Professional Documents
Culture Documents
I . ZAOZENIA
3/ kontynuacja tradycji owieceniowej rozum jako wadza poznawcza ma wyrany sens etyczny rozum suy nie tylko poznaniu rzeczywistoci, ale take okreleniu i uzasadnieniu normatywnego projektu adu spoecznego
4/ dialektyka Owiecenia paradoks rozwoju historycznego cywilizacji zachodniej: - dysproporcja midzy stale rosncym poziomem kontroli nad procesami zachodzcymi w wiecie przyrody a brakiem kontroli nad rosnc irracjonalnoci praktyki spoecznej; - rozum, ktry mia wyzwoli czowieka z mylenia metafizycznego sta si narzdziem jego zniewolenia; - ujarzmienie przyrody = ujarzmienie czowieka
DZIAANIE
KOMUNIKACYJNE
sposb
prowadzenia
dyskursu
prawniczego zgodnie z przyjt konwencj, procedur i respektujcy wynikajce z niej normatywne zobowizania (roszczenia wanoci aktu mowy jako dziaania komunikacyjnego: zrozumiaoci, prawdziwoci, szczeroci i susznoci).
DYSKURS mowa argumentacyjna, ktra suy uzgodnieniu roszcze wanoci. Pojcie idealizacyjne. Dyskurs Teoretyczny problematyczne twierdzenia Dyskurs praktyczny problematyczne normy. CEL DYSKURSU: konsens partnerw interakcji spoecznych w zakresie spornych midzy nimi roszcze wanoci. WARUNKI: 1/ porozumiewanie si zgodne z reguami etyki mowy; 2/ idealna sytuacja mowy.
I.
Analityczne jednostki teorii aktw mowy wedug J. Habermasa Teoria dziaania komunikacyjnego
Dziaania spoeczne
dziaania symboliczne
dziaania strategiczne
Dziaania komunikacyjne
niezrnicowane propozycjonalnie
zrnicowane propozycjonalnie
niejzykowe
jzykowe
niejzykowe
jzykowe
zwizane instytucjonalnie
implicite jzykowe
zalene od kontekstu
II.
III.
Aspekt jurydyczny: wypieranie ze wiata ycia prawa jako instytucji przez prawo jako medium (prawo jest technik zarzdzania spoeczestwem, rodzajem inynierii spoecznej.
wiat ycia stanowi jednoczenie horyzont dla sytuacji jzykowych i rdo dokona interpretacyjnych, podczas gdy sam ze swej strony reprodukuje si tylko poprzez dziaanie komunikacyjne Jrgen Habermas
Teza: Rozpoznanie przez prawnikw normatywnoci (wanoci) regu i zasad prawa wymaga odniesienia si (choby porednio i milczco) do normatywnej spoecznego struktury (wiata wiata. ycia) Normatywna stanowi struktura wiata
podstaw
rozpoznania
IV.
1/ wiatem przedmiotw i zdarze. Uywamy zda logicznych, kryterium: prawda/fasz; 2/ wiat wasny mwicego, niedostpny intersubiektywnie; kryterium wyraony szczerze/nieszczerze; 3/ wiat spoeczny, wyraany poprzez wartoci i normy, reguy i role spoeczne, z ktrymi akt mowy moe by zgodny lub nie i dlatego jest suszny/niesuszny. Zwizkami pomidzy aktem mowy a tymi wiatami zajmuje si tworzona przez Habermasa uniwersalna pragmatyka.
wiat ycia (Lebenswelt) komponenty strukturalne: 1/ spoeczestwo prawo jawi si jako dane, zastane, rzeczywicie istniejce i nieproblematyzowalne, faktycznie istniejce = normatywno prawa, uznanie za obowizujce. 2/ kultura reprodukcja kulturowa dostarcza uprawomocnienia porzdkowi instytucjonalnemu = akceptacja, wano norm prawnych. 3/ jednostka (osobowo).
