DYDAKTYKA HISTORII

Jerzy Maternicki, Czesaw Majorek, Adam Suchoski Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1993 Okadk projektowa Dariusz Litwiniec Redaktorzy Wiesawa Chlopecka, Anna Kiys Redaktor techniczny Teresa Skrzypkowska

SZKOLNA EDUKACJA HISTORYCZNA

HISTORIA W SZKOLE 1. Miejsce i rola szkoy w edukacji historycznej spoeczestwa. Na szkoln edukacj historyczn mona patrze z punktu widzenia: 1. historyka szkolna edukacja historyczna ma charakter autonomiczny, a szkoa jest instytucj, ktra upowszechnia naukowy sposb mylenia oraz wyniki bada naukowych 2. pedagoga historia jest jednym z wielu przedmiotw nauki szkolnej, a szkolna edukacja historyczna jest w ksztaceniu oglnym 3. polityka lub politologa patrzy na szkoln edukacj historyczn przez pryzmat ycia politycznego i wymaga przez niego stawianych, w tym widzi cis integracj szkolnej edukacji historycznej z edukacj polityczn Do edukacji historycznej szkolnej zalicza si wszystkie formy planowych i spontanicznych dziaa edukacyjnych, ktre ksztatuj wiadomo i kultur historyczn spoeczestwa . Zajmuje si ni rodzina, Koci, wojsko, rnego rodzaju organizacje, muzea, wydawnictwa, prasa, radio czy telewizja. Duy tutaj wpyw ma historia oralna, literatura pikna, sztuka plastyczna, film itp. Najwaniejszym ogniwem edukacji historycznej jest SZKOA. Edukacja szkolna ma wiele zalet: 1. masowo, a za tym swoisty przymus, charakteryzujcy nauk szkoln 2. systematyczno moliwo dania penego obrazu dziejw 3. programowa rzetelno (najwaniejsza cecha) racjonalizacja wiadomoci historycznej i podniesienie kultury historycznej spoeczestwa Posiada rwnie swoje wady: 1. maa atrakcyjno przeadowanie programami, brak rodkw dydaktycznych 2. stosunek modziey do historii jak do innych przedmiotw 2. Historia szkolna a nauka historyczna. Ucze bardzo atwo gubi si w natoku informacji, zwraca nieraz uwag na rzeczy bahe, omija sprawy istotne, o duym ciarze gatunkowym. Przeadowanie programw i podrcznikw faktografi powoduje, e wiedza ucznia jest do przypadkowa, nierzadko pytka i mocno znieksztacona. Uksztatowa si pogld, e historia szkolna moe i powinna by oparta na nauce historycznej . Chodzi o to, aby treci przekazywane modziey w szkole powinny by zgodne z aktualnym stanem historiografii. Nie zapewnia to jednak zgodnoci historii szkolnej z nauk historyczn. Historia szkolna nie obejmuje caej wiedzy historycznej, ale odpowiednio wybrane jej fragmenty. Synteza szkolna jest tworem zoonym: 1. zdania o faktach 2. obrazy Bez rozwinitej wyobrani, ktra umoliwia widzenie na podstawie fragmentw widzenie wikszych lub mniejszych caoci, nie ma dobrej pracy historycznej (J. Topolski). W nauczaniu szkolnym chodzi nie tyle o przekazanie okrelonej wiedzy faktograficznej, o ile uksztatowanie w umyle ucznia obrazw szerszych zjawisk, a nawet caych epok historycznych. Jeli chodzi o prawdziwo obrazw i zda historycznych, Topolski okrela to mianem paradoksem prawdy historycznej. W przedstawianiu wielu opisw jednego zdarzenia preferujemy jeden i akcentujemy to w zgodzie z normami spoecznymi. Historia szkolna bdzie zgodna z nauk jedynie wwczas gdy tworzone na jej gruncie obrazy zjawisk i okresw dziejowych odpowiada bd ustalonej przez nauk ich strukturze. Niestety z tym bywa rnie. Autorzy podrcznikw szkolnych dbaj z reguy o to, aby podawane przez nich fakty byy prawdziwe, ale mao natomiast troszcz si o prawdziwo okrelonego przez siebie obrazu. Skupianie uwagi na jednej tylko stronie zjawiska czy kategorii faktw historycznych prowadzi z reguy do zafaszowania obrazu dziejw. Nie wystarczy w szkole operowa faktami prawdziwymi, trzeba take zadba o prawdziwo caego szkolnego obrazu historii ()Poszanowanie prawdy historycznej jest podstawow zasad szkolnej edukacji historycznej () Kada historia, a wic szkolna rwnie, zakada selekcj faktw historycznych. Rzecz jednak w tym by nie bya to selekcja dowolna lub podyktowana wzgldami ubocznymi, nie majcymi nic wsplnego z nauk i dydaktyk.

