INNOWACJE I TRANSFER TECHNOLOGII sownik poj

Warszawa, 2005

Autorzy: Aleksander Bkowski Pawe Godek Mariusz Gobiowski Krzysztof Gulda Aleksandra Jewtuchowicz Micha Klepka Karol Lityski Krzysztof B. Matusiak (kierownik zespou) Magorzata Matusiak Marzena Maewska Piotr Niedzielski Aleksandra Nowakowska Edward Stawasz Krzysztof Zasiady Redakcja: Krzysztof B. Matusiak Recenzent: Grayna Niedbalska Korekta: Grayna Buczyska

Copyright

by Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, 2005 ISBN 83-60009-18-X Wydanie I Nakad 2000 egzemplarzy

Projekt okadki, przygotowanie do druku, druk i oprawa: Edit Sp. z o.o. 05-400 Otwock, ul. Inwalidw Wojennych 14

PRZEDMOWA
Publikacja prezentuje obszerny zestaw denicji z szeroko rozumianej problematyki innowacji i zagadnie pokrewnych. Jest to problematyka nabierajca w ostatnim czasie coraz wikszego znaczenia, poniewa yjemy w epoce, w ktrej wiedza, innowacje i edukacja staj si czynnikami decydujcymi w stopniu wikszym ni kiedykolwiek dotd o przyszoci i dobrobycie poszczeglnych spoeczestw, narodw i ludzkoci. Dziaalno innowacyjna uwaana jest obecnie za warunek sine qua non wzrostu i rozwoju gospodarczego i spoecznego, dlatego znajduje si ona obecnie w centrum uwagi rzdw i spoeczestw wikszoci pastw na wiecie. Wyrazem tego w Unii Europejskiej jest tzw. strategia lizboska. W publikacji zaprezentowano cznie denicje 105 poj dotyczcych nastpujcych zagadnie: innowacje i dziaalno innowacyjna, polityka innowacyjna i sposoby nansowania dziaalnoci innowacyjnej, dziaalno badawcza i rozwojowa (B+R) i gospodarka oparta na wiedzy (GOW), ochrona wasnoci intelektualnej i przemysowej, wysoka technika i usugi oparte na wiedzy, transfer i komercjalizacja technologii, instrumenty i instytucje majce za zadanie wspieranie dziaalnoci innowacyjnej, zarzdzanie innowacjami. Hasa uoone zostay w porzdku alfabetycznym i opatrzone odpowiednikami w jzyku angielskim stosowanymi w midzynarodowej literaturze fachowej. Denicje przygotowane zostay w oparciu o bogat literatur rdow, krajow i zagraniczn, oraz obowizujce krajowe akty prawne dotyczce omawianej problematyki, a take, w miar monoci, w oparciu o zalecenia i denicje, zawarte w midzynarodowych podrcznikach metodycznych OECD i Komisji Europejskiej (tzw.
3

Frascati Family Manuals), stanowice podstaw bada statystycznych z zakresu nauki i techniki. Publikacja przygotowana zostaa przez zesp ekspertw, specjalizujcych si w szeroko rozumianej tematyce innowacji i transferu technologii, reprezentujcych orodki naukowe i instytucje administracji publicznej zajmujce si omawian problematyk. Wyraam nadziej, e zaprezentowany w publikacji materia przyczyni si do usystematyzowania i poszerzenia zasobu wiedzy czytelnikw na niezwykle aktualne i wakie tematy, ktrych dotyczy. Intencj wydawcy jest kontynuowanie tego typu przedsiwzi popularyzatorskich w przyszoci. Dr Grayna Niedbalska

WPROWADZENIE
We wspczesnym wiecie innowacje stanowi rdze nowoczesnych strategii wzrostu gospodarczego, rozwoju rm i ksztatowania dobrobytu narodw. Obserwujemy dynamiczne przesuwanie struktur rozwinitych gospodarek w kierunku przemysw i usug bazujcych na wiedzy (gospodarka oparta na wiedzy). Jednoczenie w postrzeganiu innowacji i procesu innowacyjnego odchodzimy od pojedynczego zdarzenia, na rzecz kompleksu zjawisk i zdarze tworzcych nowe produkty, wzorce, technologie i usugi. Procesy innowacyjne przebiegaj w specycznym ukadzie powiza obejmujcym sieci przedsibiorstw, instytucje naukowo-badawcze i pozarzdowe oraz rzd, administracj publiczn i inicjatywy obywatelskie. Jednoczenie coraz wiksz rol odgrywaj wspzalenoci zachodzce midzy dynamik tworzenia i rozwoju innowacyjnych przedsibiorstw, a organizacj regionw i dostpnoci wyspecjalizowanych instrumentw nansowych. Kluczem do konkurencyjnoci jest innowacja, a tempo zmian w technice, technologii i organizacji sprawia, e tylko przedsibiorstwo zdolne do wprowadzania zmian innowacyjnych moe utrzyma si na rynku. Obecnie wszystkie przedsibiorstwa, nawet te najmniejsze, znajduj si pod siln presj innowacji, czsto jednoczenie w wielu dziedzinach (nowe produkty, techniki i technologie, organizacja, relacje z partnerami itp). Skuteczno przedsibiorcw w tym zakresie zaley w duej mierze od ich kompetencji, umiejtnoci zarzdzania oraz przyjtych strategii. Coraz wicej bada wskazuje na rosnc rol rodowiska w jakim funkcjonuj rmy, a szczeglnie polityki i inicjatyw wadz publicznych tworzcych korzystne warunki dla powstawania innowacyjnego klimatu przedsibiorczoci. Nie bez znaczenia s rwnie przyjte rozwizania systemowe, okrelajce oglne ramy funkcjonowania gospodarki (narodowy i regionalne systemy innowacji, rodowisko innowacyjne itp.). W ramach polityki innowacyjnej obserwujemy wyrane przesunicie akcentu z organizacji poday technologii na korzy kreowania na ni popytu. Obecnie wiksz uwag powica si potrzebom przedsibiorstw, przede wszystkim maym i rednim oraz czeniu ich z lokalnym potencjaem technologicznym. Rozwj technologii informatycznych wyzwoli rewolucj w zakresie gromadzenia, przetwarzania i udostpniania wiedzy, zarzdzania biznesem i prac (spoeczestwo informacyjne, Internet, telepraca, e-lerning itp.). Przy internacjonalizacji duych korporacji osignicie przewagi konkurencyjnej przez poszczeglne pastwa i regiony jest w coraz wikszym zakresie uzalenione od szybkoci pojawiania si na rynku nowych, innowacyjnych podmiotw gospo5

darujcych. W rezultacie wysiki wadz wielu krajw oraz regionw skierowane s na organizacj procesu powstawania innowacji technologicznej i tworzenie infrastruktury ten proces uatwiajcej. W centrum uwagi znalazy si kwestie dotyczce powstawania i rozwoju: parkw i inkubatorw technologicznych, centrw transferu technologii, funduszy poyczkowych, porczeniowych, seed i venture capital, klasterw itp. Rnorodno potrzeb przedsibiorcw tworzy konieczno rnicowania poday innowacji i technologii. Wszelka pomoc dotyczca przedsiwzi innowacyjnych ma na celu z jednej strony stymulowanie tworzenia nowych technologicznych oraz pomoc maym i rednim przedsibiorstwom w ich deniu do technologicznej restrukturyzacji. Z drugiej za stymulowanie bada i uruchamianie mechanizmw transferu do gospodarki. W kontekcie rosncej roli innowacji w ksztatowaniu midzynarodowej konkurencyjnoci, od lat obserwujemy sukcesywne sabnicie gospodarki europejskiej wzgldem Stanw Zjednoczonych, objawiajce si wolniejszym tempem wzrostu ekonomicznego. W ostatnich dwch dekadach XX w. kraje Unii rozwijay si w tempie 2,3%, a USA osigno w tym okresie rednio 3,3% poziom wzrostu gospodarczego. W konsekwencji poziom ycia, liczony jako PKB na jednego mieszkaca, w UE wynosi 70% amerykaskiego. Negatywne skutki tego procesu s coraz wyraniej widoczne w kilku wymiarach: Amerykaskie przedsibiorstwa s bardziej innowacyjne i aktywne w kontaktach z klientami, buduj trwae przewagi konkurencyjne poprzez inwestycje w nowe technologie. Przykadem jest rozwj biznesowych zastosowa technologii internetowych, umoliwiajcy szeroki dostp konsumentw do nowoczesnych produktw. Poziom bezrobocia jest w wikszoci pastw europejskich znacznie wyszy ni w USA. Jednoczenie w Europie stopa zatrudnienia wynosi 64% ludnoci w wieku produkcyjnym, podczas gdy za oceanem ten wskanik wynosi 75%. Europejskie rmy tworz mniej miejsc pracy, a plag rynkw pracy jest dugotrwae bezrobocie strukturalne i dobrowolne. Rozwj nauki i komercyjnych zastosowa wiedzy w Europie pozostaje w tyle w porwnaniu z dynamik innowacyjn gospodarki amerykaskiej. Europa ju dawno przestaa by kuni postpu technologicznego. Jedynie 17% unijnego eksportu to produkty wysokiej techniki, w Stanach Zjednoczonych ten wskanik wynosi 25%. Na dziaalno B+R pastwa europejskie przeznaczaj przecitnie o ponad 30% mniej rodkw nansowych od Amerykanw. Niski poziom wiadczonych usug i wysokie ceny usug sieciowych w obszarach telekomunikacji, energetyki, transportu kolejowego rwnie osigaj duo gorsze wskaniki w Europie ni w USA. Zmianie tego stanu maj suy rnorodne inicjatywy koordynowane Strategi Lizbosk: Europejski Obszar Badawczy, sieci IRE i IRC itp. Potrzeba wzmocnienia za6

chowa innowacyjnych europejczykw tworzy szczeglne moliwoci wykorzystania funduszy unijnych na przedsiwzicia rozwijajce podstawy spoeczestwa informacyjnego oraz nowoczesne instytucje i mechanizmy transferu technologii. Celem niniejszego Sownika jest prba uporzdkowania poj w dynamicznie rozwijajcym si obszarze innowacyjnoci gospodarki w powizaniu z komplementarnymi pojciami tradycyjnie ujmowanymi w kontekcie polityki regionalnej, finansw, przedsibiorczoci i wasnoci intelektualnej. Autorzy przyjli szeroki, encyklopedyczny charakter sownika ze wzgldu na powszechne due rozbienoci interpretacyjne w dokumentach, dyskusjach ekspertw, potocznym odbiorze czy literaturze. Zesp autorski czy osoby z dowiadczeniem teoretycznym i praktycznym. Opis hase uwzgldnia rne stanowiska i spory metodologiczne oraz w miar moliwoci genez poj i odniesienia statystyczne. Prace nad sownikiem zrealizowano w nastpujcym ukadzie tematycznym, a poszczeglni autorzy ponosz odpowiedzialno za przedoone opisy i interpretacje: 1. Gospodarka oparta na wiedzy, spoeczestwo informacyjne, Internet, telepraca, e-learning dr Magorzata Matusiak, Krzysztof Zasiady. 2. Europejska i krajowa polityka innowacyjna, innowacje i transfer technologii w dokumentach i programach dr Aleksander Bkowski, Krzysztof Gulda, dr Krzysztof B. Matusiak, Micha Klepka. 3. Regionalne aspekty innowacji i transferu technologii prof. dr hab. Aleksandra Jewtuchowicz, dr Aleksandra Nowakowska, Micha Klepka. 4. Finansowanie dziaalnoci innowacyjnej dr Pawe Godek. 5. Wasno intelektualna i przemysowa Krzysztof Gulda. 6. Usugi oparte na wiedzy, organizacyjne i marketingowe aspekty innowacji prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Mariusz Gobiowski. 7. Innowacje i dziaalno innowacyjna, zarzdzanie innowacjami, organizacja transferu technologii prof. U dr hab. Edward Stawasz, dr Karol Lityski, dr Krzysztof B. Matusiak. 8. Dziaalno badawczo-rozwojowa, wysoka technika, przedsibiorczo, instrumenty i instytucje wsparcia innowacyjnoci dr Krzysztof B. Matusiak, dr Aleksander Bkowski, Krzysztof Zasiady. Przedoona praca to pocztek drogi. Autorzy licz na uwagi i wskazwki do kolejnego wydania. Zawarto sownika nie obejmuje wszystkich poj oraz moliwoci
7

interpretacyjnych. Zapraszamy do uzupenie i doskonalenia interpretacji coraz czciej stosowanych poj. W przyszym roku, po dyskusji proponowanych podej pojciowych, Autorzy zamierzaj rwnie przygotowa wersj leksykaln ujmujc tematyk w uproszczony sposb. Krzysztof B. Matusiak 10 listopada 2005 r.

SPIS TRECI
PRZEDMOWA ....................................................................................................... 3 WPROWADZENIE ................................................................................................ 5 AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIBIORCZOCI (AIP) [academic enterpreneurship incubator] .................................................................. 13 ANIOY BIZNESU [business angels] .................................................................. 15 BENCHMARKING ............................................................................................... 17 BILANS PATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment] ........................................................................... 18 CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres EIC] .............................................. 20 CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII [technology transfer center] .......... 21 CENTRUM BADAWCZO-ROZWOJOWE (CBR) [research and development center] ........................................................................ 24 CENTRUM DOSKONAOCI (CD) [Excellence Center] .................................. 25 CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII (CZT) [center of advanced technologies] .......................................................................... 26 CYKL YCIA PRODUKTU [product development stage] .................................. 28 CYKLE KONDRATIEWA [Kondratieff Long Wave Cycles] ............................... 29 DETERMINANTY DZIAALNOCI INNOWACYJNEJ [determinants of innovation activity] ..................................................................... 30 DUE DILLIGENCE ............................................................................................... 33 DZIAALNO BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) [research and experimental development R&D] .................................................... 36 DZIAALNO INNOWACYJNA [innovation activity] .................................... 37 E-LEARNING ....................................................................................................... 40 ETAPY FINANSOWANIA FIRMY INNOWACYJNEJ [investment stages] ....... 42 EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD [Europejska Tablica Wynikw w zakresie Innowacji] ........................................... 44 EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION [Europejskie Trendy w zakresie Innowacji] .......................................................... 48
9

FIRMA TECHNOLOGICZNA [new technology-based rms, technology rm] .... 49 FORESIGHT .......................................................................................................... 51 FUNDUSZ PORCZE KREDYTOWYCH [local guarantee fund] ................... 53 FUNDUSZ SEED, FUNDUSZ KAPITAU ZALKOWEGO [seed fund] ...... 55 FUNDUSZE VENTURE CAPITAL, FUNDUSZE KAPITAU RYZYKA [venture capital founds] ......................................................................................... 56 GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY [knowledge-based economy] .............. 57 GOTOWO INWESTYCYJNA [investment readiness] .................................... 60 GRANT [dotacja] ................................................................................................... 60 INKUBATOR TECHNOLOGICZNY [technology incubator] .............................. 61 INNOWACJE [innovation] .................................................................................... 65 INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) [Centra Przekazu Innowacji] ............. 66 INNOWACJE W USUGACH [service innovations] ........................................... 67 INNOWACYJNE REGIONY EUROPY (IRE) [Innovating Regions in Europe] .... 70 INNOWACYJNE RODOWISKO PRZEDSIBIORCZOCI [franc. milieu enterpreneurial innovante] .............................................................. 72 INNOWACYJNO ............................................................................................. 74 INTERNET ............................................................................................................ 77 JEDNOSTKI BADAWCZO-ROZWOJOWE [branch R&D units] ....................... 79 JOINT VENTURE ................................................................................................. 80 KLASTER [cluster] ............................................................................................... 81 KNOW-HOW [wiedzie jak] ................................................................................. 83 KOMERCJALIZACJA TECHNOLOGII [technology commercialization] .......... 84 KORPORACYJNY VENTURE CAPITAL [corporate venture capital, corporate venturing] .................................................... 85 KRAJOWY SYSTEM USUG DLA MAYCH i REDNICH PRZEDSIBIORSTW (KSU) [The National SME Services Network] ................ 86 KREATYWNO [creativity, creative thinking] .................................................. 89 KREDYT TECHNOLOGICZNY [technology credit] .......................................... 91 LICENCJA [licence] .............................................................................................. 91 LOKALNY FUNDUSZ POYCZKOWY [local loan fund] ................................ 93 LUKA FINANSOWA [nance gap] ...................................................................... 94 MAPA ZMIENNOCI [The Transilience Map] .................................................... 95 MEGASCIENCE, BIG SCIENCE [wielka nauka] ................................................ 96 MEZZANINE ........................................................................................................ 97
10

MODEL ................................................................................................................. 98 NARODOWY PLAN ROZWOJU [National Development Plan] ........................ 98 NARODOWY SYSTEM INNOWACJI [national innovation system] .................. 99 NORMY ISO [ISO standard] ............................................................................... 103 ORODEK SZKOLENIOWO-DORADCZY (OSD) [business support center] ... 105 ORODKI INNOWACJI I PRZEDSIBIORCZOCI [innovation and business centres] ........................................................................ 107 PARK TECHNOLOGICZNY [technology park] ................................................. 111 PATENT [patent] ................................................................................................... 115 PATENT EUROPEJSKI [European patent] .......................................................... 116 PATENT WSPLNOTY [Unitary patent] ............................................................ 117 POLITYKA INNOWACYJNA [innovation policy] ............................................. 117 PRAWO WASNOCI PRZEMYSOWEJ [industrial property rights] ............ 119 PROGRAM RAMOWY NA RZECZ KONKURENCYJNOCI I INNOWACJI [Competitiveness and Innovation Program] ........................................................ 121 PROGRAMY RAMOWE BADA I ROZWOJU UE [EU Framework Programme for Research and Technological Development] .... 121 PROJEKT RACJONALIZATORSKI [technology improvement design] ........... 123 PROTOTYP [prototype] ...................................................................................... 124 PRZEDSIBIORCA WEWNTRZNY, INTRAPRZEDSIBIORCA [intrapreneur] ....................................................................................................... 124 PRZEDSIBIORCA I PRZEDSIBIORCZO [entrepreneur i entrepreneurship] ......................................................................... 127 PRZEDSIBIORCZO AKADEMICKA [academic entrepreneurship] .......... 131 PRZEDSIBIORSTWO INNOWACYJNE [innovating enterprise] ................... 133 PRZEWAGA KONKURENCYJNA [competitive advantage] ............................ 135 RACHUNEK SATELITARNY NAUKI [satellite accounts for R&D] ............... 136 REGION UCZCY SI [learning region] ....................................................... 137 REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI [regional innovation strategy] ...... 139 REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJCE (RIF) [regional nancing institutions] ........................................................................... 141 REGIONALNY SYSTEM INNOWACJI [regional innovation system] ............. 142 RODZAJE INNOWACJI [types of innovations] ................................................. 143 RODZAJE PRZEDSIBIORSTW INNOWACYJNYCH [types innovating enterprises] .............................................................................. 146

11

SEKTOR B+R [R&D sector] ............................................................................... 148 SPIN-OFF [rma odpryskowa] ............................................................................ 149 SPIN-OUT [internal start-up] ............................................................................... 149 SPOECZESTWO INFORMACYJNE [information society] ......................... 150 STRATEGIA LIZBOSKA [Lisabon Strategy] .................................................. 153 SYNERGIA [synergy] ......................................................................................... 158 SYSTEM (METODOLOGIA) OSLO [Oslo Manual] ......................................... 159 TAKSONOMIA KRAJW WEDUG VERSPAGENA ..................................... 159 TECHNOPOL ...................................................................................................... 160 TECHNOPOLIA .................................................................................................. 161 TELEPRACA, E-PRACA [telework] .................................................................. 162 TERM SHEET ..................................................................................................... 167 TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) [zarzdzanie przez jako] ......... 167 TRANSFER TECHNOLOGII [technology transfer] .......................................... 168 TWRCZA DESTRUKCJA I SCHUMPETEROWSKI PRZEDSIBIORCA .. 170 UMIDZYNARODAWIAJCE RODOWISKA PRZEDSIBIORCZOCI [franc. milieu internationalisant] .......................................................................... 172 VENTURE CAPITAL [kapita ryzyka] ............................................................... 174 VENTURE MANAGEMENT ............................................................................. 174 WASNO INTELEKTUALNA [intellectual property] ................................. 176 WASNO PRZEMYSOWA [industrial property] ....................................... 176 WSPLNOTOWE CENTRUM BADA NAUKOWYCH [Joint Research Centre JRC] ............................................................................. 178 WYNALAZEK [invention] ................................................................................. 180 WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech] ......................................... 182 WZR PRZEMYSOWY [industrial design] .................................................... 187 WZR UYTKOWY [utility model] .................................................................. 188 ZARZDZANIE INNOWACJAMI [the management of innovation] ................ 189 RDA INNOWACJI [sources of innovation] ................................................. 190 SPIS HASE W JZYKU ANGIELSKIM .......................................................... 192 INFORMACJE O AUTORACH ........................................................................... 195

12

AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIBIORCZOCI (AIP) [academic entrepreneurship incubator] w szerokim rozumieniu jest specycznym typem inkubatora przedsibiorczoci odkrytym pod koniec lat 90., stanowicym przeduenie procesu dydaktycznego o moliwoci przygotowania do praktycznego dziaania na rynku oraz werykacji wiedzy i umiejtnoci we wasnej rmie. Tworzone w otoczeniu szk wyszych inkubatory s ofert wsparcia studentw i pracownikw naukowych w praktycznych dziaaniach rynkowych. W tego typu jednostkach, oprcz funkcji realizowanych w tradycyjnych inkubatorach, podejmuje si szereg specycznych dziaa zorientowanych na edukacj przedsibiorczoci oraz komercjalizacj nowych produktw i technologii. Inkubator akademicki daje szczeglne moliwoci rozwoju poprzez dostp do: (1) uczelnianych laboratoriw i aparatury badawczej; (2) doradztwa technologicznego i patentowego; (3) wiedzy naukowcw i studentw przy wiadczeniu usug doradczych i szkoleniowych oraz (4) baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysach, patentach i technologiach. W wszym rozumieniu bierze si pod uwag funkcje AIP. Powinien on przede wszystkim koncentrowa si na fazie preinkubacji i pracy z osobami, ktre w przyszoci podejm dziaalno biznesow, celem zapewnienia im jak najlepszego przygotowanie do podjcia takiej dziaalnoci. Podstawowe sposoby dziaania powinny obejmowa: dziaania promujce przedsibiorczo, szkolenia, doradztwo i analiz potencjau rynkowego przedsiwzi. Inkubator akademicki moe w czy funkcje preinkubatora i inkubatora (opieka nad jak najwiksz liczb inkubowanych rm),

w zalenoci od posiadanej infrastruktury i zasobw ludzkich. Jak wynika z dowiadcze europejskich, to przede wszystkim dowiadczenie i kwalikacje personelu inkubatora decyduj o jego powodzeniu. Dlatego inkubator akademicki nie musi dysponowa rozbudowan infrastruktur w postaci budynku i duej powierzchni uytkowej, ale musi dysponowa dobrze przygotowan kadr zarzdzajc. Organizacyjnie tego typu inkubatory s najczciej oglnouczelnian jednostk, prowadzc dziaalno usugow, szkoleniow lub naukow, ktrej zadaniem jest propagowanie i wspieranie przedsibiorczoci w rodowisku akademickim, skoncentrowan na preinkubacji m.in. w formie coraz popularniejszych konkursw biznesplanw. Wybrane w drodze starannej selekcji projekty przygotowane przez studentw, absolwentw, doktorantw i modych pracownikw nauki, uzyskuj w AIP szerok pomoc merytoryczn i nansow, a do momentu stabilizacji rynkowej. Formy wsparcia obejmuj midzy innymi doradztwo, informacj i szkolenia w zakresie: przedsibiorczoci i tworzenia rmy, dostpu do rodkw z funduszy europejskich, opracowania biznesplanw, prawa gospodarczego itp. Pierwsze prby utworzenia inkubatora akademickiego w Polsce, podjto na Uniwersytecie Warszawskim w 1998 roku. Uruchomiono tam wwczas, w ramach Uczelnianego Orodka Transferu Technologii, pierwszy program preinkubacji pomysw biznesowych wrd studentw UW Student z Pomysem. Szersze zainteresowanie dziaalnoci inkubatorw akademickich, szczeglnie w szkoach wyszych oraz wrd dziaaczy Studenckiego Forum Business Centre Club, nastpio w 2004 roku. Wanym katalizatorem
13

podejmowanych w tym obszarze dziaa by konkurs na Akademickie Inkubatory Przedsibiorczoci organizowany w marcu 2004 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy. We wrzeniu 2005 r. zidentykowano cznie okoo 30 inicjatyw (na rnym poziomie zaawansowania organizacyjnego), podjtych gwnie na przeomie 2004 i 2005 roku. Jednoczenie liczba akademickich inkubatorw przedsibiorczoci zmienia si z dnia na dzie i mona mwi o specycznej modzie na omawiane przedsiwzicia. Nowym inicjatywom sprzyjaj relatywnie niskie nakady nansowe niezbdne do uruchomienia tego typu inkubatora. Funkcjonujce AIP mona podzieli ze wzgldu na inicjatorw i specyk organizacyjn na trzy grupy: 1) AIP utworzone przez Studenckie Forum Business Centre Club oraz Fundacj Akademickie Inkubatory Przedsibiorczoci, dziaajce na 12 krajowych uczelniach wyszych (kolejne 4 s w fazie organizacyjnej). AIP BCC funkcjonuj w scentralizowanej strukturze Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsibiorczo z gwn siedzib w Warszawie. wiadcz rne formy wsparcia wobec modych przedsibiorcw, m.in. w zakresie: ksigowoci, zarzdzania oraz prawa. Przyszy przedsibiorca moe uzyska dostp do: komputera z podczeniem do Internetu, drukarki, faksu, telefonu oraz innych urzdze multimedialnych. Nabr do inkubatora odbywa si na drodze konkursu oraz indywidualnych spotka ze studentami, posiadajcymi pomys na dziaalno gospodarcz. Inkubowana rma dziaa w inku14

batorze na zasadzie pionu w Fundacji z wasnym subkontem, co oznacza, i nie musi uzyskiwa samodzielnej osobowoci prawnej. Zakres oraz warunki wejcia i wyjcia z inkubatora okrelane s w umowie wstpnej pomidzy Fundacj a modym przedsibiorc. Ta forma rozpoczynania dziaalnoci pozwala na uwolnienie modego przedsibiorcy od koniecznoci ponoszenia opat zwizanych z zakadaniem przedsibiorstwa oraz opacania podatkw. Wszelkie koszty prowadzenia inkubatora ponoszone przez Fundacj s nastpnie dzielone na liczb rm dziaajcych w inkubatorze i opacane (w pewnej czci) przez inkubowane rmy z ich dochodw. Pokrywanie kosztw pobytu w inkubatorze odbywa si stopniowo inkubowane rmy ponosz pene opaty dopiero po kilku miesicach funkcjonowania. Okres inkubacji trwa do czasu osignicia samodzielnoci, nie duej jednak ni 3 lata. Po wyjciu z inkubatora rma zobowizana jest przez tak dugi okres, jak dugo trwaa inkubacja, dzieli si pewnym procentem zyskw z inkubatorem. 2) Akademickie inkubatory technologiczne powizane z dziaajcymi na pastwowych uczelniach wyszych centrami transferu technologii. Ten typ AIP funkcjonuje z reguy w formie samodzielnego projektu i stanowi komplementarne uzupenienie dla dziaa w zakresie szerokiego programu wsparcia innowacji i transferu technologii. Przedsibiorcy, wyselekcjonowani pod katem wymogu innowacyjnoci przedsiwzicia, mog skorzysta z szerokiej palety form wsparcia procesu zaoycielskiego obejmujcych: doradztwo i szkolenia,

asyst w transferze technologii, dostp do baz danych i kontaktw midzynarodowych oraz informacj i pomoc w zakresie dostpu do krajowych i zagranicznych grantw oraz funduszy ryzyka (venture capital). 3) AIP powstajce z inicjatywy organizacji studenckich (NZS, koa naukowe) oraz akademickich biur karier. Pojawiaj si rwnie pierwsze prby tworzenia inkubatorw uczelnianych zwizanych bezporednio z wydziaami i realizowanym procesem dydaktycznym. Obecnie rozwj AIP, jak i pozostaych ogniw infrastruktury transferu technologii nastpuje zasadniczo na marginesie zada statutowych szk wyszych, przy maym zaangaowaniu, a czsto i zainteresowaniu wadz uczelni. W sferze regulacyjnej waciw baz legislacyjn tworzy na tym etapie Ustawa z dn. 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym, tworzca prawne moliwoci wsppracy z otoczeniem gospodarczym, w szczeglnoci przez sprzeda lub nieodpatne przekazywanie wynikw bada i prac rozwojowych przedsibiorcom oraz szerzenie idei przedsibiorczoci w rodowisku akademickim. Now jako we wspieraniu przedsibiorczoci akademickiej tworzy art. 86 Ustawy, mwicy, e AIP tworzy si w celu wsparcia dziaalnoci gospodarczej rodowiska akademickiego lub pracownikw uczelni i studentw bdcych przedsibiorcami. Jednoczenie inkubator moe by utworzony w formie jednostki oglnouczelnianej dziaajc na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni lub spki handlowej lub fundacji i dziaa w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. Ta Ustawa sankcjonuje prowadzenie samodzielnej

dziaalnoci gospodarczej przez pracownikw i studentw uczelni, a akademicki inkubator przedsibiorczoci tworzy si w celu wsparcia tej aktywnoci. Krzysztof ZASIADY
Literatura: [1] K.B. Matusiak, K. Zasiady, E. Koprowska-Skalska, Pocztki akademickich inkubatorw przedsibiorczoci [w:] K.B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 111135 [2] T. Jarus, Akademickie inkubatory przedsibiorczoci w Polsce [w:] K. Zasiady, J. Guliski, Inkubator Przedsibiorczoci Akademickiej. Podrcznik dla organizatorw i pracownikw, SOOIPP, Pozna 2005, s. 8492 [3] Ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym z dn. 27.07.2005 r., Dz.U. 2005.

ANIOY BIZNESU [business angels] s jednym z trzech rodzajw dostawcw nansowania typu venture capital na rynek. Ich inwestycje odgrywaj szczegln rol w procesie nansowania innowacji, gdy lokowane s w znacznym stopniu we wczesne fazy rozwojowe projektw oraz w porwnaniu do inwestycji funduszy inwestycyjnych, obejmuj mniejsze kwoty. Taka charakterystyka inwestycji sprawia, e na rynkach rozwinitych uzupeniaj oni niejako dziaalno funduszy, obsugujc inne czci rynku.[1] Okrelenie anioy biznesu posiada rodowd amerykaski; w rdach brytyjskich wystpuj rwnie okrelenia: inwestorzy indywidualni (individual investors), inwestorzy prywatni (private investors) oraz inwestorzy nieformalni (informal investors).
15

Okrelenie a. b. odnosi si do osb zycznych, dostarczajcych kapitaw udziaowych (lub zblionych) bezporednio do nowych (modych) przedsibiorstw o duym potencjale wzrostu, z ktrymi to przedsibiorstwami czy ich jedynie interes ekonomiczny. Gwnym rdem zyskw inwestora jest wzrost wartoci akcji (udziaw). Ze wzgldu na rozproszenie inwestorw oraz potrzeb dyskrecji dziaania, znaczna cz a. b. prowadzi dziaalno inwestycyjn wykorzystujc wsparcie sieci inwestorw (business angels networks BAN). Posiadaj one charakter regionalnych, narodowych lub ponadnarodowych stowarzysze, ktrych gwnym celem jest wsparcie dziaalnoci inwestycyjnej aniow biznesu. Wrd dziaa realizowanych przez sieci mona wyrni: usugi bezporedniego kojarzenia propozycji inwestycyjnych i inwestorw; usugi polegajce na tworzeniu forum, na ktrym wybrani przedsibiorcy mog zaprezentowa swoje biznesplany grupom wyselekcjonowanych inwestorw; publikacje zawierajce opis propozycji inwestycyjnych, przeznaczone dla subskrybentw lub dla poszczeglnych grup inwestorw. Ponadto sieci stanowi platform wymiany dowiadcze midzy inwestorami oraz czsto promuj wiedz o specyce i moliwociach pozyskania kapitau od aniow biznesu. Idea tworzenia sieci aniow biznesu jest do stara, jednak w Europie proces ich
16

rozwoju nabra dynamiki po roku 1998, gdy powstaa EBAN European Business Angels Network. Dopiero EBAN bya w stanie spopularyzowa prol inwestowania anioa biznesu, rozpowszechni dowiadczenia poszczeglnych organizacji i dobre praktyki w krajach europejskich oraz wpyn na polityk publiczn w zakresie wspierania dziaalnoci sieci inwestorskich. Liczba sieci aniow biznesu w Europie w latach 19982004[2]
300 250 200 150 100 50 0 66 1998 2000 2001 2002 2003 2004 132 154 176 196 276

W Polsce dziaa utworzona w grudniu 2003 r. Polska Sie Aniow Biznesu (PolBAN), posiadajca status stowarzyszenia, ktre nie prowadzi dziaalnoci gospodarczej. Jest ona czonkiem European Business Angels Network. Anioy biznesu to grupa zrnicowana m.in. pod wzgldem: motywacji, przeszoci, wielkoci majtku itp. Istnieje jednak typ inwestora okrelany mianem inwestora klasycznego (anioa klasycznego), ktry skupia cechy przypisywane wiodcej grupie inwestorw. Klasyczny inwestor [3] jest osob, ktra w przeszoci, sama lub w wikszym zespole, zaoya przedsibiorstwo oraz przez szereg lat uczestniczya w zarzdzaniu. Przedsibiorstwo odnioso sukces rynkowy i nansowy, a nastpnie zostao z zyskiem odsprzedane. Inwestor posiada wic rodki na inwestycje oraz znaczce dowiadczenie biznesowe. Ponadto nie osignwszy jeszcze

wieku emerytalnego chce bra aktywny udzia w yciu zawodowym, wykorzystujc swoj praktyczn wiedz, dowiadczenie oraz wyrobione kontakty osobiste. Z drugiej strony, posiadajc ustabilizowan sytuacj nansow, inwestor nie jest zwykle skonny do powicenia si biznesowi w caoci, tak jak zmuszony by robi budujc wasn rm. W rezultacie inwestorzy najczciej staraj si raczej ogranicza swj czas pracy do rozsdnego wymiaru. Naley podkreli, e klasyczny inwestor nie zawsze szuka nadzwyczajnego zysku, a w przypadku ciekawych projektw jest w stanie zadowoli si do umiarkowan stop zwrotu z zainwestowanego kapitau. Pawe GODEK
Literatura: [1] P. Godek, Rola inwestorw indywidualnych w nansowaniu rozwoju maych rm technologicznych, referat wygoszony na XI Konferencji SOOIPP, Pozna 30.09.2000 [2] European Business Angels Network, EBAN Info, No 3/2004 [3] J. Hemer, Classication system for business angels, Entrepreneurial & business angels nancing, August No 2/2001 [4] H. Stevenson, P. Coveney, a Survey of Business Angels: Fallacies Corrected and Six Distinct Types of Angel Identied [in:] R. Blackburn, P. Jennings (ed.), Small Firms Contributions to Economic Regeneration, PCP Ltd, Londyn 1996.

lub model. Wynikiem benchmarkingu jest twrcza adaptacja najlepszych wzorw innych przedsibiorstw, owocujca wiksz efektywnoci dziaania. Mona to nazwa metodologi uczenia si od innych. Pionierem benchmarkingu by w latach 80. Xerox, a cay proces zosta zdeniowany w ksice R.C. Campa Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemysowych, ktre prowadz do wyszej jakoci. Benchmarking moe by stosowany w zakresie: organizacji funkcjonowania rmy, np. systemw motywacyjnych, nansw itp.; procesw produkcyjnych; sposobw projektowania oraz wdraania nowych rozwiza; produktu, np. atrybuty i rozwizania projektowe. Wyrnia si trzy rodzaje benchmarkingu: wewntrzny, stosowany szczeglnie w duych, wieloodziaowych przedsibiorstwach; jego zalet jest atwy dostp do danych oraz moliwo wsppracy oddziaw przedsibiorstwa; zewntrzny, stosowany w odniesieniu do bezporednich konkurentw rmy; funkcjonalny, prowadzony niezalenie od brany; polega na porwnywaniu procesw produkcyjnych, metod zarzdzania i dystrybucji, sposobw projektowania i innych obszarw dziaania przedsibiorstw, niezalenie od ich brany.
17

BENCHMARKING jest metod systematycznego mierzenia oraz porwnywania sposobw dziaania rmy w stosunku do liderw (best in the class, best in the industry, world class). Benchmark mona przetumaczy na jzyk polski jako wzorzec, punkt odniesienia

W literaturze okrela si od 5 do 10 etapw benchmarkingu. Oto najwaniejsze z nich: 1. Okrelenie przedmiotu benchmarkingu; na tym etapie naley unika zbyt szerokiego zakresu benchmarkingu, gromadzone informacje powinny by moliwe do przeanalizowania, a wyniki do wdroenia. 2. Wybr firm, ktre bd analizowane oraz uzyskanie ich zgody na udzia w benchmarkingu, jeli taka zgoda jest konieczna; dokonujc selekcji rm naley zastanowi si nad tym, czy s one podobne do naszego przedsibiorstwa i czy ich dowiadczenia mog by zaadaptowane. 3. Zbieranie i organizowanie danych; aby proces przebiega prawidowo naley zacz od analizy wasnych danych dotyczcych wybranego produktu lub obszaru dziaania; nastpnie naley sformuowa plan pozyskania informacji; w tej fazie naley sformuowa kwestionariusz benchmarkingu. 4. Analiza danych ; dane obejmuj wskaniki opisowe (np. opis poszczeglnych procesw lub sposobw dziaania) oraz ilociowe (liczby, wspczynniki) i musz by odpowiednio zorganizowane. 5. Okrelenie dystansu pomidzy nasz firm a liderami w danej kategorii; analiza pozwala ustali, w ktrych obszarach najbardziej rnimy si od innych przedsibiorstw; jeli przedmiotem analizy jest wicej ni jedna rma, moemy zorientowa si, ktra z nich jest najbardziej efektywna (best in the class).
18

6. Sformuowanie planu zaadaptowania najlepszych rozwiza, projektowanie i wdraanie zmian; projektowanie zmian polega na twrczej adaptacji rozwiza innych przedsibiorstw. Nie naley ogranicza si do ich kopiowania a dostosowa je do swojej sytuacji wprowadzajc udoskonalenia. Benchmarking jest procesem cigym i kade przedsibiorstwo powinno aktualizowa baz danych na temat przedmiotu porwna. Benchmarking wykorzystywany jest nie tylko w odniesieniu do przedsibiorstw, ale ma take inne zastosowania. Stosuje si go na przykad do porwnywania skutecznoci instrumentw wdraania polityk np. polityki innowacyjnej na poziomie krajowym czy regionalnym. Krzysztof ZASIADY
Literatura: [1] R.C. Camp, Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemysowych, ktre prowadz do wyszej jakoci, Quality Resources 1989 [2] Mi, Informator dla maego redniego biznesu, Biuletyn Projektu FIRMA 2000, marzec/kwiecie 1999 [3] W. Jankowski (red.), Global Business nr 19/97.

BILANS PATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment] suy do oceny pozycji kraju na arenie midzynarodowej w zakresie wymiany handlowej tzw. niematerialn technologi (disembodied or intangible technology). Obejmuje transakcje natury komercyjnej pomidzy rezydentami rnych krajw, dotyczce w szczeglnoci transferu technologii w postaci:

1) patentw (zakup, sprzeda, umowy licencyjne); 2) wynalazkw nieopatentowanych (nonpatented invention); 3) ujawnie know-how (disclosure of known-how); 4) wzorw uytkowych i przemysowych oraz znakw towarowych (sprzeda, licencje, franchising); 5) usug technicznych (service with a technical content); 6) prac (usug) B+R (industrial R&D performed abroad/nanced from abroad). Dane z tego zakresu wykorzystywane s take jako tzw. wskaniki zastpcze (proxy indicators) do oceny efektw dziaalnoci naukowo-technicznej (wskaniki efektw output indicators). Statystyka bilansu patniczego kraju w dziedzinie techniki, opiera si na zleceniach metodologicznych opracowanych przez ekspertw OECD i opublikowanych w podrczniku zwanym TBP Manual 1990 (Proposed Standard Method of Compiling and Interpreting Technology Balance of Payments Data Proponowana Standardowa Metoda Obliczania i Intepretowania Danych Dotyczcych Bilansu Patniczego w Dziedzinie Techniki, OECD, Pary 1990). Zgodnie z zaleceniami zawartymi w TBP Manual, do bilansu patniczego w dziedzinie techniki nie zalicza si nastpujcych operacji: usugi (pomoc, doradztwo assistance) handlowe, nasowe, menaderskie i prawne; reklama, ubezpieczenia, trasport; lmy, nagrania i inne materiay chronione prawami autorskimi; oprogramowanie itp.

rdem danych z zakresu bilansu patniczego w dziedzinie techniki s na og, w wikszoci krajw, rejestry bankw centralnych. W Polsce jest to sprawozdawczo Narodowego Banku Polskiego, dostosowana w ostatnich latach we wsppracy z GUS, do zalece TBP Manual. W niektrych krajach opracowano specjalne, odrbne badania na ten temat. Prowadz je na og urzdy statystyczne lub inne instytucje zajmujce si statystyk nauki i techniki. W skali midzynarodowej gwnym rdem danych dotyczcych bilansu patniczego w dziedzinie techniki s bazy danych i publikacje OECD, w tym podstawowa publikacja prezentujca wartoci wskanikw naukowo-technicznych w krajach czonkowskich tej organizacji Main Science and Technology Indicators. Pomimo czynionych prb ujednolicenia procedur badawczych i zakresu przedmiotowego zbieranych danych, ich midzynarodowa porwnywalno jest wci ograniczona. W analizie i interpretacji danych dotyczcych bilansu TBP naley uwzgldni nastpujce uwarunkowania: na trendy w transakcjach TBP w sposb znaczcy wpywa zachowanie przedsibiorstw wielonarodowych, ktre wedug dostpnych aktualnie danych w niektrych krajach, s odpowiedzialne za 2/3 lub wicej ogu transakcji TBP; technologia niematerialna bywa czasami transferowana z pominiciem transakcji nansowych (np. w celu ominicia przepisw podatkowych); postpujca integracja europejska i zwizane z ni zarzucanie kontroli wymiany midzynarodowej jako rezultat porozumie o jednolitym rynku, tworz powa19

ne problemy w zakresie zbierania danych dotyczcych bilansu TBP, znacznie ograniczajc przydatno rejestrw bankowych bdcych dotd gwnym rdem danych na ten temat; biorc pod uwag wielo i rnorodno sposobw midzynarodowej cyrkulacji technologii, dane dotyczce bilansu TBP same w sobie nie s wystarczajcym wskanikiem dyfuzji technologii. Gwnymi wskanikami z zakresu bilansu TBP s: 1) przychody; 2) rozchody; 3) saldo przychodw i rozchodw; 4) oglny wolumen transakcji suma przychodw i rozchodw (wskanik pokazujcy wag poszczeglnych krajw w midzynarodowym handlu technologi); 5) stopie pokrycia iloraz przychodw i rozchodw (przychody/rozchody) wskanik pokazujcy w jakim stopniu dany kraj pokrywa swoje zapotrzebowanie na import technologii, odpowiadajcym mu eksportem technologii.
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 126127 [2] Nauka i technika w 2003 r., GUS, Warszawa 2005, s. 144195.

inicjatywa ta jest jednym z kluczowych elementw polityki wspierania maych i rednich przedsibiorstw. Jej gwnym celem byo stworzenie narzdzia do komunikacji pomidzy Komisj Europejsk a maymi i rednimi rmami oraz do udzielania pomocy przedsibiorcom, pragncym dostosowa si do szybko zmieniajcej si rzeczywistoci ekonomicznej. Centra Euro Info s aliowane przy rozmaitych organizacjach wspierajcych rozwj gospodarczy, takich jak izby przemysowo-handlowe, agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsibiorczoci itp., i dziaaj na zasadzie non-prot. EIC s wspnansowane przez Komisj Europejsk i instytucje aliujce. W Europie dziaa obecnie prawie 300 Euro Info Centrw. Integracja maych i rednich przedsibiorstw z Jednolitym Rynkiem Unii Europejskiej jest jednym z gwnych celw dziaalnoci EIC w Polsce, realizowanym przez podejmowanie nastpujcych dziaa: udzielanie informacji o unijnych programach realizowanych w Polsce lub tych programach europejskich, ktre s dostpne dla polskich rm lub instytucji; przekazywanie informacji o rynkach Unii Europejskiej; pomoc w znalezieniu partnerw do wsppracy gospodarczej za porednictwem sieci EIC oraz BRE (Bureau de Rapprochement des Entreprises) Komisji Europejskiej; oferowanie szczegowych informacji o podstawach prawnych oraz za-

CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres EIC] to sie orodkw powstaych z inicjatywy Komisji Wsplnot Europejskich. Od 1986 r.
20

sadach funkcjonowania Unii Europejskiej; w tym informacji o: formalno-prawnych zasadach wsppracy gospodarczej z partnerami z Unii, normach i standardach towarowych, regulacjach prawa handlowego etc.); organizowanie wyjazdw polskich rm na imprezy Komisji Europejskiej, majcych na celu oywienie wsppracy pomidzy regionami i krajami (INTERPRISE, EUROPARTENARIAT, IBEX); udzielanie odpowiedzi na pytania przedsibiorcw z krajw UE, dotyczcych warunkw formalno-prawnych dziaalnoci gospodarczej w Polsce oraz moliwoci wsppracy z polskimi przedsibiorstwami i instytucjami. Marzena MAEWSKA
[1] www.euroinfo.org.pl

Pierwsze, profesjonalne instytucje transferu technologii zaczy powstawa pod koniec lat szedziesitych w amerykaskich i brytyjskich szkoach wyszych, przybierajc form uczelnianych dziaw transferu technologii. Do podstawowych celw dziaalnoci centrw naley zaliczy: waloryzacj potencjau naukowo-innowacyjnego w regionie, tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktw midzy wiatem nauki i gospodarki; opracowywanie studiw przed-inwestycyjnych, obejmujcych rozpoznanie zalet nowych produktw i technologii oraz porwnanie ich ze znajdujcymi si na rynku substytutami, ocen wielkoci potencjalnego rynku, oszacowanie kosztw produkcji i dystrybucji oraz niezbdnych nakadw inwestycyjnych; identykacj potrzeb innowacyjnych podmiotw gospodarczych (audyt technologiczny); popularyzacj, promocj i rozwj przedsibiorczoci technologicznej. Do gwnych zada CTT naley informowanie o prowadzonych na uczelniach pracach badawczych oraz poszukiwanie moliwoci sprzeday wynikw, jak rwnie poszukiwanie partnerw lub zleceniodawcw na kolejne przedsiwzicia. Stanowi prb pozyskania dodatkowych funduszy dla uczelni, umoliwiajc czciowe uniezalenienie si od nansowania ze rodkw publicznych. Obecnie CTT dziaaj na zdecydowanej wikszoci wyszych uczelni w pastwach
21

CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII [technology transfer center] to zrnicowana organizacyjnie grupa nie nastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych realizujcych programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii i wszystkich towarzyszcych temu procesowi zada. Dziaalno CTT na styku sfery nauki i biznesu (std czsta nazwa jednostki pomostowe), ma zaowocowa adaptacj nowoczesnych technologii przez dziaajce w regionie mae i rednie rmy, a tym samym przyczyni si do podniesienia innowacyjnoci i konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych.

rozwinitych gospodarczo. Organizacyjnie s najczciej komrkami sztabowymi rektora lub kanclerza i zatrudniaj przecitne od 1 do 5 pracownikw; w zalenoci od potrzeb mog by zatrudniane dodatkowe osoby w ramach projektw zewntrznych. Gwnym celem dziaalnoci uczelnianych dziaw transferu technologii jest organizacja szerokiej paszczyzny kontaktw midzy badaniami a przemysem. Mona wyodrbni dwa kierunki ewolucji rozwoju tego typu orodkw. Cz skupia si na promowaniu uniwersyteckich kontaktw i nadawaniu im form prawnych (umowy, kontrakty). Inne obray szersze pole dziaania, specjalizujc si w kontaktach z dziaajcymi w regionie MSP i pomagajc im w pozyskaniu nowych technologii oraz wiedzy fachowej. Komrki transferu stanowi istotny element polityki szkoy wyszej, umoliwiajcy wiksze otwarcie na kontakty z praktyk gospodarcz oraz uczestnictwo w regionalnych dziaaniach, stymulujcych rozwj ekonomiczny. Podstawowym kryterium oceny komrek transferu jest wzrost udziau w funduszach uczelni tzw. rodkw trzecich, pozyskanych na rynku z realizacji projektw komercjalizacyjnych. Poprzez tego typu jednostki szkoy wysze uczestnicz w tworzeniu lokalnych inkubatorw nowoczesnych technologii i parkw technologicznych. Akademickie orodki obcione administracj uczelnian, nie zawsze mog sprosta zmieniajcym si potrzebom rynku i partnerw biznesowych. Zaczto wic poszukiwa bardziej elastycznych struktur organizacyjno-prawnych, zapewniajcych wiksz efektywno i interes rodowiska naukowego. Te warunki w najwikszym zakresie speniaj nie zorientowane
22

na zysk instytucje trzeciego sektora fundacje i stowarzyszenia. W ostatnich latach coraz wicej uczelni powouje fundacje zajmujce si profesjonalnie omawianymi zadaniami, czce jednoczenie rnych (spoecznych, publicznych i biznesowych) partnerw transferu technologii. Poszukiwanie efektywnoci objawia si rwnie udzielaniem przez szkoy wysze i instytucje B+R koncesji prywatnym lub publiczno-prywatnym rmom, profesjonalnie zajmujcym si komercjalizacj technologii. W wielu przypadkach wszystkie trzy formuy organizacyjne (orodki uczelniane, spoeczne i komercyjne) dziaaj niezalenie, obok siebie, specjalizujc si w okrelonych obszarach transferu technologii. Dalszy rozwj wyspecjalizowanych orodkw transferu, to podjcie rnych funkcji transferu i komercjalizacji technologii przez instytucje przedstawicielskie biznesu oraz podmioty publiczne. W ramach izb i stowarzysze gospodarczych, towarzystw rozwoju regionalnego, zwizkw zawodowych i instytucji samorzdowych zaczto wyodrbnia dziay specjalizujce si w gromadzeniu informacji i doradztwie w zakresie nowych technologii oraz realizacji przedsiwzi innowacyjnych. Izby i stowarzyszenia gospodarcze zajmuj si przede wszystkim szkoleniami i doradztwem innowacyjno-technologicznym. Obejmuje ono rone formy konsultacji i spotka z dowiadczonymi praktykami (czsto s to emerytowani menederowie lub pracownicy naukowi), ktrych zadaniem jest pomoc w rozwizaniu okrelonych problemw technicznych lub organizacyjnych, ewentualnie uczestnictwo w realizacji konkretnych przedsiwzi wdroeniowych. Innymi aspektami doradztwa technologicznego zajmuj si organizacje wynalazcw i racjonalizato-

rw. Podejmowane zagadnienia dotycz gwnie informacji i doradztwa patentowego, licencji, rnych problemw prawnych zwizanych z wasnoci intelektualn, znakami rmowymi, itp. Jednostki doradztwa i informacji przy administracji samorzdowej koncentruj si na: tworzeniu bankw informacji, porednictwie kooperacyjnym, opiniowaniu wnioskw o rodki z publicznych programw wspierania projektw innowacyjnych, organizacji targw, akcji promocyjnych itp. Agendy tego typu z reguy stanowi baz dla tworzenia wyodrbnionych instytucji rozwoju lokalnego/regionalnego fundacji czy agencji. Stymulujcy presj innowacyjn rozwj gospodarki opartej na wiedzy powoduje wzrost znaczenia i pogbiajc si specjalizacj orodkw transferu technologii. Centra transferu technologii

pierwsza sie podmiotw specjalizujcych si w organizacji transferu technologii. Dalsze impulsy dla rozwoju sieci pojawiy si wraz z realizacj Programu Fabrykat 2000 nansowanego przez USAID oraz wczeniem Polski do 5 Ramowego Programu Technologicznego Unii Europejskiej. Wtedy pojawio si silne, polityczne cinienie dla tworzenia orodkw uatwiajcych dostp polskim instytucjom naukowym i przedsibiorstwom do rodkw europejskich. W najnowszej Ustawie z 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym zapisano, e centrum transferu technologii tworzy si w celu sprzeday lub nieodpatnego przekazywania wynikw bada i prac rozwojowych do gospodarki. CTT moe by utworzone:[2] w formie jednostki oglnouczelnianej i dziaa w oparciu o regulamin zatwierdzony przez senat uczelni; w formie spki handlowej lub fundacji i dziaa w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. W poowie 2005 r. zidentykowano w Polsce 44 orodki oferujce pomoc w transferze technologii i dostpie do informacji o nowych technologiach, programach czy moliwociach wsppracy.[1] Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] K. B. Matusiak, M. Matusiak, P. Godek, Potencja i kierunki rozwoju centrw transferu technologii [w:] K.B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 135156 [2] Ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym z dn. 27.07.2005 r., Dz.U., art. 86.

Pierwsze polskie CTT pojawiy si na pocztku lat dziewidziesitych. Wzrost zainteresowania nimi nastpi dopiero po 1996 r., w wyniku uruchomienia przez Fundacj na rzecz Nauki Polskiej programu nansowania innowacji technologicznych Income. Dziki niemu powstaa

23

CENTRUM BADAWCZO-ROZWOJOWE (CBR) [research and development center] to status nadawany przedsibiorcom na mocy Ustawy z dn. 29.07.2005 r. o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej. Celem nadawania statusu centrum badawczo-rozwojowego (CBR) jest rozwj prywatnego sektora badawczo-rozwojowego oraz wzrost popytu na usugi B+R przez powizanie statusu Centrum z zachtami podatkowymi. Status centrum moe uzyska przedsibiorca, ktry spenia nastpujce kryteria: 1. Przychody netto ze sprzeday towarw, produktw i operacji nansowych za rok obrotowy poprzedzajcy rok zoenia wniosku o nadanie statusu CBR, wyniosy co najmniej rwnowarto w zotych 800 000 euro, przeliczon wg redniego kursu ogaszanego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzie roku obrotowego poprzedzajcego rok zoenia wniosku. 2. Przychody netto ze sprzeday wytworzonych przez siebie wynikw bada lub prac rozwojowych stanowi co najmniej 50% przychodw okrelonych w pkt. 1. 3. Nie zalega z zapat podatkw skadek na ubezpieczenie spoeczne i skadek na ubezpieczenie zdrowotne. Status CBR jest propozycj adresowan przede wszystkim do: zagranicznych inwestorw chccych zlokalizowa swoje centra badawczo-rozwojowe w Polsce,
24

krajowych przedsibiorstw o charakterze prywatnych instytucji badawczych, przeksztaconych i skomercjalizowanych jednostek badawczo-rozwojowych. Organem uprawnionym do nadawania statusu CBR jest minister waciwy do spraw gospodarki. Minister ten ogasza w Dzienniku Urzdowym RP Monitor Polski komunikaty o nadaniu i pozbawieniu przedsibiorcw statusu CBR. Centrum Badawczo-Rozwojowe moe korzysta z szeregu udogodnie nansowych: 1. Moliwoci utworzenia funduszu innowacyjnego z comiesicznego odpisu w wysokoci do 20% przychodw uzyskanych w danym miesicu. Fundusz musi by przeznaczony mu na pokrycie kosztw prowadzenia bada i dziaalnoci rozwojowej. Odpis na fundusz obcia koszty dziaalnoci CBR. 2. Zwolnienia z podatku rolnego, podatku od nieruchomoci i podatku lenego. 3. Moliwoci zaliczenia w koszt uzyskania przychodu kosztw prac rozwojowych w roku podatkowym, w ktrym zostay zakoczone, o ile nie mog by uznane za wartoci niematerialne i prawne. CBR-y s jednostkami naukowymi w rozumieniu Ustawy.[2] Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej z dn. 29.07.2005 r., Dz.U. Nr 179, poz. 1485,

2005 [2] Ustawa o zasadach nansowania nauki z dn. 8.10.2004 r., Dz.U. Nr 238, poz. 2390.

prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej, usugowej i szkoleniowej. Schemat dziaania CD

CENTRUM DOSKONAOCI (CD) [Excellence Center] to jednostka naukowa lub jej wyodrbniona organizacyjnie cz, prowadzca w sposb cigy badania naukowe i wspprac midzynarodow, w szczeglnoci w ramach programw UE, w celu rozwoju nauki w dziedzinach uznanych za szczeglnie wane dla gospodarki w zaoeniach polityki naukowej i innowacyjnej pastwa. Za Centra Doskonaoci uznaje si jednostki wyselekcjonowane, reprezentujce najwyszy poziom naukowy i techniczny, skupiajce zespoy naukowcw o wybitnych osigniciach badawczych, posiadajce odpowiednie zaplecze techniczne. Z zaoenia CD powinny by organizacyjnie niezalene, ale jednoczenie ich podstaw musi stanowi uznana jednostka badawcza (moe to by np. placwka PAN, uczelnia wysza lub jednostka badawczo-rozwojowa). Program Centrw Doskonaoci nie zakada tworzenia nowych instytucji badawczych. Centra Doskonaoci powinny realizowa zarwno projekty z zakresu bada podstawowych, jak i poszukiwa konkretnych zastosowa innowacyjnych. Wielko zespou i dostpne zaplecze badawcze musz by wystarczajce do wykonania zaplanowanych prac. Dziaalno CD obejmuje przede wszystkim: prowadzenie bada podstawowych i stosowanych, realizacj projektw i programw badawczych,

UNIWERSYTET
ERA NoE
CENTRUM SZKOLE

CoE CoE LAB1 LAB2

LAB3

KSI

CTT

INKUBATOR

PRZEDSIBIORSTWA

Centra Doskonaoci utworzono w Polsce gwnie w nastpujcych celach: zwikszenia roli nauki i bada jako czynnika podnoszcego konkurencyjno polskiej gospodarki, stworzenia silniejszych powiza pomidzy badaniami i praktyk, stymulujcych powstawanie rozwiza innowacyjnych, wzmocnienia wsppracy pomidzy jednostkami naukowymi realizujcymi podobne cele badawcze, wzmocnienia krajowego systemu innowacji poprzez stworzenie silnych struktur badawczo-wdroeniowych oraz promocji najlepszych polskich jednostek badawczych w kraju i na arenie midzynarodowej.
25

Centrum Doskonaoci aby waciwie speni sw rol i osiga zakadane cele musi posiada nastpujce cechy: mas krytyczn wysoko wykwalikowanych naukowcw, zdolno integracji bada z dziedzin pokrewnych, dobrze okrelon struktur organizacyjn, wysoki poziom wymiany pracownikw o wysokich kwalikacjach i stay napyw modych badaczy, posiada midzynarodow renom oraz kontakty naukowe i aktywnie uczestniczy w europejskich programach badawczych, posiada racjonaln stabilno nansowania i dziaania stanowic podstaw inwestowania w ludzi i struktur, mie dostp do niezalenych rde nansowania obok funduszy publicznych, realizowa program dziaania spjny z potrzebami w regionie, peni aktywn rol w otaczajcym systemie innowacyjnym. Pierwsze pilotaowe Centra Doskonaoci zostay utworzone w Polsce w 1999 r. w ramach programu przedakcesyjnego SCI-TECH II powoano wwczas 5 centrw o strukturze konsorcjalnej. Centra te, cho nosz nazw Centrw Doskonaoci, odpowiadaj raczej denicji Centrw Zaawansowanych Technologii. W roku 1999 zosta ogoszony przez Komisj Europejsk konkurs na Centra Doskonaoci z krajw kandydujcych do Unii Europej26

skiej. W ramach tego programu Komisja Europejska zaakceptowaa 9 projektw z Polski. Kolejne konkursy na Centra Doskonaoci ogoszone przez Komisj Europejsk wyoniy: 138 Centrw Kompetencji i Centrw Doskonaoci w roku 2001 oraz 5 Centrw Kompetencji i Centrw Doskonaoci w dziedzinie spoeczestwa informacyjnego (IST) w 2002 roku. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji w roku 2004 ogosio konkurs na donansowanie dziaalnoci Centrw Doskonaoci. Ze rodkw przyznanych przez MNiI w formie dotacji zostay donansowane m.in.: koszty administracyjne i koordynacyjne zwizane z ustanowieniem i funkcjonowaniem CD, koszty ekspertyz, biznesplanw i studiw wykonalnoci. Konkurs MNiI wyoni 100 Centrw Doskonaoci i dokona werykacji dotychczas dziaajcych. Aleksander BKOWSKI

CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII (CZT) [center of advanced technologies] jest to konsorcjum naukowe skadajce si z jednostek naukowych prowadzcych badania o uznanym poziomie wiatowym oraz innych podmiotw dziaajcych na rzecz bada, prac rozwojowych oraz wdroe, podejmujce na podstawie umowy wsplne przedsiwzicie (badania naukowe, prace rozwojowe), a take dziaalno innowacyjn z wykorzystaniem wynikw tych bada lub prac. CZT prowadzi dziaalno o charakterze

interdyscyplinarnym, suc opracowaniu, wdraaniu i komercjalizacji nowych technologii zwizanych z dziedzinami nauki, uznanymi za szczeglnie wane dla gospodarki w zaoeniach polityki naukowej i innowacyjnej pastwa. Konsorcjum naukowe, rozumiane jest jako grupa jednostek organizacyjnych, w skad ktrych wchodzi co najmniej jedna jednostka naukowa, podejmujcych na podstawie umowy wsplne przedsiwzicie, badania naukowe i prace rozwojowe albo inwestycje suce nauce, ktre docelowo, w kilkuletnim horyzoncie czasowym, moe przeksztaci si w podmiot prawny (np. fundacja, spka), ktrej udziaowcami bd partnerzy konsorcjum: uniwersytety, jednostki badawczo-rozwojowe, placwki PAN, partnerzy przemysowi i inni. Celem CZT jest prowadzenie bada, wdraanie i komercjalizacja nowych technologii zwizanych z dziedzinami uznanymi za szczeglnie wane dla gospodarki w zaoeniach polityki naukowej i innowacyjnej pastwa. Dlatego te CZT powinno wsppracowa z inkubatorem technologii i parkiem naukowo-technologicznym (odrbnymi podmiotami prawnymi). Dobrym wzorcem mog tutaj by np. skie centra badawcze VTT (Technical Research Centre of Finland). CZT powinno mie w swej strukturze Centrum Transferu Technologii (CTT) w celu wspierania i pomocy przy tworzeniu innowacyjnych przedsibiorstw oraz wspomagania transferu technologii, a take oferowa usugi zwizane z technologiami oraz prowadzi szeroki program szkoleniowy. CZT jest instrumentem polityki naukowej i innowacyjnej pastwa sprzyjajcej koncentracji potencjau badawczego, realizacji strategicznych dla rozwoju gospodarczego i spoecznego kraju projektw

badawczych oraz aktywnie wczy si w tworzenie Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) poprzez tworzenie i/lub udzia w europejskich sieciach doskonaoci (Networks of Excellence), utworzenie Centrum Szkoleniowego Marie Curie (Marie Curie Fellowships Scheme), a docelowo ubiega si o przystpienie do europejskiego programu Infrastruktury Badawczej (large infrastructure). Schemat dziaania CZT
UNIWERSYTET USTRZYCKI AKADEMIA USTRZYCKA
PRE INK

SUPER KOMPUTER

ERA NoE

CENTRUM SZKOLE

CoE CoE LAB1 LAB2

PRE INK

LAB3 LAB4

INKUBATOR
PARK NAUKOWOTECHNOLOGICZNY

KSI CTT

PRZEDSIBIORSTWA

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji ogosio w roku 2004 konkurs na donansowanie dziaalnoci Centrw Zaawansowanych Technologii. W ramach konkursu nominowano 26 CZT zgodnie z Uchwaami KBN Nr 27/2004 oraz 61/2004. Ze rodkw przyznanych przez MNiI w formie dotacji zostay pokryte m.in. koszty administracyjne zwizane z ustanowieniem i funkcjonowaniem CZT, a take koszty ekspertyz, biznesplanw i studiw wykonalnoci. Aleksander BKOWSKI
27

FIRMA

CYKL YCIA PRODUKTU [product development stage] to ksztatowanie si sprzeday i zyskw produktu w czasie. Czynnikami wpywajcymi na cykl ycia produktu s: 1) rodzaj produktu, 2) moliwoci jego rnicowania i nadawania mu odmiennej charakterystyki, 3) podatno na zmiany koniunkturalne, 4) rodzaj zaspokajanych potrzeb konsumentw i tempo ich zmian, 5) postp techniczny i technologiczny. Cykl ycia produktu obejmuje pi faz: I faza rozwj produktu, to moment powstania idei nowego produktu; w tej fazie ponoszone s koszty inwestycji, a przychody ze sprzeday s zerowe. II faza wprowadzenie nowy produkt jest umieszczany w kanaach dystrybucji i staje si dostpny dla nabywcw; ta faza charakteryzuje si do dugim okresem trwania i stosunkowo wolnym tempem wzrostu sprzeday. W fazie tej rma nie osiga zyskw lub s one niewielkie, poniewa sprzeda jest niska, a wydatki na dystrybucj i promocj wysokie. Konkurencja wrd producentw jest niska, a odbiorcami s klienci o wysokich dochodach lub profesjonalici. Szczeglnie w przypadku zupenie nowych technologii, pierwszymi rynkami docelowymi s przedsibiorstwa i profesjonalici. Mona wyrni 4 zasadnicze strategie tej fazy: a) strategia wolnego zbierania mietanki (skimming) cena nowego produk28

tu ustalana jest na wysokim poziomie i ograniczony jest rozmiar jego promocji; b) strategia szybkiego zbierania mietanki oddziaywanie na rynek jednoczenie wysok cen i intensywn promocj; c) strategia szybkiej penetracji charakteryzuje si nisk cen produktu i wysokimi wydatkami promocyjnymi; d) strategia wolnej penetracji nadanie produktowi niskiej ceny oraz ograniczenie wydatkw promocyjnych. III faza wzrost, charakteryzuje si najszybsz dynamik wzrostu sprzeday. Pojawiaj si nowi konkurenci, w szybkim tempie ronie liczba klientw. Ceny pozostaj zwykle na nie zmienionym poziomie (niekiedy s nieco nisze), a wydatki promocyjne czsto s wysze, ni w fazie wprowadzenia. Wzrost sprzeday powoduje spadek jednostkowych kosztw wytworzenia, a to wywouje wzrost zyskw. IV faza dojrzao, trwa duej ni pozostae fazy. Nastpuje spowolnienie dynamiki wzrostu, co powoduje trudnoci ze sprzeda produktw. W celu zapobiegania takim efektom nastpuje spadek cen oraz wzrost wydatkw na reklam, promocj i prace badawczo-rozwojowe, co moe wywoa spadek zyskw. Aktywno rynkowa w tej fazie obejmuje: 1) rozwj rynku poszukiwanie i identykowanie moliwoci zwikszenia popytu na dany produkt; 2) rozwj produktu poprawa trwaoci, niezawodnoci, szybkoci i innych cech jakociowych dbr i usug; po-

woduje to wzrost uytecznoci, bezpieczestwa i wygody uycia; 3) rozwj marketingu-mix polega na dostosowywaniu elementw marketingu-mix do sytuacji na rynku w celu przeduania, bd oywiania fazy dojrzaoci. V faza spadek odznacza si spadkiem sprzeday produktu, ktry spowodowany jest postpem technicznym, zmianami w gustach nabywcw oraz dziaaniami konkurentw. Utrzymywanie na rynku schykowych produktw powoduje wzrost rnego rodzaju kosztw (np. korekty cenowe, promocja, logistyka), co prowadzi do obnienia zyskw ze sprzeday. Produkt staje si przestarzay technologicznie, a jego cechy jakociowe s na relatywnie niszym poziomie. W celu zminimalizowania kosztw mona: utrzyma produkt na rynku, przy zaoeniu, e konkurenci opuszcz bran, eksploatowa produkt, co oznacza redukcj kosztw z nim zwizanych, przy utrzymaniu poziomu jego sprzeday, wycofa produkt, poprzez likwidacj bd sprzeda innemu przedsibiorstwu. Mariusz GOBIOWSKI
Literatura: [1] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Marketing. Podrcznik europejski, PWE, Warszawa 2001.

dratiewa. Stosuje si go mwic o dugich cyklach rozwoju gospodarczego lub inaczej cyklach koniunkturalnych. Sam Nikoaj Kondratiew (18921938) radziecki ekonomista, wiceminister aprowizacji w rzdzie Kiereskiego, nastpnie w latach 19201926 twrca i jednoczenie dyrektor Instytutu Bada Koniunktury, na skutek pomwie i niesusznych oskare o przywdztwo nielegalnej partii zosta rozstrzelany. W 1928 roku Kondratiew opublikowa prac pt. Wielkie cykle koniunktury gospodarczej, w ktrej analizowa przebieg koniunktury w: Anglii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Francji w latach 17801920. Analiza wykazaa wystpowanie wielu regularnoci w procesach gospodarczych, przybierajcych form cykli trwajcych od 50 do 60 lat, zwizanych z fazami wzrostu i spadku koniunktury. Pierwsza fala w anlizie dokonanej przez Kondratiewa wystpia w latach 1790 1851 (wzrost do roku 1817, spadek do 1851), druga fala trwaa od roku 1851 do 1896 (wzrost do 1875, spadek do 1896). Trzecia fala trwaa od 1896 do 1928 roku. Jeden dugi cykl, ktry w praktyce trwa od 45 do 60 lat, skada si z czterech nastpujcych po sobie faz: dobrobytu, recesji, depresji i odbudowy. Przejcie pomidzy poszczeglnymi fazami nastpuje, wedug autora, po kadym okresie odbudowy. W praktyce fazy te, dokonujc odpowiedniego pogrupowania, podzieli mona na dwie fazy charakteryzujce si wzrostem i nastpujce po nich fazy stagnacji. Analiza Kondratiewa wniosa nowe spojrzenie na zagadnienia wzrostu gos29

CYKLE KONDRATIEWA [Kondratieff Long Wave Cycles] to termin, stworzony przez J. Schumpetera od nazwiska ich odkrywcy N. Kon-

Cykle Kondratiewa mimo, e s modelem czysto teoretycznym, stanowi siln inspiracj dla dyskusji o roli innowacji w rozwoju cywilizacyjnym. Wspczenie coraz czciej mwi si o zacieraniu si rnic pomidzy falami, s rwnie teorie wskazujce na redniookresowy cykl waha (np. 15 lat). podarczego i przyczynia si do powstania dwch odrbnych kierunkw bada w zakresie historii rozwoju gospodarek: 1. Pierwszego, skupionego wok gwnego kryterium bada przyjtych przy konstruowaniu teorii Kondratiewa, czyli cen w handlu wiatowym, co bezporednio przekadao si na interpretowanie fal jako wynikw naturalnych i monetarnych si oddziaujcych na gospodark. 2. Drugiego, skupionego na cyklach jako fenomenie, rozumianym jako podstawowy efekt: albo procesu akumulacji kapitau, albo innowacji technologicznych. Ten kierunek, w nawizaniu do teorii Kondratiewa, wskazuje na istnienie silnych zwizkw pomidzy cyklami gospodarczymi a pojawianiem si innowacji. Kluczowy jest jednak charakter tych innowacji, ktre ze wzgldu na skal wywoywanych przez nie przemian, mog doprowadzi do zmian w strukturach gospodarek i w efekcie ich przechodzenie po wyznaczonej ciece cykli. W podejciu tym, gospodarczy wymiar cykli, wynikajcy ze zdeniowanych poziomw cen w handlu, przejmuje po czci charakter pozaekonomiczny i w efekcie mona wskaza na istnienie pozaekonomicznych determinantw wzrostu gospodarczego.
30

Micha KLEPKA
Literatura: [1] Ch. Freeman (ed), Long Wave Theory, An Elgar Reference Collecion, United Kingdom 1996 [2] Fluctuations in Innovations over Time [w:] Ch. Freeman, Long Waves in the World Economy, An Elgar Reference Collecion, London 1984 [3] N. Rosenberg, C.R. Frischtak Techological inovation and long waves [w:] Ch. Freeman (red.), Long Wave Theory, An Elgar Reference Collecion, United Kingdom 1996 [4] S. Kwiatkowski, Spoeczestwo innowacyjne, PWN, Warszawa 1990.

