You are on page 1of 13

WYKAD VI

Komunikacyjna filozofia prawa Jrgena Habermasa

I . ZAOZENIA

1/ zniesienie opozycji poznania i wartociowania oraz ontologicznego


dualizmu miedzy faktycznoci (jak jest) a normatywnoci (jak by powinno) zniesienie pozytywistycznej separacji rozumu teoretycznego i praktycznego

2/ krytyka zachodniego racjonalizmu i cywilizacji technicznej

3/ kontynuacja tradycji owieceniowej rozum jako wadza poznawcza ma wyrany sens etyczny rozum suy nie tylko poznaniu rzeczywistoci, ale take okreleniu i uzasadnieniu normatywnego projektu adu spoecznego

4/ dialektyka Owiecenia paradoks rozwoju historycznego cywilizacji zachodniej: - dysproporcja midzy stale rosncym poziomem kontroli nad procesami zachodzcymi w wiecie przyrody a brakiem kontroli nad rosnc irracjonalnoci praktyki spoecznej; - rozum, ktry mia wyzwoli czowieka z mylenia metafizycznego sta si narzdziem jego zniewolenia; - ujarzmienie przyrody = ujarzmienie czowieka

5/ ekspansja rozumu instrumentalnego w sferze stosunkw spoecznych

absolutyzacja racjonalnoci instrumentalnej; kolonizacja wiata ycia przez systemy

KOMUNIKACYJNA KONCEPCJA PRAWA Jrgena Habermasa

DZIAANIE

KOMUNIKACYJNE

sposb

prowadzenia

dyskursu

prawniczego zgodnie z przyjt konwencj, procedur i respektujcy wynikajce z niej normatywne zobowizania (roszczenia wanoci aktu mowy jako dziaania komunikacyjnego: zrozumiaoci, prawdziwoci, szczeroci i susznoci).
DYSKURS mowa argumentacyjna, ktra suy uzgodnieniu roszcze wanoci. Pojcie idealizacyjne. Dyskurs Teoretyczny problematyczne twierdzenia Dyskurs praktyczny problematyczne normy. CEL DYSKURSU: konsens partnerw interakcji spoecznych w zakresie spornych midzy nimi roszcze wanoci. WARUNKI: 1/ porozumiewanie si zgodne z reguami etyki mowy; 2/ idealna sytuacja mowy.

I.

Dziaania celowo racjonalne a dziaania komunikacyjne. Racjonalno instrumentalna a racjonalno komunikacyjna.

Analityczne jednostki teorii aktw mowy wedug J. Habermasa Teoria dziaania komunikacyjnego

Dziaania spoeczne
dziaania symboliczne

dziaania strategiczne

Dziaania komunikacyjne

niezrnicowane propozycjonalnie

zrnicowane propozycjonalnie

niejzykowe

jzykowe

niejzykowe

jzykowe

zwizane instytucjonalnie

niezwizane instytucjonalnie wyranie jzykowe

implicite jzykowe

zalene od kontekstu

niezalene od kontekstu - przedmiot analizy uniwersalnej pragmatyki

II.

Cel dziaania komunikacyjnego:


przestrzeganie intersubiektywnie uznanych norm spoecznych. Przestrzeganie spoecznych. norm podstaw porozumiewania si uczestnikw stosunkw

III.

Kolonizacja wiata ycia przez systemy.

Aspekt jurydyczny: wypieranie ze wiata ycia prawa jako instytucji przez prawo jako medium (prawo jest technik zarzdzania spoeczestwem, rodzajem inynierii spoecznej.

WARUNKI ROZUMIENIA WYPOWIEDZI JZYKOWYCH

wiat ycia stanowi jednoczenie horyzont dla sytuacji jzykowych i rdo dokona interpretacyjnych, podczas gdy sam ze swej strony reprodukuje si tylko poprzez dziaanie komunikacyjne Jrgen Habermas

Teza: Rozpoznanie przez prawnikw normatywnoci (wanoci) regu i zasad prawa wymaga odniesienia si (choby porednio i milczco) do normatywnej spoecznego struktury (wiata wiata. ycia) Normatywna stanowi struktura wiata

podstaw

rozpoznania

normatywnoci regu prawnych.

IV.

