5. Koci katolicki. Na koci zasadniczy wpyw wywar jzefinizm.

Credo Jzefa II- Spraw cesarza jest broni Kocioa i rzdzi nim, spraw papiea jest modli si. Nastpni cesarze i regenci byli przywizani do przywilejw Korony. Mianowali biskupw 3 obrzdkw katolickich w Galicji: rzymskiego, greckiego, ormiaskiego. Decydowali o korespondencji midzy biskupami a Rzymem, wyraali zgod na ogaszanie dokumentw kocielnych i wysyanie pienidzy do St. Apostolskiej, decydowali o zwoywaniu synodw kocielnych. Oddali im w zarzd kocielny diecezje. Koci w filozofii politycznej jzefinizm by ubezwasnowolniony, a politycznie i administracyjnie podlega Wiedniowi. Mia stanowi duchowe i administracyjne rami systemu zarzdzania krajem. Proboszczw traktowano jak urzdnikw pastwowych, ktrzy mieli umacnia propastwowe postawy wrd wiernych, przekazywa i uzasadnia polecenia cywilnej zwierzchnoci. Mieli za to otrzymywa pensje z tzw. funduszu kocielnego. Mieli wsptworzy wizerunek cesarza i uczy parafian wiernoci i lojalnoci w stosunku do monarchii. Jednoczenie ksia, zgodnie z filozofi owieceniow, mili upowszechnia owiat na wsi, w tym wiedz rolnicz, troszczy si o higien i opiek zdrowotn. Mieli nawoywa do pracowitoci i sumiennoci. Po 1815 system jzefiski zagodnia. Mona byo uywa aciny, zaprzestano likwidowania zakonw. W 1800 wadze cywilne zaday, by w kalendarzach w. Stanisaw nie by nazywany patronem Polski, ale Galicji. W sprowadzanych z Czstochowy modlitewnikach urzdnicy cenzury wycinali karty zawierajce wezwanie litanii Krlowo Korony Polskiej. Sposobem na wzmocnienie pozycji metropolity lwowskiego wobec poddanych, a jednoczenie znakiem wiadczcym o jego silnym podporzdkowaniu Kornie, byo obdarzenie go w 1817 tytuem prymasa Galicji i Lodomerii. Tytu ten posiada charakter pastwowy, a nie kocielny, co dawao metropolicie rzymskokatolickiemu [pierwszestwo wrd metropolitw innych obrzdkw katolickich. 1821 aciska archidiecezja lwowska przybraa ostateczny ksztat organizacyjny. W jej skad weszy 2 biskupstwa- przemyskie i tarnowskie. Po wcieleniu Krakowa do Galicji dosza powikszana diecezja krakowska, ktra w 1880 otrzymaa odrbny status tzw. biskupstw wyjtych, bezporednio podlegajcych Rzymowi.

6. Aktywno literacka i kulturalna grekokatolikw. Galicja Wschodnia- grekokatolicy i rzymskokatolicy. Koci greckokatolicki by saby, by wyznaniem pogranicza. Wymaga pomocy ze strony Wiednia. Silny i lojalny mg by barier przed wpywami Rosji i prawosawia. Ksia uniccy mieli od 1774 moliwo studiowania w wiedeskiej akademii teologicznej- Barbareum oraz w Rzymie. 1808 powstaa metropolia halicka ze stolic we Lwowie, co byo decyzj polityczna, oznaczajc uniezalenienie si Lwowa od rosyjskiego Kijowa. Na uniwersytecie lwowskim powoano studium filozoficzno- teologiczne- Studium Ruthenicum. Wzmacnianie cerkwi unickiej pod wzgldem materialnym, duszpasterskim i kulturowym spowodowao umacnianie si wrd czci unickich duchownych austrofilizmu. Prac wrd unitw w Galicji poprzedziy studia ksiy z zakresu kultury i jzyka ruskiego. 1816 staraniem kanonika Iwana Mohylnyckiego utworzono w Przemylu towarzystwo skupiajce seminarzystw i duchownych greckokatolickich, ktre rozpoczo dziaalno wydawnicz. l.30 19 w.- przeom w aktywnoci tego duchowiestwa pod wpywem polskiego i europejskiego romantyzmu. 1837 w Peszcie wydano Rusak dniestrow, napisana w jzyku ludu ruskiego i wydana w neocyrylicy. Z czasem cerkiew unicka ulega podziaowi. Cz ksiy z inteligencj wieck wsppracowaa z Wiedniem i dziaa na rzecz pogbienia ukraiskiej wiadomoci narodowej, cz bya temu przeciwna i zacza si orientowa na Rosj. Inni ulegli polonizacji. 7. Konkordat ze Stolic Apostolsk. Wiosna Ludw skonia Koci i dynasti do szukania warunkw trwaego porozumienia. Patenty cesarskie z 1850- Koci dziki nim odzyska powana cz utraconej wolnoci. 1855 konkordat ze stolic Apostolsk to potwierdzi. Patenty zniosy ograniczenia w komunikowaniu si biskupw z papieem, podday nadzorowi wadz kocielnych nauczycieli szk ludowych, a duchownej cenzurze wszelkie druki szkodliwe dla religii i moralnoci. W gimnazjach z katolick wikszoci nauczyciele mieli by tego samego wyznania. Nominacje na biskupw nadal naleay do monarchy.

Patenty i konkordat umocniy lojalizm Kocioa instytucjonalnego w Galicji w stosunku do Wiednia i rzdowej administracji.. 1863 concordia acinnikw i grekokatolikw- na co mieli wpyw papiee, utrudniaa ona zmian obrzdku. Zmiana wyznania- tylko za zgod Stolicy Apostolskiej. ROSYJSKI (ZIEMIE ZABRANE) 1795-1850 (1853). Zagarna 62% Rzeczypospolitej- 6 mln ludzi Wspczesne dawne ziemie zaboru rosyjskiego nale do 5 pastw: Ukrainy, Biaorusi, otwy, Litwy, Polski (tylko wschodnie powiaty woj. Podlaskiego, kiedy biaostockiego). Petersburg nazywa je: Krajem Poudniowo- zachodnim/Maa Ru (Kijowszczyzna) i krajem Pnocno- zachodnim (Litwa i Biaoru).

1. Podzia administracyjny. Suby cywilne i wojskowe. Granice ziem zabranych byy stabilne. 1807 przyczono obwd biaostocki, dotychczas nalecy do zaboru pruskiego. 1842 zosta on wczony do guberni grodzieskiej. 1809-1815 do Rosji nalea okrg tarnopolski. 1912 wyczono z Krlestwa Polskiego Chemszczyzn. W miejsce wojewdztw- gubernie. Najwysza wadza cywilna w guberni- gubernator cywilny. Podporzdkowany by ministerstwu sprawa wewntrznych. Nad guberniami- generagubernatorstwo: jedno ze stolic w Kijowie, drugie w Wilnie. Stopniowo wprowadzano rosyjskie miary i wagi oraz system monetarny. 1800 wprowadzono kalendarz juliaski w miejsce gregoriaskiego. Zmian byo niewiele. Sdy byy polskie. Ziemie zaboru rosyjskiego uzyskay najlepsze warunki do rozwoju polskiej kultury, owiaty, jzyka, gospodarki.

2. Szkolnictwo. 1796 ustanowiono Litewsk Komisj Edukacji z bpem Kossakowskim na czele. 1797 Pawe I w miejsce w miejsce Szkoy Gwnej Litewskiej powoa Szko Gwn. 1803 Cesarstwo zostao podzielone na 6 rozlegych okrgw szkolnych, zwanych naukowymi, kierowanymi przez kuratorw. Orodkiem kadego by uniwersytet. 1803 Szkoa Gwna w Wilnie zostaa przeksztacona w 4- wydziaowy uniwersytet, a kuratorem zosta Adam Jerzy Czartoryski. Oznaczao to przekazanie wadzy nad szkolnictwem w rce Polakw. Jzykiem wykadowym uniwersytetu i pozostaych szk by polski. Uniwersytetowi, kierowanemu przez rektora Jana niadeckiego, podlegao cae szkolnictwo. Sta si on centrum bada naukowych Ziem Zabranych i gwnym orodkiem polskiej kultury. Ukazyway si polskie gazety: Kurier Litewski, Dziennik Wileski, Tygodnik Wileskiredagowany przez Joachima Lelewela, ukazay si w nim w 1818 pierwsze poezje Adama Mickiewicza, Wiadomoci Brukowe. Dziaa tu te polski teatr. l.30 19 w. narodzi si kresowy mit, ktrego tworzywem byy wielkie osignicia kultury, literatury i sztuki. Na kresach, na pograniczu kulturowym istniay dogodne warunki do formowania si talentw i twrcw.

Dziki energii wadz uniwersyteckich i ksicia Adama J. Czartoryskiego dynamicznie rozwino si polskie szkolnictwo rednie. Na Kijowszczynie znajdowao si 20 szk rednich. Polacy stanowili 80 % uczniw. Rosa liczba szk elementarnych. 1805 w Krzemiecu (woyskie Ateny) zaoono gimnazjum, w 1818 przeksztacio si w liceum. Zaoycielem by wizytator szk na Woyniu- Tadeusz Czacki. Polski charakter wileskiego okrgu naukowego i jego ekspansja w zakresie upowszechniania wiedzy i owiaty nie przypady do gustu niektrym carskim urzdnikom. 1818 szkoy guberni kijowskiej wczono do charkowskiego okrgu naukowego. 1829 z czci wileskiego utworzono odrbny biaoruski okrg naukowy. Wilno stao si stolic nie tylko polskiej nauki i kultury, ale take polskiej konspiracji. Uniwersytet, szkoy rednie, swobody obywatelskie stwarzay dogodne warunki do dziaa nielegalnych. 1816-1830 na Ziemiach Zabranych powstao 39 rnych zwizkowi kek.

Towarzystwo Filomatw (z gr. Przyjaci nauk)- zaoone przez 6 studentw, zwizanych z wilesk masoneri. Zajmowali si ksztaceniem osobowoci, siy woli, umiejtnoci intelektualnych i literackich. Swojemu dziaaniu nadawali charakter sekretny, by zabezpieczy si przed nadzorem dorosych. Sprawy polityczne i religijne zostay wyczone z obszaru zainteresowa czonkw. 1819 pojawiy si gosy za rozszerzeniem zainteresowa na sprawy ustrojowe, na zagadnienia historii ojczystej, co swj poetycki wyraz znalazo w Mickiewiczowskiej Odzie do modoci. Rozszerzali oni szybko sw dziaalno, tworzc organizacje filialne. Zaoyli Towarzystwo Poytecznej Zabawy, czyli Promienistych, a po jego rozwizaniu w 1820 Zwizek Filaretw, przyjaci cnoty, dzielnoci moralnej. 1822 ukaz carski zakaza istnienia jakichkolwiek zwizkw tajnych. ledztwo uniwersyteckie powstrzymao rozwj ruchu modzieowego. Przesuchiwania objy te kadr nauczajca wraz z rektorem Jzefem Twardowskim. 1822 do zwizkw naleao 22% studentw. ledztwo osobicie prowadzi senator Mikoaj Nowosilcow. Dwaj gwni oskareni- Tomasz Zan i Jan Czeczot- zostali skazani na wizienie. Pozostaych zesano w gb Cesarstwa. Wrd nich znajdowa si Adam Mickiewicz. Kary spotkay tez wykadowcw wileskiej uczelni. Lelewela usunito. Czartoryski poda si do dymisji. Zarzd przeszed w rce Nowosilcow. 3. Wojsko. Po Kongresie wiedeskim Aleksander I utworzy oddzielny Korpus Litewski, ktrego wodzem zosta wielki ksi Konstanty. Sztandary Korpusu zdobia Pogo Litewska na piersiach dwugowego ora rosyjskiego. Komenda bya polska. Polacy odczytywali to jako wstp do planowego kiedy wskrzeszenia Wielkiego Ksistwa Litewskiego albo do powoania wsplnie z Krlestwem rozlegego Krlestwa Polskiego. Ale od 1826 Mikoaj I systematycznie ogranicza polskie wpywy w Korpusie. Rekruci z Litwy byli kierowani w gb Rosji, a rosyjscy na Litw. Stopniowo polskich oficerw zastpowali rosyjscy. To m.in. uniemoliwio akces Korpusu do powstania. 1831 Korpus zosta przeksztacony w rosyjsk I Armi. Stany podatkowe, w tym chopi, zostay zobowizane do suby wojskowej, na dziedzicach spoczywa obowizek dostarczania rekruta. Po 1795 wyroso polskie pokolenie zej sawy- przyszych carskich generaw: Franciszka Potockiego, Kaspra Lubomirskiego, Piotra Oarowskeigo.

4. Koci rzymskokatolicki. Likwidacja cerkwi Unickiej w 1839. 1 1 Klska powstania listopadowego i spisku Szymona Konarskiego okazaa si wygodnym pretekstem do wszczcia przez rzd rosyjski zdecydowanych krokw przeciwko katolicyzmowi, zwaszcza przeciwko cerkwi unickiej.

1 1 W momencie rozbiorw ziemie dawnej Rzeczypospolitej zamieszkiwali gownie unici, oprcz nich rzymscy katolicy i prawosawni. Prawosawni byli w Rosji uprzywilejowani, przez co dyskryminowano pozostae wyznania. Pod groba kary nie mona byo przej z prawosawia na inne wyznanie. Rosja- aciski katolicyzm by naznaczony grzechem herezji, a polski w szczeglnoci, herezji bowiem dopuci si lud sowiaski, ktry nie poszed ladem innych Sowian (Rosjan). 1 1 Po 1795 biskupom ograniczono moliwo bezporedniego komunikowania si ze Stolic Piotrow. Bulle papieskie nie mogy by ogaszane bez zgody rzdu. 1 1 Zwierzchno nad rzymskimi katolikami przejo powoane w 1801 Rzymskokatolickie Kolegium Duchowne, ktremu podlegali te unici. Kolegium zajmowao si sdownictwem duchownym, przydzielao beneficja kocielne. Duchowni byli kontrolowani, ograniczono im swobod poruszania si po kraju. Podjto prby cenzurowania kaza. Zamknito niektre witynie. 1 1 Na czele Kocioa katolickiego obrzdku aciskiego na Ziemiach Zabranych sta mianowany przez Petersburg bez uzgodnienia z Rzymem arcybiskup mohylewski. Pierwszym arcybiskupem zosta Stanisaw Bogusz- Siestrzecewicz. Prowadzi on polityk koscieln zgodn z interesami Rosji. 1 1 Cerkiew unicka od pocztku bya dyskryminowana i stopniowo likwidowana. Proces likwidacji rozpocza Katarzyna II, a zakoczy Mikoaj I. Na polecenie Mikoaja I zlikwidowano zakony bazyliaskie, ktre skupiay elit unick i jednoczenie z powodu ich zlatynizowania i spolonizowania, by y dla Petersburga niewygodne. Pretekstem staa si wsppraca niektrych zakonnikw z powstaniem listopadowym. 1833 unickie sanktuarium i centrum pielgrzymkowe w Poczajowie otrzymali prawosawni. Proboszczw mianowa rzd. Wybrani biskupi uniccy pracowali nad wyczyszczeniem liturgii, praktyk religijnych z wpyww rzymskich. Wprowadzili ikonostasy, czyli przegrody pokryte ikonami, oddzielajce otarz od nawy. Wadze zlikwidoway seminaria i unick Akademi Duchown w Poocku. 1839 akt zjednoczenia z Cerkwi prawosawn. Opr przeciwko likwidacji by stosunkowo saby. Nie wszdzie na Kresach unia miaa czas i okolicznoci by si mocniej ukorzeni. Po kasacie obrzdku unickiego pozosta jeszcze obrzdek rzymski, lecz by on poza Litw o wiele sabszy od prawosawia. 1 1 Klska powstania listopadowego bya dobr okazj do osabienia katolicyzmu aciskiego na Ziemiach Zabranych. 1840 bez zgody Rzymu diecezj uck poczono z ytomiersk. Osabienie kocioa suyo osabieniu siy polskiej wsplnoty na Ziemiach Zabranych. Prbowano te rozerwa czno rzymskiej wiary i polskoci, gdy Koci i Polacy byli tym samym przeciwnikiem tym celu nakazano w 1842 uywanie jzyka rosyjskiego podczas konsystorzy kocielnych, a od 1843 take w seminariach duchownych.

5. Wadza wobec spoeczestwa (stanowego). A. Wobec szlachty posiadajcej. 1) Autokratyczny monarcha panujcy w Rosji musia mie jakie oparcie poza cerkwi, bya nim szlachta posiadajca, niezalenie od jej wyznania czy jzyka. 2) W Inflantach tamtejsza szlachta niemiecka i szwedzka szybko si pogodzia z rosyjskim panowaniem i stanowia silne oparcie dla rzdu. Podobnie byo ze szlacht tatarsk i rumusk. 3) Po rozbiorach wadze podjy wysiek zasymilowania polskiej szlachty ze stanem szlacheckim Cesarstwa i z pastwem. Wadze nie miay wyboru, na Ziemiach Zabranych nie byo innej szlachty poza polsk.

Najwiksze dobra posiadaa polska arystokracja, w tym targowickiej proweniencji. W pastwie tulczyskim Szczsnego Potockiego mieszkao ponad 100 tys. chopw. Jeszcze wicej w dobrach Branickich. Szlachta polska z tytuu wyznania czy jzyka nie bya dyskryminowana, przynajmniej do powstania listopadowego. Wadze staray si by bya silna, bo tylko taka gwarantowaa potg pastwa na zachodzie imperium. Posiadaa te same obowizki i przywileje co rosyjska, zachowaa pewne przywileje z czasw Rzeczypospolitej (m.in. sdowe). Moga sprawowa urzdy ziemskie i bra udzia w sejmikach szlacheckich. Urzdnikami szlacheckimi mogli zosta jedynie ci, ktrzy m.in. odbyli 10 lat suby w armii albo w subach cywilnych. Podzia stanu szlacheckiego sta si faktem. W nowej sytuacji osaba dawna solidarno szlachecka. Pozycja urzdnikw szlacheckich bya coraz mniej wdziczna, wadze wyrczay si nimi w trudnych sprawach. Przeprowadzali oni weryfikacj drobnej szlachty, sprawowali opiek nad rusyfikowanymi po 1840 szkoami, zajmowali si organizowaniem dostaw rekrutw do punktw zbornych. Szlachta bya politycznie pasywna, intelektualnie zachowawcza. Wadze zaday na pimie od szlachty polskiej udowodnienia przynalenoci do uprzywilejowanego stanu przed urzdem- Heroldi. B. Wobec chopw. 1) Los chopw na Ziemiach Zabranych uleg pogorszeniu, natomiast wadza pana zostaa wzmocniona. Posiada on w swoich dobrach peni wadzy administracyjnej, wykonawczej i z reguy sdowniczej. Ustala wysoko i charakter powinnoci chopskich, by arbitrem w sprawach maeskich. By panem ycia i mierci swoich poddanych, mia wasnych stranikw dworskich i lenych. 2) W l.40. 19 w. wadze rzdowe postanowiy uly ludnoci chopskiej, nie z sympatii do niej, ale na przekr polskiej szlachcie. 1847 wprowadzono ukaz o inwentarzach. Zawieray one wykaz powinnoci obowizujcych w kadym majtku i kadego chopa. Dziedzic nie mg ju powiksza obcie. C. Wobec miast i ydw. 1) Po 1840 zdecydowanie wprowadzano w miastach prawo rosyjskie. Mieszczanie zostali podzieleni tak jak w Rosji na 5 kategorii, z ktrych najwysza- obywatele honorowi- zostaa wyczona ze stanw paccych podatki. 2) W miastach rzdowych nadal mogy istnie ciaa samorzdowe. Zachowano sdy miejskie. 3) Szczeglne obcienia spoczyway na ydach. 1804 zaliczono ich do stanw miejskich. Mogli te zajmowa si rolnictwem. 4) Obowizyway ich jednak pewne ograniczenia w wyborach do rad miejskich. yd nie mg by prezydentem. Nie mg kandydowa do rad miejskich Wilna, Grodna, Kijowa. Od 1802 obowizywa zakaz kupowania przez ydw posiadoci ziemskich. Od czasw zaborw ydzi mogli mieszka tylko w strefie osiedlenia. Stref t stanowiy ziemie zdobyte na Rzeczypospolitej i Turcji. 6. Zmiany cywilizacyjne. Gospodarka. Sytuacja gospodarki szlacheckiej w I pol. 19 w. bya zasadniczo dobra. Dziki dobrej koniunkturze na zboe i otwarciu drogi do portw- czarnomorskich, batyckich- szlachta osigaa dobre dochody. Szersze procesy modernizacyjne hamowa system poddaczy i trudnoci komunikacyjne. Dobre wyniki osigaa w gospodarowaniu szlachta Kijowszczyzny. Oywiy si lokalne jarmarki. Wzgldnie dobrze miao si tam rzemioso. Wolniej zmiany zachodziy w miastach Litwy i Biaorusi

7. ycie polityczne. Powstanie 1831. Represje. Koniec 18 i pocz. 19 w. ycie polityczne na Litwie przebiegao sennie, dopiero powstanie Legionw Dbrowskiego, a nastpnie utworzenie Ksistwa Warszawskiego oywio je. Orientacje polityczne na Litwie: Polscy arystokraci i ziemianie z nadziej spogldali ku Warszawie. Liczyli na sukcesy Napoleona. Stronnictwu profrancuskiemu przewodzili Aleksander Sapieha, Aleksander Chodkiewicz. Wikszo polskiej klasy panujcej nadzieje pokadaa jednak w Petersburgu. Aleksander I zapowiada nawet uni Litwy z Rosj. Na Rosje stawia Jan Potocki, Adam Jerzy Czartoryski. Jdro orientacji prorosyjskiej tworzyli: Micha K. Ogiski Ksawery Drucki- Lubecki Tomasz Wawrzecki. 1811 w porozumieniu z carem opracowali projekt konstytucji Wielkiego Ksistwa Litewskiego. Aleksander I odpowiedzia pozytywnie. 1811/1812 by ju przygotowany manifest ogaszajcy utworzenie nowego pastwa w unii z Rosj. Car jednak si waha. Obawiano si komplikacji midzynarodowych- sprzeciwu Austrii i Prus.

Powstanie 1831 na Litwie. Dziaania powstacw na Litwie rozpoczy si po Grochowie i odstpieniu wojsk Dybicza spod Warszawy. Powstanie zaczo si obiecujco. Obok szlachty wzili w nim udzia litewscy i polscy chopi oraz mieszczanie. Nastroje wojsk powstaczych na Litwie poprawio nadejcie wojsk polskich z Krlestwa dowodzonych przez Adama Gieguda, oraz odziay kierowanego przez Dezyderego Chapowskiego. Gieud przegra jednak rozstrzygajc bitw o Wilno. Polacy zaczli si wycofywa.