DETERMINANTY DZIAALNOCI INNOWACYJNEJ [determinants of innovation activity] to czynniki warunkujce zachowania innowacyjne podmiotw gospodarczych; mog mie rne rda i wywiera rny wpyw. Determinanty dziaalnoci innowacyjnej mona podzieli na wewntrzne (majce swoje rdo wewntrz organizacji) oraz zewntrzne (oddziaujce z zewntrz na ogln dziaalno przedsibiorstw). Determinanty innowacyjnoci tworz zoon grup czynnikw, ktrych oddziaywanie jest niejednorodne i koncentruje si na rnych etapach procesu innowacyjnego. Z tego wzgldu analizie poddaje si czynniki majce wpyw na: kreowanie twrczych idei;

 wdraanie pomysw w procesy przedsibiorstwa i kierowanie ich rozwojem; absorpcj i adaptacj nowych rozwiza; dyfuzj innowacji wewntrz i na zewntrz przedsibiorstwa i budowanie nowych udoskonale. Procesy innowacyjne rzadko zamykaj si w ramach pojedynczej rmy, wymagaj wsplnie dziaa wewntrznych i zewntrznych. Firmy s innowacyjne dziki wasnej zdolnoci organizacyjnej, ale take poprzez kontakty zewntrzne ze swoimi dostawcami i partnerami w biznesie. Konieczno korzystania z zewntrznych usug na rzecz innowacji dotyczy w najsilniejszym stopniu rm innowacyjnych o maej skali dziaalnoci, ktre s zbyt mae, aby mie wszystkie niezbdne kompetencje i zasoby normalnie dostpne w duych przedsibiorstwach. Wszystkie te czynniki tworz kompleksowy system wpywajcy na innowacyjno pojedynczych podmiotw, a przez to na innowacyjno caej gospodarki. W grupie czynnikw wewntrznych wystpuj: nagromadzone przez przedsibiorstwo zasoby rzeczowe, kapitaowe i ludzkie, dowiadczenia i umiejtnoci, wiedza przedsibiorstwa, zapewniajce zdolno do tworzenia, absorpcji i zastosowania innowacji i zdobywania przewagi konkurencyjnej na rynku. Wan rol odgrywa take system zarzdzania i skala wartoci przedsibiorcy i zarzdu (oczekiwania, cele i misje przedsibiorstwa) oraz rozwizania instytucjonalne i motywacyjne. Wrd tych czynnikw mona wyrni trzy grupy: 1) czynniki organizacyjne; zwizane z funkcjonowaniem organizacji w jej

wewntrznym rodowisku, czyli organizacj pracy, kultur organizacyjn, stosowanymi procedurami dziaania, itp.; 2) czynniki socjologiczne; dotyczce oddziaywa midzyludzkich majcych miejsce w organizacji, takich jak np. oddziaywanie mechanizmw wpywu spoecznego czy interakcje w grupie); 3) czynniki psychologiczne charakteryzujce pracownikw organizacji i okrelajce ich zdolnoci, motywacje, itp. do podejmowania dziaa innowacyjnych. Innowacyjna rma powinna posiada system zarzdzania zorganizowany zgodnie z zasadami systematycznej innowacji, wymagajcy ledzenia wszystkich dostpnych rde okazji do innowacji, a zarazem uytecznych dla biecej i dugookresowej polityki przedsibiorstwa. Istotnym elementem innowacyjnego zarzdzania jest wytworzenie w rmie kultury innowacyjnej i przedsibiorczej, specycznego stylu kierowania, w ktrym ceni si i nagradza nowe idee i pomysy, zachca pracownikw do wspudziau w opracowywaniu nowych rozwiza, do podejmowania ryzyka i popierania zmian. Naley take zwrci szczegln uwag na czynniki o charakterze spoecznym, poniewa to wanie pracownicy s odpowiedzialni za dziaalno innowacyjn przedsibiorstw; nawet najbardziej skomplikowane systemy zarzdzania czy systemy techniczne nie bd skuteczne bez odpowiedniej motywacji, zdolnoci oraz chci twrczego zaangaowania ze strony czowieka. Jest to szczeglnie istotne w przypadku przedsibiorstw usugowych sektora MSP.
31

Czynniki zewntrzne wpywajce na zdolno innowacyjn rm mona sklasykowa biorc pod uwag rodzaj jej otoczenia. Wyrnia si tutaj typ sektora i rynku, w ktrym przedsibiorstwo dziaa, a take warunki rodowiskowe, otoczenie naukowe, ekonomiczne i polityczne; s to: 1. Funkcjonalne rda innowacji obejmujce odbiorcw, dostawcw i kooperantw, pozostaych partnerw w biznesie oraz konkurentw. 2. Instytucje sfery nauki i techniki instytucje, gwnie publiczne, zajmujce si tworzeniem nowej wiedzy naukowej i technicznej w postaci odkry, wynalazkw, nowych rozwiza itp. Do instytucji tych nale: uczelnie wysze, instytuty naukowe i badawcze, centra badawcze itp. 3. Instytucje i organizacje zajmujce si wspieraniem i porednictwem w dziedzinie innowacji. S to rnego typu instytucje, z reguy publiczne, penice funkcje porednictwa w dostpie rm, zwaszcza maych, do zewntrznych zasobw wiedzy, doradztwa, nansw, nawizywania wsppracy z rnymi partnerami rm. Inn wan rol jest pomoc dla rm obejmujca diagnozowanie potrzeb, transfer i adaptacj obcych rozwiza do warunkw rm. Do tej grupy nale: parki naukowe, centra innowacji, centra transferu technologii, inkubatory itp. Maj one gwnie regionalny charakter i stanowi wany skadnik regionalnych systemw innowacji. 4. Instytucje finansowe, ktre stanowi wane rdo nansowania przedsiwzi innowacyjnych maych rm.
32

Mona tutaj wymieni banki, fundusze wysokiego ryzyka, fundusze pomocowe, rmy usug nansowych, inwestorw prywatnych itp. 5. Specyfika techniczna sektora, w ktrym dziaaj. Przedsibiorstwa dziaajce w sektorach znajdujcych si we wczeniejszych fazach cechuj si du innowacyjnoci produktow i technologiczn oraz licznymi kontaktami (w tym personalnymi) ze zrnicowanymi rdami innowacji. Natomiast w sektorach dojrzaych innowacje odnosz si gwnie do zmian w produkcji, a podstawowym kanaem transferu technologii s zakupy rzeczowe. 6. Specyfika lokalnego rodowiska, w ktrym dziaaj. A wic przeszo obszarw, ich organizacja, infrastruktura, zdolno do tworzenia wsplnych projektw, lokalny klimat ekonomiczny, dostp do wiedzy naukowej i technologicznej, baza dostawcw, wiedza i umiejtnoci pracownikw. 7. Polityka innowacyjna pastwa obejmujca polityk naukow, techniczn i przemysow. Tworzy ona warunki do rozwoju przedsibiorstw, stymuluje kierunki ich rozwoju, wpywa na ich strategie. W przypadku maych rm pomoc pastwa jest uzasadniona wystpowaniem niedoskonaoci rynkowych, systemowych i regulacyjnych, stwarzajcych problemy dla funkcjonowania tego sektora. Mae rmy oczekuj wsparcia ze strony pastwa w dostpie do zewntrznych usug na rzecz innowacji (zmniejszenie kosztw dostpu, uatwie w nawizaniu wsppracy z instytucjami badawczymi, nansowymi i dorad-

czymi, upowszechniania nowych rozwiza technicznych oraz pomocy we wdroeniach przedsiwzi innowacyjnych). 8. Warunki instytucjonalno-rynkowe tworzce klimat dla rozwoju przedsibiorczoci i konkurencyjnoci w gospodarce. Podstawowe znaczenie odgrywaj tutaj mechanizm rynkowy oraz otwarto gospodarki, sprzyjajce, a nawet zmuszajce rmy do wprowadzania innowacji. 9. System edukacji i szkole obejmujcy zesp publicznych i prywatnych instytucji i programw, takich jak placwki szkolnictwa wszystkich szczebli, jednostki ksztacenia i przygotowania zawodowego, programy edukacji i podnoszenia kwalikacji zawodowych, programy wsppracy midzynarodowej w dziedzinie edukacji itp. Dla potrzeb rozwoju szeroko pojtej kultury przedsibiorczoci i innowacyjnoci, gwnym celem dziaa tej sfery powinno by: pobudzanie wyobrani, wynalazczoci, pomysowoci, chci odniesienia sukcesu, ksztatowanie umiejtnoci oceny i chci podejmowania ryzyka, rozwijanie umiejtnoci dostosowywania si do otoczenia i elastycznoci w dziaaniach itp. Takie umiejtnoci i zachowania osb tworz przesanki dla nowoczesnych przedsibiorstw i instytucji, ustaw prawnych, systemw bada i edukacji. Wszystkie wymienione czynniki tworz kompleksowy system wpywajcy na innowacyjno pojedynczych podmiotw, a przez to na innowacyjno caej gospodarki. Obecnie, z uwagi na wzmoon koncentracj na staym podnoszeniu innowacyjnoci, prowadzi si intensyw-

ne badania nad determinantami innowacyjnoci. Edward STAWASZ Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] J. Bogdanienko, Zarzdzanie innowacjami, SGH, Warszawa 1998 [2] R. Chabbal, Characteristics of Innovation: Policies, Namely for SMEs, 16/1995 [3] Technology, Productivity and Job Creation. Best Policy Practices [4] Polityka strukturalna Polski w perspektywie integracji z Uni Europejsk. Raport kocowy, Zesp Zadaniowy ds. Polityki Strukturalnej w Polsce, Warszawa 1997.

DUE DILLIGENCE to analiza suca wszechstronnej werykacji dziaalnoci podmiotu-kandydata do nabycia lub inwestycji oraz ustaleniu jego ostatecznej wyceny jako podstawy do negocjacji. Due dilligence to proces gromadzenia informacji, a nastpnie przeprowadzanie na ich podstawie dokadnej analizy dotyczcej wszystkich aspektw funkcjonowania spki (czyli zrozumienia przedsiwzicia). Jest analiz aktualnego stanu przedsibiorstwa, specyczn analiz SWOT. Teoretycznie, jest to potwierdzenie wszystkich informacji, ktre zostay wczeniej przekazane przez przedsibiorc, a praktycznie rozbudowanie wiedzy inwestora na temat inwestycji. Mona powiedzie, e badanie due dilligence spenia rol zaworu bezpieczestwa, dziki ktremu redukowane jest ryzyko pojawienia si okolicznoci, zjawisk niewidocznych na pierwszy rzut oka, a majcych istotny wpyw na ocen rozpatrywanej inwestycji. Ze wzgldu na przedmiot analizy wyrniamy due dilligence: (1) nansowy (nancial), (2) podatkowy (tax), (3) prawny (legal).
33

Przeprowadzenie due dilligence najczciej zlecane jest duym kancelariom, najczciej o charakterze midzynarodowym. Tylko cisa wsppraca biegego rewidenta, doradcy podatkowego oraz radcy prawnego, gwarantuje kompleksow obsug i profesjonalne wykonanie zlecenia. Podczas realizacji tego typu projektw bardzo czstym problemem jest dochowanie tajemnicy handlowej. Obawa zawsze dotyczy jednostki, ktra jest przedmiotem transakcji. Taka obawa jest jak najbardziej uzasadniona, poniewa potencjalny inwestor (nabywca) w chwili przeprowadzania tego typu zlecenia, jeszcze nie zobowizuje si do nabycia przedsibiorstwa. W celu wyeliminowania takiego ryzyka zalecane jest dodatkowe zabezpieczenie w postaci owiadczenia, ktre musi by podpisane przez kancelari przeprowadzajc due dilligence. Tre takiego owiadczenia powinna by kadorazowo precyzyjnie okrelona i dostosowana do specyki przedsibiorstwa. Czsto stosuje si rwnie aneksy do tego typu owiadcze, w ktrych pracownicy kancelarii wpisuj kady dokument, ktry dostali do wgldu w trakcie przeprowadzania zlecenia. Gromadzc wiedz na temat projektu inwestycyjnego naley zebra szeroki wachlarz informacji, ktre uatwi zrozumienie danego przedsiwzicia i podjcie decyzji co do inwestycji. Podstaw zaplanowania i skoordynowania czynnoci due dilligence jest zebranie informacji, w takich obszarach, jak: 1) przedmiot dziaalnoci i otoczenie przedsibiorstwa analiza gwnych aspektw funkcjonowania przedsibiorstwa, specjalnych przepisw regulujcych jego dziaalno, jego obecnych, wdraanych, planowanych czy rozwaanych produktw/usug, proce34

su produkcyjnego oraz technologicznego, posiadanych patentw, licencji czy znakw towarowych, klientw, konkurentw, a take analiza przewagi konkurencyjnej i jej rde, okrelenie wpywu dziaalnoci przedsibiorstwa na rodowisko zarwno zewntrzne, jak i wewntrzne (zanieczyszczenia atmosferyczne, gruntowe, haas) itp.; 2) zesp zarzdzajcy przez niektrych uwaany za kluczowy czynnik sukcesu danego przedsiwzicia; 3) organizacja przedsibiorstwa, a w tym analiza struktury przedsibiorstwa, zakresu uprawnie i odpowiedzialnoci oraz funkcjonowania poszczeglnych dziaw i komrek organizacyjnych, organizacja sprzeday czy produkcji, opis organizacji dziaajcych na terenie przedsibiorstwa itp.; 4) analiza nansowa, a w tym: aktywa przedsibiorstwa analiza majtku trwaego wykorzystywanego przez przedsibiorstwo (materialnego i niematerialnego), poziom zuycia majtku, konieczno nowych inwestycji, analiza zapasw, nalenoci itp., zobowizania przedsibiorstwa analiza zaduenia dugo- i krtkoterminowego, kapita pracujcy i przepywy gotwkowe, struktura przychodw i kosztw, analiza wskanikowa, ktrej celem jest oszacowanie osigni przedsibiorstwa w wietle zaoonych celw i strategii; jest realizowana poprzez

analiz wskanikow i analiz przepyww gotwkowych, 5) analiza aspektw prawnych oraz podatkowych. Na licie dokumentw potrzebnych do przeprowadzenia due dilligence znajduj si midzy innymi: dokumenty dotyczce powstania i rozwoju spki peny wycig z Krajowego Rejestru Sdowego, akt zaoycielski, akty notarialne zmieniajce umow spki, tekst jednolity umowy spki, ksiga udziaw, protokoy ze zgromadze wsplnikw, umowy o prac, menederskie, zlecenia dla czonkw zarzdu, penomocnictwa udzielone przez spk, aktualny schemat organizacyjny itp.; dokumenty dotyczce ograniczenia zbywalnoci udziaw umowy zastawu udziaw, zawiadczenia z rejestru zastaww, umowy powiernicze z NFI; koncesje i zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, decyzje administracyjne z zakresu prawa budowlanego, decyzje o przyznaniu subwencji czy dotacji itp.; dokumenty dotyczce nieruchomoci aktualne wycigi z ksig wieczystych nieruchomoci, ktrych spka jest wacicielem lub uytkownikiem wieczystym, wypisy z ewidencji gruntw nieruchomoci, wycigi z ksig wieczystych, w ktrych ujawnione s ograniczone prawa rzeczowe lub prawa obligacyjne na rzecz spki itp.; umowy cywilnoprawne umowy: poyczki, kredytu, gwarancji, licencyjne,

dostawy, porozumienia kooperacyjne w zakresie zakupw, produkcji, dystrybucji, marketingu, umowy dzierawy, najmu, leasingu itp.; zabezpieczenia udzielone na rzecz oraz przez spk przewaszczenia na zabezpieczenie, cesje na zabezpieczenie, zastawy (w tym zastaw rejestrowy) itp.; umowy ubezpieczenia; dokumenty zwizane ze stosunkiem pracy umowy o prac, umowy zlecenia i o dzieo, wykaz porozumie dotyczcych udziau w zysku, udziau w obrocie, statuty zwizkw zawodowych dziaajcych w spce, listy czonkw zwizkw, regulamin pracy, regulamin wynagradzania, zakadowe ukady zbiorowe pracy, protokoy z kontroli PIP itp.; dokumenty dotyczce praw wasnoci intelektualnej patenty, know-how, umowy kooperacyjne w zakresie wasnoci intelektualnej i przemysowej, licencje itp.; orzeczenia sdowe, w ktrych stron jest spka; dokumenty obrazujce sytuacj ekonomiczn sprawozdanie nansowe (opinie z bada z ostatnich 3 lat), wykaz kluczowych dostawcw i odbiorcw, dyrektywy odnonie zasad bilansowania i wyceny, zestawienie dotacji i subwencji ze rde publicznych i prywatnych itp. Uzyskiwanie wiedzy na temat danego przedsiwzicia podczas realizacji due dilligence odbywa si kilkutorowo, tzn.:
35

 zapoznawanie si z treci dokumentw analitycznych przygotowanych przez przedsibiorc specjalnie na uytek potencjalnego inwestora, takich jak streszczenie inwestycji czy biznesplan; zapoznawanie si z treci dokumentw, ktre zostay przedstawione na wyran prob prowadzcego due dilligence, takich jak: szczegowe informacje dotyczce danego zagadnienia, informacje analityczne nieujte wczeniej w przygotowanych dokumentach, pene sprawozdania nansowe itp., samodzielne gromadzenie informacji, np.: kontakty z klientami lub potencjalnymi klientami, bankiem, ekspertami branowymi, osobami i podmiotami zwizanymi z przedsibiorc w przeszoci (np. byymi klientami, dostawcami, bankiem itp.), analiza konkurentw, szczegowa analiza sprawozda nansowych i projekcji, analiza prawna, ksigowa, istniejcych wycen rynkowych konkurentw itp., systematyczne kontakty z przedsibiorc i osob odpowiedzialn za kontakty z inwestorem, wizytacje przedsibiorstwa. Szybko procesu zaley od specyki danego przedsiwzicia, wielkoci danej spki, jak rwnie indywidualnych oczekiwa konkretnego inwestora.
36

W realizacji zlecenia due dilligence standardowo bierze udzia od kilku do kilkunastu osb, tworzc zespoy. Zapewnienie, e wszystkie istotne kwestie zostan nawietlone i wzite przez inwestora pod uwag, wymaga cisej wsppracy osb przeprowadzajcych zlecenie (biegego rewidenta, doradcy podatkowego oraz radcy prawnego). Najwaniejsze jest profesjonalne przedstawienie caego przedsiwzicia. Wyniki analiz prowadz do szeregu konkluzji, kluczowych do podjcia decyzji dotyczcej realizacji/odrzucenia projektu przez potencjalnego inwestora zlecajcego przeprowadzenie due dilligence. Postpowanie due dilligence jest dla inwestora procesem kosztownym i czasochonnym. Natomiast dla przedsibiorcy bdcego przedmiotem badania, mimo formalnych zabezpiecze, jest procesem ryzykownym, zwaszcza, gdy nie dochodzi do inwestycji. Przedsibiorca ujawnia wszystkie swoje silne i sabe strony, ktre posiadaj decydujce znaczenie dla jego pozycji na rynku. Decyzja o poddaniu si badaniu due dilligence, jeli nie jest wymuszona, wiadczy ogotowoci inwestycyjnej przedsibiorcy. Karol LITYSKI
Literatura: [1] R. Serdyski, Due dilligence jako podstawa oceny projektu inwestycyjnego, Rachunkowo Finansowa i Audyt 06/2005.

DZIAALNO BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) [research and experimental development R&D] to systematycznie prowadzone prace twrcze, podjte dla zwikszenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o czowieku, kulturze i spo-

eczestwie, jak rwnie dla znalezienia nowych zastosowa dla tej wiedzy. Dziaalno B+R odrnia od innych rodzajw dziaalnoci dostrzegalny element nowoci i eliminacja niepewnoci naukowej i/ lub technicznej, czyli rozwizanie problemu nie wypywajce w sposb oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy. Dziaalno B+R obejmuje trzy rodzaje dziaalnoci badawczej: badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Ustawa o zasadach nansowania nauki w obszarze dziaalnoci B+R rozrnia badania naukowe obejmujce cznie: badania podstawowe, obejmujce dziaalno badawcz-eksperymentaln lub teoretyczn, podejmowan w celu zdobycia nowej wiedzy o zjawiskach i faktach, nieukierunkowan na bezporednie zastosowanie w praktyce; badania stosowane, obejmujce dziaalno badawcz podejmowan w celu zdobycia nowej wiedzy, ukierunkowan na zastosowanie w praktyce; oraz: prace rozwojowe prace wykorzystujce dotychczasow wiedz, prowadzone w celu wytworzenia nowych lub udoskonalenia istniejcych materiaw, wyrobw, urzdze, usug, procesw, systemw lub metod; badania przemysowe planowe badania majce na celu pozyskanie nowej wiedzy, ktra moe by przydatna do opracowania nowych albo znaczcego udoskonalenia istniejcych produktw, procesw lub usug; badania przedkonkurencyjne przeksztacanie wynikw bada przemy-

sowych na plany, zaoenia lub projekty nowych, zmodykowanych lub udoskonalonych produktw, wczajc w to wykonanie prototypu nieprzydatnego komercyjnie; badania te nie obejmuj rutynowych lub okresowych zmian dokonywanych w istniejcych produktach, liniach produkcyjnych, procesach produkcyjnych, usugach i innych dziaaniach, nawet jeeli te zmiany stanowi usprawnienie. W pojciu dziaalnoci B+R nie mieci si dziaalno wspomagajca badania, prace wdroeniowe oraz tzw. badania rutynowe. Dziaalno B+R, koczy si wraz z opracowaniem prototypw czy instalacji pilotowych. Dziaalno B+R prowadzona jest przez pracownikw naukowo-badawczych oraz technikw i pracownikw rwnorzdnych. Aleksander BKOWSKI
Literatura: [1] Ustawa o zasadach nansowania nauki z dn. 8.10. 2004 r., Dz.U. Nr 238, poz. 239.

DZIAALNO INNOWACYJNA [innovation activity] Innowacje s rozumiane jako rezultat i jako proces. Rozrnienie to nie jest tylko zabiegiem formalnym, lecz ma istotne konsekwencje merytoryczne. W pierwszym znaczeniu, innowacja jest traktowana jako rezultat, wynik zastosowania postpu wiedzy, wynalazku. W drugim znaczeniu, zjawiska innowacyjne obejmuj nie tylko kocowy rezultat realizacji okrelonego rozwizania technicznego, lecz take dziaania poprzedzajce jego powstanie. Innowacja w tym ujciu jest procesem, ktry obej37

muje w najszerszym rozumieniu powstanie pomysu, prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcj i upowszechnianie. Traktowanie innowacji jako procesu jest konsekwencj obserwowanych w praktyce zmian w zwizkach i zalenociach midzy nauk, technik oraz produkcj, jakie maj miejsce we wspczesnej gospodarce, a ktrych wyrazem jest zblianie si tych rodzajw dziaalnoci. Proces innowacyjny naley zatem rozumie jako dziaanie kreatywne polegajce na tworzeniu, projektowaniu i realizacji innowacji. Mwic inaczej, proces innowacyjny mona okreli jako caoksztat czynnoci niezbdnych do powstania i praktycznego zastosowania nowych rozwiza technicznych, ktre jak wynika z wczeniejszych ustale, obejmuj swym zakresem nowe lub zmodykowane wyroby, procesy wytwrcze oraz zmiany organizacyjne. Analogiczn tre przypisuje si pojciu dziaalnoci innowacyjnej. Jeeli chodzi natomiast o konkretne rozwizanie techniczne i jego zastosowanie w gospodarce, to wwczas mona mwi o przedsiwziciu innowacyjnym. Wedug metodologii Oslo dziaalno innowacyjna to szereg dziaa o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, nansowym i handlowym (komercyjnym), ktrych celem jest opracowanie i wdroenie nowych lub istotnie ulepszonych produktw i procesw. Niektre z tych dziaa s innowacyjne same w sobie, inne za mog nie zawiera elementu nowoci, lecz s niezbdne do opracowania i wdroenia innowacji. Dziaalno innowacyjna moe by prowadzona przez samo przedsibiorstwo na jego wasnym terenie (wewntrz rmy) lub moe polega na nabyciu dbr, usug,
38

w tym usug konsultingowych, bd wiedzy, ze rde zewntrznych. Proces innowacyjny jest wewntrznie zrnicowany i wielofazowy. Natura procesu innowacyjnego nie jest w peni wyjaniona. Wczesne modele procesu innowacyjnego byy generalnie liniowe. Do poowy lat siedemdziesitych dominoway modele, w ktrych kadziono nacisk na przyczynow rol osigni naukowo-technicznych (odkry, wynalazkw). Mona wymieni tutaj modele okrelane jako: prosty liniowy model innowacji pchanej przez nauk (technology-push) lub model innowacji cignionej przez rynek (need-pull). Zgodnie z pierwszym modelem osignicia w sferze bada podstawowych poprzez badania stosowane prowadz do rozwoju nowej techniki przemysowej (nowe produkty i procesy technologiczne), po ktrych nastpuj rne fazy produkcji, a wreszcie dziaania rynkowe. Ostatnia faza, czyli dyfuzja, oznacza proces przenikania (absorpcji) innowacji do kolejnych przedsibiorstw, a take przenikanie innowacji w skali pojedynczego przedsibiorstwa. Przykadem ilustrujcym innowacje rzeczywicie przebiegajce w sposb liniowy s programy rozwoju okrelonego produktu, grupy produktw lub technologii. Za w drugim przypadku proces innowacyjny jest rwnie wielofazowy i obejmuje z reguy: (1) identykacj moliwoci i szans rynkowych, (2) projektowanie i testowanie nowego wyrobu, (3) wdroenie oraz (4) wprowadzenie nowego wyrobu na rynek. Zgodnie z tym modelem innowacje techniczne s rezultatem dostrzeenia potrzeb rynkowych lub spoecznych. Rynek jest postrzegany jako rdo pomysw, inspiracji dla B+R. Sukces przedsibiorstwa zaley zatem od ledzenia gwnie krtkookresowych po-

trzeb rynkowych i szukania szans rynkowych dla stworzenia zestawu zmodykowanych produktw. W modelach liniowych mamy do czynienia z mniej lub bardziej pasywn rol uytkownika innowacji i rynku, bdcych po prostu biernymi odbiorcami rezultatw postpu naukowo-technicznego, bd biecych sygnaw z rynku. Polityka w zakresie innowacji bazujca na takich modelach kadzie gwny nacisk na czynniki podaowe (moliwoci naukowo-techniczne), bd na czynniki popytowe (potrzeby rynkowe i spoeczne). Wikszo innowacji nie przebiega jednak zgodnie z liniowymi modelami. Ich stosowanie w praktyce zarzdzania przedsibiorstw byo jedn z przyczyn wielu niepowodze przedsiwzi innowacyjnych, gwnie ze wzgldu na dugi okres realizacji oraz liczne bariery organizacyjne. Dlatego te, ju pod koniec lat siedemdziesitych, modele liniowe zostay zastpione przez bardziej skomplikowane, dynamiczne modele interakcyjne procesu innowacyjnego, ktre zawieraj liczne interakcje i sprzenia zwrotne w okresie powstawania i dyfuzji innowacji. Objaniaj one innowacje zarwno jako wynik sprzenia zwrotnego midzy moliwociami technicznymi (generowanymi przez nauk i technik) i potrzebami (generowanymi przez rynek lub produkcj), jak i bogaty zbir interakcji midzy nauk, technik, a dziaaniami wdroeniowymi wewntrz rmy. Ich cech charakterystyczn jest przyjcie zaoenia, i procesy innowacyjne mog przebiega wewntrz rmy, bez odwoywania si do bada i do fachowej porady innych specjalistw na zewntrz organizacji; natomiast w kadym momencie procesu innowacyjnego mona dotrze w miar potrzeb do zakumulowanej wiedzy, ktr tworzy nauka. Mona tutaj wymieni model

innowacji zwizanego acucha (chain-link model) S.J. Klinea i N. Rosenberga) oraz model innowacji R. Rothwella i W.Zegvelda znany pod nazw modelu sprzeniowego (coupling model). Wspczenie innowacja staje si coraz bardziej wyranie procesem sieciowym i systemowym, w ktrym innowacje s rezultatem licznych zoonych interakcji midzy jednostkami, organizacjami i rodowiskiem. wiadczy o tym niesychanie szybko rosnca liczba zarwno rnego rodzaju porozumie poziomych, w postaci aliansw strategicznych, zwizkw kooperacyjnych w dziedzinie B+R i rozwoju nowego produktu, jak i pionowych wizi midzy przedsibiorstwami. Szczeglnie wzrosa rola i znaczenie wizi z dostawcami w strategii rozwoju produktw i technologii wielu przedsibiorstw. W tych szybko rosncych i coraz bardziej zoonych powizaniach zewntrznych ronie udzia maych rm innowacyjnych. Proces innowacyjny odznacza si specycznymi cechami, ktre pozwalaj na odrnienie go od regularnej produkcji przemysowej. Jest to proces szczeglnie zoony, skomplikowany i trudny. Wynika to przede wszystkim z faktu, e innowacje spinajc ze sob niczym klamry cztery sfery: nauk, technik, produkcj i rynek, koncentruj w sobie cechy wszystkich tych sfer. Podstawowe cechy nowoczenie rozumianego procesu innowacyjnego s nastpujce: 1. Innowacja jest procesem interakcyjnym i multidyscyplinarnym. 2. Innowacja tylko w wyjtkowych przypadkach zaley wycznie od technologicznego know-how. W wikszoci przypadkw, obok prac B+R, rdem
39

innowacji s take nabyte specyczne dowiadczenia i wiedza, w tym menederska i oglny poziom wyksztacenia, kontakty z uytkownikami i dostawcami, konkurentami itp. 3. Procesy innowacyjne s zlokalizowane. Oznacza to, e powstawanie i dyfuzja innowacji odbywa si w konkretnej przestrzeni, co wie si z wystpowaniem wysokiej jakoci zagospodarowania i innych czynnikw lokalizacyjnych wynikajcych z procesw aglomeracji i urbanizacji. 4. Innowacja jest procesem integracji. To oznacza, i sprawna i efektywna realizacja innowacji wymaga wysokich umiejtnoci w dziedzinie zarzdzania przedsibiorstwem. Dotyczy to integracji celw, zada i funkcji obejmujcych marketing, badania i rozwj, projektowanie, zaopatrzenie i produkcj. 5. Innowacja jest procesem uczenia si. Oznacza to, e innowacja jest wynikiem akumulacji specycznej wiedzy i informacji uytecznej dla dziaalnoci przedsibiorstwa. Jest to proces interaktywny wykorzystujcy rda wewntrzne i zewntrzne. 6. Relatywnie dugi i trudny do okrelenia a priori jest cykl rozwojowy innowacji (badawczo-wdroeniowy). 7. Innowacje s kosztowne i ryzykowne. Nakady na innowacje cechuje przede wszystkim: niepowtarzalno wynikajca z istoty samego procesu innowacyjnego, relatywnie dugi okres zamroenia, nierwnomierno. Edward STAWASZ
40

Literatura: [1] Green Paper on Innovation, European Commision ECSC-EC-EAEC, Brussels/Luxembourg 1996 [2] S. Kwiatkowski, Spoeczestwo innowacyjne, PWN, Warszawa 1990 [3] S. J. Kline, N. Rosenberg, An Overview of Innovation [w:] R. Landau, N. Rosenberg (ed.), The Positive Sum Strategy, National Academy Press, Washington D.C. 1986 [4] Technology and Economy. The Key Relationships, OECD Paris 1992 [5] M. Dodgson, R. Rothwell (ed.), The Handbook of Industrial Innovation, Edward Elgar Publishing Ltd, Aldershot-Brookeld, 1994 [6] J. Guinet, National Systems for Financing Innovation, OECD, Paris 1995.

E-LEARNING jest metod nauki przy wykorzystaniu narzdzi informatycznych i komunikacyjnych; jest swego rodzaju multimedialn platform suc masowemu ksztaceniu. Dziki zastosowaniu mediw elektronicznych: rnych rodzajw sieci (Internetu, Extranetu, Intranetu), przekazu satelitarnego, telewizji interaktywnej oraz zasobw zgromadzonych na rnego rodzaju nonikach zewntrznych (CD, DVD, tamy video i audio); pozwala zastosowa inne ni tradycyjne metody: szkole, nauki, nabywania wiedzy. Cech charakterystyczn e-learningu, odrniajc go od tradycyjnych metod nauki jest to, e gwny ciar nauki i wzmoona aktywno spoczywa na uczcym si, a nie na nauczycielu. W odrnieniu od tradycyjnych metod nauki nie ma lub nie musi by w e-lerningu bezporedniego kontaktu midzy uczcym si a nauczajcym. Uczcy ksztaci si sam, w dowolnym dla siebie terminie, miejscu i formie, korzystajc z do-

stpu do zasobw umieszczonych w sieci i na rnego rodzaju nonikach. Metody zdalnego ksztacenia (e-learningu) mog by rne; obecnie najpopularniejszymi s: [1] bazy danych najprostsza forma e-learningowa polegajca na udostpnianiu danych za pomoc Internetu, Intranetu lub na pytach CD; nauka w trybie asynchronicznym, nastawiona na uczenie samodzielne, podczas ktrej nie ma wymiany informacji pomidzy nauczycielem a uczcym si, kiedy ten drugi sam wybiera termin na wykonanie zada i wicze znajdujcych si w Internecie lub Intranecie, albo dostarczonych na CD; nauka w trybie synchronicznym, kiedy nauka odbywa si w czasie rzeczywistym i uczniowie komunikuj si z nauczycielem i innymi uczestnikami o umwionej porze, uczcy si moe przy pomocy odpowiednich funkcji oprogramowania ledzi zmiany treci na wirtualnej tablicy, zadawa pytania i przekazywa odpowiedzi; nauka w tym trybie odbywa si w Internecie lub Intranecie, albo w postaci wideo-konferencji; support online bdcy metod bardziej interaktywn, wymagajc staego dostpu do szybkiego Internetu lub Intranetu; wymiana wiedzy odbywa si na rnego rodzaju: forach, chat roomach, biuletynach przy pomocy poczty e-mail oraz komunikatorw informacyjnych; moliwe jest take czenie rnych metod zdalnego nauczania, np. metod synchronnicznych z supportem online,

opartych gwnie o Internet w postaci staego cza. Wyrnia si nastpujce rodzaje ksztacenia online: [3] web-course, tzw. web-kursy oparte wycznie na kursach internetowych; zawarto i transfer materiaw odbywa si wycznie w rodowisku www; web-enhanced, kursy wzmocnione Internetem podobne do tradycyjnych kursw wzmocnione elementami web-courses; web-supplemented tradycyjna nauka wzbogacona pewnymi elementami internetowymi np.: strony www, poczta elektroniczna. Osoby uczce si tak metod (zdalnie) dziki przegldarkom internetowym maj dostp do: (1) instruktora-nauczyciela prowadzcego kurs; (2) ekspertw tematycznych i wsparcia technicznego; (3) biblioteki wirtualnej; (4) oglnych zasobw internetowych oraz (5) pozostaych osb ksztaccych si na danym kursie. Sie i oprogramowanie umoliwiaj pobieranie wszelkich niezbdnych materiaw szkoleniowych, instalowanie ich na wasnym komputerze i t sam drog przesyanie prowadzcemu kurs wykonanych zada. [1] Elastyczny czas, miejsce i tempo nauki s postrzegane jako gwne zalety takiej formy nauki. Zalet w przypadku zastosowania takiej formy nauki wrd dzieci jest eliminacja tzw. stresu szkolnego. Z kolei w przypadku osb, ktre z rnych przyczyn nie mog si przemieszcza (kalectwo, dua odlego, brak na danym terenie tradycyjnych instytucji edukacyjnych),
41

s niejednokrotnie jedynymi sposobami podnoszenia kwalikacji. Dla rm szkolenia e-learningowe s korzystne z ekonomicznego punktu widzenia, pozwalaj bowiem unikn szeregu wydatkw zwizanych z: opacaniem nauczyciela, sali wykadowej, zakwaterowania, delegacji, powielaniem materiaw szkoleniowych itp. Zalet takiej formy jest take szybko zorganizowania szkole. Podczas gdy tradycyjne szkolenia organizowane s dosy dugo, szkolenia e-learningowe mog by zorganizowane bardzo szybko, a obecnie wyspecjalizowane rmy dostarczaj gotowe rozwizania w tym zakresie. Podstawowymi wadami i ograniczeniami e-learningu mog by: (1) infrastruktura techniczna, (2) bariery psychologiczne korzystania z takiej metody nauki lub niski stopie samodyscypliny, (3) brak kadry, potracej przygotowa i prowadzi nauk w takiej formie. rodowiskiem do zdalnego nauczania (e-learningu) jest system informatyczny LMS (Learning Management System). Podstawowe funkcje oprogramowania LMS to: zarzdzanie uytkownikami (nauczycielami i uczniami), zarzdzanie kursami i lekcjami; importowanie i odtwarzanie lekcji w rnych formatach, ledzenie i werykacja postpw uczcych si; raportowanie wynikw nauczania. Dodatkowymi funkcjami oprogramowania LMS s: narzdzia komunikacyjne (e-mail, fora dyskusyjne, chaty), organizacja zaj synchronicznych, personalizacja interfejsu na stronach uytkownika, sprzeda szkole i kontrola rozrachunkw oraz integracja z innymi systemami, serwisami i bazami danych. [1]

Oferta e-learningowa rozwija si wraz z rozwojem i poszerzaniem dostpu do mediw elektronicznych. E-lerning jest coraz powszechniejszy zarwno w szkoach kadego szczebla, administracji publicznej, wrd klientw indywidualnych, ale przede wszystkim wrd rm, ktre chc szkoli swoich pracownikw. Wedug rnych szacunkw z takich form ksztacenia i podnoszenia kwalikacji pracownikw korzysta od 5 do 20% rm, a okoo 40% deklaruje ch wykorzystania takiej metody w przyszoci. Magorzata MATUSIAK
Literatura: [1] Co to jest e-learning? LMS system zarzdzania nauczaniem, LTC Sp.z o.o.www. nn.pl [2] Akademia PARP, www.PARP/e-learning.htm [3] A. Dejnaka, Efektywny dobr pracownikw do rmy, kolekcja Business-Week Edycja Polska, Helion 2005.

ETAPY FINANSOWANIA FIRMY INNOWACYJNEJ [investment stages] s to umownie wydzielone etapy rozwojowe rmy, ktra powstaje na bazie projektu innowacyjnego. Poszczeglne etapy posiadaj odmienn charakterystyk w zakresie: celw rmy, jej pozycji rynkowej, etapu rozwoju projektu innowacyjnego, jak rwnie zapotrzebowania kapitaowego oraz moliwoci pozyskania nansowania zewntrznego. Ta klasykacja jest wykorzystywana gwnie dla celw analiz dotyczcych nansowania, a w szczeglnoci przez inwestorw venture capital. Jedna z najczciej spotykanych klasykacji obejmuje cztery etapy rozwojowe: etap zasiewu, etap startu, etap wczesnego rozwoju oraz etap ekspansji.

42

Etap zasiewu (etap koncepcji przedsiwzicia, seed-up, seedcorn) obejmuje nansowanie dziaa poprzedzajcych zaoenie rmy. Ich celem jest wykazanie, czy i jaki potencja posiada rma na skomercjalizowanie pomysu i osignicie zadowalajcych zyskw. Na etapie zasiewu precyzowana jest koncepcja przedsibiorstwa, dokonuje si rozpoznania potencjau rynku, rozpoznania konkurencji i uwarunkowa prawnych. Dziaania mog obejmowa rwnie kocowe etapy dziaalnoci badawczej, testy technologii/ produktu czy te dziaania zwizane z certykacj i dopuszczeniem do obrotu. Kocowymi efektami tej fazy powinny by m.in.: przeprowadzone badania rynkowe, biznesplan, prototyp produktu, skompletowany zesp zarzdzajcy przyszej rmy. Z punktu widzenia nansowania zewntrznego jest to etap najtrudniejszy i najbardziej ryzykowny. Wysoki poziom osiga moe ryzyko techniczne zwizane z now/zmodernizowan technologi, ryzyko rynkowe zwizane z brakiem dowiadcze rynkowych nowego produktu oraz ryzyko zwizane z zarzdzaniem, a odnoszce si do zespou zarzdzajcego, ktry jeszcze nie sprawdzi si w realiach rmy, ktra dopiero ma powsta. Na tym etapie zapotrzebowanie kapitaowe z punktu widzenia inwestora zewntrznego jest wzgldnie niewielkie. Etap startu (start-up) obejmuje nansowanie dziaa zwizanych z zaistnieniem rmy na rynku. Na etapie startu zostaje zainicjowana dziaalno operacyjna rmy i na rynek traa prbna partia produktw w celu konfrontacji oferty rmy z wymaganiami rynku. Jej pozytywne przyjcie umoliwia rmie rozruch dziaalnoci i rozpoczcie produkcji seryjnej.

Na tym etapie nansowane jest gwnie stworzenie bazy produkcyjnej rmy, jej struktury organizacyjnej (w tym rekrutacja pracownikw) oraz pierwsze dziaania marketingowe. Gwnym rdem ryzyka jest obszar akceptacji rynkowej oferowanego produktu. Etap wczesnego rozwoju (early growth, initial growth, development stage, roll-out) obejmuje nansowanie dziaa zwizanych z budowaniem silnej pozycji rynkowej rmy. Etap ten jest dla nowej rmy okresem intensywnych dziaa rynkowych, rozbudowy zdolnoci produkcyjnych, dalszej rekrutacji pracownikw, budowania i rozszerzania sieci sprzeday. Ryzyko nansowania tego etapu jest znacznie nisze, ni w przypadku etapw wczeniejszych. Etap ekspansji (expansion stage) obejmuje nansowanie dziaa, ktre maj doprowadzi do rozszerzenia zakresu dziaalnoci poprzez wprowadzenie nowych produktw, ekspansj na nowe rynki (w tym zagraniczne), wprowadzenie nowych technologii. Etap ten dotyczy rm, ktre osigny ju w miar stabiln pozycj nansow (operacyjny prg rentownoci) oraz rynkow, natomiast zdecydowane s rozszerza skal swojej dziaalnoci. Na tym etapie najwiksze nakady s zazwyczaj skierowane na dziaania rynkowe promocja, budowa marki, budowanie kanaw dystrybucji. Etap ekspansji jest postrzegany przez inwestorw jako najmniej ryzykowna faza nansowania rozwoju rm innowacyjnych. Pawe GODEK
Literatura: [1] P. Godek, Powstanie i nansowanie maej rmy technologicznej [w:] P. Go-

43

dek, J. Kornecki, J. Ropga, Funkcjonowanie maych i rednich przedsibiorstw we wspczesnej gospodarce. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet dzki, d 2005 [2] K. Sobaska, P. Sieradzan, Investycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [3] M. Pietraszewski, Polski rynek venture capital [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, Przedsibiorczo i transfer technologii, Katedra Ekonomii, Uniwersytet dzki, d/yradw 1998.

poszczeglnych krajw, skutecznoci prowadzonej polityki innowacyjnej i analizy ich silnych i sabych stron. Wskaniki te su rwnie do okrelenia pozycji UE w stosunku do USA i Japonii European Innovation Scoreboard za pomoc 19 wskanikw obrazuje sytuacj w nastpujcych obszarach polityki innowacyjnej: 1) potencja ludzki, 2) tworzenie nowej wiedzy, 3) wykorzystanie nowej wiedzy i jej transfer, 4) nansowanie innowacji, rezultaty i rynki iinowacji. EIS jest syntetycznym instrumentem oceny skutecznoci realizacji polityk innowacyjnych i monitoringu zmian wskanikw innowacyjnoci w poszczeglnych krajach czonkowskich oraz UE-25 jako caoci. Aleksander BKOWSKI
[1] www.trendchart.cordis.lu/scoreboards/scoreboard2004/index.cfm

EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD [Europejska Tablica Wynikw w zakresie Innowacji] to gwne narzdzie statystyczne w zakresie serwisu informacyjnego European Trend Chart on Innovation. Zostao ono opracowane zgodnie z wymogami Strategii Lizboskiej. European Innovation Scoreboard jest corocznym zestawieniem podstawowych wskanikw innowacyjnych poszczeglnych krajw czonkowskich. Dane statystyczne zbierane s zgodnie ze wspln metodologi od 2001 roku i przedstawiane w postaci zestawu wskanikw. Na tej podstawie dokonywane s analizy poziomu innowacyjnoci

Wskanik 1.1 Udzia absolwentw w dziedzinach Nauk i Technologii pord wszystkich absolwentw na poziomie studiw wyszych.

Definicja 1. Potencja ludzki Statystyka obejmuje klasy 5a, 5b oraz 6 w systemie ISCED i zawiera poziomy edukacji od inyniera do doktora. Dane gromadzone poprzez EUROSTAT. Nauka i technologia obejmuje wszystkie naukowe i technologiczne specjalizacje: nauki biologiczne, informatyk, matematyk, medycyn i zdrowie, inynieri, transport, rzemioso i programy przemysowe.

Interpretacja Wskanik mierzy populacj nowych absolwentw w dziedzinie nauki i technologii oraz atrakcyjno tych dziedzin wrd studentw.

44

1.2

Udzia pracujcych z trzecim poziomem wyksztacenia w populacji pracujcych. Udzia zatrudnionych w rednioi wysokozaawansowanych technologicznie przed-sibiorstwach w caoci zatrudnionych. Udzia wszystkich zatrudnionych w usugach hi-tech.

Jako trzeci poziom edukacji uznaje si poziom uniwersytetu lub pokrewny. Dane gromadzone na bazie raportw OECD.

Generalny wskanik oceny zaawansowanych umiejtnoci personelu, nie ogranicza si do dziedzin nauki i technologii, obejmuje analizy produkcji i usug. Wskanik wskazuje na udzia przemysu, ktry bazuje na dziaalnoci innowacyjnej, kreatywnoci i wynalazkach. Wskanik porednio dostarcza informacji o wadze i roli przemysu hi-tech, poprzez korelacj pomidzy sektorami hi-tech a dochodem.

1.3

rednio i wysoko zaawansowane technologicznie przedsibiorstwa obejmuj: przemys chemiczny (NACE 24), wyposaenie biur (NACE 30) sprzt elektryczny (NACE 31) telefoni (NACE 32) przemys precyzyjny (NACE 33) przemys motoryzacyjny (NACE 34) lotniczy i inny transport (NACE 35). Badania obejmuj produkcj oraz usugi. Dane gromadzone na bazie EUROSTAT R&D STATISTICs. Hi-tech usugi obejmuj: telekomunikacj (NACE 64) technologie informacyjne wczaj software (NACE 72) usugi R&D (NACE 73). Dane gromadzone poprzez OECD R&D STATISTICs.

1.4

Usugi hi-tech mog by kierowane bezporednio do konsumentw jak i do przedsibiorstw. Wskanik wskazuje na zdolnoci zwikszania produktywnoci poprzez dyfuzj innowacji szczeglnie w dziedzinie ICT

2. Tworzenie nowej wiedzy 2.1 Udzia wydatkw budetowych na R&D jako procent PKB. Udzia wydatkw biznesu na R&D jako procent PKB Wskanik nie wskazuje na miejsce konsumpcji rodkw, rol jest wskazanie poziomu nansowania nauki z budetu pastwa w porwnaniu do wartoci jaka kreowana jest w gospodarce. Wskanik obejmuje produkcj oraz usugi, charakter analogiczny do wskanika 2.1. Zbieranie danych uwzgldnia podzia na sektory gospodarki, co pozostaje w korelacji z podziaem NACE. Wskanik charakteryzuje udzia przemysu w nansowaniu prac badawczych, istotne jest, i z natury funkcjonowania rm, rodki te kierowane s z reguy na badania stosowane i rozwojowe.

2.2

45

2.3

Ilo patentw w dziedzinie hi-tech na milion mieszkacw.

Dziedziny hi-tech obejmuj: przemys farmaceutyczny, biotechnologi, IT, lotnictwo i przemys kosmiczny. Wskanik dotyczy patentw zgoszonych w EPO (European Patent Organization). Dane gromadzone w ramach EUROSTAT, R&D Statistics.

Wskanik uzupenia wskanik 2.2 w zakresie praktycznego wykorzystania wiedzy kreowanej przez dziaalno badawcz rm poprzez patenty. Wskanik mierzy dodatkowo specjalizacj w zakresie tworzenia wiedzy w szybko rozwijajcych si sektorach.

3. Wykorzystanie nowej wiedzy i jej transfer 3.1 Procent MSP Wskanik okrela jaka cz MSP stosujcych wprowadzia nowy produkt lub innowacje. proces stworzony przez inn rm, samemu lub w porozumieniu z innym przedsibiorstwem. Badaniem objte s przedsibiorstwa produkcyjne o zatrudnieniu 20-249 osb. Udzia produkcyjnych MSP zaangaowanych we wspprac w dziedzinie innowacji. Wskanik wskazuje udzia przedsibiorstw w caej populacji MP, ktre posiadaj nawizan wspprac (porozumienia) w dziedzinie innowacji z innymi rmami. Wskanik okrela jaka cz MSP podejmuje dziaalno innowacyjn, ograniczenie do MSP wynika z faktu, i due przedsibiorstwa w wikszoci przypadkw s innowacyjne. Stosowanie wskanika wynika z natury tworzenia innowacji, ktra wymaga transferu wiedzy i kompetencji, a w przypadku MP gromadzenia potencjau. Naturalnym narzdziem w tych procesach s porozumienia i wsppraca pomidzy przedsibiorstwami na rzecz realizacji wsplnych dziaa innowacyjnych. Wskanik obejmuje rwnie wspprac rm z jednostkami R&D. Zastosowanie wskanika wynika z potrzeby analizy wydatkw przedsibiorstw na dziaania innowacyjne i bezporednio zwizane z innowacjami (dyfuzja innowacji), ktre we wczeniejszych wskanikach nie zostay uwzgldnione.

3.2

3.3

Wydatki na innowacje jako procent obrotu.

Wskanik obejmuje wszystkie przedsibiorstwa produkcyjne powyej 19 zatrudnionych. Wydatki na innowacje obejmuj wszystkie rodzaje dziaalnoci innowacyjnej: wasne, zewntrzne badania, sprzt i wyposaenie zwizane z produktem lub procesem, patenty, licencje, wzory przemysowe, szkolenia i marketing innowacji. Wydatki porwnywane s do obrotw rmy.

46

4. Finansowanie innowacji, rezultaty i rynki innowacji 4.1 Inwestycje venture capital w rmy technologiczne jako procent PKB. Stasowanie wskanika wynika z potrzeby analizy barier rozwoju innowacyjnych rm w zakresie nansowania innowacji w fazie start-up i ekspansji. Wskanik ocenia dostpno kapitau ze rde prywatnych na poszczeglnych fazach. KapitalizaWskanik wskazuje warto rynkow Nowe rynki s rdem cja nowych przedsibiorstw operujcych na ryn- inwestycji w nowe technorynkw jako ku rwnolegym jako procent PKB. logiczne rmy. Udzia rm procent PKB. uczestniczcych w rynku kapitaowym w odniesieniu do PKB wskazuje zdolno technologicznych rm do zdobywania kapitau na rynku wewntrznym. Udzia sprze- Wskanik okrela procentowy udzia Produkty uznane na nowe day produk- sprzeday produktw, ktre cechuj na skal rynku obejmuj tw nowych si innowacyjnoci na skal rynku, produkty, ktre s sprzedana rynku na ktrym operuje rma. Badanie wane po raz pierwszy na w sprzeday obejmuje przedsibiorstwa zatrudnia- okrelonym obszarze geograprzedsijce powyej 20 osb. Dane groma- cznym, jak i innowacje na biorstw pro- dzone s na bazie EUROSTAT. skal wiatow. Zastosowadukcyjnych. nie wskanika na poziomie narodowym moe prowadzi do istotnych rnic w jego poziomie pomidzy krajami. Dostp do Wskanik wskazuje na procent poWskanik wskazuje na zdolInternetu pulacji korzystajcy z Internetu. r- no spoeczestwa do dow przelicze- dem danych jest EUROSTAT. stpu do wiedzy i informacji niu na 100 zapisanych w bazach intermieszkacw. netowych, w tym do wirtualnych narzdzi powiza biznes-konsument i sprzeda przez Internet. Ocena tej zdolnoci jest istotna z punktu widzenia tworzenia warunkw do rozwoju usug dla spoeczestwa, w tym budowania relacji z otoczeniem instytucjonalnym, e-government i in. Venture capital jest deniowany jako suma kapitau: seed, start up, inne kapitay zalkowe. Zdeniowane zostay sektory technologiczne: technologie IT, software, hardware, Internet, elektronika, biotechnologia, medycyna. Dane gromadzone na bazie EUROSTAT.

4.2

4.3

4.4

47

4.5

Udzia rynku technologii informacyjnych w PKB.

Wskanik mierzy cakowite wydatki na technologie informatyczne i telekomunikacyjne jako procent PKB. Technologie to obejmuj sprzt biurowy, sprzt w zakresie przetwarzania danych i komunikacji, software. Wskanik ma charakter dynamiczny, gdy obejmuje analiz zmian wielkoci w przedziale czasowym. Wskanik okrela procentow zmian udziau produkcji hi-tech danego kraju w odniesieniu do statystyki OECD. Produkcja hi-tech obejmuje: farmaceutyki (NACE 2421) wyposaenie biur (NACE 30) telekomunikacj (NACE 32) lotnictwo i inny transport (NACE 35)

Technologie informacyjne s fundamentalnym zagadnieniem w zakresie gospodarki opartej o wiedz i uznane s za motor obecnego i przyszego rozwoju. Tworzenie produktw hi-tech poddane jest ocenie z punktu widzenia znaczenia caoksztatu tej produkcji w krajach OECD. Analiza na poziomie gospodarek narodowych wskazuje na rol tych gospodarek w tworzeniu caej produkcji hi-tech w ramach tej grupy krajw. Dynamiczne podejcie do analizy tego wskanika pozwala na ocen zdolnoci krajw do utrzymania wielko produkcji lub jej wzrost w czasie.

4.6

Zmiany udziau produkcji w sektorach hi-tech w odniesieniu do tej produkcji w krajach OECD.

EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION [Europejskie Trendy w zakresie Innowacji] to serwis informacyjny Komisji Europejskiej, ktry umoliwia porwnywanie poszczeglnych krajw czonkowskich w zakresie polityki innowacyjnej. Serwis obejmuje: 1. European Innovation Scoreboard. 2. Opisy dziaa podejmowanych w poszczeglnych krajach w zakresie polityki innowacyjnej. 3. Przykady dobrych praktyk w zakresie instrumentw wdraania polityki innowacyjnej z poszczeglnych krajw czonkowskich. 4. Organizacj warsztatw metodycznych w rnych obszarach polityki innowacyjnej, ktre su okrelaniu polityki innowacyjnej na poziomie UE. 5. Publikacj raportw i analiz dotyczcych rnych aspektw polityki innowacyjnej. 6. Biuletyn informacyjny Trend Chart Newsletter wydawany okresowo i informujcy o najnowszych wydarzeniach w zakresie innowacji. Aleksander BKOWSKI
[1] www.trendchart.cordis.lu/

48

FIRMA TECHNOLOGICZNA [new technology-based firms, technology firm] Cech charakterystyczn wspczesnych gospodarek krajw wysoko rozwinitych jest przyrost liczby rm opartych na nowej technice, nazywanych: rmy bazujce na nowej technologii lub rmy oparte na nowej technologii. Firmy te (FONT) pojawiy si w latach 60., a w kolejnych latach nastpowa i nastpuje nadal ich dynamiczny przyrost. Firmy takie deniuje si jako rozwijajce, produkujce i sprzedajce dobra i usugi, ktre ucieleniaj znaczcy element wspczesnej nauki. Ich podstawow cech jest konwersja nauki w now technik i jej rynkowa komercjalizacja. S to rmy jednoczenie wysoce innowacyjne i przedsibiorcze. Firmy typu FONT zaczy powstawa w Stanach Zjednoczonych w kocu lat pidziesitych, a w Europie Zachodniej w pocztkach lat siedemdziesitych. Ich rozwj spowodowao wystpienie rnych czynnikw, specycznych dla poszczeglnych krajw czy regionw, takich jak: stopie rozwoju rynku kapitaowego nansujcego przedsiwzicia wysokiego ryzyka, rzdowa lub regionalna polityka zamwie publicznych, wspieranie wsppracy uniwersytetw z maymi rmami, rozwj infrastruktury itp. W Polsce przedsibiorczo technologiczna ma stosunkowo krtk histori. Pierwsze rmy zorientowane na rozwj nowych produktw lub technologii powstay na przeomie lat 70. i 80. (w formie tzw. jednostek innowacyjno-wdroeniowych korzystajcych ustawowo z preferencji nansowo-podatkowych). Po roku 1989 po-

wstao wiele rm innowacyjnych (gwnie prywatnych), zorientowanych na transfer technologii wynikw B+R do produkcji. Istotnym rdem tworzenia rm innowacyjnych o orientacji technicznej stay si take uczelnie wysze. Przedsibiorczo akademicka bardzo ograniczona wczeniej zaowocowaa powstaniem wielu bardzo prnych rm technologicznych, zajmujcych si transferem najnowoczeniejszych technologii do praktyki przemysowej. Firmy technologiczne powstaj jako rmy typu spin-out lub spin-off, bd jako przedsiwzicia prywatne. Wrd potencjalnych rde tworzenia FONT podstawowe znaczenie maj dwa z nich: (1) instytucje akademickie, publiczne instytuty badawcze oraz (2) due rmy posiadajce wasne laboratoria badawcze lub dziay techniczne. Z tych instytucji wywodzi si gros przyszych przedsibiorcw technicznych, zakadajcych rmy oparte na nowej technologii. W denicjach rm technologicznych zwraca si uwag na rne, specyczne czynniki pozwalajce wyodrbni t grup rm. Podkrela si, e ich kluczow cech s kompetencje techniczne zaoycieli i/ lub personelu rmy. Cech wyrniajc jest take cisy zwizek wacicieli tych rm ze rdem organizacyjnym wykorzystywanej i rozwijanej w rmie technologii chodzi o dowiadczenie badawcze lub techniczne nabyte przez wacicieli rmy w poprzednim miejscu pracy (w wyszej uczelni, orodku badawczym, innej rmie), a take o pniejsze cise kontakty wane dla rozwoju innowacji. Firmy technologiczne cechuj si wysok naukochonnoci, a take koncentracj na niewielu produktach o wysokim stop49

niu nowoci. Odznaczaj si rozwojem i/ lub wykorzystywaniem zaawansowanych technologii powstaych w wyniku intensywnego stosowania wiedzy naukowej i technicznej. Wprowadzaj w sposb cigy nowe produkty lub technologie i korzystaj z rnorodnych zewntrznych rde innowacji. Dziaaj przede wszystkim w nowych, szybko rosncych sektorach z wysokimi moliwociami technicznymi, takich jak: usugi komputerowe i z zakresu oprogramowania, aparaty i wyposaenie telekomunikacyjne, wyposaenie i przyrzdy medyczne, ortopedyczne, instrumenty kontrolne i pomiarowe, precyzyjne, syntetyki gumowe i materiay plastyczne, farmaceutyki, ochrona rodowiska, usugi telekomunikacyjne, usugi badawczo-rozwojowe, Przemysy te maj naturaln tendencj do skupiania si w gronach (klastrach) w najlepiej prosperujcych obszarach geogracznych kraju. Naley zauway, e rmy te mona spotyka take w bardziej tradycyjnych dziedzinach, jak budownictwo, transport, energetyka, przemys metalowy czy odzieowy. Firmy technologicznie s grup niejednorodn, zrnicowan zarwno w odniesieniu do cech wewntrznych (motywacje, strategie dziaania, organizacja, dowiadczenie waciciela), jak i cech zewntrznych wyraajcych si rodzajem i charakterem kontaktw z otoczeniem, korzystaniem z rnorodnych zewntrznych rde innowacji, dziaaniem w rnych pod wzgldem rozwoju technicznego i dynamiki sektorach gospodarki itp. Jeli chodzi o zakres przedmiotowy dziaalnoci realizowanej przez rmy technologiczne, to dominuj rmy zajmujce si doradztwem technicznym oraz realizujce kontrakty B+R. wiadcz one usugi,
50

szczeglnie w dziedzinie oprogramowania, systemw informatycznych, projektowania inynierskiego, rozwoju produktu, dla duych i maych odbiorcw. Znacznie mniejszy odsetek stanowi rmy zajmujce si tworzeniem, rozwojem, produkcj i komercjalizacj produktu. Koncentruj si one w przemyle instrumentw naukowych, pomiarowych, medycznych, specjalistycznego oprzyrzdowania oraz sprztu komputerowego. Bardzo niewielki odsetek stanowi rmy okrelane czsto mianem rm badawczych lub rm naukowych. S one zorientowane na tworzenie i rozwj nowych technologii traktowanych jako ich podstawowy zasb. Nie angauj si ani w prace zwizane z produkcj, ani z komercjalizacj rynkow produktw, koncentruj si natomiast na rozwoju technologii, ktre s nastpnie komercjalizowane bd to przez specjalnie zaoone w tym celu nowe rmy spin-off, bd poprzez porozumienia licencyjne, joint venture itp. Dziaaj one w rnych sektorach wysokiej technologii, szczeglnie wiele rm nalecych do tej grupy, to rmy biotechnologiczne. Firmy technologiczne peni niezmiernie wan rol w gospodarce, stanowic przede wszystkim funkcj katalizatora przepyww techniki w sieciach innowacyjnych. Rola ta jest wykonywana poprzez wykorzystanie takich mechanizmw, jak: eksploatacja komplementarnoci dynamicznej midzy maymi i duymi rmami, dyfuzja technologii w przemysowych sieciach i klastrach, wprowadzanie innowacji nabywanych przez istniejce rmy, a nastpnie wzrost tych rm,

 dziaanie jako interface midzy sektorem publicznych organizacji naukowo-badawczych a przemysem. Edward STAWASZ
Literatura: [1] A. H. Jasiski, Przedsibiorstwo innowacyjne na rynku, KiW, Warszawa 1992 [2] W. M. Grudzewski, K. Hejduk, Akademicka przedsibiorczo: kreowanie nowoczesnej techniki i technologii w Polsce [w:] B. Wawrzyniak (red.), Raport o zarzdzaniu, Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania, Warszawa 1998 [3] Technology, Productivity and Job Creation. Best policy practices, THE OECD JOBS STRATEGY, OECD Paris, 1998 [4] R. P. Oakey, High-Technology New Firms: Variable Barriers to Growth, P.C.P., London 1995 [5] E. B. Roberts, Entrepreneurs in High Technology, Oxord University Press, New York 1991 [6] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsibiorczo i transfer technologii. Polska perspektywa, Uniwersytet dzki, d/yrardw, 1998.

j priorytetowe kierunki bada, wsplnie tworzc wizj przyszych osigni. Foresight mona rozumie take, jako usystematyzowane mylenie o pojawiajcych si moliwociach i wyzwaniach, trendach i przeomach i innych tego typu fenomenach. Mylenie to wykorzystuje wszystkie dostpne rda informacji, angauje gwnych agentw zmian i stosuje sformalizowane techniki; syntetyczne i usystematyzowane w spjn struktur pogldy (zamiast niespjnych dyskusji, ktre czsto s wartociowe i twrcze we wstpnej fazie, jednak wymagaj sformuowania jasnych, klarownych wnioskw, dla fazy ich realizacji). Celem takiego mylenia nie jest jednak dokonanie bardziej dogbnych studiw przyszego rozwoju zdarze, czy przygotowanie bardziej przekonujcych scenariuszy i wiarygodnych modeli ekonometrycznych. Celem jest rozwinicie strategicznej wizji i antycypujcej inteligencji. Wizja ta suy podejmowaniu biecych decyzji zorientowanych na przyszo i mobilizowaniu rodowiska w celu podejmowania dalszych, wsplnych akcji. Foresight to take instrument: 1. Informowania rodowisk opiniotwrczych i decydentw politycznych o prawdopodobnych kierunkach dugoterminowego rozwoju i zmian. W ten sposb f. jest sposobem porwnania stanu obecnego ze stanem, ktry zaistnieje w przyszoci, z jednoczesn moliwoci przetestowania i wyboru najlepszych alternatyw ksztatowania tej przyszoci. 2. Kierowania spoeczn dyskusj, opierajc si na wiedzy ekspertw
51

FORESIGHT oznacza, przewidywanie, prognozowanie lub wizj, i odpowiada na pytanie, co moe si zdarzy w przyszoci, w rednim lub w dugim okresie czasu.[1] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji wskazuje, i foresight jest procesem kreowania kultury mylenia spoeczestwa o przyszoci, w ktrym zarwno naukowcy, inynierowie, przedstawiciele przemysu czy pracownicy administracji publicznej, bior udzia w wyznaczaniu strategicznych kierunkw rozwoju bada i rozwoju technologii, w celu przysporzenia jak najwikszych korzyci ekonomicznych i spoecznych w gospodarce. Uczestniczcy w projektowaniu foresightu ustala-

i angaujc szerokie rodowisko (wczajc w to przedsibiorcw oraz instytucje i organizacje otoczenia biznesu). Dyskusj, ktrej celem jest wyznaczenie priorytetw i kierunkw podejmowanych w przyszoci akcji, zwaszcza w takich obszarach, jak polityka naukowa i edukacyjna. Zbierajc i konfrontujc prognozy ekspertw i profesjonalistw o rnym dowiadczeniu i interdyscyplinarnej wiedzy, foresight zmienia percepcj, wiar i przekonania osb uczestniczcych w tym procesie. 3. Efektywnego wykorzystania potencjau intelektualnego wszystkich rodowisk, poprzez tworzenie kultury foresightowej, spajajcej nowo powstae sieci spoecznych powiza. Gwne skadniki foresightu okrela si jako analiz strategiczn czterech typw czynnikw, rozwaanych we wzajemnym powizaniu: szans i zagroe spoecznych i gospodarczych (np. bezrobocie, zdrowie publiczne); spoecznych i gospodarczych zasobw i atutw (np. korzystne prognozy demograczne, duch przedsibiorczoci); szans i zagroe pyncych z rozwoju nauki i techniki oraz zasobw i atutw nauki i techniki. Prowadzony jest wic na przeciciu dwch osi problemowych: rozpoznanie nauki i techniki problemy spoeczne i gospodarcze; szanse i zagroenia zasoby. W ramach omawianego przewidywania, najwiksze znaczenie przywizuje si do foresightu technologicznego i regionalnego:[2] Foresight technologiczny jest usystematyzowanym sposobem oceny przyszych trendw zmian i moliwoci techniczno52

-technologicznych, wynikajcych z najnowszych odkry naukowych, ktre mog mie silny wpyw na spoeczestwo i jego przyszy rozwj. Jest on rwnie okrelany jako dialog aktywnoci i analiz w zakresie dugoterminowego rozwoju nauki, technologii, gospodarki i spoeczestwa, majcy na celu identykacj technologii, ktre mog mie gospodarcze lub/ i spoeczne znaczenie. Foresight technologiczny deniuje si rwnie jako wykorzystanie uporzdkowanej, kolegialnej wiedzy na temat przyszoci oraz budowanie wizji rednio- i dugoterminowych, w celu wpynicia na ksztat podejmowanych w danym czasie decyzji i zachcenia do podejmowania wsplnych dziaa.[3] Metody foresightu dostarczaj narzdzi umoliwiajcych wzmocnienie wzajemnych relacji pomidzy instytucjami, tak, aby system wymiany wiedzy i informacji by bardziej swobodny i efektywny. Foresight regionalny jest procesem tworzenia rednio- i dugoterminowej wizji i podejmowania dziaa na ograniczonym terytorium, o specycznej koncentracji czynnikw rozwoju. Respektuje podstawowe zasady foresightu i posuguje si oglnymi metodami (stanowicymi kombinacj piciu elementw: antycypacji, partycypacji, sieci, wizji i akcji) do gromadzenia informacji i podejmowania decyzji na regionalnym poziomie. Konguracja tych metod zaley jednak od specyki regionalnej i celu podejmowanych dziaa. Std mona mwi o wielu rodzajach foresightu regionalnego: skoncentrowany na problemach wzrostu, innowacyjnoci, dyfuzji technologii, rozwoju spoecznym itd. Opracowywanie foresightu moliwe jest dziki licznym metodom i narzdziom. Wrd ktrych wyrnia si:

1. Metody eksploratywne (exploratory methods) wychodzce z oceny sytuacji obecnej, okrelajce zdarzenia i wyznaczajce trendy, ktre zaistniej w przyszoci. Metody te opierajc si albo na ekstrapolacji danych z przeszoci, albo na ocenie przyczyn dynamiki zmian, umoliwiaj znajdowanie odpowiedzi na pytanie co si zdarzy, jeli? tzn. umoliwiaj poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o konsekwencje moliwego rozwoju lub moliwych zdarze, ktre mog pojawi si jako efekt tych trendw. 2. Metody ilociowe, opieraj si na liczbowym przedstawieniu przyszoci (ekstrapolacja trendw, symulacyjny modeling, analizy cross-impact, systemy dynamiczne); metody jakociowe, stosowane s wwczas, gdy podstawowe trendy rozwojowe trudno jest zidentykowa przy pomocy wskanikw. Zastosowanie maj w tym przypadku rne formy tzw. kreatywnego mylenia np. burza mzgw. 3. Metody wykorzystujce wiedz ekspertw, pozwalajce na formuowanie strategii dugofalowej, do ktrych zalicza si: metod delck, panel ekspertw, burz mzgw, mindmaping, seminaria-analizy scenariuszowe, analizy SWOT. 4. Metody uyte do identyfikacji kluczowych punktw akcji, determinujcych planowanie strategiczne, m.in.: key technology, relevance tree, analizy morfologiczne. Do tworzenia sformalizowanej wizji przyszoci w dugim okresie stosuje si cz-

sto rwnoczenie rne metody i techniki prognozowania przyszoci. Micha KLEPKA

Literatura: [1] Practical Guide to Regional Foresight, FOREN Network (Foresight for Regional Development), European Commission Research Directorate General, STRATA Programme, December 2001 [2] Regionalna strategia innowacji foresight regionalny, EEDRI Prace Instytutu, nr 1 [3] I. Miles, M. Keenan, Practical Guide to regional Foresight in the United Kingdom, European Commission Directorate for Research, Unit Science and Technology Foresight [4] J. Kuciski, Foresight na wiecie, wnioski dla Polski, Krajowy Punkt Kontaktowy Programw Badawczych UE, Warszawa 2004 [5] www.cordis. lu/foresight/reports. htm, www.kbn.gov.pl/foresight/denicja.html, www.regional-foresight.de

FUNDUSZ PORCZE KREDYTOWYCH [local guarantee fund] to nie nastawiona na zysk jednostka parabankowa, wspomagajca lokalny rozwj spoeczno-ekonomiczny. FPK tworzone s albo w ramach ju funkcjonujcych pozarzdowych struktur organizacyjnych (stowarzyszenia, fundacje) lub w oparciu o podmioty prawa handlowego (spki z o.o., spki akcyjne). Fundusze wiadcz pomoc w formie porcze dla maych, rozwojowych rm nie posiadajcych wystarczajcej historii kredytowej lub wymaganych przez bank komercyjny zabezpiecze. Pierwsze fundusze porczeniowe powstay w Polsce w pierwszej poowie lat 90. W ramach Programu Inicjatyw Lokal-

53

nych (PIL) ze rodkw europejskich Phare. Od 34 lat rynek porcze rozwija si bardzo dynamicznie, obecnie identykujemy 55 funduszy, tworzonych gwnie z inicjatywy wadz samorzdowych (od szczebla lokalnego po wojewdzki), a szereg kolejnych inicjatyw znajduje si w kocowej fazie organizacyjnej. czny kapita funduszy wynosi obecnie ponad 150 mln z, m.in. dziki dotacjom PARP i Banku Gospodarstwa Krajowego. Fundusze porczeniowe staj si istotnym elementem systemu wsparcia rozwoju MSP w Polsce. Fundusze porcze kredytowych

ci lokalnych lub regionalnych organizacji i instytucji, tworzcych infrastruktur wspierania przedsibiorczoci oraz wadz samorzdowych. Najliczniej fundusze wystpuj na pnocy, zachodzie i poudniu Polski, najmniej jest ich w Polsce centralnej i wschodniej. Aktywno funduszy mierzona poziomem wykorzystania posiadanego kapitau oscyluje na poziomie okoo 70%, co przy uwzgldnieniu duego zrnicowania struktury funduszy (stare i nowe) jest wskanikiem wiadczcym o stosunkowo duej ich aktywnoci. Dziki porczeniom sektor MSP mg zaabsorbowa czne kredyty na kwot ponad 600 mln z. Z porcze korzystaj: rmy handlowe (39%), usugowe (34%) i produkcyjne (18%). Efekty dla rynku pracy ocenia si na ponad 7 tys. miejsc pracy, cho cz funduszy, ze wzgldu na skromny stan kadrowy, nie prowadzi monitoringu skutkw dziaalnoci. Marzena MAEWSKA
Literatura: [1] M. Gajewski, Lokalny Fundusz Porcze Kredytowych, Katowice 1995 [2] M. Gajewski, T. Kiliaski, J. Szczucki, Zasady organizacji i funkcjonowania funduszy porcze kredytowych, PFPiR MSP, Warszawa 2000 [3] Raport o stanie funduszy porcze kredytowych w Polsce. Stan na dzie 31.12.2003 r., Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Porczeniowych, Biuro Ekspertyz Finansowych, Marketingu i Konsultingu Uniconsult s.c., Warszawa 2004 [4] M. Maewska, E. Koprowska, Fundusze Porcze kredytowych [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce, SOOIPP/Raport 2004, d/ Pozna 2004.

