Prawo karne

Lech Gardocki (skrypt cz oglna)

Przestpstwem jest czyn czowieka (1) zabroniony przez ustaw obowizujc w momencie jego popeniania (2) okrelajc jego znamiona (3), pod grob kary (4), bezprawny(6), zawiniony(7) i spoecznie szkodliwy w stopniu wyszym ni znikomy (8). Czynem nie jest zachowanie si czowieka pod wpywem przymusu bezwzgldnego, ktremu nie mg si on oprze i wobec tego nie byo ono sterowane jego wol. Od przymusu bezwzgldnego naley odrnia fizyczny lub psychiczny przymus wzgldny. Polegajcy na wywieraniu nacisku na wol czowieka, ale niewykluczajcy kierowania przez t wol jego zachowaniem si. W tego rodzaju przypadkach osoba popeniajca czyn pod przymusem wzgldnym nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. Wykluczenie odpowiedzialnoci nie bdzie jednak spowodowane brakiem czynu, lecz dziaaniem w stanie wyszej koniecznoci (art. 26 KK). Przestpstwo musi by czynem zabronionym przez ustaw karn, tzn. musi odpowiada opisowi ustawowemu okrelonego typu przestpstwa (np. zniesawienia, paserstwa itd.). Opis ten skada si z elementw, ktre nazywamy ustawowymi znamionami przestpstwa, a ktrych wystpowanie w czynie sprawcy musi by stwierdzone, by mona byo przypisa mu popenienie okrelonego typu przestpstwa. Ustawowe znamiona przestpstwa mog dotyczy rnych elementw jego struktury: podmiotu, strony przedmiotowej, strony podmiotowej lub przedmiotu. Znamiona opisowe to te, ktrych stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyrany. Mona tu wymieni przykadowo takie znamiona, jak pienidz (art. 310 KK), uderza (art. 217 KK), w postpowaniu sdowym (art. 233 KK). Znamiona ocenne (wartociujce) natomiast wymagaj, przy ustalaniu ich wystpowania w czynie, posugiwania si rnego rodzaju ocenami. Bezprawno Czynu Fakt, e jaki czyn konkretny wypenia znamiona okrelonego typu przestpstwa nie przesdza jeszcze ostatecznie, e mamy do czynienia z przestpstwem. Tak jest z reguy. Niekiedy jednak inne przepisy prawa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa zezwalaj, w pewnym zakresie, na zachowanie si wypeniajce znamiona przestpstwa. Zestawienie konkretnego czynu wypeniajcego znamiona
1

z caym systemem prawa, moe prowadzi do wniosku, e czyn ten nie jest bezprawny. Przestpstwa nieumylne s przestpstwami z nieostronoci, tzn. jako przestpstwo nieumylne moe by ocenione tylko takie wypenienie znamion przestpstwa (nieumylnego), ktre byo rezultatem nieostronego zachowania si sprawcy. Kodeks w art. 9 2 mwi o nie zachowaniu ostronoci wymaganej w danych okolicznociach. Spoeczna szkodliwo czynu Zakadamy wic, e typy zachowa opisane przez ustaw jako przestpstwa s zachowaniami spoecznie szkodliwymi, tzn., e konkretne czyny odpowiadajce tym opisom ustawowym powoduj naruszenie lub zagroenie okrelonego dobra prawnego. Z dowiadcze tworzenia i stosowania prawa karnego wynika jednak, e rwnie wtedy, gdy pewien typ zachowania si jest generalnie spoecznie szkodliwy, konkretnie popeniony czyn tego typu moe wyjtkowo tej cechy nie mie. Zatem w takiej sytuacji czyn konkretny, mimo e formalnie narusza przepis karny, nie jest przestpstwem. Klasyfikacja przestpstw Podstawowy podzia dokonywany jest wedug kryterium wagi przestpstwa. 1. 2. 3. Zbrodnie Wystpki Wykroczenia

Zbrodniami s czyny zagroone kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od 3 lat albo kar surowsz. Chodzi tu o doln granic zagroenia ustawowego, ktra musi wynosi co najmniej 3 lata. Wystpkami s czyny zagroone kar (ustawa ma tu na myli grn granic zagroenia) przekraczajc jeden miesic pozbawienia wolnoci, jeden miesic ograniczenia wolnoci lub grzywny powyej 30 stawek dziennych. Czyny, przy ktrych grne zagroenie kar nie przekracza tych granic s wykroczeniami. Forma winy 1. 2. Umylne Nieumylne

Zbrodni mona popeni tylko umylnie, wystpek moe natomiast by popeniony rwnie nieumylnie, jeeli ustawa tak stanowi . Nieumylno
2

wystpku musi by wyranie ustanowiona w ustawie przez uycie sowa nieumylnie lub innego zwrotu okrelajcego win nieumyln (jak np. zwrot powinien i moe przypuszcza w art. 292 KK). Typy przestpstw nieumylnych s w KK stosunkowo nieliczne. Forma czynu 1. 2. 3. Tylko z dziaania Tylko z zaniechania Z dziaania albo zaniechania

Ze wzgldu na form czynu wyrniamy przestpstwa z dziaania i przestpstwa z zaniechania. Pewne typy przestpstw mog by popenione tylko przez dziaanie, np. zgwacenie (art. 197 KK), czynna napa na funkcjonariusza. Druga grupa obejmuje przestpstwa, ktre mog by popenione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestpstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK). Do trzeciej grupy zaliczamy te przestpstwa, ktre mog by popenione przez dziaanie lub przez zaniechanie. Znami skutku 1. 2. Skutkowe (materialne) Bez skutkowe (formalne)

Podzia przestpstw na przestpstwa formalne (bez skutkowe) i przestpstwa materialne (skutkowe) opiera si na kryterium wystpowania wrd znamion danego typu przestpstwa znamienia skutku. Jeeli okrelony skutek do znamion przestpstwa naley, mamy do czynienia z przestpstwem materialnym, jeeli natomiast przestpstwo polega po prostu na okrelonym zachowaniu si, nazwiemy je przestpstwem formalnym. Skutek jest to zmiana w wiecie zewntrznym, ktra moe mie rny charakter, i ktra da si oddzieli od samego zachowania si. Typy przestpstw 1. 2. 3. W typie podstawowym W typie kwalifikowanym W typie uprzywilejowanym

Niektre typy przestpstw po dodaniu do nich pewnych dodatkowych znamion tworz nowy typ przestpstwa zagroony surowsz lub agodniejsz kar . w takiej sytuacji typ przestpstwa bdcy punktem wyjcia nazywamy typem podstawowym, a typ nowo utworzony typem kwalifikowanym, gdy jego zagroenie

kar jest surowsze albo typem uprzywilejowanym, gdy jest on zagroony kar agodniejsz Tryb cigania 1. 2. 3. Publiczno skargowe (cigane z oskarenia publicznego) Prywatno skargowe (cigane z oskarenia prywatnego) Wnioskowe (cigane na wniosek pokrzywdzonego)

Ze wzgldu na tryb cigania dzielimy przestpstwa na przestpstwa cigane z oskarenia publicznego (publiczno skargowe) i przestpstwa cigane z oskarenia prywatnego (prywatnoskargowe) Wikszo przestpstw ma charakter publiczno skargowy tzn. ich ciganiem zajmuje si oskaryciel publiczny dziaajcy w imieniu pastwa. Prowadzi on postpowanie przygotowawcze, sporzdza akt oskarenia i wykonuje czynnoci oskaryciela przed sdem. Przestpstwa prywatnoskargowe s w polskim prawie karnym nieliczne. Nale do nich np. zniesawienie (art. 212 KK), zniewaga (art. 216 KK), naruszenie nietykalnoci cielesnej (art. 217 KK). ciganie tych przestpstw jest w zasadzie prywatn spraw pokrzywdzonego, ktry jako oskaryciel prywaty moe wnosi i popiera oskarenie przed sdem. Jeeli jednak wymaga tego interes spoeczny, prokurator moe wszcz postpowanie albo przyczy si postpowania ju wszcztego przez pokrzywdzonego. Niektre przestpstwa publiczno skargowe mog by cigane jedynie wtedy, gdy pokrzywdzony zoy wniosek o ciganie (przestpstwa wnioskowe). Przestpstwami wnioskowymi S np. Zgwacenie (art. 197 KK), kradzie na szkod osoby najbliszej (art. 278 4 KK). Osobn grup przestpstw wnioskowych stanowi przestpstwa wojskowe cigane na wniosek dowdcy jednostki. W tym wypadku o uniknicie prowadzenia postp postpowania karnego w sprawach, w ktrych wystarcza stosowanie rodkw dyscyplinarnych.

Struktura przestpstwa Przestpstwo jako pojcie oglne i jako okrelony jako okrelony typ przestpstwa moe by analizowane z punktu widzenia jego struktury. Takie spojrzenie na przestpstwo prowadzi do wniosku, e do jego najwaniejszych elementw nale: 1. 2. 3. Podmiot przestpstwa Strona podmiotowa Przedmiot przestpstwa
4

4.

Strona przedmiotowa

Podmiot przestpstwa Wiek sprawcy Wedug polskiego prawa karnego podmiotem przestpstwa moe by tylko osoba fizyczna, ktra ukoczya w chwili popenienia czynu 17 lat . Czynw popenianych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniej lat 17, nie nazywa si przestpstwami. Nieletni nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej, lecz stosuje si wobec nich rodki przewidziane w ustawie o postpowaniu w sprawach nieletnich (NielU). Od zasady e granic wieku odpowiedzialnoci karnej jest lat 17 przewidziano w KK dwa wyjtki: 1. w pewnych wypadkach odpowiedzialno karn moe ponie nieletni, ktry ukoczy 15 lat po spenieniu warunkw odnoszcych si do rodzaju popenionego czynu oraz do waciwoci sprawcy i okolicznoci sprawy . Katalog przestpstw, ktrych popenienie uzasadnia skorzystanie z tej moliwoci, zawiera art. 10 2 KK. S to: 1) zamach na ycie Prezydenta RP (art. 134 KK), 2) zabjstwo umylne zwyke lub morderstwo(art. 148 1, 2 lub 3 KK), 3) umylne spowodowanie cikiego kwalifikowanego (art. 156 1 i 3 KK), uszczerbku typu podstawowego i

4) umylne spowodowanie niebezpieczestwa powszechnego (art. 163 1 lub 3), 5) porwanie samolotu lub statku typu podstawowego i kwalifikowanego (art. 166 KK), 6) umylne spowodowanie katastrofy w komunikacji typu podstawowego i kwalifikowanego (art. 173 1 lub 3 KK), 7) zgwacenie zbiorowe (art. 197 3 KK), 8)wzicie zakadnikw typu podstawowego lub kwalifikowanego (art. 252 1 lub 2 KK), 9) rozbj (art. 280 KK).

Nieletni, ktry po ukoczeniu 15 lat popeni jedno wymienionych przestpstw, odpowiada moe wedug przepisw KK, jeeli przemawiaj za tym okolicznoci sprawy oraz waciwoci i warunki osobiste sprawcy , a zwaszcza, jeli
5

poprzednio stosowane rodki wychowawcze lub poprawcze okazay si bezskuteczne. Wymierzajc kar nieletniemu, sd kieruje si przede wszystkim tym, aby sprawc wychowa (art. 54 1 KK). Kara ta nie moe przekroczy 2/3 ustawowego grnego zagroenia za dane przestpstwo (art. 10 3 KK). Sd moe te zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. 2. Wyjtek w drug stron polegajcy na potraktowaniu dorosego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak nieletniego, przewiduje art. 10 4 KK. Odnosi si to tylko do sprawcy wystpku wobec ktrego mona zastosowa zamiast kary rodki poprawcze lub wychowawcze, jeeli przemawiaj za tym okolicznoci sprawy, a take stopie rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste sprawcy. Modociany Sprawca modociany to taki, ktry nie ukoczy 21 lat w chwili czynu , ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. Jest to szczeglna kategoria sprawcy dorosego, ktry w zwizku ze swoim wiekiem traktowany jest przez KK w szeregu sytuacji odmiennie ni inni sprawcy. W szczeglnoci KK odmiennie okrela zasady wymierzania kary modocianemu, kadc nacisk na jej cele wychowawcze (art. 54 . KK). Przestpstwa indywidualne i przestpstwa powszechne Przestpstwa powszechne to takie, ktrych podmiotem moe by kada osoba odpowiadajca oglnym cechom podmiotu przestpstwa, tzn. osoba fizyczna, ktra osigna okrelony wieki bya poczytalna w momencie popenienia czynu. Przestpstwa indywidualne , to te, w ktrych opisie ustawowym znami podmiotu okrelone jest przez uycie pewnej dodatkowej cechy (onierz, funkcjonariusz publiczny, matka itd.). Powoduje to, e sprawcami takich przestpstw mog by tylko osoby majce tak cech. Przestpstwa indywidualne waciwe to takie, przy ktrych szczeglna cecha podmiotu decyduje o bycie przestpstwa. Brak tej cechy powoduje wic brak przestpstwa. Przestpstwem indywidualnym waciwym jest np. odmowa wykonania rozkazu (art. 343 KK) apownictwo bierne (art. 228 KK), bowiem nawet jeeli kto zachowuje si w sposb opisany w tych przepisach, ale nie ma wymaganej cechy tj. nie jest w pierwszym przypadku onierzem, a w drugim osob funkcj publiczn nie popenia przestpstwa. Przy przestpstwach indywidualnych niewaciwych szczeglna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestpstwa, lecz o stworzeniu jego typu

kwalifikowanego lub uprzywilejowanego . Brak tej cechy nie powoduje wic wyczenia przestpnoci czynu, lecz tylko jego wysz lub nisz karalno. Przykadem moe tu by przestpstwo dzieciobjstwa (art. 149 KK), ktrego moe si dopuci tylko matka. Jeeli jednak czynu opisanego w art. 149 KK dopuci si, jako wspsprawca, inna osoba, to poniesie ona odpowiedzialno na podstawie surowszego art. 148. Przykadem na sytuacj odwrotn moe by art. 160 KK. W 1 tego przepisu opisane jest przestpstwo powszechne naraenia czowieka na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia. W 2 przewidziano natomiast zagroone surowsz kar naraenie na niebezpieczestwo przez osob zobowizan do opieki nad osob naraon. W tym przypadku brak okrelonej w przepisie cechy podmiotu powoduje wic agodniejsze zagroenie kar. Strona przedmiotowa przestpstwa Do strony przedmiotowej przestpstwa zaliczamy: 1. 2. 3. 4. 5. Czyn (zachowanie si) podmiotu, Skutek czynu, Czas i miejsce czynu, Sytuacj, w jakiej czyn popeniono, Sposb popenienia i przedmiot wykonawczy czynu.

Znaczenie poszczeglnych z wymienionych tu elementw strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najwaniejszym elementem jest zachowanie si sprawcy, ktre jest niezbdnym elementem kadego przestpstwa, skoro kade przestpstwo musi by czynem. Pozostae elementy strony przedmiotowej wystpuj nie we wszystkich opisach ustawowych poszczeglnych typw przestpstw. Zachowanie si sprawcy okrelonego typu przestpstwa opisywane jest w ustawie przy pomocy tzw. znamienia czasownikowego. Znami skutku wystpuje tylko przy przestpstwach materialnych . Przy niektrych typach przestpstw okrela si miejsce czynu na terytorium RP (art. 136 KK), czas popenienia, np. po wyznaczeniu do suby (art. 356 1 KK). Jednak w przewaajcej wikszoci typw przestpstw czas i miejsce popenienia nie nale do ich znamion, a wic s to okolicznoci dla bytu przestpstwa obojtne. Stosunkowo czsto do znamion przestpstwa naley sposb jego popenienia np. przemoc, grob bezprawn lub podstpem (art. 197 KK), przez tworzenie faszywych dowodw (art. 235 KK). Rzadziej ustawa zalicza do znamion okrelon sytuacj, np. bdc pozbawionym wolnoci (art. 242 1 KK). Przez przedmiot wykonawczy (przedmiot czynnoci wykonawczej) rozumie si przedmiot materialny, na ktrym dokonuje si danego przestpstwa.
7

Przedmiotem wykonawczym naruszenia tajemnicy korespondencji (art. 267 KK) jest zamknite pismo, ktre sprawca otwiera, przedmiotem wykonawczym przestpstwa z art. 277 KK s znaki graniczne, ktre sprawca niszczy, usuwa, przesuwa lub faszywie wystawia. Szereg przestpstw dokonywanych jest jednak bez oddziaywania na konkretne przedmioty materialne albo te nie s one okrelone w ich znamionach. Przedmiot wykonawczy nie naley wic znamion takich przestpstw jak ujawnienie tajemnicy pastwowej (art. 265 KK) lub zniesawienie (art. 212 KK). To, e pewne elementy strony przedmiotowej nie nale do znamion ja kiego typu przestpstwa oznacza tylko, e nie musz by one udowadniane, aby sprawcy przypisa popenienie takiego przestpstwa. Nie znaczy to jednak, e nie maj one adnego znaczenia. Na przykad do znamion wymuszenia rozbjniczego (art. 282 KK) nie naley okrutny sposb jego popenienia. Tym nic mniej, ustalenie w procesie, e konkretne wymuszenie zostao popenione w sposb okrutny, bdzie miao wpyw na wymiar kary w danej sprawie. Formy czynu Ustawowe ujcie zachowania si sprawcy przestpstwa moe przybra r formy. Na niektre z nich warto zwrci szczegln uwag. 1. Przestpstwa trwale

Przestpstwo noe by ujte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie czowieka wolnoci (art. 189 KK), nielegalne posiadanie broni, dezercja (art. 339 KK). Czas popenienia takich przestpstw, nazywanych przestpstwami trwaymi, rozciga si wwczas na okres od zapocztkowania takiego stanu do jego zakoczenia. W przypadku nielegalnego posiadania broni palnej bdzie to okres od wejcia w posiadanie broni do momentu pozbycia si jej, utraty lub uzyskania zezwolenia. To, e tego rodzaju przestpstwa nie kocz si przez jednorazowe zachowanie si sprawcy, lecz trwaj przez pewien czas, ma znaczenie dla przedawnienia cigania i wyrokowania (ktrych termin zaczyna biec od zakoczenia przestpstwa), a take w sytuacji zmiany ustawy karnej oraz przy stosowaniu ustaw amnestyjnych i abolicyjnych, ktre maj zastosowanie do czynw popenionych przed pewn dat. Fakt, e mamy do czynienia z przestpstwem trwaym, moe mie znaczenie dla stosowania przepisw o pomocnictwie do przestpstwa. Dopki bowiem trwa okrelone przestpstwo, dopty moliwe jest uatwianie jego popenienia przez inn osob. Prawomocny wyrok przerywa przestpstwo trwae. Na przykad, jeeli kto uchyla si od suby wojskowej i po skazaniu za to przestpstwo kontynuuje uchylanie si,
8

to ten nieobjty wyrokiem dalszy cig uchylania si stanowi ju nowe przestpstwo trwae. 2. Przestpstwa wieloosobowe

Wikszo przestpstw ujta jest w przepisach karnych jako dziaanie pojedynczego sprawcy, co zreszt nie wyklucza ich popenienia przez dwie lub wicej osb dziaajcych wsplnie. Niektre przestpstwa musz jednak polega na dziaaniu wieloosobowym. Przepisy ujmuj wwczas czyn jako branie udziau W pewnym wsplnym dziaaniu. Na przykad art. 158 KK ujmuje opisane tam przestpstwa jako branie udziau w bjce lub pobiciu. Podobnie ujte s przestpstwa z art. 254 i 258 KK. 3. Przestpstwa wieloczynowe

To takie, ktre polegaj na pewnego rodzaju dziaalnoci, na ktr skadaj si poszczeglne czyny. Na przykad art. 130 KK ujmuje przestpstwo szpiegostwa jako m.in. branie udziau w obcym wywiadzie. Takie ujcie ustawowe powoduje, e caa dziaalno sprawcy nie jest w procesie karnym dzielona na poszczeglne fazy, lecz jest z mocy ustawy traktowana jako jeden czyn. Szczegln odmian przestpstw wieloczynowych s takie, ktre musz polega na pewnej dziaalnoci, tzn. pojedyncze zachowanie si sprawcy nie wyczerpuje znamion przestpstwa. Naley tu przestpstwo rozpijania maoletniego (art. 208 KK) i, w zasadzie, przestpstwo zncania si (art. 207 KK), poniewa uycie czasownikw rozpija i znca si zakada szereg zachowa. Czyn pojedynczy (np. jednorazowe poczstowanie alkoholem) moe by co najwyej usiowaniem. Szczegln form czynu jest zaniechanie. 4. Przestpstwa z zaniechania

Przestpstwo z zaniechania polega na niepodjciu przez sprawc dziaania, do ktrego by on zobowizany (formalne przestpstwa z zaniechania) lub na spowodowaniu okrelonego skutku przez niepodjcie takiego dziaania (materialne przestpstwa z zaniechania). Jest to wic szczeglna grupa przestpstw indywidualnych, poniewa mog by one popenione tylko przez pewien krg osb, a przynaleno do tego krgu opiera si na kryterium szczeglnej cechy podmiotu (bycie zobowizanym do okrelonego dziaania). rdem obowizku dziaania przy przestpstwach formalnych zaniechania jest sama ustawa karna. Ten sam przepis karny, ktry przewiduje kar za zaniechanie okrelonego dziaania jest jednoczenie rdem obowizku takiego dziaania. Przestpstwa materialne z zaniechania

Bardziej zoony problem powstaje przy materialnych przestpstwach z zaniechania. Kwestia ta zostaa w KK uregulowana w art. 2 o brzmieniu: Odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo skutkowe popenione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciy prawny, szczeglny obowizek zapobiegnicia skutkowi. Z przepisu tego wynika, e rdem obowizku dziaania moe by 1) 2) Ustawa. Umowa lub przyjcie okrelonej funkcji.