Zajrze trzeba wic w sprawie edukacji historycznej szkolnej do problematyki historiografii, ktra nie jest jedna i obowizujca. Skoro nie ma jednego, powszechnie obowizujcego modelu historiografii, nie moe te by jednego modelu szkolnej edukacji historycznej. Edukacja ta moe przyjmowa rne ksztaty, w zalenoci od wybranego modelu historiografii. Historiografia polska w duej mierze potrafia zachowa swj pluralistyczny charakter, co wpyno korzystnie na szkoln edukacj historyczn, pomimo skrpowania marksistowskiego. Kady nauczyciel stanie przed koniecznoci wyboru modelu historiografii i opartego na nim modelu szkolnej edukacji historycznej. Wymaga to orientacji w kierunkach metodologicznych, a take aktualnego dorobku nauki historycznej. Uczc historii przekazujemy uczniom nie tylko okrelon wiedz historyczn, ale take zapoznajemy ich z nauk historyczn, jej problemami i metodami badawczymi. Nie jest to specyfik tego przedmiotu. Wspczesna dydaktyka wymaga, aby ucze poznajcy dan ga wiedzy postpowa w miar moliwoci podobnie jak uczony badacz. Nie docenia si jednak samodzielnego dochodzenia ucznia do uoglnie oraz do zda wyjaniajcych i wartociujcych. Jest to sprawa zasadnicza do zdolnoci poznawczych. Szkolna edukacja historyczna powinna respektowa wymagania nauki w zakresie mylenia historycznego. Powinna by pomylana, aby ucze stopniowo, ale systematycznie zblia si do poznania naukowej wizji dziejw, metod badawczych historii i historycznego sposobu mylenia o yciu spoecznym. 3. Szkolna edukacja historyczna a polityka. Szczegln trosk rzdzcych jest otaczana historia, z ktrej czsto czyni si legitymacj dla aktualnie rzdzcej partii czy grupy politycznej. W systemach totalitarnych szkolna edukacja historyczna jest podporzdkowana cakowicie ideologii i polityce. W Polsce indoktrynacja polityczna najsilniej bya podporzdkowana w okresie 1948 1954. Opozycja dba, aby rzd nie czyni z nauczania historii narzdzia indoktrynacji politycznej. Podkrela si wic postulat wprawiania modziey do krytycznej refleksji nad wspczesnoci i przysposabiania modego pokolenia do ycia w danych warunkach. Wymaga to cisej korelacji historii z innymi przedmiotami. Historia szkolna nie moe by gucha na wymogi ycia, ale suy i respektowa jego prawa. Finalnym celem edukacji szkolnej historycznej jest wzbogacenie ycia duchowego modziey oraz umoliwienie jej korzystania z dbr kulturalnych, krzewienie zwizkw z narodem i zdrowego patriotyzmu obywatelskiego. Suy nie znaczy usugiwa. Prawda w nauczaniu historii jest podstawowym elementem wychowawczym jak stwierdzia E. Maleczyska 50 lat temu. Nauczyciel czy autor podrcznika raz zapany na kamstwie traci autorytet. Historia wyjania genez wspczesnego wiata, rda teraniejszych idei, poj politycznych i instytucji, aktualnego stanu pastwa, gospodarki, kultury itd. Jest nauk indywidualizujc i generalizujc. Problem polega na tym, aby w toku zaj szkolnych wyrabia u uczniw nawyk, a take umiejtno samodzielnej i poprawnej pod wzgldem metodycznym analizy zjawisk politycznych. Przykady historyczne wietnie si do tego nadaj, trzeba je tylko odpowiednio dobra i umiejtnie zanalizowa. 4. Historia w perspektywie ksztacenia oglnego. Celem wyksztacenia oglnego jest poznanie wiata przyrodniczego i spoecznego, rozwj osobowoci i tych sprawnoci intelektualnych, ktre stanowi niezbdny warunek korzystania z dbr kultury i twrczego udziau w yciu spoecznym. Wyksztacenie czowieka to cao, na ktr skadaj si wartoci wyniesione z rnych przedmiotw szkolnych. Powinny by cile zespolone ze sob i podporzdkowane oglnej koncepcji wyksztacenia. Mowa tu m.in. o korelacj i integracj midzyprzedmiotow. Funkcja integracyjna historii wymaga pogbienia jej zwizkw z naukami spoecznymi. Dydaktycy historii okresu midzy wojennego wyrniali dwa style korelacji: 1. podbudowa wykorzystanie wiedzy historycznej na innych przedmiotach 2. nadbudowa wykorzystanie wiedzy uczniw z innych przedmiotw na historii Po II wojnie wiatowej korelacja zesza na margines zainteresowa dydaktyki historii z du strat dla edukacji historycznej. Centkowski zauway, e dawna koncepcja korelacji, polegajca na synchronizacji treci objtych programem rnych przedmiotw, moe by dzisiaj zastosowana w ograniczonym zakresie. Korelacja umoliwia eliminowanie zbdnych powtrze w treciach rnych przedmiotw (m.in. j. polski i historia), a nauczyciel historii musi zna programy nauczania przedmiotw pokrewnych.