Fundusze udzielaj porcze rmom starajcym si o kredyt bankowy lub poyczk z innej instytucji nansowej, niezdolnym do samodzielnego zabezpieczenia wierzytelnoci. Porczenia dotycz z reguy 5070% wielkoci wnioskowanego kredytu. Poziom zaangaowania funduszy zaley od ich wewntrznych ustale i rodzaju porczanego przedsiwzicia. Lokalizacja funduszy porczeniowych jak dotd zaley gwnie od aktywno54

FUNDUSZ SEED, FUNDUSZ KAPITAU ZALKOWEGO [seed fund] to podmiot prowadzcy profesjonalnie dziaalno venture capital wyspecjalizowany w inwestycjach w projekty znajdujce si w fazie zasiewu/seed (etapy nansowania rmy innowacyjnej). Inwestycj w ten etap rozwoju projektu/ rmy nale do najtrudniejszych dla funduszy venture capital. Do zasadniczych problemw nale: wysoki poziom ryzyka technicznego, rynkowego oraz zwizanego z zarzdzaniem przysz rm i jej rozwojem; niekorzystny stosunek kosztw operacyjnych zwizanych z ocen projektu inwestycyjnego do wielkoci inwestycji inwestycje w fazie seed nale do najmniejszych (zwykle poniej 1 mln z), natomiast nakady na ocen projektu pracy s porwnywalne z innymi fazami; typowy dla wczesnych faz rozwojowych brak znaczcego majtku rmy, ktry moe by ewentualnym zabezpieczeniem dla rnego typu instrumentw dunych, wchodzcych w skad pakietu nansowego dla rmy. Na wikszoci rynkw venture capital zauwaalny jest znaczcy niedostatek inwestycji w faz seed, lub, jak jest to w przypadku rynku polskiego, wrcz ich brak ( luka nansowa). Ze wzgldu na ich wag dla rozwoju gospodarczego podejmowane s prby wspierania procesw tworzenia i dziaania funduszy specjalizujcych si w inwestowaniu w faz seed. Skierowane s szczeglnie na inwestycje w pro-

jekty szczeglnie wartociowe ze wzgldw gospodarczych (m.in. innowacje, komercjalizacja technologii) czy spoecznych (m.in. integracja spoeczna, bezrobocie). Brytyjski University Challenge Fund Scheme jest jednym z programw wspierania tworzenia funduszy seed inwestujcych w projekty zwizane komercjalizacj technologii pochodzcych z tamtejszych jednostek naukowo-badawczych. W latach 19982003 w ramach tego programu donansowano 20 tworzcych si funduszy seed, w kadym przypadku jednym z zaoycieli bya jedna z brytyjskich instytucji badawczych[1]. Aktualnie moliwe jest uzyskanie wsparcia na powikszenie funduszu kapitau zalkowego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw (priorytet Rozwj przedsibiorczoci i wzrost innowacyjnoci poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu, Dziaanie Poprawa dostpnoci do zewntrznego nansowania inwestycji przedsibiorstw, Poddziaanie 1.2.3)[2]. Zakada si, i w ramach SPO WKP fundusze typu seed capital bd tworzone przez zainteresowane instytucje nansowe i spki zarzdzajce nie zaliczane do sektora nansw publicznych. Udziaowcami funduszy mog zosta inwestorzy, m.in.: banki, instytucje parabankowe, przedsibiorcy, instytucje regionalne etc. Pawe GODEK
Literatura: [1] University Challenge Seed Fund Scheme, Summary report coving the fourth year of operation of University Challenge round one and First year of operation of University Challenge round two, 2003 www.ost.gov.uk/enterprise/ knowledge/unichal.htm [2] Podrcznik Benecjenta Sektorowego Programu Opera-

55

cyjnego, Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw lata 20042006, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, wrzesie Warszawa 2004 www. konkurencyjnosc.gov.pl [3] Directorate-General for Enterprise and Industry, Best practices of public support for early-stage equity nance, Komisja Europejska, wrzesie 2005.

popularne jest wsparcie w zakresie obsugi prawnej. Znaczca cz podmiotw dziaa na zasadzie funduszy inwestycyjnych zarzdzanych przez wydzielone rmy zarzdzajce, ktre pobieraj z tego tytuu opat. Jednoczenie, aden z funduszy inwestycyjnych realizujcych inwestycje venture capital nie dziaa w oparciu o regulacje polskie[5], lecz o ustawodawstwo innych krajw. W przypadku funduszu inwestycyjnego istotne jest rozrnienie pomidzy samym funduszem, a podmiotem zarzdzajcym. Fundusze venture capital ze wzgldu na wielko inwestycji oraz organizacj swojego rodowiska s najbardziej widocznym typem inwestorw venture capital. Za pierwszy amerykaski fundusz venture capital uwaa si powsta 1946 roku spk ARD (American Research & Development Corp.). W latach pidziesitych i szedziesitych rynek ten dynamicznie rozwin si m.in. dziki wsparciu publicznemu dostarczanemu na tworzenie Small Business Investment Companies (SBIC). Do dnia dzisiejszego rynek amerykaski uwaany jest za najwikszy i najbardziej dynamiczny na wiecie. Najstarszym europejskim funduszem jest Industrial & Commercial Finance Corporation (1945). Europejski sektor funduszy venture capital, w odrnieniu od amerykaskiego, zacz si rozwija dopiero w latach siedemdziesitych. Obecnie jest drugim rynkiem na wiecie w roku 2004 poziom inwestycji w Europie sign 36,7 mld euro. W Polsce inwestorzy venture capital zaczli funkcjonowanie w roku 1990. Pio-

FUNDUSZE VENTURE CAPITAL [fundusze kapitau ryzyka] Okrelenie to odnosi si do podmiotw prowadzcych profesjonalnie dziaalno venture capital. W praktyce uywa si rwnie nazwy fundusz private equity/venture capital na oznaczenie inwestora prowadzcego dziaalno w caym obszarze private equity (venture capital). Inwestor moe mie form spki kapitaowej, osobowej lub rnego rodzaju funduszu, std pojcie fundusz ma charakter zwyczajowy i w niektrych przypadkach okrelenie moe by nieadekwatne do rzeczywistej formy organizacyjno-prawnej. Inwestycje funduszy venture capital zwykle przewyszaj swoj wielkoci inwestycje aniow biznesu (anioy biznesu). Fundusze rni si w zakresie dostarczania pozanansowego wsparcia dla rm ze swojego portfela inwestycyjnego. Wyrni tu mona dwa zasadnicze podejcia: hands-on (inwestor aktywny w zakresie wsparcia pozanansowego) oraz hands-off (inwestor czysto nansowy). Fundusze typu hands-on najczciej wspieraj rmy portfelowe w zakresie zarzdzania nansami, budowania strategii przedsibiorstwa oraz jako partner werykujcy/ dyskutujcy plany rozwojowe (sounding-board).[1] Wrd polskich inwestorw
56

nierem w tym zakresie by Polsko-Amerykaski Fundusz Przedsibiorczoci. Obecnie polski rynek v.c. jest jednym z mniejszych w Europie roczny poziom inwestycji w roku 2004 wynis niecae 500 mln z. Wysoko rocznych inwestycji europejskich funduszy venture capital w latach 19972004 (w mld euro)
40 30 20 10 0 35,0 25,1 9,7 14,5 mln euro 29,1 24,3 27,6 36,9

czych dziaajcych na rzecz funduszy). Czonkowie PSIK[3] zarzdzaj kapitaem o cznej wartoci okoo 18 mld z (4,5 mld euro). W ich portfelach inwestycyjnych jest 250 polskich przedsibiorstw i ponad 60 spek z innych krajw Europy rodkowej. Pawe GODEK
Literatura: [1] Coopers & Lybrand Corporate Finance and European,Venture Capital Association: The Economic Impact of Venture Capital in Europe, Brussels 1996 [2] European Private Equity & Venture Capital Association, Yearbook, EVCA, Zaventem 2004 [3] www.psik.org.pl/ new/ informacje_prasowe.php?art=115 [4] European Private Equity & Venture Capital Association Central and Eastern Europe Task Force, Central and Eastern Europe Success Stories, Special Paper, EVCA, Zaventem 2004 [5] Ustawa o funduszach inwestycyjnych z dn. 28.08.1997 r., Dz.U. Nr 139, poz. 933 z pn. zm.

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Wysoko rocznych inwestycji funduszy venture capital w Polsce w latach 2001 2004 (w mln z)
1000 800 mln z 600 400 200 0 49 337 2001 107 422 2002 586 2003 193 162 330 2004

GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY [knowledge-based economy] to okrelenie wspczesnego etapu rozwoju gospodarki, gdzie wiedza rozumiana jako zdolno do dziaania, odgrywa decydujc rol w stymulowaniu rozwoju gospodarczego i spoecznego.[1] Cywilizacja wiedzy, gospodarka wiedzy, to modne okrelenia, ktre s czsto naduywane zarwno w rozwaaniach naukowych, jak i w publicystyce. Niejednokrotnie s to terminy nieprecyzyjne zdeniowane, a jednoczenie uywane zamiennie z takimi pojciami jak: gospodarka cyfrowa, gospodarka sieciowa, spoeczestwo informacyjne, digitalne, cyfrowe, poprzemysowe, postindustrialne, postmodernistyczne, i wiele innych.
57

Inwestycje funduszy VC z zagranicy Inwestycje funduszy VC z siedzib w Polsce

Wikszo funduszy dziaajcych na rynku europejskim skupionych jest w Europejskim Stowarzyszeniu Venture Capital (EVCA), a w Polsce w Polskim Stowarzyszeniu Inwestorw Kapitaowych (PSIK). Celem dziaalnoci Stowarzyszenia jest uatwianie inwestycji private equity i venture capital oraz rozwj sektora PE/VC w Polsce. Stowarzyszenie liczy obecnie 51 czonkw w tym: 29 rm zarzdzajcych funduszami venture capital i 22 czonkw wspierajcych (kancelarii prawniczych i rm dorad-

De facto wszystkie denicje rni si w zalenoci od tego, jakie elementy s w nich akcentowane, a jakie pomijane; ale wszystkie tworzone s celem systematyzacji zjawisk zachodzcych od kilkudziesiciu lat w gospodarkach i spoeczestwach. Sugeruje si uywanie okrelenia gospodarka napdzana wiedz (knowledge driven economy), rozumiejc j jako tak, w ktrej wiedza jako taka (nakady i stan wiedzy) staje si waniejszym czynnikiem determinujcym tempo rozwoju i poziom rozwoju gospodarczego, od nakadw i stanu oraz (wolumenu) rodkw trwaych.[2] Opisujc GOW przeciwstawia si jej cechy charakterystyczne, cechom gospodarki przemysowej; gdzie masowa, fordowska produkcja dbr i ekonomia skali, ustpuje produkcji i dystrybucji wiedzy, ktra traktowana jest (obok surowcw kapitau i pracy) jako najbardziej znaczcy zasb.[3] Przejcie od gospodarki przemysowej do GOW charakteryzuj: dematerializacja (przeksztacenie materialnej czci gospodarki w przetwarzanie informacji); przyspieszenie (skracanie czasu powstania nowego produktu); decentralizacja (np. produkcja just-in-time) oraz globalizacja.[4] Genezy GOW upatruje si w zwizku z dynamicznym rozwojem sektora ICT i wytwarzanym w nim produktom; zapocztkowanym po II wojnie wiatowej i przybierajcym na sile szczeglnie w ostatnich latach. Przedwojenni naukowcy uprawiali nauk niejako na wasn rk, traktujc j jako misj i nie dysponujc zbyt duymi nakadami na badania. II wojna wiatowa przyniosa w tej materii zasadniczy zwrot, poniewa wkad uczonych w gospodark (gwnie
58

jej militarn ga) spowodowa nie tylko wzrost liczby naukowcw, ale take znacznie zwikszenia nakadw na nauk i badania. Po wojnie i jeszcze w latach 60., to uczeni decydowali o potrzebach nauki, czyli de facto o tematyce realizowanych bada. W latach 70. ich decyzyjno zostaa znacznie ograniczona poprzez wzrost znaczenia i roli pastwa wzrosa z kolei rola analitykw rzdowych, politykw, ekonomistw. Skutkowao to tym, i badania stosowane uznano za miar i rdo postpu cywilizacyjnego. Ten stan uleg kolejnej zmianie i w latach 80. i 90., kiedy pastwa rozwinite wkroczyy na now drog rozwoju, ktrej cech charakterystyczn byo zastosowanie na szerok skal zdobyczy technologicznych. Wobec gwatownego rozwoju informatyki, mikroelektroniki i in. nauka zostaa uwikana w rozwj gospodarczy do tego stopnia, e polityka naukowa zacza przeksztaca si w polityk naukowo-techniczn i innowacyjn, a jednoczenie znacznie wzrosa rola instytucji poredniczcych pomidzy nauk i gospodark. Od lat 90. do chwili obecnej procesy te nabieraj coraz wikszej dynamiki, a polityka naukowa zostaje podporzdkowana strategii wzrostu gospodarczego. Priorytetem staje si edukacja, aby nowa wiedza moga rozpowszechnia si w spoeczestwach i sta si podstaw rozwoju spoeczestwa wiedzy i gospodarki wiedzy.[4] Wrd czynnikw majcych zasadniczy wpyw na rozwj GOW i innowacje wymienia si: system edukacyjny (podstawowy, wyszy, szczeglnie wyszy techniczny), system wspomagajcy badania podstawowe oraz dziaalno B+R, kontakty midzynarodowe, mobilno naukowcw, dostp do wynikw bada nansowanych ze rodkw publicznych, dostp do sko-

dykowanej wiedzy, atwo tworzenia rm przez badaczy.[4] W 1996 roku Komitet ds. Polityki Naukowej i Technicznej OECD (CSTP) podj decyzj o rozpoczciu realizacji obszernego projektu badawczego, powiconego opracowaniu wskanikw nowej generacji, sucych do opisu GOW. Projekt obejmuje sze nastpujcych priorytetowych obszarw badawczych: patenty, potencja innowacyjny przedsibiorstw, wsparcie udzielane przez rzd dziaalnoci badawczo-rozwojowej w przemyle, mobilno tzw. zasobw ludzkich dla nauki i techniki, technologie informacyjne (IT) i usugi, internacjonalizacja dziaalnoci B+R.[1] Prognozuje si, e dominujc kategori wiata pracy w GOW stan si pracownicy wiedzy (knowledge workers), pracownicy twrczy ktrzy zostan liderami i bd dominowa na rynku,[6] a struktura nowego systemu stratykacji spoecznej stanowiona bdzie przez: cogitariat (ci, co wiedz), digitariat (szczebel poredni obsugujcy) i protariat (ci, co z wiedzy yj).[7] W zwizku z tym wymagania kwalikacyjne dotyczy bd tzw. kompetencji kluczowych: uczenia si i rozwizywania problemw; mylenia dostrzegania zalenoci przyczynowo-skutkowych i funkcjonalnych oraz zoonoci zjawisk; poszukiwania, segregacji i wykorzystywania informacji z rnych rde; doskonalenia si elastycznego reagowania na zmiany i poszukiwanie nowych rozwiza; komunikowania si korzystania z technologii, porozumiewania si w kilku jzykach; argumentowania i obrony wasnego zdania; wsppracy i porozumienia w grupie; dziaania organizowania pracy, opanowania technik i narzdzi pracy, projektowania dziaa i przyjmowania odpowiedzialnoci za wyniki.[8]

Uywanie okrelenia GOW ma sens, kiedy stosuje si je jako opis i systematyzacj zachodzcych zjawisk (wzrost znaczenia wiedzy i innowacji) i dominujcych rodzajw aktywnoci (rosnca produkcja i dystrybucja wiedzy), i w takim znaczeniu powinien by uywany. Nie naley zapomina o tym, e gospodarka wiedzy dotyczy jedynie obszarw rozwinitych i dynamicznie rozwijajcych si natomiast dysproporcje regionalne wystpuj lub wrcz pogbiaj si. Knowledge workers stanowi jedynie niewielk elit spoeczn, wyranie uprzywilejowan i jednoczenie wyalienowan w rzeczywistoci, w przyszoci, najprawdopodobniej bd stanowili jedynie niewielki odsetek pracownikw wiata pracy. Znakomita wikszo mimo, e bdzie posugiwaa si nowoczesnymi technologiami, wykonywa bdzie proste prace rutynowe. Reszta populacji bdzie oar pogbiajcych si nierwnoci luki intelektualnej (intelectual divide), naukowej i edukacyjnej. Dwudziestowieczne wynalazki pozwalaj na globaln, sieciow wymian informacji i wiedzy pewnym grupom posiadajcym dostp do nich; pozostawiaj jednoczenie na uboczu znaczne grupy spoeczne, z ktrych rekrutuj si elektroniczni analfabeci. Std niezwykle istotne s prby tworzenia rwnego dostpu do mediw elektronicznych wszystkim grupom spoecznym. Magorzata MATUSIAK
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki, nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 13 [2] L. Zienkowski, Gospodarka oparta na wiedzy mit czy rzeczywisto? [w:] L. Zienkowski (red.), Wiedza a wzrost gospodarczy, Scholar, Warszawa 2003, s. 15

59

[3] P. F. Drucker, Spoeczestwo pokapitalistyczne, PWN, Warszawa 1999, s. 40 [4] J. Szafran, Politechnika w spoeczestwie wiedzy teraniejszo, przyszo i marzenia, wykad inauguracyjny, www.pryzmat.pwr.wroc.pl/ Pryzmat_159/159wyk.html [5] Podrcznik OSLO, OECD/EUROSTAT 1997, KBN 1999 [6] P. F. Drucker, Zarzdzanie w XXI wieku, Muza SA, Warszawa 2000, s. 9 [7] P. Sienkiewicz, H. wieboda, Analiza systemowa telepracy [w:] L. H. Haber (red.), Spoeczestwo informacyjne wizja czy rzeczywisto, Krakw 2004 [8] J. Skrzypczak, Tak zwane kompetencje kluczowe, ich charakter i potrzeba ksztatowania w toku edukacji ustawicznej, Edukacja ustawiczna dorosych nr 3/1998, s. 20.

westora kapitaowego posiada charakter strategiczny dla przedsibiorcy. Kolejnym krokiem jest przygotowanie i przedstawienie inwestorom oferty, ktra bdzie dla nich w peni zrozumiaa pod ktem biznesowym (stopa zwrotu z inwestycji, czas i sposb wyjcia z inwestycji, poziom ryzyka), lecz rwnie konkurencyjna w stosunku do innych ofert dostpnych na rynku kapitaowym. Umiejtno prezentacji inwestorom nowego przedsiwzicia posiada tu podstawowe znaczenie. Karol LITYSKI
Literatura: [1] Duga droga do venture capital gotowo inwestycyjna, Polskie Forum Strategii Lizboskiej, Niebieskie Ksigi nr 4, Rynek kapitau w Polsce, 2003.

GOTOWO INWESTYCYJNA [investment readiness] Na tak zwan gotowo inwestycyjn skadaj si trzy elementy: (1) rozumienie istoty nansowania typu equity i tym samym skonno do korzystania z niego; (2) umiejtnoci prezentacyjne czyli dostosowania dokumentw (biznesplan, memorandum) i prezentacji ustnych do oczekiwa inwestorw equity oraz (3) potencja rozwojowy projektw (silne i sabe strony przedsibiorcy i biznesu). Firmy innowacyjne u progu swojej dziaalnoci nie posiadaj na og zdolnoci kredytowej. Poszukujc kapitau zewntrznego s zmuszone pozyskiwa go od funduszy inwestycyjnych, aniow biznesu lub korzysta ze specjalnych programw pomocy publicznej, ktre nie oferuj jednak znaczcych rodkw wsparcia. Inwestycje inwestorw kapitaowych wi si zawsze z utrat penej kontroli nad rm na rzecz nowych wsplnikw/ akcjonariuszy. Decyzja o pozyskaniu in60

GRANT [dotacja] to bezzwrotne wsparcie nansowe przeznaczone na okrelony cel (zwykle naukowy, spoeczny, artystyczny, ale rwnie gospodarczy), ktre rozmaite instytucje, rmy lub osoby prywatne przyznaj podmiotom realizujcym ten cel. Grant jest form bezporedniej dotacji o charakterze niekomercyjnym na rzecz okrelonego benecjanta w celu podjcia przez niego odpowiednich dziaa lub snansowania czci budetu projektu. Wsparcie nansowe moe dotyczy realizacji projektw, bada, przedsiwzi osb indywidualnych, fundacji, stowarzysze, komitetw lub innych organizacji krajowych i midzynarodowych. System grantw ma promowa projekty najbardziej potrzebne gospodarce, nauce i kulturze, ma te umoliwia kontrol ich wykonania. Granty na cele zwizane w rny sposb z innowacjami i innowacyjnoci przy-

znaj m.in.: Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, PARP, Ministerstwo Gospodarki oraz Komisja Europejska. Instytucje przyznajce granty stosuj zwykle zoone systemy konkursowe aby otrzyma grant trzeba zazwyczaj zoy do szczegowy projekt bada lub dziaalnoci innowacyjnej oraz wypeni i zaczy szereg drukw i zacznikw. Projekty wraz z dokumentacj s nastpnie oceniane przez ekspertw, ktrzy wybieraj projekty przeznaczone do realizacji, proponujc przy tym okrelony sposb ich nansowania speniajcy wymogi pomocy publicznej. Sposb ten jest zwykle opisany w szczegowej umowie cywilno-prawnej i okrela na jakie cele maj by przeznaczone przekazane sumy grantu. Pawe GODEK Aleksander BKOWSKI
Literatura: [1] E. Chojna-Duch, Polskie prawo nansowe. Finanse publiczne, Lexinexis, Warszawa 2004 [2] A. Sosnowska, K. Poznaska, S. obejko, J. Brdulak, K. Chinowska, Systemy wspierania innowacji i transferu technologii w krajach UE i w Polsce, Poradnik Przedsibiorcy, PARP, Warszawa 2003.

INKUBATOR TECHNOLOGICZNY (centrum technologiczne) [technology incubator] to typ programu inkubacji przedsibiorczoci, rozwijany w otoczeniu lub powizaniu z instytucjami naukowo-badawczymi, deniowany jako wyodrbniony organizacyjnie i oparty na nieruchomoci orodek, czcy ofert lokalow z usugami wspierajcymi rozwj maych rm. wiatowe Forum Stowarzysze Inkubatorw Przedsibiorczoci i Parkw Nauko-

wych, ktre odbyo si w 2003 r. W Richmond (USA), przyjo jedn denicj dla inkubowania biznesu i inkubatorw przedsibiorczoci: Program Inkubacji Przedsibiorczoci zdeniowano jako proces rozwoju ekonomicznego i socjalnego, skierowany na doradzanie potencjalnym, pocztkujcym przedsibiorstwom (start-up), organizowanie oraz przyspieszenie ich wzrostu i sukcesu poprzez kompleksowy program wspierania biznesu. Gwnym celem jest wypromowanie efektywnych przedsibiorstw, ktre wyjd z programu w okrelonym czasie, zdolne samodzielnie przetrwa nansowo na rynku. Te rmy tworz miejsca pracy, rewitalizuj rodowisko lokalne, komercjalizuj nowe technologie, tworz dobrobyt i pomylny rozwj lokalnej i narodowej gospodarki. Kluczowymi elementami sukcesu inkubacji przedsibiorczoci s: 1) Zarzd, ktry organizuje rodki i rozwija powizania biznesowe, marketingowe i menederskie odpowiednio do potrzeb przedsibiorcw klientw; 2) Wsplne usugi biurowe, szkolenie, zaplecze techniczne i wyposaenie; 3) Dobr klientw i proces przyspieszonego rozwoju, w wyniku czego przedsibiorstwa staj si bardziej samodzielne oraz przygotowane do wyjcia z programu; 4) Pomoc w uzyskaniu rodkw nansowych niezbdnych dla rozwoju przedsibiorstwa. Program Inkubacji Przedsibiorczoci dodaje wartoci przedsibiorstwom poprzez oferowanie we wasnym obiekcie odpowiedniej powierzchni i elastycznych warunkw najmu. Ta denicja jest cigle rozwijana i uzupeniana na kolejnych Forach Stowarzysze w New Delhi (2004) i Baltimore (2005). Gwne funkcje inkubatora technologicznego obejmuj wspomaganie rozwoju
61

nowo powstaych rm oraz optymalizacj warunkw dla transferu i komercjalizacji technologii poprzez: kontakty z instytucjami naukowymi i ocen przedsiwzi innowacyjnych; usugi wspierajce biznes, np. doradztwo nansowe, marketingowe, prawne, organizacyjne i technologiczne; pomoc w pozyskiwaniu rodkw nansowych, w tym funduszy ryzyka; tworzenie waciwego klimatu dla podejmowania dziaalnoci gospodarczej i realizacji przedsiwzi innowacyjnych, tzw. efekty synergiczne; dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni na dziaalno gospodarcz; dostp do laboratoriw w placwkach naukowych. Podstawowym zadaniem inkubatora jest asysta w tworzeniu oraz pomoc w pierwszym okresie dziaania maej technologicznej rmy. W biecej dziaalnoci podkrela si korzyci jakie wynikaj z osobistego kontaktu przedsibiorcw z zarzdem i pracownikami inkubatora, trenerami i doradcami oraz innymi przedsibiorcami, lokatorami inkubatora. Efektem bezporednich kontaktw s tzw. efekty synergii, trudne do osignicia w innych warunkach. W dziaaniach inkubacyjnych kadzie si coraz wikszy nacisk na mikkie usugi dla maych i rednich przedsibiorstw. Wsparcie biznesu w inkubatorze obejmuje: preferencyjne stawki czynszu rosnce wraz upywem pobytu w inkubatorze;
62

szkolenia oraz usugi doradcze i informacyjne; asyst w transferze technologii; dostp do wsplnej infrastruktury technicznej i serwisowej; dostp do rnorodnych lokalnych i globalnych sieci biznesowych. Okres pobytu rmy w inkubatorze wynosi od 3 do 5 lat. Pod koniec tego okresu warunki ekonomiczne (czynsz i opaty) nie odbiegaj od stawek w najbliszym otoczeniu. Gwnym celem dziaalnoci inkubatora technologicznego jest pomoc nowo powstaej, innowacyjnej firmie w osigniciu dojrzaoci i zdolnoci do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Inkubator moe aktywnie oddziaywa na rozwj lokalny/regionalny i tzw. otoczenie przedsibiorstw, realizujc nastpujce zadania: rozwijanie nowoczesnych form wsppracy rodowiska naukowego i lokalnego biznesu; tworzenie nowych, trwaych miejsc pracy; transfer i komercjalizacj technologii; wspieranie rozwoju lokalnego, inicjowanie przeksztace strukturalnych, zagospodarowanie niewykorzystywanych obiektw poprzemysowych; promocj przedsibiorczoci, rozwj ekonomiczny sektora prywatnego;

 promocj regionu, tworzenie sieci wsppracy. Oddziaywanie inkubatorw zarwno na przedsibiorczo i rozwj ekonomiczny, jak i na rozprzestrzenianie si wsppracy technologicznej uczynio z nich uznane narzdzie rozwoju regionalnego. Pierwsze tego typu koncepcje lokalizacyjne pojawiy si w USA w poowie lat szedziesitych, a w Europie Zachodniej dziesi lat pniej i byy traktowane jako instrument tworzenia alternatywnych miejsc pracy, wspomagania indywidualnej przedsibiorczoci i zagospodarowania obiektw poprzemysowych w regionach dotknitych kryzysem strukturalnym. Od koca lat osiemdziesitych inkubatory s coraz powszechniej wykorzystywan przez wadze publiczne, form pobudzania rozwoju gospodarczego i innowacyjnoci, przeksztace strukturalnych, tworzenia nowych miejsc pracy. Na uwag zasuguje rozbudowana denicja inkubatora technologicznego propagowana przez Agencj Rozwoju Przemysu: i.t., to wyodrbniona organizacyjnie, budetowo i lokalowo jednostka, ktra zapewnia pocztkujcym przedsibiorcom z sektora MSP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu rmy oferujcej produkt lub usug powsta w wyniku wdroeniu nowej technologii. Inkubator technologiczny oferuje przede wszystkim: atrakcyjne cenowo warunki lokalowe przystosowane do rozwoju dziaalnoci gospodarczej opartej na wykorzystaniu technologii obsug administracyjno-biurow rm w inkubatorze doradztwo biznesowe (ksztatowanie prolu rmy, dostp do pomocy prawnej, patentowej, pomoc w pozyskaniu zewntrznego nansowania, dostp do ekspertw technologicznych), promocj rm dziaajcych w inkubatorze, do-

Inkubatory technologiczne

dziaajce i.t. i.t. w trakcie tworzenia

stp do laboratoriw i bibliotek lokalnej instytucji naukowej o prolu technicznym, sprzyjajce rodowisko innych, nie konkurujcych ze sob przedsibiorcw z inkubatora, stojcych w obliczu podobnych problemw.[3] Inkubatory technologiczne, w tym przy uczelniach, nie s w Polsce pomysem nowym. Pierwsze koncepcje pojawiy si niezalenie od siebie w 1990 r., a za pierwszy orodek naley uzna Wielkopolskie Centrum Innowacji i Przedsibiorczoci w Poznaniu, powstae przy istotnym zaangaowaniu Politechniki Poznaskiej. W krtkim czasie powstay kolejne powizane z uczelniami pastwowymi orodki; w Gdasku Centrum Technologiczne przy Politechnice Gdaskiej, w Krakowie Progres and Business Incubator i w Warszawie Centrum Przedsibiorczoci przy Politechnice Warszawskiej. Omawiane inicjatywy cechowaa innowacyjna orientacja na rmy wdraajce nowe produkty i technologie oraz na wspprac z instytucjami naukowo-badawczymi. W poowie 1992 r. utworzono w Szczecinie i odzi pierwsze, tradycyjne inkubatory zorientowane
63

na wspieranie szeroko rozumianej przedsibiorczoci, bez wymogu technologicznego charakteru rm. W Polsce cznie utworzono ponad 80 inkubatorw, z ktrych w poowie 2005 r. dziaay 52, a cechy technologicznych spenia 7. Podstaw wyodrbnienia s dziaania w zakresie wsparcia innowacyjnoci rm-lokatorw. Rozwj inkubatorw technologicznych nastpuje dwoma ciekami: poprzez przeksztacanie tradycyjnych inkubatorw w drodze rozwijania funkcji innowacyjnych (d, Szczecin, Mielec, Kalisz, Ruda lska); przez tworzenie nowych inkubatorw w ramach parkw technologicznych (Gdynia, Wrocaw). W najbliszych latach, najprawdopodobniej nastpi potrojenie liczby tego typu orodkw. Obecnie realizowanych jest 17 nowych inicjatyw inkubatorowych, gwnie w parkach technologicznych (Pozna, Krakw, d, Bechatw) i przy szkoach wyszych (Uniwersytet Jagielloski Krakw, Wysza Szkoa Humanistyczno-Ekonomiczna d). Naley rwnie zaoy przeksztacenie szeregu obecnie funkcjonujcych inkubatorw akademickich w inkubatory technologiczne z szerok ofert pomieszcze dla rm. Przecitny inkubator technologiczny zajmuje powierzchni 3828,4 m2 (od 370 do 7500 m2), z czego 64,9% stanowi powierzchnia netto na wynajem dla rm i innych uytkownikw. We wszystkich siedmiu inkubatorach dziaa cznie ok. 156 podmiotw tworzcych 783 miejsca pracy, w tym 25,9% lokatorw to rmy
64

nowo utworzone. W wikszoci inkubatorw maksymalny okres pobytu wynosi 2 lub 3 lata, a w czci z nich nie stosuje si adnych ogranicze czasowych. Podstaw dla sprawnego funkcjonowania inkubatorw tworz zorganizowane formy pomocy maym, innowacyjnym rmom. W oglnym zarysie pomoc obejmuje: rnego typu doradztwo i konsulting, dostp do informacji, infrastruktur i ofert wsplnych urzdze serwisowych oraz wsparcie nansowe i porednictwo w kontaktach z instytucjami ryzyka. Oferta doradcza, szkoleniowa i informacyjna dostpna w inkubatorach technologicznych obejmuje: (1) przedsibiorczo i tworzenie rmy, (2) dostp do rodkw z funduszy europejskich, (3) porednictwo kooperacyjne, (4) opracowanie biznesplanw i wnioskw kredytowych, (5) nanse i podatki, (6) ksigowo i rachunkowo, (7) prawo gospodarcze, (8) badania rynku i marketing, (9) nowe technologie i patenty. We wszystkich inkubatorach do dyspozycji rm jest: recepcja, obsuga sekretariatu, faks, kopiarka, a w 86% z nich sie komputerowa i sala seminaryjna. Poziom infrastruktury naley uzna za wysoki. Niska jest natomiast dostpno instrumentw wsparcia nansowego; nadal jedynie w pojedynczych przypadkach, mamy do czynienia z: funduszami poyczkowymi czy rozwinit wspprac zanioami biznesu lub funduszami venture capital. Braki te s dostrzegane przez menaderw inkubatorw. Z oferowanych form wsparcia korzystaj rwnie rmy absolwenckie i inne mae podmioty dziaajce w otoczeniu inkubatora. Krzysztof B. MATUSIAK Krzysztof ZASIADY

Literatura: [1] K. B. Matusiak, K. Zasiady, Inkubatory Przedsibiorczoci [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce, SOOIPP/Raport, d/Pozna 2004, s. 283334 [2] K. B. Matusiak, K. Zasiady, Rozwj inkubatorw parkw technologicznych [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 94109 [3] www.arp. com.pl/spo/-index.php?lang=pl&page =dzialanie.

technologicznego wynalazku w rynkowy produkt lub proces. Wszelkie upowszechnianie innowacji stanowi jego zdaniem, odrbny rodzaj zmian, ktre okrelane s mianem imitacji. Oznacza to, i innowacja stanowi kadorazowo zmian niepowtarzaln (jednorazow, niecig), natomiast zmiany o charakterze imitacyjnym lub inwencyjnym maj cigy, powtarzalny przebieg. Czciej jednak innowacje definiuje si jako pomyln ekonomicznie eksploatacj nowych pomysw[2]. Innowacje s tutaj traktowane jako kontinuum zmian techniczno-organizacyjnych, obejmujce z jednej strony proste modykacje istniejcych produktw, procesw i praktyk (ktre mog by nowe dla rmy, ale niekoniecznie dla przemysu), do fundamentalnie nowych produktw i procesw z drugiej (ktre s nowe tak dla przemysu, jak i dla rmy). Realizacja innowacji wymaga szeregu czynnoci naukowych, technologicznych, organizacyjnych, nansowych i handlowych. Wedug Podrcznika Oslo Manual innowacja ma miejsce, gdy nowy lub ulepszony produkt zostaje wprowadzony na rynek albo nowy lub ulepszony proces zostaje zastosowany w produkcji, przy czym w produkt i proces s nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzajcego je przedsibiorstwa. W rozumieniu Podrcznika Oslo Manual innowacja techniczna oznacza obiektywne udoskonalenie waciwoci produktu lub procesu bd systemu dostaw w stosunku do produktw i procesw dotychczas istniejcych. Mniejsze techniczne lub estetyczne modykacje produktw lub procesw, nie wpywajce na osigi, koszty lub te na zuycie materiaw, energii i komponentw, nie s traktowane jako innowa65

INNOWACJE [innovation] Zjawisko innowacji jest nierozcznie zwizane z pojciem zmiany, nowoci, reformy czy te idei postrzeganej jako nowa. Za innowacje uwaa si najrniejsze fakty, procesy i zjawiska o charakterze technicznym, organizacyjnym, spoecznym lub psychologicznym. Tak bardzo zrnicowane i niesprecyzowane pojmowanie innowacji wynika zarwno z niedugiej tradycji bada nad innowacjami, jak i odmiennoci uj teoretycznych. Pojcie innowacji wprowadzi do nauk ekonomicznych w pocztkach ubiegego stulecia J. A. Schumpeter. Rozumia on innowacje szeroko, jako: (1) wprowadzenie do produkcji wyrobw nowych lub te udoskonalenie dotychczas istniejcych, (2) wprowadzenie nowej lub udoskonalonej metody produkcji, (3) otwarcie nowego rynku, (4) zastosowanie nowego sposobu sprzeday lub zakupw, (5) zastosowanie nowych surowcw lub pfabrykatw, (6) wprowadzenie nowej organizacji produkcji. Schumpeter rozumia innowacje jako tworzenie zmian fundamentalnych lub radykalnych, obejmujcych transformacj nowej idei lub

cje techniczne. Okrelenie wyrb technicznie nowy (technologicznie nowy) oznacza, e zmiany o charakterze czysto estetycznym czy zmiany dotyczce wycznie wygldu wyrobu nie s uwaane za innowacje. Edward STAWASZ
Literatura: [1] OECD, Oslo Manual. Then Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [2] M. E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, The Macmillan Press Ltd, London 1990 [3] J. A. Schumpeter, Teoria roz-

woju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960 [4] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999.

INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) [Centra Przekazu Innowacji] to sie regionalnych centrw transferu technologii, ktrych gwnym celem dziaania jest ponadnarodowy transfer technologii i uatwianie wsppracy pomidzy twrcami i uytkownikami nowych rozwiza technicznych. Cele dziaalnoci IRC obejmuj wspomaganie procesu transferu technologii i doprowadzanie do podpisania umw w tym zakresie.

Sie orodkw IRC

66

Dziaalno orodkw IRC obejmuje: promocj innowacyjnych rozwiza oferowanych przez MSP; identykacj technologii innowacyjnych poszukiwanych przez MSP; promocj wsppracy technologicznej pomidzy rnymi podmiotami; uatwianie dostpu MSP do rozwiza technologicznych opracowanych w instytucjach badawczych. Typowy cykl dziaa podejmowanych przez IRC obejmuje: nawizanie roboczego kontaktu z przedsibiorstwem i przeprowadzenie audytu technologicznego; identykacj technologii speniajcych oczekiwania przedsibiorstwa; znalezienie partnerw do realizacji przedsiwzicia polegajcego na transferze technologii; doradztwo w zakresie rnych aspektw procesu transferu technologii; wspomaganie negocjacji umowy transferu technologii. Aleksander BKOWSKI

w stosunku do sektora produkcji materialnej. Znajduje to odzwierciedlenie bezporednio w odmiennoci tych obszarw (sektor produkcyjny, sektor usugowy). Usuga (service), to czynno w wyniku wykonania ktrej powstaje warto uytkowa o charakterze niematerialnym, suca zaspokojeniu pewnego rodzaju potrzeb. Wytworzona warto powinna by uyteczna spoecznie. Zakada si take, e usugi s czynnociami wiadczonymi przez wyspecjalizowane jednostki, ktrych dziaalno rni si zasadniczo od tych produkujcych dobra materialne. Z ekonomicznego punktu widzenia przyjmuje si, e usugi stanowi dziaalno o okrelonym powyej charakterze, wykonywan przez podmioty gospodarcze, ktrej efektem nie s przedmioty materialne. Jak podaje M. Daszkowska usuga w sensie gospodarczym jest uytecznym produktem niematerialnym, ktry jest wytwarzany w wyniku pracy ludzkiej (czynnoci) w procesie produkcji, przez oddziaywanie na struktur okrelonego obiektu (czowieka traktowanego jako osoba liczna, intelekt czy czstka okrelonej spoecznoci albo przedmiotu materialnego), w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich. Z charakteru usug wynikaj ich specyczne cechy: 1) niematerialno wyraa si w braku moliwoci pokazywania, przechowywania, a take poddania ocenie zmysw usugobiorcy; 2) jednoczesno procesu wiadczenia i konsumpcji w odrnieniu od dbr materialnych, dla ktrych istnieje znaczna rozbieno czasowa pomidzy procesem produkcji i konsumpcji przez ostatecznego nabywc, usugi nie mog istnie poza tym procesem;
67

INNOWACJE W USUGACH [service innovations] Innowacje w sektorze usug (service sektor) charakteryzuj si odmiennoci

3) niejednolito kadorazowo wiadczona usuga podlega specycznym uwarunkowaniom i nie moe by ustandaryzowana, a ostateczne cechy usugi ksztatuj si w procesie jej tworzenia; 4) nietrwao brak moliwoci skadowania i produkowania na zapas, z czego wynika ograniczony dostp do usug, uwarunkowana iloci osb je wiadczcych; 5) brak moliwoci nabycia na wasno raz nabyta warto wynikajca z usugi nie moe by przedmiotem dalszego obrotu. Pojcie usugi jest bardzo obszerne, a elementy nim charakteryzowane zrnicowane. Dlatego mona wyrni rne grupy (rodzaje) usug. Biorc pod uwag przeznaczenie, mona wyrni usugi: produkcyjne, konsumpcyjne, oglnospoeczne. Usugi produkcyjne zwizane s z procesem produkcji dbr materialnych. Wspomagaj ten proces, ale nie uczestnicz bezporednio w tworzeniu nowych produktw. Zaliczy mona do nich np. prace instalacyjne i montaowe, zomowanie, dystrybucj energii elektrycznej. Usugi konsumpcyjne to usugi suce konsumentom indywidualnym i zbiorowym. Do tej grupy zalicza si usugi skierowane na dobra uytkowane w procesie konsumpcji (naprawy, konserwacje), urzdzenia i pomieszczenia udostpniane konsumentom w celu eksploatacji (transport, handel) oraz usugi zaspokajajce bezporednio potrzeby konsumentw (takie jak np. nauka, kultura, opieka zdrowotna, fryzjerstwo, kosmetyka). Usugi oglnospoeczne obejmuj czynnoci wiadczone wzgldem spoeczestwa w zakresie porzdkowo-organizacyjnym, przez wyspe68

cjalizowane w tym celu instytucje i organizacje (m.in. rzdowe i samorzdowe, spoeczne oraz wyznaniowe). Wszystkie rodzaje usug mog podlega procesom innowacyjnym. Najwiksz wraliwo w tym kierunku wykazuj usugi konsumpcyjne, ktre podlegaj najwikszemu wpywowi rynku oraz wystpujcym na nim wahaniom. Usugi, jako obszar innowacyjnoci, charakteryzuje si odmiennoci w stosunku do obszaru produkcji materialnej. Odmienno ta jest nastpstwem niematerialnoci produkcji usug, brakiem moliwoci produkcji na zapas (jednoczesno produkcji i konsumpcji), koniecznoci utrzymywania zdolnoci produkcyjnych/ potencjau produkcyjnego pozwalajcego na zaspokajanie potrzeb klientw w okresie zwikszonego popytu. Istotnym elementem usug jest jako. Jako oczekiwana jest to poziom jakoci usugi oczekiwanej (wymaganej, danej) przez klienta; jako zaplanowana jest to poziom jakoci, ktr usugodawca chce zapewni klientom; jako uzyskana jest to poziom jakoci uzyskany w trakcie realizacji usugi w oparciu o badania z uwzgldnieniem punktu widzenia usugobiorcy i elementw obiektywizujcych ocen; jako postrzegana jest to poziom jakoci wiadczonych usug w subiektywnej ocenie klientw. Duy wpyw na subiektywizm oceny ma dowiadczenie klienta w zakresie korzystania z okrelonego usugodawcy lub image usugodawcy. Istotnego znaczenia w tym obszarze nabiera kwestia ksztatowania jakoci np. poprzez wykorzystanie lozoi TQM czy systemu ISO. System wdraania zarzdzania jakoci jest czsto podawany jako przykad innowacji organizacyjno-menederskich (zaawan-

sowana technika zarzdzania advanced management technique). Sektor usug jest dynamicznym i elastycznym dziaem gospodarki. Ze wzgldu na cechy usug dziaalno w tym zakresie posiada stosunkow atwo dostosowywania si do zmian w otoczeniu, tak gospodarczych, jak i spoecznych. Moe rwnie ze znaczn atwoci reagowa na nowe trendy poprzez przyswajanie innowacji technicznych i organizacyjnych oraz nowej wiedzy. Obecnie w gospodarce obserwuje si wiele zmian w sektorze usug, spowodowanych gwnie przez czynniki gospodarcze, spoeczne, demograczne, polityczne i prawne. Wrd zachodzcych przemian identykuje si przede wszystkim wzrost zainteresowania usugami turystycznymi oraz rozrywkowymi oraz medycznymi i paramedycznymi, w zwizku ze zmianami w strukturze demogracznej ludnoci. Zmiany w sposobie ycia wpyny na rozwj dziaalnoci gastronomicznej, szczeglnie w kierunku tzw. fast-food. Masowe zatrudnienie kobiet spowodowao zdecydowany wzrost dochodw rodziny, a tym samym funduszu wolnego gospodarowania, co miao bezporednie przeoenie na rozwj usug zaspokajajcych potrzeby wyszego rzdu, usug bankowych oraz ubezpieczeniowych, ale take miao wpyw na coraz powszechniejsze zastpowanie wasnej pracy przez usugi obce (sprztanie, gotowanie, prace remontowe). Rozwj gospodarczy zdeterminowa rozwj usug komunikacyjnych oraz infrastrukturalnych, jak rwnie usug doradczych i konsultingowych. Innowacyjno w sektorze usug staje si obecnie gwnym wyzwaniem ksztatowania postpu gospodarczego. Pomimo niematerialnego charakteru usug, silnym procesom innowacyjnym

mog podlega stosowane rozwizania, tworzenie usug nowych jakociowo oraz usug zaspakajajcych nowe rodzaje potrzeb. Szczegln rol w ksztatowaniu innowacyjnoci na rynku usug jest strategia innowacyjna, czyli strategia dziaania zorientowana na rozwj i wprowadzanie nowych rozwiza. Jest to plan dziaania deklarujcy pd ku rozwijaniu, absorbowaniu i wprowadzaniu innowacji nioscych korzy dla klienta i/lub majcych swj wyraz w uwarunkowaniach wewntrznych organizacji. Strategia innowacyjna wyznaczajc oglny kierunek funkcjonowania organizacji moe sta si determinantem zachowa przedsibiorczych pracownikw, podejmowania inicjatyw tworzenia nowych wartoci w produktach i usugach, wprowadzania modykacji w dominujcych procesach, zgodnie z celami organizacji. Strategia innowacyjna ma due znaczenie zarwno dla przedsibiorstw produkcyjnych, jak te usugowych. Obok nieustannych de do tworzenia rozwiza innowacyjnych, powinna deklarowa rwnie orientacj na klienta, czyli stae poszukiwanie sposobw lepszego zaspokojenia jego potrzeb. Strategia innowacyjna nie tylko wyznacza rozwojowy kierunek dziaania przedsibiorstwa, ale rwnie wpywa na ksztatowanie wizerunku podmiotu rynkowego w oczach innych podmiotw. Wzrost znaczenia usug we wspczesnej gospodarce oraz rola innowacji w rozwoju spoeczno-gospodarczym wskazuje na konieczno lepszego poznania procesw innowacyjnych w obszarze usug. W przedsibiorstwach o charakterze usugowym szczeglnego znaczenia nabieraj innowacje organizacyjno-menederskie. Przykadem mog by pionierskie badania innowacji nietechnologicznych (organizacyjno-menederskich), przeprowadzone
69

w Australii. Badania te pozwoliy wykaza, e innowacje nietechnologiczne stanowi znaczcy aspekt dziaalnoci sektorw produkcyjnych i wystpuj w 24% przedsibiorstw (innowacje technologiczne w 34% przedsibiorstw sfery produkcyjnej), lecz s relatywnie waniejsze w sferze usug, gdy wynosz 14% przedsibiorstw (innowacje technologiczne 12%). Szacuje si zatem, e innowacje nietechnologiczne pojawiay si ogem w 15% rm, natomiast innowacje technologiczne w 13% rm. Tak wic innowacje organizacyjno-menederskie dla przedsibiorstw usugowych s istotnym rodzajem innowacji. Naley mie take na wzgldzie siln korelacj pomidzy innowacjami technologicznymi i nietechnologicznymi. Piotr NIEDZIELSKI
Literatura: [1] S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa, Wspczesna ekonomika usug, PWN, Warszawa 2005 [2] K. Rogoziski, Usugi rynkowe, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 2000 [3] Z. Dmowski, Usugi w obrotach zagranicznych, PWE, Warszawa 1977 [4] Podrcznik OSLO, Proponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych statystycznych dotyczcych innowacji technologicznych, OECD/EUROSTAT 1997, KBN, Warszawa 1999 [5] A. Payne, Marketing usug, PWE, Warszawa 1997.

Wszyscy czonkowie Sieci IRE deniuj innowacje, jako priorytet rozwoju i wczaj go w program rozwoju regionu. W efekcie, sie otwarta jest dla kadego regionu z Europy, ktry koncentruje dziaania na podnoszeniu zdolnoci innowacyjnej na rzecz rozwoju biznesu. Czonkami Sieci IRE s konsorcja instytucji regionalnych, agencji rozwoju, instytucji otoczenia biznesu, uniwersytetw i centrw badawczych. Istotnym sukcesem Sieci jest ciga, zwikszajca si liczba czonkw. Obecnie obejmuje ona ponad 200 regionw z 28 krajw; nie tylko czonkw Unii Europejskiej, ale rwnie Islandii, Bugarii, Rumunii i Norwegii. Wraz z rozwojem inicjatyw innowacyjnych (nansowanych z Funduszy Strukturalnych i 6 Programu Ramowego Bada i Nauki UE) zasig Sie IRE sukcesywnie si powiksza, w tym w ostatnich 3 latach rwnie o regiony z nowych pastw czonkowskich. Obecnie wrd czonkw Sieci IRE znajduje si dwanacie z szesnastu regionw z Polski. Pi z nich: woj. wielkopolskie, warmiskomazurskie, opolskie, lskie oraz zachodniopomorskie, od 2002 roku, czyli od pocztku realizacji projektw RIS NAC, nansowanych w ramach 5 Programu Ramowego; kolejne: woj. mazowieckie, kujawskopomorskie, pomorskie, lubelskie, dzkie, dolnolskie i maopolskie, od poowy 2005 roku, w efekcie rozpoczynajcych si projektw RIS NAC nansowanych z kolejnego, 6 Programu Ramowego. Nad spjnoci i poprawnoci dziaania czuwa Sekretariat Sieci z siedzib w Luksemburgu, skadajcy si z zespou dowiadczonych ekspertw w zakresie regionalnej polityki innowacji i zarzdzania duymi, midzynarodowymi sieciami. Se-

INNOWACYJNE REGIONY EUROPY (IRE) [Innovating Regions in Europe] to sie zainicjowana przez Komisj Europejsk w 1996 roku, majca na celu wsparcie regionw w realizacji polityki innowacji, wymiany dowiadcze pomidzy regionami, w tym szczeglnie w zakresie budowania regionalnych strategii innowacji.
70

kretariat odpowiedzialny jest za codzienn prac i zarzdzanie Sieci, wiadczc liczne usugi na rzecz Czonkw. Sie IRE oferuje nastpujce usugi: 1. Rozpowszechnia informacje dotyczce osigni i aktywnoci regionw, polityki innowacji oraz dobrych praktyk na obszarze Europy, przy pomocy stron internetowych (www.innovating-regions.org i www.rinno.org) oraz serii publikacji o Sieci i jej czonkach (IRE Electronic Newsletter). 2. Helpdesk udziela odpowiedzi na licznie kierowane pytania o Sieci IRE i jej czonkach, uatwianie dostpu do wiedzy i dowiadcze regionw, dostarczanie informacji o projektach (RITTS, RIS) i dziaaniach Komisji Europejskiej, pomoc w poszukiwaniu partnerw wrd czonkw Sieci, pomoc w poszukiwaniu ekspertw i wykadowcw na organizowane konferencje / spotkania. 3. Prowadzi punkt informacyjny o dobrych praktykach wskazywanie osb i instytucji w regionach Europy zaangaowanych w realizacj dziaa innowacyjnych. 4. Organizuje konferencje i warsztaty Sekretariat regularnie organizuje warsztaty dla czonkw Sieci w celu prezentacji dowiadcze w rnych obszarach regionalnej polityki innowacji. Co dwa lata organizowana jest konferencja plenarna Sieci. 5. wiadczy specjaln pomoc dla regionw pastw Europy rodkowej i Wschodniej Sekretariat IRE udziela wsparcia metodycznego w zakresie

realizacji i implementacji regionalnych strategii innowacji w tych krajach, organizuje warsztaty metodyczne, spotkania, wydaje przewodniki metodyczne. 6. Zarzdza podgrupami regionw Sekretariat animuje i zarzdza trzema podgrupami regionw w nastpujcych obszarach: (i) powizania nauka przemys, (ii) klastry i sieci, (iii) rozwj regionalnych proli innowacji. Sekretariat wspiera rwnie powstawanie innych grup roboczych. 7. Organizuje wizyty studialne poprzez wsparcie organizacji wizyt studialnych z jednego do innych regionw czonkw IRE. 8. Wspiera wspprac z innymi sieciami Sekretariat IRE utrzymuje bliskie kontakty z innymi sieciami w Europie np.: IRC czy sieciami narodowymi. Zasig Sieci IRE

Micha KLEPKA
[1] www.innovating-regions.org

71

INNOWACYJNE RODOWISKO PRZEDSIBIORCZOCI [franc. milieu enterpreneurial innovante] Rozwj koncepcji i..p. przypisuje si regionalicie francuskiemu Ph. Aydalot, ktry w latach osiemdziesitych XX w. prbowa okreli warunki zewntrzne, konieczne dla powstawania przedsibiorstw i ich zdolnoci do innowacji. Autor negowa koncepcj postpu technicznego, wedug ktrej innowacj okrelaj parametry techniczne, stosowane wszdzie w ten sam sposb. Innowacja, wedug niego, jest zwizana z lokalnym rodowiskiem przedsibiorczoci, jest ona owocem innowacyjnoci tego rodowiska i odpowiada potrzebom rozwoju lokalnego. Prowadzi to autora do stwierdzenia, e rdem innowacji nie jest przedsibiorstwo, lecz wanie rodowisko (franc. milieu), w ktrym ono dziaa. Prace rozpoczte przez Ph. Aydalot s kontynuowane i rozwijane s przez Europejski Midzynarodowy Zesp Badawczy GREMI (Groupe de Recherche Europen sur les Milieux Innovateurs). Prbuj one uj w ramy teorii rne formy wspzalenoci, ktre powstaj na okrelonym obszarze, i ktre czc ze sob bardzo rne elementy wpywaj na rozwj innowacji i powstawanie nowych technologii. Idea rodowiska innowacyjnego rozwijana bya w celu pokazania i uwiadomienia terytorialnego charakteru procesu rozwoju. Innowacyjne rodowiska przedsibiorczoci postrzegane s jako pewien zbir dziaalnoci i zachodzcych midzy nimi relacji, majcych swj wymiar przestrzenny. Grupuje ono w sposb spjny: system
72

produkcji, kultur techniczn i jednostki ekonomiczne. Spjno tumaczy si poprzez wyranie zdeniowane i specyczne dla tego zbioru zachowania. Posiada on kultur techniczn, wiedz, swoje normy i wartoci zwizane z dziaalnoci ekonomiczn. Te rnorodne elementy generuj okrelone, dajce si skodykowa zachowania, wynikajce z regu wewntrznej organizacji i mechanizmw regulacji. Przedsibiorczo, organizacja, zachowania przedsibiorstw, sposb stosowania techniki, zrozumienie regu rynku i umiejtnoci s jednoczenie integralnymi czynnikami skadajcymi si na rodowisko i stanowi uwarunkowania kierujce zachowaniami aktorw i relacjami, ktre oni utrzymuj. rodowisko posiada pewne charakterystyki pozwalajce je wyodrbni z otoczenia. D. Maillat wskazuje na pi jego aspektw, ktre deniuj rodowisko i na ktre skadaj si: obszar geograczny, ktry nie musi posiada precyzyjnie wykrelonych granic i pokrywa si z powierzchni administracyjn jednostek terytorialnych; reprezentuje pewn jedno wyraajc si w identykowalnych i specycznych zachowaniach; zbir dziaajcych w jego obrbie aktorw (przedsibiorstw, instytucji badawczych i ksztacenia, lokalnych wadz publicznych, kompetentnych i wykwalikowanych osb); podmioty tworzce rodowisko zachowuj niezaleno w podejmowaniu decyzji i autonomi w swoich wyborach strategicznych; elementy materialne (przedsibiorstwa, infrastruktura), niematerialne

(umiejtnoci, wiedza, zasady i reguy postpowania) i instytucje; logika organizacyjna (zdolno do wsppracy), ktra prowadzi do lepszego wykorzystania zasobw tworzonych wsplnie przez niezalenych aktorw otwartych jeden na drugiego; logika uczenia si (zdolno do zmian), ktra wyraa si w zdolnoci poszczeglnych aktorw do modykowania swoich zachowa w czasie oraz do zastosowania nowych rozwiza pozwalajcych im na szybkie dostosowywanie si do zmian dokonujcych si w ich technologicznym i rynkowym otoczeniu; powizania i zdolno uczenia si wywieraj wpyw na rozwj umiejtnoci i wiedzy umoliwiajcych opanowanie i kierowanie procesami produkcji i wytwarzanie nowych produktw i nowych technologii; w procesie tym wyksztacaj si normy postpowania pozwalajce na zachowanie rwnowagi pomidzy konkurencj a wspprac; bezporednia wsppraca jest zjawiskiem opartym na przyjtych zwyczajach i konwencjach i jej podstaw jest system wzajemnych oczekiwa dotyczcych kompetencji oraz takich a nie innych reakcji w okrelonych sytuacjach. W literaturze wyrnia si trzy podejcia do badania rodowiska: 1. Podejcie mikro-analityczne. Opiera si ono na koncepcji niepewnoci, informacji i kosztw transakcji. Tak rozumiane rodowisko redukuje niepewno z jak cigle konfrontowane s rmy. Poprzez sie nieformalnych zwizkw oraz funkcjonalnych wspzalenoci, jakie zawsze wy-

stpuj midzy przedsibiorstwami, umoliwia ono zdobycie, transmisj, selekcj i kontrol informacji. Przy takim podejciu rodowisko postrzegane jest jako struktura alternatywna do rynku i zhierarchizowanych organizacji ekonomicznych, umoliwiajca poszczeglnym aktorom redukcj kosztw transakcji. 2. Podejcie z punktu widzenia roli poznawczej, jak odgrywa rodowisko. Podejcie to wykorzystuje takie pojcia jak: uczenie si, zdobywanie umiejtnoci i kultura techniczna. rodowisko jako takie grupuje w swoim zbiorze aparat produkcyjny, kultur techniczn i aktorw. Przedsibiorczo, rne formy organizacji, zachowania przedsibiorstw, umiejtnoci i sposb uywania techniki s elementami, ktre jednoczenie integruj i tworz rodowisko. Powstawanie rodowiska postrzegane jest jako proces percepcji, rozumienia i powtarzajcych si dziaalnoci. Taka denicja kadzie nacisk na dwie podstawowe cechy rodowiska. Z jednej strony postrzegane jest ono jako proces, a nie jako statyczny zbir zasobw, z drugiej podkrela wano lokalnego rynku pracy. Ten ostatni umoliwia cyrkulacj i wymian umiejtnoci oraz reprodukcj lokalnej kultury technicznej, co w konsekwencji prowadzi do reprodukcji i transformacji samego rodowiska. 3. Podejcie organizacyjne. rodowisko skada si z rnych form organizacyjnych, ktre ukadaj strategie przedsibiorstw wedug podwjnej logiki: globalizacji i terytorializacji. Szczegln cech rodowiska innowacyjnego jest stworzenie takich procesw, ktre umoliwiaj poczenie
73

strategii rozwoju rm w skali ponadterytorialnej, globalnej z organizacj lokalnego systemu produkcyjnego, zwizanego z okrelonym terytorium. rodowisko bdzie innowacyjne wwczas, jeli potra wyapywa i przyswaja informacje, ktre pozwalaj na wytwarzanie nowych produktw, wzgldnie na now organizacj procesu produkcyjnego. W tym celu musi ono wykorzystywa swoje relacje z otoczeniem i wchodzi w interakcje ze wiatem zewntrznym. Informacje te, integrowane z lokalnymi umiejtnociami, prowadz w pewnym momencie do powstania umiejtnoci specycznych dla danego rodowiska, ktre okrelaj jego przewag konkurencyjn. Aby rodowisko byo innowacyjne musi spenia co najmniej dwa warunki: musi by otwarte na swoje otoczenie i bardzo wraliwe na zmiany w nim zachodzce; cechy te zwikszaj jego umiejtno absorpcji korzyci zewntrznych (informacji i zasobw) generowanych przez to otoczenie; otrzymywane korzyci musz by absorbowane przy pomocy mechanizmw rynkowych oraz kultury i techniki specycznej dla danego rodowiska; tylko wtedy bd efektywnie wykorzystane do powstawania nowych, lepszych rozwiza stosowanych w procesie produkcji. Koncepcja innowacyjnego rodowiska przedsibiorczoci kadzie nacisk na jego rol jako inkubatora, w ktrym interakcje midzy podmiotami gospodarczymi rozwijane s poprzez uczenie si w trakcie wielostronnych transakcji tworzcych efekty zewntrzne specyczne dla
74

innowacji. rodowisko jest organizacj przestrzenn, w ktrej nie tyle liczy si kontrola kosztw odlegoci, co efekty spoeczne wynikajce z koordynacji i wzajemnych relacji. Przedsibiorstwa przekraczaj ograniczenia wynikajce ze zwykej konkurencji i zaczynaj wsplnie rozwaa problemy technologiczne, ucz si nawzajem i poszukuj wsplnych rozwiza. Ta wsppraca, majca miejsce w danej przestrzeni geogracznej, przybiera najczciej form sieci. Aleksandra JEWTUCHOWICZ
Literatura: [1] Ph. Aydalot, Trajectoires technologiques et milieux innovateurs [w:] Ph. Aydalot (red.), Milieux innovateurs en Europe, GREMI, Paris 1986 [2] D. Maillat, Milieux innovateurs et dynamique territoriale [w:] A. Rallet A. Torre, Economie industrielle et conomie spatiale, Economica, Paris 1995 [3] D. Maillat, Globalizacja, terytorialne systemy produkcyjne i rodowiska innowacyjne, Rectors Lectures, no 52, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Krakw 2002 [4] D. Maillat, M. Quvit, L. Senn (red.), Reseax dinnovation et milieux innovateurs: un pari pour le dveloppement rgional, IRER, EDES, Neuchtel 1993 [5] A. Jewtuchowicz, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet dzki, d 2005.

INNOWACYJNO jest cech podmiotw gospodarczych lub gospodarek, oznaczajc zdolno do tworzenia i wdraania innowacji, jak rwnie ich absorpcji, wic si z aktywnym angaowaniem si w procesy innowacyjne i podejmowanie dziaa w tym kierunku; oznacza rwnie zaangaowanie w zdobywanie zasobw i umiejtnoci niezbdnych do uczestniczenia w tych proce-

sach. Bardzo czsto mierzona jest iloci tworzonych i wdraanych innowacji oraz nakadami przeznaczanymi przez przedsibiorstwa na dziaania w tym zakresie. Innowacyjno wie si z posiadanymi zasobami (ludzkie, rzeczowe, kapitaowe, informacyjne), ale take umiejtnoci ich wykorzystania, czyli dojrzaoci innowacyjn. Dojrzao innowacyjna to odpowiedni poziom kultury organizacyjnej, warunkujcy wykorzystanie przedsibiorczoci, innowacyjnoci, kreatywnoci oraz innych zdolnoci do tworzenia, absorbowania i wprowadzania innowacji w rnych dziedzinach. Dojrzao innowacyjna moe by traktowana jako specyczny zasb dla podmiotw gospodarczych, bdcy swoist kompilacj prostszych zasobw o charakterze materialnym (np. rodki nansowe, warunki do pracy) i niematerialnym (np. umiejtnoci, zdolnoci). Innowacyjno moe by postrzegana na poziomie: (1) jednostkowym, (2) organizacyjnym i (3) makroekonomicznym. Na poziomie jednostkowym innowacyjno jest okrelana przez kompetencj innowacyjn, ktra okrela waciwoci jednostki, warunkujce jej postaw w procesie zmiany. Kompetencja innowacyjna jest silnie skorelowana z plastycznoci innowacyjn (skonno i atwo, zdolno do poddawania si procesom innowacyjnym) i umiejtnoci uczenia si im wysza jest kompetencja innowacyjna, tym lepsze przystosowanie wykazuje jednostka w zakresie uczenia si i tym wysz plastycznoci si charakteryzuje. Wiedza zdobywana w procesie uczenia si wspomaga wprowadzanie zmian w organizacji, co z kolei powoduje zdobywanie nowej wiedzy, ktra wyzwala kolejne potrzeby. Twrcze napicie, towa-

rzyszce procesom uczenia si, pobudza potrzeb pogbiania umiejtnoci teoretycznych i praktycznych (kompetencji) do zarzdzania innowacjami. W procesie uczenia si ksztatuj si take postawy, warunkujce tworzenie zachowa innowacyjnych. Wykorzystanie moliwoci uczenia si w organizacji pozwala wypracowa postawy proinnowacyjne, nastawione na inicjowanie, kreowanie i wdraanie zmian, a przez to podniesienie efektywnoci ekonomicznej jej dziaalnoci. O innowacyjnoci jednostki decyduje take motywacja innowacyjna, deniowana jako mechanizm akceptowania nowoci, generujcy postaw jednostki wobec innowacji. Motywacja innowacyjna moe by warunkowana przez trzy mechanizmy sprawcze, sterujce dziaaniami jednostki: lk, korzy wasna, korzy spoeczna. Lk jako czynnik motywacyjny jest stanem niepokoju, ktry powoduje, e osoba traktuje sytuacj zmiany jako rdo zagroenia dla posiadanych albo upragnionych wartoci. Jeli lk jest gwnym mechanizmem motywujcym, normaln reakcj jest unikanie zmiany i obrona przed jej wprowadzeniem. W przypadku analizowania korzyci wasnej jednostka wartociuje w sposb racjonalny korzyci i straty, jakie moe jej przynie wprowadzenie innowacji. Wynik tej analizy prowadzi do wypracowania stanowiska decydujcego o chci wdroenia lub odrzuceniu danej innowacji. Analiza protw i strat, jakie zmiana moe przynie dla ogu spoecznoci (korzy spoeczna), w zwizku z uczestnictwem jednostki w procesach innowacyjnych, moe skoni j do przyjcia akceptacyjnej lub obronnej postawy wobec innowacji. Motywacja do wprowadzania innowacji w duej mierze wynika z radoci robienia czego, co nigdy dotd nie zostao zrobione. Do czynnikw generujcych innowacyjno
75

jednostki zalicza si take zdolno innowacyjn, ktra jako cecha jednostki okrela jej wewntrzne i nabyte predyspozycje do tworzenia, implementowania i adaptacji innowacji z otoczenia, ale take jej podatno na wpyw czynnikw zewntrznych, warunkujcych takie zachowania. Zdolno innowacyjna moe by przedmiotem oceny w procesie rekrutacji pracownikw. Innowacyjno organizacji rozpatrywana jest przez pryzmat jej potencjau innowacyjnego. Potencja ten rozumie si jako zdolno podmiotu gospodarczego do opracowywania projektw, wdraania oraz rozpowszechniania innowacji. Potencja innowacyjny przedsibiorstwa tworz jego pracownicy oraz warunki w jakich funkcjonuj. Bardzo wanym czynnikiem tworzcym ten potencja jest ukad organizacyjny podmiotu, procedury procesw innowacyjnych, a take wprowadzone innowacje, umoliwiajce generowanie nowych rozwiza. Bardzo czsto udoskonalenie wprowadzone w jednej dziedzinie wpywa w zasadniczym stopniu na moliwoci dokonania usprawnie w innej. Wszystkie te elementy wpywaj na siebie tworzc cao. Wdroone innowacje produktowe (np. systemy informatyczne, technologie komputerowe) pozwalaj bardzo czsto na wprowadzenie zmian organizacyjnych. Z kolei wprowadzenie nowatorskich rozwiza kierowniczych przewanie warunkuje moliwo wdroenia innowacji w zakresie usug. Postuluje si, e innowacyjno przedsibiorstwa zaley od jednoczesnych zmian we wszystkich wymienionych obszarach. Dlatego te obecnie zwraca si uwag na rozwijanie potencjau innowacyjnego przedsibiorstwa we wszystkich obszarach, symultanicznie.

Z makroekonomicznego punktu widzenia mwi si o innowacyjnoci gospodarki/ regionw. Innowacyjno t rozumie si jako zdolno i ch podmiotw tej gospodarki/ regionw do cigego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce gospodarczej wynikw bada naukowych i prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji, pomysw, wynalazkw, doskonalenia i rozwoju wykorzystywanych technologii produkcji materialnej i niematerialnej (usugi), wprowadzania nowych metod i technik w organizacji i zarzdzaniu, doskonalenia i rozwijania infrastruktury oraz zasobw wiedzy. Innowacyjno jest uznawana za jeden z najbardziej progresywnych czynnikw rozwoju spoeczno-ekonomicznego, rwnie w wymiarze lokalnym. Generalnie mona wyodrbnia trzy typy ukadw terytorialnych: zdolne do generowania innowacji, niezdolne do generowania innowacji, ale zdolne do ich absorpcji i dyfuzji, niezdolne ani do jednego, ani do drugiego. Jednoczenie, majc na uwadze rozwj ukadw terytorialnych, mona wydzieli dwa poziomy absorpcji innowacji, s to: absorpcja bierna, bdca zdolnoci regionu lub obszaru do przyjcia pozytywnej odpowiedzi rynkw docelowych, w tym inwestorw, na podejmowane dziaania; absorpcja czynna, polegajca rwnie na zdolnoci do kreowania i rozwoju skutkw tych dziaa poprzez wyko-

76

rzystanie i wzmacnianie efektu synergicznego. Piotr NIEDZIELSKI

Literatura: [1] K. Witkowski, Czynniki konkurencyjnoci regionu: uwarunkowania rozwoju gospodarczego i spoecznego, Ekonomia nr 5/ 2002 [2] A. M. Manek, Osobiste i spoeczne aspekty pracy, Politechnika Lubelska, Lublin 1997 [3] G. D. Hughes, Three processes for creating innovative strategies www.unc. edu/~gdhughes/ Processes.htm [4] I. Bielski, Przebieg i uwarunkowania procesw innowacyjnych, Biblioteka Menedera i Suby Pracowniczej, z. 187, Bydgoszcz 2000.

spoecznych, politycznych itp. Jego trjelementowa struktura (sieci oparte o protokoy TCP/IP, uytkujca j spoeczno, zasoby znajdujce si w niej), pozwala dostrzec rozrnienie pomidzy jego technicznym, spoecznym i informacyjnym aspektem.[1] wiatowa sie zapewnia zaspokajanie rnorodnych potrzeb codziennych (zakupy, aukcje, bankowo internetowa i.in.), uatwia komunikacj (poczta internetowa, czaty, panele dyskusyjne i.in.), pozwala obserwowa biece wydarzenia, nawet ze znacznego oddalenia (np. zamachy terrorystyczne na Nowy York), zapewnia rozrywk (muzyka, lm, galeria), edukacj i rozwj (dostp do zasobw, e-learning itp.). Wnikajc we wszystkie sfery ycia Internet sta si modykatorem tak prywatnej, jak i zawodowej egzystencji. Cyberprzestrze stwarza moliwoci nieograniczonego rozwoju osobistego i zawodowego, ale jednoczenie jest miejscem wykorzystywanym do dziaalnoci przestpczej i terrorystycznej (handlu broni, ywym towarem, narkomanii, zastraszania), rozpowszechniania treci szkodliwych (pornograi, przemocy), przestpstw nansowych, handlowych itd. Tym kwestiom powica si coraz wicej uwagi i podejmuje prby kontroli tego narzdzia, ktre ju dawno przestao by domen wojskowych i naukowcw, a stao si dostpne zarwno prawym obywatelom tego wiata, jak i tym, ktrzy dziaaj na ich szkod.[8] Upowszechnienie Internetu nastpio w 1995 roku, a jego pocztki sigaj roku 1969. Wtedy amerykaska ARPA (Advanced Research Projects Agency) poczya w ponadregionaln sie ARPANET cztery komputery. Operacja skierowana bya
77

INTERNET zgodnie z przyjt w 1995 r. przez Federaln Rad ds. Sieci (The Federal Networking Council) w USA denicj, oznacza globalny system informacyjny, ktry: 1) jest logicznie poczony przez globaln, jednorodn przestrze adresow opart na protokole transmisji Internet Protocol lub jego rozszerzeniach; 2) jest w stanie zapewni komunikacj przy uyciu Transmission Control Protocol/ Internet Protocol oraz (lub) innych protokow zgodnych z Internet Protocol; 3) dostarcza, wykorzystuje, udostpnia publicznie lub prywatnie usugi wyszego poziomu (high level services), oparte na komunikacji i zwizanej z ni infrastrukturze. Internet jest szczeglnym aspektem technologii informacyjnej, odgrywajcym niema rol w przemianach: kulturowych,

na wojskowe potrzeby lepszego wykorzystania pojemnoci komputerw, zabezpieczenia dysponowania danymi oraz moliwoci komunikacyjnych na wypadek koniktu. W efekcie jednak zapocztkowaa rozwj wiatowej sieci komunikacyjnej na skal, jakiej nie przewidzieli uczestnicy tej operacji. O globalnoci i dostpnoci sieci wiadcz liczby: w 1995 roku we wszystkich krajach podczonych do Internetu znajdowao si cznie 16 mln uytkownikw, we wrzeniu 2000 roku liczba ta wynosia 378 milionw, co stanowio 6,2% ludnoci wiata[2]. Ekspansywny rozwj spowodowa, i w 2004 roku liczb uytkownikw sieci wiatowego Internetu szacowano na blisko 700 mln, a wedug prognoz pod koniec 2006 roku liczba uytkownikw wyniesie 1 mld osb. Liczbowo najwicej osb korzystajcych z Internetu jest w USA (155 mln) i w Europie; w Niemczech (35 mln) oraz w Wielkiej Brytanii (24 mln). Biorc pod uwag odsetek osb korzystajcych z sieci w danym kraju przoduj: USA, Finlandia, Singapur, Japonia, Szwecja, Holandia. Historia polskiego Internetu siga roku 1990, gdy Polska zostaa ocjalnie przyczona do midzynarodowej sieci komputerowej EARN, do wza w Kopenhadze. Rok pniej, uruchomiono pierwsze poczenie internetowe z zagranic. Od tego czasu Internet zyskuje coraz wiksz popularno. Obecnie 21% dorosych Polakw deklaruje, e ma dostp do Internetu w domu, a ponad 26%, e systematycznie z niego korzysta.[3] W sieci funkcjonuje ponad 2 mln witryn WWW, a codziennie pojawia si ok. 1 mln nowych stron internetowych. Ilo dostp78

nych materiaw ronie szybciej, ni liczba uytkownikw. Prb systemowego opisu funkcjonowania Internetu jest wyrnienie i opis jego poszczeglnych elementw skadowych. Z punktu widzenia uytkownikw okrela si go angielskim skrtem 4C communication (porozumiewanie si), commerce (handel), community (wsplnota), content (zawarto). Przy czym porozumiewanie si stanowi podstawow funkcj Internetu, realizowan przy pomocy takich narzdzi jak: poczta elektroniczna czy grupy dyskusyjne. Handel stanowi element coraz powszechniejszej wymiany pomidzy podmiotami gospodarczymi, organizacjami, osobami zycznymi; przybierajc rwnie form usug nansowych (np. bankowo internetowa) i nienansowych (np. porednictwo pracy, pomoc prawna, pomoc medyczna itp.). Wsplnota z kolei powstaje dziki moliwociom komunikacyjnym rnych grup ludzi, gdzie znikaj bariery granic pastwowych, odlegoci geogracznej i innych ogranicze wynikajcych z wymogw tradycyjnych wsplnot. Czwarty i ostatni wymiar zawarto jest istot powszechnoci informacji. Internet, bowiem zawiera informacje niemal na kady temat, pozostajc najwiksz bibliotek wiata.[2] Obecnie wikszo uwagi koncentruje si na witrynach internetowych, 80% wydatkw w handlu internetowym stanowi wymiana pomidzy rmami. Czynnikiem, ktry szczeglnie ekscytuje inwestorw jest przewidywany wzrost obrotw internetowych. Oczekuje si, e do 2010 r. zakupy elektroniczne stanowi bd okoo 20% caoci handlu detalicznego i blisko 100% zakupw realizowanych przez rmy, w tym take zakupu nowych technologii.