ad 1) Ustawa moe bezporednio zobowizywa obywateli do okrelonych dziaa, np. Kodeks rodzinny i opiekuczy zobowizuje rodzicw do opieki lad dziemi. Jeeli rodzice przez zaniedbanie tego obowizku wywouj pewne skutki, np. pozostawiajc dziecko bez opieki doprowadz do tego, e wypadnie ono przez okno i poniesie mier, mog odpowiada za nieumylne spowodowanie mierci (art. 155 KK). Obowizek dziaania moe te wynika z ustawy porednio. Jest tak wtedy, gdy wprowadza taki obowizek akt normatywny niszego ni ustawa rzdu, ktry jednak jest wydany w granicach upowanienia ustawowego, a wic formalnie rdem obowizku pozostaje ustawa. Ad 2) Mwic o tym, e obowizek dziaania moe wynika z umowy, mamy na myli wszelkie rodzaje umw, zarwno sformalizowane, jak i niesformalizowane. Moe to by wic zarwno pisemna umowa o prac, jak i np. umwienie si rodzicw ze znajomymi, e przez krtki czas ich nieobecnoci na play znajomi ci zaopiekuj si pozostawionym dzieckiem. Wane jest tutaj faktyczne podjcie si wykonania pewnego obowizku. Podobne znaczenie ma podjcie si obowizkw przez przyjcie okrelonej funkcji, nawet jeli nie byoby to dokonane w formie umowy, lecz np. przez przyjcie nominacji na okrelone stanowisko. Nie ma wtpliwoci, e wtedy, gdy obowizek dziaania wynika z ustawy lub umowy ma on charakter obowizku prawnego. Nie kady obowizek prawny moe stwarza podstaw do odpowiedzialnoci za przestpstwo z zaniechania. W nauce prawa karnego uwaa si, e musi to by taki obowizek prawny, ktry czyni zobowizanego gwarantem nienastpienia pewnego skutku. Na przykad osoba zawierajca umow doywocia, z ktrej wynika m.in. obowizek udzielenia pomocy doywotnikowi i opieki nad nim w razie jego choroby, staje si w tym zakresie gwarantem nienastpienia skutkw, ktrym obowizek ten ma zapobiega. Podobnie, gwarantem staje si pielgniarka wynajta do opieki nad ciko chorym, i jeeli zaniedbujc obowizki (np. nie podajc na czas leku) spowoduje mier pacjenta moe odpowiada za przestpstwo z zaniechania. Zachowanie si sprawcy, tworzce pewn cao, skada si z pocztkowego dziaania i nastpujcego po nim zaniechania. Dopiero czne potraktowanie obu elementw pozwala na zakwalifikowanie czynu przestpstwa. Samo dziaanie nie
10

moe by podstaw takiej kwalifikacji, poniewa nie musi by zawinione ani bezprawne. Z kolei nastpne zaniechanie jest zawinione i bezprawne, ale mwienie o nim jako o zaniechaniu konkretnej osoby ma sens tylko, jeeli ta wanie osoba wywoaa swoim dziaaniem dan sytuacj. Wywoanie niebezpiecznej sytuacji moe by te dziaaniem zawinionym nieumylnie, ktre przeksztaca si w umylne zaniechanie. W przeciwiestwie bowiem o dwch poprzednio omwionych rde (ustawa, umowa), trudno wskaza skd bierze si tu prawny obowizek dziaania. Jest to wic podstawa odpowiedzialnoci za przestpstwo z zaniechania, ktra wyamuje si z oglnego schematu. Kodeks Karny wymagajc w art. 2 istnienia prawnego szczeglnego obowizku dziaania, odnosi to wymaganie do przestpstw z zaniechania. Jednak spowodowanie skutku przez zaniechanie zlikwidowania wywoanej przez siebie niebezpiecznej lub bezprawnej sytuacji, nie jest czystym zaniechaniem, lecz polega na pewnym poczeniu dziaania z zaniechaniem. Skoro tak, to nie ma do tych przypadkw zastosowania regua z art. 2 KK. W zwizku z tym, rozpatrujc kwesti odpowiedzialnoci karnej na tle przykadw 1-3, musimy po prostu przymierzy je do odpowiednich przepisw KK. I oceni czy odpowiadaj one w sensie jzykowym temu co nazywamy spowodowaniem uszczerbku na zdrowiu, nieumylnym spowodowaniem mierci czy te bezprawnym pozbawieniem wolnoci. Skutek czynu. Zwizek przyczynowy Do strony przedmiotowej przestpstw materialnych naley skutek. UZUPENI O SKUTKU Strona podmiotowa przestpstwa Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestpstwa obejmuje zjawiska psychiczne, ktre musz towarzyszy stronie przedmiotowej, czyli zewntrznemu zachowaniu si sprawcy i ktre wyraaj stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Pewne elementy natury psychicznej wymagane s ju w ramach strony przedmiotowej. Do strony przedmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zachowanie si czowieka kierowane jego wol. Znaczy to, e element woli (a wic element psychiczny) jest niezbdnym skadnikiem czynu. Poszczeglne typy przestpstw, oprcz tego oglnego warunku, zawieraj dalsze wymagania. Co do elementw o charakterze psychicznym. Oglnie mona powiedzie, e wymagaj towarzyszcej zachowaniu si sprawcy okrelonej postaci stosunku psychicznego do czynu , przy czym stosunek ten moe polega na umylnoci lub nieumylnoci. Strona podmiotowa jest najwaniejsz przesank winy. Bez zaistnienia wymaganej w przepisie karnym, okrelajcym typ przestpstwa, strony podmiotowej nie moemy sprawcy zrobi zarzutu z popenionego czynu, a wic nie jest moliwa jego odpowiedzialno karna z powodu braku winy. Z kolei, okrelona posta
11

strony podmiotowej (tzw. Forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu spoecznej szkodliwoci czynu. Na przykad nieumylne spowodowanie poaru i umylne podpalenie mona oceni jednakowo z punktu widzenia obiektywnej szkody spoecznej. Jednak z punktu widzenia winy sprawcy spoecznej szkodliwoci czynu w takim znaczeniu, jakim zostaa ona okrelona w art. 115 2 KK, ocena kadego z tych czynw wypadnie zupenie odmiennie. Umylno Wedug art. 9 1 KK, umylne popenienie czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca mia zamiar jego popenienia . Zamiar ten moe wystpi dwch odmianach: jako zamiar bezporedni (dolus directus) lub jako zamiar ewentualny (dolus eventualis). 1. Zamiar bezporedni

Zamiar bezporedni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popeni czyn zabroniony. Okrelajc wol sprawcy jako chcenie okrelonego czynu zabronionego, zakadamy tym samym, e obejmuje on swoj wiadomoci wszystkie znamiona tego czynu. Pena definicja zamiaru bezporedniego brzmiaaby wic w ten sposb: Zamiar bezporedni zachodzi wtedy, gdy sprawca uwiadamiajc sobie, e wypenia znamiona czynu zabronionego albo e jego zachowanie moe wypeni te znamiona chce jego popenienia. Zamiar bezporedni zachodzi take wtedy, gdy sprawca nie jest pewien, czy go zachowanie si bdzie skuteczne, ale chce skutek spowodowa. Na przykad rzucajc z pewnej odlegoci kamieniem nie jest pewien, czy uda mu si wybi szyb, ale chce takiego rezultatu. Element woli zawarty w zamiarze bezporednim, okrelony czasownikiem ,chce, rozumiany jest w prawie karnym szerzej ni w jzyku potocznym, Obejmuje rwnie takie sytuacje, w ktrych sprawca zdaje sobie spraw z nieuchronnoci pewnych skutkw, nawet jeli mu na nich nie zaley. Np. jeeli sprawca chce wysadzi w powietrze urzd, zdaje sobie spraw, e wybuch zabije osoby znajdujce si w rodku i cho jego celem nie jest zabicie ich, a np. zniszczenie dokumentw znajdujcych si w urzdzie, zdaje sobie spraw, e ich mier jest nieunikniona, a wic dziaa rwnie z zamiarem bezporednim. Wyrnia si: 1. Zamiar bezporedni nagy (dolus directus repentinus) decyzja o popenieniu czynu zabronionego podejmowana jest w krtkim czasie, bez szczegowych przemyle.

12

2. Zamiar bezporedni przemylany (dolus directus praemeditatus) powstaje w wyniku trwajcego jaki czas ksztatowania si decyzji, czsto poczonego ze stworzeniem dokadnego planu popenienia przestpstwa. Uwaa sie na og, e zamiar nagy jest lejsz form winy. Nie jest to jednak oczywiste w kadym przypadku takiego zamiaru. Mona go uzna za lejsz form zamiaru bezporedniego, jeeli nago powzicia zamiaru wynika z zaskoczenia niespodziewan sytuacj, brakiem czasu na zastanowienie si nad reakcj na ni. Jeeli jednak zamiar podjty jest nagle tylko dlatego, e sprawca nie widzi powodu do duszego zastanawiania si, trudno uzna taki zamiar nagy za form winy lejsz od zamiaru przemylanego. Mieci si natomiast w ramach zamiaru bezporedniego tzw. zamiar oglny (dolus generalis), ktry zachodzi wtedy, gdy sprawca nie precyzuje swoich przeyciach psychicznych skutku, ktry chce spowodowa. Na przykad rzuca si z piciami na ofiar, chcc jej wyrzdzi krzywd i powoduje cikie uszkodzenie ciaa. W takiej sytuacji nie moemy mu przypisa przestpstwa z art. 155 KK popenionego w zamiarze bezporednim, co nie wyklucza jednak przypisania mu innej formy zawinienia spowodowanego skutku, np. zamiaru ewentualnego. 2. Zamiar ewentualny

Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca moliwo popenienia czynu zabronionego przewiduje i na to si godzi (art. 9 1 KK). Od zamiaru bezporedniego rni si wic zamiar ewentualny zarwno, jeli chodzi o element wiadomoci, jak i element woli. wiadomo przy zamiarze ewentualnym nie moe bowiem polega na pewnoci, e si wypenia znamiona przestpstwa, jak to jest moliwe przy zamiarze bezporednim. Natomiast wola sprawcy nie polega na tym, e chce on popeni czyn zabroniony, lecz na tym, e na popenienie takiego czynu si godzi. W przypadkach konkretnych zamiar ewentualny wystpuje zawsze obok jakiego zamiaru bezporedniego, tzn. sprawca chce osign okrelony rezultat albo chce zachowywa si w okrelony sposb, a jednoczenie uwiadamia sobie, e jego zachowanie si moe wywoa pewien skutek uboczny tzn. wypeni znamiona okrelonego czynu zabronionego i godzi si na taki rezultat swego zachowania si. Godzenie si to nic innego ni obojtno, tzn. sprawca majc wiadomo moliwoci popenienia czynu zabronionego nie chce go popeni, ale i nie chce go nie popeni. Dodatkowe cechy umylnoci. Przestpstwa kierunkowe Nieumylno W rozwaaniach dotyczcych problematyki bezprawnoci wskazalimy ju, e nie mona przypisa nikomu popenienia przestpstwa nieumylnego, jeeli dziaa on zgodnie z zasadami ostronoci wymaganej w danej sytuacji. Inaczej mwic, przesank odpowiedzialnoci za przestpstwo nieumylne jest naruszenie zasady ostronoci. Jest to element obiektywny przestpstwa
13

nieumylnego ktry w art. 9 2 KK wyraony jest w sformuowaniu czyn zabroniony jest popeniony nieumylnie, jeeli sprawca, nie naj zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezachowania ostronoci wymaganej w danych okolicznociach, mimo e moliwo popenienia tego czynu przewidywa lub mg przewidzie. Ten element obiektywny jest wsplny obydwu odmianom nieumylnoci znanym polskiemu prawu karnemu, tj. lekkomylnoci i niedbalstwu. Lekkomylno i niedbalstwo (takich terminw uywa Gardocki) pochodzi chyba ze starego kodeksu z 1969. W obecnie obowizujcym kodeksie zostay one zastpione: 1. 2. Niewiadome naruszenie regu odpowiedzialnoci wiadome naruszenie regu odpowiedzialnoci

wiadome naruszenie regu odpowiedzialnoci (Lekkomylno ) Lekkomylno polega na tym, e sprawca wiadomie naruszajc zasady ostronoci moliwo popenienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza, e go uniknie. W sferze wiadomoci lekkomylno zawiera wic ten sam element (przewidywanie moliwoci), co zamiar ewentualny. Rni j od zamiaru ewentualnego przypuszczenie sprawcy, e jego dziaano nie wypeni znamion czynu zabronionego. Przy lekkomylnoci czynimy wic sprawcy zarzut z tego, e uwiadamiajc sobie nieostrony charakter swego zachowania si, nie skorygowa go, ani nie zaniecha, lecz liczy na uniknicie popenienia czynu zabronionego. Niewiadome naruszenie regu odpowiedzialnoci (Niedbalstwo) Niedbalstwo polega na tym, e sprawca moliwoci popenienia czynu zabronionego nie przewiduje, chocia moe j przewidzie. W przeciwiestwie do lekkomylnoci, okrelanej jako wiadome naruszenie regu ostronoci, mamy tu do czynienia z niewiadomoci moliwoci popenienia czynu zabronionego Inaczej ni przy omwionych ju formach winy, nie ma tu wic adnych przey psychicznych (takich jak chcenie, godzenie si czy przewidywanie). Z ktrych robimy sprawcy zarzut. Przeciwnie, w wypadku niedbalstwa zarzuca my sprawcy, e nie wykorzysta swych moliwoci intelektualnych i nie zmieni swego nieostronego zachowania si, co w rezultacie doprowadzio do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Do istoty niedbalstwa naley wic, po pierwsze wiadome lub niewiadome, naruszenie regu ostronoci wymaganej w danych okolicznociach i zwizek przyczynowy midzy tym naruszeniem a czynem zabronionym, po drugie moliwo przewidywania moliwoci popenienia czynu zabronionego.

14

To, czy nastpio naruszenie regu ostronoci, ustalamy w oparciu o pewien wzorzec, standard obiektywny, w tym sensie, e ustalamy najpierw, jaki zakres wymaga stawiamy kadej osobie znajdujcej si w sytuacji takiej, w jakiej znajdowa si sprawca. Na przykad stwierdzamy, e w danej sytuacji kierowca, lekarz albo po prostu tzw. rozsdny czowiek powinien zachowa si w taki to a taki sposb, by jego zachowanie si mogo by nazwane ostronym. Odrywamy si wic chwilowo od indywidualnych cech i moliwoci konkretnego sprawcy, a operujemy tylko pewnym wzorcem abstrakcyjnym. Jeeli dojdziemy do wniosku, e sprawca zachowa si zgodnie ze standardem ostronoci, to niedbalstwa, a tym samym winy w ogle, nie ma. Jeeli natomiast ustalimy istnienie naruszenia, to nastpnym etapem bdzie zbadanie, czy sprawca konkretny mg uwiadomi sobie, do czego moe doprowadzi jego nieostrone zachowanie si. T moliwo ustalamy ju w sposb zindywidualizowany, tzn. uwzgldniajc pewne stae cechy sprawcy, jak np. moliwoci umysowe, wiedza, dowiadczenie, a take pewne czynniki wystpujce w konkretnej sytuacji, np. osabienie moliwoci koncentracji uwagi, dziaanie w stresie, dziaanie w sytuacji dla sprawcy zupenie nowej itp. Wina mieszana (kombinowana) UZUPENI Przedmiot przestpstwa Przestpstwo jako czyn spoecznie szkodliwy godzi w istotne dla spoeczestwa dobra prawne, takie jak: ycie, wasno, bezpieczestwo, wolno itd. Mwimy, e dobra te s przedmiotem przestpstwa. Przestpstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrzc od strony przestpstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrzc od strony prawa karnego nazywamy je przedmiotem ochrony. Nie naley myli przedmiotu przestpstwa z przedmiotem wykonawczym. O ktrym wspominalimy przy omawianiu problematyki strony przedmiotowej, i ktry oznacza przedmiot materialny, na ktrym dokonuje si przestpstwa. Na przykad, jeeli kto faszuje dokument wyskrobujc z jego tekstu pewne sowa i wpisujc inne to przedmiotem wykonawczym bdzie tu kartka papieru, na ktrej dokonuje swoich dziaa. Natomiast przedmiotem przestpstwa, a wic dobrem prawnym atakowanym przez sprawc (i jednoczenie dobrem chronionym przez art. 270 KK) jest wiarygodno dokumentw. Podzia przestpstw ze wzgldu na przedmiot ochrony Typy przestpstw moemy, stosujc kryterium przedmiotu ochrony, podzieli na trzy grupy: 1) Przestpstwa polegajce na naruszeniu dobra prawnego;

15

Zalicza si tu typy przestpstw, do znamion ktrych naley uszczerbek wyrzdzony okrelonemu dobru prawnemu, np. zabjstwo, pozbawienie wolnoci, zgwacenie, oszustwo, naruszenie nietykalnoci cielesnej. 2) Przestpstwa polegajce na naraeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczestwo; Do tej grupy zaliczamy przestpstwa, przy ktrych do znamion naley skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczestwa dla dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpieczestwa poaru (art. 164 1 KK), udzia w niebezpiecznej bjce lub pobiciu (art. 158 1 KK). Przy opisie takich typw przestpstw przepisy karne wymagaj na og, by niebezpieczestwo byo bezporednie. 3) Przestpstwa abstrakcyjnego naraenia dobra prawnego .

Przestpstwa abstrakcyjnego naraenia na niebezpieczestwo charakteryzuj si tym, e do ich znamion nie naley ani uszczerbek, ani konkretne niebezpieczestwo dla dobra prawnego. Polegaj one jednak na zachowaniu, ktre jest uwaane za niebezpieczne dla okrelonego dobra prawnego, ale to niebezpieczestwo nie naley do znamion, jest tylko pewnym zaoeniem, kierujcym ustawodawc przy tworzeniu przepisu, a wic niebezpieczestwo to nie wymaga dowodzenia w procesie karnym. Nale do tej grupy np. uywanie broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu przez uczestnika bjki lub pobicia (art. 159 KK) i doprowadzenie do obcowania pciowego maoletniego poniej lat 15 . W pierwszym z tych przykadw przedmiotem ochrony jest ycie i zdrowie czowieka, w drugim prawidowy rozwj dziecka. Ustawodawca opiera si tutaj na zaoeniu, e tego rodzaju czyny na tyle czsto statystycznie wywouj negatywne skutki, e nie jest celowe danie udowadniania wystpienia tych skutkw w konkretnym przypadku. Powstaje tutaj pytanie, w jakiej relacji pozostaje przedstawiony wyej podzia przestpstw do podziau na przestpstwa materialne i formalne. Mona powiedzie, e typy przestpstw wymienione w pkt. 1) i 2) s z reguy przestpstwami materialnymi, a przestpstwa abstrakcyjnego naraenia (grupa 3) s z reguy przestpstwami formalnymi. Nie jest tak jednak zawsze, poniewa rwnie wrd przestpstw abstrakcyjnego naraenia na niebezpieczestwo mog by przestpstwa materialne, jeeli nalecy do znamion skutek ma inny charakter ni uszczerbek lub niebezpieczestwo dla przedmiotu ochrony. Indywidualny, rodzajowy i oglny przedmiot ochrony Indywidualny przedmiot ochrony (zamachu) - dobro prawne bdce przedmiotem ochrony pojedynczego przepisu karnego, czy te patrzc na to z drugiej strony, dobro zaatakowane popenieniem przestpstwa okrelonego w tym przepisie.

16

Przedmiot rodzajowy - dobro prawne chronione nie przez jeden przepis lecz przez grup przepisw karnych, z reguy zamieszczonych w jednym rozdziale KK. Na przykad przedmiotem rodzajowym dla przestpstw z Rozdziau XXX KK jest wymiar sprawiedliwoci, natomiast co do poszczeglnych typw przestpstw Z tego rozdziau, moemy okreli ich indywidualne przedmioty ujte mniej abstrakcyjnie. W wypadku przestpstwa z art. 239 KK (poplecznictwo) bdzie to prawidowy przebieg postpowania karnego, w wypadku przestpstwa z art. 238 KK (zawiadomienie o niepopenionym przestpstwie) chodzi o ochron organw przed podejmowaniem niepotrzebnych czynnoci itd. Oglny przedmiot ochrony - wszystkie dobra chronione przepisami prawa Formy popenienia przestpstwa Mwic o popenieniu przestpstwa mamy na og na myli jego dokonanie w formie osobistego wypenienia jego znamion. Katalog form popenienia przestpstwa jest jednak znacznie szerszy: 1. 2. 3. 4. Sprawstwo Wspsprawstwo Sprawstwo kierownicze Podeganie i Pomocnictwo

Poza tym wyrnia si formy stadialne, wskazujc, e obok dokonania przestpstwa moe by ono popenione w formie przygotowania i usiowania. Dla form zjawiskowych popenienia przestpstwa, innych ni zwyke sprawstwo, charakterystyczne jest, e polegaj one na wspdziaaniu dwch lub wicej osb. Dlatego KK w art. 20-23 okrela te osoby wspln nazw wspdziaajcy. Nie oznacza to jednak odpowiedzialnoci zbiorowej. Przeciwnie, KK w art. 21 podkrela zasad indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej (zwan te zasad indywidualizacji winy), goszc, e: Okoliczno osobiste, wyczajce lub agodzce albo zaostrzajce odpowiedzialno karn uwzgldnia si tylko co do osoby, ktrej dotycz 1. Sprawstwo

Definicj rnych odmian sprawstwa zawiera art. 18 1 KK, Przede wszystkim okrela on czym jest zwyke sprawstwo (zwane te , jednosprawstwem), stwierdzajc, e odpowiada za nie ten kto wykonuje czyn zabroniony sam. Oznacza to z jednej strony osobiste (nie przez inn osob) wypenienie znamion, z drugiej strony okrela si przez to sformuowanie, e chodzi o dziaanie pojedynczej osoby. 2. Wspsprawstwo
17

Wspsprawstwo (art. 18 1 KK) polega na wykonaniu przestpstwa z inn osob (osobami). Oznacza to, e dziaania dwch lub wicej osb objte s ich porozumieniem (element subiektywny) i s pewnym dziaaniem wsplnym, skadaj si na pewn cao wypeniajc znamiona okrelonego przestpstwa (element obiektywny). Wspsprawcy mog dokonywa wsplnie dziaa jednorodnych albo rnorodnych. W tym drugim przykadzie sens instrukcji wspsprawstwa jest najbardziej widoczny, poniewa kademu ze wspsprawcw przypisujemy wtedy popenienie jakie przestpstwa nawet jeeli aden z nich swoim dziaaniem nie wypeni wszystkich znamion caoci znamion tego przestpstwa. Rwnie przestpstwa nieumylne mog by popenione w formie wspsprawstwa, jeeli dwie lub wicej osb wsplnie i w porozumieniu zachowuje si w sposb nieostrony i wywouje okrelony skutek, np. dwie osoby, nie za chowajc rodkw ostronoci, cinaj drzewo, ktre padajc przygniata osob trzeci. Wspsprawstwo przy popenieniu przestpstwa indywidualnego waciwego jest moliwe (zob. art. 21 2 KK) pod warunkiem, e wszyscy wspsprawcy maj wymagan cech podmiotu, np. trzech onierzy popenia wsplnie dezercje. Z art. 21 2 KK wynika, e wspsprawstwo przestpstwa indywidualnego moliwe jest rwnie wtedy, gdy tylko jeden wspsprawca ma wymagan cech podmiotu. Pozostali wspsprawcy za tylko o wystpowaniu tej cechy wiedz. Przy przestpstwach indywidualnych niewaciwych wspsprawstwo jest rwnie moliwe, z tym e jeeli to niewaciwe przestpstwo indywidualne stanowi uprzywilejowany typ przestpstwa, to wspsprawca, ktry cechy indywidualnej nie ma odpowiada za przestpstwo typu podstawowego (ewentualnie kwalifikowanego, jeeli taki istnieje i znamiona jego zostay wypenione). Natomiast, jeeli chodzi o przestpstwo indywidualne niewaciwe typu kwalifikowanego, to wspsprawca niemajcy cechy indywidualizujcej bdzie mimo to odpowiada za typ kwalifikowany, jeeli o istnieniu tej cechy u drugiego wspsprawcy wiedzia. Wspsprawstwo nie zachodzi, jeeli dwie osoby popeniaj przestpstwa w tym samym czasie i miejscu, ale niezalenie od siebie, np. w czasie zamieszek ulicznych kilka osb, nie porozumiewajc si ze sob, pldruje ten sam sklep. Tak sytuacj nazywamy sprawstwem rwnolegym. 3. Sprawstwo kierownicze

Za sprawstwo odpowiada, wedug art. 18 1 KK, take ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inn osob lub wykorzystujc uzalenienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu . Jest to tzw. Sprawstwo kierownicze, Forma ta umoliwia potraktowanie jako sprawcy rwnie takiej osoby, ktra wasnym dziaaniem nie wypenia znamion przestpstwa, ale jej zachowanie si jest czym wicej ni tylko podeganiem lub pomocnictwem.
18