DYDAKTYCZNE WALORY HISTORII SZKOLNEJ I JEJ FUNKCJA SPOECZNA 1. Prba nowego spojrzenia na cele ksztacenia historycznego i spoeczn funkcj historii szkolnej. Wiek XIX pozostawi w spadku przekonanie, e w nauczaniu historii chodzi gwnie o: wyjanienie genezy wspczesnoci, umocnienie wiadomoci narodowej modego pokolenia. Wiek XX niewiele tu zmieni, bo wci obowizuj paradygmaty: genetyczny i narodowy. Utaro si, e nauczanie historii polega na rzetelnym przekazaniu wiedzy o przeszoci. Histori i edukacj historyczn powinno si rozumie szerzej do aktualnych zjawisk geopolitycznych i spoecznych, a w tym nauczanie mylenia historycznego i zapoznanie z metod bada historycznych. Pojawiaj si tu cele autonomiczne (przygotowanie modego czowieka do ycia w wiecie z histori) i instrumentalne (lekcje powinny rozwija dociekliwo i krytycyzm, uczy politycznego mylenia, wzmacnia uczucia patriotyczne, budzi przywizania do pozytywnych wartoci) historii. W polskim systemie edukacji historycznej cele podstawowe, tj. autonomiczne, nie zawsze respektuje si ich priorytet. Chodzi dzi nie o to, aby modzie kochaa Polsk, ale take o to, aby miaa oczy szeroko otwarte na wiat i rozumiaa zmiany w nim zachodzce, eby chciaa i moga budowa lepsz przyszo dla siebie i swojego kraju. Spoeczn funkcj historii mona uj w 5 punktach. Przedmiot ten powinien i moe: 1. dostarcza narzdzi intelektualnych potrzebnych do peniejszego zrozumienia wiedzy historycznej, funkcja metodologiczna 2. wprowadza w wiat wartoci zgodnych z normami spoecznymi, funkcja aksjologiczna 3. umoliwi korzystanie z wielowiekowego dorobku kultury, funkcja kulturowa 4. wyposaa w podstawowe narzdzia badawcze, aby poszukiwa prawdy historycznej skuteczniej, funkcja warsztatowa 5. pobudza ciekawo do wiata, funkcja zabawowa 2. Historyczny sposb mylenia. Najwaniejszym zadaniem szkolnej nauki historii jest zaszczepienie w umysach modziey zasad naukowego mylenia historycznego. Wyrnia si cechy mylenia historycznego: 1. dynamizm wiadomo moliwoci zmian 2. globalizm, integralno waciwa ocena sytuacji w yciu spoecznym i efektywnego dziaania 3. nomotetyzm ukazanie procesu historycznego, jako prawidowego i podlegajcego prawom; nomotetyzm jest zaprzeczeniem fatalizmu 4. aktywizm odwoanie si do wiadomoci ludzkiej, powizanie dziejw z psychologi spoeczn 5. genetyzm nastawienie na wykrywanie rde i poszukiwanie korzeni wspczesnoci, nie jest to rwnoznaczne z penym wyjanieniem; M. Bloch pisa adne zjawisko historyczne nie da si w peni wytumaczy poza czasem () Z nieznajomoci czasw minionych wypywa nieuchronnie niezrozumienie teraniejszoci. 6. uniwersalizm wiadomoci o dziejach rnych pastw i narodw powinny by i s cile ze sob powizane 3. Historia jako przekaz wartoci. Warto to dowolny przedmiot materialny czy idealny, idea lub instytucja, rzeczywisty czy wyimaginowany, w stosunku do ktrego jednostki lub zbiorowoci przyjmuj postaw szacunku oraz przypisuj mu wan rol w swoim yciu . wiat ludzkich wartoci jest niezmiernie bogaty. Wartoci s dobrami spoecznymi. Historia odsania genez wartoci i wzmacnia je argumentem dawnoci. Daje legitymacj wartociom. Najwysz wartoci dla czowieka jest sam czowiek. Idee humanizmu. W wiadomoci Polakw wci wysokie miejsce w systemie wartoci ma Koci, jako wsplnota wiernych i zarazem instytucja ycia religijnego i spoecznego. W polskiej tradycji wychowawczej na plan pierwszy wysuwano z reguy pojcie narodu. Osobn grup wartoci stanowi: dobro, pikno, honor, prawo, wolno, sprawiedliwo spoeczna, demokracja, praca, gospodarka, owiata, nauka, kultura itp. 4. Enkulturacyjna funkcja historii. P. Rybicki stwierdzi: Czowiek, istota spoeczna, rodzi si i wzrasta w wiecie penym znacze i wartoci. Rne nazwy oznaczaj rne przedmioty i rozmaite sposoby zachowania. Jedne rzeczy s pikne, inne brzydkie; jedne s uyteczne, inne szkodliwe. wiat ten narasta i ulega przemianom. Lecz czowiek, istota spoeczna, NIGDY NIE WYCHODZI Z TEGO WIATA, poniewa spoeczno, w ktrej yje, jest powizana z tym wiatem i pozostaje w cigym do niego odniesieniu. Najoglniej WIAT TEN NAZYWA SI KULTUR.