Komponenty strukturalne Procesy reprodukcji Kultura schematy interpretacji, co do ktrych moliwe jest osignicie konsensu (prawomocna Spoeczestwo osobowo dziaajce ksztacco wzory zachowa, cele wychowania
Reprodukcja kulturowa
Uprawomocnienie
Integracja spoeczna
zobowizania
przynaleno spoeczna
Socjalizacja
dokonania interpretacyjne
Wymiar wartociowa
Reprodukcja kulturowa
utrata sensu
Cofnicie uprawomocnie
racjonalno wiedzy
Integracja spoeczna
anomia
Wyobcowanie
solidarno czonkw
Socjalizacja
zaamanie si tradycji
ubytek motywacji
psychopatologie
Wedug J. Habermasa dynamika rozwoju spoecznego jest zalena od materialnej reprodukcji wiata ycia. Rozwj ten korzysta ze strukturalnych moliwoci i z ich strony podlega strukturalnym ograniczeniom, ktre zmieniaj si wraz z racjonalizacj wiata ycia, a mianowicie w zalenoci od odpowiednich procesw uczenia si. Racjonalizacja wiata ycia prowadzi do uporzdkowanej wariacji wzorw strukturalnych okrelajcych stan systemu. Spoeczestwa nowoczesne s integrowane spoecznie za porednictwem wartoci, norm i procesw dochodzenia do porozumienia, a take systemowo, poprzez rynki i administracyjnie sprawowan wadz. Pienidz i wadza administracyjna s systemotwrczymi mechanizmami spoecznej integracji, ktre koordynuj dziaania niekoniecznie w sposb intencjonalny, czyli z nakadem komunikacyjnym, przez wiadomo uczestnikw interakcji, lecz obiektywnie, niejako za ich plecami J. Habermas, Faktyczno i obowizywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnie prawa i demokratycznego pastwa prawnego, (prze.) A. Romaniuk oraz R. Marszaek, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, s. 53.
TEZA HABERMASA:
kolonizacja wiata ycia przez system (zastpowanie racjonalnoci komunikacyjnej racjonalnoci instrumentaln) jurydyzacja ycia spoecznego
Tabela 3. Powizania midzy wiatem ycia spoecznego a podsystemami sterowanymi przez media.
dekolonizacja
demokratyzacja
znaczenia
instytucje spoeczne instytucje gospodarcze instytucje odnoszce si do osobowoci kolonizacja dziaania sterujce pienidz
2. Dyskurs teoretyczny: przedmiot - sporne twierdzenia. Dyskurs praktyczny: przedmiot - problematyczne normy.
3. Warunki dyskursu:
a/ porozumiewanie si zgodne z reguami etyki mowy. Akceptacja pogldu J. Austina i J. R. Searla: komunikacja odbywa si za pomoc aktw mowy.
Kady akt mowy implikuje okrelone zobowizania normatywne (roszczenia wanoci: zrozumiao, prawdziwo, szczero, suszno).
Podstaw obowizywania norm prawnych jest ich roszczenie do wyraania wsplnych lub powszechnie podzielanych potrzeb i interesw.
Obowizujce normy J. Habermas postrzega jako istniejce fakty. Roszczenia wysuwane do susznoci normy, jakie wysuwa obowizujca norma, jak i roszczenie do 10
prawdy wysuwane przy stwierdzaniu pewnego faktu, musz da si uzasadni. rodkiem, ktry maj do tego doprowadzi jest w dyskursie teoretycznym zasada indukcji. Dyskurs praktyczny odwouje si natomiast do zasady uniwersalizacji. Te dwie zasady maj, zdaniem J. Habermasa, taki sam status.
Integracja spoeczestwa zachodzca w wymiarze obowizywania norm prawnych napotyka na napicie midzy faktycznoci pastwowego stosowania prawa oraz legitymizujc moc procedury stanowienia prawa. Napicie midzy faktycznoci i wanoci norm prawnych to kluczowa kategoria Habermasowskiej teorii dyskursu praktycznego. Pastwo staje si potrzebne jako wadza stosujca sankcje, organizacyjna i wykonawcza, poniewa prawa podstawowe musz by wcielane w ycie. Wadza ta nie pojawia si niejako z zewntrz obok praw, lecz jest przez nie zaoona, i sama ustanawia siebie w formach prawnych. Wadza polityczna moe si rozwin tylko poprzez kod prawa, ktry zosta zinstytucjonalizowany w postaci podstawowych praw. Swj peny sens normatywny zdaniem J. Habermasa prawo otrzymuje nie przez swoj form, ani przez dane a priori moraln tre, lecz przez procedur stanowienia prawa. Prawo, gdy tylko nadaje politycznemu panowaniu form prawn, suy konstytuowaniu binarnego kodu wadzy. Ten, kto dysponuje wadz, moe innym wydawa rozkazy. O tyle prawo funkcjonuje jako rodek organizacyjny wadzy pastwowej. Na odwrt, wadza, o ile zapewnia respektowanie orzecze sdowych, suy konstytuowaniu binarnego kodu prawa. O tyle wadza suy pastwowej instytucjonalizacji prawa. J. Habermas Faktyczno i obowizywanie.