Sprawstwo kierownicze sensu stricto sprawstwo kierownicze sensu stricto nie musi (chocia moe) czy si z zapocztkowaniem akcji przestpczej przez wydanie odpowiedniego polecenia. Jego istot jest pewne podporzdkowanie wykonawcw sprawcy kierowniczemu, ktre moe, wprawdzie wynika z formalnego podporzdkowania (stosunek przeoony podwadny), ale moe te czy si po prostu z uznaniem autorytetu osoby kierujcej lub jej przewagi intelektualnej albo te faktycznej wadzy w ramach organizacji przestpczej. Sprawstwo kierownicze w formie polecenia wykonania czynu zabronionego na wydaniu polecenia wykonania czynu przez wykorzystanie uzalenienia wykonawcy od polecajcego. Moe to by zaleno urzdowa (polecenie byoby wwczas poleceniem subowym) lub wynikajca z podporzdkowania w wojsku (polecenie przybiera wwczas form rozkazu), moe to te by uzalenienie czysto faktyczne. Np. uzalenienie narkomana od osoby dysponujcej narkotykami. Indywidualizacja winy Kady ze wspdziaajcych odpowiada w granicach swojej umylnoci lub nieumylnoci. Jest to wic przepis, ktry (obok wspomnianej ju uprzednio reguy z art. 21 1 KK) statuuje zasad indywidualizacji winy. Okrelona w art. 20 KK zasada nie pozwala te kara za eksces wspdziaajcego. Wyczenie odpowiedzialnoci za eksces drugiej osoby dotyczy te podegacza i pomocnika. Do wszystkich wspdziaajcych wymienionych w art. 18 1 KK odnosz si przepisy o czynnym alu (art. 23 1-2 KK). Zarwno sprawca kierowniczy, jak i zwyky wspsprawca nie podlegaj wic karze, jeeli dobrowolnie zapobiegli dokonaniu czynu zabronionego (art. 23 1 KK), za moe by wobec nich zastosowane nadzwyczajne zagodzenie kary, jeeli dobrowolnie starali si mu zapobiec, ale im si to nie udao (art. 23 2 KK). 4. Podeganie i pomocnictwo

To samodzielne formy popenienia przestpstwa a nie formy uczestnictwa w przestpstwie sprawcy gwnego. Podegacz i pomocnik popeniaj wic wasne przestpstwa, a ich odpowiedzialno powinna by uniezaleniona od odpowiedzialnoci sprawcy gwnego. Kodeks karny z 1997 r. deklaruje zasad niezalenoci odpowiedzialnoci w art. 20. Podeganie Podeganie polega na nakanianiu innej osoby do popenienia czynu zabronionego (art. 18 2 KK). Nakanianie jest pojciem szerszym ni namawianie, nie musi wic polega na wypowiadaniu sw (chocia tak jest najczciej). Wystarczy kada inna forma zachowania si, np. gest, jeeli tre, jak si w ten sposb przekazuje, zmierza do wzbudzenia u adresata woli popenienia czynu zabronionego.
19

Przepis o podeganiu mwi o podeganiu do popenienia czynu zabronionego, a nie przestpstwa. Strona podmiotowa podegania polega na umylnoci w postaci zamiaru bezporedniego, tzn. podegacz musi chcie nakoni podeganego i chcie, aby popeni on czyn zabroniony. Nie bdzie wic podeganiem w rozumieniu 18 2 KK nieumylne nakonienie do popenienia czynu zabronionego, ani te nakonienie w zamiarze ewentualnym. Podeganie to nakanianie zindywidualizowanej osoby (osb). Zwracanie si do osb indywidualnie nieoznaczonych, np. do tumu lub do czytelnikw artykuu w prasie, moe wypenia znamiona publicznego nawoywania do popenienia przestpstwa (art. 255 KK). Pomocnictwo Pomocnictwo polega na uatwianiu innej osobie popenienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzdzi, rodka przewozu, udzielenie rady lub informacji (art. 18 3 KK). Z treci przepisu (w szczeglnoci) wynika, e zawarte w nim wyliczenie ma charakter przykadowy i nie wyczerpuje moliwych form pomocnictwa. Moe ono rwnie polega np. na staniu na czatach lub podwiezieniu sprawcy na miejsce wamania. Pomocnictwo moemy podzieli na: a. b. Fizyczne - np. dostarczenie narzdzi Psychiczne - np. udzielenie rady

Pomocnictwo moe by popenione rwnie przez zaniechanie , jeeli osoba majca prawny szczeglny obowizek niedopuszczenia do czynu zabronionego, nie dopenia swego obowizku, uatwiajc sprawcy popenienie czynu zabronionego, np. osoba pilnujca mienia udajc, e nie widzi zodzieja, uatwia popenienie kradziey. Pomocnictwo moe by popenione tylko umylnie, ale inaczej ni przy podeganiu moe to by nie tylko zamiar bezporedni, lecz take ewentualny . Poniewa istot pomocnictwa jest uatwianie popenienia czynu zabronionego, musi ono mie miejsce przed lub w trakcie czynu. Trudnym problemem teoretycznym i praktycznym jest rozgraniczenie pomocnictwa od wspsprawstwa. Problem taki moe by rozstrzygnity przy pomocy rnych kryteriw. Wedug teorii formalno-obiektywnej kryterium takim powinno by to, czy czyn polega na realizacji znamion danego przestpstwa. Jeeli tak jest, to mamy do czynienia ze wspsprawstwem.

20

Wedug teorii subiektywnej, bada naley, czy Z traktowa czyn jako wasne, popenione wsplnie z X-em przestpstwo, a wic czy uwaa si sam za jego wspautora, czy te zamiarem jego byo tylko uatwienie przestpstwa X owi. Wedug teorii materialno-obiektywnej, decydujce dla ustalenia, cz mamy do czynienia ze wspsprawstwem, czy pomocnictwem powinno by to, czy zachowanie si danej osoby byo istotnym wkadem w popenienie przestpstwa. W polskiej nauce prawa karnego przewaaj pogldy odpowiadajce teorii formalno-obiektywnej oraz teorie mieszane. Natomiast orzecznictwo SN jest w tym wzgldzie niejednolite i odwouje si do kryteriw zaczerpnitych z rnych teorii wspsprawstwa. Zarwno podeganie, jak i pomocnictwo mog by popenione w formie usiowania, np. jeeli podegaczowi nie uda si nakoni osoby podeganej do popenienia przestpstwa albo pomocnikowi nie uda si, mimo stara, uatwi popenienia przestpstwa. W nauce prawa karnego jest te kwesti sporn, czy moliwe jest podeganie i pomocnictwo do przestpstw nieumylnych. (Gardocki odrzuca). Podeganie i pomocnictwo odnosz si rwnie do przestpstw indywidualnych. Jeli chodzi o przestpstwa indywidualne waciwe, cechy u sprawcy nie wymagamy u podegacza lub pomocnika. Wystarczy, jeli podegacz lub pomocnik wiedz o wystpowaniu takiej cechy u sprawcy. A sama zasada obowizuje w odniesieniu do przestpstw indywidualnych niewaciwych, przy ktrych szczeglna cecha sprawcy decyduje o istnieniu typu kwalifikowanego. Odpowiedzialno podegacza i pomocnika Zasadnicz regu odpowiedzialnoci podegacza i pomocnika jest to, odpowiadaj oni w granicach swej umylnoci (czyli swego zamiaru) , niezalenie od odpowiedzialnoci sprawcy gwnego (art. 20 KK), Wynika z tego przede wszystkim, e podegacz i pomocnik nie odpowiadaj za tzw. eksces osoby, ktr podegaj lub ktrej udzielaj pomocy. Jednak, jeli osoba podegana do zabjstwa dopuci si uszkodzenia ciaa, podegacz bdzie odpowiada z przepisu o zabjstwie, poniewa jego zamiar obejmowa nakonienie do tego przestpstwa. Kara za podeganie i pomocnictwo wymierzana jest w granicach zagroenia przewidzianego za sprawstwo. (19 1 KK). Wymierzajc kar za pomocnictwo sd moe jednak zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Zakresu odpowiedzialnoci za podeganie i pomocnictwo dotyczy take art. 22 KK. Wynika z niego pewne odstpstwo od zasady niezalenoci odpowiedzialnoci karnej podegacza i pomocnika od odpowiedzialnoci sprawcy gwnego. Wedug art. 22 1 KK, jeeli czynu tylko usiowano dokona podegacz i pomocnik odpowiada jak za usiowanie mimo, e jego zachowanie si odpowiada pojciu
21

dokonanego podegania lub pomocnictwa. Okrelenie, e podegacz lub pomocnik odpowiadaj jak za usiowanie, nie ma jednak istotnego znaczenia praktycznego, skoro wedug art. 14 1 KK sd wymierz kar za usiowanie w granicach zagroenia przewidzianego dla danego przestpstwa. Natomiast dla odpowiedzialnoci podegacza i pomocnika istotne znaczenie ma fakt, e czynu zabronionego, do ktrego podegali lub pomagali, nawet nie usiowano dokona, poniewa wwczas sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia (art. 22 2 KK). Wyczenia odpowiedzialnoci Podegacz i pomocnik nie odpowiadaj, jeeli przejawili skuteczny czynny al, czyli dobrowolnie zapobiegli popenieniu czynu zabronionego, do ktrego uprzednio nakaniali lub pomagali (art. 23 1 KK). Nie podlega wic karze np. podegacz, ktry najpierw nakoni inn osob popenienia przestpstwa, a nastpnie udao mu si nakoni t osob do rezygnacji z powzitego zamiaru. Podobnie, nie bdzie podlegaa karze osoba, ktra najpierw a informacji uytecznych dla popenienia przestpstwa, a nastpnie uniemoliwia jego penienie, zawiadamiajc policj o zamiarach sprawcy. Jeeli czynny al podegacza lub pomocnika by nieskuteczny, tzn. mimo nie udao mu si zapobiec popenieniu przestpstwa, sd moe zastosowa wobec nich nadzwyczajne zagodzenie kary (art. 23 2 KK). Formy stadialne przestpstwa Zasadnicz form popenienia przestpstwa jest jego dokonanie. W tej formie ujte s przewanie typy przestpstw, ktre znajdujemy w poszczeglnych rozdziaach KK i w innych ustawach karnych. Z przepisw Czci oglnej KK wynika jednak, e odpowiedzialno karn ponie moe rwnie ten, kto dopuszcza si usiowania, a w niektrych przypadkach ten, kto dopuszcza si przygotowania przestpstwa. W nauce prawa karnego istnieje pojcie tzw. Pochodu przestpstwa tzn. schematu przedstawiajcego stadia czynu przestpnego. Za elementy tego pochodu uwaa si: 1. 2. 3. 4. Zamiar Przygotowanie, Usiowanie Dokonanie.

Pochd przestpstwa to pewien model teoretyczny, zawierajcy wszelkie moliwe etapy przestpstwa. W rzeczywistoci, wikszo konkretnych przestpstw me odpowiada temu schematowi. W szczeglnoci przy przestpstwach nieumylnych
22

mamy do czynienia wycznie z dokonaniem. Rwnie przestpstwa umylne czsto odbiegaj od tego schematu, np. mog by popeniane bez przygotowania. Pierwszy element pochodu przestpstwa zamiar, nie moe by uznany za form stadialn popenienia przestpstwa, Poniewa przestpstwo musi by czynem, a nie wycznie nastawieniem psychicznym czowieka. Do form stadialnych zaliczamy wic tylko przygotowanie, usiowanie i dokonanie. Przygotowanie Przygotowanie zdefiniowane jest art. 16 1 KK. Przepis ten przewiduje iwie formy przygotowania: 1. przygotowanie sensu stricto

Polega na podjciu czynnoci majcych stworzy warunki do przedsiwzicia czynu zmierzajcego bezporednio do dokonania czynu zabronionego, w szczeglnoci na uzyskiwaniu lub przysposabianiu rodkw, zbieraniu informacji, lub sporzdzaniu planu dziaania. W definicji tej wylicza si przykadowo najbardziej typowe w praktyce formy przygotowania. Nie jest to jednak katalog zamknity. 2. Wejcie w porozumienie

Drug form przygotowania jest wejcie w porozumienie w celu dokonania czynu zabronionego. Moe to by porozumienie dwch lub wicej osb, pole gajce na uzgodnieniu zamiaru popenienia konkretnego przestpstwa. Karalno przygotowania Przygotowanie do przestpstwa jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa ta stanowi (art. 16 2 KK). Ogln zasad jest wic bezkarno przygotowania. Wyjtki od tej zasady s w polskim prawie karnym do nieliczne. Karalne jest przede wszystkim przygotowanie do niektrych przestpstw przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkoci (wojna napastnicza, ludobjstwo), przeciwko pastwu np. zdrady gwnej i zamachu stanu, przeciwko bezpieczestwu powszechnemu wymienionych w art. 168 KK. Ponadto KK przewiduje m.in. karalno przygotowania do faszowania pienidzy (art. 310 4 KK), do Faszowania dokumentu (art. 270 3 KK) i dezercji (art. 339 4 KK). Czynny al Sprawca karalnego przygotowania moe si uwolni od odpowiedzialnoci przez przejawienie czynnego alu. Polega on na dobrowolnym odstpieniu od przygotowania, w szczeglnoci na zniszczeniu przygotowanych rodkw lub zapobieeniu wykorzystania ich w przyszoci (art. 17 KK). Odstpienie od przygotowania musi polega na pewnym zewntrznym zachowaniu si niweczcym stworzone uprzednio warunki dalszego dziaania. W razie
23

przygotowania polegajcego na wejciu w porozumienie, czynny al polega musi na podjciu istotnych dziaa zmierzajcych do zapobieenia dokonania, a wic nie wystarczy samo zerwanie porozumienia. W odniesieniu do karalnego przygotowania niektrych przestpstw, przepisy czci szczeglnej stawiaj wysze wymagania dla skorzystania z dobrodziejstwa czynnego alu (zob. art. 131 2 KK) Usiowanie Usiowanie charakteryzuje wystpowanie trzech elementw. S to: 1) zamiar popenienia czynu zabronionego; 2) zachowanie si zmierzajce bezporednio ku dokonaniu; 3) brak dokonania. Zamiar moe by bezporedni lub ewentualny. Dopuszczenie przez KK moliwoci usiowania w zamiarze ewentualnym oznacza, e prawnokarne pojcie usiowania jest szersze od potocznego rozumienia tego pojcia. Wymaganie w definicji usiowania elementu zamiaru akcentuje (co jest skdind oczywiste), e instytucja ta nie odnosi si do przestpstw nieumylnych. Usiowanie nie odnosi si rwnie do przestpstw popenianych z winy mieszanej, w ktrych co do nastpstwa wystarczy nieumylno. (art. 9 3 KK). Usiowanie dotyczy zarwno przestpstw: dziaania, jak i z zaniechania poniewa art. 13 1 KK mwi oglnie o zachowaniu si sprawcy. Najtrudniejszym do bliszego okrelenia i najbardziej kontrowersyjnym elementem definicji usiowania jest element bezporednioci. Zachowanie si sprawcy moe by tylko wtedy uznane za usiowanie, jeeli zmierza bezporednio do dokonania czynu zabronionego. Porednie zmierzanie do dokonania noe by co najwyej przygotowaniem. Odrnienie to jest bardzo wane, zwaszcza dlatego, e usiowanie jest w zasadzie zawsze karalne, natomiast przygotowanie jest w zasadzie bezkarne. Stwierdzenie wic, e jakie zachowanie jest przygotowaniem albo e jest usiowaniem, najczciej decyduje o tym, grozi za nie odpowiedzialno karna. Rzadziej (tj. wtedy, gdy chodzi o przestpstwa karalne rwnie w postaci przygotowania) stwierdzenie takie decyduje tylko o wysokoci zagroenia kar. Zagroenie kar Usiowanie zagroone jest tak sam kar jak przestpstwo dokonane (art. 14 1 KK). W praktyce, kary wymierzane za usiowanie w konkretnych sprawach s z reguy nisze od kar wymierzanych za dokonanie przestpstw podstaw do takiej praktyki daje tre art. 3 2 KK, wedug ktrego sd wymierzajc kar uwzgldnia,
24

rodzaj i rozmiar ujemnych nastpstw przestpstwa. A wypadku usiowania nastpstwa takie najczciej nie wystpi lub s mniejsze ni przy dokonaniu. Usiowanie nieudolne Odmian usiowania jest usiowanie nieudolne (art. 13 2 KK). Zachodzi ono wtedy, gdy usiujcy nie uwiadamia sobie, e dokonanie jest niemoliwe. Istot usiowania nieudolnego jest to, e zachowanie si sprawcy obiektywnie nie zagraa dobru prawnemu i nie prowadzi do dokonania natomiast sprawca bdnie sdzi, e jest inaczej. W polskim prawie karnym karalne jest tylko takie usiowanie nieudolne przy ktrym dokonanie jest niemoliwe ze wzgldu na brak przedmiotu nadajcego si do dokonania na nim czynu zabronionego lub uycie rodka nienadajcego si do popenienia czynu zabronionego . Usiowanie nieudolne z innego powodu, np. z powodu braku wymaganej cechy podmiotu, karze nie podlega. Za usiowanie nieudolne grozi w zasadzie taka sama kara jak za usiowanie udolne, a wic kara przewidziana w ustawie za dokonanie danego przestpstwa Jednake art. 14 2 KK przewiduje, e w wypadku usiowania nieudolnego sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. Stworzenie takich moliwoci uzasadnione jest faktem, e nieudolno usiowania moe mie rny charakter. Niekiedy jest ono nieudolne tak dalece, e pociganie usiujcego do odpowiedzialnoci karnej byoby nonsensowne, np. jeeli kto usiuje zabi inn osob przez wypowiadanie magicznych zakl lub przez inne zachowanie si, ktre tylko ze wzgldu na jego wiar W zabobony wydaj mu si skuteczne. Czynny al Nie podlega karze za usiowanie, kto dobrowolnie odstpi od czynu lub zapobieg skutkowi stanowicemu znami czynu zabronionego (czynny al art. 15 1 KK). Kodeks kamy gwarantuje tu bezkarno usiujcemu, uznajc, e spoecznie opacalne jest skonienie usiujcego do zachowania si wstrzymujcego dokonanie, nawet jeeli moe to by uwaane za niesprawiedliwe, jako e sprawca usiowa przecie dokona przestpstwa. W zalenoci od stopnia zaawansowania usiowania czynny al moe polega albo na odstpieniu od usiowania, albo na zapobieeniu skutkowi przestpnemu. Czynny al musi by dobrowolny. Jeeli jest on wymuszony przez okolicznoci lub dziaania innych osb, to sprawca nie korzysta z bezkarnoci. Bezkarno zagwarantowana temu, kto przejawi czynny al, obejmuje jedynie odpowiedzialno za usiowanie, od ktrego sprawca odstpi lub ktrego skutkom zapobieg. Nie wyklucza to odpowiedzialnoci za skutki, ktre spowodowa po drodze. Jeeli sprawca dobrowolnie odstpi od usiowania zabjstwa, ale w trakcie
25

tego usiowania spowodowa uszkodzenie odpowiedzialno za uszkodzenie ciaa.

ciaa

ofiary

to

poniesie

Konsekwencje w postaci bezkarnoci usiowania wywouje tylko skuteczny czynny al. Jeeli sprawca tylko (bezskutecznie) stara si zapobiec skutkowi podlega karze za usiowanie, jednake sd moe w takiej sytuacji zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary (art. 15 2 KK). Wyczenie odpowiedzialnoci karnej Okolicznoci wyczajce przestpno czynu. Okolicznoci te mona podzieli na trzy grupy: 1) Okolicznoci wyczajce bezprawno czynu;

To takie, przy ktrych czyn wypeniajcy znamiona przestpstwa, nie jest jednak w rzeczywistoci przestpstwem, poniewa na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki dziaania takie uwaane s za zgodne z prawem. W literaturze prawnokamej uywana jest czsto w stosunku do tych okolicznoci nazwa kontratypy.

Do kontratypw zaliczamy: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Obrona konieczna Stan wyszej koniecznoci Dziaanie w ramach uprawnie lub obowizkw, Zgoda pokrzywdzonego Czynnoci lecznicze, Karcenie maoletnich Uprawianie sportu (ryzyko sportowe) Zgoda pokrzywdzonego Uzasadnione ryzyko Ostateczna potrzeba i zwyczaj

2)

Okolicznoci wyczajce win

Przypadku okolicznoci wyczajcych win czyn pozostaje wprawdzie bezprawny, ale nie jest przestpstwem ze wzgldu na brak elementu zawinienia.

26

1. 2. 3. 4.

Niepoczytalno Bd co do fakt Niewiadomo bezprawnoci czynu Rozkaz przeoonego

3) 1.

