiadczeniem w jego wasnej grze? Jednak Steve by zuchway. Kiedy Steve wszed do pokoju, a Milton odwrci si, by na niego spojrze, Steve zacz go naladowa. Milton uj swoj sparaliowan do i podnis j, by poda rk Steve'owi. Powiedzia przy tym: Przykro mi, ale nie dosyszaem Twojego imienia". Nastpnie wycign swoj sparaliowan rk. Steve wycign rk, by si przywita. Jednak w momencie, gdy ich rce miay si wanie zczy, Milton pozwoli swojej rce lekko opa i powiedzia: Teraz zamknij oczy". Powieki Steve'a opady. Teraz zaczn opowiada ci histori o chopcu, ktry mia brzydkie maniery" powiedzia Milton mwic do Ciebie jak do dziecka, teraz". Co za wietna indukcja hipnotyczna dla regresji wiekowej! Widziaem ludzi, ktrzy wkadali wielki wysiek w prby cofnicia si o kilka lat. Milton po prostu spojrza na niego i powiedzia: Mwi
25

do ciebie jak do dziecka, czsto zdarzao si, e jako dziecko dostawae od rodzicw lanie. Czujesz to?". Pomylaem: Och! Ten staruszek jest niezy! Bd musia to zapamita". Moja crka jest ju zbyt dua, eby dawa jej klapsy. Lepiej nie mie ojca hipnotyzera. Wchodz do kuchni i widz stosy naczy, odwracam si i patrz na ni z jedn uniesion brwi. Mwi: Ju robi! Ju robi!". Nie ma nic gorszego od dostania lania bez dotknicia. Wystarczy, e zoisz skr raz, a potem kaesz im to przeywa na nowo. Znalazem dobre zastosowanie przeywania na nowo wczesnodziecicych traum. W pracy z nastolatkami! Pracowaem kiedy w orodku dla modocianych przestpcw. Przychodz z pewn postaw. Uzewntrzniaj t postaw od samego pocztku przez zbytnie rozpieranie na krzele. Kiedy to widz, bior troch gorcej kawy, pochylam si nad takim delikwentem i upuszczam mu j na kolana. Od razu siada prosto. A w chwili, gdy si prostuje, po prostu pukam go w czoo i mwi: Spij!!". Taki natychmiastowy nokaut. Nastpnie zaczynam indukowa stan, w ktrym mam zdalne sterowanie. Pracowaem z chopcami oskaronymi o kradzie w sklepie. Mona im zaszczepi sugesti posthipnotyczn. Sigaj po co, za co nie planuj zapaci, a ich wasna rka uderza ich w twarz. Co innego powiedzie komu, by przesta, a co innego powiedzie im, e naprawd dostan w twarz. Ludzie czsto mwi, e maj dwa umysy. Odzwierciedla to ich system reprezentacji. Ludzie tumacz: Czuj, e nie powinienem kra, ale czasami widz co, co musz koniecznie mie". Niekiedy podczas rozmowy wystarczy si odpowiednio dostroi, by odkry, w jaki sposb si rozszczepiaj. Niech niewiadomo zestroi si ze wiadomoci, aby kady mg zrozumie, co odpowiada jego najlepszym interesom. Jeden z moich wsppracownikw, ktry pracuje z nastolatkami, zabiera ich na wycieczki po wizieniu. Co innego myle o wizieniu, a co innego tam by. Nawet paci winiom za obelywe zachowanie. To ich praca! Daje im karton papierosw, jeli s wystarczajco odstrczajcy.

Wbudowuj polecenia
Poka Ci indukcj, a waciwie par rnych, po czym poprosz, by sprbowa kilku indukcji niewerbalnych. Czsto indukcje werbalne spotykaj si z wikszym oporem. Ludzie zauwaaj indukcje werbalne w sposb wiadomy. Wiele osb ju od pocztku boi si wejcia w trans, szczeglnie bardziej naiwne osoby. Przychodzili do mnie ludzie i mwili: Moe pan robi, co chce, ale prosz mnie nie hipnotyzowa". Mwi: W porzdku, nie uyjemy hipnozy. Teraz prosz zamkn oczy, a gdy oczy bd zamknite, nie moe pan wej w trans zbyt gboko i nie chc, by pan wszed w trans ju teraz, poniewa nie chc, by pan wszed w trans...". Chc, by usysza werbalny wzorzec zwany poleceniem wbudowanym. Ta technika zostaa uyta w powyszej wypowiedzi. W tym, co chcesz powiedzie, zmie ton lub natenie gosu i wyrnij swj komunikat. Milton by w tym absolutnym mistrzem. Dosownie koysa si z boku na bok i wyrnia komunikaty przestrzennie. Mwi, kiwajc si z boku na bok: Teraz... gdy wejdziesz w trans, bdziesz mg dowiedzie si rzeczy, ktrych jeste niewiadomy i zrozumie, jak korzystne one bd, gdy wjedziesz w trans, poniewa chc, by mg to zrobi teraz...". Milton nie stosowa zbyt wielkiej kontroli wokalnej. Nie wiem dlaczego. Wedug Earnesta Rossiego Milton by nie tylko daltonist, jego gos by atonalny i arytmiczny. Kompensowa to sobie wybornie pooeniem w przestrzeni. Bez wzgldu na sposb wyrnienia polecenia przestrzenny, nateniem gosu lub zmian tonacji niewiadoma cz czowieka zrozumie przekaz. Obni intonacj gosu, aby odtworzy tryb poniszego polecenia. Mona spojrze na czowieka i powiedzie: Za chwil chc, by poszed po rozum do gowy, poniewa nikt nie wie... poniewa za chwil stwierdzisz, e uczenie si tego jest przydatne i podnosi na duchu...". Tak jest, kontroluj wraenia: pjd po rozum do gowy" i nikt nie wie". To wspaniae, ludzie zaczynaj trzyma si krzese. Prawda? Albo mwi: Ja tego nie zrobiem!". Wszystko bezporednio przed nami. O czym on w ogle mwi?". Chodzi o to, e polecenie zaczyna si od pjd", poniewa nikt nie wie". A jeli Ci to drani... Polecenia wbudowane nie su do kpin z ludzi. To one pozwalaj stworzy rnic midzy Tob a meblem.

Ludzka reakcja nasza chwaa!

Bywaem kiedy w miejscu zwanym Esalen. Uwielbiaem torturowa tam ludzi. Spotyka si tam prawdziwych maruderw ruchu potencjau ludzkiego.
26

Ciesz si, e umiesz by elastyczny w reakcjach. Prosz bardzo, id i dziaaj. Jeli Ci si nie podoba Twoja reakcja, zmie j. Najlepiej zrobi to jeszcze przed czasem. Jeli kto stale wywouje w Tobie zo, najlepiej zmie to, gdy sam nie jeste zy. Zaprogramuj si wczeniej tak, aby ta sama sytuacja rozbudzia Ci i rozbawia. Zastp j czym, co lepiej dziaa. Ludzie potrafi reagowa na prawie wszystko w dowolny sposb. Pomyl o przykadach, ktre podaem w poprzednich rozdziaach. Niektrym sprawia przyjemno wyskakiwanie z samolotu! Ulubion rozrywk innych jest przepywanie Kanau La Manche. Tylko o tym pomyl! Nie wiem, co mwisz na widok lodowatej wody. Ich ciaa mwi: Wskakuj!". Ja mwi: Seks, rock and roli lodowata woda?". Ludzie robi przedziwne rzeczy dla przyjemnoci. Ostatnio nastaa nowa moda wspinanie si dla przyjemnoci! Ludzie wspinaj si tak wysoko, e musz nosi maski tlenowe, aby oddycha. Co jaki czas kto ginie. Niespodzianka! Widz klify w ksztacie dziobu statku. Od dou zwisaj z nich ludzie. Czasami mwi o tym w wiadomociach: Zdarzy si wypadek!". To nie by wypadek. Facet zrobi co gupiego! Kiedy widzisz taki klif, mzg powinien zaalarmowa: Obejd go!". Jeden z trenerw NLP kae ludziom paci za chodzenie po rozarzonych wglach. Czy ich rodzice niczego ich nie nauczyli? Ja wziem stek, par ziemniakw i kolb kukurydzy, rzuciem na ogie i usiadem z boku. Podoba mi si niezmiernie to, co zrobi Robert Dilts. Do kadej stopy przywiza kawaek schabu. Przeszed po wglach. Nastpnie sprawdzi, czy miso byo ju wystarczajco usmaone. Zrb co, by ludzie byli na tyle mdrzy, by obej rozarzone wgle. Strach mona przezwyciy. To nie oznacza, e naley przezwycia strach przed zrobieniem czego gupiego. Ju nie wystarcza, e przeszli przez wgle, aby udowodni, e potrafi przezwyciy strach. Teraz chodzi o presti. Tych spacerw musi by wicej i musz by dusze. Ludzie mwi: Szedem po rozarzonych wglach siedemnacie razy". A ja pytam: W czym problem, jeszcze Ci si nie udao?". Kiedy tam jestem, nikt nie przejdzie po rozarzonych wglach. Mam skonno do wrzeszczenia Stop!" i Ojciec Wirgiliusz mwi Au!". Uwielbiam to. Moecie skoni ludzi do zrobienia prawie wszystkiego, poza czym uytecznym. To trudne wywoywanie reakcji, ktre bd uyteczne.

Pokaz indukcji przeciwstawnej

Chc nauczy Ci kilku indukcji niewerbalnych. Poka Ci jedn stosowan przez Miltona. Takiej samej uyem dopiero niedawno. Podejdziesz tutaj? Wygldasz, jakby by na to gotw. Zapomniaem zakoczy wczeniejsze opowiadanie. Milton zaprosi czowieka z widowni, ktry mwi: Nie ma takiej rzeczy jak hipnoza. Nie ma takiej rzeczy jak hipnoza. Hipnoza nie istnieje". Milton stwierdzi: C, czy mgby pan tu podej i udowodni, e nie ma takiej rzeczy jak hipnoza". Kiedy mczyzna podchodzi, Milton powiedzia: Jak si nazywasz? Teraz spjrz na swoj do i zwrci uwag, jak zmienia si punkt skupienia wzroku, gdy zaczniesz gboko oddycha, odpra si i zamyka oczy, teraz. Tak jest. Niech twoja rka opada tylko z tak szybkoci, z jak jeste gotw uczy si czego wanego dla siebie, i ani troch szybciej. Teraz zatrzymaj si. Tak jest. Poniewa chc, by cofn si w czasie i odszuka w pamici uczucie, ktre jest bardzo przyjemne. Chc, eby z kadym oddechem wchodzi coraz gbiej w trans i cieszy si procesem zdobywania wiedzy, tym, e moesz si uczy od podwiadomoci, teraz. Tak jest. Kiedy rka opada bardzo powoli w d, poruszajc si tylko po jednym neuronie naraz, chc, by niewiadomo zacza rozprzestrzenia to dobre uczucie. Tak jest. Prawdziwa nauka o wchodzeniu w tak gboki trans, jak nigdy przedtem".

Dziaanie indukcji byskawicznej

Indukcja byskawiczna to moje pojcie. Niektre rzeczy umoliwiaj wykonanie dowolnej indukcji byskawicznej. Rozwamy jedno dziaanie, zachowanie automatyczne. Jeeli podchodzisz do kogo na ulicy, nie zastanawiasz si, jak ucisn mu rk. To jest zaprogramowane. Kiedy wycigasz rk, rka drugiej osoby od razu znajduje si na odpowiednim miejscu. Wie, co powinna robi. Jeli przerwie si tak czynno w jej rodku, nie zostanie ukoczona. Tu nie ma rodka czynnoci. Jest pustka. Stwrz wieloznaczno. Czy wierzysz w lepy traf palcem w punkt na cianie?" To niejednoznaczno interpunkcyjna. Sowo traf" koczy zdanie i zaczyna nowe. W kwestii przerwania ucisku doni gdy rka drugiej osoby podniesie si, zegnij swj kciuk i pierwszy palec w rodzaj czarki. Zamiast dotkn jej praw do swoj, skulon do umie pod jej zbliajc si do ucisku rk. Delikatnie ujmij do tej osoby i podsuwajc j przed jej oczy, powiedz:
27

Spjrz!".

Pokaz metody ucisku doni

Obie rce nie weszy w kontakt, dlatego zabrako programu. Program tworzysz przez przesunicie rki tej osoby przed jej oczami i powiedzenie: Spjrz!", pokazujc to swoj drug doni. Prosz pana? Prosz spojrze na swoj do i zwrci uwag na zmian punktu skupienia wzroku, gdy bierze Pan gboki wdech, odpra si, zamyka oczy i wchodzi cakowicie w trans. Ludzie szukaj programu. Po prostu im go podaj. Tak jest, po prostu zamknij oczy. Powiem Ci, kiedy bdziesz gotowy. Nie chc, by si czciowo wybudzi. Chc, by za chwil wzi gboki wdech i pozwoli swoim doniom cakowicie opa, poniewa jeszcze nie skoczye. Przyszede tutaj i masz prawo do maego prezentu, maego prezentu od wasnej niewiadomoci, teraz. Tak jest. Teraz chc, by Twoja niewiadomo wybraa z ycia jedn rzecz, jeden moment, w ktrym czue nieopanowan odwag, nazywamy j miaoci". Wybierz sytuacj, w ktrej czue tak silnie uczucie wobec czegokolwiek, w ktrej czue... w ktrej moge po prostu wszystko zrobi i zrobi to dobrze bez wzgldu na wszystko. Moment, w ktrym wiedziae, e masz si i odwag oraz charyzm, by po prostu zapa t chwil i naprawd spowodowa, by rzeczy skoczyy si tak, jak sobie tego yczysz. Chc, by pozwoli temu uczuciu rosn, rozszerza si i wzmacnia. Niech obraz powikszy si, rozjani i przybliy. W rodku obrazu otwrz kolejny obraz, w ktrym zobaczysz siebie hipnotyzujcego ludzi, z si i zgodnie, czujcego si dobrze. Za chwil sign i dotkn Twojej doni, a gdy bdziesz powoli wychodzi z transu, to uczucie pozostanie z Tob. Za kadym razem, gdy zrobisz co z klientem, to uczucie bdzie rozprzestrzenia si po caym Twoim ciele. Tak jest. Wanie tak. Spojrzysz na wiat i powiesz: Jeste cay mj!".

wiczenie podawania doni

Pozosta przez chwil przytomny, ebymy mogli przej do kolejnego wiczenia. Ta technika, znana jako przerwanie podania doni, skada si z kilku etapw. Pierwszy etap to wycignicie rki. Wtedy lekko wycofujesz sw do nie zabieraj jej cakowicie, tylko troszk. Drug rk podasz za nadgarstkiem, unosisz j w gr. Ta rka wskazuje na rk klienta i mwisz: Spjrz] Zwr uwag na zmieniajc si ostro...". Dzikuj. Teraz dobierz si z dwiema innymi osobami. Stwrzcie trzyosobowe grupki, eby wyprbowa t technik. Mona wykona wiczenie w pozycji stojcej i w siedzcej. Na pocztek zalecam siedzenie. Zamy, e wykonacie je, stojc, i powiecie: Spjrz na swoj do i zauwa zmian punktu skupienia wzroku, gdy twoje ciao sztywnieje i staje si cikie". Osoba ta od razu upadnie na podog. Oczywicie Milton robi tego rodzaju rzeczy. Wykonywa przerwanie podania doni i kaza czowiekowi usi, tyle e bez krzesa.

Uzdrowione niezdecydowanie
Kiedy ludzie wejd ju w trans, wykonaj warstwowanie. Istoty ludzkie, jeli nie zapewnisz im wystarczajco duo do nauki, nie ucz si zbyt dobrze. Jeli dasz im zbyt wiele, ucz si nadzwyczajnie. Kade z wykonywanych wczeniej wicze skadao si z trzech, piciu lub siedmiu etapw. Sprawdzaem. wietnie sobie radzisz. Kiedy uczyem kadego etapu oddzielnie. Kiedy kazaem ludziom wykona tylko jeden element, bardzo go komplikowali. Jeli daem im trzy lub cztery, nie robili ju tego. To w Twoim najlepszym interesie! Kiedy dana osoba bdzie ju w transie, niech poszuka czego, co nazywamy czterokrotnoci. To po prostu reprezentowane dowiadczenie. Czterokrotno zawiera cztery systemy reprezentacji. Ka tej osobie wrci i zobaczy to, co w tym czasie widziaa, usysze to, co syszaa, odczu to, co odczuwaa, ka jej wzi oddech i zwrci uwag na zapachy, ktre moga poczu. Niech pracuj wszystkie zmysy. Im wicej uda si ich uruchomi, tym wiksze zmiany zobaczysz. Teraz wr i znajd trzy rzeczy, ktre uatwi Twojemu klientowi ycie. Nie tylko dobrze jest by biegym hipnotyzerem, rwnie trzeba przyj odpowiednie nastawienie. NLP zostao opracowane przez szaleca. Techniki NLP opracowali ludzie ywicy przekonanie, e kady musi stara si osign cel. Nie moesz po prostu korzysta z technik, musisz rwnie przyj to nastawienie lub bdziesz musia nauczy si techniki od kogo innego ni ja. Teraz znajd trzy rne momenty i miejsca w yciu, w ktrych dziaae bez wahania. Niezdecydowanie koliduje z umiejtnociami i w ogle z yciem. To jedna z trzech gwnych chorb. Na wiecie jest zbyt wiele powagi, zbyt wiele niezdecydowania i zbyt mao podania. Gdybymy usunli dwa pierwsze elementy i dodali trzeci, ludzie dokonywaliby wicej i czerpaliby z tego znacznie wiksz
28

przyjemno. Znajd trzy rne dowiadczenia, w ktrych ludzie zademonstrowali tak postaw. Wybierz miejsce, w ktrym nie trzeba byo czeka, gdzie po prostu to zrobie, teraz. Znajd miejsce, w ktrym nie moge si doczeka, eby tego dokona!

Hipnotyczny Multiton
Zdradz Ci sekret. Dopiero uczyem si hipnozy i w prawie kadej ksice, ktr przeczytaem, pisano: Stosuj monotonno". Po pewnym czasie zrozumiaem dlaczego. W czasie hipnozy stwierdzam, e jeli powiem wystraszony", chc, by brzmienie tego sowa przekazywao to uczucie. Jeli powiem skandaliczne", ma to brzmie jak co skandalicznego. Im komunikat bdzie bardziej spjny, tym lepiej zadziaa. Jednak dziki obserwacji wikszoci hipnotyzerw odkryem, e ich monotonny gos w ich przypadku si sprawdza. Byli maksymalnie niespjni. Mwili: Gbiej i gbiej pogrony w nie?". To jakby odwrci si do kogo i spyta: Co o tym sdzisz?" z oczami skierowanymi w gr lub powiedzie: Dla mnie bomba!" z oczami skierowanymi w d i w lewo. Uch! Przyprawia o gsi skrk, prawda? Aby spowodowa niezgodno, mw jedno, a rb co dokadnie przeciwnego. Powiedz: Masz si zrelaksowa" gosem, ktry zelektryzowaby Stephena Kinga. Jczc, mw: Usid wygodnie na krzele", a w tym samym czasie niech na Twojej twarzy goci grymas. To nie wpywa dobrze na odbiorc. Moesz spowodowa, by kade wypowiadane sowo brzmiao wanie tak, jak to, co masz na myli. Kiedy mwisz odpr si", zrb wicej ni tylko wypowiedzenie sowa. Chcesz, by Twj gos brzmia tak, jak to, co wypowiadasz. Kiedy mwisz o alu", niech brzmi on w Twoim gosie. Kiedy mwisz o odpreniu i odczuwaniu wygody, niech te sowa bd rodzajem masau. Kiedy mwisz o wygadzaniu trudnoci", korzystaj z tych sw jak z narzdzi. Kade sowo wykorzystaj w stu procentach. Kiedy mwisz o odwadze, niech Twoja wypowied brzmi, jakby naprawd mia to na myli. Kiedy mwisz o niepohamowanej ekstazie, upewnij si, e Twj gos brzmi tak, jak to, o czym mwisz. Nie mam tu na myli liczby sw oraz szybkoci ich wypowiadania. Najwaniejszy jest efekt, jaki uda Ci si wywoa dziki kademu ze sw. Sztuka warstwowania reakcji jest tak naprawd bardzo prosta. Znajdujesz kolejne wspomnienia i zasoby. Kiedy ludzie s w transie, ka im wraca do wspomnie. Nastpnie ukadaj je kolejno w warstwy.

Szczera hipnoza
W transie mona uy regresji wiekowej. Niech osoby wprowadzane w trans powrc do dawnych zdarze, pamitajc czas i miejsce, do ktrego chc wrci. W tym czasie niech teraniejszo zniknie, by przeszo staa si bardziej rzeczywista. Teraz mog wrci szczerze do tamtych czasw. Sowo szczerze" ma wiele znacze. Oznacza cakowicie. Kadzie te nacisk na moralno. W transie niewiadomo rozumie semantyczn cao takich sw, jak szczerze". Nie rozumie subtelnoci. Kiedy ludzie wchodz w trans, musisz by bardzo dosowny. Cz umysu, ktra przetwarza to, co nazywamy postulatami i implikacjami konwersacyjnymi, po prostu nie funkcjonuje. Powiedz osobie w transie: Czy pamitasz to teraz szczerze i cakowicie? Zobacz to, co widziae, usysz to, co syszae, odczuj to, co w tym czasie odczuwae, i pozwl tym odczuciom rozej si, by znale si tam w peni. Zobacz, co widziae z du intensywnoci. Zrb to z wiksz intensywnoci ni wtedy".

Kotwice posthipnotyczne
Przenie jak osob w przeszo do kadego z tych zdarze, przeka jej posthipnotyczn sugesti: Kiedy dotkn Ci w ten sposb, bdziesz umia ponownie w peni przey te doznania". Chc, by uy trzech rnych palcw do stworzenia trzech odrbnych kotwic. Moesz pniej odpali wszystkie trzy jednoczenie. Powtrzysz to, co robilimy wczeniej. Nastpnie przywoaj t osob do rzeczywistoci: Chc, eby wrci do teraniejszoci i myla o wykorzystaniu tych technik, stosowaniu przerwania ucisku doni, NLP, hipnozy, wszdzie tam, gdzie bdziesz chcia z nich skorzysta; z klientami, ssiadami, ukochanymi, przyjacimi. Za kadym razem, gdy bdziesz to robi, chc, by odpali wszystkie trzy kotwice, aby...". Wielu hipnotyzerw wykonuje co, co nazywamy hipnoz niezdecydowania". Na myl o wykorzystaniu techniki co ich powstrzymuje. To wahanie wyczuwa si w ich gosie. Jeli przeprowadzasz kontrol blu, nie chcesz kry wok tematu. Jeli wbijasz szpilk w czyj do, nie chcesz hipnotyzowa kogo na p gwizdka. Przeprowadzaem kiedy kontrol blu dla wojska. Jeden ze szkolonych onierzy nie robi tego tak, jak naley. Powiedzia: I teraz nie bdziesz czu tego blu". To nie jest polecenie, ktre naleaoby wyda. To jak powiedzenie: Nie
29

myl o niebieskim lub zielonym".

Kotwiczenie znieczulajce
Kiedy ostatnim razem byem u dentysty, zapa mnie za szczk, wyj ig i powiedzia: Troch zaboli". Wrzasnem: Arrgghhh!". Wanie skoczyem czterdziestopiciominutow sesj kontroli blu, a ten facet przekazuje mi sugesti, e poczuj bl! To byo zupenie zbdne. Ludzie wchodz w trans, gdy trzyma si im ig przed twarz. Czy s tu jacy dentyci? A lekarze? Czy kiedykolwiek to zauwaylicie? To najszybsza znana mi indukcja. W rzeczywistoci stosuj j w przypadku niektrych klientw. Jestem sprzedawc. Jeli klient nie chce podpisa umowy, wycigam wielk ig ze strzykawk, przytrzymuj ich policzek i pytam: Podpiszesz to czy nie?". Zdziwilibycie si. Wyprbuj ten chwyt. Zap czyj policzek tak, jak robi to dentysta. Moesz zademonstrowa, e ludzkie ciao potrafi si uczy. Wiesz, w jaki sposb dentysta apie za wewntrzn stron policzka? Wyciga go, wywija do gry i do dou. Zap zatem wntrze swoich ust i pocignij. Poczekaj chwil i zauwa, co si stanie. Chcesz porozmawia o kotwicy? Drtwieje, prawda? Dentyci robi to bezustannie. Maj ju kotwic. Zaczynaj dodawa sugesti: Zaczyna troch drtwie". W przypadku niektrych osb uczucie zaczyna dochodzi do jzyka. Czy wiesz, co to oznacza? Czy czujesz, jak to si nasila? Jeli uda Ci si powtrzy chwyt, ktry stosuje dentysta, wywoasz ponownie ten stan. Jeli dentysta robi to tak samo, osignie stan, ktry uzyskuje si po wstrzykniciu leku. W Applied Neurodynamics pokazuj, w jaki sposb ponownie wywoywa stany identyczne z odczuwanymi po zayciu lekw. Moesz pj na cao.

wiadomo bycia na autostradzie

Tylko nie rb tego podczas jazdy! To co, co mnie przeraa. Nagrywaem kiedy tamy hipnotyczne. Raz odbiera mnie z lotniska kto, kto w samochodzie mia z pitnacie moich tam. Pomylaem: O mj Boe!". Umieszcz na nich napis: Podczas suchania tam nie prowadzi pojazdw mechanicznych". Widz od razu t osob w trakcie jazdy i sysz siebie: Zamknij cakowicie oczy". Taki czowiek nie przetrwaaby piciu minut w tym miecie. Co innego jazda po wiejskich drogach, ale tutaj ludzie s w stanie cigej wojny! Dobrze, e nie maj wicej broni palnej. W Los Angeles strzelaj do ludzi na autostradzie. To teraz modne. To rodzaj pozdrowienia. Utrzymuje ludzi w stanie pogotowia. Czy wiecie, co dziki temu stao si w Los Angeles? Nagle wszyscy stali si naprawd uprzejmi podczas prowadzenia samochodu. Kiedy kierowcy mieli w zwyczaju zajeda wszystkim drog. Jednak niektrzy zaczynali wtedy strzela. Inni stali si naprawd mili. Nigdy nie wiesz, kto siedzi w samochodzie obok.

Wiedzie dlaczego
Zacznij od indukcji za pomoc metody przerwania podawania doni. Odkryjesz, e taka byskawiczna indukcja dziaa i to zupenie dobrze. Zaprezentuj te kilka innych, aby mia wikszy wybr. Na pocztku moe to by troch trudne. Pierwotnie modelowaem si na rnych geniuszach z dwch powodw. Chciaem robi to, co oni, i wydawao si niemoliwe, by caa dziedzina psychologii nie moga pochwali si adnymi umiejtnociami. A na to wygldao. W Kalifornii ludzie siedzieli w jacuzzi. Gadali jak najci. Mwili: Teraz mwisz z punktu widzenia swojego rodzica, teraz z wntrza swojego dziecka, a teraz jako dorosy". wietne indukcje, ale jeli wprowadzasz ludzi w trans, musisz co z tym zrobi. Po co zmusza kogo do kolejnych dialogw wewntrznych, do tego kiepskich? W Kalifornii wci trafiaj si ludzie, ktrzy boj si swoich wewntrznych rozmw. Wmawiaj sobie, e nie powinni do siebie mwi. Moliwe jest cakowite zaprzestanie tworzenia obrazw w gowie i rozmw ze sob. Nazywamy to mierci. Mie wiadomo to myle, i jest to jedna z rzeczy na wiecie, ktrych nie chc wykorzenia. Zauwayem to w siedzibie Ruchu Potencjau Ludzkiego w Esalen. Wielu przebywajcych tam ludzi nie wiedziao na przykad, e s nadzy. Pojechaem do Esalen i wszedem do piknych wanien kpielowych na brzegu oceanu. Wszyscy zdejmowali ubrania. Usiadem w wannie, spojrzaem na jedn kobiet i powiedziaem: wietne cycki!". Nagle zrozumiaa, e jest naga. Chyba tego nie zauwaya. Wszyscy zdejmowali ubrania i prbowali udawa, e nie s nadzy. Wedug mnie to nie miao adnego sensu. Wiem, kiedy jestem nagi. I wiem dlaczego. Kolejn sztuk stanowi zakotwiczenie kadej z tych reakcji. Bdziesz mia trzy oddzielne kotwice. Upewnij si, e kad zakotwiczysz innym palcem, aby na koniec mg je wszystkie odpali. Nastpnie przywoaj t osob do teraniejszoci. Powi to z miejscem, w ktrym potrzebne s jej te reakcje. Kiedy
30

przywoasz j do teraniejszoci tam, gdzie jest jej to potrzebne, odpal kotwice zasobw. Nastpnie przeka proste posthipnotyczne sugestie. S bezpatne. Kiedy wyprowadzam klientw z transu, mocno wszystko ubarwiam. Mwi im, e bd zdrowsi, szczliwsi na kadym etapie swojego ycia. Zwikszy si ich potencja seksualna. Wydaje mi si, e rwnie dobrze mona tam wrzuci wszystko. Im wicej warstw i im wicej sesji z klientem, tym bardziej rzeczy te przenikn w jego ycie. Podczas seminarium, ktre prowadziem razem z Ericem Robbiem, wprowadzilimy wszystkich w trans, skierowalimy ku przyszoci i kazalimy wybra liczby loterii. Masz dostp do loterii? Moe sprbujemy. Zadziaao?". W rzeczywistoci kilku z nich wygrao od trzech do piciu tysicy dolarw. Niele, idziesz na seminarium i zarabiasz pienidze. Ci, ktrzy naprawd przyoyli si do transu, wygrali pienidze. Ci, ktrzy stosowali wszystkie powane wzorce jzykowe, gramatyczne i inne, nie wygrali nawet centa. Waciwie wygrali tylko tyle.

Ostatni ucisk doni

Zanim podzielicie si na trzyosobowe grupy, poka jeszcze raz, w jaki sposb wykona ucisk doni. Uchwycie ruch rki. Czy mgby pan tu na chwil podej? Pamitajcie, by na pocztku to wywiczy. Kiedy ju nauczycie si tego wzorca, przejdcie do pracy z transem. Najpierw popracujcie nad pynnoci ruchw. Ruch jest nastpujcy: wycignij rk, pauza, cofnij, podkul palce, jeden ruch przed twarz i wskazanie. Nastpnie powiedz: Trans, zamknij oczy...". Widzisz, to dziaa! W porzdku, to oznacza, e nie jeste meblem. Twoja druga rka ma wykonywa taki ruch przesu rk przed twarz, wska palcem i powiedz: Spjrz... na swoj do! Zwr uwag, jak wzrok zmienia punkt skupienia, gdy bierzesz gboki oddech, po prostu si odprasz i pozwalasz zamkn si swoim oczom teraz, tak jest! Czerp przyjemno z doznania odprenia i wiedzy, e moesz uczy si ze swoj niewiadomoci". Dziki temu, e istoty ludzkie potrafi reagowa, s one wyjtkowe i ywe, dlatego doznaj uczucia szczcia i radoci, to daje im sprawno seksualn. Mog mwi do krzesa, ale ono nie zareaguje. Kiedy mwisz do istoty ludzkiej, stopie, w jakim potrafi reagowa, jest stopniem, w jakim potrafi si uczy, i wanie to czyni j kim wyjtkowym. Dlatego ycie jest radoci. Za chwil dotkn Ci na centralnej linii ciaa, a gdy to zrobi, zaczniesz wychodzi z transu, bdziesz czu si wietnie i bdziesz naprawd gotowy, a w swym wntrzu powiedz wiatu: Jeste cay mj!". Tak jest. Do gry. Uhm! Tak!

ROZDZIA 5

Wzorzec porzdkowania

Karuzela uznawanych przekona

Najczciej swego klienta widz tylko raz. Dlatego opracowaem metod wykonywania czego, co nazywam porzdkowaniem. Nawet jeli u danej osoby dokonam tylko jednej zmiany, czsto zaczyna ona myle o kolejnych dziewidziesiciu rzeczach, ktre mogaby zmieni. Wielokrotnie ludzie przedstawiaj mi list rzeczy, z ktrymi mam sobie poradzi. Pewien czowiek przygotowa trzydzieci stron. Rozrniam dwa rodzaje zmian. Pierwszy to zmiana zaradcza. Naley naprawi to, co si zepsuo. Moemy zrobi znacznie wicej. Psychologia wyrosa z modelu medycznego, ktry dominuje na tym polu. Model medyczny jest modelem zaradczym. Ludzie chodz do lekarza gwnie wtedy, gdy s chorzy. Kiedy si przewrcisz i
31

zamiesz rk, idziesz do lekarza i prosisz, by temu zaradzi. Freud, ze swoj medyczn przeszoci, myla w kategoriach modelu zaradczego. Zastanawia si: Co nie wyszo? Co jest zamane? Jak temu zaradzi?". Freud dokona w tamtych czasach czego wspaniaego. Jego rozrnienie procesw niewiadomych stanowio wtedy genialne odkrycie. We wszystkich dziedzinach pojawia si identyczny problem. Ludzie czsto myl wietn prac jednego czowieka ze stwierdzeniem, e nic wicej ju nie ma. Dzi stosujemy nowe rozrnienia. Kiedy zajem si psychologi, ludzie dziwnie mi si przypatrywali. Powiedziaem: Informatyka potrafi bardziej zmieni ludzk prac". Oto pojawiem si jako dwudziestotrzyletni modzieniec. Wikszo zwizanych z psychologi osb uwaao, e technicy komputerowi s nieczuli i nudni. Co wikszo ludzi myli o mnie, gdy czyta The Structure of Magic1 lub prawdziwego usypiacza NLP Volume 12? To najlepszy rodek nasenny. W rzeczywistoci The Structure of Magic to moja praca magisterska. W pracy magisterskiej nie moe znale si nic humorystycznego. To nie do zaakceptowania. Ludzie j oceniajcy byli ju zbyt dugo na studiach. Myl, e jeli artujesz, to znaczy, e to nie dziaa, a jeli dziaa, to przynajmniej nie powinno. Z tego wzgldu moja praca magisterska The Structure of Magic nie zostaa zaakceptowana. Jednak pojawi si problem, znalazem si na licie Kto jest kim?". Byem pierwsz osob z uniwersytetu, ktrej si to udao. Uniwersytet chcia plakietk, wic mnie przepucili. Czy to nie mieszne? Kiedy studiowaem, kiepsko mi poszo tylko z dwch przedmiotw. Dostaem D z Psychologii 101 i oblaem publiczne wygaszanie mw. A w jaki sposb zarabiam na ycie? Mwi do psychologw!
Polskie wydanie: Struktura Magii. Tom I, One Press, Gliwice 2007 przyp. tum. Polskie wydanie: NLP. Studium struktury subiektywnych dowiadcze, One Press, Gliwice 2006 przyp. tum.

Po wielu latach wrciem na mj uniwersytet. Poszedem do mojej profesor psychologii i powiedziaem: Wyglda na to, e miaem racj". Spytaa: Co masz na myli?". Odpowiedziaem: Pamita Pani te wszystkie pytania, na ktre odpowiedziaem le? Miaem racj! Teraz trzeba przeczyta moj ksik, eby zda sprawdzian. Chc wic zmiany moich ocen". Spojrzaa na mnie i odpowiedziaa: Czy zwrot za pno co dla ciebie znaczy?". Bardziej interesuje mnie drugi rodzaj zmiany zmiana generatywna. Ludzie i tak to robi. Proces ten nazywa si dorastaniem. Ludzie niewiadomie rozwijaj si sami. Lepiej mniej myle o zmianie zaradczej, a wicej o generatywnej. Mona nawet ukierunkowywa ludzi w t stron. Robi si to w prosty sposb. Pierwsz cz naley wykona, zanim wejd w trans.

Cz I. Segregowanie
Ten wzorzec pomoe Ci w zrobieniu dwch naprawd wartociowych rzeczy. Najpierw pozwoli Ci pozby si mieci. Nastpnie stworzy Ci okazj, by Twoje zasoby stay si dla Ciebie bardziej realne i obecne. Dziki temu bdziesz mia wiksz moc i wybr. Po pierwsze, pomyl o czym, co jest prawd o Tobie i co kochasz. Znajd konkretny przykad. Ujawnij submodalnoci tego silnego przekonania lub zrozumienia samego siebie. Zidentyfikuj jego submodalnoci. Po drugie, wybierz co, co wiesz, e kiedy byo Tob, ale teraz ju si takie nie wydaje. Ta reprezentacja siebie ju po prostu do Ciebie nie pasuje. Take i dla niej ustal submodalnoci. Robiem rne rzeczy jako nastolatek. Kiedy myl o tym teraz, trudno mi w to uwierzy. Zagadk stanowi dla mnie fakt, e udao mi si to przey. Jednak, jak wida, udao si. Aby Ty mg tego dokona, zatrzymaj si i przypomnij sobie co z modoci. Znajd w swoim yciu rzeczy, ktre kiedy robie. Takie, o ktrych wiesz, e je robie, ale ju do Ciebie nie pasuj. By moe byo to jakie przekonanie. Czy s jakie przekonania, ktre miae, gdy bye modszy? Na przykad: Sodycze to najwaniejsza rzecz na wiecie!". By moe teraz ich nie znosisz? Wszyscy si zmieniamy. Bez wzgldu na to, czy prowadzi nas terapeuta, zmieniamy si. Ludzie zmieniaj si wbrew terapii. Po trzecie, porwnaj i zauwa rnice w submodalnociach. Czym rni si te dwie reprezentacje? Przeprowad dokadn analiz kontrastow obu reprezentacji. By moe ich wyobraenia bd odmienne ze wzgldu na umiejscowienie w umyle, rozmiar, jasno czy zblienie. Jedno moe by filmem, drugie slajdem. Mog by w kolorze lub czarno-biae. Przejrzyj list moliwych submodalnoci. Ignoruj podobiestwa. Zauwa rnice. Spisuj je systematycznie. Zwracaj szczegln uwag na asocjacj i dysocjacj. Zazwyczaj tam kryj si gbokie rnice. Ta rnica istnieje we wszystkich systemach.
32

Sprawdzaj to oddzielnie dla kadego systemu. We wzrokowej pamici asocjacyjnej widzisz to, co widziae w danym czasie, patrzc z wasnego punktu widzenia, w ten sam sposb, w jaki widziae to wtedy. W dysocjacyjnej widzisz siebie. W systemie suchowym rnice midzy asocjacj i dysocjacj wynikaj z faktu, czy syszysz to, co syszae w trakcie zdarzenia, czy te musisz o tym mwi. W asocjacji kinestetycznej odczuwasz ponownie doznania swojego ciaa, za w przypadku wspomnie w dysocjacji kinestetycznej nie doznajesz tych samych odczu, ktrych doznawao Twoje ciao. Nie umiesz wywoa na powrt tych wrae. Nie masz ju uczucia, jakby to by Ty. Nie planuj znalezienia jaki bezwzgldnych rnic. Odkryjesz pewne dysocjacje na kontinuum. Zwracaj szczegln uwag na umiejscowienie dwiku. Czy jest blisko? Zauwa, czy si porusza, oddala lub przyblia. Skoncentruj si te na czasie trwania wspomnienia. Jeli jest to film, jak dugo trwa? Czy wywietla si z t sam szybkoci, co ycie? To wszystko ma przygotowa Ci na powan zmian. Metodycznie ustal struktur wewntrzn. Uzyskaj najwaniejsze rnice w submodalnociach. Spisz je na kartce. Po prawej stronie zapisz: To jest prawd o mnie". Po lewej: To nie jest ju o mnie prawd". Pniej okae si to pomocne. Po czwarte, zacznij budowa z tych submodalnoci generatywny system hipnotyczny. Opracuj taki system dla siebie, a pniej wasnych klientw, ale stale wprowadzaj zmiany. Przygotujesz system, w ktrym osoba bdzie moga co tydzie dokona dziesiciu zmian. Dlatego nazywam go Porzdkowaniem". Czy s zachowania, ktrych chcesz si pozby? Czy s rzeczy, ktre przestay Ci suy? Okazao si to szczeglnie przydatne w przypadku ludzi, ktrzy stale narzekaj na swoje dziecistwo. Pidziesiciolatkowie potrafi utyskiwa na to, jak byli traktowani przez rodzicw. Czas z tym skoczy. Nic nie mona ju z tym zrobi. Oprcz tego. Dorastanie i ycie wasnym yciem rozpoczyna si po czci od zrozumienia, e: wanie z powodu przeytych przeze mnie wydarze jestem tym, kim jestem". Dojrzao czciowo polega na pozbyciu si mieci. Moesz dorosn, wyrzucajc do kosza to, co zbdne! Oto, w jaki sposb tego dokona.