Kady akt mowy jest powizany z trzema wiatami:

1/ wiatem przedmiotw i zdarze. Uywamy zda logicznych, kryterium: prawda/fasz; 2/ wiat wasny mwicego, niedostpny intersubiektywnie; kryterium wyraony szczerze/nieszczerze; 3/ wiat spoeczny, wyraany poprzez wartoci i normy, reguy i role spoeczne, z ktrymi akt mowy moe by zgodny lub nie i dlatego jest suszny/niesuszny. Zwizkami pomidzy aktem mowy a tymi wiatami zajmuje si tworzona przez Habermasa uniwersalna pragmatyka.

wiat ycia (Lebenswelt) komponenty strukturalne: 1/ spoeczestwo prawo jawi si jako dane, zastane, rzeczywicie istniejce i nieproblematyzowalne, faktycznie istniejce = normatywno prawa, uznanie za obowizujce. 2/ kultura reprodukcja kulturowa dostarcza uprawomocnienia porzdkowi instytucjonalnemu = akceptacja, wano norm prawnych. 3/ jednostka (osobowo).

wiat ycia jest fundamentem wszelkich refleksyjnych odniesie do prawa.

Komponenty strukturalne Procesy reprodukcji Kultura schematy interpretacji, co do ktrych moliwe jest osignicie konsensu (prawomocna Spoeczestwo osobowo dziaajce ksztacco wzory zachowa, cele wychowania

Reprodukcja kulturowa

Uprawomocnienie

Integracja spoeczna

zobowizania

prawowicie uporzdkowane stosunki interpersonalne

przynaleno spoeczna

Socjalizacja

dokonania interpretacyjne

motywacja do dziaa respektujcych normy

zdolnoci interakcyjne (tosamo indywidualna)

Tabela 2. Zjawiska kryzysowe towarzyszce zaburzeniom reprodukcji (patologie)

Procesy reprodukcji Kultura

Komponenty strukturalne Spoeczestwo Osobowo

Wymiar wartociowa

Reprodukcja kulturowa

utrata sensu

Cofnicie uprawomocnie

kryzys orientacji i kryzys wychowania

racjonalno wiedzy

Integracja spoeczna

osabienie tosamoci zbiorowej

anomia

Wyobcowanie

solidarno czonkw

Socjalizacja

zaamanie si tradycji

ubytek motywacji

psychopatologie

poczytalno i odpowiedzialno osoby

Wedug J. Habermasa dynamika rozwoju spoecznego jest zalena od materialnej reprodukcji wiata ycia. Rozwj ten korzysta ze strukturalnych moliwoci i z ich strony podlega strukturalnym ograniczeniom, ktre zmieniaj si wraz z racjonalizacj wiata ycia, a mianowicie w zalenoci od odpowiednich procesw uczenia si. Racjonalizacja wiata ycia prowadzi do uporzdkowanej wariacji wzorw strukturalnych okrelajcych stan systemu. Spoeczestwa nowoczesne s integrowane spoecznie za porednictwem wartoci, norm i procesw dochodzenia do porozumienia, a take systemowo, poprzez rynki i administracyjnie sprawowan wadz. Pienidz i wadza administracyjna s systemotwrczymi mechanizmami spoecznej integracji, ktre koordynuj dziaania niekoniecznie w sposb intencjonalny, czyli z nakadem komunikacyjnym, przez wiadomo uczestnikw interakcji, lecz obiektywnie, niejako za ich plecami J. Habermas, Faktyczno i obowizywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnie prawa i demokratycznego pastwa prawnego, (prze.) A. Romaniuk oraz R. Marszaek, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, s. 53.

TEZA HABERMASA:

kolonizacja wiata ycia przez system (zastpowanie racjonalnoci komunikacyjnej racjonalnoci instrumentaln) jurydyzacja ycia spoecznego

Tabela 3. Powizania midzy wiatem ycia spoecznego a podsystemami sterowanymi przez media.

wiat ycia Poziom kulturowy Poziom instytucjonalny (spoeczestwo obywatelskie)

System Instytucjonalny poziom sterowania Mechanizmy sterowania

dekolonizacja

demokratyzacja

znaczenia

instytucje kulturowe instytucje polityczne wadza

wizi (solidarities) + Kompetencje

instytucje spoeczne instytucje gospodarcze instytucje odnoszce si do osobowoci kolonizacja dziaania sterujce pienidz

II Prawo jako instytucja


1. Dyskurs jako sposb uzasadniania twierdze, ale take jako model formy ycia.

2. Dyskurs teoretyczny: przedmiot - sporne twierdzenia. Dyskurs praktyczny: przedmiot - problematyczne normy.

3. Warunki dyskursu:
a/ porozumiewanie si zgodne z reguami etyki mowy. Akceptacja pogldu J. Austina i J. R. Searla: komunikacja odbywa si za pomoc aktw mowy.