Termin enkulturacja upowszechni si na gruncie etnologii, socjologii i pedagogiki. Pojcie to obejmuje: 1. proces uczenia si kultury 2. proces wzrastania w kultur danego spoeczestwa Jednostka polega temu zjawisku od narodzin a do mierci. Jest warunkiem, a zarazem instrumentem socjalizacji jednostki. Jaka jest rola wic enkulturacji w historii? T. Korzon pisa: Celem historii jest uzdolni ucznia do pojmowania, co warte s dziea pracy, myli i woli ludzkiej, ktre odziedziczy darmo przez fakt narodzenia si w XIX wieku po Chrystusie, zamiast XIX wieku przed Chrystusem? (). Kulturotwrcza funkcja historii ma wymiar podwjny: naukowy i edukacyjny. W procesie enkulturacji modziey uczestnicz WSZYSTKIE przedmioty nauki szkolnej. Rola historii jest tutaj jednak pierwszoplanowa, bo uwzgldnia wszystkie aspekty kultury oraz dy do integralnego zespolenia kultury z caoksztatem ycia spoecznego. Znajomo historii jest koniecznym warunkiem prawidowej interpretacji wielu dbr kultury. W edukacji historycznej miejsce kultury jest skromne. Historia uczy, e na kultur wspczesn zoya si praca i myl wszystkich okresw historycznych, wyjania jej genez, uatwia zrozumienie tych elementw wspczesnej kultury, ktre narodziy si w dawnych czasach, przypomina te osignicia epok, ktre niesusznie ulegy zapomnieniu, a mog dzi wzbogaci wiat wartoci, przey i dozna wspczesnego czowieka. Czowiek nie posiadajcy naleytego wyksztacenia historycznego ma utrudniony dostp do kultury, nie moe w peni korzysta z jej dbr, jest jakby uboszy i pod wzgldem duchowym kaleki. 5. Sztuka poszukiwania prawdy. Historia ksztaci umys, serce, wol, wyobrani i pami. To okrelenia z podrcznikw akademickich okresu midzywojennego. Zasadniczy nacisk kadzie si w Polsce na cele poznawcze i wychowawcze. Metoda krytyczna polega na umiejtnym badaniu przekazw rdowych i zawartych w nich informacji ma istotne znaczenie nie tylko dla historyka, ale take dla kadego badacza ycia spoecznego. Bdne jest mylenie, e badanie przeszoci ma charakter poredni, a teraniejszoci bezporedni. M. Bloch pisa: Kady zbir rzeczy widzianych skada si przynajmniej w poowie z rzeczy widzianych przez kogo innego(). Wartociowanie wydarze historycznych jest powszechne dla historiografii, ale w poszukiwaniu prawdy winno by w sposb metodologiczny, a nie jak do niedawna intuicyjny. Wartociowanie to odbywa si na wielu paszczyznach: regionu, kraju i wiata. Wano faktu historycznego ma charakter wzgldny, uzaleniony jest m.in. od kontekstu historycznego, w ktrym dany fakt jest rozpatrywany. Im szerszy kontekst historyczny, tym ostrzejsze kryteria wanoci. Donioso wydarzenia mierzy si jego bezporednimi i porednimi skutkami, im s one wiksze tym wiksze i znaczce jest to wydarzenie, ktre je wywoao (choby rozbiory Polski). 6. Uroki historii. M. Bloch w Pochwale historii pisa: Zapewne, gdybymy nawet uznali, e historia do niczego poza tym nie suy, naleaoby jeszcze na jej plus zapisa, e jest bardzo zajmujca; albo () kady szuka rozrywek tam, gdzie mu si podoba e wydaje si ona tak bezsprzecznie wielkiej liczbie ludzi. Historia pobudza i zaspokaja zwyk ciekawo ludzk. Dalej czytanie i suchanie opowieci historycznych sprawia wielu ludziom przyjemno i jest to dostateczny powd na to, by uprawia histori i upowszechnia rezultaty jej bada. Powiada si, e podre ksztac, mona to odnie do podry historycznych. Obcowanie ze wiatem historycznym moe mie swoje rda w problemach natury egzystencjonalnej. Historia moe sprawia przyjemno komu z powodu rozczarowania i zmczenia teraniejszoci. Przyjemno moe sprawia rwnie ludziom, ktrzy sami dochodz do prawdy historycznej, amatorskie metody i badania, ktre ustal dan prawd historyczn napawaj olbrzymi satysfakcj. 7. Wnioski. Po co w takim razie uczy historii? Trzeba jej uczy przede wszystkim dlatego, aby wyzwoli czowieka z pt mitw i legend. Gdyby zaniechano nauki historii w szkoach, ludzie yliby jedynie w wiecie lichej historii, byliby cakowicie bezbronni wobec manipulatorskich zapdw tych, ktrzy widz w historii pann do wszystkiego. Historia ma wiele powanych walorw dydaktycznych. Jest nauk o wartociach, wprowadza w dziedzictwo kultury ludzkiej i narodowej, uatwia jej zrozumienie. Uczy mylenia historycznego i wiadomoci historycznej. W kocu powinnimy uczy po to, aby sprawi uczniom przyjemno, zapozna j z jednym z najbardziej godziwych sposobw spdzania wolnego czasu.