Okolicznoci wyczajce spoeczn szkodliwo czynu Znikoma spoeczna szkodliwo czynu (art. 1 2 KK)

Kontratypy (okolicznoci wyczajce bezprawno czynu) Obrona konieczna Kontratyp obrony koniecznej uregulowany jest w art. 25 KK. Obrona konieczna polega na odpieraniu bezporedniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem , przy uyciu rodkw koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposb wspmierny do niebezpieczestwa zamachu. Dziaanie w obronie koniecznej jest dziaaniem prawnym. Kademu wolno broni prawa przed bezprawiem. Obrona konieczna nie ma charakteru subsydiarnego (jak to jest w przypadku stanu wyej koniecznoci), czyi jego istnienie nie zaley od tego, czy istniao inne (ni obrona) wyjcie z sytuacji zagroenia dobra. Tak wic zaatakowany ma prawo si bronie rwnie wtedy, gdy moe z atwoci unikn zamachu przez ucieczk przed napastnikiem lub wezwanie policji. Dla stwierdzenia, e oceniane dziaanie miao miejsce w obronie koniecznej, musz by spenione nastpujce warunki, odnoszce si do zamachu i do obrony: 1. Obrona jest reakcj na bezporedni zamach

Zamach polega na dziaaniu lub zaniechaniu zagraajcym naruszeniem dobra prawnego. Zamach jest bezporedni, jeeli zagroone dobro moe by naruszone w najbliszym czasie, tzn. dla zapobieenia jego naruszeniu konieczne jest podjcie dziaania (obronnego lub innego), gdy w przeciwnym razie zamach moe okaza si skuteczny. Nie oznacza to, e osoba zaatakowana musi czeka z dziaaniem obronnym do ostatniego momentu. 2. Zamach jest bezprawny

Wymaganie, by zamach by bezprawny, ma rne aspekty. Po pierwsze, oznacza to, e nie musi to by zamach naruszajcy prawo karne (chocia tak jest oczywicie najczciej). Wystarczy bezprawno w wietle innej dziedziny prawa. Naruszenie posiadania nieruchomoci moe mie charakter tylko bezprawia

27

cywilnego. Bdzie to jednak zamach bezprawny, uprawniajcy posiadacza do stosowania obrony koniecznej. Zamach naruszajcy prawo karne nie musi mie charakteru przestpnego. Mona si wic rwnie broni przed napastnikiem niepoczytalnym lub dziaajcym w bdzie wyczajcym przestpno. Nie ma obrony koniecznej przed prawnym zamachem na okrelone dobro. Prawo do stosowania obrony koniecznej istnieje jednak wtedy, gdy dziaanie funkcjonariusza jest formalnie bezprawne, tzn. funkcjonariusz przekraczaj swe kompetencje lub nie stosuje si do przewidzianego przez prawo trybu. 3. Sposb obrony jest wspmierny do niebezpieczestwa zamachu tj. bronicy si stosuje rodki i metody technicznie i spoecznie konieczne dla odparcia zamachu. Obrona musi by konieczna w sensie technicznym, tzn. bronicy si moe uywa tylko sposobw i rodkw koniecznych do odparcia zamachu. Nie oznacza to z pewnoci wymagania, by bronicy si stosowa sposb obrony lub uywa narzdzi identycznych co do swej intensywno, jak te ktre stosuje napastnik. Moe tu nawet zachodzi wyrana dysproporcja, byleby tylko byy to rodki i sposoby konieczne do odparcia zamachu. W doktrynie prawa karnego zwraca si jednak uwag na to, e dysproporcja midzy dobrem zaatakowanym przez napastnika a dobrem naruszonym przez bronicego si, nie moe by nadmierna, poniewa obrona przestanie wwczas by obron konieczn w sensie spoecznym. Problem bjki Nie mog w zasadzie powoywa si na obron konieczn uczestnicy bjki (art. 158 KK), poniewa wystpuj oni w podwjnej roli ofensywno-defensywnej i wyodrbnienie strony bronicej si nie jest moliwe. Przekroczenie granic W razie przekroczenia granic obrony koniecznej sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia (art. 25 2) Przekroczenie granic obrony koniecznej powoduje, e dziaanie obronne przestaje by dziaaniem prawnym. Wina osoby przekraczajcej granice obrony koniecznej jest jednak mniejsza od winy osoby, ktra analogiczny czyn popenia bez zwizku z obron. Przekroczenie granic obrony koniecznej moe przybra posta ekscesu: Eksces intensywny - zachodzi wtedy, gdy bronicy si stosuje sposb obrony, ktry nie by konieczny dla odparcia zamachu, albo zachodzi omwiona wyej sytuacja racej dysproporcji dbr
28

Eksces ekstensywny - polega na spnionym dziaaniu obronnym (gdy zamach ju usta), albo na dziaaniu przedwczesnym, tj. gdy zamach nie mia jeszcze charakteru bezporedniego. Kodeks z 1997 r. wprowadzi nowe uregulowania dotyczce szczeglnej odmiany przekroczenia obrony koniecznej. Mianowicie, w art. 25 3 KK stwierdza si, e: Sd odstpuje od wymierzenia kary, jeeli przekroczenie granic obrony koniecznej byo wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznociami zamachu. Stan wyszej koniecznoci Kwestia stanu wyszej koniecznoci (dalej s.w.k.) uregulowana jest art. 26 KK. Przepis ten wycza przestpno czynu polegajcego na w zasadzie sprzecznym z prawem karnym powiceniu jakiego dobra, jeeli byo to zachowanie si podjte w celu uchylenia bezporedniego niebezpieczestwa grocego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczestwa tego nie mona byo inaczej unikn (ni przez powicenie dobra), a dobro powicone nie przedstawia wartoci oczywicie wyszej ni dobro ratowane. S.w.k. a obrona konieczna Porwnujc s.w.k. z obron konieczn zauway mona charakterystyczne rnice midzy tymi instytucjami. Punktem wyjcia przy obronie koniecznej by bezprawny zamach, za przy stanie wyszej koniecznoci, niebezpieczestwo. Niebezpieczestwo jest pojciem szerszym od zamachu. Kady zamach na jakie dobro jest niebezpieczestwem dla tego dobra, ale nie odwrotnie. Inny charakter ni przy obronie koniecznej ma te zachowanie si osoby dziaajcej w s.w.k., polega ono bowiem nie na odpieraniu zamachu, lecz na powiceniu jakiego dobra. Stan wyszej koniecznoci rni si te od obrony koniecznej zasad subsydiarnoci (o czym bdzie jeszcze mowa dalej). Bezporednie niebezpieczestwo Podstawowym elementem sytuacji s.w.k. jest bezporednie niebezpieczestwo groce jakiemu dobru. Zachodzi ono wtedy, gdy istnieje zagroenie naruszenia jakiego dobra w najbliszej przyszoci. Niebezpieczestwo nie jest bezporednie, jeeli zagroone dobro moe by naruszone w przyszoci na tyle odlegej, e nie ma koniecznoci natychmiastowego podejmowania decyzji ratowania jakiego dobra kosztem drugiego. rdem niebezpieczestwa moe by zachowanie si czowieka lub dziaanie si przyrody (powd, poar od uderzenia pioruna) albo zachowanie si zwierzcia. Niebezpieczestwo musi jednak grozi dobru prawnie chronionemu. Ratowanie dobra, ktre prawo pozwala lub nakazuje naruszy, nie uzasadnia przyjcia s.w.k. np. osoba pozbawiona wolnoci na mocy wyroku sdowego nie moe tumaczy si
29

s.w.k., jeeli dla odzyskania obezwadnia stranika. Proporcja dbr

wolnoci

uszkadza

miejsce

zamknicia

lub

Przy dziaaniu w s.w.k. zachowana musi by proporcja midzy dobrem ratowanym i powiconym. Oglnie mona powiedzie, e wedug art. 26 KK, dobro powicone nie moe przedstawia wartoci oczywicie wikszej ni dobro ratowane. Oznacza to, e w ramach s.w.k. opisanego w tym przepisie mieszcz si trzy rodzaje sytuacji: 1. 2. Dobro powicone jest wartoci mniejszej ni ratowane Dobra te s rwnej wartoci wyszej (ale nie wartoci

3. Dobro powicone jest wartoci oczywicie wyszej) ni dobro ratowane

Ustalanie wartoci dbr dla celw stanu wyszej koniecznoci opiera si musi na kryteriach obiektywnych, akceptowanych spoecznie. Nie moe tu by miarodajna ocena subiektywna, oparta na indywidualnych kryteriach osoby powoujcej si na s.w.k. Subsydiarno Stan wyszej koniecznoci oparty jest na zasadzie subsydiarnoci. Artyku 26 KK stawia bowiem warunek, by zachowanie si polegajce na powiceniu jakiego dobra byo jedynym wyjciem z sytuacji (niebezpieczestwa nie mona inaczej unikn). W tym sensie s.w.k. jest instytucj subsydiarn, pomocnicz, zapewniajc sprawcy bezkarno tylko wtedy, jeeli dziaa w ostatecznoci, gdy niemoliwe byo inne skuteczne dziaanie dla uratowania zagroonego dobra. Zasady subsydia moci nie naley rozumie w taki sposb, e pozbawia ona dziaajcego wyboru wariantu postpowania, zwaszcza wyboru konkretnego dobra powiconego. Jeeli wiadek wypadku drogowego zabiera si samochd osobie X, by przewie ciko rannego do szpitala, dziaa w s.w.k. i nie popenia przestpstwa rozboju, nawet, jeeli mg odebra samochd osobie Y. Celowo dziaania Dziaanie w s.w.k. musi mie charakter dziaania umylnego i znamiennego okrelonego celem. Na s.w.k. moe si powoywa tylko ten, kto uwiadamia sobie istnienie niebezpieczestwa i dziaa w celu jego uchylenia. Jeeli kto naruszy w sposb przestpny cudze dobro w sytuacji niebezpieczestwa dla innego dobra, ale istnienia tego niebezpieczestwa sobie nie uwiadamia nie dziaa w s.w.k. Konsekwencje Artyku 26 KK okrela konsekwencje s.w.k. sowami nie popenia przestpstwa. Ze sformuowania tego nie wynika, czy dziaajcy w s.w.k. nie popenia
30

przestpstwa, poniewa dziaa prawnie, czy te jego zachowanie wci pozostaje bezprawne, ale nie jest przestpstwem z powodu braku winy. Polski KK nie rozstrzyga wic, czy s.w.k. wycza bezprawno czynu, czy tylko win osoby dziaajcej w tym stanie. Jednake w zwizku z tym, e art. 26 KK wyranie dzieli s.w.k. na dwie odmiany, odrbnie je opisujc, naley przyj, e w 1 art. 26 KK zdefiniowany jest s.w.k. wyczajcy bezprawno czynu za w 2 art. 26 s.w.k. wyczajcy win. Stan wyszej koniecznoci wyczajcy bezprawno czynu zachodzi wtedy, gdy dobro powicone przedstawia warto nisz od dobra ratowanego . Wyczenie bezprawnoci uzasadnia si wwczas tym, e dziaanie powicajcego dobro niszej wartoci jest spoecznie opacalne. Jeli natomiast dobro powicone przedstawia warto rwn dobru ratowanemu albo warto wprawdzie wysz, ale nie oczywicie wysz (wtedy bowiem nie byoby w ogle s.w.k.) mamy do czynienia ze s.w.k, wyczajcym win (art. 26 2 KK). Podzia ten ma znaczenie nie tylko teoretyczne, poniewa konsekwencj ustalenia, e zachodzi s.w.k. wyczajcy bezprawno czynu jest to, e dziaanie ma charakter prawny, i inne osoby maj obowizek je znosi. Natomiast, jeeli mamy do czynienia z wyczeniem tylko winy, a sam czyn pozostaje bezprawny, to moe on by odpierany w ramach obrony koniecznej. Zawiniony s.w.k. Na tle art. 26 KK powstaje problem, czy na s.w.k. moe si powoywa ten, kto w sposb zawiniony sam wywoa niebezpieczestwo dla dobra, ktre nastpnie ratowa, powicajc inne dobro. Wydaje si, e najbardziej przekonywujce jest tutaj stanowisko liwiskiego, wedug ktrego wyczenie s.w.k. moe mie miejsce tylko wtedy, gdy niebezpieczestwo zostao wywoane w celu naruszenia pniej dobra prawnego pod pozorem s.w.k., np. gdy kto w tym celu drani psa ssiada, by wywoa z jego strony zagroenie i nastpnie zastrzeli. Wyczenie s.w.k. Nie dziaa w stanie wyszej koniecznoci wyczajcym win ten, kto powic dobro, ktre ma szczeglny obowizek chroni, nawet naraajc si na niebezpieczestwo osobiste (art. 26 4 KK). Kodeks z 1969 r. odnosi to wyranie do wszystkich odmian s.w.k. Obecne uregulowanie nie wycza powoywania si na s.w.k. przez osoby, ktre dziaaj s.w.k. wyczajcym bezprawno, poniewa 4 art. 26 KK odsya tylko do 2, pomijajc milczeniem 1 art. 26 KK. Nie ma dziaania w s.w.k., gdy jest on wyranie wyczony przez ustaw. Zwaszcza regulujc uprawnienia organw pastwowych wobec obywateli albo wyczony przez prawne przesdzenie szczeglnie wysokiej wartoci jakiego dobra.
31

Przekroczenie granic O przekroczeniu granic s.w.k. mwi 3 art. 26 KK, upowaniajc sd do zastosowania w tych sytuacjach nadzwyczajnego zagodzenia, a nawet uwolnienia od kary. Przekroczenie granic s.w.k. zachodzi wtedy, gdy: 1. Niebezpieczestwo nie byo bezporednie

2. Przeamana zostaa zasada subsydiarnoci, tj. niebezpieczestwa mona byo inaczej unikn 3. Nie zachowano zasady proporcjonalnoci.

Dziaanie w ramach uprawnie lub obowizkw Dziaanie w ramach uprawnie jest ogln okolicznoci wyczajc odpowiedzialno karn, opierajc si na zaoeniu braku sprzecznoci wewntrz danego systemu prawa. Jeeli jaka dziedzina prawa daje obywatelowi prawo zachowania si w okrelony sposb, , to czyn taki nie moe by podstaw o pocignicia go do odpowiedzialnoci karnej. Uprawnienie wyczajce przestpno czynu moe dotyczy funkcjonariuszy pastwa wykonujcych czynnoci urzdowe lub te osb prywatnych. W odniesieniu do czynnoci urzdowych najwiksze znaczenie maj uprawnienia organw pastwowych do stosowania rodkw przymusu. Na przykad pozbawienie podejrzanego wolnoci na mocy postanowienia o tymczasowym aresztowaniu nie jest przestpstwem z art. 189 KK Prawo przewiduje te szereg uprawnie dla osb prywatnych, ktrych wykonywanie wyklucza uznanie czynu za przestpstwo. W orzecznictwie SN wymienia si szereg takich uprawnie wynikajcych prawa cywilnego, okrelajc je wspln nazw dozwolonej samopomocy. Zgoda pokrzywdzonego (zgoda dysponenta dobrem) Nie ma przestpstwa, jeeli naruszenie lub zagroenie dobra prawnego nastpio za zgod pokrzywdzonego, a waciwie za zgod dysponenta dobrem, poniewa w tej sytuacji trudno mwi o pokrzywdzeniu. Zgoda jest prawnie skuteczna, jeli spenia okrelone warunki: 1. Dotyczy dobra, ktrym osoba udzielajca zgody moe swobodnie dysponowa Katalog dbr, ktrymi jednostka moe swobodnie dysponowa nie jest wyranie okrelony przez prawo, lecz wynika z jego interpretacji. Wikszo dbr prawnych nie moe by bezkarnie naruszana, nawet za zgod pokrzywdzonego.
32

2.

Zgoda jest dobrowolna

Warunek dobrowolnoci zgody jest oczywisty i wynika z pojcia zgody, ktrej nie ma, jeeli owiadczenie dysponenta dobrem jest wymuszone. Dobrowolnoci nie ma, jeeli dysponuje dobrem osoba niepoczytalna albo dziecko niemogce rozpozna znaczenia zgody. Trudno te mwi o dobrowolnej zgodzie, jeeli udzielajcy jej nie uwiadamia sobie w peni na co si godzi, tzn. zgoda skuteczna prawnie musi by zgod na naruszenie okrelonego dobra w okrelony sposb, nie moe mie charakteru oglnego. 3. Zgoda istnieje w chwili czynu.

Zgoda musi istnie w chwili czynu, jest to bowiem zgoda na naruszenie okrelonego dobra, a nie akceptacja takiego naruszenia ex post. Taka pniejsza akceptacja moe mie tylko znaczenie procesowe przy przestpstwach prywatnoskargowych, bo jeli pokrzywdzony nie zoy skargi, to do procesu nie dojdzie, ale nie znaczy to, e nie zostao popenione przestpstwo. Czynnoci lecznicze Czynnoci lecznicze czsto cz si z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutkw w postaci pogorszenia si stanu zdrowia, uszkodzenia ciaa lub mierci pacjenta. Spowodowanie takich skutkw nie ma jednak charakteru przestpnego, jeeli spenione s pewne warunki. Warunki te s nastpujce: 1. 2. Dziaanie podjte byo w celu leczniczym Leczcy dziaa zgodnie z zasadami sztuki medycznej (lege artis)

Nie wycza odpowiedzialnoci karnej spowodowanie negatywnego dla pacjenta skutku przez dziaanie, ktre byo bdne z punktu widzenia medycyny, np. podanie nieprawidowej dawki leku, niewaciwe zdezynfekowanie narzdzi chirurgicznych, diagnoza nieodpowiadajca ustalonym symptomom choroby, zaniechanie niezbdnych w danej sytuacji bada itp. Karcenie maoletnich Wyczenie przestpnoci czynu dotyczy rwnie pewnych czynnoci wychowawczych. Nie stanowi przestpstwa czyn, wypeniajcy znamiona naruszenia nietykalnoci cielesnej (art. 217 KK), jeeli mieci si on w ramach tzw. Dozwolonego karcenia maoletnich. Karcenie maoletnich jest w prawie polskim pozaustawow okolicznoci wyczajc odpowiedzialno karn. Wspczenie prawo karne toleruje karcenie maoletnich jako uprawnienie wychowawcze rodzicw, ale raczej na zasadzie liczenia si z pewny faktem spoecznym. Karcenie musi spenia pewne warunki, mianowicie: 1. Musi mie cel wychowawczy
33

2. 3.

Wykonywane jest przez rodzicw lub prawnych opiekunw dziecka Nie przekracza pewnego stopnia intensywnoci

Ryzyko sportowe Uprawianie niektrych sportw czy si z natury rzeczy dla uprawiajcych dan dyscyplin z naruszeniem nietykalnoci cielesnej zawodnika (boks, zapasy). zachowania takie nie s oczywicie przestpne, poniewa nastpuj za zgod uprawiajcych dan dyscyplin. Odrbny problem powstaje, gdy w czasie uprawiania sportu nastpuj nieszczliwe wypadki w postaci uszkodze ciaa lub mierci zawodnikw albo kibicw. W takich wypadach wyczenie przestpnoci czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostay spowodowane w ramach tzw. Ryzyka sportowego. Dziaanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego, jeeli zostay spenione nastpujce warunki: 1. 2. Uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone Dziaanie byo podjte w celu sportowym

Dziaanie musi by podjte w celu osignicia celw wynikajcych z regu danej dyscypliny sportu (strzelenia bramki, zadania ciosu itd.), a nie w celu np. odegrania si na przeciwniku pod pozorem dziaania o charakterze sportowym. 3. Nie zostay naruszone reguy danej dyscypliny sportowej

Powoanie si na ryzyko sportowe jako na okoliczno wyczajc przepo czynu odnosi si nie tylko do oficjalnie organizowanych zawodw, lecz do wszystkich sytuacji uprawiania sportu, jeeli tylko spenione zostay przesanki tego ryzyka. Ryzyko nowatorstwa Osiganie nowych wartoci spoecznych jest czsto zwizane z ryzykiem wywoania niekorzystnych rezultatw. Uwaa si jednak, e w ostatecznym bilansie dziaania o pewnym stopniu ryzyka s spoecznie poyteczne. Kwestia dozwolonego ryzyka uregulowana jest w art. 27 KK. Przepis ten wymaga spenienia nastpujcych warunkw, by ryzyko byo dopuszczalne: 1. Celem dziaajcego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego 2. Spodziewana korzy ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze 3. W wietle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osignicia jest zasadne
34

4. wietle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowo i sposb przeprowadzenia eksperymentu 5. Jeeli w eksperyment zaangaowany jest (jako jego obiekt) czowiek to warunkiem jego legalnoci jest zgoda, udzielona po naleytym poinformowaniu go o spodziewanych korzyciach i grocych mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobiestwie ich powstania, jak rwnie o moliwoci odstpienia od udziau w eksperymencie na kadym jego etapie. Ostateczna potrzeba W celu zapewnienia przestrzegania dyscypliny w wojsku, prawo karne przewiduje moliwo stosowania przez przeoonych w stosunku do podwadnych rodkw, ktre, gdyby niezawarte w przepisach upowanienie, miayby charakter przestpny. Artyku 319 1 KK stwierdza, e wykonanie rozkazu wydanego przez uprawnion do tego osob moe by wymuszone przy uyciu niezbdnych do tego rodkw, jeeli okolicznoci wymagaj natychmiastowego przeciwdziaania, a posuchu nie mona osign w inny sposb. Zwyczaj Przestpno czynu moe by wyczona przez fakt, e mieci si on w ramach pewnego, spoecznie akceptowanego zwyczaju. W literaturze wskazuje si w zwizku z tym na dwa rodzaje sytuacji. Pierwsza dotyczy wrczania prezentw osobom penicym funkcj publiczn. Druga natomiast, dotyczy zwyczajowo przyjtych czynw, polegajcych na naruszeniu nietykalnoci cielesnej. Przede wszystkim, wrczenie prezentu nie moe nastpowa na danie obdarowanego, a tym bardziej nie moe on uzalenia czynnoci urzdowej od otrzymania prezentu. Po drugie, prezent wrczany jest dopiero po dokonaniu czynnoci i nie jest te wczeniej obiecany. Po trzecie, prezent nie moe przekracza pewnych zwyczajowych ram. Mog to by kwiaty, czekoladki, ksika itp. Przedmioty, ale ani pienidze, ani te rzeczy o duej wartoci. W ramach zwyczaju mieci si poczstowanie funkcjonariusza kaw, herbat, ale nie zapraszanie na obiad do drogiej restauracji. Drugi typ sytuacji, omawianej w ramach problematyki zwyczaju jako okolicznoci wyczajcej przestpno czynu, odnosi si do naruszenia nietykalnoci cielesnej przez oblanie wod w tzw. Lany poniedziaek (migus-dyngus). Wyczenie winy Niepoczytalno
35

Niepoczytalno oznacza brak moliwoci rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postpowaniem, ktry zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upoledzeniem umysowym, chorob psychiczn lub innym zakceniem czynnoci psychicznych (art.31 1 KK) Stan taki istnie ma w chwili czynu. Definicja niepoczytalnoci w polskim KK opiera si na wskazaniu z jednej strony, pewnego stanu psychicznego sprawcy (niemono rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postpowaniem), a z drugiej strony, na wskazaniu biologiczno-psychiatrycznych przyczyn tego stanu rzeczy, takich jak upoledzenie umysowe, choroba psychiczna, lub inne zakcenie czynnoci psychicznych. Przyjto wic tutaj tzw. metod mieszank okrelania pojcia niepoczytalnoci. Konsekwencj tego jest, e w konkretnym przypadku Stwierdzenie niepoczytalnoci wymaga wskazania cznie jednej z wymienionych w art. 31 1 KK przyczyn i co najmniej jednego z nastpstw wywoanych w psychice sprawcy. Upoledzenie umysowe oznacza istotne obnienie sprawnoci umysowej powstae z rnych przyczyn) w okresie rozwojowym jednostki lub te sytuacje wice si z urazami lub innymi czynnikami, majcymi miejsce po okresie rozwojowym, ktre powoduj zanik pewnych funkcji mzgu. Choroby psychiczne (psychozy) oznaczaj zaburzenia psychiczne ktrych cech charakterystyczn s patologiczne zmiany funkcji psychicznych. Inne zakcenia czynnoci psychicznych mog wiza si z pewnymi procesami biologicznymi zachodzcymi w organizmie jednostki, takimi jak: dojrzewanie pciowe, menstruacja, klimakterium, a take wynika mog z naduycia alkoholu lub narkotyku. Wymieniona w definicji niepoczytalnoci niemono rozpoznania znaczenia swego czynu oznacza zarwno niemono uwiadomienia sobie moliwych skutkw swego dziaania, jak rwnie niemono oceny spoecznej i moralnej czynu. Niemono pokierowania swoim postpowaniem oznacza zakcenia sfery woli i zachodzi np. w przypadku dziaania w stanie godu narkotycznego, kiedy osoba uzaleniona nie moe si powstrzyma od popenienia czynu Lu zabronionego. Konsekwencj niepoczytalnoci jest brak winy po stronie sprawcy czynu obiektywnie sprzecznego z prawem karnym (czynu zabronionego), a wic kocowym rezultacie brak przestpstwa. Nie moemy bowiem niepoczytalnemu sprawcy zrobi zarzutu z naruszenia prawa, skoro dochodzi do tego z powodw, na ktre nie ma on wpywu. Karanie sprawcy niepoczytalnego nie miaoby te sensu z punktu widzenia celw kary. Prawo karne przewiduje jednak moliwo stosowania wobec niepoczytalnych sprawcw rodkw zabezpieczajcych (zob. art. 93 i nast. KK). Poczytalno ograniczona
36

Nie wycza winy stan poczytalnoci w znacznym stopniu ograniczonej. Sprawca dziaajcy w takim stanie popenia wic przestpstwo i ponosi odpowiedzialno karn, ograniczenie poczytalnoci wpywa jednak na stopie winy, powodujc jego obnienie. Kodeks karny (art. 31 2) okrela tylko konsekwencje popenienia czynu w stanie poczytalnoci ograniczonej w znacznym stopniu, stwierdzajc, e sd moe w takim przypadku zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Ograniczenie poczytalnoci mniejszego stopnia powinno jednak wpywa na wymiar kary w jej ustawowych granicach. Wprawienie si w stan odurzenia Szczeglny sposb uregulowane zostay sytuacje (art. 31 3 KK), w ktrych mamy wprawdzie do czynienia z niepoczytalnoci sprawcy w chwili czynu lub znacznym ograniczeniem poczytalnoci, ale wynikaj one z wprawienia si sprawcy w stan nietrzewoci lub odurzenia innym rodkiem. W takim przypadku sprawca ponosi odpowiedzialno wedug oglnych zasad, tak jakby by w peni poczytalny w chwili czynu. Musz tu by jednak spenione cznie dwa warunki 1) Sprawca wprawi si (sam, wiadomie) w stan nietrzewoci lub odurzenia 2) Sprawca przewidywa lub mg przewidzie, e wprawiajc si w taki stan wywoa u siebie niepoczytalno lub znaczne ograniczenie poczytalnoci. Chodzi tu tylko o przewidywanie lub moliwo przewidywania, e skutkiem wprawienia si w stan odurzenia bdzie wyczenie poczytalnoci lub jej ograniczenie. Sprawca moe nie by w stanie przewidzie takiego skutku, zwaszcza w przypadkach tzw. Patologicznego upojenia alkoholowego, kiedy to niepoczytalno spowodowana jest nietypow reakcj organizmu na dawk alkoholu, ktra normalnie takiego skutku nie powoduje. Stan nietrzewoci Stanu nietrzewoci wpywajcego na poczytalno nie naley myli zwykym stanem nietrzewoci i stanem po uyciu alkoholu, ktre nale do znamion niektrych przestpstw i wykrocze (np. art. 180 KK, art. 87 KW), Stan po uyciu alkoholu zachodzi, gdy zawarto alkoholu w organizmie wynosi prowadzi do stenia we krwi od 0,2%o do 0,5%o alkoholu albo do obecnoci w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 . Natomiast stan nietrzewoci zachodzi, gdy zawarto alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stenia powyej 0,5%o alkoholu albo obecnoci w wydychanym powietrzu powyej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. Bd co do faktu