Cz II. Budowanie siatki w transie

Po pite, wywoaj trans. Prowadzie systematyczne zapiski dotyczce rnic midzy reprezentacj To jest prawd o mnie" a To nie jest ju o mnie prawd i do mnie nie pasuje". Skorzystaj z metody przerywania ucisku doni lub innej szybkiej metody indukcji. Wywoaj gboki trans. Nastpnie osad wewntrz tej osoby umiejtno pobrania obu zestaww submodalnoci i stworzenia z nich siatki. Uda Ci si. Przytrzymaj submodalnoci i wyjmij z nich zawarto. Powiedz na przykad, e to, co jest prawd o Tobie, jest po prawej stronie, a wyobraenie ju nieprawdziwe znajduje si po lewej. Pierwsze jest wiksze, drugie mniejsze. Pierwsze jest filmem, drugie slajdem. Pierwsze jest asocjacyjne, drugie dysocjacyjne. Zgromad te submodalnoci i przygotuj siatk. Zwiksz sam jasno. Inne submodalnoci pozostaw bez zmian. Zwikszaj j, a wyobraenie stanie si cakowicie biae. Wtedy nie bdzie miao zawartoci. Jednak wci pozostanie na tym samym miejscu. To dziaa przy przewadze systemu wzrokowego. W przypadku systemu suchowego przykrcaj dwik do cakowitego wyciszenia, po czym w now zawarto i ponownie zgonij. To tworzy siatk. Dlaczego naley dziaa wzrokowo i suchowo? Tworzymy odczucie. Z tego powodu uywamy systemu suchowego i wzrokowego, by wprowadzi kinestetyk. Czy zauwaye, e ludzkie emocje przeszkadzaj w yciu? Jako dziecko nauczysz si ba obcych moe to by uyteczne, lecz nie musi ale jako dorosy musisz wychodzi do ludzi i spotyka si z nimi. Strach przed obcymi przybiera w swej ekstremalnej postaci form paranoi. By moe wanie takie zachowanie zechcesz tu woy, by si go pozby. Moe bdziesz chcia je zastpi now reprezentacj samego siebie: Jestem ciekawy ludzi". Po szste, wstaw now zawarto. W do biaej siatki co, co chciaby, aby byo o Tobie prawdziwe. Zastosuj co, co jest prawie prawd, ale nie do koca. Na przykad: Staj si biegym hipnotyzerem". Kiedy nowa reprezentacja bdzie ju na miejscu, wrci do zwykego ustawienia jasnoci. Pozostaw siatk na miejscu i w now zawarto. Po sidme, pozbd si niechcianych zachowa. Zacznij od reprezentacji przeszych rzeczy, ktre nie s ju prawdziwe. Zwiksz jasno, a obraz stanie si cakowicie biay. Nastpnie wrci do normalnego ustawienia. Niech stare wyobraenie wypadnie i trafi do kosza na mieci, tak by usysza dwik gniecionych mieci wpadajcych do tego kosza. Bum! Wewntrzne kotwice suchowe mog bardzo silnie oddziaywa. Jak tylko zakoczysz ten proces, wprowad do zmiany nastpne przekonanie: Nieznajomi mog mnie skrzywdzi" lub jakiekolwiek inne.
33

Omwienie zastosowania siatki

Jakie s Twoje komentarze dotyczce tego wiczenia? Zauwayem, e niektrzy maj problem z uzyskiwaniem odpowiedzi od klientw. Chc, by zrozumia, e mona wydoby okrelone rnice. Po prostu naley spyta: Skd wiesz?". Wszystkie rnice w submodalnociach bior si z uzyskania okrelonych informacji. Dana osoba ma jakie przekonanie, wierzy w co, a w co innego nie. Skd wie, w co? Niektrzy pozwalaj swoim klientom ple bzdury. Kiedy prosisz osob o dokonanie rozrnienia, czy obraz jest wikszy, czy mniejszy, a on zaczyna mwi o swoim dziecistwie, wykorzystaj zwrot: Zamknij si!". Powiedz: Nie chc tego sucha". Powiedz mu: Spjrz na jeden obraz, potem drugi. Powiedz, ktry jest wikszy, a ktry mniejszy". Komunikacja moe skoczy si walk transw. Ilu terapeutw ma w drodze do pracy dobre samopoczucie, a ilu w drodze powrotnej czuje si cakowicie na wyczerpaniu? Dlaczego? Poniewa klient mwi: Mylaem, e wszystko idzie w dobrym kierunku, ale patrz wstecz i czuj si le", po czym wyciga rk, dotyka i mwi: We pan, o co mi chodzi?". Terapeuta odpowiada: Tak, rozumiem to". Klientka mwi: Sdziam, e mj m naprawd mnie kocha, ale to nieprawda, i przez to jest mi le". Z tego wzgldu najczciej korzystam z potajemnej terapii. Nie chc, by klienci przekazywali mi swoje problemy. Zabezpiecz si przed strumieniem zych sugestii. Jeli kto da wprowadzi si w jaki stan, to samo moe zrobi z Tob. Chc sysze dobre rzeczy. Mog do mnie mwi, gdy s ju w stanie ekstazy, ale jeli maj ze samopoczucie, nie sucham zawartoci przekazu. Suchaj, by odkry, co im mwi, e maj wpa w depresj. Osoby depresyjne maj tyle samo dobrych dowiadcze i tyle samo radoci, co reszta z nas. Ich ze samopoczucie wywouje zorganizowany sposb patrzenia wstecz. Ich sposb patrzenia na histori sprawia, e wszystko jest bardziej przygnbiajce. Dobre wydarzenia przesuwaj w stron submodalnoci zwizanych z depresj skacz wstecz. Odkryj, w jaki sposb to robi. Zrb co, eby przestali. Przesu to na drug stron.

Przyjemno hipnozy grupowej

Tak dobrze Ci idzie, e zrobi Ci may prezent. Zamknij oczy, odpr si i powiedz sobie: Nie ma mnie!"... w trans, teraz, gboko, pynnie i bez popiechu, zbierz wszystkie dobre uczucia, jakie moesz znale w sobie, satysfakcj i wiedz... e uczye si w wiadomy i niewiadomy sposb... jedn z rzeczy, ktre robi, gdy Ci ucz, jest przekazywanie wielu rzeczy do umysu wiadomego, poniewa wierz, e ten umys jest w gruncie rzeczy mdry i szybko si uczy. Jednoczenie bd przekazywa mnstwo niewiadomych komunikatw... i nauk, i wiem, e Twoja niewiadomo wiele z tego wybierze. Chc, by zajrza do wntrza i poprosi swoj niewiadomo, aby asystowaa Ci w nauce tego, co zrobi, by te umiejtnoci ujawniay si powoli w trakcie kolejnych dni i tygodni, by nauczy si systematycznoci w komunikacji i nabra zaufania do swojej umiejtnoci sprawdzania, co dziaa, a co nie. Aby prbowa nowych rzeczy, robi nowe rzeczy... Widzisz, wszystkie te techniki zdadz egzamin z Twoimi zwierzakami, przyjacimi, kochankami i przyszymi kochankami. Chc, by wiedzia jedno, nie ma niczego zego w uywaniu tych umiejtnoci, aby yo Ci si lepiej i szczliwiej. Moesz je wykorzysta w celu zwikszenia zdolnoci wspodczuwania i spowodowania, by otaczajcy Ci ludzie wykazywali wicej wspczucia. Moesz rwnie korzysta z nich, aby zarobi wicej pienidzy. Moesz ich uywa, eby zwikszy sprzeda. Poniewa im wicej masz pienidzy, tym wicej bdziesz mg rozda innym. Wiem, e wielu czonkw Ruchu Potencjau Ludzkiego nabawio si strachu przed pienidzmi. Jednak mwi Ci jako superbohater, czowiek-pienidz, e zarabianie pienidzy jest w porzdku. Czasami, gdy zaciska si pasa, wystarczy troch zota krla Midasa". Dlatego Bg wynalaz pienidze. Dlatego rwnie wynalaz seks i przyjaci. Te wanie rzeczy daj poczucie cakowitego szczcia. Nie ma niczego zego w tym, e kto ma duo pienidzy, seksu i mioci, jeli wanie tego komu potrzeba. Byle nie korzysta z tego zbyt czsto i w tym samym czasie. Mona czu wspczucie a do gbi swojej duszy i mona chcie wicej seksu. Miej to na uwadze. Chc, by wrci do pocztku naszych warsztatw i zbudowa dla siebie oson tak, ktra zakrywa wszystko, czego nauczye si o submodalnociach i budowaniu przekona. Uwaalimy kiedy, e przekonania s bezpostaciowe, ale teraz mona si zatrzyma i stwierdzi, jak one wygldaj. Wyobra sobie, czego moesz dokona. Przed zaniciem lub podczas wstawania twrz dla siebie dwa nowe przydatne przekonania. Pozbd si dwch, ktre Ci si nie podobaj, i dodaj dwa, ktrych potrzebujesz. Dziki rozpoczciu od fundamentu, jaki stanowi przekonania pozytywne i radosne na temat magii
34

ycia, moesz zacz zwiksza swoje kompetencje i umiejtnoci we wszystkim, co robisz. Moesz nauczy si czego wicej o jzyku i sposobach wykorzystania kotwiczenia, moesz nauczy si czego wicej przez przypatrywanie si ludziom, ktrzy osignli na danym polu sukces. Istnieje tyle moliwoci. Masz ju potrzebne elementy, zarwno wiadome, jak i niewiadome, by naprawd rozkwitn. Moesz spojrze na to, jak na kolejny nowy pocztek. W yciu mamy ich wiele. Uczymy si stawa si dorosymi. Uczymy si jzyka, wchodzimy w zwizki maeskie, czasami rozwodzimy si. To wszystko s pocztki. Nie ma w yciu kocw, ktrych jestemy pewni. Twierdzi si, e mier jest kocem, ale nawet to nie jest pewne. Nie martw si tym, czego nie da si zrobi, lub tym, co moe w tym przeszkodzi. Szukaj rzeczy, ktrych pragniesz i ktre moesz osign. Wycignij rk i signij po nie z ochot. Spjrz na wiat i powiedz: Jeste cay mj!". Na pewno Ci si spodoba. Miej to na uwadze. Chc, aby utrwali wszystkie poznane tu umiejtnoci, aby to, czego si nauczye, towarzyszyo Ci po zamkniciu ksiki Twoja niewiadomo ma by odpowiedzialna za to, by zdobyta wiedza zacza si pogbia, by spojrza na rozwinit tutaj osobist moc jak na pk, ktry za chwil rozkwitnie. Chc, by po przeczytaniu tej ksiki y peni ycia z emocjami, nauk, mioci do ycia i samej magii aby do codziennej pracy dodawa wszystko, co jest Ci potrzebne i czego pragniesz. Dopasuj zasoby swojej wiadomoci i niewiadomoci, aby sta si spjn istot ludzk i patrzy na wiat jak na najwikszy st szwedzki. Zycie to nic innego jak bezprecedensowa okazja do nauki, rozwoju, robienia nowych i ekscytujcych rzeczy. Miej to w pamici. A mnie nie pozostaje ju nic do powiedzenia, z wyjtkiem: Otwrz wolno oczy i, jak mwi tam, skd pochodz, adios".

System, ktry bdzie rozprawia si z problemami, gdy tylko si pojawi

Zaczlimy budowa wewntrzny system, dziki ktremu w razie pojawienia si problemu mamy sposb, by mu zaradzi. Kiedy stwierdzisz, e robisz rzeczy, ktrych nie chcesz, ten system pozwoli Ci pozby si tych zachowa. Zapewni Ci sposb na cofnicie si i odkrycie zasobw, ktrych by moe nie ma tyle, ile by oczekiwa. Niektrzy jako dzieci byli do rozbrykani. Jednak gdy doroli, rado wybito im z gowy. Kiedy chodziem do szkoy, w interesujcy sposb czono nauk z nieprzyjemnoci. Za zrobienie czego zego ucznia grzmocono linijk. Byem leworczny. Ludzie w mojej szkole zdecydowali, e t rk nie naley pisa. Kiedy wic podnosiem owek lew rk, od razu walili w ni linijk upi Przeprogramuj ten rodzaj negatywnych lekcji. Programuj pozytywne zachowania, na przykad bycie odwanym. W przypadku komunikacji elastyczno w zachowaniu zwiksza szans na uzyskanie reakcji. Rozwi umiejtno pozbywania si ogranicze, ktre powstrzymuj Ci przed rozwiniciem lepszych umiejtnoci i kompetencji. Wikszo osb uwaa, e hipnoza, ktr wykonywalimy, jest bardzo trudna. Utrudniaj j. Wchodzenie w trans staje si proste, jeli skoncentrujesz si na otwieraniu kanaw zrozumienia. Zmniejsz przesunicia tonalne. Niech ludzie stan si otwarci na sugesti. Popracuj nad spjnoci sposobu komunikowania si.

Cz III. Wyrzucanie mieci

Po pierwsze, zatrzymaj si, zamknij oczy i pomyl o dziesiciu zachowaniach, ktre Ci przeszkadzaj i ktrych chciaby si pozby. Nie musz to by wielkie sprawy. Moesz uy starych wzorcw zachowania, takich jak popadanie w rutyn. S one po prostu niepotrzebne. Ustal list. Wane jest, by w takich sprawach uczestniczy Twj umys wiadomy, poniewa on doskonale wie, czego chce. Moesz uy zachowa, do ktrych jeste zdolny, ale po prostu sprawiaj Ci zbyt mao radoci. Wiele ludzi potrafi bawi si ze swymi psami lub dziemi, ale w czasie terapii nie potrafi unikn powagi. Im powaniej bdziesz podchodzi do problemw swoich klientw, tym bardziej umocnisz pogld, e maj powane problemy. Mog po prostu narzeka. Z drugiej strony miewaem klientw, ktrzy rzeczywicie przeyli tragiczne wydarzenia. Pamitaj, przeyli tragiczne wydarzenia. Jeli jednak bd je stale i ponownie przeywa, ponadto traktowa je powanie, bd yli w ten sposb do koca swych dni. Postp w sposb najbardziej humanitarny z moliwych. Ka im znale w tej tragedii co humorystycznego. Spojrzenie wstecz z humorem moe uwolni ich od przeszoci i pozwoli zmierzy si z przyszoci. Znam ludzi, ktrzy s tak zajci szukaniem problemw, e szukaj ich nawet w przeszych yciach. Nieistotne jest tu to, czy ludzie maj przesze ycia. Istotne jest, by zmusi ludzi do spojrzenia w
35

przyszo, na ich obecne ycie, aby stwierdzili, co mog zrobi uytecznego. Im zajadlej bd walczy o ycie i czerpa z niego przyjemno, tym lepiej bdzie si im y na tym wiecie. Po drugie, zwr uwag na swoje dwie siatki. Masz siatk dla zachowa, ktrych chcesz si pozby, i drug dla zachowa, z ktrych jeste zadowolony.

Podwjny pokaz zastosowania

Po trzecie, wywoaj stan transu. Zademonstruj to na dwch osobach, kobiecie i mczynie. (Do kobiety). Masz swoj list? Dobrze. Podnie rk w ten sposb. Chc, by po prostu spojrzaa na swoj rk, a gdy to robisz, chc, by zauwaya, w jaki sposb bardzo wolno wzi gboki oddech. Tak jest. Bardzo powoli odpr si i pozwl swoim oczom zamkn si. Tak jest. Na sam d, gbiej i gbiej... do stanu odmiennej wiadomoci. To, co robisz teraz, jest dokadnie tym, co robia, gdy posza po raz pierwszy do szkoy i zacza si uczy liter i liczb. Tworzya wtedy podstaw uczenia si, ktra miaa ci towarzyszy przez reszt ycia. Tak jest, do samego koca. (Do mczyzny). Teraz odpywasz na fali odprenia, wchodzisz gbiej z kadym oddechem, tak jest i ciesz si tym procesem. To, co robisz w tej chwili, to tylko pocztek nauki, zrozumienia i dokonywania zmian w yciu. Zmian, ktre sprawi ci przyjemno, zmian, ktre pomog ci zrozumie, co zrobi, by ycie byo pene entuzjazmu. Kiedy kontynuujesz wchodzenie w gbi transu, jeste jednoczenie czci i odrbn jednostk z cakowit jasnoci i rosncym poczuciem satysfakcji z wiedzy, e moesz i uczysz si... naprawd uczysz si wchodzi trans, teraz. Proces uczenia si wchodzenia w trans to rzadka i bezprecedensowa okazja, by zebra zasoby wewntrzne swojego umysy, te niewiadome zasoby, ktre powoduj, e bije serce, e obnia si cinienie krwi, zwalnia oddech i wzmaga poczucie odprenia. Chc, by pozwoli swojej rce opada z tak szybkoci, z jak wchodzisz w trans gbszy, ni kiedykolwiek sdzie, e mona wej. Teraz. Tak jest. Do samego koca. Prawdziwe spadanie. (Do obojga). Tak naprawd bdziecie pozwala swojej niewiadomoci... uczy si, naprawd si uczy, dlatego chc, by wasz umys zacz dostosowywa si na poziomie niewiadomoci, by speni bardzo wan rol. Bdziecie asystowa sobie w procesie budowania wewntrz umysu maszyny, ktra zajmie si niepotrzebnymi zachowaniami i spowoduje, e z rosnc i nieokieznan przyjemnoci stan si one czci, a take odrbnoci. Tak jest. I naprawd czerpcie przyjemno z tej myli. Chc, bycie za pomoc tego, co osignlicie w wiczeniu ujawniania submodalnoci, asystowali swoim wiadomym czciom w rozpoczciu nauki bycia perpetuum mobile. Teraz na poziomie niewiadomoci zacznijcie przygotowywania do budowy automatycznej maszyny, ktra bdzie si uruchamia kadej nocy, gdy pooycie si spa i zaczniecie ni. W tym celu przygotujcie dwie siatki postrzeeniowe. Po jednej stronie umieszczajcie rzeczy, ktre sprawiaj wam przyjemno i s czci was, a po drugiej stronie ucie rzeczy, ktre nie s ju czci was rzeczy, ktre naley wyrzuci. Chc, bycie pierwsze niechciane zachowanie umiecili po prostu w swoim umyle. Tak jest. Wrzucie je szybko w obszar, gdzie znajduj si rzeczy, ktre nie s ju czci was. Niech to zachowanie wypadnie i trafi do kosza na mieci. Usyszcie dwik metalu trcego o metal i wiedzcie, e to przestao by czci was. Moecie przywoa teraz nastpne zachowanie i wrzuci je w miejsce, gdzie trafiaj rzeczy, ktre nie s wasz czci, i pozby si go. Chc rwnie, bycie na miejsce kadej wyrzucanej rzeczy wkadali co, co chcielibycie, by byo o was duo bardziej prawdziwe. Wrzucie to w sam rodek miejsca, gdzie znajduj si rzeczy, ktre s o was prawd. Wyrzucacie wic jedn rzecz, a dodajecie drug. Rbcie to kolejno, jedna rzecz po drugiej. Przejdcie przez dziesi zachowa z listy, a niewiadomo zyska pewno, e rzeczy, ktre nie s wam potrzebne, przestay was ju trapi. Niewiadomo stanie si odpowiedzialna za wprowadzenie wikszej liczby rzeczy, ktrych powinno by w waszym yciu wicej. Kiedy niewiadomo zyska pewno, e te dziesi rzeczy nie bdzie ju was trapi i e dziesi nowych rzeczy zmieni dynamiczno i skuteczno waszego ycia, wtedy i tylko wtedy chc, by wasza niewiadomo pozwolia jednej z waszych rk podnie si, ebym wiedzia, e jestecie gotowi do kolejnego etapu. Tak jest.

Dziaanie systemu
Zasadniczo zajem si naturalnym procesem sortowania rzeczy na podstawie submodalnoci i zaczem stymulowa co, co i tak staoby si po jakim czasie. To jak zauwaanie rnicy midzy czym, co rozumiesz, a czym, co jest dla Ciebie troch niezrozumiae. Dziki porwnywaniu submodalnoci moesz wepchn rzecz, ktrej pojcie sprawia Ci problem, w submodalnoci zwizane ze zrozumieniem. To pozwoli Ci wicej zrozumie. Cho i tak zrozumiesz. Niektrzy musz si zdrzemn. Kiedy si budz, wszystko okazuje si
36

przejrzystsze. Czasami chodzi po prostu o troch czasu na przemylenie. W rzeczywistoci w umyle dokonuje si wtedy przesuniecie. W przypadku niektrych ludzi wszystkie obrazy s niewyrane, przez co maj oni kopot ze zrozumieniem. Kiedy zrozumiej, obrazy staj si wyraniejsze. Jeli poprawi si wyrazisto takich obrazw, zacznie si wicej rozumie. Dziki korzystaniu z naturalnych procesw poznawania moemy zacz je przyspiesza. To pozwala przyspieszy sposb, w jaki organizujesz si wewntrznie. Daje moliwo wikszej kontroli nad sposobem dokonywania zmian, ktre zostan z Tob przez reszt ycia.

Pokaz (kontynuacja)
(Do kobiety). Teraz powoli i spokojnie upewnij si, e wszystkie zmiany s trwae i e twj niewiadomy umys bierze pen odpowiedzialno za zagwarantowanie, e dokonaa tych zmian, gdy ty zagbiasz si coraz dalej i stajesz si bardziej odprona. Odpr jej ramiona, szyj, wszystkie minie twarzy. Podczas dokonywania tych zmian zrb jej wewntrzny, niewiadomy, niezwykle przyjemny masa. A kiedy wszystkie zmiany stan si trwae, jedna z twoich rk podniesie si, ebym wiedzia, e jeste gotowa do nastpnego etapu. Teraz wiem, e twoja niewiadomo dokonaa wszystkich zmian. W ramach pokazu twoich niewiadomych mocy chc, by twoja niewiadomo co dla Ciebie zrobia. Chc, by ta rka podniosa si jeszcze wyej a do samej gry. Tak jest. Otwrz swoj do w ten sposb. Niech twoja niewiadomo, gdy bdzie gotowa, pozwoli twoim oczom jeszcze nie otworzy si bardzo powoli. Kiedy otworzysz oczy, chc, by zobaczya co zadziwiajcego w swojej rce, co, co ci zaskoczy, a dotyczy zmian i tego, jak bardzo zmienia si twoje ycie. Chc, by wesza gbiej, gbiej i gbiej. Kiedy niewiadomo bdzie wiedziaa, e jeste gotowa, twoje oczy otworz si wolno. To tylko pogbi trans i zdziwi ci to, co zobaczysz przed sob. Tak jest. Jednak dopiero, gdy bdziesz gotowa. Gbiej i jeszcze gbiej, stajesz si coraz bardziej ciekawa. Tak jest. A kiedy otworzysz oczy, wejdziesz gbiej i gbiej... moesz mia si, wchodzc w trans do samego koca. Twoja niewiadomo bdzie wiedzie, kiedy twoje oczy bd gotowe do otwarcia. Teraz bardzo powoli... Tak jest. Co widzisz? Tak jest. Patrz i ucz si. Niech niewiadomo pokae ci co zadziwiajcego na temat przyszoci. Spd nad tym tyle czasu, ile potrzeba. Teraz pozwl oczom zamkn si i z powrotem wejd w gboki trans. Pozwl swojej doni opa spokojnie i wolno, niech si cakowicie zamknie, by t zmian zatrzymaa blisko serca na cae ycie. (Do mczyzny). Teraz zakocz i zajmij si tym, co dzieje si na poziomie niewiadomoci. Wycign rk i podnios twoj. Moesz j tam po prostu trzyma. Pogaszcz ten palec; twoja niewiadomo moe odpowiedzie tak" przez poruszenie tym palcem i nie" przez podniesienie tego. W ten sposb. Rozumiesz? W porzdku. Teraz, czy dokonae wszystkich zmian, by mie gwarancj, e Charlie wprowadzi te zmiany? W porzdku. Chc, by pozwoli swojej doni unie si powoli wyej w stron twarzy, eby zacz odczuwa przyciganie jakby midzy ni a nosem bya gumka. To rodzaj przycigania do nowego uczenia si, nowego zrozumienia. Rka bdzie si zblia coraz bardziej, chc, by zrozumia, e gdy dotknie twojego nosa, zaczniesz ni sen, ktry pokae ci, jak wspaniaa moe by przyszo. Jednak nic si nie stanie, zanim nie dotknie nosa. W ostatniej minucie bdziesz mia kopoty. Twoja rka utknie i bdziesz musia walczy. Moesz stara si z caych si dotkn nosa, ale bdziesz mia kopoty. Przypomina to zmagania przed otrzymaniem tego, czego si chciao. Kiedy walka z wasnym umysem koczy si sukcesem, zawsze wygrywasz. Nagle twoja do moe do koca unie si do gry. Kiedy ci dotknie, nikt nie wie, co dokadnie zobaczysz, ale odkryjesz, e nauka i zrozumienie wtargn w twj umys, gdy bdziesz ni wyrazisty sen. Jeste coraz bliej. Tak jest. Teraz w gr. Zmagaj si i walcz, a troch... tak jest. I nij ten sen. Teraz. Tak jest. Teraz bardzo powoli, gdy nauka i zrozumienie utrwaliy si w przyszoci i umyle, chc, by twoja niewiadomo daa gwarancj, e to wszystko atwo i szybko przeniknie do twojego zachowania. Kiedy ta rka bdzie opada, chc, by niewiadomo przygotowaa si do robienia tego kadej nocy, gdy odpywasz w sen, ale dokonywaa jedynie tych zmian, ktre chciaby wprowadzi u siebie, by twoja umiejtno uczenia si wczaa si za kadym razem, gdy jest potrzebna, zabieraa niechciane zachowania, a dodawaa nowe i dynamiczne zasoby. W przypadku braku zachowa przeznaczonych do usunicia moesz po prostu zwiksza i wzbogaca wszystko to, co ju tam jest, poniewa proces uczenia si nie ma koca. Wracasz powoli do stanu wiadomoci, niech twj niewiadomy umys dokona wszystkich przygotowa, a gdy wemie odpowiedzialno za ten program w przyszoci, wtedy i tylko wtedy
37

wemiesz gboki oddech i usidziesz. Cakowicie obudzony i prawie przytomny.

Karuzela uznawanych przekona

Kady ma tworzywo potrzebne do przeprowadzenia tego wiczenia. Chc, by zebra wszystkie swoje umiejtnoci i sta si artyst. Masz moliwo rozpoczcia budowy maszyny, ktra wykona ca prac zwizan ze przemianami. Kilku Czytelnikw to lekarze. Kada osoba, ktra zajmuje si trudnymi problemami medycznymi, musi mie moliwo sigania do wszystkich dostpnych zasobw leczenia. To prawda, bez wzgldu na rodzaj stosowanego leczenia. Moesz rwnie spowodowa, by pacjenci uwierzyli, e to moe zadziaa. Kada moliwa pozytywna sugestia nie zaszkodzi. Bez wzgldu na wykonywany zawd, wszystko, co moe nam pomc, pomaga nam.

Powtrzenie krokw
1. Wprowad osob w gboki trans. Ustal sposb sygnalizowania palcami, a uda Ci si wprowadzi j w stan na tyle gboki, by niewiadomy umys mg sygnalizowa tak" lub nie". Uywaj wielu technik pogbiajcych trans, aby uzyskany trans by jak najgbszy. Moesz zastosowa metod przerwania podania doni, zmiany przekona, co zechcesz. Moesz zrobi to co ja; po prostu podno rk, a wyczujesz stan katalepsji. Nastpnie dotknij t osob bez jasnego wskazania, w ktrym miejscu. Niech dotyk staje si coraz delikatniejszy i przesuwa si z miejsca na miejsce, by nie mona atwo ustali, w ktrym momencie pucie. Dodatkowo stosuj osadzone polecenia dotyczce na przykad odprenia lub spania, aby pogbi trans. 2.Popro niewiadomo tej osoby, by przygotowaa dwie siatki przy uyciu listy rnic w submodalnociach. 3.Nastpnie naka niewiadomoci wzi dziesi zidentyfikowanych przez t osob zachowa i przygotuj te, ktrych nie chce. Na miejsce kadego zachowania, ktrego si pozbywasz, wstaw nowy zasb. Innymi sowy, kad stworzon prni wypenij czym dynamicznym. Po kadej parze uzyskaj od wiadomoci sygna tak". 4.Niech ta osoba wyobrazi sobie kosz na mieci. W momencie wyrzucania niechcianego lub ju nieprawdziwego zachowania bd przekonania osoba syszy dwik wpadania. Niech usyszy zamykajc si zasuw, by uniemoliwi jego powrt. 5. Niech niewiadomo zasygnalizuje, gdy ukoczy prac z pierwszym zachowaniem. Rb to po kolei, bardzo wolno. Jeli osoba co wyrzuci, niech co doda. Nastpnie rb to z kolejn rzecz. Niewiadomo po kadym z dziesiciu elementw ma sygnalizowa ukoczenie etapu. Sied i licz ruchy palcw. 6. Kiedy praca z dziesitym z zachowa zostanie zakoczona, popro niewiadomo, by wzia odpowiedzialno za wykonywanie tego co noc po zapadniciu tej osoby w sen. W ten sposb stanie si to dla niewiadomoci codzienn rutyn stosowan do porzdkowania spraw. To pozwoli osadzi niewiadomy program, ktry stanie si narzdziem osobistych zmian, doskonaoci i radoci. Za kadym razem, gdy dana osoba zapadnie w sen, niewiadomo bdzie pracowa nad pozbyciem si bagna, ktre wci tkwi w jej yciu. Ten system napdowy moe pomc ludziom w osigniciu wikszego dynamizmu we wszystkim, co robi. Mona wykorzystywa to w pracy. System pozwoli poprawi wszystko, co wykonujesz nie tak, jak naley, i wzbogaci Twoje ycie o bardziej dynamiczne cechy. Czy mogoby by co lepszego?

38

ROZDZIA 6

Wicej czasu na zmian

Dwa fenomeny hipnotyczne szybkie i wolne znieksztacenie czasu s przeze mnie szczeglnie lubiane. Bdziesz si ich uczy w tym rozdziale. Ze znieksztaceniem czasu spotkaem si po raz pierwszy u Miltona Ericksona. W odrnieniu od wikszoci ludzi Milton stosowa je do niecodziennych rzeczy. Poznaem go w do pnym okresie jego ycia. Nie popad jednak w rutyn. Wci znajdowa nowe i nieoczekiwane sposoby wykorzystywania technik. Znieksztacenia czasu uywa do leczenia problemw z nadwag. Wiem, e brzmi to miesznie. Raz widziaem Miltona w pracy z mocno oty kobiet. Powiedzia: Twj problem polega na tym, e zbyt duo jesz". Odpowiedziaa: Wiem". Milton na to: A wiesz, dlaczego jesz za duo? Masz na to za duo czasu. Teraz siedzisz, patrzysz na mnie i nie wiesz, czy w tej chwili, za pi minut bd gdy wska na ciebie palcem, ale wiesz, e w ktrym z tych momentw twoje oczy zamkn si i wejdziesz w gboki, somnambuliczny trans. Twj wiadomy umys cofnie si do wspomnie, a niewiadomy umys pozostanie, by cieszy si sob i porozmawia ze mn na osobnoci o wanych sprawach. Teraz". Nastpnie kaza kobiecie wej gbiej w trans, aby jej niewiadomy umys zapamita rnic midzy czasem, ktry upywa szybko, a czasem pyncym powoli. Powiedzia: Jedziesz autostrad i czasami wydaje ci si, e jedziesz tak od zawsze. Niekiedy trzy lub cztery godziny mijaj ot tak" pstrykn palcami. Natomiast czasami, gdy ogldasz wietny dwugodzinny film, wydaje ci si, e koczy si w mgnieniu oka" znw pstrykn palcami. Ale zdarza si rwnie, e czas pynie bardzo powoli. Moesz czeka w kolejce przez wydawaoby si godzin, a gdy spojrzysz na zegarek, okazuje si, e mina tylko minuta". Nastpnie Erickson powiedzia: Chc, by cofna si w czasie i przypomniaa sobie film, ktry widziaa". Kaza jej obejrze ten film w przyspieszeniu, obejrzaa dwugodzinny film w cigu dwch minut. Potem kaza jej robi co, przy czym czas mija powoli. Kiedy kaza jej otworzy oczy, miaa zobaczy przed sob widelec oraz talerz peen jedzenia. Kaza jej sign po widelec. Dotarcie do niego zajo jej rce godzin. Kolejna godzina mina, zanim jej rka wrcia. Istotnie to niezwyka forma diety. Zastanw si, przy jednym gryzie na godzin na pewno niewiele zjesz. W rzeczywistoci wcale nie trwao to godzin. Po prostu wydawao si, e trwa godzin. Ten fakt odejmuje sporo radoci jedzeniu, o co wanie chodzio Miltonowi. Osobicie wolabym nie torturowa moich klientw do tego stopnia, chyba e nie lubibym ich.

Czas i umiejtno
Znieksztacenie czasu mona wykorzystywa do wielu rzeczy. Ktrego razu wprowadziem w trans mod, osiemnastoletni kobiet, wietny obiekt hipnozy, i przyspieszyem jej wizj do takiego stopnia, e wiat porusza si w zwolnionym tempie. Nastpnie wprowadziem j na mat i ustawiem naprzeciw mistrza Aikido, zdobywcy czarnego pasa pitego stopnia. Pobia go bez jakiegokolwiek przygotowania z zakresu sztuki walki. Miaa na swoje usugi cay czas wiata. On wykonywa ruchy, ale jej byy znacznie szybsze. Nawiasem mwic, tak wanie postpuj mistrzowie sztuk walki. Tak samo zachowuj si wietni gracze w baseball. Kiedy zostaem wynajty przez druyn graczy w baseball. Zawodnik rzucajcy pik potrafi to robi z szybkoci ponad 160 km/h. Ten dra szybko si rusza! Wyobra sobie, e ja rzucam pik z szybkoci 160 km/h, a Twoim zadaniem jest jej uderzenie. Najpierw musisz j zobaczy. Jestem bezwzgldnym modelarzem. Uwaam, e przed modelowaniem umiejtnoci ludzkich trzeba najpierw rozwin je u siebie. Nauczy si robi to wasnorcznie. Nastpnie mona zaj si
39

tworzeniem metod sucych do przekazywania tych umiejtnoci innym. Wierz, e nie jest moliwe modelowanie w sposb obiektywny. Niektrzy z moich wsppracownikw staraj si to robi, a czci udaje si osign co dobrego. Mimo to jeli Twj model dziaa, warto to robi. Zawsze zaczynam od mojego najlepszego narzdzia, czyli niewiedzy, i staram si wykona zadanie w normalny sposb. W przypadku druyny baseballowej stanem na pycie boiska i powiedziaem: Rzu mi kilka szybkich piek". W odpowiedzi usyszaem: Dobra". Zobaczyem cofajc si rk rzucajcego. Potem usyszaem dwik piki uderzajcej o rkawic stojcego za mn apacza. Pniej rozmawiaem z pakarzami druyny. Poznaem sposb, w jaki widz pik. Dopytywaem si o rnice midzy dobrym a zym odbiciem. Okazuje si, e ci zawodnicy wpadaj w trans, zwalniaj czas i powikszaj pik. To znacznie uatwia trafianie. To samo odkryem w przypadku strzelania do celu. Najlepsi strzelcy wywouj halucynacje celu. Mocno go przybliaj i zwikszaj, a wtedy trudno nie trafi. Dodaem to do programu moich szkole. Odkryj fenomeny hipnotyczne wewntrz ludzkich zachowa. Ludzki mzg i tak je wywouje. Trans oferuje po prostu moliwo ich kontrolowania.

Umiejtno halucynacji
Mona mie pozytywne lub negatywne halucynacje. Ilu z Czytelnikw rzucio kluczyki od samochodu na st, po czym sprawio, e znikny? Szukae na stole z tysic razy, a potem odkrye, e byy tam cay czas! To halucynacje negatywne. To robota mzgu! Mam wasn teori na temat powodu, dla ktrego mzg tak si zachowuje to dlatego, e o Ziemi jest przechylona. W rezultacie wszyscy mamy mzg kogo innego. Oczywicie nasze mzgi s tym mocno wkurzone. One rwnie maj poczucie humoru. Tak dugo, jak Ziemia ma odchylon o, ludzie bd robi dziwne rzeczy. Negatywne halucynacje zawieraj zwykle take elementy pozytywne. Musisz zrozumie, co kryje si na przykad za stokiem barowym i wywoa tego halucynacje. Pozytywne halucynacje zawieraj elementy negatywnych, musisz nie widzie rzeczy za tym, co sobie wyobraasz. Nie moesz robi tylko jednego. Nasz zmys wzroku nie dostrzega rzeczy naprawd. Widzimy reprezentacje powstae w naszej korze. Przy nauce wywoywania halucynacji faktycznie uczysz si tworzy wasne reprezentacje. W rzeczywistoci potrafimy elektronicznie wykry odpowied neuronw na wyobrani. Uczyem grup studentw, ktrzy mieli wiedz, ale nie umieli zdawa sprawdzianw. Kopot sprawiao im zdanie egzaminw medycznych. Nauczyem ich wywoa halucynacje, w ktrych wypisuj wszystkie odpowiedzi na cianach. Podczas pisania egzaminu mogli spojrze na cian i spisa odpowied. Mona by to uzna za ciganie, gdyby nie fakt, e wszystko zapisane byo wewntrz umysu. W zasadzie takie umiejtnoci maj wanie ludzie z dobr pamici. Niektrzy dowiadczaj tego wewntrz, a inni na zewntrz.

