Powrt do spisu KIPPIN PRZEDRUK STANISLAV GROF POZA MZG.

Narodziny, mier i Transcendencja w psychoterapii (Beyond the brain / wyd. orygin. 1985) Poza mzg. Narodziny, mier i transcendencja w psychoterapii Stanislava Grofa przedstawia nowy model umysu ludzkiego, rzucajc wyzwanie teoriom, ktre traktuj mzg jako neurofizjologiczn cao. Ksika stanowi podsumowanie 30 lat bada autora nad odmiennymi stanami wiadomoci, w wywoywaniu ktrych posugiwa si on m.in. psychodelikami, w tym LSD. Badania te wydobyy na jaw istnienie czterech poziomw wiadomoci, z ktrych dwa perinatalny i transpersonalny odgrywaj szczegln rol. Ten pierwszy jest zwizany z dowiadczeniami narodzin i mierci, drugi za odnosi si do wiadomoci poza ograniczeniami czasu i przestrzeni. Wedug Grofa rozumienie tych dwch wymiarw wiadomoci wpywa w fundamentalny sposb na to, jak postrzegamy kategorie zdrowia i choroby psychicznej. Cao jego pogldw wyznacza nowy paradygmat wiadomoci. Poza mzg jest pierwsz ksik tego autora wydan w Polsce. Stanislav Grof, osiady w USA psychiatra z byej Czechosowacji, swoj prac badawcz nad terapeutycznym zastosowaniem psychodelikw rozpocz w Pradze. Od roku kontynuuje badania w USA na Uniwersytecie Johna Hopkinsa i w Merylandzkim Orodku Bada Psychiatrycznych, gdzie pracuje nad wykorzystaniem psychodelikw w terapii nerwic i uzalenie oraz u osb umierajcych na raka. Obecnie dziaa w Instytucie Esalen (Kalifornia), gdzie opracowuje zaoenia terapii holotropowej. Jest autorem takich gonych ksiek jak Realms of the Human Unconscious, LSD Psychoteraphy czy Beyond Death.

SPIS TRECI: TopoGrofia pewnej rewolucji wiatopogldowej, przedmowa do polskiego wydania Bartomiej Dobroczyski Przypisy do przedmowy do polskiego wydania Podzikowania Wprowadzenie Rozdzia pierwszy. Natura rzeczywistoci: narodziny nowego paradygmatu Filozofia nauki a rola paradygmatu Czar mechanistycznej wiedzy Newtona i Kartezjusza Teoretyczne wyzwania wywodzce si z nowoczesnych bada nad wiadomoci Nowe pojmowanie rzeczywistoci, egzystencji i natury czowieka Podejcie holonomiczne: nowe zasady i nowe perspektywy

Przypisy do rozdziau pierwszego Rozdzia drugi. Wymiary ludzkiej psychiki: kartografia wewntrznej przestrzeni Bariera zmysowa a niewiadomo jednostki Spotkanie z narodzinami i mierci: dynamika matryc perinatalnych Poza mzg: sfery dowiadcze ponadosobowych Spektrum wiadomoci Przypisy do rozdziau drugiego Rozdzia trzeci. wiat psychoterapii: w stron zintegrowanego ujcia Zygmunt Freud i klasyczna psychoanaliza Synni odszczepiecy: Alfred Adler, Wilhelm Reich i Otto Rank Psychoterapia egzystencjalna i humanistyczna Psychoterapie o ukierunkowaniu transpersonalnym Przypisy do rozdziau trzeciego Rozdzia czwarty. Architektonika zaburze emocjonalnych Rnorodno dowiadczenia pciowoci: zaburzenia, zboczenia i pozaosobowe postacie erosa Korzenie przemocy: biograficzne, okooporodowe i pozaosobowe rda agresji Dynamika depresji, nerwic i zaburze psychosomatycznych Dowiadczenie psychozy: choroba czy kryzys transpersonalny? Przypisy do rozdziau czwartego Rozdzia pity. Dylematy i kontrowersje klasycznej psychiatrii Model medyczny w psychiatrii za i przeciw Niezgodnoci dotyczce teorii i rodkw terapeutycznych Kryteria zdrowia psychicznego i skutecznoci leczenia Psychiatria a religia: rola duchowoci w yciu czowieka Przypisy do rozdziau pitego Rozdzia szsty. Nowe ujcie procesu zmian w psychoterapii Istota objaww psychogennych Skuteczne mechanizmy psychoterapii i przeobraenia osobowoci Spontaniczno i autonomiczno zdrowienia Psychoterapia a rozwj duchowy Przypisy do rozdziau szstego Rozdzia sidmy. Nowe perspektywy w psychoterapii i autoeksploracji Zasady pomocy psychoterapeutycznej Techniki psychoterapii i autoeksploracji Cele i skutki psychoterapii Przypisy do rozdziau sidmego Rozdzia smy. Zakoczenie: aktualny wiatowy kryzys a przyszo rozw oju wiadomoci Przypisy do rozdziau smego Bibliografia Indeks

Spis treci / Dalej Bartomiej Dobroczyski TopoGrofia pewnej rewolucji wiatopogldowej Polski czytelnik otrzymuje po raz pierwszy do rki ksik Stanislava Grofa, psychiatry urodzonego w 1931 roku w Pradze, ktry na wiecie cieszy si ju od dawna spor, cho niejednoznaczn, a nawet kontrowersyjn saw. Publikacja ta ma w jego dorobku naukowym szczeglne znaczenie, mona by j porwna do przeoonego na jzyk polski Punktu zwrotnego, austriackiego fizyka 1 Fritjofa Capry na ktrego zreszt Grof czsto si powouje. Ksiki te posiadaj podobny charakter apologetyczny, interdyscyplinarny oraz syntetyczny zarazem co powoduje, e jawi si one jako niezwykle ambitne prby sformuowania caociowej wizji nowego naukowego paradygmatu takiej tezy broni obaj uczeni ktry wanie powoli wyania si z pltaniny pomniejszych teorii oraz wynikw bada szczegowych, i ktry ma nieuchronnie zapanowa w niedalekiej przyszoci. W kadej z przywoanych ksiek mamy do czynienia z realizacj niemal takiego samego scenariusza. Ich autorzy, zaywajcy ju sawy za swe uprzednie publikacje Capra za Tao fizyki, za Grof za Obszary ludzkiej niewiadomoci postanowili spojrze na przedstawione w nich wyniki poprzez pryzmat innych nauk (a nawet dyscyplin duchowych) i sprawdzi czy to, co sami osignli, jest normalnym etapem sprawnie dziaajcej nauki, czy te na co od pocztku chyba liczyli wyniki te, wesp z danymi z odmiennych obszarw wiedzy, ukadaj si w jak wiksz cao, nowy wzr dobitnie sugerujcy pojawienie si na arenie dziejw nowego wiatopogldu, ktry winien zastpi 2 stare i ju nieadekwatne wzorce mylowe . Jak atwo si domyli, Grof i Capra rni si co do uywanych argumentw i sposobw rozumowania, natomiast ich ostateczne konkluzje s nieomal identyczne: gosz oni zgodnie, e wyczerpa si wanie dotychczasowy kartezjasko -newtonowski model interpretacji rzeczywistoci i na jego miejsce wkracza powoli, z wielkimi oporami, ale jednak nieubaganie, nowa i bardziej adekwatna, holistyczna, organiczna i duchowa wizja kosmosu, ktra otwiera przed nauk oraz ca ludzkoci fascynujce perspektywy. Dziki przekadom swoich najwaniejszych ksiek na jzyk polski, Capra jest autorem stosunkowo u nas popularnym, a zainteresowany jego pogldami czytelnik moe atwo zaczerpn informacji bezporednio u samego rda. W tym miejscu wypada wicej uwagi powieci s amemu Grofowi, a zwaszcza zoonemu kontekstowi kulturowemu, w ktrym ksztatoway si jego naukowe i pozanaukowe przekonania, gdy poza wskimi krgami specjalistw, jest on w Polsce postaci niemal zupenie nie znan. Grof jest rwnoczenie osob w wiecie nauki na tyle wyjtkow i niejednoznaczn, e zanurzenie si w jego twrczo "bez adnego wstpnego komentarza" moe u nieprzygotowanego czytelnika wywoa zaskoczenie, a nawet wzbudzi znaczny opr. To, co stanowi o niejednoznacznoci Grofa jako uczonego, polega nie tylko na tym, e jest on autorem bardzo fascynujcej, cho przy tym niezwykle kontrowersyjnej koncepcji ludzkiej psychiki, ale i przede wszystkim na tym w jaki sposb si jej dopracowa. Jest to bowiem koncepcja, ktra w swym pierwotnym ksztacie powstaa niemal w caoci na bazie empirycznych bada nad halucynogennym narkotykiem o nazwie LSD; o samym za Grofie zaczo by w wiecie gono w momencie, gdy jako lekarz po raz pierwszy zacz uywa tego rodka w terapii terminalnej, a wic majcej przygotowa nieuleczalnie chorych na mier. Z kolei jako eksperymentator, Grof zasyn dziki posiadaniu jednej z najwikszych na wiecie dokumentacji z zakresu bada empirycznych nad t zagadkow substancj. Jak twierdzi, samodzielnie przeprowadzi okoo 3000 dowiadcze z uyciem LSD (przede wszystkim na swoich pacjentach, najpierw w Czechosowacji, a potem w USA, ale take na sobie), a oprcz tego ma dostp do nastpnych 2000 raportw z podobnych bada. Jednak, co trzeba wyranie podkreli, Grof nie by wcale ani pionierem bada nad rodkami halucynogennymi, ani te pierwszym w wiecie zwolennikiem uywania LSD w psychoterapii, ani nawet pierwszym, ktry gosi, i LSD pozwoli zrozumie ludzk psychik oraz wzniose duchowe przeznaczenie czowieka. Tym, co korzystnie wyrnia Grofa spord jego poprzednikw, jest wieloaspektowo i szczegowo proponowanej przez niego koncepcji oraz rozlego horyzontw intelektualnych. Aby zatem zrozumie kontrowersyjne idee czeskiego psychiatry, trzeba n ajpierw cofn si nieco w czasie po to, aby zapozna si z okolicznociami powstania LSD, oddwikiem, jaki fakt ten wywoa w wiecie nauki, nastpnie histori mistyki instant oraz fenomenem psychologii transpersonalnej czeski badacz jest bowiem jednym ze wsptwrcw tego kierunku oraz wesp z Kenem Wilberem jego najbardziej znaczcym przedstawicielem. Ecclesia psychedelica: koci psychodeliczny?

LSD jest to popularny skrt niemieckiej nazwy, ktra w caoci brzmi Lyserg Saure Diathylamid, czyli dwuetyloamid kwasu lizerginowego (czasami w literaturze mona spotka si te z okreleniem kwas lizerginowy lub lizergowy) . Substancja ta zostaa po raz pierwszy wytworzona w Szwajcarii, w 3 1938 roku przez Alberta Hoffmana, chemika zwizanego z farmaceutyczn firm Sandoz . W 1943 roku Albert Hoffman przypadkowo wprowadzi do swego organizmu spor dawk kwasu lizerginowego i przey gbokie dowiadczenie egzystencjalne o wszelkich znamionach epizodu psychotycznego. Opisa je w szczegowym raporcie, a firma Sandoz, po zapoznaniu si z jego treci, postanowia wypuci LSD na rynek w charakterze kontrowersyjnego leku. Z analizy przey wystpujcych po zayciu owego specyfiku, wyprowadzono wniosek, i LSD bdzie si znakomicie nadawa do dwch celw medycznych. Po pierwsze wiec, zalecano uycie LSD w tzw. terapii psycholitycznej, w ktrej rodek ten mia pomaga pacjentom psychiatrycznym w przypominaniu sobie zapomnianych zdarze z wczesnego dziecistwa. Po drugie, w rodowiskach psychiatrycznych uwaano wtedy powszechnie, e istota oddziaywania LSD (oraz innych rodkw halucynogennych) na ukad nerwowy sprowadza si do wywoania u zaywajcego narkotyk czowieka wprawdzie odwracalnych, ale jednak autentycznych objaww choroby psychicznej. Sdzono wiec, e mona by podawa LSD personelowi szpitali psychiatrycznych po to, aby zapozna si on z wewntrznym wiatem pacjentw psychotycznych. Miao to znacznie poprawi zrozumienie psychiki tych ostatnich oraz efektywno caego procesu leczenia. Jednak ju w latach pidziesitych zaczy pojawia si doniesienia i relacje odrzucajce "halucynogenny" model dziaania LSD oraz proponujce inne teoretyczne ustalenia. Doniesienia te pochodziy z krgw poetw i pisarzy oraz tzw. niezalenych badaczy (independent searchers) o klinicznej i fenomenologicznej orientacji, ktrzy zaczli twierdzi, i narkotyki halucynogenne s tak naprawd raczej swoistym instrumentem umoliwiajcym lepsze poznanie i zrozumienie procesw psychicznych, ni substancj powodujc jedynie zaburzenia w poczuciu tosamoci, halucynacje i utrat kontaktu ze wiatem zewntrznym. cilej biorc, to wtedy pojawiy si pierwsze sugestie, i LSD moe si przyczyni do zrozumienia zupenie innych fenomenw kulturowych, ni mroczne wiaty kreowane przez demony paranoi, depresji czy schizofrenii. Coraz wiksza liczba eksploratorw nowych regionw dowiadczenia twierdzia, e LSD stanie si w niedalekiej przyszoci niezastpionym rodkiem do poznawania tajnikw ycia psychicznego czowieka zdrowego, wehikuem prowadzcym do zrozumienia meandrw wspczesnej estetyki (szczeglnie jeli chodzi o "nowe malarstwo" czy "now muzyk") oraz i to stao si najwikszym kamieniem obrazy" pozwoli 4 na przeniknicie tajnikw religii oraz dowiadczenia mistyczneg o. W wielu kulturach od zarania dziejw do czasw wspczesnych moemy bez trudu natrafi na lady rytualnego spoywania psychodelikw w celu wywoywania wizji, doznania owiecenia, skontaktowania si z bstwem. Wiadomo take, i wspczenie istniej jeszcze religie, a nawet i oficjalnie dziaajce zwizki wyznaniowe, w ramach ktrych substancje te uywane s jako sakrament; tak dzieje si choby z pejotlem w legalnym w Stanach Zjednoczonych Amerykaskim Kociele 5 Tubylczym (Natwe American Church). Mimo to jednak kady, kto twierdzi, e moliwa jest "chemiczna iluminacja", a wic dostpienie duchowego wgldu za przyczyn psychoaktywnej substancji, musi liczy si z tym, e w naszym krgu kulturowym napotka na zdecydowany opr. Bdzie on mia dwa podstawowe rda: jedno religijne, a drugie naukowe. Pierwsze wie si z tradycyjnym stanowiskiem teologii Zachodu, ktra twierdzi, i wszelkie dowiadczenie religijne jest zawsze inicjowane przez Boga, czowiek za moe co najwyej przysposobi si do spotkan ia z Nim i oczekiwa na nie w skupieniu i modlitwie, cho to i tak wymaga zazwyczaj heroizmu przekraczajcego moliwoci "zwykych miertelnikw". Jednak sama decyzja o spotkaniu naley tu cakowicie do Boga, Osobowego Absolutu, Ostatecznej Rzeczywistoci. Tak wic nawet jeli czowiek speni ju wszystkie hipotetyczne wymagania majce przygotowa go do tego dowiadczenia, to i tak nie musi ono wcale "automatycznie" si pojawi. Ortodoksyjny chrzecijaski teolog sformuuje zatem swj zarzut wobec religijnego potencjau chemicznej substancji, wychodzc nawet nie od wtpliwoci co do moliwoci "produkowania" przez LSD dowiadcze mistycznych, ile od przekonania, e sama natura tej Rzeczywistoci, ktra ujawnia si w mistycznym dowiadczeniu, wyklucza wszelk Ni manipulacje. Nawet jeli ju uznaby warto LSD jako rodka ewentualnie mogcego ksztatowa wyobranie religijn, to i tak potraktowaby niezwyke efekty pojawiajce si po spoyciu kwasu lizerginowego podobnie do tego, jak zapewne oceniby religijny potencja ukryty w zachwycie dla pikna natury, a wiec jako co wstpnego, prowadzcego wprawdzie adepta we waciwym kierunku, ale nie posiadajcego zdolnoci do wywoywania metanol, prawdziwej duchowej przemiany, trwaego nawrcenia. Upieraby si zate m przy uznaniu LSD za rodek ze swej istoty drugorzdny lub wrcz ze wzgldu na niepoznane do