Po powstaniu. Spisek Konarskiego. Skutki powstania byy bolesne. Wadze skonfiskoway 2700 majtkw szlacheckich. Najwiksze straty poniosa polska nauka i kultura. Zlikwidowano uniwersytet wileski i wileski okrg naukowy. Z biblioteki uniwersyteckiej liczcej 50 tys. egzemplarzy pozostao w Wilnie 16 tys. cz zbiorw trafia do Petersburga, wikszo do Kijowa, w ktrym w 1834 otwarto uniwersytet z rosyjskim jzykiem wykadowym- Uniwersytet w. Wodzimierza. W Wilnie pozostawiono wydzia medyczny i w oparciu o niego utworzono Akademi Medyko- Chirurgiczn . Obok uniwersytetu moskiewskiego i kijowskiego bya to najwiksza uczelnia w Cesarstwie. O jej losie przesdzi jednak aktywny udzia czci studentw w spisku Konarskiego. Organizatorem tej ostatniej polskiej studenckiej konspiracji by Franciszek Sawicz. Spisek sta si pretekstem do likwidacji Akademii w 1842. Istniaa jeszcze Akademia Duchowna (1833/34) w 1842 przeniesiona jednak do Petersburga. To by kres polskiego szkolnictwa wyszego na Ziemiach Zabranych Wielkim wstrzsem byo zamknicie Liceum Krzemienieckiego. Bibliotek przeniesiono do Kijowa. Rosjanie wykopali nawet 15 tys. rolin z ogrodu botanicznego, zabrali przyrzdy z gabinetu fizycznego, okazy z kolekcji mineralogicznej. Studenci z kadra przeniesieni do Kijowa- sta si on w ten sposb nowym polskim orodkiem naukowym i kulturalnym. Po 1832 wadze stopniowo likwidoway polskie szkolnictwo rednie. Zastpowano je szkoami rosyjskimi.

Pomniejszono liczb szk przyklasztornych oraz parafialnych. Powanie osaba pozycja Wilna jako centrum polskiej kultury Niemniej w l. 1831-1852 wychodzio tam 9 polskich czasopism oraz 7 noworocznikw. Nieformalnymi instytucjami kulturalnymi stay si wileskie, kowieskie, miskie i grodzieskie salony. Oywienie nastrojw patriotycznych wrd czci polskiego ziemiastwa, oficjalistw, mieszczastwa i inteligencji, studentw wileskich i kijowskich przyniosa dziaalno emisariuszy z emigracji, zwaszcza Szymona Konarskiego. Zorganizowa on kilkadziesit k i kek na caym terytorium Ziem Zabranych. Zosta on aresztowany przez rosyjsk policj i stracony. Depolonizacja. Zaostrzenie kursu- 1837, ktrego symbolem sta si genera- gubernator kijowski D. Bibikow. Planujc definitywne ekonomiczne i polityczne osabienie polskiej szlachty i polskich sub cywilnych, chcia postawi na prawosawny lud rusiski, albo szachowa Polakw. 1839 zamknito Agencj Banku Polskiego z Krlestwa. 1840 uchylono Statut Litewski, na jego miejsce wprowadzono prawo rosyjskie. 1845 wszed w ycie w Rosji, w tym i na ziemiach Zabranych nowy kodeks karny, bardziej represyjny. 1852 ukaz carski zmusza synw szlacheckich do suby pastwowej. Ograniczono wyjazdy modziey szlacheckiej na zachd Europy. Szlachta pozosta partnerem rzdu, miaa si dobrze.

IV. Legiony. Ksistwo Warszawskie. 1. Nowi waciciele Rzeczypospolitej i ich nowi poddani. Dla szlachty rozbiory byy rdem kompleksw i urazw. Cz szlachty gotowa bya pogodzi si z faktem rozbiorw, cz uciekaa przed odpowiedzialnoci w wiat zabaw, rozrywek, pijastwa. Inni uciekali w prywatno, zamykajc si w krgu spraw rodzinnych i dobrossiedzkich. Inni, zwaszcza synowie arystokratw popieszyli na dwory zaborcze. Szukali tam szczcia, moliwoci zrobienia kariery bd gwarancji bezpieczestwa dla swoich majtkw ziemskich. Zaborcy podejmowali liczne prby pozyskania stanu szlacheckiego dla pastwa i tronu, wszystkie 3 monarchie, cho byy pastwami autokratycznymi, opieray si na szlachcie. Stan szlachecki stanowi wieloetniczn spoeczno. Dlatego zaborcy w [pierwszych latach po 1795 nie dyskryminowali polskiej szlachty z powodu jej poczucia narodowego czy wyznania, a jedynie czynili prby podporzdkowania jej sobie. Podobne prby czynili w stosunku do duchowiestwa katolickiego. Zmierzali do ograniczenia jego wewntrznej samodzielnoci, tak by mogo dobrze wykonywa powierzone mu obowizki pastwowe. Zaborcy ograniczyli kontakty duchownych ze Stolic Piotrow, poddali kontroli szkolnictwo kocielne, przejli na wasno ziemie kocielne, ktre dostaway si monarszym faworytom albo byy sprzedawane. Zaborcy dostosowali administracj koscieln do nowych granic. Miao to prowadzi do integracji szlachty i duchowiestwa z pastwem, miao wyksztaci w nich postawy lojalistyczne, miao zniechca do konspirowania. Tylko nieliczni nie zatracili wiary i nadziei, podjli prace, ktre miay prowadzi do przywrcenia Polsce wolnoci i niepodlegoci. Byli to gwnie dziaacze Sejmu Wielkiego, a take uczestnicy insurekcji kociuszkowskiej. Koniec 18 w.- zarysoway si zasadnicze orientacje midzy Polakami co do wyboru sojusznika. Jedni byli za Francj, inni wierzyli mocarstwom.

1) Opcja propruska. Niektrzy polscy wojskowi i politycy, dziaajcy w kraju i na emigracji, mieli nadziej na skcenie zaborcw i doprowadzenie do wojny midzy nimi. Na Prusakw postawi, cho na krtko, Jan Henryk Dbrowski. Proponowa on krlowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II stworzenie wsplnego polsko- pruskiego pastwa, na ktrego czele stanby ktry z Hohenzollernw. Prusacy byli zdegustowani propozycj, ktra oznaczaa wojn z Rosj, szybko zerwali rozmowy.

2) Opcja proaustriacka. Czciej Polacy zerkali ku Austrii. W jej moc i pomoc wierzyli polscy arystokraci- nowi dworacy wiedescy. Walerian Dzieduszycki- twrca konspiracyjnej tzw. Centralizacji Lwowskiej, ktra miaa swoich penomocnikw i zwolennikw we wszystkich 3 zaborach.

3) Opcja prorosyjska. Jedynie carowie rosyjscy- Pawe I, Aleksander I, wysyali sygnay, e sprawa polska jest im bliska. Aleksandrowi I udao si skupi wok siebie powanych polskich politykw- Adam Jerzy Czartoryski, Ksawery Drucki- Lubecki, Micha Kleofas Ogiski, Tomasz Wawrzecki. Opcja profrancuska. Wikszo aktywnych Polakw w kraju i na emigracji postawia na Francj. Napoleon przyciga ku sobie rozproszonych po Europie polskich rozbitkw, emigrantw. Polacy nie byli jednak w stanie doj do porozumienia, aby wystpi wobec Francji z jednolitym programem. Jedni skupieni wok kasztelana Dionizego Mniewskiego, ksidza Franciszka Ksawerego Dmochowskiego, Jzefa Kalasantego Szaniawskiego, Gabriela Taszyckiego. Zawizali oni w 1795 DEPUTACJ. Zwizany z nimi by Jzef Sukowski, adiutant Napoleona, znany z radykalnych, antyszlacheckich pogldw. Byli oni skonni wrci do kraju i wznieci powstanie. Przysza Polska miaa by republikaska, wszyscy mieli by rwni wobec prawa, ale szczegu jej ustroju miaa okreli rewolucyjna konstytucja. Politycy o bardziej umiarkowanych pogldach skupili si wok mecenasa Franciszka Barssa oraz Jzefa Wybickiego. Tworzyli oni AGENCJ. Nadziej na odzyskanie niepodlegoci wizali z si ora francuskiego. Przysz Polsk widzieli jako monarchi. Do sporu polskich politykw na emigracji wmieszali si Tadeusz Kociuszko i Jzef Pawlikowski, ktrzy w Paryu w 1800 opublikowali broszur Czy Polacy mog si wybi na niepodlego. Bliej im byo do Deputacji. Drog do wolnoci Polski widzieli poprzez akt powstaczy.

2. Legiony Jana Henryka Dbrowskiego. 1) 2) Najwczeniej zabiegi o zorganizowanie zbrojnych formacji u boku Francji podj Stanisaw SotykWeygtynowski, kierujcy pracami orodka polskiego w Wenecji, jego starania nie powiody si. Jan Henryk Dbrowski w 1796 przedstawi francuskiemu Dyrektoriatowi projekt zorganizowania legionw polskich. Dosta odpowied, e konstytucja zabrania cudzoziemcom suby w armii francuskiej. Al jednoczenie zachcano go do stara o sformowanie polskiej legii na terenie jednego z pastw sprzymierzonych z Francj. Wskazano mu Wochy- siedziba sztabu dowdcy armii francuskiej gen. Napoleona Bonapartego. 1797 w Mediolanie podpisano umow z Administracj Generaln Rzeczypospolitej Lombardzkiej, ktra przewidywaa utworzenie na tym terytorium legionw polskich. onierzom przyznano obywatelstwo nowo utworzonego pastwa. System i znaki wojskowe miay by zgodne z polskimi tradycjami wojskowymi, komenda po polsku, trjkolorowa kokarda- francuska, a sowa Ludzie wolni s brami po wosku.

3)

4)

Dbrowski skierowa odezw do rodakw w kraju i na emigracji. Nieprzyjani idei legionowej byli ludzie Deputacji. Szczeglnie krytyczny wobec Dbrowskiego by Jzef Zajczek, ktry mu zarzuca konserwatyzm, arystokratyzm i brak talentw dowdczych. Legiony popar Kociuszko. Utworzono 2 legie, pierwsza dowodzi Micha Wielhorski, drug Franciszek Rymkiewicz. Wikszo onierzy stanowili polscy i ruscy chopi z austriackich obozw jenieckich. 1797 do Reggio Emilia, gdzie stacjonowao dowdztwo Legionw, przyby Jzef Wybicki, majcy siln pozycj wrd umiarkowanych politykw emigracyjnych. Zosta on dyrektorem biura dyplomatyczno- prasowego przy komendzie Legionw. Legiony wziy udzia w zajciu Rzymu oraz w pacyfikowaniu wsi buntujcych si przeciwko francuskiemu panowaniu. Dbrowski liczy na wspdziaanie z tworzcym si na pograniczu Turcji i Austrii wojskiem polskim. Dowodzi Joachim Denisko. Jednak nie czeka on na sygnay ze strony Dbrowskiego czy Napoleona. 30 kwietnia 1797 wtargn na austriack Bukowin. Zosta rozbity. Skutki: aresztowania spiskowcw polskich z Woynia i Wilna przez policj carsk, Austriacy rozbili sprzysienie- Centralizacj Lwowsk, ktr kierowa Walerian Dzieduszycki i Pius Raciborski. Rozbudowywali struktur organizacyjn sprzysienia rwnie w pozostaych zaborach. Mieli opacie na Litwie. Centralizacj bya w kontakcie z orodkiem paryskim emigracji.

5) 6)

7) 8)

9)

10) Nie zostaa natomiast wykryta warszawska filia Centralizacji, kierowana przez Erazma Mycielskiego, Alojzego Orchowskiego, Andrzeja Horodyskiego, ktrzy w 1798 zawizali Towarzystwo Republikantw Polskich. Propagowali oni wizj Polski jako kraju o ustroju demokratycznym i republikaskim. Dla niektrych z nich nadziej bya rewolucyjna Francja i Bonaparte. Dla pozostaych by ni polski lud. 11) W cisym zwizku z aktywnoci orodka lwowskiego pozostawaa dziaalno geometry Franciszka Gorzowskiego na Podlasiu, ktry snu romantyczne plany zorganizowania powstania z masowym udziaem uzbrojonych w kosy kociuszkowskich chopw. Na skutek donosu miejscowego dziedzica zosta on aresztowany i skazany przez Austriakw na mier. Wyroku nie wykonano, a w 1802 wydalono go poza granice pastwa. 12) Kampania woska 1799. 1797 Francja zawara z Austri pokj w Campio Formio. 1799 wojna jednak zostaa wznowiona, przywracajc nadziej legionom. 1799 Austria wkroczya do francuskiej Italii. Bitwa pod Trebbi- I legia poniosa cikie straty. II legia zostaa zdziesitkowana w bitwach pod Weron i Magnano. Wydana zostaa przez francuskiego komendanta twierdzy w Mantui w rce Austriakw. Polskich jecw wcielono do wojsk habsburskich. Na froncie niemieckim chwa okrya si utworzona w 1799 Legia Naddunajska, znajdujca si bezporednio w subie Republiki Francuskiej, dowodzona przez Karola Ottona Kniaziewicza. 1801 pokj w Luneville (Francja, Austria, Rosja)- postanowienia niekorzystne dla Polski. Zobowizali si oni nie popiera wrogw wewntrznych. W tej sytuacji Legiony nie tylko nie byy ju Francji przydatne, ale stay si kopotliwe. Pretekstem do ich surowego potraktowania byo ujawnienie cisych zwizkw miedzy legionistami radykaami a jakobisk, antynapoleosk opozycj we Francji. W l. 1802-1803 wysano na San Domingo (Haiti), gdzie wybucho powstanie murzyskie, 5520 onierzy. 4000 polego lub zmaro. Osabio to ide legionow, osabiy wiar we Francj i Napoleona.. Walki legionistw nie przyniosy Polsce wiele dobrego, umocniy sojusz zaniepokojonych 3 zaborcw.

Bez legionw trudno byoby sobie wyobrazi armi Ksistwa Warszawskiego, a pniej Krlestwa Polskiego. Dowiadczenia legionw miay pewien wpyw na koncepcj organizacyjne i wewntrzne stosunki w pniejszych polskich formacjach. Legiony byy wojskiem narodowym. W czasie gdy zabrako pastwa polskiego, obecno na polach bitew Europy wojsk z polsk komend miaa wymiar polityczny i moralny. Byy wojskiem skupiajcym ochotnikw, co podnosio ich warto, przy tym wojskiem karnym, samodzielnym, szybko przyswajajcym sobie walory napoleoskiej sztuki wojennej. Legionici dostali si pod silne wpywy nowych prdw ideowych, poznali nowy wiat. W Legionach panowaa rwno wobec prawa. Dla kadego potraficego czyta i pisa otwarta bya droga do stopni podoficerskich. Analfabetom udostpniono szkoy i wietlice onierskie. onierzy nie upokarzano, nie byo chosty i poniewierania. Przechodzili oni kurs wiedzy o otaczajcym wiecie i o Polsce. Hymn- Jzefa Wybickiego podczas powstania listopadowego uznany za hymn narodowy. onierze, oficerowie ulegali czsto wpywom libertyskim i wolnomylicielskim. Publicznie wyraali pogard dla stanw uprzywilejowanych, w tym duchowiestwa.

3. KSISTWO WARSZAWSKIE. 1) Pokj w Luneville- krtkotrway. Walki wznowiono. 2) W armii francuskiej ponownie rozpoczto formowanie oddziaw zoonych z polskich ochotnikw. 1806 powstaa Legia Pnocna dowodzona przez Jzefa Zajczka. 3) Nie wszyscy Polacy nadzieje na trwae zmiany i odbudow pastwowoci polskiej wizali z Napoleonem, niektrzy czyli j z Aleksandrem I- m.in. Adam Jerzy Czartoryski, 1804-1806 minister spraw zagranicznych Rosji. Jego pomys- wielka federacja narodw, przede wszystkim sowiaskich, pod przewodnictwem Rosji. Prbowa on do tych pomysw przekona cara. Doradcy cara, w przeciwiestwie do niego, byli podzieleni. 4) 1805 zgodnie z sugestiami Czartoryskiego Rosja zawara sojusz z Angli, potem z Austri- Trzecia koalicja antyfrancuska. 5) Prusy pozostaway neutralne i nie wyraziy zgody na przemarsz wojsk rosyjskich przez wasne terytorium, co Czartoryski uzna za dobr okazj by je si nakoni do przystpienia do koalicji. Po drodze zostayby te zmuszone do oddania ziem polskich, ktre car przyczy by do Krlestwa Polskiego- plan puawski. Aleksander I mia liczne zastrzeenia co do susznoci planu. Projektowi Czartoryskiego przeciwni byli rosyjscy politycy, zdawali sobie spraw, e uderzenie w Prusy, a w przyszoci w Austri musiaoby prowadzi do wejcia Rosji w skad napoleoskiej Europy. Rozmowy puawskie byy pocztkiem koca uprzywilejowanych stosunkw ksicia z carem. Aleksander I uda si do Berlina by tam paktowa o wsppracy prusko- rosyjskiej przeciwko Napoleonowi. W Berlinie zawar tajny sojusz z Prusami Fryderyka Wilhelma III, ktry pozwoli mu na przemarsz wojsk, a nastpnie uda si pod Austerlitz, by tam 1805 w bitwie 3 cesarzy ponie wraz z Austri klsk. Czartoryski ustpi z zajmowanego stanowiska. 6) Prusy cho neutralne nie mogy pogodzi si z hegemoni Napoleona w Niemczech, czego wiadectwem byo powoanie powolnego mu Zwizku Reskiego. 1806 Prusy pewne pomocy Rosji, wystpiy zbrojnie przeciwko Francji. Zwycistwa Francji pod Jen i Auerstadt spowodoway szybkie zblianie si wojsk Napoleona ku granicom Rzeczypospolitej. 7) Napoleon wjecha uroczycie do Berlina zapowiadajc prowadzenie polskiej wojny. Towarzyszy mu Dbrowski. 8) Krl Pruski uciek do Krlewca, gdzie oczekiwa pomocy Rosji.

9) 1806 Dbrowski i Wybicki wydali odezw do Polakw. W nastpnej zapowiedzieli odzyskanie przez Polsk pastwowoci. 10) Dbrowski i Wybicki przystpili do urzdzania kraju, do usuwania oznak wadzy pruskiej i instalowania polskich orw. Polskie oddziay wyzwalay nowe ziemie. Kalisz znalaz si w rkach polskich. Poddaa si twierdza jasnogrska. 11) Do Poznania przyby Napoleon. Polskie elity chtnie uczestniczyy w restytucji pastwa. 27 listopada 1806 opanowano Warszaw. 12) W Warszawie powoano wadze polskie: izb Najwysz Wojenn i Administracji Publicznej, ze Stanisawem Maachowskim, Ludwikiem Gutakowskim i Stanisawem Kostk Potockim na czele. 13) Napoleon zacz traktowa Polakw jako wanego partnera midzy Prusami, Austri a Rosj. 14) Na terytorium wydartym Prusom wadza 1807 przesza w rce rzdu tymczasowego- Komisji Rzdzcej, zoonej z 7 czonkw. Dziaaa z upowanienia Napoleona. Prezesem Komisji zosta Stanisaw Maachowskim, dyrektorem departamentu wojny zosta Jzef Poniatowski. 15) Stycze 1807 dziaania wojenne zostay wznowione. Wojska polskie z francuskimi zajy Gdask i Supsk. Bitwa pod Frydldem- zwycistwo Napoleona. 16) Dziaaniom zbrojnym towarzyszyy zabiegi dyplomatyczne. O poparcie Polakw zabiegali Francuzi, Prusacy i Rosjanie. Prusacy dziaali poprzez Antoniego Radziwia , oenionego z Luiz Hohenzollern. W obliczu Tyly Prusacy stracili zainteresowanie ewentualnego polsko- pruskiego aliansu. Rosjanie- orientacja na Rosj miaa liczniejszych zwolennikw wrd polskiej arystokracji i szlachty na Woyniu i Litwie. Poza nimi Rosji nie ufano. 17) Wicej miano zaufania do Francji. 18) Po Frydldzie rozmowy obu cesarzy Napoleona i Aleksandra I, toczyy si na tratwie zakotwiczonej na rzece Niemen w okolicach Tyly. Rozmawiali o ostatecznym podziale wpyww w Europie i trwaym pokoju, o stabilnych granicach. Gwnym tematem debaty bya Anglia, uczestnik koalicji antynapoleoskiej. Napoleon by gotw do ustpstw, aby tylko pozyska Rosj do blokady kontynentalnej. Wierzy, e Anglia bez zewntrznych kontaktw, bez zboa ukraiskiego bdzie zmuszona do rokowa. Tematem rozmowy bya te sprawa polskiej pastwowoci. Obaj rozmwcy wyrazili zgod na powstanie pastwa polskiego. Z inicjatyw wystpi Napoleon. Napoleon chcc skci Rosj i Prusy, zaproponowa oddanie przyszego pastwa pod zwierzchnictwo Aleksandra I. Car darowizny nie przyj. Wybr pad na formalnie neutralnych saskich Wettynw, zwizanych jednak z Paryem i bdcych w staym sporze z Prusami. Car nie wyrazi zgody na nazw Krlestwo Polskie. W wyniku kompromisu powstao Ksistwo Warszawskie, na ktrego czele stan krl saski Fryderyk August I, wnuk Augusta III. 7 lipca 1807 zosta zawarty traktat francusko- rosyjski, powoujcy do samodzielnego bytu nowe pastwo, ktre objo ziemie 3, 2 i poudniow cz 1 zaboru pruskiego. Nowo powstaemu pastwu zagwarantowano woln komunikacj z Saksoni przez pruski lsk. Z czci 3 zaboru wydzielono okrg biaostocki, ktry przypad Rosji. Gdask zosta wyczony z terytorium pruskiego i przeksztacony w wolne miasto, w ktrym stacjonoway wojska francuskie i rezydowa przedstawiciel Francji.

Konstytucja Ksistwa- 1807. Gwarantowaa ona krlowi saskiemu jako ksiciu warszawskiemu rozlege kompetencje. Krl posiada peni wadzy wykonawczej, administracyjnej oraz inicjatyw w zakresie stanowienia prawa.

Akty krlewskie wymagay kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Krl nadawa ordery. Mianowa i odwoywa tylko przed nim odpowiedzialnych ministrw: spraw wewntrznych, wyzna, wojska, przychodw i skarbu, policji. Stanowili oni Rad Ministrw. 1812 krl przekaza jej peni swojej wadzy. Ministrowie wchodzili w skad Rady Stanu. Przygotowywaa ona projekty ustaw dla sejmu oraz dekrety dla krla. Speniaa te funkcj sdu kasacyjnego. Poredniczya midzy krlem a sejmem. Ksistwo stao si krajem o ustroju oligarchicznym. Krl ksi warszawski bliej nie interesowa si nowym pastwem. Nie prbowa wpywa na jego dzieje, ca sw uwag koncentrowa na Saksonii. Rzadko te w nim bywa. Duy wpyw na polityk ksistwa mia stay rezydent Francji w Warszawie. Dwuizbowy sejm skada si z senatu i izby poselskiej. Czynne prawo wyborcze dawao tylko mczyznom, ukoczenie 21, a bierne 24 lat. wyborze deputatw decydowa cenzus majtkowy, zasugi oraz wyksztacenie. Konstytucja pozbawiaa szlacht monopolu na wadz ustawodawcz, ale gwarantowaa jej zachowanie na ni zasadniczego wpywu. W skadzie wyborcw nie znaleli si chopi. Konstytucja nadaa chopom wolno osobist, co znaczyo, e mogli si przenosi z miejsca na miejsce. Chop nie by ju przypisany do ziemi, a pan nie mia nad nim wadzy sdowniczej. Ale jedynym wacicielem gruntu dekret grudniowy (1807) uczyni pana, ktry mg legalnie usun chopa z ziemi. Sejm Ksistwa mia bardzo skromne kompetencje: uchwala podatki, podejmowa decyzj co do systemu menniczego i ewentualnych zmian w prawie cywilnym i karnym. Pozostae kwestie z zakresu prawa regulowa krl. Sdy byy niezalene. Krl mianowa sdziw doywotnio. W jego imieniu wydawano wyroki sdowe. Posiada prawo aski. Wolnoci religijne, sumienia i wyznania oraz wolno osobista. Wszyscy ludzie s rwni wobec prawa. Samorzd- rady departamentowe, powiatowe i municypalne (miejskie). Miay one ograniczone kompetencje. Przewaaa w nich szlachta. Kraj zosta podzielony na departamenty- 10. Na ich czele stali mianowani przez krla prefekci. Przygotowaniem zawodowego korpusu urzdniczego zajmowaa si uruchomiona w 1808 w Warszawie Szkoa Prawa, ktr w 1811 przeksztacono w Szko Prawa i Administracji. Wysze i najwysze urzdy sprawoway osoby ze rodowisk ziemiaskich i arystokratycznych. Na niszych pojawiali si ludzie z gminu. Zwaszcza mieszczanie. Zwikszya si liczba szk rednich i elementarnych. Gospodarka- w pierwszych 2,3 latach dziejw Ksistwa jego sytuacja bya za. Sabo rozwijay si miasta, rolnictwo znalazo si w kryzysie, z powodu blokady kontynentalnej spady ceny zboa. Uderzyo to w ziemian i chopw. Nowa epoka wymagaa nowych pomysw popartych kapitaami. Brakowao jednego i drugiego. Wydajno paszczynianych chopw bya niska. W celu zmuszenia ich do lepszej pracy zatrudniano dodatkowych karbowych i urzdnikw dworskich.