Umiejtno schizofrenii
Rnica midzy kim, kto ma halucynacje, a kim, kto wizualizuje, polega na tym, e osoba majca halucynacje nie wie, e to robi, lub nie ma adnego wyboru. Schizofrenik, z ktrym pracowaem, miewa halucynacje ludzi wychodzcych z telewizora i ledzcych go na kadym kroku. Sprbuj to sobie wyobrazi. Kiedy to usyszaem, wykrzyknem: Rany! To wietne!". Spojrza na mnie i powiedzia: Co ma pan na myli, mwic wietne?". Odpowiedziaem: C, jaki program ogldasz?". Odpowiedzia: Domek na prerii". W tym serialu jedn z bohaterek jest maa, oscha jdza o imieniu Mary. Wci wychodzia z ekranu, chodzia za tym facetem i jczaa jak w filmie: Aaarhhh, aaarhhh, aarrhhhh". Gderaa i lamentowaa, a nagle zupenie jej odbijao i zaczynaa wrzeszcze. Oczywicie by to schizofrenik paranoidalny! Jego dwaj psychiatrzy leczyli go lekarstwami. Chory mia halucynacje. Ci dawali mu lekarstwa! Niewiele w tym sensu. Wedug mnie kiedy zaczynasz mie halucynacje, powiniene przesta bra leki. Tak wanie postpowalimy w latach 60. Widzisz rzeczy, ktrych nie ma, od na jaki czas narkotyki". Tej zasady warto przestrzega. Jego lekarze wierzyli rwnie, e to zaburzenie byo czym zym. Ja tak nie uwaaem. W oczach pojawiy mi si symbole dolara. Powiedziaem mu: To jest zaburzenie multimilionera". Facet spojrza na mnie i spyta: O czy pan mwi?". Odpowiedziaem: Czy kana Playboya co panu mwi?". Kiedy to powiedziaem, rozstpiy si chmury jego schizofrenii. A gdy dodaem: Nie musisz ju nigdy by samotny!", wielki umiech rozjani jego twarz. Powiedziaem: Pomyl tylko. Moglibymy
40

prowadzi kursy i szkoli w tym domokrcw. Mona by jednoczenie by monogamist i cieszy si yciem. To jest zaburzenie multimilionera, ktre pozwolioby ludziom unikn samotnoci". Oznajmiem mu: Chc wiedzie, jak si to robi". I facet, ktry pi lat powici na prby pozbycia si problemu, zacz mwi: Moe panu powiem, a moe nie". To wskazywao na zmian postawy. Ta zmiana wie si z wieloma rzeczami, ktre robi. Wszystko, czego moe dokona mzg, moe mie inn warto w innym kontekcie. Musisz zrozumie to robi mzg. Co, co w jednej sytuacji moe by problemem, w drugiej moe okaza si drog do sukcesu.

Trans przyspieszajcy lub spowalniajcy czas

Wikszo Czytelnikw dowiadczyo sytuacji braku czasu, prawda? Zastanw si. Czy nie jest tak, e dowiadczenia, ktre sprawiaj nam przyjemno, kocz si zbyt szybko? Dlaczego, gdy to mwi, panie si zawsze umiechaj? Natomiast wikszo osb zapewne wolaaby, eby na przykad stanie w kolejce mijao szybciej. W przypadku wikszoci ludzi jest na odwrt. Stoisz w kolejce, eby zdoby bilety na sztuk lub film, ktry koniecznie chcesz zobaczy. Patrzysz na zegarek i jest 8:00. Film bd sztuka zaczyna si o 8:15. Stoisz i czekasz. Ponownie patrzysz na zegarek 8:00 i dwie sekundy. Rzeczy, ktre sprawiaj przyjemno, mijaj szybciej ni pstryknicie palcami. Pewnego dnia zastanawiaem si nad tym fenomenem i zrozumiaem: To robota umyslul". Wystarczy pozamienia te doznania miejscami. Wykonamy teraz bardzo wane wiczenie wydobywania wiedzy. To szansa, by wpyn na to, eby rzeczy, ktre sprawiaj Ci przyjemno, trway sto razy duej, a rzeczy, ktre takie nie s, szybko przemijay. Dzisiejszego ranka kierowca takswki powiedzia do mnie: Utkniemy w korku. Wiem, e to problem. Na pewno bdzie pan bardzo niezadowolony". Odpowiedziaem: A ja wiem, e nie ma pan racji". Usiadem wygodnie i wszedem w trans. Byem tam dwie minuty. Spojrzaem na zegarek, w rzeczywistoci mino 35 minut. Takswkarz by wyczerpany do cna, ja czuem si wietnie. Chc, by rzeczy, ktre sprawiaj mi przyjemno, trway w moim odczuciu duej. Wraz z Erickiem Robbie opracowalimy metod, ktra na to pozwala. Kiedy prowadzimy warsztaty, wieczory trwaj wieczno. Troch przesadzilimy z tym w San Diego. Warsztaty skoczyy si o pitej. Wyszlimy na obiad i drinki. Na koniec spojrzelimy po sobie i stwierdzilimy: Rany, musi by naprawd pno. Moe powinnimy si troch przespa". Spojrzelimy na zegarki. Bya tylko 18:35. To wanie oznacza mie tyle czasu, ile trzeba".

Submodalnoci czasu
Po pierwsze, zidentyfikuj submodalnoci szybko i wolno pyncego czasu. Wykonaj to w ten sam sposb, co poprzednio. Zrb to szybciej. Pomi gadanie. Bd dokadny. Przejd szybko przez list submodalnoci i wydobd szybko i wolno pyncy czas. Po drugie, zyskaj pewno, e osoba jest w tym stanie. Cz wydobywania informacji wymaga, by ludzie umieli wej w oczekiwany stan. To oznacza osignicie spjnoci. Kto powiedzia paczliwie: Prosiem, by pomyleli o naprawd potnym zasobie. Nic im nie przychodzio do gowy". A ja paczliwie odpowiedziaem: Sam musiae mie taki". Jednak to nie sprawi, e chcesz o nim myle. Mgby szydzi: Musielicie by kiedy szczliwi", ale wtedy tak nie pomyl. Bd spjny w przekazie. Po trzecie, wywoaj oczekiwany stan przy uyciu wszystkich narzdzi NLP. Ludzie musz naprawd wej w stan, w ktrym mog mie do tego dostp, dlatego uywaj tonu, tempa i gosu. Dodatkowo wymieniaj sytuacje, w ktrych wiesz, e czas wlk si niemiosiernie, naprawd wlk... Po czwarte, wywoaj przyjemne dowiadczenia. To bardzo wane, by znale przyjemnie i wolno pyncy czas. Odkryj preferencje dotyczce przyjemnoci. Potrzebujesz czasu, ktry pyn powoli, ale nie wolno i le, tylko bez popiechu i przyjemnie. Wszyscy przeyli dni, ktre byy po prostu wspaniae, ktre wydawao si, e trwaj rok na przykad pierwszy dzie wakacji. Czasami, gdy po caym roku jedziesz wreszcie na wakacje, pierwszy dzie trwa wiecznie, a Ty robisz mnstwo rzeczy. Kiedy jedziem czsto na Tahiti na wakacje. Za sob pozostawiaem kalifornijski wycig szczurw. Wsiadaem do samolotu i fruuuuu... Mimo lekkiego zmczenia po podry, gdy dotarem na miejsce, pierwszego dnia robiem wszystko, co si dao. Tubylcy poruszali si w zwolnionym tempie, a ja cigle biegaem! Zwolnienie zajmowao mi troch czasu. Zawsze uwielbiaem pierwszy dzie. Mogem zrobi tak wiele. Wstawaem, graem w tenisa, szedem ponurkowa, robiem wszystko, co tylko mogem, owiem ryby, po czym patrzyem na zegarek dziewita rano. To przykad czasu pyncego w zwolnionym tempie, podczas gdy ja sam poruszam si szybko.
41

Lubi mie wiele czasu na robienie rnych rzeczy. Daje mi to wiele radoci i mam mnstwo czasu, by zrobi jeszcze wicej. Po pite, przeciwstaw sobie rezultaty wydobywania informacji o czasie. Odszukaj dowiadczenie, podczas ktrego czas przemin fiuuuuuu... i znik. Ta osoba bdzie umiaa dokona porwnania. Niech naprawd do tego wrci. Ma zauway rnice midzy sytuacjami, w ktrych czas porusza w szybkim i wolnym tempie. Po szste, zidentyfikuj konkretne odmiennoci w submodalnociach. Czy s asocjacyjne, czy dysocjacyjne? Jakie s rnice w ich pooeniu w umyle? Odkryjesz kilka niezwykych aspektw. Nie bdzie to zgodne ze zwykymi submodalnociami. Przy znieksztaceniu czasu mog rwnie wystpi rnice midzy czciami obrazu. Czasami w rodku obrazu czas pynie szybko, a w innych jego czciach powoli. By moe na krawdziach obrazu czas bdzie upywa szybko. To mieszny fenomen. Jeeli pdzisz autostrad z du szybkoci i nagle wjedziesz w stref ograniczenia do 60 km/h, poczujesz, jakby si czoga. Wiecie, o czym mwi? Jeli wyjedasz ze strefy ograniczenia do 40 km/h w ograniczenie do 60 km/h, odczujesz, jakby jecha szybko. Wszystko jest tylko w Twojej gowie". Tam wanie ma si znale. Dlatego jest to jeden z moich ulubionych zwrotw. Miaem kiedy klienta ze sparaliowan jedn nog. Powiedzia: Mj psychiatra twierdzi, e cay ten parali jest w mojej gowie". Odpowiedziaem: Nie sdz. Wydaje si, e rwnie tkwi w paskiej nodze". Facet na mnie spojrza i powiedzia: Myli pan?". Odpowiedziaem: Tak. A waciwie teraz jest w drugiej". Odpowiedzia: Ma pan racj!". Dodaem: A w tej ju tego nie ma". Wykrzykn: Mog ni porusza!". Odpowiedziaem: Tak. Teraz przeniemy to do paskich paznokci. S sparaliowane". Mg potem chodzi, ale mia sparaliowane paznokcie. Jednak ten fakt ju nie ogranicza go w takim stopniu. Gorzko narzeka na swoje paznokcie przez wiele lat. Nie wiem, co o tym sdzisz, ale moje paznokcie nie ruszaj si zbyt wiele. Jego ona powiedziaa mi, e za kadym, gdy siada, mwi: Te okropne paznokcie!". Moe to jego wtrny zysk, mia po prostu zwyczaj narzekania. Po sidme, ukadaj rzeczywistoci warstwami. Aby wprowadzi kogo w stan, w ktrym uzyska si najlepsze wydobywanie wiedzy, trzeba doda kolejny wymiar. Czy widzisz, w jaki sposb umieszczam rzeczy jedn na drugiej? Jak stosuj na przykad cytaty i metafory? Po sme, okrel lini czasu danej osoby. Podczas wydobywania wiedzy osoba powinna podawa informacje dotyczce czasu. Aby dowiedzie si, jak dana osoba organizuje czas, musimy pozna rnic midzy jej przeszoci i przyszoci. Zatrzymaj si teraz i pomyl o czym, co zdarzyo si sze tygodni temu. Zobacz to, co widziae w tym czasie, usysz to, co syszae. Wska na to. Gdzie znajduje si to w Twoim umyle? Teraz pomyl o czym, co zdarzyo si sze miesicy temu. Wska to, w porzdku. Teraz dwa lata temu... trzy lata temu. Przenie si o osiem, dziesi lat wstecz. Teraz palcem narysuj lini przechodzc przez te reprezentacje i przenie j do teraniejszoci. Nastpnie wybierz co, o czym wiesz, e bdziesz to robi za trzydzieci dni, na przykad pacenie czynszu. Potem pomyl o czym, o czym wiesz, e bdziesz robi to za rok, a pniej za dwa lub trzy lata. Kontynuuj rysowanie palcem, aby stworzy ljni czasu. Masz wybr. U niektrych ludzi przeszo jest umiejscowiona z tyu, a przyszo z przodu. U innych przyszo jest z tyu, a przeszo z przodu. U jeszcze innych s one po lewej i prawej stronie. Moesz korzysta z kadego uoenia, w zalenoci od sytuacji. Po dziewite, uyj linii czasu. Bez wzgldu na to, w jaki sposb taka linia zostaa skonfigurowania dla danej osoby, niech ujrzy j dosownie przed sob. Niech ta osoba odwrci si w sposb fizyczny, gdy Ty wydobywasz wiedz. Nastpnie niech stanie, odwrci si i dosownie cofnie si do ostatniego momentu, w ktrym czas mija niezwykle wolno. Sprawd, jak to wyglda, aby mona byo odwiey jej pami. Nastpnie niech ta osoba powrci do chwili, w ktrej czas pyn bardzo szybko. Moe tego dokona, poniewa jej przyszo znika przed ni i moe teraz dosownie wyciga zdarzenia, ktre s wok niej. Moe robi to dotd, a znajdzie si w rodku tego zdarzenia. Moesz wtedy powiedzie: Przez chwil przeyj to wydarzenie jeszcze raz w caoci, ciesz si procesem i staraj si znale wszystkie rnice". Po skoczeniu tego wiczenia ka tej osobie umieci lini czasu w jej pierwotnym pooeniu. Nastpnie moesz przej do wiadomego wydobywania wiedzy, aby odkry rnice midzy wolno a szybko pyncym czasem. Kiedy ju to opanujesz, naucz Ci wietnego sposobu na wykonywanie znieksztacenia czasu w celu uzyskania ciekawych rezultatw rzeczy, ktre moesz robi ze swoj
42

rodzin, przyjacimi, wsppracownikami dla zabawy i pienidzy.

Wykorzystuj wszystko, co dziaa

Czy musz si dosownie cofa? Tak. Niech si odwrc, po czym niech si otocz lini czasu. Nie musz chodzi. Cho niektre osoby, czyli kinestetycy, w rzeczywistoci musz zrobi krok w ty. Jednak tacy ludzie czsto we wszystkim s dokadniejsi ni reszta. Inni mwi: Przemylaem to, wic tak, jakbym ju to zrobi". Kinestetycy musz naprawd si tam znale, poczu to i cieszy si tym. Jeli musz zrobi krok w ty, w porzdku. Pamitaj o zasadzie: Wykorzystuj wszystko, co dziaa!". Ta zasada moe doprowadzi do odnowy ludzkiego ycia. Leczy ludzi z dwch znanych w psychologii fenomenw marginesu bezpieczestwa i prawa Finagle'a. Kiedy zaczynaem, staraem si modelowa to, co robili skuteczni lekarze klinicyci. Nie modelowaem si jedynie na najwybitniejszych, jak Virginia Satir, Fritz Perls czy Milton Erickson, ale rwnie na osobach, ktre nie byy dobrze znane, jak Feritz Climents. Feritz by jednym z najskuteczniejszych klinicystw, jakich poznaem. Mia doktorat z psychologii, uderza kijem baseballowym z wynikiem ok. 800. Prowadzi prywatn praktyk i nie robi z tego wielkiej sprawy. Nie wysuwa adnych teorii. Spytaem: Skd wiesz, co masz zrobi?". Odpowiedzia: Nie wiem, to po prostu na mnie spywa". Spytaem: Gdzie si tego nauczye?". Odpowiedzia: Nie wiem, nie chodz na adne szkolenia i tym podobne". Myl, e wanie dziki izolacji nie wiedzia, co to znaczy trzyma si jednej metody. Nie wysuwa adnej teorii, wic nie musia si jej sztywno trzyma. Robi niezwyke rzeczy.

Co si nie sprawdzi?
Teoria si nie sprawdzi. Ludzie sprawdzaj si lub nie. Jeeli sprawdzaa si metod Gestalt, terapia grupowa, AT lub jakakolwiek inna metoda, stosowano w niej inn dynamik. W przeciwnym razie psycholodzy metody Gestalt mogliby szkoli ludzi, by otrzyma wyniki przypominajce te, ktre potrafi uzyska Fritz. To nie teoria si sprawdzaa, a osoba. To, co si sprawdzio, kryo si w tym, co zrobia dana osoba, a nie w teorii. Kiedy pracowaem z Virgini, chciaem dowiedzie si, co wpywao na fakt, e to, co robia, dziaao. Chciaem to przedestylowa, eby mona byo naucza tego, co si sprawdza. W tym czasie uwaaem, e zbyt czsto win za niepowodzenie przerzucano na klientw. Syszaem na przykad, e ten klient nie jest gotowy do zmian lub e nie jest wystarczajco dojrzay bd do odpowiedzialny. Jakby mimo wszystko sama technika si sprawdzia! W fizyce takie zjawisko nazywamy marginesem bezpieczestwa". Dotyczy ono sytuacji, w ktrej technika jest idealna, teoria solidna, ale wynik konsekwentnie zy. Technicznie rzecz biorc, prawa Finagle'a s wywoywane przez czynnik bezpieczestwa. S to czsto dobrze znane, ale niemoliwe do zaobserwowania zdarzenia i struktury, ktre zabezpieczaj nasze pierwotne zrozumienie przed wtargniciem dowolnej rzeczywistoci. Dlatego zawsze mamy racj. Ta koncepcja oporu" zakada, e klient moe si opiera. Absurdalne. Pomys, e ludzie nie s gotowi na zmiany, jest rwnie absurdalny. Jeli nie s na nie gotowi, przesta traci czas i przesta kaza im paci! Niech wrc, gdy bd gotowi. Co masz robi? Obserwowa ich, a bd gotowi? Spowoduj, eby byli gotowi. Jeli potrzebuj wicej czasu, przeprowad u nich znieksztacenie czasu i daj im ten czas.

Rado wyzwania
U skutecznych klinicystw, takich jak Milton, odkryem inn postaw. Na wszystko, co stano im na drodze, patrzyli zgodnie z zasad Tu wanie zaczyna si zabawa". Postaw Miltona w obliczu problemw mona okreli jego sowami: Ach! To rzadka sposobno nauczenia si czego nowego!". atwe rzeczy nie s interesujce. Praca przy tamie moe i jest atwa. Jednak na przykad praca z osobami cierpicymi na rne fobie stracia ju dla mnie blask. Ucz innych, jak to robi. Dla mnie ciekawa jest taka sytuacja klienta, w przypadku ktrej nie wiem, w jaki sposb sobie poradzi. Kiedy przyprowadzono do mnie schizofrenika Andy'ego. Nie miaem pojcia, co zrobi. Po pierwsze, jeszcze nigdy nie syszaem o takiej sytuacji. Po drugie, chciaem si tego nauczy, zanim to naprawi. Chciaem umie to zrobi. Oczywicie nie mylaem o Mary z Domku na prerii. Miaem wasne wielkie fantazje. Szalone obrazy przelatyway przez mj umys. Na pocztek zaczem przerabia z Andym wszystko, co wiem na temat zmian obrazw. Na koniec uyem czego, co nazywam kuracj krlika Bugsa". Widzielicie kiedy film rysunkowy z krlikiem Bugsem, w ktrym pojawia si rka artysty z owkiem z gumk i ciera ogonek krlika? Nastpnie ciera jego usta, wic bohater nie moe mwi. Zrobilimy to. Daem Andy'emu owek z gumk. Musiaem tylko pooy jeden na telewizorze i kaza mu wzi go. Nastpnie mg zacz ciera usta Mary, eby si uciszya.
43

To dziaanie opiera si na zaoeniu, wedle ktrego dziki zaakceptowaniu rzeczywistoci danej osoby wszystko staje si proste. Im wiksze wyzwanie stawia przed Tob ich rzeczywisto, tym "bardziej ekscytujca i satysfakcjonujca staje si Twoja praca.

Ostatnie instrukcje
Po dziesite, przedestyluj informacje. Wydobywanie wiedzy o czasie wykonasz dwukrotnie. Najpierw, gdy dana osoba wejdzie ju w odpowiedni stan, wylesz j z powrotem do punktu na jej osi czasu. Nastpnie przywoasz t osob z powrotem do rzeczywistoci. Ka jej cofn si w czasie i znale swj wolno pyncy czas", aby odwiey jej pami. Niech cofnie si do koca, aby wydoby rnice w informacjach submodalnoci. Nastpnie ma cofn si cakowicie w czasie i znale sytuacj, w ktrej czas pyn szybko. Teraz przywr j do wiadomoci, aby moga przedestylowa informacje o submodalnociach. Po jedenaste, wykonaj analiz kontrastow. Niech klienci porwnaj czas pyncy wolno z pyncym szybko, przechodzc przez kolejne rnice, submodalno po submodalnoci. Szukaj rnic kryjcych si na krawdziach obrazw, po rodku, w punkcie, w ktrym koncentruje si wzrok, lub w miejscu, gdzie znajduje si ich wiadomo. Po dwunaste, zakotwicz oba dowiadczenia. Zachowaj szczegln ostrono. To moe by trudne. Klienci wykonuj spowolnienie czasu. Odkrywasz rnic w jednej submodalnoci. Podkrel t rnic i przygotuj dla niej kotwic. Powtrz to dla kadej odkrytej rnicy. Na jednym kolanie trzymaj kotwic dla czasu pyncego szybko, a na drugim dla czasu pyncego wolno. Po zakoczeniu wydobywania wiedzy bdziesz mia dwie bardzo potne kotwice. W tym momencie zatrzymaj si i wr tutaj. Teraz zademonstruj, jak to zastosowa.

Wywoanie grupowego transu

Twoja niewiadomo zna ju technik zwalniania i przyspieszania czasu i otrzymasz teraz rzadk moliwo. Chc, by Twoja niewiadomo zrozumiaa, e jedn z rzeczy, ktre moe zrobi, to zamkn na kilka minut oczy i celowo wrci, by przypomnie sobie rzeczy, ktre dzisiaj robilimy. Przenie si do samego pocztku. Dowiedziaem si, e jeden z powodw, dla ktrego ludzie maj problem z zapamitaniem, e maj uywa umiejtnoci oraz zabiera wiedz i zrozumienie ze sob, to pominicie procesu kodowania nakadania maej osony na koniec dnia. Dlatego wr do miejsca, w ktrym zaczlimy pracowa z niewerbaln indukcj i przerywaniem podawania doni, do opisu tego, w jaki sposb to stosowalimy, i do kadego kolejnego etapu, przez ktry przechodzilimy. Teraz przez chwil postaraj si zapamita rzeczy, przez ktre przeszede, rzeczy wyrniajce si, najwaniejsze, wiedz, zrozumienie systemw generatywnych wartociowe rzeczy. Szybko przejrzyj je w mylach. Przyspiesz czas, aby mg przej przez tyle rzeczy, ile zechcesz, tak szybko, jak potrzebujesz, i wci mia czas na odprenie si. Zrozum, e to, co robisz, jest nawykiem, ktry moesz wywiczy. Moesz nauczy si zabiera ze sob zdobyt wiedz. Moesz rozpocz od nakadania oson na fragmenty dowiadcze, aby pamita o stosowaniu tych umiejtnoci. Uzyskana tu wiedza nie bdzie miaa wartoci, jeli nie zastosujesz jej w yciu osobistym, aby mc uczy si wiadomie i niewiadomie. Zastanw si nad momentami i sytuacjami, w ktrych kontrola nad czasem, moliwo duego spowolnienia... czasu... bardzo by Ci si przydaa. Zatrzymaj si i spjrz w obraz spowolnionego czasu, po czym w w niego niektre rzeczy, na ktre naprawd chciaby mie wicej czasu. Rzeczy, podczas ktrych czas powinien waciwie sta w miejscu okrelony smak jedzenia, odczucie, gdy Twoje ciao dotyka pocieli, by moe co, co robisz wyjtkowo i odczuwasz szczeglnie intensywnie. Bdziesz rwnie mg zmusi czas, aby przyspiesza w przypadku rzeczy, ktre chcesz, by szybko przeminy, na przykad ulicznych korkw. Cokolwiek uwaasz za obowizek szybko minie i wci bdzie przyjemne. Wedug mnie tak naprawd chodzi tu o nauczenie si kontroli nad wasnym yciem. Przypomina nauczenie si kierowania wasnym autobusem, przyjmowania subiektywnych dowiadcze losowych i spoytkowania ich, aby pracoway dla Ciebie w najbardziej korzystny sposb. Jutro, rozbudzony i z byszczcymi oczami, signiesz do kolejnego rozdziau. By moe w nocy bdziesz mia mie, dziwaczne i niezwyke sny. Jednak i tak obudzisz si rzeki i gotowy do nauki. Do zobaczenia.

44

ROZDZIA 7

Wzorce spowalniania czasu

Pytania i odpowiedzi
Ponownie zajmiemy si znieksztaceniem czasu, eby wiedza ta bardziej si utrwalia. Przy okazji sugeruj, by zaczyna proces odprania klientw od czubka ich gowy. Nastpnie przechod do rozluniania czoa i mini wok oczu. Kiedy wraz z moim przyjacielem, ktry jest wacicielem szkoy piknoci i uczy ludzi wykonywa zabiegi liftingu twarzy, przeprowadzilimy pewien eksperyment. Wybralimy kilka osb, ktre przygotowyway si do zabiegu liftingu twarzy. Cofnlimy ich w czasie do pitego roku ycia. Czy zauwaye, e ludzie przeprowadzani przez regresj wiekow nie tylko zaczynaj zachowywa si, jakby byli modsi, ale i modziej wygldaj? Cofnlimy tych ludzi w czasie i zasugerowalimy im, e ich skra pozostanie jak u piciolatka, ale umys wrci do ich obecnego wieku. Nikt nie znalazby w tym niczego wartociowego, prawda?

Pokaz submodalnoci
Czy masz jakie pytania? Prbuj wydoby od ludzi submodalnoci, ale oni czsto zachowuj si, jakby nie wiedzieli, o czym mwi". Kiedy jestem na konferencji NLP, przez poow czasu nie rozumiem, o czym obecne tam osoby mwi. A ja to wymyliem! Ludzie tworz tyle nowych sw. Zamieciem je w sowniczku na kocu ksiki. Wol stosowa sowa, pomysy i dowiadczenia, ktre s ludziom znane. W komputerach dostpna jest zazwyczaj lista opcji. Wczasz komputer i pojawia si menu. W nim znajduje si lista liter z opcjami: nacinicie A" wywoa t funkcj, B" inn, nacinij C", jeli chcesz czego innego. To wszystko upraszcza, wystarczy po prostu wskaza wybran rzecz. Metod korzystania z rzeczy i skojarze znanych ludziom, z ktrymi pracuj, uwaam za uyteczn, poniewa wielu klientw nie ma zbyt wielkiego dowiadczenia ani adnego przeszkolenia. Niektrzy maj po prostu duo pienidzy. Zamiast rozmawia o submodalnociach, uywam sw, ktre znaj. Zapytaj: Czy zepsu ci si kiedykolwiek telewizor?". W odpowiedzi usyszysz: Tak". Powiedz wic: Kiedy w telewizorze masz niewyrany obraz, poruszasz rnymi gakami, ktre ten obraz odwracaj, stabilizuj lub zmieniaj jego jasno. Pozwalaj dostroi odbiornik. Im lepiej ci si to uda, tym wiksz przyjemno bdziesz mg czerpa z ogldania". Nastpnie mwi: Zatrzymaj si na chwil i pomyl o sytuacji, w ktrej ostatnio wietnie si bawie. Naprawd byo wybornie. Teraz zobacz to w gowie. Zobacz to, co widziae, gdy tam bye, usysz, co syszae. Teraz powoli zwikszaj jasno". Jeli kto zapyta: Jak?" i skrzywi si lub powie: Nie potrafi", spjrz na niego z bardzo powan min i powiedz: Pod obrazem jest may panel. Widzisz go?". Odpowiedz: Tak!". Powiedz wic: Jest tam mae pokrto z napisem jasno. Zacznij nim krci!". Usyszysz: Aaa!". Nie umiem wytumaczy, na jakiej zasadzie to dziaa. Jako osoba modelujca nie musisz wiedzie, jak co dziaa. Wystarczy, e bdziesz wiedzia, co dziaa, a co nie. To zwalnia Ci z koniecznoci udawania teoretyka. Mnie przynosi to wielk ulg. Nie mam cierpliwoci do teorii. Niech ludzie sami wrcz martwi si o ostro. Wraz z nastaniem kamer wideo i magnetowidw wiele osb ma z tym do czynienia. Czsto wsppracuj z konsulatem japoskim w San Francisco. W przypadku tych ludzi wszystko naley czy z kamerami i magnetowidami. W trakcie szkolenia patrz na twarze. Ostatnim razem, gdy prowadziem seminarium dla konsulatu japoskiego, nie widziaem adnej twarzy. Widziaem dwie setki wycelowanych we mnie kamer. Powiedziaem: Zwikszcie
45

jasno", a oni zrobili to na swoich kamerach! Zacznij od prostszych submodalnoci. Moesz powiza submodalnoci w przystpniejszy sposb. Powiedz: Pomyl 0czym miym, teraz zwiksz jasno i zwr uwag na to, w jaki sposb pogbiaj si twoje doznania. Teraz j zmniejsz. 1jeszcze raz zwiksz". To pomoe w ustaleniu punktu odniesienia, zanim zaczniesz wydobywanie wiedzy. Nastpnie wybierz dwie naprawd skrajne rzeczy, na przykad przekonania. Wybierz dwa, w ktre silnie wierz, cho tak naprawd nie s do nich w aden sposb przywizani emocjonalnie. Zauwa, czy obrazy rni si pooeniem.

Wydobywanie ukrytych submodalnoci

Odkryj przed Tob jeden z moich sekretw. Zanim pytam o submodalnoci, przygldam si temu, co dana osoba robi na zewntrz. Zanim ka jej wej w gb siebie i zacz o tym myle, chc zna poow odpowiedzi. Dziki temu mog pomc tej osobie w samym wejciu. Jeli powiem: Teraz chc, by pomyla o czym, w czego prawdziwo bezsprzecznie wierzysz. Na przykad Czy wierzysz, e dzi rano wzejdzie soce?". Nie pozwalam wybiera silnych przekona. Ja decyduj, ktre odwoanie maj wybra. Ludzie maj tendencj do wybierania zagadnie naadowanych emocjami. Jeli ju wybior co takiego, wpltuj si w to, co utrudnia prac z submodalnociami. Jak tylko to zobacz, zaczynaj pociga nosem i do tego wraca. Nie ma z tego poytku. Wybierz co pozbawionego adunku emocjonalnego. Wtedy atwiej uzyskasz wane informacje. Najpierw wydobd informacje. Nastpnie ka tej osobie wybra co o sobie, w co wierzy, cho woaaby, eby nie byo to prawd. Na tym polega spora cz mojej pracy. Ograniczajce przekonania stoj na drodze tych ludzi, ktrzy mogliby osign udany fenomen transu lub sukces w yciu.

Przekonanie o sukcesie
Prowadz seminarium sukcesu wraz z Robertem Allenem. Kieruj programem o nazwie Challenge Systems. Jest to tygodniowy program, ktry zmienia nastawienie danej osoby do kwestii odnoszenia sukcesu. Program wprowadza ludzi w stan, w ktrym chc zarabia pienidze. Po pierwsze, uczy ich, jak zarabia pienidze w dziedzinie nieruchomoci. Autobusami przewozimy ludzi do bankw i innych miejsc, aby zaczli oni co w tym kierunku robi. Nastpnie pozwalamy im korzysta ze swojej linii kredytowej, aby poyczali pienidze, ktrymi mieliby zarzdza. Wprowadzamy ludzi w dziaalno polegajc na kupowaniu i sprzedawaniu nieruchomoci. Mczymy ich tak dugo, a rusz do przodu i zajm si wszystkim sami. Robert Allen w swojej ksice The Challenge opowiada o wizycie w biurze zatrudnienia. Wszed tam i wybra losowo trzy osoby, ktrym zupenie nie powiodo si w yciu. Nastpnie w cigu jednego roku przemieni ich w milionerw po to, by udowodni, e mona. To si nazywa odwaga! Udowodnienie, e kurs dziaa, przez zrobienie tego, o czym si na nim mwi. Wraz z Robertem zdecydowalimy, e przeprowadzimy seminarium sukcesu. Mielimy odnale gwne przekonania, ktre przeszkadzaj ludziom ruszy do boju i radzi sobie tak, jak najlepiej potrafi. Wiele osb traci czas, zastanawiajc si, co moe pj nie tak. Cz problemu stanowi wanie negatywne nastawienie. Czy zauwaye t tendencj u osb, ktre nie mog ruszy z miejsca? To szczeglnie czsta przypado u ludzi, ktrzy w przeszoci mieli zwizek z nauk. Metody naukowe wywouj negatywne nastawienie. Taki proces wymaga postawienia hipotezy oraz dokonania prb jej podwaenia. Szukasz czego, co mogoby by nie tak! Negatywne nastawienie niczemu nie suy, jeli chodzi o innowacj. A w szczeglnoci niczemu nie suy, jeli chodzi o wasne ycie. Jeli stale poszukujesz tego, co si nie uda znajdziesz to. Jeli ca swoj energi powicasz tylko na szukanie tego, co moe pj nie tak na pewno to si zdarzy! Ludzie nazywaj to samospeniajcym si proroctwem. Czasami okazuje si to nawet jeszcze prostsze. Co moe pj nie tak. Co innego moe si uda. W yciu wystpuj oba typy. Jeli bdziesz szuka rzeczy, ktre mog nie wyj, znajdziesz je. Po prostu patrzysz nie na t stron. Szukaj tego, co dziaa to rwnie uda Ci si znale! Czy zauwaye, e podczas wydobywania wiedzy prawie zawsze skupiam si na przyjemnych rzeczach? W trakcie wydobywania mog rwnie zmienia ludzi. Dlatego pytam o co naprawd przyjemnego. Zapytaj o takie przekonanie, jak: Wzejdzie soce". Nigdy nie proponuj czego, co mona by zakwestionowa. To zbyt niestae. Mnie nie interesuje to, w co ludzie wtpi. To i tak naprawi. Z caym
46

szacunkiem do czego, co moe by, ale nie musi kogo to obchodzi?

Rozpoznawanie submodalnoci
Zaczynam sowami: Pomyl o jednym, teraz pomyl o drugim". Kiedy to zrobisz, otrzymasz odpowied pozawerbaln. Pomyl o jednym". Ludzie mwi: Tak" i odwracaj si w jedn stron. Teraz pomyl o drugim". Mwi: W porzdku" i odwracaj si w drug. Zauwa subtelne wskazwki dostpu. Przypomnij sobie partnerw, z ktrymi pracowae wczeniej. To jest widoczne, prawda? Ludzie robi to. Odwracaj si w lewo lub w prawo. Jeli wcignie Ci rozpoznawanie submodalnoci, przymykanie oczu nie pomoe. Wiem, e niektrzy Czytelnicy poznali ju wskazwki systemu reprezentacji i na dwa miesice wiat sta si dla nich gigantycznym filmem Felliniego. Poszede do supermarketu i obserwowae wzrok rnych osb ruszajcy si jak w wielkim automatycznym bilardzie. Hm, zobaczmy, co dzisiaj zrobimy na obiad? Nie wiem. Mwi sobie... czuj jednak, e chyba wol to. Ale to nie wyglda na wystarczajco zdrowe". Do szybko okazuje si, e to samo robi 300 osb, i po niedugim czasie zaczynasz przeklina: Od kiedy to chodzenie do sklepu uwaa si za bezpieczne?!". Po odkryciu wskazwek dostpu do submodalnoci wszystko staje si jasne. Mona atwo stwierdzi, kto myli o niebieskich migdaach, patrzc na sposb, w jaki koncentruje swj wzrok. Wpatruje si w punkt u gry lub patrzy na wprost. Wystarczy zauway rnic, a od razu widzi si wicej. Kolejne pytanie brzmi: Czy rwnie syszysz jaki dwik?". Kiedy ludzie obracaj si w prawo, a potem w lewo, to w pewien sposb wyjawiaj, gdzie schowali rzeczy, prawda? Jeli dostrzeesz niektre z tych bardziej subtelnych sygnaw, zrozumiesz, e wcale nie s one takie subtelne. Po prostu ich nie szukae. Kiedy ludzie uwaali te wskazwki za subtelne. Zwracalimy na to uwag dwadziecia pi lat temu i wwczas mwiono: To pomysowe! Jak wycie na to wpadli?". Odpowiedziaem: Siedzielimy na scenie i zadawalimy ludziom pytania. Kiedy prosisz widzw: Stwrz obrazek yrafy z gow nosoroca, moesz zauway, e wzrok 300 osb unosi si do gry i kieruje w lewo".