37

Okolicznoci wyczajc win (umyln) sprawcy jest tzw. bd co do faktu, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieno midzy jakim fragmentem rzeczywistoci, a wyobraeniem o nim sprawcy. Dla odpowiedzialnoci karnej istotny jest tylko taki bd co do faktu, ktry dotyczy, jak to stwierdza art. 28 1 KK, okolicznoci stanowicej znami czynu zabronionego . Tak wic istotny bd co do faktu, to, inaczej mwic, bd co do znamienia czynu zabronionego. Konsekwencj istotnego bdu co do faktu jest to, e sprawca nie popenia umylnie czynu zabronionego, co do znamienia ktrego si pomyli. W przypadku przestpstw, ktre nie wystpuj w odmianie nieumylnej, istotny bd co do faktu powoduje brak przestpstwa w ogle. W pewnych przypadkach konsekwencj bdu co do faktu moe by wykluczenie odpowiedzialnoci za jedno przestpstwo umylne z jednoczesn moliwoci zakwalifikowania czynu z przepisu o innym przestpstwie umylnym. Dzieje si tak wtedy, gdy nawet pominicie znamienia, ktrego dotyczy bd nie wyklucza jeszcze wypenienia znamion innego przestpstwa umylnego. Artyku 28 2 KK reguluje sytuacj, gdy bd sprawcy polega na usprawiedliwionym mylnym przyjciu, e zachodzi okoliczno stanowica znami czynu zabronionego, ktra powoduje powstanie typu uprzywilejowanego. Odpowiada on wwczas z przepisu okrelajcego ten typ uprzywilejowany. Na przykad, jeeli kto zabija ciko i nieuleczalnie chorego pod wpywem wspczucia dla niego mylnie sdzc, e da on przyspieszenia jego mierci odpowiada z art. 150 KK za zabjstwo eutanastyczne, mimo e obiektywnie dopuci si zwykego zabjstwa z art. 148 1 KK, pod warunkiem e uzna si jego bd za usprawiedliwiony. Natomiast, gdy sprawca popenia przestpstwo typu kwalifikowanego, a jego bd dotyczy wanie znamienia kwalifikujcego, wyklucza to odpowiedzialno za typ kwalifikowany, ale pozostaje przestpstwo typu podstawowego. Niewiadomo bezprawnoci czynu (bd co do prawa) Inaczej ni przy bdzie co do faktu, bd co do prawa dotyczy nie jednego ze znamion przestpstwa, lecz caociowej prawnej oceny czynu. Bd co do prawa moe mie w praktyce miejsce w odniesieniu do mniej znanych typw przestpstw. Trudno sobie wyobrazi, by kto nie wiedzia ze przestpstwem jest kradzie, pobicie lub spowodowanie poaru. Artyku 30 KK, ktry reguluje kwesti bdu co do prawa, posuguje si okreleniem niewiadomo bezprawnoci czynu, a nie niewiadomo przestpnoci czynu, Oznacza to, e nie ma bdu w rozumieniu tego przepisu. Jeeli sprawca wprawdzie nie wie dokadnie, e jego czyn jest przestpstwem, ale zdaje sobie spraw, e czyn ten jest zabroniony przez jak ga prawa.
38

Nie ma take bdu co do prawa, jeeli sprawca wie o bezprawnoci czynu, ale uwaa zakaz za niesuszny. Taka rnica pogldw midzy nim a ustawodawc nie ma wpywu na win sprawcy i w konsekwencji nie ma wpywu na jego odpowiedzialno karn. Zakres odpowiedzialnoci W dawniejszym prawie karnym posugiwano si powszechnie maksym ignorantia iuris nocet Deklarowano w ten sposb, e bd sprawcy co do oceny prawnej czynu nie ma wpywu na jego odpowiedzialno karn. Obowizujce w Polsce prawo karne uwzgldnia na korzy sprawcy jego bd co do prawa, jeeli taka niewiadomo bezprawnoci jest usprawiedliwiona. Podstawowym kryterium powinna tu by moliwo uniknicia bdu przez sprawc. Sprawca moe nie mie moliwoci uniknicia i bdu dlatego, e jaki przepis kamy wprowadzono nagle, albo dlatego, e jako cudzoziemiec z kraju, ktrym takie czyny s prawnie dozwolone nie wpad na myl, e naley sprawdzi jak ocenia to prawo polskie. Przy ustalaniu, czy niewiadomo bezprawnoci czynu jest usprawiedliwiona, naley te wzi pod uwag poziom umysowy sprawcy i stopie zrozumiaoci przepisu. Jeeli bd prawny by nieusprawiedliwiony, to sprawca odpowiada za popeniony czyn na normalnych zasadach, ale sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Przestpstwo urojone Sytuacj odwrotn w stosunku do niewiadomoci bezprawnoci czynu sta nowi tzw. Przestpstwo urojone. Zachodzi ono wtedy, gdy To zachowuje si zgodnie z prawem, ale bdnie sdzi, e jego zachowanie jest przestpstwem. W przypadku przestpstwa urojonego odpowiedzialno karna nie wchodzi w gr. Bd co do kontratypu lub okolicznoci wyczajcej win Kodeks w art. 29 odrbnie uregulowa kwesti bdu co do okolicznoci wyczajcej bezprawno (kontratypu) lub okolicznoci wyczajcej win sprawcy. Wedug tego przepisu, nie popenia przestpstwa kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionym bdnym przekonaniu, e zachodzi tu jedna z tych okolicznoci. Gdy bd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, moliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego zagodzenia kary Rozkaz przeoonego Najistotniejszym elementem dyscypliny wojskowej jest obowizek wykonywania przez podwadnych rozkazw przeoonych. Wag tego obowizku Okrela si w prawie karnym przez tworzenie typw przestpstw polegajcych na odmowie wykonania rozkazu (art. 343 KK), czsto zagroonych surowymi karami
39

Z drugiej strony, lepe wykonywanie rozkazw, jak ucz dowiadczenia historyczne, moe prowadzi do naduywania dyscypliny wojskowej dla popeniania przestpstw, a w kracowych przypadkach umoliwia funkcjonowanie caych zbrodniczych systemw pastwowych. Dlatego te nie mona wymaga od onierzy absolutnego posuszestwa ( tzw. Koncepcja lepych bagnetw). Nie mona jednak rwnie da onierzom prawa i naoy obowizku analizowania kadego rozkazu pod ktem jego legalnoci (teoria mylcych bagnetw) i rozstrzygania za kadym razem, czy rozkaz wykona. Polskie prawo karne przyjmuje w tym zakresie, w art. 318 KK, koncepcj umiarkowanego posuszestwa. Zgodnie z tym przepisem, onierz dopuszczajcy si czynu zabronionego bdcego wykonaniem rozkazu nie popenia przestpstwa, chyba e wykonujc rozkaz umylnie popenia przestpstwo. Wykonawca przestpnego rozkazu odpowiada wic, jeeli chce popeni czyn zabroniony (zamiar bezporedni) albo przewidujc moliwoci wypenienia znamion czynu zabronionego godzi si na to (zamiar ewentualny). Uregulowanie dotyczce rozkazu (art. 318 KK) nie dotyczy sytuacji, gdy onierz wykonujcy rozkaz dziaa w niewiadomoci bezprawnoci czynu. Stosuje si wwczas art. 30 KK. Znikoma spoeczna szkodliwo czynu Wedug art. 1 2 KK, nie stanowi przestpstwa czyn, ktrego spoeczna szkodowo jest znikoma. Przepis ten przewiduje specyficzn okoliczno wyczajc odpowiedzialno karn, ktrej nie mona zaliczy ani do okolicznoci wyczajcych bezprawno czynu, ani do okolicznoci wyczajcych win. Chodzi oczywicie o czyn, ktry wypenia znamiona przestpstwa, ale przez sw nietypowo merytorycznie nie zasuguje na to, by potraktowa go jako przestpstwo. Znikoma szkodliwo spoeczna konkretnego czynu nie oznacza, e jest on czynem spoecznie pozytywnym. Moe tak by, zwaszcza, gdy czyn nie jest spoecznie szkodliwy w adnym stopniu lub wrcz spoecznie poyteczny (ktre to sytuacje art. 1 2 KK te obejmuje). Jednake najczciej chodzi tu o czyny, ktre nie stanowi wprawdzie przestpstwa, ale mog by jednak potratowane jako podstawa innego rodzaju odpowiedzialnoci (np. dyscyplinarnej). Artyku 1 2 KK dotyczy formalnie wszystkich typw przestpstw przewidzianych w prawe karnym, w tym rwnie zbrodni. Praktycznie jednak, trudno sobie wyobrazi jego zastosowanie przy tych typach przestpstw, ktrych znamiona s tak ujte, e wykluczaj znikomo spoecznej szkodliwoci.

40

Znikoma szkodliwo spoeczna czynu, to kategoria ocenna. Nie da si cile okreli w ustawie, kiedy taka znikomo zachodzi. Jest to sytuacja, kiedy pewna nieunikniona dowolno oceny organw stosujcych prawo nie moe doprowadzi do rozszerzenia zakresu odpowiedzialnoci karnej w sposb nie bezpieczny dla jednostki, a jedynie prowadzi do jej zawenia w porwnaniu z formalnym zakresem przepisu. Istotnym problemem jest, wedug jakich kryteriw ocenia stopie spoecznej szkodliwoci. Kodeks karny zawiera co do tej kwestii specjalny przepis. Jest nim art. 115 2 KK, wedug ktrego: Przy ocenie stopnia spoecznej szkodliwoci czynu sd bierze pod uwag: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. rodzaj i charakter naruszonego dobra rozmiary wyrzdzonej lub grocej szkody sposb i okolicznoci popenienia czynu wag naruszonych przez sprawc obowizkw posta zamiaru motywacj sprawcy rodzaj naruszonych regu ostronoci i stopie ich naruszenia

Jest to katalog zamknity. W katalogu tym znajduj si zarwno kryteria przedmiotowe, ktre przewaaj ilociowo, jak i kryteria podmiotowe (posta zamiaru, motywacja sprawcy). Niektre z kryteriw wymienionych w art. 115 2 KK odnosz si wyranie tylko do przestpstw umylnych (posta zamiaru, motywacja), inne tylko do nieumylnych (rodzaj naruszonych regu ostronoci i stopie ich naruszenia), a pozostae maj charakter uniwersalny. Trzeba podkreli, e stosowanie art. 1 2 KK przez organy prokuratury sdy powinno si opiera na ocenie czynu konkretnego. Nie moe ono natomiast polega na kwestionowaniu generalnej oceny danej kategorii czynw, dokonywanej przez ustawodawc. Zbieg przestpstw i przepisw ustawy Zbieg przestpstw. Kara czna O zbiegu przestpstw mwimy wtedy, gdy ten san sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw. Problem, ktry wwczas powstaje, polega na tym, jaki sposb dokona caociowej oceny tych czynw i wyrazi j w karze cznej, obejmujcej wszystkie popenione czyny.

41

Polski KK traktuje jako zbieg przestpstw tylko tak sytuacj, w ktrej sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw w okrelonym czasie tzn. przed wydaniem pierwszego z wyrokw, nawet nieprawomocnego, za ktrekolwiek z tych przestpstw (art. 85 KK). Wymiar kary cznej W polskim kodeksie karnym przewidziany jest system wymiaru kary cznej. Przewiduje on w zasadzie czenie kar tego samego rodzaju (pozbawienie wolnoci z pozbawieniem wolnoci, grzywna z grzywn itd.,). Artyku 86 KK przewiduje dwie grne i jedn doln granic kary cznej. Kara czna nie moe by nisza od najwyszej z wymierzonych kar (minimum), nie moe by wysza od sumy kar wymierzonych (I maksimum), II maksimum jest okrelone oddzielnie dla kadego rodzaju kary. Przy grzywnie jest to 540 stawek dziennych , przy karze ograniczenia wolnoci 18 miesicy , natomiast przy karze pozbawienia wolnoci 15 lat. Od zasady, e czeniu podlegaj tylko kary tego samego rodzaju, przewidziano w art. 87 KK wyjtek polegajcy na tym, e mona czy kar pozbawienia wolnoci z kar ograniczenia wolnoci. W takiej sytuacji kar ograniczenia wolnoci przelicza si na pozbawienie wolnoci (wedug przelicznika 1 miesic ograniczenia wolnoci = 15 dniom pozbawienia wolnoci) i wymierza czn kar pozbawienia wolnoci wedug oglnych zasad. Zasady wymiaru kary cznej stosuje si rwnie w odniesieniu do rodkw karnych wymiernych w czasie, tj. wymienionych w art. 39 pkt. 1-3 KK. Wtedy, gdy za jedno z przestpstw wymierzona zostaa kara doywotniego pozbawienia wolnoci lub kara 25 lat pozbawienia wolnoci, stosuje sie zasad absorpcji, tzn. ta kara jest kar czn. Szczeglne zasady dotycz pewnych sytuacji wymierzania cznej kary grzywny i kary ograniczenia wolnoci. W odniesieniu do grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolnoci lub kary ograniczenia wolnoci z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (art. 71 1 KK) obowizuj inne granice maksymalne (art. 86 1 zd. 2 KK). Wymierzaniu cznej kary grzywny, sd okrela na nowo wysoko stawki dziennej, ktra jednak nie moe przekracza najwyszej ustalonej poprzednio (art. 86 2 KK). Podobnie, wymierzajc czn kar ograniczenia wolnoci, sd okrela na nowo wymiar pracy na cele spoeczne albo wysoko potrce, z tym e obowizki wymienione w art. 36 2 KK stosuje si, chociaby zostay oznaczone tylko za jedno ze zbiegajcych si przestpstw (art. 86 3 KK).

42

Jeeli sprawca skazany zosta za zbiegajce si przestpstwa na kary pozbawienia wolnoci, ograniczenia wolnoci albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia sd moe warunkowo zawiesi wykonanie kary cznej, jeeli zachodz przesanki warunkowego zawieszenia (art. 89 1 KK). Jeeli kara czna jest kar pozbawienia wolnoci lub kar ograniczenia wolnoci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, sd moe orzec obok tej kary grzywn, chociaby jej nie orzeczono za zbiegajce si przestpstwa (art. 89 2 KK). W razie zbiegu orzecze o okresach prby, sd orzeka o okresie prby oraz o zwizanych z nim obowizkach na nowo. Zasady wymiaru kary cznej stosuje sie zarwno wtedy, gdy sprawy o wszystkie zbiegajce si przestpstwa rozstrzygane s w jednym procesie, jak te wtedy, gdy za poszczeglne przestpstwa orzeczono kary w rnych postpowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. wyroku cznego. Wydaniu wyroku cznego nie stoi na przeszkodzie, e kary za zbiegajce si przestpstwa zostay ju w caoci lub w czci wykonane (art. 92 KK), Cig przestpstw Zasad wymierzania kary cznej nie stosuje si do tzw. cigu przestpstw. Cig przestpstw polega na tym, e: 1. 2. 3. Sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw, W krtkich odstpach czasu, W podobny sposb,

4. Zanim zapad pierwszy wyrok, chociaby nieprawomocny za ktrekolwiek z tych przestpstw. Od zwykego zbiegu przestpstw rni wic cig przestpstw podobny sposb popenienia poszczeglnych przestpstw i krtkie odstpy czasu midzy nimi. Podobny sposb popenienia polega nie tylko na tym, e chodzi o t sam czynno czasownikow, np. nie moe jeden czyn polega na kradziey, drugi na przywaszczeniu, trzeci na kradziey z wamaniem, czyli konieczne jest tu zastosowanie tej samej kwalifikacji prawnej. Jednak obok tosamoci kwalifikacji prawnej istnie musi podobiestwo faktycznego sposobu popenienia, np. sposb nie jest faktycznie podobny, jeeli jedna kradzie jest kradzie kieszonkow, a druga kradzie towaru w sklepie samoobsugowym. Jeli zachodzi cig przestpstw, sd orzeka jedn kar na podstawie przepisu, ktrego znamiona kade z tych przestpstw wyczerpuje, w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow (art. 91 1 KK). Kara czna orzekana jest natomiast w razie zbiegu cigw przestpstw lub zbiegu cigu przestpstw z innymi przestpstwami (art. 91 2 KK).
43

Zbieg kar W sytuacji, gdy pewne kary nie podlegaj czeniu, mamy do czynienia z tzw. zbiegiem kar, ktre wwczas wykonywane s kolejno, co sprowadza si do ich zsumowania Pozorny (pomijalny) zbieg przestpstw Zbieg przestpstw, o ktrym dotychczas bya mowa naley odrni od tzw. pozornego zbiegu przestpstw, tj. od sytuacji, ktre maj pewne podobiestwo do zbiegu przestpstw, ale przy bliszej analizie okazuje si, e tego zbiegu nie ma. Pojciem tym obejmuje si rwnie sytuacje, w ktrych zbieg przestpstw wprawdzie zachodzi, ale w drodze decyzji ustawodawcy lub pewnej utartej praktyki traktuje si je jako przypadki wystpowania jednego tylko czynu, pomijajc fakt wystpowania zbiegu. Dlatego w literaturze prawa karnego, obok nazwy pozorny zbieg przestpstw, uywa si te nazwy pomijalny zbieg przestpstw. 1. Nie traktujemy jako zbiegu przestpstw dziaalnoci sprawcy, wyraajcej si w wielu zachowaniach, jeeli chodzi o przestpstwa okrelone wieloczynowo. 2. Podobnie postpujemy przy tzw. przestpstwach wieloodmianowych, gdy w dyspozycji przepisu przewiduje si dwie lub wicej traktujemy to jako jedno przestpstwo. Na przykad art. 263 KK przewiduje przestpstwo wyrabiania bez zezwolenia broni palnej lub amunicji, lub handlu bez zezwolenia broni paln lub amunicj. Jeeli w konkretnym przypadku sprawca najpierw bez zezwolenia wyprodukowa amunicje, a nastpnie j sprzeda, to traktujemy to jako jedno przestpstwo 3. Jako jeden czyn, a nie zbieg przestpstw traktujemy sytuacje, gdy sprawca jednym zachowaniem sie powoduje kilka skutkw. Na przykad, jeeli kto rzuci granat w tum n zabijajc 20 osb, to bdzie to traktowane jako jedno zabjstwo 20 osb, a nie 20 zabjstw pozostajcych w zbiegu. Czyn cigy (czyn cigy a nie przestpstwo cige!) Nie ma te zbiegu przestpstw w przypadku tzw. Czynu cigego. Wedug definicji z art. 12 KK z przestpstwem cigym mamy do czynienia gdy sprawca dopuci si: 1) 2) 3) W krtkich odstpach czasu, Dwch lub wicej zachowa, W wykonaniu z gry powzitego zamiaru.

W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem cigoci przestpstwa jest ponadto tosamo pokrzywdzonego. Przy spenieniu wyej wymienionych przesanek takie dwa lub wicej zachowa uwaa si za jeden czyn zabroniony.
44

Kar wymierza si z przepisu naruszonego przez tak zdefiniowane przestpstwo cige, bez moliwoci jej zaostrzenia powyej ustawowego zagroeni Sens instytucji przestpstwa cigego tumaczy si dwoma rodzajami argumentw. Z jednej strony ujcie pewnego acucha dziaa jako przestpstwa: cigego ma lepiej oddawa wag tpo, czego si sprawca dopuci. Niewtpliwie czym innym jest przypisanie sprawcy 20 kradziey mienia o wartoci 100 tys. z, a czym innym przypisanie jednego przestpstwa cigego kradziey mienia o wartoci 2 min z. Z drugiej strony, instytucja przestpstwa cigego ma sens praktyczno-procesowy, uatwiajc prac organw cigania i sdw. Zrezygnowanie z niej oznaczaoby konieczno wymierzenia kary za poszczeglne czyny skadajce si na przestpstwo cige, a nastpnie wymierzanie kary cznej, co przy wikszej liczbie czynw jest w praktyce uciliwe. Jedn z istotnych konsekwencji przyjcia cigoci przestpstwa jest to, e za czas jego popenienia uwaa si odcinek czasowy zapocztkowany pierwszym czynem i zakoczonym ostatnim czynem, skadajcym si na przestpstwo cige, w zwizku z tym, od tego ostatniego fragmentu przestpstwa cigego liczy si przedawnienie. Nie uwaa si te, e ustawa karna zmienia sie po popenieniu przestpstwa, jeeli wesza ona w ycie w tak wyznaczonym odcinku czasowym. Porwnanie przestpstwa cigego z cigiem przestpstw prowadzi do wniosku, e w konkretnej sprawie mog by spenione przesanki obu tych konstrukcji prawnych. Dla stwierdzenia przestpstwa cigego wymaga si bowiem z jednej strony wicej ni przy cigu przestpstw (przy cigu nie musi bowiem wystpowa z gry powzity zamiar), z drugiej jednak strony, wymaga si mniej, bo nie jest konieczne popenienie czynw w podobny sposb, a ponadto poszczeglne czyny nie musz wypenia znamion przestpstwa, wystarczy jeeli s np., wykroczeniami. Czynnoci wspukarane Nie traktuje si jako zbiegu przestpstw sytuacji, gdy mamy do czynienia z tzw. Czynnociami wspukaranymi. Nie s one zdefiniowane ustawowo, wyksztaciy si raczej w drodze powtarzajcej si praktyki i w zwizku z tym zakres nie jest cakowicie jasny. Czynnoci wspukarane mog mie posta wspukaranych czynnoci uprzednich albo wspukaranych czynnoci nastpczych. 1. Wspukarana czynno uprzednia zachodzi np. wtedy, gdy kto najpierw przygotowuje si do popenienia przestpstwa i bezskutecznie usiuje je popeni, a wreszcie udaje mu si doprowadzi do dokonania. Nie ponosi on wwczas oddzielnej odpowiedzialnoci za przygotowanie i usiowanie, ktre uwaamy za czynnoci uprzednie wspukarane z dokonaniem. Podobne bdzie rozstrzygnicie, jeeli podegacz lub pomocnik do jakiego przestpstwa wejdzie nastpnie w rol jego wspsprawcy, a take wtedy, gdy sprawca najpierw naraa jakie dobro na niebezpieczestwo, a nastpnie dokonuje jego naruszenia.
45