4. Teza uniwersalizowalnoci: za dyskursywnie uzasadnione mona uzna tylko takie normy lub twierdzenia, ktre mogyby liczy na potencjaln zgod tych wszystkich, ktrzy mogliby wzi udzia w dyskursie. 5. Teza o moliwoci uzasadnienia uniwersalnego: wsplny dla wszystkich ludzi system norm moralnych. 6. Dyskurs jako idea regulatywna; wyznacza idealn form stanowienia i stosowania prawa. Granica niedysponowalnoci (niedostpnoci)
11
pewnych sfer ycia spoecznego dla wadczych aktw wadzy pastwowej. 7. Cel dyskursu: legitymizacja prawa/wadzy politycznej.
Moliwo rozwizania paradoksu uprawomocnienia (wadza sama ustanawia prawo, ktre j uprawomocnia) widzi Habermas w niewymuszonym uzgodnieniu wanoci norm legitymizujcych wadz, jakiego dokonuj zainteresowane osoby wystpujce w roli z zasady wolnych i rwnych partnerw umowy w drodze dziaania komunikacyjnego.. Jedynym sposobem osignicia zgody normatywnej, co do danego porzdku politycznego i prawnego jest dyskurs praktyczny.
komunikacyjnymi s tylko takie akty mowy, z ktrymi mwicy wie roszczenia wanoci. Kady akt mowy moe by odnoszony do trzech wiatw: zewntrznego wobec mwicego, wewntrznego oraz wiata norm spoecznych. Osignicie porozumienia rozumianego jako dojcie do zgody przez uczestnikw komunikacji, co do prawomocnoci pewnej wypowiedzi jest moliwe, poniewa uczestnicy odwouj si do wsplnego im wiata ycia, ktry umoliwia interpretacj dokonywanych aktw mowy. > W wyniku akceptacji roszcze wanociowych dochodzi do uzyskania racjonalnie motywowanej zgody (konsensu) prawomocno rezultatu dyskursu Przesankami pragmatycznymi, ktre musz by tutaj spenione s: 1/ istnienie sfery publicznej i inkluzja kadego, kto wnosi jakie, nawet kontrowersyjne, roszczenia do prawomocnoci; 2/ rwnouprawnienie komunikacyjne; 3/ prawdziwo wypowiedzi uczestnikw; 4/ swoboda wypowiedzi, dopuszczenie lepszych argumentw.
12
Przedmiotem dyskursu praktycznego s normy spoeczne, a zwaszcza ich teoretyczne uzasadnienie. Prawomocno dyskursu praktycznego oznacza tym samym, i normy spoeczne bdce obiektem dyskursu staj si rwnie prawomocne. Jest to drugi poziom prawomocnoci. Uzyskanie racjonalnej zgody (konsensu) uczestnikw dyskursu, co do uzasadnie problematycznych norm prowadzi do ich uprawomocnienia. Dziaania komunikacyjne su przede wszystkim reprodukcji symbolicznej wiata ycia. S sprzone ze wiatem ycia. Reprodukcja wiata przeywanego czerpie z tego, co wnosz dziaania komunikacyjne, ktre z kolei zalene s znw od zasobw wiata przeywanego. Wystpujca wspczenie racjonalizacja wiata przeywanego (wiata ycia) wywoaa jednak kryzys groniejszy ni wszystkie wystpujce poprzednio w spoeczestwach buruazyjnych. Kryzys ten objawia si utrat przez jednostki poczucia sensu wspczesnych porzdkw spoecznych i politycznych. Osignicie racjonalnej zgody, co do wanoci norm bdcych obiektem dyskursu nie jest jedynym rezultatem dyskursu. Umoliwia on odnawianie normatywnych zasobw wiata ycia. Uzgodnione normy, ktre uzyskuj tym samym intersubiektywn wano stanowi now podstaw usensownienia rzeczywistoci spoecznej.
13