Wskazwki dotyczce wydobywania wiedzy

Psycholodzy zawsze twierdz, e obserwuj. Tak naprawd tylko o tym mwi, wcale tego nie robi. Zajmuj si interpretacj. Jeli krzyujesz nogi, jeste zamknity. Jeli patrzysz w drug stron, kamiesz". I tego typu wyjanienia. Kto si z tym spotka? Podobnie postpowa kiedy Fritz Perls. Za kadym razem, gdy kto robi zdjcie, krzycza: Czego unikasz?", na co dana osoba od razu podnosia wrzask. Fritz to zakotwicza. Nastpnie mwi: Masz to zrobi" i odpala kotwic. Ludzie robili, co im kaza, poniewa ich przerazi. Fritz do perfekcji opanowa straszenie ludzi. Niezy model dla KGB. W rzeczywistoci wydobywanie informacji jest proste w przypadku naiwnych osb. Nie wiedz do, by doda do tego jak interpretacj. Mwi: Spjrz po to, by tylko przygotowa...". Uywaj sowa tylko". Wykorzystuj je wtedy, gdy syszysz, e oni je wymawiaj. Zawsze, gdy sysz kogo, kto mwi tylko", wiem, e mog dotrze do skraju jego modelu. Kiedy usyszysz tylko" lub poniewa", Twoje uszy powinny zareagowa jak radary. To oznacza, e musne brzeg i odbijasz si od tego, co powinni wiedzie. Zaznacz to sobie. Zawsze moesz wywoa to ponownie przy uyciu kotwiczenia. Jeeli mwisz tylko przygotowanie", to implikujesz jeszcze nie zaczlimy". Nie przekroczye granicy swobodnej konwersacji, nie przeszede do pracy i uzyskiwania wynikw. Dziki temu Twj klient czuje si swobodnie. To moe rwnie oznacza, e co nie jest wane. Jeli si martwi: Nie wiem, czy robi to tak, jak naley", odpowiedz: Nie martw si, to tylko przygotowanie". Wtedy westchn: Ach, w porzdku. C, ten obraz jest tutaj, a drugi tam. Jest tak duy i tak blisko, a gos wydobywa si stamtd". To pomaga w wydobyciu informacji. Nie zachowuj si tak, jakby to byo co niezwykle wanego. Odkd zaczem duo podrowa, czsto siadam na awce, w autobusie lub samolocie i zaczynam rozmow. Mwi: Zna pan sytuacj, w ktrej musi si pan zatrzyma i zaczyna si niecierpliwi, a w gowie pojawiaj si obrazy?". A ludzie odpowiadaj: Tak, o tutaj". Widzisz, nie wiedz, e nie powinni o tym mwi. W zamian za to staraj si wyraa pseudonaukowo, zachowywa jak wszyscy. Wszyscy tak postpuj. Odkryem, e najczystsze i najatwiejsze informacje uzyskuj jeszcze przed prawdziwym" rozpoczciem sesji. Wykorzystuj technik zwan gadaniem o niczym". Wchodz i mwi: adny dzi dzie". Prowadz jak rozmow. W rzeczywistoci przechodz przez menu opcji. Zaczynam, jak wspomniaem, duo wczeniej przed rozpoczciem. Zazwyczaj oficjalny pocztek ma miejsce wtedy, gdy tak naprawd ju skoczyem.
47

Jeli powiesz: Dobrze, to zaczynamy", klienci mog si cakowicie zamkn! Trzeba powoli wlizgiwa si do rodka. Uspokoi ich. Rozluniam ich przez opowiadanie dowcipw. Warto ich zakotwiczy, by mona byo stale korzysta z ich poczucia humoru. Pomagam im odpowiada na pytania przez podawanie wielu przykadw. Mwi: C, w moim mniemaniu przekonania s tutaj". W rzeczywistoci nie mwi o moich programach, to wanie ujrzaem u nich. Kiedy widz, e ich przekonania s poukadane po dwch stronach, opisuj, jakbym to zrobi, tyle e opisuj to, co widz u nich. Wyda si im to znajome. Powiedz: Aaa! Robi dokadnie to samo!". Dziki temu jeszcze bardziej si odpr i dadz zna, e potrafi wydoby informacje.

Prawdziwe ograniczenia
Zawsze, gdy docieram do granic tego, co ludzie potrafi wykona, ustalam z nimi sygnay przesyane przy uyciu palcw i pytam ich niewiadomo, czy jest powd, dla ktrego nie mog i dalej. Mona tu uy dowolnego niewiadomego sygnau. Pytam, czy mog wykona modyfikacje na poziomie niewiadomoci, aby mogli posun si dalej tylko na ten czas. Moesz skorzysta z szecioetapowego modelu przeramowania (ang. reframing). W zasadzie kady trudny fenomen transu krzyuje si zwykle ze strategi rzeczywistoci. Wszyscy mamy sposoby na rozrnianie rzeczywistoci i fantazji. Dlatego umiemy przej przez drzwi i nie wchodzi na cian. Jeli wyobrazisz sobie drzwi tam, gdzie ich nie ma, a brak Ci umiejtnoci stwierdzenia, co jest wyobraeniem, a co rzeczywistoci, czekaj Ci czste spotkania ze cian. Wikszo ludzi rozwija takie umiejtnoci w procesie dorastania. Ilu Czytelnikw jako dziecko miao wyimaginowanego przyjaciela? To zupenie w porzdku. Kady tak si zachowuje do jakiego stopnia. Ile wyimaginowanych zwierzt? Kiedy jeste dzieckiem, to cakowicie normalne zachowanie. Kiedy dorastasz, ludzie zaczynaj wpywa na Ciebie, by takimi rzeczami si nie zajmowa. Nie chciaby przecie rozmawia publicznie z wyimaginowanymi ludmi. Jeszcze kto z rzeczywistych ludzi zamknby Ci w odosobnieniu! Rb to prywatnie i baw si dobrze. Podobnie jak Andy, schizofrenik, o ktrym mwiem wczeniej, ludzie czsto zaczynaj si ba, gdy rozpoczynam wywoywanie transu. Zdarzya Ci si kiedy taka sytuacja? Robisz co, a Twoje serce zaczyna krzycze: Ach!". To dlatego, e musisz przeciwstawi si wasnej strategii rzeczywistoci. To wany sygna. Zwr na niego uwag. Jeeli si to zdarzy, naley cofn si i stworzy zabezpieczenia. Nakieruj klientw, by ich niewiadomo wykonywaa to tylko przez pi minut. Albo powiedz: Obraz bdzie si dziwnie wieci i pojawi si etykieta halucynacje". Wybierz co, co przylgnie, aby w rezultacie nie zosta bez adnego sposobu rozrnienia midzy czym, co tam jest, a czym, co nie istnieje. Ustal sygnay przekazywane przy uyciu palcw, by samemu by klientem. Niech ca prac wykona niewiadomo. Powiedz: Suchaj, chc mc pracowa z t osob nad transem. Czy bdzie to w porzdku? Czy dokonasz potrzebnych modyfikacji na poziomie niewiadomym, aby umoliwi jej wykonanie tego tylko ten jeden raz? Jeli zacznie robi cokolwiek, co moe by szkodliwe, wytra mnie natychmiast z transu". Zdziwiby si, jak czsto uzyskuje si od niewiadomoci sygna tak". Jeli otrzymasz sygna nie", zacznij negocjowa. W dodatku tej ksiki zamieciem siedmiopunktowy model, w ktrym przedstawiam sposb negocjacji z niewiadomoci. To ten sam model, ktry stosuje si z umysem wiadomym, ale prostszy. W przypadku umysw wiadomych trzeba uywa przeramowania. Konieczne jest powiedzenie: Bdzie dobrze!". W ksice Reframing zawartych zostao wicej informacji na ten temat, ni chciaby nawet wiedzie. Umysom wiadomym trzeba dodawa otuchy. Procesy niewiadome potrzebuj do realizacji zada tylko sprawdzonych sposobw. Tak wanie funkcjonuj.

Dranienie, komunikowanie stanw mieszanych i narzekanie

Co robisz z profesjonalnymi marudami, osobami, ktre twierdz, e nigdy nie syszay niczego pozytywnego? Wiesz, e kami. Podranij si z nimi. Tak wanie robi drani i wprowadzam w stan. To zaley od sytuacji. Jestem jednak podstpny. Nie pozwalam im zacz narzeka. artujc z takich osb, zaczynani od przyjemnego dowiadczenia. A gdy zaczyna si narzekanie, mwi: Przed chwil si miae". Wtedy taki osobnik wzdycha: Tak, ale to nie bya prawdziwa przyjemno". Zatem skadam mu wyrazy wspczucia: To pewnie wszystko, na co ci sta. Wr i wybierz inne dowiadczenie, ktre byo bardzo przyjemne, ale ty nie czerpae z niego prawdziwej przyjemnoci". Narzekajcy mwi takie rzeczy, jeli oddzieli si ich od przyjemnych wspomnie. Taka osoba powinna uzyska dobre zdysocjowane wyobraenie. Niech je powikszy i rozjani, a zacznie si jarzy.
48

Niech je obejdzie i wejdzie od tyu. Nastpnie powiedz: Wystarczy. To nie jest prawdziwa przyjemno, a jedynie dostateczne zadowolenie. To wszystko, na co ci sta, chyba e twoja niewiadomo potrafi to podwoi, teraz!". Nastpnie zacznij je wzmacnia. Ze stale uskarajcymi si zrzdami trzeba zawsze wchodzi tylnimi drzwiami. Jednak mona ich z tego wyleczy. Lubi leczy ludzi z cigego narzekania przy uyciu indukcji zwizania jzyka. Najpierw wykorzystuj technik zwan komunikacj stanw mieszanych". To sposb na uzyskania fenomenu transu bez prawdziwego jego wywoania. Zasadniczo polega ona na skoncentrowaniu swojego wzroku na punkcie znajdujcym si okoo 5 centymetrw za oczami danej osoby. Nastpnie ignorujesz wiadomy umys tej osoby i mwisz bezporednio do niewiadomoci. Nie trzeba by w transie, aby procesy niewiadome byy skuteczne. Wpatrujc si w punkt za oczami tej osoby, zacznij komplementowa jej niewiadome procesy. Niewiadomy umyle Joe'ego, musisz by naprawd sfrustrowany tym, w jaki sposb Joe ci traktuje. Nie oddaje ci nalenego szacunku. Sdz, e czas pokaza mu twoj moc. Czy rozumiesz to? Czy si ze mn zgadzasz?". Reakcj bdzie przytaknicie gow. Poczuje je rwnie i ta osoba. Wiele osb prbuje zachowywa si tak, jakby wszystko wykonywa wiadomy umys. Jednak on tego nie potrafi. wiadomo jest to zdawanie sobie sprawy ze zjawisk i reagowanie na nie, z wydarzenia na wydarzenie. Procesy niewiadome podejmuj prawie ca gr i to one znaj jej zasady. Masz w gowie wiele obrazw, prawda? Gdzie si podziewaj, gdy znikaj? A co z tymi, ktrych teraz nie zauwaasz? Sysz: S zapisywane chemicznie". Jasne! U niektrych czysto chemicznie. Sam wiesz, kim jeste! miae si i mwie: Mmm... nie ja". Po przygotowaniu sceny mwisz do niewiadomoci: Chc zademonstrowa twoj potg i skuteczno, aby moga zjednoczy zasoby niewiadomoci i wiadomoci. Myl, e nadszed czas, by mu pokazaa, e moesz co zrobi. Zdarza si, e masz na przykad na kocu jzyka jakie sowo i nie moesz go wypowiedzie. Znasz to uczcie. Chc, by zacza to robi za kadym razem, gdy zacznie narzeka". Oczywicie to woda na myn. Bd prbowa narzeka. Zaczn: Ach, ach...", przerw, sprbuj co powiedzie, zaczn si jka. Moesz powiedzie: Tak jest!". Zawsze krzycz Rany!". Znam pewnego psychiatr, Boba Shawlsa z Berkley, ktry prowadzi Instytut Gestalt. Jego ona z tytuem doktora psychologii zaangaowaa si w NLP. Po jakim czasie i on sta si NLP-erem. Przyprowadzia go do mnie, poniewa kcili si o to, czy NLP jest prawdziwe. Weszli, usiedli, a ja suchaem ich ktni. Nie mam cierpliwoci do kccych si ludzi, wic odwrciem si do nich i wrzasnem: Zamknijcie si!". Nastpnie powiedziaem: Jeli kcicie si o to, czy NLP jest prawdziwe, rozwi to za was. Nie jest! Po prostu je wymyliem. To efekt przedawkowania. Mylcie o tym w ten sposb. Tylko si ju nie kcie". Odpowiedzieli: C, kcimy si o inne rzeczy". Ja na to: Tak mylaem. Czy nie jestecie maestwem?". Kiwnli gowami: Tak". Zapytaem: Czy wanie po to wzilicie lub? ebycie mogli si kci? Czy wanie o tym wtedy mylelicie?". Nastpnie spojrzaem na Boba. Zapytaem: O czym mylae, kiedy podje decyzj, e chcesz spdzi reszt ycia z on?". Mw o czym, co warto zakotwiczy! Szuuu! Chciaem zobaczy ten blask na jego twarzy, dlatego to zakotwiczyem. Potem za kadym razem, gdy zaczynaa podnosi t kwesti, odpalaem kotwic. Bob spoglda na on z wyrazem namitnoci. To pomogo usun bzdury z ich zwizku. Lubi ten manewr. Kiedy to robiem, m wci powtarza: Wiem, e mnie zakotwiczasz, ale to nie dziaa". A ona powtarzaa: To dziaa! To dziaa!". Uwielbiam ich torturowa. Sama frajda. Na koniec odwrciem si, spojrzaem w ten sam sposb na punkt za oczami mczyzny i powiedziaem: Ty wiesz, ja wiem, e to psychiatra. Ale ja wiem, e to ty kierujesz tym autobusem od lat. To dziki tobie bije jego serce, utrzymujesz jego cinienie w stanie rwnowagi, mwisz mu, gdzie ma i rano. Moesz teraz spowodowa, by jego rka zacza si automatycznie trz. Jednak on ci nie docenia! Czy to nie jest policzek?". Rka Boba uniosa si. Najpierw wymierzy sobie jeden, a potem drugi policzek. Trzask! Powiedzia: Boe, jestem pod wraeniem!". Tu nie chodzio o utrat kontroli. By takim fanatykiem kontroli, e nie mg dowiadczy niektrych przey, mimo e tego chcia. Pomi tajemniczo. Czasami pamitasz czyje imi, a czasami nie. Twj wiadomy umys nie kieruje Twoim autobusem. Nie musi. To wymaga zbyt wiele pracy.

Odpowied ruchu potencjau ludzkiego

49

Cz idei i pomysw wystpujcych w ruchu potencjau ludzkiego to brednie. S tam osoby, ktre zachowuj si, jakby autentyczno oznaczaa brak jakiejkolwiek ywszej reakcji. Kierunek wytyczy Abraham Maslow. By on wizjonerem psychologii humanistycznej, Carl Rogers witym, a Fritz Perls supergwiazd. Tak to widz. Maslow za wzr autentycznego czowieka obra oczywicie siebie! To oznaczao powcigliwo i oczytanie. By profesorem. Wedug Masowa osoba autentyczna powinna mie cakowit kontrol nad wasnymi uczuciami, aby ludzie nie mogli zmusi jej do odczuwania rnych rzeczy. Zaproponowaem zakad o 5000 dolarw. Powiedziaem: Zao si z kadym o 5000 dolarw, e jeli zostan ze mn w pokoju przez dziesi minut, uda mi si ich zmusi, by co odczuli bez stosowania fizycznego kontaktu". Znaleli si chtni! Byli nimi czonkowie ruchu potencjau ludzkiego, ktrzy tak bardzo wierzyli w te brednie, e postanowili ruszy do boju. Wchodzili do pokoju. Zanim usiedli, krzyknem: Fuck you!". Odpowiadali: Bhhh!". A ja na to: Odczue co! Dawaj pienidze!". Oczywicie pokazywanie komu palca" jest rwnie kotwic. W Niemczech ludzie wskazuj skro i robi palcem mae keczka. Ten gest oznacza masz ptaka w gowie", jeste niezorganizowany, a to najwiksza zniewaga dla Niemca. Aby znieway Amerykanina, trzeba mu powiedzie, eby poszed odby stosunek. Nigdy tego nie rozumiaem. Rozumiem, e zniewag moe by stwierdzenie typu najedz si gwna". Mwienie komu, by poszed cieszy si yciem, nie wydaje mi si adn obraz. Procesy, ktrymi tutaj si zajmujemy, dziej si na poziomach niewiadomych. Zdolno do odpowiedzi i reakcji odrnia Ci od mebla. Ci z Esalen staraj si w gbokim transie zidentyfikowa si z meblami. Moesz zareagowa. Dziki temu jeste autentycznym czowiekiem. Czowiekiem jeste wtedy, gdy wystarczy okrelone spojrzenie osoby odpowiedniej pci, by przyspieszy rytm Twojego serca.

Umiejtno wybierania reakcji

Wyjd poza pytanie o zwyke reagowanie i ustal wywoywan przez siebie reakcj oraz sposb jej uzyskania. Czsto nie jeste zadowolony ze sposobu, w jaki reagujesz, lub z tego, jak inni reaguj na Ciebie. Moesz Ci si nie podoba wcieko, z jak czasami reagujesz na wasne dzieci. Moesz nie lubi tego, e Twj m drapie si w palce u stp. Moe wyrywasz sobie wosy! Problem nie ley w tym, e reagujesz, tylko w tym, jak to robisz. Umiejtno zmiany jednej reakcji w drug stanowi klucz do zrozumienia i autentycznoci. Wsppracowaem kiedy z organizacj, ktra robia wiele dobrego w zakresie poradnictwa dla par. Jednak wszystko starano si tam sprowadza do seksualnoci i wspomnie danej osoby, zwizanych z dziecistwem. Wedug mnie wszystko sprowadza si do tego, e jeli mieszkasz z kim wystarczajco dugo, kilka zych kotwic jest nieuniknionych. Facet drapie si w palce u stp lub rzuca ubrania na podog. Kobieta wchodzi i to widzi. Unosi si dach! Za kotwica! Ze zymi kotwicami moe rozprawi si dobry proces przeramowania. Wywoaj u nich inne uczucie i docz je do ubra. Spjrz na nich i popro, by przypomnieli sobie, kiedy w yciu czuli si najbardziej samotni. Nastpnie to zakotwicz. Powiedz: Wiem, e s tam setki tysicy kobiet, ktre s takie samotne. Tak si wanie czuj". Odpal kotwic. Za kadym razem, gdy zobaczysz ubrania na pododze, bdziesz wiedziaa, e nie jeste sama". Wystarczy, e bdziesz potrafi zakotwiczy rnic midzy uczuciem, e masz towarzysza, a uczuciem cakowitego osamotnienia. Oczywicie moesz rwnie sprawi, eby facet podnosi swoje ubrania. Nie ma niczego, czego w transie nie mona by naprawi. Niech jego rka wie, kiedy on je rzuca. Uyj techniki sklepowego kieszonkowca. Kiedy jego rka wycignie si, by rzuci gdzie ubranie, sam siebie spoliczkuje. Prowadziem kiedy projekt dotyczcy kradziey sklepowej w Filadelfii. Przeprowadzalimy wielk kampani przeciwko temu zjawisku. Pracowaem dla agencji reklamowej, ktra chciaa sprawdzi, czy udaoby si wpyn masowo na wiadomo. W caym miecie porozwieszalimy bilbordy i wykupilimy dziesiciosekundowe radiowe i telewizyjne reklamwki. W telewizji pojawiao si jedno zdanie na biaym tle: Kradzie sklepowa to zwyke zodziejstwo". Nic wicej. Codziennie bombardowalimy miasto tym przekazem. Kradzie sklepowa spada o 22 procent. Jeli ludzie nie uwaaj, e kradzie sklepowa to prawdziwa kradzie, robi to. Wiedz jednak, e kradzie jest za. Dziki zmianie sposobu mylenia i odczuwania czego przez ludzi zmieniasz ich zachowanie. Do domu przychodzi zmczony facet. Rzuca ubranie na podog. To jedna rzecz. Jeli rzuca ubrania na podog, ale czuje si z tego powodu le, nie bdzie tego robi. Jeli jego partnerka bdzie na niego krzycze, bdzie jej po prostu unika i rzuca ubranie na podog wtedy, gdy jej nie bdzie w pobliu! Ze uczucie docz do ubra nie chcesz, by byo doczone do partnerki. Niech rzucanie ubra wywouje w nim ze odczucia. Zastanw si, w jaki sposb tresuje si psa. Kiedy pies idzie do azienki, nie straszysz go sob,
50

eby ukry si w kcie i tam zrobi kup. Moesz nauczy go, by ba si konsekwencji polegajcej na wpakowaniu jego nosa w to, co zrobi. Uczy si: Jeli na zewntrz, to dobrze. Jeli wewntrz, to le". Tak samo postpuje si z kotami. Dajesz im kuwet. Nastpnie przesuwasz j bliej drzwi. Na koniec umieszczasz j na werandzie. Po czym bierzesz i wynosisz na podwrze.

Sztuka dokadnej kotwicy

Co robisz, jeli po zakotwiczeniu brakuje silnej reakcji? Kotwice nigdy nie dziaaj identycznie. Niewiadomo potrafi je wybiera. W przypadku duych widowni uywam kotwic wizualnych. Najwaniejsze, by nauczy si kotwiczy te same rzeczy w*tym samym miejscu. atwiej zapamita. Kotwice nigdy nie s identyczne. Kotwiczenie zaley od tego, gdzie zostaniesz dotknity i jak szybko. Czciowo zaley te od tego, z kim si je wykonuje, od tonu gosu, tematu, o ktrym si mwi, i szybkoci, z jak si mwi. Oglnie rzecz biorc, im precyzyjniejsza kotwica, tym silniejszy jej wpyw. Zakotwiczaj tak dokadnie, jak tylko potrafisz. Jeli masz problem z zaoeniem naprawd potnych kotwic, sprbuj pokry koniuszki swoich palcw odrobin kredy. To pomoe Ci w precyzyjnym dotykaniu klienta. Nastpnie, gdy masz ju dobr kotwic, moesz j odpali i uzyska siln odpowied. Czasami w reakcjach brak jest intensywnoci tego, co zostao wydobyte. Stosuj magiczn technik kredy. Zakotwicz kogo z kred na palcach, aby pozostawi lad. Kiedy wrcisz, by odpali kotwice, moesz to zrobi dokadnie w tym miejscu. Pamitaj, kotwice zale nie tylko od pooenia. Kotwiczenie sprawdza si we wszystkich modalnociach. Uywaj wszystkich submodalnoci.

Pokaz kotwiczenia
Pomyl o czym wspaniaym. Zamknij oczy i przypomnij sobie ostatni raz, gdy czue cudowne podanie. Zamknij oczy i po prostu sobie przypomnij. Teraz zrb zdjcie i powiksz je, rozjanij, zintensyfikuj ;'e! Teraz dokonaem zakotwiczenia. Wanie tak. Teraz chc, by pomyla o jednej rzeczy, ktr robi Twj yciowy partner, a ktra Ci denerwuje. Niech to bdzie co, co wcale nie jest takie wane. Moe stale zostawia co na wierzchu. Wiesz, o czym mwi? Nie potrafisz niczego wymyli? Nie znajdujesz niczego, co robi Twj wspmaonek, a Ciebie to denerwuje? Czemu Ci nie wierz? Nie ma moliwoci, by by z innym czowiekiem i nie znale niczego... A ju co masz! To bya tylko moja intuicja. Nie wiem skd. Teraz zamknij oczy i myl o tym, cokolwiek to jest. A gdy to robisz, masz to poczu! Wanie tak. Moe nie by to ju takie irytujce, moe sta si romantyczne. Wedug mnie trzeba cieszy si tym, co Ci drani. To jeden z miych aspektw zwizanych z umiejtnoci kontrolowania subiektywnoci. Teraz jeste gotowy do pracy z transem.

Wasny czas
Kto potrzebuje wicej czasu? Pomyl o czym, co zbyt szybko przemija, o czym, co chciaby, by trwao o wiele duej. Umiesz wymyli co takiego? Dlaczego si umiechasz? Podejd. Prosz utrzymaj to w sekrecie. Pamitaj, ja nie zamierzam rozgasza tych rzeczy. Pamitasz pani, ktra miaa halucynacje? Po wykadzie kto do mnie podszed i spyta, co ma w doni. Stanowio to dla mnie pewien problem. Pyta z osob.

Indukcja kontralateralna
Na pocztek we gboki oddech, abym mg zaprezentowa Ci kolejn indukcj. Teraz wykonuj to, co ja. W porzdku? Skoncentruj swj wzrok na tym punkcie i przy uyciu widzenia peryferyjnego obserwuj, co robi z domi i ramionami. Zacznij od wycignicia rk prosto przed siebie. Teraz unie je nad gow. Kiedy bdziesz je opuszcza, jedn do skieruj ku sobie, a drug wskazuj prosto przed siebie. Kiedy opucisz cakowicie rce, zacznij je podnosi i przekr, by byy zwrcone ku sobie otwartymi domi, unie je. Nastpnie zamie rk wskazujc na drug. Teraz opu cakowicie rce. Potem unie je w gr... przytrzymaj je tam i zamknij oczy. Wanie tak. Teraz pozwl swoim rkom opada w tempie, w ktrym czujesz si wygodnie i ktre Ci odpra. Zapadnij w trans do samego koca. Gbiej i gbiej w trans. By moe gbiej ni kiedykolwiek przedtem. Teraz bardzo wolno je opuszczaj, aby Twoje rce dotkny ud tylko wtedy, gdy Twoja niewiadomo bdzie gotowa nauczy si czego o olbrzymiej i wspaniaej wartoci. Do samego koca. Gbiej, gbiej i gbiej. Wanie tak.
51

Czas na trans
Chc by, oczywicie niewiadomie, przygotowa si na uczucie wpuszczania si... gbiej w trans, by teraz mg popyn wstecz na skrzydach czasu i zmiany, teraz. Daleko w ty. Chc, by z kadym oddechem stawa si coraz modszy. Rok po roku. Modszy i modszy. Ogldaj urodziny lub inne przyjemne wydarzenie z kolejnych lat, gdy cofasz si w swoim umyle i odmadzasz si po trochu z kadym oddechem. Dziki odmodzeniu zaczniesz ponownie osiga swoj dziecic umiejtno uczenia si, ktra zawsze tkwia w Tobie umiejtno dowiadczania rzeczy. Kiedy bye mody, miesic wydawa si wiecznoci. Wraz z wiekiem miesice-zaczynaj przemyka. Kiedy bye bardzo may i musiae poczeka pi minut, eby wyj na dwr i si pobawi, ten czas wydawa Ci si wiecznoci. Twoja niewiadomo przypomina sobie teraz, jak odczuwa rzeczy w sposb, w ktry chce. Wiem, e niewiadomo pamita prac, ktr wykonywalimy wczoraj, gdy bye doros osob, wykonujc te wszystkie eksperymenty. I zna rnic midzy czasem pyncym wolno a czasem pyncym szybko. Teraz chc, by przygotowa si, w tym wieku, by za chwil, gdy wycign rk i dotkn ramienia w ten sposb, powrci do wydarzenia, ktre chciaby, by trwao znacznie duej, i nagle czas zacznie z-w-a-l-n-i-a-. Prawie stanie w miejscu. Gdy to si stanie, przeyjesz na nowo jedno z tych wydarze. W czasie rzeczywistym bdzie to trwao dwie minuty, ale bdzie si wydawa, e to godzina. Wanie tak. Kiedy Twoja niewiadomo bdzie gotowa i wprowadzi wszystkie konieczne modyfikacje, moe mi to zakomunikowa przez podniesienia tego palca... wanie tak, szczerym niewiadomym ruchem. Dokadnie. Chc, by teraz Twoja niewiadomo powicia na te przygotowania tyle czasu, ile potrzeba. Zmierza coraz gbiej i gbiej, wykonujc niewiadome modyfikacje w procesie odmadzania, wic gdy wrci do obecnego wieku, bdzie gotowa na dowiadczenie czego, co niesie olbrzymi adunek radoci, co bdzie dugotrwae, by mona si tym rozkoszowa i cieszy. Wanie tak. Na tyle gboko, by naprawd cieszy si tym doznaniem. Do samego koca, gbiej i gbiej, wprowadzaj modyfikacje na niewiadomym poziomie. Teraz chc, by Twoja niewiadomo daa mi pen odpowied. Sign i opuszcz Twoje rami do samego dou, abym mg bardzo wyranie zobaczy, gdy niewiadomo bdzie gotowa. Tak jest. Wanie tak. Rozpocznij teraz. Ciesz si tym cakowicie i kompletnie. Wanie tak. Niech rozpiera Ci prawdziwa rado. Kiedy czas przelatuje obok Ciebie.. . zostaa jedna minuta. Wanie tak. Do samej gry. Raz, dwa, trzy. Teraz. Chc, by opuszcza t rk w d w takim tempie, w jakim za kadym razem, gdy jeste w tym dowiadczeniu, Twoja niewiadomo jest gotowa, by tego dowiadcza, i nie szybciej. Teraz. Tak jest. Powiedz sobie Mniam!". Dzikuj.

Wyjanienie kontralateralne
Podnoszenie i opuszczanie ramion wywouje wspzawodnictwo midzy pkulami. Prawa i lewa pkula komunikuj si ze sob przez ciao modzelowate. To powoduje przepywanie mnstwa sprzecznych informacji w przeciwnych kierunkach. Sztuczka polega na rozpoczciu z domi odwrconymi ku grze wewntrzn stron, a jej celem jest wywoanie byskawicznej indukcji. To dziaanie przypomina technik dezorientacji Miltona Ericksona. Powodowa on u kogo dezorientacj, po czym wprowadza go w trans, poniewa takie zakopotanie to brama do nowej wiedzy i innych rzeczywistoci. Przypomina to rwnie przerywanie podawania doni. apiesz ludzi w poowie programu. Jest to nieco inny sposb wywoywania stanu odmiennej rzeczywistoci. Kontrola kontralateralna oznacza, e prawa pkula mzgu kontroluje lew strona ciaa, a lewa praw. Kada z pkul moe te do pewnego stopnia kontrolowa swoj stron. Kiedy czowiek wykonuje to samo w tym samym czasie obiema stronami swojego ciaa, stosuje kontrol kontralateralna i izolateraln z dominujcej pkuli. Ma ona tendencj do przejmowania kontroli. Kiedy czowiek wykonuje jednoczenie kilka rnych czynnoci, jedna pkula nie jest w stanie sobie z tym poradzi. dasz zaangaowania dwch pkul. Nastpnie lateralnie odwracasz, co robie. Obie pkule wspzawodnicz o kontrol nad obiema stronami ciaa. Co wicej, oba z tych gestw maj twardo zaprogramowane skojarzenia emocjonalne. Osoby obeznane z pozami stresu Virginii Satir by moe ju to wiedz. To powoduje uruchamianie mnstwa innych programw. Wykonaj to z domi odwrconymi wntrzem ku grze, bardzo powoli, unoszc razem ramiona. Chcesz naprawd uruchomi gbokie programy kinestetyczne, dlatego rb to jednoczenie. Kiedy zaczniesz opuszcza ramiona, jedn doni wskazuj, a drug lekko zwi. Nastpnie odwr je, by byy zwrcone ku sobie. Obie wznie do gry. Nastpnie to odwr.
52

Wykonujc to, patrz na mnie, a poczujesz, gdy zadziaa. Czasami w rodku syszysz Bzzzz".

Instrukcje dla wolno pyncego czasu

Wykonalimy przed chwil indukcj znieksztacenia czasu. Przeprowadzilimy rwnie co, co mona wykorzysta, by naprawd sobie pomc regresj. Regresja wiekowa moe okaza si pomocna w przypadku wikszoci fenomenw hipnotycznych. Kiedy bye modszy, miae elastyczniejsz subiektywno. Lubi uywa zestawienia rzeczywistej i czciowej, jak j nazywam, regresji wiekowej. Nie przeprowadza si ludzi przez regresj wiekow a do punktu, w ktrym zapominaj, e s doroli. Regresje wykonuje si tylko do wybranych momentw, aby odtworzy elastyczno wiadomoci. Przy wykonywaniu tego wiczenia z partnerem naley pamita, by przyjemne rzeczy trway duej. Zajmiemy si tym w pierwszej kolejnoci. Nastpnie wpyniemy na to, by rzeczy doczesne mijay szybciej. W tej chwili powiniene ju mie konkretn list submodalnoci, ktre u Ciebie znacznie przyspieszaj lub spowalniaj czas. Sugestie podawaj kolejno, aby osoba moga cofa si w czasie. Pamitasz, ile trwa czas, gdy bye dzieckiem? Pamitasz to? To przypomina fenomen innego odczuwania wielkoci domw w dziecistwie. Przypominasz sobie pierwsze dwa lata szkoy... wydawao si, e trwaj wieczno, prawda? Wci masz to subiektywnie poczucie czasu zakodowane w swojej pamici. Subiektywne poczucie, e niektre rzeczy wydaj si trwa wieczno to jest zakodowane w Tobie. Teraz chcemy, by przyjemnoci trway jak najduej. Z tego wzgldu przy korzystaniu z regresji wiekowej cofaj ludzi nie cakowicie, tylko czciowo. Niech maj wiadomo dorosego i niewiadomo dziecka. Po wykonaniu regresji wiekowej niech ich niewiadomo zacznie wywietla submodalnoci wolno pyncego czasu na ekranie. Nastpnie niech niewiadomo umieci na ekranie wydarzenie, ktrym dana osoba chce si nacieszy w przyszoci, aby teraz wydawao si trwa znacznie duej. Kiedy klient dojdzie do tego punktu, niech wejdzie poprzez te submodalnoci do rodka. Zawsze rozrniaj czas rzeczywisty i czas transu. To, co w czasie rzeczywistym bdzie trwa tylko dwie minuty, w czasie transu bdzie wydawa si pgodzin, a nawet godzin. Regresj wiekow mona wykonywa na wiele sposobw. Mona j rwnie przeprowadza z pomysem. Trans zachca do werbalnego i twrczego artyzmu. Milton zwykle wymyla co kreatywnego. Kiedy po raz pierwszy zobaczyem, jak to robi, musiaem wyj z pokoju, poniewa nie mogem opanowa miechu. A Milton nie znosi, gdy kto za bardzo si mia. By przecie powanym czowiekiem. Kiedy wprowadzi kobiet w trans. Powiedzia: Kiedy otworzysz oczy, nie bdziesz wiedziaa, kim jeste, ale bdziesz robi wszystko, co powiem". Nastpnie powiedzia: Dobrze, teraz otwrz oczy". Powiedzia: Cze". Spytaa gosem dziecka: Kim pan jest?". Odpowiedzia: Jestem osob, ktra wrczy ci ksik czasu". Nastpnie podnis powietrze i kontynuowa: Chc, by wzia t ksik". Odpowiedziaa: Dobrze". Milton stwierdzi: Teraz jest to ksiga twojego ycia. Na tej stronie widzisz siebie siedzc teraz na krzele". Odpowiedziaa: Tak!". Kontynuowa: Teraz z kad przewrcon w ty kart bdziesz widziaa kolejny wczeniejszy rok i bdziesz o jeden rok modsza. Chc, by przekrcaa karki tej ksiki, a dojdziesz do momentu, w ktrym jeste cakowicie i szczerze piciolatk". Ta kobieta trwaa w trasie i wykonywaa polecenia. Za kadym razem, gdy przekrcaa kartk, widziaem zmian na jej twarzy, coraz bardziej i bardziej zaczynaa przypomina ma dziewczynk. Zaczynaem pka. Milton spojrza na mnie. Gdyby nie to, e jego rka bya sparaliowana, poniewa tak wtedy chcia, jestem pewny, e oberwabym od niego. Mielimy ukad. Mogem z niego kpi, ale tylko na osobnoci. Skoncentruj si nad oddychaniem w tym samym tempie, co dana osoba. Skoncentruj si na tempie i obnianiu tonu gosu. Wybierz jaki sposb wykonania regresji wiekowej u tej osoby. Ustal ponownie sygnay przesyane w tym stanie za pomoc palcw. Rb to krok po kroku, metodycznie. Przy prezentowaniu metody kolejne kroki wykonuj bardzo szybko, ale robi to ju od wielu lat. Po ustaleniu sposobu sygnalizowania spytaj niewiadomo, czy przygotuje siatk i spowoduje, e czas zacznie pyn tak szybko, jak pyn wtedy, gdy ta osoba bya dzieckiem. Nastpnie ta osoba moe wybra jedno zdarzenie, by si nim nacieszy i by sprawi, e wyda si, i trwa bardzo dugo. Przygotuj siatk, by mona byo robi co, co zajmuje tylko pi minut, ale wydaje si, e trwa godzinami. Poinformuj osob, e za chwil signiesz i dotkniesz jej ramienia, a gdy to zrobisz, upynie tylko pi minut, ale bdzie si wydawa, e mina godzina. Popro niewiadomo, by si przygotowaa i
53

dokonaa potrzebnych modyfikacji, aby zagwarantowa powodzenie. Zawsze uywaj tego typu sw. Niech niewiadomo da Ci sygna, eby wiedzia, kiedy jest gotowa zacz. Kiedy otrzymasz sygna tak", dotknij osoby i powiedz: Zacznij teraz". Pamitaj, e ludzie w transie odbieraj wszystko niezwykle dosownie. We zegarek i zwr uwag na upyw czasu. W przeciwnym razie, mimo e dojd do koca, bd i dalej, a co ich nie zatrzyma. Zapewnij im ograniczenie czasowe, mwic na przykad: Mina ju jedna pita. Dwie pite drogi...". To dla nich pierwszy raz. Oznaczenie czasu pomoe im nauczy si sposobw dostosowywania do subiektywnego odczuwania czasu w transie.

Zastosowania czasu
Pomyl o wszystkich rzeczach, ktre mona dziki temu zrobi! Milton zajmowa si kiedy muzykami, ktrzy nie mieli czasu na wiczenia pozwala im wiczy w transie. Co powiesz na to, by studenci mogli wiczy swoje umiejtnoci w transie? Moesz im powiedzie, by wykorzystywali do tego bezwarunkowe ruchy mini, dziki czemu rozwin zrczno i umiejtno. W ten sposb mog przeprowadzi wielogodzinne wiczenia w transie, a w czasie rzeczywistym nie zajmie im to nawet poowy tego czasu. Moesz dokona niesamowitych rzeczy. Ilu Czytelnikw gra w golfa? Moesz wiczy w czasie jazdy pocigiem. Powiedz swojej niewiadomoci, by rozdzielia uczucia, jakich doznajesz przy uderzeniu, ktre wyjdzie dobrze, i takim, ktre nie wyjdzie. Nastpnie ka, by stworzya cichy gosik mwicy: Tak!" i taki, ktry mwi: Nie!". Dziki temu moesz skorygowa pooenie swojego ciaa. Nauczyli mnie tego profesjonalni gracze w golfa, gdy pracowaem z nimi i tworzyem dla nich model. Przed zamachem kijem do dugo zmieniaj uoenie swojego ciaa. Ustawiaj si, po czym patrz. W przypadku jednego gracza, ktrego modelowaem, wskazwk dla tego, e ma wzi zamach, byo wraenie kurczcej si bieni. Gdyby si nie skurczya, nie zrobiby tego. Dopasowywa pozycj, a jego ciao ustawio si w odpowiednim pooeniu. Intuicja zawsze wie, tu przed uderzeniem piki, czy zrobisz to dobrze, czy le. Pozwl intuicji pj o krok dalej, eby wiedzia, e wszystko jest w porzdku jeszcze przed zamachniciem si kijem.

Koczenie transu
Po wykonaniu regresji wiekowej u danej osoby przygotuj siatk i uzyskaj zobowizanie niewiadomego umysu. Nastpnie niech ta osoba wspomni o czym, co koczy si zbyt szybko, o czym, czym moe si ona rozkoszowa i chce, by trwao duej. Daj jej to dowiadczenie. Nastpnie wydobd j. Odwr to i wykonaj w odwrotn stron, aby ta osoba moga dowiadczy czasu przepywajcego szybciej. Kiedy ju to zrobisz... moemy przej do czego innego. Dodatkowo przy wydobywaniu ludzi z transu przeka im posthipnotyczne sugestie, e za kadym razem, gdy czas bdzie pyn zbyt szybko, a oni woleliby rozkoszowa si i cieszy dowiadczeniem, niewiadomy umys moe uruchomi to w sposb automatyczny, aby ubarwi im ycie! W porzdku, do dziea!