koca mechanizmy jego oddziaywania zbdny w edukacji wyobrani religijnej. Jeeli chodzi o rodowiska naukowe, to opr wobec przypisywania LSD duchowego potencjau mia tam dwie zasadnicze przyczyny. Pierwsza z nich wizaa si z ogln nieufnoci przenikajc ca XIX-wieczn psychiatri niemiecko- i francuskojzyczn (z kulminacjami w osobach Pierre'a Janeta i Zygmunta Freuda), ktra generalnie w bardzo pozytywistyczny i demistyfikujcy sposb odnosia si do religii i tzw. przey religijnych. Nie wchodzc zbytnio w szczegy, wypada tu tylko nadmieni, e w tym czasie uksztatowaa si w jej obrbie zasadniczo trwaa tendencja, aby fakty, ktre w kulturze chrzecijaskiego Zachodu ujmowano dotychczas jako fenomeny niewtpliwie religijne, interpretowa w kategoriach psychopatologicznych. To wtedy pojawiy si idee ktre zreszt zyskay znaczny poklask wrd wczesnych scjentystw, pozytywistw i materialistw aby, na przykad epizod, ktry przydarzy si Szawowi na drodze do Damaszku, uznawa za objaw jego rzekomej epilepsji, za wzloty duszy witej Teresy z Avili okrela za pomoc diagnozy: "schizofrenia ze skonnociami do koprofilii"... Jeszcze inaczej mwic, zgodnie z t orientacj, LSD nie moe mie duchowego potencjau ze wzgldu na to, e nie ma niczego takiego, jak duchowo w tradycyjnym, religijno-konfesyjnym rozumieniu. Bowiem dla naturalistycznie zorientowanego psychiatry, w "lekkich" i stosunkowo niewinnych (czytaj: nieszkodliwych) przypadkach tego rodzaju mamy po prostu do czynienia z egzaltacj, sentymentalizmem i faszyw wiadomoci, za dla gbokich, historycznie zaistniaych przejaww religijnoci, takich jak: styg-maty, wizje, noce duszy, mki sumienia, z caym przekonaniem rezerwuje on cise kategorie psychopatologiczne w rodzaju "histerii z konwersjami", "halucynacji i omamw", "stanw depresyjnych" czy "uroje ksobnych". Pogld ten zosta zreszt wyoony przez samego Freuda, wedug ktrego religia jest niczym innym, jak tylko powszechn nerwic przeladowcz ludzkoci. Druga wtpliwo, rwnie powana, wizaa si z sygnalizowanym ju negatywnym rozumieniem efektw dziaania LSD na psychik. Rozpowszechnione i obowizujce w caej XX-wiecznej psychiatrii byo przekonanie, i generalnie wynik w musi by rozpatrywany zasadniczo jako intoksykacja, zatrucie centralnego ukadu nerwowego, za LSD, a przed nim inne podobnie dziaajce rodki naturalne, w klasycznych pracach naukowych okrelane byy przewanie jako "halucynogeny", "kognodysleptyki" czy "psychotomimetyki", a wic substancje powodujce halucynacje, zaburzajce poznanie albo wywoujce zaburzenia o charakterze psychotycznym. Jeli poczymy obydwa te pogldy w jedn cao, to atwo zrozumiemy, e dla tradycyjnie wyksztaconego psychiatry teza, i LSD mogoby wywoywa przeycia stricte religijne, brzmi jak czysty nonsens. Jednak w latach pidziesitych i szedziesitych wielk popularno zdobya sobie tzw. mistyka instant, ktra przyczynia si do rozprzestrzenienia si przemiany obyczajw i wiadomoci. Skd wzi si w zadziwiajcy fenomen? Mistyka instant Sowo "instant" odwouje si przede wszystkim do naszego poczucia czasu i oznacza, e co si dzieje natychmiast, bezzwocznie, niemal w tej chwili. Najbardziej za rozpowszechnione rozumienia kategorii "mistyki" i "mistycyzmu" pomijam takie, w ktrych te epitety maj wyranie pejoratywny charakter odnosz si do religii. cilej, do takiej sytuacji religijnej, w ktrej dochodzi do bardzo intymnego kontaktu czowieka z Bogiem, sacrum, witoci niezwykego spotkania, ktre rozgrywa si we wntrzu ludzkiej duszy, w jej cichej, ciemnej i nader tajemniczej "gbi" (abstrussior profunditas) . "Mistyka instant" byaby zatem mwic w wielkim uproszczeniu okreleniem takiego sposobu zaaranowania owego spotkania, w ktrym na pierwszy plan wysuwaby si czynnik czasu: gdzie chodzioby niemal o "wymuszenie" bezzwocznego pojawienia si Bstwa w duszy, czy te najszybsze, prawie natychmiastowe do niego dotarcie. Ale przecie mistyk powinien by chyba uwolniony od takich temporalnych uwarunkowa, bowiem "z duszy, w ktrej ma si narodzi Bg, czas musi ustpi, a ona ma wyj poza czas" jak pisa wiele lat temu Mistrz Eckhart, czowiek, ktry 6 uprawia mistyk (nie instant!) w sposb wrcz modelowy. To oczywicie prawda. Musimy wic odnotowa pierwszy wany moment wsplny dla kategorii "instant" oraz pojcia "mistyka", moment, ktry jednak rodzi swoisty paradoks i konfuzj. Bowiem zarwno pierwsze, jak i drugie pojcie wie si jako z brakiem "czasu", z tym, e "instant" oznacza zazwyczaj jego brak w punkcie wyjcia, za dla mistyka czas powinien znikn w punkcie dojcia. Pytanie tylko, czy przy pomocy zabiegw o charakterze "instant" mona uzyska efekt, wobec ktrego uzasadnione bdzie uycie sowa "mistyczny"? Pamitamy przecie, e Bg jak gosz teolodzy nie podlega adnej, tym bardziej wic "technicznej", manipulacji.

Trzeba zauway, e chyba kada liczca si tradycja religijna zarejestrowaa opisy "wizji bogosawionych", wewntrznych przemian, owiece i "mierci starego czowieka", ktre spaday jak grom z jasnego nieba i rozegray si w czasie nieomal niezauwaalnym dla postronnego obserwatora. wity Pawe zosta poraony Boskim wiatem, podniesiony do sidmego nieba i przemieniony w czasie krtszym od tego, w jakim gotujemy jajko na mikko. A mimo to, dowiadczenie owo odmienio cae jego ycie. W wielu tekstach buddyjskich spotykamy opisy gbokich wgldw religijnych, ktre zjawiay si nagle i niespodziewanie. Oczywicie, przemiany takie s zazwyczaj efektem dugotrwaych wicze duchowych. Ale dowiadczeni buddyci przyznaj, i zdarzaj si one take osobom niezbyt zaawansowanym w medytacji. Jest jednak jedno powane zastrzeenie. Ot wszystkie te tradycje nigdy chyba nie stawiay sobie za cel oszczdnoci czasowych. Jeli taki szybki postp na drodze duchowej mia ju w ich obrbie miejsce, to bardzo dobrze, cho przytaczajca wikszo mdrc w Wschodu i Zachodu zazwyczaj deklarowaa wobec tego typu osigni daleko posunit nieufno, ale i tak przecie "czasowy zysk" mia charakter czego niezamierzonego, powstaego mimochodem, przypisywanego zazwyczaj konstelacji okolicznoci niezalenych od mistyka i wobec niego nadrzdnych, najczciej nadnaturalnego pochodzenia. Zatem okrelenie "mistyka instant" musi odnosi si do czego zupenie innego; i tak te jest w istocie. Wydaje si, e na uytek wspczesnoci waciwymi ojcami tego fenomenu byy dwie postaci: synny nauczyciel ezoteryczny Georgij Gurdijew oraz angielski pisarz i eseista Aldous Huxley. Pierwszy z nich, na pocztku naszego wieku naucza o istnieniu tzw. "drogi chytrego czowieka", ktrej opis zdaje si wykadem zasad "mistyki instant". Drugi za (zawiadczajc to wasnym yciem) ogosi wszem i wobec, i znalaz uniwersalny w dodatku chemiczny! wehiku ekspresowego owiecenia. Gurdijew w jednej ze swoich mw tak charakteryzowa egzystencjaln sytuacje czowieka: wszyscy rodzimy si jako ludzie miertelni, take i w duchowym sensie. eby unikn wyroku przeznaczenia, trzeba natrafi na jak drog wiodc do niemiertelnoci. Istniej trzy podstawowe drogi prowadzce do tego celu: droga fakira, droga mnicha i droga jogina. Jednak wikszo ludzi gdyby istniay tylko te drogi zyskania niemiertelnoci byaby stracona na zawsze. Drogi te maj bowiem nieprzezwyciealne wady: "s trudne i tylko dla wybranych", a w dodatku zaczynaj si "od odrzucenia wszystkich rzeczy doczesnyc h. Czowiek musi porzuci swj dom, rodzin jeli j ma musi odrzuci wszystkie przyjemnoci, przywizania, yciowe obowizki, i wyruszy na pustyni albo 7 do klasztoru, czy te do szkoy jogi". Tu jednak pojawia si miejsce dla mistyki instant. Ot Gurdijew stwierdza, e istnieje jeszcze jedna moliwo, "czwarta droga", ktra "nie wymaga odejcia na pustyni, nie wymaga od czowieka opuszczenia i wyrzeczenia si wszystkiego, dziki czemu do tej pory y". Czwarta droga nie jest oparta na "wierze", lecz na rozumieniu. Waciwie wiara sprzeciwia si czwartej drodze. "Czwart drog nazywa si czasem drog czowieka przebiegego. "Przebiegy czowiek" zna pewn tajemnic, ktrej ani fakir, ani mnich, ani jogin nie znaj. W jaki sposb "przebiegy czowiek" pozna t tajemnic, nie wiadomo. Moe trafi na ni w starych ksigach, moe odziedziczy j, moe j kupi, moe wykrad j komu." Tak czy inaczej, okazuje si, e czowiek podajcy t ciek jest pod kadym wzgldem w lepszej sytuacji od adeptw pozostaych drg. Ot, wedug Gurdijewa, czowiek taki "wie cakiem dobrze, jakiego rodzaju substancji potrzebuje on dla swoich celw, i wie, e te substancje mog zosta wytworzone w ciele po miesicu fizycznych cierpie, tygodniu emocjonalnego wysiku czy te dniu wicze umysowych. Wie take, e mog zosta one wprowadzone do organizmu z zewntrz, jeli wiadomo, jak to zrobi. A zatem, zamiast spdza cay dzie na wiczeniach, jak to robi jogin, tydzie na modlitwie, tak jak mnich, czy te miesic na torturowaniu siebie samego, tak jak fakir, on po prostu przygotowuje i poyka ma piguk, ktra zawiera wszystkie potrzebne mu substancje, i w ten sposb, bez straty czasu, uzyskuje podane rezultaty." A wiec mamy tu i szczypt gnozy (wiedza przeciw wierze; wtajemniczenie zarezerwowane dla grupy osb), i gar pomysw alchemicznych (substancje zapewniajce niemiertelno) i, chyba jednak, spor doz nonszalancji. Sprawa pewnie na zawsze pozostaaby tam, gdzie powinna pozosta, tzn. w krgach "owieconych i wtajemniczonych", gdyby nie fakt, i jednak "proklamowano" substancje, ktra w czasach kontrkultury i Ery Wodnika rycho zdobya sobie reputacje "eliksiru niemiertelnoci". Jak atwo si domyli, ow substancj by wanie kwas lizerginowy, a te wznios role naznaczy jej, jako si rzeko, Aldous Huxley. W swych obrazoburczych, jak na owe czasy (a by to, przypomnijmy, pocztek lat pidziesitych), esejach "Wrota percepcji" oraz "Niebo i pieko", angielski pisarz zawyrokowa, i LSD wraz z hipnoz s to pojazdy "wystarczajco solidne, wystarczajco atwe i bezpiecznie by poleci je tym, ktrzy wiedz co czyni. Wioz one wiadomo do tego samego regionu, ale zwizek chemiczny ma