Internet jest narzdziem uatwiajcym globalny transfer technologii i tworzy moliwo efektywnego zarzdzania procesami innowacyjnymi. Mariusz GOBIOWSKI Magorzata MATUSIAK
Literatura: [1] J.Zieliski, Wiadomoci Internetowe www.winter.pl/czym.html [2] www. arthurandersen.com.pl [3] Internet i komputery w gospodarstwach domowych. Komunikat z bada, CBOS, Warszawa, marzec 2004 [4] P. Doyle, Marketing wartoci, Felberg SJA, Warszawa 2003 [5] M. Adamska (red.), Leksykon zarzdzania, Din, Warszawa 2004 [6] L. Kietyka, Komunikacja w zarzdzaniu. Techniki narzdzia i formy przekazu informacji, Placet, Warszawa 2002 [7] Shopping around the Web, The Ekonomist 2000 [8] T. Goban-Klas P. Sienkiewicz, Spoeczestwo informacyjne s. 3842, www.users.uj.edu. pl/~usgoban/agh.html

badawczo-rozwojowych (art. 2) w szczeglnoci naley: prowadzenie bada naukowych i prac badawczo-rozwojowych oraz przystosowywanie ich wynikw do wdraania w praktyce, upowszechnianie wynikw bada naukowych i prac rozwojowych, podejmowanie dziaalnoci w zakresie doskonalenia metod prowadzenia bada naukowych i prac badawczo-rozwojowych, prowadzenie dziaalnoci uzupeniajcej, a w szczeglnoci w zakresie szkolenia, informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej, wynalazczoci oraz wasnoci przemysowej i intelektualnej, opracowywanie analiz i ocen dotyczcych stanu i perspektyw rozwoju poszczeglnych dziedzin nauki i techniki, a take propozycji w zakresie wykorzystania w kraju osigni wiatowej nauki i techniki. Jednostki badawczo-rozwojowe posiadajce uprawnienia do nadawania stopni naukowych oraz odpowiednie warunki materialno-techniczne mog prowadzi studia podyplomowe. Znowelizowana w 2000 r. Ustawa przewiduje rne formy przeksztace strukturalnych i wasnociowych, w tym komercjalizacj i prywatyzacj jednostki badawczo-rozwojowej; zgodnie z Ustaw o komercjalizacji i prywatyzacji. Wydane na podstawie Ustawy Rozporzdzenie Rady Ministrw z dn. 24.07.2001 r. w sprawie szczegowych warunkw i try79

JEDNOSTKI BADAWCZO-ROZWOJOWE [branch R&D units] dziaaj na podstawie Ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych z dn. 25.07.1985 r. (ostatnia nowelizacja z 26.10.2000 r.). Zgodnie z Ustaw (art. 1) jednostkami badawczo-rozwojowymi s pastwowe jednostki organizacyjne, wyodrbnione pod wzgldem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-nansowym, tworzone w celu prowadzenia bada naukowych i prac badawczo-rozwojowych, ktrych wyniki powinny znale zastosowanie w okrelonych dziedzinach gospodarki narodowej i ycia spoecznego. Jednostki badawczo-rozwojowe mog dziaa jako instytuty, orodki badawczo rozwojowe lub laboratoria. Do zada jednostek

bu czenia, podziau, reorganizacji i likwidacji jednostek badawczo-rozwojowych, przewiduje rne formy konsolidacji jednostek badawczo-rozwojowych. Jednak moliwoci praktycznych dziaa wynikajcych z tych przepisw, z uwagi na du zachowawczo zarwno organw nadzorczych, jak i dyrekcji jednostek badawczo-rozwojowych, nie s wykorzystane. Jednostka badawczo-rozwojowa moe otrzyma status pastwowego instytutu badawczego (art. 12a PIB), jeeli zaistnieje potrzeba powierzenia temu instytutowi do wykonywania w sposb cigy zada (art. 12b) szczeglnie wanych dla planowania i realizacji polityki pastwa, ktrych wykonanie jest niezbdne dla zapewnienia bezpieczestwa publicznego, obronnoci i bezpieczestwa kraju, dziaania wymiaru sprawiedliwoci oraz dziedzictwa narodowego, edukacji i kultury oraz jakoci ycia obywateli. Zakres zada pastwowego instytutu badawczego, ustala Rada Ministrw w programach wieloletnich. Aktualnie dziaa mniej ni 200 jednostek badawczo-rozwojowych, wrd ktrych najliczniejsz grup (ok. 110) stanowi jednostki nadzorowane przez Ministra Gospodarki. Liczn grup jednostek nadzoruj take resorty obrony narodowej, budownictwa i transportu, rolnictwa i rozwoju wsi oraz ochrony zdrowia. Najwiksza koncentracja jednostek badawczo-rozwojowych ma miejsce w wojewdztwie mazowieckim i lskim. Jednostki badawczo-rozwojowe stanowi bardzo rnorodn grup podmiotw. Charakteryzuj si zatrudnieniem od 30 do 800 pracownikw, przychodami od 2 do 180 mln z, wynikami nan80

sowymi od start na poziomie ok. 10 mln do zyskw dochodzcych do 20 mln z. Najlepsze z nich s liderami we wsppracy z przedsibiorcami, odpowiedzialnymi za wikszo wdroe wynikw prac badawczych nansowanych ze rodkw publicznych do gospodarki. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa o jednostkach badawczo-rozwojowych z dn. 25.07.1985 r., Dz.U. 01.33.388.

JOINT VENTURE to przedsiwzicie oparte na wkadzie kapitau dwch lub wicej (w Polsce moliwe 100% kapitau zagranicznego), niezalenych od siebie pod wzgldem ekonomicznym, prawnym i administracyjnym, partnerw z rnych krajw, ktrzy wsplnie tworz przedsibiorstwo, zarzdzaj nim i ponosz ryzyko wsplnej dziaalnoci. W szerszym znaczeniu oznacza wspprac midzy jednostkami zagranicznymi w postaci umw dentelmeskich, kontraktw, umw (licencyjnych, franchisingowych). Dopuszczalne s wszystkie formy prawne, nie jest wymagana osobowo prawna. Gwnymi celami joint venture s: powikszanie zysku, zapewnienie wikszego rynku zbytu, dostp do zagranicznych technologii i metod zarzdzania, dostp do taniej siy roboczej, ograniczanie kosztw (transport), korzystanie z rnorodnych ulg podatkowych i subwencji czy ograniczanie skutkw zmian kursw walut. Polscy przedsibiorcy ceni sobie przede wszystkim: moliwo pozyskania rde nansowania inwestycji, dostp do obcego rynku zbytu oraz transfer technologii i metod nowoczesnego zarz-

dzania. Mona wyrni cztery formy joint venture: 1) narodowe (partnerzy pochodz z tego samego kraju); 2) zagraniczne (podmioty z rnych krajw, bez udziau kraju przyjmujcego); 3) midzynarodowe (przedsiwzicie ma miejsce w kraju jednego z partnerw); 4) mieszane (podmiotami s zagraniczne liczne przedsibiorstwa i rzd kraju przyjmujcego). W wikszoci krajw istnieje specjalne ustawodawstwo dotyczce zasad tworzenia joint ventures. Korzyci z j.v. spowodoway zastpowanie oddziaw za granic na rzecz wsplnych przedsiwzi. Ryzyko wie si z ustalaniem najlepszej pozycji wyjciowej, bowiem zainteresowane strony negocjuj w kwestii wkadu kapitau przez przedsibiorstwa, nazwy wsplnego przedsibiorstwa, pooenia rm, rozdysponowania stanowisk kierowniczych, podziau zysku. Mariusz GOBIOWSKI
Literatura: [1] W. Pomykao (red.), Encyklopedia biznesu, Warszawa 1995 [2] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Marketing. Podrcznik europejski, PWE, Warszawa 2001.

no gospodarcz. Podmioty te rwnoczenie wsppracuj i konkuruj midzy sob, posiadaj take relacje z innymi instytucjami dziaajcymi w danej sferze. Podstaw powstania klastra s kooperacyjne powizania wystpujce pomidzy podmiotami, generujce procesy powstawania specycznej wiedzy oraz zwikszajce zdolnoci adaptacyjne. Klaster moe wic by rozumiany jako przestrzenna koncentracja przedsibiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powizanych rozbudowan sieci relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspln trajektori rozwoju (np. technologiczn, wsplne rynki docelowe, strategi marketingow itd.), jednoczenie konkurujcych i kooperujcych w pewnych aspektach dziaania. Klaster jest wic ponadbranow sieci formalnych i nieformalnych powiza pomidzy producentami, ich dostawcami i odbiorcami, instytucjami sektora nauki i techniki. Klaster charakteryzuje si intensywnymi przepywami informacji i wiedzy oraz wysokim poziomem jednoczesnej konkurencji i kooperacji. Na podstawie rnorodnych denicji wystpujcych w literaturze przedmiotu, mona okreli wsplne cechy charakterystyczne i wyrniajce klaster od innych form organizacji produkcji; s to: koncentracja przestrzenna interakcyjno powizania wsplna trajektoria rozwoju konkurencja i kooperacja. W oglnych zarysach, klaster jest przestrzenn form organizacji produkcji zblion do koncepcji Marshalowskich dystryktw przemysowych. Klaster jest struktur uatwiajc przepyw informacji, sprzyjajc procesom uczenia si i pobudzajc innowacyjno. Funkcjonowanie k. prowadzi do po81

KLASTER [cluster] to specyczna forma organizacji produkcji, polegajca na koncentracji w bliskiej przestrzeni elastycznych przedsibiorstw prowadzcych komplementarn dziaal-

prawy zdolnoci konkurencyjnych podmiotw gospodarczych w nim uczestniczcych. Klaster nie jest jednak prost sum poszczeglnych podmiotw, ale powsta w wyniku interakcji i synergii, przestrzenn form organizacji produkcji zwikszajc elastyczno i konkurencyjno. Klaster jest spolszczeniem angielskiego terminu cluster. W literaturze polskojzycznej funkcjonuje rwnie pojcie grona oraz przeniesione z jzyka francuskiego pojcie lokalny system produkcyjny. W literaturze przedmiotu mona odnale rnorodne typologie klastrw. Moemy midzy innymi wskaza: klaster pokrewny woskim dystryktom przemysowym, ktrego najbardziej znanym przykadem jest synna amerykaska Dolina Krzemowa. Ten typ klastra charakteryzuje si m.in.: dominacj maych i rednich przedsibiorstw, siln specjalizacj, jak rwnie siln wzajemn rywalizacj. Fundamentem tego typu klastra jest system powiza sieciowych opartych przede wszystkim na zaufaniu. Wystpowanie tych czynnikw umoliwia m.in. elastyczn specjalizacj, wysok produktywno oraz budowanie potencjau innowacyjnego; klaster typu hub-and-spoke charakteryzujcy si koegzystencj duych lokalnych przedsibiorstw, powizanych hierarchicznie z rozlega grup rm sektora MSP (np. Seattle Boeing czy Toyota City). Klaster tego typu bazuje w duym stopniu na sile wielkich lokalnych korporacji, charakteryzujc si jednoczenie elastycznoci dziaania oraz wykorzystaniem przewag kosztowych;
82

klaster satelitarny z dominujcym udziaem przedsibiorstw sektora MSP, uzalenionych od przedsibiorstw zewntrznych, ktrego przewaga lokalizacyjna opiera si z reguy na niszych kosztach (np. Research Triangle Park w Pnocnej Karolinie, region Manaus w Brazylii). Rozwj i powstawanie klastrw obserwujemy zarwno w tradycyjnych, jak i innowacyjnych sektorach gospodarki. Innowacyjne klastry to systemy powizane z midzynarodow baz wiedzy, a ich globalna otwarto stanowi kluczowy element ich sukcesu. Wedug klasykacji OECD, z punktu widzenia innowacyjnoci, mona wskaza: klastry oparte na wiedzy skupiajce rmy, dla ktrych istotny jest bezporedni dostp do bada podstawowych oraz publicznych instytucji badawczych i uczelni wyszych (typ charakterystyczny dla przemysu lotniczego, chemicznego, elektronicznego); klastry oparte na korzyciach skali skupiajce rmy powizane z instytutami technicznymi i uniwersytetami prowadzce wasne badania na ograniczona skal (typ charakterystyczny dla przemysu samochodowego, maszynowego); klastry wyspecjalizowanych dostawcw skupiajce przedsibiorstwa o duej intensywnoci B+R, kadce nacisk na innowacje produktowe; przedsibiorstwa te zazwyczaj zlokalizowane s blisko siebie oraz klientw i uytkownikw (typ charakterystyczny dla rm produkujcych komponenty do zoonych systemw produkcyjnych, np. oprogramowanie i sprzt komputerowy);

 klastry uzalenione od dostawcy skupiajce rmy importujce technologie w formie dbr kapitaowych i pproduktw, ktrych dziaalno innowacyjna determinowana jest przez zdolnoci do wspdziaania zarwno z dostawcami, jak i usugami posprzedanymi (typ charakterystyczny dla tradycyjnych gazi: przemysu przetwrczego, wkienniczego, rolnictwa, lenictwa, przemysu meblarskiego, metalowego oraz sektora usug). Najczciej klastry powstaj spontanicznie, w wyniku lokalnej, oddolnej inicjatywy, nie za dziaa wadz publicznych. Coraz czciej jednak wadze publiczne stosuj instrumenty majce stymulowa wspprac midzy lokalnymi aktorami w celu uruchomienia mechanizmw budowy klastrw. W pastwach sabiej rozwinitych (np. Meksyk ze wzgldu na brak inicjatywy oddolnej wynikajcej z obawy przed kooperacj, przy niskiej chonnoci rynku), prbuje si inspirowa powstawanie klastrw odgrnie tj. poprzez tworzenie publicznych, lokalnych instytucji majcych na celu stymulowanie innowacji i wsppracy. Powstanie klastrw moe te by inspirowane przez uniwersytet czy inny orodek badawczo-rozwojowy, ktry realizuje polityk tworzenia sieci z lokalnymi przedsibiorstwami. W ten sposb powsta np. mikroelektroniczny klaster Aix-Rousset we Francji. Aleksander BKOWSKI Aleksandra NOWAKOWSKA
Literatura: [1] M.E. Porter, The Competitive Avantage of Nations, MacMillan, London, 1990 [2] M.E. Porter, Clusters and the new Economics of Competitions, Harvard Busi-

ness Review, 1988 [3] M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001 [4] Regionalny system innowacyjny w wojewdztwie pomorskim, Polska Regionw, IBNGR, Gdask 2001 [5] Typologia brytyjskiego Departament Handlu i Przemysu, DTI 2001 [6] Boosting Innovation The Cluster Approach, OECD 1999 [7] Innovative Clusters, OECD 2001 [8] T. Padmore, H. Gibson, Modeling regional innovation and competitiveness [w:] Local and regional systems of innovation, London 1998.

KNOW-HOW [wiedzie jak] zgodnie z denicj zawart w rozporzdzeniu Komisji Europejskiej nr 772/2004 z dn. 7.04.2004 r. W sprawie stosowania art. 81, ust. 1 Traktatu Europejskiego, dotyczcego transferu technologii, oznacza pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych, wynikajcych z dowiadczenia i bada, ktre s: niejawne, czyli nie s powszechnie znane lub atwo dostpne, istotne, czyli wane i uyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktw objtych umow, zidentykowane, czyli opisane w wystarczajco zrozumiay sposb, aby mona byo sprawdzi czy speniaj kryteria niejawnoci i istotnoci. Te praktyczne informacje skadajce si na know-how powinny by utrwalone na jakim noniku. W umowach know-how chodzi o to, e jedna strona przekazuje drugiej pewien opis procesu technologicznego czy organizacyjnego za wynagrodzeniem. Druga strona zobowizuje si do zachowania w tajemnicy przekazywanej wiedzy.
83

Know-how musi mie charakter sekretu lub nowoci i moe by chronione lub nie chronione patentami. Element sekretu powoduje, e dany wyrb posiada warto ekonomiczn, jak towar. W odrnieniu od patentw, know-how nie jest chronione specycznym prawem. Kradzie sekretu know-how moe by zaskarona do sdu wycznie z tytuu naruszenia zasad konkurencji. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Rozporzdzenie Komisji Europejskiej nr 772/2004 z dn. 7.04.2004 r. w sprawie stosowania art. 81, ust. 1 Traktatu Europejskiego dotyczcego transferu technologii [2] P. Waglewski, Prawo & Internet www.vagla.pl

generowanie idei produktw/procesw, prace rozwojowe, tworzenie prototypw poszczeglnych produktw bazujcych na danej technologii, konstruowanych w celu sprawdzenia i zademonstrowania dziaania danego produktu, poszukiwanie rynkowych zastosowa technologii, poszukiwanie rynkw, opracowanie oraz realizacj strategii marketingowych, prace wdroeniowe i wdroenie do produkcji, wprowadzenie produktu na rynek i jego sprzeda. Cho powysze kroki koresponduj z procesem wdroenia innowacji technicznej, to koncepcja komercjalizacji technologii zachowuje swoj odmienno[1] gwnie ze wzgldu na fakt, e punktem odniesienia jest technologia, ktra moe znale zastosowanie w wielu produktach. Ponadto m.in. ze wzgldu na to, e: start procesu nastpuje, gdy pojawi si potencjalnie wartociowa technologia, grono strategicznych klientw procesu (stakeholders) jest szerokie i zmienia si wraz z ewolucj koncepcji komercjalizacji, wyzwanie rynkowe polega tu na dostrzeeniu i wykorzystaniu maksymalnej iloci nadarzajcych si okazji rynkowych wykorzystania technologii.

KOMERCJALIZACJA TECHNOLOGII [technology commercialization] w szerokim znaczeniu pojciem k.t. okrela si caoksztat dziaa zwizanych z przenoszeniem danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i zwizanego z ni know-how do praktyki gospodarczej. Komercjalizacj technologii mona okreli jako proces zasilania rynku nowymi technologiami. Obejmuje on wszelkiego rodzaju formy dyfuzji innowacji oraz edukacji technicznej. Proces komercjalizacji technologii stanowi specyczny przypadek procesu komunikowania si. Jest to czsto proces interakcyjny, w ktrym wystpuj rozmaite ptle sprze zwrotnych pomidzy nadawcami i odbiorcami. Obejmuje on kompleks dziaa majcych na celu ulokowanie na rynku produktu/ w (w szerokim rozumieniu) wykorzystujcych dan technologi, w tym m.in.:
84

W wskim rozumieniu komercjalizacj technologii mona okreli jako celowe, ukierunkowane przekazywanie wiedzy i umiejtnoci do procesu produkcyjnego, celem udanego jej urynkowienia w postaci produktu. W tym ukadzie podstawowe strategie komercjalizacji technologii to: sprzeda praw wasnoci, licencjonowanie, alians strategiczny, joint venture, samodzielne wdroenie. Opcje powysze mog by realizowane poprzez podmiot istniejcy lub nowo utworzony. Pawe GODEK
Literatura: [1] V. K. Jolly, Commercializing new technologies: getting from mind to market, Harvard Business School Press, Boston 1997 [2] na podst. Def. J. Kocha [w:] K. Poznaska, Sfera badawczo-rozwojowa przedsibiorstwa w dziaalnoci innowacyjnej, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Warszawa 2001 [3] Committee on Utilization of Technologies Developed at Russian Research and Educational Institutions, National Research Council and Russian Academy of Sciences, Technology Commercialization: Russian Challenges, American Lessons., National Academy Press, Washington D.C. 1998.

s obok funduszy venture capital oraz osb zycznych jednym z trzech rodzajw dostawcw nansowania typu venture capital na rynek. Korporacyjny venture capital posiada cechy odrniajce go od inwestycji innych rodzajw inwestorw. Jest on zwizany z inwestowaniem w projekty/rmy technologiczne i innowacyjne, bdce we wczesnych etapach rozwoju. Oprcz motywu zysku inwestycje duej korporacji czy si z moliwoci poznania i analizy nowych technologii wdraanych przez nowe przedsibiorstwa, pozyskania nowych idei i koncepcji rynkowych. Z tego punktu widzenia cz inwestycji przedsibiorstw mona traktowa jako element monitoringu zmian technicznych. W przypadku sukcesu rynkowego rmy (technologii), nastpnym krokiem duej rmy moe by wdroenie rnych form kooperacji (w zakresie bada i rozwoju, produkcji, dystrybucji itp.), wsplnych przedsiwzi lub, w pewnych przypadkach, przejcie (wykupienie) pakietu wikszociowego rmy.[1] Zaangaowanie w proces inwestycyjny korporacji o duym dowiadczeniu technologicznym i rynkowym oznacza, e przedsibiorstwo przemysowe jest zdolne lepiej, ni inwestorzy nansowi, oceni potencja wzrostowy rmy, ktra opiera swoj dziaalno o pokrewne technologie.[2] Zwiksza si zatem szansa na prawidow ocen wartoci projektw pod wzgldem technicznym. Dla przedsibiorstwa pozyskujcego inwestycj typu korporacyjnego venture capital oznacza ona zwykle wicej ni inwestycja funduszu inwestycyjnego. Oprcz rodkw nansowych, istnieje szansa na wykorzystanie wsparcia korporacji w za85

KORPORACYJNY VENTURE CAPITAL [corporate venture capital, corporate venturing] to okrelenie dziaalnoci inwestycyjnej venture capital realizowanej przez due przedsibiorstwa. Przedsibiorstwa

kresie technicznym i rynkowym. Nowe przedsibiorstwo poprzez inwestora korporacyjnego moe pozyska dostp do praktyki zarzdzania i marketingu z konkretnego sektora oraz do technologii i kanaw dystrybucji. Korporacyjny venture capital w zakresie formy inwestycji, obejmuje zarwno bezporednie inwestycje, selekcjonowane i zarzdzane przez zesp zatrudniony bezporednio przez korporacj, jak rwnie inwestycje czynione za porednictwem funduszy venture capital. Odnosi si to do przedsiwzi, w ktrych wyczny / istotny udzia ma dana korporacja. w takim przypadku dla niej (lub pod jej wpywem), budowane jest portfolio inwestycyjne skierowane na sektor, ktrym zainteresowana jest korporacja. Inwestorem typu korporacyjnego jest m.in. Intel Corpration realizujcy inwestycje za porednictwem Intel Capital. Jedn z cech charakterystycznych Intel Capital jest to, e w procesie inwestycyjnym koncentruje si na swych kluczowych kompetencjach, zwizanych z technologi oraz wiedz o rynkach, natomiast inwestycje realizuje wsplnie z klasycznymi funduszami VC, ktre mog zabezpieczy inne elementy inwestycji (analizy prawne, nansowe itp.). I tak w przypadku inwestycji w eTel jego partnerami byli: Dresdner Kleinwort Capital, ARGUS Capital Partners oraz Greenhill Capital Partners. Pawe GODEK
Literatura: [1] P. Godek, Przedsibiorstwa jako odrbna kategoria inwestorw na rynku inwestycji venture capital, Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Humanistyczno-Ekonomicznej w odzi, nr 7/2002 [2] M. Maula G. Murray, Corporate venture capital and the creation

of US public companies: the impact of sources of venture capital on the performance of portfolio companies, referat prezentowany na 20th Annual International Conference of the Strategic Management Society, 2000.

KRAJOWY SYSTEM USUG DLA MAYCH i REDNICH PRZEDSIBIORSTW (KSU) [The National SME Services Network] jest utworzon w 1996 r. przez Polsk Fundacj Promocji i Rozwoju MSP (obecnie Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci) sieci dobrowolnie wsppracujcych ze sob, niekomercyjnych organizacji wiadczcych na rzecz mikroprzedsibiorcw, maych i rednich przedsibiorstw oraz osb podejmujcych dziaalno gospodarcz, usugi: doradcze (w tym o charakterze oglnym oraz o charakterze proinnowacyjnym), szkoleniowe, informacyjne i nansowe (w tym udzielanie porcze oraz udzielanie poyczek). Misj KSU jest partnerskie wspieranie rozwoju maych i rednich przedsibiorcw, a podstawowym celem podniesienie konkurencyjnoci polskich MSP, poprzez dostarczenie im kompleksowej oferty wysokiej jakoci usug oraz przygotowanie ich do dziaania na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej. Uczestnictwo w systemie jest cakowicie dobrowolne, wsppraca midzy orodkami ma na celu wycznie rozwj systemu wsparcia maych i rednich rm, a tym samym zwikszenie ich konkurencyjnoci. Rejestracja w KSU nie wie si bezporednio z adnymi korzyciami materialnymi. Podmioty zarejestrowane w KSU nie dziaaj dla zysku lub przeznaczaj go na cele zwizane z zadaniami PARP.

86

KSU nie jest systemem zamknitym proces rejestracji prowadzony jest w trybie cigym, do sieci systematycznie wczane s kolejne organizacje. Aby zosta czonkiem KSU naley zoy wniosek o rejestracj i speni okrelone wymagania. Obecnie w KSU zarejestrowanych jest ponad 100 podmiotw, podzielonych na 16 struktur regionalnych, odpowiadajcych podziaowi administracyjnemu kraju. Wrd podmiotw zarejestrowanych w KSU znajduj si m.in.: agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania biznesu, fundacje, stowarzyszenia, kluby oraz inne organizacje przedsibiorcw i pracodawcw, fundusze porczeniowe, fundusze poyczkowe, inkubatory przedsibiorczoci, instytuty badawczo-rozwojowe, izby gospodarcze, izby przemysowo-handlowe, izby branowe, izby rzemielnicze, orodki innowacji i technologii, orodki wspierania przedsibiorczoci oraz inne organizacje pozarzdowe. Podmioty zarejestrowane w KSU wiadcz na rzecz mikro, maych i rednich przedsibiorcw oraz podmiotw podejmujcych dziaalno gospodarcz nastpujce rodzaje usug: Doradcze: o charakterze oglnym, w tym m.in.: doradztwo w dziedzinie marketingu, nansw, prawa, planowania i zarzdzania, eksportu i jakoci; o charakterze proinnowacyjnym, suce rozwojowi przedsibiorstwa przez popraw istniejcego lub wdroenie nowego procesu technologicznego, produktu lub usug, dotyczce w szczeglnoci:

ceny potrzeb technologicznych, promocji technologii i nowych rozwiza organizacyjnych, wdroenia nowych technologii, innych dziaa, w ktrych nastpuje transfer wiedzy lub innowacyjnej technologii. Informacyjne: udzielanie informacji: o administracyjno-prawnych aspektach wykonywania dziaalnoci gospodarczej, dostpnych programach pomocy publicznej dla przedsibiorcw oraz innych dostpnych rdach nansowania dziaalnoci gospodarczej, teleadresowych, o targach, wystawach i innych wydarzeniach gospodarczych, o zasadach inwestowania w krajach UE, o zasadach sporzdzania wnioskw o pomoc publiczn i o nansowaniu dziaalnoci gospodarczej z innych rde; wprowadzanie informacji o ofercie handlowej do baz danych sucych nawizywaniu wsppracy gospodarczej; wyszukiwanie potencjalnych partnerw gospodarczych w dostpnych bazach danych.
87

Szkoleniowe: z zakresu: marketingu, zarzdzania, nansw, dla osb rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz, branowe

oraz oglne (m.in. komputerowe, jzykowe); szkolenia otwarte, w ktrych uczestnictwo jest oglnie dostpne;

Struktura systemu wsparcia przedsibiorczoci w ramach KSU

POZIOM CENTRALNY POLSKA AGENCJA ROZWOJU PRZEDSIBIORCZOCI instytucja rzdowa, odpowiedzialna za wdraanie polityki sektorowej

POZIOM REGIONALNY REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJCE (RIF) instytucja rzdowa, odpowiedzialna za wdraanie polityki sektorowej

POZIOM BEZPOREDNICH USUGODAWCW USUGODAWCY, posiadajcy due dowiadczenie we wsppracy z MSP wiadcz usugi doradcze (w tym o charaktrze oglnym oraz o charakterze proinnowacyjnym), szkoleniowe, informacyjne i finansowe (w tym udzielanie porcze oraz udzielanie poyczek)

INSTYTUCJE NIEKOMERCYJNE Orodki wspierania biznesu Fundacje i stowarzyszenia Agencje rozwoju regionalnego itp.

INSTYTUCJE KOMERCYJNE Wykonawcy akredytowane przez PARP Wykonawcy uprawnieni do realizacji usug bez akredytacji PARP

szkolenia zamknite, organizowane na indywidualne zamwienie usugobiorcy. Finansowe: udzielanie porcze, stanowicych dodatkow form zabezpieczenia kredytw i poyczek (fundusze porczeniowe); udzielanie poyczek na rozpoczcie lub rozwj dziaalnoci gospodarczej (fundusze poyczkowe).
88

W ramach sieci KSU rozwijane s wyodrbnione grupy orodkw wiadczce okrelony typ usug: Punkty Konsultacyjno-Doradcze, w ktrych przedsibiorcy i osoby podejmujce si dziaalnoci gospodarczej mog uzyska bezpatne, krtkie porady i informacje dotyczce administracyjno-prawnych aspektw prowadzenia rmy, zarzdzania przedsibiorstwem, pozyskiwania kapitau,

pomocy publicznej ze rodkw krajowych i europejskich, zaawansowanych usug doradczych. Sie Informacji dla Biznesu (BIN Business Information Network) obejmujca 22 orodki wiadczce specjalistyczne usugi informacyjne w zakresie: dostpu do systemw informacji gospodarczej, kojarzenia partnerw, informacji dla inwestorw zagranicznych. Centra Euro Info (EIC Euro Info Centres) obejmujce 14 orodkw wiadczcych usugi informacyjne w zakresie informacji europejskiej, a w szczeglnoci warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w krajach UE, inicjowania wsppracy rm i instytucji, europejskich norm i standardw, programw pomocowych. Krajowa Sie Innowacji obecnie tworzona sie orodkw specjalizujcych si w wiadczeniu usug proinnowacyjnych w zakresie transferu i komercjalizacji technologii i realizacji przedsiwzi innowacyjnych w maych i rednich rmach. Akredytacja w KSU istotnie zwiksza szanse dostpu lokalnych instytucji do form pomocy publicznej, koordynowanej i dystrybuowanej przez PARP w ramach krajowych i europejskich programw. Marzena MAEWSKA
Literatura: [1] Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dn. 27.01.2005 r., w sprawie Krajowego System Usug dla Maych i rednich Przedsibiorstw, Dz.U. Nr 27, poz. 221 [2] Ustawa o utworzeniu Polskiej Agencji Roz-

woju Przedsibiorczoci z dn. 9.11.2000 r., Dz.U. Nr 109, poz. 1158, z pn. zm. [3] www. parp.org.pl

KREATYWNO [creativity, creative thinking] jest sposobem mylenia, polegajcym na wyszukiwaniu szczeglnych zalenoci midzy elementami i czeniu ich w niespotykany sposb. Okrela si j niekiedy jako zdolno czenia bodcw pyncych ze rodowiska zewntrznego z wysoko oryginalnymi odpowiedziami i generowanie myli, wnioskw, odpowiedzi zasadniczo odmiennych od standardowych. Efekt kreatywnoci osiga si poprzez rozbicie wyuczonego schematu mylenia i wykorzystania posiadanej wiedzy do generowania nowych pomysw. Poziom mylenia twrczego zaley, wedug rnych teorii, od: charakterystyk jednostki (takich jak sposb mylenia, dotychczasowe dowiadczenia, zdolnoci, poziom wiedzy); bodcw otoczenia (np. oddziaywanie grupy zadaniowej, sprzyjajca atmosfera, poparcie dla abstrakcyjnych odpowiedzi); obu wymienionych czynnikw. Z ekonomicznego punktu widzenia wynik mylenia kreatywnego nie jest bezsensownym pomysem, ale uytecznym rozwizaniem, ktre jest odpowiedzi na specyczne potrzeby. W praktyce mylenie twrcze jest wykorzystywane do kreatywnego rozwizywania problemw, co ma szczeglne znaczenie dla innowacyjnoci przedsibiorstw. Przewanie przyj89

muje si, e innowacja jest zastosowaniem twrczego pomysu, a kreatywno procesem mylowym, ktry umoliwiajc powstawanie nowatorskich rozwiza, warunkuje aktywacj procesu innowacyjnego. Ten pogld nie jest jednak kompletny. Razem z innymi czynnikami kreatywno wpywa na efektywno przebiegu wszystkich faz procesu innowacyjnego. Twrczo lub twrcze mylenie jest warunkiem kreatywnej innowacyjnoci podmiotw gospodarczych, ktra jest gwnym czynnikiem ksztatujcym przewag konkurencyjn w obecnej rzeczywistoci gospodarczej. Rozrnia si kreatywno: indywidualn i zbiorow. Kreatywno indywidualna jest przymiotem jednostki i okrela jej zdolno oraz umiejtnoci do twrczego podchodzenia do problemw. Znajduje ona swj wyraz w indywidualnych poczynaniach jednostki i charakterystykach generowanych przez ni pomysw. Poziom twrczoci zaley od cech danej jednostki oraz jej reakcji na wpyw najbliszego otoczenia i najwaniejszych grup odniesienia. Mylenie twrcze na poziomie indywidualnym wpywa gwnie na poziom ycia oraz sposb pracy i podchodzenia do codziennych problemw jednostek. Jest istotnym generatorem innowacji o maej skali oddziaywania. Kreatywno zbiorowa jest twrczym sposobem mylenia prezentowanym przez grup. Polega na wzajemnym oddziaywaniu osb tworzcych zesp twrczy, majcym oddziaywa pobudzajco na proces skojarzeniowy poszczeglnych jednostek. Poziom kreatywnoci zbiorowej uzaleniony jest przede wszystkim od indywidualnych cech wszystkich czon-

kw grupy i zakresu ich wzajemnego wpywu. Znaczenie ma take moliwo zintegrowania posiadanej przez pojedyncze osoby wiedzy w tzw. wiedz wspln. Ze wzgldu na rozoenie odpowiedzialnoci za powstajce w procesie kreatywnoci zbiorowej rozwizania, na mylenie czonkw zespou niewielki wpyw maj ich grupy odniesienia. Zbiorowe rozwizywanie problemw jest efektywnym sposobem pobudzania kreatywnoci i dlatego jest obecnie szeroko stosowane w praktyce gospodarczej dla tworzenia rozwiza o charakterze innowacyjnym. W tym celu tworzone s tzw. grupy innowacyjne, bdce grupami projektowymi (staymi lub tworzonymi jednorazowo), powoanymi do realizacji zada innowacyjnych przewanie tworzenia pomysw oraz projektowania i realizacji procesu jej wdroenia oraz dyfuzji. Do tworzenia innowacyjnych rozwiza grupa innowacyjna moe wykorzystywa szereg metod twrczego rozwizywania problemw, ktre wpywaj pozytywnie na efektywno jej pracy, wspierajc ten proces oraz porzdkujc jego przebieg. Najpopularniejsz z takich metod jest burza mzgw. Piotr NIEDZIELSKI
Literatura: [1] M. A. West, Rozwijanie kreatywnoci wewntrz organizacji. PWN, Warszawa 2000 [2] R. A. Weber, Zasady zarzdzania organizacjami, PWE, Warszawa 1996 [3] T. Amabile, Creativity in context. Westview Press, Boulder 1996 [4] I. Roffe, Innovation and creativity in organisations: a review of the implications for training and development, Journal of European Industrial Training, vol. 23, nr 4/5/ 1999, s. 224241 [5] M. Wertheimer, Productive Thinking. Tavistock, London 1968.

90

KREDYT TECHNOLOGICZNY [technology credit] to instrument wspierania inwestycji w nowe technologie, oferowany przedsibiorcom na mocy Ustawy o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej z dn.29.07.2005 r. O Kredyt technologiczny bd mogli ubiega si przedsibiorcy chccy naby lub wykorzysta wasn, now technologi do produkcji nowych wyrobw lub modernizacji istniejcej ju linii produkcyjnej. Kredyt pokryje inwestycje, a ponadto przedsibiorca, ktry udokumentuje sprzeda towarw i usug powstaych w jej wyniku, bdzie mia moliwo ubiegania si o umorzenie do 50% wartoci kredytu. Kredyt jest obsugiwany przez Bank Gospodarstwa Krajowego, ktry bdzie dokonywa umorzenia kredytu w ratach. Jej wysoko bdzie wynosi 20% wartoci netto wykazanej na fakturach sprzeday innowacyjnych towarw lub usug powstaych w wyniku inwestycji. Wysoko kapitau kredytu technologicznego nie bdzie moga przekroczy rwnowartoci kwoty 2 mln euro, a cakowita kwota umorzenia 1 mln euro. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej z dn. 29.07. 2005 r., Dz.U. 179 poz. 1485 [2] www.bgk.pl

a bdcego przedmiotem prawa autorskiego. Z Ustawy prawo wasnoci przemysowej z dn. 30.06.2000 r., wynika podzia na licencje zwyke, udzielane na podstawie zasad swobody zawierania umw oraz licencje szczeglne. Licencje szczeglne to licencje otwarte, przymusowe i dorozumiane. Zgodnie z Ustaw udzielanie licencji otwartych i przymusowych odbywa si za porednictwem Urzdu Patentowego. Licencje zwyke to te, ktrych przedmiotem moe by korzystanie z rozwizania: chronionego prawami wycznymi, zgoszonego do ochrony w Urzdzie Patentowym RP, na ktre jeszcze nie uzyskano ochrony, niezgoszonego do ochrony, stanowicego tajemnic przedsibiorcy (know-how). Przedmiotem licencji zwykej moe by take uywanie znaku towarowego. Licencje zwyke mona dzieli na grupy wedug rnych kryteriw. Mona je podzieli w zalenoci od zakresu przyznanych licencjobiorcy praw na licencje pene i niepene. Licencja pena to taka, gdy licencjobiorca ma takie samo prawo gospodarczego wykorzystania przedmiotu umowy jak licencjodawca. Jeli zakres tego prawa jest ograniczony mamy do czynienia z licencj niepen. Inny podzia licencji zwykych to licencje wyczne i niewyczne. Udzielenie licencji wycznej oznacza, e na danym
91

LICENCJA [licence] to umowa zezwalajca na korzystanie z praw wycznych do wynalazku, wzoru uytkowego, wzoru przemysowego i topograi ukadu scalonego lub dzie-

terytorium licencjobiorca jest jedynym korzystajcym z praw. W przypadku licencji niewycznej na tym samym terenie kilku licencjobiorcw korzysta z tych samych praw. Umowa licencji musi mie form pisemn, pod rygorem niewanoci. Czas trwania licencji powinien by okrelony w umowie, nie moe by on jednak duszy od czasu trwania praw wycznych. W przypadku licencji na rozwizania chronione licencjobiorca moe, za zgod licencjodawcy, udzieli dalszej, jednej licencji tzw. sublicencji. Istnieje szereg klauzul, ktre s niedopuszczalne w umowach licencyjnych. Ich umieszczenie nie wywouje skutkw prawnych, a umowy mog zosta uznane w caoci lub w czci za niewane. Przykadami niedopuszczalnych postanowie mog by: zobowizanie licencjobiorcy do kwestionowania wanoci praw wycznych, ograniczenie moliwoci korzystania z dobra po wyganiciu praw wycznych, ograniczenie licencjobiorcy w dziaalnoci badawczo-rozwojowej lub rozwojowej odnoszcej si do przedmiotu licencji, ograniczanie w ustalaniu cen sprzeday lub okrelaniu grupy kontrahentw, zobowizanie do nabywania przez licencjobiorc zbdnych towarw lub usug, nie majcych zwizku z przedmiotem umowy.
92

Opata licencyjna moe by okrelona na dwa podstawowe sposoby. Moe to by opata jednorazowa (ryczatowa) lub opata rozoona w czasie i uzaleniona od takich wielkoci jak: wolumen sprzeday, obrt czy zysk. Moliwe jest te konstruowanie mieszanych systemw opat. Licencja otwarta moe by udzielona w przypadku: patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzr uytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysowego. Licencja otwarta jest udzielana na podstawie owiadczenia uprawnionego, zoonego w UP RP o gotowoci udzielania licencji. Owiadczenia takiego nie mona odwoa, ani zmieni. Licencja otwarta jest pena i niewyczna (art. 76). Licencjodawca zyskuje prawo wnoszenia opat za ochron zmniejszonych o poow. Licencjobiorca za ma gwarancj, e opata licencyjna nie bdzie wiksza, ni 10% korzyci netto uzyskanych przez niego w kadym roku korzystania z rozwizania. Licencja dorozumiana, dotyczy praw do: wynalazkw, wzorw uytkowych, wzorw przemysowych, topograi ukadw scalonych. Licencja dorozumiana stanowi ustawow zasad przyznawania praw wycznych

w przypadkach korzystania z rozwiza dokonanych w ramach umw o wykonanie prac badawczych lub innych podobnych, jeli problem ten nie zosta uregulowany w ramach zwykej umowy licencyjnej. Licencja przymusowa moe by udzielona wycznie przez Urzd Patentowy RP w przypadku: koniecznoci zapobiegania lub usuwania stanu zagroenia bezpieczestwa Pastwa, koniecznoci naduywania praw wycznych, koniecznoci umoliwienia korzystania z prawa wycznego, ktre jest zalene od wczeniejszego prawa wycznego. UP RP moe zezwoli na korzystanie bez zgody uprawnionego z chronionego: wynalazku, wzoru uytkowego, topograi ukadu scalonego. Licencja przymusowa jest niewyczna (art. 83). Korzystajcy z niej jest obowizany do wnoszenia opat licencyjnych na rzecz uprawnionego. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

LOKALNY FUNDUSZ POYCZKOWY [local loan fund] to jeden z elementw infrastruktury wspierania przedsibiorczoci. Jego zadaniem jest wspomaganie lokalnego rozwoju gospodarczego poprzez wpieranie nowo powstajcych i ju dziaajcych maych i rednich rm. Cele dziaalnoci LFP s integralnie zwizane z: potrzebami i wymaganiami lokalnych rynkw pracy, tworzeniem nowych rm, adaptacj nowych technologii oraz strategi rozwoju lokalnego. Pomoc lokalnych funduszy poyczkowych jest duo atwiej dostpna dla sektora MSP, ni kredyt bankowy, przede wszystkim ze wzgldu na uproszczone procedury ubiegania si o poyczk, jak rwnie duo nisze, ni w bankach oczekiwania zabezpiecze.[1] Na koniec 2004 r. dziaao w Polsce 76 funduszy poyczkowych, w tym 70 o charakterze lokalnym lub regionalnym. Najwicej funduszy jest zlokalizowanych w wojewdztwach: warmisko-mazurskim i lskim (po 9) oraz dzkim (7), najmniej za w opolskim, lubelskim i lubuskim (po 2). Lokalne fundusze poyczkowe

93

Statystyczny fundusz zatrudnia dwch pracownikw etatowych, z reguy dyrektora i specjalist poyczkowego i dysponuje kapitaem zakadowym w wysokoci 3829 tys. z, co w skali kraju daje czny kapita poyczkowy w wysokoci 291 mln z.[2] Wikszo funduszy jest organizacyjnie i personalnie powizanych z orodkami szkoleniowo-doradczymi lub inkubatorami przedsibiorczoci. Wynika to przede wszystkim z lozoi funkcjonowania sporej ich liczby (gwnie Funduszy Rozwoju Przedsibiorczoci powstaych w ramach Projektu TOR#10). Polega ona na kompleksowym wsparciu rm na poziomie lokalnym poprzez czenie wsparcia nansowego z informacyjnym i szkoleniowym. Najbardziej rozpowszechnion form pomocy nansowej maym przedsibiorstwom i osobom rozpoczynajcym dziaalno gospodarcz jest udzielanie poyczek, ale wikszo funduszy czy to z doradztwem i pomoc w uzyskaniu kredytu. Odbiorcami usug funduszy s w gwnej mierze: osoby bezrobotne zainteresowane samozatrudnieniem, nowo powstajce rmy oraz przedsibiorcy rozwijajcy dziaalno gospodarcz i tworzcy nowe miejsca pracy. Struktura odbiorcw wynika bezporednio ze cile okrelonego przeznaczenia rodkw nansowych pozostajcych w ich dyspozycji, a pochodzcych gwnie z programw pomocowych Unii Europejskiej i Banku wiatowego. Liczba poyczek zaley gwnie od aktywnoci personelu funduszu oraz wsparcia lokalnego ze strony administracji rzdowej, samorzdowej i rodowiska biznesu. Statystyczny fundusz udzieli dotychczas 155 poyczek o wartoci ponad
94

10 mln z. Co czwarta poyczka (26,6%) mieci si w przedziale od 10 000 do 20 000 z, a kolejnych 15% nie przekracza wysokoci 30 000 z. Preferowanymi zabezpieczeniami wrd wszystkich funduszy s weksel wasny in blanco, porczenie osb zycznych oraz hipoteka. Preferencje te wynikaj z dotychczasowych dowiadcze w skutecznoci egzekwowania nalenoci. Z reguy stosuje si co najmniej dwie formy zabezpiecze jednej poyczki. Marzena MAEWSKA
Literatura: [1] M. Maewska, K. Woo, K. Kaua, K. Kaszuba, K.B. Matusiak, . Paweczak, Fundusz Rozwoju Przedsibiorczoci, MPiPS, MBOiR, Warszawa 1997 [2] M. Maewska, K. Grzeszkiewicz-Radulska, Lokalne Fundusze Poyczkowe [w:] Orodki innowacji i przedsibiorczoci, SOOIPP/Raport 2004, d/Warszawa 2004, ss. 195246.

LUKA FINANSOWA [finance gap] odnosi si do sytuacji, w ktrej mechanizmy rynkowe na rynku nansowym nie zapewniaj nansowania dobrych, wartociowych projektw po adnej cenie. Powszechnie uwaa si, e luka nansowa istnieje na rynku projektw innowacyjnych. Gwnym problemem jest brak narzdzi nansowych wspierajcych opracowywanie nowych technologii w trakcie etapu zasiewu rmy, czyli etapu, gdy prace nad projektem innowacyjnym wychodz z okresu bada stosowanych (zwykle nansowanych ze rodkw publicznych), a jeszcze nie osigny etapu opracowania projektu produktu rynkowego (near market) [1].

Jednym z pierwszych bada podnoszcych zagadnienie luki nansowej jest powstay w roku 1931 tzw. raport McMillana, ktry stwierdza m.in., e na rynku brytyjskim wystpuje gboki decyt dugoterminowego kapitau w wysokoci poniej 200 000 . Sytuacja luki nansowej odnosi si zarwno do nansowania udziaowego, jak i bankowego. W przypadku nansowania bankowego zagadnienie jej wystpowania czone jest z wystpujc na nim niedoskonaoci rynkow (market failure). Koncepcja ta zostaa opracowana przez J. Stiglitza, laureata nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2001 r. Wedug autora luka na rynku kredytu bankowego jest jego cech inherentn, gdy cena kredytu nie jest w stanie spenia roli regulatora popytu i poday, dzieje si to m.in. ze wzgldu na wystpowanie na rynku asymetrii informacji pomidzy podmiotem ubiegajcym si o kredyt oraz bankiem. Jej efektem jest koncentrowanie si na projektach bezpiecznych oraz unikanie projektw o podwyszonym ryzyku niezalenie od ich potencjau ekonomicznego [2]. Luka nansowa wystpuje rwnie na rynku kapitau udziaowego. Jej znaczenie i rozmiar jest relatywnie mae na rynkach, na ktrych wystpuje wysoka aktywno poszczeglnych rodzajw inwestorw typu venture capital, przy czym szczegln rol w tym zakresie przypisuje si anioom biznesu[3]. W zakresie nansowania projektw szczeglnie wartociowych ze wzgldw gospodarczych (m.in. innowacje, komercjalizacja technologii) czy spoecznych (m.in. integracja spoeczna, bezrobocie), szereg pastw wspiera funkcjonowanie funduszy seed. Pawe GODEK

Literatura: [1] R. Oakey, High-Technology New Firms: Variable Barriers to Growth, PCP, London 1995 [2] J. Stiglitz, A. Weiss, Credit Rationing In Markets With Imperfect Information, American Economic Review, vol. 71/1981, s. 393410 [3] P. Godek, Powstanie i nansowanie maej rmy technologicznej [w:] P. Godek, J. Kornecki, J. Ropga, Funkcjonowanie maych i rednich przedsibiorstw we wspczesnej gospodarce. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet dzki, d 2005 [4] Directorate-General for Enterprise and Industry, Best practices of public support for early-stage equity nance, Komisja Europejska, wrzesie 2005.

MAPA ZMIENNOCI [The Transilience Map] to pojcie powstae z poczenia dwch angielskich sw: transient (przelotny) i resilience (sprysty). Jest to macierz skonstruowana przez W. J. Abernathyego i K. B. Clarka, ktra przedstawia caociow propozycj klasykacji innowacji. Koncentruje si na aspektach innowacji, ktre s zwizane z jednej strony z produkcj, technik oraz technologi, a z drugiej z rynkiem. W zakresie produkcji innowacja moe narusza lub podtrzymywa istniejce sposoby dziaania i kompetencje, za w zakresie rynku innowacja moe podtrzymywa lub narusza istniejce powizania rynkowe tworzc nowe. Biorc pod uwag to, e kada innowacja dotyczy zarwno wymiaru produkcyjnego i rynkowego (tzn. wytwarzania i sprzedawania), moliwe jest zlokalizowanie kadej innowacji realizowanej przez przedsibiorstwo w jednym z czterech obszarw. Na podstawie tej mapy mona wyrni nastpujce innowacje:
95

 architektoniczn czyli radykaln, w wymiarze rynkowym i produkcyjnym, ktra tworzy nowy przedmiot i ramy dziaalnoci gospodarczej oraz przeamuje istniejce powizania rynkowe i metody produkcji; tworzc nisz, ktra tworzy nowy rynek bez zmian w wymiarze produkcji; rewolucyjn, odwrotno innowacji tworzcej nisz, ktra jest radykalna w wymiarze produkcyjnym i ktra nie narusza istniejcych powiza rynkowych; regularn, ktra nie narusza istniejcych powiza rynkowych i produkcyjnych, mimo wprowadzenia istotnych zmian w przedsibiorstwie. ,Mapa zmiennoci moe by skutecznym narzdziem sucym do analizy ryzyka zwizanego z wprowadzeniem okrelonej innowacji w przedsibiorstwie. Pokazuje, i ryzyko innowacji niekoniecznie musi wiza si z wysokim stopniem oryginalnoci i skali innowacji, ale e istotny wpyw odgrywa gboko zmian w dotychczasowych powizaniach technicznych i rynkowych przedsibiorstwa. Najwiksze ryzyko zwizane jest z realizacj innowacji architektonicznych, gdy czy w sobie niepewno zmian w sferze rynkowej, jak i produkcyjnej; za najmniejsze ryzyko wie si z wprowadzaniem innowacji regularnych, gdy niepowodzenie zmiany nie utrudnia utrzymania dotychczasowego produktu, na dotychczasowym rynku. Jako ,,rednie okrela si ryzyko wystpujce przy realizacji innowacji tworzcych nisz i innowacji rewolucyjnych. Mariusz GOGIOWSKI
96

Literatura: [1] W.Abernathy & K.Clark, Innovation: mapping the winds of creative destruction, Research Policy 1985 [2] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999 [3] K. M. Weber, Innovation Diffusion and Political Control of Energy Technologies. A Comparison of Combined Heat and Power Generation in the UK and Germany, Springer/Physica, Heidelberg 1999.

MEGASCIENCE, BIG SCIENCE [wielka nauka] To projekty badawcze (megaprojects) dotyczce kompleksu zagadnie naukowych o takim znaczeniu, zakresie i zoonoci, e do ich realizacji potrzebne s nakady si i rodkw (ludzkich, nansowych, technicznych i wsparcia logistycznego), przekraczajce na og moliwoci pojedynczych pastw i wymagajce w zwizku z tym wsppracy i wspdziaania na skal midzynarodow. Aktualnie w wielu dziedzinach bada, przede wszystkim takich jak zyka nuklearna, zyka czsteczkowa, astronomia, klimatologia czy oceanograa (take w coraz wikszym stopniu w niektrych dyscyplinach nauk biologicznych), dalszy postp i rozwj wymaga koncentracji znacznych rodkw nansowych, kadrowych i organizacyjnych. Biorc pod uwag charakterystyk stosowanych urzdze i aparatury oraz cele jakim suy ma realizacja bada, wyrnia si na og dwa rodzaje projektw zaliczanych do wielkiej nauki: 1. Badania wymagajce wielkich i bardzo kosztownych urzdze (o wartoci od kilkudziesiciu milionw do bilionw dolarw USA), takich jak np. gigantyczne teleskopy, satelity i son-

dy kosmiczne, akceleratory czsteczek czy urzdzenia do gbokich wierce. Przykadem tego typu projektw mog by badania realizowane przez CERN. To do tych programw w gwnej mierze odnosi si stosowane czasem na okrelenie wielkiej nauki porwnanie Big Science = Big Money + Big Machine. W projektach tego typu uczestnicz w gwnej mierze kraje uprzemysowione, przede wszystkim kraje grupy G8 czy kraje czonkowskie OECD. 2. Programy wymagajce wsppracy i wspdziaania na szerok skal, obejmujce badania wielodyscyplinowe dotyczce szerokiego zakresu problemw i zagadnie (large scale co-operative multi-disciplinary research), do ktrych prowadzenia potrzebne s zarwno kosztowne urzdzenia wielkiej skali, jaki i caa gama urzdze i przyrzdw skali redniej i drobnej. Jako przykad tego typu bada posuy mog programy takie jak: WCRP (World Climate Research Programme wiatowy Program Bada nad Klimatem), GCOS (Global Climate Observing System Globalny System Obserwacji Klimatu), IGBP (International Geosphere Biosphere Programme Midzynarodowy Program Badania Geosfery i Biosfery) czy HUGO (Human Genom Organisation UE-USA Program Bada nad Genomem Czowieka). W projektach, ktre dotycz bada na Ziemi i wymagaj obserwacji caej planety, uczestniczy mog w zasadzie wszystkie kraje wiata i kady z nich ma do spenienia wane zadanie. Rozwj projektw typu megascience datuje si zasadniczo od lat trzydziestych po-

przedniego stulecia; rwnie i w ostatnich dwch wiekach znale mona przykady przedsiwzi noszcych znamiona wielkiej nauki (np. osiemnastowieczne wyprawy J. Cooka i L. A. de Bougainvillea, dziki ktrym mona byo opracowa szczegowe mapy Pacyku). Projekty badawcze wielkiej nauki nansowane s w gwnej mierze ze rodkw publicznych, dlatego tak wanym zadaniem dla instytucji rzdowych jest waciwa ocena ich efektw; tak z punktu widzenia naukowego, jak i ekonomicznego (scientic and economic assesment of output). Dyskusjom na ten temat suy m.in. powoanie przez OECD Megascience Forum, wczonego ostatnio do gremium o nieco szerszym zakresie kompetencji, zwanego Science Forum.
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 146147.

MEZZANINE to sposb nansowania przedsiwzi z wykorzystaniem instrumentw hybrydowych, gwnie obligacji zamiennych na akcje, warrantw lub akcji uprzywilejowanych. Stosowany jest przez cz funduszy venture capital do nansowania projektw inwestycyjnych, szczeglnie w pniejszych etapach rozwojowych. Obligacje posiadajce opcj zakupu wystawione na akcje spki, ktra je emituje w istocie maj zarwno cechy akcji, jak i obligacji. Instrument ten wykorzystywany jest jako obligacja do momentu, gdy kurs/warto akcji wzronie na tyle, e rnica pomidzy nim, a cen wykonania opcji stanie si wysza od warto97

ci takiej samej obligacji, ale pozbawionej opcji. Z punktu widzenia inwestora instrument ten posiada cechy korzystniejsze od zwykej obligacji, daje on bowiem moliwo osigania korzyci z dynamicznego rozwoju rmy (w ktr zainwestowano), ktra zwizana jest z posiadaniem akcji, przy moliwoci uniknicia uczestniczenia w ewentualnych stratach przedsiwzicia (co jest cech obligacji). Wykorzystanie tego instrumentu umoliwia wic inwestorowi ograniczenie ryzyka inwestycyjnego przy zachowaniu szansy na znaczce przychody. Pawe GODEK
Literatura: [1] K. Sobaska, P. Sieradzan, Investycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004.

Pominicie fazy budowy modelu, ktrej realizacja wie si ze stosunkowo niskimi kosztami w porwnaniu z nakadami na wykonanie prototypu, przemawia za uwzgldnieniem tego etapu w procesie projektowania produktu. Karol LITYSKI
Literatura: [1] Sownik Wyrazw Obcych Wadysawa Kopaliskiego www.slownik-online. pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www. pl.wikipedia.org

NARODOWY PLAN ROZWOJU [National Development Plan] to redniookresowa strategia rozwoju ekonomicznego, spoecznego i regionalnego kraju. Jest to kompleksowy i wielowymiarowy program rozwoju, majcy zapewni trway i rwnowaony rozwj kraju. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) okrela cele i kierunki rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju oraz zmiany strukturalne w gospodarce. Jest nadrzdnym instrumentem programowania i koordynowania dziaa podmiotw publicznych, prywatnych i spoecznych. Pierwszy NPR opracowany zosta na lata 20042006. Dokument ten integruje i spina istniejce plany i programy sektorowe na poziomie krajowym i regionalnym, a w szczeglnoci jest zbieny i spjny z: Narodow Strategi Rozwoju Regionalnego, Narodow Strategi Zatrudnienia i Zasobw Ludzkich, Spjn Polityk Strukturalnego Rozwoju Obszarw Wiejskich i Rolnictwa, Polityk Strukturaln w Sektorze Rybowstwa, Narodow Strategi Ochrony rodowiska, Narodow Strategi Rozwoju Transportu. NPR 20042006 by podstaw negocjowania

MODEL jest to ukad wzgldnie odosobniony, moliwie mao skomplikowany, dziaajcy analogicznie do oryginau, ktrym moe by istota ywa, maszyna, zakad przemysowy, organizacja spoeczna itp. Przedmiot bada, podobizna oryginau, ktrej badanie pozwala otrzymywa informacje na temat rzeczywistoci. Model techniczny, jako etap rozwoju produktu, pozwala potwierdzi suszno wybranych aspektw przyjtej koncepcji. Modelowanie moe obejmowa tylko niektre elementy produktu, co do wasnoci, ktrych istniej wtpliwoci. Budowa modelu suy unikniciu bdw grubych. Pozytywne wyniki analizy modelu prowadz zwykle do budowy prototypu.
98

z Komisj Europejsk Podstaw Wsparcia Wsplnoty (Community Support Framework) dokumentu okrelajcego zaoenia i priorytety wykorzystania funduszy unijnych. Celem strategicznym NPR 20042006 jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci, zdolnej do dugofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz popraw spjnoci spoecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Uni Europejsk na poziomie regionalnym i krajowym. Jednym z priorytetw NPR 20042006 jest wspieranie konkurencyjnoci polskiej gospodarki m.in. poprzez tworzenie warunkw dla wzrostu innowacyjnoci przedsibiorstw, wsparcie rozwoju instytucji otoczenia biznesowego oraz rozwj sektora B+R. W wymiarze regionalnym priorytetem jest budowanie regionalnych systemw i strategii innowacji. Od lutego 2004 roku, trwaj prace nad przygotowaniem Narodowego Planu Rozwoju na lata 20072013 (zgodnie z okresem planistycznym Unii Europejskiej). Oprcz diagnozy sytuacji spoeczno-gospodarczej, NPR okrela take gwne cele i kierunki rozwoju kraju wraz z planem nansowania strategicznych dziaa, systemem zarzdzania i realizacji. NPR na lata 20072013 w swych oglnych zaoeniach okrela tempo rozwoju gospodarczego na poziomie 5% PKB, wzmocnienie spjnoci spoecznej i konkurencyjnoci gospodarki. Wzrost konkurencyjno spjno to strategiczna o rozwoju kraju. NPR 20072013 odzwierciedla take strategiczne podejcie do integracji Polski ze Wsplnot Europejsk. Zakada, e w tym okresie reali-

zacji Polska wejdzie do Unii Gospodarczej i Walutowej. Aleksandra NOWAKOWSKA

Literatura: [1] Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju z dn. 20.04.2004 r., Dz.U. Nr 116, poz. 1206 [2] Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dn. 13.01.2005 r., w sprawie trybu i terminw konsultacji, wspdziaania i wsppracy przy opracowaniu Narodowego Planu Rozwoju, Dz.U. Nr 10, poz. 74 [3] Narodowy Plan Rozwoju 20072013, Wstpny Projekt Prognozy, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Polityki Strukturalnej, www.npr.gov.pl

NARODOWY SYSTEM INNOWACJI [national innovation system] jest najczciej deniowany jako kompleks wyodrbnionych instytucji, ktre wsplnie lub indywidualnie wnosz wkad w rozwj i rozpowszechnianie nowych technologii, tworzc jednoczenie otoczenie (baz) w ramach ktrego rzd formuuje i realizuje polityk innowacyjn. Podejcie systemowe w nowym wietle konstytuuje polityk innowacyjna, przesuwajc punkt cikoci w kierunku wzajemnych relacji pomidzy instytucjami i interakcji w procesie tworzenia i komercjalizacji wiedzy. Prezentowane podejcie pozwala na lepsze poznanie znaczenia uwarunkowa, regulacji prawnych i pozostaych elementw polityki pastwa wpywajcych na procesy innowacyjne w szerokim kontekcie funkcjonowania rynku, konkurencyjnoci przedsibiorstw i gospodarki. Duy nacisk jest pooony na zagadnienia monitoringu i doskonalenia stosowanych instrumentw.[1]

99

Kady kraj charakteryzuj specyczne cechy determinujce zdolnoci innowacyjne i zmiany technologiczne. Elementy systemu innowacyjnego pozostaj pod wpywem cech specycznych danego kraju, takich jak: historyczne dowiadczenia, systemy wartoci, kultura czy skumulowane w spoeczestwie wiedza, umiejtnoci i zdolnoci. Struktura systemu innowacyjnego, jego specyka narodowa lub regionalna, przyjte rozwizania i mechanizmy, powizania midzy jego czciami skadowymi, a take interakcje z otoczeniem, determinuj stan innowacyjnoci i konkurencyjnoci gospodarki. Sprawny NSI moe zwikszy efektywno wykorzystania ograniczonych zasobw, a dziki lepszej organizacji i zarzdzaniu oraz efektywniejszej kombinacji importowanej i krajowej/lokalnej technologii przyspieszy postp w jej adaptacji i dyfuzji w caej gospodarce. Systemy innowacyjne na poziomie krajowym cechuje orientacja na podaowy aspekt innowacji. Rzd i instytucje centralne winny ka nacisk gwnie na problemy organizacji i nansowania nauki i bada, polityk horyzontaln oraz wspprac midzynarodow. Jednoczenie w ramach podejcia systemowego szczeglny nacisk jest pooony na transfer i komercjalizacj idei, wiedzy, umiejtnoci oraz informacji. Mechanizmy i kanay rozpowszechniania technologii w gospodarce s cile wizane z tem spoecznym, politycznym, instytucjonalnym i kulturowym. System innowacji w Polsce, a waciwie jego zrby, wykazuje wiele saboci i nie przyczynia si w naleytym stopniu do rozwoju gospodarczego kraju oraz wzrostu jego konkurencyjnoci. Stan ten w dobie gospodarki opartej na wiedzy zagraa
100

midzynarodowej konkurencyjnoci polskiej gospodarki i rm. rde tej sytuacji naley szuka w ponad czterdziestoletnich mechanizmach funkcjonowania gospodarki realnego socjalizmu. Dziaania innowacyjne polegajce na cigej adaptacji w gospodarce nowych produktw i technologii, byy w gbokiej sprzecznoci z logik socjalistycznego modelu zarzdzania gospodark. Wszelkie nowe pomysy i inicjatywy rozkaday spjno planu na kadym poziomie zarzdzania produkcj, wymuszajc now koordynacj czynnikw wytwrczych. Rozwj gospodarczy wystpowa praktycznie tylko w aspekcie ilociowym (ekstensywnym): nowe przedsibiorstwa, wzrost zatrudnienia i mocy produkcyjnych w oparciu o te same, z reguy przestarzae technologie. Gospodarka niedoborw, kosztowa formua cen i brak konkurencji dodatkowo wzmacniay niech do zmian na poziomie mikroekonomicznym. Mimo wiadomoci wrd decydentw potrzeby innowacji wszelkie prby budowy mechanizmw innowacyjnych zakoczyy si niepowodzeniem. Niska innowacyjno gospodarki socjalistycznej lega z pewnoci u podstaw bankructwa tego systemu ekonomicznego. Naley pamita o trudnym spadku strukturalnym, organizacyjnym i w zakresie kultury pracy, ktry odziedziczylimy na starcie transformacji. W rezultacie otrzymalimy gospodark zapnion technologicznie, stanowic w wielu przypadkach skansen przemysowy z pocztku XX wieku. Budowa podstaw gospodarki rynkowej i uruchomione mechanizmy konkurencji miay automatycznie zaowocowa wzrostem innowacyjnoci. Zmiany systemowe nie zaowocoway jednak zasadniczym przeomem w tym zakresie. System ekonomiczno-spoeczny nadal nie zawiera

sprawnych mechanizmw generowania rodzimego postpu technologicznego. Oczywicie sytuacja w tym zakresie jest nieporwnanie korzystniejsza w odniesieniu do stanu sprzed 1989 roku. Otwarcie i liberalizacja kontaktw zagranicznych przyniosy rozwj kontaktw gospodarczych i inwestycje bezporednie, ktre umoliwiy napyw nowej wiedzy technicznej i organizacyjnej. Pozostajemy jednak cigle krajem peryferyjnym technologicznie, ktrego wkad w globalny sektor nauki, bada i technologii jest znikomy. Oceny innowacyjnoci mona dokonywa w dwch, rnych metodologicznie, aspektach:[3] 1) jako zdolno do wytwarzania nowych lub istotnie zmodernizowanych produktw, technologii, usug lub rozwiza organizacyjnych, tworzca podstawy gospodarki opartej na wiedzy; 2) jako zdolno do podnoszenia poziomu technicznego i organizacyjnego gospodarki poprzez adaptacj nowych rozwiza technologicznych i ekonomiczno-organizacyjnych, ktre prowadz do modernizacji (zmian jakociowych) i wzrostu produktywnoci czynnikw wytwrczych (pracy i kapitau). W konkurencyjnej i technologicznie zaawansowanej gospodarce ten podzia praktycznie nie istnieje, poniewa aktywno innowacyjna rm sprowadza si do pierwszego aspektu innowacyjnoci, czyli wykorzystywania najnowszej wiedzy oraz rozwiza technologicznych i organizacyjnych. W krajach zapnionych technologicznie drugi aspekt innowacyjnoci, odnoszcy si do szerokiego procesu modernizacji i nadrabiania zalegoci, moe

by istotniejszy. Rozwj gospodarki dotknitej gbok luk technologiczn oznacza czsto adaptacj i wykorzystywanie technologii dawno sprawdzonych w krajach wyej rozwinitych. To oznacza, e innowacyjno w gospodarce polskiej nie musi oznacza jedynie masowego rozwoju produktw i technologii nieznanych na wiecie. W wymianie midzynarodowej moemy cigle wykorzystywa inne przewagi konkurencyjne, np.: tani si robocz, dostpno zasobw czy produkcj poza normami ekologicznymi. Nie mona jednak zapomina o budowie podstaw gospodarki opartej na wiedzy. Pozostaje oczywicie pytanie czy gospodarka polska jest zdolna do wykorzystania najnowszej wiedzy i czy pewne etapy rozwoju technologicznego i organizacyjnego mona w krtkim czasie pokona. Analiza wskazanych aspektw innowacyjnoci polskiej gospodarki daje diametralnie inn ocen stanu. Innowacyjno w pierwszym wymiarze, odnoszcym si do podstaw gospodarki opartej na wiedzy, jest bardzo niska. wiadcz o tym nastpujce, wybrane charakterystyki:[4] udzia przedsibiorstw stosujcych innowacje w procesach produkcyjnych wynosi 18%, przy redniej europejskiej 51%, a w przypadku wiodcych ponad 70%; udzia wydatkw na B+R wynosi 0,59% PKB i naley do najniszych wrd starych i nowych czonkw UE; redni wspczynnik wynalazczoci to 0,6, przy redniej unijnej 2,6; wydatki na B+R per capita 66,8 USD, przy redniej unijnej 493,1 USD;
101

 niski udzia wysokiej techniki w eksporcie (2,7% w 2003 r.), przy redniej europejskiej 17,8%. Analiza drugiego aspektu innowacyjnoci wskazuje na bardzo optymistyczny obraz naszej gospodarki. W latach transformacji wydajno pracy (mierzona wartoci dodan na pracownika) rosa rednio w tempie okoo 5% rocznie; w sektorze przedsibiorstw przemysowych wzrost ten przekracza 10% (w 2003 r. wynis okoo 17%). Jest to wynik znacznie wyszy od wynikw w USA, Japonii i pastwach starej Unii Europejskiej. W porwnaniu z poprzednim stanem w gospodarce nastpia gboka modernizacja, obejmujca wprowadzenie nowych (czsto nowoczesnych) produktw i metod wytwarzania, przy stosunkowo bardzo maych nakadach na B+R. Omawiane efekty s skutkiem cigej restrukturyzacji, poprawy efektywnoci gospodarowania (gwnie rozwizania organizacyjne) oraz importu technologii nie zawsze najnowszej, ale na nasze warunki efektywnej. W ramach podejmowanych dziaa innowacyjnych pozyskuje si produkty i technologie z reguy atwo dostpne na rynkach midzynarodowych. Dziaania modernizacyjne nadal bazuj na: do powszechnym kopiowaniu dostpnych rozwiza zachodnich; komplementarnym imporcie komponentw, wyposaenia, maszyn i urzdze; kontaktach osobistych przedsibiorcw, udziale w targach i wystawach; rozwoju wsppracy kooperacyjnej z zagranicznymi partnerami;
102

dostpie do literatury, baz danych i opracowa. Wzrost wydajnoci pracy w zasadniczy sposb przyczyni si do utrzymania, a nawet wzrostu konkurencyjnoci polskiego eksportu, w trudnych warunkach aprecjacji krajowej waluty i dekoniunktury u gwnych odbiorcw. Oczywicie te ekstensywne moliwoci bd si szybko kurczyy, a dalsze inwestycje w coraz wikszym zakresie bd musiay bazowa na autentycznie nowej myli technologicznej, wzrocie wydatkw na know-how oraz rozwoju zasobw ludzkich. Szybkie tempo adaptacji nowoczesnych rodkw przetwarzania informacji w krajowych przedsibiorstwach, wskazuje na wysoki poziom zasobw ludzkich, co dobrze prognozuje dalszym przeobraeniom. Obydwa podejcia implikuj zupenie inne podejcie do mechanizmw sprawczych innowacyjnoci oraz kierunkw polityki w tym obszarze. Kluczowe znaczenie dla innowacyjnoci pierwszego typu, czyli innowacyjnoci nowatorskiej, maj:[4] wielko i efektywno dziaania krajowego zaplecza B+R; formy i zakres wsparcia publicznego; stymulowanie skonnoci prywatnych rm do podejmowania prac badawczo-rozwojowych; instytucje i programy wsparcia. Dla skutecznoci drugiego podejcia, czyli innowacyjnoci modernizacyjnej, decydujce s: poziom krajowych oszczdnoci;

 napyw inwestycji bezporednich; stymulowanie skonnoci prywatnych rm do inwestycji. W polskich warunkach wspieranie innowacyjnoci musi uwzgldnia obydwa aspekty. Budowa systemu innowacyjnego powinna w dugookresowej perspektywie zakada selektywne przechodzenie z grupy pastw peryferyjnej technologii (a w konsekwencji peryferyjnego kapitalizmu), do wiodcych technologicznie obszarw naszego globu. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] S. Metcalfe, The Economic Foudations of Technology Policy: Equailibrium and Evolutionary Perspektives [w:] P. Stoneman (red.), Handbook of the Economics of Innovation and Technical Change, Blackwell, London 1995, s. 409512 [2] Pomiar dziaalnoci naukowej i technologicznej. Proponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczcych innowacji technologicznych: Podrcznik Oslo, OECD, EUROSTAT, KBN, Warszawa 1999, s. 31 33 [3] Zwikszanie innowacyjnoci polskiej gospodarki. Stanowisko RSSG [w:] Procesy innowacyjne w polskiej gospodarce, Rada Strategii Spoeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrw, Raport nr 26, Warszawa 2005, ss. 1627 [4] K. B. Matusiak, A. Nowakowska, K. Zasiady, Budowa krajowego i regionalnych systemw innowacji [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 1641 [5] E. Oko-Horodyska, Co z Narodowym Systemem Innowacji w Polsce? [w:] E. Oko-Horodyska (red.), Rola polskiej nauki we wzrocie innowacyjnoci, PTE, Warszawa 2004.