Kady akt mowy implikuje okrelone zobowizania normatywne (roszczenia wanoci: zrozumiao, prawdziwo, szczero, suszno).

b/ idealna sytuacja mowy.


Idealna sytuacja mowy musi spenia przede wszystkim nastpujce warunki: 1) jednakowe dla wszystkich potencjalnych uczestnikw dyskursu rozoenie szans wykonywania aktw jzykowych, co oznacza, i w kadej chwili moe by rozpoczty dyskurs oraz kontynuowany przez stawianie pyta i udzielanie odpowiedzi: przez goszenie czego oraz tego czego podwaanie, 2) wszyscy uczestnicy dyskursu musz mie jednakowe szanse przedstawiania (oraz podwaania) stwierdze i eksplikacji tak, i adne z przewiadcze nie moe w sposb trway zosta wyczone z moliwoci stania si przedmiotem rozwaa oraz krytyki, 3) dyskurs musi by osadzony w kontekcie czystego dziaania komunikacyjnego: a) w dyskursie mog rzeczywicie uczestniczy tylko ci, ktrzy jako podmioty dziaajce maj jednakowe szanse wyraania wasnych intencji. Jest to konieczny warunek, aby podmioty uwikane w konteksty dziaania wystpujc jako uczestnicy dyskursu byy w stanie reprezentowa swe wewntrzne przekonania, b) do dyskursu mog by dopuszczeni tylko ci, ktrzy jako podmioty dziaajce maj jednakowe szanse wykonywania regulatywnych aktw jzykowych, tzn. takie same szanse rozkazywania i sprzeciwiania si, zezwalania i zakazywania itp. Dopiero przy penej wzajemnoci oczekiwa co do zachowa mona mie pewno, e speniona zostanie formalna rwno szans, jak zapewnia dyskurs.

Podstaw obowizywania norm prawnych jest ich roszczenie do wyraania wsplnych lub powszechnie podzielanych potrzeb i interesw.
Obowizujce normy J. Habermas postrzega jako istniejce fakty. Roszczenia wysuwane do susznoci normy, jakie wysuwa obowizujca norma, jak i roszczenie do 10

prawdy wysuwane przy stwierdzaniu pewnego faktu, musz da si uzasadni. rodkiem, ktry maj do tego doprowadzi jest w dyskursie teoretycznym zasada indukcji. Dyskurs praktyczny odwouje si natomiast do zasady uniwersalizacji. Te dwie zasady maj, zdaniem J. Habermasa, taki sam status.

Integracja spoeczestwa zachodzca w wymiarze obowizywania norm prawnych napotyka na napicie midzy faktycznoci pastwowego stosowania prawa oraz legitymizujc moc procedury stanowienia prawa. Napicie midzy faktycznoci i wanoci norm prawnych to kluczowa kategoria Habermasowskiej teorii dyskursu praktycznego. Pastwo staje si potrzebne jako wadza stosujca sankcje, organizacyjna i wykonawcza, poniewa prawa podstawowe musz by wcielane w ycie. Wadza ta nie pojawia si niejako z zewntrz obok praw, lecz jest przez nie zaoona, i sama ustanawia siebie w formach prawnych. Wadza polityczna moe si rozwin tylko poprzez kod prawa, ktry zosta zinstytucjonalizowany w postaci podstawowych praw. Swj peny sens normatywny zdaniem J. Habermasa prawo otrzymuje nie przez swoj form, ani przez dane a priori moraln tre, lecz przez procedur stanowienia prawa. Prawo, gdy tylko nadaje politycznemu panowaniu form prawn, suy konstytuowaniu binarnego kodu wadzy. Ten, kto dysponuje wadz, moe innym wydawa rozkazy. O tyle prawo funkcjonuje jako rodek organizacyjny wadzy pastwowej. Na odwrt, wadza, o ile zapewnia respektowanie orzecze sdowych, suy konstytuowaniu binarnego kodu prawa. O tyle wadza suy pastwowej instytucjonalizacji prawa. J. Habermas Faktyczno i obowizywanie.