Czasy Ksistwa dla pewnych rodowisk spoecznych okazay si korzystne. Bogacili si midzynarodowi kupcy kursujcy na trasie Warszawa- Pary oraz dostawcy rzdowi. Wadze Ksistwa prboway wpywa na sytuacj gospodarcz. Zaczy prowadzi protekcyjn polityk celn. Krakw i Terespol otrzymay uprawnienia do wolnego handlu. Przyznawano te ulgi dla rzemielnikw i wacicieli kapitaw w celu pobudzenia ich aktywnoci. Zakadano te pierwsze osady przemysowe.

Rozwijao si grnictwo w Zagbiu Staropolskim, wkiennicy okrgu wielkopolskiego i Warszawy otrzymywali zamwienia na dostawy dla armii. W czasach Ksistwa naley szuka pocztkw pniejszego dzkiego okrgu przemysowego. 1810-1811 Ksistwo osigno dodatni bilans handlowy. Aktywnoci wyrniaa si grupa teoretykw nowoczesnej ekonomii- Dominik Krysiski, Wawrzyniec Surowiecki. W ostatnich latach zaktywizowao si ekonomicznie mieszczastwo. ydzi- ich prawa polityczne na mocy dekretu krlewskiego z 1808 zostay zawieszone na 10 lat. Nie mogli sprawowa urzdw ani nabywa ziemi na wasno. W cigu tego okresu mieli si ucywilizowa i zintegrowa z chrzecijanami. Podstaw prawa w Ksistwie stanowi Kodeks Cywilny Napoleona, przyjty w 1808. a. Potwierdza rwno wszystkich wobec prawa oraz wolno osobist. b. Likwidowa rnice w systemie prawnym o charakterze stanowym. c. Wasno bya pena i nietykalna. d. Znosi zrnicowanie sdowe i podatkowe, wprowadza powszechny obowizek suby wojskowej i usuwa stanowe ograniczenia w dostpie do urzdw. e. Szlachta bya mu nieprzyjazna. f. Koci katolicki przyj go wrogo. Wprowadzenie cywilnych lubw i rozwodw byo nie do zaakceptowania. Koci nie chcia pogodzi si ze swoj now rol: instytucji pastwowej, a nie przewodnika duchowego. g. Obowizki urzdnikw stanu cywilnego spady na proboszczw. Sporzdzali statystyk ludnoci, ogaszali z ambon zarzdzenia wadzy. h. Kapani mieli dziaa take na rzecz unowoczenienia kraju. Zmian cywilizacyjnych, poprawy jakoci ycia. Mieli troszczy si o higien i zdrowie mieszkacw. i. Urzdnicy ingerowali w tre kaza.

Ruch wolnomularski powsta w Anglii w 1717. By wzorowany na redniowiecznych zrzeszeniach rzemielnikw strzegcych tajemnicy budowy gotyckich katedr. Celem masonerii byo niesienie wiata., swobodna wymiana myli, krzewienie ideaw wolnoci, rwnoci, tolerancji, postpu i dialogu, kultury osobistej. Loe masoskie upowszechniay myl owiecenia. Masoneria skupiaa elity polityczne i intelektualne. Loe warszawskie zwizane byy z francuskimi. Dziaay na rzecz opcji napoleoskiej, propagoway nowe ustawodawstwo i reformy, opowiaday si za upowszechnieniem owiaty i rozbudow laickiego systemu edukacyjnego, za porzuceniem kontusza na rzecz francuskiego stroju.

Wojsko Ksistwa kontynuowaa tradycj legionw. 1808 zarzdzono powszechny obowizek suby wojskowej, obejmujcy mczyzn w wieku 21-50 lat. Suba trwaa 6 lat. Istotnym atrybutem nowego pastwa w napoleoskiej Europie byy jego siy zbrojne. Ale suyy nie tylko krajowi warszawskiemu, lecz i Francji. Zgodnie z umow Napoleon gwarantowa sobie prawo do korzystania z zasobu si zbrojnych Ksistwa. Porozumienie Napoleona z ksiciem warszawskim przewidywao konieczno oddelegowywania czci z 30 tys. kontyngentu armii na wojny prowadzone przez cesarza.

19) 1809 przeciwko dominacji Francji w Europie wystpia Austria, wiedzc, e Rosja nie wypeni sojuszniczych zobowiza w stosunku do Francji. 20) Granice galicyjsko- warszawsk przekroczy Ferdynand dEste (z toskaskiej linii Habsburgw). Celem operacji bya Warszawa, ktra Austriacy zamierzali zwrci Prusom. 21) Drog zagrodzi im Jzef Poniatowski. 1809 pod Raszynem- nierozstrzygnita. Poniatowski wycofa si do Warszawy, a potem ruszy na Galicj. W wielu rejonach Galicji wybucho powstanie antyaustriackie. Zakoczone sukcesem. Do Galicji wkroczy Golicyn z wojskami rosyjskimi, oficjalnie jako sojusznik Francuzw, nieoficjalnie Austrii. 6 lipca 1809 pod Wagram. Rozpoczy si rokowania, ktre doprowadziy do zawarcia traktatu w Schoenbrum.

Do Ksistwa przyczono Now Galicj z Krakowem, Radomiem i Lublinem, a ze starej Galicji okrg zamojski, Podgrze.] Rosja dostaa okrg tarnopolski. Wzrs odsetek Polakw i Rubinw. 1809 powsta Rzd Tymczasowy Obydwu Galicji, a jego prezesem Stanisaw Zamojski. W granicach Ksistwa znalazy si Warszawa, Pozna, Krakw. Dziki wzrostowi potencjau demograficznego i gospodarczego Ksistwa wzrosa jego atrakcyjno dla Francji.

22) przyszoci Francji, Napoleona i Polski miaa zadecydowa wojna z Rosj. Na zwycistwo Rosji liczyy Austria i Prusy oraz Anglia. 23) 1810 Aleksander I proponowa Francji przyjcie wsplnej gwarancji, e Polska Nidy nie powstanie. Napoleon odmwi. Dla Rosji by to sygna, e szykuje si do wojny. 24) Oywia si rosyjska dyplomacja. Zabiegaa ona o poparcie Polakw w Ksistwie i na Litwie. Ponownie na jej korzy dziaa Czartoryski. 25) 1812 Napoleon ogosi druga wojn polsk. 26) Sejm Nadzwyczajny Ksistwa- odczytano na nim Akt Konfederacji Generalnej Krlestwa Polskiego. Na jej czele stan Czartoryski. 27) 1 lipca 1812 Napoleon ustanowi niezalenie od Konfederacji Generalnej Rzd Tymczasowy Wielkiego Ksistwa Litewskiego na czele z Stanisawem Soatnem. 28) Na Litwie wikszo szlachty i arystokracji nie popara Napoleona. 29) 1812 Moskwa zostaa zajta. Mrz, brak ywnoci, choroby, dziaania partyzantw- armia francuska topniaa. Do Ksistwa zaczy ciga niedobitki armii francuskiej. 1813 rzd i wojsko opuciy Warszaw. Wojska rosyjskie zajy Ksistwo, traktoway je jako potencjalnego sojusznika, a nie kraju okupowanego. Zarzd nad nim zacza sprawowa Rada Najwysza Tymczasowa. 30) 1813 bitwa narodw- pod Lipskiem. 31) 1814 Napoleon abdykowa.

4. KONGRES WIEDESKI. Zwycizcami byli Anglia i Rosja. Angielski dyplomata- Robert Wilson przekonywa cara, e odbudowane Krlestwo Polskie zniszczy Napoleona. Podsuwa pomys osadzenia na polskim tronie wielkiego ksicia Michaa Pawowicza. Rosja nie odniosa si do tego przychylnie. Do 1813 Angli i Rosj czya walka z Napoleonem. Gdy nie stao wsplnego wroga, gdy pojawia si sprawa podziau Europy ponapoleoskiej, okazao si, e oba gwne mocarstwa wiele dzieli. Jedn z bardziej dranicych kwestii bya przyszo Ksistwa Warszawskiego. Aleksander I pewny poparcia Polakw, zabiega o Ksistwo dla siebie. Uzyska on poparcie Prus, w zamian za nabytki terytorialne Hohenzollernw na zachodzie Niemiec i w Saksonii. Przeciwnicy Rosji, w tym Anglicy i Austriacy, wspierani przez Francj, zgosili projekt restytucji pastwa polskiego w granicach bd historycznych, bd nieco zmodyfikowanych. Celem projektu byo skonienie Rosji do ustpstw. Anglia nie chciaa dopuci do nadmiernego wzrostu wpywu Romanoww. 1815 w zbrojnym pogotowiu naprzeciw siebie stany Anglia, Austria, Francja oraz Rosja i Prusy. Aleksander I zaj miejsce opuszczane przez Napoleona. Aktywnie dziaa na rzecz Aleksandra jego brat Konstanty. W Wiedniu na rzecz rosyjsko- polskiego rozwizania dziaa Czartoryski. W Ksistwie jego opcj wspierali liczni polscy politycy, ktrym przewodzi Jzef Kalasanty Szaniawski.

Decyzje w sprawie polskiej. 1. Zmiany terytorialne. 2. Wolne od 1807 miasto Gdask wraca do Prus. Okrg biaostocki pozostaje przy Rosji. Okrg tarnopolski, nalecy do Rosji od 1809, wraca do Austrii (Galicji). Ksistwo Warszawskie ulega podziaowi.

zasady podziau Ksistwa Warszawskiego. 2 zachodnie departamenty powracaj do Prus. Wikszo otrzyma nazw Wielkie Ksistwo Poznaskie. Ziemie chemiska, michaowska i Toru zostan wczone bezporednio do Prus i w peni z nimi zintegrowane. Podgrze i saliny wielickie z przylegociami wracaj do Austrii (Galicji). 8 pozostaych departamentw (2/3 Ksistwa) utworzy Krlestwo Polskie w unii personalnej z Rosj. Z fragmentu departamentu krakowskiego stworzy si samodzielne minipastwo- Rzeczpospolit Krakowsk. Na wczesnych mapach europejskich odrbny status Krlestwa Polskiego i Krakowa zosta zaznaczony. Ziemie zabrane do 1831 miay szczeglny charakter i znaczny zakres wewntrznych swobd, lecz byy integraln czci Rosji. Podobnie Galicja w dobie autonomicznej, cho posiadaa wasne instytucje i prawa, stanowia cz pastwa zaborczego, Austrii. Po kongresie wiedeskim sowa Polak i Polska powszechnie kojarzono z Krlestwem Polskim. Ksistwo Warszawskie, ktre byo pomysem Napoleona, znikno wraz z nim ostatecznie po Waterloo. Granice ustalone we Wiedniu obowizyway, poza jedyn zmiana- 1846, przez 100 lat. Rozbiory usankcjonowali tylko 3 zaborcy. Natomiast w Wiedniu zgod na przynaleno ziem dawnej Rzeczypospolitej do pastw zaborczych, a take na podzia Ksistwa, wyrazili zgod wszyscy uczestnicy kongresu. Od 1815 nieistnienie Rzeczypospolitej uzyskao europejsk legitymizacj. Uzupenieniem ukadu, w czym nie wzia udziau Anglia, by ponadpastwowy systemwitego Przymierza. Jego sygnatariusze zobowizali si do uyczania sobie wzajemnej pomocy, faktycznie w celu stumienia ognisk irredentystycznych i rewolucyjnych, wszdzie tam, gdzie by si pojawiy.

V. RZECZPOSPOLITA KRAKOWSKA 1815-1846. Kongres wiedeski podzieli Ksistwo Warszawskie na 3 terytoria: Krlestwo Polskie, Rzeczypospolit Krakowsk, Wielkie Ksistwo Poznaskie, ktre otrzymawszy autonomi, stao si czci Krlestwa Prus. Krlestwo Polskie i Rzeczypospolita Krakowska w wietle uchwa kongresu nie weszy w skad pastw zaborczych. Szczegy ich ustroju okreliy konstytucje. Warszawa od 1807 (do 1831), a Krakw od 1809 (do 1846) nie naleay do adnych z pastwa zaborczych.

1) Rzeczypospolita Krakowska bya wolnym, niepodlegym i cile neutralnym pastwem.

2) Rzeczypospolit Krakowsk oddano pod nadzr rezydentw, reprezentujcych interesy 3 dworw opiekuczych. 3) Nie moga ona prowadzi wasnej polityki zagranicznej, nie miaa sub dyplomatycznych. 4) Jej interesy na zewntrz reprezentoway Rosja, Austria i Prusy. 5) Miaa tylko prawo ustanowienia przedstawicieli dyplomatycznych przy dworach pastw opiekuczych. 6) Oglne zasady ustroju zostay okrelone na kongresie wiedeskim aktem z 3 maja 1815, ktry stanowi cz traktatu dodatkowego. 7) Tekst rozwinity konstytucji z 11 wrzenia 1818 zosta uoony przez Komisj Organizacyjn, w ktrej skad weszli rezydenci 3 mocarstw oraz 3 obywatele Rzeczypospolitej. Wadza wykonawcza bya w rku Senatu, zoonego z prezesa i 12 czonkw- senatorw. Musieli oni mie wysze wyksztacenie. 8 czonkw Senatu, w tym prezesa, wybierao Zgromadzenie Reprezentantw, po 2 kapitua i uniwersytet. Ciaem ustawodawczym i kontrolujcym, zwanym Sejmem, byo Zgromadzenie Reprezentantw. Nie miao ono jednak inicjatywy legislacyjnej. Sdownictwo byo niezalene i dobrze funkcjonowao. Wprowadzono sdy przysigych. Dalej obowizywa Kodeks Napoleona. Obron mieszkacw powierzono policji. Administracja bya polska. Obowizywa jzyk polski. Konstytucja gwarantowaa podstawowe wolnoci obywatelskie. Wasno prywatna bya nienaruszalna, a swobody religijne zagwarantowane.

8) W pierwszych latach istnienia sympati krakowian nie cieszy si cesarz austriacki, ale Aleksander I. Powszechnie uwaano go za twrc Rzeczypospolitej. Czczono go te jako krla polskiego. 9) Krakw posiada rozlege wolnoci gospodarcze. Z tej racji sta si ukochanym dzieckiem europejskich liberaw i leseferystw. W dobie powszechnie obowizujcych w Europie ce, wszystkie towary byy wwoone do Krakowa bez potrzeby jego opacania. Krakw korzysta z wolnoci nawigacji na Wile. Usytuowany na skrzyowaniu drg i na styku 3 pastw potrafi zrobi waciwy uytek ze swojego pooenia. Rozwijay si przedmiecia. Rosy ceny nieruchomoci i rosa warto usug wiadczonych na rzecz polskich ziemian i arystokratw. Dobrze rozwijay si banki: Bochenkw, Piotra Steinkellera oraz ydowski Beera Meiselsa. Istotny wpyw na rozwj Rzeczypospolitej mia przemyt. Sabiej rozwija si przemys.. Powstajce manufaktury miay krtki ywot, nie wytrzymyway konkurencji taszych towarw sprowadzanych z Prus i Austrii. Jedynie przemys i rzemioso zwizane z funkcjonowaniem miasta prosperoway dobrze. W rejonie Chrzanowa przybywao szybw grniczych. Rosa eksploatacja rud cynku, oowiu i wgla. Krakw nie mia wasnej waluty. W obrocie znajdoway si pienidze ssiadw oraz monety polskie z wizerunkiem St. A. Poniatowskiego. Dalszy rozwj miasta miaa uatwi komunikacja kolejowa. 1844 wmurowano kamie wgielny pod dworzec drogi elaznej do Wiednia.

10) W Rzeczypospolitej status prawny i spoeczny warstwy wociaskiej by lepszy ni w Galicji.

Chopi byli osobicie wolni, podlegali tak jak wszyscy mieszkacy temu samemu prawu. Los chopw miaa okreli Komisja Wociaska, ktrej pierwszym przewodniczcym by Marcin Badeni. Zniesiono paszczyzn w dobrach rzdowych i kocielnych, a chopi zostali oczynszowani. Wadze zachcay do komasacji gruntw, do wzmacniania silnych gospodarstw. Rosa warstwa zamonych rolnikw. Chopi nie stali si wacicielami gruntu, niemniej oczynszowanie i zniesienie wielu uciliwych powinnoci na rzecz pana zachcay do ich kontaktu z rynkiem, z miastem i z jego mieszkacami. Zmieniao to wiadomo spoeczn do czego przyczynia si te coraz gstsza sie szk elementarnych.

11) Liczba szk jeszcze szybciej rosa w miecie. W Krakowie istniay te szkoy rednie, w tym techniczne. Od 1817 do 1821 zwierzchnictwo nad szkolnictwem posiada UJ. Rosa liczba studentw i pozycja naukowa uniwersytetu. Jednym z najznamienitszych uczonych by Jerzy Samuel Bandtkie. ycie naukowe poza uniwersytetem rozwijao si w Towarzystwie Naukowym, zaoonym w 1815. Krakw obok Wilna i Warszawy sta si gwnym orodkiem polskiej nauki, myli i kultury. Zaczto w nim widzie narodowe sanktuarium. 1818 zoono na Wawelu zwoki Tadeusza Kociuszki, w 1817 Jzefa Poniatowskiego. 1820-23 usypano Kociuszce kopiec, ktry sta si celem pielgrzymek. Polakw z 3 zaborw.

12) Rzeczpospolita bya maym krajem duych namitnoci politycznych. Walka o wadz w miecie- pastwie naleaa do ulubionych tematw rozmw krakowskich warstw owieconych. Konserwatyci, wspierani przez rodowiska ziemiaskie i arystokratyczne, rywalizowali z liberaami, ktrzy mieli oparcie w mieszczastwie i na UJ. Pierwszym prezesem Senatu zosta Stanisaw Wodzicki. 13) Po 1831 sytuacja midzynarodowa Krakowa pogorszya si. Rezydenci krytykowali Rzeczpospolit za sympati dla powstania, za wspieranie go we wszystkich moliwych formach, za publiczne dyskusje na temat oficjalnego przystpienia do polskiej wojny. Mieli pretensje do wadz Krakowa o tolerowanie spiskw. 1836 Krakw zajy wojska opiekucze. Cho miasto dalej pracowao i yo, politycznie byo bezsilne. Rok 1836 wywoa siln i skuteczn akcj dyplomatyczn Hotelu Lambert. Za niezawisoci Krakowa opowiaday si Prusy, ktre dziki niej sporo korzystay pod wzgldem finansowym. Ostatecznie wojska pastw zaborczych opuciy miasto, najpniej Austriacy, bo w 1841. Wojska wyszy, ale rezydenci zachowali siln pozycj. Sejm zwoywano wtedy, gdy wyrazili na to zgod rezydenci. 1846 dzieje Rzeczpospolitej dobiegy koca. Przez lata ywa bya tradycja wolnoci obywatelskich i gospodarczej pomylnoci miasta- pastwa, a stan wiadomoci spoecznej i narodowej jego mieszkacw wyrnia ich spord Galicjan. Niewiele natomiast lepsza ni w ssiedniej Galicji bya tu sytuacja prawna ydw. Konstytucja zapewniaa im opiek pastwa, niemniej na mocy Statutu starozakonnych z 1817 z praw obywatelskich mogli korzysta tylko ci ydzi, ktrzy si ucywilizowali, czyli ci, ktrzy zrezygnowali z ydowskiego stroju religijnego. 1817 wadze, szukajc drg do integracji ydw ze spoeczestwem chrzecijaskim, zniosy organizacj kahaln, przekazujc jej kompetencje, z wyjtkiem funkcji religijnych i dobroczynnoci, wjtom gminy. Zniesiono szkoy ydowskie. 1833 Senat zezwoli ydowskim rzemielnikom na zakadanie wasnych cechw. 1844 Sejm uchwali, e aden yd nie moe zawrze zwizku maeskiego, jeli nie wykae si zmian stroju, obciciem brody i pejsw.

VI. KRLESTWO POLSKIE 1815-1850 (1853). 1 1 Krlestwo Kongresowe, obok Rzeczypospolitej Krakowskiej, bya najbardziej polskim i najbardziej wolnym terytorium dawnej Rzeczypospolitej. 1 1 Stao si orodkiem polskiej myli, kultury, nauki, owiaty, ycia politycznego i gospodarczego. Cz z tych funkcji utracio po 1831, zachowujc pozycj polskiego orodka administracyjnego i gospodarczego. 1 1 Proklamowane do samodzielnego bytu 20 czerwca 1815 w Warszawie, Krlestwo posiadao wszystkie najwaniejsze atrybuty pastwa: wasne terytorium i granice, w tym celne odrbne organy pastwowe i instytucje administracyjne niezalene szkolnictwo i sdownictwo wasny system przedstawicielski (sejm) odrbne prawo monet i si zbrojn (armia). Mieszkacy posiadali obywatelstwo Krlestw i paszporty. Wycznym jzykiem urzdowym by polski. Urzdy mogli sprawowa tylko obywatele Krlestwa, urodzeni bd naturalizowani. To czynio pastwo niezawisym.

1 1 Suwerenno pastwa w trway sposb ograniczaa unia dynastyczna z cesarstwem rosyjskim. Krlem polskim i carem bya bowiem jedna i ta sama osoba- Aleksander I. 1 1 Okrelenie pozycji monarchy i innych organw pastwa przyniosa ustawa konstytucyjna. Opracowa j zesp kierowany przez Adama Czartoryskiego, a nada krl. Bya zatem aktem oktrojowanym, ktrego wano zaleaa od darczycy. Konstytucji nie uchwali ani sejm, ani nie przyja jej w referendum konstytucyjnym caa ludno pastwa. Krl, ktry nada konstytucj, mg j odwoa. Krl mg wydawa statuty organiczne uzupeniajce konstytucj.

mia on peni wadzy wykonawczej mianowa ministrw, referendarzy, wyszych urzdnikw, sdziw, prezesw komisji wojewdzkich, senatorw, biskupw sta na czele si zbrojnych pastwa w czasie wojny i pokoju, mianowa dowdcw krlestwo prowadzio polityk zagraniczn tylko poprzez osob krla. Z ta zasada wizao si wyczne prawo krla do wypowiadania wojny oraz zawierania wszelkich traktatw i umw tylko on mg decydowa o uczestnictwie Krlestwa w toczonych przez Rosj wojnach zwoywa sejm, mia prawo go przeduy, rozwiza, odroczy do niego naleaa inicjatywa ustawodawcza zasada odpowiedzialnoci stosownego ministra za akty wydawane przez panujcego, co wyraao si w kontrasygnacie Zastpc krla podczas jego nieobecnoci by namiestnik.

prezydowa on w Radzie Stanu zarzdza sprawami publicznymi mianowa urzdnikw nie mg kierowa si zbrojn, mianowa dowdcw, zatwierdza budetu i prowadzi polityki zagranicznej. Nie mia prawa aski ani nadawania szlachectwa

Pierwszym i zarazem ostatnim namiestnikiem zosta Jzef Zajczek.