NORMY ISO [ISO standard] to kategoria norm opracowanych przez Midzynarodow Komisj Normalizacyjn (International Organization for Standarization), z siedzib w Genewie. Oglnie panujce przekonanie mwi, i nazwa norm serii ISO pochodzi od nazwy Midzynarodowej Komisji Normalizacyjnej (International Organization for Standarization ISO), ale spora cz praktykw i teoretykw zarzdzania jakoci jest zgodna, e jest to skrt od greckiego sowa isos rwny, jednakowy, jednorodny. Normy ISO 9000 jest to rodzaj norm opracowany przez Midzynarodow Organizacj Normalizacyjn (ISO), umoliwiajcych kompleksowe podejcie do problematyki zapewnienia i zarzdzania jakoci. Spord ponad 12 000 standardw wydanych przez ISO, tylko niespena 20 dotyczy zagadnie zwizanych z jakoci. Pierwsza seria midzynarodowych norm zawierajcych wymagania systemw jakoci opublikowana zostaa przez ISO w 1987 r. Aktualnie obowizujca wersja norm serii ISO 9000 wydana zostaa w 2000 roku. Obowizujce do 2000 roku trzy normy: ISO 9001, ISO 9002 i ISO 9003, zostay zastpione przez jedn norm PN-EN ISO 9001:2000 System Zarzdzania Jakoci. Wymagania. (oznaczenie : 2000 w nazwie oznacza rok wydania i jest czsto dodawane dla atwiejszego odrnienia od poprzedniej edycji normy ISO 9001 wydanej w 1994 roku). Gwn cech nowej normy, odrniajc j od starej edycji, jest promowanie podejcia procesowego do zarzdzania oraz stymulowanie cigego doskonalenia. Niewtpliw zalet dokumentu jest rwnie pozostawienie penej dowolno103

ci przedsibiorstwu w zakresie formy i iloci dokumentacji, co byo znaczn wad poprzednich edycji, wymuszajcych okrelony, rozbudowany zestaw dokumentw, procedur i instrukcji. Norma ISO 9001:2000 okrela tylko sze obszarw, w ktrych przedsibiorstwo musi ustanowi udokumentowan procedur. Norma ISO 9001:2000 dopuszcza moliwo wyczenia pewnych wymaga w obszarze rozdziau 7 dotyczcego realizacji wyrobw. Przedsibiorstwa dostosowujce swoje funkcjonowanie do wymaga tej normy, powinny okreli, ktre z poszczeglnych punktw normy dotycz zakresu dziaalnoci przedsibiorstwa i wanie te punkty powinny zosta ujte w systemie jakoci. Wymagania dotyczce systemu jakoci zawarte w normie ISO 9000:2000, nie zastpuj i nie okrelaj wymaga technicznych dotyczcych wyrobw, ale okrelaj wymagania dotyczce systemu zarzdzania jakoci. Ustalaj one wymagania okrelajce, ktre elementy systemu naley uwzgldni, lecz nie maj na celu ujednolicenia systemw jakoci. Norma ta ma charakter oglny i nie odnosi si do okrelonej brany lub okrelonego sektora gospodarczego. Wykorzystuje si j zarwno w produkcji dbr materialnych, jak i handlu i usugach. Norma pokazuje tylko wymagania wobec przedsibiorstwa, a zadaniem jego kadry jest wybr najlepiej dopasowanych rozwiza i narzdzi. Procedura wdraania systemu jakoci zgodnego z wymaganiami norm ISO serii 9000, skada si zazwyczaj z trzech etapw. Etap pierwszy powicony jest przygotowaniu dokumentacji systemu i ko104

czy si opracowaniem tzw. Ksigi Jakoci. Wanym elementem tej procedury s rwnie szkolenia przygotowujce pod wzgldem teoretycznym pracownikw przedsibiorstwa do pracy w nowym systemie. Etap drugi to prace zwizane z wdroeniem opracowanych rozwiza w etapie pierwszym. Oczywicie mona stosowa podejcie, w ktrym na bieco wdraa si opracowane rozwizania i werykuje ich przydatno oraz skuteczno. Sposb wdraania zawsze zaley od wielkoci rmy i zoonoci procesw w niej wystpujcych. Etap trzeci to potwierdzenie zastosowania przez przedsibiorstwo normy ISO, tzn. zgodnoci systemu jakoci przedsibiorstwa z wymaganiami przyjtej do stosowania normy ISO. Proces oceny jest nazywany auditem certyfikujcym i przedsibiorstwo po jego przeprowadzeniu otrzymuje Certykat Jakoci. Certykat Jakoci wydawany jest przez odpowiedni instytucj certykujc na podstawie bada prowadzonych przez tzw. auditorw. Certykat ten przyznawany jest na 3 lata i przynajmniej raz w roku przeprowadzane s audity kontrolne przestrzegania wymaga wdroonej normy. Po wyganiciu wanoci certykatu przedsibiorstwo otrzymuje owe wiadectwo, jeeli ponowny audit, tzw. odnawiajcy (reaudit), zakoczy si pozytywn ocen jego systemu jakoci. Posiadanie Certykatu Jakoci ISO 9000 stanowi wany element pozytywnego wizerunku przedsibiorstwa, umacnia jego pozycj na rynku i uatwia nawizywanie kontaktw z partnerami zagranicznymi. wiadczy o nowoczesnoci i konkurencyjnoci.

Norma ISO 14001, to norma opracowana i przyjta przez Midzynarodow Organizacj Normalizacyjn (ISO) w 1996 r. Jej podstawowa idea polega na stworzeniu w przedsibiorstwie kompleksowego systemu zarzdzania, dotyczcego caoksztatu zagadnie zwizanych z ochron rodowiska (System Zarzdzania rodowiskowego). Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001 przedsibiorstwo wdraajce ten system, zobowizuje si do cigego zmniejszania szkodliwego oddziaywania na rodowisko, szczeglnie w zakresie emisji substancji i pyw do powietrza atmosferycznego i emisji haasu oraz do waciwej gospodarki materiaami nieprzyjaznymi dla rodowiska i odpadami, a take do systematycznego podnoszenia wiadomoci ekologicznej pracownikw. Podstaw programu zarzdzania rodowiskowego jest prewencyjna strategia ochrony rodowiska tzn. Czystsza Produkcja (CP). System Zarzdzania rodowiskowego objty jest kompleksowym monitoringiem, na ktry skadaj si audity wewntrzne oraz kontrolny audyt zewntrzny (raz w roku). Certykat ISO 14001 wydawany jest na trzy lata. Posiadanie go uwaane jest na wiatowych rynkach za wany element oglnego wizerunku i konkurencyjnoci rmy. Wraz z systemem zapewnienia jakoci wedug norm serii ISO 9000 System Zarzdzania rodowiskowego stanowi na og istotny element w procesie wdraania w przedsibiorstwie lozoi Total Quality Managment (TQM). Piotr NIEDZIELSKI
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 149150.

ORODEK SZKOLENIOWODORADCZY (OSD) [business support center] to nie nastawiona na zysk jednostka doradcza, informacyjna i szkoleniowa, (spotyka si rwnie nazwy: Orodek Wspierania Przedsibiorczoci, Centrum Wspierania Biznesu, Klub Przedsibiorczoci, Punkt Konsultacyjno-Doradczy), dziaajca na rzecz rozwoju przedsibiorczoci i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyjnoci maych i rednich przedsibiorstw. OSD uczestnicz we wszelkich inicjatywach majcych na celu zwikszenie potencjau gospodarczego oraz popraw jakoci ycia spoecznoci lokalnej. Cele dziaalnoci orodkw s integralnie zwizane z potrzebami i wymaganiami lokalnych rynkw pracy i adaptacj nowych technologii. Cele te obejmuj w szczeglnoci: wspieranie i popularyzowanie idei przedsibiorczoci i samozatrudnienia; aktywne wspieranie inicjatyw lokalnej spoecznoci w zakresie tworzenia oraz rozwijania maych i rednich przedsibiorstw; aktywn wspprac z lokaln (samorzdow i rzdow) administracj oraz innymi organizacjami (prywatnymi, pozarzdowymi i in.), w celu tworzenia wsplnej paszczyzny do dziaa na rzecz rozwoju gospodarczego i spoecznego regionu; aktywne wczanie si w dorane akcje w sytuacjach wynikajcych z potrzeb gospodarczych lub spoecznych w regionie.
105

Orodki szkoleniowo-doradcze

nie informacji w nastpujcych obszarach tematycznych: przedsibiorczo i tworzenie rmy; dostp do rodkw z funduszy europejskich; opracowanie biznesplanw i wnioskw kredytowych; badania rynku i marketing; prawo gospodarcze; nanse i podatki. Wiodcym elementem oferty s szkolenia, w ramach ktrych dominuj tematy: z zakresu przedsibiorczoci: Jak zaoy wasn rm? ABC przedsibiorczoci, Biznesplan, badania rynku; popularyzujce wiedz europejsk: Warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w krajach Unii Europejskiej, Europejskie normy i standardy, Dostp do programw pomocowych; zawodowe: prowadzenie biura i obsuga urzdze biurowych, obsuga kas skalnych, asystent dyrektora, agent celny, ubezpieczyciel, kasjer-sprzedawca; z zakresu aktywizacji zawodowej: Jak zachowywa si na rynku pracy? Autoprezentacja; komputerowe: obsuga komputera, podstawy Worda, Excela, Windows, ksigowo i graka komputerowa; inne: bezpieczestwo i higiena pracy, przepisy przeciwpoarowe, minimum sanitarne. Czas trwania szkole oraz liczba uczestnikw jest zrnicowana w zalenoci od tematyki oraz moliwoci technicznych i lokalowych OSD. W 2004 r. zdecydowanie najwiksz popularnoci cieszyy si kursy upowszechniajce wiedz na tematy europejskie.

W 2005 r. zidentykowano w Polsce 281 OSD. Dynamiczny przyrost liczby tego typu podmiotw jest spowodowany wczaniem si w system wsparcia instytucji przedstawicielskich biznesu (izby przemysowo-handlowe, cechy rzemielnicze, zwizki pracodawcw), niepastwowych szk wyszych oraz organizacji zawodowych (NOT, TNOIK). Powysze podmioty odkrywaj nowe moliwoci wiadczenia usug w swoich rodowiskach. Na uwag zasuguje rozwj regionalnych sieci OSD. Najszersz sie zbudowaa Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (sie krajowa) oraz Lubelska Fundacja Rozwoju (w wojewdztwie lubelskim). W najbliszych latach naley oczekiwa dalszego rozwoju dziaalnoci szkoleniowo-doradczej w ramach instytucji przedstawicielskich biznesu oraz poszerzajcych swoj ofert rynkow niepastwowych szk wyszych. Widoczny jest rwnie wzrost zainteresowania ze strony administracji samorzdowej. Cz Gminnych Centrw Informacji dy do rozwoju kompetencji doradczych i szkoleniowych. W ofercie rynkowej OSD znajduj si doradztwo, szkolenia, kursy i upowszechnia106

Uzupenieniem dziaalnoci szkoleniowej s rnego typu seminaria i spotkania dyskusyjne zwizane z interpretacj zmieniajcych si przepisw prawnych (np. zamwienia publiczne, prawo pracy). Oferta doradcza orodkw obejmuje indywidualne konsultacje w zakresie tworzenia rmy i prawnych aspektw jej prowadzenia, ksigowoci, poszukiwania kooperantw, pozyskiwania rodkw nansowych, opracowania biznesplanu i wniosku kredytowego. Wikszo orodkw oferuje rwnie usugi w obszarze: marketingu, nansw, ksigowoci i doradztwa podatkowego. Krzysztof B. MATUSIAK Marzena MAEWSKA
Literatura: [1] M. Matusiak, E. Koprowska, R. Piwowarski, Orodki Szkoleniowo-Doradcze [w:] Orodki innowacji i przedsibiorczoci, SOOIPP/Raport 2004, d/Warszawa 2004, s. 29166 [2] E. Banachowicz, K. Kaszuba, K.B. Matusiak, M. Maewska, Orodek Wspierania Przedsibiorczoci, MPiPS, Warszawa 1997 [3] B. Kanikowska, A. Dziurdzik, R. Masiak, Orodek Wspierania Biznesu, Katowice 1996.

podstaw rozwoju wewntrz regionw, przy szerokim wykorzystaniu zaangaowania rodowisk lokalnych. W praktyce oznacza to potrzeb tworzenia instytucji rozwoju lokalnego, wyspecjalizowanych w dziaaniach na rzecz rozwoju gospodarczego poprzez:[1] wspieranie przedsibiorczoci, samozatrudnienia, uatwianie startu i pomoc nowo tworzonym, prywatnym rmom; promocj i popraw konkurencyjnoci MSP; tworzenie warunkw dla transferu nowych rozwiza technologicznych do gospodarki i realizacj przedsiwzi innowacyjnych; podnoszenie jakoci zasobw ludzkich przez edukacj, szkolenia i doradztwo oraz upowszechnianie wzorw pozytywnego dziaania; zagospodarowanie zasobw i realizacj przedsiwzi infrastrukturalnych; tworzenie sieci wsppracy i partnerstwa rnych podmiotw dziaajcych na rzecz dynamizacji rozwoju, wzrostu dobrobytu i zasobnoci mieszkacw. Szeroki wachlarz celw oraz konieczno uwzgldnienia lokalnych i regionalnych uwarunkowa determinuj du rnorodno form organizacyjnych i instytucjonalnych. Podstawow cech omawianych jednostek jest ich niekomercyjny charakter. Celem ich dziaania nie jest maksymalizacja zysku, lecz zaspokajanie nietypowych potrzeb, inicjowanie zmian i transformacji lokalnych spoecznoci. Speniaj one na rynku funkcje usugowe, tworzc specyczn infrastruktur wsparcia, umoliwiajc dynamizacj procesw
107

ORODKI INNOWACJI I PRZEDSIBIORCZOCI [innovation and business centres] to zrnicowana organizacyjnie grupa niekomercyjnych instytucji, aktywnych w obszarze wspierania przedsibiorczoci i samozatrudnienia, transferu i komercjalizacji technologii oraz poprawy konkurencyjnoci MSP. Tworzenie orodkw innowacji i przedsibiorczoci wynika z nowego podejcia do strategii rozwoju gospodarczego, ktra zakada potrzeb poszukiwania bezpiecznych i trwaych

rozwojowych oraz realizacj wyznaczonych strategii. Zakres przedmiotowy podejmowanych dziaa, misja i cele oraz zaoenie o niedochodowym charakterze (non-prot), pozwalaj w polskich warunkach zakwalikowa do instytucji wsparcia nastpujce rodzaje podmiotw: fundacje i stowarzyszenia lub jednostki przez nie powoane, realizujce programy rozwoju przedsibiorczoci i transferu technologii oraz dziaajce na rzecz rozwoju lokalnego; spki publiczno-prywatne powoane z inicjatywy i przy duym zaangaowaniu organizacyjnym i nansowym wadz publicznych, podejmujce dziaania prorozwojowe i nie zobligowane do generowania zyskw do podziau midzy udziaowcw; izby gospodarcze, organizacje rzemiosa, zrzeszenia i zwizki pracodawcw oraz inne instytucje przedstawicielskie biznesu podejmujce inicjatywy i dziaania prorozwojowe; wyodrbnione organizacyjnie i finansowo jednostki samorzdowe, administracji publicznej, instytucji naukowo-badawczych zorientowane na wspieranie rozwoju lokalnej gospodarki. Struktura i zakres podejmowanych przez poszczeglne instytucje zada s zdeterminowane: celami lokalnej/regionalnej strategii rozwoju, uwarunkowaniami kulturowymi, sytuacj ekonomiczn i poziomem rozwoju gospodarczego. Nie ma jednoczenie jednego, uniwersalnego wzorca organizacyjnego i funkcjonalnego dla omawianych instytucji. Dziaalno ka108

dej z nich jest uzaleniona od: zasobw uzyskanych od udziaowcw, przyjtej misji, sprawnoci i przygotowania merytorycznego pracownikw, moliwoci pozyskiwania zewntrznych rodkw na dziaalno statutow oraz ich odbioru przez lokaln spoeczno. Omawiane instytucje stanowi coraz popularniejszy kana redystrybucji rodkw publicznych i midzynarodowych funduszy pomocowych przeznaczonych dla regionw dotknitych okrelonymi trudnociami gospodarczymi, strukturalnymi i spoecznymi. Umoliwiaj aktywizacj wewntrznych (endogenicznych) zasobw regionw i pene wykorzystanie lokalnych czynnikw wzrostu. W nowoczesnych strategiach rozwoju odchodzi si od zhierarchizowanych struktur bazujcych na duym zakresie interwencjonizmu pastwowego, do relacji sieciowych i inicjatyw obywatelskich uatwiajcych przenikanie idei i wymian informacji. Rozwj regionu powinien by stymulowany przez lokalne potrzeby i wol zmian zgaszan przez mieszkacw. W tych warunkach organizacje pozarzdowe dziaajce na rzecz rozwoju gospodarczego tworz szans dla: mobilizacji wszystkich aktorw rozwoju lokalnego, aktywizacji stojcych na uboczu grup spoecznych, tworzenia atmosfery wzajemnego zaufania i wsplnoty celw; rozwoju publiczno-prywatnego partnerstwa i uspoecznienia polityki gospodarczej; wprowadzania mechanizmw konkurencji w wykorzystaniu rodkw publicznych i odbiurokratyzowaniu dziaa pro-rozwojowych;

 czenia rodkw publicznych z prywatnymi oraz pozyskiwania rodkw zewntrznych dla lokalnych przedsiwzi prorozwojowych i infrastrukturalnych; rozwoju nowoczesnych form transferu technologii, wspierania przedsibiorczoci i marketingu lokalnego. Funkcjonalnie omawiane instytucje koncentruj swoj aktywno na newralgicznych dla procesw rozwojowych obszarach wspierania przedsibiorczoci i procesw innowacyjnych w formie: szerzenia wiedzy i umiejtnoci poprzez doradztwo, szkolenia, informacj w ramach orodkw szkoleniowo-doradczych; pomocy w transferze i komercjalizacji nowych technologii w ramach centrw transferu technologii; asysty w tworzeniu nowych rm w otoczeniu instytucji naukowych i szk wyszych, zakadanych przez studentw, absolwentw, doktorantw i pracownikw naukowych w preinkubatorach i akademickich inkubatorach przedsibiorczoci; pomocy nansowej (seed i start-up) w formie parabankowych funduszy poyczkowych i funduszy porcze kredytowych, oferowanej osobom podejmujcym dziaalno gospodarcz i modym rmom bez historii kredytowej; szerokiej pomocy doradczej, technicznej i lokalowej dla nowo powstaych przedsibiorstw w inkubatorach przedsibiorczoci i centrach technologicznych;

tworzenia skupisk przedsibiorstw (klastrw) i animacji innowacyjnego rodowiska poprzez czenie na okrelonym, zagospodarowanym terenie usug biznesowych i rnych form pomocy rmom w ramach parkw technologicznych, stref biznesu, parkw przemysowych. Dziaania orodkw innowacji i przedsibiorczoci wywouj silne impulsy rozwojowe identykowane w perspektywie lokalnej i regionalnej w zakresie:[2] tzw. dyfuzji industrializacji nastpujcej poprzez inkubacj nowych rm (czsto typu rzemielniczego), wykorzystujcych miejscowe umiejtnoci od dawna tkwice w lokalnej kulturze w regionach peryferyjnych i opnionych w rozwoju gospodarczym; wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne rmy o duej sile konkurencyjnej, dziki umiejtnociom innowacyjnym umoliwiajcym cig adaptacj nowych produktw i technologii; rozwoju kompleksw przemysowych wysokiej technologii i systemw inkubacji innowacji w aglomeracjach miejskich, dysponujcych silnym zapleczem naukowym. Geneza orodkw innowacji i przedsibiorczoci wywodzi si ze redniowiecznej tradycji samopomocy cechowej. Zmiany, jakie nastpiy w spoeczestwach zachodnich w ostatnim wierwieczu minionego stulecia (USA przeom lat 60. i 70., Europa Zachodnia lata 80.), otworzyy przed instytucjami pozarzdowymi, jako katalizatorem zmian i rozwoju gospodarczego, nowe moliwoci. Jednoczenie
109

tego typu formy zaangaowania obywatelskiego zyskuj na znaczeniu w momencie dynamicznych przeobrae cywilizacyjnych, zmieniajcych warunki pracy i ycia caych spoeczestw. Do czynnikw obecnie aktywizujcych rozwj sektora pozarzdowego naley zaliczy procesy globalizacyjne, rozwj gospodarki opartej na wiedzy i spoeczestwa informacyjnego. Szczeglna rola orodkw innowacji i przedsibiorczoci rysuje si w spoeczestwach postsocjalistycznych, szukajcych efektywnej drogi do dobrobytu i konkurencyjnoci po latach marksistowskich eksperymentw, utrwalajcych model zachowa ekonomicznych i spoecznych odmienny od wspczesnych trendw rozwojowych. Podstawowe przesanki dla instytucjonalizacji rozwoju lokalnego w Polsce zostay stworzone wraz z reformami systemowymi po 1989 r. Mimo, e pierwsze koncepcje wypracowano w drugiej poowie lat 80., to pierwsze orodki pojawiy si niezalenie od siebie w rnych regionach kraju w 1990 r. Spord wielu podjtych wwczas inicjatyw na uwag zasuguje utworzenie: Wielkopolskiego Centrum Innowacji i Przedsibiorczoci SA w Poznaniu, Fundacji Progress & Business w Krakowie, Centrum Przedsibiorczoci Politechniki Warszawskiej, a take rozwj sieci agencji lokalnych przez FISE. Due znaczenie dla dalszego rozwoju systemu wsparcia mia rozwj sieci okoo 40 agencji rozwoju regionalnego, podjty z inicjatywy publicznej i koordynowany przez Agencj Rozwoju Przemysu. Na koniec 2005 r. zidentykowano 536 wyodrbnionych organizacyjnie orodkw prowadzcych dziaalno w zakresie szkole i doradztwa, pomocy nansowej, transferu technologii i oferty lokalowej dla
110

MSP; 281 orodkw szkoleniowo-doradczych, 44 centrw transferu technologii, 76 lokalnych funduszy poyczkowych, 57 funduszy porcze kredytowych, 18 akademickich inkubatorw przedsibiorczoci, 53 inkubatory przedsibiorczoci, 8 parkw technologicznych.[3,4] Instytucjonalnie co drugi polski orodek innowacji i przedsibiorczoci jest zorganizowany w ramach pozarzdowych instytucji wspierania rozwoju (stowarzyszenia osb zycznych 29,2% oraz fundacje 19,8%). Co czwarty natomiast dziaa w ramach spek prawa handlowego (spki akcyjne i spki z o.o.), tworzonych przy zaangaowaniu instytucji i rodkw publicznych. Dotyczy to gwnie agencji rozwoju regionalnego i lokalnego stanowicych efektywne przykady partnerstwa publiczno-prywatnego. Wikszo omawianych spek przeznacza wypracowane nadwyki nansowe na cele statutowe. W ostatnich latach obserwujemy dynamiczne wczanie si w system wsparcia instytucji przedstawicielskich biznesu izb, cechw, stowarzysze i zrzesze pracodawcw. Poszerzaj one tradycyjne zadania dotyczce reprezentowania rodowisk biznesowych o wyspecjalizowane usugi dla przedsibiorstw. Aktywno dotyczy gwnie dziaalnoci szkoleniowo-doradczej. Naley rwnie podkreli wzrastajce od trzech lat zaangaowanie szk wyszych (publicznych i niepublicznych), instytucji naukowo-badawczych (jednostki badawczo-rozwojowe) oraz wadz samorzdowych w rozwj systemu wsparcia. W ukadzie terytorialnym orodki innowacji i przedsibiorczoci odnajdujemy na terenie caego kraju, jednak ich oddziaywanie jest cigle ograniczone. Co drugi powiat i 3/4 gmin (gwnie wiejskich) nie posiada

instytucji wspierania rozwoju. Najsilniejsza koncentracja ma miejsce wok aglomeracji (Warszawa, Trjmiasto, Krakw, Pozna) i duych miast oraz w regionach poddanych programom restrukturyzacji (Grny lsk, Zagbie Wabrzyskie, Region dzki, Mielec). Tym samym dominuje koncentracja dziaalnoci wsparcia w regionach o duym potencjale gospodarczym i silnym rynku. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] K. B. Matusiak, Orodki innowacji i przedsibiorczoci [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsibiorczo i transfer technologii, d/yrardw 1998, s. 12324 [2] K. B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewntrzne determinanty rozwoju innowacyjnych rm, Katedra Ekonomii, Uniwersytet dzki, d 2001, s. 254 [3] K. B. Matusiak, Pojcie i rola orodkw innowacji w gospodarce narodowej [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 815 [4] K. B. Matusiak, Kierunki rozwoju orodkw innowacji i przedsibiorczoci w 2004 [w:] K. B. Matusiak (red.) Orodki innowacji i przedsibiorczoci, SOOIPP/Raport 2004, d/Warszawa 2004, ss. 29166.

w technologicznie zaawansowanych branach; optymalizacji warunkw transferu technologii i komercjalizacji rezultatw bada z instytucji naukowych do praktyki gospodarczej; w praktyce spotykanych pod nazwami parki: naukowe, badawcze, naukowo-badawcze, naukowo-technologiczne, przemysowo-technologiczne, technopole itp.[1] Za pierwszy park technologiczny uwaa si utworzony w 1948 r. Bohanson Research Park w Menlo Park (USA). Waciw, wiatow karier omawianych inicjatyw rozpocz powoany w 1951 r. Stanford Reseach Park przy Uniwersytecie Stanforda, ktry z czasem rozrs si w Dolin Krzemow. Obecnie dziaa na wiecie ponad 800 tego typu orodkw, zlokalizowanych praktycznie we wszystkich pastwach wysoko rozwinitych. Koncepcja parkw technologicznych nawizuje do dziewitnastowiecznej koncepcji marshallowskich dystryktw przemysowych (industrial estates). Fakt skupienia na zamknitym obszarze przedsibiorstw i usug okoobiznesowych wywouje efekty synergiczne, co w poczeniu z dziaalnoci B+R i nansowaniem ryzyka (venture capital), moe przerodzi si w rodowisko innowacyjne. Wspczesny sieciowy biznes potrzebuje dynamicznego otoczenia, generujcego zdolnoci innowacyjne. Powstajce w rnych czciach wiata parki technologiczne staj si synonimem struktur gospodarczych XXI wieku, czcych na jednym terenie: instytucje naukowo-badawcze oferujce nowe rozwizania technologicz-

PARK TECHNOLOGICZNY [technology park] to systematyzujce pojcie dla zorganizowanych kompleksw gospodarczych, w ramach ktrych realizowana jest polityka w zakresie: wspomagania modych innowacyjnych przedsibiorstw nastawionych na rozwj produktw i metod wytwarzania

111

ne i innowacyjne rmy poszukujce nowych szans rozwoju; bogate otoczenie biznesu w zakresie nansowania, doradztwa, szkole i wspierania rozwoju innowacyjnych rm; nansowe instytucje wysokiego ryzyka (venture capital); wysok jako infrastruktury i walory otoczenia (przyjemne miejsce do zamieszkania i spdzania wolnego czasu); wysoki potencja przedsibiorczoci i klimat biznesu przycigajcy kreatywne osoby z innych regionw; rzdowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsibiorczoci, transferu technologii i rozwoju nowych technologicznych rm. Midzynarodowe Stowarzyszenie Parkw Naukowych (IASP) przyjo w listopadzie 2002 r. nastpujc denicj, zaakceptowan przez wiatowy Szczyt Stowarzysze Inkubatorw Przedsibiorczoci i Parkw Technologicznych park technologiczny (naukowy, badawczy itp.) jest organizacj zarzdzan przez wykwalifikowanych specjalistw, ktrej celem jest podniesienie dobrobytu spoecznoci, w ktrej dziaa, poprzez promowanie kultury innowacji i konkurencji wrd przedsibiorcw i instytucji opartych na wiedzy. Aby osign te cele park stymuluje i zarzdza przepywem wiedzy i technologii pomidzy szkoami wyszymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi, przedsibiorstwami i rynkami. Uatwia tworzenie i rozwj przedsibiorstw opartych na wiedzy poprzez inkubowanie i proces wydzielania si (spin-off i spin-out). Dodaje
112

przedsibiorstwom wartoci poprzez wysokiej jakoci usugi oraz obiekty i terytorium o wysokim standardzie.[3] W praktyce mona wskaza szereg wsplnych cech, spotykanych na caym wiecie technopoli, parkw naukowych, badawczych i technologicznych: bazuj na wyodrbnionej i samodzielnie zarzdzanej nieruchomoci obejmujcej konkretny teren i/ lub budynki; posiadaj koncepcj zagospodarowania i rozwoju obejmujc aktywno naukowo-badawcz i produkcyjn zwizan z kreacj nowej wiedzy i technologii; posiadaj formalne powizania z instytucjami naukowo-badawczymi i edukacyjnymi, lokaln i regionaln administracj publiczn, dziaajcymi w regionie instytucjami wspierania przedsibiorczoci i transferu technologii oraz nansowania ryzyka (venture capital). W polskim ustawodawstwie pojcie parku technologicznego zostao zdefiniowane w 2002 r. w Ustawie o finansowym wspieraniu inwestycji, jako zesp wyodrbnionych nieruchomoci wraz z infrastruktur techniczn, utworzony w celu dokonywania przepywu wiedzy i technologii pomidzy jednostkami naukowymi a przedsibiorcami, na ktrym oferowane s przedsibiorcom, wykorzystujcym nowoczesne technologie, usugi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsibiorstw, transferu technologii oraz przeksztacania wynikw bada naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne,

a take tworzenie korzystnych warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez korzystanie z nieruchomoci i infrastruktury technicznej na zasadach umownych.[4] Mimo wielu podobnych w odbiorze zewntrznym cech (misja, cele, formy dziaania, organizacja itp.) jest to kategoria jednostek bardzo zrnicowanych. Praktycznie kady z parkw posiada indywidualny charakter, wynikajcy z regionalnych uwarunkowa spoecznych, kulturowych i ekonomicznych oraz dostpnych czynnikw wzrostu. Nie ma jednego uniwersalnego modelu parku, ani szablonu organizacyjnego gwarantujcego sukces. Poszczeglne inicjatywy odzwierciedlaj specyk lokalnego rodowiska naukowego i biznesu, typ gospodarki i tradycje przemysowe oraz kulturowe uwarunkowania przedsibiorczoci. Midzynarodowe dowiadczenia umoliwiaj zrnicowanie omawianej kategorii na dwa odmienne koncepcyjnie typy: 1. Parki naukowe (badawcze) tworzone w otoczeniu szkoy wyszej (czsto w ramach uniwersyteckiego campusu), z inicjatywy rodowiska akademickiego i silnie powizane z okrelon uczelni stanowice element jej polityki komercjalizacji wynikw bada i wsppracy z biznesem; np.: Cambridge Science Park, Herriot-Watt-Park, Park Technologiczny Uniwersytetu w Dortmundzie. 2. Technopol rozbudowana koncepcja przestrzenna, czca gwnych aktorw lokalnego rodowiska innowacyjnego, rozwijana z inicjatywy wadz publicznych (lokalnych i regionalnych) w oparciu o model publiczno-prywatnego partnerstwa.

Oprcz dziaa na rzecz intensykacji transferu technologii w szerokim zakresie realizowane s inicjatywy w zakresie pozyskiwania zewntrznych inwestorw oraz koncentracji potencjau badawczego w regionie; do najbardziej znanych zalicza si: Research Triangle Park w Pnocnej Karolinie, Drog 128 pod Bostonem, Sophie-Antipolis pod Nice, Tsukuba Science City.[2] Spotykane na caym wiecie parki technologiczne, koncepcyjnie i organizacyjnie zawieraj si pomidzy powyszymi modelowymi typami. Wielu autorw do parkw technologicznych zalicza rwnie inne formy infrastruktury innowacyjnej (np. inkubatory i centra technologiczne), pod warunkiem, e oferuj pomieszczenia lub tereny dla maych technologicznych rm. W tym kontekcie na uwag zasuguje polski model parku przemysowo-technologicznego (popularyzowany przez Agencj Rozwoju Przemysu), deniowany jako zesp wyodrbnionych nieruchomoci wraz ze znajdujc si na nich infrastruktur pozosta po restrukturyzowanych lub likwidowanych przedsibiorstwach oraz inne doczone do nich nieruchomoci, tworzone przy udziale wadz samorzdowych, w celu zapewnienia prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, w szczeglnoci przez maych i rednich przedsibiorcw, na preferencyjnych warunkach. W ramach parkw przemysowo-technologicznych zakada si gwnie: zapenienie oferowanej powierzchni rynkowo skutecznymi rmami wykorzystujcymi nowoczesne technologie, przyciganie inwestorw oraz tworzenie miejsc pracy. Maj one amortyzowa spoeczne i gospodarcze skutki restrukturyzacji tradycyjnych bran przemysowych. Przykadami s:
113

Bechatowsko-Kleszczowski Park Przemysowo-Technologiczny i Pocki Park Przemysowo-Technologiczny.[3] Naley podkreli, e bezreeksyjne, lepe naladownictwo dowiadcze zachodnich prowadzi do rozczarowa, co nie znaczy, e nie mona tych dowiadcze wykorzystywa. Naley to jednak czyni przy wypracowaniu wasnych koncepcji respektujcych miejscowe uwarunkowania. Za pierwszy polski park technologiczny naley uzna Poznaski Park Naukowo-Technologiczny powoany w maju 1995 roku, w ramach dziaalnoci statutowej i gospodarczej Fundacji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Dla potrzeb przedsiwzicia pozyskano 3 ha terenu oraz szereg zdekapitalizowanych nieruchomoci na obrzeach Poznania. Po dziesiciu latach, w poowie 2005 r. identykujemy cznie 27 inicjatyw parkowych, spord ktrych 8 realizuje w penym zakresie dziaalno statutow, wcznie z udostpnianiem powierzchni i usug wspierajcych dla rm. Dziaajce parki dysponuj powierzchni 489,1 ha, przeznaczon pod wynajem dla rm i instytucji naukowo-badawczych. Na terenie polskich parkw, w poowie 2005 r., odnajdujemy 134 podmioty, wrd ktrych dominuj nowoczesne przedsibiorstwa produkcyjne i usugowe. W parkach zlokalizowane s rwnie: dwa inkubatory technologiczne, kilka laboratoriw badawczych oraz instytucji aktywnych w zakresie transferu technologii i doradztwa technologicznego. Co dziesita rma jest inwestorem zagranicznym. Rezydenci tworz cznie 5480 miejsc pracy, gwnie w konkurencyjnych, nie tylko na polskim rynku, nowoczesnych rmach.[3]
114

Parki technologiczne[3]

parki prowadzce dziaalno operacyjn; parki w trakcie organizacji. Efektywno dziaania kadego parku technologicznego zaley od wygenerowanych mechanizmw transferu technologii z instytucji naukowych do biznesu. Wanym elementem atrakcyjnoci kadego orodka technologicznego jest oferta pomocy skierowana do maych i rednich rm, obejmujca w oglnym zarysie: rnego typu doradztwo i konsulting, infrastruktur i dostp do wsplnych urzdze serwisowych oraz pomoc nansow i porednictwo kredytowe. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] K.B.Matusiak, Parki technologiczne. Instytucjonalne wspieranie przedsibiorczoci, procesw innowacyjnych i rozwoju regionalnego, FI, d 1995 [2] G. Benko, Geograa technopolii, PWN, Warszawa 1993 [3] K. B. Matusiak, M. Matusiak, Potencja i zasoby parkw technologicznych [w:] K. B. Matusiak (red.), Orodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierajcych innowacyjno i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Pozna 2005, s. 135 156 [4] Ustawa o nansowym wspieraniu in-

westycji z dn. 20.03.2002 r., Dz.U. Nr 41, 2002, poz. 363, nr 141, art. 2, p. 15, poz. 1177 oraz Dz.U. Nr 159, 2003, poz. 1537 [5] B. M. Marciniec, J. Guliski (red.), Parki naukowe i technologiczne. Polska perspektywa, Wyd. Poznaskie, Pozna 1999.

ga dziedziczeniu, pamita jednak trzeba, e umowa o przeniesienie patentu wymaga, pod rygorem niewanoci, zachowania formy pisemnej (art. 67). Jednak monopol ten ma te pewne ograniczenia. Uprawniony z patentu lub z licencji nie moe naduywa swego prawa, w szczeglnoci przez uniemoliwianie korzystania z wynalazku przez osob trzeci, jeeli jest ono konieczne do zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, a zwaszcza gdy wymaga tego interes publiczny, a wyrb jest dostpny spoeczestwu w niedostatecznej iloci lub jakoci albo po nadmiernie wysokich cenach (art. 68). Nie narusza patentu (art. 69): korzystanie z wynalazku dotyczcego rodkw komunikacji i ich czci lub urzdze, ktre znajduj si na obszarze RP czasowo, a take przedmiotw, ktre znajduj si na tym obszarze w komunikacji tranzytowej; korzystanie z wynalazku dla celw pastwowych w niezbdnym wymiarze, bez prawa wycznoci, jeeli jest to konieczne do zapobieenia lub usunicia stanu zagroenia wanych interesw Pastwa, w szczeglnoci w zakresie bezpieczestwa i porzdku publicznego; stosowanie wynalazku do celw badawczych i dowiadczalnych, dla dokonania jego oceny, analizy albo nauczania; korzystanie z wynalazku, w niezbdnym zakresie, dla wykonania czynnoci, jakie na podstawie przepisw prawa s wymagane dla uzyskania rejestracji bd zezwolenia, stanowicych
115

PATENT [patent] to potocznie dokument otrzymywany z Urzdu Patentowego, potwierdzajcy prawo do korzystania z wynalazku. Prawidowo, zgodnie z Ustaw prawo wasnoci przemysowej z dn. 30.06.2000 r., oznacza monopol, czyli wyczne prawo do korzystania z rozwizania bdcego przedmiotem wynalazku (art. 63). Wyczno ta dotyczy wszelkich form korzystania z wynalazku, zarwno w celach zawodowych i zarobkowych (art. 66). Istot wspomnianego monopolu jest moliwo zakazania przez uprawnionego korzystania z wynalazku przez inne osoby, w zamian za ujawnienie idei wynalazku. W przypadku produktu zakaz dotyczy wytwarzania, uywania, wprowadzania do obrotu lub importowania dla tych celw produktu bdcego przedmiotem wynalazku. W przypadku sposobu wytwarzania zabronione jest stosowanie sposobu bdcego przedmiotem wynalazku, jak rwnie uywanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu lub importowanie dla tych celw produktw otrzymanych bezporednio takim sposobem (art. 66). Zakres podmiotowy patentu okrelaj zastrzeenia patentowe, ktre s elementem opisu patentowego. Patent udzielany jest na 20 lat od chwili zgoszenia w Urzdzie Patentowym (art. 63). Uprawniony z patentu moe w drodze umowy udzieli innej osobie upowanienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku (umowa licencyjna) (art. 66). Patent jest zbywalny i podle-

warunek dopuszczenia do obrotu niektrych wytworw ze wzgldu na ich przeznaczenie, w szczeglnoci rodkw farmaceutycznych; wykonanie leku w aptece na podstawie indywidualnej recepty lekarskiej. Korzystajcy w dobrej wierze z wynalazku na obszarze RP, w chwili stanowicej o pierwszestwie do uzyskania patentu, moe z niego nadal bezpatnie korzysta w swoim przedsibiorstwie w zakresie, w jakim korzysta dotychczas (art. 71). W razie zgoszenia wynalazku albo uzyskania na wynalazek patentu przez osob nieuprawnion, uprawniony moe da umorzenia postpowania albo uniewanienia patentu (art. 74). Patent moe by uniewaniony w caoci lub w czci, na wniosek kadej osoby, ktra ma w tym interes prawny, jeeli wykae ona, e nie zostay spenione ustawowe warunki wymagane do uzyskania patentu (art. 89). Patent wygasa na skutek: upywu okresu, na ktry zosta udzielony; zrzeczenia si patentu przez uprawnionego przed Urzdem Patentowym, za zgod osb, ktrym su prawa na patencie; nieuiszczenia w przewidzianym terminie opaty okresowej; trwaej utraty moliwoci korzystania z wynalazku z powodu braku potrzebnego do tego materiau biologicznego, ktry sta si niedostpny i nie moe by odtworzony na podstawie opisu. Krzysztof GULDA
116

Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

PATENT EUROPEJSKI [European patent] udzielany jest na mocy Konwencji o udzielaniu patentw europejskich (Konwencja Monachijska), ktra powstaa w 1973 r. Jej celem jest uzyskiwanie patentw w krajach czonkowskich za pomoc jednej procedury. Powoana zostaa Europejska Organizacja Patentowa z siedzib w Monachium, a jednym z jej organw zosta Europejski Urzd Patentowy. Patent Europejski jest patentem udzielanym przez Europejski Urzd Patentowy na poszczeglne kraje strony Konwencji, wybrane przez zgaszajcego. W kadym pastwie, na ktre zosta udzielony patent europejski ma on ten sam skutek i podlega tym samym warunkom, co patent krajowy udzielony przez urzd patentowy tego pastwa. Zgoszenia o patent europejski mog by dokonywane w jzyku angielskim, francuskim lub niemieckim. Europejska Organizacja Patentowa liczy obecnie 31 czonkw, w tym wszystkie kraje Unii Europejskiej. Pi kolejnych krajw (Albania i kraje powstae po rozpadzie Jugosawii) czeka na przyjcie do EOP. Polska jest czonkiem Europejskiej Organizacji Patentowej od 1 marca 2004 r. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, In-

stytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

PATENT WSPLNOTY [Unitary patent] to cigle niezrealizowana koncepcja zapocztkowana w 1975 r. przez dziewi krajw czonkw wczesnej Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej (poprzedniczki Unii Europejskiej), ktre podpisay porozumienie o zasadach wprowadzenia nowego systemu ochrony patentowej (Konwencja Luksemburska). Patent Wsplnoty, w odrnieniu od Europejskiego, miaby by oparty na jednolitym prawie materialnym i obowizywa integralnie na terytorium wszystkich pastw czonkowskich. Czyli po zoeniu jednego zgoszenia i w jednym postpowaniu uzyskiwaoby si ochron we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Patent Wsplnoty miaby ten sam czas ochrony i jednakowe skutki ochrony we wszystkich pastwach UE. Zgoszenie skadane byyby do Europejskiego Urzdu Patentowego, ktry cho nie jest instytucj UE, ale udzielanie Patentu Wsplnotowego byoby jego wyodrbnionym zadaniem na rzecz UE. Od kilku lat w fazie negocjacji jest projekt rozporzdzenia Rady Europy dotyczcy Patentu Wsplnoty. Niestety kolejne Prezydencje nie s w stanie wypracowa kompromisu pomidzy krajami czonkowskimi. Wprowadzenie Patentu Wsplnoty ma ogromne znaczenie dla konkurencyjnoci gospodarki Unii Europejskiej. Jednym z efektw powinno by obnienie kosztw uzyskania ochrony w krajach UE. Aktualnie koszty takie dla 10 najwikszych krajw UE w procedurze Konwencji o Patencie Europejskim szacowane s na ok. 50 tys. euro (wobec 10 tys. euro w USA).

Istotne jest take uproszczenie procedur w zwizku z ograniczeniem liczby jzykw, na ktre tumaczone jest zgoszenie oraz jednolite postpowanie sdowe. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

POLITYKA INNOWACYJNA [innovation policy] jest zestawem elementw polityki naukowej i polityki technologicznej. Jej celem jest wspieranie innowacyjnoci gospodarki, to znaczy niesienie pomocy we wprowadzaniu nowych produktw, usug, procesw technologicznych i technik zarzdzania. Gwnym przedmiotem jej oddziaywania s przedsibiorstwa, zwaszcza mae, ktre ponosz ryzyko podejmowania innowacji, w przypadku ich niepowodzenia. Suy temu tworzenie klimatu sprzyjajcego innowacjom, wspieranie kultury innowacyjnej rm oraz rozwijanie usug na rzecz innowacji. Polityka innowacyjna w krajach wysoko rozwinitych podlegaa w cigu ostatnich 25 lat wyranej ewolucji. Dotyczyo to celw i priorytetw realizowanej polityki, stosowanych instrumentw, roli pastwa, zakresu i powiza z innymi dziedzinami gospodarki, zmiany jej orientacji. Wspczesna polityka innowacyjna jest: polityk promocji szeroko pojtych innowacji i dyfuzji technologii; polityk traktujc innowacje jako proces sieciowy, bdcy udziaem wie117

lu wspzalenych aktorw; jest zorientowana na doskonalenie zdolnoci rm do adaptacji nie jednej, ale wielu rnych technologii poprzez takie instrumenty jak wsparcie techniczne i badawcze, programy informacyjne i rozszerzanie usug biznesowych; polityk mikkiego wsparcia uytkownikw technologii, obejmujcego wspieranie usug konsultingowych, szkoleniowych, informacyjnych i promocji, przepywu ludzi midzy rmami, a rnymi instytucjami wsppracujcymi z nimi itp.; wan rol maj tutaj do odegrania instytucje poredniczce w dziedzinie innowacji; polityk, w ktrej pastwo dziaa jako koordynator i czynnik uatwiajcy, ktry tworzy instytucjonalne ramy dla samoregulacji przebiegu i dyfuzji innowacji; w coraz szerszym stopniu polityk horyzontaln, ponad sektorow, w miejsce wczeniej dominujcego podejcia koncentrujcego si na zagadnieniach sektorowych (np. sektory problemowe, infrastruktura techniczna, sfera nauki i techniki) oraz wsparciu rm i instytucji uczestniczcych w procesie innowacyjnym; wanym celem stao si zdobywanie akceptacji spoecznej dla nauki i techniki; w wikszoci krajw wysoko rozwinitych domen polityki regionalnej, co wynika z tego, i struktury innowacyjne maj przede wszystkim charakter regionalny; na tym poziomie wystpuj wic najbardziej odpowiednie warunki i czynniki dla tworzenia klimatu dla przedsibiorczoci i innowacyjnoci;
118

zasadniczo polityk skierowan do sektora maych rm, mimo i z efektw wielu przedsiwzi podejmowanych przez t polityk mog korzysta take wiksze podmioty gospodarcze; wsparcie pastwa dla sektora maych rm w dziedzinie innowacji uzasadniane jest koniecznoci rekompensowania niedoskonaoci rynkowych, systemowych i regulacyjnych; s one przyczyn wystpowania licznych ogranicze i przeszkd osabiajcych zdolnoci absorpcyjne rm, dostp do niezbdnej wiedzy i innych zasobw, o wiele dotkliwiej odczuwane przez mae rmy, ni wiksze jednostki; due przedsibiorstwa, z racji posiadania niezbdnych zasobw i umiejtnoci oraz bardziej rozwinitych kontaktw z otoczeniem, uznawane s przez politykw gospodarczych za podmioty stosunkowo dobrze przygotowane do realizacji innowacji, a ewentualna pomoc pastwa adresowana do tej grupy rm, moe dotyczy wsparcia dla podejmowanych przez nie programw badawczych czy wsppracy z mniejszymi rmami. Wspczesna polityka innowacyjna pastwa staje si niezbdnym skadnikiem otoczenia (sieci) partnerw maych rm w dziedzinie innowacji. Jej rol jest zgodnie z oczekiwaniami maych rm pomoc w budowaniu zdolnoci absorpcyjnej i innowacyjnej rm oraz uatwianie rmom dostpu do zewntrznych usug na rzecz innowacji. Innymi sowy, celem polityki innowacyjnej jest obnianie progu trudnoci podejmowania i realizacji innowacji, zmniejszenie stopnia ryzyka i niepewnoci oraz pomoc w dokonaniu optymalnego wyboru dla przedsibiorstw wprowadzajcych innowacje. Kadzie si rwnie nacisk na rodowisko, w ktrym dziaaj

innowacyjne rmy, bdce dla nich wanym rdem informacji technicznych oraz zasobw niezbdnych dla innowacji. Polityka innowacyjna wobec maych rm staje wobec ogromnej rnorodnoci zachowa innowacyjnych rm. Generalnie, wyrnia si tutaj dwie grupy rm: (i) aktywne innowacyjnie (i technologicznie) oraz (ii) sabe (bierne) innowacyjnie. Obie grupy maj odmienne kompetencje i potrzeby w dziedzinie innowacji. Stosownie do tego podziau dobierane s instrumenty polityki innowacyjnej. W przypadku maych rm aktywnych innowacyjnie o wysokich kompetencjach technologicznych innowacyjnej polityka innowacyjna koncentruje si na wypracowaniu zestawu dziaa obejmujcych wzowe punkty powstawania innowacji, a nastpnie ich absorpcj przez rmy. Mona wymieni takie dziaania, jak: zapewnienie rmom dostpu do prognoz rozwoju nauki i techniki, informacji o planach rozwoju gospodarczego, upowszechnianie informacji o najnowszych osigniciach naukowo-technicznych i ich moliwych zastosowaniach, wspieranie kooperacji maych rm z publicznymi instytucjami naukowymi itp. Mae rmy o niskiej innowacyjnoci, sabe technologicznie, stanowi najliczniejsz cz sektora MSP. Maj one problemy z: monitorowaniem postpu technicznego, szybk reakcj na zmiany oraz regularn odnow produktw i procesw. Do najwaniejszych instrumentw pastwa naley m.in.: wspomaganie rozwoju infrastruktury instytucjonalnej transferu technologii (w postaci agencji transferu technologii, centrw innowacji, inkubatorw przedsibiorczoci itp.), a take upowszechnianie informacji, subwencjonowanie edukacji i szkole, opacanie zatrud-

nienia w rmach pracownikw o wysokich kwalikacjach, uatwianie wchodzenia rm do przedsiwzi kooperacyjnych, stymulowanie zapotrzebowania maych rm na innowacje i pomoc w jej realizacji poprzez rnego rodzaju wsparcie nansowe (ulgi inwestycyjne i podatkowe, preferencje kredytowe), kompleksowe programy pomocowe. Edward STAWASZ
Literatura: [1] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999 [2] R. Chabbal, Characteristics of Innovation: Policies, Namely for SMEs, 16/1995 [3] Technology, Productivity and Job Creation. Best Policy Practices [4] Polityka strukturalna Polski w perspektywie integracji z Uni Europejsk. Raport kocowy, Zesp Zadaniowy ds. Polityki Strukturalnej w Polsce, Warszawa 1997 [5] J. Kozowski, Polityka innowacyjna, jej cele i instrumenty, Sprawy Nauki nr 1/1998.

PRAWO WASNOCI PRZEMYSOWEJ [industrial property rights] to Ustawa z dn. 30.06. 2000 r., ktra wesza w ycie 22.08.2001 r., a nastpnie bya kilkakrotnie nowelizowana. Opracowanie i wejcie w ycie Prawa Wasnoci Przemysowej (PWP) zbliyy Polski system ochrony wasnoci przemysowej do standardw wiatowych, w ktrych funkcjonuj najbardziej innowacyjne gospodarki Stanw Zjednoczonych, Japonii i krajw Unii Europejskiej. Zakres ustawy obejmuje (art. 1): stosunki w zakresie stosunki wynalazkw, wzorw uytkowych, wzorw
119

przemysowych, znakw towarowych, oznacze geogracznych i topograi ukadw scalonych; zasady, na jakich przedsibiorcy mog przyjmowa projekty racjonalizatorskie i wynagradza ich twrcw; zadania i organizacj Urzdu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej, zwanego dalej Urzdem Patentowym. Ustawa okrela warunki (art. 6), na ktrych udzielane s patenty oraz dodatkowe prawa ochronne na wynalazki, prawa ochronne na wzory uytkowe i znaki towarowe, a take prawa z rejestracji na wzory przemysowe, topograe ukadw scalonych oraz oznaczenia geograczne. Ustawa okrela rwnie warunki (art. 8), na ktrych twrcy wynalazku, wzoru uytkowego, wzoru przemysowego oraz topograi ukadu scalonego, przysuguje prawo do: uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji; wynagrodzenia; wymieniania go jako twrcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach. Na podstawie Ustawy udzielane s dwa rodzaje praw wycznych: prawo wycznego korzystania w sposb zarobkowy lub zawodowy, ktre dotyczy wynalazkw, wzorw uytkowych i przemysowych oraz topograi ukadw scalonych; prawo wycznego uywania, ktre dotyczy znakw towarowych.
120

Prawo wycznego korzystania z: wynalazkw to patent na wynalazek (art. 63); wzorw uytkowych to prawo ochronne na wzr uytkowy (art. 95); wzorw przemysowych to prawo z rejestracji wzoru przemysowego (art. 105); topograi ukadu scalonego to prawo z rejestracji topograi ukadu scalonego (art. 211). Prawo wycznego uywania znakw towarowych to prawo ochronne na znak towarowy (art. 121). Prawa wyczne, a take prawa z rejestracji oznaczenia geogracznego s zawsze udzielane na terytorium okrelonego pastwa, w tym przypadku Polski i maj cile okrelony czas trwania. Historia ochrony przedmiotw objtych ochron wasnoci przemysowej siga w Polsce czasw Jagiellonw (XIV XVI w.), kiedy przyznawane byy rnego rodzaju przywileje dla tych, ktrzy wprowadzali nowe wyroby, doskonalili techniki wytwarzania, promowali rozwj techniki i sztuki. W wieku XIX przyznawane w Polsce byy tak zwane listy przyznania i postanowienia. W 1918 r., dekretem tymczasowym Naczelnika Pastwa z dnia 13 grudnia, powoano Urzd Patentowy. W roku 1919 ukazay si dekrety: o patentach na wynalazki, o ochronie wzorw rysunkowych i modeli oraz o ochronie znakw towarowych. Pierwsze rejestracje znakw towarowych i wzorw oraz udzielenie pierwszego patentu na wynalazek miao miejsce w roku 1924. Wspczenie poziom ochrony wasnoci przemysowej ma ogromny wpyw na rozwj nowoczesnych gospodarek krajw

wysoko rozwinitych. Badania Banku wiatowego wskazuj na istotne znaczenie poziomu ochrony dla np. poziomu inwestycji zagranicznych, czego najlepszym przykadem w naszym regionie s Wgry. Istnieje wic potrzeba staego doskonalenia systemu ochrony wasnoci przemysowej, tak by nada on za zmianami technologicznymi i gospodarczymi. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

ramowy na rzecz bada, rozwoju technologicznego i demonstracji. W zwizku z tym program bdzie bardziej przejrzysty i zrozumiay dla ogu spoeczestwa. Jednake cele i grupy docelowe programu CIP s zrnicowane, zatem struktura programu uwzgldnia konieczno zachowania przejrzystoci jego poszczeglnych komponentw. Program CIP bdzie zatem skada si z konkretnych podprogramw: 1) programu na rzecz przedsibiorczoci i innowacji, 2) programu wsparcia polityki dotyczcej ICT (technologii informacyjnych i komunikacyjnych) oraz 3) programu na rzecz Inteligentnej Energii dla Europy. Uczestnictwo w programie CIP bdzie dostpne dla czonkw EOG, krajw kandydujcych i krajw Bakanw Zachodnich. Inne kraje trzecie, zwaszcza kraje ssiadujce lub kraje zainteresowane wspprac ze Wsplnot w zakresie dziaalnoci innowacyjnych, mog uczestniczy w programie ramowym, o ile bd tak stanowi dwustronne umowy z tymi krajami. Aleksander BKOWSKI
Literatura: [1] The Competitiveness and Innovation Framework Programme /CIP/ COM (2005)121 nal z dn. 6.04.2005 r.

PROGRAM RAMOWY NA RZECZ KONKURENCYJNOCI I INNOWACJI [Competitiveness and Innovation Program] to Program Ramowy UE ustanowiony na lata 20072013, komplementarny do 7 Programu Ramowego Bada i Rozwoju. Program skupi we wsplnych ramach okrelone wsplnotowe programy wsparcia oraz odpowiednie czci innych wsplnotowych programw w dziedzinach o decydujcym znaczeniu dla poprawy europejskiej wydajnoci, moliwoci innowacyjnych i trwaego wzrostu, zwracajc zarazem uwag na zwizane z nimi kwestie dotyczce rodowiska. Program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (CIP) bdzie stanowi znaczc i spjn podstaw prawn dla wsplnotowych dziaa, ktrych wsplnym nadrzdnym celem jest zwikszenie konkurencyjnoci i innowacji, uzupeniajc przy tym dziaania na rzecz bada naukowych, propagowane przez wsplnotowy program

PROGRAMY RAMOWE BADA I ROZWOJU UE [EU Framework Programme for Research and Technological Development] s gwnym instrumentem UE sucym do nansowania bada w Europie. Po
121

Wsplnej Polityce Rolnej i Funduszach Strukturalnych PR s trzeci, najwiksz lini budetow w wydatkach UE. 1 Program Ramowy w dziedzinie Bada i Rozwoju Techniki UE zosta uruchomiony w 1984 roku. Aktualnie realizowany jest 6 PR skonstruowany jako picioletni plan strategiczny na okres 2002 2006. Nastpny PR bdzie obejmowa okres siedmioletni 20072013 i bdzie realizowany w tej samej perspektywie czasowej, co pozostae gwne strumienie nansowania UE. Zadaniem PR jest pobudzanie ponadnarodowej wsppracy w dziedzinie bada, zwaszcza pomidzy przemysem a szkoami wyszymi oraz tworzenie europejskich sieci wsppracy. Program wspiera prace naukowe i techniczne najwyszej jakoci prowadzone w ramach ponadnarodowych konsorcjw oraz mobilno naukowcw. Program zapewnia spjne i ambitne, paneuropejskie podstawy wspierania bada jako elementu polityki Unii Europejskiej. Rol PR jest rwnie tworzenie w Europie rodowiska przyjaznego innowacyjnoci, sprzyjajcego transferowi technologii, udostpnianiu i wykorzystywaniu kapitau ryzyka, ochronie wasnoci intelektualnej i rozwojowi kapitau ludzkiego. PR s kluczem do osignicia celu wyznaczonego w marcu 2000 roku na szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie, zgodnie z ktrym do roku 2010 Europa ma sta si najbardziej konkurencyjn na wiecie gospodark opart na wiedzy. Program w duym stopniu przyczynia si take do stworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) prawdziwie europejskiego rynku wewntrznego w dziedzinie bada i wiedzy, ktry integruje krajowe i oglnoeuropejskie wysiki badawczo-rozwojowe.
122

PR realizuj swoje cele poprzez koncentracj na: badaniach naukowych wysokiej jakoci, o trwaym i twrczym znaczeniu, ktre jednoczenie wzmacniaj fundamenty nauki i technologii; osiganiu maksymalnej wartoci dodanej powstaej na skutek ponadnarodowej wsppracy; integracji bada i ich wykonawcw; koncentracji na ograniczonej liczbie priorytetw badawczych. Podstawowe zasady Programw Ramowych: Komisja Europejska sama nie realizuje projektw badawczych i nie uczestniczy w nich (wyjtkiem jest udzia w projektach Wsplnotowego Centrum Badawczego Joint Research Centre, JRC), ale zapewnia wsparcie nansowe dla dokadnie opisanych dziaa lub prac badawczych prowadzonych przez prywatne i publiczne jednostki badawcze, rmy i instytucje. Wnioski projektowe naley skada w odpowiedzi na konkretny konkurs (call for proposals) lub przetarg (call for tenders) ogoszony w Dzienniku Urzdowym Wsplnot Europejskich (Ofcial Journal of the European Communities, OJ). Tre projektw musi odpowiada celom wyznaczonym w poszczeglnych priorytetach Programu Ramowego; partnerzy zaangaowani w projekt musz spenia wszystkie kryteria dopuszczalnoci, a ich wniosek musi

by zgodny z naukowymi, tematycznymi i formalnymi wymogami konkursu. Wnioski projektowe otrzymane w odpowiedzi na konkurs i speniajce jego wymogi oceniane s przez panel niezalenych ekspertw z rnych dziedzin. Projekty wybierane s wycznie na podstawie cile okrelonych kryteriw, mianowicie: jako naukowa i techniczna, znaczenie spoeczno-ekonomiczne, zgodno z celami programu, budet mieszczcy si w okrelonym przedziale. Nie przewidziano limitw kwot dla poszczeglnych krajw. Program nansuje przede wszystkim projekty badawcze o charakterze aplikacyjnym realizowane przez ponadnarodowe konsorcja. Projekty musz mie europejsk warto dodan. Projekty wyaniane s na drodze konkursw ogaszanych przez KE. Polska jest penoprawnym uczestnikiem Programw Ramowych od roku 1998, tzn. od momentu rozpoczcia 5 Programu Ramowego. Aleksander BKOWSKI
Literatura: [1] Participating in European Research: Guide for applicants under the Sixth Framework Programme for European Research & Technological Development, Biuro Ocjalnych Publikacji Wsplnot Europejskich 2002 [2] Proposals for a Seventh Framework Programme (FP7) for research, 20072013, and for a Seventh Framework Programme of the European Atomic Energy Community (Euratom), 2007 to 2011, COM(2005)119 nal [3] www.6pr.pl [4] www. cordis.lu

PROJEKT RACJONALIZATORSKI [technology improvement design] Rozwizaniem racjonalizatorskim jest zastosowanie w jakiej dziedzinie nowych rodkw lub metod, ktre poprawiaj rezultaty dotychczas stosowanych. Projekty racjonalizatorskie, przez wdroenie innowacyjnych rozwiza, stanowi najprostsz form poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstwa. Projekty te posiadaj charakter rnego rodzaju usprawnie w dziedzinie wytwarzania i organizacji pracy. Dodatkow zalet wdroe projektw racjonalizatorskich w przedsibiorstwie jest pozytywne oddziaywanie na proces integracji pracownika z zakadem oraz wprowadzenie elementu wewntrznej konkurencji wrd zaogi. Rezultatem tych dziaa jest zazwyczaj wzrost produktywnoci. Twrczo racjonalizatorska stanowi dobro osobiste twrcy, o czym stanowi art. 23 KC. Jednoczenie projekt racjonalizatorski nie naley do grupy praw podmiotowych okrelanych jako wasno przemysowa. Przedsibiorca moe uzna za projekt racjonalizatorski kade rozwizanie nadajce si do wykorzystania, nie bdce wynalazkiem, wzorem uytkowym, wzorem przemysowym lub topogra ukadu scalonego.[2] Karol LITYSKI
Literatura: [1] A. Lewicki, Projekty racjonalizatorskie i opodatkowanie ich twrcw, Monitor Podatkowy nr 12/2003 [2] art. 7, ust. 1 Ustawy Prawo wasnoci przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. Nr 119, poz. 1117, 2003.

123

PROTOTYP [prototype] to pierwszy wykonany wedug dokumentacji model maszyny lub urzdzenia, stanowicy podstaw do dalszej seryjnej produkcji. Prototyp to urzdzenie, obwd lub program zaprojektowany i zbudowany w celu zademonstrowania zdolnoci do budowy urzdzenia docelowego. Podczas budowy prototypu inynierowie wprowadzaj pierwszy raz w ycie swoje nowe pomysy. Jeeli uda si zbudowa prototyp i on dziaa, to mona przystpi do budowy nalnego urzdzenia. Czsto podczas projektowania niektre rzeczywiste zjawiska zwizane z konstrukcj zostaj pominite. Prototyp pozwala na odkrycie ich nieznanego wpywu i wprowadzenie korekt. Jeeli pierwszy prototyp nie jest udany, to buduje si kolejne, a do uzyskania urzdzenia speniajcego zaoenia. Prototyp moe zycznie bardzo rni si od ostatecznego urzdzenia, jeeli celem jest sprawdzenie tylko pewnej jego cechy. Dziaajcy prototyp, ktrego parametry speniaj przyjte zaoenia, stanowi potwierdzenie susznoci przyjtej koncepcji rozwizania problemu. Jest rwnie jednym z argumentw na rzecz inwestycji w rozwj przedsiwzicia biznesowego, ktrego celem jest produkcja oparta na wdroeniu prototypu. Karol LITYSKI
Literatura: [1] Sownik Wyrazw Obcych Wadysawa Kopaliskiego www.slownik-online. pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www. pl.wikipedia.org

PRZEDSIBIORCA WEWNTRZNY, INTRAPRZEDSIBIORCA [intrapreneur] to osoba zatrudniana w duym przedsibiorstwie ze wzgldu na przedsibiorcze kompetencje. Aktywno intraprzedsibiorcy ma na celu optymalizacj wykorzystania zasobw ludzkich, nansowych i technicznych, w pracach na rozwojem innowacji produktowych i technologicznych oraz usprawnieniem struktur organizacyjnych. Osob intraprzedsibiorcy charakteryzuj nastpujce cechy:[1] wykazuje umiejtnoci twrczego mylenia, wprowadzania innowacji i planowania dziaa, a do fazy wdroenia; preferujce prac w warunkach wzgldnego bezpieczestwa, tworzonego przez du organizacj; najlepiej czuje si w sytuacji cigych, a niekiedy nawet radykalnych zmian; wykorzystuje okazje i inicjuje zmiany. Kiedy mwimy o przedsibiorczoci, mamy zazwyczaj na myli dziaalno indywidualnych przedsibiorcw, tworzcych i rozbudowujcych swoje, mae rmy. W obecnych czasach gwatownych zmian i innowacji, mae szanse na sukces, a czsto rwnie na rynkowe przetrwanie, maj podmioty nie posiadajce przedsibiorczych kompetencji. Bazujce na naturalnym potencjale przedsibiorczoci mae rmy ery postindustrialnej coraz agresywniej zmuszaj wielkie przedsibiorstwa (korporacje), ograniczo-

124

ne z reguy skostnia i zbiurokratyzowan struktur uniemoliwiajc szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu, do nieustajcej rywalizacji. W tych warunkach wyzwaniem czasw jest potrzeba budowy przedsibiorczych kompetencji korporacji. Oznacza to konieczno wprowadzenia do duych organizacji gospodarczych ducha przedsibiorczoci, co w praktyce prowadzi do tworzenia zatrudnionym menaderom i pracownikom moliwoci dziaania w stylu przedsibiorcw. Jednoczenie dynamiczne i przedsibiorcze mae rmy stay si impulsem poszukiwa rozwiza organizacyjnych, pozwalajcych rozwija innowacyjn kreatywno w duych strukturach gospodarczych. Pojcie intraprzedsibiorcy wprowadzi do rozwaa ekonomicznych w 1985 r. G. Piechot, okrelajc przedsibiorc wewntrznego poetycko jako praktycznego marzyciela, ktry potra puci wodze wyobrani, nie wymykajc si jednak poza granice wytyczone ramami organizacji, w ktrej pracuje. Intraprzedsiebiorca jako twrca czy wynalazca, dajc si czsto ponie fantazji, wie jednoczenie, jak naley zrealizowa pomys, aby przynis naleyty zysk.[2] Pojawia si pytanie, dlaczego tradycyjny system zarzdzania korporacjami, budowany na przewagach konkurencyjnych bazujcych gwnie na efektach skali, okazuje si niewydolny gwnie w odniesieniu do strategicznych przedsiwzi rozwojowych. Przyczyn tego stanu jest wiele, ale zasadniczo wszystkie s konsekwencj rozdzielenia funkcji wasnoci i zarzdzania. Dua struktura gubi podstawowe atrybuty ksztatujce indywidualnego przedsibiorc: wasno, niezaleno, elastyczno,

sie osobistych kontaktw, holistyczny charakter zarzdzania rm, mao zbiurokratyzowany system kontroli itp. Kade przedsibiorstwo na szczeblu operacyjnym dy do optymalnej sprawnoci przy najniszym koszcie. Uwaga menadera przedsibiorstwa skupia si na koniecznoci zapewnienia handlowego powodzenia rmie. Innowacje i wprowadzanie zmian moe zakci ten proces. W praktyce pojawia si konikt pomidzy sprawowaniem kontroli nad sprawnoci operacyjn, a tworzeniem swobodnego klimatu dla dziaalnoci przedsibiorczej. Nastawienie na biec sprawno funkcjonowania ogranicza moliwoci przedsibiorczego dziaania. Jednoczenie nadmierna swoboda majca suy przedsibiorczej i innowacyjnej aktywnoci, moe prowadzi do marnotrawstwa albo wspaniaych rozwiza, ale nieadekwatnych do danej sytuacji. Potrzeba szczeglnego talentu kierowniczego, aby utrzyma rwnowag pomidzy obydwoma kwestiami. Zjawisko intraprzedsibiorczoci nawizuje do podejmowanych ju w latach 40. XX w. praktyk tworzenia w duych rmach wysoce twrczych i energicznych zespow pracownikw (skunkworks), odpowiedzialnych za wprowadzanie innowacji i zwikszanie atrakcyjnoci nowych produktw. Spord pracownikw kompletowano zespoy zadaniowe pracujce nad wprowadzeniem innowacji i udoskonalaniem produktw rm.[3] Budowa przedsibiorczej kultury korporacji wymaga zastpienia tradycyjnych regu postpowania takich jak: nie wychylaj si, nie podejmuj inicjatywy, czekaj na instrukcje, nie popeniaj adnych bdw, nowymi reguami umoliwiajcymi rozwj wyobrani, formuowanie
125

perspektywicznych celw i planw, nagradzanie za podjte akcje, prby i eksperymenty itp. Na kadym szczeblu organizacyjnym przedsibiorstwa s pracownicy o uzdolnieniach innowacyjnych, pragncy przedsibiorczego dziaania. Tacy ludzie s niezmiernie wanym zasobem kadej nowoczesnej rmy. Przedsibiorcza kultura przedsibiorstwa powinna umoliwia:[1] identykacj nowatorskich osobowoci w rmie; tworzenie im moliwoci wykorzystywania uzdolnie i dalszego rozwoju; lokowanie ich w takim miejscu struktury organizacyjnej, gdzie bd mogli wywiera najwikszy wpyw; zapewnienie ochrony w sytuacji niepowodzenia. Przedsibiorczy pracownicy mog wywiera znaczcy wpyw na innych zachcajc ich do dziaania i wskazujc na rne moliwoci rozwizywania wielorakich problemw, przyczyniajc si tym samym do powstawania i rozwoju innowacyjnego klimatu. Naley podkreli, e nowatorzy inicjujcy zmiany spotykaj si czsto z negatywnym stosunkiem wsppracownikw. Przyjmuje si, e wrd pracownikw 23% ogu chtnie podchodzi do zmian, a 810% jest im wyranie przeciwna. Pozostali (ok. 90%) mog znale si po jednej lub drugiej stronie w zalenoci od sytuacji.[4] Zanim zatem rozpocznie si proces wprowadzania zmian, kluczowe jest zidentykowanie grup oporu. Przedsibiorczo wewntrzna nie jest dziaaniem cigym, a raczej wywaon
126

reakcj na pojawiajce si okazje i wyzwania. Budowa efektywnej kultury przedsibiorczoci w korporacji wymaga spaszczenia struktury organizacyjnej, ktra w praktyce umoliwia:[1] wykorzystanie elastycznoci i swobody dziaania intraprzedsibiorcy w dziedzinie najbardziej go interesujcej; kontakty i wspprac wszystkich przedsibiorczych pracownikw rmy, szczeglnie na nieformalnych zasadach; otwarto systemu komunikacji na wszystkich szczeblach organizacyjnych, zapewniajc sprawny przepyw informacji; dostpno osb podejmujcych ostateczne decyzje o wykorzystaniu lub odrzuceniu nowych pomysw. Przyjmuje si, e struktury organizacyjne o niskim poziomie formalizacji, a wysokim poziomie pynnoci (projektowe, hybrydowe), najbardziej sprzyjaj sprawnoci innowacyjnej. W praktyce mona mie wraenie, e rma dziaa na krawdzi chaosu. Kluczowe znaczenie dla stabilnoci organizacyjnej posiada wyposaenie w sprawne systemy informacyjne i motywacyjne. Pynno organizacyjna przekada si na tworzenie projektowych struktur organizacyjnych. W tworzonych w celu realizacji okrelonego projektu zespoach pracuj osoby o odpowiednich umiejtnociach i przedsibiorczym potencjale, wywodzce si z funkcjonalnych dziaw korporacji (marketingu, produkcji, kadr itp.) oraz coraz czciej z innych instytucji (np. uniwersytetw, agencji technologicznych itp.). Tego

typu struktura uatwia deniowanie oraz sprawowanie kontroli nad przebiegiem realizacji zada. Kluczow kwesti dla pracy zespow stanowi atmosfera wzajemnego zaufania, zachcajca do twrczego mylenia i poszukiwania nowych rozwiza. W praktyce mona wskaza szereg metod stymulowania zachowa przedsibiorczych pracownikw korporacji. Obniona efektywno i innowacyjno duych przedsibiorstw jest czsto bodcem do powanych zmian w strukturze organizacyjnej, prowadzcych do wyodrbnienia mniejszych, bardziej innowacyjnych jednostek. Powstae w wyniku rozdrobnienia duych organizacji stosunkowo niezalene i skoncentrowane na okrelonych segmentach rynku mae jednostki, maj stanowi centra innowacyjnoci. Jednym z instrumentw wspierania przedsibiorczoci wewntrznej w duych korporacjach jest tworzenie specjalnych funduszy operacyjnych na innowacyjne przedsiwzicia podejmowane przez pracownikw, tzw. intrakapitau. To rozwizanie umoliwia nansowanie realizacji nowych pomysw bez potrzeby pytania przeoonych o zgod. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] P. McGowan, Innowacja i przedsibiorczo wewntrzna [w:] D. M. Steward, Praktyka kierowania. Jak kierowa sob, innymi i rm, PWE, Warszawa 1994 [2] G. Pinchot, Intrapreneuring, Harper and Row, New York 1985 [3] W. G. Nickels, Zrozumie biznes, Bellona, Warszawa 1995 [4] H. Brdulak, T. Gobiowski, Rola innowacyjnoci w budowaniu przewag konkurencyjnych [w:] H. Brdulak, T. Gobiowski (red.), Wsplna Europa. Innowacyjno w dziaaniu przedsibiorstw, Din, Warszawa 2003.