wikszy zasig i zabiera swych pasaerw gbiej w terra incognito' '. A c to jest ta terra incognita? Ot, wedug Huxleya, LSD "transportuje" nas, ni mniej ni wicej, jak tylko na Antypody ludzkiego umysu, w krain panowania "Boskiej Transcendencji". A wic tam, gdzie nie istnieje czas, wszystko wieci cudownym blaskiem, otaczaj nas byszczce klejnoty, istniej oceany "jakby ze szka", wszdzie kwitn bujne ogrody i wabi pki wielobarwnego kwiecia. Oczywicie, za pomysem Huxleya staa okrelona, bardzo specyficzna wywiedziona podobno od Awicenny i Bergsona koncepcja ukadu nerwowego, zgodnie z ktr mzg ludzki, dziki swoim waciwociom, wprawdzie pomaga w darwinistycznie rozumianym przystosowaniu si do "zwykej rzeczywistoci", lecz rwnoczenie, z powodu tych samych waciwoci uniemoliwia wrcz dowiadczenie "Rzeczywistoci Ducha". Zatem, jak to wyobraa sobie Huxley, wszelkie wartociowe praktyki religijne za swj jedyny cel maj pogorszenie kondycji pracujcego mzgu, osabienie jego filtracyjnych w stosunku Transcendencji zdolnoci, a nawet wyczenie go jako czynnika hamujcego dowiadczenie mistyczne. Jest to oczywicie koncepcja bardzo odlega od obiegowych i naukowych uj funkcji ukadu nerwowego. Znamienne jednak, e Stanislav Grof te sformuowa wasn teorie mistycznego dowiadczenia, teorie, ktra mzg traktuje w sposb bardziej podobny do tego, jak widzia go Huxley, ni ten, do jakiego przyzwyczaia nas wspczesna, materialistycznie zorientowana nauka. Nie bdziemy jednak rozwija tego wtku, gdy czytelnik bdzie mia okazje zapozna si z nim w trakcie lektury ksiki Grofa. Ci wszyscy, ktrzy podzielali wiar w soteriologiczn, zbawcz rnoc halucynogenw, okrelali owe substancje przy pomocy tajemniczego epitetu "psychedelic". Termin w stworzy Humphry Osmond, ktry w licie z 30 m arca 1956 roku do Aldousa Huxleya kog by innego! w artobliwym dwuwierszu reklamowa duchowy potencja kwasu lizerginowego: "tofathom heli or soar an -gelic l just take apinch of psychedelic". C oznacza owo tajemnicze sowo psychodeliczny? Skada si ono z greckiego rzeczownika psyche, co oznacza "dusze" oraz przymiotnika delos, odnoszcego si do tych sytuacji, w ktrych co si ujawnia, manifestuje, uwidacznia i udostpnia. Tak wiec substancje, ale take wytwory, czynnoci, przedmioty artystyczne, etc. o charakterze psychodelicznym to takie, ktre "odsaniaj dusze". Jeli w duszy mieszka Bg jak twierdzia wita Teresa z Avila to objawiaj one rwnie i Jego. Huxley tak mocno wierzy w te doktryn, e zaordynowa sobie na ou mierci porcje LSD poczon z gonym odczytywaniem Bardo Thodol Tybetaskiej Ksigi Zmarych, zawierajcej pouczenia, czego naley si spodziewa "po opadniciu zasony". Wbrew przemiewczym komentarzom sceptykw przekonanie o mistycznym, dobroczynnym i wyzwalajcym potencjale LSD me tylko nie utono w pomroce dziejw, ale ku zdumieniu licznych komentatorw zaczo zdobywa ogromn popularno. Ju na pocztku lat szedziesitych powsta "Przegld Psychodeliczny" ("Psychedelc Revue"), za jeden z jego redaktorw , Timothy Leary napisa nawet swoisty przewodnik po chemicznych owiec -niach (The Psychedelic Experience. A ManualBasedOn The Tibetan Book Of The Dead), nieprzypadkowo nawizujcy do Tybetaskiej Ksigi Zmarych: przecie ostatniej lektury Huxleya. Leary by doktorem psychologii i wraz z innym badaczem Richardem Alpertem prowadzi badania nad LSD, za ktre zosta usunity ze swej macierzystej uczelni, Uniwersytetu Harvarda. Po tym incydencie wraz z wieloma sawami tamtej epoki jak choby autor Lotu nad ku-kuczym gniazdem, Ken Kesey, propagator buddyzmu i taoizmu Alan Watts czy poeci "beat generation", Ginsberg i Kerouac przyczy si w 1967 roku do ruchu hippisowskiego. Za w obrbie tego ruchu zarwno wrd wymienionych wyej jego luminarzy, jak szeregowych czonkw LSD zyskao sobie, ni mniej ni wicej status sakramentu, o czym dobitnie przekonuje jedna ze scen ze synnego w swoim czasie filmu Milosa Formana "Hair", w ktrej modzi "wyznawcy" uroczycie przyjmuj w co by nie powiedzie narkotyk z rk czowieka w stroju katolickiego kapana, klczc w rwniutkim rzdzie ze zoonymi domi, co nasuwa skojarzenia z pierwsz komuni. Psychologia Perennis: transpersonalna wizja czowieka W tym samym okresie, pod koniec lat szedziesitych, na arenie dziejw pojawi si nowy kierunek psychologiczny, ktrego zainteresowania alternatywn duchowoci oraz dowiadczeniem religijnym kazay wielu jego zwolennikom z nadziej patrze na optymistyczne doniesienia z coraz liczniejszych bada nad LSD. Nic w tym przecie dziwnego, e gdy Ameryka oraz Zachodnia Europa przeyway inwazje religii orientalnych, renesans zainteresowania szamanizmem i okultyzmem a liczne grupy rockowe pieway o tym wszystkim z arem przywoujcym na myl entuzjazm redniowiecznych Katarw rwnolegle do tych fenomenw narodzi si ruch psychologiczny, ktry od strony naukowej dokumentowa w cakiem nieoczekiwany zwrot w kierunku wprawdzie niekonwencjonalnie rozumianych, ale jednak praktyk duchowych i mistycyzmu. Ten kierunek to psychologia transpersonalna, zwana niekiedy emfatycznie psychologi wieczyst

(psychologiaperennis) albo czwart po psychoanalizie, behawioryzmie i psychologii humanistycznej si w psychologii. Nie trzeba chyba przypomina, e Stanislav Grof ktry z Czechosowacji przenis si w tym czasie do Stanw Zjednoczonych by od samego pocztku aktywnym animatorem tego nowego kierunku, a nawet twrc jego nazwy. Nie wchodzc w zawi problematyk specjalistyczn, mona by rozpocz charakterystyk owego niezwykego na materialistycznym gruncie nauki wspczesnej fenomenu od prozaicznego stwierdzenia, i psychologia transpersonalna powstaa w obrbie psychologii humanistycznej, z inicjatywy dwch jej niezwykle wpywowych luminarzy, jako swoista reakcja na pewne przyrodzone saboci i uproszczenia zwizane z przyjt przez "humanistw" perspektyw metodologiczn i teoretyczn. Owymi luminarzami byli: Abraham Maslow, autor fundamentalnej dla idei trans personalnych koncepcji peak experiences, tzw. dowiadcze szczytowych, jeden z najbardziej znanych promotorw orientacji humanistycznej oraz mniej znany od swego sawnego kolegi, chocia niezwykle barwny, niezaleny terapeuta, swego rodzaju Stephen Hawking psychologii, Anthony 9 Sutich. W prowadzonej miedzy sob korespondencji obydwaj ci badacze doszli do wniosku, e istnieje wielka potrzeba powoania do ycia psychologii wtedy zaproponowano nazw "transhumanistyczna" zajmujcej si tymi wszystkimi aspektami ludzkiego funkcjonowania, ktre wykraczaj poza zwyk codzienno i statystyczn redni, a w ktrych czowieczestwo dochodzi do granic swych najwspanialszych, twrczych moliwoci. Rwnie istotnym motywem lecym u fundamentw tej nowej psychologii byo przekonanie, i jej zadaniem powinno sta si znalezienie zadowalajcego ujcia duchowych, mistycznych i religijnych stron funkcjonowania czowieka, pomijanych zazwyczaj przez zachodni nauk lub ujmowanych w kategoriach patologicznych. W synnym, czsto cytowanym licie do Masowa, Sutich pisa co nastpuje: "Powstajca czwarta sia szczeglnie zainteresowana jest studiowaniem, zrozumieniem i odpowiedzialn realizacj takich stanw, jak: bycie, stawanie si, samorealizacja, wyraanie i spenianie metapotrzeb (indywidualnych i powszechnych), wartoci ostateczne, przekraczanie ja, wiadomo jednoczca, dowiadczenia szczytowe, ekstaza, dowiadczenie mistyczne, groza, zdumienie, ostateczne znaczenie, przeksztacenie jani, duch, przeksztacenie powszechne, jedno, wiadomo kosmiczna, najwysza wraliwo sensory czna, kosmiczna gra, indywidualne i powszechne wspdziaanie, optymalne i maksymalne interpersonalne spotkanie, realizacja i wyraanie transpersonalnego i transcendentnego potencjau oraz pokrewne im koncepcje, dowiadczenia i aktywnoci." Jak wida, by to program niesychanie rozlegy i ambitny, a do tego zasadniczo rnicy si od zamierze badawczych typowych dla innych, bardziej minimalistycznie nastawionych kierunkw psychologicznych. W listopadzie 1967 roku Maslow skania si do pomysu Grofa, aby te now psychologie okreli terminem "transpersonalna", gdy wskazuje on na "to, co my wszyscy prbujemy powiedzie, tzn. wyjcie poza indywidualno, poza rozwj indywidualnej osoby w co, co obejmuje 10 wicej ni indywidualna osoba lub co jest od niej wiksze" . Dlaczego to wyjcie poza biografie i osobowo jednostki miaoby by a takie wane, e zostao zaznaczone w samej nazwie nowego kierunku (bowiem transpersonalny oznacza wanie tyle, co pozaosobowy, w sensie odnoszenia si do czego co nie jest zwizane z tradycyjnie rozumian histori osobist jednostki) ? Przecie caa historia psychologii dowodzi niezbicie, i wanie biografia i osobowo czowieka s tym, co j od zawsze najbardziej interesowao. Myliciel angielski Lancelot Law Whyte w swojej wanej ksice Niewiadomo przed Freudem stawia radykaln tez, i wiek XX jest na polu koncepcji antropologicznych widowni zmagania si o 11 prymat w umysach ludzkich idei Zygmunta Freuda oraz Carla Gustava Junga. Jeli przyjm iemy ten pomys za dobr monet, to psychologia transpersonalna jawi si z tej perspektywy jako wielki nawrt do koncepcji Junga, za ten ostatni moe by uznany zasadnie za najwaniejszego jej prekursora, a waciwie za pierwszego psychologa transpersonalnego sensu stricto. To wanie Jung by tym, ktry jako pierwszy w obrbie psychologicznej myli Zachodu, wyszed poza sfer ego, historii osobistej oraz jednostkowej osobowoci w kierunku obszarw dotychczas w nauce pomijanych, lekcewaonych, a najczciej kwestionowanych. Junga koncepcja archetypw i niewiadomoci zbiorowej oraz nauka o drugiej fazie indywiduacji jawi si w tym kontekcie jako mapy-przewodniki po niezwykych dowiadczeniach rozwojowych, ktre wskazuj na istnienie w obrbie psychiki ponadindywidualnych, kolektywnych jej obszarw, wsplnych dla caego rodzaju ludzkiego. Dla podkrelenia niezwykej wagi takiej koncepcji rozwoju sam Jung okrela j, jako psychologiczny ekwiwalent religijnych misteriw inicjacyj -nych, a wic wypracowanych w licznych kulturach skutecznych "przepisw" rozwoju duchowego, prowadzcych adepta do spenienia. Jung pokusi si take o okrelenie tej nadrzdnej caoci, ktra "obejmuje wicej ni indywidualn osob": nazwa j jani, a za wzorcow, archetypow jej realizacj uzna posta zaoyciela chrzecijastwa Jezusa

Chrystusa. A jak to si ma do psychologii transpersonalnej? Ot wszystko wskazuje na to, e jest ona, ni mniej ni wicej, bardzo podobn do jungowskiej prb stworzenia psychologicznego modelu, ktry pozwoliby na ujednolicenie mnogoci i rnorodnoci dowiadcze religijnych, stanw mistycznych i ekstremalnych, peak experiences oraz optymalnych postaci zdrowia psychicznego. W rezultacie miaoby powsta co na ksztat praktycznego przewodnika po tych dowiadczeniach, przeznaczonego na uytek zainteresowanych nimi wspczesnych obywateli demokratycznych pastw z drugiej poowy XX wieku, a wic ludzi najczciej niezbyt wyksztaconych w kwestiach duchowych, a nawet wrcz religijnie naiwnych. Twrcy tej psychologii ze swych dowiadcze ze rodkami psychodelicznymi, orientalnymi religiami oraz praktykami medytacyjnymi czy szamaskimi technikami osigania transu i ekstazy wynieli przekonanie, i otwieraj one przed ludmi nowe i nieznane dotychczas moliwoci, nie tylko duchowe, ale take terapeutyczne, katartyczne, a nawet dajce si zastosowa w sferze ycia codziennego. Pomys stworzenia jednolitego psychologicznego ekwiwalentu dla religijnych cieek rozwoju i doskonalenia si, oparty by na wierze, e zabieg sprowadzenia do wsplnego mianownika, zarwno na poziomie jzyka, jak i meritum, wieloci religii i szk duchowych, jest i wykonalny, i prawomocny. Wiara ta bya podbudowana przekonaniem, e rdzeniem oraz zasadniczym przekazem kadej wielkiej religii jest jedna i ponadczasowa prawda philoso-phiaperennis zawarta w pismach jej najbardziej zaawansowanych adeptw, a mianowicie mistykw. Zatem zgodnie z tym pogldem, ktry najradykalniej sformuowa Aldous Huxley (znowu!) w swej synnej ksice z 1948 roku pt. Filozofia 12 wieczysta, kada religia rozpada si niejako na dwie czci "egzoteryczn" i "ezoteryczn" . Na stray "egzoterycznej", a wic "populistycznej" postaci prawd religijnych stoj oficjalne kocioy i zwizki wyznaniowe, ktre zaciemniaj podstawow jedno i tosamo uniwersalnego przekazu duchowego, gdy w swoim nauczaniu kad nacisk na doktrynalne rnice pomidzy religiami, przyczyniajc si tym samym do wani i wojen religijnych, utrwalenia podziaw oraz narastania nienawici; w rezultacie postpowaniem takim przecz samemu sowu "religia", ktre przecie oznacza "powizanie", "czenie ze sob". Na szczcie, jak sdzi autor Filozofii wieczystej, we wszystkich kulturach istniej owieceni mdrcy i mistycy, a wiec ci, ktrzy samodzielnie przeyli i dowiadczyli kontaktu z najwysz Rzeczywistoci i pozostawili na ten temat swe wasne relacje. Wedug Huxleya, analiza tych relacji prowadzi musi do wniosku o zasadniczej identycznoci, a wiec i tosamoci, prawdy religijnej przekazywanej we wszystkich wielkich religiach wiata. Bowiem jeli tylko potrafimy przebi si przez "jzykowe opakowanie" i dotrze do samego sedna przekazu mistyka, to dostrzeemy, i obojtnie czy jest nim chrzecijaski ojciec pustyni, gnostyk z drugiego stulecia po Chrystusie, buddysta ze, islamski sufi czy szaman peruwiaski mwi oni o tej samej prawdzie i opisuj te sam drog, ktra prowadzi czowieka do rda Transcendencji. Wszystko to jest bardzo interesujce, skaniajce do refleksji i namys u mgby powiedzie kto dociekliwy ale c to ma wsplnego z nauk i jakie znaczenie mogaby mie dla psychologii naukowej eksploracja czego tak subiektywnego a zarazem niekomunikowalnego, jak dowiadczenie mistyczne? Psychologia, jak wiadomo, jest przecie nauk empiryczn, opart na intersubiektywnie dostpnych i cile kontrolowanych badaniach, ale jak mona, choby w minimalnym zakresie, wpywa na rzeczywisto tak subteln, jak mistyczne wzloty duszy? Zatem psychologia transpersonalna, eby zaistnie jako kierunek aspirujcy do miana naukowego, musiaa przedstawi choby najskromniejszy plan badawczy. Inaczej mwic, potrzebowaa ona wiarygodnej i rozlegej bazy empirycznej, za pomoc ktrej mogaby uzasadnia swoje podstawowe tezy i twierdzenia. Baz ow transpersonalioci znaleli w obszarach, ktre dla dotychczasowej psychologii stanowiy nieprzekraczalne tabu. A wiec, z jednej strony, w rnego rodzaju praktykach duchowych pochodzcych z obszarw religii wiatowych oraz, z drugiej strony, w ba daniach "zmienionych stanw wiadomoci" Altered States of Consciousness, w skrcie ASC za pomoc 13 rodkw farmakologicznych, ale take osiganych innymi metodami. Oprcz tego chtnie eksplorowanymi regionami dowiadczenia byy "wydarzenia z pogranicza mierci" (near death experiences) "dowiadczenia przebywania poza ciaem" (out of the body experiences), czy bardzo szeroki wachlarz zjawisk z zakresu "percepcji pozazmysowej" (extrasensory perception) m. in.: telepatia, prekognicja, jasnowidzenie, jasnosyszenie, etc. Zajmowano si te sportami ekstremalnymi i wschodnimi sztukami walki. Analizowano wypowiedzi ludzi przeywajcych kryzysy egzystencjalne oraz procesy prowadzce do powstania dziea sztuki. Jak wida, w sumie baza empiryczna tej psychologii wcale nie jest taka maa czy ograniczona, problemem pozostaje jednak intersubiektywna dostpno danych tego typu; krytycy bowiem nadal twierdz sceptycznie, i nie ma adnej moliwoci odrnienia relacji szarlatana od rewelacji