2. Przykadem wspukaranej czynnoci nastpczej jest np. zniszczenie rzeczy skradzionej, ukrywanie wspsprawcy przestpstwa, nieudzielenie pomocy ofierze popenionego przez siebie pobicia, faszowanie dokumentw ksigowych dla ukrycia przywaszczenia mienia firmy. W orzecznictwie SN zwraca si uwag na to, e wobec braku oglnych dyrektyw ustawowych lub wynikajcych z praktyki orzeczniczej, wskazwkami pomocnymi przy rozgraniczaniu czynnoci wspukaranych nastpczych od czynw stanowicych odrbne przestpstwa, mog by (wystpujce cznie) takie elementy jak: wprowadzenie nowego (w stosunku do czynu gwnego) przedmiotu przestpstwa, atakowanie innego rodzajowo dobra chronionego prawem, dziaanie na szkod innego pokrzywdzonego. Wanym elementem wpywajcym na uznanie jednego z czynw za wspukarany jest jego zdecydowanie niszy stopie spoecznej szkodliwoci w porwnaniu ze stopniem szkodliwoci czynu gwnego. Dlatego te redukcja ocen prawnokamych, polegajca na zaliczeniu jednego z czynw za wspukarany, jest problemem, ktrego waciwe rozwizanie moe by dokonane nie w formie abstrakcyjnej, lecz z uwzgldnieniem realiw konkretnej sprawy. Zbieg przepisw ustawy Zbieg przepisw ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypenia znamiona dwch lub wicej przestpstw. Kumulatywna kwalifikacja czynu Polskie prawo karne nie przyjo koncepcji idealnego zbiegu przestpstw. Przeciwnie, w art. 11 1 KK dobitnie podkrelono, e Ten sam czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo. Skazanie w takiej sytuacji nastpuje wic za jedno przestpstwo, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia si wszystkie naruszone przepisy (tzw. kumulatywna kwalifikacja czynu). Powstaje w zwizku Z tym problem, z ktrego z naruszonych i wymienionych w kumulatywnej kwalifikacji przepisw zaczerpn zagroenie ustawowe kar dla wymierzenia kary za to przestpstwo. Artyku 11 3 KK rozstrzyga to w ten sposb, e kar wymierza si na podstawie przepisu przewidujcego kar najsurowsz. Nie stoi to na prze szkodzie orzeczeniu innych rodkw przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegajcych si przepisw. Pozorny zbieg przepisw Zbiegu przepisw nie ma oczywicie wtedy, gdy czyn narusza tylko jeden przepis karny. Przypadki, kiedy zbieg przepisw ustawy nie zachodzi, mog mie jednak rwnie charakter bardziej skomplikowany tzn. nie jest to oczywiste na pierwszy rzut oka, lecz dla wycignicia takiego wniosku (tzn. wniosku e mamy do czynienia z pozornym zbiegiem przepisw ustawy) konieczne jest posuenie si pewnymi reguami wyczania zbiegu przepisw.
46

Reguy te s nastpujce: 1. Wyczenie przepisu oglnego przez przepis szczeglny (lex specialis derogat legi generali) Jeeli jaki przepis karny ma w stosunku do innego przepisu karnego charakter przepisu szczeglnego, tj. okrela typ przestpstwa odznaczajcy si pewnymi cechami specyficznymi w porwnaniu z typem sformuowanym oglnie, to ma ono pierwszestwo przed przepisem oglnym. 2. Wyczenie przepisu pochonitego przez przepis pochaniajcy (lex consumens derogat legi consumptae) W przypadku tej reguy chodzi o sytuacj, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestpstwa, a jednoczenie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestpstwa. 3. Wyczenie przepisu posikowego (subsydiarnego) przez przepis gwny (lex primaria derogat legi subsidiariae) Regua ta dotyczy do rzadkich prawie karnym sytuacji, gdy ustawodawca traktuje jaki przepis karny jako rezerwowy, posikowy. Przepis ten pozostaje w tym sensie w rezerwie, e stosuje si go tylko wtedy, gdy czyn nie moe by zakwalifikowany z innego przepisu. Ten drugi przepis nazywamy wwczas przepisem gwnym. Subsydiarny, pomocniczy charakter ma w polskim prawie karnym w pewnym zakresie art. 231 2 KK (dotyczy przekroczenia uprawnie lub niedopenienia obowizkw przez funkcjonariusza publicznego w celu osignicia korzyci majtkowej lub osobistej), poniewa wedug 4 art. 231 przepisu 2 nie stosuje si, jeeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego okrelonego w art. 228 (tj. apownictwa biernego). Pojcie kary Kara kryminalna to osobista dolegliwo ponoszona przez sprawc jako odpata za popenione przestpstwo, wyraajca potpienie popenionego przez niego czynu, i wymierzana w imieniu pastwa przez sd. Nie zaliczamy do kar przede wszystkim rodkw zabezpieczajcych (por. 357361), ktre chocia stosowane w zwizku z przestpstwem (ale nie za przestpstwo) nie maj by w zaoeniu odpat, a ich dolegliwo nie jest zamierzona. Wspczenie, najczciej reprezentowane s mieszane teorie kary, gownie takiej postaci, e nie kwestionuje si charakteru kary jako sprawiedliwej odpaty za czyn, ale tej sprawiedliwej odpacie przypisuje si znaczenie oglno prewencyjne (tj. powstrzymywanie innych ni sprawca osb od popeniania przestpstw) i indywidualno prewencyjne (zapobieganie popenianiu przestpstw przez skazanego), a wic sprawiedliwa kara ma suy osiganiu pewnych celw, ma
47

mie charakter instrumentu ochrony spoeczestwa przed naruszeniem wanych dla niego dbr i interesw. System kar Katalog kar W polskim prawie karnym katalog kar zawiera art. 32 KK. S to: 1) 2) 3) 4) 5) Grzywna; Ograniczenie wolnoci; Pozbawienie wolnoci; 25 lat pozbawienie wolnoci; Doywotniego pozbawienie wolno

Kolejno wyliczenia kar w tym katalogu nie jest przypadkowa, lecz ma wyraa preferencje ustawodawcy co do ich stosowania. Pierwszestwo maj nie, mianowicie, kary niezwizane z pozbawieniem wolnoci. Kara grzywny W systemie grzywny orzekanej w stawkach dziennych wyrni mona dwa etapy jej orzekania. W pierwszym, sd okrela liczb stawek dziennych (np. 150 stawek), na ktr skazuje oskaronego. W drugim etapie sd okrela w jednostkach pieninych wysoko stawki dziennej. By obliczy wysoko wymierzonej w ten sposb grzywny, naley pomnoy liczb stawek dziennych przez wysoko stawki. Grzywna wymierzana w stawkach dziennych ma mie, w zaoeniu, bar sprawiedliwy charakter, poniewa liczb stawek dziennych ustala si w oderwaniu od pooenia majtkowego skazanego, wycznie w oparciu o obowizujce w danym systemie prawnym kryteria sdowego wymiaru kary. Natomiast wysoko stawki dziennej powinna by okrelana w zalenoci od zamonoci i moliwoci zarobkowych skazanego, tak aby dolegliwo kary nie zaleaa od stanu majtkowego skazanego. KK Z 1997 r. zrezygnowa z tradycyjnej grzywny kwotowej na rzecz grzywny W Stawkach dziennych. Wedug art. 33 I KK, grzywn wymierza si w granicach od 10 do 360 stawek dziennych. Natomiast wysoko pojedynce stawki dziennej ustala si w granicach od 10 z do 2000 z, przy czym ustalajc jej wysoko, sd bierze pod uwag dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majtkowe i moliwoci zarobkowe . Podstaw do wymierzenia grzywny stanowi zagroenie t kar w sankcji ustawowej za dane przestpstwo. Jest to tzw. grzywna samoistna. Moe ona by rwnie wymierzona, mimo e nie jest przewidziana w sankcji, jeeli sd odstpuje od
48

wymierzenia kary pozbawienia wolnoci na mocy art. 58 3 KK lub nadzwyczajnie agodzi kar (zob. art., 60 6 KK). Grzywna moe by rwnie orzeczona obok kary pozbawienia wolnoci, ale wycznie tzw. terminowej, tzn. nie kary 25 lat ani kary doywotniego pozbawienia wolnoci. Wymierzenie grzywny obok kary pozbawienia wolnoci moliwe jest wtedy, gdy sprawca dopuci si przestpstwa w celu osignicia korzyci majtkowej lub korzy tak osign. Poza tym, mona orzec grzywn obok kary pozbawienia wolnoci albo obok kary ograniczenia wolnoci, gdy zawiesza si warunkowo wykonanie kary (zob. art. 71 KK), nawet jeeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest moliwe. Wymierzenie grzywny ma tu zapobiec powstaniu wraenia bezkarnoci sprawcy. Kara ograniczenia wolnoci Artyku 35 3 KK mwi tylko o wysuchaniu skazanego przy okrelaniu rodzaju lub sposobu wykonywania o obowizku pracy, co powoduje, e uregulowanie to popada w sprzeczno z zakazami pracy przymusowej, przewidywanymi w midzynarodowych konwencjach odnoszcych si do praw czowieka. Kara ograniczenia wolnoci trwa w zasadzie najmniej 1 miesic, najwyej 12 miesicy (art. 34 KK). Ograniczenia wolnoci osoby skazanej na t kar wylicza art. 34 2 KK. Skazany w czasie odbywania kary: 1) 2) Nie moe bez zgody sdu zmienia miejsca staego pobytu; Jest obowizany do wykonywania pracy wskazanej przez sd; udzielania wyjanie dotyczcych przebiegu

3) Ma obowizek odbywania kary. ^^

Zasadnicze znaczenie dla treci tej kary ma obowizek wykonywania przez skazanego pracy wskazanej przez sd . Obowizek ten moe by realizowany w dwojaki sposb. 1. Moe on polega na wykonywaniu nieodpatnej kontrolowanej pracy na cele spoeczne. Praca ta ma by wykonywana w odpowiednim zakadzie pracy, placwce suby zdrowia, opieki spoecznej, organizacji lub instytucji nioscej pomoc charytatywn lub na Spoecznoci lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesicznie (art. 35 1 KK). 2. Drugi wariant (art. 35 2 KK) odnosi si wycznie do skazanych, ktrzy s zatrudnieni. Sd moe wwczas orzec potrcenie od 10 do 25% wynagrodzenia za prac na rzecz Skarbu Pastwa albo na cel spoeczny wskazany przez sd. Dodatkow dolegliwoci jest to, e w okresie odbywania kary w tej formie skazany nie moe rozwiza bez zgody sdu stosunku pracy.

49

Wymierzajc kar ograniczenia wolnoci sd moe odda skazanego pod dozr (art. 36 1 KK). Moe te naoy na niego obowizek przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania obowizku alimentacyjnego , powstrzymania si od naduywania alkoholu lub uywania innych rodkw odurzajcych. Sd moe te zobowiza skazanego do naprawienia szkody w caoci lub w czci albo do wiadczenia pieninego przewidzianego w art. 49 KK. Kara pozbawienia wolnoci Wedug art. 37 KK, kara pozbawienia wolnoci trwa najmniej miesic, a najwyej 15 lat. Wymierza si j w latach i w miesicach. Kara doywotniego pozbawienia wolnoci i kara 25 lat pozbawienia wolnoci Kara doywotniego pozbawienia wolnoci moe w praktyce trwa, zgodnie ze swoj nazw, do koca ycia skazanego. Skazanie na doywotnie pozbawienie wolnoci nie wyklucza jednak stara o uaskawienie, moliwe jest te przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary (art. 78 3 KK). Kary doywotniego pozbawienia wolnoci nie stosuje si wobec sprawcy, ktry w czasie popenienia przestpstwa nie ukoczy 18 lat. rodki karne Katalog rodkw karnych znajduje si w art. 39 KK. S to: 1) Pozbawienie praw publicznych

2) Zakaz zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej 3) Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi 4) Obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu 5) 6) 7) 8) 9) 10) Zakaz prowadzenia pojazdw Przepadek Obowizek naprawienia szkody Nawizka wiadczenie pienine Podanie wyroku do publicznej wiadomoci
50

rodki karne mona podzieli na wymierne jednorazowe.

w czasie i rodki karne

rodki karne wymierne w czasie orzeka si na okres od roku do lat 10, gdy s to rodki wymienione w pkt. 1, 2 i 3 art. 39 (pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej i zakaz prowadzenia pojazdw). Natomiast rodki okrelone w pkt. 2a i 2b art. 39 (Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi, Obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu) orzeka si na okres od roku do lat 15, a w okrelonych przypadkach na zawsze (art. 43 1 KK). Okres ten biegnie od uprawomocnienia si wyroku, z tym e nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci, chociaby orzeczonej za inne przestpstwo (art. 43 2 KK). W przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdw okres, na ktry orzeczono zakaz, nie biegnie te do chwili zwrotu przez skazanego dokumentu uprawniajcego do prowadzenia pojazdu (art. 43 3 KK). Pozbawienie praw publicznych rodek kamy polegajcy na pozbawieniu praw publicznych zawiera mocno zaakcentowany element moralnego potpienia sprawcy. Przez jego orzeczenie podkrela si, e okaza si on niegodny sprawowania pewnych rl spoecznych, a take niegodny pewnych wyrnie honorowych. Pierwsza grupa dotyczy uprawnie zwizanych z dziaalnoci w sferze publicznej. Skazany traci wic: 1) Czynne i bierne prawo wyborcze do organw wadzy publicznej, organw samorzdu zawodowego lub gospodarczego; 2) Prawo do udziau w wymiarze sprawiedliwoci (a wykonywania funkcji sdziego, awnika, prokuratora, obrocy); wic prawo do

3) Prawo do penienia funkcji w organach i instytucjach pastwowych i samorzdu terytorialnego lub zawodowego. Druga grupa uprawnie traconych w razie orzeczenia pozbawienia a praw publicznych obejmuje: 1) 2) Utrat orderw, odznacze i tytuw honorowych; Utrat zdolnoci do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw

Chodzi tu o ordery, odznaczenia i tytuy nadane przez wadze pastwowe instytucje publiczne, a nie np. tytuy honorowe nadawane przez stowarzyszenia, prywatne firmy lub prywatne osoby. Pojcie tytuw honorowych odnosi si do takich tytuw, jak honorowy obywatel miasta, doctor honoris causa. Nie obejmuje
51

natomiast tytuw stwierdzajcych pewne kwalifikacje zawodowe lub tytuw naukowych. Orzeczenie omawianego rodka nie wpywa te na posiadanie orderw, odznacze i tytuw honorowych uzyskanych za granic. Nie mona si wtedy jednak posugiwa nimi w Polsce. Skazany na kar pozbawienia praw publicznych nie tylko traci nabyte wczeniej ordery, odznaczenia i tytuy honorowe, ale rwnie nie moe ich uzyska w czasie wykonywania rodka karnego, Sd moe orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3 za przestpstwo popenione w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie (art. 40 2 KK). Motywacja zasugujca na szczeglne potpienie to np. nieusprawiedliwiona okolicznociami ch zemsty, ch ponienia lub zncania si nad inn osob, a take nieusprawiedliwiona szczegln sytuacj ch osignicia korzyci majtkowej z przestpstwa. Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej Wedug art. 41 KK, sd moe orzec zakaz zajmowania okrelonego stanowiska (np. dyrektora teatru, gwnego ksigowego albo oglnie stanowisk kierowniczych) lub wykonywania okrelonego zawodu (np. nauczyciela, lekarza), jeeli: 1) sprawca przy popenieniu przestpstwo naduy stanowiska lub zawodu albo, 2) okaza, e dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraa istotnym dobrom chronionym prawem. Ad 1) Naduycie stanowiska lub zawodu zachodzi np. wtedy, gdy lekarz udostpnia narkotyki pod pozorem dziaalnoci leczniczej, lusarz podrabia klucze w celu umoliwienia wamania, dyrektor wykorzystuje stanowisko do wymuszania na podwadnych stosunkw seksualnych. Ad 2) Okazanie, e dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraa istotnym dobrom zachodzi, np. gdy w sprawie o wypadek drogowy spowodowany przez kierowc autobusu okae si, e ma to zwizek z jego niedostatecznymi umiejtnociami jako kierowcy albo w sprawie przeciwko chirurgowi o spowodowanie mierci pacjenta przez nieprawidowe wykonanie operacji okae si, e miao to zwizek z objawami drenia rk, spowodowanymi naduywaniem alkoholu. Zarwno wtedy, gdy chodzi o naduycie zawodu lub stanowiska, jak i wtedy, gdy ma miejsce zagroenie istotnym dobrom przez dalsze wykonywanie zawodu lub zajmowanie stanowiska, musi istnie powizanie midzy przestpstwem, za ktre nastpuje skazanie, a naduyciem lub zagroeniem. Orzeczenie tego rodka nie
52

moe wic nastpi np. wtedy, gdy przy okazji sprawy o spowodowanie wypadku drogowego przez jadcego samochodem operatora dwigu okae si, e nie ma on zdolnoci psychofizycznych koniecznych do wykonywania zawodu. Odrbnie uregulowana jest w KK (art. 41 2) kwestia zakazu prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej. Orzeczenie zakazu prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej moliwe jest w razie skazania za przestpstwo popenione w zwizku z prowadzeniem takiej dziaalnoci, jeeli dalsze prowadzenie zagraa istotnym dobrom chronionym prawem. Zakaz prowadzenia okrelonej dziaalnoci w stosunku do maoletnich Na podstawie art. 41 1a KK, sd moe orzec zakaz zajmowania wszelkich lub okrelonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub okrelonych zawodw albo dziaalnoci, zwizanych z wychowaniem, edukacj, leczeniem maoletnich lub z opieka nad nimi, na zawsze w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej lub obyczajnoci na szkod maoletniego. Natomiast w razie ponownego popenienia takiego przestpstwa orzeczenie tego rodka jest obligatoryjne (art. 41 1b). Obowizek powstrzymania si od okrelonych dziaa Na podstawie art. 41a 1KK sd moe orzec obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu w razie skazania za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej lub obyczajnoci na szkod maoletniego oraz w razie skazania za umylne przestpstwo z uyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliszej obowizek lub zakaz moe by poczony z obowizkiem zgaszania si do Policji lub innego wyznaczonego organu w okrelonych odstpach czasu. W pewnych przypadkach orzeczenie tego rodka jest obligatoryjne (art. 41a 2), a przy swego rodzaju recydywie, moe by on orzeczony na zawsze (art. 41a 3). Zakaz prowadzenia pojazdw Zakaz prowadzenia pojazdw okrelonego rodzaju moe by orzeczony (art. 42 1 KK) w razie skazania osoby uczestniczcej w ruchu za przestpstwo przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, w szczeglnoci jeeli z okolicznoci popenionego przestpstwa wynika, e prowadzenie pojazdu przez t osob zagraa bezpieczestwu w komunikacji. W pewnych przypadkach orzeczenie tego rodka jest obligatoryjne i dotyczy musi wszelkich pojazdw mechanicznych lub pojazdw mechanicznych okrelonego rodzaju, jeeli sprawca przestpstwa przeciwko bezpieczestwu W komunikacji by w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego lub zbieg z miejsca katastrofy lub wypadku (art. 42 2 KK).
53

Kodeks karny przewiduje orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdw mechanicznych na zawsze. Jest to fakultatywne, gdy sprawca w czasie popenienia przestpstwa okrelonego w art. 173 lub 174 KK, ktrego nastpem jest mier innej osoby lub ciki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popenienia przestpstwa z art. 177 2 KK lub w art. 355 2 KK, by w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego lub zbieg z miejsca zdarzenia (art. 42 3 KK). Natomiast obligatoryjne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdw mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osb prowadzcej pojazd mechaniczny w warunkach okrelonych w art. 42 3 KK. Przepis uywa pojcia pojazd w szerokim znaczeniu. Pojazdem jest wic nie tylko samochd, traktor, rower, ale rwnie statek, d motorowa, samolot itd. Omawiany rodek dotyczy nie tylko skazanych, ktrzy maj ju uprawnienie do prowadzenia pojazdw (prawo jazdy, licencj pilota itd.), lecz rwnie tych, ktrzy takich uprawnie nie maj, i wobec tego nie bd mogli ich naby w okresie trwania kary. Sd orzeka zakaz prowadzenia pojazdw w szerszym lub wszym zakresie. Moe on dotyczy tylko pojazdw jednego rodzaju albo te obj szerszy ich zakres. Wedug art. 63 2 KK, sd zalicza na poczet tego rodka okres zatrzymania prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu. Przepadek przedmiotw lub korzyci majtkowych rodek ten, uregulowany w art. 44 i 45 KK, dotyczy: 1. Przedmiotw, ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa 2. Przedmiotw pochodzcych bezporednio z przestpstwa

3. Przedmiotw; ktrych wytwarzanie, posiadanie, obrt, przesyanie, przenoszenie lub przewz jest zakazany 4. Przepadku korzyci majtkowych porednio z popenienia przestpstwa. pochodzcych chociaby

Ad 1) Chodzi tu o narzdzia przestpstwa w sensie cisym, np. specjalne narzdzia suce do wama, jak te o przedmioty, ktre w zasadzie su do celw legalnych (np. n kuchenny, opata), ale w konkretnym przypadku suyy do popenienia przestpstwa lub byy do tego przeznaczone. Przepadek takich narzdzi i przedmiotw ma w zasadzie sens prewencyjny, a niekiedy porzdkowosymboliczny, np. gdy orzeka si przepadek siekiery nalecej do sprawcy zabjstwa, ktr inaczej trzeba byoby zwrci wacicielowi lub jego rodzinie co byoby nie do zaakceptowania dla opinii publicznej. Orzeczenie przepadku narzdzi jest fakultatywne, chyba e ustawa przewiduje obligatoryjny przepadek (art. 44 2 KK).
54