Szybki trans kontralateralny

Chc, by wzi swoje donie i trzyma je w grze, po czym spojrza prosto przed siebie. Wybierz punkt, w ktrym obija si wiato, i skoncentruj na tym swj wzrok. Nastpnie unie donie razem, wyej. Kiedy bd bardzo powoli opada, rozdziel rce, jedn lekko zwi, a drug wskazuj prosto przed siebie. Teraz ponownie unie je do gry i odwr to, co robiy. Nastpnie w d. Powoli podnie je wysoko, powoli je zcz. Nastpnie pozwl swoim powiekom zamkn si w tym samym tempie, w ktrym wchodzisz w gbszy stan. Teraz. Tak jest... do samego koca. We gboki oddech, odpr si i ciesz si uczuciem wchodzenia w coraz gbszy i gbszy stan z wiedz, e zaraz nauczysz si, jak z tego korzysta. To uczucie to podstawa wiedzy i zrozumienia, ktre pozostan z Tob przez reszt ycia. Teraz powoli wr tutaj do Ziemskiego Biura Kontroli Przypadkw. Zapamitaj to uczucie i ciesz si nim.

54

ROZDZIA 8

Fenomen hipnotyczny hiperestezja

Stan podwyszonej wiadomoci

W poprzednim rozdziale zajmowalimy si fenomenem wewntrznego znieksztacania czasu. Czy nie wprowadzio Ci to w odmienny stan wiadomoci? Wszyscy potrafilibymy wymieni zadania, przy wykonywaniu ktrych lepiej nie by w gboko odmiennym stanie wiadomoci. Przykad stanowi choby prowadzenie samochodu. Z tego wzgldu uczymy si rwnie wywoywa trans hipnotyczny o nie tak gboko odmiennym stanie, a o bardziej podwyszonej wiadomoci. Ludzie, ktrzy suchaj tam hipnotycznych w samochodzie, nie powinni prowadzi. Syszaem, e jaki facet najecha w ten sposb na hydrant. Sucha sprzedawanych przez nas tam hipnotycznych. W tym czasie jecha autostrad w San Diego. Ma ona dziesi pasw w jedn stron i ludzie jed po niej jak szaleni. Gos z tamy mwi: Teraz pozwl opa swoim powiekom". Pozwoli. Nastpnie gos powiedzia: Teraz prawa rka". Skrci w prawo i trafi w hydrant! Tego wolelibymy unikn. Istniej rne odmienne stany wiadomoci. Midzy innymi jest to stan podwyszonej wiadomoci. Do tej pory zajmowalimy si transem opadajcym. Teraz chc Ci pokaza, w jaki sposb uy tego transu, aby przenie ludzi w odwrotnym kierunku. Naprawd wspaniae transy wywouj co, co nazywamy hiperestezj stanem podwyszonej wiadomoci. Wielu ludzi uywao transu hipnotycznego do wyzwalania uczucia odrtwienia. Nakaniasz niewiadomo do wywoania odrtwienia czyjej rki, po czym wbijasz w ni ig. Wszystko wietnie. Wolabym jednak, by czci mojego ciaa doznaway lepszych odczu ni odrtwienie. Nie wiem, czy potrafisz wymyli jakiekolwiek zastosowania dla tego, ale co moe przyj Ci do gowy. Och, co zaczyna odbija od tylniej ciany. C by to mogo by?

Hiperestezj podwjnej indukcji

Czy mgby podje? Chc zaznajomi Ci z technik podwjnej indukcji. To umoliwi jeszcze lepsz zabaw z hipnoz. Robi si to z parterem. Technika podwjnej indukcji pomaga w bardzo szybkim pogbianiu transu hipnotycznego. Jest to niezwykle przydatne, gdy trans ma suy wejciu w stan czuwania. Poznaj kolejne sposoby wykorzystania submodalnoci uzyskanych z dowiadczania przyspieszania i zwalniania pyncego czasu. Zepchnij te submodalnoci w gb swojego umysu, eby prawdziwie pogbi postrzeganie. wiat stanie si wyrazistszy. Wszystko bdzie porusza si wolniej. Bdziesz wicej widzia. Czy to nie jest co warte? Przy pracy z klientami wchodz w gboki stan odmiennej wiadomoci, w ktrym mam tyle czasu, ile mi potrzeba, by ustali, co robi. Poruszam si znacznie szybciej od moich klientw. Poruszam si szybciej ni rzeczywisto. Wielokrotnie sysz nawet, e klienci wolno mwi. Mam wraenie, e poruszaj si w zwolnionym tempie. To pozwala mi zakotwicza i obserwowa ich reakcj. W tym samym czasie powikszam wiat, eby dosownie widzie pory na czyjej skrze. Pamitaj, Twj mzg potrafi tego dokona. Przecie przytrafia Ci si to co i rusz. Po zjechaniu z autostrady wiat zdaje si porusza w zwolnionym tempie. Czasami wszystko wydaje Ci si wiksze. Zdarza si, e kiedy po powrocie w rodzinne strony spotkasz osob, ktr kiedy znae, wydaje Ci si mniejsza. Technika podwjnej indukcji poprawi Twoj wiadomo sensoryczn. Niektrzy ludzie przy uywaniu NLP wysilaj wzrok. Ka klientowi wrci w przeszo i co sobie przypomnie, po czym obserwuj jego reakcj i wysilaj przy tym wzrok. Czasami staraj si jak najbardziej przybliy. To nie
55

jest dobra metoda. Najpierw wzmocnij reakcje w osobach, z ktrymi pracujesz. Nastpnie otwrz cakowicie swoje zmysy, eby wszystko stao si wiksze. Zamiast przyglda si dokadnie w poszukiwaniu zmian w kolorze skry, pozwl, by Twj umys wyolbrzymi je wewntrznie. Pamitaj, e wszystko, co widzisz, i tak dzieje si w Twojej korze mzgowej. W gbokim transie rzeczy wydaj si blisze lub poruszaj si w zwolnionym tempie. Moesz to rwnie zrobi z szeroko otwartymi oczami i skoncentrowanym umysem. Moesz w rzeczywistoci wywoa o wiele silniejszy stan uwanoci ni kiedykolwiek przedtem. Moesz spowodowa, e kolory stan si ywsze ni w rzeczywistoci. To moliwo, teraz.

Pokaz podwjnej indukcji wykorzystujcej jzyk

Skorzystam z pomocy tej pani, aby zaprezentowa Ci ten proces dwukrotnie. Zastosuj t sam indukcj kinestetyczn wykorzystujc wspzawodnictwo pkul mzgowych. Skorzystam rwnie z indukcji lingwistycznej. Nasze pkule mzgowe przetwarzaj jzyk w odmienny sposb i za priorytetowe uznaj inne czci mowy. Pkule rni si sposobem przetwarzania mowy, dlatego do kadego ucha bdziemy przekazywa inne jej czci. W przypadku osb praworcznych osoba po prawej stronie bdzie przemawia do lewej pkuli. Dla osoby leworcznej naley to dziaanie odwrci. Wiele osb twierdzi, e pkula dominujca" jest logiczna, ale nie jest intuicyjna. Mwi: Staram si, eby moja prawa pkula staa si intuicyjna". Bzdury! Jzyk jest najbardziej intuicyjnym narzdziem, jakie wykorzystujemy. Nie zastanawiasz si dlaczego, jednak wiesz, czy zdanie jest dobrze sformuowane. Jeli powiem: Bezbarwnie zielone idee pi wciekym snem" w przeciwiestwie do: pi wciekym snem idee bezbarwne s", Twj mzg stwierdzi: Pierwsze zdanie skadnia poprawna, drugie zdanie bdna". Jeli powiem: Tomek poszed do sklepu", Twj mzg stwierdzi: Zdanie sformuowane poprawnie!". To dzieje si w lewej pkuli. Tej, ktra podobno nie jest intuicyjna! Wiemy o tym z wynikw eksperymentw przeprowadzanych przez osoby, ktre w rzeczywistoci tego prboway. Tym wanie rni si teoria od modelu. W rzeczywistoci u wikszoci Czytelnikw lewa pkula przetwarza skadni. Skadania to wszystkie zasady dotyczce sposobu ustawiania kolejnych sw w wypowiedzeniu. Chcemy przeciy lew pkul. Uyj predykatw kwalifikacji. W ten sposb moemy zbudowa olbrzymie skomplikowane struktury skadniowe. Im bardziej starasz si powstrzyma przed dopuszczeniem faktu, e jeszcze nie jeste w stanie w peni poj wszystkich rzeczy, ktre zaczynaj si dzia, tym szybciej stan si one zrozumiae wewntrz twojej pkuli, szybciej ni kiedykolwiek przedtem, gdy ju powiem ci wszystko, co musisz usysze, teraz". Wystarczajco skomplikowane? Myl, e Ci si spodoba. W przypadku zastosowania podwjnej indukcji nie musisz pracowa tak ciko. Wywoam trans przez przecienie lewej pkuli przy uyciu predykatw kwalifikacji i skomplikowanej skadni. Jednoczenie zajm czym praw pkul. Ta niedominujca pkula ma pami fotograficzn. Wykonuje zdjcia, ktre przywouj wszystko, co dziao si wczeniej. Rwnie dobrze mona by praw pkul nazywa niekreatywn lub nieintuicyjn. Tylko durnie twierdz, e istnieje co takiego, jak pkula kreatywna i niekreatywna. Ich pkule musz by niele pomylone lub podzielone. Prawa pkula pamita dziecice wierszyki. Stoi na stacji lokomotywa, cika, ogromna i pot z niej spywa..." lub A B C D E F...". Twj mzg musi to skoczy, prawda? To dziaa dla prawej pkuli. Mw fragmenty wierszykw lub piosenek z dziecistwa. Im bardziej znane, tym lepiej. Im mniejszy fragment wypowiesz, eby reszt przypomniaa sobie dana osoba, tym lepiej. Ka takiej osobie zobaczy fragmenty budynkw z dziecistwa. Pkula niedominujca stosuje take gramatyk, z ktrej korzystaj dzieci. Uyj dziecinnej mowy i dziecinnego gosu. Pa, pa, mamusiu! Wejd w trans. Ju teraz. Do rodka". Uywaj podobnych dwuwyrazowych wypowiedzi. miej si. Oczy zamknite. pij gboko". Uywaj przy tym dziecinnego tonu gosu. pij gboko. Wejd w trans".

Hiperestezja dwukrotnej podwjnej indukcji

Nastpnie wszystkie elementy skada si w cao. Opisz teraz pokaz indukcji kinestetycznej przeprowadzonej z dwoma suchaczami mojego seminarium. Czytelnicy mog j sobie wyobrazi. Jednoczenie mog ukada dziecinne zdania i wierszyki oraz wyobrazi sobie tonacj gosu mojego towarzysza. Na potrzeby tego pokazu przeprowadzimy to dwukrotnie. Waszym zadaniem jest sucha mnie lub
56

Johna jednego lub drugiego, ale nie obu. Albo suchajcie nas obu i pozwlcie swojej wiadomoci... by... tam teraz. Wejdcie gbiej. Kiedy ju dwie osoby znajd si w transie, zademonstrujemy sposb wykonania hiperestezji. Innymi sowy, bd przekazywa im sugestie, eby rozwinli stan podwyszonej percepcji. Kiedy bdziecie to robi, bdziecie pamita, co robimy tutaj. Bdzie to wyrane i pozostanie w pamici. Moecie mie wspomnienie wanie tego. Moecie pamita. Wszystko. Patrzcie i wykonujcie. Wemiemy teraz wasze rce. Chc, bycie wybrali punkt, taki jak to metalowe zakoczenie supka. Spjrzcie, jak odbija si od niego wiato, bez popiechu. Poruszymy teraz waszymi rkami. Chc, bycie pozwolili im si odpry; wszystko zrobimy za was. Kiedy mwimy do was, nie musicie rozumie tego wiadomie, poniewa ca prac wykona umys. Gotowi? Na pocztku by moe nie bdziesz sysza dokadnie wszystkiego, ale zanim sprbujesz cakowicie powstrzyma si przed trzymaniem... tutaj... tak jest... do koca. Zamknij teraz oczy, wejd gbiej. Kiedy owisz uchem kade kolejne odprajce sowa, ktre syszysz, moesz wej i bdziesz wchodzi gbiej, ale zanim sprbujesz powstrzyma si przed dopuszczeniem faktu, e wchodzisz do samego koca, gbiej i gbiej w trans, Twoja niewiadomo moe nauczy si i nauczy kontynuowa proces wchodzenia gbiej i gbiej, teraz. W trans do samego koca z rosncym poczuciem komfortu, coraz wikszego komfortu i satysfakcji. Po prostu pozwl sobie wej w gboki trans. Do samego koca. Wci gbiej i gbiej. We gboki oddech i odpr si, prawdziwie odpr. Moesz zacz odpra czoo, poniewa im bardziej starasz si powstrzymywa przed dopuszczeniem do tego, tym wchodzisz gbiej i gbiej, z rosncym poczuciem komfortu. To, co za chwil zrobimy, wzbogaci i zwikszy Twoje doznania sensoryczne, aby mg lepiej widzie, sysze i odczuwa wiat... do samego koca. Tak jest. Do samego koca, wci gbiej i gbiej. Chc, eby cofn si teraz w swojej pamici i znalaz jakie niczym niezmcone, mie wspomnienie czas, gdy przebywae na dworze i dobrze si bawie, a soce ogrzewao twoje ciao i bye szczliwy. Soce wydawao si janiejsze, licie bardziej zielone. Wydawao si, e wszystko postrzegasz wyraniej ni kiedykolwiek wczeniej. Tak jest. Im gbiej i gbiej wchodzisz, tym bardziej chciabym, eby Twoja niewiadomo przygotowaa Ci na to, co za chwil zrobisz. Podczas gdy tak si zapadasz, chc, by Twoja niewiadomo odkrya cae okablowanie i neurologi na poziomie niewiadomym, aby pniej, gdy sign i dotkn Ci tutaj, otworzyy si Twoje oczy i by by czujniejszy ni kiedykolwiek wczeniej. Przeznacz na to tyle czasu, ile potrzebujesz. Twoja niewiadomo zanotuje, e ma dokona tych zmian, aby po wyjciu z transu by czujniejszy, wraliwszy i bardziej wiadomy wasnego rodowiska. Zapadaj w trans z rosncym poczuciem komfortu oraz satysfakcji. Baw si dobrze i pozwl, by ca prac wykonaa niewiadomo. A teraz przejdmy do drugiego tematu. Ponownie zaczniemy od indukcji kinestetycznej, poruszajc rkami w gr i w d. A teraz chc, by wysucha uwanie kadego sowa, ktre wypowiem, podczas gdy Twoje oczy zamykaj si i zaczynasz przysuchiwa si wszystkiemu... zanim bdziemy kontynuowa, moesz przysuchiwa si i bdziesz przysuchiwa si kademu sowu, ktre wypowiadam, ale nie wczeniej ni sprbujesz powstrzyma si przed dopuszczeniem faktu, e podczas gdy rce zaczynaj opada, przeprowadzasz modyfikacje na niewiadomym poziomie... eby dokona zmian, potnych zmian, eby znacznie zwikszya si sia gosu w Twoich uszach, eby Twj such sta si tak precyzyjny, e dwik... przejdzie... w ... stan... spowolnienia. I chc te, eby Twoja niewiadomo pozwolia twoim doniom opa do samego koca z tak prdkoci, z jak wprowadzasz niezbdne modyfikacje na niewiadomym poziomie, by wyostrzyy si kolory, wiat zwolni, dwiki stay si bogatsze, gbsze i goniejsze. Wanie tak. Tak. Przeznacz na to tyle czasu, ile potrzebujesz. Tak by Twoje rce opady i wygodnie spoczy na udach, gdy wprowadzisz ju wszystkie niezbdne modyfikacje, a wiat... wyglda... i brzmia... jakby by... prawie... w... zwolnioonymm... teeemmmpieee... Tak jest. Przeznacz na to tyle czasu, ile potrzebujesz. A kiedy Ci dotkn w ten sposb, bdziesz wiedzia, e jeste gotowy, by otworzy oczy i by czujniejszym ni kiedykolwiek przedtem. Tak jest. I zobaczysz rzeczy, ktre Ci niebywale zaskocz. W tej chwili si uczysz... uczysz si, jak poszerzy swoj percepcj i uywa wasnej naturalnej neurologii, abym dowiedzia si o tym, e jeste ju w peni gotowy, gdy tylko to si zdarzy. Kiedy sign i dotkn Ci odpowiednio, wyjdziesz z transu, ale wzrok bdzie przyspieszony, such wyostrzony, a na Twoim ciele znajdzie si szczeglne miejsce, ktre stanie si tak wraliwe na dotyk, e Ci to zaskoczy. Chc, by w momencie otwierania oczu wypowiedzia w mylach sowo szybciej". Dziki temu w
57

chwili, w ktrej bdziesz chcia wrci do tego stanu, po prostu powiedz szybciej" w ten sam sposb. To pozwoli Ci wczy ten sposb spostrzegania w dowolnej wybranej chwili, umoliwi Ci zabranie tego odczucia i umieszczenie w dowolnym miejscu na ciele. Uruchom ten wzbogacony stan tam, gdzie moesz odczuwa bardziej intensywnie, widzie wyraniej. Kolory s ostrzejsze, wiat porusza si troch wolniej, a such jest duo bardziej wyostrzony. Kiedy dam Ci sygna, wybudzisz si naprawd, ale nie tylko z tego transu, rwnie z transu, w ktrym tkwie przez lata. Tak jest... dokonaj wszystkich potrzebnych modyfikacji. Do samej gry. Wzwy przez dach i na zewntrz. Kiedy otworzysz oczy, chc, eby po prostu cieszy si tym, co widzisz, i eby odczu w tym miejscu mie ciepo. Rozejrzyj si i zauwa, jak wolne moe by mrugnicie okiem. Tak jest. Prosz bardzo. Teraz w gr. Otwieraj oczy, po prostu ciesz si procesem. Rozejrzyj si i zauwa, e moesz patrze na wiat w sposb, ktry pozwala Ci widzie i sysze rzeczy bardziej wyranie ni przedtem. Umiechy wydaj si wiksze i janiejsze. ycie jest wspaniae. Wszystko si powiksza. Tak jest. Nastpnie po prostu zamknij oczy i wprowad si w gboki trans. Powiedz sobie, e za kadym razem, gdy bdziesz chcia wrci do tego stanu, moesz to zrobi i zrobisz to, wymawiajc wasne sowo-kod. Ciesz si procesem, wiesz, e moesz czu si dobrze na wszelkie sposoby i we wszystkich miejscach jeli rozumiesz, co mam na myli. Tak jest. A gdy bdziesz gotowy i stwierdzisz, e tego chcesz, pozwl swym oczom si otworzy. Wr do stanu czuwania lub oszukuj, jeli chcesz. Dzikuj.

Instrukcje dotyczce podwjnej indukcji

(1) Teraz prosz, bycie podzieli si na trzyosobowe grupy... po trzy osoby w grupie. Musz uwaa, poniewa ludzie zaczynaj by tutaj zbyt dosowni. Raz to zrobiem i komu odpado rami. Oczywicie to nie bya prawdziwa rka, ale ja tego nie wiedziaem. Niele si wystraszyem. artownisie zrobili to z rk manekina. Kiedy kazaem podzieli si na trzyosobowe grupy, jaki mdrala wypchn rami, ktre spado. Mocno mnie to wystraszyo. Czytelnicy podczas tych wicze mog dosownie podzieli swoj wiadomo na odpowiednie czci. Masz t okazj. To wywoa kolejny stan wiadomoci. (2) Jedno z was przygotuje skomplikowan skadni dla lewej pkuli. Uyj mnstwa zaprzecze oraz wszystkich sw i zwrotw, ktre maj zwizek z czasem: przed, po, podczas, w trakcie, gdy powstrzymujesz si przed dopuszczeniem faktu, e starasz si kontynuowa, gdy. Wykorzystaj liczne sowa czce tu wszystko ma znaczenie. Jedyna rnica polega na tym, e twoje tempo ma by mniej wicej dwukrotnie szybsze ni tempo tej drugiej osoby. To pomoe przeciy pkul. Kontynuuj wypowied w rytm jej oddechu, spraw, aby bya rwna i pynna. Na koniec kadego zdania obniaj intonacj. Po prostu przyspiesz dwukrotnie tempo swojej mowy. (3)Jedna osoba bdzie mwi do prawej pkuli dziecice wierszyki. Stoi na stacji lokomotywa, wielka...". Jednak tylko fragment, aby musiaa je zakoczy osoba poddawana wiczeniu. Nastpnie daj jej troch czasu, zrb pauz. Potem dopiero dodaj kolejny wers. Ka obiektowi zobaczy fragmenty wizualnych wspomnie z przeszoci, ktre sprawiy mu mnstwo radoci. Staraj si uywa jak najwicej dziecicej mowy i dziecicego tonu gosu. Wejd gbiej, w trans. Teraz pij. Gbszy sen. pij i nij. Oczy otwarte, bardzo czujne. Suchaj Richarda, teraz". (4)Masz zacz od samej indukcji kinestetycznej, zczy donie, rozdzieli je, poczy, rozdzieli. Nastpnie powiedz: Zamknij oczy, pozwl, by twoje rce opaday z t sam szybkoci, z ktr wchodzisz do samego koca w gboki trans". (5)W tym momencie chc, bycie zaczli oboje mwi. Kiedy ta osoba wyda si ju cakowicie wyczerpana, niech jedno z was przytrzyma jej rk w grze, a drugie przekae polecenie powrotu w przeszo i odszukania sytuacji, w ktrej ta osoba miaa stan podwyszonej wiadomoci. (6)Zastosujcie doznania, ktre wzmocni hiperestezj. Na przykad, czy widziae film Nad zotym stawem! Ilu z was byo na zewntrz i widziao bardziej wyraziste kolory? Czas pyn wolniej? Wszyscy doznalimy stanu podwyszonej wiadomoci. Ka tej osobie znale w jej yciu stan najbardziej podwyszonej wiadomoci. (7)Kiedy ju go znajdzie, wzmocnijcie t wiadomo. Niech j podwoi, nastpnie potroi, po czym zwikszy czterokrotnie. (8) Kiedy ta osoba zacznie wewntrznie dowiadcza wszystkiego w zwolnionym tempie, powiedz jej, e gdy signiesz ku niej i j dotkniesz, otworzy oczy i zobaczy wiat w ywszych barwach. Bdzie moga dostrzec wicej ni kiedykolwiek wczeniej. Pozwl swojemu klientowi robi to przez jaki czas. Nastpnie powiedz mu, e bdzie mg korzysta z tej moliwoci za kadym razem, gdy bdzie chcia. Wprowad go ponownie w trans, po czym wybud. Rozumiesz? Teraz. Do dziea.
58

Przed nami dobre czasy

Moesz tworzy nowe stany wiadomoci. Moesz odszuka jakie zadanie lub sytuacj i zdecydowa si na jeden ze sposobw, aby najlepiej je wykorzysta. Zaprojektowa dla nich idealny stan wiadomoci. Uywa submodalnoci. Wyprbuj nowe odczucia. Zmienie swoje przekonania dotyczce tego, co mona odczuwa. Moesz to wzmocni lub si tego pozby. Moesz odczuwa to szybko lub wolno. Teraz moesz rozszerzy wpyw. Znajd co, co jest dobre. Na przykad stan zakochania lub uczucie doceniania swoich dzieci. Kiedy pewien sawy komik powiedzia: Dostajesz kilka dobrych posikw, masz par dobrych orgazmw, troch udanej zabawy, a reszta to waciwie sama praca, przesta wic jcze i zabieraj si do roboty". Niektrzy ludzie lubi swoj prac. Nale do tej grupy. Pamitam budow mojego domu w grach. Wcigno mnie budowanie cian z kamieni. Niezwykle mi si to spodobao. Wszyscy sdzili, e mnie optao. Uwielbiaem dopasowywa te wszystkie mae kamyczki. Moe to by cokolwiek. Na przykad ukadanie stosikw z groszy. Ludzi pasjonuj najdziwniejsze rzeczy. Spraw, by powierzchnia Twojej skry odczuwaa wicej. Ludzie mwi o odczuwaniu pewnego odrtwienia. Mamy bezporedni technik hipnozy. Zamiast tumi bl, robimy na odwrt zwikszamy przyjemno. Wydaje si, e ludzie znaj niewiele rodzajw dobrych odczu. Kiedy czuj podekscytowanie, jest to tylko jeden jego typ. W przypadku niektrych jest to rozchodzce si uczucie mrowienia w brzuchu, w przypadku innych uczucie to zaczyna si w koniuszkach palcw rk i ng i rozchodzi si po caym ciele. Baw si namitnoci, podekscytowaniem lub po prostu czyst wygod i zadowoleniem. Mona mie pitnacie, dwadziecia lub trzydzieci rnych sposobw odbierania kadego z tych uczuSignij po list submodalnoci i zacznij od dowolnej. Jeli odczuwasz rzeczy od gry, zacznij od dou i id w gr. Wzmacniaj swoje dobre emocje. A jeszcze lepiej stwrz ich nowe klasy. Ludzie stale udowadniaj, e to jedna z podstawowych korzyci pyncych z udziau w moich warsztatach. Stwrz jzyk z dwustoma sowami eufonicznymi odpowiadajcymi kademu gardowemu. Usyszysz wicej miych sw. Zyskasz atrakcyjniejsze sposoby zdobywania informacji. wiczenie wraeniowe Stwrz nowe dobre doznanie, po czym zdecyduj, kiedy chcesz je odczuwa. Wybierz partnera. Stwrz u niego dowolne nowe dobre doznanie, ktrego wczeniej nie zna. Po prostu x submodalnoci. Nastpnie x lokalizacji na ciele. Zacznij gdziekolwiek, id w dowolnym kierunku, a osigniesz dobre i pene doznanie ciaa. Niech cae ciao wejdzie w hiperestezj. Nastpnie popro o podjcie decyzji: Kiedy chcesz to odczuwa?". Wielu ludzi, ju gdy podchodzi do drzwi wasnego domu, popada w depresj. Czsto nie wiedz nawet dlaczego. Moe zadrcza ich wspmaonek. Im wicej gderania, w tym wiksza depresja. Jeli skorzystanie z tej metody ma spowodowa, e w zamian zaczn odwraca si z byskiem w oku i odczuwa w zupenie inny, nowy sposb podekscytowanie, to zao si, e wspmaonek przestanie tyle gdera, a ycie stanie si lepsze. By moe utkne w korku na autostradzie. Cinienie podskoczyo Ci do dwustu. Jednak odtd bdziesz mg usi i powiedzie sobie: Przynajmniej mam wicej czasu dla siebie". Rozsid si wygodnie i marz z otwartymi oczami. Kto i tak zatrbi, by przypomnie, e czas ruszy. W moim przypadku dziaa to za kadym razem. Mamy sposoby na tworzenie przernych rodzajw dobrych odczu. Ludzie nie maj kinestetycznie, wizualnie lub dwikowo tak bogatego wiata wewntrznego, jak jest to moliwe. A im bogatszy wiat wewntrzny, tym bogatszy zewntrzny. Jestem pewny, e Mozart nie sysza w swojej gowie wiecznie gderajcych i opryskliwych gosw: Nigdy nie wiczysz na pianinie. Ten utwr jest do kitu!" ani nie widzia maych i niewyranych wyobrae instrumentw w orkiestrze o ledwo syszalnym gosie, ani te nie odczuwa mdoci z nerww. Ludzie, ktrzy yj peni ycia, maj pene wntrze. Hiperestezja na zewntrz powoduje, e odczuwasz na skrze dreszcze i odbierasz dobre wraenia. Hiperestezja moe wypeni ci od wewntrz. Naucz si robi to wolno, eby nie przekroczy granicy. Powoli wzmacniaj wszystkie wewntrzne submodalnoci zwizane z dowolnie pojmowan przyjemnoci. Stosuj je w kontekstach i kombinacjach, ktrych nigdy wczeniej nie uywae. Skoro czowiek moe nauczy si odczuwa rado z wyskakiwania z samolotu, zrozumiae jest, e moe nauczy si doznawa przyjemno z czegokolwiek.
59

Wsppracowaem z pracownikami linii montaowych. Dziki mnie ci pracownicy przestali nienawidzi swoj prac, a j pokochali. To spowodowao przyspieszenie pracy linii i zmniejszenie liczby defektw produkcyjnych. Daem im powd do odczuwania dumy i szczcia. Czy utknli tam na cae ycie? Nie. Czuj si szczliwi i dobrze si bawi. Uwaaj, e wiat jest przyjaznym miejscem. Kiedy id do domu, czuj si zmotywowani. Uczszczaj do szk wieczorowych. Staj si liderami dziki temu, e si umiechaj. Ludziom si to podoba. Zwizki zawodowe doprowadziy do tego, e czas sta si jednym z powodw otrzymywania awansu. Poza tym pracownicy s awansowani w zalenoci od tego, czy jest w nich jaka iskra i rado. Jeli przyjemnie jest by w ich towarzystwie, awansuje si ich, eby z nimi przebywa. Jeli s nudni i nieciekawi, mog zosta awansowani najwyej z powodu starszestwa. W przypadku starszestwa moesz co najwyej doj do zotych lat i przej na emerytur. Skoro masz we krwi wieczne narzekanie, nie potrafisz robi nic innego. Umrzesz na atak serca, eby kto inny mg cieszy si Twoimi pienidzmi. Kady powinien dokona takiego wyboru. Powinien si uczy. Wci sysz: Nie przeywaj swojego ycia w ten sposb. Jeli nie bdziesz biega, nie uda ci si wyduy swojego ycia o kolejne dziesi lat. Jedz to, przesta tamto". Prawdopodobnie w cigu dnia poruszam si wicej ni wikszo osb. Jednak nie uwaam, e raka wywouj papierosy, i nie sdz, e wywouj go hamburgery. Uwaam, e u ludzi powoduje go nieumiejtno zaadaptowania si w swoim rodowisku. Jeeli ludzie traktuj wiat i ycie jak wyzwanie i utrzymuj swoj kinestezj w gotowoci, stale s wyczuleni, adaptuj si. Uwaam, e adaptuj si na oglnym poziomie. Jeeli ludzie stale jcz, narzekaj, zoszcz i wpdzaj si w ze uczucia nawet w przyjaznym rodowisku, nie potrafi si zaadaptowa. Potrafimy mieszka wszdzie. Zaadaptowalimy si. ywe i pene energii istoty ludzkie zaadaptoway si do wszystkich warunkw. Dobre uczucia s dla nas dobre. Stwrz ich jak najwicej.

ROZDZIA 9

Przeprogramowanie ograniczajcych decyzji

Spacer przez czas

Sposb leczenia fobii wydaje si w NLP unikalny. Nie ma tu wydobywania informacji. Nie wydaje si rwnie, by podczas stosowania tej techniki zachodzi jaki znaczcy zwizek midzy wypowiadanymi sowami. Po prostu wystarczy wykona te rzeczy za pomoc umysu i fobia znika. Czas pynie. Obecnie znamy ju lek na alergi. Kiedy moe uda si nam odkry lek na psychologi. Przez lata psycholodzy mwili mi, e fobie przynosz wtrne korzyci. Jako matematyk pocztkowo odpowiadaem: Rany! wietnie!". Jednak psycholodzy uwaali to za co zego. W rezultacie odkryem, e w wikszoci przypadkw nie istniej wtrne korzyci. Jest po prostu korzy gwna. Pewna kobieta nie miaa czucia w stopach. Zadzwoni do mnie znajomy psychiatra i powiedzia: Moesz dzi przyj klientk?". Odpowiedziaem: Czemu?". Usyszaem: Ta kobieta przysza niedawno do mnie na leczenie. To co fantastycznego. Spodoba ci si". Tracia czucie w stopach i przewracaa si. Zbada j neurolog i niczego nie znalaz. Drtwienie wdrowao w gr i w d, czasami do kostek, czasami do kolan. Neurolog wyjani: W tych miejscach nie ma nawet nerww, ktre pozwalayby na co takiego.
60

To nie ma zwizku z neurologi. To musi by jaki rodzaj reakcji histerycznej". T kobiet i jej ma przywieli do mnie wysoko w gry, gdzie wtedy mieszkaem. M wyglda i mwi jak wieniak. Powiedzia: Taa, nasze maestwo byo kiedy naprawd dobre, pan wie, ale teraz z tymi kopotami z jej nogami, musz zmywa, sprzta i obrabia dom. Musz te zarabia pienidze. Panie doktor, da rad co z tym zrobi?". Za kadym razem, gdy mczyzna wspomina o czym, co wizao si z pracami domowymi, widziaem umiech na twarzy kobiety. Nazywam to gwn korzyci. Postanowiem co wyprbowa. Stwierdziem, e moemy wykorzysta symptomy jako form komunikacji. Spojrzaem wic na ni i zastosowaem komunikacj stanw mieszanych: Nie chc rozmawia z tob, chc bezporednio rozmawia z twoimi stopami". Nie mam pojcia, co to znaczyo. Jednak z jakiego powodu wydawao si w tym momencie odpowiednie, zwaszcza e spojrzaa na swoje stopy i powiedziaa: W porzdku". Nastpnie powiedziaem do jej stp: Robiycie co bardzo uytecznego dla tej pani. Ale ze zbyt wielkim zapaem chciaycie jej udowodni, e jest z was duy poytek, poniewa cay czas powodowaycie drtwienie. W zamian za to chc, bycie przestay poddawa si paraliowi i eby si to dziao tylko wtedy, gdy otrzymacie odpowiedni komunikat... teraz!". Powiedziaa: Ju nie s bezwadne!". Znosia ten stan przez ponad dziesi lat. Teraz moga chodzi. Potrafia utrzyma rwnowag. Powiedziaem: Ma pani wrci za tydzie i dowie si pani, jaki jest komunikat". Pojechali do domu, po czym zadzwoni do mnie jej psychiatra. Opowiedzia, e m kobiety powiedzia do niej: Teraz ty zmywasz". Od razu stracia czucie w nogach a do kolan i zacza si przewraca. C za niewiadome poczucie humoru! I poczucie lenistwa.

Sugestywne decyzje
Wszyscy podejmujemy decyzje. Niektre wiadomie, ale -wikszo z nich jest niewiadomych. Nawet decyzje podejmowane wiadomie szybko staj si niewiadome. Niekiedy ludzie stwierdzaj, e nie zasuguj na mio. Czasami decyduj, e nie odnios w yciu sukcesu. Czasami twierdz, e nie bd w czym dobrzy lub e nie s mdrzy. Znam osoby, ktre zdecydoway, e nie maj zdolnoci muzycznych. Syszae na pewno ludzi, ktrzy mwili: Nie potrafi zanuci melodii". Zy system reprezentacji! Jeeli ludzie decyduj si na deklaracj, tak jak: Nie jestem uzdolniony muzycznie", zaczynaj y zgodnie z ni. Staje si ona ich wewntrzn map lub modelem wiata. Wykorzystaj linie czasu w pracy z hipnoz. Moesz cofn ludzi do czasu, w ktrym podjli tak decyzj, a wtedy mog podj inn. Cofnicie ich w czasie zmienia znaczenie ich przeszych dowiadcze. To zaspakaja ich potrzeb osignicia dowolnej wtrnej korzyci.

Niewiadome sugestie
Kiedy wyprowadzasz ludzi z transu, upewnij si, e podajesz sugestie permisywne, ktre pozwalaj niewiadomoci cudownie zaspokoi wszystkie jej potrzeby to magiczna formua. Objaw jest reprezentacj potrzeb, ktre s zaspokojone oraz tych niezaspokojonych. Wprowadzone przez Ciebie zmiany umoliwiaj zaspokojenie nowych potrzeb. Nie chcesz, eby dziao si to kosztem starych potrzeb. Niewiadomo potrafi wprowadzi usprawnienia, ktre pozwalaj, by rzeczy dziay si w jednym momencie w jeden sposb, a w innym w inny sposb. To natura niewiadomoci. To wanie byo wspaniae w sposobie prowadzenia hipnozy przez Miltona. Uywa sugestii permisywnych i dziki temu pozwala klientowi na odpowied. T sam technik zastosowaem w przykadzie we wczeniejszym rozdziale. Powiedziaem klientce, by zobaczya co wanego dla siebie". Dziki uyciu niedookrelonych zwrotw rzeczownikowych typu: co", cokolwiek", sformuowa: Teraz chc, by pomylaa o okrelonych rzeczach z przeszoci", pozwalasz, by pojawio si to, co najlepsze. Te zwroty brzmi w szczeglny sposb. W zrczny sposb zachowuj pewn oglno, co umoliwia klientowi znalezienie w tym samym czasie czego przydatnego, co bdzie mu pasowao. Nikt nie zna danej osoby lepiej od jej wasnej niewiadomoci. Trudno dokadnie okreli, co jest najlepsze. Moesz jednak zastosowa konstrukcje, ktre wyszczeglniem w dodatku. Dziki nim nauczysz si uywa jzyka w okrelony sposb, by pozosta w zrczny sposb w zakresie oglnoci. Znajdziesz tam rwnie cz powicon wykorzystywaniu presupozycji. Presupozycje to niesamowita rzecz. Zamy, e wprowadzam kogo na scen i mwi: Nie wiem, na ktrym z tych dwch krzese usidziesz i wejdziesz w trans, ale najwaniejsze, by czerpa przyjemno z tego procesu". Jak brzmi presupozycja? e bdzie siedzia na krzele i wejdzie w trans.
61

Stosowanie presupozycji i umoliwianie ludziom dokonywania wyboru zwiksza Twoj efektywno. Nie ma dla mnie adnego znaczenia, na ktrym krzele wejd w trans. Jednak to zdanie pozwala ludziom rozpocz wchodzenie w tryb wykonywania polece i dokonywania wyborw. Kiedy pracuj z ludmi, czsto maj dokonywa wyborw jeden po drugim. Wybierz to". Wybierz co z przeszoci". Nie mwi im co.