prawdziwego duchowego podrnika. Jednak psycholodzy transpersonalni widz te kwestie odmiennie: wedug nich prawdziwe dowiadczenia duchowe nie maj w sobie nic z subiektywizmu, gdy odnosz si do istniejcej obiektywnie cho przecie niewidzialnej rzeczywistoci, ktr rzdz rwnie (a moe nawet bardziej) nieubagane prawa, jak rzeczywistoci widzialn. Zatem kady, kto wkracza w regiony "Rzeczywistoci Ducha", bardzo szybko si przekonuje, e nie ma tu miejsca na adn dowolno czy fantazj, za kto, kto jest ju zaawansowany na tej ciece, posiada zazwyczaj wystarczajce dowiadczenie, aby mc adekwatnie oceni relacje innych "podrnikw": podobnie jak to si dzieje w przypadku mistrzw buddyjskich, ktrzy potrafi odrni "ziarna" adekwatnych wgldw swoich uczniw od "plew" ich powierzchniowej, mentalnej paplaniny. Tak czy inaczej, w moliwo uprawiania psychologii, ktra byaby oparta na tego rodzaju wanie materiale empirycznym uwierzya spora liczba badaczy. Do wymieni "pierwsz lig" jej najwaniejszych przedstawicieli, takich jak choby: Angeles Arrien, Arthur Deikman, James Fadiman, Daniel Goleman, Elmer i Alice Green, Michael Harner, Arthur Hastings, Jean Houston, Dora Kalff, Jack Kornfield, Stanley Krippner, Lawrance LeShan, John Lilly, Ralph Metzner, Claudio Naranjo, Thomas Roberts, June Singer, Charles Tart, Frances Vaughan, Roger Walsh i last but not least dwaj niekoronowani liderzy caoci Stanislav Grof oraz Ken Wilber. Nieprzypadkowo jednak najbardziej znanymi "na zewntrz", a wiec poza gronem specjalistw, przedstawicielami ruchu psychologw transpersonalnych s dwaj uczeni wymienieni jako ostatni. Stao si tak za spraw koncepcji teoretycznych, ktre Grof i Wilber przedstawili w licznych artykuach 14 i ksikach, poczwszy od lat siedemdziesitych. Wyjtkowo ich propozycji polega na tym, e swych przemyle oraz teorii nie ograniczyli oni li tylko do dowiadcze religijnych czy kwestii bezporednio przekadalnych na jzyk praktyki terapeutycznej, ale pokusili si o sformuowanie oryginalnych i heurystycznie podnych systemw interpretacyjnych, ktre ogarniaj mnogo i rnorodno problemw, wczajc w to problematyk ewolucji wszechwiata, osobowoci czowieka zdrowego, zagadnienia religii, estetyki, historii i przeznaczenia ludzkoci, psychopatologii i dewiacji seksualnych oraz wielu innych, wanych obszarw, do ktrych bardziej tradycyjni psychologowie nie zbliali si zazwyczaj na odlego strzau. Mona bardzo sceptycznie odnosi si do caego ruchu psychologw transpersonalnych w oglnoci oraz do twrczoci Grofa i Wilbera w szczeglnoci, trzeba jednak jeli chcemy by sprawiedliwi przyzna, e w drugiej poowie XX wieku nie powstao wiele teorii psychologicznych o podobnym zasigu i wyrafinowaniu. Ken Wilber mia dotychczas wiksze szczcie do przekadw, gdy po polsku ukazay si ju cztery jego ksiki, podczas gdy Grof by moe wanie ze wzgldu na swe kontrowersyjne badania 15 by konsekwentnie nieobecny na naszym rynku wydawniczym. Bardzo dobrze si zatem stao, e wreszcie po niemal wierci wieku od publikacji pierwszej jego ksiki na Zachodzie polski czytelnik bdzie mg zapozna si z teoriami czeskiego enfant terrible z pierwszej rki. Pojawia si w zwizku z tym pytanie, czy rzeczywicie po tylu latach nadal mona mwi o ideach Grofa jako o rewolucji wiatopogldowej? Czy ocena Grofa jako niemal wspczesnego Galileusza i obrazoburcy nie jest trawestujc Marka Twaina "nieco przedwczesna i znacznie przesadzona"? Wiele wskazuje na to, e koncepcja czeskiego psychiatry cigle pozostaje wyzwaniem zarwno dla wspczesnego wiatopogldu naukowego, ortodoksyjnych wierze religijnych, a nawet przekona potocznych. Dlaczego? Ot Grof w pocztkowej fazie swojej dziaalnoci okrela siebie jako klasycznie wyksztaconego psychoanalityka o orientacji freudowskiej. A freudyzm w swej klasycznej postaci mimo mistycznej otoczki wielu podstawowych twierdze oraz niemal poetyckiej terminologii jawi si jako jedna z najbardziej materialistycznych i pesymistycznych koncepcji czowieka, jakie sformuowano w dziejach. Mwic krtko i dosadnie: czowiek jest w niej istot raczej z ni dobr, celem ycia jest mier, a wszystko co ma istotny wpyw na rozwj psychiczny rozgrywa si we wczesnym dziecistwie, poza wszelk moliwoci sprawowania nad tym jakiejkolwiek wiadomej kontroli. Jest wiec czowiek istot rozdart pomidzy przypadkiem a przymusem, w caoci wydan na pastw swych lepych biologicznych popdw oraz represyjnych oddziaywa kulturowych. (I nie ma co ukrywa: bardzo podobny portret homo sapiens wyania si z twierdze szczegowych formuowanych w obrbie wikszoci odamw wspczesnej psychologii: tak a wic z pominiciem obszaru duchowego czy te religijnego widzi czowieka i psychologia poznawcza, i behawioryzm, i psychologia ewolucyjna.) Jednak badania prowadzone przez Grofa w czasach praskich, a potem okres amerykaski, dokonay w wiatopogldzie uczonego gruntownego przewrotu. Skoniy go one bowiem do przekonania, e nie da si adekwatnie poznawa ani wiata ani czowieka a wic nie da si uprawia nauki negujc lub choby tylko lekcewac duchowy aspekt rzeczywistoci. Wpasowujc si wic w obrb opisanej tu pokrtce kultury psychodelicznej, czeski psychiatra nigdy nie podziela

hedonistycznego nastawienia wielu jej przedstawicieli. Za prowadzone badania nad LSD traktowa jako wygodny i wany dla naukowego poznania (bo empiryczny), ale jednak tylko punkt wyjcia do rozwijania wasnej tezy, i zarwno czowiek, jak i cay wszechs'wiat posiadaj w istocie charakter, ktry trafniej od wspczesnego materialistycznego i mechanstycznego przyrodo -znawstwa nawietlaj najwaniejsze koncepcje religijne ludzkoci. Warto w tym miejscu nadmieni, e ju podczas swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Grof zwiza si ze znanym nauczycielem duchowym Swamim Muktanand, a po wprowadzeniu zakazu bada nad LSD rozwin oryginalne podejcie terapeutyczne oparte na pracy z rytmem, muzyk i oddechem (Holotropic Ereath Therapy) a przypominajce nieco synny Rebirthing autorstwa Leonarda Orra. Za cele tego rodzaju terapii da si najzwielej przedstawi jako wanie w duej mierze duchowe. To, co jednak najbardziej musi uderza w pogldach Grofa, to jego teoria Kosmosu jako hologramu, w ktrym kada cze zawiera w sobie i niejako odbija ca reszt ("dostrzec wszechwiat w ziarnku piasku" Williama Blake'a) oraz koncepcja czowieka jako istoty nalecej do dwch porzdkw: hyletropowego "czysto" materialnego oraz holotropowego duchowego. Ten drugi porzdek jest porzdkiem spektrum wiadomoci, niemal nieskoczonej wieloci jej stanw, wiadomoci przenikajcej ca natur, ale rwnoczenie mogcej istnie samodzielnie, niczym Intelekt Czynny w interpretacjach redniowiecznych arystotelikw arabskich takich, jak choby alKindi czy Awicenna. Do pierwszego z tych porzdkw wszyscy naleymy poprzez narodziny, niejako z natury. Jednak kady czowiek moe odkry istnienie drugiego, duchowego porzdku czy to w wyniku podjcia stosownych praktyk czy te spontanicznie i "podczy si" do tej tajemniczej sfery, zgosi do niej swj akces, a co waniejsze otworzy si na jej dobroczynne dziaanie. Bowiem dla Grofa duchowo to nie sfera patologii czy te opium dla ludu, ale rzeczywisto autonomiczna, uzdrawiajca i wynoszca czowieka na wyyny, jakich gdzie indziej nie mgby on osign. Jednak prawa, ktre rzdz t stref rzeczywistoci wedug wizji Grofa znacznie odbiegaj od tego, co w odniesieniu do materialnego wiata postuluje przyrodoznawstwo. Nie obowizuj tam ani ograniczenia czasu, ani przestrzeni, za reguy logiki i empirycznej przyczynowoci zostaj zawieszone. Stawiajc spraw radykalnie: grofowskie opisy sfery holotropowej o wiele bardziej przypominaj to, co mieli do powiedzenia o gbi duszy Mistrz Eckhart czy Ibn 'Arabi, ni twierdzenia wspczesnej fizyki i psychologii. To jednak dopiero pocztek. Bowiem sednem psychologicznej koncepcji Grofa zdaje si przekonanie, e granic, ktra oddziela od siebie oba te porzdki jest nasze ego i nasza osobowo, a prociej: nasza osobista historia wraz z fizycznymi narodzinami najbardziej dramatycznym epizodem ludzkiego ycia. Aby zatem przedosta si do pocigajcej, ale i zatrwaajcej mysterium tremendum etfascinosum! sfery duchowej, musimy wpierw zmierzy si z ca nasz dotychczasow przeszoci oraz dramatycznymi przejciami z okresu naszych narodzin, ktre wedug Grofa s czym w rodzaju bramy do transcendentnego Krlestwa wiadomoci. Dopiero po integracji i przezwycieniu negatywnych aspektw naszego jednostkowego ycia oraz traumatycznych epizodw okooporodowych zyskujemy moliwo rozwoju na paszczynie duchowej transpersonalnej, ponadosobowej. I by moe wszystko to nie jest ani cakowicie nowe, ani nawet obrazoburcze czy zaskakujc e dla kogo dobrze obeznanego z najwaniejszymi religijnymi przekazami ludzkoci, ale przed Grofem, w obrbie nauki, chyba tylko Carl Gustav Jung przedstawi wizj rwnie rozleg, zapierajc dech w piersiach i podobnie inspirujc. Jednak koncepcje tego rodzaju maj to do siebie, e czsto bywaj odczytywane powierzchownie, za ich autorzy s oskarani o rnego rodzaju niecisoci i naduycia. Na koniec chciabym przestrzec czytelnika, by nie przywizywa si zbytnio ani do sensacyjnej otoczki towarzyszcej badaniom Grofa, ani do dwuznacznej legendy czeskiego badacza, ani do adnych innych spraw, ktre zazwyczaj w takich przypadkach przysaniaj to, co najbardziej istotne. Bo chyba najwiksz krzywd, jak mona wyrzdzi tej ksice, byoby przeoczenie tego, co jest jej gwnym przesaniem. A jest nim przedstawiona w niej teoria, oryginalna i niezwyka, moe nawet i nieco "szalona", nad ktr jednak nie da si tak atwo przej do porzdku dziennego. Wrcz przeciwnie, potrafi ona jeli tylko dokadnie zastanowi si nad jej konsekwencjami przyprawi o metafizyczny dreszcz. eby za stworzy tak "szalon" teorie, nie wystarczy by tylko sumiennym badaczem, chodnym umysem, racjonalnym interpretatorem danych. Trzeba do tego jeszcze ogromnej dozy intuicji, odwagi oraz niepospolitej wyobrani, i to wyobrani, ktra nie cofnie si przed najbardziej niezwykymi konsekwencjami. A w nauce, wbrew obiegowym opiniom, odwaga i wyobrania potrzebne s, jak nigdzie indziej. Wspczeni krytycy Grofa wytykaj mu zbyt daleko idce uoglnienia, posugiwanie si pojciami cakowicie pozbawionymi naukowych konotacji jak choby "karma" czy "reinkarnacja" a nierzadko zarzucaj, i jego teorie wrcz urgaj zdrowemu rozsdkowi... Ale czy zdrowy rozsdek i prostacko pojmowana empiryczno byy kiedykolwiek rzeczywistymi motorami rozwoju nauki? Gdy sir Isaak

Newton przedstawia w parlamencie brytyjskim swoj teorie goszc, i wiato biae jest w istocie syntez wiate barwnych, to jak gosz przekazy miechom i szyderstwom zwolennikw zdrowego rozsdku nie byo koca. Dzi wiemy, e to zaprzeczajcy pozornej oczywistoci fizyk mia racje a nie pewni siebie przemiewcy. Kto wie, moe pomysy Grofa czeka podobny los?

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 F. Capra, The Turning Point, Flamingo, Londyn 1983. Wyd. polskie: Punkt zwrotny, tum. E. Wojdyo, PIW, Warszawa 1987. 2 S. Grof, Realms of the Human Unconscious, Viking Press, Nowy Jork 1975; F. Capra, The Tao ofPhysics, Shambhala, Berkeley 1975, polski przekad: Tao fizyki, tum. P. Macura, Nomos, Krakw 1994. 3 A. Hoffman, How LSD Originated, "Journal of Psychoactive Drugs" 1979, z. 11 (1-2), s. 53-60. 4 Por. S. Grof, Realms of the Human Unconscious, Viking Press, New Vork 1975. 5 Por. A. Huxley, The Doors of Perception, Heaven & Heli, Penguin Books, Nowy Jork 1957; polski przekad: Drzwi percepcji. Niebo i pieko, tum. P. Kolyszko i H. Waniek, "Przedwit", Warszawa 1991; a take, np. P. Deve-reux, TheLong Trip. a Prehistory of Psychedelia", Penguin/Arkana 1997. 6 Mistrz Eckhart, Kazania, tum. W. Szymona OP, "W drodze", Pozna 1986, s. 258. 7 Ten i nastpne cytaty z Gurdijewa za: P. Demianowicz Uspieski, Fragmenty nieznanego nauczania, tum. M. Zlotowska, "Pusty Obok", Warszawa 1991, s. 67-68 oraz s. 72-73. 8 Aldous Huxley, op. ci t., s. 54. 9 W wyniku przebytej choroby Sutich zosta sparaliowany i wiksz cz swego ycia spdzi unieruchomiony w ku, podobnie jak synny angielski fizyk. 10 Oba cytaty w: N. Drury, Psychologia transpersonalna. Ludzki potencja, tum. H. Smagacz, Zysk i S-ka, Pozna 1995, s. 53-54. H L. L. Whyte, The Unconscious Before Freud, Basic Books, Nowy Jork 1960. 12 A. Huxley, The Perennial Philosophy, Harper & Rw, Nowy Jork 1970; polski przekad: Filozofia wieczysta, tum. J. Prokopiuk i K. roda, Pusty obok, Warszawa 1989. 13 R. N. Walsh, Frances Vaughan, (ed.), Beyond Ego. Transpersonal Dimen-sions in Psychology, J. P. Tarcher, Inc., Los Angeles 1980; Ch. Tart, [ed.], Altered States of Consciousness, Nowy Jork 1969, J. Wiley, oraz tene [ed.], Transpersonal Psychologies, Harper & Rw, Nowy Jork 1975. 14 Najwaniejsze ksiki Kena Wilbera to: T he Spectrum of Consciousness, 111.: Theosophical Publishing House, Wheaton 1980; No Boundary, Sham-bhala, Boulder, Colorado 1981; Upfrom Eden, Shambhala, Boulder, Colorado 1983; Grace and Grit. Spirituality and Healinginthe Life and Death of Treya Killam Wilber, Shambhala, Boston 1991; A Brief History of Every-tking, Shambala, Boulder, Colorado 1996. Co do Grofa, to oprcz wymienionych w tekcie wanymi pozycjami w jego bibliografii s: The Human Encounter with Death, E. P. Dutton, Nowy Jork 1978 oraz napisana wsplnie z Christin Grof ksika Stormy Search For The Self, swego rodzaju poradnik, ktry dokumentuje odejcie Grofa od bada psychodelicznych w kierunku tzw. terapii bazujcych na dowiadczaniu oraz fenomenw z pogranicza duchowoci i psychopatologii. 15 Po polsku ukazay si nastpujce ksiki Kena Wilbera: No Boundary pod tytuem Niepodzielone, Pozna, 1997, Zysk i S-ka, tum. T. Biero; Upfrom Eden jako Eksplozja wiadomoci, Abraxas, 1997, tum. K. Prze-chrzta, E. Kluz; oraz A Brief History of Everything jako Krtka historia wszystkiego, Warszawa, 1997, Santorski & Co., tum. H.Smagacz. Opublikowana zostaa te ksika-wspomnienie o Treyi onie Wilbera miertelni niemiertelni, Santorski & Co., Warszawa 1995, tum. A. Biaa (w oryginale: Grace and Grit. Spirituality and Healing in the Life and Death of Treya Killam Wilber, Boston: Shambhala, 1991) .