Podlegajce przepadkowi przedmioty mog by nawet duej wartoci (np. samochd sucy do przewozu upw z kradziey), ale jeeli orzeczenie przepadku byoby niewspmierne do wagi popenionego czynu, sd i zamiast przepadku moe orzec nawizk na rzecz Skarbu Pastwa (art. 44 3 KK) Ad 2) Przedmioty pochodzce z przestpstwa, jeeli nie podlegaj (jak np. w przypadku kradziey) zwrotowi na rzecz pokrzywdzonego, mog by przedmiotem przepadku. Przedmioty takie, nazywane owocami przestpstwa, musz pochodzi z niego bezporednio (np. kwota pienidzy przyjta jako apwka), a nie tylko porednio (np. rzecz kupiona za t kwot). Orzeczenie przepadku owocw przestpstwa podkrela ma nieopacalno popeniania przestpstw, dlatego jego orzeczenie jest obligatoryjne (art. 44 1 KK) Ad 3) Zrozumia konsekwencj skazania za przestpstwo polegajce na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyania, przenoszenia przewozu okrelonych przedmiotw jest moliwo, a niekiedy obowizek orzeczenia ich przepadku, np. przepadku broni palnej, ktra bya nielegalnie posiadana. Jeeli orzeczenie przepadku przedmiotw bdcych narzdziami lub owocami przestpstwa jest niemoliwe sd moe orzec przepadek rwnowartoci tych przedmiotw (art. 44 4 KK). Jeeli przedmioty bdce narzdziami przestpstwa lub ktrych wytwarzanie, obrt itd. Jest zakazane, nie stanowi [ wasnoci sprawcy ich przepadek moe nastpi tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 44 7 KK). Ad 4) Sd orzeka przepadek korzyci majtkowej lub jej rwnowartoci. Ktr sprawca osign z przestpstwa, chociaby porednio (art. 45 1) Podanie wyroku do publicznej wiadomoci Zgodnie z art. 50 KK, sd moe orzec podanie wyroku do publicznej wiadomoci w okrelony sposb, jeeli uzna to za celowe , zwaszcza ze wzgldu na spoeczne oddziaywanie skazania. Powinien jednak zwraca uwag na to, czy orzeczenie tego rodka nie naruszy interesu pokrzywdzonego. Artyku 50 KK nie okrela formy publikacji wyroku. Sd moe wic wybra form, ktr uzna za stosown. Art. 215 KK przewiduje si obligatoryjne podanie wyroku do publicznej wiadomoci, jeeli wnosi o to pokrzywdzony przestpstwem zniesawienia. Nawizka Klasyczna nawizka orzekana jest jako obowizek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwjnej wysokoci w stosunku do wyrzdzonej szkody. W swej klasycznej postaci nawizka wystpuje w polskim KK obecnie w art. 290 2, gdzie przewidziano obowizek orzeczenia na rzecz pokrzywdzonego od
55

skazanego za wyrb drzewa w lesie albo za kradzie drzewa wyrbanego lub powalonego, nawizki w wysokoci podwjnej wartoci drzewa. Innych przypadkach wysoko nawizki nie moe przekroczy 100 000 z (art. 48 KK). Nawizka moe by orzeczona (art. 47 1 KK) w razie skazania za umylne przestpstwo przeciwko yciu i zdrowiu albo za inne przestpstwo umylne, ktrego skutkiem jest mier czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia. W takim wypadku sd e orzec nawizk na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji spoecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwoci, ktrej podstawowym zadaniem lub statutowym celem jest spenianie wiadcze na cele bezporednio zwizane z ochron zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel. Drugi przypadek (art. 47 2 KK) dotyczy przestpstw przeciwko rodowisku. Nawizka moe by wwczas orzeczona na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji spoecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego zez Ministra Sprawiedliwoci, ktrej podstawowym zadaniem lub statutowym celem jest spenianie wiadcze a cele bezporednio zwizane z ochron rodowiska, z przeznaczeniem na ten cel. Artyku 212 3 KK przewiduje moliwo orzeczenia nawizki na rzecz pokrzywdzonego, PCK albo na inny cel spoeczny wskazany przez pokrzywdzonego przestpstwem zniesawienia. W razie skazania sprawcy za przestpstwo okrelone w art. 173, 174, 177 lub 355 KK, prowadzcego pojazd mechaniczny, jeeli by w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego albo zbieg z miejsca zdarzenia, sd moe orzec nawizk na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji spoecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwoci, ktrej podstawowym zadaniem lub statutowym celem jest spenianie wiadcze na cele bezporednio zwizane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, z przeznaczeniem Nawizka na rzecz pokrzywdzonego moe by rwnie orzeczona zamiast zwizku naprawienia szkody (art. 46 2 KK) w razie skazania za przestpstwo spowodowania cikiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynnoci narzdu ciaa lub rozstroju zdrowia. Poniewa nawizka ma charakter gwnie odszkodowawczy, a w mniejszym stopniu represyjny pokrzywdzony moe dochodzi w postpowaniu cywilnym dodatkowego odszkodowania lub zadouczynienia tylko wwczas gdy nie pokrywa ona caoci szkody lub nie stanowi penego zadouczynienia (art.4156KPK). wiadczenie pienine Polega ono na wpaceniu okrelonej kwoty (nie wyszej jednak ni 20 000 z) na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji spoecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwoci, ktrej podstawowym
56

zadaniem lub statutowym celem jest spenianie wiadcze na okrelony cel spoeczny, bezporednio zwizany z ochron dobra naruszonego lub zagroonego przestpstwem, za ktre skazano sprawc, z przeznaczeniem na ten cel. Sd moe orzec wiadczenie pienine przede wszystkim wtedy, gdy odstpuje od wymierzenia kary, a take w innych przypadkach przewidzianych W ustawie, np. przy warunkowym umorzeniu postpowania (art. 67 3 KK). W razie skazania sprawcy za przestpstwo okrelone w art., 178a KK, sd moe orzec wiadczenie pienine (nie wysze ni 60 000 z) na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji spoecznej, z przeznaczeniem na cel bezporednio zwizany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Obowizek naprawienia szkody Z punktu widzenia pokrzywdzonego bardziej istotne od ukarania sprawcy jest naprawienie wyrzdzonej przestpstwem szkody. Dlatego te, np. art. 53 2 KK do istotnych czynnikw wpywajcych na sdowy wymiar kary zalicza staranie sprawcy o naprawienie szkody. Podobnie art. 60 2 KK traktuje naprawienie szkody jako istotn przesank nadzwyczajnego zagodzenia kary, Artyku 46 KK przewiduje obowizek naprawienia szkody wyrzdzonej przestpstwem jako odrbny rodek karny, orzekany w wyroku skazujcym. Sd orzeka obowizek naprawienia szkody w caoci lub w czci na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, w razie skazania za pewne przestpstwa mianowicie: 1. 2. 3. 4. 5. 6. za przestpstwo spowodowania mierci, cikiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynnoci narzdu ciaa lub rozstroju zdrowia za przestpstwo przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, przestpstwo przeciwko rodowisku, przeciwko mieniu lub przeciwko obrotowi gospodarczemu.

W pewnych przypadkach zamiast obowizku naprawienia szkody, sd moe orzec nawizk na rzecz pokrzywdzonego (art. 46 2 KK). Niezalenie od obowizku naprawienia szkody przewidzianego w art. 39 pkt. 5 KK jako odrbny rodek karny, w pewnych przypadkach sd moe zobowiza sprawc do naprawienia szkody w ramach obowizkw zwizanych z probacj. Przy warunkowym umorzeniu postpowania naoenie takiego obowizku jest obligatoryjne (art. 67 3 KK), a przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary fakultatywne (art. 72 2 KK).
57

Zwrot korzy Specyficzne uregulowanie dotyczce zwrotu korzyci uzyskanej z przestpstwa przewiduje art. 52 KK. Mianowicie, w przypadku skazania lub warunkowego umorzenia postpowania o przestpstwo przynoszce korzy majtkow osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej bez osobowoci prawa popenione przez sprawc dziaajcego w jej imieniu lub interesie, sd zobowizuje podmiot, ktry uzyska korzy majtkow do jej zwrotu w caoci lub czci na rzecz Skarbu Pastwa, chyba, e korzy ta ulega zwrotowi innemu podmiotowi. Jest to rodek karny, niewymieniony w katalogu tych rodkw w art. 39 KK. Jego specyfika polega na tym, e dotyczy innych podmiotw ni sprawca przestpstwa, w tym i podmiotw niebdcych osobami fizycznymi. Co do swej istoty rodek ten jest najbliszy przepadkowi przedmiotw pochodzcych z przestpstwa. Zaniechanie ukarania sprawcy Prawo karne przewiduje szereg sytuacji, w ktrych mimo popenienia przestpstwa do ukarania sprawcy nie dochodzi. Sytuacje te mog mie charakter generalnych rozstrzygni dokonywanych przez ustawodawc, ktry decyduje, e w pewnych sytuacjach sprawca z mocy ustawy nie zostaje ukarany (niepodleganie karze, abolicja, przedawnienie) lub te ustawodawca daje tylko uprawnienie innemu organowi do rezygnacji z ukarania (odstpienie od wymierzenia kary, warunkowe umorzenie). Niepodleganie karze Instytucja niepodlegania kirze przewidziana jest w KK w sytuacjach takich jak np. czynny al (art. 15 1, art. 17 i 23 1), ukrywanie sprawcy przestpstwa bdcego osob najblisz (art. 239 2 KK), zoenie faszywego zeznania w obawie przed odpowiedzialnoci karn przez osob niewiedzc o swoim prawie do odmowy zezna (art. 233 3 KK). Niepodleganie karze ma wic albo zachci sprawc do okrelonego zachowania (tak przy czynnym alu) albo stanowi konsekwencj uznania, e czyn sprawcy, chocia przestpny, stanowi jednak przypadek zamania prawa, w mniejszym ni zwykle stopniu naganny. Niemniej stwierdzenie, e sprawca nie podlega karze, pozostawia pewien element ujemnej oceny czynu, nie oznacza cakowitego jego usprawiedliwienia. W sensie procesowym niepodleganie karze traktuje si jako okoliczno wyczajc postpowanie karne, tzn., e w razie jej stwierdzenia nie wszczyna si postpowania, a wszczte umarza. Odstpienie od wymierzenia kary Wedug art. 61 1 KK, w wypadkach wskazanych w ustawie sd moe odstpi od wymierzenia kary. Odstpienie od wymierzenia kary jest zawsze fakultatywne. Jedyny wyjtek przewiduje KK w art. 25 3, tj. w razie przekroczenia
58

granic obrony koniecznej w wyniku strachu lub wzburzenia . W przeciwiestwie do niepodlegania karze, sprawca nie jest tu automatycznie na mocy ustawy zwolniony z poniesienia kary, lecz moe to tylko nastpi moc decyzji sdu wydajcego wyrok skazujcy sprawc i stwierdzajcy jego win w znaczeniu procesowym. Decyzja taka oznacza, e sd nie zmieniajc negatywnej oceny popenionego czynu, uwaa za niecelowe ukaranie sprawcy. Oglna podstawa odstpienia od wymierzenia kary zamieszczona jest w art. 61 KK. Sd moe odstpi od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie (np. art. 26 3, art. 217 2 KK). Odstpienie od wymierzenia kary moe nastpi w sytuacji opisanej w art. 60 3 KK, tj. wtedy, gdy sprawca wspdziaa z innymi osobami w popenieniu przestpstwa, jeeli ujawni on nastpnie wobec organu cigania informacje dotyczce wspuczestnikw przestpstwa oraz istotne okolicznoci jego popenienia. Artyku 61 I KK stanowi, e w takim wypadku odstpienie jest moliwe, zwaszcza gdy rola sprawcy w popenieniu przestpstwa bya podrzdna, a przekazane informacje przyczyniy si do zapobieenia popenieniu innego przestpstwa Odstpujc od wymierzenia kary, sd moe rwnie odstpi od wymierzenia rodka karnego, chociaby jego orzeczenie byo obowizkowe (art. 61 2 KK) Odrbn podstaw odstpienia od wymierzenia kary zawiera art. 59 KK. Dotyczy ona tylko przestpstw zagroonych kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc lat 3 albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolnoci lub pozbawienia wolnoci. W takim wypadku sd moe ograniczy si do orzeczenia rodka karnego, jeeli jego orzeczenie wystarczy dla spenienia celw kary. Odstpienie od wymierzenia kary przy jednoczesnym wymierzeniem rodka karnego (innego ni pozbawienie praw publicznych), moe by te, wedug art. 60 7 KK, jednym ze sposobw nadzwyczajnego zagodzenia kary. Warunkowe umorzenie postpowania karnego Jest to jedna z trzech (obok warunkowego zawieszenia wykonania kary i warunkowego przedterminowego zwolnienia) istniejcych w polskim prawie karnym instytucji poddania sprawcy prbie. Warunkowe umorzenie stosuje sd. Umorzenie nastpuje na okres prby, ktry moe wynosi od 1 roku do 2 lat. Sens tej instytucji polega na tym, e unika si nie tylko wymierzenia sprawcy kary, ale rwnie wyroku skazujcego i znacznej czci samego postpowania karnego, stanowicego dla sprawcy wan dolegliwo. Jest to wic instytucja, ktra powinna by stosowana wobec tych sprawcw, ktrzy nie musz by ostrzeeni w sposb bardziej drastyczny. Przesanki zastosowania tej instytucji wymienione s w art. 66 KK. S one nastpujce: 1) Popenione przestpstwo jest zagroone kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci
59

2) Sprawca nie by dotychczas karany za przestpstwo umylne (nie bierze si jednak pod uwag skaza, ktre ulegy zatarciu); 3) 4) Okolicznoci popenienia czynu nie budz wtpliwoci Wina i spoeczna szkodliwo czynu nie s znaczne

5) Istnieje pozytywna prognoza co do tego, e sprawca pomimo umorzenia postpowania bdzie przestrzega porzdku prawnego, a w szczeglnoci nie popeni nowego przestpstwa. Warunkowe umorzenie stosowane jest rwnie do sprawcw przestpstw o niewielkiej wadze. Wynika to zarwno z okrelenia maksymalnej grnej granicy zagroenia na 3 lata, jak i wskazania, e czyn przestpny w konkretnym przypadku nie moe by spoecznie szkodliwy w stopniu znacznym. Warunkowe umorzenie moe by jednak zastosowane do sprawcy przestpstwa zagroonego kar nieprzekraczajc 5 lat, w wypadku gdy pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, sprawca naprawi szkod lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposb naprawienia szkody (art. 66 3 KK). Umarzajc warunkowo postpowanie stwierdza si jednoczenie, e sprawca ponosi win. Niedopuszczalne jest wic warunkowe umorzenie, jeeli co do winy sprawcy zachodz wtpliwoci. Nie oznacza to, e stosuje si t instytucj tylko wtedy, gdy podejrzany przyzna si do winy. Brak wtpliwoci co do winy moe bowiem wynika z innych dowodw. Oskarony moe jednak sprzeciwi si warunkowemu umorzeniu (art. 341 2 KPK), co powoduje skierowanie sprawy na rozpraw. Umarzajc warunkowo postpowanie mona te naoy na sprawc pewne obowizki w postaci: 1) 2) 3) Obowizku informowania sdu lub kuratora o przebiegu okresu prby; Obowizku przeproszenia pokrzywdzonego; Wykonywania obowizku alimentacyjnego;

4) Powstrzymania si od naduywania alkoholu lub uywania innych rodkw odurzajcych 5) Powstrzymania si od kontaktowania si z pokrzywdzonymi lub innymi osobami w okrelony sposb. Obligatoryjne jest zobowizanie sprawcy do naprawienia szkody w caoci lub czci. Mona te orzec wiadczenie pienine przewidziane w art. 39 pkt. 7 KK oraz zakaz prowadzenia pojazdw na okres (do 2 lat. Umorzenie warunkowe staje si definitywne, jeeli sprawca w okresie prby potwierdzi swoim zachowaniem suszno pozytywnej prognozy, ktra bya
60

przesank podjcia decyzji o umorzeniu. Natomiast, jeeli sprawca w okresie prby popeni przestpstwo umylne, za ktre zosta skazany, sd podejmuje postpowanie karne (art. 68 1 KK). Sd moe podj postpowanie karne, jeeli sprawca w okresie prby raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci popeni inne przestpstwo, albo uchyla si od dozoru, wykonania naoonego obowizku lub orzeczonego albo uchyla si od dozoru, wykonania naoonego obowizku lub orzeczonego rodka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody Sd moe rwnie podj postpowanie, jeeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu, lecz przed jego uprawomocnieniem si, raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy w tym czasie popeni przestpstwo. Warunkowo umorzonego postpowania nie mona podj pniej ni w cigu 6 miesicy od zakoczenia okresu prby. Sdowy wymiar kary Przez sdowy wymiar kary, nazywany niekiedy take sdziowskim wymiarem kary, rozumiemy orzeczenie kary przez sd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej. Pojciu temu przeciwstawia si tzw. Ustawowy wymiar kary, ustanawiajcy granice kary, ktre ustawa zakrela dla danego sprawcy za popenienie zarzucanego mu przestpstwa. Granice te wynikaj gwnie z sankcji przepisu okrelajcego to przestpstwo, ale wpywaj na nie i inne przepisy, np. przepisy o recydywie. Sdowym wymiarem kary rzdz pewne zasady .Dotycz one zarwno kary w sensie cisym, jak i rodkw karnych (art. 56 KK). Zasady i dyrektywy wymiaru kar i rodkw karnych (z notatek z wicze mgr Domke) Konstytucyjna zasada praworzdnoci i rwnoci wobec prawa. Zasada swobodnego uznania sdziowskiego sdziowie w trakcie orzekania s niezawili i podlegaj tylko ustawie. Zasada ta wynika z treci pocztkowego fragmentu art. 53 1 KK (Sd wymierza kar wedug swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustaw). Nie oznacza ona dowolnoci w zakresie wymierzania kary, poniewa sd zwizany jest zarwno ustawowym wymiarem kary, jak i przewidzianymi w ustawie wskazwkami (dyrektywami), ktrymi powinien si kierowa okrelajc konkretn kar w wyroku skazujcym. Wynika natomiast z tej zasady, e sd ma pewien margines oceny w kwestii znaczenia i stopnia wpywu konkretnych okolicznoci danego przypadku na wymiar kary. Na przykad stwierdzajc, e sprawca dziaa w sposb brutalny, albo e motywy jego dziaania byy szlachetne, sd samodzielnie decyduje, jak wpynie to na rodzaj i rozmiar orzeczonej kary.
61

Zasada indywidualizacji kar i rodkw karnych wszystkie okolicznoci, ktre wpywaj na wymiar kary albo rodka karnego uwzgldnia si tylko wobec sprawcy, ktrego one dotycz. Zasada indywidualizacji kary wyraona jest w art. 55 KK, stwierdzajcym, e: Okolicznoci wpywajce na wymiar kary uwzgldnia si tylko co do osoby, ktrej dotycz. Oznacza to, e w razie wymierzania kary wicej ni jednemu sprawcy, okolicznoci zarwno obciajce, jak i agodzce nie wywieraj skutku wobec sprawcw, do ktrych si nie odnosz, s nieprzenoszalne na inne osoby. Na przykad fakt, e jeden z oskaronych przejawi w czasie procesu skruch (albo przeciwnie, podkrela, e nie auje popenionego czynu) nie ma wpywu na wymiar kary drugiemu oskaronemu. Zasada humanitaryzmu kary stosuje si, w szczeglnoci, z poszanowaniem godnoci czowieka. Zasada zaliczania faktycznego okresu pozbawienia wolnoci na poczet kary okres tymczasowego aresztowania musi by zaliczany na poczet kary, podobnie okres zatrzymania, czas pobytu w zamknitym zakadzie psychiatrycznym. 1 dzie pozbawienia wolnoci bdzie odpowiada 1 dniowi kary pozbawienia wolnoci, 2 dniom kary ograniczenia wolnoci i zamieniony zostanie na 2 stawki dzienne grzywny. Zasada preferencji kar i rodkw nieizolacyjnych jeeli sankcja jest okrelona w ten sposb, e sd moe wybra jedn z kilku kar (alternatywnych), w pierwszej kolejnoci sd powinien orzeka kar grzywny lub ograniczenia wolnoci albo kar pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Dopiero wtedy, gdy sd nabierze przekonania, e orzekajc kar agodniejsz kara nie osignie swoich celw, moe orzec kar izolacyjn. Stosujc zasady sd musi opiera si jednoczenie na dyrektywach oglnych i szczeglnych wymiaru kar i rodkw karnych. Dyrektywy oglne: dolegliwo wymierzonej kary nie moe przekracza stopnia winy, przy wymierzaniu kary sd musi bra pod uwag stopie spoecznej szkodliwoci czynu, dyrektywa prewencji oglnej zgodnie z t dyrektyw sd powinien wymierzy tak kar, ktra bdzie oddziaywaa nie tylko na skazanego, ale rwnie na spoeczestwo (na rodowisko, z ktrego wywodzi si skazany i pokrzywdzony), dyrektywa prewencji indywidualnej odnosi si przede wszystkim do skazanego, orzekajc kar sd bierze pod uwag cele zapobiegawcze i wychowawcze. Cel wychowawczy zostaje osignity wtedy, gdy orzeczona kara wpynie na osobowo sprawcy.
62

Dyrektywy szczeglne: pierwsza dyrektywa dotyczy nieletnich i modocianych przy wymierzaniu kary sd powinien dy przede wszystkim do wychowania sprawcy, druga dyrektywa dotyczy sprawcw, wobec ktrych sd podejmuje decyzj orzeczenia kary grzywny sd powinien bra pod uwag dochody sprawcy, jego stosunki majtkowe i moliwoci zarobkowe. Sd nie moe orzec kary grzywny jeeli dojdzie do przekonania, e sprawca grzywny nie uici, a pniejsze postpowanie egzekucyjne nie przyniesie skutku, zamiana kary pozbawienia wolnoci na kar agodniejszego rodzaju, ale tylko w przypadku przestpstw, ktre s zagroone kar do 5 lat pozbawienia wolnoci. Najczciej orzekajc agodniejsz kar, sd orzeka dodatkowo rodek karny. Jeeli sprawca by wczeniej skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania na okres nie krtszy ni 6 miesicy, sd nie stosuje tej dyrektywy, odstpienie od wymierzenia kary. May wiadek koronny rola sprawcy bya podrzdna, a informacje, ktre przedstawi zapobiegy popenieniu kolejnego przestpstwa przez wspdziaajcych. W takim wypadku sd moe odstpi od wymierzenia kary i orzec rodek karny, sd odstpuje od wymierzenia kary jeeli przestpstwo jest zagroone kar do 3 lat pozbawienia wolnoci albo alternatywnie kar grzywny, kar ograniczenia wolnoci i kar pozbawienia wolnoci, a spoeczna szkodliwo czynu nie jest znaczna. Sd zamiast kary orzeka rodek karny. Obok zasad i dyrektyw sd musi, wymierzajc kar czy rodek karny, uwzgldni okolicznoci popenienia czynu: motywacj sprawcy (motywacja ma wydwik intelektualny najczciej wie si z planowaniem, pobudka za ma podstawy impulsywne), sposb zachowania sprawcy, popenienie przestpstwa wsplnie z nieletnim (niewielka rnica wieku pomidzy sprawc, a nieletnim nie pozwala na wymierzenie surowszej kary), rodzaj i stopie naruszenia cicych na sprawcy obowizkw (obowizki mog wynika zarwno z aktw prawnych, z orzecze sdowych, jak i z konkretnego stanu faktycznego, na podstawie stosunkw cywilnoprawnych, przede wszystkim umw), rodzaj i rozmiar ujemnych nastpstw przestpstwa, waciwoci i warunki osobiste sprawcy, sposb ycia przed popenieniem przestpstwa, zachowanie po popenieniu przestpstwa, zachowanie pokrzywdzonego, wyniki mediacji midzy pokrzywdzonym, a sprawc, bd ugoda zawarta w trakcie postpowania (najczciej przygotowawczego). Nadzwyczajne zagodzenie kary Nadzwyczajne zagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia albo wymierzeniu kary
63

agodniejszego rodzaju. Szczegowe zasady wymierzania kary zagodzonej zawiera art. 60 6-7 KK. Wedug tych przepisw: 1) Jeeli czyn stanowi zbrodni, sd wymierza kar pozbawienia wolnoci nie nisz od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagroenia , 2) Jeeli czyn stanowi wystpek, przy czym doln granic ustawowego zagroenia jest kara pozbawienia woloci nie nisza od roku, sd wymierza grzywn, kar ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci, 3) Jeeli czyn stanowi wystpek, przy czym doln granic ustawowego zagroenia jest kara pozbawienia wolnoci nisza od roku, sd wymierza grzywn albo kar ograniczenia wolnoci , 4) Jeeli czyn zagroony jest alternatywnie grzywn, ograniczeniem wolnoci albo pozbawieniem wolnoci, nadzwyczajne zagodzenie kary polega na odstpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu rodka karnego (z wykluczeniem jednak pozbawienia praw publicznych). Instytucja nadzwyczajnego zagodzenia kary opiera si na zaoeniu, e rnorodno przypadkw mieszczcych si w ramach tej samej kwalifikacji prawnej powoduje, ze w niektrych sytuacjach nawet najnisza kara przewidziana przez ustawodawc w sankcji przepisu bya by zbyt surowa . Podstawy nadzwyczajnego zagodzenia kary Podstawy zastosowania nadzwyczajnego zagodzenia kary wymienione s art. 60 1-5 KK. Tak wic moe by ono zastosowane: 1) W wypadkach przewidzianych w ustawie (np. przekroczenie granic obrony koniecznej - art. 25 2 KK popenienie czynu w stanie poczytalnoci w znacznym stopniu ograniczonej - art. 31 2 KK), 2) W stosunku do modocianego, jeeli przemawiaj za tym wzgldy wychowawczego oddziaywania kary;, 3) W szczeglnie uzasadnionych wypadkach , kiedy nawet najnisza kara przewidziana za dane przestpstwo byaby niewspmiernie surowa, w szczeglnoci: a) jeeli pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, szkoda zostaa naprawiona albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposb naprawienia szkody, b) ze wzgldu na postaw sprawcy, zwaszcza gdy czyni starania o naprawienie szkody lub jej zapobieenie, c) jeeli sprawca przestpstwa nieumylnego lub jego najbliszy ponis powany uszczerbek w zwizku z popenionym przestpstwem Przypadki szczeglne
64