PRZEDSIBIORCA I PRZEDSIBIORCZO [entrepreneur i entrepreneurship] to pojcia spotykane w teorii i praktyce wielu dziedzin. Mimo upywu ponad 250 lat mniej lub bardziej systematycznych bada na zjawiskiem przedsibiorczoci, jest ono analizowane w rnych ujciach, dla ktrych trudno znale wsplny mianownik. Postaci przedsibiorcy i zagadnieniami przedsibiorczoci zajmuj si przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych (ekonomii, nauk o zarzdzaniu, socjologii, psychologii, prawa, etyki itp.), w konsekwencji wyjanienie tych poj tylko w kategoriach jednej dziedziny nauki (np. ekonomii), zawsze napotyka na problemy. Cigle brak jest uniwersalnych i jednoznacznych denicji, a caociowa teoria przedsibiorczoci znajduje si waciwie w powijakach.[1] W jzyku potocznym przedsibiorca to osoba podejmujca si przedsiwzicia dla celw zarobkowych, a przedsibiorczo to zdolno do podejmowania tego typu dziaa. W szerszym etymologicznie znaczeniu czowiek przedsibiorczy to taki, ktry bierze co na siebie, czyli jest skory do podejmowania zada lub wszczynania czego, np. pracy, zabaw, pomocy itp. Przymiotnikiem przedsibiorczy okrela si ludzi aktywnych, rzutkich, przejawiajcych inicjatyw, energicznych. W omawianym kontekcie przedsibiorca jawi si nie tylko jako czowiek dobrze prowadzcy rm, ale osoba wykazujca si wzmoon aktywnoci i inicjatyw poza typowym przedsibiorstwem, np. w szkole lub urzdzie.[2] Naley podkreli komplementarny charakter obydwu podstawowych kategorii (przedsibiorczo i przedsibiorca), ktre w dalszych rozwaaniach
127

bd pojawiay si cznie. W praktyce nie ma przedsibiorczoci bez przedsibiorcy i na odwrt. W wszym znaczeniu przedsibiorczo to cecha psychiczna, a cile zesp cech determinujcych osiganie sukcesw w organizowaniu i kierowaniu rm. Brak jest jednak w literaturze spjnego zestawienia cech skadajcych si na przedsibiorcz osobowo. W jzyku ekonomicznym przedsibiorczo oznacza takie czenie i angaowanie do prowadzonego w warunkach niepewnoci i ryzyka biznesu wymaganych czynnikw wytwrczych, aby zapewni zysk osobie lub grupie osb penicych funkcje przedsibiorcy. W praktyce przedsibiorcami mona nazwa ludzi prowadzcych nastawion na zysk dziaalno gospodarcz i ponoszcych ryzyko oraz pen odpowiedzialno za osignite efekty. Podjcie dziaalnoci gospodarczej jest odpowiedzi na zidentykowan w najbliszym otoczeniu okazj. W ujciu historycznym analizowane kategorie wywodz si od francuskiego pojcia entrepreneur, oznaczajcego na pocztku XVI w. wodza wojskowego, a pniej budowniczego dla wojska mostw, twierdz, drg. Za ojca okrelenia naley uzna pioniera teorii przedsibiorczoci, osiadego we Francji tajemniczego irlandzkiego kupca, bankiera i ekonomisty Richarda Cantillona. W polskiej tradycji jak i literaturze ekonomicznej dla osoby przedsibiorczej najczciej stosowano pojcie kupiec. Cho ju w XVI wieku na ziemiach polskich w odniesieniu do dziaa przedsibiorczych wykorzystywano okrelenie litkup, od dawnego obyczaju zapijania zakoczonych negocjacji (obecnie na tradycyjnych targach przez donone
128

uderzenie w donie), dla uprawomocnienia aktu kupna-sprzeday. Bezporedniej genezy polskiego pojcia przedsibiorca naley szuka w pierwszym tumaczeniu pracy J. B. Saya Katechizm ekonomii politycznej z 1815 r., w ktrej entrepreneur zosta przetumaczony jako przedsibiorcy przemys. Niezalenie jeszcze do koca XIX w. W powszechnym uyciu byy pojcia antreprener i antreprenerka. W Kodeksie Handlowym z 1934 roku znajdujemy pojcie kupiec jako odpowiednik przedsibiorcy. W polskim prawie gospodarczym pojcie przedsibiorcy zostao ostatecznie usankcjonowane szeregiem przepisw prawnych wprowadzonych po 2000 r. w myl tych regulacji przedsibiorc jest osoba zyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie bdca osob prawn, ktrej oddzielna ustawa przyznaje zdolno prawn wykonujca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz. Za przedsibiorcw uznaje si take wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej. Prowadzenie dziaalnoci we wasnym imieniu oznacza wykonywanie jej na wasny rachunek oraz wasne ryzyko. Przedsibiorca jest niezbdny do wyjanienia procesu powstawania przedsibiorstwa oraz zrozumienia dynamicznych zmian zachodzcych w rmach. Jego rol naley sprowadzi do wiodcej siy sprawczej determinujcej proces gospodarowania poczwszy od pomysu, przez koordynacj niezbdnych zasobw, po decyzje dotyczce podziau zysku. W literaturze znajduje si wiele powszechnie wykorzystywanych denicji przedsibiorcy, rnicych si od siebie naciskiem na wybrane aspekty jego zoonej natu-

ry. Spotykane w literaturze postrzeganie przedsibiorcy i przedsibiorczoci mona sklasykowa w trzy grupy:[3] 1. Definicje skonstruowane na podstawie ekonomicznych funkcji dziaa przedsibiorczych w gospodarce, np.: przedsibiorca to osoba specjalizujca si w podejmowaniu rozstrzygajcych decyzji o koordynacji rzadkich zasobw; przedsibiorca jest to osoba zajmujca si dziaalnoci gospodarcz, ktra odkrywa zyskowne moliwoci, organizuje i kieruje przedsiwziciami majcymi produktywny charakter; przedsibiorczo to zorganizowany, spoeczny proces tworzenia i wykorzystywania szans. W ramach prezentowanych denicji podkrela si twrczy charakter przedsibiorcy przejawiajcy si w: (1) tworzeniu lub odkrywaniu nowych moliwoci, (2) podejmowaniu decyzji o wykorzystywaniu dostpnych zasobw, (3) organizowaniu i kierowaniu przedsiwziciem oraz (4) ponoszeniu ryzyka zwizanego z niepowodzeniem. Zysk traktowany jako nagroda jest tym samym specyczn rent przedsibiorczoci i osobie przedsibiorcy przysuguje pene prawo do jego dysponowania. Moemy mwi o specycznym przedsibiorczym procesie, ktry mimo, e przyjmuje wiele form i postaci, zawsze zawiera: (1) inicjatyw i podjcie dziaania, (2) przygotowanie i rozwj nowych produktw, technologii lub usug, (3) takie zarzdzanie biznesem, aby mg si rozwija i przynie oczekiwane efekty. Jednoczenie przed-

sibiorcy nie konstytuuje wasno zasobw czy bezporednie kierowanie rm. Wszystkie zasoby rmy mog nalee do innych podmiotw i by wynajte do realizacji danego przedsiwzicia. Kluczow kwesti konstytuujc przedsibiorc jest dziaalno na wasny rachunek, co oznacza ponoszenie w stosunkach z kontrahentami prawnej odpowiedzialno za podejmowane decyzje. Nie musi on rwnie bezporednio kierowa rm (mimo, e najczciej to robi w przypadku nowego lub maego przedsibiorstwa), ale do jego kompetencji naley wyznaczanie i usuwanie kierownika oraz prawo do dysponowania zyskiem. Jedynie ryzyko jest niepodzielnym elementem, ktrego przedsibiorca nie moe wyeliminowa, ani przerzuci na inne podmioty lub osoby. 2. Podejcia oparte na osobistych atrybutach przedsibiorcy i jego funkcjach spoecznych, odwoujce si do cech osobowociowych oraz warunkw otoczenia determinujcych powodzenie w biznesie. Przedsibiorczo to poczenie rnych talentw, umiejtnoci i energii z wyobrani, dobrym planowaniem i zdrowym rozsdkiem. Wizerunek przedsibiorcy wyznaczaj nastpujce cechy:[4] samodzielnie podejmuje decyzje; potra dostrzec nadarzajc si okazj oraz oceni co jest nieosigaln wizj, a co pomysem nadajcym si do realizacji; wpisuje ryzyko i niepewno w swoj dziaalno jako immanentn cech przedsiwzi gospodarczych; pragnie widzie rezultaty swojej pracy; jest bardziej aktywny ni przecit129

ny czowiek i lepiej zmotywowany w deniu do sukcesu; lubi szybki rozwj, innowacje oraz osiganie celw przez innych uznawanych za nieosigalne; myli strategicznie, potra uczy si na bdach, a poraki traktuje jako nowe dowiadczenia, z ktrych mona wycign konstruktywne wnioski do przyszych dziaa; chce mie moliwo odgrywania aktywnej roli w przedsibiorstwie, dlatego najlepiej czuje si w maych strukturach i dynamicznym rodowisku zorientowanym na dziaalno gospodarcz; wiele wymaga od siebie i swoich wsppracownikw; posiada cechy przywdcze oraz umiejtnoci negocjacji i mediacji. W prezentowanym podejciu mocno akcentuje si potrzeb czenia kontekstu kulturowego, ekonomicznego, politycznego i spoecznego dziaania przedsibiorcy, a przedsibiorczo traktuje si jako zorganizowany, spoeczny proces tworzenia i wykorzystywania szans. 3. Behawioralne podejcia oparte na sposobie penienia funkcji kierowniczych, traktujce przedsibiorczo jako rodzaj menederskiego zachowania i podejcia do zarzdzania, w praktyce oznaczajce pogo za okazjami bez uwzgldnienia ogranicze stwarzanych przez aktualnie kontrolowane zasoby. Przedsibiorca w swoim dziaaniu kieruje si nastpujcymi zasadami: strategiczna orientacja dostosowanie strategii do pojawiajcych si oka130

zji i nie ograniczanie si do dostpnych w danym momencie zasobw; angaowanie si w okazj szybkie dziaanie i osiganie nadarzajcej si okazji; efektywne wykorzystanie rodkw takie angaowanie dostpnych zasobw, ktre mimo podwyszonego ryzyka stwarza moliwo wykorzystania nadarzajcej si okazji przy jednoczesnej maksymalizacji osiganej wartoci; pena kontrola nad posiadanymi zasobami oznaczajca racjonalizacje ich wykorzystania, tj. angaowanie tylko takich zasobw i wtedy, gdy s rzeczywicie nieodzowne; bezporedni kontakt ze wszystkimi pracownikami i caym otoczeniem poprzez dostosowan do tego typu komunikacji struktur zarzdzania; ekwiwalentno systemu zarzdzania stosowanie systemu, zgodnie z ktrym wynagrodzenie nie jest wiadczeniem ze strony pracodawcy, lecz ekwiwalentem za uzyskane wyniki. Takie podejcie demistykuje przedsibiorczo jako proces czysto intuicyjny, na rzecz efektywnego zarzdzania, ktrego mona si nauczy. Bycie przedsibiorczym jest tu postrzegane jako zoona forma zachowania wymagajca przede wszystkim wiedzy, pasji, cikiej pracy, aktywnego uczenia si oraz poparta umiejtnociami podejmowania decyzji strategicznych. Przytoczone podejcia nie wyczerpuj rnorodnoci postrzegania przedsibiorcy, przedsibiorczoci i przedsibiorcze-

go dziaania. Zakrelaj jednak umown przestrze, po ktrej poruszamy si analizujc omawiane zjawiska. Naley zaakceptowa wielowymiarowy charakter przedsibiorczoci oraz rne prby deniowania i oceny pojcia. Ekonomista dostrzega w przedsibiorcy przede wszystkim innowatora, organizatora i koordynatora dziaalnoci gospodarczej. Psycholog analizuje wewntrzn potrzeb dziaania i motywy denia do obranego celu. Politycy widz w przedsibiorcy kreatora nowych miejsc pracy i wany czynnik aktywizujcy rozwj gospodarczy, ale rwnie w wielu przypadkach wyzyskiwacza i destruktora porzdku ekonomiczno-spoecznego. Przez innych uczestnikw gry rynkowej jest przedsibiorca postrzegany jako: konkurent, oferent lepszych lub taszych sposobw zaspakajania potrzeb, czynnik destabilizujcy rwnowag albo partner w biznesie, dostawca czy kooperant. Kluczowe znaczenie dla wspczesnej teorii przedsibiorczoci posiadaj cztery koncepcje teoretyczne rozwinite w XX wieku i zwizane z nazwiskami Jzefa A. Schumpetera, Franka Knighta, Izraela Kirznera i Marka Cassona. Naley podkreli, e aden z wymienionych ekonomistw nie nalea do gwnego nurtu myli ekonomicznej, a ich koncepcje odbiegay od dominujcego standardu wykadu. Punkt wyjcia i podstaw dyskusji stanowi nastpujce funkcje przedsibiorcy w procesach gospodarczych: 1) wprowadzanie innowacji i twrcza destrukcja; 2) zdolno do kalkulacji ryzyka i dziaania w warunkach niepewnoci;

3) arbitra i odkrywanie okazji; 4) koordynacja rzadkich zasobw. Scharakteryzowane sposoby interpretacji ekonomicznych funkcji wskazuj na gboki dualizm natury przedsibiorczoci. Jednoczenie istotna jest uwaga L. v. Milesa stwierdzajcego, e jeli w ekonomii mwimy o przedsibiorcy, to mamy na myli funkcj, a nie czowieka.[5] Krzysztof B. MATUSIAK
Litertura: [1] D. V. Brazeal, T. T. Herbert, The Genesis of Entrepreneurship, Entrepreneurship: Theory & Practice nr 3/1999, vol. 23, s. 2930 [2] W. Dobroowicz, Przedsibiorczo [w:] W. Pomykao (red.), Encyklopedia biznesu, Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, s. 682683 [3] B. Piasecki, Przedsibiorczo i maa rma. Teoria i praktyka, Uniwersytet dzki, d 1997, s. 3338 [i:] T. Gruszecki, Przedsibiorca w teorii ekonomii, Cedor, 1994, s. 2331 [4] B. Karlf, Strategie biznesu. Koncepcje i modele przewodnik, Warszawa 1992 [5] L.v. Mises, Nationalkonomie, Union Verlag, Genf 1940, s. 246.

PRZEDSIBIORCZO AKADEMICKA [academic entrepreneurship] to przedsibiorczo rodowiska akademickiego rozumiana w dwojaki sposb. Potoczne i najbardziej powszechne jest ujmowanie przedsibiorczoci akademickiej jako wszelkiego rodzaju zaangaowania placwek naukowych, pracownikw pomocniczych i administracji, doktorantw i studentw w dziaalno gospodarcz.

131

Wczanie do pojcia przedsibiorczoci akademickiej problematyki tworzenia rm przez absolwentw, czy jakichkolwiek rm tworzonych przez pracownikw naukowych (nie bazujcych na wasnoci intelektualnej), to efekt wczenia uczelni do zbioru instytucji kluczowych dla ksztatowania w spoeczestwie przedsibiorczoci w ogle. Naley wic rozrnia przedsibiorczo akademick w pojciu potocznym zachcanie do tworzenia rm przez wszystkie osoby w jakim stopniu zwizane z uczelni oraz przedsibiorczo akademick w rozumieniu klasycznym, tak jak si j okrela w literaturze przedmiotu tworzenie spin-out. W wszym ujciu przedsibiorczo akademicka jest ograniczona do zaangaowania pracownikw nauki w tworzenie nowych przedsibiorstw tzw. spin out. W USA gwnym przejawem przedsibiorczoci akademickiej jest bezporednie tworzenie rm opartych na wiedzy. Z kolei w Europie przedsibiorczo akademicka deniowana jest znacznie szerzej, jako szereg dziaa, w tym wspieranie relacji na linii nauka-gospodarka, preinkubacja i inkubacja przedsibiorstw wywodzcych si z uczelni. Zdecydowanie odmienne jest rwnie zaangaowanie europejskich i amerykaskich uczelni wyszych w procesy sprzeday wynikw bada, ich komercjalizacji oraz tworzenia rm odpryskowych spin-out, jako jednych z dostpnych form realizacji przedsibiorczoci akademickiej w praktyce. Wynika to z niszego poziomu przedsibiorczoci w Europie i koniecznoci zwracania uwagi na szersze spektrum
132

problemw, w tym zarzdzanie relacjami nauka-gospodarka, aktywizacja postaw przedsibiorczych. W USA te kwestie s dobrze realizowane przez sektor prywatny i mona skupi si na wszych zagadnieniach zwizanych wycznie ze spin-out. Przedsibiorczo akademicka jest narzdziem przeksztacania bada i potencjau placwek naukowych w towary i usugi, co bezporednio lub porednio zwiksza korzyci konsumentw i zwiksza perspektyw szybszego wzrostu gospodarki w przyszoci. W nastpstwie nowa wiedza jest transferowana do prywatnych przedsibiorstw, co zwiksza ich produktywno, a w rezultacie powstawania nowych rm, zwiksza inwestycje i zatrudnienie, czsto w dziedzinach wysokich technologii. W skad pojcia przedsibiorczoci akademickiej mona te wczy uczelni jako swoiste przedsibiorstwo, ktre moe i powinno by dobrze organizowane i zarzdzane. W procesie dydaktycznym uczelnia ksztaci przysze kadry dla gospodarki, administracji, nauki, kultury i sztuki. Czciowo proces ten jest odpatny i poddany pewnym rygorom jakoci i prawom rynku. Na uczelni prowadzi si badania, a w ich wyniku powstaje nowa wiedza i innowacje. Ta wiedza i innowacje stanowi sprzedawalny produkt, o trudnej do przecenienia wartoci. Uczelnia moe go przekaza nieodpatnie lub odpatnie na drodze prawnej umowa licencyjna i/lub wdroeniowa, sprzeda patentu, usugi i ekspertyzy dla gospodarki, udostpnianie zasobw bibliotecznych, usugi analityczne, udostpnianie specjalistycznej aparatury. W literaturze anglosaskiej przedsibiorczo akademicka jest identykowa-

na jedynie z tworzeniem rm technologicznych start-up typu spin-off / spin-out. W wikszym lub mniejszym stopniu uczelnia moe czerpa przychody z tego typu dziaalnoci. Przedsibiorczo akademicka wspierana jest od wielu lat przez kraje Europy Zachodniej, USA i Japoni. Polityka wspierania przedsibiorczoci akademickiej jest silnie zrnicowana w zalenoci od kraju i kontynentu. Najistotniejszym czynnikiem jest istnienie i realizacja spjnej polityki w tym zakresie, obejmujcej zarwno elementy legislacyjne i skalne, jak i organizacyjne oraz spoeczne. Na formy wspierania przedsibiorczoci akademickiej wpywaj rwnie rnice denicyjne tego zjawiska. Krzysztof ZASIADY
Literatura: [1] H. Estkowitz, P. Asplund, N. Nordman, Beyond Humboldt: Energence of Academic Entreprneurship in the U.S. and Sweden, Umea University, Working paper No 27, Umea, Sweden, 2005 [2] D. Jones-Evans, Univeristies, technology transfer and spin-off activities Academic Entreprenurship in different European regions,University of Glamorgan, South Wales, October 1998 [3] T. E. Stuart, W. W. Ding, The social structural determination of Academic Entrepreneurship, University of Chicago, 8/28/2003.

przynajmniej jedn innowacj techniczn (technologiczn), tj. nowy lub ulepszony produkt, bd nowy lub ulepszony proces, bdce nowoci przynajmniej z punktu widzenia tego przedsibiorstwa.[1,4] W literaturze innowacyjnej mona spotka rne, ujcia innowacyjnoci przedsibiorstwa. Najoglniej innowacyjno przedsibiorstwa okrelana jest jako motywacja do poszukiwania i komercyjnego wykorzystywania jakichkolwiek wynikw bada naukowych, nowych koncepcji, pomysw i wynalazkw, prowadzcych do wzrostu poziomu nowoczesnoci i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy czy realizacji ambicji technicznych przedsibiorcy. Zatem za innowacyjne uwaa si przedsibiorstwa, ktre umiej tworzy, absorbowa (chon) i zbywa nowe produkty (usugi) oraz te, ktre charakteryzuj si zdolnoci cigego adaptowania do zmian zachodzcych w otoczeniu.[3] Dla oceny innowacyjnoci rm istotne jest rozrnienie midzy stanowiskiem odnoszcym innowacje na poziomie przedsibiorstw do jego otoczenia (czy innowacja stanowi nowo dla przemysu), a stanowiskiem deniujcym innowacje jako nowo dla samej rmy, niezalenie od innowacji innych rm w tym samym przemyle lub segmencie rynku. Pierwsze stanowisko przyjmuje pogld J. A. Schumpetera prekursora teorii innowacji, e innowacja oznacza tworzenie zmian fundamentalnych lub radykalnych, obejmujcych transformacj nowej idei lub technologicznego wynalazku w rynkowy produkt lub proces. Wszelkie upowszechnianie innowacji stanowi jego zdaniem, odrbny rodzaj zmian, ktre okrelane s mianem imitacji. Prowadzi to do podziau rm na
133

PRZEDSIBIORSTWO INNOWACYJNE [innovating enterprise] Wedug Podrcznika Oslo Manual przedsibiorstwo innowacyjne jest to przedsibiorstwo, ktre w badanym okresie najczciej trzyletnim wprowadzio

innowatorw (pionierw) i nieinnowatorw (imitatorw). Z drugiej strony innowacje s traktowane jako kontinuum zmian, obejmujce z jednej strony proste modykacje istniejcych produktw, procesw i praktyk, ktre mog by nowe dla rmy, ale niekoniecznie dla przemysu, do fundamentalnie nowych produktw i procesw z drugiej, ktre s nowe tak dla przemysu, jak i dla rmy. Pozwala to na przyjcie zaoenia, e innowacyjno rm jest take stopniowalna, w miejsce uproszczonego podziau na rmy innowacyjne i nieinnowacyjne, umoliwiajc rozwaanie jej stopnia lub natenia dla rm o rnej skali, rodzaju dziaalnoci, lokalizacji itp.[6] Dla oceny innowacyjnoci przedsibiorstwa istotne znaczenie maj takie charakterystyki jak, zrnicowanie sektorowe i rodowiskowe, skala rm, ich struktury i strategie, predyspozycje i aspiracje przedsibiorcw. W literaturze innowacyjnej czsto podkrela si systematyczno i permanentny charakter dziaa innowacyjnych, stanowicych przedmiot podstawowej dziaalnoci rmy, znaczny wysiek badawczy, nowoczesno wprowadzanych rozwiza jako warunkw jej innowacyjnoci. W tym ujciu innowacyjne przedsibiorstwo to takie, ktre spenia poniej wymienione warunki:[4] prowadzi prace badawczo-rozwojowe (bd dokonuje zakupw projektw B+R), przeznacza na t dziaalno stosunkowo wysokie nakady nansowe, systematycznie wdraa nowe rozwizania naukowo-techniczne,
134

posiada duy udzia nowoci (wyrobw i technologii) w wolumenie produkcji (usug), cigle wprowadza innowacje na rynek. Powysze wymogi dotycz podmiotw wysoce kreatywnych, o wysokich kompetencjach technologicznych, systematycznie (np. corocznie), wrcz ustawicznie komercjalizujcych nowe koncepcje i rozwizania i powicajcych na tego rodzaju aktywno gros swojej uwagi, wysikw, zasobw i kompetencji. S to cechy charakterystyczne raczej dla rm wysoko innowacyjnych, dziaajcych gwnie w sektorach nowoczesnych technicznie, gdzie wymagane s przede wszystkim wysokie kompetencje technologiczne, ale take przedsibiorczo, elastyczno i denie do rozwoju swoich technologii. Ich konkurencyjno zaley gwnie od zdolnoci do utrzymywania wysokiego poziomu nowoczesnoci i jakoci wyrobw, cigego wprowadzania nowoci na rynek, unikalnoci usug. Realizowane przez nie strategie innowacyjne wymagaj intensywnego zaangaowania si w prace B+R, systematycznego monitorowania zmian technologicznych, nawizywania kontaktw z otoczeniem (klientami, innymi rmami i rnego rodzaju instytucjami technicznymi, naukowymi itp.). Mniej rygorystyczne okrelenia innowacyjnoci przedsibiorstwa akcentuj jedn z wymienionych wyej charakterystyk innowacyjnoci. Pozwala to na uznanie za innowacyjne podmioty, ktre: (i) podejmuj z rnym nateniem (nieregularnie) zmiany przyrostowe, adaptacje rozwiza uytkowanych gdzie indziej, (ii) sabo lub wrcz wcale nie s zaangaowane w prowadzenie oryginalnych bada i prac tech-

nicznych, a bardziej w poszukiwanie innowacji rozwizujcych ich problemy rynkowe i produkcyjne. Dziaaj one praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki, ale gwnie w sektorach tradycyjnych, rzemiole, budownictwie.[2,6] Edward STAWASZ
Literatura: [1] Dziaalno innowacyjnych przedsibiorstw przemysowych w latach 19982000, GUS, Warszawa 2002 [2] J. Fagerberg, D. C. Mowery, R. Nelson (eds.), The Oxford Handbook of Innovation, Oxford University Press, Oxford New York 2005 [3] W. Janasz, I. Lekiewicz, Identykacja i realizacja procesw innowacyjnych w przedsibiorstwie, Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 1995 [4] A. H. Jasiski, Przedsibiorstwo innowacyjne na rynku; Oslo Manual. The Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [5] Oslo Manual. The Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [6] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999.

PRZEWAGA KONKURENCYJNA [competitive advantage] to dystans dzielcy przedsibiorstwo od innych podmiotw rynkowych, (konkurentw) powstay w wyniku rywalizacji, wspzawodnictwa przedsibiorstw oraz oddziaywania rynkowych procesw konkurencji. Uzyskanie przez przedsibiorstwo przewagi w stosunku do konkurentw umoliwiaj tzw. kluczowe czynniki sukcesu (critical success factors) np.:

cena, jako, marka, technologia, innowacja. W powszechnym rozumieniu przewag konkurencyjn stanowi atuty przedsibiorstwa doceniane przez rynek, dziki ktrym przedsibiorstwo posiada zdolno utrzymania si na nim lub poprawienia swojej efektywnoci i zapewnienia sobie harmonijnego rozwoju. Przedsibiorstwo powinno zabiega o to, by przewaga konkurencyjna bya widoczna, trwaa, trudna do skopiowania przez konkurentw (tzw. benchmarkingu). Przewaga konkurencyjna oznacza wysze zdolnoci konkurencyjne rm technologicznych, przecigajcych inne w aspekcie transferu technologii i wdraaniu innowacji. Przedsibiorstwo upatruje swoj przewag w niszej cenie oferowanych produktw w porwnaniu do cen konkurentw lub w lepszych cechach uytkowych i jakociowych produktw w stosunku do ekwiwalentw sprzedawanych przez konkurencj. Przewaga konkurencyjna to bardziej efektywna koncentracja zasobw technologicznych wok kluczowych celw strategicznych dziki wydajniejszej akumulacji zasobw, take poprzez ochron zasobw zawsze, kiedy to tylko moliwe oraz przez szybkie odzyskiwanie zasobw za spraw minimalizacji czasu pomidzy poniesieniem wydatkw i uzyskaniem wpyww. Zdobycie trwaej przewagi konkurencyjnej przez rm moliwe jest wwczas, gdy w dziedzinie w ktrej dziaa, zdobdzie kluczowe kompetencje, czyli zestaw wiedzy i umiejtnoci w okrelonych dziedzinach techniki i technologii, ktre poziomem nowoczesnoci wyrniaj j w porwnaniu z konkurencj. To one pozwalaj przedsibiorstwu tworzy w sposb cigy nowe technologie i produkty, ktre skuteczniej konkuruj na rynku. Znana jest tendencja do nadawania innowacyjnoci kluczowej roli w ksztatowaniu
135

konkurencyjnoci przedsibiorstw. Zauwaono, e zdobycie przez przedsibiorstwo znaczcej przewagi konkurencyjnej stao si moliwe wycznie dziki innowacjom. Innowacyjno rm odgrywa wan rol w ksztatowaniu ich konkurencyjnoci i stanowi kluczowy czynnik sukcesu rmy na skal midzynarodow. Czsto opisywane s przypadki przedsibiorstw wskazujce, i ich wiatowe przywdztwo opiera si na innowacyjnoci. Innowacja staje si skutecznym narzdziem wspzawodnictwa przedsibiorstwa w konfrontacji z innymi rmami na rynku. Naley jednak zauway, e innowacje z uwagi na swe specyczne waciwoci (np.: nietrwao posiadania wycznoci na rozwizanie innowacyjne, wysokiej niepewnoci), nie mog by wycznym i trwaym rdem przewagi konkurencyjnej. Nie mog zrwnoway konkurencyjnych saboci przedsibiorstwa w innych dziedzinach. Korzyci pynce z innowacji s zwykle korzyciami wynikajcymi z kombinacji przewag konkurencyjnych organizacji rmy i jej powiza z otoczeniem, reputacji, dostpu do zasobw strategicznych itp.). Mariusz GOBIOWSKI
Literatura: [1] P. F. Drucker, Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992 [2] G. Hamel, C. K. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999 [3] J. Kay, Podstawy sukcesu rmy, PWE, Warszawa 1996 [4] Z. Piercionek, Strategie rozwoju rmy, PWN, Warszawa 1996 [5] M. E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001 [6] H. Simon, Tajemniczy mistrzowie. Studia przypadkw, PWN, Warszawa 1999 [7] A. Sosnowska, K. Poznaska, S. obejko, J. Brdulak, K. Chinowska, Systemy wspierania innowacji i transfe-

ru technologii w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, PARP, Warszawa 2003.

RACHUNEK SATELITARNY NAUKI [satellite accounts for R&D] rachunek przedstawiajcy kompleksowo dziaalno badawcz i rozwojow (B+R) w ramach Systemu Rachunkw Midzynarodowych (SRN), ustalajcego rozmiary i procesy podziau nowo wytworzonej wartoci, czyli produktu krajowego. Rachunek ten prezentuje podstawowe mierniki dziaalnoci badawczej i rozwojowej, ktra, cho ma, co prawda nieznaczny, lecz wymierny udzia w tworzeniu produktu krajowego, nie jest w SRN wyodrbniania. Ma on take za zadanie przedstawienie rnic midzy metodyk okrelania wspomnianych miernikw, specycznych dla teje dziedziny dziaalnoci spoeczno-gospodarczej, a metodyk przyjt w SRN. Rachunek Satelitarny Nauki w Polsce opracowany jest w Zakadzie Bada Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN (ZBSE GUS i PAN), z zastosowaniem danych statystycznych pochodzcych ze zbiorw przygotowanych przez Wydzia Nauki i Techniki w Departamencie Produkcji i Usug oraz Departament Rachunkw Narodowych GUS. Oparty jest na metodyce ustalonej w ZBSE, wynikajcej z istniejcych w kraju zbiorw danych statystycznych oraz z rozwiza metodologicznych zastosowanych we francuskim rachunku satelitarnym nauki, zalecanych przez OECD do wykorzystania jako wzorcowe w skali midzynarodowej. Rachunek ten zawiera w szczeglnoci: nakady na nauk w relacji do produktu krajowego brutto i nakadw inwestycyjnych oraz ich struktur i dynami-

136

k w cenach staych, a take porwnania midzynarodowe w tym zakresie, jak rwnie wydatki budetu pastwa z dziau Nauka; warto globaln i dodan jednostek sfery B+R i udzia w nich dziaalnoci B+R; nakady biece jednostek sfery B+R wedug rodzajw prowadzonej dziaalnoci oraz nakady biece na dziaalno B+R wedug rodzajw tej dziaalnoci (badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe); nakady krajowe na dziaalno B+R wedug gwnych kategorii tych nakadw, a take rda ich nansowania oraz zatrudnienie w dziaalnoci B+R wedug gwnych grup zatrudnionych. W Rachunku stosowane s grupowania wedug sektorw gospodarczych (instytucjonalnych), rodzajw jednostek instytucjonalnych, form wasnoci, kierunkw dziaalnoci oraz dziedzin nauk.
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 52.

wcza aktorw spoecznych, politycznych i instytucjonalnych, gdzie przekazywanie i wymiana informacji nie jest zjawiskiem okazjonalnym, ale normalnym i czstym. Region, ktry posiada te elementy uczy si, poprawia swoje funkcjonowanie i rozwija si w sposb trway, nawet, gdy jest on konfrontowany z nowymi, nieznanymi mu dotychczas wyzwaniami. W globalnej gospodarce gdzie dominuje konkurencja, ktrej podstaw jest jako i czas, szybkie uczenie si bywa synonimem przeycia. Zdolno do szybkiego reagowania, dysponowanie dobrymi zasobami w odpowiedniej chwili i znajdowanie waciwych partnerw najszybciej jak to moliwe, s czynnikami decydujcymi. Koncepcje gospodarki opartej na wiedzy oferuj baz teoretyczn dla zrozumienia tych zalenoci i proponuj podejcie do gospodarki opartej raczej na procesie uczenia si i zmian, ni na mechanizmach alokacji prowadzcej do rwnowagi. W tym kontekcie, poczwszy od roku 1990, rozwijana jest w ekonomii regionalnej kategoria regionu uczcego si (learning region). Pierwszym autorem, ktry podj prb jego zdeniowania by R. Florida proponujc zbir kryteriw charakteryzujcych regiony uczce si. Denicja R. Floridy jest bardzo opisowa i opiera si na przeciwstawieniu regionw uczcych si, regionom produkcji masowej okresu fordowskiego. Wedug autora, nowe sposoby regulacji powinny by rozwijane w skali lokalnej, z wiksz elastycznoci i mniejsz sztywnoci, z wiksz komunikacyjnoci i kreatywnoci i mniejsz standaryza137

REGION UCZCY SI [learning region] Koncepcja regionw uczcych si zakada, e czynniki konkurencyjnoci przedsibiorstw, ktre umoliwiaj im funkcjonowanie na rynkach wiatowych, jak: innowacja, elastyczno, strategie sieci, przedsibiorczo, itp., powstaj w warunkach rozwoju lokalnego. Region uczcy si jest zoony z aktorw silnie ze sob powizanych w struktury elastycznie zarzdzane, gdzie sie nie jest ograniczana do aktorw gospodarczych, ale

cj, z wikszym otwarciem na procesy uczenia si i partycypacj rozszerzon na liczne typy partnerstwa (publicznego i prywatnego). Wedug R. Floridy, w nowoczesnej, postfordowskiej gospodarce region staje si pojciem centralnym. Przejcie, bowiem od produkcji masowej do ekonomii wiedzy przekracza moliwoci pojedynczego przedsibiorstwa i jego indywidualnej strategii. Przedsibiorstwo powinno mc oprze si na zasobach kreowanych w regionie, a przede wszystkim na czynnikach permanentnie stymulujcych i generujcych innowacje. W rezultacie re-

gion pojawia si jako kluczowy element globalizacji. Rozprzestrzenianie si pewnych typw wiedzy i informacji odbywa si szybciej, atwiej i efektywniej w trakcie osobistych kontaktw, ni przez relacje w wikszej odlegoci. W sumie to, co globalizacja pociga za sob, to mnoenie terytorialnych systemw produkcji, konkurujcych midzy sob. Konkurencja midzy tymi systemami nie zaley od kosztw czynnikw produkcji, ale od kompleksowego zbioru zasobw tworzonych w regionie, ktre stymuluj i generuj cig innowacj. Aby partycypowa w globalizacji, regiony musz stawa si regionami uczcymi si, to znaczy,

Typy rozwoju lokalnego wedug Richarda Florida[1]

Charakterystyki Region produkcji masowej Region uczcy si Baza Korzyci komparatywne oparte na: Korzyci somoutrzymujce si konkurencyjnoci zasobach naturalnych (trwae) oparte na: pracy zycznej tworzeniu wiedzy staym ulepszaniu System Produkcja masowa: Produkcja oparta na wiedzy: produkcyjny praca zyczna jako rdo cige tworzenie wartoci wiedza jako rdo wartoci rozdzielenie fazy innowacji poczenie fazy innowacji i produkcji i produkcji Infrastruktura Klasyczne relacje zaopatrzenia, Sie rm i systemy dostawcw przemysowa tradycyjne (liniowe) powizania jako rdo innowacji midzy producentami i dostawcami Zasoby ludzkie sabo wykwalikowana i tania pracownicy wykwalikowani sia robocza cige podnoszenie walorw taylorowska koncepcja pracy zasobw ludzkich taylorowski system edukacji ustawiczne ksztacenie i ksztacenia Infrastruktura zorientowana na potrzeby zorientowana na potrzeby zyczna wasne, na skal krajow globalne i komunikacja elektroniczna wymiana danych System regulacji relacje oparte na czystej relacje oparte na wzajemnych przemysowej konkurencji zalenociach regulacja oparta na hierarchii organizacja w sieci i kontroli regulacja elastyczna

138

musz one adoptowa zasady tworzenia wiedzy i cigego uczenia si. Uczenie si regionu jest traktowane jako kombinacja trzech rodzajw procesw zachodzcych w okrelonej przestrzeni, obok uczenia si musi nastpowa ciga innowacja i pojawi si proces terytorializacji. Wszystkie te zjawiska zachodz nie tylko wewntrz regionu, ale przechodz take przez relacje, jakie region utrzymuje z gospodark globaln. Region uczcy si to region kreatywny, to znaczy taki, ktry umie przyciga i przyjmowa kreatywnych aktorw, potracych stworzy warunki do innowacji. W rzeczywistoci w koncepcji regionu uczcego si chodzi gwnie o to, by pokazywa jak region moe wczy si w globalizacj, uruchamiajc rne procesy uczenia si na bazie konkretnego terytorium, ktre jest dynamicznym i zmieniajcym si systemem. Aleksandra JEWTUCHOWICZ
Literatura: [1] R. Florida, Toward the Learning Region, Futures, vol. 27, n5/1995 [2] D. Maillat, L. Kbir, Learning region et systmes territoriaux de production, Revue dEconomie Rgionale et Urbaine, nr 3/1999 [3] A. Jewtuchowicz, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet dzki, d 2005 [4] A. Jewtuchowicz, I. Pietrzyk, Rozwj terytorialny. Teoria a polska rzeczywisto. (Przykad regionu dzkiego) [w:] A. Klasik (red.), Zarzdzanie rozwojem lokalnym i regionalnym w kontekcie integracji europejskiej, Biuletyn KPZK PAN z. 208, Warszawa 2003 [5] O. Torrs, Lokalna globalizacja czy globalna lokalizacja. Rozwaania na temat glokalizacji [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Wiedza, innowacyjno, przedsibiorczo a rozwj regionw, Uniwersytet dzki, d 2004.

REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI [regional innovation strategy] to podstawowe narzdzie ksztatowania polityki innowacyjnej na poziomie regionu. RIS, na bazie diagnozy potencjau innowacyjnego regionu, okrela strategiczne cele polityki innowacyjnej oraz taktyk ich osignicia w dugiej perspektywie czasowej. Wskazuje sekwencj dziaa i zada niezbdnych dla zdynamizowania innowacyjnego rozwoju regionu. RIS ma na celu budowanie efektywnego systemu wspierania innowacyjnoci w regionie. Jest podstaw kreowania wsppracy i partnerstwa oraz budowania konsensusu wszystkich aktorw regionalnych tworzcych i wspomagajcych przebieg procesw innowacyjnych. Jest narzdziem wspomagania wadz regionalnych i lokalnych w stymulowaniu zdolnoci innowacyjnych regionu. Regionalne strategie innowacji s podstaw budowania sprawnych regionalnych systemw innowacji. Podstawowe funkcje RIS to: optymalne zagospodarowanie potencjau jakim dysponuje region oraz uruchomienie jego zdolnoci innowacyjnych (funkcja efektywnociowa); integracja regionalnego rodowiska i poszukiwanie konsensusu wrd podmiotw ksztatujcych procesy innowacyjne w regionie (funkcja integrujca); zwikszenie spjnoci biecych decyzji i dziaa wadz publicznych i innych podmiotw ksztatujcych regionaln polityk innowacyjn (funkcja koordynacyjna);
139

 dostarczenie informacji o przyszoci rozwoju regionu, a poprzez to zwikszenie poczucia stabilnoci dziaania podmiotw i zachcenia do dziaa proinnowacyjnych (funkcja informacyjna); wzrost zrozumienia procesw innowacyjnych zachodzcych w regionie oraz potrzeby dziaania w tym zakresie (funkcja edukacyjna). Regionalne strategie innowacji s trwaym i uznanym narzdziem polityki innowacyjnej w krajach wysoko rozwinitych. W Europie RIS funkcjonuj w ponad 100 regionach. S one podstaw do korzystania ze rodkw z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spjnoci na dziaania o charakterze innowacyjnym. W Polsce w ramach 5 Programu Ramowego Unii Europejskiej (Promocja Innowacji oraz Wsparcia Uczestnictwa Maych i rednich Przedsibiorstw), przygotowano 5 regionalnych strategii innowacji dla wojewdztw: opolskiego, lskiego, warmisko-mazurskiego, wielkopolskiego i zachodnio-pomorskiego. W 10 kolejnych regionach RIS zostay opracowane przy pomocy rodkw nansowych z Ministerstwa Nauki i Informatyzacji; s to wojewdztwa: dolnolskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, dzkie, maopolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie i witokrzyskie. Szczeglna sytuacja, wynikajca z ogoszonego konkursu na budowanie regionalnych strategii innowacji w ramach 6 Programu Ramowego Unii Europejskiej, pozwolia na dokonanie werykacji celw strategicznych zawartych w strategiach innowacji w szeciu wojewdztwach, ktre dotychczas nansoway te
140

dziaania ze rodkw Ministerstwa Nauki i Informatyzacji oraz zbudowanie strategii w wojewdztwie mazowieckim. Proces ten zakoczy si w 2007 roku. Wwczas wszystkie 16 wojewdztw bdzie posiadao regionalne strategie innowacji. Budowanie regionalnych strategii innowacji zachodzi w ramach zdeniowanych trzech faz: 1. Faza 0, koncentruje si na dziaaniach majcych na celu stworzenie przyjaznego rodowiska i klimatu do powstawania strategii w regionie oraz budowania trwaych powiza pomidzy regionalnymi aktorami. Gwnym dziaaniem jest budowanie konsensusu regionalnego, co przejawia si poprzez docieranie i zaangaowanie kluczowych instytucji i osb (aktorw) dziaajcych na polu innowacji w regionie, do prac nad strategi. Konsensus regionalny dotyczy zarwno celw i priorytetw rozwoju, jak rwnie spodziewanych efektw, dugofalowej wizji realizacji procesu regionalnego zapocztkowanego strategi. 2. Faza 1, obejmuje prowadzenie analiz regionu z punktu widzenia potencjau innowacyjnego oraz barier, jakie ograniczaj endogeniczny proces rozwoju regionu przez innowacje. Analizy regionalne koncentruj si na: stanie zaawansowania technologicznego regionu, potencjale innowacyjnym i trendach rozwojowych kluczowych sektorw (zarwno przemysowych jak i usug), ktre funkcjonuj w regionie,

 przedsibiorstwach regionu, w szczeglnoci ich potencjale zarzdczym i technologicznym, zdolnoci, orientacji oraz dowiadczeniu instytucji wspierajcych przedsibiorstwa w zakresie innowacji. Podsumowaniem wszystkich analiz prowadzonych w regionie jest analiza SWOT, czyli okrelenie mocnych i sabych stron regionu z punktu widzenia innowacyjnoci, jak rwnie szans i zagroe rozwoju innowacji wynikajcych z posiadanych zdolnoci, potencjau i potrzeb w regionie. 3. W fazie 2 dokonuje si werykacji wszystkich dziaa przeprowadzonych we wczeniejszych fazach projektu i w konsekwencji formuuje si dokument strategii. W ujciu oglnym, gwne dziaania koncentruj si na: wskazaniu celw strategicznych, rozwoju innowacyjnego regionu; zdeniowaniu, implementacji oraz testowaniu dziaa przewidzianych w strategii; ustanowieniu systemu monitorowania dla kontroli i oceny realizowanych dziaa. Aleksandra NOWAKOWSKA Micha KLEPKA
Literatura: [1] M. Miedziski, Koordynacja procesw innowacji na przykadzie polskiego wojewdztwa [w:] A. Kukliski, Gospodarka oparta na wiedzy, KBN, Warszawa 2001 [2] J. Strzelec, Ksztatowanie regionalnych systemw innowacyjnych [w:] Z. Olediski, A. Predygier, Miscellanea Oeconomicae,

Wydzia Zarzdzania i Administracji Akademii witokrzyskiej w Kielcach, Kielce 2005 [3] P. Boekholt, Evaluation of regional innovation polices in Europe [w:] Ph. Shapira, S. Kuhlmann, Learning from Science and Technology Policy evaluation, Experiences from the United States and Europe, Edward Elgar, United Kingdom 2003 [4] European Commission Good Practices on RITTS, RIS and RTP Pilot Project across Europe, Network of Innovating Regions in Europe, Luxemburg 1999.

REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJCE (RIF) [regional financing institutions] to struktury sppracuj z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci przy wdraaniu polityki sektorowej adresowanej do MSP w regionie. Analogiczn rol peni wobec samorzdowych wadz regionalnych wdraajcych strategie rozwoju regionu w obszarze dotyczcym MSP. S cznikiem, pozwalajcym w sposb spjny stosowa skoordynowane instrumenty nansowe na poziomach regionalnym i krajowym. Podstawowe funkcje RIF to: obsuga administracyjna komponentu krajowego programu Phare, zarzdzanie komponentem regionalnym programu Phare, wsppraca z PARP w zakresie merytorycznej i nansowej kontroli wdraanych programw, wiadczenie usug konsultacyjno-doradczych, okrelanie potrzeb przedsibiorstwa, rodzaju i zakresu potrzebnej pomocy,
141

dostpnych instrumentw wsparcia (jak np. dotacje), udzielanie informacji o dostpnych programach dotacji i warunkach uczestnictwa, pomaganie w wyborze wykonawcy dotowanych usug doradczych i szkoleniowych, promocja programw adresowana do potencjalnych wykonawcw usug doradczych, promowanie programw adresowanych do przedsibiorcw, przyjmowanie i ocena wnioskw o udzielenie dotacji, przekazywanie do PARP wnioskw o udzielenie dotacji do oceny technicznej i nansowej, przyjmowanie i ocena wnioskw o wypat dotacji, przekazywanie do PARP prawidowych wnioskw o wypat dotacji z rekomendacj patnoci, sporzdzanie raportw merytorycznych i nansowych, prowadzenie bazy danych o uczestnikach programw. Lista Regionalnych Instytucji Finansujcych znajduje si na stronach internetowych PARP. Marzena MAEWSKA
[1] www.parp.gov.pl/rif.php

REGIONALNY SYSTEM INNOWACJI [regional innovation system] to zbir rnorodnych podmiotw (aktorw) wpywajcych na procesy innowacji oraz powiza (relacji) zachodzcych midzy nimi. Jest to system podmiotw, interakcji i zdarze, ktre w wyniku synergii powstaj na konkretnym terytorium i prowadz do zwikszenia zdolnoci absorpcji i dyfuzji innowacji w regionie. Regionalny system innowacji, to ukad interakcji zachodzcych pomidzy sfer nauki, B+R, przemysem, systemem edukacji, nansw i wadz publicznych, sprzyjajcy procesom adaptacji i zbiorowego uczenia si. Podstaw jego dziaania jest istnienie powiza sieciowych oraz rodowiska innowacji. Na regionalny system innowacji skadaj si komplementarne i wspzalene podsystemy, do ktrych zaliczamy: podsystem produkcyjno-usugowy tworzony przez podmioty gospodarcze zajmujce si dziaalnoci technologiczno-przemysow, wdroeniami i komercjalizacj nowych rozwiza; podsystem naukowo-badawczy, w skad ktrego wchodz rnego rodzaju podmioty badawczo-rozwojowe, placwki szkolnictwa wyszego i inne instytucje nauki dziaajce w sferze innowacji i transferu technologii; podsystem instytucjonalny tworzony przez ca gam podmiotw wspomagajcych przebieg procesw innowacyjnych (orodkw wspierania innowacji i transferu technologii), m.in. takich jak: parki i inkubatory technologiczne, centra transferu technologii;

142

 podsystem nansowy tworzony przez podmioty i instrumenty nansowe uatwiajce generowanie innowacji i transfer technologii do gospodarki, m.in. fundusze venture capital; podsystem spoeczno-kulturowy stanowicy charakterystyczne i specyczne dla danego regionu cechy kulturowe (tradycj, histori), systemy wartoci, formy i kanay komunikacji, poziom zaufania ukad specycznych sposobw zachowa oraz niepowtarzalnych cech kulturowych i strukturalnych danego regionu. Fundamentem dziaania regionalnych systemw innowacji i elementem spinajcym dziaanie poszczeglnych podsystemw, s wadze lokalne i regionalne wraz z efektywn polityk innowacyjn, okrelan poprzez regionalne strategie innowacji. Regionalny system innowacji jest kompleksowym, terytorialnym i systemowym spojrzeniem na problem innowacyjnoci gospodarki. Jego funkcjonowanie sprzyja redukcji ryzyka innowacyjnego dla konkretnego podmiotu gospodarczego, uatwia absorpcj rnego rodzaju wiedzy, daje moliwo interaktywnego uczenia si i wymiany dowiadcze. Jest podstaw budowania konkurencyjnoci regionu w globalizujcej si gospodarce, gdzie innowacja, wiedza i proces uczenia si, s kluczowymi czynnikami sukcesu gospodarczego. Umoliwia adaptacj regionalnych gospodarek do procesu globalizacji. W naukach regionalnych najczciej wystpuje pojcie terytorialny system innowacji, za regionalny i narodowy system innowacji, to najczciej spotykane formy tego systemu. W Polsce mamy do czynienia z brakiem lub bardzo sabo rozwinitymi regional-

nymi systemami innowacji, gdy proces ich tworzenia zosta rozpoczty dopiero przed kilkoma laty. Istniejcy w Polsce niedorozwj regionalnych systemw innowacji dotyczy zwaszcza wymiaru organizacyjno-instytucjonalnego oraz mao dojrzaej i przejrzystej krajowej oraz regionalnej polityki innowacyjnej. Aleksandra NOWAKOWSKA
Literatura: [1] A. Jewtuchowicz, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet dzki, d 2005 [2] T. Markowski, Regionalne systemy innowacji w aspekcie strategii rozwoju regionalnego Polski 20002006 [w:] J. Szlachta (red.), Narodowa Strategia Rozwoju, Biuletyn KPZK PAN nr 191/2000, Warszawa [3] E. Oko-Horodyska, Jak budowa regionalne systemy innowacji, Polska Regionw nr 15/2000, Warszawa [4] I. Pietrzyk, Paradygmat rozwoju terytorialnego [w:] W. Kosiedowski (red.), Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, Uniwersytet im. Mikoaja Kopernika, Toru 2001.

RODZAJE INNOWACJI [types of innovations] W literaturze przedmiotu mona spotka wiele rnych klasykacji innowacji technicznych. Klasyczna klasykacja innowacji wykorzystuje kryterium przedmiotowe. Wedug niego mona dokona podziau innowacji na: innowacje w produkcie, w procesie wytwrczym i w organizacji produkcji. Innowacj w produkcie (zwan rwnie innowacj produktow), stanowi wszelka zmiana polegajca na udoskonaleniu wyrobu ju produkowanego, bd na rozszerzeniu struktury asortymentowej o nowy produkt, a nastpnie wprowadzeniu go na
143

rynek, natomiast innowacja w procesie wytwrczym (zwana rwnie innowacj procesow), to zmiana w stosowanych metodach wytwrczych. Innowacja organizacyjna (proceduralna) w wskim rozumieniu innowacji to zmiany jedynie w organizacji procesu produkcyjnego, bez uwzgldnienia zmian organizacyjnych w szerokim znaczeniu tego sowa. Innowacje produktowe mog by procesem samodzielnym, podobnie jak i innowacje procesowe lub organizacyjne. Jednak czsto innowacje owe wystpuj wsplnie, zwaszcza jeli wytwarzanie nowego wyrobu nie jest moliwe przy uyciu tradycyjnej technologii wytwarzania i rozwiza w zakresie organizacji produkcji; z drugiej strony innowacje procesowe mog wymusza zmiany w strukturze i w organizacji produkcji. Z reguy jednak wikszo innowacji procesowych mniej lub bardziej porednio oddziauje na wyroby, podczas gdy innowacje produktowe czsto nie wymuszaj adnych, bd te powaniejszych zmian w technologii wytwarzania i w organizacji produkcji. Wedug Podrcznika Oslo Manual innowacje techniczne (technologiczne) obejmuj: 1) produkt technologiczne nowy jest to produkt (wyrb lub usuga), ktrego charakterystyka techniczna i zastosowanie rni si istotnie od charakterystyki i zastosowa produktw wytwarzanych dotychczas; tego typu innowacja moe powsta w oparciu o cakowicie nowe technologie lub poprzez poczenie istniejcych technologii w nowych zastosowaniach; 2) produkt technologicznie ulepszony (zmodykowany wyrb lub ulepszona usuga) jest to produkt ju istniejcy, ktrego waciwoci techniczne zosta144

y w sposb znaczcy ulepszone; moe on przyj dwie formy, (1) gdy prosty produkt jest ulepszony poprzez zastosowanie nowych, doskonalszych materiaw lub komponentw, (2) gdy zoony produkt jest ulepszony przez czciowe zmiany w jednej lub wikszej liczbie czci skadowych/podzespoowych; 3) innowacj technologiczn procesu jest ni zastosowanie technologicznie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcyjnych, cznie z metodami (systemami) dostawy produktw, obejmujce zmiany w wyposaeniu lub organizacji produkcji, bd kombinacj tych zmian, co moe mie miejsce w wyniku zastosowania nowej wiedzy. GUS w badaniach innowacji wyodrbnia: innowacje organizacyjno-techniczne obejmuj one przedsiwzicia zwizane ze zmian organizacji wydziaw produkcyjnych, stanowisk pracy oraz wydziaw pomocnicznych (transport wewntrzny, gospodarka magazynowa itp.), w tym realizowane w ramach wasnych prac racjonalizatorskich oraz przedsiwzicia zwizane z zakupem oprogramowania komputerowego, wprowadzenia komputerw do sterowania i regulacji procesami produkcyjnymi, jak rwnie z instalacj sieci komputerowych; modyfikacje drobne zmiany techniczne czy estetyczne wyrobw, nie bdce istotnym technicznym ulepszeniem (modernizacj), wprowadzane np. w celu zdobycia nowego segmentu rynku. Obok innowacji technicznych wyrnia si w Podrczniku Oslo Manual innowacje nie-

techniczne (non-technological innovation) deniowane jako wszelka dziaalno innowacyjna przedsibiorstw, ktra nie jest zwizana z opracowywaniem i wprowadzaniem na rynek nowych lub istotnie zmienionych wyrobw lub usug lub wdraaniem nowych lub istotnie zmienionych procesw. Obejmuj one gwnie innowacje organizacyjne i menederskie (np. wdraanie zaawansowanych technik zarzdzania TQM, wdraanie istotnie zmienionych struktur organizacyjnych, wdraanie nowych lub istotnie zmienionych strategii dziaania przedsibiorstwa). Inna klasykacja innowacji uwzgldnia kryterium oryginalnoci, zwizane z pierwszym zastosowaniem nowego rozwizania technicznego. Zgodnie z tym kryterium, terminem innowacja naley okrela pierwsze zastosowanie produkcyjne nowej wiedzy, natomiast kolejne zastosowania okrelane s mianem dyfuzji (upowszechnie). W praktyce, dosowne skopiowanie jakiej innowacji nie wystpuje zbyt czsto ze wzgldu na konieczno przeprowadzenia mniejszych czy wikszych modykacji w samym rozwizaniu oraz w sposobie jego wprowadzenia do produkcji. Dlatego te mona mwi o innowacjach pionierskich (oryginalnych, kreatywnych), bdcych wynikiem oryginalnych rozwiza, ktre dotd nie byy produkcyjnie wykorzystywane oraz o innowacjach adaptowanych (powielajcych, naladowczych), ktre w danym miejscu i czasie przynosz okrelone korzyci produkcyjne i rynkowe. Jako przykad innowacji powielajcej moe suy produkcyjne wykorzystanie okrelonego wynalazku na podstawie zakupionej licencji. Warto zauway, e mimo decydujcej roli innowacji pionierskich, innowacje powielajce naley traktowa jako bardzo wany czynnik upowszechniania zmian technicznych. O gospodarczym znaczeniu innowacji powiela-

jcych mog wiadczy przykady szybkiego rozwoju krajw, ktre specjalizuj si w naladowaniu obcych rozwiza. Kolejnym kryterium klasykacji innowacji jest skala ich zmian. Wedug tego kryterium, powszechnie dzieli si innowacje na: radykalne (przeomowe, niecige, rewolucjonizujce produkcj) oraz na przyrostowe (usprawniajce produkcj, may postp). Ustalenie granicy midzy tymi rodzajami innowacji nie jest rzecz prost. Mona przyj za kryterium omawianego podziau relatywn wielko nakadw wiedzy i inwestycyjnych na realizacj innowacji, a take wzgldne znaczenie wywoanych przez ni efektw ekonomicznych, konsekwencje dla gospodarki i przedsibiorstw wprowadzajcych nowe rozwizania. Analizy procesw innowacyjnych dowodz, e innowacje usprawniajce dominuj ilociowo w strumieniu innowacji, podczas gdy innowacje radykalne zdarzaj si bardzo rzadko. Te ostatnie zwizane s z wikszym ryzykiem np. z tytuu niedopracowania rozwiza technicznych oraz wymagaj lepiej rozwinitych kanaw zewntrznych w celu zdobycia niezbdnych informacji, rwnoczenie s zdolne do wywoywania skokowych zmian w gospodarce. Nie oznacza to jednak, e gospodarcze znaczenie innowacji usprawniajcych moe by pomijane w analizach dziaalnoci innowacyjnej. Mog one by w wyniku serii nastpujcych po sobie ulepsze wanym czynnikiem poprawy poziomu technicznego produkcji i efektywnoci gospodarczej. Edward STAWASZ
Literatura: [1] Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw przemysowych w latach 19982000, GUS Warszawa 2002 [2] Oslo Manual. The Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and

145

Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [3] K. Poznaski, Innowacje w gospodarce kapitalistycznej, PWN, Warszawa 1979 [4] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999.

RODZAJE PRZEDSIBIORSTW INNOWACYJNYCH [types of innovative enterprises] Klasykacje przedsibiorstw z uwagi na ich zachowania innowacyjne s rne, w zalenoci od przyjtych kryteriw. Mona tutaj wymieni charakterystyki sektora, w ktrym dziaaj rmy, faz cyklu ycia produktu/technologii, specyk technologii uytkowanej przez rmy, zdolno rm do korzystania z efektw zewntrznych czy wizi midzy rmami, struktur i funkcjonowanie rm. Dychotomiczna klasykacja zachowa innowacyjnych przedsibiorstw przyjmuje za kryterium podziau charakter strategii technologicznej realizowanej przez rmy, tj. wybr pozycji technologicznej rmy w sektorze oraz intensywno wysiku B+R (mierzonego np. % nakadw na B+R do sprzeday). Na podstawie wspomnianego kryterium mona wyrni dwie podstawowe kategorie rm: aktywnych technologicznie i biernych technologicznie. Firmy aktywne technologicznie deniowane s jako wyrniajce si przede wszystkim wysokimi kompetencjami technologicznymi, ale take przedsibiorczoci, elastycznoci i deniem do rozwoju swoich technologii. S one otwarte na kontakty z otoczeniem (klientami, innymi rmami i rnego rodzaju instytucjami technicznymi, naukowymi itp.). Realizowane przez nie strategie technologiczne
146

wymagaj czsto intensywnego zaangaowania w prace B+R. Firmy te tworzone s przez wynalazcw, z reguy z wyszych uczelni i instytucji badawczych, a take z dziaw badawczych lub technicznych duych rm. Dziaaj one praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki, ale gwnie w takich dziedzinach, jak: instrumenty naukowe i precyzyjne, informatyka, projektowanie inynierskie, elektronika, farmaceutyki, biotechnologie. Firmy bierne technologicznie odznaczaj si niewielkimi kompetencjami technologicznymi, brakiem umiejtnoci do analizy i oceny nowych tendencji w postpie technicznym oraz adaptacji, co stwarza zagroenie dla ich pozycji konkurencyjnej. Realizowane przez nie strategie technologiczne z reguy nie wymagaj szerszego zaangaowania si w badania i rozwj. Dziaaj one praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki, ale gwnie w sektorach tradycyjnych, rzemiole, budownictwie. Inny podzia wyrnia trzy grupy innowacyjnych rm w zalenoci od ich potencjau innowacyjnego: 1. Ponadnarodowe korporacje o duym potencjale innowacyjnym, zwaszcza dziaajce w obszarach wysokich technologii. Posiadaj one moliwo przygotowywania innowacji na wielk skal i nastpnie wprowadzania ich na rynek jako tzw. produktw globalnych o szerokim zasigu odbiorcw. 2. Due rmy nastawione wycznie na realizacj projektw badawczych dla potrzeb brany w kraju lub zagranic. 3. Mae i rednie rmy innowacyjne dziaajce w obszarach niszowych, wykorzystujce miejsce na rynku, ktrych

z rnych powodw nie zajmuj wielkie korporacje. Mona tutaj wymieni: (i) mae rmy utworzone przez wynalazcw (mistrzw techniki); (ii) tzw. rmy odpryskowe (spin-off), tj. rmy wydzielone z duego przedsibiorstwa lub instytucji naukowej i badawczej dla zapewnienia lepszych warunkw organizacyjnych i nansowych realizacji przedsiwzicia innowacyjnego. W odniesieniu do maych i rednich rm przyjmujc za podstaw klasykacji kontekst sektorowy, w ktrym operuj te rmy mona wyrni trzy grupy rm: 1. Mae przedsibiorstwa dziaajce w przemysach tradycyjnych (wkienniczy, odzieowy, skrzany, metalowy, meblarski). Ich konkurencyjno zaley gwnie od zdolnoci do utrzymywania wysokiego poziomu elastycznoci, reagowania na potrzeby rynku, utrzymywania kontaktw z klientami oraz niskich cen. Wikszo z tych rm nie prowadzi formalnych prac B+R, ale raczej zaangaowana jest w prace zwizane z wzornictwem i podnoszeniem jakoci wyrobw. Innowacje w tym przypadku polegaj bardziej na drobnych modykacjach w istniejcych produktach lub metodach wytwarzania, ni na wprowadzaniu znaczcych zmian w technice. 2. Nowoczesne, mae przedsibiorstwa stosujce strategie tzw. niszy rynkowej w przemyle instrumentw naukowych, elektronicznym, projektowania wspomaganego komputerowo; uytkuj one technologie w celu podniesienia swojej konkurencyjnoci w specycznych niszach rynkowych zorientowanych na uytkownika. S to rmy bdce pod-

wykonawcami dla innych rm, produkujce wyspecjalizowane elementy i podzespoy na zlecenie czsto bardzo precyzyjnie wyspecykowanych potrzeb uytkownikw. Wikszo ich technologii pochodzi od ich klientw, a wiele rm nie prowadzi sformalizowanych prac B+R. Firmy te szeroko korzystaj z zewntrznych rde innowacji (wyszych uczelni, instytutw badawczych czy innych rm), prowadzc take w pewnym zakresie wasne prace B+R. 3. Mae rmy oparte na nowej technologii, tworzone do zastosowa najnowszych technologii. Dziaaj w obszarach zaawansowanych technologii, o wysokim ryzyku, takich jak: biotechnologie, technologie energetyczne, zaawansowane materiay, technologie informacyjne, pprzewodniki. Cechuje je prowadzenie wasnych bada, czsto w szerokim zakresie, wysoki odsetek naukowcw i inynierw w oglnym zatrudnieniu. Firmy te w szerokim zakresie korzystaj take z kontaktw z wyszymi uczelniami, instytutami badawczymi i innymi przedsibiorstwami wanymi rdami nowoczesnych technologii. Edward STAWASZ
Literatura: [1] W. Cannell, B. Dankbaar (eds.), Technology Management and Public Policy in the European Union, Ofce for Ofcial Publications of the European Communities, Oxford University Press, New York 1996 [2] A. H. Jasiski, Przedsibiorstwo innowacyjne na rynku [w:] A. Sosnowska, S. obejko, A. Kopotek, Zarzdzanie rm innowacyjn, Din Warszawa 2000 [3] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999.

147

SEKTOR B+R [R&D sector] to og instytucji i osb zajmujcych si pracami twrczymi, podejmowanymi dla zwikszenia zasobu wiedzy, jak rwnie dla znalezienia nowych zastosowa dla tej wiedzy. W skad sektora B+R w Polsce wchodz nastpujce rodzaje jednostek:[1] placwki naukowe Polskiej Akademii Nauk obejmujce instytuty naukowe i samodzielne zakady naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe (w skrcie JBR-y), jednostki prywatne, ktrych podstawowy rodzaj dziaalnoci zaklasykowany zosta do dziau 73 wedug PKD Nauka, szkoy wysze: publiczne i prywatne prowadzce dziaalno B+R w zakresie tej dziaalnoci, jednostki obsugi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia, fundacje itp.), jednostki rozwojowe, pozostae jednostki. W ramach sektora B+R dziaaj jednostki naukowe okrelane jako instytucje prowadzce w sposb cigy badania naukowe lub prace rozwojowe:[2] e) podstawowe jednostki organizacyjne szk wyszych lub wyszych szk zawodowych w rozumieniu statutw tych szk, f) placwki naukowe Polskiej Akademii Nauk, g) jednostki badawczo-rozwojowe,
148

h) midzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrbnych przepisw, i) jednostki organizacyjne posiadajce status jednostki badawczo-rozwojowej, j) Polska Akademia Umiejtnoci, k) inne jednostki organizacyjne, niewymienione w lit. a-f, posiadajce osobowo prawn i siedzib w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsibiorcy posiadajcy status centrum badawczorozwojowego nadawany na podstawie.[3] Jednostki rozwojowe podmioty gospodarcze, zajmujce si dziaalnoci B+R obok swojej podstawowej dziaalnoci, prowadz przede wszystkim prace rozwojowe majce na celu zastosowanie istniejcej ju wiedzy, uzyskanej dziki badaniom podstawowym i stosowanym lub jako wynik dowiadczenia praktycznego, do opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejcych materiaw, urzdze, wyrobw, procesw, systemw czy usug. W przewaajcej czci s to przedsibiorstwa przemysowe posiadajce wasne zaplecze badawczo-rozwojowe (laboratoria, zakady i orodki badawczo-rozwojowe, dziay badawczo-technologiczne, biura konstrukcyjne i konstrukcyjno-technologiczne, zakady rozwoju techniki, biura studiw i projektw, itp.), a take rolnicze i zootechniczne zakady, gospodarstwa i stacje dowiadczalne, centra naukowo-techniczne, itp. Pozostae jednostki to m.in. szpitale prowadzce prace badawczo-rozwojowe obok swojej podstawowej dziaalnoci, inne ni kliniki akademii medycznych (uniwersytetw) oraz kliniki i szpitale Centrum Medycznego Ksztacenia Podyplomowego ujte w kategorii: szkoy wysze oraz szpitale posiadajce status instytutw na-

ukowo-badawczych, ujte w kategorii: jednostki badawczo-rozwojowe. Aleksander BKOWSKI

Literatura: [1] Raport o stanie nauki i techniki w Polsce 2003, GUS, Warszawa 2004 [2] Ustawa z dn. 8.10.2004 r., o zasadach nansowania nauki, Dz.U. Nr 238, poz. 2390 [3] Ustawa z dn. 29.07.2005 r., o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej, Dz.U. Nr 179, poz. 1484 [4] Ustawa z dn. 25.07.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych, Dz.U. Nr 36, poz. 170 z pn. zm. [5] Oslo Manual. The Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997.

wstanie duej grupy nowych rm spin-off. Przykadami mog tu by m.in. technologia tranzystorw czy technologie zwizane z konstrukcj dyskw twardych.[1] Pawe GODEK
Literatura: [1] P. Godek, Powstanie i nansowanie maej rmy technologicznej [w:] P. Godek, J. Kornecki, J. Ropga. Funkcjonowanie maych i rednich przedsibiorstw we wspczesnej gospodarce. Wybrane zagadnienia. Uniwersytet dzki, d 2005, s. 1617.

SPIN-OUT [internal start-up] jest to nowe przedsibiorstwo, ktre zostao zaoone przez pracownika/w przedsibiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoy wyszej), wykorzystujc w tym celu intelektualne oraz materialne zasoby organizacji macierzystej. Firmy spin-out, w przeciwiestwie do rm spin-off, s kapitaowo lub operacyjnie powizane z organizacj macierzyst. Tworzone s czsto w ramach venture management. Powizania operacyjne mog obejmowa m.in. obsug prawn, w zakresie rachunkowoci, jak rwnie w zakresie marketingu i korzystania z kanaw dystrybucji instytucji macierzystej. Tworzenie tego rodzaju przedsibiorstw w odniesieniu do projektw innowacyjnych jest form wykorzystania przez organizacj macierzyst potencjau, przedsibiorczego zespou zaoycielskiego przy jednoczesnym zachowaniu czciowej kontroli nad rozwojem projektu. Pawe GODEK
Literatura: [1] J.L. Nesheim, High-tech Start Up, The Free Press, New York 2000, s. 274275.