Wstecz / Spis treci / Dalej PODZIKOWANIA Ksika ta stanowi rezultat intensywnych, systematycznych bada, ktre cigny si niemal przez trzydzieci lat. Na wszystkich etapach tych dugotrwaych poszukiwa ich wymiar profesjonalny splata si w nierozdzieln cao z wymiarem prywatnym. By to nie tylko proces naukowego przemierzania nieznanych obszarw ludzkiej psychiki, ale rwnie droga osobistej przemiany i odkrywania siebie. W tych latach uzyskaem nieocenion pomoc, wsparcie i znalazem inspiracje dziki wielu ludziom, ktrzy s wani w moim yciu: jedni jako nauczyciele, inni jako przyjaciele i wsppracownicy, a niektrzy we wszystkich tych rolach. Nie zdoabym wymieni tutaj wszystkich. Jednak kilka osb znaczco przyczynio si do powstania tej pracy, dlatego chciabym zoy im osobne podzikowania. Angeles Arrien, antropolog, doskonay znawca mistycznej tradycji Baskw, pozostaje moim prawdziwym przyjacielem i ywym przykadem, jak mona zintegrowa kobiece i mskie aspekty psychiki i jak "kroczy stopami praktyki po mistycznej ciece". Anne i Jim Armstrongowie wiele nauczyli mnie o prawdziwym darze duchowym i potencjale rozwojowym, jakimi mog si sta kryzysy transpersonalne. Ich zapa, entuzjazm i odwaga w zgbianiu ludzkiej psychiki oraz tego, co nieznane, stanowi wyjtkowy przykad wsplnego przeywania przygody ze wiadomoci. Gregory Bateson zaszczyci mnie wielogodzinn osobist i intelektualn intensywn wspprac podczas ostatnich dwch i p roku jego ycia, kiedy razem pracowalimy w Instytucie Esalen. Gregory by niezastpionym nauczycielem i wyjtkowym koleg. Jego ostra krytyka mechanistycznej myli w nauce oraz twrcza synteza cybernetyki, teorii informacji i systemw, psychiatrii i antropologii miaa ogromny wpyw na mj wasny rozwj. Joseph Campbell, byskotliwy myliciel, doskonay nauczyciel i drogi przyjaciel, udzieli mi bezcennych nauk o wyjtkowym znaczeniu mitologii w psychiatrii i yciu codziennym. Rwnie doniosy by jego wpyw na moje ycie osobiste. Praca Fritjofa Capry odegraa powan rol w moim rozwoju intelektualnym i naukowych poszukiwaniach. Przeczytanie Tao fizyki wzbudzio we mnie gbok nadzieje, e niezwyke spostrzeenia z dziedziny wspczesnych bada nad wiadomoci mog w przyszoci poczy si w nowy, peny naukowy obraz wiata. Nasza wieloletnia przyja i bogata wymiana informacji, w czasie gdy pisa Punkt zwrotny, bardzo pomogy mi w pracy nad niniejsz ksik. Michael i Sandra Harnerowie, ktrzy nale do krgu moich najbliszych przyjaci, udzielali mi sw wsparcia i zachty, dziki nim miaem okazj do wymiany niezwykych spostrzee i informacji. Michael, ktry jest zarazem powaanym pracownikiem naukowym, jak i znakomitym "biaym szamanem", stanowi dla mnie wany wzr i przykad. Swami Muktananda Paramahansa, pniejszy nauczyciel duchowy i gowa linii siddha -jogi, z ktrym miaem wieloletni kontakt, stworzy mi wyjtkowe moliwoci obserwacji i odczucia potnego wpywu, jaki ma na ludzkie ycie najwysza tradycja mistyczna. Ralph Metzner, czcy w szczeglny sposb rzeteln wiedz i dociekliwy umys ze miaoci ducha, jest moim wyjtkowym przyjacielem i wspautorem bada. Rupert Sheldrake zdoa niezwykle jasno i precyzyjnie sformuowa ograniczenia myli mechanistycznej, jakie istniej w naukach przyrodniczych, ktrych wiadomo ja sam uzyskiwaem przez lata. Jego praca znacznie pomoga mi uwolni si z wizw systemu przekona, jaki narzucia mi moja praktyka zawodowa. Wanym rdem inspiracji byli dla mnie dwaj gwni inicjatorzy i twrcy zarwno psychologii humanistycznej jak i transpersonalnej Anthony Sutich i Abraham Maslow, ktrzy nadali realny ksztat moim marzeniom i nadziejom zwizanych z przyszoci psychologii. Towarzyszenie im u kolebki ruchu transpersonalnego byo dla mnie niezapomnianym przeyciem. Teoria procesu Arthura Younga jest jedn z najbardziej fascynujcych koncepcji, jakie spotkaem w moim yciu intelektualnym. W miar jak zaznawaem si ni coraz bliej, utwierdzaem si w przekonaniu, e stanowi ona naukowy metaparadygmat przyszoci. Odkrycie zasad holonomii otworzyo przede mn zupenie nowe moliwoci docieka

teoretycznych i ich zastosowania w praktyce. Szczeglne podzikowania nale si w tym miejscu Davido-wi Bohmowi, Karowi Pribramowi i Hugonowi Zuccarellemu. Praca kliniczna z zastosowaniem psychodelikw odegraa kluczow rol w uksztatowaniu mojego yciowego zainteresowania badaniami nad wiadomoci i w uzyskaniu najwaniejszych wynikw omwionych w tej ksice. Nie byaby ona moliwa bez epokowych odkry Alberta Hofmanna. Chciabym w tym miejscu wyrazi moj gbok wdziczno za wyjtkowy wpyw, jaki jego praca wywara na moje ycie zawodowe i prywatne. Stymulujca atmosfera Instytutu Esalen i naturalne pikno wybrzea Big Sur zapewniy mi wyjtkowe rodowisko do pracy nad ksik. Pragn podzikowa za pomoc, jak przez te wszystkie lata uzyskaem od moich kolegw z Esalen: Dickowi i Chris Price'om, Michaelowi i Dulce Murphym oraz Rickowi i Heather Tarnasom. Rick nauczy mnie sporo o zwizkach zmian astronomicznych z dynamik archetypw. Na szczegln wdziczno zasuguje te Kathleen O'Shaughnessy za jej oddan pomoc i dokadno przy kocowym przepisywaniu rkopisu. Najserdeczniejsze podzikowania skadam bliskim czonkom mojej rodziny: matce Marii, bratu Pawowi i onie Christinie, ktrzy latami znosili obcienie zwizane z intelektualnym, psychologicznym, filozoficznym i duchowym koowrotem moich nietypowych poszukiwa. Zwaszcza Christina od wielu lat pozostaje moj najblisz przyjacik i wsppracownikiem, dzielc ze mn ycie prywatne i zawodowe. Wsplnie stworzylimy i wyprbowalimy opisan w tej ksice metod terapii holotropowej. Wielu prawdziwie yciowych lekcji udzielia mi jej osobista, dramatyczna droga. Christina jest take gwn inspiratork Sieci Pogotowia Duchowego, ktre wsplnie zaoylimy w Big Sur w Kalifornii.

Wstecz / Spis treci / Dalej WPROWADZENIE Stronice tej ksiki s prb zebrania w jednym tomie wynikw prawie 30 lat bada nad zmienionymi stanami wiadomoci, wywoanymi przez rodki psychodeliczne oraz ca gam niefarmakologicznych metod. Jest to dokument odzwierciedlajcy mj wysiek nad uporzdkowaniem i zebraniem w cao pokanej liczby spostrzee, ktre przez wiele lat codziennie sprzeciwiay si zarwno mojemu naukowemu systemowi przekona, jak i zdrowemu rozsdkowi. W odpowiedzi na te lawin kopotliwych faktw wielokrotnie korygowaem moje teoretyczne konstrukcje, atajc je ad hoc rozmaitymi hipotezami, tylko po to, aby ponownie stawa przed koniecznoci ich zmiany. Z uwagi na trudnoci, jakie sam przez cae lata miaem z przyjciem faktw przedstawianych w niniejszej ksice, nie oczekuj od moich czytelnikw, e bdzie im atwo uwierzy w wikszo prezentowanych informacji, chyba e sami mieli analogiczne dowiadczenia, czy to osobiste, czy w pracy z innymi. Mam nadziej, e ci, ktrzy nale do powyszej kategorii, uznaj zgromadzony materia dowodowy za bezstronne potwierdzenie wielu problemw, z ktrymi si zmagali. Ja sam przez cay ten czas bywaem podekscytowany i podbudowany ilekro natrafiaem na relacje, ktre wskazyway, e moje poszukiwania nie s a tak odosobnione, jak to si czasem wydawao. Interesuje mnie szczeglnie dotarcie do tych czytelnikw, ktrzy nie posiadajc podobnych dowiadcze, s na tyle otwarci, aby wykorzysta prezentowane wyniki jako bodziec do przeprowadzenia wasnej pracy, zmierzajcej do ich potwierdzenia bd odrzucenia. Nie oczekuje od nikogo bezwzgldnej akceptacji materiau zawartego w tej ksice. Techniki uzyskiwania podobnych dowiadcze oraz obserwacji zostay opisane na tyle szczegowo, e jest moliwe ich powtr zenie. Oczywicie najskuteczniejsze narzdzie zastosowanie psychodelikw zostao obecnie obwarowane powanymi trudnociami politycznymi, prawnymi i administracyjnymi. Niemniej jednak dla kadego, kogo powanie interesuje podanie szlakiem tych bada, atwo dostpne s wymienione techniki niefarmakologiczne. Wyniki te mog rwnie zainteresowa badaczy, ktrzy takie lub podobne zjawiska obserwowali na gruncie innych dyscyplin i przy uyciu odmiennych technik czy metod. Na przykad: antropologw prowadzcych badania terenowe nad kulturami tubylczymi i poznajcy praktyki szamaskie, ryty przejcia obrzdy uzdrawiania; tanatologw, zgbiajcych dowiadczenie mierci i z pogranicza mierci; terapeutw, ktrzy stosuj w psychoterapii rnorodne efektywne met ody ukierunkowane na dowiadczanie, prace z ciaem lub niedyrektywn form hipnozy; naukowcw eksperymentujcych z laboratoryjnymi technikami zmieniajcymi wiadomo, takimi jak: deprywacja lub przecienie sensoryczne, metoda biologicznego sprzenia zwrotnego, technika dwiku holofonicznego i inne techniki dwikowe; psychiatrw pracujcy z pacjentami, ktrzy dowiadczaj ostrej postaci odmiennych stanw wiadomoci; parapsychologw badajcych spostrzeganie pozazmysowe, wreszcie fizykw zainteresowanych natur czasu i przestrzeni oraz implikacjami fizyki kwantowo relatywistycznej dla zrozumienia zwizku materii i wiadomoci. Moje wasne trudnoci z akceptacj nowych obserwacji w badaniach nad wiadomoci przy braku ich powtrze, obszernego materiau dowodowego, a tym bardziej bez osobistego dowiadczenia przekonay mnie o bezcelowoci osdzania ich, w sytuacji, gdy nadal jestemy obwarowani starymi systemami przekona. Historia nauki udowadnia nasz krtkowzroczno w odrzucaniu nowych obserwacji i dowodw tylko dlatego, e nie przystaj one do aktualnego wiatopogldu lub do biecego paradygmatu. Klasyczny przykad takiego ograniczonego podejcia stanowi opr przed spojrzeniem w lunet u wspczesnych Galileusza, ktrzy z gry wiedzieli, e na ksiycu w adnym wypadku nie moe by kraterw. Jestem przekonany, e wiele kwestii rozwaanych na dalszych stronicach jest tak wanych i ciekawych, e niniejsza ksika moe okaza si przydatna dla wielu inteligentnych laikw, ktrzy nie bior udziau w badaniach adnej ze wspomnianych dziedzin. Zagadnienia, jakie mog by szczeglnie interesujce dla szerokiego grona czytelnikw, to: nowy obraz rzeczywistoci i natury ludzkiej; naukowy wiatopogld, ktry uwzgldnia mistyczne wymiary istnienia; alternatyw ne rozumienie trudnoci emocjonalnych i psychosomatyki, w tym niektrych stanw psychotycznych; nowy sposb postpowania w terapii i autoeksploracji; oraz spojrzenie na dzisiejszy globalny kryzys. Ksika ta ju w formie rkopisu okazaa si pomocna dla wielu osb dowiadczajcych epizodw odmiennych stanw wiadomoci, oferujc im nowe podoe teoretyczne oraz now strategi