CELE NAUCZANIA HISTORII W PROGRAMACH SZKOLNYCH I WIADOMOCI NAUCZYCIELI 1. Zagadnienie systematyki celw ksztacenia historycznego. Jak uporzdkowa rnorodne cele, jak je usystematyzowa? H. Pohoska wyrnia grupy celw nauczania historii: 1. utylitarne osignicie korzyci dla spoeczestwa i cywilizacji 2. poznawcze lub psychiczne wzrost wartoci wewntrznych u ucznia oraz poznanie wiata i siebie a. rzeczowo poznawcze b. formalno - poznawcze1 Po II wojnie wiatowej systematyk celw zaj si Cz. Szybka i T. Sowikowski. Cele nauczania historii podlegaj cigej ewolucji. Celami ksztacenia historycznego s: 1. cele postulowane, deklarowane w programach szkolnych 2. cele uwiadamiane sobie przez nauczycieli 3. faktycznie przez nich realizowane 2. Cele nauczania historii w polskich programach szkolnych. Przykady celw nauczania historii w polskim systemie owiaty od 1926 1990. Dotycz poznania i zrozumienia historii wiata, Europy i Polski, z akcentowaniem na histori Polski, wartociowanie narodu, patriotyzmu. 3. Cele nauczania historii w wybranych krajach europejskich. W Wielkiej Brytanii jest spora autonomia programw szkolnych, gdzie dominuj autorskie. W RFN tymczasem programy szkolne ustalane s przez wadze owiatowe poszczeglnych landw. O systemie owiaty oraz celach w RFN: Nauczanie historii w RFN odbywa si w ramach trjdzielnego systemu owiaty, ktry jest kontynuacja tradycji owiatowych z XIX wieku. Wystpuj tu nastpujce szczeble ksztacenia jako odpowiedniki grup wiekowych uczniw: 1. Primarstufe nauczanie pocztkowe (1 4 roku nauczania) 2. Orienterstufe szczebel orientacyjny, obserwacyjny (5 6 rok nauczania) 3. Sekundarstufe szczebel redni (7 10 rok) 4. Sekundarstufe II szczebel wyszy (11 13 rok nauczania) Podstaw trjdzielnego systemu owiaty jest Grundschule (1 4 rok nauczania). Po klasie 4 Grundschule rozrnia si na dalsze kierunki dalszego ksztacenia. Uczniowie sabsi oraz z biedniejszych rodzin kontynuuj nauk w Hauptschule (5 9/10 rok). Jest to szkoa powszechna, zwana kiedy ludow. S to szkoy zawodowe. Modzie o uzdolnieniach teoretyczno praktycznych jest kierowana do Realschule, czyli niepenej szkoy redniej. Modzie o uzdolnieniach teoretycznych do Gymnasium (5 10 rok nauczania w Sekundarstufe I i 11 13 rok Sekundarstufe II). Gimnazja s sprofilowane wg tradycyjnych zasad. Po ukoczeniu 13 klasy i zoeniu odpowiednich egzaminw uzyskuje si matur. W niektrych landach RFN tworzy si Gesamtschulen, tj. szkoy zbiorcze, ktre integruj na szczeblu Sekundarstufe I typy szk: Haupt-, Realschule i Gymnasium. Od lat 60. XX wieku cele okrelaj treci a nie na odwrt. Wyrniy si: na pierwszym miejscu: umiejtnoci, dalej: ksztatowanie poj, zainteresowania, osobista satysfakcja, postawy, dziedzictwo, intelekt, potrzeby spoeczne, wyobrania oraz wiedza. 4. Taksonomia celw ksztacenia historycznego. Wedug A. Niemerki: poziom I wiadomoci kategoria A zapamitywanie wiadomoci 10% zakres: wiadomoci mog dot. terminologii, faktw, praw i teorii naukowych, klasyfikacji, zasad dziaania, procedur, metodologii bada czynnoci ucznia: uwaa si wiadomo za zapamitan jeli ucze odszukuje j w pamici, sprawdza jej kompletno, ewentualnie uzupenia i przedstawia w formie ustnej, pisemnej lub w dziaaniu; ucze powinien wiedzie lub pokaza jak zrobi zadanie ale niekoniecznie wykona je prawidowo cele: wiedzie czasowniki operacyjne: nazwa, zdefiniowa, wyliczy, zidentyfikowa, wymieni kategoria B zrozumienie wiadomoci 40%
1

Podzia podgrupy wg E. Maleczyskiej.