Nie uzyska on w kraju ani uznania, ani autorytetu. Stare rody arystokratyczne go nie szanoway ze wzgldu na jakobiskim przeszo. By ulegy wobec Rosji. Ustawa konstytucyjna stwierdzaa, e nard polski po wieczne czasy bdzie posiada reprezentacj narodow w sejmie, zoon, zgodnie z polskimi tradycjami, z krla, senatu i izby poselskiej. Prawa wyborcze do sejmikw miaa szlachta posiadajca, pacca 100 zlp podatku rocznie. W zgromadzeniach gminnych gosowali obywatele nieszlachta majcy wasno gruntow bd nieruchomoci, zamoniejsi kupcy i rzemielnicy, kler parafialny oraz inteligenci. W porwnaniu z konstytucj Ksistwa prawo wyborcze utracili wojskowi. Zdecydowan przewag liczebn mieli herbowi. Czynne prawo wyborcze przysugiwao tym, ktrzy ukoczyli 21 lat, bierne- 30. Kadencja trwaa 6 lat. Posowie zostali obdarzeni- co byo nowoci- immunitetem. Dostp do praw wyborczych by do szeroki, co oznaczao, e ordynacja wyborcza bya stosunkowo demokratyczna. Senatorw, mianowanych przez krla, byo 64. Senat posiada rwnorzdn z izb poselsk pozycj w stanowieniu prawa. Senatowi przypisano funkcj sdu sejmowego, ktry sdzi zbrodnie stanu i przestpstwa wyszych urzdnikw. Sejm mia zbiera si co 2 lata na 30 dni. Realizowa ustawodawstwo cywilne i karne, uchwala podatki oraz mg uchwala budet pastwa. Do sejmu naleaa organizacja systemu menniczego, podejmowanie uchwa w sprawie zacigu do wojska oraz zajmowanie si tym, co mu zleci monarcha. Posowie mieli prawo skadania interpelacji, czyli zapyta odnonie do pracy poszczeglnych ministrw i urzdnikw. Mieli te prawo wnoszenia na nich skarg. Rada Stanu dzielia si na waciw- Zgromadzenie Oglne (opracowywao projekty ustaw i dekretw oraz oddawao pod sd mianowanych przez krla urzdnikw) i Rad Administracyjn. Armia miaa polski charakter. Polskie byy sztandary, ory, barwy, komenda. Polakami byli generaowie i oficerowie. Dobrze zorganizowana i wywiczona armia skadaa si z piechoty, kawalerii, artylerii i wojsk inynieryjnych. Cesarz, w nastpstwie prywatnej umowy z bratem, wielkim ksiciem Konstantym, pozbawi si wadzy nad wojskiem Krlestwa. Naczelnym wodzem zosta Konstanty. Stworzy on wasn pozarzdow sub policyjn. Komisarzem cesarskim do specjalnych porucze zosta Nikoaj Nowosilcow. Krlestwem nie rzdzi Nowosilcow, ale polski rzd- Rada Administracyjna. Konstytucja krlestwa bya bardziej liberalna ni poprzednia dziki i odpowiedzialnoci prawnej ministrw, niezawisym sdom oraz prawom politycznym. Poza rwnoci wszystkich wobec prawa przyznawaa mieszkacom wolno druku, wolno religijn. Saboci pastw a konstytucyjnego bya brak samorzdu.

ydzi byli nadal postrzegani jako zbyt mao dojrzali, by mogli korzysta z dobrodziejstw nowoczesnego pastwa i prawa. Konstytucja nie przyznaa im zatem praw publicznych, nie mogli sprawowa urzdw i by oficerami. Od 1822 mogli mieszka wycznie w dzielnicach (rewirach) ydowskich, a wychodzc poza nie, musieli uiszcza opat biletow. Konstytucja gwarantowaa przewag we wszelkich wadzach szlachcie ziemiaskiej. Miaa ona zdecydowan wikszo w sejmie oraz wyszej administracji i sdownictwie. Utracia jednak monopol na wadze.

2. ycie polityczne (do 1830). 1) Istotny wpyw na ycie polityczne Krlestwa wywiera cesarz.

2) Krlestwo stao si centrum rosyjskiej ofensywy politycznej i kulturalnej. 3) Krlestwo byo dla Aleksandra I poligonem, na ktrym sprawdza przydatno wybranych idei zachodnich, w tym liberalnych. 4) 1819 bunt w rosyjskich osadach wojskowych. 1820 bunt elitarnego siemionowskiego puku gwardii. 5) Wskutek tego nasta czas odwrotu od liberalnych idei i liberalnej retoryki. Aleksander I ostatecznie porzuci te pomys konstytucji dla Rosji. 6) Zapowiedzi zmiany kursu byo mianowanie ministrem wojny reakcyjnego Aleksego Arakczejewa, ktry stosowa pak, przemoc i inwigilacj. Car za przywdzia mundur rosyjskiego autokraty i europejskiego tyrana. 7) Niechtne liberalnemu Krlestwu i planom jego rozszerzenia na wschd byy rosyjskie rodowiska zachowawcze. 8) wiadectwem zasadniczej zmiany kursu politycznego by rok 1820. Dowodzio tego zachowanie krla w Warszawie. Aleksander I zapowiada ograniczenie konstytucyjnych przywilejw, rewizj konstytucji. 9) Najwikszymi zwolennikami konstytucji byli polscy liberaowie. Liberaowie, zwani Kaliszanami, skupiali si wok posw z woj. Kaliskiego. Przewodzili im bracia Bonawentura i Wincenty Niemojewscy. 10) Stali si pierwsz legaln opozycj w Krlestwie. Nie tylko bronili konstytucji, ale krytykowali rzd i poszczeglnych ministrw za mao liberaln polityk gospodarcz. 11) Car znis jawno obrad sejmu, przedstawicieli opozycji, z brami Niemojewskimi na czele, nie dopuci do sali sejmowej. 12) Polskim liberaom przywieca cel zachowania wolnociowego charakteru ustroju Krlestwa i przestrzegania konstytucji. Kaliszanie nie byli rewolucjonistami. Nie przygotowywali si w obronie zagroonej konstytucji do dziaa nielegalnych. Mieli pen wiadomo, e istnienie Krlestwa, ktre ju po kilku latach mogo si pochwali licznymi sukcesami w zakresie nauki, kultury, rozwoju gospodarczego, jest wielk szans dla Polakw. Dlatego uwaali, e nie mona nie przemylanymi nielegalnymi dziaaniami naraa bytu pastwa, nawet jeli mocno odbiega od ich ideau. 13) Pod tym wzgldem liberaowie byli zgodni z polsk warstw rzdzc, ktra akceptowaa stan pniepodlegoci. 14) Wrd elit zwyciy realizm polityczny, w ktrym zawarta bya troska o stan kraju i jego przyszo oraz nadzieje na przyczenie Litwy. Elity polityczne miay te wyobraenie dysproporcji potencjau militarnego, demograficznego i gospodarczego midzy Krlestwem a Rosj. 15) TAJNE ZWIZKI. Krl mia wiadomo silnego oparcia w polskiej warstwie rzdzcej, dlatego mg sobie pozwoli na lekcewaenie opozycji legalnej. Powaniejszym problemem dla Petersburga i polskiego rzdu moga si okaza opozycja nielegalna. W istocie w nielegalnej opozycji wobec klasy rzdzcej i krlewsko- cesarskiego parasola ochronnego stanli nieliczni, prawie wycznie modzie, studenci, inteligenci, uczniowie starszych klas gimnazjw. Tworzyli zwizki na wzr podobnych organizowanych w caej Europie. Modzi nienawidzili tyranw, protestowali przeciwko ogranizaniu8 swobody wypowiedzi, przeciwko cenzurze. Gosili apologi wolnoci. Polscy studenci i gimnazjalici jako miejsca schadzek wybierali parki, ogrody, domu prywatne i kawiarnie. Dyskutowali o nowych prdach literackich i kulturalnych, o kwestiach moralnych. wiczyli si charakteru, woli, doskonalili si.

Ale kwestiami spoecznymi i politycznoustrojowymi bliej si nie zajmowali. Wiedzieli, e s wrogami despotw, lecz nie konstruowali wizji ustrojowych. W latach 1818-1821 w Krlestwie, gwnie w Warszawie, powstao 14 zwizkw i kek modzieowych: Zwizek Przyjaci Panta Koina, zaoony w 1817 przez Ludwika Mauersberga, ktry za gwne rda za uwaa rzd, religi, policj i lekarzy. 1819 powsta zaoony przez studentw Wiktora Hetmana, Tadeusza Krpowieckiego, Ksawerego Bronikowskiego Zwizek Wolnych Polakw. Zwizkowcy wydawali nawet pismo Dekada Polska. Od 1821 Zwizek i inne kka zaczy obumiera, do czego przyczyni si zakaz tworzenia jakichkolwiek organizacji.

Wiksze znaczenie dla politycznych dziejw pastwa miay tajne zwizki, ktre tworzyli oficerowie i politycy. Najczciej wzorca organizacyjnego uyczaa im masoneria, ktra po 1815 dalej szybko si rozwijaa. W 1821 najwaniejsza korporacja masoska, Wielki Wschd Polski, obejmowaa 38 l oraz 8 kapitu wyszych stopni. Przynaleaa do niej caa mietanka pastwa, zarwno czonkowie rzdu, jak i opozycyjni, arystokracja, urzdnicy, intelektualici. Od 1821 jej popularno stopniowo zmniejszaa si. Naleenie do masonerii byo karane. 1819 major Walerian ukasiski wraz z dwoma przyjacimi zaoy Wolnomularstwo Narodowe, ktre postawio sobie za zadanie utrzymanie narodowoci i krzewienie postaw patriotycznych. ukasiski coraz bardziej naciskany prze kierownictwo Wielkiego Wschodu rozwiza Wolnomularstwo, by na jego miejsce w 1821 powoa nowa organizacj. W Poznaskiem oparcie dla niej stanowi Zwizek Kosynierw z kapitanem Ignacym Prdzyskim na czele. Przez wtajemniczonych nowa organizacja bya nazywana Towarzystwem Patriotycznym (TP). Bya pierwsz polsk organizacja niepodlegociow powsta po 1815.

Gwny cel- odbudowa pastwowoci polskiej w granicach przedrozbiorowych. Nie by organizacj spiskow przygotowujc zbrojne powstanie. Upowszechniaa idee niepodlegociowe wrd onierzy i oficerw oraz elit cywilnych Krlestwa, Ziem Zabranych i zaboru pruskiego. Sprzeciwiaa si nadmiernie zachowawczej polityce warstw rzdzcych Krlestwa. Lecz ju w maju 1821 w nastpstwie kilku donosw i denuncjacji z krgw zaniepokojonych agitacj niepodlegociow, polska policja przeprowadzia aresztowania. ukasiski aresztowany. TP trwao i rozwijao si nadal. Przygotowywao si do wsplnej walki ze spiskowcami rosyjskimi, pniejszymi dekabrystami. Dalsze plany przerwao nieudane powstanie dekabrystw. Prowadzone ledztwo wykazao cise zwizki rosyjskich dekabrystw i polskich spiskowcw. Aresztowania w Krlestwie. Od 1827 ledztwo prowadzi Sd Sejmowy pod prezesur Piotra Bieliskiego. Sd, bdcy pod coraz silniejsz presj polskich rodowisk niepodlegociowych, uzna, ze TP nie miao celu zbrodniczego. Odrzuci tym samym, jako bezpodstawne, oskarenia o zbrodni stanu. Krl- car, prowadzcy wojn z Turcj, nie chcia sobie zraa Polakw i dlatego w 1829 koronowa si na krla polskiego, a w 1830 zwoa sejm. Polscy wsplnicy dekabrystw zostali uniewinnieni. Postawa Sdu Sejmowego przyczynia si do wzmocnienia nastrojw niepodlegociowych. 1815-1830 Krlestwo stao si centrum polskiej konspiracji, istniay tam stosowne warunki do jej uprawiania: modzie uniwersytecka, moda inteligencja, swobody polityczne.

3. Nauka i owiata. Koci.

Po 1815 szkolnictwo, kierowane przez energicznego, znanego z czasw Ksistwa, Stanisawa Kostk Potockiego, szybko si rozwijao. Przybywao szk i nauczycieli. Unowoczeniono metody nauczania. Rosa liczba szk elementarnych, niedzielnych, wieckich szk dla ydw oraz gimnazjw, szk rednich i pwyszych szk zawodowych. 1816 powoany zosta Uniwersytet Aleksandryjski w Warszawie. 1821 zoono konserwatorium muzyczne, od 1826 Szkoa Gwna Muzyki. Istotny wpyw na losy szkolnictwa miao odwoanie w 1820 w nastpstwie nacisku biskupw katolickich Krlestwa, Potockiego. Decyzja ta otwara drog wielu niekorzystnym zmianom. Jego nastpc zosta syn ostatniego krla Polski, znany oportunista i zachowawca Stanisaw Grabowski. Spada liczba uczniw i szk, zwaszcza na wsi. W okresie jego rzdw wzrs wpyw Kocioa katolickiego na programy szkolne, na wychowanie dzieci i modziey.

4. Rozwj cywilizacyjny. Gospodarka (do 1830). Elity polityczne i intelektualne Krlestwa dyskutoway na temat przyszoci cywilizacyjnej i gospodarczej pastwa. Jedni nawoywali do rozwoju nowoczesnego rolnictwa oraz modernizacji gospodarstwa krajowego, inni byli za forsown industrializacj, finansowan gownie ze rde rzdowych. Ziemianie zasadniczo byli pasywni, nie rozumieli nieuchronnoci zmian. Oczekiwali ze strony rzdu odduenia gospodarstw folwarcznych i stworzenia warunkw dla eksportu zboa na rynki europejskie. Anglia wprowadzia wysokie ca antyimportowe. Dopiero rozsdna polityka rzdu Krlestwa i pomoc dla ziemian ze strony zaoonego w 1825 Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, organizacji rzdowej kredytujcej na dogodnych warunkach ziemiastwo i jednoczenie wymuszajcej unowoczenianie produkcji, przynosiy pewne zmiany na korzy w rolnictwie. Najszybciej byy one widoczne w zachodnich powiatach Krlestwa. Stopniowo upowszechniano podozmian i upraw ziemniaka, wprowadzono upraw buraka cukrowego i koniczyny. Zmiany w rolnictwie naley zapisa na konto nowego, od 1821, ministra skarbu- ksicia Ksawerego Druckiego- Lubeckiego, energicznego polityka wiatego gospodarza. W 1820 zasta duy deficyt budetowy.

1 1 Uzdrowi on finanse publiczne, zrwnoway budet. 11 11 11 Wynegocjowa z Prusami korzystny ukad celny, ktry pozwoli na ochron modego przemysu. Wprowadzi program oszczdnociowy. Spore oszczdnoci poczyni w administracji. Osobicie i niespodziewanie wizytowa biura i przyglda si pracy urzdnikw. Niekompetentnych i sabo przygotowanych zwalnia. Dziki temu m.in. Krlestwo stao si krajem dobrze zarzdzanym i zorganizowanym. Lubecki nakaza tez ciga podatki od tych, ktrzy od lat zalegali.

11

1 1 Unowoczeni system podatkowy. 1 1 Dziki tym decyzjom dochody skarbu pastwa wzrosy dwukrotnie. 1 1 W 1830 skarb posiada powane rezerwy. 1 1 Lubecki, przeciwnik powstania listopadowego, swoja polityk finansow umoliwi trwanie powstania. 1 1 1 Wielkim sukcesem ksicia i jego wsppracownikw byo zaoenie w 1828 Banku Polskiego, ktry sta si instytucj emisyjn, stranikiem finansowej niezalenoci pastwa. 111 Poza tym wspiera przedsiwzicia rzdowe w przemyle i grnictwie, poredniczy w operacjach finansowych, w tym w handlu zagranicznym.

111 Przyczyni si do oywienia zaoonej w 1817 warszawskiej giedy towarowej, uatwia due transakcje na organizowanych od 1822 midzynarodowych i krajowych targach na wen w Warszawie. 111 Uporzdkowanie finansw pozwolio na intensyfikacj pracy rzdu w wielu dziedzinach. Pozwolio na budow Kanau Augustowskiego i drg zwanych szosami, sprzyjao urbanizacji, ktra z kolei pocigna za sob zwikszenie zapotrzebowania na artykuy konsumpcyjne. Warszawa staa si znaczcym orodkiem przemysu metalowego, galanteryjnego i przetwrczego.

111 Drucki uzna, ze gwarancj finansowej i gospodarczej niezalenoci pastwa, poza zdrowymi finansami, jest silny przemys. 111 Pomylno pastwa widzia w aktywnej polityce gospodarczej rzdu. Nie docenia wagi kapitaw prywatnych. 111 Rzdowe pienidze, w rnej postaci, trafiy do 3 okrgw przemysowych: dzkiego, dbrowskiego, staropolskiego. 111 Dziki finansowej pomocy rzdu obok prymitywnych warsztatw tkackich wyrosy manufaktury produkujce przdz, tekstylia, gwnie weniane. 111 Zaoono wzorcowe osady przemysowe w Aleksandrowie, Konstantynowie, Tomaszowie. 111 Rozwijay si Ozorkw, Zgierz, Pabianice. 111 Przybywao mieszkacw w odzi. 111 W Zagbiu Dbrowskim, zwanym Zachodnim, rzd inwestowa w grnictwo cynku i oowiu oraz wgla kamiennego. Jednak pierwsze szyby kopalniane zbudowali na tym terenie jeszcze Prusacy, w tym pruski minister i lski potentat, hrabia Reden. 111 Rzdowe inwestycje w Zagbiu nie byy chybione z punktu widzenia rachunku ekonomicznego. 111 Natomiast w tzw. Wschodnim Zagbiu, czyli Staropolskim, w znacznej mierze nie miay uzasadnienia ekonomicznego. Zakadanie kopal rudy elaza, ktra posiadaa nisk zawarto metalu, bardzo podnosio koszty jej przetwarzania. A oparcie wytopu elaza na wglu drzewnym byo z punktu widzenia technologicznego anachronizmem. Poza tym brakowao odpowiednich linii komunikacyjnych, szos, co utrudniao wywz wytworzonych produktw. Skala inwestycji znacznie przekroczya zapotrzebowanie rynku. W tej sytuacji zbudowane kopalnie i huty musiay upa. Rwnolege inwestycje rzdu w 3 okrgach przemysowych wymagay wielkich rodkw finansowych. Gromadzono je gwnie kosztem rolnictwa. Oznaczao to w praktyce naoenie duych podatkw na rolnikw. 111 Dziki Lubeckiemu kraj uleg modernizacji i europeizacji, zmniejszy si dystans oddzielajcy Krlestwo od czoowych krajw kontynentu.

POWSTANIE LISTOPADOWE. 1) Wrd modych oficerw dojrzewa pomys zorganizowania spisku niepodlegociowego. Zosta on zawizany w 1828. By w ogle pierwszym w dziejach Krlestwa Kongresowego, ktry za cel wyznaczy sobie wywoanie powstania zbrojnego w dogodnym momencie. Miao ono obj take tereny Ziem Zabranych. Natomiast spiskowcy nie planowali przeniesienia walk na obszar Galicji z zaboru pruskiego. 2) 1828 pierwszy manifest otwarcie wzywajcy do walki w celu poczenia w jedn cao rozerwanych czci ojczyzny. Jego autorem by Maurycy Mochnacki. Architektami spisku byli dwaj oficerowie: Piotr Wysocki i Jzef Zaliwski. Spisek przeszed do historii pod nazw Sprzysienia Piotra Wysockiego. 3) Do spisku oficerw przyczyli si spiskowcy cywilni.

4) Misj sprzysienia mia by jednorazowy czyn zbrojny. 5) Wydarzenia rewolucyjne we Francji i w Belgii przyspieszyy ich decyzj o powstaniu. 6) Ostatecznie zdecydowali si uderzy w kocu listopada, w nastpstwie ogoszenia 19 i 20 listopada stanu gotowoci bojowej armii polskiej i rosyjskiej. 7) Spiskowcy uwaali, ze celem tej decyzji by zamiar zniszczenia przez Rosj obu zachodnich rewolucji. 8) W istocie krl- car nie szykowa si do zbrojnej interwencji. Natomiast w zapowiedzianej mobilizacji widzia on dogodn okazj do powikszenia liczby rosyjskich onierzy w Krlestwie, co by mu pozwolio na ewentualne przeprowadzenie trwaej pacyfikacji. 9) Obawa przed aresztowaniami i likwidacj spisku prowadzia sprzysionych do walki. 29 listopada 1830 powstanie si rozpoczo. 10) Poeci Ludwik Nabielak i Seweryn Goszczyski oraz 12 cywilnych spiskowcwbelwederczycy- wkroczyli do paacu belwederskiego. Nie ma pewnoci, czy chcieli zamordowa Konstantego, czy tylko go aresztowa. Konstantemu udao si ukry, a pniej zbiec. 11) Dziki ludowi Warszawy opanowano Arsena i zaopatrzono go w bro. Rankiem w Warszawie nie byo ju rosyjskich onierzy. 12) Organizatorzy dziaali jednak nieraz w sposb chaotyczny i improwizowany. Programu spoecznego nie mieli i mie nie chcieli. Agitacji mas chopskich nie brali pod uwag. Zgodnie z tradycjami szlacheckimi uwaali, e skoro krl amie prawo, nie przestrzega konstytucji, to maj prawo do oporu. Walk wyobraali sobie jako bj romantycznego rycerza z tyranem. starsi w narodzie, w tym wybitni generaowie, do ktrych si zwrcono, zaskoczeni wypadkami, bynajmniej nie mieli ochoty na udzia w powstaniu. Niektrych odmowa kosztowaa ycie- np. Stanisawa Potockiego. Z rki powstacw zgino 6 generaw i pewna liczba oficerw. Noc listopadowa w wielu miejscach Warszawy bya czasem walki bratobjczej, walki midzy dwiema generacjami i dwiema filozofiami narodowymi. 13) 30 listopada 1830 Konstanty zada, by Polacy zakoczyli midzy sob porachunki, buntownikw aresztowali i postawili ich przed sdem. 14) Dowdztwo nad wojskiem przej Chopicki, w celu opanowania stolicy i zaprowadzenia porzdku. Jednak oficerowie nie mieli odwagi podj walki z powstacami. Chopicki zrezygnowa. 15) 1 grudnia 1830 reaktywowao si Towarzystwo Patriotyczne w postaci klubu patriotycznego, a Rada Administracyjna usuna ze swego skadu politykw skompromitowanych serwilizmem i dokooptowaa sobie majcych opini opozycyjnych. 16) 3 grudnia 1830 Rada przeksztacia si w Rzd Tymczasowy. Przewaali w nim zwolennicy szukania kompromisu z Rosj. 17) Klubici z TP nie mieli pomysu ani siy, by zmusi rzd do bardziej energicznych krokw. 18) Wykorzysta to CHOPICKI, ktry 5 grudnia 1830 wobec zgromadzonego wojska ogosi si dyktatorem. Opowiada si za samodzielnoci Krlestwa, za wycofaniem z niego wojsk rosyjskich, lecz pomys wojny z Rosj uwaa za absurdalny i szalony. Aby stworzy stosowne warunki do rozmw z Mikoajem I, walczy z ulic i anarchi. Jednoczenie, ponaglany przez powstacw, rozbudowywa armi, wciela do niej zasuonych onierzy, tworzy nowe bataliony i puki, aczkolwiek czyni to wszystko wolno i bez przekonania. 19) 10 grudnia 1830 do Petersburga udali si ksi Lubecki z posem Janem Jezierskim, z nadziej na zawarcie kompromisu z Mikoajem I. 20) 18 grudnia 1830 rozpocz obrady sejm, ktry uzna powstanie za narodowe. W odpowiedzi Chopicki zoy urzd. 21) 20 grudnia 1830 sejm uchwali ustaw o dyktaturze, co pozwolio Chopickiemu, po raz drugi przej wadz, tym razem legalnie. 22) Kunktatorstwo dyktatora nie doprowadzio do porozumienia z Rosj, a wywoao sprzeciw klubistw z TP.