Powinno
Ludzie maj moliwo wyboru. Jednak zbyt wiele osb robi to, co powinna. W Wielkiej Brytanii odkryem nawet zwizan z tym chorob. W pewnym sklepie chciaem kupi sobie paszcz. Powiedziaem: Dam pienidze, jeli pan zamwi mi paszcz". Facet powiedzia: Nie powinienem tego robi". Stwierdziem wic: Jest pan w sklepie i nie powinien pan przyjmowa pienidzy?". Odpowiedzia: Ju raz zamwilimy te paszcze, nie powinienem zamawia tego samego wzoru dwukrotnie". Stwierdziem: Ale ja chc kupi ten paszcz". Powiedziaem rwnie obsudze w hotelu, kiedy maj sprzta mj pokj: Chc, eby mj pokj by sprztany o pitej". Pani odpowiedziaa: Ale powinnimy sprzta z samego rana". Stwierdziem: Aby to zrobi, najpierw musielibycie wynie mnie z pokoju. Chc, eby by sprztany o pitej. Nie ma wtedy adnych pokojwek?". Odpowiedziaa: S". Zdziwiem si: Co zatem robi?". Odpowiedziaa: Nie wiem". To niech im pani powie, eby tu przyszy". A ona na to: Ale powinny robi to rano". Sdziem, e przepisy powinny mie jaki cel. Chc sprzta pokoje wczenie, eby ludzie byli zadowoleni, a nie po to, eby ich drczy! Ilu Czytelnikw zostawao w hotelu i musiao walczy z pokojwk?

Przeksztacanie linii czasu

Pamitasz, co to jest linia czasu? Ci z Czytelnikw, ktrzy maj przyszo z tyu, a przeszo z przodu, mog si znale w jaki sposb w przeszoci. Teraz odkryjesz, jak niezwyk warto moe stanowi linia czasu. Lekarze i konsultanci do spraw lekw mog spotka si z tym u narkomanw. Chodzi mi o tych, ktrzy wielokrotnie powtrnie uzaleniaj si od tego samego narkotyku. I wiesz co? Przeszo maj za sob, a przed sob bardzo krtkowzroczn przyszo. Nie potrafi zobaczy siebie popeniajcego kolejny raz ten sam bd. Rzucaj panie. Wci jednak potrafi przekona siebie, by powrci do naogu. Niech tacy ludzie zapi swoj lini czasu z przeszoci i rusz z piskiem opon, przesuwajc swoj lini czasu przeszego prosto przed siebie. Niech usysz dwik zamykajcych si z oskotem drzwi i ryglujcych si zasuw. Niech to zobacz bez wzgldu na fakt, czy im si to podoba. Niech zobacz, ile razy stawali si punami i jak wygldao wtedy ich ycie. Trudno zbudowa prawdziwie dobre ycie, gdy jeste uzaleniony od heroiny. Agorafobia moe by kosztown chorob, ale za bycie punem pacisz wiksz cen. Nie spotkasz zbyt wielu starych narkomanw uzalenionych do heroiny. Zauwaye? Widuje si palcych i pijcych dziewidziesiciolatkw, ale nigdy takich, ktrzy bior heroin. To zabija, zamcza.

Zmiana decyzji na linii czasu

Teraz chc, by zamkn oczy i ujrza wasn lini czasu. Chc, by umieci t lini przed sob. Nastpnie dosownie unie si nad ni w swym umyle i przenie si w przeszo. Teraz popy dalej, dalej i dalej. Poruszaj si wzdu linii, a dojdziesz do czasw modoci. Znajd podjt w przeszoci decyzj, ktra komplikuje Twoje aktualne ycie. Nie jest istotne, czy chodzi o pienidze, seks, sukces, kompetencje czy cokolwiek innego. Przenie si bardzo daleko, a dosownie poczujesz, e staje si ona silniejsza. Odczucia otaczajce ten wybr przenios Ci z powrotem do tego czasu i miejsca, w ktrym podje ograniczajc Ci decyzj. Jednak zamiast wej w to zdarzenie i ponownie je przey, co oznaczaoby jego wzmocnienie, zosta nad swoj lini czasu. Chc, by przesun si jeszcze nieco dalej w przeszo. Zanim zejdziesz w d, chc, by przypomnia sobie silne przekonania, ktre wydobye i stworzye dla siebie. Chc, by, znajdujc si nadal nad lini czasu, stworzy przekonania, e staniesz si taki, jaki wolaby by. Kiedy ju umiecisz je w swojej gowie, chc, by opad na lini czasu i zatrzyma to przekonanie w pamici. Nastpnie wystrzel w przd po linii czasu, tak jak na kolejce grskiej. Obok Ciebie przemykaj dni i tygodnie, prosto przez stare decyzje i prosto do teraniejszoci. Wyskocz z koca linii czasu, cofnij si i umie j tam, gdzie bya. mignij przez t lini czasu. Im szybciej bdziesz lecia, tym wicej starych uoglnie rozbijesz. Teraz chc, by wrci, zatrzyma si, zastanowi si nad swoimi przeszymi decyzjami i sprawdzi, w jaki sposb teraz je odczuwasz. Postaraj si usilnie odczu to tak samo. W ten wanie sposb
62

zaczynasz wysadza rzeczy z przeszoci. Kiedy ju to zrobisz, zacznij budowa przyszo. Cz tego dnia powi na polepszanie swojej przyszoci.

Wzmacnianie zasobw w Twojej przyszoci

W kolejnych punktach rozdziau poznane ju fragmenty wiedzy poczymy w cao. W NLP mwimy o rzutowaniu w przyszo, czyli futur pacing. Dzi zrobimy znacznie wicej w porwnaniu z tym, czego kiedy uczylimy. Kiedy kazalimy ludziom myle o czym, co wymagao wikszych zasobw, nastpnie zakotwiczy pozytywne reakcje, potem pomyle o tym dowiadczeniu lub zdarzeniu w przyszoci i odpali kotwic zasobw. Zrobimy to teraz, ale sto razy silniej. Skorzystam z Twoich umiejtnoci hipnotycznych i piciu z najpotniejszych reakcji, jakich kiedykolwiek dowiadczye. Chc, by pomyla o tej nowo podjtej decyzji. Pomyl o kontekcie, w ktrym ta decyzja bdzie miaa zastosowanie w przyszoci.

Pokaz podejmowania ponownej decyzji na linii czasu

Prosz pana. Po pierwsze, prosz mi powiedzie, w ktrym miejscu znajduje si paska linia czasu. Gdzie jest przyszo? W tym kierunku, z paskiej prawej strony. A gdzie przeszo? Czy jest lekko na skos przed panem?". Bdziesz chcia wiedzie takie rzeczy o swoim kliencie. Ta wiedza pozwoli Ci na jego lepsze ukierunkowanie. Teraz jeste gotowy do wywoania stanu odmiennej wiadomoci. Czy wiesz, jaki rodzaj decyzji chcesz zmieni? Czy znasz now decyzj, ktr chcesz na jej miejsce wprowadzi? Dobrze. Teraz zastanw si, po czym poznasz, e w tym momencie w Twoim umyle pojawi si odpowiedni kontekst. Pozwl uwiadomi sobie rzeczy, ktre stan si w przyszoci, ktre stworz ten kontekst. Teraz chc, by pomyla o piciu osobistych zasobach, ktre naprawd chciaby zyska. Oczywicie cz z nich ju masz, do pewnego stopnia. Niektrzy ludzie wierz w siebie. Co by byo, gdyby mia ten i inne zasoby, ale byyby one znacznie silniejsze i wszystkie miaby w tym samym czasie? Dziki temu mgby robi to, co musisz robi, dynamiczniej. Chc, by teraz umieci te pi zasobw w swoim umyle. Jeli na osi czasu danej osoby tu jest przyszo, a tam przeszo, wezm te pi zasobw jeden, dwa, trzy, cztery, pi i umieszcz je w przyszoci. Nastpnie ka jej je powtrzy. Ale bd je umieszcza bliej i bliej siebie, a w rezultacie zetkn si w tym samym momencie. Nastpnie zaprogramuj t osob: Im bardziej bdziesz wchodzi w przyszo, tym wicej z tych piciu potnych zasobw bdzie wystpowa jednoczenie". To tworzy ptl powrotn, ktra wzmocni jej reakcje. Jednak najpierw musz wprowadzi t osob w trans. Nastpnie chc uzyska dostp do kadej z piciu reakcji i prawdziwie je wzmocni. Sam trans w pewien sposb powoduje zwikszenie koncentracji i wzmocnienie reakcji. Czy widziae hipnotyzera wystpujcego na scenie? Podczas jednej ze sztuczek hipnotyzer czsto mwi: Poka panu but i z tego powodu poczuje si pan bardzo smutny". Nastpnie wystarczy, e pokae on tej osobie but, a ta wybucha paczem. Hipnoza moe przynie ten sam efekt, co wyrywajce si spod kontroli" hormony. Wszystko staje si intensywniejsze. Sztuczki hipnotyczne wydaj si raczej bezwartociowe. Uywaj hipnozy w celu znalezienia osobistych zasobw i wzmacniania ich. To jest wartociowe. Dzi ruszamy do krainy sensoramy! Bye kiedy w kinie sens oramy z 50-metrowym ekranem i dwikiem dolby stereo? Goniki umieszczane s tam w pododze, eby podczas wywietlania filmu o trzsieniu ziemi budynek rzeczywicie si trzs. Czy s tu takie? Zbudujemy je w naszych gowach. Oszczdzisz w ten sposb co najmniej dwa dolary i siedemdziesit pi centw na kadym seansie.

Pokaz wzmacniania zasobw

Chc, by tu usiad i pozwoli, by niewiadomo wykonaa prac. Tak jest. Wezm Twoj do. Podnios j w ten sposb, prosto przed Ciebie i nie ka Ci jej opuci. Teraz chc, by powoli zacz wchodzi gbiej i gbiej w trans. Chc, by Twoja rka mimo woli przysuwaa si do Twojej twarzy, odczuwajc przyciganie midzy kciukiem a nosem pocig do nowej wiedzy. Kiedy zaczniesz wchodzi znacznie gbiej, teraz, we gboki wdech, wyprostuj gow. Chc, by pozwoli unie si gowie prosto, jakby czu w jej rodku grawitacj. Czuj, jak rwno opada... wok, aby pozostawa w rwnowadze, poniewa bdziesz si uczy rzeczy, ktre zrwnowa Twoj przyszo. Kiedy tak siedzisz, chc, by... bardzo powoli wraz ze zblianiem si Twojej rki do twarzy, zacz wraca do tego dziecicego stanu zdumienia. Tego stanu, gdy naprawd moge uczy si rzeczy, ktre odcisny si w umyle i pozostay z Tob do koca ycia. Tego stanu, gdy fascynoway Ci nawet
63

najmniejsze rzeczy i wszystko byo tak dramatyczne, e zostawao w pamici na zawsze. Chc, eby wszed w swoje ycie i znalaz pierwszy z piciu zasobw. Przejd do czasu, ktry Twj wiadomy umys mg zapomnie. Przejd do najbardziej dramatycznego przykadu sytuacji, w ktrej miae ten zasb, i ujrzyj j teraz. Tak jest. Niech staje si coraz wiksza i wiksza. Odczuwaj j coraz silniej i silniej, a wypeni cae Twoje ciao. Tak jest. Silniej, bardziej intensywnie. Podkr gono, zwiksz jasno i odczuwaj to za kadym razem, tak jak czujesz to teraz. Podczas gdy Twoja rka wci zblia si do Twojej twarzy, chc, by przeszed do tej drugiej reakcji. Niech Twoja niewiadomo znajdzie co, o czym by moe nie mylae od lat. Niech Twoja niewiadomo bdzie przewodnikiem i pokae Ci to teraz. Tak jest. Zobacz to. Powiksz obraz, rozjanij i wzmocnij. Rb to, a wypeni cae Twoje ciao. Podkr to mocno teraz. Podwj. Tak jest. I jeszcze raz podwj. Z tego wanie skada si mczyzna. Taaak! Tak jest. Podczas gdy wchodzisz coraz gbiej w trans, nadchodzi czas na zasb numer trzy. Niech niewiadomo wybierze dramatyczny przykad i zobacz go teraz. Tak jest. Zgonij dwik, powiksz dwukrotnie i jeszcze raz podwj, goniej, janiej, wicej, kraina sensoramyl Powj ponownie. Paaaachl Tak jest. Czujesz t moc? To moc, ktr poczysz pniej z innymi. Nadchodzi czas na zasb numer cztery, teraz. Zrobimy to troch inaczej. Za chwil poprosz Ci, by pozwoli swojej rce powoli si przekrci i lekko zwin w sposb podobny do filianki, po czym pozwoli jej si unie. Chc, eby za chwil otworzy oczy. Zobaczysz w rku co, o czym nie mylae od lat. Zobacz ten czas, gdy znae t reakcj. Ujrzysz siebie z t reakcj w doni. A kiedy zaczniesz widzie to bardziej wyranie ni kiedykolwiek wczeniej, wyskoczy Ci prosto z rki. Kiedy dotkn Twojej rki, ten zasb wskoczy w Twoj osobowo i przyszo. Otwrz oczy i zobacz to. Tak jest. Prosz bardzo... i zamknij oczy. Pozwl, by zasb wypeni Twoje ciao, podwj go i podwj jeszcze raz. Niech rozprzestrzeni si na Twoje rce i nogi i wzmocni si wewntrz Ciebie. Moesz to odczuwa za kadym razem, gdy zechcesz. Teraz czas przej do zasobu numer pi. Chc, by dla pitki Twoja niewiadomo wybraa co niezwykego! Niech Ci to pokae... tak jest, teraz. Taaaakl Widzisz to i odczuwasz za kadym razem, gdy mylisz: Twj tyek jest mj!". Tak jest. Kto mwi, e trans musi by nudny? Tak twierdz niektre osoby. Mwi: On si mia, wic nie mg by w transie". Moesz jednak si mia i wchodzi w coraz gbszy trans. Aha. Do samego koca. Tak jest. Chc, by unis si teraz w swoim umyle nad lini czasu. Unie si i popatrz w przyszo. Ustaw si tak, by patrzy na zdarzenia, ktre si jeszcze nie wydarzyy. Tak jest. Teraz kad z piciu reakcji rozmie w przyszoci w tygodniowych odstpach. Nastpnie chc, by rozmieci t sam pitk w odstpach czterodniowych. Potem trzydniowych, dwudniowych, jednodniowych, a potem jednogodzinnych, a stan si jednym w przyszoci. Nastpnie chc, by pyn bardzo powoli w d, wewntrz swojej linii czasu, wystrzeli w przd w kierunku przyszoci i wyskoczy z jej koca. Zrb to teeeeraaaaazl Tak jest. Poczuj, jak te wszystkie zasoby cz si z moc wewntrz Ciebie. Kiedy si to dokona, chc, by cofn si i umieci o czasu z powrotem tam, gdzie bya. Pozwl, by wszystkie zasoby poczyy si. Poczuj, jak si cz i rozprzestrzeniaj, a doznasz mrowienia na rodkowej linii ciaa, gdy zasoby zaczn si dopasowywa. Za kadym razem, gdy zobaczysz kontekst, w ktrym potrzebujesz tych zasobw, odczujesz ich moc i przypomnisz sobie miech, ktry temu towarzyszy. Tak jest. I powiesz: Twj tyek jest mj!". wietnie. Kiedy niewiadomo zrozumie, e zintegrowae te zasoby, i wemie odpowiedzialno za dopilnowanie, by byy czci przyszych dozna, Twoja rka opadnie. Kiedy dotkniesz kolan, otworzysz oczy i wewntrzny gos powie Ci z cakowitym przekonaniem: Buka z masem!". Tak jest. Przeznacz na to tyle czasu, ile potrzebujesz.

Przetestuj
Rozumiesz oglny zarys tej koncepcji? Trzeba pobra drzemice w ludziach zasoby i nie tylko je wykorzysta, ale i wzmocni. Warto w tym celu korzysta z tonalnoci. To wane. Naley zachowa spjno wypowiedzi. Kiedy mwisz: Wikszy, janiejszy i silniejszy", niech odzwierciedli to Twj gos i poruszy ludzi, by pozwolili odczuciom rozej si po caym ciele. Jeeli uzyskaj t reakcj, odczuj wewntrzn si. Wielu ludzi nie wykonuje nawet poowy z tego, czego chcieliby lub mogliby dokona w swoim yciu. Czsto po prostu nie odczuli siy tego, czego im potrzeba do dokonania tego. Okazao si to szczeglnie prawdziwe podczas zaj, ktre prowadziem na warsztatach flirtowania. Najtrudniejsza cz flirtowania polega na zmuszeniu ludzi do przejcia przez pokj. To
64

wiczenie przeprowadzaem z druyn futbolow. Pewnie sdzisz, e futbolici s odwani. Jeeli chodzi o rozmowy z dziewczynami, to tym facetom nie wiodo si na tym polu. Mog wyj na boisko i wali si nawzajem gowami, a te zrobi si sine. Kiedy jednak powiedziaem: Podjedcie i przedstawcie si tej kobiecie", patrzyli na mnie z przeraeniem w oczach. Co?". Potrafi wszystko. Strzelaj i walcz. Jednak podej i powiedzie cze? Nigdy! Przeamanie tego rodzaju strachu wydawao si im bardzo trudne. Poza tym przeamywanie rzadko stanowi motywacj dla kogokolwiek. Aby umoliwi ludziom dokonanie czego takiego, naley zbudowa zasoby, by czuli si do tego przymuszeni i nakonieni. Kiedy ludzie patrz na kogo po drugiej stronie pokoju, chc, by podeszli, przedstawili si i czuli, e nie mog usiedzie na miejscu. Chc zbudowa przymus uycia nowej wiedzy, teraz, aby ten przymus odpala si automatycznie. Nastpnie, gdy pojawi si kontekst, uczucia wzrosn na tyle, by mogli tego dokona bez zastanowienia. Jak si pan czuje?". wietnie". Oto test. Nabierz nawyku sprawdzania wasnej pracy. Pamitasz, e przed rozpoczciem poprosiem, by pomyla o przyszym kontekcie, tam, gdzie bdzie to potrzebne. Teraz chc, by si zatrzyma i pomyla o kontekcie, o ktrym mylae wczeniej. Sprawd, co si zdarzy. Co si dzieje? Jak si w zwizku z tym czujesz? wietnie". wietnie? To niele. Jeste mistrzem niedomwie. Cae ycie mieszkasz w Londynie. Co robi Angielki, gdy maj orgazm? Patrz na facetw i mwi: Byo raczej w porzdku"? Nie widziae Tony'ego Tigera?
To wieeeetneeeel".

Dzikuj. Teraz, cho wiem, e nie jest to zbyt brytyjskie, musisz uy tonu gosu, by wydoby ponownie potne reakcje. A gdy je odpalisz, gdy wybuchniesz, wtedy podwj to ponownie. Moesz to robi gdziekolwiek i kiedykolwiek. Moesz zacz jeszcze przed swoim urodzeniem. Moesz kontynuowa tak dugo, jak dugo potrafisz to sobie wyobrazi. Teraz.

Epilog

Jeste ju w transie. By moe jeste w transie, do ktrego jeste przyzwyczajony. Jeli chcesz, moesz myle o wszystkich swoich przekonaniach jako o posthipnotycznej sugestii z wasnym minitransem. Kady trans moesz uzna za zestaw przekona, ktre w tym czasie dziaaj. Dowolny trans w niektrych sytuacjach zaoferuje wyniki, ktre bd si Ci podoba. Kade przekonanie w pewnych okolicznociach si opaci. I niech tak bdzie. W przeciwnym razie te przekonania mog stan w sprzecznoci ze sob. Dziaanie w zgodzie z sugestiami i przekonaniami moe, ale nie musi by uyteczne. To zaley. Dziaanie zgodnie ze sprzecznociami zazwyczaj powoduje zaburzenia zarwno w mzgu, jak i w yciu. Przy przeprowadzaniu hipnozy wykonuj dwie rzeczy. Jedn w rodku, we wasnym wntrzu, a drug na zewntrz, z nimi. W rzeczywistoci rb to samo w obie strony. Moesz zacz niespjnie i szuka niespjnoci. D do zgodnoci. Ludzie maj mieszane uczucia. Widz niejasne obrazy. Ich dialog wewntrzny jest niespjny. Ja, spjny, przemawiam do nich kadym wknem mojej duszy: Nie bdzie tak, jak jest". Dostrj siebie, kad swoj komrk, aby przekaz byt zgrany. Naucz si doprowadza kady dysonans do harmonii, naucz si nadawa mu melodi. Poczuj jazz. Pracuj z ludmi. Zwaszcza jeli robisz co, co moe mie walory edukacyjne, tak jak terapia lub sprzeda. Wykorzystuj to, co maj. Ludzie od wielu lat mwi mii Najtrudniej pracuje si z naogowcami". Bzdura. Naogowcy zrobi wszystko, co im kaesz. Zagro: Jeli nie wykonasz tych polece, zrujnujesz sobie ycie". Nastpnie przygotuj od 10 do 20 stron szczegowych polece dotyczcych tego, co maj wykonywa w cigu pierwszej godziny kadego dnia, po czym ka im wzi si do pracy. Niech wrc za dwa tygodnie. Sprawd, jak im idzie. Bd oczekiwa, e si odczepisz. Powiedz: Masz podwoi czas przeznaczony na wykonywanie tych rzeczy. Albo twoje ycie stanie si...", po czym znowu im zagro.
65

Oni funkcjonuj wanie w taki sposb. Oka si najbardziej oddanymi klientami. Nie tylko im si polepszy. Z nerwowych wrakw stan si najlepiej zorganizowanymi, wydajnymi i cieszcymi si yciem ludmi. Te instrukcje powinny zawiera takie zalecenia, jak: przez pi minut bdziesz planowa, jak cieszy si yciem, jak polepszy wasn tonalno, co zrobi, by si adniej umiecha, i co dobrego moesz zrobi dla swojego zdrowia, zorganizowania i planowania". Po przygotowaniu tych szczegw mog przystpi do dziaania. Psycholodzy zakadaj z gry, e wszystko stanowi jaki problem, a na ludzi patrz jak na popsuty element, ktry trzeba naprawi. Szukaj, co jest nie tak. Mwi ludziom: Czytaem ksik Grandlera Brindlera i to ma dziaa. Sprbujmy wic i sprawdmy, czy jeste jednym z tych, ktrego fobia moe znikn". Ci natychmiast pomyl: Nie jestem jednym z nich". Moesz spojrze im prosto w oczy i powiedzie: Zao si, e uwaasz, e nie jeste jednym z nich". Zaczn si umiecha. Moment, w ktrym uda si ich rozmieszy, jest chwil, w ktrej moesz nakoni ich do zmiany. To mona przewidzie. Ludzkiemu zachowaniu nie brak konsekwencji. Ludzkie zachowanie jest systematyczne. Musi takie by. Nie musi by wcale powtarzalne i destrukcyjne. Zdumiewa mnie fakt, e ludzie powtarzaj co, nawet gdy jest to nieprzyjemne. Kto, kto chce cieszy si yciem, wychodzi z wizienia, po czym staje si seryjnym zabjc, yje w staym ukryciu, planuje i knuje. Jeli przeszo si przez to wszystko cho raz, powinno si znale sobie jakie produktywne i mie zajcie. To jednak pokazuje, o co spieramy si w tej kulturze, i jaki jest nasz system edukacji. Sprzeczamy si o to, czy powinnimy mie prawo do sterowania prawami innych ludzi. Uchwalamy prawa dotyczce tego, co mona umieszcza na wasnym ciele, co mona z nim robi. Starzy, bogaci, biali mczyni decyduj o tym, co moda, biedna, czarnoskra dziewczyna moe robi z wasnym ciaem. Po to wprowadzilimy poprawk do konstytucji, by religie nie miay wpywu na prawo, jednak wci si tam wlizguj. Dzi w Kalifornii nie wolno i do baru po drugiej w nocy. Dlaczego? W Salt Lak City prawie nie mona pi, ale mona mie tyle on, ile si zechce. Nie to mieli na myli nasi ojcowie-zaoyciele. Ludzie wierz w rne rzeczy. Nic, co idiosynkratyczne, nie powinno przekroczy granicy. Nie powinienem mie moliwoci wpywania na Twoje ycie, Ty nie powiniene mie moliwoci wpywu na moje, z wyjtkiem sytuacji, w ktrej dzieje si to za obopln zgod lub przez dawanie dobrego przykadu. Kiedy istoty ludzkie zbieraj si w grup, oczekuj, e otrzymaj zasady regulujce, co i jak wolno robi ze sob nawzajem. Reguy staj si prawami. Nastanie prawa powoduje pojawienie si prawnikw. Prawnicy staj si politykami. Na pocztku Konstytucja Stanw Zjednoczonych dawaa wolne prawa wszystkim LUDZIOM. Nie kobietom, czarnoskrym, Chiczykom, ale Irlandczykom, c... tak. W jaki sposb to oddzieli? Nie wiem. Dla nich wtedy wszystko byo jasne. Wraz z upywem czasu uda Ci si zrozumie jedn rzecz, ktr mieli, a dziki ktrej wszystko dziaao. Prywatne reguy grupy stoj w sprzecznoci z zasadami innych grup. Reguy, ktre sprawdzaj si wystarczajco dobrze, przekonuj ludzi. Wpywaj na ludzi i prowadz ich. Wtedy nie trzeba niczego na nich wymusza. Dlatego nie rb tego. S tacy, ktrzy twierdz: Gdyby aborcja bya legalna, wszyscy by si jej poddawali". Wprost przeciwnie. Kiedy tylko ludzie zaczynaj co robi, zaczyna im zalee. Prawa przeciwko niemoralnemu czynowi prowadz do praw przeciwko wiedzy lub rozpowszechnianiu o nim informacji. Dla porwnania, jeli kto obrabuje bank lub jedzie po zej stronie ulicy, prawo mwi, by powiadomi o tym wszystkich. Mamy prawa zabraniajce kobietom zbierania informacji o tym, jak zrobi to, co chc zrobi z wasnymi ciaami. Kiedy prawa decyduj o osobistej moralnoci, ludzie zaczynaj dziaa po to, by wyrazi sprzeciw lub zgod, a nie z powodu troski lub wiedzy. Kady ma wasny punkt widzenia. Wszyscy zauwaamy tylko cz rzeczy, a reszty nie widzimy. Niemoliwe jest, by ktokolwiek zawsze wszystko robi dobrze. Takie powinno by Twoje pocztkowe zaoenie. Klienci mwi, e chcieliby si czego pozby. Jeden chcia pozby si caego gniewu. Pomylaem: Co bdzie, jeli inni zaczn wdeptywa go w ziemi?". Potem pjdzie na szkolenie asertywnoci. Bdzie musia wyksztaci zachowania asertywne, eby przywoa z powrotem gniew. Ktrego dnia pobije wasn on. Bdzie musia uda si do bioenergoterapeuty po to, by ten gniew uwolni. Pomyla: Pozbycie si gniewu rozwie wszystko". Jak to si zaczo? Naucz si wykorzystywa gniew. Poznaj warto rzeczy.
66

Wszystko sprowadza si do tego, e ludzie musz nauczy si podejmowania lepszych decyzji. Niech to stanie si sednem wszystkiego. Zmieniaj przekonania, by polepsza jako decyzji. Narkomani mog latami, dekadami y w cakowitym koszmarze. Zostaj wyleczeni. Opuszczaj mury kliniki Betty Ford lub innego orodka. Wpadaj na kogo, kto powie: Chcesz da sobie w y?". Odpowiadaj: wietny pomys!". up! I znw wpadaj w nag. Jak mog? Po prostu nie podejmuj dobrych decyzji. Nie myl: Nie mam jeszcze wystarczajcej liczby dziur w ciele. Wezm to i zrobi now". Liczy si dla nich tylko stan euforii. Nie daj sobie wewntrz wystarczajco duo czasu na podjcie decyzji. Myl: Dowiadcz przypywu energii". Mogliby pozwoli, by ich umys przeszed przez lata, ktre ju miny. Odwrciliby si, spojrzeliby i odpowiedzieliby: Dziki, nie sdz". Co w ogle wpdzio ich w ten nag? Decyzje podejmowali na podstawie krtkoterminowych obrazw, rozmw i uczu. Niektrzy wybiegali znacznie w przd. Wtedy wszystko lepiej wyglda. Jednak nie wtedy, gdy podejmuje si decyzj w kwestii czego, co jest krtkoterminowe. Znam faceta, ktry kiedy w ogle nie umawia si na randki. Przyszed do mnie i powiedzia: Myl o umwieniu si na randk przyszej jesieni". Powiedzia to w styczniu. Spojrzaem na niego i zapytaem: Z kim szczeglnym?". Odpowiedzia: Zastanawiam si". Zapytaem wic: Co mylisz o podejciu do jakiejkolwiek dziewczyny i zapytaniu jej Chciaaby si umwi?? Jeli odpowie tak, ty stwierdzisz Zobacz, czy uda mi si kogo dla ciebie znale". Spojrza na mnie jak na wariata. Za kadym razem, gdy myla o umwieniu si z kim, wybiega w pizd a do czasw, gdy oboje mieli po osiemdziesit lat. Przechodzi w mylach przez okres, gdy mieli po 35 lat, mieli dzieci, ona umara i byo okropnie. Myla: To za duo kopotw". Nawet nie doszo do adnej rozmowy. Robi zbyt wiele, a po prostu chcia wyj na kilka drinkw. Miesza zbyt duo tematw. Ludzie w transie reaguj w danej chwili i robi to dosownie. Dodatkowo reaguj stosownie do sytuacji. Jeli powiesz osobie, ktra nie jest narkomanem: Oto iga i mnstwo heroiny. Chciaby zosta narkomanem?", odpowie: Nie". Od paru dekad hipnotyzerzy prbuj znale sposb na to, by skoni ludzi w transie do postpienia wbrew wasnym przekonaniom. W rzeczywistoci ludzie podejmuj wtedy lepsze decyzje. Zwalniaj i przeznaczaj na ich podjcie pewien czas, zamiast decydowa automatycznie. Nie wpadaj w stare wzorce zachowa. Pyn z inn szybkoci. Zauwaaj rzeczy, ktre normalnie mogyby im umkn. Czasami z jak sytuacj nie wie si tyle emocji. Sprbuj w swoim umyle przej przez ni z rn szybkoci. Przycinij gaz do dechy. Nacinij hamulec. To Twj mzg. Nie ma za Tob nikogo i w nic nie moesz wjecha. Wrzu wsteczny. Przemierz swj wiat na wstecznym. Znajd dobry kierunek. Bd elastyczny. Na pocztku mwiem o jedzie na wizce wiata. Przeycia zale od miejsca, z ktrego si na nie patrzy. Dodaj nie tylko wymiar zwizany z pooeniem i szybkoci w wiecie zewntrznym, ale rwnie w wiecie wewntrznym. Jed na tej wizce wiata. Jak szybko pdzi Twj umys, gdy to robisz? Przyspiesz swj umys do szybkoci dwukrotnie wikszej ni prdko wiata. Poczujesz, jakby porusza si powoli. Wie to kady, kto jecha kiedy autostrad w Los Angeles, po czym zjecha z niej z szybkoci 60 km/h. Wie to kady, kto sta w kolejce do okienka banku. Kiedy tam stoisz, wydaje si, e osobie przy okienku obsuenie klienta zajmuje godzin. Patrzysz na zegarek, mina tylko minuta. Wydaje si, jakby ulotnio si p godziny. Musimy nauczy si pozamienia te rzeczy. Kiedy masz sta w kolejce do bankowego okienka, powinno to trwa okamgnienie. Kiedy zblia si orgazm, powinien trwa p godziny, i to nie dojcie do niego, ale ulatnianie si tej chwili. Moemy odpowiednio poukada nasze wiaty. Musimy si tylko tego nauczy. wiat pokae, e byo warto. Musimy tylko nauczy ludzi, jak dobrze si bawi i dokona czego dobrego w wiecie. Lepiej nauczmy si tego dobrze. Uczymy gwna. Mamy prawa, ktre mwi nam, jak si zachowywa, i szkoy, ktre mwi nam, w co wierzy. To dwie katastrofy. Zapewnij wszystkim jak najwiksz moliw przestrze. Na pocztek przeka im umiejtno uczenia si i daj im wiar, jak mia Einstein. Dzieci zaczynaj z takimi przekonaniami, po czym wybijamy im je z gowy, uczc gupich rzeczy, na przykad fonetycznego literowania sw. To nie wnosi niczego wartociowego na temat pisania i nie ma adnego uzasadnienia. W szkole powiedziano moim dzieciom, e nie mog uywa kalkulatorw. Twierdzono, e przez to nie naucz si, w jaki sposb naprawd si uczy. Odparowaem: Brednie". Odpowiedzieli wtedy, e nie byoby to sprawiedliwe wobec innych. Kupiem wic kademu dziecku kalkulator. Na koniec nauczyciel zapyta: Mgby mnie pan nauczy, jak z niego korzysta?". Odpowiedzi znajduj si w ksice nauczyciela. Jak dugo odpowiedzi bd w ksice nauczyciela,
67

a nie ucznia, lepiej zajmijmy si uczeniem nauczycieli. Nasz system edukacyjny to katastrofa i nie naprawi go adna suma pienidzy, poniewa nie chodzi tu o kwestie finansowe. Ucz setki ludzi i nie mam adnych problemw. Miaem grupy liczce nawet sto dzieci i nigdy nie sprawiao mi to problemu. Ludzie pytaj jednak: Jak dugo uda si panu to robi?". Robi to od dwudziestu lat z dziemi, dorosymi i innymi. To nie jest kwestia liczby osb, tylko rodowiska, jakie si dla nich stworzy. rodowisko powinno odpowiada temu, co si dzieje. Absurdalny jest fakt, e w kadej klasie nie ma komputera. Nawet jeli trzeba by poprosi rodzicw o zakup. W kocu komputery nie s ju takie drogie. Dobry Boe, ludzie je wyrzucaj. S teraz jak puszki. Istnieje mnstwo moliwoci, by stay si dostpne. Powinnimy zacz tworzy bogate rodowiska. Musimy zacz od nauczycieli. Mamy ludzi, ktrzy ucz, i nie tylko nie wiedz, ale nie podejrzewaj nawet, e nie potrafi uczy. S oni tam ze zych powodw. Kilku dobrych nauczycieli, ktrych mona znale w prawie kadej szkole, jest stale szykanowanych. Wszyscy wiedz, e to prawda, ale nikt si tym nie zajmuje. To nie kwestia pienidzy. Nie. Dzieci potrafi pisa wasne ksiki i przynosi wasne komputery. To nie kwestia pienidzy, to nie kwestia budynku. To kwestia faktu, e nie zatrudniamy wykwalifikowanych ludzi i nie wykonuj oni swej pracy waciwie. Wanym elementem ochrony nauczycieli by stay etat. Jednak zawid. Dobrzy nauczyciele nie otrzymuj staego etatu. Najczciej przyznaje si go ludziom, ktrzy w rzeczywistoci powinni pracowa tam, gdzie nie ma kontaktu z drugim czowiekiem. Albo powinni zacz lubi to, co robi. W cigu wielu lat prowadzenia kursw i seminariw przed moimi oczami przewiny si wszystkie zawody wiata nawet hydraulicy i elektrycy. Najmniej licznie reprezentowan grup zawodow byli nauczyciele. I to nie dlatego, e ich krytykuj. Psychologom naprawd daj popali. Jednak chc si uczy. Po prostu trafiali w takie miejsca, gdzie nikt ich nie uczy. Ksztacono ich, e skrzyowane nogi wskazuj na zamknicie si na nowe pomysy. To gupie. Nowe pomysy nie pojawiaj si od tej strony. Cho wiele osb moe sprawia wraenie, e w ich przypadku tak jest. Musisz umie otworzy drzwi. Jednym z najlepszych sposobw jest sprawienie, by ludzie przestali mwi i zaczli sucha. Temu wanie suy hipnoza. Skoncentruj swoj uwag, wejd w inny stan, wyprbuj nowy sposb, wyprbuj to w inny nowy sposb. Zaczlimy si uczy, czego moemy dokona. Moemy uczy nasze dzieci szybciej i lepiej ni kiedykolwiek wczeniej i spowodowa, by sprawiao im to wiksz rado. Dowodz tego badania. Oby nastpne pokolenie wydao najlepszych twrcw i uczonych na Ziemi lub wpadniemy gboko i nie mwi tu o hipnozie. Moesz odczuwa lk. Ludzie czsto boj si stosowa hipnoz, poniewa oznacza ona utrat kontroli. Hipnoza moe da kontrol. Rne stany transu mog zapewni Ci kontrol nad rzeczami, o ktrych nawet nie wiedziae, e istniej. Moe to cay czas by ten prawdziwy lk. Jeli nie, moesz zdecydowa, by go doda. Moesz kontrolowa przepyw swojej krwi i wasnego czasu. Dokonuj mdrych wyborw. Odkrywasz nowe wiaty. Dlaczego odkry to wszystko muzyk rockowy i programista? Ja te nie byem lepszy. Mylaem: Samochd po naprawie powinien lepiej jedzi. Jeli tak nie jest, trzeba zawie go z powrotem i przyoy komu". Chciaem, by moje programy szkoleniowe byy lepsze. Zadawaem pytania. Staraem si modelowa dowiadczenia rnych osb. Mielimy mnstwo ksiek i obserwowalimy wielu ludzi. Nikt nie potrafi powiedzie niczego, co pozwalaoby w sytuacji, gdy kto przyjdzie i stwierdzi: Jestem przeklty", powiedzie Tralala!", i uwolni go od tego. Nawet jedna osoba. W tamtym czasie psychiatrzy stanowili grup zawodow o najwyszym wskaniku samobjstw. Nic dziwnego. Ich dziedzina bya jaowa. Co wicej, pozwalali hipnotyzowa si przez wasnych klientw. W tej ksice zawarte zostay szybkie techniki, ktre prowadz do dobrych rezultatw. Nie wolno Ci z nich korzysta, jeli brak Ci odpowiedniej tonalnoci, tempa i jeli najpierw nie wyprbujesz ich na sobie. Pierwsza zasada brzmi: Bd pierwszy". Jeli nie jeste szczliwy, rozchmurz si. Co jest z Tob nie tak, napraw si, zanim zajmiesz si kimkolwiek innym. Seksuolodzy przychodz do mnie leczy impotencj lub ozibo. Po co prowadz terapi seksualn? To nie ma sensu. Nauczyciele w wikszoci nie s dobrymi uczniami. Powinni si nimi sta. Powinni znale i stosowa wicej sposobw uczenia ni tylko studiowanie podrcznika. Wiedza zawarta w tej ksice ma jedynie suy za przewodnik. Mona stosowa zawarte tu
68

techniki. Naley pamita, e zawsze mona skorzysta z nich lepiej. Zawsze mona znale szybszy, inteligentniejszy i delikatniejszy sposb. Wane jest tylko Twoje stanowisko. W przyszoci ksiki noszce tytuy w stylu Inynieria personalna wyjani nie tylko, jakiej tonalnoci uywa, ale gdzie sta i jak si porusza. Ju zaczynamy korzysta z tego rodzaju pomocy. Uywamy mikrofonw holofonicznych i tworzymy dla ludzi takie rodowiska, by wyksztacili umiejtnoci. Wiemy, e im bardziej symulator odzwierciedla dowiadczenie, tym ludzie ucz si wicej. To dotyczy take takich zada, jak manewry na orbicie, chirurgiczna naprawa nerww czy jazda samochodem. Nie zbudowalimy jeszcze symulatora dla tego, o co w tym wszystkim chodzi, rnorodnoci niezbadanych stanw wiadomoci dla kadej istoty ludzkiej. Stwrz wicej. Masz czas. R. Bandler z J. Danielsem

DODATEK A

Wskazwki systemu reprezentacji (accessing cues)

Wskazwki systemu reprezentacji dla osoby typowo praworcznej. Kada wskazwka behawioralna, ktra sygnalizuje przetwarzanie okrelonego systemu reprezentacji, jest nazywana wskazwk systemu reprezentacji.