4. Teza uniwersalizowalnoci: za dyskursywnie uzasadnione mona uzna tylko takie normy lub twierdzenia, ktre mogyby liczy na potencjaln zgod tych wszystkich, ktrzy mogliby wzi udzia w dyskursie. 5. Teza o moliwoci uzasadnienia uniwersalnego: wsplny dla wszystkich ludzi system norm moralnych. 6. Dyskurs jako idea regulatywna; wyznacza idealn form stanowienia i stosowania prawa. Granica niedysponowalnoci (niedostpnoci)

11

pewnych sfer ycia spoecznego dla wadczych aktw wadzy pastwowej. 7. Cel dyskursu: legitymizacja prawa/wadzy politycznej.
Moliwo rozwizania paradoksu uprawomocnienia (wadza sama ustanawia prawo, ktre j uprawomocnia) widzi Habermas w niewymuszonym uzgodnieniu wanoci norm legitymizujcych wadz, jakiego dokonuj zainteresowane osoby wystpujce w roli z zasady wolnych i rwnych partnerw umowy w drodze dziaania komunikacyjnego.. Jedynym sposobem osignicia zgody normatywnej, co do danego porzdku politycznego i prawnego jest dyskurs praktyczny.

Dwa poziomy prawomocnoci.


> Pierwszy poziom prawomocnoci to prawomocno dokonywanych dziaa komunikacyjnych. S one prawomocne, o ile speniaj roszczenia wanoci. Dziaanie komunikacyjne to interpersonalna relacja, co najmniej dwch podmiotw nastawiona na osignicie porozumienia. Dziaanie komunikacyjne nie wyczerpuje si jednak w interpretacyjnie realizowanym akcie dochodzenia do porozumienia. Dziaaniami

komunikacyjnymi s tylko takie akty mowy, z ktrymi mwicy wie roszczenia wanoci. Kady akt mowy moe by odnoszony do trzech wiatw: zewntrznego wobec mwicego, wewntrznego oraz wiata norm spoecznych. Osignicie porozumienia rozumianego jako dojcie do zgody przez uczestnikw komunikacji, co do prawomocnoci pewnej wypowiedzi jest moliwe, poniewa uczestnicy odwouj si do wsplnego im wiata ycia, ktry umoliwia interpretacj dokonywanych aktw mowy. > W wyniku akceptacji roszcze wanociowych dochodzi do uzyskania racjonalnie motywowanej zgody (konsensu) prawomocno rezultatu dyskursu Przesankami pragmatycznymi, ktre musz by tutaj spenione s: 1/ istnienie sfery publicznej i inkluzja kadego, kto wnosi jakie, nawet kontrowersyjne, roszczenia do prawomocnoci; 2/ rwnouprawnienie komunikacyjne; 3/ prawdziwo wypowiedzi uczestnikw; 4/ swoboda wypowiedzi, dopuszczenie lepszych argumentw.

12

Przedmiotem dyskursu praktycznego s normy spoeczne, a zwaszcza ich teoretyczne uzasadnienie. Prawomocno dyskursu praktycznego oznacza tym samym, i normy spoeczne bdce obiektem dyskursu staj si rwnie prawomocne. Jest to drugi poziom prawomocnoci. Uzyskanie racjonalnej zgody (konsensu) uczestnikw dyskursu, co do uzasadnie problematycznych norm prowadzi do ich uprawomocnienia. Dziaania komunikacyjne su przede wszystkim reprodukcji symbolicznej wiata ycia. S sprzone ze wiatem ycia. Reprodukcja wiata przeywanego czerpie z tego, co wnosz dziaania komunikacyjne, ktre z kolei zalene s znw od zasobw wiata przeywanego. Wystpujca wspczenie racjonalizacja wiata przeywanego (wiata ycia) wywoaa jednak kryzys groniejszy ni wszystkie wystpujce poprzednio w spoeczestwach buruazyjnych. Kryzys ten objawia si utrat przez jednostki poczucia sensu wspczesnych porzdkw spoecznych i politycznych. Osignicie racjonalnej zgody, co do wanoci norm bdcych obiektem dyskursu nie jest jedynym rezultatem dyskursu. Umoliwia on odnawianie normatywnych zasobw wiata ycia. Uzgodnione normy, ktre uzyskuj tym samym intersubiektywn wano stanowi now podstaw usensownienia rzeczywistoci spoecznej.

13

You might also like