23) Krla- cara satysfakcjonowaa jedynie kapitulacja powstacw. W tej sytuacji Chopicki ustpi, a klubici, ktrym ponownie przewodzi Lelewel, nawoywali do detronizacji Mikoaja. Obraajce Polakw owiadczenie wodza armii rosyjskiej, Iwana Dybicza, stao si zacht do dalszych radykalnych krokw. Rosja poprzez Dybicza i wasnych ludzi w Warszawie zachcaa powstacw do zdecydowanych dziaa. KRLESTWO POLSKIE PASTWEM NIEPODLEGYM. Nastroje niepodlegociowe udzielay si coraz liczniejszym mieszkacom Krlestwa. 25 stycznia 1831 odbya si w sejmie debata w sprawie detronizacji krla- cara. Z ulicy wspieraa j wielka manifestacja warszawiakw. Na wniosek posa Romana Sotyka sejm uchwali akt detronizacji Mikoaja I jako krla Polski z dynastii Romanoww. Przeciwni temu byli umiarkowani politycy z Adamem Czartoryskim na czele. Wiedzia on bowiem, e akt detronizacji naruszy uchway kongresu wiedeskiego. 25 stycznia 1831 Krlestwo stao si krajem niepodlegym, aczkolwiek nie zostao uznane przez adne pastwo europejskie. Dzie ten wyzwoli now energi. 29 stycznia 1831 sejm przyj ustaw o Rzdzie Narodowym, rodzaju regencji, ktra skadaa si z 5 osb. Prezesem zosta Adam Czartoryski, czonkami: Stanisaw Barzykowski, konserwatysta, dwaj liberaowie, Teodor Morawski i Wincenty Niemojewski, oraz Joachim Lelewel. Rzd Narodowy zasadniczo si sprawdzi. Troszczy si o uzbrojenie, kontrolowa dziaalno komisji rzdowych i naczelnego wodza, wsppracowa z sejmem. Zabiega te o rozbudow bazy materiaowej powstania. Za szczeglnie istotne zadanie Czartoryski uzna walk o midzynarodowe uznanie powstania. wiadom rywalizacji Austrii z Rosj, proponowa Wiedniowi osadzenie na tronie Warszawy arcyksicia Karola Habsburga. Ale wystpienie Austrii czy jakiegokolwiek innego wwczas pastwa przeciwko Rosji byoby uznane w Europie za podwaanie systemu wiedeskiego.

STOSUNEK DO POWSTANIA. 30 listopada 1830 za powstaniem opowiaday si tylko jednostki. Warstwy rzdzce, arystokracja, zamone mieszczastwo byy mu przeciwne. Obawiano si, e to faszywe wyobraenie wolnoci doprowadzi do klski i skae spoeczestwo polskie na zniewolenie. W miar upywu czasu coraz wicej osb spord warstw owieconych przyczyo si do powstania. Na og decydowao poczucie obowizku i solidarnoci narodowej. Ostatecznie w powstaniu wzia te udzia wikszo generaw i wyszych oficerw, cho z cikim sercem, bez przekonania i bez wiary w zwycistwo. Najwicej przeciwnikw powstania skupia aparat biurokratyczny, zwaszcza na prowincji. Jawnie przeciwko powstaniu wystpili niemieccy tkacze i pciennicy z okrgu dzkiego, pogorszyo ono bowiem kondycj finansow ich przedsibiorstw. Natomiast chopi, stanowicy ponad 70% ogu ludnoci, tylko sporadycznie, z inspiracji Rosjan, tworzyli kupy zbrojne przeciwko powstacom. Istotny wpyw na ich coraz bardziej niechtny stosunek do powstania miaa postawa najwyszych wadz, ktre nic nie uczyniy, by polepszy chopski los. Dla polskich elit, dla szlachty chopi byli tylko poddanymi, a nie stron- partnerem. Powstanie elity pojmoway jako wojn prowadzon przez armi Krlestwa, a nie rewolucje z udziaem mas poddanych. W poddanych widziano rekrutw- onierzy i nic wicej.

Zazwyczaj niechtni powstaniu byli ydzi. Niemniej nie brakowao ydw, ktrzy wzili w nim czynny udzia. Rekrutowali si oni gwnie ze rodowisk zasymilowanych (znakiem europeizacji byo zgolenie brody) Warszawy. Suyli w Stray Bezpieczestwa, nieliczni w Gwardii Narodowej. Najaktywniej wczyli si modzi inteligenci, drobna i rednia szlachta, drobne i rednie mieszczastwo. Stosunek do powstania w znacznej mierze pokrywa si z pochodzeniem spoecznym i z wiekiem. Zasadniczo zamoniejsi i starsi wykazywali mniej entuzjazmu ni biedniejsi, nie majcy wiele do stracenia oraz modzi.

OPINIE INNYCH KRAJW. Powstanie listopadowe dobrze wpisywao si w dzieje rewolucyjnej, walczcej ze starym porzdkiem Europy. Polskie powstanie, powstanie przeciwko tyranowi numer jeden w Europie, Rosji mikoajewskiej, wywoao entuzjastyczne poparcie nowej Europy. W wielu miastach Francji, Belgii, Szwajcarii, Piemontu, Anglii odbyy si wiece i manifestacje solidarnociowe. Walczca Polska uzyskaa poparcie w Europie dlatego, e znalaza si w jednym szeregu z europejskimi rewolucjonistami, demokratami, liberaami, republikanami, dcymi do zasadniczej zmiany porzdku. Lecz tumy manifestujcych na Zachodzie nie byy w stanie bezporednio wpyn na przebieg walk w Polsce.

PRZEBIEG POWSTANIA. 11 5-6 lutego1831 wojska carskie, dowodzone przez Dybicza, rozpoczy dziaania zaczepne. Oficjalnym tego powodem by akt detronizacji Sejm mianowa wodzem naczelnym ksicia Michaa Radziwia. Zupenie nie nadawa si on na to stanowisko, dlatego faktycznym wodzem, a formalnie jego zastpc, zosta Jzef Chopicki. 14 luty 1831 pod Stoczkiem- zwycistwo Chopickiego. 25 lutego 1831 pod Grochowem zmierzyy si gwne siy polskie i rosyjskie. Wojska polskie nie poszy w rozsypk, a zwycistwo Dybicza zostao okupione wielkimi stratami. Po Grochowie nowym naczelnym wodzem zosta Jan Skrzynecki. Ignacy Prdzyski przedstawi mu plan ofensywy, ktrej celem byoby odcicie Dybicza od magazynw z zaopatrzeniem. Skrzynecki da si przekona. Wojska rosyjskie nie spodzieway si polskiej kontrofensywy. Zaskoczeni, carscy generaowie w kilku bitwach (Wawer- 31 marzec 1831, Dbe Wielkie- 31 marzec 1831) ponieli due straty.

11

11

11

10 kwiecie 1831 bitwie pod Iganiami bezporednio dowodzi Prdzyski i odnis zwycistwo. Jednak gwne siy Rosji nie zostay zaatakowane. Skrzynecki, wspierany przez Czartoryskiego, sdzi bowiem, i dowdztwo rosyjskie w obliczu strat bdzie skonne do rokowa. Polskie sukcesy, jak sdzono, miay skoni rwnie mocarstwa zachodnie do podjcia interwencji na rzecz powstania, przynajmniej na drodze dyplomatycznej. Dlatego od kwietnia Skrzynecki pod rnymi pretekstami unika generalnej bitwy, prowadzc operacje zbrojne na ma skal. W maju wdz naczelny da si wreszcie przekona do aktywnych dziaa. Punktem wyjcia nowej operacji by nastpny byskotliwy plan Prdzyskiego, przewidujcy uderzenie na liczce ponad 20 tys. onierzy rosyjskie formacje gwardyjskie, stacjonujce w okolicach Siedlec, a nastpnie po ich zniszczeniu, zaatakowanie gwnych si Dybicza. Skrzynecki w ostatnim momencie plan odrzuci. Tymczasem gwardie poczyy si z gwn armi Dybicza. Strona rosyjska uzyskaa przewag liczebn.

11

11

26 maj 1831 pod Ostrok- klska Polakw. Wykrwawiy si w niej najlepsze formacje polskiej armii. Zaamay si nastroje. Znw przybyo pesymistw i malkontentw. W tym sensie Ostroka bya bitw przeomow. Kolejne miesice nie poprawiy ju oglnie zych nastrojw wrd cywilnego i wojskowego kierownictwa powstania. Skrzynecki zosta pozbawiony funkcji naczelnego wodza. Duch bojowy nie opuszcza jeszcze oddziaw partyzanckich, ktre skupiay cznie kilka tysicy onierzy, utrudniajcych ycie wojskom nieprzyjaciela i przecinajcych linie komunikacyjne oraz zaopatrzeniowe. Peni nadziei i optymizmu byli te ochotnicy z innych zaborw.

11

Dybicz tymczasem walczy z epidemi cholery we wasnych szeregach- przegra. Nowy wodzem armii rosyjskiej zosta Iwan Paskiewicz. Postanowi on zaatakowa Warszaw od sabo ufortyfikowanej strony zachodniej. Armia polska- utrata wiary w zwycistwo, parali woli, politykowanie, pozorowanie aktywnoci. Zacza si pogarsza sytuacja finansowa powstania. Wyczerpay si rezerwy z czasw Lubeckiego. Zwikszy si deficyt budetowy, nasilia spekulacja, rosa liczba dezerterw. Pierwsi politycy zaczli opuszcza Krlestwo. W stolicy narastay konflikty midzy stronnictwami. Penicy obowizki wodza naczelnego Henryk Dembiski nie mia pomysu na dalsze dziaania zbrojne, ani wiary w ich powodzenie. W tej sytuacji radykalni klubici, czonkowie TP, opowiedzieli si za prowadzeniem dalszej wojny rodkami rewolucyjnymi. Ich zwolennicy w sejmie (Jan Olbrych Szaniecki) proponowali powoanie pod bro pospolitego ruszenia wraz z natychmiastow pooenia chopw, wniosek zosta jednak oddalony. Dlatego czonkowie i sympatycy TP zaczli czyni przygotowania do zamachu stanu i przejcia wadzy si. Wstpem do niego bya wielka manifestacja ludnoci 15 sierpnia 1831 w Warszawie. Podczas zamieszek rozgniewany tum dokona samosdu, wieszajc zdrajcw. TP nie udaa si jednak prba przejcia wadzy.

11

11

16 sierpnia 1831 gubernatorem stolicy zosta Jan Krukowiecki, ktry szybko zaprowadzi porzdek w miecie. Ukara winnych i rozwiza TP, jedyn si polityczn, ktra chciaa si jeszcze bi. Krukowiecki wiary w zwycistwo nie mia. Ca energi skierowa na prowadzenie negocjacji z Paskiewiczem, ktry maszerowa na Warszaw. Paskiewicz by zainteresowany tylko natychmiastow kapitulacj powstacw. Krukowiecki tak moliwo odrzuci.

111 6 wrzenia 1831 wojska rosyjskie zaatakoway Warszaw. Wobec przewagi wroga padli w nierwnej walce obrocy Woli, a wraz z nimi Jzef Sowiki. Dowdztwo polskie otrzymao od Rzdu Narodowego i sejmu zezwolenie na podjcie rokowa. 8 wrzenia 1831 kapitulacj Warszawy podpisa Kazimierz Maachowski. Armia po opuszczeniu stolicy podya w kierunku Modlina. Tam rada wojenna wybraa Macieja Rybiskiego nowym wodzem naczelnym. Wojsko polskie miao niewielk przewag nad wojskiem Paskiewicza, ale Rosjanie mieli ju przewag moraln i strategiczna. Poza nielicznymi polskimi oficerami i generaami, ktrzy chcieli si jeszcze bi, reszta pozbawiona bya nadziei na odmian sytuacji wojennej. Do nich zalicza si Rybiski. Dlatego sejm mianowa nowym wodzem Jana Umiskiego, czego nie uznali niektrzy generaowie, zawierzajcy daje Rybiskiemu. W tej sytuacji ostatni prezes Rzdu Narodowego, Bonawentura Niemojewski, przeszed granic z Prusami, a nastpnie uda si na emigracj.

111 Rybiski odrzuci kapitulacj, czego da Paskiewicz, i 5 padziernika 1831 wkroczy w granice pastwa pruskiego. 9 padziernika 1831 poddaa si zaoga Modlina, a 21 zaoga Zamocia. Powstanie dobiego koca. Wraz z nim zakoczyy si dzieje samodzielnych, powstaych po akcie rozbiorowym, polskich formacji woskowych. ********************************************************************************************* Przez 10 miesicy armia polska staa si przedmurzem Europy, cytadel Brukseli i Parya. Powstanie listopadowe, obok rewolucji lipcowej we Francji i w Belgii 1830, obok powsta w Neapolu, Hiszpanii, Piemoncie i w Petersburgu, naleao do najwaniejszych aktw sprzeciwu wobec wiedeskiego dyktatu. Przegrana nie przyniosa powstacom dyshonoru. Przeciwnie, sawa polskich onierzy dugo bya pamitana w Europie. Podczas powstania zaczy krystalizowa si nowe programy przebudowy przyszej Polski. Decyzj sejmu wprowadzono biao- czerwone barwy narodowe. Cech narodowych nabra te katolicyzm w nastpstwie zlania si treci religijnych i patriotycznych.

5. Po powstaniu. Epoka paskiewiczowska. 1831 w Krlestwie rozgocili si rosyjscy prokuratorzy i sdziowie. Mieli za zadanie kara winnych buntu. Oficerowie i politycy, ktrzy nie uszli za granic i oddali si w rce zwycizcy, zostali osdzeni i skazani na kary wizienia oraz cikie roboty (nie karano mierci). Ich oraz emigrantw majtki ziemskie zostay skonfiskowane. Przypaday rosyjskim generaom i dygnitarzom oraz polskim lojalistom. Miasta obsadzia armia rosyjska. W jej skadzie przymusowo znaleli si polscy onierze i podoficerowie. Zwyciski Mikoaj I uzna wobec Europy, i bunt polskich poddanych zwolni go z jakichkolwiek wobec nich zobowiza. Dlatego zamiast konstytucji nada Krlestwo Polskiemu 14 lutego 1832 Statut Organiczny, majcy charakter ustawy zasadniczej. Utrzymywa Rad Stanu Krlestwa Polskiego, polsk administracj, jzyk polski jako urzdowy, dotychczasowe kodeksy karny, cywilny, handlowy oraz odrbny skarb. Pozosta tez Bank Polski. Dziki temu Krlestwo mogo zachowa wzgldn niezaleno w sprawach gospodarczych. Statut znis polsk armi i sejm, dwa podstawowe atrybuty niezalenoci Krlestwa. Pozbawia on Krlestwo cech samodzielnoci, uznajc je za cz pastwa rosyjskiego. Wsplna koronacja cesarza Rosji i krla Krlestwa Polskiego miaa si odbywa w Moskwie. Insygnia koronacyjne oraz tron Krlestwa wywieziono do Rosji w 1831, skd nigdy nie wrciy. Tytu krla polskiego sta si jednym z tytuw w nomenklaturze urzdowej carw rosyjskich. Prawodawstwo krla- cara nie byo ograniczone zasada kontrasygnaty. Panujcy posiada peni wadzy we wszystkich jej segmentach. Poprzez namiestnika by zwierzchnikiem wadz rzdowych i administracyjnych Krlestwa. Namiestnik by jednoczenie dowdc pierwszej armii rosyjskiej stacjonujcej w Krlestwie. Podlegali mu najwysi urzdnicy, mianowani na jego wniosek przez panujcego. Ok. 90% etatw sub administracyjnych Krlestwa zajmowali Polacy. Jedynie na najwyszych stanowiskach administracyjnych oraz w kancelarii namiestnika liczniejsi byli Rosjanie. Polscy urzdnicy cieszyli si zaufaniem zwierzchnoci. W sdach obowizywao wycznie polskie prawo, w tym, jako polski, Kodeks Napoleona. Sdziami byli tylko Polacy. Namiestnikiem zosta mianowany zdobywca Warszawy Iwan Paskiewicz. Otrzyma od cara tytu ksicia warszawskiego.

Statut powierza Radzie Administracyjnej sprawowanie rzdw w imieniu krla, pod prezydencj Namiestnika Krlestwa. Liczb komisji rzdowych zredukowano do 3: spraw wewntrznych i duchownych, sprawiedliwoci, przychodw i skarbu Przewodniczcy komisji nosili tytu dyrektorw gwnych. Statut utrzyma Rad Stanu pod prezydencj namiestnika. Rada Stanu rozpatrywaa projekty budetu Krlestwa przygotowane przez Rad Administracyjn. Miaa kompetencje sdownicze, opracowywaa ostateczn wersj projektw prawnych. Przy niej od 1836 istniaa Heroldia Krlestwa Polskiego, legitymujca szlachectwo. 1841 Rada Stanu zostaa zlikwidowana, a jej kompetencje przeja czciowo Rada Administracyjna. Likwidacja Rady Stanu oznaczaa nastpne ograniczenie autonomii administracyjnej Krlestwa. Uchylenie konstytucji i mianowanie namiestnikiem zdobywcy Warszawy miao gwarantowa peni wadzy Rosji na zachodnich peryferiach cesarstwa. Organizowane spiski niepodlegociowe l.30. i 40. koczyy si nie tylko sankcjami wobec uczestnikw, ale staway si dogodnym pretekstem do postpujcego ograniczania wewntrznej autonomii Krlestwa, pomimo e broni jej, we wasnym interesie, namiestnik. W jakim sensie mieszkacy Krlestwa stali si zakadnikami. W zamian za pen lojalno i dystansowanie si w stosunku do konspiracji mogli spodziewa si zachowania przepisw Statutu Organicznego, ktry im gwarantowa duo wicej ni prawa obowizujce Polakw w obu pozostaych zaborach. Poniewa ju w 1833 prbowano odnowi dziaalno niepodlegociow (nieudana wyprawa Jzefa Zaliwskiego), wadze wprowadziy stan wojenny, ktry trwa ok. 25 lat. Administracja cywilna zostaa podporzdkowana naczelnikom wojennym. Spokj gwarantoway armia, polska (w sensie kadrowym) policja oraz fortyfikacje w Dblinie, i Modlinie. Znakiem nowych czasw, zwanych epok paskiewiczowsk, staa si nowo wybudowana Cytadela w Warszawie. Urzdzono w niej wizienie ledcze, a w osawionym pniej X Pawilonie byli wizieni polscy spiskowcy, powstacy i rewolucjonici. Sposobem pacyfikowania nastrojw byo rwnie obcienie Krlestwa dostaw rekruta. Szczegln rol w dziele utrzymania porzdku i adu politycznego oraz spoecznego miay do odegrania sdy wojenne. Sdziy w mieszanych cywilno- wojskowych skadach. Ulegy one jednak korupcji. Po zdawieniu powstania dekabrystw w Rosji i listopadowego w Krlestwie Mikoaj I, wspierany przez najbliszych wsppracownikw, umocni si w przekonaniu, e tylko represyjny system policyjny, silnie scentralizowana wadza, cenzura, policja, wojsko i terror i przemoc gwarantuj utrzymanie status quo w Rosji i w Europie. Aby zapewni sobie wiksz skuteczno polityczn, zaniepokojone monarchie autokratyczne Europy, zawary w 1833 ukad w Munchengratz (Austria i Rosja), wkrtce przystpiy do niego Prusy. Przewidywa on wspprace 3 policji oraz wymian informacji na temat zagroe rewolucyjnych, gdziekolwiek by si w Europie pojawiy. Mikoaj I nie musia ju liczy si z opini midzynarodow. Nie musia tez przestrzega ustanowionego przez siebie Statutu. Dowiadczyo tego m.in. duchowiestwo rzymskokatolickie. Statut gwarantowa wolnoci religijne mieszkacom Krlestwa, a religii katolickiej

opiek i protekcj rzdu. Praktyka daleko od tego odbiegaa. Zasadniczym celem polityki Petersburga byo z jednej strony ograniczenie wpyww klasztorw poprzez ich czciow likwidacj, a z drugiej stopniowe ubezwasnowolnienie duchowiestwa parafialnego poprzez zwizanie go z Rosj i administracj cywiln. O obsadzie stanowisk duchownych decydowali urzdnicy. 1834 utworzono w Warszawie biskupstwo prawosawne, ktre w Krlestwie korzystao z takiego samego uprzywilejowania, kosztem m.in. katolicyzmu, jak w caym pastwie Romanoww. Stale odradzajce si spiski niepodlegociowe, zwaszcza w kocu l.30., dziaalno polskich konspiratorw z emigracji, spiski na Ziemiach Zabranych skoniy cara do kolejnych decyzji, ktre w zamierzeniu miay silniej zwiza Krlestwo z Rosj, a tym samym uatwi zachowanie spokoju w tej burzliwej epoce. 1837 wojewdztwa zostay zastpione przez gubernie, wprowadzono rosyjski system monetarny. Ograniczono wzgldn samodzielno szkolnictwa, powoujc od 1839 warszawski okrg naukowy. Mimo zabiegw ze strony Polakw wadza nie wyrazia zgody na ponowne otwarcie zlikwidowanego po 1831 UW. Nie wyrazia te zgody na reaktywowanie Towarzystwa Przyjaci Nauk. Na trwae pozbawiono Polakw instytucji, ktre mogyby zapewni rozwj kultury i nauki. Studia za granic byy bardzo utrudnione. Polskich instytucji byo mao, niewiele wychodzio polskich gazet i czasopism. Rozwj wolnej myli utrudniaa cenzura. Celem polityki Mikoaja I byo odizolowanie inteligencji i szlachty, w tym i polskiej, od prdw intelektualnych i politycznych z Zachodu. System paskiewiczowski stanowi tylko czstk systemu mikoajowskiego. Dopiero wybuch wojny krymskiej w 1853 oywi polskie rodowiska, rozbudzi nadzieje na upadek dotychczasowego systemu.