69

DODATEK B

Metamodel

I. Wprowadzenie
Uczenie si metamodelu polega w gruncie rzeczy na poznawaniu metod sucych wychwytywaniu i identyfikowaniu wzorcw w uywanym przez ludzi jzyku. Zaprezentuj wzorce i pokrtce je opisz, po czym podzielimy si na grupy i je przewiczymy. Metamodel stanowi prawdopodobnie jedn z najwaniejszych rzeczy, ktr musi pozna profesjonalny komunikator, poniewa jest to metoda pozyskiwania bardzo wartociowych informacji od ludzi, z ktrymi si pracuje, bez wzgldu na dziedzin, ktr dana osoba si zajmuje. Zaczn od opowieci o zbieraniu informacji i metamodelu. Prowadziem w Kanadzie warsztaty na temat hipnozy. Wrd uczestnikw by hipnotyzer. Opowiedzia nam bardzo interesujc histori. Pewnego razu przysza do niego klientka. Kaza jej usi i przeprowadzi par testw hipnotycznych. Wydawao si, e jest ona dobrym obiektem i e ma z ni dobry kontakt. Zacz wykonywa indukcj przy uyciu najbardziej wyrafinowanych technik Ericksona wykorzystywa ocen tonaln, polecenia osadzone i rne tego rodzaju techniki. Mniej wicej po upywie p godziny kobieta wci siedziaa z otwartymi oczami i nic si nie dziao. W kocu zaprzesta dziaa i zapyta: Nie rozumiem, co si dzieje. Wydaje si, e jest pani podatna na hipnoz i mamy dobry kontakt. Nie wiem, jaki jest tego powd, ale wyglda na to, e pani nie wchodzi atwo w trans. Czy wszystko w porzdku?". W odpowiedzi usysza: Nie pokaza mi pan jeszcze jednej z tych rzeczy". Zapyta: Jakich rzeczy?". Odpowiedziaa: No, wie pan, krysztaowej kuli". Mrukn do siebie: To jeden z najstarszych rekwizytw, uywany dawniej przez hipnotyzerw". Przypomnia sobie, e ma chyba co takiego w szufladzie, w ktrej trzyma rzeczy do pokazw scenicznych. Poszed wic przeszuka szuflad. Sign w jej czelucie, wycign co, co przypominao wahadeko, unis je i powiedzia: O to pani chodzio?". Ona na to: Tak" i natychmiast zapada w gboki trans (miech). Miaem bardzo podobne dowiadczenie, gdy z pewn pani pracowaem nad jej problemami z nadwag. Wydobyem jej strategi i prbowaem zaprogramowa now przy zastosowaniu zakotwiczania i tego typu technik. Wydawao si, e dobrze mi idzie, jednak po tygodniu wrcia i powiedziaa: Troch zadziaao, ale wci nie przynosi to zbyt wielkich rezultatw". Nie mogem zrozumie dlaczego. Na koniec zapytaem jej, czy kiedykolwiek wczeniej zmieniaa ju problematyczne zachowania. Odpowiedziaa: W jakim stopniu oczekiwaam, e zrobi pan co podobnego do tego, co kiedy zrobi mj dentysta". Spytaem: A co dokadnie to byo?". Zacza mi opowiada, e kiedy baa si kadej wizyty u dentysty. Pewnego dnia dentysta zdenerwowany faktem, e nie mona z ni pracowa, powiedzia: Musz pani zahipnotyzowa!". Zapa j za nadgarstek i w kko powtarza, e bdzie spokojna, gdy przyjdzie tu nastpnym razem. Stwierdzia: Wcale nie weszam w gboki trans, ale ku mojemu zdumieniu przy nastpnej wizycie nie byam wcale zdenerwowana". Po krtkiej rozmowie signem wic po jej nadgarstek i powiedziaem to samo, co dentysta. Zastosowaem t sam intonacj, ktrej uya, naladujc lekarza. Trzymaem jej rk i w kko powtarzaem: W tym tygodniu nie bdziesz miaa kopotw ze swoimi nawykami jedzeniowymi i spokojnie stracisz na wadze". Nastpnie owiadczyem jej, e bya wanie w transie hipnotycznym, ktry wyleczy j z problemw z nadwag, e ma i do domu i wrci za tydzie. Po tygodniu wrcia i stwierdzia: To jest wietne. O to mi wanie chodzio. Straciam ju 4 kilogramy". Mj bd polega na tym, e prbowaem zastosowa rne techniki, zanim uzyskaem potrzebne mi informacje. To klientka powiedziaa mi, co musz zrobi, aby uzyska zmian, poniewa wczeniejsze dowiadczenie byo dla niej punktem odniesienia. Tym wanie jest dla mnie metamodel umiejtnoci zwikszenia wydajnoci w czymkolwiek przez odkrycie konkretnych informacji. Umiejtno zakotwiczania, znajomo strategii lub innych
70

technik doprowadzi Ci donikd, chyba e bdziesz wiedzia, jak i kiedy z nich korzysta. Mogem przygotowa dla tej kobiety najlepsz strategi z moliwych, jednak ona oczekiwaa czego innego. Ta jedna rzecz bya jej niezbdna, by bya skonna zareagowa, podobnie jak kobieta, ktra pracowaa z hipnotyzerem. Wedug mnie metamodel to zadawanie okrelonego rodzaju pyta. Czego potrzebujesz? Co by si stao, gdyby to otrzyma? I tego typu rzeczy.

II. Rozwj metamodelu

Tych, ktrzy nie mieli wczeniej adnych tego typu dowiadcze, chciabym zabra na spacer przez wieki metamodelu. Zaczn od pocztku. Metamodel zosta opracowany przez Johna Grindera i Richarda Bandlera. Bya to pierwsza rzecz, jak opracowali wsplnie. Reszta NLP zostaa odkryta i opracowana przez zadawanie tych pyta. To powinno stanowi dla Ciebie dobr motywacj. Cho istniej inne techniki, wszystko zaczo si od metamodelu, ktry polega po prostu na zadawaniu pyta. Jest to zbieranie informacji i przepytywanie. John i Richard zaczli od studiowania i przygldania si pracy Virginii Satir i Fritza Perlsa. Podczas prb odkrycia, co robi owi czarodzieje terapii, zauwayli, e zadawali oni okrelone rodzaje pyta. John by jzykoznawc. Mia w gowie wszystkie te uporzdkowane kategorie. Uczy si tego rodzaju rzeczy na studiach. Jednak dla niego byy to rzeczy czysto akademickie. Potem spotka si z Richardem i stworzyli model, w ktrym zastosowali wiedz lingwistyczn do badania prawdziwych zachowa. Wszystko zostao oparte na pomyle, e mapa to nie terytorium. Aby dziaa w wiecie, wszyscy tworzymy mapy tego, co si w nim dzieje. Uywamy w tym celu narzdw sensorycznych, naszych oczu, uszu, nosw, ust i cia. Tworzymy take mapy tych map lub model tych modeli z wykorzystaniem naszych systemw jzykowych. Nazywamy to metamodelem, czyli modelem modelowania. Odwzorowywania dokonujemy przy uyciu jzyka. Innymi sowy, odwzorowujemy nasze dowiadczenia poprzez jzyk. Sowa s kotwicami dla dowiadczenia. Sowo jest tak sam kotwic, co dotkniecie kolana. Sowa s czsto najpowszechniejszym systemem kotwiczenia, poniewa tak wiele zmian mona wprowadzi w cechach tonalnych i rnych sprawach fonologicznych przy uyciu ust. To bardzo wyrafinowany system kotwiczenia. Na tyle, na ile mog to stwierdzi, sowa ukada si, aby wyzwoli dowiadczenia i uywa si ich w ten sam sposb, co kotwic dotykowych. Sowa su za map naszych wewntrznych map, ktre s mapami terytorium wok nas. Innymi sowy, jeste oddalony od terytorium, czyli rzeczywistoci, o trzy miejsca. Johna i Richarda zawsze bardziej interesowaa forma, wzorce jzykowe ni kontekst. Zauwayli, e ludzie odwzorowujc swoje doznania, musz pomija pewne rzeczy. Oznacza to, e nigdy nie otrzymuje si prawdziwie jasnej i zrozumiaej mapy. Znam pewn opowie, ktra dotyczy wydziau kartografii w maym europejskim miasteczku. Wydzia ten by najwiksz chlub spoecznoci i ludzie spdzali mnstwo czasu nad swoimi mapami. Raz postanowili sporzdzi map idealn. Zaczli nad ni prac, ale w ich trakcie okazao si, e potrzebuj olbrzymich iloci informacji. Zanim si obejrzeli, musieli powikszy budynek, aby to wszystko gdzie pomieci. Wci udoskonalali swoj map, robic j coraz bardziej szczegow, przez co w niedugim czasie musieli po prostu rozbi ciany budynku i rozoy mapy wszdzie, gdzie si dao. W rezultacie mapa sta si tak dua, e pokrya zupenie terytorium. Nam nie jest potrzebna tak dua mapa. W rzeczywistoci usuwanie z map okrelonych rzeczy jest wskazane. Jeli chcesz znale jak ulic, wystarczy, e skorzystasz z mapy ulic, na ktrej nie ma takich informacji, jak wzgrza, rodzaje drzew oraz typ rolinnoci w okolicy. Jeli jednak jeste zainteresowany obszarami do zalesienia i rodzajami ziem, bdziesz potrzebowa innego typu mapy. Ludzie, ktrzy uywaj tylko predykatw wizualnych, robi to, o czym mwimy, ze swym systemami reprezentacyjnymi. Korzystaj z predykatw, ktre opisuj jedn cz terytorium jego stron wizualn. Inni opisuj tylko aspekty kinestetyczne, a jeszcze inni suchowe. Gwnym wzorcem, do ktrego zmierzam, jest co, co nazywa si usuwaniem.

A. Usuwanie
Usuwanie to po prostu pomijanie jakie czci przekazu. Jak ju powiedziaem, nie mona stworzy mapy bez pominicia czego, chyba e chce si omieszy. Nie dasz rady szczegowo opisa wszystkich swoich dowiadcze. Zaczynasz wic pomija niektre rzeczy. Problem polega na tym, e czasami usuwasz wane informacje. Naley wic odkry, ktre informacje s waciwe dla danej mapy. Wikszo ludzi syszaa takie wzorce jzykowe, jak: Jestem przeraony", Jestem skonsternowany", Jestem zdumiony" lub Jestem szczliwy". Kady z tych wzorcw usuwa okrelone fragmenty tego, co opisujesz. W niektrych przypadkach korzystne bdzie odzyskanie czci z tych informacji. Sowa
71

szczliwy", skonsternowany", zdumiony" i przeraony" nale do klasy sw zwanych predykatami. S sowami akcji opisuj zwizki midzy rzeczami. Na przykad sowo przeraony" jest predykatem dwumiejscowym. Miejsce" oznacza, e opisuje akcj midzy dwiema rzeczami. Kto jest czym przeraony, ale zostao to usunite z wypowiedzi Jestem przeraony". Oczywicie, jeli chciaby odzyska t informacj, zareagowaby pytaniem: Co dokadnie ci przeraa?" lub Co ci tak przeraa?". Podobnie, jeli kto powie Jestem skonsternowany", musi istnie powd konsternacji. W zdaniu Jan ma psa, a Maria ma kuca" mona usun cz informacji. Czasami s one zbdne. Nie musisz powtarza czasownika ma", cho w tym konkretnym zdaniu naley uwaa na dwuznacznoci. Jeli powiesz: Jan ma psa, a Maria kuca", reakcj bdzie miech. Prbuj pokaza, e mona usuwa cz informacji, ale w pewnych sytuacjach usunite informacje s bardzo wane. Specjalista od komunikacji musi umie wychwytywa pominicia, gdy si pojawiaj, i dysponowa narzdziami werbalnymi, ktre pozwol mu w razie potrzeby odzyska usunite informacje. Sprbujemy teraz zidentyfikowa ludzi, ktrzy usuwaj wane informacje. Jeli na przykad kto mwi, e si boi, musz si koniecznie dowiedzie czego. Jeli za kto twierdzi, e czuje bl, chc wiedzie, co go wywouje i w jaki sposb go odczuwa. Prawdopodobnie bdziesz wyczuwa to intuicyjnie. Kiedy kto co usunie, powiniene spyta: Co dokadnie?". Bdziesz chcia dotrze do takich informacji.

1. Przymiotniki w stopniu wyszym i najwyszym

Jest jeszcze inna klasa usuwania, o ktrej chciabym wspomnie. Gdybym powiedzia: Metamodel to najlepszy sposb zbierania informacji", uybym stopnia najwyszego przymiotnika dobry". Mgby zapyta: Lepszy od czego? W porwnaniu z czym?". Jeli powiedziabym: To jest naprawd dobre, to jest wietne, to jest odjazdowe, to jest ze, okropne lub niewaciwe", spytaby: W porwnaniu z czym?". W odpowiedzi na sowa lepsze" lub gorsze", moesz spyta: Lepsze ni co? Gorsze od czego?". Dziki temu dokonasz rozeznania, w jaki sposb dana osoba dokonuje porwna i ile informacji zbiera przed dokonaniem tego porwnania. Wiele porwna przybiera form usuni. B. Brak wskanika odniesienia Brakiem wskanika odniesienia charakteryzuje si kada niedookrelona fraza rzeczownikowa, w ktrej usuwa si informacj kto" lub co". Oni", czyli dokadnie kto? W ten sposb", czyli dokadnie w jaki? Takie wypowiedzi nie s wystarczajco sprecyzowane. Zamiast konkretnej osoby lub przedmiotu stosuje si sowa to" i ludzie". W zdaniach, w ktrych brak wskanika odniesienia, mog pojawi si rzeczowniki zbiorowe, jak ludzie", programowanie neurolingwistyczne" lub geniusze". Ten rodzaj jzyka jest stale wykorzystywany przez politykw. Jeli bdziesz go uywa, moe uda Ci si bez konsekwencji wypowiada takie pogldy, jakie gosi Thomas Hobbes. Powiedzia: Ludzie s zasadniczo antagonistami". Moesz Ci uj pazem generalizowanie i wypaczanie, jeli bdziesz korzysta z rzeczownikw zbiorowych, na przykad ludzie". Jeli jednak powiesz kada osoba", zaczniesz wszystkich nazywa i burzy uoglnienia, to przestanie pasowa, poniewa stanie si jasne, e to zbyt due uoglnienie. Odkryem, e stosowanie tego rodzaju rzeczownikw zbiorowych staje si do ryzykowne, gdy nie jest si wiadomym usunicia. Kiedy po raz pierwszy zetknem si z metamodelem (w tym okresie studiowaem polityk), pierwsz rzecz, jak zrobiem, byo zastosowanie go do dialogw Platona z powodu przernych sposobw, w jaki Sokrates uywa jzyka, usuwa z niego, znieksztaca go i korzysta z presupozycji. Sokrates po prostu manipulowa ludmi, poniewa potrafi wietnie narusza i wykorzystywa wzorce metamodelu.

C. Nominalizacja
Nominalizacja. Wikszo Czytelnikw prawdopodobnie miaa ju pewne dowiadczenia z tym hasem. Nominalizacja oznacza branie czego, co jest dziaaniem lub procesem, i przeksztacanie tego w rzeczownik obiekt lub byt statyczny. Typowym przykadem jest swoboda". Powiedzenie utraciem swobod" mona porwna z powiedzeniem utraciem portfel". Swoboda traktowana jest jak rzecz. Podobnie, stwierdzenie w pokoju roso napicie" mona by porwna z powiedzeniem w pokoju rosy kwiaty". Sowo napicie" mona pomyli z czym, co jest rzecz, a nie procesem zachodzcym w kim, kto jest z jakiego powodu spity. Innymi sowy, nominalizacja jest rwnie form usuwania, poniewa usuwa si okrelone informacje o procesie, o ktrym si mwi, w tym przypadku o napiciu lub wolnoci. Mie woln rk w sprawie czego? Kto moe powiedzie: W moim yciu wszystko idzie le" lub Co jest nie tak z moim yciem". Takie sformuowania mona rozbi. Naley je odwrci i zmieni w proces. yjc gdzie? Z kim? I yjc jak? Przecie ycie to nie rzecz. W przypadku nominalizacji prbuje si przeksztaci akcj lub dziaanie uyte jako rzeczownik lub przedmiot na powrt w proces. Jeli kto mwi: Napotkaem na due trudnoci w tym zwizku", pytasz: Zwizane z kim?". Przeksztacasz to na powrt w form
72

czasownikow zwiza". Jednym ze sposobw identyfikacji tego typu rzeczy w odniesieniu do swojej osoby jest zwracanie uwagi na wasne wewntrzne reprezentacje tego, co mwi dana osoba. Jeli powiem: Miaem wczoraj wypadek", czy na pewno wszyscy zrozumiej, o czym mwi? Ostronie, mogem spa ze schodw, wpa na kogo, czego zapomnie. Poprosz o kilka reakcji na to pytanie. Kiedy powiedziaem wypadek", o czym pomylae? Odpowied: Przeciem sobie palec". Czy to byo werbalne? Odpowied: Nie, zobaczyem przecity palec". Inna odpowied: Wyobraziem sobie wypadek samochodowy". Jeszcze inna: Wyprnienie... (miech)". Zasadniczo pokazaem, e uyem tutaj frazy, ktr wszyscy jako zrozumieli. Moge tak samo zrozumie werbalizacj, ale kady ma inn reprezentacj. Zawsze powtarzam: Sowo jest warte tysic obrazw". Zawsze zdumiewa mnie fakt, e czsto nie uwiadamiaj sobie tego ludzie zwizani z terapi i biznesem. Innymi sowy, sysz kogo, kto mwi, e mia wypadek lub e wpad w prawdziwe kopoty, ale sami dopisuj znaczenie, tak naprawd nie wiedzc, jak reprezentacj tego ma dana osoba. Niektrzy ludzie s bardzo podatni na nominalizacje. Wiele osb ma co, co nazywamy sabymi punktami wzorcw metamodelu. Uczestniczyem kiedy w warsztatach, na ktrych pewna kobieta korzystaa z nominalizacji bez opamitania. Potrafia powiedzie: Nie rozumiem tylko, dlaczego moje dowiadczenia i pojmowanie nie przyczyniaj si do urzeczywistnienia moich frustracji w kierunku, ktry spowodowaby integracj mojego yciowego przeomu". eby dowie swoich racji jako nauczyciela, odpowiedziaem: Ze wzgldu na empiryczne waciwoci twojej wiedzy i zrozumienia zaczynasz formuowa nowe postrzeganie konceptualizacji dziecistwa i wiedzy..." i jeszcze pi minut wyrzucaem z siebie podobne bzdury, a odpowiedziaa: Och, tak, wanie tak mylaam". Dla niej moja przemowa miaa sens. Wszyscy zaczli si mia, poniewa przez pi minut siedziaem i wymylaem wszystkie moliwe nominalizacje, a ona co z tego zrozumiaa. Jeli kto po prostu brnie do przodu, by nady za tym, co mwi inna osoba, i wewntrznie tworzy wasn map tego, co ta druga osoba mwi, to ta mapa nie ma nic wsplnego z tym, o czym mwi ta druga osoba. Istnieje pewien fenomen zwany poszukiwaniem transderywacyjnym (ang. transderivational search; TDS).

1. Poszukiwanie transderywacyjne
Poszukiwanie transderywacyjne polega na przeszukiwaniu wasnych dowiadcze w celu znalezienia odwoania do tego, o czym si mwi. Gdyby wykona poszukiwanie transderywacyjne, gdy powiedziaem: Miaem wypadek", oznaczaoby to, e przejrzae swoj histori w poszukiwaniu struktury odniesienia dla wypadkw. Moge wrci do wypadku samochodowego, w ktrym uczestniczye. Sowo wypadek" jest kotwic dla garci reprezentacji z wasnej historii i dowiadcze. Na pewnym seminarium zapytaem audytorium o reprezentacj sowa pies". Wtedy jedna ze suchaczek zalaa si zami, poniewa dzie wczeniej stracia czworonoga. Wpad pod samochd. Takie rzeczy czsto si zdarzaj, poniewa sowa s kotwicami. Ludzie odwouj si do wasnych dowiadcze, aby zrozumie inne. Wszyscy, ktrzy pracowali z wzorcami hipnotycznymi, wiedz, e podczas wywoywania transu stosuje si dokadne przeciwiestwo metamodelu. Wykorzystuje si na przykad proces nominalizacji, poniewa wiadomo, e ludzie bd za tym poda. Mwi wic o inkorporacji nowych nauk i zrozumienia w sposb, ktry jest dla danej osoby najbardziej wymowny w obecnym yciu". To nic nie znaczy. Co to za nauki? Czego dokadnie kto si uczy i przez zrozumienie czego? Maj one za zadanie wpyn i stworzy u tej osoby poczwrn reprezentacj zdarzenia. Wanie to zrobiem w odniesieniu do Ciebie, podczas tej prezentacji. Wrmy do jzyka i metamodelu. Naley upewni si, e nominalizacja zostanie ponownie przeksztacona w dziaanie, po czym odzyska to, co zostao usunite. Innymi sowy, nominalizacj naley z powrotem zmieni w proces. Pytanie: Co zrobi, jeli klient twierdzi, e w jego biurze s ze wibracje?". Odpowied: Wibracje to nominalizacja". Jak mona j przeksztaci z powrotem w proces? Powiniene spyta: Co wibruje wok czego?", Co wibruje i co powoduje te wibracje?". Przeksztacasz nominalizacj z powrotem w czasownik: W jaki dokadnie sposb wibruje?". Powiem na przykad: Moja mio do ciebie ronie". Jak mona to przeksztaci z powrotem w proces? Jak miujc?". Sprbuj uy zdania, w ktrym nie usunito informacji, kogo darzysz uczuciem. Mwisz: Nie potrafi sobie poradzi z moim skrpowaniem". Odpowiadam: Co ci krpuje? I w jaki sposb ci to krpuje?". Chc, aby skrpowanie" przeksztacio si ponownie w form
73

czasownikow, aby stao si ponownie procesem. Pytanie: A moe zmieni to na czasownik zwrotny?". Na przykad: Jak si krpujesz?". Jednak w ten sposb zakadasz, e to on powoduje swoje skrpowanie. To zaoenie zbyt dalekosine, ale dziki niemu moesz uzyska sporo informacji i w jaki sposb zmusi dan osob do mylenia, mwic: W jaki sposb to sobie robisz?", podczas gdy ona uwaa, e co pochodzi z zewntrz. Ja wol unika takich presupozycji. Pamitaj, e nie wszystkie nominalizacj s ze. Usprawniaj komunikacj. Gdyby dziaa jak wydzia kartografii, o ktrym wspominaem, i stworzyby dokadn map, przekazanie czegokolwiek zajoby Ci mnstwo czasu. W rzeczywistoci czasami dziki pytaniom metamodelu gromadzi si wiele nieistotnych informacji. Wtedy masz do czynienia z metabaaganem. Mgbym kontynuowa wyszukiwanie szczegowych danych dotyczcych dowiadcze z wczesnego dziecistwa danej osoby, tego, w jaki sposb s one rozbite, oraz rzeczy, ktrych nie musz wiedzie, aby pomc jej w zmianie, mgbym zburzy mnstwo nominalizacji i znale mnstwo usuni, ale nie bdzie to zbyt pomocne. Pniej zaprezentuj metod, ktra pomoe ustali, kiedy zadawa pytania i jakiego rodzaju powinny one by.

D. Czasowniki nieokrelone
Czasownik nieokrelony otrzymuje si czsto podczas przeksztacania nominalizacji z powrotem w form czasownikow. Gdyby kto powiedzia mi, e w pokoju jest spicie, rzeczownik spicie" zmienibym z powrotem w form czasownikow. Kto si spi i o co?". Jeli osoba mwi po prostu, e jest spita lub e odczuwa due napicie, uywa innej formy usunicia. W przypadku czasownika nieokrelonego koniecznie naley spyta jak. Zatem jeli kto twierdzi: Wiem, e o tym mylisz", pytasz: Jak si tego domylie?". Musisz znale reszt elementw. Jeli kto mwi: Po prostu poszedem i to zrobiem", pytasz: Jak dokadnie to zrobie?". Robi", wiedzie" i inne tego typu sowa s zazwyczaj nieokrelone. Chcesz wic odzyska przyswki. Jak, kiedy i gdzie to robie. Postaraj si odzyska wszystkie brakujce elementy. Pytaj o to, jak dokadnie. Czy mgby poda mi przykad czasownikw nieokrelonych? Mgby spyta: Jak dokadnie?". Co powiesz na przemyl", wiem". To s czasowniki nieokrelone, poniewa to, jak dokadnie mylisz, i sposb, w jaki to wiesz, pochodzi od odczu. Albo o tym ze sob rozmawiasz, tworzysz wyobraenie lub to odczuwasz. Dlatego rozbicie tego czasownika pomaga rwnie w zebraniu informacji o tym, jak dana osoba przetwarza informacje i jak myli. Przykady: zastanawia si", uwiadamia", wierzy", czu". Czu" to dobry przykad. Poczuem ci". Dotknem ci". Pocaowaem ci". Pieciem ci". Jeli powiem: Co poczuem", moe to oznacza rnorodne odczucia, wiele wrae. Inne sowa s nieco bardziej konkretne. Jeli dotkniesz mnie, poczuj dotyk. Sowo dotkn" bardziej konkretnie opisuje, co si dzieje. Podobnie drapa" i caowa". W rzeczywistoci czasownik caowa" jest najprecyzyjniejszy ze wszystkich tu wymienionych w swojej formie werbalnej, poniewa jako predykat implikuje dziaanie, kogo caujcego kogo innego. Okrela zetknicie si ust dwch istot. Te pierwsze zaprezentowane przeze mnie wzorce sklasyfikuj jako kategori zwan gromadzeniem informacji. S to najwaniejsze i podstawowe wzorce. Istniej take inne wzorce, troch prostsze do zaobserwowania i rozbicia. Znajduj si one w innej klasie zwanej ograniczeniami modelu danej osoby. S to sowa, z ktrych korzystamy do opisywania ogranicze we wasnym zachowaniu oraz tego, jak daleko moemy lub nie potrafimy si posun w naszym postpowaniu.

E. Operatory modalne
Operatory modalne to wszystkie moe" i nie musz". Mog to zrobi". Me mog tego zrobi". Chciabym to zrobi". Me chc tego robi", musz lub nie musz, koniecznie lub niekoniecznie. Mona je podzieli na dwie kategorie. Po pierwsze, modalne operatory moliwoci, na przykad: Jest to niemoliwe do zrobienia" lub Ja nie mog tego powiedzie mojej mamie", Me mog tego oznajmi moim pracownikom". W rzeczywistoci w ten sposb wyraa si stanowisko, to, czy co jest lub nie jest moliwe. Stosuje si takie sowa, jak MOG, NIE MOG, MOLIWE, NIEMOLIWE. Druga kategoria to modalne operatory koniecznoci. Zalicza si do nich: powinienem, nie powinienem, musz, trzeba. Jest niezwykle wane, bym to zrobi". Jest to konieczne". Jeli pewna osoba powie: Me mog tego zrobi", naley powiedzie: Co ci powstrzymuje?". W ten sposb uzyskasz mnstwo informacji na temat rnych ogranicze tej osoby. Std pytanie o to, co j powstrzymuje. Twoj reakcj na uycie przez kogo modalnych operatorw koniecznoci, czyli: musz", nie musz" lub powinienem" bd nie powinienem", jest zapytanie: Co by si stao, gdyby to zrobi lub tego nie zrobi?". Czasami jaka osoba nie chce czego zrobi, poniewa boi si jakiego katastrofalnego wydarzenia bdcego tego konsekwencj. Dlatego pytasz o to, co by si stao.
74

Nazywam to kwestionowaniem, cho nie do koca jest to zgodne z prawd. S to pytania, ktrych celem jest zebranie bardzo wanej informacji. Jeeli kto mwi: Fajnie byoby to zrobi i potrafi to zrobi", tak naprawd chciaby si dowiedzie, skd czerpie wiedz, czy uda mu si to osign. Naleaoby wic spyta si: Co by si stao, gdyby mg to zrobi?" lub Co si stanie, gdy tego dokonasz?". To pozwoli Ci zebra informacje o podanym stanie. Ustal, do czego zmierzasz. Jaki jest podany stan lub wynik?

F.

Presupozycje

Presupozycje to sformuowania, w ktrych zakada si z gry, e co si dzieje. Jeli powiem w hipnozie: Wejdziesz w trans teraz lub za pi minut od teraz", zakadam, e to si zdarzy. Pytanie tylko kiedy. Zakadasz, e dziaanie bdzie miao miejsce. Mwi wic: Co mi powiesz za tydzie na temat tego, co w tobie ulego zmianie?". Dziki skierowaniu uwagi na to, co mi wtedy dana osoba powie, zakadam, e ona si zmieni. Wypowiadajc sowa: Czy Bill widzia dzisiaj tego kota, ktry jest na stole?", pytam, czy Bill go widzia, i zakadam, e kot jest na stole. Czasami ludzie mwi na przykad: Bybym naprawd szczliwy, gdyby tylko to i to przestao powodowa, e mam tak trudne ycie" albo Gdyby tylko przesta to robi". Zakadasz od razu, e to robi. Dlatego naleaoby zapyta: Skd wiesz?". Skd wiesz, e to si dzieje? Skd wiesz, e to naprawd si zdarzy? Wic tu pytaniem bdzie Skd wiesz?. Skoro rozumiesz to ju tak dobrze, przejdziemy dalej. Aby dokona presupozycji, wystarczy rozpocz zdanie od sowa skoro". Wtedy wszystko, co zostanie powiedziane potem, bdzie musiao zawiera jaki rodzaj presupozycji.

G.

Przyczyna i skutek

Przyczyna i skutek to w rzeczywistoci forma presupozycji, poniewa zakada si, e co powoduje co innego. Moje wyjanienie pozwoli Ci to zrozumie. Jeli powiem, e Maria przysparza mi cierpienia i kopotw, sprawia, e si le czuj, lub gdy patrzy na mnie w okrelony sposb, czuj si niezrcznie, zakadam, e midzy tymi dwiema sprawami istnieje jakie poczenie. To jest przykad presupozycji, poniewa zakada si tu relacj przyczynowo-skutkow. Jeeli si nad tym zastanowimy, to w zasadzie w taki sposb pojmujemy nasze otoczenie. Wszystkie nasze dowiadczenia s modelowane w kategoriach przyczyny i skutku co si stanie i co bdzie tego wynikiem. Ten wzorzec wykorzystuje si szeroko w hipnozie przy sugestiach posthipnotycznych. Kiedy strzel palcami, obudzisz si w peni wiadomy i odwieony". Mniej wicej co takiego. Wane jest, e poprawny moe by kady zwizek przyczynowoskutkowy. Jeli strzel palcami i to spowoduje, e poczujesz si odwieony, ywy, rozbudzony, czujny i naadowany energi, jest przyczyna i skutek. Jeli jednak usyszysz, e kto mwi: Ona przysparza mi cierpienia" lub wypowiada podobne twierdzenie, moesz zapyta: W jaki dokadnie sposb?", Skd wiesz, e ona to robi?" i Jak dokadnie si to dzieje?". W ten sposb nie tylko kwestionujesz to poczenie. Chcesz si dowiedzie, skd bierze si to poczenie i jak powstaje. S to wic kolejne z pyta o to, skd wiesz i w jaki dokadnie sposb X powoduje Y.

H. Kwantyfikatory oglne
Kwantyfikatory ogne powinny by znane wszystkim. Do kwantyfikatorw oglnych zalicza si takie sowa, jak wszyscy", kady", nigdy" i zawsze", gdy mwi si o czym, co zdarzyo si moe kilka razy i uoglnia si to do wszystkich przypadkw. Ludzie zawsze zdobywaj olbrzymi wiedz na moich seminariach. Przy okazji pewnie zacze ju zauwaa, e wzorce metamodelu czciowo si pokrywaj. Innymi sowy, kwantyfikatory oglne mona uwaa za form usuwania. Wzorzec przyczyna i skutek jest form usuwania, poniewa usuwa sposb, w jaki dokonano poczenia. W rzeczywistoci wic wiele z tych kategorii pokrywa si i zawiera drug kategori wewntrz. Istotnie s one blisko ze sob spokrewnione. Kwantyfikatory oglne mona rozbija za pomoc wyolbrzymiania. Mwisz z przesad: To dzieje si zawsze?" lub Nie robie tego nigdy?". Prosisz: Czy moesz przypomnie sobie jeden przypadek, w ktrym to zrobia lub nie zrobia?". Mog to by podobne pytania, w ktrych starasz si znale kontrprzykad, przy uyciu ktrego chcesz to przesadnie wyolbrzymi. Jeli kto powie: Nigdy si o mnie nie troszczya", odpowiedz: Nigdy, przenigdy? Skd o tym wiesz?". Pytanie Skd o tym wiesz?" bdzie jednym z najwaniejszych pyta pomocnych w zbieraniu informacji, zwaszcza gdy chodzi o ludzkie modele wiata, poniewa musisz si dowiedzie, jak ludzie tworz wasne mapy i w jaki sposb zbieraj informacje.

1. Istotno dozna sensorycznych

Przy okazji warto wspomnie, e gdy John i Richard wynaleli metamodel, nie wiedzieli nic o
75

wskazwkach systemu reprezentacji. Dlatego zachcam do wykorzystywania informacji udostpnianych przez inne kanay sensoryczne. Nie musisz na wszystko usysze penej odpowiedzi. Jeli na przykad zapytasz kogo: Skd to wiesz?", a on spojrzy w d i w lewo, po czym powie: Po prostu wiem", to i tak udzieli Ci odpowiedzi. Odpowiedzia Ci to wasnym ciaem. Korzystaj wic z informacji pozawerbalnych. Te pytania maj tylko pomc w zbieraniu informacji. Nie musisz otrzyma odpowiedzi werbalnej, eby mie odpowied na swoje pytanie. Jeli na przykad kto spojrzy w d i w prawo, po czym powie: Jestem mocno speszony?", nie musisz mwi: I skd pan wie, e jest pan speszony?", poniewa ju to pokaza. Jeli osoba spojrzy w gr i w lewo, po czym powie: Jestem naprawd speszony", pokazuje, w jakim stopniu jest speszony. Czasami ludzie po prostu koncentruj si na suchowych zewntrznych danych werbalnych i trac wszystkie inne wane informacje, ktre s dla nich atwo dostpne. Po prostu otwrz swoje wszystkie kanay. Na tym opiera si koncepcja tajnej terapii. Samo mylenie o problemie sprawia, e klienci udzielaj wystarczajco duo informacji za porednictwem mimiki twarzy i tonalnoci, wic nie potrzebujesz sw, by wiedzie, co si dzieje. Moesz zakotwiczy poczwrn reprezentacj, ktr widzisz i syszysz, po czym usun kotwic, przeramowa fragmenty lub stworzy dla niej etykiet. Sowa to tylko kotwice, dlatego moesz stworzy dowoln kotwic werbaln dla doznania. Jeli klient twierdzi: Wie pan, mam taki prawdziwy problem", powiedz: Nazwiemy go siny. Prosz pomyle, co pan czuje, gdy pan sinieje". Stworzye dla tego doznania etykiet. Co wane, wiesz, e ta osoba ma map, ma reprezentacj dowiadczenia lub zachowania, do ktrego si odwoujesz. Moesz wic skorzysta z procesu nominalizacji. Moesz uy siny" jako nominalizacji dla caego dowiadczenia i jako zasobu, poniewa jest to kotwica tak dugo, jak dugo widzisz na jego twarzy poczwrn reprezentacj. Zamy, e powiesz: Pomyl o tym", a on podniesie oczy w gr i w lewo, zrobi wdech i wykona gest lew rk. Kiedy kolejnym razem powiesz ty", a on zrobi to samo, wiesz, e do sowa ty" ma zakotwiczon reprezentacj. 2. Istotno dobrego kontaktu Ponownie przypominam, e pytania metamodeu naley tonowa przez dobry kontakt. W pierwszym seminarium, ktre prowadziem z Johnem, braa udzia klasa lingwistyczna liczca okoo 150 osb. John wykada przez godzin lub dwie o metodzie metamodeu, po czym wszyscy rozeszli si z przydzielonymi zadaniami do wykonania. Po tygodniu studenci wrcili do klasy i poowa z nich stwierdzia, e stracili wszystkich przyjaci, zrazili do siebie rodzicw i urazili nauczycieli. Wszyscy stali si metawcibskimi osobnikami! Jeli pytania typu Skd dokadnie wiesz, e mnie kochasz?" zaczniesz zadawa gosem o zej tonacji, Twoja druga poowa moe nie zareagowa w taki sposb, jaki by Ci odpowiada. Musisz robi to z finezj i delikatnoci. Nie moesz kwestionowa wszystkiego. Moesz? I. Brakujcy wskanik odniesienia Brakujce wskaniki odniesienia przypominaj porwnania, poniewa s sdami i ocenami, rni je za to, e nie zawsze zawieraj porwnanie. Brakujcy wskanik odniesienia pojawia si w takich wyraeniach, jak: to mieszne", to ze", jeste odporny". Tutaj dana osoba stosuje osd, ale pomija to, kto dokona tej oceny i jakich kryteriw uy. W brakujcym wskaniku odniesienia utracono osob oraz kryteria, na podstawie ktrych dokonano oceny stanowicej rezultat osdu. Brakujcy wskanik odniesienia mona odzyska za pomoc pyta: Kto twierdzi, e to mieszne, ze lub odporne?" i mieszne wedug kogo i na jakiej podstawie?". Czasami mona zareagowa na takie opinie pytaniem: mieszne w porwnaniu z czym?", Skd wiesz, e jest to mieszne?" lub Czy byby mieszy, gdyby to zrobi?". Ten ostatni manewr nazywamy zmian wskanika odniesienia.