postpowania. Ju na pocztku moich bada nad psychodelikami, kiedy chciaem podzieli si nowymi, fascynujcymi spostrzeeniami ze swoimi kolegami i wsppracownikami, otrzymaem trudn, ale wan lekcj. Okazao si, e uczciwa i nieocenzurowana prezentacja tego, co stwierdziem naocznie, spotyka si z gbokim niedowierzaniem, podejrzliwoci, niosc wysokie ryzyko dyskwalifikacji zawodowej i naraajc na mieszno. Od tej pory moim zadaniem nie stao si wcale poszukiwanie najlepszego sposobu wyraenia i przekazania nowej rzeczywistoci, ale moliwie szybka decyzja, jak wiele mona i warto ujawni, jakich uy metafor i jzyka, wreszcie w jaki sposb powiza przekazywane fakty z aktualnym stanem wiedzy uznawanej przez spoeczno naukow. Podczas pierwszych lat moich bada nad psychodelikami w Czechosowacji znalazem zaledwie garstk kolegw i przyjaci, ktrzy byli wystarczajco otwarci, aby przyj peny zakres nowych odkry i powanie rozway ich naukowe i filozoficzne konsekwencje. Jednak, kiedy w 1967 roku opuszczaem Czechosowacje, byo tam ponad 40 projektw bada nad wykorzystaniem psychodeli kw. W wielu z nich dziaanie kliniczne tych rodkw oraz teoretyczne wyjanienia starano si ograniczy do poziomu biograficznego. Unikano w ten sposb nowych faktw oraz usiowano wytumaczy je w sposb tradycyjny. Kiedy w Stanach Zjednoczonych rozpoczem wykady o swych europejskich badaniach, krg moich zwolennikw gwatownie si poszerzy. Wrd nowych kolegw znaleli si nie tylko badacze psychodelikw, ale i antropolodzy, parapsycholodzy, neurofizjolodzy i tanatolodzy; razem toczylimy uporczyw batalie wiatopogldow o poczenie tych nietypowych dowiadcze osobistych i poszukiwa zawodowych ze wspczesn filozofi nauki. Wielu z nich rwnie posiadao stosy nie opublikowanych i niemoliwych do opublikowania wynikw i spostrzee, artykuw, a nawet rkopisw, ktrymi nie odwayli si podzieli ani ze swoimi newtonowsko -kartezjaskimi kolegami, ani z szerok publicznoci. Po wielu latach zawodowej izolacji fakt ten stanowi dla mnie zacht i stymulowa rozwj. Pod koniec lat szedziesitych zawarem znajomo z niewielk grup specjalistw, w tym z Abrahamem Maslowem, Antho-nym Sutichem i Jamesem Fadimanem, ktrzy podzielali moje przekonanie, e sytuacja dojrzaa do utworzenia w psychologii nowego nurtu skupionego wok bada nad wiadomoci i doceniajcego w psychice znaczenie jej duchowego wymiaru. Po kilku spotkaniach majcych na celu wyjanienie tych nowych koncepcji, postanowilimy now orientacje nazwa "psychologi transpersonaln". Wkrtce doszo te do powstania czasopisma "The Journal of Transpersonal Psychology" oraz Towarzystwa Psychologii Transpersonalnej. Jakkolwiek odnalezienie poczucia zawodowej tosamoci byo dla mnie bardzo motywujce gwatownie rosa grupa kolegw o podobnej umysowoci, z ktrymi czyo mnie stanowisko wobec psychologii i psychiatrii nie zosta jeszcze cakowicie rozwizany mj stary problem naukowej tosamoci. Mimo i psychologia transpersonalna posiadaa pewn wewntrzn spjno i bya w pewnym zakresie kompletna, pozostaa jednak prawie cakowicie odizolowana od gwnego nurtu nauki. Podobnie jak mj wasny wiatopogld i system przekona, moga by atwo oskarona o to, e jest irracjonalna i nienaukowa co naleaoby rozumie, e jest niezgodna z poczuciem zdrowego rozsdku i wspczesnym naukowym myleniem. Sytuacja ta gwatownie ulega zmianie podczas pierwszych dziesiciu lat istnienia Towarzystwa Psychologii Transpersonalnej. Stao si jasne, e orientacja i perspektywa transpersonalna przekroczya ju ciasne granice psychiatrii, psychologii i psychoterapii. W tym okresie nawizano do rewolucyjnych osigni w innych dyscyplinach nauki, takich jak: fizyka relatywistyczno -kwantowa, teoria informacji i systemw, badania nad strukturami dyssypacyjnymi, nauka o mzgu, parapsychologia, holografia i myl holonomiczna. Ostatnio uzupeniy je nowe sformuowania w biologii, embriologii, genetyce i badaniach nad zachowaniem oraz rozwj techniki holofonii. Wielu pionierw nowych naukowych sposobw mylenia przez lata brao udzia w charakterze goci w czterotygodniowych eksperymentalnych programach edukacyjnych, ktre moja ona Christine i ja prowadzimy w Instytucie Esalen w Big Sur w Kalifornii. W ten sposb mogem formalnie i nieformalnie spdza czas z Franklem Barrem, Gregorym Batesonem, Josephem Campbellem, rritjofem Capr, Duanem Elginem, Davidem Finkelsteinem, Elmerem i Alyce Greenami, Michaelem Harnerem, Stanleyem Krippnerem, Rupertem Sheldrake'em, Saulem-Paulem Siraem, Rus-selem Targem, Charlesem Tartem, Arthurem Youngiem i wieloma innymi. Miaem take sposobno do osobistych spotka i wymiany pogldw z twrcami psychologii transpersonalnej: Angelesem Arrienem, Arthurem Hastingsem, Jackiem Kornfieldem, Ralphem Metznerem, Johnem Perrym, June Singer, Richardem Tarnasem, Frances Vaughan, Rogerem Walshem i Kenem Wilberem. Kontakty i

powizania z szerokim gremium ludzi wybitnych i twrczych, moliwe dziki naszym czterotygodniowym seminariom w Instytucie, byy gwnym rdem inspiracji do powstania Midzynarodowego Towarzystwa Transpersonalnego (ITA), ktrego dziaalno zapocztkowalimy w roku 1978 wraz Michaelem Murphym i Richardem Price'em zaoycielami Instytutu Esalen. ITA, w odrnieniu od Towarzystwa Psychologii Transpersonalnej, dokada stara, by by ruchem o charakterze midzynarodowym i interdyscyplinarnym. W pierwszych latach, gdy peniem funkcje pierwszego prezesa ITA, miaem okazje organizowa powane midzynarodowe konferencje transpersonalne w Bostonie, Melbourne i Bombaju. Te doroczne zjazdy ITA cigay grono wyjtkowych mwcw oraz rzesze otwartej publicznoci i pomogy w wykrystalizowaniu sformuowa teoretycznych oraz w konsolidacji ruchu trans-personalnego. Obecnie nowa myl w nauce zdaje si gwatownie rozkwita. Chocia poszczeglne rewelacyjne dokonania nie zczyy si, jak dotd, w spjny, caociowy paradygmat naukowy, ktry zastpiby mechanistyczny model wszechwiata, to do tej niezwykej skadanki na bezprecedensow skale dodawane s nowe elementy. Osobicie wierze, e dla przyszoci nauki, a by moe i naszej planety, szczeglnie wane jest, e te nowe kierunki rozwoju zdobywaj aprobat spoecznoci naukowej. Dlatego wanie nie prezentuje niniejszego materiau w wersji uproszczonej, popularyzatorskiej, jak woleliby liczni wydawcy, z ktrymi rozmawiaem. Odczuwaem gbok potrzeb, aby przedstawi wyniki moich bada nad wiadomoci na tle wyej wymienionych przeomowych odkry w pozostaych dyscyplinach, ktre okazay si tak istotne dla mojego wasnego rozwoju osobistego i zawodowego. Prezentacje swoich wynikw poprzedzam wiec rozdziaem na temat rodzcego si paradygmatu, w ktrym podsumowaem prace wielu innych badaczy i mylicieli, a ktry stanowi kontekst dla reszty ksiki. Spord wielu czynnikw, ktre miay znaczcy wpyw na moj koncepcje, najwaniejszym byo odkrycie zasad holonomii, opisanych w pracach Gottfrieda Wilhelma von Leibniza, Jeana Baptisty Fouriera, Dennisa Gabora, Davida Bohma, Karla Pribrama i Hugona Zucarellego. To wanie ujrzenie nowatorskich moliwoci, jakie zamiast mechanistycznej koncepcji "psychiki zawartej w mzgu" oferuje myl holonomiczna, stao si dla mnie inspiracj do nadania niniejszej ksice tytuu Poza mzg.

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia pierwszy Natura rzeczywistoci narodziny nowego paradygmatu Na amach tej ksiki omwione zostan doniose spostrzeenia z rnych dziedzin dane, ktrych nie potrafi wyjani ani uzasadni mechanistyczna nauka w ramach klasycznego podoa teoretycznego psychiatrii, psychologii, antropologii i medycyny. Niektre z tych nowych wynikw maj tak doniose konsekwencje, e istnieje potrzeba gbokiej korekty dzisiejszego rozumienia ludzkiej natury, czy wrcz natury rzeczywistoci. Dlatego wydaje mi si, e waciwe bdzie rozpoczcie tej pracy od wyprawy w wiat filozofii nauki, aby dokona zestawienia niektrych wspczesnych pogldw na temat stosunku teorii naukowych do rzeczywistoci. Znakomita wikszo oporw przed napywem nowych, rewolucyjnych danych ze strony tradycyjnych naukowcw opiera si na zasadniczym nieporozumieniu dotyczcym istoty i funkcji teorii naukowych. Znaczn klarowno w te sfer wprowadzili, podczas kilku ostatnich dziesicioleci, filozofowie nauki, tacy jak: Thomas Kuhn, 1 Phlipp Frank, Karl Popper czy Paul Feyerabend . Pionierskie dzieo wymienionych mylicieli zasuguje na skrtowe omwienie poniej.

Wstecz / Spis treci / Dalej Filozofia nauki a rola paradygmatu Od czasw rewolucji przemysowej nauka Zachodu odniosa zadziwiajcy sukces, stajc si wszechwadn si ksztatujc ycie milionw ludzi. Jej materialistycz ny i mechanistyczny nurt jako przewodnia zasada ludzkiego istnienia niemal zupenie wypar teologie i filozofie oraz w niewyobraalnym stopniu przeksztaci wiat, w ktrym yjemy. Sukcesy techniki s tak niezaprzeczalne, e jeszcze do niedawna bardzo niewiele osb kwestionowao absolutny autorytet nauki w zakresie podejmowania decyzji w zasadniczych sprawach yciowych. Podrczniki z rnych dziedzin na og opisuj historie nauki jako liniowy postp w stopniowym gromadzeniu wiedzy o wszechwiecie, ktry koczy si w obecnym stanie rzeczy. Postacie wane dla rozwoju myli naukowej przedstawia si wic jako wsptwrcw, pracujcych nad takim samym zbiorem zagadnie i wedug tego samego zestawu niezmiennych regu, jakie w myl najnowszych osigni zostay uznane za naukowe. Kady okres dziejw teorii i metodologii w nauce spostrzega si jako logiczny krok w stopniowym dochodzeniu do coraz precyzyjniejszego opisu wszechwiata oraz do absolutnej prawdy na temat egzystencji. Szczegowa analiza historii i filozofii nauki ujawnia, e jest to raco wypaczony i wyidealizowany obraz rzeczywistego przebiegu wydarze. Mona poda istotne i przekonujce argumenty, e dzieje nauki s odlege od procesu liniowego i e dyscypliny naukowe, pomimo swoich technicznych osigni, niekoniecznie przybliaj nas do coraz precyzyjniejszego opisu rzeczywistoci. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nieortodoksyjnego punktu widzenia jest fizyk i historyk nauki, Thomas Kuhn. Jego analizy dotyczce rozwoju teorii naukowych i przeomw w nauce uwiadomiy mu pewne podstawowe rnice, jakie zachodz pomidzy naukami spoecznymi a przyrodniczymi. Uderzya go liczba i zakres sporw dotyczcych zasadniczego charakteru uprawnionej problematyki i jej uj, ktre wystpoway wrd przedstawicieli nauk spoecznych. Taka sytuacja wydawaa si kracowo odmienna od istniejcej w naukach przyrodniczych. Jakkolwiek jest mao prawdopodobne, aby uczeni praktykujcy astronomie, fizyk lub chemie znali pewniejsze albo bardziej rozstrzygajce odpowiedzi ni psycholodzy, antropolodzy i socjolodzy, to ci pierwsi z wielu powodw nie wygldali na uwikanych w powane kontrowersje na temat kwestii fundamentalnych. Analiza tej widocznej rozbienoci zapocztkowaa wnikliwe badania Kuhna nad histori nauki, ktre po pitnastu latach 2 doprowadziy do opublikowania jego przeomowej pracy pt. Struktura rewolucji naukowych . W trakcie bada stawao si jasne, e z perspektywy historycznej nawet rozwj tzw. twardej nauki odbiega od miarowoci i jednoznacznoci. Historia nauki w adnym razie nie stanowi procesu stopniowego gromadzenia danych i formuowania coraz precyzyjniejszych teorii, wykazuje ona natomiast wyranie cykliczny przebieg o okrelonych stadiach i typowej dynamice. Proces ten ma charakter prawidowoci, a zwizane z nim zmiany mona zrozumie, a nawet przewidywa; centralnym pojciem w teorii Kuhna, ktre to umoliwia, jest paradygmat. W szerszym znaczeniu paradygmat mona zdefiniowa jako ukad przekona, wartoci i metod podzielanych przez czonkw danej spoecznoci naukowej. Niektre paradygmaty posiadaj charakter podoa filozoficznego, s bardzo oglne i o znacznym zasigu, inne rzdz myl naukow w do specyficznych i ograniczonych obszarach bada. Dlatego te we wszystkich naukach przyrodniczych obowizuje jaki konkretny paradygmat; inny w astronomii, fizyce, biochemii i biologii molekularnej, jeszcze inny w takich silnie wyspecjalizowanych, zamknitych dziedzinach, jak badania nad wirusami lub inynieria 3 genetyczna . Paradygmat jest w nauce nie mniej wany ni obserwacja i eksperyment. Stosowanie si do okrelonych paradygmatw stanowi absolutnie niezbywalny warunek kadego powanego przedsiwzicia naukowego. Rzeczywisto jest niezwykle zoona i nie da si ustosunkowa do niej jako oglnej caoci. W nauce nie bierze si pod uwag ani nie obserwuje kadej zmiennej zwizanej z konkretnym zjawiskiem, nie przeprowadza wszelkich moliwych eksperymentw, ani nie wykonuje wszystkich prb laboratoryjnych i klinicznych, bo nie da si tego zrobi. Naukowiec musi zredukowa zadanie do rozmiarw moliwych do wykonania, a jego wyborem steruje wiodcy paradygmat danego okresu. W ten sposb uczony nie jest w stanie unikn wprowadzania konkretnego systemu przekona w zakres prowadzonych przez siebie bada. Obserwacje naukowe same nie przesdzaj konkretnych i jednoznacznych rozwiza. aden paradygmat nie wyjani, jak dotd, wszystkich dostpnych faktw, a teoretycznie ten sam zbir danych moe by uzasadnieniem dla wielu odmiennych paradygmatw. Liczne czynniki okrelaj, jaki