Szczeglne podstawy i sposb agodzenia kary (ukierunkowane na zwikszenie skutecznoci cigania przestpczoci przez skonienie niektrych sprawcw do wsppracy z organami cigania i sdem) przewiduje KK w art. 60 3-5. Mianowicie: 1. O sd stosuje nadzwyczajne zagodzenie, a nawet moe warunkowo zawiesi jej wykonanie w stosunku do sprawcy wspdziaajcego z innymi osobami w popenieniu przestpstwa, jeeli ujawni on wobec organu cigania informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa oraz istotne okolicznoci jego popenienia. 2. Na wniosek prokuratora sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesi jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestpstwa, ktry niezalenie od wyjanie zoonych w sprawie, ujawni przed organem cigania i przedstawi istotne okolicznoci, nieznane dotd temu organowi, przestpstwa zagroonego kar powyej 5 lat pozbawienia wolnoci. 3. W sytuacjach wskazanych wyej w pkt. 1-2, sd wymierzajc kar pozbawienia wolnoci do lat 5 moe warunkowo zawiesi jej wykonanie na okres prby wynoszcy do 10 lat, jeeli uzna, e pomimo niewykonania kary sprawca nie popeni ponownie przestpstwa. Zbieg podstaw Kodeks karny reguluje w art. 57 szczeglne sytuacje zbiegu podstaw nadzwyczajnego zagodzenia i obostrzenia kary. Jeeli zachodzi kilka niezalenych od siebie podstaw do nadzwyczajnego zagodzenia albo obostrzenia kary, sd moe tylko jeden raz kar nadzwyczajnie zagodzi albo zaostrzy, biorc pod uwag zbiegajce si podstawy. Jeeli natomiast zbiegaj si podstawy nadzwyczajnego zagodzenia i obostrzenia, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie albo obostrzenie kary. Wymaga to oceny, czy w danej sytuacji w sumie wiksz wag ma podstawa do zagodzenia czy obostrzenia. Zmiana rodzaju kary na agodniejszy Sens instytucji zmiany rodzaju kary na agodniejszy polega na umoliwieniu zmniejszenia liczby spraw, w ktrych stosuje si kar pozbawienia wolnoci, zgodnie z zasad, e kara ta powinna stanowi ultima ratio przy orzekaniu w sprawach karnych. Wedug art. 58 3 KK, jeeli przestpstwo zagroone jest kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc 5 lat, sd moe orzec zamiast kary pozbawienia wolnoci grzywn albo kar ograniczenia wolnoci, w szczeglnoci, jeeli orzeka rwnoczenie rodek karny. Przepisu tego nie stosuje si jednak do sprawcy wystpku umylnego, ktry by uprzednio skazany na kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy ni 6 miesicy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
65

Wyczenie to opiera si wic na kryterium swego rodzaju recydywy. Nie stosuje si go w przypadku skaza, ktre ulegy ju zatarciu. Warunkowe zawieszenie wykonania kary Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest jedn z odmian warunkowego skazania. Warunkowe skazanie polega na stwierdzeniu winy sprawcy w wyroku skazujcym z jednoczesnym poddaniem sprawcy prbie, od ktrej wyniku zaley, jak definitywnie dolegliwo poniesie on za popenione przestpstwo. Jest to wic odroczenie ostatecznego rozstrzygnicia w postaci powstrzymania si od orzeczenia kary (system angloamerykaskiej probacji) lub od wykonania orzeczonej kary (system warunkowego zawieszenia wykonania kary). Warunkowe zawieszenie naley do tzw. rodkw probacyjnych, tzn. zwizanych z poddaniem sprawcy prbie. W wszym rozumieniu przez rodek probacyjny rozumie si poddanie sprawcy prbie z jednoczesnym naoeniem na niego pewnych obowizkw i dozorem kuratora. Warunkowe zawieszenie wykonania kary (czy te szerzej warunkowe skazanie) jest instytucj opart na indywidualno-prewencyjnym rozumieniu celu kary oraz na pogldzie, e kara pozbawienia wolnoci w wielu sytuacjach nie jest konieczna dla zapobieenia popenieniu przez sprawc nowego przestpstwa. Pojawienie si tej instytucji byo wanym przeomem w prawie karnym, i susznie szwajcarski teoretyk prawa karnego D. Noll nazwa j, jednym z najwikszych osigni prawa karnego. Przesanki zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary w polskim prawie karnym s nastpujce: 1) Orzeczono kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc 2 lat, kar ograniczenia woloci albo grzywn samoistn (tj. grzywn nie obok kary pozbawienia wolnoci). 2) Wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jest wystarczajce dla osignicia wobec sprawcy celw kary, a w szczeglnoci zapobieenia powrotowi do przestpstwa (jest to wic warunek tzw. pozytywnej prognozy do sprawcy). Wedug art. 69 2 KK, zawieszajc wykonanie kary sd bierze pod uwag przede wszystkim postaw sprawcy, jego waciwoci i warunki osobiste, dotychczasowy sposb ycia oraz zachowanie si po popenieniu przestpstwa. Nie stosuje si warunkowego zawieszenia kary do sprawcy, ktry dopuci si przestpstwa w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej (art. 64 2 KK), chyba e zachodzi wyjtkowy wypadek, uzasadniony szczeglnymi okolicznociami.

66

Do recydywisty wielokrotnego nie stosuje si te szczeglnej warunkowego zawieszenia wykonania kary przewidzianej w nadzwyczajnego zagodzenia kary w art. 60 3-5 KK. Okres prby, wymierzenie grzywny Istot warunkowego zawieszenia jest poddanie sprawcy prbie.

odmiany ramach

1. Okres prby oznacza sd w granicach od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia kary pozbawienia wolnoci, 2. Od roku do 3 lat w wypadku zawieszenia grzywny lub kary ograniczenia wolnoci. 3. Jeeli sd zawiesza wykonanie kary modocianemu lub wielokrotnemu recydywicie, okres prby oznacza w granicach od 3 do 5 lat. Pomylny przebieg okresu prby powoduje, e po 6 miesicach od jego warunkowe zakoczenia skazanie ulega z mocy prawa zatarciu (art. 76 1 KK), jeeli jednak warunkowe zawieszenie poczone byo z orzeczeniem grzywny lub rodka karnego, zatarcie skazania nie moe nastpi przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Warunek ten nie dotyczy rodka karnego w postaci obowizku naprawienia szkody wyrzdzonej przestpstwem. Przy zawieszaniu wykonania kary pozbawienia wolnoci sd moe orzec grzywn w wysokoci do 180 stawek dziennych, jeeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest moliwe. Przy zawieszaniu kary ograniczenia wolnoci mona orzec grzywn do 90 stawek. Stworzenie moliwoci orzekania grzywny w tych wypadkach ma na celu zapobieenie stworzenia w opinii publiczne wraenia bezkarnoci sprawcy przestpstwa. Obowizki Art. 72 KK zamieszczony jest katalog obowizkw, ktre, w wypadku warunkowego zawieszenia sd moe naoy na skazanego. Ich funkcj jest stworzenie instrumentw oddziaywania na sprawc w okresie prby w kierunku zapobiegania powrotowi do przestpstwa. Katalog ten (zawierajcy np. takie obowizki jak powstrzymanie si od naduywania alkoholu, powstrzymanie si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, wykonywania pracy) nie ma charakteru zamknitego. Zarzdzenie wykonania Niepomylny przebieg okresu prby powoduje, e sd zarzdza lub zarzdzi wykonanie kary uprzednio warunkowo zawieszonej. 1. Obligatoryjne jest zarzdzenie wykonania kary, jeeli skazany w okresie prby popeni podobne przestpstwo umylne, za ktre orzeczono prawomocnie kar pozbawienia wolnoci
67

2. Natomiast sd moe zarzdzi wykonanie kary, jeeli skazany w okresie prby raco narusza porzdek prawny (w szczeglnoci gdy popeni inne przestpstwo ni umylne i podobne do poprzedniego) albo 3. Jeeli uchyla si od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania naoonych obowizkw lub orzeczonych rodkw karnych. 4. Sd moe te zarzdzi wykonanie kary, jeeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem si raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy w tym czasie popeni przestpstwo. Podstaw do zarzdzenia wykonania kary musz by zawsze fakty, ktre nastpiy w okresie prby lub midzy wydaniem, a uprawomocnieniem si wyroku. Natomiast sama decyzja o zarzdzeniu wykonania kary moe by podjta jeszcze w cigu 6 miesicy od upywu okresu prby (art. 75 4 KK). Zmiana kary orzeczonej Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest trzeci, obok warunkowego umorzenia i warunkowego zawieszenia wykonania kary, instytucj polegajc na poddaniu sprawcy prbie. Sens tej instytucji polega na skrceniu okresu pobytu skazanego w zakadzie karnym, gdy taki dalszy pobyt nic jest ju konieczny. Perspektywa warunkowego przedterminowego zwolnienia wywiera te dyscyplinujcy wpyw na zachowanie si skazanych w czasie odbywania kary, jak rwnie ma sens humanitarny. Przesanki Podstawow przesank warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego pewnej czci kary, na ktr zosta skazany. Wyrok: Generalna zasada Recydywa specjalna (art. 64 1 KK) Po jakim czasie mona zwolni: Po odbyciu 1/2 kary (nie wczeniej ni po 6 miesicach (art. 78 1 KK) Po odbyciu 2/3 kary (nie wczeniej ni po roku)

Recydywa specjalna wielokrotna Po odbyciu kary (nie wczeniej ni po roku) (art. 64 2 KK) 25 lat pozbawienia wolnoci Po odbyciu 15 lat kary Doywotnie pozbawienie wolnoci Po odbyciu 25 lat kary (art. 78 3 KK). Te oglne reguy mog by jednak w konkretnej sprawie zmodyfikowane przez sd orzekajcy kar, przez wyznaczenie surowszych ogranicze. Nie mona jednak tak decyzj z gry cakowicie wykluczy przedterminowego warunkowego zwolnienia. Poza tymi przesankami o charakterze formalnym, zasadnicze znaczenie ma przesanka w postaci pozytywnej prognozy kryminologicznej w stosunku do
68

skazanego. Zgodnie z art. 77 1 KK, sd moe zadecydowa o w zwolnieniu, jeeli waciwoci i warunki osobiste skazanego, jego postawy, sposb ycia przed popenieniem, okolicznoci popenienia oraz zachowanie po popenieniu przestpstwa, i w czasie odbywania kary uzasadniaj przekonanie, e sprawca po zwolnieniu bd przestrzega porzdku prawnego, a w szczeglnoci nie popeni nowego przestpstwa. Okres prby, dozr Warunkowe zwolnienie nastpuje na okres prby, ktry w zasadzie rwny jest czci kary pozostaej do odbycia, ale nie moe on by krtszy ni 2 lata i duszy ni 5 lat. W przypadku recydywistw w rozumieniu art. 64 2 KK (a wic tych, ktrzy mog by zwolnieni po odbyciu kary) okres prby nie moe by krtszy ni 3 lata. W razie warunkowego zwolnienia skazanego na kar doywotniego pozbawienia wolnoci, okres prby wynosi 10 lat (art. 80 3 KK). Warunkowo zwolniony moe by poddany obowizkom w zasadzie takim samym, jak przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Mona te podda go dozorowi (art. 159 KKW) kuratora sdowego, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub odpowiedniej instytucji. Jeli prognoza co do sprawcy okazaa si trafna i okres prby przebieg pomylnie, kar uwaa si za odbyt z chwil warunkowego zwolnienia. Odwoanie warunkowego zwolnienia Natomiast niepomylny przebieg okresu prby powoduje odwoanie warunkowego zwolnienia. W takim wypadku nie zalicza si na poczet kary okresu spdzonego na wolnoci. Nie mona rwnie ponownie zwolni skazanego warunkowo przed upywem roku od osadzenia skazanego w zakadzie karnym, a przy karze doywotniego pozbawienia wolnoci przed upywem 5 lat KKW przewiduje obligatoryjne i fakultatywne odwoanie warunkowego przedterminowego zwolnienia. Sd odwouje warunkowe zwolnienie, jeeli zwolniony w okresie prby popeni podobne przestpstwo umylne, za ktre orzeczono prawomocnie kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia. Sd moe natomiast odwoa warunkowe zwolnienie, jeeli zwolniony w okresie prby raco narusza porzdek prawny, w szczeglnoci gdy dopuci si innego przestpstwa lub zostaa orzeczona inna kara ni pozbawienie wolnoci bez warunkowego o zawieszenia albo gdy uchyla si od dozoru, wykonywania naoonych obowizkw lub orzeczonych rodkw karnych (art. 160 2 KKW). Kary zastpcze i zmiana kar w toku ich wykonywania Nieuiszczona w terminie 30 dni od daty wezwania przez sd do uiszczenia grzywna, podlega cigniciu w drodze egzekucji (art. 44 KKW). W razie braku skutecznoci egzekucji sd moe zamieni grzywn nieprzekraczajc 120
69

dziennych stawek, po uprzednim wyraeniu zgody przez skazanego, na prac spoecznie uyteczn. Jeeli natomiast skazany, mimo moliwoci, nie uici grzywny w terminie ani te nie podejmie okrelonej pracy spoecznie uytecznej i zostanie stwierdzone, e nie mona jej cign w drodze egzekucji sd orzeka wykonanie zastpczej kary pozbawienia wolnoci wedug zasad przewidzianych w art. 46 KKW. Wykonanie zastpczej kary pozbawienia zawieszone na okres od roku do 2 lat. wolnoci moe by warunkowo

W odniesieniu do kary ograniczenia wolnoci zasady jej ewentualnej zamiany (w przypadkach uchylania si przez skazanego od jej wykonywania) uregulowane s w art. 65-66 KKW. Skazanego na kar ograniczenia wolnoci, ktry odby co najmniej poow orzeczonej kary, przy czym przestrzega porzdku prawnego i sumiennie wykonywa prac wskazan przez sd, jak rwnie speni naoone na niego i oznaczone rodki karne, sd moe zwolni od reszty kary, uznajc j za wykonan (art. 83 KK). Zwolnienie takie mona okreli jako zwolnienie przedterminowe, ktre ma charakter bezwarunkowy. Podobn instytucj w odniesieniu do niektrych rodkw karnych wymienionych w art. 39 przewiduje art. 84 KK. Istota rodkw zabezpieczajcych rodki zabezpieczajce, w odrnieniu od kar, nie maj na celu wymierzania sprawiedliwoci za popeniony czyn, ani nie zawieraj elementu potpienia czynu i jego sprawcy. Ich jedyn funkcj ma by zabezpieczenie spoeczestwa przed niebezpieczestwem ze strony osb naruszajcych prawo karne. Obecnie KK przewiduje dwa rodzaje rodkw zabezpieczajcych: 1. 2. rodki izolacyjno-lecznicze (art. 93-98 KK) rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym (art. 99-100 KK),

Ogln zasad stosowania rodkw zabezpieczajcych zwizanych umieszczeniem w zakadzie zamknitym jest, e mog by one orzeczone tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez sprawc czynu zabronionego zwizanego z jego chorob psychiczn, upoledzeniem umysowym lub uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego (art. 93 KK). rodkiem zabezpieczajcym o charakterze izolacyjno-leczniczym jest umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym (art. 94 KK) rodek ten stosuje si, jeeli sprawca w stanie niepoczytalnoci popeni czyn zabroniony o znacznym stopniu spoecznej szkodliwoci i zachodzi wysokie prawdopodobiestwo, e popeni taki czyn ponownie.
70

Specyfika rodkw zabezpieczajcych powoduje, e (inaczej ni przy stosowaniu kar) czasu pobytu w takim zakadzie nie okrela si z gry. Sd zwolnienie sprawcy, jeeli jego dalsze pozostawanie w zakadzie nie jest konieczne. Nawet ju po zwolnieniu sd moe zarzdzi ponowne umieszczenie W zakadzie. W stosunku do sprawcy, ktry popeni przestpstwo w stanie poczytalnoci W znacznym stopniu ograniczonej, i zosta za nie skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania sd moe orzec umieszczenie sprawcy w zakadzie karnym, w ktrym stosuje si szczeglne rodki lecznicze lub rehabilitacyjne (art. 95 1 KK). Takie umieszczenie nie jest w zasadzie stosowaniem rodka zabezpieczajcego, lecz szczeglnym sposobem wykonywania kary. Z drugiej jednak strony, art. 95 2 KK stanowi, e taki skazany, jeli wymierzono mu kar nieprzekraczajc 3 lat pozbawienia wolnoci moe by przedterminowo warunkowo zwolniony, nawet jeeli nie odby wymaganego w art. 78 1-2 KK uamka kary. Uregulowanie to, przez swoj elastyczno nadaje karze pewn domieszk cech rodka zabezpieczajcego. Izolacyjno-leczniczy charakter ma te rodek przewidziany w art. 96 KK, tj. umieszczenie sprawcy w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego. Moe by on orzeczony wobec skazanych na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo zwizane z uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego, jeeli zachodzi wysokie prawdopodobiestwo ponownego popenienia przestpstwa zwizanego z tym uzalenieniem. rodka tego nie orzeka si jeeli orzeczona kara przekracza 2 lata pozbawienia wolnoci. Czasu pobytu w zakadzie leczenia odwykowego nie okrela si z gry, nie moe by on jednak krtszy ni 3 miesice ani duszy ni 2 lata. O zwolnieniu z zakadu rozstrzyga sd na podstawie wynikw leczenia. Opisany powyej rodek zabezpieczajcy moe by zastpiony swego rodzaju przedterminowym zwolnieniem, polegajcym na skierowaniu na okres prby na leczenie w warunkach wolnociowych (art. 97 1-3 KK). Artyku 98 KK przewiduje te atwiejsze warunki przedterminowego zwolnienia takiego sprawcy z odbywania kary pozbawienia Szczeglny rodek zabezpieczajcy przewiduje art. 95a KK. Mianowicie, skazujc sprawc na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo skierowane przeciwko wolnoci seksualnej, popenione w zwizku z zakceniem jego czynnoci psychicznych o podou seksualnym, innym ni choroba psychiczna, sd moe orzec umieszczenie sprawcy po odbyciu tej kary w zakadzie zamknitym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne. rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym zawiera KK w art. 99. Wobec sprawcy, ktry dopuci si czynu zabronionego w stanie niepoczytalnoci, sd moe orzec tytuem rodka zabezpieczajcego zakaz zajmowania stanowiska,
71

wykonywania zawodu lub prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (art. 39 pkt. 2 KK), zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub z opiek nad nimi (art. 39 pkt. 2a), obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu (art. 39 pkt. 2b) lub za prowadzenia pojazdw (art. 39 pkt. 3 KK) oraz przepadek przedmiotw (art. 39 pkt. 4 KK), jeeli jest to konieczne ze wzgldu na ochron porzdku prawnego. Wymienione zakazy orzeka si bez okrelenia terminu; sd uchyla zakaz, jeeli ustay przyczyny jego orzeczenia. Tre tego rodka zabezpieczajcego pokrywa si z treci wymienionych w art. 39 pkt. 2-4 KK rodkw karnych, nadaje si mu jednak nazw rodka zabezpieczajcego, poniewa chodzi o sprawcw, ktrzy nie s skazywani. Podobny charakter ma rodek zabezpieczajcy zamieszczony w art. 100 KK. Polega on na orzeczeniu przepadku rzeczy w sytuacji, gdy spoeczna szkodliwo czynu jest znikoma, a take w razie warunkowego umorzenia postpowania albo stwierdzenia, e zachodzi okoliczno wyczajca ukaranie sprawcy (np. przedawnienie). Zatarcie skazania Kara, a w konsekwencji wyrok skazujcy, okrelajcy rodzaj i wysoko zawieraj element potpienia sprawcy z powodu popenienia przez niego czynu przestpnego. Dla realizacji funkcji sprawiedliwociowej kary, a zwaszcza dla prewencji generalnej (spoecznego oddziaywania kary), upowszechnia si informacje o skazaniu wrd moliwie szerokiego krgu osb. Wiedza innych osb o fakcie skazania i rejestracja skazania jest wic potrzebna dla realizacji celw karania i jest te jednym z elementw skadajcych na dolegliwo odpowiedzialnoci karnej. Jednake po upywie pewnego czasu od wykonania kary znajomo faktu skazania przez inne osoby i zachowywanie oficjalnej informacji o skazaniu w rejestrze przestaje by potrzebne. Rwnie wzgldy humanitarne nakazuj, by nie wypomina skazanemu faktu popenienia przestpstwa w nieskoczono, i by po pewnym czasie nie musia on przy rnych okazjach przyznawa si, e by karany, co moe mie dla nie, poza dolegliwoci psychiczn, negatywne konsekwencje w rnych sferach ycia, np. przy staraniach o prac. :. Dlatego te prawo przewiduje instytucja zatarcia skazania. Zatarcie skazania polega na przyjciu pewnej fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, e po spenieniu okrelonych przesanek uwaa si sob skazan za niekaran, za wpis o skazaniu usuwa si z rejestru Zatarcie skazania nastpuje w niektrych sytuacjach z mocy prawa, a wic automatycznie, bez potrzeby stara ze strony zainteresowanego i decyzji okrelonego organu. Jest tak w przypadku, gdy czyn objty wyrokiem nie jest ju
72

zabroniony pod grob kary (art. 4 4 KK), a take gdy upyno 6 miesicy od pomylnego upywu okresu prby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.
Po jakim czasie nastpi jej zatarcie: 10 lat od jej wykonania, Terminowa kara pozbawienia wolnocidarowania lub przedawnienia wykonania lub kara 25 lat pozbawienia wolnoci (art. 107 1 KK) Zatarcie nastpuje automatycznie. 5 lat, jeeli skazany w tym czasie przestrzega Kara pozbawienia wolnoci porzdku prawnego. nieprzekraczajca 3 lat. Zatarcie nastpuje na wniosek. 10 lat od uznania jej za wykonan, od darowania kary Doywotnie pozbawienie wolnoci albo od przedawnienia jej wykonania. Zatarcie skazania nastpuje automatycznie z mocy prawa. 5 lat od wykonania lub darowania albo od przedawnienia jej wykonania. Grzywna, Ograniczenie wolnoci Zatarcie skazania nastpuje automatycznie z mocy prawa. Na wniosek skazanego moe nastpi po 3 latach. Po upywie roku od wydania Jeeli zapad wyrok skazujcy, prawomocnego orzeczenia. ale sd odstpi od wymierzenia kary Zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa W przypadku pozytywnego Po upywie 6 miesicy upywu okresu prby od zakoczenia okresu prby. na ktry warunkowo zawieszono Zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa wykonanie kary Kara:

Ogln zasad przy zatarciu skazania jest, e w razie orzeczenia rodka karnego, zatarcie skazania nie moe nastpi przed jego wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania. Wedug art. 108 KK, odmienne zasady stosuje si wtedy, gdy sprawc skazano za dwa lub wicej niepozostajcych w zbiegu przestpstw, jak rwnie, jeeli skazany po rozpoczciu, lecz przed upywem okresu wymaganego do zatarcia skazania popeni przestpstwo. W takich sytuacjach okres wymagany do zatarcia skazania wydua si, poniewa dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skaza. Nie podlega zatarciu skazanie na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci, jeli pokrzywdzony by maoletnim poniej lat 15 (art. 106a KK)

73

- wersja z 2008r.

74