6. Zmiany cywilizacyjne. Gospodarka. Rada Administracyjna, polska administracja skarbowa, Bank Polski posiaday daleko idc samodzielno w sprawach gospodarczych i finansowych Krlestwa. Od 1833 grnictwo i hutnictwo rzdowe zostao oddane w zarzd Bankowi. Wrd decydentw, z Jzefem Lubowidzkim i brami ubieskimi na czele, przewaali zwolennicy etatyzmu, co oznaczao kontynuowanie polityki Stanisawa Staszica i Franciszka Ksawerego DruckiegoLubeckiego. Zwolennicy reform i szybkiej modernizacji i industrializacji natrafili jednak w Krlestwie na silny opr wrd czci elit.. Wielu wiatych Polakw uwaao, e zagro one kulturze narodowej, doprowadzajc do uformowania si bezrobotnego proletariatu, do demoralizacji, zniszczenia tradycyjnego adu spoecznego, do triumfu bezdusznego materializmu. Zmiany miay zagraa tosamoci Polakw Inwestycje w Zagbiu Dbrowskim- chlub i oczkiem w gowie inwestorw Banku Polskiego bya Huta Bankowa, ktra zostaa wyposaona w nowoczesne urzdzenia, w tym w maszyny parowe. Do produkcji elaza zastosowano koks. Sabo rozwija si przemys wkienniczy w okrgu dzkim. Cz tkaczy przeniosa si do Biaegostoku. Mimo stagnacji produkcji w okrgu dzkim postpowaa mechanizacja poszczeglnych czynnoci. Powstaway manufaktury z napdem parowym. Zyski zacza przynosi nowoczesna fabryka Ludwika Geyera. Gbsze zmiany w przemyle, zwaszcza cikim, utrudniali masowo zatrudniani w kopalniach i hutach chopi, ktrym paszczyzn w polu zamieniano na paszczyzn w przedsibiorstwie rzdowym. Z czasem Bank Polski zacz wydzierawia na dogodnych warunkach rzdowe firmy prywatnym, przedsibiorcom. Tym naduyciom finansowym towarzyszya korupcja.

Symbolem rzutkoci i pomysowoci oraz symbolem pierwszej fazy rozwoju polskiego kapitalizmu sta si Piotr Steinkelller, ktry prbowa si w handlu, produkcji przemysowej, komunikacji, eksploatacji kopalin, w kolejnictwie. Inwestowa te w produkcj i przetwrstwo podw rolnych. Jednak jego nowoczesne gospodarstwo rolne nie przynosio korzyci finansowych. Jedynie plantacja chmielu i browar okazay si dochodowe. 1851 caa jego dziaalno okazaa si bankructwem. Dokona si jednak znaczny postp ekonomiczny.

7. Ugrupowania polityczne. Klemensowczycy i modernizacja rolnictwa. Powstanie listopadowe zakoczyo trwajce od 1807 bogate ycie polityczne Ksistwa, a nastpnie Krlestwa Polskiego. Na zachd wyjechali czoowi przedstawiciele gwnych nurtw polskiej myli politycznej: demokracie, liberaowie, konserwatyci. W znacznej mierze wyjechali najlepsi. W kraju zaczy dominowa rodowiska serwilistyczne, te ktre w czasie powstania zachoway si lojalnie w stosunku do krla- cara. Pojawili si nowi manifestujce publicznie lojalno i oddanie wadzy. Wrd nich due wpywy posiada Henryk Rzewuski. Cieszy si zaufaniem namiestnika. Wielkim witem obozu serwilistycznego byo odsonicie w Warszawie w 1841 pomnika 6 generaw polskich (sidmym by pukownik), ktrzy zginli z rk powstacw. Mimo wyjazdu na Zachd najbardziej aktywnych w poprzedniej dobie Polakw, pozostali w kraju nieprzejednani patrioci podejmowali prby oywienia konspiracji niepodlegociowej i przygotowywali nowe powstanie narodowe. Nie uzyskali oni jednak szerszego poparcia. Radykalizm programu spiskowcw (uwaszczenie chopw, republika demokratyczna) oraz wielkie ryzyko konfrontacji z policyjn machin paskiweiczowsk odstrczay od wystpie przeciw wadzy. Krlestwo po 1831 do l.50. nie robio wraenia kraju nalecego do romantycznej i wolnociowej Polski i Europy, przypominao kraj pogodzony ze swym losem. Ci, ktrzy nie uznawali spiskw i jednoczenie brzydzili si serwilizmem angaowali si w prace, ktre zaczto nazywa modernizacyjnymi, czy te organicznikowskimi. Powan cz wiatych rodowisk ziemiaskich i inteligenckich niepokoia sytuacja na wsi krlewiackiej, wsi buntujcej si przeciwko paszczynie, dajcej praw wasnoci do ziemi. Pewne oparcie dla spragnionych pracy organicznej stanowi instytut agronomiczny w Marymocie pod Warszaw, majcy charakter pwyszej szkoy zawodowej. wiadectwem konsolidacji owieconych rodowisk ziemiaskich i inteligenckich byo wydawane od 1842 przez Andrzeja Zamoyskiego czasopismo Rocznik Gospodarstwa Krajowego, w ktrym rozwaano zagadnienia techniczne, agronomiczne, przyszo polskiego rolnictwa, gospodarki ziemiaskiej, ustroju rolnego. Za zamian paszczyzny na czynsz opowiada si Zamoyski, ktry to wanie uczyni w dwch folwarkach ordynacji zamojskiej. Zacz te wprowadza nowoczesne narzdzia rolnicze. Centrum myli agronomicznej i orodek studyjny Krlestwa- Klemensw (Zamoyskiego). Uczestnikw spotka nazywano klemesowczykami.

Byli oni pod wraeniem postpu w brytyjskim rolnictwie. propagowali zasady wolnej konkurencji i rynku, wyznawali liberalne wzory gospodarcze. Z racji pogldw naley ich widzie w szeregu owieconych konserwatystw. Sytuowali si oni na czele narodw. zachcali oni ziemian do inwestowania w przetwrstwo rolno- spoywcze, w budow folwarcznych zakadw przemysowych propagowali podozmian, hodowl rasowych gatunkw byda upowszechniali produkcj rolin przemysowych.

Wyniki ich pracy byy skromne.

Dla czci szlachty pomysy reformatorskie klemesowczykw byy nadmiernie rewolucyjne. Tradycjonalici cenili rolnictwo archaiczne, siermine, wykazywali niech do zmian. Atmosfera Krlestwa l.40. i 50., mikoajwoski styl wadzy, sabe elity intelektualne, wte zagraniczne kontakty, nie sprzyjay inicjatywom niepodlegociowym. VII. WIELKA EMIGRACJA I KONSPIRACJA W KRAJU. ROK 1846. WIELKA EMIGRACJA. 1) 1831 Jzef Dwernicki wraz ze swoim korpusem przekroczy granic rosyjsko- austriacka. 2) Oficerowie zostali internowani, onierzy doprowadzono do twierdz w Siedmiogrodzie, a bro wydano Rosji. 3) Dzieje emigracji polistopadowej rozpoczy si ju wiosn 1831. Kto chcia dalej dziaa politycznie, ten uchodzi i do kraju nie wraca. Kto uwaa, e powstanie zostao tylko czasowo zawieszone, ten wybiera emigracj. Pn jesieni 1831 pierwsi emigranci dotarli do Parya, Brukseli, Londynu. Francja, Anglia, Belgia wyraziy bowiem zgod na ich przyjcie. Emigracja polistopadowa, jako jedyna w dziejach Polski, zostaa uznana za wielk. adna inna nie skupia tylu indywidualnoci ze wiata polityki, kultury, nauki, armii. Kraj oywia si pomysami i ideami pyncymi z polskiego Zachodu. Na dugo duchow stolica Polski sta si Pary. 4) Powstanie i emigracja wywary due wraenie w Europie. O Polakach powszechnie pisano i dyskutowano. Polacy chodniej byli przyjmowani w Prusach i w Austrii, natomiast entuzjastycznie na poudniu i zachodzie Niemiec. Koszty wdrwki powstacw na Zachd pokryway niemieckie komitety przyjaci Polski. Opatryway te rannych. W Lipsku i Drenie wydawano ksiki i kalendarze na temat dziejw Polski, jej mieszkacw i kultury. Budowano uki triumfalne przystrojone w polskie znaki i goda oraz flagi i transparenty. 5) Rok 1830 zbieg si z rozwojem niemieckiego ruchu narodowego, rozbudzonego w dobie napoleoskiej, a pod wpywem walki Grekw o niepodlego oraz rewolucji we Francji i w Belgii rozszerzajcego si na wszystkie grupy spoeczestwa niemieckiego. 6) Polacy walczcy z gwn ostoj starego porzdku, Rosj carw, byli dla niemieckich liberaw i demokratw wanym sprzymierzecem przeciwko despotyzmowi dworw niemieckich, przeciwko policyjnemu Zwizkowi Niemieckiemu. Polscy powstacy i niemieccy opozycjonici znaleli si po tej samej stronie, majc przeciwko sobie europejskie tyranie. 7) Polonofilia Niemcw w jakiej mierze bya tylko mutacj filhellenizmu z l.20., ktry rozpali si wok walki modego narodu greckiego, kolebki cywilizacji europejskiej, z orientalnym despotyzmem osmaskim. Dziki podobiestwu sytuacji Polacy zyskali swoje 5 minut wdzicznoci i sympatii Europy. Przez ca romantyczn epok Polacy brali udzia w rewolucjach europejskich. Byli zawodowymi onierzami, a w nowych okolicznociach stali si zawodowymi rewolucjonistami. 8) Po 1831 Polska zaistniaa w europejskiej publicystyce, ideologii, yciu artystycznym, literaturze piknej w o wiele wikszym stopniu ni gdy bya krajem niepodlegym. 9) Polacy byli obecni w dzieach Wiktora Hugo, Teofila Gautiera, Gustawa Flauberta, Lwa Tostoja, Heinricha Heinego. Tworzone tez literatur niszego lotu, w ktrej dominowao patetyczne uwielbienie dla polskich bojownikw. Polskich wtkw nie zabrako te w muzyce europejskiej, a wybitny kompozytor niemieckiCarl Loewe skomponowa muzyk do ballad Mickiewiczowskich. 10) Drugim, obok Niemiec, krajem europejskim, ktry dobrze przyj polskich powstacw, bya Francja. Jej rzd udzieli Polakom schronienia i przyzna zapomogi. Uczyni to w trosce o wasny we Francji wizerunek i pod wpywem staej presji licznych rodowisk prapolskich, republikaskich i demokratycznych. Na og Polakw we Francji przyjmowano przyjanie, jako osierocone dzieci polegego za Francj Poniatowskiego. 28 stycznia 1831 rozpocz dziaalno Komitet Francusko- Polski z gen. Marie Josephem de Lafayetteem na czele, ktry gromadzi pienidze dla ewentualnych przyszych emigrantw.

11) Inni osiedlili si w Anglii, Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii, Algierze, krajach niemieckich, USA. Polacy, udajc si na emigracj, przenosili ze sob nie tylko krajowe swary i polityczne podziay, ale i wiadomo potrzeby wspdziaania. 6 listopada 1831 powsta Tymczasowy Komitet Emigracji Polskiej. 8 grudnia 1832 w jego miejsce utworzono Komitet Narodowy Polski z Joachimem Lelewelem na czele. W odezwie programowej poddano krytyce dziaalno wadz powstaczych i oglnikowo nakrelono nowe zadania. Celem KNP byo skupienie dziaaczy spord rnych odamw polskiej emigracji, co na dusz met okazao si niemoliwe. 1833 Lelewel, oskarony o wspprac z lewic republikask, dziaajc na zgub rzdu, musia opuci Francj. KNP zacz zamiera.

1. Obz ksicia Adama Jerzego Czartoryskiego. Stopniowo, bez rozgosu, ale za to konsekwentnie, po prawej stronie emigracyjnej sceny politycznej swj obz zacz budowa Czartoryski. Wok niego grupowali si emigranci majcy zaufanie do niego jako ma stanu i polityka, mia bowiem ustalon reputacj na arenie midzynarodowej. Wrd nich byli zarwno przedstawiciele orientacji umiarkowanie konserwatywnej, jak i liberalnej. Zwolennicy Czartoryskiego zaoyli tajny Zwizek Jednoci Narodowej, a w 1843 Towarzystwo Monarchiczne Trzeciego Maja. Od paryskiej siedziby rodu obz z czasem zaczto nazywa Hotelem Lambert. Obz nigdy nie przybra formy oficjalnie dziaajcego stronnictwa. Niemniej przy ksiciu powstay rne instytucje, ktre miay mu uatwi prac. W 1841 zostaa utworzona staa rada, rodzaj gabinetu ksicia, w ktrej skad weszli: Wadysaw Zamoyski, Teodor Morawski, Janusz Woronicz, Ludwik Bystrzonowski. Wszystkie opcje polskiego wychodstwa podejmoway prby odpowiedzi na 3 pytania zwizane z przyszoci Polski: co naley czyni, aby przybliy moment wybicia si na niepodlego, na kogo naley liczy jako na potencjalnego sojusznika sprawy polskiej, jaki bdzie ksztat ustrojowy przyszego pastwa polskiego. Czartoryski i jego stronnicy szukali oparcia dla swojej dziaalnoci wrd monych, wrd ministrw, parlamentarzystw, elit politycznych. Dowiadczenie ksicia doprowadziy go do przekonania, e Polska nie odzyska niepodlegoci, jeli nie otrzyma na to przyzwolenia mocarstw europejskich. To one stworzyy ad wiedeski i tylko one byy go w stanie zmieni. Zadaniem polskiej dyplomacji byo znalezienie wrd nich sojusznikw przeciw zaborcom, a zwaszcza Rosji. Jeszcze na pocztku wieku spostrzeg rnice interesw miedzy Rosj a Austri, zwaszcza na Bakanach. Cay jego wysiek szed zatem w kierunku ich pogbiania. Postawi na Wiede. Stawia te na nieuchronny w jego przekonaniu zbrojny konflikt midzy Angli a Rosj- kolizja interesw w pasie od Gibraltaru a po Tybet i Chiny. Oczekiwa wsppracy Anglii z Francj. Nie wierzy w skuteczno samodzielnej polskiej akcji powstaczo- rewolucyjnej, aczkolwiek jako drogi do niepodlegoci nie wyklucza powstania. Odby on wiele rozmw z czoowymi politykami, w tym ministrami rzdw angielskiego i francuskiego. Przyjmowany by z honorami, jako reprezentant narodu polskiego. Rozmowy dyplomatyczne nie przyniosy za wiele.

Dlatego Hotel Lambert postanowi pobudzi zachodni opini publiczn, pras, parlamentarzystw do dziaa na rzecz Polski. Majtek ksicia i jego przyjaci szed na wspieranie i organizowanie polskiego lobby na Zachodzie. Dziki temu byo moliwe inicjowanie w parlamentach Anglii i Francji specjalnych debat na temat Rosji i Polski. W zachodnie prasie rozpocza si wojna polsko- rosyjska. Dziki zaprzyjanionym redakcjom upowszechniony zosta wizerunek Rosji jako wschodniego barbarzycy, Rosji bdcej zagroeniem dla interesw i tradycji Zachodu. Obz Czartoryskiego wysuwa te projekty utworzenia polskich formacji zbrojnych, by poprzez nie zwiza si z Angli, Francj czy Belgi. Poraka. Dyplomacja polska coraz bardziej zacza tez liczy na Turcj, ktra wkraczaa w okres decydujcej walki z Rosj. Na pocztku l. 40. Hotel Lambert zaoy sta placwk dyplomatyczn w Stambule, ktr kierowa Micha Czajkowski. Celem dyplomacji polskiej byo wzmocnienie Turcji jako siy antyrosyjskiej oraz pogodzenie jej z bakaskimi, gwnie sowiaskimi, narodami. Wrd Serbw, Bugarw, Rumunw dziaali agenci Czartoryskiego i Czajkowskiego, wspierali aspiracje polityczne i narodowe, a jednoczenie przeciwdziaali propagandzie rosyjskiej na tamtym terenie, przekonujc do akcji przeciwko Rosji. Skutki polskiej aktywnoci okazay si stosunkowo skromne w porwnaniu oczekiwaniami, niemniej agenci obniyli dotychczas dobre notowania Rosji wrd Sowian bakaskich. Liderzy obozu poza ksiciem, Wadysaw Zamoyski, Karol Sienkiewicz, Janusz Woronicz, wicej czasu powicali biecej akcji dyplomatycznej ni rozwaaniom na temat ustroju przyszej Polski. Nie budzia ona nigdy wikszych namitnoci. Przysza Polska powinna by monarchi konstytucyjn, z siln wadz krla i sprawnym sejmem. Za podstaw dla przyszych rozstrzygni ustrojowych miaa suy Konstytucja 3 maja. Jako przyszego krla chtnie by widziano ksicia Adama. Koncepcje ustrojowe formuowano na amach tygodnika Trzeci Maj oraz czasopisma Kronika Emigracji Polskiej. W skutek dziaalnoci Hotelu lambert powstaa na emigracji sie stowarzysze.

1. 1832 utworzono w Paryu Towarzystwo Literackie, w ktrym zwolennicy ksicia uzyskali przewag. 2. 1854 przeksztacono je w Towarzystwo Historyczno- Literackie, jako miejsce spotka i ksztatowania opinii ludzi kultury i sztuki. Istnieje do dzisiaj. 3. 1839 zaoono Bibliotek Polsk w Paryu. W pniejszych latach zaoono przy niej muzeum Adama Mickiewicza wraz z sal Fryderyka Chopina, kolekcj malarstwa, m.in. ze zbiorami Olgi Boznaskiej. 4. 1832 ufundowano Towarzystwo Naukowej Pomocy, ktre gromadzio fundusze na pomoc stypendialn dla modziey emigracyjnej, pragncej si ksztaci. 5. 1842 zaoono szko batigniolsk,. 6. 1840 zostaa utworzona dziki staraniom ksicia katedra jzyka i literatur sowiaskich w College de france. 7. Wskutek tego rosy polskie wpywy wrd elit intelektualnych Francji. Emigracja staa si te wielkim polskim centrum wydawniczym. Emigracyjne wydawnictwa byy przemycane do Polski.

2. Obz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP). Powana cze emigracji nigdy nie uznaa w ksiciu krla ani nie pogodzia si z jego dziaalnoci dyplomatyczn czy wizj ustrojow.

Z surowej krytyki pomysw ksicia i jego dziaalnoci jako prezesa Rzdu Narodowego w powstaniu rodziy si nowe, radykalne w treciach politycznych i spoecznych programy emigracji. Nawizyway do tradycji Towarzystwa Patriotycznego i demokratycznego nurtu powstania. Krytycy Hotelu Lambert, polscy demokraci, oparcie dla swej dziaalnoci widzieli w lewicowej, demokratycznej i republikaskiej opozycji w Europie. Wiar europejskiej demokracji w pomoc dla rewolucyjnej Polski umacniay midzynarodowe organizacje, zwaszcza masoneria, oraz tzw. ruch karbonarski. Polacy w loach masoskich francuskich, chcieli z niektrymi wolnomularzami francuskimi, umidzynarodowienia sprawy polskiej, zwizania jej losw z walk o wolno polityczn i narodow w Europie. Jeszcze silniej cisy zwizek sprawy polskiej i europejskiego postpu podkrelali karbonariusze. Organizacje karbonarskie rozwiny si po 1815 we Woszech i w innych krajach europejskich. Karbonaryzm skupia europejskich radykaw, republikanw i demokratw. W Paryu utworzyli oni Najwyszy Namiot Powszechny, ktrym kierowa Filippo Buonaroti. Zadaniem karbonariuszy, marzcych o zjednoczonej, demokratycznej Europie, byo przygotowanie oglnoeuropejskiej rewolucji, ktra by znios trony i zaprowadzia ustroje republikaskie, a zniewolonym narodom oddaa wolno i suwerenno. Kilkuset polskich emigrantw swoje losy i losy Polski zwizao z przysza karbonarsk rewolucj i uni europejsk. 1834 polscy Sabaudczycy zaoyli now organizacj z siedzib w Szwajcarii, o nazwie Moda Polska, ktra stanowia polski oddzia mazzinowskiej Modej Europy. Przewodzi jej Karol Stolzman, teoretyk wojny partyzanckiej. Modopolacy, przygotowujc si do udziau w rewolucji europejskiej, nie szczdzili trudu, by stworzy zrby konspiracji i przygotowa kraj do walki o niepodlego.. Jednak Moda Polska stopniowo saba, do czego przyczynia si te wsppraca policji szwajcarskiej i francuskiej. 1836 faktycznie zawiesia dziaalno. Pozostali jej czonkowie wstpili do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, najliczniejszej polskiej organizacji emigracyjnej. Powstaa w 1832. Przewodzili jej politycy, ktrzy wystpili z Komitetu Narodowego Polskiego: Adam Gurowski, Aleksander Puaski, Jan Janowski, Tadeusz Krpowiecki. wiadomie rozpoczli budow stronnictwa opartego na jasnych zaoeniach demokratycznych. Od 1836 na jego czele staa Centralizacja, ktra siedzib miaa w Wersalu. Przywdcy TDP od pocztku pracowali nad konkretyzacj programu z 1832. 1836 Manifest z Poitiers- Polska mia si odrodzi w nastpstwie trjzaborowego powstania z udziaem mas ludu wiejskiego, miejskiego, w tym ludnoci ydowskiej oraz szlachty. Nie wyobraali oni sobie zwycistwa bez rozwizania nabrzmiaych problemw spoecznych epokibez uwaszczenia chopw i bez uobywatelnienia ydw. Monarchi zastpiaby republika. Demokraci krytycznie oceniali polityk papiey wobec Polski. Byli oburzeni encyklik Grzegorza XVI Cum primum z 1832, ktra potpiaa powstanie listopadowe jako niszczycielsk rewolucj i bunt przeciwko legalnej wadzy. Demokraci dostrzegali w encyklice wpywy Petersburga i Wiednia. W istocie bya ona zgodna nie tyle z interesami zaborcw, co z wczesnym widzeniem wiata przez pastwo papieskie, pastwo ciko dowiadczone w czasie rewolucji francuskiej, a pniej ostro zwalczane przez radykalne rodowiska europejskie liberaw i republikanw.

Kuria rzymska i papie w powstaniu listopadowym dostrzegali jedn z wielu prb obalenia adu spoecznego i przywrcenia rewolucyjnej przemocy. Czartoryski mniej krytycznie usposobiony do Rzymu, postanowi zbudowa kanay bezporedniego informowania papiey i kardynaw o sprawach polskich. Spodziewa si, e dziki temu pozyska papiestwo jako politycznego sojusznika w zmaganiach o Polsk. W tym celu zaoy sta agencj dyplomatyczn w Paryu, ktr od 1840 kierowa Micha Czajkowski, a potem Wadysaw Zamoyski. Cho Polacy uzyskali pewne wpywy, to jednak nie przeszkodzili w zawarciu przez Rzym niekorzystnego dla sprawy polskiej i Kocioa konkordatu z Rosj- 1847. Papiee nadal uwaali, e w sporze poddanych z wadz trzeba sta u boku wadzy. Poza dwoma gwnymi nurtami polskiej emigracji politycznej, umiarkowanym i demokratycznym, sytuowa si nurt zjednoczeniowy. W 1836 powstaa Konfederacja Narodu Polskiego. Na jej czele stanli: Jzef Dwernicki, Roman Sotyk. Ostro zwalczana przez Hotel Lambert i TDP, ktre nazyway Konfederacj organizacj rozbijack i Targowick, nie odegraa wikszej roli.

3. Gromady Ludu Polskiego w Anglii. Niewielk rol odegra radykalny nurt emigracji, usytuowany na lewo od TDP. Jego centrum staa si Anglia. Tam znaleli przyjazne przytulisko rozbitkowie z TDP i Modej Polski. Silniejszy impuls dla ich dziaalnoci dao przybycie 200 onierzy, synw chopskich i drobnoszlacheckich, ktrzy przez kilka lat byli wizieni przez Prusakw. 1835 Stanisaw Worcell i Tadeusz Krpowiecki, ktry wystpi z TDP, utworzyli Gromady ludu Polskiego, Huma i Grudzidz. Zasilili je emigranci onierze. Przewidywali oni przeprowadzenie w przyszej wolnej Polsce gbokich reform spoecznych. Prywatna wasno ziemi maia ulec likwidacji. Zgodnie z wczesnymi zamysami socjalistw tzw. romantycznych zapowiadali powoanie komun produkcyjnych. Przywdcy zdawali sobie spraw, i takiej wizji Polski nie popr warstwy posiadajce. Dlatego przewidywane przez nich powstanie miao mie charakter rewolucji ludowej. Na czele chopskiej armii stanliby rewolucyjni demokraci, inteligenci. Koniec l.40. aktywno osaba.