 zakres: obejmuje elementarny poziom rozumienia wiadomoci, w zakresie uznanym za niezbdny w nauczaniu danego przedmiotu czynnoci ucznia: ucze wykonuje czynnoci: TUMACZENIE sownie lub pisemnie lub innej formie (symbolicznej, graficznej, ruchowej) INTERPRETACJA syntetyczne ujcie/streszczenie wiadomoci i porwnanie ich z innymi wiadomociami EKSTRAPOLACJA wnioskowanie o tendencjach rozwojowych, stosunkach, warunkach, wartociach na podstawie znanych, zaobserwowanych tendencji, wartoci INFORMACJA ulega przetworzeniu przez ucznia (pamitana lub wytworzona na poczekaniu) cele: rozumie czasowniki operacyjne: streci, wyjani, rozrni, zilustrowa poziom II umiejtnoci kategoria C zastosowanie wiadomoci w sytuacjach typowych 40% zakres: zastosowanie wiadomoci to osignicie wyniku o bezporednim lub potencjalnym znaczeniu praktycznym oparte na rozumieniu informacji oraz rodzaju oczekiwanego rozwizania; skuteczno mierzy si trafnoci i dokadnoci wyniku czynnoci ucznia: sytuacja typowa polega na konstrukcji rozwizania wymagajcej zastosowania informacji wg wywiczonego wzoru; nie moe by to jednak czynno wykonywana nawykowo, tylko z pamici (kategoria A); sytuacja w ktrej czynno jest wykonywana nie powinna odbiega zbyt mocno od sytuacji w jakiej bya wywiczona cele: ksztatowa czasowniki operacyjne: rozwiza, zastosowa, porwna, scharakteryzowa, zastosowa, zmierzy, okreli, zaprojektowa, narysowa kategoria D zastosowanie wiadomoci w sytuacjach problemowych 10% zakres: obejmuje procesy umysowe suce do znalezienia potrzebnego rozwizania; wykorzystuje si informacje z rnych dziedzin , a rozwizanie jest w czci twrcze czynnoci ucznia: 3 rodzaje czynnoci: ANALIZA wyrnienie zwizkw midzy elementami stanu rzeczy, wypowiedzi i odtworzenia jej struktury jako caoci SYNTEZA zbudowanie modelu przeanalizowanej caoci, ujcie jej waciwoci OCENA wartociowanie stanu i wyniku dziaa poprzez porwnanie z sytuacj modelow cele: ksztatowa czasowniki operacyjne: zanalizowa, przewidzie, wykry, oceni, zaplanowa, zaproponowa, udowodni TRECI KSZTACENIA HISTORYCZNEGO Kryteria doboru treci nauczania historii. Chodzi tutaj o prawidowy dobr poszczeglnych elementw skadajcych si na szkolny obraz dziejw i prawidowa jego struktura. W zastanawianiu si nad treciami ksztacenia historycznego, bierzemy pod uwag jego cele, kiedy za rozwaamy cele, odwoujemy si do treci. O doborze i strukturze tych treci przesdzaj jego cele. A. Bornholtzowa wyodrbnia trzy zasadnicze kryteria doboru materiau nauczania historii: 1. zgodno z nauk 2. potrzeby spoeczne 3. kryterium dydaktyczne W. Moszczeska wyrnia dwie grupy kryteriw: merytoryczne i dydaktyczne. T. Sowikowski doda tutaj kryterium wychowawcze wyjaniajc dydaktyczne. W 1988 J. Centkowski poszed za A. Bornholtzow grupy kryteriw: 1. zgodnoci z nauk 2. potrzeby spoecznej w tym wychowawczego 3. dydaktycznego