SPIN-OFF [firma odpryskowa] jest to nowe przedsibiorstwo, ktre powstao w drodze usamodzielnienia si pracownika/w przedsibiorstwa macierzystego lub innej organizacji (np. laboratorium badawczego, szkoy wyszej), wykorzystujcego/ych w tym celu intelektualne zasoby organizacji macierzystej. Firmy spin-off, w przeciwiestwie do rm spin-out, posiadaj charakter przedsiwzi niezalenych od organizacji macierzystej. Powstanie rmy poprzez usamodzielnienie si pracownikw instytucji badawczych czy personelu technicznego duych rm przemysowych, zwizane jest czsto z komercyjnym wykorzystaniem technologii, wiedzy technicznej i umiejtnoci nabytych w organizacji macierzystej. Proces ten w znacznej mierze przyczynia si do upowszechnienia si (dyfuzji) nowych technologii w gospodarce. W niektrych przypadkach przeomowe odkrycie w pojedynczej organizacji naukowo-badawczej moe powodowa po-

149

SPOECZESTWO INFORMACYJNE [information society] to termin przyjty powszechnie, zarwno w rozwaaniach teoretycznych, jak i w kontekcie instytucjonalnym, na okrelenie dominujcej aktywnoci spoeczestw (przetwarzanie informacji); stawiany w opozycji do dominujcych wczeniej rodzajw aktywnoci, charakterystycznych dla spoeczestwa przemysowego (wytwarzanie dbr). W powszechnym rozumieniu spoeczestwo informacyjne to, takie ktre stosuje rnego rodzaju nowoczesne technologie suce gromadzeniu, analizowaniu i przesyaniu informacji. Przede wszystkim jednak posiada instrumenty niezbdne do korzystania z tych technologii, czyli wiedz. Powszechnemu zastosowaniu technologii towarzysz zmiany organizacyjne, ekonomiczne, spoeczne, majce wpyw na wszystkie sfery ycia i dziaalnoci ludzi. Dotychczasowe analizy teoretyczne, pozwalaj odnosi rozumienie terminu spoeczestwo informacyjne do czterech znacze: (1) ideologicznego, gdzie s.i. okrelane jest w kategoriach polityki pastwa wobec zachodzcych transformacji gospodarczych i spoecznych; (2) ewolucyjnego, odnoszonego do znanych koncepcji fal rozwojowych (rolnictwo, przemys, wiedza i komunikacja) i przypisywanych im okrelonych typw spoeczestw (rolnicze, industrialne, informacyjne); (3) technologicznego, kiedy utosamia si rozwj gospodarczy i spoeczny ze spektakularnym rozwojem technologii informacyjnej, przeksztacajcej systemy pracy, zatrudnienia, sprawowania wadzy, edukacji, gospodarowania, w wyniku czego powsta150

j nowe wzory kulturowe i cywilizacyjne; i (4) poznawczego, zwizanego z tworzeniem teorii socjologicznych celem odnalezienia analitycznego paradygmatu istoty i sensu ksztatowania spoeczestwa informacyjnego. W ramach tych teorii dominuj dwie grupy pogldw: pierwsza obejmuje podejcie traktujce spoeczestwo informacyjne jako uksztatowan, odrbn struktur spoeczn, bdc konsekwencj ewolucji spoeczestwa postindustrialnego. Natomiast druga grupa pogldw zakada, e dokonujce si zmiany nie dotycz caoci spoeczestwa, a jedynie niektrych segmentw struktury spoecznej i traktuj problem w kategoriach zmiany spoecznej, a technologie informacyjne traktuje si jako jeden z wielu czynnikw majcych wpyw na czciowe zmiany w caociowym funkcjonowaniu struktury spoecznej, nie wpywajcy w jaki szczeglny sposb na jej jakociowe przeksztacenia. Przedstawiciele takiego podejcia wskazuj na objcie zmianami elit: politycznych, gospodarczych, intelektualnych, przy jednoczesnym pozostawieniu poza jego wpywem innych grup i zbiorowoci.[2] Okrelenie spoeczestwo informacyjne przyjo si po obu stronach Atlantyku i w Japonii, przy czym inaczej jest rozumiane. Europa, oparta na tradycjach wsplnotowoci, dy do budowy spoeczestwa informacyjnego poprzez strategiczne planowanie odgrne, majc na celu wyrwnywanie szans poszczeglnych krajw i regionw oraz stworzenie gospodarki konkurencyjnej wobec gospodarek USA i Japonii. W modelu amerykaskim, gdzie kluczow zasad rozwoju jest konkurencja, stosuje si planowanie poprzez nie przeszkadzanie, zakadajce koncentracj na zapewnieniu ram prawnych i organizacyjnych, czyli eliminowaniu utrudnie. Inn logik postpowania przyjmuj kraje Dalekiego Wschodu prefe-

rujce w tych obszarach daleko posunity interwencjonizm. Szczeglnie Japonia nie szczdzi rodkw na wspieranie technologicznych przedsiwzi, bada naukowych, innowacji.[5] Denicje spoeczestwa informacyjnego s nadal in statu nascendi. Cz z nich ma nieostry, opisowy bd operacyjny charakter. Znane s take wtpliwoci, co do samej potrzeby skonstruowania takiej denicji. Celem wprowadzenia porzdku analitycznego wyszczeglnia si cechy charakterystyczne oraz wskaniki pozwalajce empirycznie zwerykowa poziom wykorzystania technologii informacyjnych przez dane grupy i spoeczestwa. Wrd desygnatw pojcia wymienia si:[2] rozwinite rodki wytwarzania, analizowania, przekazywania informacji i komunikacji; umiejtnoci wykorzystania technologii informacyjnych przez wikszo spoeczestwa, bdcych podstaw zatrudnienia i utrzymania; znaczcy wpyw wykorzystywania tych rodkw na poziom dochodu narodowego; zakres stosowania technik jako gwny wskanik rozwoju cywilizacyjnego i kulturowego, zwizany ze zmianami w dotychczasowych systemach aksjologicznych i spoecznych wzorach zachowa. Na podstawie wyszczeglnionych desygnatw spoeczestwa informacyjnego proponuje si nastpujce empiryczne indykatory:[2]

liczbowe okrelenie sprztu teleinformacyjnego przypadajcego na jednego obywatela; procentowy wskanik liczby umiejcych wykorzystywa ten sprzt do ogu ludnoci; procentowe okrelenie udziau omawianego sektora do innych sektorw gospodarki w stosunku do produktu globalnego i dochodu pastwa; okrelenie proporcji pomidzy zatrudnieniem w tych sektorach, ktre s zwizane z usugami i przemysem teleinformacyjnym, do ogu zatrudnionych oraz okrelenie procentowe zmian spoecznych preferencji w zakresie korzystania z tradycyjnych form rozrywki. Na obecnym etapie wiedzy na temat zachodzcych przemian okrelanych mianem dochodzenia do spoeczestw informacyjnego mona stwierdzi, e mamy za sob kwestie dotyczce: powszechnej zgody, e spoeczestwa obecnie powstajce s zasadniczo odmienne od poprzednich; nazewnictwa poprzez fakt, e okrelenie s.i. powszechnie przyjo si na okrelenie zachodzcych przemian. Natomiast przed obserwatorami i badaczami ycia spoecznego s jeszcze problemy dotyczce: identykacji tzw. obszarw kluczowych i ich opisu przemian, ktre nadal trwaj i cay czas si dokonuj; aspektu instytucjonalnego dotyczcego konkretnych dziaa podejmowa151

nych w ramach polityk narodowych i ponadnarodowych. Zachodzce pod wpywem rozwoju technologicznego zmiany, powoduj prby stworzenia przyszych scenariuszy rozwoju spoeczestwa informacyjnego. Zasadniczo konstruowane do niedawna teoretyczne wizje mona byo podzieli na trzy grupy: pesymistyczne (orwellowska i rozczarowania spoecznego), optymistyczne (spoeczestwa twrczego i spoeczestwa opartego na wysokiej technice) i neutralne (spoeczestwa wspczesnych demokracji zachodnich i quasi-informacyjnego).[1] Obecne scenariusze rozwoju spoeczestwa informacyjnego, oparte o kilkunastoletnie obserwacje i badania, oscyluj wok czterech scenariuszy zrnicowanych pod wzgldem wskanika optymizmu: (1) s. wyczerpujcej si demokracji; (2) s. zdyscyplinowane; (3) s. demokratycznej kontynuacji; (4) s. transformacyjne.[8] Z perspektywy czasu F. Machlup`a uznaje si za pierwszego, ktry analizowa sektor nazwany przez siebie produkcj i dystrybucj wiedzy. Dla celw analitycznych stworzy (na przykadzie gospodarki USA) zoone z trzydziestu rnych dziedzin grupy, z ktrych powstao pi kategorii: owiata, badania, media komunikacji, maszyny informacyjne (komputery) oraz usugi informacyjne (nanse, ubezpieczenia, inwestycje). Analiza pozwolia dowie, e w 1958 r. sektor informacji dostarczajcy 29% PKB i jednoczenie pochaniajcy 31% siy roboczej, od roku 1947 rozwija si dwa razy szybciej, ni rs dochd narodowy USA. Analizowane przez F. Machlup`a procesy potwierdziy pniejsze analizy M. Pora152

ta (1970) z Urzdu Telekomunikacji Departamentu Handlu USA.[1] Natomiast samo uycie terminu s.i. (jap. joho shakai) datuje si na lata 60. i przypisuje Japoczykom: T. Umesamo, K. Koyamie, Y. Masudzie. W latach 70. termin by znany i stosowany take w Europie, a obok niego na okrelenie zachodzcych zmian uywano take okrele: wiek cybernetyczny, epoka elektroniczna, spoeczestwo technotroniczne, postindustrialne. Obecnie spotka mona take okrelenia: spoeczestwo wiedzy, sieci, informatyczne, cyfrowe, zinternetyzowane, cybernetyczne, ponowoczesne, telematyczne, postmodernistyczne i.in. Z perspektywy historycznej przejcie od spoeczestwa przemysowego do informacyjnego umiejscawia si w rnych momentach czasowych i wie na przykad z: przewag liczebn white-collar workers (pracownikw umysowych zajmujcych stanowiska urzdnicze, techniczne i administracyjne) nad blue-collar workers (pracownikw zycznych) lata 50.[4]; wystrzeleniem przez Rosjan sputnika, bdcego katalizatorem dalszych zmian, nie poprzez sam fakt, i rozpocza si era lotw kosmicznych, ale narodzia si era globalnej komunikacji satelitarnej rok 1957 [4]; opracowaniem protokow sieci komputerowych (protokow transmisji danych), gwnie TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), od powstania ktrych rozpocz si burzliwy i powszechny rozwj Internetu i sieci komputerowych[3].

W sferze instytucjonalnej za momenty urzeczywistniajce s.i. w postaci konkretnych dziaa byy: (1) dziaania podjte przez Japoczykw w poowie lat 70., (2) opublikowanie raportu Narodowej Akademii Nauk USA w 1979 r. prezentujcego kierunki zmian wynikajce z rozwoju techniki cyfrowej oraz (3) opublikowanie raportu o sutkach cywilizacyjnych rozwoju w postaci raportu dla Klubu Rzymskiego z 1982 r.[7] Obecnie za trzy najbardziej zaawansowane spoeczestwa informacyjne uwaa si: Finlandi, Stany Zjednoczone i Singapur, ktre rnic si pod wieloma wzgldami (gwnie powiza instytucjonalnych pomidzy pastwem, nauk i biznesem) tworz z dobrym skutkiem rne jego modele[6]. Logika postpowania bez wzgldu na to, czy przybiera model dalekowschodni, amerykaski, ski czy jakikolwiek inny, moe i powinna stanowi podstaw wasnych strategii rozwojowych. Punktem wyjcia musz by dziaania skierowane na: (1) minimalizacj sygnalizowanych na podstawie bada i dowiadcze innych krajw zagroe, (2) optymalizacj warunkw rozwojowych poprzez tworzenie przychylnego klimatu do ich realizacji.

na na przykadzie miasteczka internetowego Akademii Grniczo-Hutniczej w Krakowie, Uczelniane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Krakw 2001, s. 4142 [3] A. P. Wierzbicki, Rola techniki w cywilizacji informacyjnej [w:] L. W. Zacher (red.), Problemy spoeczestwa informacyjnego. Elementy analizy ewaluacji i prognozy, Wysza Szkoa Przedsibiorczoci im. L. Komiskiego, Warszawa 1997, s. 94 [4] J. Naisbitt, Megatrendy, Zysk i S-ka, Pozna 1997, s. 2930 [5] R. Tadeusiewicz, o potrzebie naukowej reeksji nad rozwojem spoeczestwa informacyjnego [w:] [2], s. 1618 [6] J. Kulpiska, Rozwj spoeczestwa informacyjnego przykad Finlandii [w:] L. H. Haber (red.), Spoeczestwo informacyjne wizja czy rzeczywisto? II Oglnopolska Konferencja Naukowa, Uczelniane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Krakw 2004, t. 1, s. 67 [7] A.M. Wilk, Polska wobec wyzwa spoeczestwa informacyjnego [w:] T. Zaspa, R. Chmura (red.), Internet, fenomen spoeczestwa informacyjnego, w. Pawe, Czstochowa 2001, s. 152153 [8] K. Krzysztofek, Scenariusze przyszoci spoeczestwa informacyjnego [w:] W. Cellary (red.), Polska w drodze do globalnego spoeczestwa informacyjnego. Raport o rozwoju spoecznym, UNDP, Warszawa 2002.

STRATEGIA LIZBOSKA [Lisabon Strategy] To wieloletni programu reform i zmian strukturalnych dla Europy, przyjty na szczycie przywdcw pastw UE w marcu 2000 r. w Lizbonie, posiadajcy rang nadrzdnego instrumentu kreowania rozwoju spoeczno-gospodarczego Unii do 2010 roku. Strategia ta stanowi prb rewitalizacji europejskiej gospodarki, tak by w zaoonej perspektywie czasowej staa si wiodc potg ekonomiczn wiata. Gwnym celem Strategii Lizbo153

Magorzata MATUSIAK
Literatura: [1] T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz, Spoeczestwo informacyjne. Szanse, zagroenia, wyzwania, Profesorowi Andrzejowi Sowiskiemu in memoriam od autorw, s. 38, www.users.uj.edu. pl/~usgoban/agh.html [2] L. H. Haber, Poznawcze aspekty bada nad spoecznoci informacyjn [w:] L. H. Haber (red.), Mikrospoeczno informacyj-

skiej jest stworzenie na obszarze UE do koca 2010 roku najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki wiatowej, opartej na wiedzy; zdolnej do tworzenia nowych miejsc pracy oraz zapewniajcej spjno spoeczn. W swojej treci merytorycznej nie odkrywa nowych kierunkw dziaania, potencjalnych szans czy zagroe, lecz zbiera w jeden pakiet zamierzenia i instrumenty polityki szeroko dyskutowane w latach dziewidziesitych. Jej gwn zalet jest kompleksowo i zintegrowane podejcie do aktywizacji procesw rozwojowych, wymagajcych rnych elementw zazbiajcej si polityki, czcej cele gospodarcze, spoeczne i ekologiczne.[1] U podstaw Strategii Lizboskiej odnajdujemy ofensywne denie do efektywniejszego wykorzystania dostpnych zasobw (pracy, wiedzy, kapitau, rodowiska) oraz aktywne ksztatowanie nowych przewag konkurencyjnych europejskiego obszaru gospodarczego. Osigniciu zakadanych celw maj suy rnego typu dziaania w piciu, komplementarnych obszarach: 1) przechodzenia do gospodarki opartej na wiedzy obejmujcego rozwj spoeczestwa informacyjnego, wzrost znaczenia nauki i bada, stymulowanie zdolnoci innowacyjnych oraz ksztatowanie kwalikacji i umiejtnoci pod potrzeby przyszych rynkw pracy; 2) liberalizacji i integracji rynkw i sektorw sieciowych dotychczas wyczonych z regu wsplnego rynku (telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, usugi nansowe); 3) rozwoju przedsibiorczoci, ksztatowania warunkw wolnej konkurencji
154

poprzez deregulacj i likwidacj barier administracyjno-prawnych, tworzenie i rozwj biznesu, atwiejszy dostp rm i przyszych przedsibiorcw do kapitau, wiedzy i technologii; 4) wzrostu zatrudnienia i przebudowy modelu spoecznego poprzez uelastycznienie rynkw pracy, wzrost aktywnoci zawodowej, doskonalenie systemw edukacji, unowoczenienie modelu zabezpiecze spoecznych oraz ograniczanie biedy i wyklucze spoecznych; 5) wdraania zasad zrwnowaonego rozwoju i zachowania rodowiska naturalnego. Ustalenia Strategii Lizboskiej s skierowane bezporednio do instytucji unijnych i rzdw poszczeglnych pastw czonkowskich. Budowa gospodarki opartej na wiedzy opiera si na inicjatywach i dziaaniach w dwch komplementarnych obszarach: 1. Spoeczestwo informacyjne zapewnienie kademu mieszkacowi Unii swobodnego dostpu do informacji za porednictwem elektronicznych rodkw przekazu. Dla inicjatyw w tym zakresie nie stworzono specjalnych podstaw instytucjonalnych i nansowych. Gwny nacisk pooono na dziaania i rodki krajowe. Poszczeglne pastwa same miay okreli priorytety i plany dziaa, wcznie z zapewnieniem funduszy. W trakcie realizacji powstaa jednak potrzeba koordynacji wybranych dziaa na poziomie unijnym. Ma temu suy zatwierdzona na szczycie unijnym w Feirze

(Portugalia) inicjatywa eEurope Action Plan 2002, obejmujca trzy komponenty: (1) taszy, szybszy i bezpieczniejszy Internet; (2) inwestowanie w ludzi i umiejtnoci; (3) motywowanie do korzystania z Internetu. 2. Badania i innowacje generowanie innowacji, rozwj nowoczesnych technologii oraz mechanizmw absorpcji wiedzy przez gospodark. Priorytety w tym zakresie obejmuj: stworzenie Europejskiego Obszaru Badawczego (ERA European Research Area), tzn. integracja dziaalnoci badawczo-rozwojowej na obszarze UE oraz zwikszenie mobilnoci kadry naukowej; zwikszenie do 2010 r. nakadw na B+R do poziomu 3% PKB (w tym 2/3 rodkw ma pochodzi od przedsibiorstw). Stworzenie wsplnego obszaru badawczego ma na celu wzmocnienie spjnoci aktywnoci badawczej, popraw efektywnoci polityki wsparcia rozwoju oraz efektywniejsze wykorzystanie wynikw bada naukowych i postpu technologicznego dla zwikszenia konkurencyjnoci gospodarki europejskiej. Wrd szczegowych zada na plan pierwszy wysuwaj si:[2] rozwj mechanizmw tworzenia sieci doskonaoci; stymulowanie wzrostu prywatnych wydatkw na B+R (ksztatowanie klimatu wsppracy rm i instytucji B+R, zachty podatkowe, rozwj venture capital, wzrost aktywnoci Europejskiego Banku Inwestycyjnego);

wzrost mobilnoci kadry naukowo-badawczej; rozwj Europejskiego Systemu Patentowego; poprawa otoczenia regulacyjnego (prawnego, nansowego, podatkowego), oddziaujcego na prowadzenie bada i zaangaowanie przedsibiorstw w przedsiwzicia innowacyjne; ksztatowanie zdolnoci wchaniania innowacji przez przedsibiorstwa; rozwj wsppracy naukowo-badawczej z USA. Konsekwencj opracowania i przyjcia dokumentw lizboskich jest zmiana polityki naukowo-technologicznej Unii Europejskiej, ktra do tej pory zmierzaa w kierunku oddolnego jej kreowania. Ma ona polega na zblieniu jej do potrzeb regionalnych i krajowych, endogenicznych potrzeb regionalnej przestrzeni i podmiotw w niej dziaajcych. Wedug oddolnej zasady kreowania polityki naukowo-badawczej i postpu technologicznego zorganizowane byo dziaanie piciu programw ramowych (w latach 19842002), stanowicych instrument nansowy wsplnotowej polityki naukowo-badawczej. Zasady 6 Programu Ramowego rozpocztego w listopadzie 2002 r. ulegy zmianie. Wzmocniono zasad koordynacji polityki naukowo-technologicznej na poziomie Wsplnoty, tak by umoliwi efektywniejsze wykorzystanie dziaalnoci potencjau B+R we wzmacnianiu konkurencyjnoci gospodarki europejskiej jako caoci. Traktat o Unii Europejskiej (artykuy 163 173) wskazuje, e Wsplnota ma na celu
155

wzmacnianie podstaw naukowo-technicznych swojego przemysu i wspieranie jej wikszej konkurencyjnoci na poziomie midzynarodowym, jednoczenie wspomagajc dziaalno badawczo-rozwojow uznan za konieczn w innych obszarach. W nowych ramach, polityce naukowo-technologicznej Wsplnoty nadano horyzontalny charakter. Zagwarantowano to Traktatem o Unii Europejskiej, w ktrym wskazuje si, e polityka ta powinna by zbiena i uwzgldnia cele innych polityk sektorowych. Zatem dziaania i instrumenty kreowane w ramach polityki naukowo-technologicznej powinny by koordynowane i suy realizacji innym, sektorowym politykom Wsplnoty (np. w obszarze rolnictwa, ochrony zdrowia czy ochrony rodowiska). Jednoczenie mocno podkrela si konieczno zwikszenia wsppracy sektora B+R z sektorem gospodarczym. W tym obszarze szczeglne znaczenie nadaje si dziaaniom dotyczcym: wzmacniania bazy naukowo-badawczej dla potrzeb przemysu; wzmacniania wsppracy pomidzy jednostkami badawczo-rozwojowymi i naukowymi a maymi i rednimi przedsibiorstwami; wspierania wyselekcjonowanych obszarw badawczych i ich promocji (tych, ktre stwarzaj szans wejcia produktw europejskich na rynki midzynarodowe); wspierania specjalizacji produkcji. Ocen postpw w obszarze wdraania Strategii na poziomie unijnym, jak i na
156

poziomie poszczeglnych pastw, zawieraj doroczne raporty przygotowywane przez Komisj Europejsk. W sferze realizacji przyjto (w rnych dziedzinach) okoo 100 rozporzdze, dyrektyw i programw. Po 4 latach realizacji wstpna ocena wskazuje na due zrnicowanie osigni poszczeglnych pastw. Zdecydowanie najlepiej radz sobie kraje Europy Pnocnej: Finlandia i Szwecja oraz Irlandia i Wielka Brytania. Natomiast problemy identykuje si w odniesieniu do pastw tzw. twardego jdra Europy Niemcy, Francja i Wochy. Mimo szeregu pozytywnych efektw, tempo wdraania Strategii w pierwszych czterech latach, naley uzna za niewystarczajce dla osignicia zaoonych celw do koca 2010 r.[3] Dystans dzielcy gospodark unijn wzgldem potgi Stanw Zjednoczony nie uleg istotnemu zmniejszeniu, a wrcz (w odniesieniu do szeregu wskanikw) dysproporcje pogbiy si; np. nakady na B+R, wielko funduszy venture capital. Zadawalajcych wynikw nie odnotowano w adnym z kluczowych obszarw. Do gwnych przyczyn tego stanu naley zaliczy: 1. Radykalne spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego UE w momencie formuowania celw Strategii Lizboskiej w 2000 roku, wzrost PKB osiga poziom 3,5%, za dla ostatnich 4 lat wynosi rednio okoo 0,8% rocznie. 2. Trudnoci w wypracowaniu kompromisu krajw czonkowskich przy tworzeniu wielu rozwiza prawnych, midzy innymi wsplnego prawa patentowego (wprowadzenie Wsplnego Patentu Europejskiego).

3. Opnienia we wdraaniu legislacji dotyczcych rynku wewntrznego, realizowania idei jednolitego rynku (przede wszystkim rynku energii). Dostrzegajc powysze ograniczenia i brak oczekiwanej dynamiki poprawy innowacyjnoci gospodarki europejskiej w latach 20032004 podjto szereg inicjatyw i dziaa zaradczych. W czerwcu 2003 r. przyjto plan Inwestycje w badania, w ktrym zaproponowano cztery grupy dziaa:[4] 1. Poprawa spjnoci i koordynacji podejmowanych dziaa poprzez stworzenie kilku europejskich platform technologicznych, ktre wok kluczowych technologii bd czy gwnych partnerw: instytucje naukowe, przedsibiorstwa, grupy konsumenckie, instytucje publiczne i pomostowe itp. 2. Poprawa systemu wsparcia bada i komercjalizacji innowacji technologicznych w zakresie: rozwoju zasobw ludzkich; wzmocnienia publicznej sfery B+R i jej powiza z przemysem; udoskonalenie i rozwj instrumentw nansowych (m.in. gwarancje dla nansowania B+R w MSP oraz wsparcie venture capital). 3. Zwikszenie nakadw publicznych na badania oraz szersze wykorzystanie innych instrumentw (pomoc publiczna dla przemysu, zamwienia publiczne). 4. Poprawa otoczenia dla bada i innowacji technologicznych (ochrona wa-

snoci intelektualnej, regulacje dotyczce produktw i standardw, jasne reguy konkurencji, usprawnienie rynkw nansowych itp.). Aktualne tempo realizacji zaoonych priorytetw i wdraanych zmian, nie gwarantuje zrealizowania zaoonych w Strategii Lizboskiej celw w wyznaczonym terminie. Wydaje si, e przyjte w warunkach pomylnej koniunktury i dynamicznie rozwijajcej si nowej ekonomii cele, sformuowano zbyt optymistycznie. Krach inwestycyjny w sektorach IT oraz zaamanie tempa wzrostu gospodarczego, silnie ograniczaj moliwoci zwikszenia nakadw na B+R przez przedsibiorstwa i rzdy poszczeglnych pastw. Proces deregulacji gospodarek europejskich napotyka na duy opr. Nikt nie kwestionuje wytyczonych w Barcelonie wskanikw gospodarki opartej na wiedzy, ale w niewielkim zakresie przekada si to na decyzje budetowe. Zwycia europejskie przywizanie do modelu pastwa opiekuczego. Jednoczenie, tendencje stagnacyjne w pastwach tzw. Starej Unii s silniejsze, ni w gospodarkach USA czy Japonii. W roku 2004 dokonano okresowej oceny realizacji celw Strategii Lizboskiej i dokonano ich reorientacji. Komisja Europejska opublikowaa w roku 2005 nowy dokument[5], w ktrym wytyczono koncentracj na osigniciu trzech gwnych celw: 1. Wiedza i innowacje si napdow zrwnowaonego wzrostu gospodarczego. 2. Uczynienie Europy bardziej atrakcyjnym miejscem do inwestowania i pracy. 3. Tworzenie nowych, lepszych miejsc pracy.
157

Rwnoczenie Komisja Europejska zobowizaa kraje czonkowskie do opracowania krajowych planw osignicia wytyczonych celw, tzw. Narodowych Programw Reform. Na poziomie europejskim instrumentem realizacji nowych celw Strategii w zakresie bada i innowacji, sta si nowy plan dziaania opublikowany w padzierniku 2005 r.[7] Krzysztof B. MATUSIAK Aleksandra NOWAKOWSKA
Literatura: [1] K. B. Matusiak, A. Nowakowska, Dylematy Strategii Lizboskiej budowa gospodarki opartej na wiedzy [w:] Orodki innowacji i przedsibiorczoci, SOOIPP/Raport, d/Warszawa 2004, ss. 459464 [2] Making Reality of the European Research Area: Guidelines for EU Research Activities (2002 2006), COM(200)612\nal, European Commission 2000 [3] Wdraanie Strategii Lizboskiej. Reformy dla rozszerzonej Unii, Raport Komisji na wiosenny szczyt Rady Europejskiej 26.03.2004, COM(2004) 29 [4] Investing In Research: an Action Plan for Europe, COM(2003)226 nal/2, Brussels 4.06.2003 [5] Working together for growth and jobs a new start for the Lisabon Strategy, COM(2005)24 [6] Common Actions for Growth and Employment: The Community Lisbon Programme, COM(2005) 330 nal [7] Implementing the Community Lisabon Programme: More Research and Innovation Investing for Growth and Employment: a Common Approach COM(2005) 488 nal.

wsppracujcy ze sob pracownicy (elementy systemu) daj wypadkowy wynik pod jakim wzgldem wikszy (wiksza warto lub niszy koszt), ni prosta suma skutkw wywoanych przez dziaanie kadego pracownika (elementu systemu) z osobna (indywidualnie). Osiganie efektu synergetycznego stanowi sens tworzenia oraz istnienia i rozwoju wszelkich organizacji. Synergia jest rdem, ktre pozwala osign korzyci obu stronom biorcym udzia w grze organizacyjnej. Oczywicie wysoko sumy korzyci zaley od przyjtych regu gry, czyli od ustale midzy uczestnikami a organizacj jako caoci. Stosunki midzy organizacj a jej uczestnikami maj charakter gry o sumie niezerowej, tzn. e jeden uczestnik moe wygra wicej anieli tylko tyle ile drugi straci (gra o sumie zerowej), gdy rezultat zorganizowanego wspdziaania jest wikszy, ni suma rezultatw ich dziaa pojedynczych. Efekt synergii wykorzystuj m.in. organizacje wspierajce rozwj przedsibiorczoci i innowacji. Najczciej dziki prowadzonej przez te instytucje polityce i bliskim kontaktom podmiotw (w praktyce oznacza to bliskie ssiedztwo), pocztkujcy przedsibiorcy dziaajcy w inkubatorach przedsibiorczoci i rmy innowacyjne zlokalizowane w parkach technologicznych, nie konkuruj ze sob. Obecno wielu niekonkurencyjnych podmiotw gospodarczych znajdujcych si na zblionym poziomie rozwoju i stojcych przed podobnymi wyzwaniami sprzyja ich niewymuszonej wsppracy. Dziki temu osigaj one lepsze efekty niszym kosztem (nakady, czas, dostp do informacji) i w rezultacie uzyskuj przewag konkurencyjn nad innymi podmiotami dziaajcymi na rynku. Karol LITYSKI

SYNERGIA [synergy] To wspdziaanie, kooperacja czynnikw, skuteczniejsza ni suma ich oddzielnych dziaa. Zjawisko polegajce na tym, e
158

Literatura: [1] Sownik Wyrazw Obcych Wadysawa Kopaliskiego www.slownik-online. pl [2] WIKIPEDIA Wolna Encyklopedia www. pl.wikipedia.org

rde informacji dla innowacji (zgodnie z nowymi teoriami i modelami dziaalnoci innowacyjnej jest ich wiele, nie tylko dziaalno B+R jak to zakada tzw. model linearny), celw dziaalnoci innowacyjnej, przeszkd utrudniajcych lub uniemoliwiajcych wprowadzanie innowacji. W roku przez Grup NESTI i EUROSTAT 2003 rozpoczte zostay prace nad drug rewizj podrcznika, majce na celu przygotowanie do nowej, trzeciej wersji uwzgldniajcej najnowsze ustalenia z zakresu teorii i statystyki innowacji. Nowa wersja Podrcznika Oslo, bdca wsplnym przedsiwziciem OECD i EUROSTAT ma si ukaza w drugiej poowie 2005 roku jako Oslo Manual 2005.
Literatura: [1] Podrcznik Oslo, Proponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczcych innowacji technologicznych, OECD/EUROSTAT 1997, KBN 1999 [2] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 56.

SYSTEM (METODOLOGIA) OSLO [Oslo Manual] to wytyczne metodologicznie dotyczce bada statystycznych innowacji technologicznych (dziaalnoci innowacyjnej) tzw. metod podmiotow w sektorze przedsibiorstw (Buisness Enterprise Sector), w przemyle i w tzw. sektorze usug rynkowych, opracowane na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych przez ekspertw OECD pod egid grupy NESTI na podstawie wczeniejszych dowiadcze krajw skandynawskich, Niemiec, Francji i Woch i opublikowane w midzynarodowym podrczniku metodologicznym zwanym Oslo Manual. Stanowi powszechnie przyjty, midzynarodowy standard metodologiczny stosowany aktualnie we wszystkich krajach prowadzcych badania statystyczne innowacji. Opracowana w oparciu o nowoczesne interakcyjne modele dziaalnoci innowacyjnej obejmuje zestaw denicji i zalece metodycznych, dotyczcych w szczeglnoci bada statystycznych nastpujcych zagadnie wchodzcych w zakres problematyki innowacji: nakadw na dziaalno innowacyjn w ujciu wedug rodzajw tej dziaalnoci, wpywu innowacji na wyniki dziaalnoci przedsibiorstw, czyli efektw innowacji i sposobw ich mierzenia,

TAKSONOMIA KRAJW WEDUG VERSPAGENA obrazuje rol i udzia rnych grup krajw w generowaniu i dyfuzji zmiany technologicznej. Opracowana przez dr Barta Verspagena z Instytutu Bada Ekonomicznych nad Innowacjami i Technologi przy Uniwersytecie Limburskim w Maastricht (Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology MERIT, Holandia), na podstawie analizy bogatego materiau statystycznego (podstawowe wskaniki ekonomiczne i naukowo-tech159

niczne dla 120 krajw o gospodarce rynkowej w okresie 19601989). W wyniku tej analizy dokonany zosta podzia badanych krajw na cztery grupy: 1. Liderw (leaders) grupa najmniej liczna (w badanym okresie zmniejszya ona ponadto swoj liczebno), obejmujca najbogatsze kraje wiata i stanowica gwne wiatowe rdo nowej wiedzy i technologii (w latach 19601973 byy to: Kanada, Stany Zjednoczone, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Szwecja, Szwajcaria, Australia, Belgia, Dania i Nowa Zelandia, natomiast w latach 19731989: Kanada, Stany Zjednoczone, Japonia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Szwecja i Szwajcaria). 2. Kraje doganiajce (catching up countries) przykady krajw doganiajcych w latach dziewidziesitych to przede wszystkim Irlandia i Korea Pd. 3. Kraje zaklinowane na dotychczasowej pozycji (clamping on countries) kraje, ktre osigny pewien redni, progowy poziom rozwoju ekonomicznego, lecz nie s jeszcze w stanie zrobi przeomowego kroku, aby wej na ciek przyspieszonego wzrostu zmniejszajcego dostatecznie szybko dystans dzielcy je od liderw, jak dzieje si to w przypadku krajw doganiajcych. 4. Kraje pozostajce w tyle (falling behind countries) grupa zdecydowanie najwiksza, aczkolwiek w cigu badanych trzydziestu lat systematycznie zmniejszajca swoj liczebno. Powysza taksonomia ma do istotne implikacje w odniesieniu do statystyki nauki
160

i techniki, jako e dla kadej z tych grup krajw naleaoby w zasadzie stosowa by jak najlepiej odda ich stan aktualny i perspektywy rozwojowe na przyszo nieco inny zestaw wskanikw naukowo-technicznych; np. dla krajw grupy catching up, do ktrej doczenia powinna aspirowa Polska bardzo due znaczenie maj wskaniki opisujce zdolno gospodarki i spoeczestwa do asymilacji i dyfuzji nowej wiedzy i technologii, takie jak np. wskaniki dotyczce innowacyjnoci gospodarki (innowacje jako wynik procesw dyfuzji), czy wskaniki z zakresu edukacji (w analizie dr Verspagena Polska nie zostaa uwzgldniona, podobnie jak i inne kraje nie posiadajce w podanym okresie 19601989 gospodarki rynkowej).
Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 1415.

TECHNOPOL traktowany jest jako specyczna forma dystryktu przemysowego, ktrego rozwj oparty jest na nowoczesnych technologiach. Termin ten pocztkowo odnosi si do bieguna technologicznego, kojarzcego si z pojciem biegunw wzrostu lat 1950 1960, rozwijanym przez F. Perroux. Technopol powstaje poprzez kombinacj w okrelonym punkcie, przedsibiorstw zwizanych z rozwojem naukowym, szk wyszych i orodkw badawczych. Pocztkowo, w momencie powstawania, bazuje on na spoecznoci naukowej. Nie mona go jednak traktowa tylko jako uprzywilejowanej czy szczeglnej strefy przemysowej, zagospodarowanej i posiadajcej odpowiedni infrastruktur.

Jest przede wszystkim zoonym systemem relacji midzy dwiema sferami: nauki (reprezentowanej przez uniwersytety i laboratoria badawcze) i gospodarki. Dlatego w wikszoci przypadkw bieguny technologiczne s efektem dziaa miast, i to duych metropolii. Tworzenie takiego bieguna oparte jest na koncepcji tzw. podnej krzywki, wedug ktrej peni on rol porednika, cznika midzy badaniami i przemysem. Uatwiajc kontakty osobiste midzy rnymi rodowiskami tworzy efekt synergiczny, ktry wywouje nowe idee innowacji technicznej i pobudza powstawanie nowych przedsibiorstw. Pierwsze bieguny technologiczne powstay w Stanach Zjednoczonych, a ich rozwj przypada na okres po II wojnie wiatowej. W latach 60. byo ju okoo stu parkw naukowych i biegunw technologii. Do najwikszych i najstarszych, uwaanych dzi za klasyczne, nale: Droga 128 koo Bostonu, Silicon Valley obok San Francisco i Orange County na poudnie od Los Angeles. Przestrzenie te stay si symbolami i modelami industrializacji wspczesnych gospodarek. Szczeglnym przypadkiem jest tu sawna Dolina Krzemowa. Silicon Valley stao si terminem rodzajowym. Powstaa w 1951 r. w Palo Alto, na przedmieciach San Francisco i bya efektem wsppracy Uniwersytetu Stanford i kilku przedsibiorstw zaoonych w nowych elektronicznych przemysach. Prosty pocztkowo technopol, szybko rozwin si w sposb autonomiczny, stajc si technopoli, najsawniejsz i najwaniejsz na wiecie. W kocu lat 90. XX w. zajmowaa ona obszar 500 km2, z 6 tys. przedsibiorstw (w tym najwikszymi rmami elektronicznymi) generujcymi PKB rwny 325 mld $.

W Europie tworzenie biegunw technologicznych przypada na lata 60. Ich forma jest bardzo zrnicowana, od parkw naukowych do wielkich osi rozwoju. Mimo, e czsto idea ta bya lansowana przez pastwo (np. we Francji), to decyzja o powstaniu takich biegunw jest inicjatyw lokaln lub regionaln. Ich tworzenie polegao na rozwijaniu dziaalnoci badawczej i przemysowej w kilku wybranych dziedzinach, stanowicych mocne punkty miasta czy regionu. We wszystkich tych przypadkach chodzio o koncentracj wszystkich rodkw na tych dziedzinach, do ktrych jednostki te byy najbardziej predysponowane. Aleksandra JEWTUCHOWICZ
Literatura: [1] G. Benko, Geograa technopolii, PWN, Warszawa 1993 [2] P. Bloc-Duraffour, Les villes dans le monde, Armand Colin, Synthse, Paris 1998 [3] T. Bruhat, Vingt Technopoles, un premier bilan, Datar, La documentation Franaise, Paris 1990 [4] J. De Courson, Technople et projet urbain: lexprience internationale [w:] Villes et technopoles; Nouvelle Urbanisation, Nouvelle Industrialisation, PUM, Toulouse 1990 [5] A. Jewtuchowicz, Polityka technologiczna i organizacja transferu technologii we Francji [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz, (red.), Przedsibiorczo i transfer technologii, polska perspektywa, d/yrardw 1998 [6] A. Jewtuchowicz, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet dzki, d 2005.

TECHNOPOLIA Obok pojcia technopolu w literaturze uywane jest rwnie pojcie technopolii. Pierwsze oznacza biegun technologiczny, drugie miasto o wyszych kompetencjach technologicznych, ktrego rozwj opar161

ty jest na tworzeniu i sprzeday zaawansowanych technologii i ktrego celem s badania i ich aplikacja przemysowa. Za gwne cechy technopolii uwaa si: przestrzenne skoncentrowanie infrastruktury badawczej, naukowej i technologicznej nalecej zarwno do sektora publicznego jak i prywatnego, majce na celu stymulowanie i dyfuzj innowacji, wysok jako warunkw ycia, pracy i rodowiska naturalnego, lokalizacj przemysu wysokiej technologii, zwaszcza maych i rednich przedsibiorstw przemysowych, przystosowane sposoby nansowania przedsibiorstw, w tym rozwj kapitau ryzyka, obecno rodowiska badawczego i uniwersyteckiego. Rozwj nowych technologii w technopoliach stymulowany jest przez efekt synergii i korzyci zewntrzne, gwnie technologiczne. Aby takie efekty wywoa rozbudowywana jest, gwnie przez samorzdy lokalne, specyczna infrastruktura inkubatory, szkki przedsibiorstw, centra innowacji, parki biznesu i handlu itp. Dominujce w technopolii sieci opieraj si gwnie na relacjach zawodowych. Powstajce relacje i regulacje utrzymuj si na bazie wsplnego wyksztacenia technicznego, znajomoci zawodowych, podobnych bada naukowych i nie musz opiera si na partnerstwie lokalnych aktorw. Zjawisko technopolizacji umiejscawia si jednoczenie w logice rozwoju na
162

poziomie lokalnym oraz logice rozwoju naukowego, technicznego i przemysowego na poziomie narodowym i wiatowym. Ograniczenia z tego wynikajce, okrelane s przez problem pogodzenia tych dwch logik rozwoju, prezentujcych odmienn racjonalno, rny horyzont czasowy i rn skuteczno. Liczne badania potwierdzaj tez, e technopolie w zasadzie nie powstaj spontanicznie. Wadze lokalne musz w tym przypadku sterowa podstawowymi procesami rozwoju swoich gospodarek w sposb, ktry zapewni im efektywne poczenie z sieci globaln. Aleksandra JEWTUCHOWICZ
Literatura: [1] G. Benko, Geograa technopolii, PWN, Warszawa 1993 [2] P. Bloc-Duraffour, Les villes dans le monde, ed. Armand Colin, Synthse, Paris 1998 [3] T. Bruhat, Vingt Technopoles, un premier bilan, Datar, La documentation Franaise, Paris 1990 [4] J. De Courson, Technople et projet urbain: lexprience internationale [w:] Villes et technopoles; Nouvelle Urbanisation, Nouvelle Industrialisation, PUM, Toulouse 1990 [5] A. Jewtuchowicz, Polityka technologiczna i organizacja transferu technologii we Francji [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsibiorczo i transfer technologii, polska perspektywa, d/yrardw 1998 [6] A. Jewtuchowicz, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Uniwersytet dzki, d 2005.

TELEPRACA, E-PRACA [telework] okrelana jest jako symbol wspczesnej pracy w kontekcie ksztatujcego si spoeczestwa informacyjnego. Staa si moliwa dziki ekspansywnemu rozwojowi sektora ICT i wytwarzanym w nim produktom. Wykorzystanie do pracy telefo-

nw, komputerw, oprogramowania i Internetu spowodowao moliwo oderwania czci pracownikw od tradycyjnego, staego miejsca pracy. We wspczesnej gospodarce telepraca jest jedn z wikszych innowacji o charakterze organizacyjnym. Z denicji telepraca jest moliwoci wykonywania pracy w dowolnym miejscu, gdy zasady funkcjonowania rmy, nie zakadaj koniecznoci staego i bezporedniego kontaktu pomidzy przeoonymi, wsppracownikami, klientami i miejscem zatrudnienia.[1] Denicja Komisji Europejskiej brzmi: the use of computers and telecommunications to change the accepted geography of work uycie komputerw i mediw telekomunikacyjnych w celu zmiany zwyczajowo przyjtej geograi pracy. Na stronach internetowych European Telework Online o telepracy mwi si, gdy przy uyciu dostpnych technik informatycznych i telekomunikacyjnych wykonywana jest praca w dowolnej odlegoci od miejsca, w ktrym oczekuje si na efekty tej pracy lub gdzie w tradycyjnym systemie zatrudnienia praca ta byaby wykonana.[3] Geneza telepracy siga lat 70. i zwizana jest z ide telecommuting opracowan przez zyka, naukowca zajmujcego si technik kosmiczn w NASA Jacka M. Nilles`a. Kryzys paliwowy koca lat 70. spowodowa konieczno poszukiwania rozwiza, ktre obni koszty zwizane z dotarciem do pracy i przebywaniem w niej. Plan by zorientowany na uzyskanie oszczdnoci nansowych i energetycznych i zakada koncepcj pracy zdalnej.[8]

Najwikszym ordownikiem telepracy by A. Tofer, opisujcy j na pocztku lat 80. jako podstaw spoeczestwa postindustrialnego.[17] Ze wzgldu na form organizacji pracy w postaci telepracy mona wyrni kilka jej rodzajw:[5,2] teleprac domow okrelan take jako wyrkom (home-based teleworking / tele-homeworking) wykonywan przy pomocy komputera, faksu, telefonu w miejscu zamieszkania; z reguy w tym systemie pracuj pracownicy najemni zatrudnieni przez pracodawc w penym lub niepenym wymiarze, pracownicy kontraktowi lub samozatrudniajcy si; teleprac przemienn (ad hoc teleworking / multilocations) wykonywan czciowo w domu, czciowo w miejscu zatrudnienia w zalenoci od aktualnego zapotrzebowania rmy; z reguy s to pracownicy zatrudnieni na etacie; teleprac mobiln, nomadyczn (nomadic teleworking), ktrej charakter polega na tym, i pracownicy z reguy zatrudnieni na etacie, wykonuj j dziki urzdzeniom informatycznym i informacyjnym bezporednio u klientw, odbiorcw usug lub te w podry; teleprac telecentrow skoncentrowan w tzw. telebiurach, stosowan najczciej, kiedy pracownicy nie mog wykonywa jej w domu lub te, kiedy dostp do siedziby rmy jest utrudniony lub niemoliwy z uwagi na due odlegoci przestrzenne; o organizowaniu telebiur decyduje si wtedy, gdy
163

na obszarze geogracznym w pobliu rmy zamieszkuje wiksza liczba pracownikw; teleprac zamorsk polegajc na wykonywaniu pracy tak, jak w powyszych jej odmianach z tym, e jej cech charakterystyczn jest moliwo przenoszenia miejsc pracy do rnych krajw i na rne kontynenty. Podstawowym narzdziem telepracownika jest komputer. To wanie dziki niemu mona przesya wszelkie rodzaje danych: tekst (edytory tekstowe, e-mail), ale take gos (voice mail), obraz ruchomy, transmisje faksowe. Dziki komputerowi i Internetowi nastpio zastpienie wymogu jednoci miejsca i czasu, na wymg jednoci czasu.[6] Zasadniczo telepracownikw dzieli si na:[5,7] telepracownikw zatrudnionych (na podstawie umowy o prac uznajcej miejsce zamieszkania, jako rwnorzdne z miejscem siedziby rmy lub j zastpujcym); telepracownikw samozatrudniajcych si lub kontraktowych (pracujcych w domu lub w siedzibie rmy); telepracownikw nieformalnych lub nawet nielegalnych (kiedy osoba prywatna i zarzd rmy wprowadzaj tak form pracy, z reguy ze wzgldu na oszczdnoci, bez odgrnej zgody i nierzadko wbrew polityce danej instytucji); telepracownikw-przedsibiorcw (gwnie specjalistw wiadomie od164

rzucajcych formu ocjalnego biura, rozwijajcych swoje interesy w oparciu o sie informatyczn, pracujcych wedug wasnych preferencji i predyspozycji). Ze wzgldu na status prawny telepracownikw dzieli si na: najemnych (zatrudnionych na podstawie klasycznej umowy o prac), samodzielnych (uprawiajcych wolne zawody) i pracujcych na wasny rachunek (tzw. SOHO Small Ofce/ Home Ofce).[2] Telepracobiorcw dzieli si take w oparciu o kryterium wyksztacenia najczciej na dwie grupy, z ktrych pierwsza to pracownicy o wysokich kompetencjach, znakomicie wyksztaceni profesjonalici, dla ktrych telepraca jest krokiem w kierunku przedsibiorczoci; w tej grupie dominuj konsultanci zarzdzania i analitycy systemw. Druga grupa natomiast, to pracownicy nisko wyksztaceni, dla ktrych taki rodzaj pracy jest ucieczk od bezrobocia; w tej grupie dominuj osoby wykonujce proste prace (np. wprowadzajcy dane).[2] Telepraca, ma swoje wady i zalety, zatem moe przynosi korzyci i straty, dlatego ewentualne skutki mog by tak pozytywne, jak i negatywne (por.pow.tab.). Wystpienie przynajmniej czci z nich ma i bdzie miao swoje rda w charakterystycznych dla danego regionu czy kraju: warunkach gospodarczych, uregulowaniach prawnych, zamonoci spoeczestwa, nastawieniu do takiej formy pracy i zapewne wielu innych, nieznanych jeszcze, czynnikach. Obecnie mona spotka opinie, i w rmach telepraca nie sprawdzia si; gwnie w wyniku alienacji spowodowanej spadkiem pro-

duktywnoci i motywacji wrd telepracownikw. Problem jest na tyle znaczcy, e podejmuje si konkretne dziaania majce na celu zniwelowanie takich efektw powstaj internetowe listy dyskusyjne dla telepracownikw danej rmy, centra telepracy, wsplne biura dla telepracownikw zamieszkujcych w pobliu.[10] Zauwaa si ponadto, i spord wszystkich grup telepracownikw w najwikszym stopniu na poczucie alienacji naraeni s telepracownicy domowi. Nie bez znaczenia jest take fakt czy taka forma pracy jest wiadomym wyborem pracow-

nika, czy te przymusow form pracy uwarunkowan np. kalectwem. Osoby wykonujce teleprac z przymusu, czciej ulegaj poczuciu alienacji, ni osoby penosprawne, w przypadku ktrych taka forma wykonywania pracy jest wiadomym wyborem.[11] Z rnych szacunkw wyania si powoli struktura rynku telepracy prace biurowe (15,5%), konsulting (15,5), szkolenia (9,8), przetwarzanie danych (9,8), programowanie (9,8), badania (8,2), sprzeda/ marketing (8,2), zarzdzanie (6,5), ksigowo (6,5), dziennikarstwo (4,9), projektowanie (3,4).[13]

Ewaluacja spoecznych skutkw telepracy[2]

Skutki gwne Bliskie w czasie Wiksze moliwoci zatrudnienia Elastyczno zatrudnienia, umowy o prac, miejsca zamieszkania, miejsca pracy Moliwoci zatrudnienia wysokowykwalikowanej kadry Zatrudnianie niepenosprawnych Zwikszenie bezrobocia Wysokie koszy pocztkowe Trudnoci w utrzymaniu tajemnicy rmy Odlege w czasie Zmniejszenie kosztw funkcjonowania rm Poprawa rodowiska i jakoci ycia Poprawa bezpieczestwa Zmniejszenie bezrobocia Sutki uboczne Bliskie w czasie Wicej czasu dla rodziny Elastyczno czasu pacy Zmniejszenie kosztw porednich Zmniejszenie liczby zwolnie chorobowych Odlege w czasie Uaktywnienie rynkw lokalnych i lokalnych spoecznoci Rwnomierne rozmieszczenie ludnoci

Pozytywne

Negatywne

Marginalizacja grup spoecznych Rozwarstwienie spoeczne Utrata tosamoci rmy

Izolacja Dodatkowe koszty Brak struktury dnia Stres w rodzinie Mniejsza ochrona ze strony zwizkw zawodowych Przeniesienie kosztw pracy rmy na pracownikw

Alienacja Choroby psychiczne Rozpad wizi spoecznych Brak wspczucia i solidaryzmu spoecznego

165

Wykorzystywanie techniki informacyjnej i informatycznej w pracy (telepraca) cznie z promowaniem elastycznych form zatrudnienia, ktrym rozwj teleinformatyki zdecydowanie sprzyja, stanowi przedmiot szczeglnej troski w dziaaniach Unii Europejskiej. Przykadem s cele zawarte w Programie eEurope 2002 czy priorytety Strategii Lizboskiej. UE podejmuje w tym zakresie szereg dziaa majcych skutkowa oywieniem regionw marginalizowanych i uaktywnieniem ludzi niepenosprawnych. Jak pokazuj dane osoby niepenosprawne stanowi okoo 10% telepracownikw, czyli jest to wielko podobna jak w przypadku odsetka niepenosprawnych w strukturze zatrudnionych w tradycyjnych formach.[15] Wedug szacunkowych danych obecnie jest okoo 11 mln telepracownikw w Europie i ponad 20 mln w USA. W Europie najwikszy odsetek telepracownikw wrd zatrudnionych jest w krajach skandynawskich (Finlandia 17%, Szwecja 15%) oraz w Holandii (15%). Zdecydowanie mniej natomiast w krajach z poudnia Europy. Liczba telepracownikw w oglnej strukturze zatrudnienia koresponduje z poziomem zaawansowania GOW. Najwicej telepracownikw wykonuje teleprac domow inne formy takie, jak samozatrudnienie czy praca mobilna s mniej popularne.[13] Typowym telepracownikiem jest: mczyzna w wieku 3554 lata, pozostajcy w zwizku maeskim, pracujcy na caym etacie, najczciej specjalista, reprezentujcy bankowo, nanse lub usugi biznesowe.[2]
166

Generalnie obserwuje si tendencj wzrostow liczby telepracownikw i rosnce, chocia powoli, zainteresowanie tak form wiadczenia pracy. Aby pracowa w taki sposb niezbdne s pewne predyspozycje osobowociowe. Jednostki sprawdzajce si lepiej w roli podlegych pracownikw, ktre musz by pilnowane i motywowane przez przeoonych, maj wiksze trudnoci z wykonywaniem pracy w takiej formie, ni jednostki zdyscyplinowane i potrace skoncentrowa si na zadaniu. Rwnie ci, ktrzy nie potra sami organizowa sobie pracy, ani oby si bez zycznego towarzystwa wsppracownikw, nie powinni zmusza si do telepracy. Dla tych natomiast, ktrzy do efektywnej pracy potrzebuj skupienia i spokoju, taka forma jest bez wtpienia odpowiednia.[16] Gwn przeszkod rozwoju telepracy w Polsce s bariery infrastrukturalne i wysokie koszty dostpu do sieci Internet, ktre s jednymi z najwyszych na wiecie. Nie bez znaczenia s take wysokie koszty zabezpieczania danych przesyanych drog elektroniczn. Problemem jest take brak odpowiednich regulacji prawnych, zapewniajcych rwnowag pomidzy elastycznoci zatrudnienia (stosowaniem telepracy), a bezpieczestwem socjalnym pracownikw. Najwikszym problemem rozwoju telepracy w Polsce s jednak: mentalno ludzi, unikanie nowoci, niech do zmian, obawa przed nieznanym i niedostateczna reeksja nad zachodzcymi globalnie przemianami. Magorzata MATUSIAK
Literatura: [1] A. M. Wilk, Polska wobec wyzwa spoeczestwa informacyjnego [w:] ks. T. Zaspa,

R. Chmura (red.), Internet fenomen spoeczestwa informacyjnego, w. Pawe, Czstochowa 2001, s. 150 [2] P. Sienkiewicz, H. wieboda, Analiza systemowa telepracy [w:] L. H. Haber (red.), Spoeczestwo informacyjne wizja czy rzeczywisto, Ksiga Konferencyjna z II Oglno-polskiej Konferencji Naukowej, Uczelniane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, Krakw 2004, t. 2, s. 30 [3] www.telepraca-polska.pl/eto/win/ defn_tw.html [4] www.wiadomosci.wp.pl.html [5] M. Bednarski, L. Machol-Zajda, Telepraca [w:] E. Kryska (red.), Elastyczne formy zatrudnienia i organizacji pracy a popyt na prac w Polsce, Warszawa 2003, s. 150151 [6] J. S. Knypl, E. T. Knypl, Wyrkom, czyli telepraca www.samisobie.clan.pl/wyrkom.html [7] Telepraca terminy i denicje, European Telework Online www. praca-polska.pl/eto/ascii/ faq02 [8] J. M. Nilles, Telepraca. Strategie kierowania wirtualn zaog, WNT, Warszwa 2003 [9] www.acsu.buffalo.edu [10] P. Berowski, Telepraca za i przeciw www. prace.yoyo.pl/inne/ now-200003011657.html [11] J. S. Knypl, E. T. Knypl, Wyrkom II, czyli ku spoeczestwu informacyjnemu www.telepraca-polska.pl/prasa/ wyrkom2.html [12] T. Zaspa, R. Chmura (red.), Internet i nowe technologie ku spoeczestwu przyszoci, Edycja w. Pawa, Czstochowa 2003, s. 485486 [13] Status Report on European Telework New Methods of Work 1999, Brussels 1999 [14] ECaTT Final Report, Benchmarking Progress on New Ways of Working and New Form of Business Across Europe, empirica 2000 [15] www.jobs.pl/library.nsf/(IDDokumentu)/tele_ niepelnosprawni, www.ind.org.pl/users/telepraca/pl [16] R. Szymczak, Telepraca w czterech cianach, czyli jak wytrzyma ze sob www.telepraca-polska. pl/ praca/4sciany [17] A. Tofer, Trzecia Fala, PiW, Warszawa 1997.

tur przedsiwzicia biznesowego przed dokonaniem inwestycji. Term Sheet jest umow wstpn (Istotne Warunki) i nie ma charakteru wicego partnerw. Stanowi podstaw dla stron do negocjowania ostatecznej umowy inwestycyjnej z zamiarem jej podpisania w okrelonej przyszoci. Zawiera take zobowizania stron, ktre zostan podjte przez obu partnerw w celu doprowadzenia do podpisania kontraktu. Term Sheet moe by rwnie ofert potencjalnego inwestora, w ktrej podane s warunki na jakich dostarcza on kapita, a take warunki wykorzystania kapitau. W przypadku inwestycji kapitaowych Term Sheet zawiera zwykle informacje o wielkoci dostarczonego kapitau, obejmowanych w zamian udziaach/akcjach w spce oraz warunkach wyjcia z przedsiwzicia. Karol LITYSKI
[1] D. Newton, Translating the Term Sweet, Enterpreneur.com, 20.08.2001 www.enerpreneur. com

TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) [zarzdzanie przez jako] to rodzaj lozoi zarzdzania jakoci, bazujcej na nieustannym diagnozowaniu i doskonaleniu wszystkich elementw wspczesnego przedsibiorstwa. Zarzdzanie przez jako dotyczy gwnie sfery jakoci i kapitau ludzkiego. Ma na celu: dostarczanie na rynek produktw o najwyszej jakoci (jako zewntrzna), tworzenie odpowiednich relacji midzy pracownikami (jako wewntrzna) oraz trosk o klienta. Na jako produktu wpywa jego wygld, opakowanie prosto167

TERM SHEET jest dokumentem szczegowo opisujcym zasady, zobowizania stron, warunki i struk-

ta, atwo obsugi i montau, bezpieczestwo uytkowania. Jako zaley midzy innymi od: (1) wyposaenia technicznego przedsibiorstwa; (2) solidnoci i trwaoci produktw i usug; (3) szybkoci reakcji (terminowo dostaw); (4) wiedzy i kwalikacji personelu oraz (5) empatii. Wprowadzajc do przedsibiorstwa TQM naley zwrci szczegln uwag na: 1) jako wyrobw i usugi; 2) bezusterkowo; 3) benchmarking (konkurowanie z najlepszymi); 4) komunikacj z klientami; 5) synergi pracownikw; 6) cige doskonalenie produktw/ usug. Instrumentem pomocniczym polityki zarzdzania przez jako s normy ISO. W odrnieniu od nich lozoa TQM nie jest jednak formalnie zdeniowana, a wic brak jest oglnie przyjtego wzorca. TQM jest tym samym procesem niekoczcego si doskonalenia jakoci. Realizacja wymaga penego zaangaowania wszystkich pracownikw przedsibiorstwa. Wanym elementem jest delegowanie wadzy i uprawnie oraz ograniczenie kontroli na rzecz uwiadamiania i motywowania pracownikw. Postpy w procesie wdraania i funkcjonowania TQM kontrolowane s za pomoc systemu. Popularn wykadni globalnego zarzdzania przez jako stanowi dyrektywy W.E. Deminga. System wdraania jest czsto podawany jako przykad innowacji organizacyjnych i menederskich (zaawansowana
168

technika zarzdzania advanced management technique). Mariusz GOBIOWSKI

Literatura: [1] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 150151 [2] J. Duraj, Podstawy ekonomiki przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2001 [3] Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, W. Wong, Marketing. Podrcznik europejski, PWE, Warszawa 2001.

TRANSFER TECHNOLOGII [technology transfer] jest to przekazanie informacji niezbdnych, aby jeden podmiot by w stanie powiela prac innego podmiotu. Informacja ta wystpuje pod dwoma postaciami o naturze technicznej (wiedza inynierska, naukowa, standardy) oraz procedur (m.in. prawnych, umowy o zachowaniu poufnoci, patenty, licencje). Transfer technologii moe w warunkach rynkowych przybiera form pasywn lub aktywn. Transfer technologii w formie aktywnej jest rwnoznaczny z wskim rozumieniem komercjalizacji technologii. Transfer technologii w formie pasywnej obejmuje: transfer informacji, wejcie w posiadanie wiedzy i jej ochrona, rozwj aplikacji. Transfer technologii moe by rnicowany na komercyjny oraz na niekomercyjny. Transfer technologii niekomercyjny obejmuje:

 wiedz przekazywan bezpatnie (studia i stae), stowarzyszenia zawodowe i profesjonalne, wzajemne przekazywanie licencji, wiedz przekazywan w ramach rm (koncernw midzynarodowych). Komercyjny transfer technologii obejmuje przepyw wiedzy i technologii midzy podmiotami nie zwizanymi ze sob strukturalnie i obejmuje: transfer zmaterializowany (hard), obrt licencjami na wynalazki i wzory uytkowe oraz know-how, szeroko rozumian informacj (w tym wiedz cich). Transfer technologii mona podzieli na poziomy i pionowy. W tym ujciu poziomy transfer technologii nastpuje pomidzy rmami, natomiast pionowy z publicznego sektora B+R do przedsibiorstw. Formy transferu technologii rni si w zalenoci od przyjtego mechanizmu transferu technologii, i tak dla pionowego transferu technologii wystpuj: badania kontraktowe, zamawiane przez rmy, licencje na wynalazki, wzory uytkowe, doradztwo naukowo-techniczne, przepyw kadry technicznej, szkolenia,

rmy spin-off, informacje w publikacjach naukowo-technicznych, seminaria, konferencje. W ramach poziomego transferu technologii wystpuj: licencje, sprzeda patentw i wzorw uytkowych, know-how, kooperacja przemysowa, usugi techniczne, rodki rzeczowe, joint venture. Najbardziej zoon form poziomego transferu technologii w stanowi sprzeda zakadu pod klucz. Tego typu kontrakty s zazwyczaj podpisywane w wyniku przetargu, a w ich realizacji uczestniczy grupa poddostawcw. Czsto poddostawcy wraz z gwnym inwestorem tworz konsorcjum eksportowe. Gwnymi cechami rynku transferu technologii s: istnienie elementw monopolu w wielu segmentach rynku, saba pozycja przetargowa kupujcego, atwa segmentacja rynku, wysoki stopie koncentracji geogracznej poday i popytu, silna korelacja pomidzy handlem technologi oraz dziaalnoci badawczo-rozwojow (B+R, ang. R&D),
169

 korelacja pomidzy zapewnianiem ochrony patentowej i udostpnianiem licencji oraz pomidzy eksportem produktw nasyconych technologi i udostpnianiem licencji, cisy zwizek pomidzy technologi i bezporednimi inwestycjami zagranicznymi, pobudzone rynki dbr inwestycyjnych i pracy wykwalikowanej, relatywnie niszy stopie nowoczesnoci sprzedawanych technologii, zwaszcza do rm niepodporzdkowanych, gbsze i silniejsze zwizki pomidzy odbiorc i dostawc, anieli w przypadku handlu towarami. Pawe GODEK
Literatura: [1] A.H. Jasiski, Bariery transferu technologii na rynku dbr zaopatrzeniowo-inwestycyjnych, Wydzia Zarzdzania, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2005 [2] UNIDO Negocjacje w transferze technologii. Podrcznik szkoleniowy, UNIDO/PARP, Warszawa 2003 [3] V. K. Jolly, Commercializing new technologies: getting from mind to market, Harvard Business School Press, Boston 1997 [4] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsibiorczo i transfer technologii. Polska perspektywa, Uniwersytet dzki, d/yrardw 1998.

na aktywnoci przedsibiorcy-innowatora. Przedsibiorca w dynamicznym modelu jest nonikiem mechanizmu zmian, jednostk zdoln do wprowadzania nowych kombinacji czyli realizacji przedsiwzi innowacyjnych. Funkcj konstytuujc przedsibiorc jest wprowadzanie innowacji, niezalenie od innych rodzajw dziaalnoci zwizanych z prowadzeniem rmy. Dokadnie to wida na przykadzie maej rmy, gdzie przedsibiorca jest technologiem, wasnym agentem kupna i sprzeday, kierownikiem biura, szefem personalnym itp. Przy realizacji tych zada wykonuje specyczne funkcje przedsibiorcy. Wprowadzanie nowych kombinacji nie jest rutyn czy zawodem, analogicznie jak podejmowanie i realizowanie decyzji strategicznych. Gwne funkcje przedsibiorcy wystpuj zawsze w poczeniu z innymi rodzajami jego dziaalnoci, ktre z reguy s bardziej widoczne ni dziaalno zasadnicza. Schumpeter stworzy romantyczn wizj przedsibiorcy kapitana przemysu bdcego gwnym nonikiem zmian, postpu i rozwoju gospodarczego. Bazujca na zdolnoci realizacji nowych kombinacji schumpeterowska przedsibiorczo, jest osobliwym stanem ducha, rzadkim przywilejem pewnego typu ludzi. W kadym spoeczestwie s osoby potrace kroczy tam, gdzie nikt jeszcze nie przeszed (przedsibiorcy-innowatorzy), inni podaj za tym, kto by pierwszy, a jeszcze inni mog i tylko w stadzie, ale na jego czele. W ten sposb Schumpeter charakteryzuje w formie piramidy struktur spoeczestwa, pod ktem ducha przedsibiorczoci; na wierzchoku, ktrej s przedsibiorcy-innowatorzy wyznaczajcy kierunki postpu ekonomicznego. Zmys przedsibiorczoci jest typem zdolnoci wyzwalajcym si do pokonywa-

TWRCZA DESTRUKCJA I SCHUMPETEROWSKI PRZEDSIBIORCA To kluczowe pojcia schumpeterowskiej teorii rozwoju gospodarczego, bazujcej
170

nia przeszkd oraz wasnych przesdw i oporw dziki wyszym od normalnych zaletom umysu i woli. Przedsibiorczo wie si z realizacj funkcji przywdczych, ktre objawiaj si w sprzyjajcych warunkach zewntrznych. Przywdca spenia swoje funkcje dziki autorytetowi i sile indywidualnoci, a sam intelekt posiada drugoplanowe znaczenie. Dziaania o charakterze przedsibiorczym nie s zawodem, ani stanem trwaym. Oznacza to, e trudno spotka: osob, ktra pozostaje przedsibiorc przez cae swoje ycie; biznesmena, ktry ani na chwil nie byby przedsibiorc, nawet w najskromniejszym zakresie. Dzieje rodzin przedsibiorcw pokazuj jednoczenie, e predyspozycji przedsibiorczych raczej nie mona odziedziczy. Przedsibiorca innowator nie kalkuluje ryzyka, motywem jego dziaania jest misja i denie do osignicia czsto abstrakcyjnych celw. To gospodarczy rewolucjonista, zastpujcy obecne stany i struktury nowymi, okrelanymi jako postp. Proces wprowadzania innowacji, szczeglnie o duym poziomie nowoci (innowacje przeomowe), jest czsto szeroko kontestowany i trudny spoecznie do zaakceptowania, gdy adaptacja nowych rozwiza burzy okrelony porzdek ekonomiczno-spoeczny, co w tradycji schumpeterowskiej okrelane jest pojciem twrczej destrukcji. Opr przed destrukcj zmian technologicznych moemy identykowa w rnych wymiarach, np: 1. Indywidualnym nasze kwalikacje i umiejtnoci mog by nieprzydatne

w nowych przedsibiorstwach, tracimy prac, a niejednokrotnie podstawy egzystencji. Std do powszechny pogld, e innowacje zabijaj miejsca pracy. Jest faktem, e nikn cae zawody (kto pamita o rymarzach, bednarzach itp.), ale pojawiaj si nowe, dostosowane do nowych wymaga technologicznych czy organizacyjnych. 2. Spoecznym oarami zmian technologicznych s czsto cae grupy zawodowe, a w przypadku duej przestrzennej koncentracji okrelonej dziaalnoci gospodarczej, moe nastpi zastj gospodarczy caego regionu (w ten sposb powstaj tradycyjne regiony przemysowe). Eksponuje si negatywne skutki zmian nie dostrzegajc obiektywnego charakteru zmian i korzyci z tego wynikajcych. Opr przed postpem niesionym przez przedsibiorc innowatora, moe przyj niejednokrotnie zorganizowany charakter poczwszy od buntu na naciskach politycznych i ochronie prawnej koczc. Przykadem zorganizowanego oporu by zapocztkowany okoo 1760 r. w Scheffeld ruch robotnikw, chaupnikw, tkaczy, rzemielnikw (od Neda Ludda okrelany jako ruch luddystw), przeciwko mechanizacji procesw wytwrczych. Maszyny fabryczne bdce produktem pierwszej rewolucji przemysowej miay by przyczyn niskich pac i zagraa miejscom pracy. Luddyzm ucieleni si w celowym niszczeniu maszyn, urzdze i instalacji przemysowych. Ten ruch jest uznawany za protoplast zwizkw zawodowych. 3. Korporacyjnym upadaj przedsibiorstwa, w tym due niezdolne do przestawienia na nowe produkty,
171

technologie i zmiany organizacyjne. Nieznane s przykady, przynajmniej w pierwszym okresie urynkowienia nowych produktw, producentw dyliansw, ktrzy przestawili by si na produkcj samochodw, kowali przeksztacajcych kunie w warsztaty naprawcze czy producentw samochodw, ktrzy podejmuj si produkcji samolotw, helikopterw itp. Postp obejmujcy nowe produkty nastpuje czciej w maych rmach lub przez tworzenie nowych technologicznych przedsibiorstw (np. Apple komputer osobisty, Microsoft oprogramowanie, Daimler-Benz samochd itp.). Wiele jest przykadw metod blokowania korporacyjnego innowacji w dostpie do rynku poprzez certykaty, dopuszczenia do rynku, normy itp. Widzimy tym samym, jak nowe rozwizania tworzce okrelon now jako ycia konsumentw napotykaj na zorganizowany opr. Oczywicie wczeniej lub pniej znajduj si waciwe warunki i otoczenie, ktre sprzyjaj przedsibiorcy w jego drodze na rynek. Tam wanie pojawiaj si nowe przedsibiorstwa i rodzi si nowy orodek nowoczesnej technologii. Schumpeterowska teoria przedsibiorcy-innowatora wniosa nowy powiew w teorie ekonomii oraz stanowia inspiracj do dyskusji i nowych kierunkw bada. Przez dugie lata bya traktowana z przymrueniem oka i uwzgldniana w dyskusjach ekonomicznych z uwagi na wysoki poziom intelektualny oraz barwn osobowo jej twrcy. Wypadao po prostu zna prace Schumpetera mimo, e nie weszy do gwnego nurtu myli ekonomicznej. Sytuacja ulega diametralnej zmianie na przeomie lat 70. i 80. XX w. Nowe tendencje rozwojowe w gospodarkach pastw
172

wysoko rozwinitych wymusiy odkrycie dorobku Schumpetera na nowo, pokazujc jego szczegln aktualno. Gospodarka oparta na wiedzy, globalizacja, renesans przedsibiorczoci okazay si bliskie przewidywaniom autora z pocztku XX wieku. Aktualno podejcia mimo upywu ponad 60 lat, pozwolia okrzykn nadchodzcy XXI wiek er schumpeterowskiego twrczego destruktora. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] J. A. Schumpeter, Business Cycles. A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of the Capitalist Process, New York/London 1939 [2] J. A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.

UMIDZYNARODAWIAJCE RODOWISKA PRZEDSIBIORCZOCI [franc. milieu internationalisant] To pojcie wprowadzone do literatury przez ekonomistw francuskich C. Fourcade i O. Torrs. Punktem wyjcia dla sformuowania koncepcji byy dla nich badania innowacyjnego rodowiska przedsibiorczoci. O ile w analizach rodowiska innowacyjnego baz teoretyczn stanowi teoria efektw zewntrznych i koszty transakcji, to C. Fourcade i O. Torrs za podstaw swoich rozwaa przyjli teori zasobw. Autorzy wychodzc ze wspczesnej teorii rmy zaproponowali postrzeganie regionu (danego terytorium), jako portfela zasobw, o ktry przedsibiorstwo opiera swoje korzyci konkurencyjne. W swoim podejciu, C. Fourcade i O. Torrs szukaj odpowiedzi na pytanie, w jakim

stopniu konkretne terytorium moe sta si stymulatorem i atutem w procesie umidzynarodowienia maych, lokalnych przedsibiorstw? Problemem jest, bowiem fakt, e mae i rednie rmy rzadko podejmuj samodzielne dziaania zmierzajce do ich umidzynarodowienia. Potrzebuj do tego pomocy wikszej lub mniejszej liczby aktorw dziaajcych na terytorium, na ktrym si znajduj. rodowisko umidzynarodawiajce jest systemem trwaego wspdziaania, gdzie lokalni aktorzy (mae i rednie rmy, spoecznoci terytorialne, instytucje publiczne lub parapubliczne, uniwersyteckie orodki badawcze, systemy bankowe itp.), pracuj razem by stworzy dynamik umidzynarodowienia. Celem tej dynamiki jest, z jednej strony zwikszenie moliwoci wczenia si w sieci globalne przedsibiorstw lokalnych, z drugiej, zwikszenie atrakcyjnoci terytorium w skali midzynarodowej. Proces ten zakada istnienie si wewntrznych, ktre stymuluj uaktywnienie midzynarodowe przedsibiorstwa lokalnego, ktrego podstaw dziaania s efekty zewntrzne oraz blisko organizacyjna. rodowisko takie miaoby charakter samopodtrzymujcy si w tym sensie, e im bardziej byoby umidzynarodowione, tym bardziej stawaoby si umidzynarodawiajce. Aby rodowisko stao si umidzynarodawiajcym musi speni szereg warunkw, do ktrych zalicza si: istnienie szybkiej infrastruktury komunikacyjnej, takiej jak lotniska, sieci autostrad, dostp do Internetu o szybkiej transmisji danych itp., ktra uatwia mobilno ludzi i towarw, posiadanie zasobw specycznych, ktre rnicuj regiony i stanowi

o ich odrbnoci; takimi zasobami jest, m.in. pojawienie si przedsibiorstw midzynarodowych o prestiowej marce, ktrych lokalizacja przyciga inne rmy i wywouje efekt kumulacyjny; koncentracja takich przedsibiorstw rozwija okrelon kultur przemysow, podnosi kwalikacje pracownikw i jako wyrobw, sprzyja wsppracy, uruchamia mechanizmy uczenia si; istotnym elementem jest tu postawa midzynarodowych rm i stopie ich terytorializacji, poniewa rmy te mog znacznie uatwia lokalnym przedsibiorcom wchodzenie w sieci globalne, posiadanie pewnej liczby instytucji i organizacji zajmujcych si i wiadczcych usugi w zakresie dziaalnoci midzynarodowych; chodzi tu o dziaalno przedsibiorstw export-import, dziaalno rnorodnych centrw ksztacenia w zakresie zarzdzania i rozwoju midzynarodowego itp.; instytucje te tworz korzystne warunki uczenia si organizacyjnego, istnienie organizacji publicznych i prywatnych uatwiajcych i organizujcych handel midzynarodowy, jak np. kluby eksporterw, midzynarodowe serwisy izb przemysowych i handlowych. Aleksandra JEWTUCHOWICZ
Literatura: [1] C. Foucarde, Le territoire comme atout des processus dinternationalisation des PME: le concept de milieu internationalisant [w:] B. Guesnier, A. Joyal (red.), Le dveloppement territorial. Regards croiss sur la diversication et les stratgies, A.D.I.C.U.E.E.R.-I.E.R.F., Universit de Poitiers, Poitiers 2004 [2] C. Foucarde, O. Torrs

173

(red.), Les PME entre rgion et mondialisation: processus de glocalisation et dynamiques de proximit, Les cahiers de lERFI, Universit Montpellier I, Montpellier 2003 [3] O. Torrs, Lokalna globalizacja czy globalna lokalizacja. Rozwaania na temat glokalizacji [w:] A. Jewtuchowicz (red.), Wiedza, innowacyjno, przedsibiorczo a rozwj regionw, Uniwersytet dzki, d 2004.

rmie w zakresie zarzdzania (charakter wsparcia rni si w zalenoci od rodzaju inwestora). Inwestycje venture capital realizuj wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne (fundusze venture capital), osoby zyczne (anioy biznesu) lub due przedsibiorstwa (korporacyjny venture capital). Pojcie venture capital jest pojciem wszym, ni pokrewne pojcie private equity. Private equity oprcz inwestycji w mae i rednie przedsibiorstwa, obejmuje rwnie angaowanie si w rnego typu operacje kapitaowe, niezwizane bezporednio z procesem innowacyjnym w tym: nansowanie wykupw menederskich (buyouts), nansowanie pomostowe, fuzje i przejcia (mergers and acquisitions, M&A), restrukturyzacje nansowe przedsibiorstw (turn-arounds), prywatyzacje, mezzanine, venture management, odpublicznienie rm. Pawe GODEK
Literatura: [1] K. Sobaska, P. Sieradzan, Investycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [2] W. D. Bygrave, J. A. Timmons, Venture capital at the Crossroads, Harvard Business School Press, Boston 1992 [3] European Private Equity & Venture Capital Association, Private Equity & Venture Capital Glossary, EVCA, 2002.