aspekt zoonego zjawiska zostanie wybrany i ktry spord wielu moliwych eksperymentw wykonany albo te przeprowadzony najpierw: przypadki badawcze, zasadnicze wyksztacenie i konkretne wyszkolenie, uprzednie dowiadczenia w innych dziedzinach, osobiste predyspozycje, czynniki ekonomiczne i polityczne czy inne. Obserwacje i eksperymenty mog, a nawet powinny, redukowa bd ogranicza zakres moliwych do przyjcia rozwiza naukowych bez tego elementu nauka zmieniaby si w fantastyk. Niemniej jednak nie s one w stanie w peni uzasadni konkretnej interpretacji ani systemu przekona, std te uprawianie nauki bez pewnego zbioru wyjciowych przekona, fundamentalnych zaoe metafizycznych czy odpowiedzi dotyczcych natury rzeczywistoci i ludzkiego poznania okazuje si w zasadzie niemoliwe. Naley jednak wyranie zdawa sobie spraw ze wzgldnego charakteru wszelkich paradygmatw, choby najbardziej wyrafinowanych i przekonujco sformuowanych, a badacz nie powinien ich myli z prawd o rzeczywistoci. Wedug Thomasa Kuhna, paradygmaty odgrywaj w dziejach nauki role kluczow, zoon i niejednoznaczn. Z wyej wymienionych powodw s one absolutnie podstawowe oraz niezbywalne dla postpu w nauce. Jednak na pewnych etapach rozwoju dziaaj one na poznanie niczym dyby, powanie ograniczajc prawdopodobiestwo dokonania nowych odkry i zbadania nieznanych obszarw rzeczywistoci. W historii nauki postpowa i zachowawcza funkcja paradygmatu zdaj si wystpowa na przemian wedug pewnego przewidywalnego wzorca. Pocztkowy etap wikszoci nauk, ktry Thomas Kuhn opisuje jako "okres przedparadygmatyczny", cechuje koncepcyjny zamt i wspzawodnictwo miedzy licznymi rozbienymi pogldami na temat przyrody. adnego z nich nie mona cakowicie wykluczy, poniewa wszystkie s w jakim stopniu zgodne z obserwacjami i metod naukow danego okresu. Dominujcym paradygmatem stanie si w tych okolicznociach proste, zgrabne i wiarygodne ujecie istniejcych danych, ktre wydaje si dobrze tumaczy wikszo dostpnych spostrzee oraz stwarza nadzieje na wytyczenie szlaku dalszych bada. Kiedy przewaajca cze spoecznoci naukowej przyswoi sobie paradygmat, staje si on obowizujcym sposobem traktowania problemw. Od tej chwili, zamiast spostrzega w nim uyteczn map, dogodne przyblienie i sposb porzdkowania aktualnie dostpnych danych, 4 zaczyna si go take myli z precyzyjnym opisem rzeczywistoci. Owo "mylenie mapy z terytorium" jest bardzo charakterystyczne w dziejach nauki. Uczeni upra wiajcy nauk w dowolnym okresie historii, uwaali wczesn ograniczon wiedze o przyrodzie za peny obraz rzeczywistoci, w ktrym brakuje zaledwie niektrych szczegw. To spostrzeenie jest tak uderzajce, e historykowi atwiej byoby przedstawi rozwj nauki jako histori bdw i uprzedze, anieli systematyczny przyrost informacji i stopniowe dochodzenie do kocowej prawdy. Paradygmat wkrtce po jego przyjciu staje si potnym katalizatorem postpu naukowego. To stadium w terminologii Kuhna nosi nazw "okresu normalnej nauki". Wikszo badaczy powica jej uprawianiu cae ycie, dlatego ten konkretny aspekt dziaalnoci naukowej sta si w przeszoci synonimem samej nauki. Nauka normalna zostaa zbudowana w oparciu o zaoenie, e spoeczno naukowa wie, jaki jest wszechwiat. Wiodca teoria nie tylko definiuje, czym wiat jest, ale take czym nie jest; okrela rwnie co teoretycznie jest moliwe, a co nie. Thomas Kuhn opisuje prac badawcz jako "wytony, zaangaowany wysiek wtaczania przyro dy w ramy koncepcji, jakich dostarcza specjalistyczne wyksztacenie". Dopki paradygmat przyjmowany jest jako pewnik, dopty za uprawnione uwaa si wycznie te problemy, o ktrych przypuszcza si, e mog posiada rozwizania, co gwarantuje szybki postp normalnej nauki. W opisanych warunkach spoeczno naukowa tumi, czsto wielkim kosztem, wszelkie nowoci, poniewa bywaj one wywrotowe wzgldem jej podstawowych zaoe. Paradygmaty posiadaj nie tylko wpyw poznawczy, ale take normatywny. Oprcz tego, e stanowi twierdzenia dotyczce natury rzeczywistoci, definiuj rwnie dozwolony zakres problemw, okrelaj aprobowane sposoby ich ujcia i ustalaj normy dla przyszych rozwiza. Pod wpywem paradygmatu wszystkie zasadnicze tezy nauki w danej dziedzinie zostaj znaczco przeformuowane. Pewne problemy, ktre byy przyjmowane jako kluczowe, mog zosta uznane za nieistotne albo nienaukowe, inne za mog by przeniesione w obszar odrbnej dyscypliny. Natomiast, niektre kwestie wczeniej nieobecne w nauce lub bahe mog nagle sta si dla niej wanymi czynnikami oraz osigniciami. Nawet w tych dziedzinach, w ktrych stary paradygmat zachowa trafno, rozumienie dotychczasowych problemw nie bdzie ju identyczne, dlatego wymaga ono modyfikacji i ponownego zdefiniowania. Nauka normalna uprawiana w oparciu o nowy paradygmat jest nie tylko niezgodna z praktyk rzdzon przez poprzedni, ale take pozbawiona z ni zwizku.

Normalna nauka to w zasadzie rozwizywanie amigwek; jej wyniki s na og przewi dziane przez paradygmat, co pozwala na niewiele nowatorstwa. Kadzie si w niej nacisk na metod uzyskania wynikw, a celem jest dalsza rozbudowa wiodcego paradygmatu, ktra poszerza zakres i precyzje, z jakimi mona go zastosowa. Normalne badania kumuluj si, poniewa naukowcy wybieraj tylko te problemy, ktre mona rozwiza przy uyciu ju istniejcych narzdzi teoretycznych i badawczych. Kumulacyjny przerost zupenie nowej wiedzy jest w tych warunkach nie tylko rzadki i mao prawdopodobny, ale w zasadzie niemoliwy. Nowe odkrycie moe mie miejsce wycznie wtedy, gdy zawiod przewidywania dotyczce przyrody i narzdzi badawczych oparte na istniejcym paradygmacie. Bez uszczerbku dla starych przekona na temat przyrody nie mog zrodzi si nowe teorie. Teoria rzeczywicie nowa i radykalna nigdy nie jest tylko dodatkiem do istniejcej wiedzy ani jej uzupenieniem. Zmienia ona podstawowe reguy, wymusza gbok rewizje lub przeformuowanie podstawowych zaoe wczeniejszej teorii i pociga za sob ponown ocen znanych faktw i obserwacji. Wedug Thomasa Kuhna tylko tego rodzaju zdarzenia stanowi prawdziwe rewolucje naukowe. Mog one wystpi w pewnych wskich specjalnociach ludzkiej wiedzy bd te wywiera wpyw na szeroki krg dyscyplin. Jaskrawe przykady tego typu zmian to przejcie od fizyki arystotelesowskiej do newtonowskiej albo od fizyki newtonowskiej do einsteinowskiej; od geocentrycznego ukadu Ptolemeusza do astronomii Kopernika i Galileusza oraz od teorii flogistonu do chemii Lavoisiera. Kade z nich wymagao odrzucenia powszechnie przyjtej i powaanej teorii naukowej na rzecz innej, ktra w zasadzie si z ni nie zgadzaa. Wszystkie zakoczyy si znaczcym przedefiniowaniem zagadnie dostpnych i wanych dla naukowych docieka. Ponadto okreliy na nowo, jakie problemy naley uwaa za dopuszczalne i jakie powinny by normy ich aprobowanych rozwiza. Doprowadziy one do przeobrae w naukowym sposobie mylenia; nie bdzie przesad stwierdzenie, e pod ich wpywem zmienio si postrzeganie samego wiata. Thomas Kuhn zauway, e rewolucje naukowe poprzedza i zwiastuje okres teoretycznego zamtu, w ktrym normalne uprawianie nauki stopniowo zmienia si w co, co nazywa on "nauk 5 nadzwyczajn" . Wczeniej czy pniej codzienne praktykowanie normalnej nauki w sposb 6 nieunikniony doprowadzi do wykrycia anomalii : wielu przypadkach pewne elementy wyposaenia przestan dziaa zgodnie z oczekiwaniami paradygmatu, nagromadz si liczne spostrzeenia, ktrych adn miar nie mieszcz si w ramach istniejcego systemu przekona, albo te problem, ktry powinien by rozwizany, bdzie opiera si wielokrotnym wysikom wybitnych przedstawicieli danej specjalnoci. Dopki paradygmat nakada swj czar na spoeczno naukow, anomalie nie wystarcz do podwaenia zasadnoci jego podstawowych zaoe. Pocztkowo wystpuje skonno do opatrywania rezultatw niezgodnych z oczekiwaniami etykietk "nieprawidowych bada", gdy paradygmat jasno precyzuje zakres moliwych do uzyskania wynikw. Jeli owe rezultaty potwierdz si w powtrnych eksperymentach, moe to doprowadzi do kryzysu w danej dziedzinie. Jednak nawet wtedy naukowcy nie rezygnuj z paradygmatu, ktry doprowadzi do powstania kryzysu. Skoro teoria naukowa zyskaa ju status paradygmatu, to o ile nie ma do dyspozycji jakiej sensownej alternatywy, nie zostanie ona uznana za nieprawidow. Nie wystarczy sam brak zgodnoci miedzy postulatami paradygmatu a obserwacj wiata. Przez pewien czas niezgodno ta bdzie traktowana jako problem, ktry uda si kiedy rozwiza dziki nowo przyjtym poprawkom i zalenociom. Kiedy jednak po okresie mudnych i bezowocnych wysikw owa anomalia okazuje si czym wicej ni jeszcze jedn zagadk, zwizana z ni dyscyplina wchodzi w okres nauki nadzwyczajnej. Na zagadnieniu skupia si uwaga najtszych umysw z danej dziedziny. Dochodzi do rozlunienia kryteriw badawczych, a eksperymentatorzy wykazuj wiksz otwarto poznawcz i skonni s wzi pod uwag odmienne warianty. W tym okresie mno si sformuowania konkurencyjne, ktre staj si coraz bardziej zrnicowane. Niezadowolenie z istniejcego paradygmatu narasta i wyraane jest coraz bardziej jawnie. Naukowcy chtnie odwouj si do filozofii i debatuj nad fundamentalnymi zaoeniami, co w okresach normalnych bada jest nie do pomylenia. Bezporednio przed rewolucjami naukowymi i podczas ich trwania prowadzone s powane dyskusje nad prawomocnoci danej metodyki, problemw oraz norm. W takich okolicznociach, w warunkach powikszajcego si kryzysu, ronie poczucie zawodowej niepewnoci. Niepowodzenie starych regu prowadzi do intensywnego poszukiwania nowych. W okresie przejciowym nakadaj si na siebie problemy, ktre mog by rozwizane przez stary i nowy paradygmat. Nie ma w tym nic zaskakujcego, poniewa filozofowie nauki wielokrotnie udowadniali, e do konkretnego zbioru danych stosuje si zawsze wicej ni jeden konstrukt 7 teoretyczny . Rewolucje naukowe s to takie niekumulacyjne odcinki, w ktrych stary paradygmat

zostaje zastpiony, cakowicie lub czciowo, przez nowy, ktry jest z nim niezgodny. Miedzy dwoma konkurencyjnymi paradygmatami nie mona dokonywa wyboru, uywajc procedur oceniajcych normalnej nauki. Stanowi one bezporednie dziedzictwo starego paradygmatu, bdcego przedmiotem sporu, a ich wiarygodno zaley w decydujcej mierze od jego wyniku tego sporu. Funkcjonowanie paradygmatu jest wiec z koniecznoci nielogiczne nie moe on niczego 8 udowadnia przy pomocy cisych ani nawet probabilistycznych argumentw, a tylko przekonywa. Obydwie konkurencyjne szkoy maj powane trudnoci w zakresie komunikacji i jzyka. Operuj one na bazie odmiennych postulatw oglnych, innych zaoe dotyczcych rzeczywistoci czy definicji podstawowych poj. Dlatego nie bd si zgadzay nawet co do tego, ktre kwestie s wane, jaka jest ich istota i co moe stanowi ich rozwizanie. Kryteria naukowoci rni si w obu przypadkach, argumentacja wynika z konkretnego paradygmatu, a wzajemnie zrozumiae spotkanie obydwu okazuje si niemoliwe bez dokonania inteligentnych tumacze. Stare terminy zostay w ramach nowego paradygmatu radykalnie przedefiniowane i uzyskay zupenie inne znaczenie, wskutek czego ich wzajemne relacje stay si cakiem rne. Porozumienie si pomimo rnic w zakresie poj jest zaledwie fragmentaryczne i mylce. Typowym przykadem jest tutaj zupenie odmienne znaczenie takich terminw, jak materia, przestrze albo czas w modelach Newtona i Einsteina. W pewnym sensie na aren wkracza te wartociujcy osd, poniewa odmienne paradygmaty rni si te tym, e inne problemy rozwizuj i inne kwestie pozostawiaj bez odpowiedzi. Kryteria oceny tej sytuacji le cakowicie poza obszarem normalnej nauki. Naukowiec, ktry uprawia normaln nauk, jest w gruncie rzeczy mionikiem rozwizywania zagadek umysowych. Przyjmuje on paradygmat jako pewnik i nie jest zainteresowany sprawdzaniem jego poprawnoci. Waciwie ponosi znaczny wkad w utrzymanie jego podstawowych zaoe. W pewnym sensie takie podejcie opiera si na zrozumiaych ludzkich motywach, takich jak czas i energia woone w dotychczasowe ksztacenie albo osignicia akademickie, cile zwizane z wykorzystaniem danego paradygmatu. Jednak omawiany problem posiada znacznie gbsze rda, wykraczajce poza ludzkie bdy lub zaangaowanie emocjonalne. Dotyka on samej istoty paradygmatw oraz roli jak speniaj one w nauce. Wanym skadnikiem takiego oportunizmu jest gbokie zaufanie do aktualnego paradygmatu jako prawdziwej reprezentacji rzeczywistoci i wiara, e z czasem rozwie on wszystkie problemy. Dlatego niech wobec nowego paradygmatu to w ostatecznym rozrachunku ta sama postawa, ktra umoliwia normaln nauk. Uprawiajcy j naukowiec przypomina szachist, ktrego dziaania i skuteczno w toku rozwizywania problemw s cile zalene od zbioru sztywnych regu. Celem tej gry jest odnajdywanie optymalnych rozwiza przy rwnoczesnym zachowywaniu zadanych zasad. W opisanej sytuacji absurdem byoby zastanawianie si nad zakwestionowaniem tych prawide, nie mwic ju o ich zmianie. Zasady postpowania s w obydwu przypadkach przyjmowane bez dowodu, stanowic zbir przesanek niezbdnych podczas rozwizywania problemu. W nauce nowatorstwo nie jest a tak podane jak bywa to w innych dziedzinach ludzkiej twrczoci. Weryfikacja paradygmatu nastpuje wiec tylko wwczas, gdy uporczywe niepowodzenie w rozwizywaniu powanej zagadki spowoduje kryzys i doprowadzi do rywalizacji dwch konkurencyjnych paradygmatw. Teoria pretendujca do roli nowego paradygmatu ma do spenieni a pewne wane wymagania. Musi poda rozwizania pewnych zasadniczych problemw, na gruncie ktrych zawid stary paradygmat. Oprcz tego po zmianie paradygmatu winna utrzyma si dotychczasowa skuteczno w rozwizywaniu problemw. Istotne jest te, a by nowe podejcie stwarzao moliwo uzyskania dalszych rozwiza w nowych dziedzinach. Niemniej jednak podczas rewolucji naukowych zawsze maj miejsce zarwno zyski jak i straty. Te drugie zazwyczaj ukrywa si i kwituje milczeniem, dopki gwarantuje to jakikolwiek postp. I tak mechanika Newtona, w przeciwiestwie do arystotelesowskiej lub kartezjaskiej dynamiki, nie wyjania charakteru si przycigania miedzy czstkami materii, ale po prostu zaoya istnienie grawitacji. Pytanie to podjto pniej w ramach oglnej teorii wzgldnoci, ktra udzielia na nie odpowiedzi. Przeciwnicy teorii Newtona widzieli w jego wierze w wewntrzne siy powrt do wiekw ciemnoty. W analogiczny sposb teoria Lavoisiera nie potrafia odpowiedzie na pytanie, dlaczego 9 rne metale s tak bardzo podobne, z czym skutecznie radzia sobie teoria flogistonu . Nie trzeba byo czeka na dwudziesty wiek, aby nauka znw okazaa si zdolna stawi czoa tej kwestii. Oponenci Lavoisiera zgaszali rwnie zastrzeenie, e odrzucenie "zasad chemicznych" na korzy laboratoryjnych pierwiastkw stanowi wycofanie si z potwierdzonych wyjanie na rzecz pustego frazesu. Podobnie te Einstein i inni fizycy sprzeciwiali si dominujcej, probabilistycznej interpretacji fizyki kwantowej. Wybr nowego paradygmatu nie nastpuje etapami, krok po kroku, pod nieugitym naciskiem

materiau dowodowego i logiki. Jest to nagy przeskok przypominajcy psychologiczne nawrcenie 11 lub zmian w spostrzeganiu figury i ta, i odbywa si zgodnie z zasad "wszystko alb o nic" . Naukowcy, ktrzy przechodz do nowego paradygmatu, mwi o dowiadczeniu "Aha", nagym wgldzie lub intuicyjnym olnieniu. Przyczyny jego wystpowania s, rzecz jasna, do zoone; poza skutecznoci samego paradygmatu w porzdkowaniu sytuacji, ktra spowodowaa kryzys w ramach poprzedniego, Kuhn wymienia tutaj motywy natury irracjonalnej: biograficznie uwarunkowane uprzedzenia, dotychczasow renom? bd narodowo jego twrcy i inne. Wan role mog te odgrywa waciwoci estetyczne paradygmatu, takie jak jego elegancja, prostota lub pikno.