4. Wizerunek emigranta. Cho emigranci we Francji w byli pochodzenia szlacheckiego, wrd liderw znalazy si osoby pochodzenia chopskiego (Jan Janowski) i mieszczaskiego. Pod koniec 1831 wikszo emigracji stanowili ludzie modzi. W wikszoci byli wyksztaceni, przygotowani do ycia wrd elit, znajcy wiat i jzyki obce. Za najwysz warto uwaali ojczyzn. Doceniali honor, odwag, wytrzymao w cierpieniu. Niewiele cenili codzienny trud, stale bowiem wyczekiwali na sygna wzywajcy na pole walki. Cywile na rwni z wojskowymi byli stranikami honoru i konsekwentnie egzekwowali skutki uchybie. Nastpstwem tego byy liczne pojedynki. Pojedynki stay si dobr okazj do opuszczania wiata ywych w aureoli czowieka honoru, a nie samobjcy. Z wyjtkiem zamoniejszych sytuacja materialna wikszoci, korzystajcej z rzdowych zasikw, bya bardzo za. Emigranci organizowali tzw. menae, czyli wsplny st. le znosili bezczynno, dlatego z wielk energi uczestniczyli w yciu towarzyskim. Cieszyy ich gry i zabawy, hazard i erotyka.

sobie i swej roli dziejowej mieli dobre zdanie. Bycie Polakiem, polskim rewolucjonist stawao dawao przekonanie o wielkiej misji wrd narodw wiata. Klska powstania 1831 podniosa cen ofiar. Polscy emigranci rozmiowali si w sobie. Pobyt na wychodstwie umocniy w nich postrzeganie Polaka jako posaca wolnoci oraz mczennika za spraw ludzkoci. Stali si Chrystusem narodw. Polski mesjanizm, ktry spotgowa si dziki aktywnoci Andrzeja Towiaskiego, silniej ni inne mesjanizmy odwoywa si do motywu klski. Mesjanici podkrelali, e mczestwo, nastpstwo klski, jest koniecznym warunkiem odrodzenia ojczyzny i wiata. Dziki niemu Polacy wybili si na pierwsze miejsce w Europie, stali si przywdcz sia europejskiej rewolucji. Mickiewicz w College de France przekonywa, i narody wtedy tylko si rozrastaj i o tyle maj prawo do ycia, o ile wysuguj si caemu rodzajowi ludzkiemu popieraniem lub bronieniem jakiej wielkiej myli lub wielkiego uczucia. Prymat Polski to prymat cierpienia i ofiarnoci. Ta myl miaa by kompensacj za klsk i niebyt pastwa. Duch mia zwyciy nad saboci materii. Klska w heroicznej walce o suszn spraw bya w istocie moralnym zwycistwem, a cierpienia stanowiy niezbdn si oczyszczajca. Bl mia waciwoci terapeutyczne. Mesjanici romantycy wyobraali sobie, i krwawica Polska staa si moralnym wierzycielem wiata. yli przekonaniem o dugu ludzkoci i oczekiwali, e wiat udzieli Polsce pomocy. Oprcz emigrantw czekajcych na wezwanie do walki byli rwnie tacy, ktrzy oddali si nauce, biznesowi. Z czasem zaoyli rodziny.

5. Emigracja a konspiracja w kraju. Niektrzy emigranci podjli prby wzniecenia powstania w kraju nazajutrz po klsce w 1831. wszystkie byy nieudane. Zupenym nieporozumieniem okazaa si zbrojna wyprawa do kraju podjta w 1833 przez Jzefa Zaliwskiego i Artura Zawisz z organizacji: Zemsta Ludu. Zawisza zosta powieszony przez Rosjan, a Zaliwski , aresztowany przez Austriakw, zosta uwolniony dopiero podczas Wiosny Ludw. Wyprawa ta, jak i inne, wzmogy represje i zacieniy wspprac midzy zaborcami. Zasadniczy wpyw na dalsze losy konspiracji w kraju miao TDP. Opowiedzenie si za powstaniem oznaczao konieczno jego przygotowania od strony koncepcyjnej, a pniej organizacyjnej. Jednak do Po. l.30. to nie TDP, ale Moda Polska miaa zasadniczy udzia w tworzeniu konspiracji w kraju. Jej emisariusze pierwsze kroki skierowali do Krakowa, ktry jako wolne miasto, sta si stolic polskiej konspiracji. 1835 dziki wsparciu Szymona Konarskiego, emisariusza MP, zaoono Stowarzyszenie Ludu Polskiego (SLP), na ktrego czele sta Seweryn Goszczyski. Cel- odbudowanie Polski niepodlegej odmodzonej, na zasadzie wszechwadztwa ludu- narodu. W zaoeniu miaa to by organizacja trjzaborowa. Najsilniejsze oparcie SLP zyskao w Galicji. W Galicji znalaza te gwne oparcie Konfederacja Powszechna Narodu Polskiego, zaoona w 1837 przez grup demokratycznych dziaaczy SLP w majtku Bochnia. Ani SLP, ani KPNP sukcesu nie odniosy, nie pozyskay mas chopskich dla idei rewolucji i niepodlegoci. Baza spoeczna konspiracji bya zbyt saba, by na niej budowa sukces przyszego powstania, lecz optymistw w polskiej Francji stale przybywao. 1840 rozpoczy si w Galicji aresztowania. 1845 zapad wyrok na 307 spiskowcw, 51 otrzymao wyroki mierci. Wkrtce jednak wikszo zostaa objta amnesti. Pocztek l.40.- odyy spiski w Krlestwie. Emisariusz TDP Jan Wincenty Mazurkiweicz zaoy w Warszawie Zwizek Narodu Polskiego.

Rwnie Poznaskie byo silnie penetrowane przez konspiratorw i emisariuszy z emigracji. 1839 z inicjatywy czonkw TDP w Poznaniu zawizano tajny komitet- Centralizacja Poznaska, ktremu przewodniczy Karol Libelt. Po roku 1840, w zwizku z liberalizacj polityki, szybko rozbudowyway si kka patriotyczne skupiajce liberaw i demokratw. Oywienie wywoali rwnie spiskowcy z Galicji i Krlestwa, ktrzy wwczas osiedlili si w Poznaskiem. Najgoniejszym przedsiwziciem pocztku l.40. by spisek ksidza Piotra ciegiennego, ktry zosta pozyskany do dziaalnoci narodowej przez emisariuszy. Rozpocz on agitacj wrd ludnoci chopskiej, gownie w Kieleckim i Lubelskiem, w celu przysposobienia jej do powstania narodowego. Wzywa chopw do walki o wolno i sprawiedliwo spoeczn, o woln Polsk. Obiecywa im zniesienie paszczyzny i przekazanie ziemi na wasno. Zapowiada szczcie wieczne pod warunkiem udziau w walce z Moskalami. 1844 zosta aresztowany.

POWSTANIE KRAKOWSKIE 1846. 1 1 W tym samym czasie we wszystkich zaborach aktywnie dziaali emisariusze Centralizacji TDP, ktrzy czynili intensywne przygotowania do oglnonarodowego i trjzaborowego powstania. 11 11 W Paryu zorganizowano specjalne kursy dla powstaczych dowdcw. Punktem wyjcia miao by opublikowanie powstaczego manifestu, ktry by przekazywa chopom ziemi przez nich uytkowan, a jednoczenie likwidowa paszczyzn i inne powinnoci chopa na rzecz dworu. Uwaszczeni chopi mieli ku kosy i stawa w szeregach powstaczych. 1845 w onie TDP doszo do zasadniczego sporu midzy zwolennikami gwnego emisariusza Tomasza Malinowskiego, ktry zaleca czekanie, uwaajc, e kraj nie jest gotowy do walki, a Wiktorem Heltmanem, ktry par do ornego starcia. Opcja Heltmana wzia gr. Na wodza powstania wysunito Mierosawskiego. 31 grudnia 1845 stan w Poznaniu, lecz 12 lutego 1846 zosta aresztowany. Na wie o tym mianowany dowdc powstania w Krlestwie Bronisaw Dbrowski opuci je i wyjecha do Prus. Cz emigrantw wrcia do Francji. 18 lutego 1846 wyjecha z Krakowa Alcyato, zapowiadajc odwoanie powstania. Do Francji zawrci rwnie Heltman.

11

11 11

11

1 1 Jednak ocalae grupy spiskowcw w Galicji, w zaborach pruskim i rosyjskim, nadal przygotowyway si do powstania, ktre zgodnie z decyzj Mierosawskiego, miao wybuchn 21 lutego w 3 zaborach jednoczenie. Nieliczne grupy spiskowcw wielkopolskich bezskutecznie prboway zdoby poznask cytadel, a zgromadzeni na Pomorzu wok Stargardu Gdaskiego powstacy nie zdecydowali si na uderzenie. 8. W Krlestwie nie powid si plan opanowania Siedlec, jedynie w okolicach Miechowa przejawia pewn aktywno niewielki oddzia. Nie doszo te do powstania na Litwie. 9. Niepowodzeniem zakoczya si te prba powstania w Galicji. 18/19 lutego 1846 w kilku miejscowociach powstacy prbowali atakowa. Kierowani przez Leona Czechowskiego zamierzali opanowa Tarnw, ale na ich drodze stanli obok onierzy austriackich zbrojni w cepy, widy i kosy chopi. W Tarnowskiem, Nowosdeckiem i w czci Jasielskiego chopi wdzierali si do dworw pod pretekstem szukania broni i powstacw. Pldrowali, niszczyli sprzty, rekwirowali ziarno i trzod. Chcieli, by znikny wiadectwa ich losu. Niszczyli meble, zastaw stoow, usuwali dokumenty okrelajce ich obowizki wzgldem dworu. Chopi mordowali wacicieli, ich rodziny, oficjalistw oraz sub dworsk. Bunt chopw zosta nazwany rabacj (od niemieckiego Raub- rabunek). 10. Pocztkowo administracja austriacka wyranie zachcaa chopw.

Wypacaa im gratyfikacje za zabitych bd pojmanych powstacw. W kolejnych dniach, z obawy, by rabacja nie przeksztacia si w wielkie powstanie chopskie, administracja zacza przeciwdziaa. Aresztowano coraz liczniejszych chopw. 11. Chopi nie mili ani organizacji, ani- poza Jakubem Szel- przywdcw. By on penomocnikiem chopw przegrywanych procesach sdowych z dziedzicem Wiktorem Boguszem. Pozycj Szeli jako lokalnego przywdcy uznawao okoo 50 wsi. Prbowa on wprowadzi pewne elementy organizacji. Myla o utworzeniu ludowych sdw, organizowa warty wiejskie. W imieniu gromad wystpi do Guberniom we Lwowie z prob o zmniejszenie paszczyzny i przyznanie wsi licznych ulg. Wadze jednak nie widziay jeszcze potrzeby gbszych zmian. Chopi znw zostali wezwani na paskie. Szela zosta internowany, nastpnie uwolniony. 12. Dotychczas polsk szlacht mordowali ruscy, prawosawni chopi. Natomiast po raz pierwszy na tak skal nastpia prba fizycznego jej zniszczenia przez polskich chopw. 13. Rabacj zgotowaa sobie polska szlachta. Od lat narasta sprzeciw chopw wobec systemu paszczynianego, opr w obronie godnoci osobistej i prawa do szacunku. Antyszlacheckie nastroje z jednej strony podgrzewali niektrzy radykalni demokraci, gotowi postawi na chopw przeciwko panom, a z drugiej strony administracja, zaniepokojona konspiracj niepodlegociow i wrzeniem na wsi. 14. W 1846 urzdnicy niewiele musieli si natrudzi, by zachci chopw do dziaa przeciwko szlachcie. Chopi nie mieli wtpliwoci, i panowie przeszkadzali w zmianie ich statusu. Byli przekonani, e zmiana stosunkw na wsi moe si dokona tylko z inicjatywy cesarza. 15. Chopskimi wystpieniami w Galicji i stanem wrzenia w poudniowych powiatach Krlestwa zaniepokojona bya Rosja. 16. Aby nieco uspokoi mieszkacw wsi, Mikoaj I wyda ukaz, w ktrym zakaza usuwania z ziemi chopw majcych mniej ni 3 morgi gruntu. Jednoczenie wyda zakaz bicia chopw przez dworskich oficjalistw. 17. Zasadniczo to nie chopi w Galicji zyskali w 1846. Zwycizcami mogli ogosi si tylko Austriacy, ktrzy duo wczeniej pornili oba stany, umocnili wiar chopw w sprawiedliwego cesarza i przekonali star Europ, jak niebezpieczni s polscy spiskowcy. 18. Oglny obraz niewiele mogo poprawi lokalne powstanie Chochoowskie, ktre byo pierwszym ruchem zbrojnym ludnoci wiejskiej przeciwko zaborcy austriackiemu. Kierowali nim Jzef Kmietowicz i Jan Andrusikiewicz. W starciu z oddziaami austriackimi ranny zosta Andrusikiewicz- upad pomys by i na pomoc Krakowowi. 19. Lokalne powstanie chopskie organizowa Franciszek acheta. Poprowadzi on miejscowych chopw na Sanok. Oddzia rozproszyli onierze austriaccy. acheta zosta aresztowany i skazany na mier. Kar zamieniono na 20 lat twierdzy. 20. W Krakowie Austriacy obawiajc si zbrojnych wystpie, 22 stycznia 1846 wycofali oddziay wojskowe z miasta. 21. Natychmiast skorzystali z tego spiskowcy i w kamienicy w Krzysztoforach ogosili powstanie Rzdu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Jego skad tworzyli: Jan Tyssowski, Ludwik Gorzkowski, Aleksander Grzegorzewski. Opublikowano Manifest Narodu Polskiego, w ktrym zawarto wezwanie do walki z zaborcami. Zapowiada on zniesienie przywilejw stanowych i zaprowadzenie rwnoci wobec prawa. Chopom majcym ziemi obiecywa j na wasno oraz zniesienie powinnoci, w Tm paszczyzny. Ubogim, w tym mieszkacom miast, obiecywa opiek spoeczn i dach nad gow. Cho powstanie wywoali emisariusze TDP, niemniej Hotel Lambert i Czartoryski uznali powag Rzdu i mu si podporzdkowali.

22.. 24 lutego 1846 Tyssowski ogosi si dyktatorem. Urzd jego sekretarza obj Edward Dembowski. Do Krakowa wkroczy z grup uzbrojonych grnikw z Wieliczki. Zorganizowa klub rewolucyjny, wydawa gazet, wzywa do rozszerzenia powstania. Obiecywa ziemi wszystkim bezrolnym. Do powstania akces zgosia modzie studencka, gimnazjalna, rzemielnicza, grnicy z Chrzanowa. Zasadniczo przychylni wobec powstania byli chopi z Krakowskiego.

23. Pod Krakw zbliay si wojska austriackie, ktrym towarzyszy tum chopw z Galicji. 27 lutego 1846 Dembowski wyszed im na spotkanie bez broni, z krzyem i feretronami kocielnymi. Pokojow procesj, ktra miaa w zamierzeniu zneutralizowa chopw, ostrzelali Austriacy. Zgin Dembowski. 4 marca 1846 Tyssowski zoy wadz i przekroczy granic Prus, gdzie zosta internowany. Nastpnie wyjecha do USA. Wadza cywilna i wojskowa w Krakowie zostaa skupiona w rku austriackiego feldmarszaka Heinricha Castiglionego. Krakowski Senat zosta przeksztacony w Rade administracyjn, ktra staa si tymczasowym organem wykonawczym. W 1846 przegraa idea powstania oglnonarodowego i trjzaborowego. Przegrao TDP, ktrego to ludzie przygotowali powstanie. Przegraa emigracja w ogle, w tym obz Hotelu Lambert, do ktrego kierowano pretensje o prowadzenie nieskutecznej dyplomacji. Kraj zacz si odsuwa od emigracji, ktrej zarzucano brak realizmu i wystawianie mieszkacw Polski na wielkie ryzyko. Emigracj zaczto postrzega jako rdo ewentualnych dalszych kopotw. Po dowiadczeniach 1846 wzrosa te liczba Polakw szukajcych zblienia z rzdami zaborczymi. Jednym z pierwszych tego wiadectw by anonimowy List Szlachcica Jego autorem okaza si Aleksander Wielkopolski, ktry w imieniu polskiej zachowawczej i legalistycznej szlachty proponowa carowi zawarcie rodzaju ugodyporozumienia. By przekonany, e Rosja jest jedyn sia w tej czci Eurowy, zdoln uratowa szlacht przed radykalnymi poczynaniami rewolucjonistw.

Powstanie upado, lecz jeszcze walczono o zachowanie niezawisoci Krakowa. Zabiega o to w Paryu i Londynie Czartoryski. Nieskuteczne. Rosja i Austria obawiay si samodzielnego Krakowa, ktry da si pozna jako stolica polskiej irredenty, jako miejsce schadzek polskich konspiratorw. Dlatego Rosja i Prusy wyraziy zgod na inkorporacj Krakowa do Austrii, co nastpio 16 listopada 1846. Wprowadzony zosta jzyk niemiecki w administracji i na uniwersytecie. Krakw zosta zdegradowany do mieciny peryferyjnie pooonej. Powstanie krakowskie i prby powsta w 3 zaborach stay si dogodn okazj do dalszego ograniczania swobd narodowych i politycznych przez rzdy zaborcze.

VIII. WIOSNA LUDW 1848-1849. Porzdek ustalony na kongresie wiedeskim by silnie strzeony przez Pastwa witego Przymierza. Tylko 2 udane powstania: w Grecji i w Belgii, zdoay jednak naruszy zaoony w Wiedniu status quo. Aby liczba zmian terytorialnych i ustrojowych nie rosa, mocarstwa rozbiorowe zobowizay si do wzajemnej pomocy, co stanowio tre ukadu w Munchengratz w 1833. Jednak konflikt midzy reformatorami europejskimi, liberaami i demokratami, a starym porzdkiem by nieunikniony.

Sygna do rewolucyjnego wystpienia daa Francja. 22 lutego 1848 mia si odby w Paryu kolejny antyrzdowy, masowy tzw. bankiet. Premier Franois Guizot nie wyrazi zgody. W odpowiedzi pojawiy si barykady, a Ludwik Filip abdykowa. 24 lutego 1848 proklamowano republik. 26 lutego 1848 polscy emigranci z Jzefem Dwernicki na czele skierowali si do paryskiego ratusza, by przypomnie przebywajcemu tam rzdowi o sprawie polskiej. Polakw zapewniano, i odbudowa suwerennej Polski jest jednym z celw politycznych rzdu republiki. Polscy emigranci rzucili pomys zorganizowania legionu u boku armii francuskiej, lecz wobec sprzeciwu TDP i braku zainteresowania strony rzdowej pomys porzucono. Na wie o rewolucji w Prusach i w Austrii polscy emigranci ruszyli na wschd w przekonaniu, e los Polski jest w rku jej mieszkacw. Jednak po nieudanej prbie powstania w 1846, po powstaniu krakowskim i rabacji, poparcie dla idei rewolucyjnej byo skromne. Dotychczas przez lata Polacy wraz z Wochami, Niemcami, Francuzami znajdowali si na czele europejskich zmaga przeciwko tyranom Europy. Ale to zakoczyo si w 1846. W Galicji i w zaborze pruskim w 1848 stosunkowo niewiele si dziao, a w rosyjskim panowaa cisza. Na wie o rewolucji w Paryu do boju ruszyli mieszkacy Niemiec i Woch.

2 marca 1848 wybucha rewolucja w Bawarii. 13 marca 1848 w Wiedniu. 15 marca 1848 w Peszcie. 18 marca 1848 w Berlinie, potem w Mediolanie. W cigu miesica rewolucja ogarna gwne centra Europy, poza pastwem otomaskim i imperium Romanoww. Stanowia pierwsz w dziejach powszechnych rewolucj europejsk. Nazwan j Wiosn Ludw. Szczeglnie burzliwy przebieg miaa w Niemczech, gdzie zbiegy si wszystkie jej wtki polityczne, socjalne i narodowe. Od kilku lat spodziewano si tam nagego wybuchu walk rewolucyjnych. W 1844 wybucha rewolta tkaczy lskich. 1844-1847 kryzys ekonomiczny i socjalny dalej si pogbia. 1847 ceny zboa wzrosy o 115%. Odnotowano przypadki mierci godowej i epidemii tyfusu. Wybuch rewolucji w Niemczech i walki w Berlinie skoniy krla pruskiego, Fryderyka Wilhelma IV, do ogoszenia amnestii dla winiw politycznych. W jej wyniku uwolnieni zostali polscy rewolucjonici, wiezieni w berliskim Moabicie i oczekujcy wykonania wyroku.

1. W zaborze pruskim. 1. 2. Wiosna Ludw w Wielkopolsce rozpocza si 20 marca 1848. Po demonstracji w Poznaniu, z udziaem polskich i niemieckich mieszkacw miasta, wadze wyraziy zgod na sformowanie delegacji, ktra miaa zawie do Berlina, do krla, adres z postulatami polskiej strony. Polacy obradujcy w Bazarze, w centrum ycia narodowego w Poznaniu, powoali Komitet Narodowy, ktry mia reprezentowa interesy Polakw wobec pruskiej wadzy. Skad spoeczny i polityczny Komitetu mia charakter koalicyjny, liberalno- demokratyczny. Obok ziemian i inteligentw weszli do mieszczanie oraz chop Jan Palacz. 24 marca 1848 wadze wyday akt, w ktrym zapowiaday przywrcenie w peni polskiej administracji, utworzenie gwardii narodowej i wycofanie wojska do koszar. Polacy zrozumieli to jako zgod na pene przywrcenie autonomii. Powstaway lokalne komitety polskie, rekwirowano pruskie kasy rzdowe, zrzucano ory pruskie.

3.

4. 5. 6.

7. 8. 9.

Ta pokojowa rewolucja okazaa si skuteczna, a to z racji oglnie trudnej sytuacji krla i rzdu w Niemczech i Prusach. Wsplne cele, wrogo manifestowana wobec dyktatu wiedeskiego, atmosfera bratania zdaway si otwiera moliwo wsplnego dziaania demokratw niemieckich w Poznaskiem i Polakw. KNP, ktry w tym czasie przeksztaci si w Centralny, wsppracowa z jego niemieckim odpowiednikiem.