Zdaniem Maternickiego, Majorka i Suchoskiego wyrnia si 5 kryteriw: 1. metodologiczno rzeczowe 2. spoeczno kulturowe 3. ideowo wychowawcze 4. dydaktyczne 5. ideologiczno polityczne 2. Postulat historii integralnej. Pojcie to zwizane jest z Luci Febvre i francusk szko historyczn Annales. Luci Febvre pooy nacisk w historii totalnej na strukturalny charakter rzeczywistoci historycznej. ycie bdce przedmiotem historii, jest zbienoci, zgodnoci, powizaniem, syntez w sensie synchronii, a jednoczenie wieczn wymian si, ktre si zderzaj i konfrontuj . Febvre akcentowa wspzalenoci rnych sfer rzeczywistoci. Podobnie czyni Marc Bloch. Wspczenie postulat integralnego, tj. globalnego, strukturalnego, ujmowania przeszoci znalaz aprobat ogu historykw. Historia polityczna znajduje si obecnie w odwrocie. J. Topolski pisa o syntezie historycznej. Mowa tu o syntezie wszystkich dziedzin historii jak rwnie historii z innymi naukami. Historia jawi si nadal przede wszystkim jako niekoczce si pasmo sporw politycznych, walk ideologicznych, nieufnoci, agresji itd., jak skomentowali M. Eckert i B. Burda po analizie programw szkolnych w czci dotyczcej historii najnowszej. Osi historii integralnej staje si ycie spoeczne i kultura, a nie polityka. Stwierdzaj dalej: w szkole podstawowej i redniej historia nie powinna by lekcj edukacji polityczno wojskowej, e powinna by raczej opowieci o zmianach zachodzcych w yciu spoeczestw, ktre nie wojuj i politykuj, ale przede wszystkim pracuj, tworz, ucz si, organizuj sobie lepsze warunki bytu materialnego i duchowego. 3. Historia kultury. Kultura caoksztat zobiektywizowanych elementw dorobku spoecznego, wsplnych szeregowi grup i z racji swej obiektywnoci ustalonych i zdolnych rozszerza si przestrzennie. Tradycyjnie dzieli si j na kultur duchow, materialn i spoeczn, ale ten podzia jest sztuczny. Historia kultury jako historia idei tym si rni od poprzednich koncepcji, e nie poszukuje dla siebie miejsca obok historii gospodarczej, politycznej, nauki itp. Stale penetruje wszystkie dziedziny ycia spoecznego. Std stanowi gwn o w szkolnej edukacji historycznej. 4. Historia najnowsza. Siga od XVIII wieku, czasw Komisji Edukacji Narodowej, po upadku pastwa dzielia dol i niedol narodow. Po upadku powstania listopadowego nie przywizywano do niej ju wikszej wagi. Dla spoeczestwa bya jeszcze zbyt bolesna by o niej mwi. Epoka popowstaniowa to okres dominacji filozofii i metodologii pozytywistycznej. Szkoa zachowywaa du powcigliwo wobec historii najnowszej. Ranga historii najnowszej wzrosa po reformie w 1932. Na nauczanie tej historii przypado w szkole powszechnej 1/3 lekcji historii, w gimnazjum ok. 1/5 tematw. Trudnoci w nauczaniu jej wi si z specyfik metodologiczn bada w tej dziedzinie. Termin historii najnowszej by i jest rozumiany rozmaicie. Wyrnia si tutaj za Maternickim: historiozoficzne, metodologiczne i kulturologiczno historyczne. 5. Historia narodowa i powszechna. Historia powszechna to historie narodowe nie odizolowane od siebie w pryzmacie koncepcji uniwersalistycznej. Historia narodowa to caoksztat dziejw pastwa, narodu i pastwa w okrelonych a zmiennych ramach terytorialnych i w cisym powizaniu z histori powszechn . Problem historii narodowej budzi wtpliwoci do samego pojcia narodu, ktre wyksztacio si dopiero w XIX wieku w penym tego sowa rozumieniu, a wic o jakiej historii narodowej mona mwi przed XIX wiekiem? W szkolnej edukacji historycznej trzeba pooy nacisk na korelacj czy integracj historii powszechnej z narodow. 6. Historia regionalna i lokalna. Pionierem regionalistyki historycznej na gruncie dydaktyki historii by Pawe Bobek, ktry w swojej ksice wydanej w Cieszynie w 1916 da przykad umiejtnego spoytkowania materiau regionalnego na szczeblu nauki propedeutycznej. Edukacja szkolna historii regionu ma zwizki z elementami najbliszego uczniowi rodowiska. Realizuje si w bezporedniej dziaalnoci ucznia, tj. obserwacja asocjacja ekspresja, w wic w postaci bliszych i dalszych wycieczek, zwiedzania muzew itp.

7. Treci podstawowe i uzupeniajce; zajcia obligatoryjne i fakultatywne. Za Trjk2 materia nauczania powinien by nie tylko wykazem zagadnie historycznych, przewidzianych do omwienia w danej klasie, ale take zawieray w miar szczegowy opis wicze warsztatowych i umiejtnoci, ktre ucze powinien w danej klasie opanowa. Wiedza o przeszoci nie moe by jedynym miernikiem postpw ucznia, ale take umiejtnoci ucznia, zwizane z poznawaniem pracy historyka i jego narzdzi badawczych. Czas na nauczanie historii w ten sposb zosta podzielony na: 1. zajcia podstawowe (obligatoryjne), 2. zajcia uzupeniajce (fakultatywne). Opracowano program w 1976 nie zrealizowany w peni: Wprowadza si dwa rodzaje zaj fakultatywnych z historii, ktre maj suy indywidualizacji procesu nauczania, pogbianiu wiedzy historycznej oraz zaspokajaniu i rozwijaniu zainteresowa historycznych modziey. NAUCZYCIEL HISTORII, JEGO KWALIFIKACJE, KULTURA HISTORYCZNA I DYDAKTYCZNO HISTORYCZNA. 1. Kwalifikacje naukowe i zawodowe nauczyciela historii. Nauczycielem historii jest kady, kto uczy historii w szkole, niezalenie od tego, ile czasu jej powica i jakie ma przygotowanie do jej nauczania. Nauczycielem historii jest wic kady historyk (w rozumieniu szerszym, przedmiotowym) uczcy tego przedmiotu w wymiarze 20 25 godzin tygodniowo, ale take biolog czy magister wychowania fizycznego, ktremu powierzono 4 czy 8 godzin tygodniowo z historii na uzupenienie etatu. W znaczeniu wszym, podmiotowo przedmiotowym, nauczycielem historii moe by jedynie kto, kto: 1. posiada wyksztacenie historyczne 2. odpowiednie przygotowanie pedagogiczne i dydaktyczno historyczne 3. uczy lub uczy historii w szkole Wiedza nauczyciela historii powinna by rzetelna, solidna i odpowiadajca aktualnemu stanowi bada naukowych. W aktualizacji swojej wiedzy historycznej maj znaczenie cechy nauki historycznej i jej rozwoju. Kolejnym powodem aktualizacji jest ciga i permanentna reforma programw nauczania. Nauczyciel musi zna swj warsztat pracy, a wic umiejtno poszukiwania materiaw, krytyki rde historycznych, opracowywania bada empirycznych itp. Musi zna rwnie struktur metodologiczn historii procesu dziejowego i mechanizmw przemian dziejowych. 2. Kultura historyczna nauczyciela. Nauczyciel historii powinien posiada umiejtno mylenia historycznego, a wic wyksztaci w sobie zdolno do dynamicznego, globalnego, integralnego(nomotetycznego), aktywistycznego, genetycznego i uniwersalistycznego widzenia przeszoci i zjawisk spoecznych w ogle. Nauczyciel powinien wdraa wychowankw do mylenia twrczego, pobudza ich do refleksji nad przeszoci narodu i wiata. Wyrnia si tu dwa rodzaje refleksji historycznej: analityczn i syntetyczn. Aktywno refleksyjny model nauczania wymaga od nauczyciela uzdolnie analitycznych i syntetycznych. Nie moe by erudyt, musi by rwnie mylicielem przygotowanym do dyskutowania z modzie problemw historiozoficznych odnoszcych si do dziejw narodowych i powszechnych. Wielu nauczycieli tutaj odczuwa lk, ktry bierze si z tego, e wiele studiw uniwersyteckich maj charakter erudycyjny i w niedostatecznej mierze przygotowuj adeptw Klio do szerszej refleksji historycznej. Na sylwetk ideow nauczyciela skada si wiat jego wartoci, przekona i ideaw. W gr wchodzi tu m.in. yczliwy stosunek do innych ludzi, wraliwo moralna, poczucie wizi z wasnym narodem, aktywna postawa wobec za itp. Nauczyciel historii powinien by czowiekiem wiatym i otwartym, zdolnym do zrozumienia innych ludzi, niezalenie od ich kondycji spoecznej, skry czy religii, aby w swoich sdach sprawiedliwie wywaa wiata i cienie, by mia odwag gosi prawd zawsze i wszdzie. Nie wyklucza to zaangaowania w sprawy kraju i aktywnego udziau w yciu publicznym . NIE MOE TRAKTOWA HISTORII WYCZNIE PRETEKSTOWO i widzie w niej jedynie polityk rzutowan na przeszo. Ci, ktrzy maj taki stosunek nie powinni jej nigdy uczy w szkole.