J. Czytanie w mylach
Czytanie w mylach jest wzorcem, ktry bierze udzia w presupozycjach. Gdybym powiedzia: Wiem, o czym mylisz" lub Nie musisz si tak denerwowa", zakadabym, e ta druga osoba jest zdenerwowana. To oznacza, e czytam w jej mylach. Gdyby powiedzia: Naprawd mnie nienawidz", zakadaby, e wiesz, co dzieje si w gowach innych ludzi. Kiedy mwisz: Nie rozumiesz mnie, prawda?" lub Zastanawiasz si, co teraz powiem?", czytasz w mylach. Za kadym razem, gdy mwi: Mylisz o tym", Zastanawiasz si" lub Wiesz to", stosuj kolejn presupozycj. Mwienie, e wszyscy wiedz", jest wanie czytaniem w mylach, poniewa zakadam, e wiem, co dzieje si w gowach innych. Jest to rwnie przykad wzorca przyczyny i skutku, poniewa zakadam, e jaka przyczyna wywara na kim skutek. Jeli powiedziabym, e przez Ciebie le si czuj, byby to przykad przyczyny i skutku. Mgbym czyta w mylach oraz uywa przyczyny i skutku. Mgbym powiedzie: Kiedy mwi wolno, wywouj uczucie odprenia". Wtedy wci korzystam z wzorca przyczyny i
76

skutku, ale zakadam, e co wywiera ten sam efekt na Tobie i na mnie. To moe by dobra informacja. Jeeli kto czyta w Twoich lub czyich mylach, moesz przypuszcza, e odpowie t sam reakcj, ktr stara si wywoa w drugiej osobie.

K. Zoona rwnowano
Zoona rwnowano polega na znalezieniu poczwrnej reprezentacji danej osoby dla okrelonego sowa lub generalizacji. Kiedy jaka osoba mwi: Nie patrzy na mnie, nie zwraca na mnie uwagi", mwi, e aby zwrci na ni uwag, trzeba si na ni patrze. W przypadku sformuowania: Nie kocha mnie. Nigdy nie mwi o swoich uczuciach" dana osoba mio wie z mwieniem drugiej osobie o uczuciach. Nigdy mnie nie dotyka", Zawsze si spnia, nie kocha mnie" lub Tak bardzo boli, e to musi by mio". Jeeli kto twierdzi, e dwa doznania s rwnowane, na przykad: Mio oznacza dotykanie", moesz zada pytanie rozbijajce: Czy kiedykolwiek wiedziae, e bye kochany, cho nikt ci nie dotyka?". Rozbij poczenie. Moesz rwnie skorzysta z pytania: Skd to wiesz?". Kiedy pracowaem z kobiet z nadwag, musiaem dowiedzie si, jak wedug niej wygldaaby skuteczna terapia. Innymi sowy, jaka jest dla tej osoby zoona rwnowano tego, co powinienem robi, by jej pomc? Co musz zrobi? Co jest rwnowane Twojej zmianie? Jedn z pierwszych rzeczy, o ktre naley zapyta podczas wywoywania hipnozy, jest: Skd by pan wiedzia, e jest pan w transie?", Jaka jest paska rwnowano w kategoriach tego, co pan syszy, czuje lub widzi dla stanu transu?". To samo naley zrobi dla zmiany". Co musiaby zobaczy, usysze lub poczu, by wywoa zmian, ktrej pragniesz?". Musisz dowiedzie si, jaki zestaw dowiadcze bdzie oznacza zmian", bdzie oznacza trans" lub to, o czym zbierasz informacje. W niektrych przypadkach bdziesz chcia to zburzy. Zaley to od Twojego postrzegania tego, co dzieje si z t osob, i od interwencji, ktrej chcesz si podj. Mgby mnie poprosi: Czy moe pan poda par przykadw zoonej rwnowanoci", a moja odpowied brzmiaaby: Jeli pojawia si to pytanie, czego nie rozumiesz". Twierdz, e pojawienie si tego pytania oznacza, e czego nie rozumiesz. To moe by bardzo prawdziwe (znw wcale niekoniecznie jest nieprawdziwe). Jeli mwi: Kiwasz gow, musiae co poj z mojej odpowiedzi", mog mie racj. Twierdz, e Twoje kiwanie gow oznacza, e rozumiesz lub e co z tego wycigne. Kolejnym przykadem jest: Jeli si krci, jest zdenerwowany". Twierdz zatem, e wiercenie si oznacza zdenerwowanie. Moe to si czciowo pokrywa z wzorcem czytania w mylach. Jeli jednak wypowiadam si na temat zmiany i mwi: Potrafi kwestionowa nominalizacje, zmieniem si", nie czytam w mylach, ale mwi to, poniewa potrafi to robi, co oznacza, e si zmieniem. To przypomina mi histori opowiedzian raz przez Johna Grindera. Jego profesor psychologii ze studiw prowadzi wykad o ograniczeniach zwizanych ze skupieniem uwagi i twierdzi: Potraficie skupia swoj uwag przez okoo 45 minut". Ten nauczyciel mwi bez przerwy przez okoo dwie i p godziny o tym, e okres skupienia uwagi trwa tylko 45 minut (miech). Myl wic, e zrobimy sobie krtk przerw. Nastpnie prosz, bycie stworzyli czteroosobowe grupy i wykonali pewne wiczenia, dziki ktrym nauczycie si identyfikowa te wzorce. Podczas tego wiczenia macie wykona nastpujce rzeczy: kady ma wybra jeden z wzorcw, wygenerowa kilka sformuowa i przedstawi je innym osobom, ktrych zadaniem jest zidentyfikowanie, z ktrych i ilu wzorcw korzystasz. Chc, by przewiczy nie tylko tworzenie, ale i rozbijanie wzorcw. Zrbmy piciominutow przerw i wrcie za dziesi minut (miech). Prosz o podniesienie rki wszystkich, ktrzy uczyli si ju o metamodelu. Trzymajcie j teraz w grze, a stanie si kataleptyczna (miech). Tak naprawd chc, by w kadej grupie bya przynajmniej jedna z tych osb. Niech w kadej grupie bdzie przynajmniej jedna osoba, ktra si bardzo dobrze na tym zna. Do dziea! (Po wiczeniu). John prowadzi niedawno warsztaty dla prawnikw i mj ojciec, ktry jest prawnikiem patentowym, zwrci uwag na pewn sztuczk wykorzystywan przez wielu prawnikw, zwan podwjnym pytaniem". Zwracam si do osoby siedzcej na miejscu dla wiadkw: Zrobie x, po czym poszede do ich domu, prawda?". Ta osoba by moe naprawd posza do ich domu, ale ja w tym samym pytaniu zawarem rwnie informacj i zrobie x". Nastpnie prawnik mwi: Po prostu odpowiedz tak lub nie" lub Po prostu odpowiedz na to pytanie". Jeli ta osoba odpowie: Nie", utrwali wraenie niespjnoci lub nawet kamstwa z powodu niespjnej reprezentacji. Cz zdania bya prawdziwa. To bardzo interesujcy rodzaj wzorca. Nie sdz, by zwykli ludzie czsto go stosowali.

III. Komentarze dotyczce stosowania metamodelu

Chc wiedzie, czy kto odkry co interesujcego. Pragn zwrci uwag na kilka rzeczy: (1) chciabym wyjani rnic midzy czytaniem w mylach a brakujcym wskanikiem odniesienia. Kiedy
77

osoba mwi: Jeste zmczony", czyta w mylach. Jeste zmczony" oznacza, e kto czyta w wewntrznym stanie drugiej osoby. Brakujcy wskanik odniesienia jest osdem. Jeli powiem: Jeste zy", Jeste wstrtny" lub Jeste podstpny i nieprofesjonalny", nie opisuj stanu wewntrznego, wypowiadam sd. Jeli powiem: Jeste skrpowany", nie wypowiadam sdu, a raczej staram si zidentyfikowa stan wewntrzny. Jeli powiem, e jeste zy, wypowiadam opini. Jeli stwierdz, e jeste zmczony, to wskazuj stan, w ktrym moesz si znale. Jeli powiem, e jeste nieprzyjemny, dokonuj oceny. Liczne stwierdzenia, w ktrych stosuje si wzorzec czytania w mylach, ma wiele wsplnego z osdem. Jednak sformuowania z brakujcym wskanikiem odniesienia to generalnie rzecz biorc sdy, czyli niejako cecha rzeczywistoci w przeciwiestwie do opisu tego, co si dzieje wewntrz drugiej osoby. (2)Kolejn spraw s takie sformuowania, jak: Jestem cierpliwy", Jeste skonsternowany", Czuj si dobrze". Zawieraj one klas predykatw: przymiotniki i przyswki, jak w powiedzeniu: Trawa jest zielona". To nie to samo, co wypowied: Trawa jest krzesem". Gdyby to bya prawdziwa nominalizacja, naleaaby do tej samej klasy. W metamodelu przymiotniki i przyswki rozbija si w podobny sposb, co czasowniki nieokrelone. Uywa si pyta Jak dokadnie?". (3)Czasami z modalnymi operatorami koniecznoci moe by skojarzonych mnstwo zych kotwic, na przykad: Powinienem zrobi to", Powinienem zrobi tamto". Jeli uda si zastpi je modalnymi operatorami moliwoci: Mog zrobi to", Mog zrobi tamto", zmieni to wiele w sposobie, w jaki odczuje lub bdzie o tym myla klient. Sprbuj powiedzie klientowi: Zastanawiam si, czy w wypowiedzianym przed chwil stwierdzeniu nie zastpiby pan sowa powinienem sowem mog lub chc?". Oba sowa nale do tej samej kategorii, ale maj inne zabarwienie. (4) Wzorce zoonej rwnowanoci mog by pozytywne, ale mog rwnie by powodem ogranicze. W pewnym sensie pocigaj za sob ograniczenia. Wedug mnie jest midzy nimi bezporednia rwnowano. Kto, kto jest suchowcem, sucha drugiej osoby, przekrzywiajc gow na bok, aby jego ucho byo skierowane na t osob. Wzrokowiec mwi: On nie uwaa, bo na mnie nie patrzy". Dla takiej osoby odpowiednikiem zwracania uwagi jest patrzenie. Dla tej osoby uwaga" jest niepotrzebnie ograniczonym zestawem dozna. W rzeczywistoci zoon rwnowano mona by trafnie nazwa uproszczon rwnowanoci. (5)Zasada organizacyjna brzmi: Naley znale zoon rwnowano danej osoby dla poszukiwanego stanu". Pytaj: Skd bdziesz wiedzia, e osigne dany rezultat?", Co dokadnie bdzie si dziao, gdy osigniesz swj ce?". To jedno z zastosowa tego wzorca. To wane. Metamodel nie implikuje, e wzorce, o ktrych mwilimy, s ze. Sam stosuj nominalizacje. John i Richard uywaj nominalizacji. Sowa s etykietami, a przylepianie etykiet nie jest samo w sobie ani ze, ani dobre. Wana jest wiedza na temat tego, jakie reakcje staramy si wydoby. (6)Czytanie w mylach stosujesz wtedy, gdy opuszczasz zoon rwnowano uyt do ustalenia wewntrznego dowiadczenia danej osoby. Uycie wskazwek systemu reprezentacji stanowi sposb na czytanie w mylach bez pomijania tych ustale. Wskazwki systemu reprezentacji pomagaj efektywniej czyta w mylach ludzi. (7) Wracajc do obchodzenia si z kwantyfikatorami oglnymi, znajd kontrprzyklad: Czy by czas, gdy to nie miao miejsca?". Jeli jaka osoba powie: Nikt mnie nigdy nie lubi", moesz przedstawi jej aktualny przykad czego przeciwnego: Skd wiesz, e nikt ci nie lubi?". Jeli kto powie: Wszyscy uwaaj, e jestem szalony", powiedz: Ja tak nie uwaam". Innymi sowy, moesz rozbija wzorzec przez podanie siebie jako przykadu lub takie przygotowanie, by okazao si to moliwe. (8)Fenomenologia jest filozofi nominalizacji. (9)Metamodel stanowi by moe jeden z najbardziej dogbnych, znanych mi sposobw wprowadzania w trans. Zmuszasz ludzi do cofnicia si w czasie w celu odszukania caej gbokiej struktury. Musz wej w gb i przeprowadzi poszukiwanie transderywacyjne, regresj wiekow i wiele innych rzeczy, aby znale doznanie bdce odniesieniem, o ktre prosisz. Jest to jeden z najszybszych sposobw wywoywania u ludzi odmiennego stanu wiadomoci. Rober Dilts

78

DODATEK C

Presupozycje jzykowe

Presupozycje proste

S to otoczenia skadniowe, w ktrych konieczne jest istnienie pewnego obiektu, by zdanie miao sens. Nazwy wasne George Smith wyszed wczenie z przyjcia. => Istnieje kto, kto nazywa si George Smith.

Zaimki
Jej, jego, oni. Jego samochd stoi na parkingu. = > Istnieje jaki mczyzna (tzn. on). Okrelone opisy Lubiem kobiet z srebrnymi kolczykami. = > Istnieje kobieta noszca srebrne kolczyki. Oglne wyraenia rzeczownikowe Rzeczowniki zastpujce ca klas. Jeli w okolicy torbaczy nie ma drzew do wspinania, s smutne. => Istniej torbacze. Niektre kwantyfikatory Wszyscy, kady, wszelki, niektrzy, ktrzy, wiele, kilka, nikt. Jeli pojawi si ktre smoki, wychodz. => Istniej smoki.

Presupozycje zoone
Przypadki, w ktrych zakada si co wicej ni tylko proste istnienie elementu. Zdania podrzdne Wyraenia z rzeczownikiem, po ktrym nastpuje fraza rozpoczynajca si od kto lub ktry. Kobiety, ktre z tob rozmawiay, wyszy ze sklepu. = > Rozmawiao z tob kilka kobiet. Zdania podrzdne nastpstwa czasowego Zdania z zastosowaniem sw: przed, po, podczas, gdy, od czasu, uprzednio, kiedy, w czasie. Sdzina bya w domu, gdy zatrzymaem si przed jej budynkiem. = > Zatrzymaem si przed budynkiem sdziny. Zdania rozpoczynajce si zaimkiem wskazujcym to" Zdania rozpoczynajce si zaimkiem wskazujcym to. To by dodatkowy nacisk, ktry spowodowa roztrzaskanie okna. = > Co roztrzaskao okno.

Zdania akcentowane
Akcent zdaniowy. Jeli Margaret rozmawiaa z POLICJ, jestemy skoczeni. = > Margaret z kim rozmawiaa.

Przymiotniki przeciwstawne
Nowy, stary, obecny, poprzedni. Jeli Fredo zaoy swj nowy piercie, zwali mnie z ng. = > Fredo ma lub mia stary piercie.

Liczebniki porzdkowe
Pierwszy, drugi, trzeci, czwarty, kolejny. Jeli znajdziesz w tym licie trzeci wskazwk, upiek ci ciasto. = > Znaleziono ju dwie wskazwki.

Stopnie przymiotnikw
-szy, bardziej, mniej.
79

Jeli znasz jedcw lepszych od tych, ktrych zna Sue, powiedz, kim s. => Sue zna [przynajmniej] jednego jedca.

Porwnania z tak jak"

Tak... jak... Jeli jej crka jest tak zabawna, jak jej m, bdziemy si dobrze bawi. = > Jej m jest zabawny.

Czasowniki i przyswki wskazujce na powtarzanie jakiej czynnoci

Czasowniki i przyswki, takie jak te, rwnie, ponownie, znw, wielokrotnie, powrci, przywrci, zastpi, odnowi. Jeli wrci, zanim wyjd, chc z nim porozmawia. = > By tu ju wczeniej. Jeli powie mi to ponownie, pocauj j. => Powiedziaa mi to ju wczeniej.

Partykuy
Tylko, nawet, poza, wanie. Tylko Amy widziaa zodziei. = > Amy widziaa zodziei. Czasowniki wskazujce na zmian miejsca Przyj, i, wyj, przyjecha, odjecha, wej. Jeli Sam wyszed z domu, zgubi si. => Sam by w domu. Czasowniki i przyswki wskazujce na zmian czasu Zacz, skoczy, przesta, kontynuowa, ju, jeszcze, nadal, dalej. Zao si, e Harry bdzie si nadal umiecha. => Harry si umiecha. Czasowniki wskazujce na zmian stanu Zmienia, przeksztaca, przemienia, stawa si. Jeli Mae zmieni si w hipisk, bardzo si zdziwi. = > Mae nie jest hipisk. Czasowniki i przymiotniki faktytywne Dziwne, wiadomy, wiedzie, rozumie, aowa. To dziwne, e zadzwonia do Maksa o pnocy. => Zadzwonia do Maksa o pnocy. Przymiotniki i przyswki komentujce Szczliwe, pomylne, ekstra, nieosigalne, rewelacyjne, wstrtne... niewinnie, szczliwie, koniecznie. To rewelacyjne, e rozumiesz uczucia swojego psa. => Rozumiesz uczucia swojego psa. Zdania warunkowe kontrfaktyczne Zdania rozpoczynajce si sowami gdyby, gdybycie, gdybymy. .. Gdyby nas sucha, nie znalazby si w pooeniu, w ktrym jeste teraz. => Nie suchae nas. Zdania warunkowe wyraajce postpowanie sprzeczne z oczekiwaniami Gdyby zdecydowa, e chcesz ze mn rozmawia, znajdziesz mnie na mietnisku. => Nie oczekuj, e bdziesz chcia ze mn porozmawia. Ograniczenia selektywne Jeli mj profesor zajdzie w ci, bd rozczarowana. = > Moim profesorem jest kobieta. Pytania Kto zjad tamy? = > Kto zjad tamy. Chc wiedzie, kto zjad tamy. = > Kto zjad tamy. Pytania z zaprzeczeniem Czy nie chciae ze mn rozmawia? = > Mylaem, e chciae ze mn rozmawia.

Pytania retoryczne
Komu zaley na tym, eby si pojawi? => Nikomu nie zaley na tym, eby si pojawi.

Pozorne nie"
Zastanawiam si, czy nie jeste troch niesprawiedliwy. = > Uwaam, e jeste niesprawiedliwy.

80

DODATEK D

SUBMODALNOCI

Cay metamodel opisuje kilka najbardziej uytecznych rnic submodalnoci jzyka. Submodalnoci umieciem po metamodelu, aby by w zgodzie z rzeczywistym porzdkiem. Metamodel wykorzystuje si do badania submodalnoci. Kiedy ju osigniesz poziom dorwnujcy umiejtnociom Richarda, bdziesz mg dyskretnie wydobywa submodalnoci podczas lunej rozmowy. Do tego czasu warto stosowa metod, ktr sam wykorzystuj. Ludzie maj zwykle zdecydowane opinie na temat filmw i programw telewizyjnych. Chc stworzy kilka filmw dokumentalnych i sfilmowa par scenariuszy. Ludzie opisuj mi bardzo szczegowo, jak to zrobi we waciwy sposb. Opisuj kty uj kamery i jako dwiku, konieczne do tego, by otrzyma co, co bdzie sugestywne lub bdzie przypomina marzenie. Nastpnie rozmawiamy o tym, co bymy zrobili, gdyby nie ograniczaa nas w aden sposb dostpna technologia. Gdybymy mogli stworzy kade dowiadczenie. To moe pomc Ci uwiadomi sobie, e wszyscy robimy to sami przez cay czas.

81

SUBMODALNOCI
WIZUALNE JASNO (ciemno ROZMIAR (dUy may) KOLOR (czarno-biay kolorowy) RUCH {szybko wol no bezruch) ODLEGO (blisko daleko) OSTRO (wyrane rozmyte) LOKALIZACJA GBIA LOKALIZACJA } SUCHOWE E NATENIE DWIKU (gtoin cicho) GOS (bas sopran) WYSOKO (wysoko nisko) TEMPO (szybkie wolne) ODLEGO (blisko daleko) RYTM NATENIE (silne-sabe) OBSZAR (dUy may) FAKTURA (szmatka gadka) CZAS TRWANIA (stay nieregularny) TEMPERATURA (gorrozimno) WAGA (cikie lekkie) LOKALIZACJA KINESTETYCZN

(trjwymiarowep askie
CI
ASOCJACYJNE DYSOCJACYJNE WEWNTRZNE ZEWNTRZNE SOWATOKENY WEWNTRZNEZEWNTRZNE EMOCJONALNE NAMACALNE WEWNTRZNE ZEWNTRZNE

METAMODALNO

DODATEK E

Przeramowanie

Schemat przeramowania

1.Ustal z niewiadomoci sygnay tak" i nie". 2.Zidentyfikuj wzorzec zachowania, ktry ma by zmieniony. Popro niewiadomo, by wybraa pewne zachowanie, X, ktre si jej nie podoba. Niech wybierze co, co wedug niej ma najwysze i istotne znaczenie dla powodzenia danej osoby. Niech po zidentyfikowaniu da Ci sygna tak". 3. Oddziel pozytywne intencje od zachowania. a)Popro niewiadomy umys tej osoby, by da wyrany sygna tak" lub nie", gdy znajdzie cz
3

odpowiadajc za zachowanie X". Popro, by w tym momencie ta cz daa sygna tak" lub jednoczenie sygna tak" i nie". b)Spytaj tej czci: Czy pozwolisz wiadomemu umysowi dowiedzie si, co wartociowego wydarza si, gdy ta osoba wykonuje X?". Jeli przekae sygna tak", powiedz: Poinformuj go zatem, a gdy skoczysz, daj mi znak tak". Jeli otrzymasz sygna nie", kontynuuj proces. 4. Stwrz inne moliwoci. a) Spytaj, czy ta cz nie bdzie miaa nic przeciwko skorzystaniu z kreatywnych zasobw tej osoby i zdobycia nowych, innych ni X, metod osigania tego samego, pozytywnego celu. (Cz nie musi zaakceptowa tych opcji ani z nich skorzysta, ma je tylko znale). b) Jeeli otrzymasz sygna tak", powiedz, by kontynuowaa poszukiwania i dawaa sygna tak" dla jeszcze dziesiciu nowych moliwoci. 5. Oce nowe moliwoci. a)Popro cz, by ocenia kad now propozycj w kategoriach tego, czy niewiadomie uwaa, e dana opcja jest co najmniej rwnie bezporednia, skuteczna i dostpna, jak zachowanie X. Za kadym razem, gdy cz zidentyfikuje moliwo, ktra wedug niej spenia te kryteria, powinna przekaza sygna tak". b)Jeli otrzymasz mniej ni trzy sygnay, wr do kroku czwartego i zdobd wicej moliwoci. 6. Wybierz jedn q m oliwo. a) Popro cz o wybr nowego sposobu, ktry uwaa za najbardziej satysfakcjonujcy i dostpny w osiganiu pozytywnej intencji, i o przekazanie sygnau tak", gdy zostanie dokonany wybr. b) Spytaj niewiadom cz, czy zgodzi si wzi na siebie odpowiedzialno za stosowanie tej nowej opcji przez trzy tygodnie w celu oceny jej skutecznoci. 7. Wizualizacja przyszoci. Popro niewiadomo tej osoby, by wyobrazia sobie prby nowych zachowa w odpowiednim kontekcie. Niech przekae Ci sygnatak" lub nie" w zalenoci od tego, czy zachowanie dziaa. Jeli nowa opcja w jakikolwiek sposb nie sprawdza si lub ma zbyt szkodliwe efekty uboczne, wr do kroku czwartego i stwrz nowe moliwoci.

DODATEK F

Harmonizowanie tonu gosu

W tej ksice Richard pooy wikszy ni kiedykolwiek nacisk na prac z potnym narzdziem, jakim jest gos. W hipnozie ludzie staj si bardziej wraliwi i czuli na intonacj. Regresja dodatkowo to wyolbrzymia. Przed urodzeniem gos matki rozbrzmiewa wok dziecka. Pierwsze informacje o wiecie zewntrznym docieraj do czowieka za porednictwem dwiku. Niestety umieszczenie w tekcie instrukcji dotyczcej pracy nad gosem utrudnione jest przez kwestie zwizane z wygldem i praktycznoci. Ulokowanie tych materiaw w dodatku jest mniej niezgrabne i wygodniejsze dla Czytelnikw. Wyzwanie stanowi samodzielna praca nad wasnym gosem. Jak wspomina Richard, dzi mamy dostp do magnetofonw. Warto z nich korzysta. Jeli uda Ci si znale kompetentnych trenerw gosu, warto skorzysta z ich pomocy. Znalezienie osoby, ktra jest kompetentna w czymkolwiek, to kolejne wyzwanie. Co wicej, ju najwczeniejsze treningi w NLP doprowadziy do zwikszenia zapotrzebowania na okrelenie kompetencji i jej surowszych definicji. Osoba, ktra bdzie dobrym trenerem gosu, powinna umie doprowadzi podczas pierwszej sesji do atrakcyjnej i przydatnej zmiany w Twoim gosie i powiedzie Ci, jak j zachowa. W
4

przeciwnym razie zmie trenera. Lepsze wyniki uzyskasz prawdopodobnie przez samodzieln prac, z magnetofonem i przyjacimi, ni z nierzetelnym trenerem. Nasz gos zwizany jest z tym, co robimy wewntrz naszych cia. Sposb, w jaki widzialnie uywamy naszych cia, moe czy si z dostrojeniem psychicznym, rwnowag i nastawieniem. Niektre gbokie wzorce gosu mog wiza si z integralnoci. Dokonanie zmiany w gosie wymaga zmiany wzorcw relaksu i wewntrznego napicia we wasnym ciele. To zmienia, w dosownym tego sowa znaczeniu, sposb, w jaki czujemy si wewntrz. Czsto ma to zwizek z kwesti tosamoci. Nic dziwnego, e dla tak wielu ludzi ich gosy stanowi cige wyzwanie. Powstao wiele ksiek na temat kontroli gosu. Wci szukam takiej, ktra odwouje si do NLP. By moe wykorzystasz te, z koniecznoci krtkie, notatki do napisania wasnej. Gos kontroluje si za pomoc warg, szczki, jzyka, krtani, garda, klatki piersiowej i przepony. Mamy znacznie wicej sprztu, ni nam potrzeba. Brzuchomwcy ucz si mwi bez widocznego uycia warg lub szczki. Rozpocznij systematyczny i mieszny inwentarz tych wszystkich zmiennych. Nagraj samego siebie, gdy bdziesz wyprbowywa cay zakres przernych kombinacji. Rb notatki. Nagraj siebie wydajcego moliwie najgupsze dwiki. Rb miny. Obejrzyj nagrania wystpw Richa Little'ego, Robina Williamsa, Whoopi Goldberg czy Lily Tomlin. Odtwarzaj je wielokrotnie. Jeli pojawi si taka potrzeba, by moe napiszemy ksik dotyczc ksztacenia gosu. Mj gos ulega dramatycznej i atrakcyjnej zmianie, gdy otwieram usta i przesuwam jzyk w przd, powiedzmy o 1 centymetr. W ten sposb odsuwa si podniebienie mikkie od zatok, co umoliwia powstanie silniejszego rezonansu. Wysuwanie lub zaciskanie warg moe rwnie zwikszy rezonans w samej jamie ustnej. Dlatego wysuwaj w wiczeniach swoje wargi, szczk i jzyk. Na szczcie wiele osb doznao przyjemnych wrae, ktre wizay si z wysuniciem warg, otwarciem szczki, wycigniciem jzyka i poruszaniem nim. Jeli Ty rwnie moesz si czym takim pochwali, moe Ci si spodoba wykorzystanie szczeglnie dobrego doznania jako kotwicy dla wasnego gosu. Tutaj w Salt Lak City udajemy, e liemy lody.

DODATEK G

Sowniczek poj zwizanych z nlp

Cudzysw (ang. Quotes) wzorzec, w ktrym komunikat przeznaczony do przekazania mona osadzi w znakach cudzysowu, jak gdyby zosta on wypowiedziany przez kogo innego. Czci (ang. Parts) metaforyczny sposb mwienia o niezalenych programach i strategiach zachowania. Programy lub czci" czsto tworz osobowo, ktra staje si jedn z ich cech identyfikujcych. Dobry kontakt (ang. Rapport) ustanowienie poczucia zaufania, harmonii i wsppracy w zwizku. Dopasowanie (ang. Pacing) metoda uywana przez komunikatorw w celu szybkiego osignicia dobrego kontaktu przez dopasowywanie okrelonych aspektw swoich zachowa do osoby, z ktr si komunikuj dopasowywanie lub odzwierciedlanie zachowania. Elastyczno behawioralna (ang. BehavioraI Flexibility) umiejtno modyfikowania wasnego zachowania w celu wywoania lub osignicia podanej reakcji u innej osoby. Instalacja (ang. Installation) proces uatwiania przyswajania nowej strategii lub zachowania. Nowa strategia moe by zainstalowana przez kombinacj zakotwiczania, wskazwek systemw reprezentacji, metafory i wizualizacji przyszoci. Kalibracja (ang. Calibration) proces uczenia si odczytywania niewiadomych, niewerbalnych reakcji u drugiej osoby podczas interakcji przez poczenie moliwych do zaobserwowania wskazwek systemw reprezentacji z okrelonymi reakcjami wewntrznymi. Kinestetyczny (ang. Kinesthetic) dotyczcy odczu ciaa. W NLP pojcie kinestetyczny obejmuje rne rodzaje odczu, wczajc w to wraenia dotykowe, wewntrzne i emocjonalne. Kontekst (ang. Context) struktura otaczajca okrelone zdarzenie. Czsto decyduje o sposobie
5

interpretowania okrelonego dowiadczenia lub sytuacji. Kotwiczenie (ang. Anchoring) proces asocjacji wewntrznej reakcji z zewntrznym bodcem (przypominajce klasyczne warunkowanie), aby moliwe byo szybkie, czasami skryte, ponowne wywoanie reakcji. Kryterium (ang. Criteria) wartoci lub standardy, ktre stosuje dana osoba w celu podjcia decyzji lub wydania sdu. Metafora (ang. Metaphor) proces mylenia o jednej sytuacji lub fenomenie jako o czym innym, na przykad opowiadanie, parabola i analogia. Metamodel (ang. Meta Model) model opracowany przez Johna Grindera i Richarda Bandlera, w ktrym wyrnia si kategorie wzorcw jzykowych mogcych przysparza problemw lub cechujcych si dwuznacznoci. Metaprogram (ang. Meta Program) poziom umysowego programowania, ktry decyduje o tym, w jaki sposb porzdkujemy, nabieramy rozeznania i porcjujemy nasze dowiadczenia. Nasze metaprogramy s bardziej abstrakcyjne ni konkretne strategie mylenia i definiuj nasze oglne podejcie do okrelonego zagadnienia, a nie szczegy procesu mylenia. Modelowanie (ang. Modeling) proces obserwacji i odwzorowania skutecznych zachowa innych ludzi. Ptla kalibracji (ang. Calibrated Loop) niewiadome wzorce komunikacji, w ktrych podczas interakcji wskazwki dotyczce zachowania jednej osoby wywouj u drugiej okrelone reakcje. Poczwrna reprezentacja zdarzenia (ang. FourTuple lub 4-tuple) skrcona metoda odnotowywania struktury dowolnego dowiadczenia. Wedug koncepcji poczwrnej reprezentacji kade dowiadczenie musi skada si z pewnej kombinacji czterech gwnych klas reprezentacji <S,W,K,Z> gdzie S = suchowa, W = wizualna, K = kinestetyczna i Z = zapachowa (smakowa). Poprawnie sformuowane warunki osignicia celu (ang. WellFormedness Conditions) zestaw warunkw, ktre co musi speni, by da efektywny i ekologiczny wynik. W NLP cel jest sformuowany poprawnie, jeli mona go: (1) sformuowa w sposb pozytywny, (2) zdefiniowa i oceni zgodnie z dowodami opartymi na zmysach, (3) samodzielnie go zainicjowa i utrzymywa, (4) spowodowa, by zachowa pozytywne produkty pochodne stanu obecnego i (5) odpowiednio zwiza z kontekstem, by odpowiada zewntrznej ekologii. Porcjowanie (ang. Chunking) organizowanie lub dzielenie pewnego dowiadczenia na wiksze lub mniejsze elementy. Porcjowanie do gry oznacza przechodzenie do wikszego, bardziej abstrakcyjnego poziomu informacji. Porcjowanie do dou dotyczy przechodzenia do bardziej szczegowego i konkretnego poziomu informacji. Porcjowanie w bok oznacza wyszukiwanie innych przykadw na tym samym poziomie informacji. Poszukiwanie transderywacyjne (ang. Transderivational Search) proces przeszukiwania przechowywanych wspomnie i reprezentacji mentalnych w celu odnalezienia dowiadczenia, ktre stanowi rdo obecnego zachowania lub reakcji. Poziomy logiczne (ang. Logical Levels) wewntrzna hierarchia, w ktrej kady kolejny poziom ma coraz wikszy zasig psychologiczny oraz wpyw. W kolejnoci, ktra odpowiada znaczeniu poziomu (od najwyszego do najniszego), s to: (1) tosamo, (2) przekonania, (3) zdolnoci, (4) zachowanie i (5) rodowisko. Pozycja (ang. Positio] okrelona perspektywa lub punkt widzenia. W NLP rozrnia si trzy podstawowe pozycje, ktre mona przyj przy postrzeganiu okrelonych dowiadcze. Pierwsza pozycja odnosi si do dowiadczania jakiego zdarzenia wasnymi oczami i z wasnego punktu widzenia. Druga pozycja to dowiadczanie czego przez wejcie w buty" osoby, z ktr wchodzi si w interakcj. Trzecia pozycja to odsunicie si i obserwowanie relacji zachodzcych midzy nami a innymi z perspektywy obserwatora z zewntrz. Predykaty (ang. Predicates) sowa, na przykad czasowniki, przyswki i przymiotniki, wykorzystywane do opisu. Predykaty w NLP su do okrelenia systemu reprezentacji uywanego przez dan osob do przetwarzania informacji. Programowanie neurolingwistyczne [NLP) (ang. Neuro-Linguistic Programming) model behawioralny i zestaw sprecyzowanych umiejtnoci oraz technik stworzony przez Johna Grindera i Richarda Bandlera w 1975 roku. Definiowany jako badanie struktury subiektywnego dowiadczenia. NLP zajmuje si badaniem wzorcw lub programowania" stworzonego przez interakcj midzy mzgiem (neuro), jzykiem (lingwistyczne) a ciaem, ktrych produktem s skuteczne i nieskuteczne zachowania. Umiejtnoci i techniki wyprowadza si z obserwowania wzorw doskonaoci u ekspertw
6

pochodzcych z rnorodnych obszarw profesjonalnej komunikacji, wczajc w to psychoterapi, biznes, hipnoz, prawo i edukacj. Prymat systemu reprezentacji (ang. Representational System Primacy) systematyczne przedkadanie jednego zmysu nad inne do przetwarzania i organizowania swoich dowiadcze. Wiodcy system reprezentacji bdzie decydowa o wielu cechach osobowociowych, jak rwnie o umiejtnoci uczenia si. Przekonania (ang. Beliefs) generalizacje dotyczce (1) motyww, (2) znaczenia i (3) granic (a) otaczajcego nas wiata, (b) naszego zachowania, (c) moliwoci i (d) tosamoci. Przekonania funkcjonuj na innym poziomie ni rzeczywisto i su do kierowania naszym postrzeganiem rzeczywistoci i interpretowania go, czsto przez czenie ich z naszymi kryteriami lub systemami wartoci. Przekonania zazwyczaj trudno zmieni przy uyciu typowych zasad logiki lub racjonalnego mylenia. Przeramowanie (ang. Reframing) proces wykorzystywany w NLP, w ktrym zachowanie problematyczne zostaje oddzielone od pozytywnych intencji wewntrznego programu lub czci", ktra jest odpowiedzialna za to zachowanie. Nowy wybr zachowania nastpuje przez spowodowanie, by cz odpowiedzialna za stare zachowanie przeja odpowiedzialno za wdroenie innych zachowa, ktre speni t sam pozytywn intencj, ale bez przysparzajcych problemw produktw ubocznych. Suchowy (ang. Auditory) zwizany ze suchem lub zmysem suchu. Smakowy (ang. Gustatory) zwizany ze smakiem lub zmysem smaku. Spoytkowanie (ang. Utilization) technika, w ktrej dopasowywana jest okrelona sekwencja strategii lub wzorzec zachowania w celu wywarcia wpywu na reakcj drugiej osoby. Spjno (ang. Congruence) wzajemna zgodno i ukierunkowanie na podany cel wszystkich wewntrznych przekona, strategii i zachowa. Stan (ang. State) oglne, aktualne umysowe i fizyczne warunki, w ktrych dziaa dana osoba. Strategia (ang. Strategy) zbir sprecyzowanych mentalnych i behawioralnych krokw, ktrego celem jest osignicie okrelonego wyniku. W NLP najwaniejszym aspektem strategii s systemy reprezentacji uywane do wykonywania okrelonych krokw. Struktura gboka (ang. Deep Structure) mapy sensoryczne (wiadome i niewiadome) wykorzystywane przez ludzi do organizowania swojego zachowania i kierowania nim. Struktura powierzchniowa (ang. Surface Structure) sowa bd jzyk uywany do opisu lub przedstawiania rzeczywistych, gwnych reprezentacji sensorycznych przechowywanych w mzgu. Submodalnoci (ang. Sub-Modalities) specjalne waciwoci sensoryczne odbierane przez kady ze zmysw. Do submodalnoci wizualnych zalicza si m.in. kolor, ksztat, ruch, jasno, gbi; do submodalnoci suchowych m.in. gono, wysoko, tempo, a do submodalnoci kinestetycznych cinienie, temperatur, struktur, pooenie. Synestezja (ang. Synesthesia) proces nakadania si systemw reprezentacji, charakteryzujcy si fenomenem czenia wrae zmysowych, np. wzrokowo-czuciowych, w ktrych odczucia danej osoby s uzalenione od tego, co widzi, oraz wrae suchowo-czuciowych, w ktrych osoba odbiera uczucia na podstawie tego, co syszy. Poczone mog zosta dwie dowolne modalnoci sensoryczne. Systemy reprezentacji (ang. Representational Systems) pi zmysw: wzroku, suchu, dotyku (odczuwania), wchu i smaku. rodowisko (ang. Emdronment] kontekst zewntrzny, w ktrym ma miejsce nasze zachowanie. Naszym rodowiskiem jest to, co postrzegamy jako bdce na zewntrz nas. Nie jest czci naszego zachowania, a raczej czym, na co musimy reagowa. T.O.T.E. ukuty przez Millera, Galantera i Pribrama termin oznaczajcy sekwencj TestOperacja-Test-Wyjcie (ang. Test-Operate-Test-Exit), ktra opisuje podstawow ptl sprzenia zwrotnego uywan do kierowania wszystkimi zachowaniami.