10. Powoano wsplne polsko- niemieckie strae bezpieczestwa. 11. Niemcy poznascy poparli starania Polakw o uniezalenienie Poznaskiego od Berlina. 12. 23 marca 1848 krl pruski przyj na audiencji polsk delegacj, wyraajc zgod na jej dania. Kwiecie 1848 zebra si sejm prowincjonalny poznaski, ktry mia przesdzi o tym, czy Wielkopolska przyczy si do zwizku niemieckiego. Wygrali zwolennicy niezalenoci. Mniejszo niemiecka daa jednak wyczenia z przyszego kraju polskiego gmin zamieszkanych w wikszoci przez Niemcw. Popara j ludno ydowska, co stao si powodem ostrego konfliktu midzy Polakami a ydami, pomimo, e Komitet Polski prbowa agodzi napicie, popierajc postulaty ludnoci ydowskiej. Wadze berliskie gray na zwok, wchodzc w spr z Polakami na temat zasad podziau Poznaskiego na dwie czci. Jednoczenie przekonyway dyskretnie, i tworzenie przez Polakw wasnych si zbrojnych szkodzi wsplnej sprawie. Ich organizowanie Polacy rozpoczli 22 marca 1848 na mocy decyzji Komitetu. 28 marca 1848 przyby do Poznania Ludwik Mierosawski, obejmujc w Wydziale Wojskowym kierownictwo dziau uzbrojenia. Od pocztku sta si gwnym inicjatorem przygotowa wojskowych. Szykowa on wojska polskie do wojny z Rosj. Polacy spodziewali si, e polska armia, w roli sojuszniczki, wspomoe armie prusk. Do Berlina przyby Czartoryski, liczc na rozmowy z berliskim rzdem i krlem, a Prdzyski przygotowywa plan wojny z Petersburgiem. Tymczasem w Poznaskiem wojska pruskie, dowodzone przez Friedricha Colomba, utrudniay rozbudow polskich wojsk powstaczych, a w Berlinie pose rosyjski zapewnia rzd pruski, i Rosja nie planuje zbrojnej interwencji. Polskie elity rzdowe i generalicja uznay, e w tej sytuacji naley spacyfikowa Poznaskie. Krl pocztkowo jeszcze szuka porozumienia z Polakami, bo by zbyt zajty rewolucja w Niemczech. Dlatego swoim specjalnym komisarzem mianowa Wilhelma Willisena, ktry uchodzi za przyjaznego Polakom. Proponowa on autonomi w zamian za rozbrojenie wojsk polskich. 11 kwietnia 1848 doszo do zawarcia kompromisu w Jarosawcu. Komisarz wyrazi zgod na pozostawienie od broni czterech obozw polskich, lecz byo to jedynie przygotowanie do zbrojnej konfrontacji. Krl i rzd pruski coraz bardziej si obawiali, e polskie oddziay wkrocz do Krlestwa pod pruskimi i polskimi sztandarami, wzywajc do wojny rewolucyjnej z caratem. Obawiano si prowokacji Mierosawskiego. Polacy przygotowywali si do wojny z caratem, a nie z Prusami, swoim potencjalnym sojusznikiem. Do wojny z Prusami nie by te przygotowany Mierosawski. 29 kwietnia 1848 Prusacy zaatakowali obz w Ksiu i rozproszyli powstacw. Mierosawski, obwoany naczelnym wodzem, nie mia wyboru. Zosta zmuszony do koncentracji pozostaych si. Kwiecie/maj 1848 odnis dwa zwycistwa pod Miosawiem i Sokoowem. Jednak wielu oficerw nie chciao si bi, uwaajc, i honor onierza zosta uratowany. 9 maja 1848 resztki wojsk Mierosawskiego skapituloway. Nie byo zbyt wielu chtnych do wojny z Prusami.

Zwyciski rzd wycofa si z obietnicy autonomii dla Wielkopolski, a potem z projektu podziau Poznaskiego na dwie czci. Prba uczynienia z Poznaskiego polskiego Piemontu nie powioda si. Klska powstacw okaza si pierwsz powaniejsz porak europejskiej Wiosny ludw. By to sukces pruskich konserwatystw, krla i rosyjskiej dyplomacji. Okazao si, ze cele Polakw, Prusakw i Niemcw s rne, co potwierdzia take pniejsza debata w parlamencie frankfurckim w lipcu 1848. Niemcy opowiedzieli si przeciwko Polsce, przeciwko koncesjom na rzecz Polakw w Poznaskiem. Posowie i politycy niemieccy nie tylko nie chcieli Polski odda Polakom, ale wzywali do wojny z Duczykami o Szlezwik, Wochom odmwili autonomii w Pd. Tyrolu, Czechy uwaali za kraj niemiecki, a jesieni 1848 zaczli dyskutowa o niemieckiej Alzacji i Lotaryngii, zaczli te wspomina o niemieckich interesach w Batyckich prowincjach Rosji. Jeszcze mniej sukcesw mia polski ruch narodowy na Pomorzu, w Prusach (Zachodnich), aczkolwiek pocztki wyglday obiecujco. Mierosawski swoim penomocnikiem i organizatorem si zbrojnych mianowa Natalisa Sulerzyskiego, tamtejszego dziaacza narodowego. Zwoa on w Wbrzenie zjazd przedstawicieli Prus Polskich. Na 5 kwietnia 1848 Komitet planowa jeszcze liczniejszy zjazd do Chemna w celu rozpoczcia debaty na temat reorganizacji Prus Zachodnich. Jedna do zjazdu nie doszo, wadze pruskie bowiem aresztoway wikszo czonkw Komitetu. W odpowiedzi Seweryn Elanowski, wysannik Mierosawskiego, wszcz wraz z kilkusetosobowym oddziaem walki zbrojne. Polski ruch narodowy na Pomorzu wszed na drogie dziaa legalnych.

Wiosna 1848 polscy dziaacze narodowi z Pomorza nawizali kontakty z Mazurami. Znaleli oddanego sojusznika w osobie Gustawa Gizewiusza, ktry zachca Maurw do obrony ich jzyka i tradycji. Silnie poruszeni przez rewolucj chopi spord siebie wybierali posw, z reguy wiernych tronowi i pastwu pruskiemu. Kapitulacja wojsk Mierosawskiego zamkna epok wojen powstaczych na terytorium zaboru pruskiego.

Walki zostay wznowione w zupenie nowych okolicznociach w grudniu 1918. Doszo wwczas do czwartego zrywu powstania wielkopolskiego (wczeniejsze 1794,1806,1848). Polacy z zaboru pruskiego ca swoj energie skupili teraz na pracy legalnej, pracy nad podniesieniem poziomu cywilizacyjnego ziem i ich mieszkacw. Pierwszym tego przykadem byo zawizanie latem 1848 przez grono politykw o pogldach liberalnych, organizacji o nazwie Liga Polska. Jej pomysodawc by August Cieszkowski. Wzywaa ona polskie elity narodowe do pracy wrd ludu w celu podniesienia jego poziomu ycia i wiadomoci narodowej. Apelowaa o obron wiary katolickiej i ziemi. Organizowaa ligi parafialne i okrgowe. Obja swoim zasigiem cay obszar, a po Batyk. Dyrekcji gwnej Ligi przewodzi hrabia Gustaw Potworowski. Liga wspieraa drobn polsk wytwrczo, pomagaa rolnikom w przeprowadzaniu zmian agrotechnicznych, popularyzowaa wiedz rolnicz i obywatelsk. Mimo legalistycznego i umiarkowanego programu, w 1850 zostaa przez wadze rozwizana. 1850 otworzy now i zamkn star epok w dziejach Prus i polskiego spoeczestwa w Prusach. W miejsce Ligi Polskiej z czasem wyrosa caa sie polskich organizacji, ktre rozbudzay wiadomo narodow wrd chopw i upowszechniay postp cywilizacyjny.

2. W Galicji. Wydarzenia w Galicji przebiegay podobnie jak w zaborze pruskim. Na wie o rewolucji wiedeskiej modzie Krakowa pospieszya do wizienia w. Michaa, dajc wypuszczenia winiw politycznych, w tym dawnych powstacw krakowskich, co wadze uczyniy. 28 marca 1848 ustanowiono komitet.

Powoa on do ycia gwardi narodow, ktra miaa osania przed Austriakami i ewentualnym marszem uzbrojonych grup chopskich. Do zamieszek doszo te we Lwowie. Winiowie zyskali wolno, a manifestanci utworzyli komitet, ktry zredagowa adres. Urzdujcy gubernator, Franz von Stadion, obieca go przesa do Wiednia. Domagano si polonizacji sub cywilnych i gwarancji dla wolnoci obywatelskich. Adres lwowski w adnym zdaniu nie kwestionowa legalnoci rzdw austriackich w Galicji. 26 kwietnia 1848 do Wiednia udaa si z adresem, wbrew Stadionowi, liczna delegacja ze Lwowa. Do lwowian przyczyli si przedstawiciele innych miast oraz Krakowa. Adres zawiera 13 punktw, w tym postulat zniesienia paszczyzny oraz polonizacji urzdw i szk. W Wiedniu, pod wpywem sugestii polskich emigrantw, do tekstu wprowadzono postulat powoania wojska narodowego oraz swego rodzaju rzd pod nazw Komitet Narodowy. Wezwano te Austrie do wojny z Rosj. Cesarz przyj delegacj, kierowan przez Jerzego Lubomirskiego, do przychylnie i obieca udzielenie odpowiedzi poprzez swoich ministrw. Ostatecznie Polacy nie uzyskali adnych szczeglnych ulg, aczkolwiek polonizacja administracji i szkolnictwa staa si faktem. Oywia si prasa.

UWASZCZENIE CHOPW. Kiedy w Wiedniu oczekiwano na odpowied, liberaowie lwowscy utworzyli Rad Narodow, na czele z Janem Dobrzaskim, Aleksandrem Fredr, Franciszkiem Smolk. Rada wezwaa ziemian do jednoczesnego darowania paszczyzny 23 kwietnia 1848. Tylko nieliczni odpowiedzieli pozytywnie.. Inicjatyw z rk polskich przej gubernator Franz von Stadion, ktry bez porozumienia z Wiedniem zapowiedzia zniesienie paszczyzny z dniem 15 maja 1848. Chopi uytkujcy grunta, na ktrych siedzieli, trzymywali je na wasno. Za t ziemie nie pacili adnych odszkodowa. Natomiast za zniesienie powinnoci feudalnych odszkodowania na rzecz w wacicieli ziemskich (szlachty) miay paci wadze rzdowe. Koszty odszkodowania (indemnizacja) tylko w pewnej mierze obciay wie, rzd bowiem pozyska konieczne rodki poprzez podwyszenie podatkw. Wiede potwierdzi patent jakoby cesarski ze wsteczn data 17 kwietnia. Demokraci polscy przegrali zatem walk z rzdem o poparcie chopw. KRAKW I LWW. W kocu kwietnia doszo do star wojska austriackiego z gwardi narodow w Krakowie. Austriacy wycofali si na Wawel i zaczli ostrzeliwa miasto. 27 kwietnia 1848 Heinrich Castiglioni przyj kapitulacj miasta. Emigranci wyjechali. Komitet Narodowy opuci Krakw. Mieszkacy wydali bro, a gwardia zostaa rozwizana. Krakw przesta si liczy w Wionie Ludw. W polskiej Wionie Ludw liczy si jeszcze Lww oraz kilka mniejszych miast galicyjskich. W miecie i na prowincji po raz pierwszy i z tak znaczc si ujawni si ruch narodowy ruski/ukraiski. Wiede mg wykorzysta przeciwko polskiemu ruchowi narodowemu nie tylko polskich, ale i ruskich chopw oraz ruskie elity narodowe. Gwn si Rubinw staa si Cerkiew unicka. 19 kwietnia 1848 z inicjatywy Stadiona dygnitarze Kocioa unickiego wystpili do cesarza z prob o ochron narodowoci ruskiej przed polskim uciskiem. Pod przewodnictwem Grzegorza Jachimowicza, greckokatolickiego biskupa przemyskiego, zawizaa si Gwna Rada Ruska. Zacza wydawa wasne pismo Zorz Halick. Zebrania Rady odbyway si w katedrze unickiej w. Jura.

Podkrelali oni lojalno wobec Wiednia. Opowiadali si za podziaem Galicji na 2 czci: wschodni i zachodni. We wschodniej czci Galicji zaczy si tworzy rady ruskie kierowane przez witojurcw. Na Uniwersytecie lwowskim utworzono katedr jzyka i literatury ruskiej, a nowy gubernator, Wacaw Zaleski, odda Rusinom jedno z 2 gimnazjum lwowskich oraz podzieli gimnazjalistw w klasach wedug obrzdkw: unickiego i aciskiego. Rada Ruska wniosa petycje do tronu, domagajc si usunicia z Galicji Wschodniej jzyka polskiego jako obcego i wprowadzenia niemieckiego, gdy ruski nie by jeszcze dobrze wyksztacony. Przyja te, jako narodow, bkitno- t flag. Opozycyjni wobec Rady Hoownej i Cerkwi inteligenci uniccy, demokraci silnie zwizani z polsk kultur, utworzyli, popierany przez Polsk Centraln Rad, Narodowy Sobr Ruski i zaczli wydawa pismo Dziennik Ruski. Ale poza rodowiskiem inteligenckim nie uzyskali szerszego poparcia, unici bowiem zasadniczo poszli za wskazaniami swoich duszpasterzy. Podobnie jak w Prusach, take w Austrii w czerwcu 1848 odbyy si wybory do parlamentu oglnopastwowego. Ordynacja bya demokratyczna, wybory powszechne. Wybrani posowie chopscy, polscy i ruscy, nie weszli w skad Koa Polskiego, tylko usytuowali si wrd prawicy monarchistycznej bronicej interesw cesarza. Gosowali zgodnie z sugestiami administracji rzdowej. Z Galicji wybrano te 3 ydw. ydzi mogli teraz korzysta z praw politycznych, w tym wyborczych, na rwni z pozostaymi mieszkacami pastwa. Korzystali z praw okrelonych w konstytucji oktrojowanej (nadanej) przez cesarza w kwietniu 1848. Pnym latem 1848 gubernatorem Galicji zosta Wacaw Zaleski, dziki ktremu w miastach wprowadzono samorzd oraz rozszerzono polonizacj administracji i szkolnictwa. Pomaga mu w tym jego zastpca- Agenor Goluchowski. 15 padziernika 1848 cesarz wyda odezw Do moich ludw, w ktrej wzywa pod cesarskie sztandary. Nawoywa do udzielenia pomocy tronowi, a przeciwko rewolucji. 2 listopada 1848 dowdca garnizonu we Lwowie Wilhelm Hammerstien dy do szybkiego rozbrojenia gwardii. Po serii incydentw wywoanych przez wojsko, rozpocz bombardowanie miasta. Zginli ludzie, spony uniwersytecka biblioteka oraz historyczny ratusz. Magistrat skapitulowa. W miecie wprowadzono stan oblenia, rozcignity wkrtce na ca Galicj. Zlikwidowano wszystkie gwardie narodowe, zawieszono wydawanie pism rewolucyjnych, wydalono emigrantw, zlikwidowano polskie komitety i kluby obywatelskie.

Przetrway jednak 2 formacje polityczne: konserwatyci i demoliberaowie, ktrzy dziaali pod rnymi nazwami przez nastpnych kilkadziesit lat, nadajc Galicji stabilny i czytelny ukad polityczny. W Krakowie aktywnoci wyrnili si konserwatyci, Pawe Popiel oraz Antoni Zygmunt Helcel. Organem prasowym tej formacji by wydawany Czas. Lata 1848-1850 stanowi granic dwch epok w dziejach Galicji. Uformoway si wwczas nowe i trwae orientacje polityczne, zalki przyszych stronnictw. Chopi stali si wacicielami ziemi. Ustay ich obowizki wobec dawnych panw. W pastwie wprowadzono rwno wszystkich wobec prawa, narodzia si nowa sia polityczna: narodowy ruch ruski, ktry pod koniec wieku przybra nazw ukraiski.

3. Konspiracja w Krlestwie i na Litwie. O ile Galicja i zabr pruski prboway przynajmniej wpisa si w dzieje europejskiej rewolucji, o tyle zabr rosyjski wykazywa zmczenie wieloletni i zupenie nieefektywn praca konspiracyjn. Nieliczne kka patriotyczne nawet nie prboway aktywniej dziaa.

Jedynie na wie o powstaniu wgierskim troch polskiej modziey przedaro si na poudnie. Natomiast silniejszy orodek konspiracji zawiza si na Litwie- spisek braci Dalewskich, Aleksandra i Franciszka. 1846 utworzyli oni Zwizek Bratni modziey polskiej, przeksztacony w Zwizek Modziey Litewskiej. Dalewscy nawizali kontakty w gwnych orodkach akademickich pastwa rosyjskiego. Planowane powstanie chcieli poczy z jednoczesnym uwaszczeniem chopw. Wybuch powstania mia nastpi w marcu 1849. Powstanie na Litwie bracia Dalewscy pojmowali jako rozdaj dywersji wspomagajcej powstacw wgierskich. W kwietniu nastpiy jednak aresztowania.

4. Polacy w europejskiej Wionie Ludw. Polscy oficerowie, sanikuloci rewolucyjnej armii Europy, byli wszdzie tam, gdzie toczyy si dziaania rewolucyjne. Rewolucje organizowali cywile, ale do prowadzenia walki potrzebowali dowiadczonych wojskowych. Tych moga uyczy polska emigracja.

11

WOCHY. W wojnie w pnocnych Woszech, midzy Austri a Piemontem, wzi udzia legion sformowany w znacznym stopniu dziki aktywnoci Adama Mickiewicza. Wiosn 1849 legionici walczyli w obronie republiki rzymskiej, przyszego polskiego sojusznika, przeciwko wojskom francuskiego korpusu ekspedycyjnego, ktrego zamiarem byo przywrcenie wadzy papiea. Polacy walczyli z Francuzami, na ktrych rwnie bardzo liczyli. Droga do wolnej Polski znw miaa prowadzi z ziemi woskiej. Gdy w 1849 krl Piemontu Karol Albert, wznowi dziaania wojenne przeciwko Austriakom, dowdztwo armii obj Wojciech Chrzanowski.

2) AUSTRIA. Z lepszej strony Polacy dali si pozna podczas rewolucji wiedeskiej. Dzielnie na barykadach walczy Julian Goslar, lecz niemierteln saw okry si Jzef Bem. By zastpc dowdcy obrony miasta. Walczy przez dwa tygodnie. Szczliwie udao mu si opuci Wiede, dziki czemu trafi na Wgry, ktre przygotowyway si do wielkiej wojny z Austriakami, a nastpnie z Rosja.

3) WGRY. Bem zosta mianowany dowdca frontu w Siedmiogrodzie, gdzie potrafi pozyska poparcie tamtejszych mniejszoci narodowych. Wygra kampani zimow. Wiosn 1849 przez pewien czas wojskami wgierskimi dowodzi Henryk Dembiski. W zwyciskiej ofensywie armii wgierskiej wzi te udzia legion polski kierowany przez Jzefa Wysockiego. Z pewnoci wiara Polakw w zwycistwo Madziarw bya uzasadniona. Tylko oni mogli zachwia adem politycznym w rodkowej Europie, co oznaczao podtrzymanie nadziei na zmartwychwstanie Polski. W maju 1849 na Wgry wkroczy Paskiewicz. Armia wgierska znalaza si w odwrocie. Wwczas naczelnym wodzem mianowano Bema, ktry jednak przegra pod Temesvarem.

Po tej klsce, a nastpnie kapitulacji, polscy oficerowie z Bemem i Wysockim schronili si w Turcji. Bem przegra, ale zostaa legenda. Kapitulacja Wgrw i Wenecjan (sierpie 1849) zakoczya Wiosn Ludw.

4) SAKSONIA, BADENIA, PALATYNAT. Polacy wzili te liczny udzia w powstaniach organizowanych wiosn 1849 w Saksonii, w Badeni i w Palatynacie, gdzie uformowa si polski legion. Dzielnoci wysawi si Ludwik Mierosawski, naczelny wdz armii badeskiej, ktry dugo opiera si wojskom pruskim. W Palatynacie naczelnym wodzem mianowano Franciszka Sznajde.

POLACY- DORADCY POLITYCZNI. Polacy speniali tez rol doradcw politycznych. Doradzali w Rzymie Giussepe Mazziniemu oraz wzili udzia w pracy rzdu tymczasowego w Drenie. Uczestniczyli w zjedzie sowiaskim w Pradze. Jego idea narodzia si w kwietniu 1848, a celem byo szukanie metody przeciwstawienia si deniom zarwno wszechniemieckim, jak i wgierskim. Zjazd odby si midzy 2 a 12 czerwca. Polacy z kraju wraz z emigrantami stanowili okoo 20% zgromadzonych. Byli wrd nich Karol Libelt, Leon Sapieha, Jerzy Lubomirski. Rewolucyjn Rosj reprezentowa Michai Bakunin, a Wielkiemu Komitetowi przewodniczy Franciszek Palacky. Czesi, Chorwaci i Rusini byli za utrzymaniem jednoci pastwa habsburskiego, ale wraz z jego rwnoczesn slawizacj. Polacy agodzili silne nastroje antywgierskie i antyniemieckie, a Czesi poredniczyli midzy Polakami a Rusinami z Galicji. Bombardowanie Pragi i klska czeskich i niemieckich demokratw zakoczyy obrady. Na zakoczenie zjazdu Palacky i Libelt opracowali kompromisowy Manifest do Ludw Europy, w ktrym zosta pomieszczony postulat przywrcenia Europie niepodlegej Polski. Przykadem wspdziaania demokratw rnych narodowoci by udzia w redagowaniu od 15 marca 1849 pisma wychodzcego we Francji Trybuna Ludw, finansowanego przez Ksawerego Branickiego, ktre miao upowszechnia zasady walki za nasz i wasz wolno i by pochwa midzynarodowej solidarnoci. Redaktorem zosta Mickiewicz. Trybuna papraa walk francuskiej lewicy z rzdem. Zwyciy rzd i zawiesili jej wydawanie.

5. Wojna krymska i Polacy. W 1853 doszo do wojny pomidzy Rosj a Turcj i jej zachodnimi sojuszniczkami. Szczeglne poruszenie nastpio wrd polskiej emigracji na Zachodzie. O tak wanie wojn modlono si od dawna. rodowiska skupione wok Czartoryskiego liczyy, e partnerem dla antyrosyjskiej koalicji stanie si Hotel Lambert . Atutem polskiej emigracji bya wieloletnia obecno Czartoryskiego na salonach i dworach monarszych oraz znajomo z politykami i parlamentarzystami Anglii i Francji. Okazao si, e atuty Czartoryskiego s zbyt sabe.

Co prawda gabinety zachodnie uznay Hotel Lambert za penomocnika sprawy polskiej i wyraziy zgod na formowanie polskiego legionu w Turcji, jednak na tym prawie wyczerpao si ich zainteresowanie dla Polakw. Mimo braku pewnoci co do zamiarw Zachodu, do polskiego legionu w Turcji zacignli si wszyscy majcy nadziej na powrt z broni w rku do kraju. Poparcia udzieli im Mickiewicz, a Micha Czartoryski, ktry po przejciu na islam wystpowa jaki Sadyk Pasza, utworzy puk.kozakw sutaskich. Gwny wsppracownik Czartoryskiego- Wadysaw Zamoyski- organizowa w Turcji na Bakanach, za angielskie pienidze, polsk dywizj. Lecz wysiek organizacyjny i zaangaowanie polskiej emigracji nie przeoyy si na sukcesy polityczne, na umidzynarodowienie sprawy polskiej. Plany francusko- angielskie co do Rosji byy ograniczone. Chciano powstrzyma jej ekspansj na Bakanach i w Azji, odeprze od Turcji i cienin czarnomorskich, natomiast mocarstwa zachodnie nie widziay potrzeby zmiany mapy Europy. Koalicjanci bardziej ni Polakami byli zainteresowani Austri, ktr chcieli wcign do wojny. Austria ostatecznie do wojny nie przystpia. Po zdobyciu Sewastopola na Krymie ani Austriacy, ani tym bardziej Polacy nie byli ju potrzebni kolacji. Na kongresie w Paryu w 1856, ktry zakoczy wojn, oficjalnie o Polakach i sprawie polskiej nie rozmawiano. By on porak sprawy polskiej i Hotelu lambert.