3. Kultura dydaktyczno historyczna nauczyciela.

2

Tj. Maternickm, Suchoskim i Majorkiem.

Na t kultur skada si zesp norm, wartoci i wzorcw zachowa zwizanych z przekazywaniem uczniom wiedzy historycznej, ksztatowaniem ich kultury i wiadomoci historycznej. Kultura dydaktyczno historyczna polega na umiejtnoci spoytkowania wiedzy dydaktyczno historycznej, a take wasnych uzdolnie i predyspozycji dydaktyczno wychowawczych. Du rol odgrywaj wzorce osobowe, przywiecajce nauczycielowi w pocztkach jego pracy dydaktycznej. Kto mia szczcie podpatrze dobrego mistrza, ten ma szans sta si w przyszoci dobrym nauczycielem. Nauczanie historii jest umiejtnoci, ale i sztuk wymagajc pewnego rodzaju talentu. Powinien w sposb zajmujcy i barwny3 opowiada. Niewielu to potrafi. Musi posiada wiedz w zakresie psychologii, teorii wychowania, dydaktyki oglnej i dydaktyki historii. Powinien aktualizowa swoj wiedz. Sprawne i efektywne przekazywanie uczniom wiadomoci historycznych nie powinno by celem samym w sobie, ale rodkiem. Nauczyciel historii ma by nie tyle technologiem, ile humanist. Dodatkowo musi w przekazywaniu tej wiedzy dostosowa przekazywania treci do percepcji uczniw, ich zainteresowa i waciwego im sposobu przeywania wiata. Jednym z podstawowych przykaza nauczyciela historii jest: nie nudzi, mwi ciekawie, prosto, jasno i w sposb cakowicie dla uczniw zrozumiay. Wanym skadnikiem tej kultury jest harmonijne czenie celw poznawczych i wychowawczych. Nauczanie wychowujce to sztuka trudna, wymagajca gwnie wielkiego poczucia odpowiedzialnoci. Wysoka kultura dydaktyczno historyczna pozwala sterowa emocjami uczniw aby nie zdominoway one pierwiastkw duchowych i broni si przed niekontrolowanym rozbudzaniem nastrojw wrd uczniw. Dalej wana jest taksonomia celw nauczania historii. Waciwie powinien dobiera treci, metody i rodki dydaktyczne i podporzdkowania ich celom poznawczym, wychowawczym i ksztaccym. Nauczyciel historii wreszcie powinien by nie tylko odbiorc i uytkownikiem wiedzy dydaktyczno historycznej, ale take jej wsptwrc. Wymaga to od niego staego kontaktu z szkoami wyszymi z istniejcymi w nich zakadami (katedrami) dydaktyki historii.

Rzecz jasna w okrelonym tutaj zakresie.

10