VENTURE CAPITAL [kapita ryzyka] jest to rodzaj nansowania o charakterze udziaowym rednio- lub dugoterminowym jest dostarczane przez inwestorw indywidualnych, due przedsibiorstwa lub profesjonalne rmy inwestycyjne i przeznaczone gwnie dla maych i rednich przedsibiorstw, nienotowanych na giedzie papierw wartociowych, a posiadajcych znaczcy potencja szybkiego rozwoju. Akcje/udziay tych przedsibiorstw nabywane s z zamiarem ich pniejszej odsprzeday. Przychody ze sprzeday akcji/udziaw przedsibiorstwa s dla inwestora podstawowym rdem odzyskania zainwestowanego kapitau oraz realizacji zyskw. Gwnym rdem zyskw inwestora jest przyrost wartoci przedsibiorstwa. V.c. zajmuje istotne miejsce w zakresie nansowania projektw innowacyjnych, realizowanych przez mae i rednie przedsibiorstwa. Jego szczegln cech jest nansowanie rm powstajcych i rozwijajcych si na bazie innowacji (etapy rozwoju rmy innowacyjnej). Szczeglnie istotne cechy venture capital to m.in.: zdolno podejmowania znaczcego ryzyka, dugoterminowo inwestycji, brak koniecznoci spaty kapitau i odsetek oraz czsto wsparcie udzielane maej
174

VENTURE MANAGEMENT jest sposobem zarzdzania potencjaem rozwojowym przedsibiorstwa, ktrego gwnym elementem jest wyodrbnienie w ramach przedsibiorstwa autonomicznej jednostki lub utworzenie nowej (or-

ganizacyjnie) spki. Wyodrbniona jednostka jest podporzdkowana potrzebom jednostki, ktra j tworzy. Umoliwia ona rmom o mao elastycznej strukturze, bardziej elastyczne dziaanie w ramach nowych jednostek, ktre rzdzi si mog odmiennymi reguami. W ramach venture management mona wyrni dwa podstawowe rodzaje:[1] wewntrzny venture management polegajcy na wyodrbnieniu w ramach dotychczasowej struktury nowej autonomicznej jednostki (in-company ventures); zewntrzny venture management polegajcy na powoaniu nowego przedsibiorstwa zalenego w caoci lub czciowo od tworzcej je rmy ( spin-out). Venture management jest wykorzystywany m.in. w dynamizowaniu dziaalnoci dziaw badawczo-rozwojowych duych korporacji (m.in. 3M). W tym ukadzie kadra menederska spki-matki, realizuje projekt w celu technologicznej ucieczki do przodu w sytuacji, gdy w ramach istniejcej struktury byby on utrudniony lub niemoliwy do przeprowadzenia. Dodatkowym elementem wyodrbnienia nowego przedsiwzicia jest element wykorzystania dynamizmu przedsibiorczego kadry zarzdzajcej swoim wasnym (choby czciowo) projektem/ przedsiwziciem.[1] Nowa, czciowo niezalena, elastyczna struktura (lub rma), ktrej fundamentem s dowiadczeni menederowie i technologia, powinna dynamicznie si rozwija. Realizuje ona ustalone przez spk-matk cele i ze wzgldu na zaleno od

niej (kapitaow, organizacyjn, udzielane wsparcie itp.), powinna zapewni ochron przed przenikniciem nowoci do rm konkurencyjnych. Istnieje wiele form venture management; do podstawowych typw zewntrznego venture management zalicza si:[2] corporate venture management polega na dostarczeniu rodkw nansowych i ewentualnie innych rodzajw wsparcia, przy zaoeniu, e rma-matka zachowuje jedynie udziay mniejszociowe; venture nurturing podobnie jak w poprzednim przypadku jednak rma-matka zachowuje w spce udziay wikszociowe; joint ventures management wsplne przedsiwzicie duej rmy o ugruntowanej pozycji na rynku oraz maego przedsibiorstwa zainteresowanego rozwojem posiadanej przez siebie technologii. W zakresie wewntrznego venture management istniej dwie podstawowe przyczyny wyodrbnienia nowych jednostek. Pierwszym z nich s prace nad rozwojem koncepcji nowego produktu i wprowadzeniem go na rynek (venture management oparte product champion). Drugim moe by realizacja konkretnego projektu przez zesp zadaniowy, powoany w okrelonym celu (venture management oparte venture team).[1] Pawe GODEK
Literatura: [1] K. Sobaska, P. Sieradzan, Investycje private equity/venture capital, Key Text, Warszawa 2004 [2] J. Wcawski, Venture ca-

175

pital. Nowy instrument nansowania przedsibiorstw, PWN, Warszawa 1997 (w pow. klasykacji pominito zaliczane przez Wcawskiego do venture management rmy spin-off).

WASNO INTELEKTUALNA [intellectual property] termin ten w prawie polskim nie jest zdeniowany; nie jest rwnie precyzyjnie zdeniowany w prawie midzynarodowym. Przyjo si obejmowa tym pojciem prawo autorskie i prawo wasnoci przemysowej. W ramach ONZ dziaa organizacja pod nazw wiatowa Organizacja Wasnoci Intelektualnej (World Intellectual Property Organization WIPO), a konwencja o jej ustanowieniu stwierdza, e wasno intelektualna oznacza prawa odnoszce si do: dzie literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystw interpretatorw oraz do wykona artystw wykonawcw, do fonogramw i do programw radiowych i telewizyjnych, wynalazkw we wszystkich dziedzinach dziaalnoci ludzkiej, odkry naukowych, wzorw przemysowych, znakw towarowych i usugowych, jak rwnie do nazw handlowych i oznacze handlowych, ochrony przed nieuczciw konkurencj oraz wszelkie inne prawa dotyczce dziaalnoci intelektualnej w dziedzinie przemysowej, naukowej, literackiej i artystycznej. wiatowa Organizacja Handlu (WTO) okrela prawa wasnoci intelektualnej, jako prawa nadawane osobom na wytwory ich umysw. Dla potrzeb podpisanego w 1994 r. porozumienia dotyczcego Handlowych Aspektw Praw Wasnoci Intelektualnej (TRIPS), pojcie wasno intelektualna odnosi si do prawa autor176

skiego i pokrewnych, znakw towarowych, oznacze geogracznych, wzorw przemysowych, patentw oraz topograi ukadw scalonych. Dodatkowo wczone jest jeszcze pojcie ochrony informacji nieujawnionej. W prawie Unii Europejskiej istnieje za dyrektywa zatytuowana The EU Intellectual Property Rights Enforcement Directive. Krzysztof GULDA
[1] P. Waglowski, Prawo w sieci. Zarys regulacji Internetu, Helion, Warszawa 2005.

WASNO PRZEMYSOWA [industrial property] to rodzaj praw wycznych wynikajcych z narodowego lub midzynarodowego prawodawstwa. Termin ten pochodzi z Konwencji Paryskiej o Ochronie Wasnoci Przemysowej z 1883 r., ratykowanej przez Polsk w 1975 roku. Jednak Konwencja nie deniuje pojcia wasno przemysowa, wymienia jednak przedmioty podlegajce ochronie wasnoci przemysowej, do ktrych zalicza: patenty na wynalazki, wzory uytkowe, wzory przemysowe, znaki towarowe, znaki usugowe, nazwy handlowe i oznaczenia pochodzenia lub nazwy pochodzenia, jak rwnie zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z Konwencj wasno przemysowa rozumiana ma by w najszerszym znaczeniu i ma si stosowa nie tylko do przemysu i handlu w cisym znaczeniu, ale rwnie do przemysw rolnych i wydobywczych oraz do wszystkich produktw wytworzonych lub naturalnych, np.: win, nasion, lici tytoniu, owocw, zwierzt, mineraw, wd mine-

ralnych, piwa, kwiatw, mki. Najwaniejsze postanowienia Konwencji to: prawa wyczne udzielane w rnych krajach s od siebie niezalene i podlegaj ustawodawstwu kraju, ktry te prawa przyzna; we wszystkich pastwach-stronach Konwencji (ok. 100 pastw) osoby zagraniczne s w sprawach ochrony wasnoci przemysowej traktowane tak samo, jak osoby krajowe; kademu, kto dokona prawidowego zgoszenia o udzielenie praw wycznych w jednym z pastw-stron Konwencji, przysuguje pierwszestwo przy ubieganiu si o ochron w innych pastwach-stronach Konwencji, o ile zgoszenia w innym kraju dokona w terminach: 12 miesicy dla wynalazkw i wzorw uytkowych, 6 miesicy dla wzorw przemysowych i znakw towarowych. Generaln zasad jest, e przy ubieganiu si o udzielenie praw wycznych do rnych rodzajw wasnoci przemysowej, skada si oddzielne wnioski i prowadzi oddzielne postpowania w kadym z krajw, w ktrych chce si mie ochron. Dziki istniejcym porozumieniom midzynarodowym moliwe jest ubieganie si o ochron w uproszczonych procedurach i prowadzenie jednego postpowania. Przykadem takiego porozumienia jest Ukad o Wsppracy Patentowej (Patent Cooperation Treaty PCT) zawarty w 1970 r., otwarty dla wszystkich krajw czonkowskich Konwencji Paryskiej oraz innych ukadw, nad ktrymi nadzr administracyjny sprawuje wiatowa Organizacja Wasnoci Przemysowej. Ukad daje moliwo, uproszczone-

go i po obnionych kosztach, uzyskania ochrony wynalazkw w wicej ni jednym kraju, ktre wyznacza zgaszajcy. Kade zgoszenie midzynarodowe poddawane jest midzynarodowemu badaniu przez Midzynarodowy Organ ds. Poszukiwa oraz Midzynarodowy Organ Bada Wstpnych. Historia ochrony przedmiotw objtych ochron wasnoci przemysowej siga odlegych czasw. Pierwsze prawo patentowe, tzw. ustawa wenecka, powstao w 1474 r. Podstawowe koncepcje zawarte w niej przetrway do dzi. W roku 1790 weszo w ycie prawo patentowe w USA. W latach 18001882 prawa patentowe weszy w ycie w wikszoci krajw europejskich. Przeomem byo przyjcie w 1883 r., wspominanej wczeniej umowy midzynarodowej, Konwencji Paryskiej. System praw wycznych wynikajcy z ochrony wasnoci przemysowej, przyznajcy monopol wacicielowi praw, cho niekiedy krytykowany, jest podstaw wspczesnej Gospodarki Opartej na Wiedzy. Efekt gospodarczy jest najczciej wynikiem prowadzonych procesw innowacyjnych, obejmujcych badania naukowe, prace badawczo-rozwojowe, wdroeniowe i dyfuzj. W czasie tych procesw tworzone s wasne lub wykorzystywane obce dobra niematerialne, w tym przedmioty objte ochron wasnoci przemysowej. Niezbdnym wic warunkiem podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej jest znajomo i stosowanie zasad efektywnej ochrony wasnoci przemysowej. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Konwencja paryska o ochronie wasnoci przemysowej z dn. 20.03.1883 r.

177

w wersji z dn. 14.07.1967 r., Dz.U. 75.9.51 [2] AngielskoPolski Sownik Terminw z zakresu Dokumentacji i Informacji Patentowej, Urzd Patentowy RP www.uprp.pl [3] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle, ORGMASZ, Warszawa 2000.

WSPLNOTOWE CENTRUM BADA NAUKOWYCH [Joint Research Centre JRC] peni rol laboratorium badawczego UE. Historia JRC siga pocztku lat 60., kiedy w wyniku pojawiajcej si potrzeby konsolidacji nauki w wczesnej Wsplnocie Europejskiej, powoano pierwszy instytut JRC, dedykujc jego prace rozwizywaniu problemw energii atomowej. W okresie pniejszym utworzono kolejne instytuty, dedykujc im kluczowe dla rozwoju Unii Europejskiej dziedziny nauki. Obecnie JRC prowadzi badania w bardzo szerokim zakresie, poczynajc od standardw bezpieczestwa zabawek dla dzieci, poprzez doskonalenie materiaw do implantacji biodrowych, a do wykorzystania systemu satelitw do monitorowania i wykorzystania gruntw. JRC prowadzi swoj dziaalno w cisej wsppracy z europejskimi zespoami naukowymi, uniwersytetami i organizacjami badawczymi. Gwnym celem dziaa JRC jest pomoc w stworzeniu bezpieczniejszej, zdrowszej, czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy. Do zada JRC naley wpywanie na zmiany gwnych kierunkw dziaania w odniesieniu do priorytetw tematycznych oraz oferowanie naukowych podstaw dla tworzenia polityki UE.
178

Programy badawcze JRC s ustalone przez Europejsk Rad Ministrw i nansowane z budetu Unii Europejskiej, przy wspudziale dodatkowego nansowania z krajw stowarzyszonych. Prowadz szerokie badania w dziedzinach wanych dla sektora przemysu i bezpieczestwa obywateli. Przez ostatnie lata Joint Research Centre rozwino specjalistyczne umiejtnoci i narzdzia w celu dostarczenia niezalenych ekspertyz na skal europejsk umoliwiajcych lepsze zrozumienie powiza pomidzy technologi, ekonomi i spoeczestwem. Priorytety dziaalnoci s skoncentrowane na szeciu obszarach: 1. Bezpieczna ywno szeroki zakres kompetencji JRC dotyczy jednostki ds. produktw ywnociowych, ktra ma zapewni odpowiedni jako ywnoci na kadym etapie acucha pokarmowego. 2. Biotechnologia w ramach tej rozlegej dziedziny JRC koncentruje si na organizmach modykowanych genetycznie (genetically modied organisms, GMOs). 3. Chemikalia to druga z najwikszych gazi przemysu europejskiego i wany obszar polityki Komisji Europejskiej. JRC jest ju w nim gboko zaangaowane poprzez Europejskie Centrum Walidacji Metod Alternatywnych (European Centre for Validation of Alternative Methods, ECVAM) oraz Europejskie Biuro Chemiczne (European Chemical Bureau, ECB). 4. Zdrowie JRC ustala nowe priorytety Komisji w dziedzinie zdrowia publicznego oraz pracuje nad problemami

zwizanymi z zagroeniami dla zdrowia, majcymi swe rdo w powietrzu i w wodzie. 5. rodowisko prowadzi prace badawcze w zakresie zmian klimatycznych, zrwnowaonego rozwoju i rnorodnoci biologicznej. 6. Energia jdrowa zakres dziaa obejmuje zagadnienia bezpieczestwa istniejcych elektrowni jdrowych, skadowania odpadw, bezpieczestwa jdrowego oraz systemw kontroli w odniesieniu do nierozprzestrzeniania materiaw jdrowych. Prace te prowadzone s w imieniu Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency, IAEA) oraz Europejskiej Organizacji ds. Bezpieczestwa (European Safeguards Organisation, ESO). JRC podejmuje jednoczenie szereg dziaa o charakterze horyzontalnym dotyczcych foresightu technologicznego, pomiarw i materiaw odniesienia oraz bezpieczestwa publicznego i zwalczania przestpstw nansowych. Obejmuj one szereg zagadnie, poczynajc od materiaw referencyjnych dla rnych zastosowa (np. dla szybszej identykacji choroby BSE), a skoczywszy na kwestiach zwizanych z bezpieczestwem korzystania z Internetu i ryzykiem przemysowym. Wsplnotowe Centrum Bada Naukowych z centrum w Brukseli, skada si z 7 odrbnych instytutw, kady specjalizuje si w odrbnych dziedzinach usytuowanych w piciu krajach europejskich (Belgia, Wochy, Hiszpania, Holandia, Niemcy): 1. Instytut Materiaw Odniesienia i Pomiarw (IRMM, Belgia, Geel) http://irmm.jrc.cec.eu.int

2. Instytut Pierwiastkw Transuranowych (ITU, Niemcy, Karlsruhe) http://itu.jrc.cec.eu.int 3. Instytut Energii (IE, Holandia, Petten) http://ie.jrc.cec.eu.int 4. Instytut Ochrony i Bezpieczestwa Obywateli (IPSC, Wochy, Ispra) http://ipsc.jrc.cec.eu.int 5. Instytut rodowiska i Zrwnowaonego Rozwoju (IES, Wochy, Ispra) http://ies.jrc.cec.eu.int 6. Instytut Zdrowia i Ochrony Konsumenta (IHCP, Wochy, Ispra) http://ihcp.jrc.cec.eu.int 7. Instytut Studiw Perspektyw Technologicznych (IPTS, Hiszpania, Sewilla) http://ipts.jrc.cec.eu.int Instytuty JRC oferuj szerok gam moliwoci wczenia si w prowadzone prace badawcze. Jako narzdzia stosowane s: warsztaty i zaawansowane szkolenia w obszarze zaawansowanych metod Lokalizacja Wsplnotowych Centrw Badawczych

179

i technik wspierajcych wdraanie polityk UE, wyjazdy do pracy czasowej dla Delegowanych Krajowych Ekspertw (Seconded National Expert), Naukowcw Wizytujcych (Visiting Scientist) i stypendystw. Stypendia naukowe JRC maj na celu rozwj moliwoci szkoleniowych i wymiany naukowcw. Komisja oferuje stypendia naukowcom, ktrzy rozpoczli studia doktoranckie w Polsce (kat. 20), uzyskali stopie doktora (kat. 30) oraz dowiadczonym naukowcom posiadajcym 10 lat dowiadczenia na poziomie doktoratu lub 16 lat bez uzyskania stopnia doktora (kat. 40), ktrzy chc uczestniczy w prowadzonych w instytutach JRC pracach badawczych. Kategoria 20 kandydaci posiadajcy wyksztacenie magisterskie, uzyskane na uczelni wyszej lub rwnowanym instytucie, ktrzy rozpoczli studia doktoranckie w Polsce. Kategoria 30 kandydaci, posiadajcy stopie doktora, w obszarze odpowiadajcym tematyce danego stypendium. Minimalny czas trwania stypendiw w kat. 20 i 30 wynosi 6 miesicy, a maksymalny 36 miesicy. Kategoria 40 dowiadczeni naukowcy w obszarze odpowiadajcym tematyce danego stypendium, posiadajcy dziesicioletnie dowiadczenie naukowe na poziomie doktoratu lub 16 letnie dowiadczenie naukowe na poziomie stopnia magistra. Czas trwania stypendium kat. 40 wynosi minimalnie 1 miesic, a maksymalnie 24 miesice. Wybr kandydatw odbywa si w drodze konkursw ogaszanych na stronie www.
180

jrc.cec.eu.int oraz na stronach poszczeglnych instytutw. Kandydaci na stypendia kat. 20 i kat. 30 s wybierani w drodze konkursw organizowanych przez instytuty badawcze JRC. Konkursy s publikowane na stronach internetowych poszczeglnych instytutw. Kandydaci na stypendia kat. 40 wybierani s poza systemem ogaszanych konkursw. Dokumenty mona przesya przez cay rok. Selekcja kandydatw organizowana jest przez poszczeglne instytuty w miar zapotrzebowania na personel o danym prolu naukowym. Micha KLEPKA
[1] www.jrc.cec.eu.int/

WYNALAZEK [invention] to w powszechnym rozumieniu nowy pomys lub rozwizanie, w dowolnym obszarze aktywnoci czowieka. W prawie nie ma denicji wynalazku, jako takiego, a istnieje jedynie okrelenie jakie kryteria musi spenia wynalazek, aby moga by na niego udzielona ochrona. Kwestie udzielania ochrony na wynalazki uregulowane s Ustaw Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30 czerwca 2000 r., wraz z nastpnymi nowelizacjami. Wynalazek, na ktry moe by udzielona ochrona musi spenia, niezalenie od obszaru techniki, rwnoczenie trzy kryteria (art. 24): musi by nowy, musi posiada poziom wynalazczy, musi nadawa si do przemysowego stosowania. Naley od razu zwrci uwag, e Ustawa okrela rwnie (art. 28), co wyna-

lazkiem by nie moe. Za wynalazki nie uwaa si w szczeglnoci: odkry, teorii naukowych i metod matematycznych; wytworw o charakterze jedynie estetycznym; planw, zasad i metod dotyczcych dziaalnoci umysowej lub gospodarczej oraz gier; wytworw, ktrych niemoliwo wykorzystania moe by wykazana w wietle powszechnie przyjtych i uznanych zasad nauki; programw do maszyn cyfrowych; przedstawienia informacji. Ustawa okrela te grup wynalazkw, ktre mog spenia ustawowe kryteria dla wynalazku, a jednak nie mona uzyska na nie ochrony (patentu). Patentw nie udziela si na (art. 29): wynalazki, ktrych wykorzystywanie byoby sprzeczne z porzdkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; odmiany rolin lub rasy zwierzt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli rolin lub zwierzt; sposoby leczenia ludzi i zwierzt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierztach. Zgodnie z kryteriami, wynalazek, ktry ma by chroniony musi by nowy, czyli nie moe by czci stanu techniki, ktry istnia przed zgoszeniem tego wynalazku

do ochrony. Stan techniki to wszystko, co jest powszechnie dostpne do wiadomoci w postaci opisu, w tym ustnego. Nowo wynalazku oceniana jest w sposb obiektywny w procedurze prowadzonej w Urzdzie Patentowym RP. Ustawa dopuszcza rwnie udzielanie ochrony na wynalazki, ktrych przedmiotem jest nowe zastosowanie znanej ju substancji lub uycie znanej substancji do uzyskania wytworu o nowym zastosowaniu (art. 25). Zapis ten ma ogromne znaczenie dla przemysu farmaceutycznego. Wynalazek odznacza si poziomem wynalazczym (art. 26), jeli dla znawcy (fachowca o przecitnej wiedzy w danej dziedzinie) nie wynika w sposb oczywisty ze stanu techniki. Wynalazek nadaje si do przemysowego stosowania, jeeli umoliwia uzyskanie okrelonego wytworu lub wskazuje sposb, ktry moe by zastosowany w dziaalnoci przemysowej. Nie oznacza to, e kady wynalazek ma by przed uzyskaniem ochrony zrealizowany. Ma jedynie istnie, w wietle uznanych zasad nauki, moliwo jego urzeczywistnienia. Wyrnia si trzy kategorie wynalazkw: dotyczce wytworw, sposobw oraz wytworw i sposobw. Zgodnie z Ustaw (art. 56) wynalazek dokonany przez obywatela polskiego moe by uznany za tajny, jeeli dotyczy obronnoci lub bezpieczestwa Pastwa. Wynalazek tajny stanowi tajemnic pastwow (art. 57). W wyniku nowelizacji wprowadzono do Ustawy wynalazki biotechnologiczne (Roz. 9). W rozumieniu Ustawy s to wynalazki dotyczce wytworu skadajcego si z materiau biologicznego lub za181

wierajcego taki materia, albo sposobu za pomoc ktrego materia biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany. Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

badawczymi (instytutami naukowymi, wyszymi uczelniami itp.), wzmagajc si konkurencj w handlu midzynarodowym. Pojcie wysokiej techniki stosowane jest przede wszystkim w odniesieniu do analiz zakresu handlu zagranicznego. Wskaniki dotyczce handlu zagranicznego w dziedzinie wysokiej techniki pomylane byy pierwotnie jako mierniki efektw i wpywu dziaalnoci B+R (output and impact of the R&D), lecz ostatnio coraz czciej wskazuje si rwnie na ich przydatno w analizach dotyczcych problematyki konkurencyjnoci i globalizacji. Zdolno do wdraania i komercjalizacji nowych technologii jest uznawana za kluczowy czynnik decydujcy o konkurencyjnoci poszczeglnych krajw w nowoczesnej gospodarce wiatowej. Natomiast wielko eksportu wyrobw wysokiej techniki traktowana jest jako wskanik odzwierciedlajcy zdolno gospodarki danego kraju do absorbowania nowej wiedzy naukowo-technicznej, bdcej rezultatem dziaalnoci B+R i przeksztacania jej w konkretne efekty ekonomiczne, a take jako wskanik odzwierciedlajcy zdolno gospodarek poszczeglnych krajw do wykorzystania tych efektw na globalnym rynku. Z kolei dziedziny produkujce wyroby wysokiej techniki s rdem wysokiej wartoci dodanej i nowych, na og dobrze opacanych ,miejsc pracy. Prace nad pomiarem wysokiej techniki zostay zapocztkowane przez Ministerstwo Handlu Stanw Zjednoczonych (US Department of Commerce) i kontynuowane nastpnie przez niektre kraje zachodnioeuropejskie, a przede wszystkim przez Sekretariat OECD, ktry podj si w 1993 r. przygotowania midzy-

WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech] to dziedziny wytwarzania i wyroby odznaczajce si wysok naukochonnoci, tzw. wysokim poziomem aktywnoci B+R (R&D intensity). Dziedziny wysokiej techniki charakteryzuj si przede wszystkim: wysokim poziomem innowacyjnoci, krtkim cyklem yciowym wyrobw i procesw i szybk dyfuzj innowacji technologicznych, wzrastajcym zapotrzebowaniem na wysoko kwalikowany personel, szczeglnie w zakresie nauk technicznych i przyrodniczych, duymi nakadami kapitaowymi, wysokim ryzykiem inwestycyjnym i szybkim starzeniem si inwestycji, cis wspprac naukowo-techniczn, w obrbie poszczeglnych krajw i na arenie midzynarodowej, pomidzy przedsibiorstwami i instytucjami
182

narodowego podrcznika metodologicznego powiconego tej tematyce. Jako mierniki intensywnoci B+R stosuje si najczciej nastpujce wskaniki: relacja nakadw bezporednich na dziaalno B+R (direct R & D direct intensity) do wartoci dodanej; relacja nakadw bezporednich na dziaalno B+R do wartoci produkcji (sprzeday); relacja nakadw bezporednich na dziaalno B+R powikszonych o nakady porednie (indirect R&D indirect intensity) wcielone w dobrach inwestycyjnych i pwyrobach (acquired technology; technology embodied in intermediate and investment goods) do wartoci produkcji (sprzeday). W literaturze znajdujemy szereg innych kryteriw umoliwiajcych wyodrbnienie dziedzin wysokiej techniki, np.: udzia personelu naukowo-technicznego, liczba uzyskanych patentw lub podpisanych umw licencyjnych. W analizach dotyczcych wysokiej techniki stosowane s podejcia (metody): (1) wedug dziedzin (the industry approach) oraz (2) wedug wyrobw (the product approach). OECD stosuje dwie klasykacje dziedzin przemysu wedug intensywnoci B+R (industry classications based on R&D intensity), zwane take klasykacjami dziedzin przemysu w oparciu o zawarto technologii (classications of industries based on technology). Starsza klasykacja zalecana jest do stosowania w przypadku analiz dotyczcych lat 19701980, natomiast nowa,

opublikowana w 1995 r., zalecana jest dla analiz dotyczcych okresu 19801995. Pierwsza lista zalecana dla lat 19701980 dzieli przemys na trzy kategorie: wysok technik (high technology) obejmujc dziedziny, w ktrych nakady na dziaalno B+R stanowi ponad 4% wartoci sprzeday, redni technik (medium technology) obejmujc dziedziny, w ktrych nakady na dziaalno B+R stanowi od 1% do 4% wartoci sprzeday, nisk technik (low technology) obejmujc dziedziny, w ktrych nakady na dziaalno B+R stanowi 1% lub mniej wartoci sprzeday. Stosownie do tej denicji do wysokiej techniki zaliczano: przemys lotniczy, produkcj komputerw i maszyn biurowych, przemys farmaceutyczny, przemys elektroniczny, produkcj aparatury naukowo-badawczej oraz maszyn elektrycznych. Nowa lista przeznaczona dla lat 1980 1995, w odrnieniu od poprzedniej opracowana zostaa w oparciu o obliczenia uwzgldniajce nie tylko bezporedni, ale i poredni zawarto B+R. Obejmuje ona 4 nastpujce kategorie: wysok technik (high-technology industries), rednio-wysok technik (medium-high-technology industries), rednio-nisk technik (medium-low-technology industries), nisk technik (low-technology industries).
183

W przypadku tej klasykacji kategoria wysokiej techniki nie obejmuje ju produkcji aparatury naukowo-badawczej oraz produkcji maszyn elektrycznych, ktre przesunite zostay do kategorii rednio-wysokiej techniki. Ponadto, jeli chodzi o rnic pomidzy obiema listami, niektre dziedziny, zaliczane dotd do niskiej techniki, zmieniy nieco swoje pooenie i w nowym ujciu przesunite zostay do kategorii rednio-niskiej techniki (przykadem moe by choby przemys stoczniowy). Obie listy opracowane zostay w oparciu o dane dla kilkunastu najbardziej rozwinitych krajw OECD. W przypadku pierwszej listy byy to Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Kanada, Wochy, Holandia, Belgia, Szwecja i Australia. Za w przypadku listy drugiej uwzgldnione zostay kraje, dla ktrych dostpne s dane dotyczce poredniej zawartoci B+R, a mianowicie Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Kanada, Wochy, Holandia, Australia i Dania. W obu wymienionych klasykacjach istniej bardzo wyrane rnice w poziomach intensywnoci B+R wyodrbnionych kategorii (niezalenie od stosowanych miernikw), co znacznie uatwia wybr dzielcych te kategorie progw. Na osiem dziedzin zaliczanych do wysokiej techniki i grnych piter rednio-wysokiej techniki (z wyjtkiem maszyn nieelektrycznych), przypada w krajach OECD prawie 80% ogu nakadw na dziaalno B+R. Metoda wedug dziedzin ma jednak liczne wady. Po pierwsze, charakteryzuje j wysoki stopie agregacji i brak moliwoci uzyskania danych bardziej zdeza184

gregowanych. Po drugie wiele wyrobw produkowanych przez rmy zaliczane do dziedziny wysokiej techniki, reprezentuje w rzeczywistoci redni lub nisk technik; i odwrotnie, niektre wyroby produkowane w sektorach redniej i niskiej techniki speniaj kryteria zaliczania do wysokiej techniki. Wynika to w gwnej mierze z faktu, ze cao nakadw na dziaalno B+R w danym sektorze jest przypisywana do podstawowego rodzaju dziaalnoci rm skadajcych si na ten sektor. Konsekwencj tego moe by przeszacowanie intensywnoci technologicznej w jednych sektorach, kosztem jej niedoszacowania w innych (przypuszcza si np. e znaczca cz nakadw na dziaalno B+R w przemyle aeronautycznym, dotyczy w rzeczywistoci elektroniki, co powoduje w konsekwencji przeszacowanie intensywnoci technologicznej tej pierwszej dziedziny i niedoszacowanie intensywnoci B+R w drugiej). Wady te niweluje w znacznym stopniu metoda druga, bdca w gruncie rzeczy rozwiniciem, uzupenieniem i ucileniem podejcia wedug dziedzin. Wymaga ona jednak szczegowych danych dotyczcych nakadw na dziaalno B+R wedug grup wyrobw. Dane takie s na razie dostpne jedynie dla nielicznych krajw czonkowskich OECD. Punktem wyjciowym prac zwizanych z rozwiniciem metody produktowej bya lista grup wyrobw wysokiej techniki opracowana w 1994 r. przez Sekretariat OECD we wsppracy z niemieckim Instytutem Fraunhofera ds. Bada nad Systemami i Innowacjami (FhG-ISI), w oparciu o wczeniejsze prace tego instytutu, bdce z kolei kontynuacj studiw prowadzonych w latach osiemdziesitych przez Instytut Bada Ekonomicznych (NIW, Niemcy, Dolna Saksonia).

W 1995 r. Sekretariat OECD przygotowa, w cisej wsppracy z Eurostatem, now list wyrobw wysokiej techniki dotyczc okresu 19801995, w oparciu o dane dla szeciu krajw: Stanw Zjednoczonych, Japonii, Niemiec, Woch, Szwecji i Holandii (w przypadku metody wedug wyrobw ograniczona liczba krajw, dla ktrych dane uwzgldnione s w obliczeniach, nie ma, w odrnieniu od metody wedug dziedzin, wikszego znaczenia, poniewa przynaleno poszczeglnych wyrobw do wysokiej techniki nie zaley od uwarunkowa krajowych, dlatego lista wyrobw wysokiej techniki moe by opracowana w oparciu o dane dla niewielkiej liczby krajw). W pierwszym etapie prac przygotowana zostaa wstpna lista wyrobw zaawansowanych technologicznie na podstawie Midzynarodowej Standardowej Klasykacji Handlu, przy czym jako miernik zawartoci B+R stosowana bya relacja nakadw na dziaalno B+R do wartoci sprzeday (R&D expenditure/total sales. W drugim etapie prac zawarto poszczeglnych grup bya analizowana na niszych poziomach agregacji, co doprowadzio do wyeliminowania wielu wyrobw niespeniajcych przyjtych kryteriw. W przypadkach szczeglnie wtpliwych uciekano si do pomocy ekspertw na specjalistw w danej dziedzinie produkcji. Trudnoci z przygotowaniem dostatecznie szczegowej listy wyrobw wycznie w oparciu o metod ilociow, bez korzystania z pomocy ekspertw i w konsekwencji niemonoci ustalenia hierarchii w wyonionej grupie wyrobw, odzwierciedlajcej ich techniczne wyranowanie, uwaane s za gwne sabe punkty metody produktowej. Podkrela si dodat-

kowo du pracochonno i nisk powtarzalno wynikw uzyskanych jako rezultat oceny dokonywanej przez ekspertw (szczegowe listy wyrobw ustalone w wyniku prac kilku rnych grup ekspertw rzadko bywaj jednakowe). Lista opracowana w roku 1995 jest bardziej restrykcyjna ni pierwsza lista z roku 1994. Obejmuje ona cznie 9 grup wyrobw (lista z roku 1994 obejmowaa cznie 10 grup wyrobw). Jest ona w znacznym stopniu kompatybilna z najnowsz list dziedzin wysokiej techniki, aczkolwiek zawiera rwnie wyroby produkowane w dziaach zaliczanych do techniki rednio-wysokiej. W wyniku sprzeciwu ekspertw nie zostay natomiast do niej wczone wyroby speniajce, zgodnie z wynikami oblicze, kryteria zaliczania do wysokiej techniki, lecz produkowane w dziaach zaliczonych, zgodnie z list dziedzinow, do techniki niskiej i rednio-niskiej. Gwnym problemem przy konstruowaniu listy wyrobw stanowi przemys samochodowy. W przypadku metody dziedzinowej przemys samochodowy jako cao zaklasykowany zosta do kategorii rednio-wysokiej techniki. Z tego powodu oraz z uwagi na duy udzia przemysu samochodowego w handlu midzynarodowym, zdecydowano ostatecznie nie umieszcza na ocjalnej licie wyrobw wysokiej techniki grup wyrobw tego przemysu, speniajcych kryteria zaliczania do wysokiej techniki. Jednoczenie przyjta metoda szacowania intensywnoci B+R dyskryminuje te dziedziny i grupy wyrobw, w ktrych w badanym okresie ma miejsce szybki wzrost produkcji/sprzeday (szybszy ni wzrost nakadw na dziaalno B+R), spowodowane wzrostem popytu lub/i dynamiczn polityk handlow w danej brany.
185

Aktualnie OECD w ramach kontynuacji prac nad rozwojem metody produktowej opracowuje now baz danych dotyczc handlu zagranicznego wyrobami wysokiej techniki w oparciu o list z 1995 r. W grupie wyrobw zaliczonych do wysokiej techniki wyodrbniane s dodatkowo dwie dalsze kategorie: ultrawysoka technika (technika brzegowa leading-edge products, leading-edge technology) jest to grupa wyrobw wysokiej techniki odznaczajca si najwysz intensywnoci B+R, wynoszca powyej 8,5% wartoci sprzeday. Z reguy wyroby zaliczane do tej kategorii podlegaj w znacznym stopniu rnym formom protekcjonizmu publicznego (np. aeronautyka, energia nuklearna, uzbrojenie); technika wysokiego poziomu (high-level technology, high-level commodities) to wyroby o bardziej masowym charakterze, ktrych produkcja i handel w skali midzynarodowej odbywaj si zgodnie z zasadami wolnego rynku. Pojcie wysokiej techniki wykorzystywane jest rwnie ostatnio w analizach dotyczcych tzw. przemysw i usug opartych na wiedzy (knowledge-based industries and services). To nowe pojcie stworzone zostao w celu zebrania w jednej, zbiorczej kategorii dziedzin o wysokiej intensywnoci B+R, stosujcych na szerok skal technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) oraz posiadajcych najwysze udziay osb wysoko kwalikowanych wrd zatrudnionego personelu. Oprcz dziedzin zaliczanych do wysokiej i rednio-wysokiej techniki kategoria ta obej186

muje banki, ubezpieczenia i inne usugi wiadczone przedsibiorstwom oraz usugi takie jak ochrona zdrowia i edukacja (w sektorze przedsibiorstw). W latach 90. w krajach tzw. triady: Stanach Zjednoczonych, Japonii i Unii Europejskiej udzia wyrobw wysokiej techniki w eksporcie ogem systematycznie wzrasta, osigajc w roku 2000, w przodujcej pod tym wzgldem Irlandii, poziom 41%, a w USA i Japonii odpowiednio: 30% i 27%. W Polsce od pocztku dekady lat 90. udzia wyrobw wysokiej techniki w eksporcie utrzymuje si cay czas na poziomie zaledwie ok. 23%. W roku 2003 wynosi on 2,6% i by nieco wyszy ni w roku 2002, w ktrym wynosi 2,2%. Warto wszake doda, e w roku 2003 warto bezwzgldna eksportu wyrobw wysokiej techniki (w cenach biecych) wzrosa o blisko poow (45,3%) w stosunku do roku poprzedniego. Wedug analiz przeprowadzonych przez Sekretariat OECD Polska naley wraz z Grecj, Australi, Turcj, Now Zelandi i Islandi, do grupy krajw tej organizacji o najwikszej wzgldnej przewadze (comparative advantage by technology intensity) w sektorach: rednio-niskiej i niskiej techniki i zarazem o najwikszym wzgldnym braku przewagi (comparative disadvantage by technology intensity) w sektorach: wysokiej i rednio-wysokiej techniki. Krzysztof B. MATUSIAK
Literatura: [1] Z. Wysokiska, Konkurencyjno w midzynarodowym i globalnym handlu technologiami, PWN, Warszawa 2001 [2] Denicje poj z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 98104 [3] Nauka i technika w 2003 r., GUS, Warszawa 2005, s. 144195.

WZR PRZEMYSOWY [industrial design] to zgodnie z Ustaw prawo wasnoci przemysowej z dn. 30.06. 2000 r., nowa i posiadajca indywidualny charakter posta wytworu lub jego czci, nadana mu w szczeglnoci przez cechy linii, konturw, ksztatw, kolorystyk, struktur lub materia wytworu oraz przez jego ornamentacj (art. 102). Podkreli trzeba, e wzorem przemysowym jest konkretny przedmiot wytwr, wytworzony w sposb przemysowy lub rzemielniczy, obejmujcy w szczeglnoci opakowanie, symbole graczne oraz kroje pisma typogracznego, z wyczeniem programw komputerowych. Za wytwr uwaa si take: przedmiot skadajcy si z wielu wymienialnych czci skadowych, umoliwiajcych jego rozoenie i ponowne zoenie (wytwr zoony); cz skadow, jeeli po jej wczeniu do wytworu zoonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykego uywania, przez ktre rozumie si kade uywanie, z wyczeniem konserwacji, obsugi lub naprawy; cz skadow, jeeli moe by przedmiotem samodzielnego obrotu. Wzr przemysowy uwaa si za nowy, jeeli przed dat, wedug ktrej oznacza si pierwszestwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzr nie zosta udostpniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposb (art. 103). Wzr uwaa si za identyczny z udostpnionym publicznie take wwczas, gdy rni si od niego jedynie nieistotnymi szczegami (art. 104).

Ani nowo, ani oryginalno wzoru nie podlegaj sprawdzeniu w procesie rejestracji przez Urzd Patentowy. Nie podlega ochronie jako wzr przemysowy przedmiot bdcy wynikiem realizacji wycznie cech technicznych lub funkcjonalnych (art. 102). Niektre wzory przemysowe, ktre speniaj kryteria dla wzorw przemysowych podlegajcych ochronie, z mocy prawa chronione by nie mog. Ma to miejsce gdy (art. 106): udzielenie ochrony byoby sprzeczne z porzdkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; wzr zawiera oznaczenia, ktre nie mog by przedmiotem ochrony. Nie mog by przedmiotem ochrony oznaczenia, ktre (art. 131): zawieraj nazw lub skrt nazwy Rzeczypospolitej Polskiej, bd jej symbole (godo, barwy lub hymn), nazwy lub herby polskich wojewdztw, miast lub miejscowoci, znaki si zbrojnych, organizacji paramilitarnych lub si porzdkowych, reprodukcje polskich orderw, odznacze lub odznak honorowych, odznak lub oznak wojskowych, bd innych ocjalnych lub powszechnie uywanych odznacze i odznak, w szczeglnoci administracji rzdowej czy samorzdu terytorialnego albo organizacji spoecznych dziaajcych w wanym interesie publicznym, gdy obszar dziaania tych organizacji obejmuje cay kraj lub znaczn jego cz, jeeli zgaszajcy nie wykae si uprawnieniem, w szczeglnoci zezwoleniem waciwego organu pastwa albo zgod organizacji na uywanie oznaczenia w obrocie;
187

 zawieraj skrty nazw bd symbole (herby, agi, goda) obcych pastw, organizacji midzynarodowych, a take przyjte w obcych pastwach urzdowe oznaczenia, stemple kontrolne i gwarancyjne, jeeli zakaz taki wynika z umw midzynarodowych, chyba, e zgaszajcy wykae si zezwoleniem waciwego organu, ktre uprawnia go do uywania takich oznacze w obrocie; zawieraj urzdowo uznane oznaczenia przyjte do stosowania w obrocie, w szczeglnoci znaki bezpieczestwa, znaki jakoci lub cechy legalizacji, w zakresie, w jakim mogoby to wprowadzi odbiorcw w bd co do charakteru takich oznacze, o ile zgaszajcy nie wykae, e jest uprawniony do ich uywania; zawieraj elementy bdce symbolami, w szczeglnoci o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, ktrych uywanie obraaoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycj narodow. Prawo wyczne korzystania z wzorw przemysowych, to prawo z rejestracji wzoru przemysowego (art. 105). Prawo to oznacza monopol korzystania z wzoru w sposb zawodowy lub zarobkowy na terenie Polski przez okres 25 lat od dokonania zgoszenia w Urzdzie Patentowym. Waciciel prawa ochronnego ma prawo do zakazania wytwarzania, wprowadzania do obrotu lub importowania dla celw handlowych wytworw bdcych naladownictwem chronionego wzoru. Zakres przedmiotowy prawa z rejestracji na wzr przemysowy okrelaj cznie rysunek wzoru i jego istotne cechy wskazane w opisie (art. 107). Wzory przemyso188

we mog by rozpatrywane jako utwory i wtedy ich ochrona deniowana jest przez Ustaw o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4.02.1994 r. Ustawa wskazuje tylko jeden przypadek, kiedy nie narusza si prawa z rejestracji wzoru przemysowego. Dotyczy to korzystania ze wzoru dotyczcego rodkw komunikacji i ich czci lub urzdze, ktre znajduj si na obszarze RP czasowo, a take przedmiotw ktre znajduj si na obszarze RP w tranzycie (art. 115). Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

WZR UYTKOWY [utility model] to zgodnie z Ustaw Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 (art. 94), nowe i uyteczne rozwizanie o charakterze technicznym, dotyczce ksztatu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwaej postaci. Wzorem uytkowym jest wic zawsze przedmiot. Wzr uytkowy uwaa si za rozwizanie uyteczne, jeeli pozwala ono na osignicie celu majcego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobw. Wobec wzoru uytkowego, ktry moe podlega ochronie, analogicznie jak wobec wynalazku, oczekuje si nowoci i moliwoci wykorzystania. Nie oczekuje si jednak od nich nieoczywistoci (poziomu wynalazczego). Wzr uytkowy moe by wic rozwizaniem zupenie oczywistym, o ile nosi znamiona uytecznoci i nie

by wczeniej ujawniony. Wobec wzorw uytkowych stosuje si analogiczne,wyczenia z ochrony, jak wobec wynalazkw (art. 100). Prawo wycznego korzystania z wzoru uytkowego to prawo ochronne na wzr uytkowy (art. 95). Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa si prawo wycznego korzystania ze wzoru uytkowego w sposb zarobkowy lub zawodowy na caym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesi lat od daty dokonania zgoszenia wzoru uytkowego w Urzdzie Patentowym. Zakres przedmiotowy prawa ochronnego okrelaj zastrzeenia ochronne, ktre stanowi cz opisu ochronnego (art. 96). Ograniczenia prawa ochronnego na wzr uytkowy s analogiczne jak ograniczenia w stosunku do patentw na rozwizania dotyczce produktw (art. 100). Krzysztof GULDA
Literatura: [1] Ustawa Prawo Wasnoci Przemysowej z dn. 30.06.2000 r., Dz.U. 03.119. 1117 wraz z pn. zm. [2] W. Kotarba, Ochrona wasnoci przemysowej w gospodarce polskiej, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle ORGMASZ, Warszawa 2000.

nowych rozwiza, rne sposoby ich wykorzystania, z uwzgldnieniem kwestii prawnych, ekonomiczno-nansowych, administracyjnych, spoecznych, strukturalno-procesowych, rodowiskowych i strategicznych. Zoono procesw innowacyjnych wymaga systemowego podejcia do zarzdzania t sfer dziaalnoci innowacja jest prac zorganizowan, systematyczn i racjonaln.[3] Zasadne jest wic tworzenie na uytek kadego przedsibiorstwa koncepcyjnej struktury zarzdzania dziaalnoci. Obejmuje ona 5 kategorii: strategi, struktur, technologi, zadania i ludzi. Zasadne jest take podejcie procesowe do zarzdzania innowacjami, polegajce na integracji poszczeglnych faz i czynnoci skadajcych si na proces innowacyjny, tj. przygotowania innowacji i jej efektywnego wdroenia do praktyki i dyfuzji. Moliwoci przeprowadzenia takiego podejcia do zarzdzania innowacjami zale od zasobw i kompetencji rm. Due rmy s w stanie ustrukturyzowa proces innowacyjny w sposb bardzo rozbudowany, obejmujc koordynacj wiele faz i zrnicowanych czynnoci, podczas gdy mae rmy pracuj zwykle w sposb nieformalny. Wspczesne zarzdzanie innowacjami cechuje si: orientacj rynkow uwzgldniajc oczekiwania klienta oraz konkurencj; rozwinitymi relacjami wystpujcymi pomidzy nauk, innowacjami, a gospodark; kreowaniem modelu sieci uwzgldniajcej trzy wzajemnie powizane
189

ZARZDZANIE INNOWACJAMI [the management of innovation] to oparte na posiadanych zasobach poszukiwanie takich rodzajw innowacji, ktre powoduj, e proces innowacji staje si bardziej efektywny w konfrontacji z wyzwaniami, jakie stawiaj przed organizacj rynek, konkurencja, klient. Obejmuje ono wybr nowej techniki, technologii, organizacji pracy, kwestie pozyskiwania

elementy: podmioty (uczestniczce w procesie innowacji), dziaania i zasoby; tworzeniem systemu informacji na potrzeby organizacji dla wszystkich faz procesu innowacji oraz organizacji realizujcych i wdraajcych innowacje; kreowaniem w organizacjach czynnikw stymulujcych rozwj innowacji, takich jak informacja i wiedza. Przejawem ich rozwoju jest powstawanie nowych pomysw oraz efektywno przetwarzania ich w innowacje produktowe, procesowe i usugowe. Edward STAWASZ
Literatura: [1] J. Baruk, Zarzdzanie dziaalnoci innowacyjn [w:] M. Brzeziski (red.), Zarzdzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, Din, Warszawa 2001 [2] A. Pomykalski, Zarzdzanie innowacjami, PWN, Warszawa 2001 [3] P. F. Drucker, Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992 [4] J. Bogdanienko, M. Haffer, W. Popawski, Innowacyjno przedsibiorstw, Uniwersytet im. Mikoaja Kopernika, Toru 2004.

Pojcie to jest wieloznaczne, wypenione wielorak treci. Zazwyczaj uwaa si, e obejmuje ono zarwno impulsy, przyczyny, jak i miejsca (instytucje, grupy osb), tworzenia nowej wiedzy technicznej oraz czynniki warunkujce ten proces. W literaturze powiconej dziaalnoci innowacyjnej mona spotka wiele rnych uj pojmowania rde innowacji. Z punktu widzenia pojedynczego kraju czsto przyjmuje si tradycyjny podzia rde innowacji, w ktrym wyrnia si trzy podstawowe rda: (i) wasne badania naukowe, (ii) obca myl techniczna i (iii) dziaalno wynalazczo-racjonalizatorska. W tym ujciu rda krajowe reprezentuj rodzime instytucje badawczo-rozwojowe i indywidualni wynalazcy, natomiast rda zagraniczne stanowi licencje, know-how, import nowoczesnych maszyn i urzdze oraz inne formy transferu obcych rozwiza technicznych. W innym ujciu (z punktu widzenia przedsibiorstwa wdraajcego zmiany), mona wymieni nastpujce rda kreowania zmian: (i) transfer technologii; (ii) dziaalno sfery B+R; (iii) prowadzenie bada marketingowych rynku krajowego i zagranicznego; (iv) wykorzystanie metod gromadzenia pomysw, np. burzy mzgw; (v) doradztwo rm konsultingowych; (vi) stymulowanie postaw pracownikw i kierownictwa. P.F. Drucker, wybitny znawca problematyki innowacji, wyrnia siedem rde okazji do innowacji, ktre naley przede wszystkim ledzi, a nastpnie wprowadza jako zmiany do praktyki gospodarczej. Dzieli je na wewntrzne (czyli znajdujce si wewntrz kadego przedsibiorstwa i dostrzegalne dla ludzi z przedsibiorstwa) i zewntrzne (tzn. wi-

RDA INNOWACJI [sources of innovation] to pojcie cile zwizane z zagadnieniem tworzenia i pozyskiwania wiedzy technicznej. Dla innowatorw wprowadzajcych nowe rozwizania istotne znaczenie ma bowiem rozpoznanie i zapewnienie sobie dostpu do rnorodnych rde, z ktrych mona czerpa impulsy i inspiracje do opracowania nowych rozwiza, czy te gotowe rozwizania.
190

ce si ze zmianami w otoczeniu przedsibiorstwa czy przemysu). Wewntrzne rda okazji do innowacji obejmuj: (1) nieoczekiwane powodzenie lub niepowodzenie oraz nieoczekiwane zdarzenie zewntrzne, (2) niezgodno midzy rzeczywistoci a wyobraeniem o niej, (3) innowacja wynikajca z potrzeb procesu, (4) zmiany w strukturze przemysu lub strukturze rynku. Natomiast zewntrzne rda okazji do innowacji to: (5) demograa, (6) zmiany w postrzeganiu, nastrojach, wartociach oraz (7) nowa wiedza zarwno w dziedzinie nauk cisych, jak i innych.[1] Innowacje mog wynikn z analizy jednego ze rde wewntrznych, jak i zastosowania nowej wiedzy. Bardziej wiarygodne i przewidywalne s wewntrzne rda okazji do innowacji, ni rda zewntrzne. Za najmniej efektywne, jako rdo innowacji, traktowana jest nowa wiedza z uwagi na wysok nieprzewidywalno skutkw technicznych i ekonomicznych wprowadzanej zmiany. Koncepcja E. v Hippela okrelana mianem funkcjonalnych rde innowacji zakada, e w procesie tworzenia i realizacji nowego rozwizania technicznego bior udzia rne przedsibiorstwa i instytucje, ktre s wzajemnie powizane w sposb funkcjonalny i ktre czerpi z tego procesu rozmaite korzyci ekonomiczne, tech-

niczne i rynkowe. Partnerami tego procesu s: wytwrcy wyrobu lub usugi, klienci, uytkownicy, dostawcy i kooperanci oraz inne podmioty biorce w nim udzia. w ramach tej funkcjonalnej wsppracy partnerzy wymieniaj midzy sob take w sposb nieformalny informacje rynkowe i techniczne, know-how, prototypy, koncepcje i pomysy, ktre s inspiracj do powstania nowego rozwizania technicznego, a nastpnie podjcia jego zastosowania produkcyjnego. Koncepcja ta stwarza nowe wymagania dla przedsibiorstw realizujcych innowacje lub korzystajcych z osigni technicznych swoich partnerw, zwracajc ich uwag na znaczenie zewntrznych rde innowacji oraz konieczno wsppracy formalnej i nieformalnej z dostawcami i uytkownikami swoich wyrobw lub usug. Edward STAWASZ
Literatura: [1] P. F. Drucker, Innowacje i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992 [2] E. v Hippel, The Sources of Innovation, Oxford University Press, New York 1995 [3] Oslo Manual. The Measurement of scientic and technological activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD/Eurostat, Paris 1997 [4] A. Pomykalski, Innowacje, Politechnika dzka, d 1997 [5] E. Stawasz, Innowacje a maa rma, Uniwersytet dzki, d 1999.

191

WYKAZ POJ SOWNIKA W JZYKU ANGIELSKIM: ACADEMIC ENTREPRENEURSHIP.................................................................. 131 ACADEMIC ENTREPRENEURSHIP INCUBATOR .......................................... 13 BENCHMARKING ................................................................................................. 17 BRANCH R&D UNITS .......................................................................................... 79 BUSINESS ANGELS .............................................................................................. 15 BUSINESS SUPPORT CENTER .......................................................................... 105 CENTER OF ADVANCED TECHNOLOGIES ...................................................... 26 CLUSTER ................................................................................................................ 81 COMPETITIVE ADVANTAGE ............................................................................ 135 COMPETITIVENESS AND INNOVATION PROGRAM ................................... 121 CORPORATE VENTURE CAPITAL, CORPORATE VENTURING ................... 85 CREATIVITY, CREATIVE THINKING ................................................................. 89 DETERMINANTS OF INNOVATION ACTIVITY ............................................... 30 DUE DILLIGENCE................................................................................................. 33 E-LEARNING ......................................................................................................... 40 ENTREPRENEUR & ENTREPRENEURSHIP.................................................... 127 EU FRAMEWORK PROGRAMME FOR RESEARCH AND TECHNOLOGICAL DEVELOPMENT ................................................ 121 EURO INFO CENTRES EIC ............................................................................... 20 EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD ....................................................... 44 EUROPEAN PATENT ........................................................................................... 116 EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION................................................ 48 EXCELLENCE CENTER ....................................................................................... 25 FINANCE GAP ....................................................................................................... 94 FORESIGHT............................................................................................................ 51 GRANT .................................................................................................................... 60 HIGH TECHNOLOGY, HIGH-TECH .................................................................. 182 INDUSTRIAL DESIGN ........................................................................................ 187 INDUSTRIAL PROPERTY................................................................................... 176 INDUSTRIAL PROPERTY RIGHTS ................................................................... 119 INFORMATION SOCIETY .................................................................................. 150 INNOVATING ENTERPRISE .............................................................................. 133 INNOVATING REGIONS IN EUROPE ................................................................. 70
192

INNOVATION ......................................................................................................... 65 INNOVATION ACTIVITY...................................................................................... 37 INNOVATION AND BUSINESS CENTRES ....................................................... 107 INNOVATION POLICY ........................................................................................ 117 INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) ............................................................. 66 INTELLECTUAL PROPERTY ............................................................................. 176 INTERNET .............................................................................................................. 77 INTRAPRENEUR ................................................................................................. 124 INVENTION.......................................................................................................... 180 INVESTMENT READINESS ................................................................................. 60 INVESTMENT STAGES ........................................................................................ 42 ISO STANDARD................................................................................................... 103 JOINT RESEARCH CENTRE JRC ................................................................... 178 JOINT VENTURE ................................................................................................... 80 KNOW HOW........................................................................................................... 83 KNOWLEDGE-BASED ECONOMY .................................................................... 57 KONDRATIEFF LONG WAVE CYCLES .............................................................. 29 LEARNING REGION ........................................................................................... 137 LICENCE................................................................................................................. 91 LISABON STRATEGY ......................................................................................... 153 LOCAL GUARANTEE FUND ............................................................................... 53 LOCAL LOAN FUND ............................................................................................ 93 MEGASCIENCE, BIG SCIENCE .......................................................................... 96 MEZZANINE .......................................................................................................... 97 MILIEU ENTERPRENEURIAL INNOVANTE [FRANC.] .................................. 72 MILIEU INTERNATIONALISANT [FRANC.] .................................................. 172 MODEL ................................................................................................................... 98 NATIONAL DEVELOPMENT PLAN.................................................................... 98 NATIONAL INNOVATION SYSTEM ................................................................... 99 NEW TECHNOLOGY-BASED FIRMS, TECHNOLOGY FIRM ......................... 49 OSLO MANUAL................................................................................................... 159 PATENT ................................................................................................................. 115 PRODUCT DEVELOPMENT STAGE ................................................................... 28 PROTOTYPE ........................................................................................................ 124 R&D SECTOR....................................................................................................... 148
193

REGIONAL FINANCING INSTITUTIONS ........................................................ 141 REGIONAL INNOVATION STRATEGY............................................................. 139 REGIONAL INNOVATION SYSTEM ................................................................. 142 RESEARCH AND DEVELOPMENT CENTER .................................................... 24 RESEARCH AND EXPERIMENTAL DEVELOPMENT R&D ............................ 36 SATELLITE ACCOUNTS FOR R&D .................................................................. 136 SEED FUND............................................................................................................ 55 SERVICE INNOVATIONS...................................................................................... 67 SOURCES OF INNOVATION .............................................................................. 190 SPIN-OFF .............................................................................................................. 149 SPIN-OUT [INTERNAL START-UP] .................................................................. 149 SYNERGY............................................................................................................. 158 TECHNOLOGY BALANCE OF PAYMENT ......................................................... 18 TECHNOLOGY COMMERCIALIZATION .......................................................... 84 TECHNOLOGY CREDIT ....................................................................................... 91 TECHNOLOGY IMPROVEMENT DESIGN ...................................................... 123 TECHNOLOGY INCUBATOR............................................................................... 61 TECHNOLOGY PARK ......................................................................................... 111 TECHNOLOGY TRANSFER ............................................................................... 168 TECHNOLOGY TRANSFER CENTER ................................................................ 21 TECHNOPOL ........................................................................................................ 160 TELEWORK.......................................................................................................... 162 TERM SHEET ....................................................................................................... 167 THE MANAGEMENT OF INNOVATION .......................................................... 189 THE NATIONAL SME SERVICES NETWORK ................................................... 86 THE TRANSILIENCE MAP................................................................................... 95 TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) ...................................................... 167 TYPES OF INNOVATIVE ENTERPRISES ......................................................... 146 TYPES OF INNOVATIONS.................................................................................. 143 UNITARY PATENT ............................................................................................... 117 UTILITY MODEL ................................................................................................. 188 VENTURE CAPITAL ........................................................................................... 174 VENTURE CAPITAL FOUNDS ............................................................................ 56 VENTURE MANAGEMENT ............................................................................... 174

194

INFORMACJE O AUTORACH:

Aleksander Bkowski, dr Zatrudniony w Krajowym Punkcie Kontaktowym Programw Badawczych UE. Ekspert w zakresie programw Unii Europejskiej, zwaszcza Programw Ramowych i Funduszy Strukturalnych. Koordynator Programu UE Badania i Innowacje w Polsce. Od roku 2000 zwizany z Krajowym Punktem Kontaktowym Programw Badawczych UE, jako konsultant i kierownik Zespou ds. Innowacji i MSP. Posiada pitnastoletnie dowiadczenie w zakresie zarzdzania projektami innowacyjnymi i realizacji projektw w zakresie komercjalizacji wynikw bada naukowych, transferu technologii, wspierania przedsibiorstw innowacyjnych. Konsultant w zakresie polityki innowacyjnej na poziomie krajowym i regionalnym oraz instrumentw wdraania tej polityki; ekspert w projektach krajowych i midzynarodowych. Od roku 2003 wsppracuje z Ministerstwem Gospodarki w zakresie programowania sektorowych programw operacyjnych funduszy strukturalnych. Czonek Zarzdu Stowarzyszenia Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce.

kacyjne w zakresie kierowania i realizacji projektw badawczych z zakresu przedsibiorczoci, ekonomiki nansowania maych i rednich przedsibiorstw, innowacji i transferu technologii. Wsppracuje z licznymi instytucjami wspierajcymi rozwj innowacji i transfer technologii oraz nansowanie MSP. Wykadowca Podyplomowego Studium Komercjalizacji Nauki i Technologii realizowanego przez Uniwersytet dzki wraz z University of Texas w Austin (polski odpowiednik programu Master of Science in Science and Technology Commercialization). Autor licznych publikacji z zakresu nansowania projektw innowacyjnych oraz maych i rednich przedsibiorstw.

Mariusz Gobiowski Doktorant na Wydziale Zarzdzania Uniwersytetu dzkiego. Zajmuje si foresightem, innowacjami i transferem technologii. Uczestnik zagranicznych programw edukacyjnych i szkoleniowych (studia w Niemczech i Finlandii). Od listopada 2005 r. meneder w Stowarzyszeniu Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce.

Krzysztof Gulda Pawe Godek, dr Adiunkt w Katedrze Przedsibiorczoci i Polityki Przemysowej na Wydziale Zarzdzania Uniwersytetu dzkiego. Ekspert w zakresie nansowania przedsiwzi innowacyjnych. Zainteresowania badawcze: zagadnienia przedsibiorczoci i funkcjonowania maych przedsibiorstw, innowacji i transferu technologii. Posiada znaczce dowiadczenie badawcze i eduAbsolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Departamentu Innowacyjnoci Ministerstwa Gospodarki. Posiada wieloletnie dowiadczenie w zakresie organizacji transferu technologii i aktywizacji przedsibiorczoci akademickiej zdobyte m.in. w Uniwersyteckim Orodku Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze: wasno intelektualna, polityka innowacyjna, instrumenty wsparcia transferu
195

technologii do maych i rednich przedsibiorstw. Autor szeregu publikacji, opracowa i ekspertyz.

obcych, wykonawca i wspwykonawca ponad 20 ekspertyz.

Aleksandra Jewtuchowicz, prof. U, dr hab. Dyrektor Instytutu Gospodarki Przestrzennej na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu dzkiego. Kierownik Zakadu Ekonomiki Regionalnej i Ochrony rodowiska Uniwersytetu dzkiego. Ekspert w zakresie ekonomiki regionalnej i lokalnej oraz gospodarki przestrzennej. Specjalista w zakresie gospodarki przestrzennej, ekonomiki i zarzdzania miastem i regionem, rozwoju lokalnego. Zainteresowania i badania naukowe dotycz zagadnie zwizanych z procesami globalizacji, integracji europejskiej i europejskiej polityki regionalnej, powstawaniem i rozwojem maych i rednich przedsibiorstw, innowacyjnymi rodowiskami przedsibiorczoci i organizacj transferu technologii, lokalizacj i strategiami rozwoju przedsibiorstw. Ekspert i konsultant naukowy w zakresie strategii rozwoju miast, gmin i regionw oraz studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. Jest czonkiem i uczestniczy w pracach wielu organizacji naukowych krajowych i zagranicznych jak: Regional Science Association, Regional Science Association Association de Science Rgionale de Langue Franaise, Europejskie Stowarzyszenie Ekonomistw rodowiska i Zasobw Naturalnych, Oddzia Polski, Midzynarodowa Akademia Nauk Organizacji i Zarzdzania, czonek zaoyciel Sekcji Polskiej, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, TN, i inne. Autorka i wspautorka ponad 90 publikacji wydawanych w jzyku polskim i jzykach
196

Micha Klepka Absolwent Szkoy Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Doktorant na Wydziale Zarzdzania Uniwersytetu dzkiego. Od 4 lat specjalista Krajowego Punktu Kontaktowego Programw Badawczych UE (KPK). Obszary specjalizacji: polityka innowacji, polityka regionalna, instrumenty wspierania innowacyjnoci MSP, regionalne strategie innowacji. Meneder Sieci Regionalnych Strategii Innowacji w Polsce IntegRIS. Autor raportw w zakresie regionalnych mechanizmw wspierania innowacji, efektw regionalnych strategii innowacji w Polsce dla instytucji rzdowych i organizacji pozarzdowych. Uczestnik wielu krajowych i midzynarodowych programw i projektw. Od sierpnia 2005 roku, meneder projektu Ministerstwa Spraw Zagranicznych: Budowanie przyjaznych warunkw dla rozwoju innowacyjnych przedsibiorstw Ukrainy poprzez mechanizmy regionalne. Od padziernika 2005 roku kierownik Punktu Kontaktowego Polskich Regionw na Ukrainie. Ekspert w projektach wspierajcych rozwj innowacyjny regionw.

Karol Lityski, dr in. Od 2000 roku wiceprezes Fundacji Centrum Innowacji FIRE. Od 15 lat zajmuje si zagadnieniami akademickich inkubatorw przedsibiorczoci, a take problematyk komercjalizacji i transferu technologii z orodkw akademickich do przemysu. W latach 19972001 doradca w Ministerstwie Gospodarki ds. polityki

innowacyjnej, MSP i zrwnowaonych wzorcw produkcji i konsumpcji. W latach 20012002 Prezes Agencji Techniki i Technologii. Aktualnie wsppracuje z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci i Agencj Rozwoju Przemysu w zakresie: form wspierania przedsiwzi innowacyjnych i zagadnie dotyczcych funkcjonowania parkw przemysowych. Od wrzenia 2005 r. czonek Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce. Od 1972 r. zwizany z Politechnik Warszawsk.

Magorzata Matusiak, dr Absolwentka kierunku socjologia na Uniwersytecie dzkim w zakresie Aktywizacji Spoecznoci Lokalnych (1998), absolwentka Podyplomowego Studium Organizacji i Zarzdzania Przedsibiorczoci (1998), absolwentka Studium Doktoranckiego Socjologii na Uniwersytecie dzkim (2004). Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii (2005) Postawy studentw wobec pracy w perspektywie spoeczestwa informacyjnego. Zainteresowania badawcze: organizacje pozarzdowe, spoeczestwo informacyjne, zastosowanie nowych technologii w sytuacji pracy, elastyczne formy pracy i zatrudnienia, nowe zjawiska towarzyszce wspczesnej pracy (pracoholizm, siecioholizm, wypalenie zawodowe), spoeczne skutki postpu technologicznego. Uczestniczka projektw badawczych dotyczcych innowacji i aktywizacji gospodarczej. Autorka publikacji na temat: postaw studentw wobec pracy, orodkw innowacji i przedsibiorczoci, wspczesnych, niekorzystnych zjawisk na rynku pracy.

Krzysztof B. Matusiak, dr Pracownik naukowo-badawczy i wykadowca w Instytucie Ekonomii Uniwersytetu dzkiego. Zainteresowania badawcze dotycz zagadnie przedsibiorczoci i samozatrudnienia, maych rm, innowacji i transferu technologii, funkcjonowania rynkw pracy oraz instytucjonalnych form wspomagania rozwoju regionalnego. Posiada pitnastoletnie dowiadczenie w kierowaniu i realizacji projektw badawczych i aplikacyjnych w dziedzinie inkubacji przedsibiorczoci i innowacji, transferu technologii oraz rozwoju regionalnego w Polsce i w Europie rodkowo-Wschodniej. Szeroko wsppracuje z wieloma instytucjami europejskimi, rzdowymi, samorzdowymi i pozarzdowymi. W latach 19961998 ekspert Projektu Banku wiatowego w zakresie przedsibiorczoci w Polsce. W latach 20022004 peni funkcj rektora Wyszej Szkoy Ekonomiczno-Spoecznej w Ostroce. Autor lub wspautor ponad 120 publikacji i ekspertyz. Od wrzenia 2005 r. Prezes Stowarzyszenia Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce.

Marzena Maewska Dyrektor Gdaskiego Towarzystwa Edukacji Obywatelskiej, specjalistka z zakresu organizacji i zarzdzania przedsibiorczoci. Posiada pitnastoletnie dowiadczenie w doradztwie dla MSP oraz instytucji otoczenia biznesu. Wsprealizatorka kilkudziesiciu projektw zwizanych z rozwojem sektora MSP. W latach 19961998 ekspert Projektu Banku wiatowego w zakresie przedsibiorczoci w Polsce. Od 1998 roku konsultant Programu Rozwoju Ekonomiki i Przedsibiorczoci Open Society Instytute w Nowym Jorku na Europ Wschodni i Azj Centraln. Autorka
197

i wspautorka 15 ksiek opublikowanych w Polsce, Kazachstanie i na Ukrainie.

Piotr Niedzielski, prof. US, dr hab. Kierownik Katedry Efektywnoci Innowacji na Wydziale Zarzdzania i Ekonomiki Usug Uniwersytetu Szczeciskiego. Zainteresowania badawcze: ocena projektw gospodarczych, zarzdzanie innowacjami, ekonomika i organizacja transportu. W latach 20002005 peni funkcj Prorektora Wyszej Szkoy Zawodowej OECONOMICUS, Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Szczecinie. Od 2005 r. Prodziekan ds. Studiw Dziennych na Wydziale Zarzdzania i Ekonomiki Usug Uniwersytetu Szczeciskiego. Autor i wspautor ponad 100 publikacji, opracowa i ekspertyz dla praktyki ycia gospodarczego.

dzkiego. Zainteresowania badawcze dotycz: przedsibiorczoci i zarzdzania small biznesemi. Ekspert w zakresie innowacji i transferu technologii. Posiada dwudziestopicioletnie dowiadczenie w kierowaniu i realizacji projektw badawczych i aplikacyjnych w dziedzinie restrukturyzacji przedsibiorstw oraz przedsibiorczoci i innowacji, transferu technologii, rozwoju regionalnego w Polsce i Europie rodkowo-Wschodniej. Szeroko wsppracuje z wieloma instytucjami europejskimi, rzdowymi, samorzdowymi i pozarzdowymi. Autor lub wspautor ponad 150 publikacji i ekspertyz. Czonek Zarzdu Wojewdzkiego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w odzi. Czonek Stowarzyszenia Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce i European Council of Small Business.

Aleksandra Nowakowska, dr Absolwentka Wydziau Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu dzkiego. Adiunkt w Zakadzie Ekonomiki Regionalnej i Ochrony rodowiska Uniwersytetu dzkiego. Ekspert w zakresie instrumentw programowania rozwoju lokalnego i regionalnego. Zainteresowania badawcze: regiony uczce si, wpyw innowacji na rozwj lokalny i regionalny. Uczestniczka projektw badawczych dotyczcych rozwoju regionalnego, rodowisk innowacyjnych i MSP. Autorka szeregu ekspertyz i publikacji. Kierowaa opracowaniem kilkunastu strategii rozwoju lokalnego.

Krzysztof Zasiady Absolwent Wyszej Szkoy Ekonomicznej w Poznaniu. Ekspert ONZ, USAID, Banku wiatowego, UE. 22 lata dowiadcze w dziedzinie transferu technologii, inkubacji przedsibiorczoci i innowacji oraz rozwoju regionalnego w Polsce, Europie rodkowej i Wschodniej, Azji Centralnej. Od ukoczenia studiw wsppracuje ze rodowiskiem naukowym. W 1990 r. by organizatorem, a nastpnie prezesem Wielkopolskiego Centrum Innowacji i Przedsibiorczoci SA w Poznaniu, pierwszego w Polsce inkubatora innowacji i przedsibiorczoci. By zaoycielem i w latach 19931999 prezesem Stowarzyszenia Organizatorw Orodkw Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce. Od 2000 roku wsppracuje z Krajowym Punktem Kontaktowym Programw Badawczych UE w Warszawie. Od 1991 jest wicepre-

Edward Stawasz, prof. U, dr hab. Kierownik Katedry Przedsibiorczoci i Polityki Przemysowej Uniwersytetu
198

zesem Midzynarodowej Grupy Roboczej Centrw Innowacji w Europie rodkowej i Wschodniej, ktrej by zaoycielem. Od 1998 r. jest Wiceprezesem Midzynarodowej Grupy Ekspertw Parkw Nauko-

wych i Centrw Innowacji SPICE z siedzib w Berlinie i Poznaniu. Jest autorem, wspautorem i redaktorem 32 ksiek opublikowanych w Polsce, USA, Niemczech, Kazachstanie i na Ukrainie.

199