10

Odwrotno figura-to na synnym przykadzie "waza lub profile", przedstawionym w roku 1915 przez Edgara Rubina W nauce istnieje skonno do rozpatrywania nastpstw zmiany paradygmatu jako nowej interpretacji wczeniejszych danych. Zgodnie z tym stanowiskiem obserwacje s jednoznacznie okrelone przez natur obiektywnego wiata i aparatu spostrzeeniowego. Tymczasem powyszy pogld jest sam uzaleniony od paradygmatu, stanowic jedno z zaoe kartezjaskiego ujcia wiata. Surowe dane obserwacyjne nie s bynajmniej reprezentacjami czystych spostrzee nie wolno myli bodcw ze spostrzeeniami lub wraeniami. Te drugie zostay uwarunkowane przez dowiadczenie, wyksztacenie, jzyk i kultur. W okrelonych warunkach takie same bodce mog prowadzi do odmiennych spostrzee, a odmienne bodce do tych samych spostrzee. Przykadem pierwszego s wieloznaczne obrazki, ktre wywouj radykaln zmian figury spostrzeeniowej (Gestaltu) . Najsynniejsze wrd nich s rysunki, ktre mona postrzega na dwa rne sposoby, np. jako kaczk albo krlika, czy analogicznie jako antyczn waz lub dwa profile ludzkie. Dobrym 12 przykadem drugiego jest osoba w okularach pryzmatycznych , ktra uczy si korygowa spostrzegany obraz wiata. Nie istnieje neutralny jzyk obserwacji oparty wycznie na obrazach 13 siatkwkowych . Rozumienie natury bodcw, narzdw zmysw oraz ich wzajemnych dwukierunkowych powiza jest odwzorowaniem istniejcej teorii spostrzegania i ludzkiej wiadomoci. Naukowiec, ktry przyjmuje nowy paradygmat, nie tyle w nowy sposb interpretuje rzeczywisto, ile raczej przypomina osob, ktra naoya odwracajce szka. Obserwujc te same przedmioty oraz ich konfiguracje i bdc tego wiadomym, odkrywa, e ulegy one gruntownemu przeobraeniu, zarwno jako cao, jak te w wielu szczegach. Nie bdzie przesad powiedzenie, e ilekro zmianie ulega paradygmat, tyle razy wraz z nim odmienia si wiat naukowcw. Stosuj oni nowe przyrzdy, penetruj nowe obszary, zwracaj uwag na odmienne sprawy i nawet znane sobie rzeczy spostrzegaj w cakiem nowy sposb. T kracow zmian percepcji mona, wedug Kuhna , porwna z nieoczekiwanym przeniesieniem si na inn planet. Nie uda si z absolutn precyzj oddzieli faktu naukowego od paradygmatu. wiat badacza ulega ilociowym i jakociowym zmianom dziki nowym osigniciom na gruncie faktw oraz teorii. Zwolennicy nowatorskiego paradygmatu na og nie traktuj zmiany koncepcji jako nowego, ale w kocu wzgldnego spojrzenia na rzeczywisto. Wkrtce potem pojawia si u nich dno do zdyskredytowania starego paradygmatu i uznania nowego za precyzyjny opis. Jedna k w cisym znaczeniu adna ze starych teorii nie bya naprawd niesuszna, pod warunkiem e uyto jej wycznie wobec tych zjawisk, ktre moga wyjani w sposb adekwatny. Nieprawidowe byo natomiast uoglnianie jej na inne sfery. Std te, wedug Kuhna, stare teorie mona utrzyma i traktowa jako poprawne, o ile zakres ich zastosowania ogranicza si tylko do tych zjawisk i takiej dokadnoci obserwacji, jakiej jeszcze dotycz dowody eksperymentalne, ktre mamy do dyspozycji.

Powoduje to, e uczony nie moe wypowiada si "naukowo" i autorytatywnie o adnym obserwowanym dotd zjawisku. cilej mwic, zawsze kiedy badania wkraczaj w nowy obszar poszukuj takiego stopnia dokadnoci, dla ktrego teoria nie posiada precedensu, poleganie paradygmacie jest niedopuszczalne. Z tego punktu widzenia nawet teoria flogistonu moga nigdy zosta obalona, gdyby nie uoglniono jej poza sfer zjawisk, ktre bya w stanie wyjani.

nie lub na nie

Po zmianie paradygmatu star teorie mona w pewnym sensie traktowa jako szczeglny przypadek nowej, z tym e trzeba j w tym celu ponownie sformuowa oraz zmodyfikowa. Jej korekta bywa podejmowana wycznie dlatego, e naukowiec moe skorzysta z walorw oceny postfactum; pociga ona za sob zmian znaczenia podstawowych poj. Tak np. mechanik Newtona mona zreinterpretowa jako szczeglny przypadek teorii wzgldnoci Einsteina i poda wyjanienie, w jaki sposb funkcjonuje ona w granicach swej stosowalnoci. Niemnie jednak pewne podstawowe pojcia, takie jak przestrze, czas czy masa, ulegaj cakowitej zmianie i nie s rwnoznaczne w obu teoriach. Mechanika newtonowska zachowa suszno pod warunkiem, e nie bdzie rocia sobie pretensji do zastosowa przy wysokich prdkociach ani do nieograniczonej dokadnoci swoich opisw lub przewidywa. Zgodno z obserwowanymi faktami wykazyway, choby tylko w przyblieniu, wszystkie znaczce teorie w historii. Na adnym szczeblu rozwoju nauki nie istnieje ostateczna odpowied, czy dana teoria koresponduje z faktami, lub w jakim sto pniu, jednak porwnywanie dwch paradygmatw i pytanie, ktry z nich lepiej odpowiada obserwowanym faktom, posiada gboki sens. Tak czy owak paradygmaty zawsze naley traktowa wycznie jako modele, a nie ostateczne opisy rzeczywistoci. Przyjcie nowego paradygmatu rzadko bywa atwe, poniewa zaley od szeregu czynnikw natury emocjonalnej, politycznej i administracyjnej, a nie jest po prostu kwesti logicznego dowodu. W zalenoci od istoty i zakresu paradygmatu oraz od konkretnej sytuacji potrzeba przy najmniej jednego pokolenia zanim nowy sposb patrzenia na wiat cakowicie utrwali si w spoecznoci naukowej. Ilustruj to stwierdzenia dwch wielkich uczonych. Pierwszym z nich jest fragment zamykajcy O 14 pochodzeniu gatunkw Karola Darwina (1859) : "Jakkolwiek zupenie jestem przekonany o susznoci pogldw w dziele tym w zwizej formie zawartych, nie spodziewam si jednak bynajmniej przekona wytrawnych naturalistw, ktrych umysy przepenione s licznymi faktami rozpatrywanymi w cigu wielu lat z punktw widzenia wprost przeciwnych moim. (...) z ufnoci jednak spogldam w przyszo na modych naprzd podajcych naturalistw, ktrzy zdolni bd do bezstronnego osdzenia tej kwestii." Mocniejszy jeszcze jest komentarz Maxa Plancka w jego Autobiogr afii 15 uczonego : "(...) nowa prawda naukowa nie triumfuje wskutek zwycistwa nad swymi oponentami, zmusiwszy ich, aby przejrzeli, ale raczej dlatego, e jej przeciwnicy w kocu umieraj i dorasta nowe pokolenie, ktremu nie bdzie ona ju obca." Gdy tylko nowy paradygmat zostaje przyjty i zaadaptowany, jego podstawowe zaoenia wcza si do podrcznikw, ktre stanowic rda autorytetu oraz instrumenty pedagogiczne, po kadej rewolucji naukowej musz by napisane od nowa. Z samej swej natury d one ni e tylko do zamaskowania specyfiki, ale wrcz samego istnienia rewolucji, ktre je stworzyy. Nauka zostaje w nich ukazana jako szereg poszczeglnych odkry i spostrzee, ktre w caej swej rozcigoci odpowiadaj wspczesnej im wiedzy. W ten sposb moe si wydawa, e uczeni od samego pocztku starali si osiga cele odzwierciedlone w najnowszym paradygmacie. W swych interpretacjach historycznych podrczniki ujmuj na og tylko te aspekty dziea poszczeglnych naukowcw, ktre mona uzna za wkad we wspczesny punkt widzenia. Na przykad omawiajc mechanik newtonowsk nic nie wspominaj na temat roli, jak Newton przypisuje Bogu ani o jego gbokim zainteresowaniu astrologi i alchemi, a byy to kwestie nieodczne dla jego filozofii. Podobnie nie przeczytamy w nich, e u Kartezjusza dualizm duszy i ciaa sugerowa istnienie Boga. W typowych podrcznikach zazwyczaj nie znajdziemy wzmianki o tym, e liczni twrcy wspczesnej fizyki, tacy jak: Einstein, Bohm, Heisenberg, Schroedinger, Bohr i Oppenhei mer nie tylko odkryli, e ich dzieo jest cakowicie zgodne ze wiatopogldem mistycznym, ale w pewnym sensie przez swoje naukowe poszukiwania faktycznie wkroczyli w sfery mistyki. Kiedy podrczniki s na nowo napisane, poznanie znw wyglda jak liniowy, kumulacyjny proces, a dzieje nauki zdaje si charakteryzowa stopniowy przyrost wiedzy. Znaczenie ludzkich bdw i uprzedze zostao zbagatelizowane, a cykliczna dynamika paradygmatw z ich okresowymi zmianami ulega zatarciu. Przygotowano grunt dla bezpiecznego praktykowania normalnej nauki, przynajmniej do czasu kolejnego nagromadzenia si obserwacji kwestionujcych nowy paradygmat. Inny wany filozof, ktrego dzieo jest wysoce stosowne w tym kontekcie, to Philipp Frank. W 16 przeomowej ksice Philosophy of Science przedstawi on wnikliw analiz powiza midzy obserwowalnymi faktami a teoriami w nauce. Udao mu si obali mit, wedug ktrego teorie naukowe mona w logiczny sposb wyprowadzi z dostpnych faktw oraz e s one jednoznacznie okrelone

przez obserwacje ze wiata zjawisk . Wykorzystujc historyczne przykady: geometri Euklidesa, Riemanna i obaczewskiego, mechanik Newtona, teori wzgldnoci Einsteina i fizyk kwantow, zaprezentowa on unikalne spojrzenie na charakter i dynamik teorii w nauce. Wedug Franka kady system naukowy opiera si na niewielkiej liczbie podstawowych zaoe dotyczcych rzeczywistoci, czyli aksjomatw, ktre uwaa si za oczywiste. Prawdziwo aksjomatw odkrywa si nie w drodze rozumowanie, ale poprzez bezporedni intuicj. Stanowi one 18 raczej dzieo twrczych si umysu, ni rezultat dedukcji . Przy uyciu cisych logicznych procedur z aksjomatw mona wyprowadzi system innych zda teoretycznych, czyli twierdze. Otrzymany system teoretyczny ma charakter czysto logiczny jest on samopotwierdzajcy si, a jego prawdziwo w gruncie rzeczy nie zaley od zdarze zachodzcych w wiecie fizycznym. Aby oceni stopie jego praktycznego zastosowania i korespondencji, musimy przetestowa zaleno midzy opisanym systemem a obserwacjami empirycznymi. W tym celu elementy teorii trzeba opisa przy 19 pomocy "definicji operacyjnych", w rozumieniu Bridgmana . Tylko wtedy potrafimy okreli stopie i granice zastosowania systemu teoretycznego do rzeczywistoci materialnej. Logicznej prawdy geometrii Euklidesa ani mechaniki Newtona nie zniszczyo odkrycie, e ich zastosowanie do rzeczywistoci fizycznej posiada okrelone granice. Wedug Franka, prawie wszystkie hipotezy s w istocie oparte na domysach. Rnica midzy hipotez czysto filozoficzn a naukow polega na tym, e ta druga moe by testowa na. Nie ma znaczenia, czy teoria naukowa odwouje si do zdrowego rozsdku to wymaganie zostao odrzucone ju przez Galileusza. Moe ona by wrcz fantastyczna i absurdalna, pod warunkiem, e da si j zweryfikowa na poziomie wsplnego dowiadczenia. Przeciwnie, bezporednie twierdzenie dotyczce natury wszechwiata, ktrego nie mona podda weryfikacji eksperymentalnej, jest czysto metafizyczn spekulacj, a nie teori naukow. Do tej kategorii bezspornie nale, takie zdania jak: "Wszystko co istnieje posiada natur materialn i nie ma adnego wiata duchowego." i: "wiadomo jest produktem materii", nawet jeli brzmi one jak oczywisto dla zdrowego rozsdku lub w uszach mechanistycznego naukowca. Najskrajniejsz krytyk naukowej metodologii i jej dzisiejszych zastosowa sformuowa Paul 20 Feyerabend. W swej wywrotowej ksice Przeciw metodzie dowodzi on z naciskiem, e nauka nie jest, ani nie moe by rzdzona przez system staych, niezmiennych, uniwersalnych zasad. Historia dostarcza jednoznacznych dowodw, e nauka jest w istocie przedsiwziciem anarchistycznym. Na przestrzeni dziejw przypadki naruszania podstawowych regu epistemologicznych nie byy wcale incydentalne okazyway si one wrcz absolutnie niezbdne. Najskuteczniejsze dociekania naukowe nigdy nie przebiegay zgodnie z metod racjonaln. Generalnie w historii nauki, a zwaszcza podczas wielkich rewolucji, uparte trzymanie si kanonw wczesnej metodologii nie przyspieszyoby rozwoju, a wrcz spowodowao zastj. Rewolucja kopernikaska i inne wiekopomne osignicia wspczesnej nauki przetrway wycznie dziki temu, e w przeszoci wielokrotnie odstpiono od racjonalnoci. Tak zwany warunek cigoci, ktry wymaga, eby nowa hipoteza bya zgodna z ju przyjtymi, jest nieuzasadniony i bezproduktywny. Wyklucza on hipotez nie dlatego, e nie zgadza si ona z faktami, ale dlatego, e stoi w sprzecznoci z inn teori. W konsekwencji prowadzi to do ochrony i utrzymania tej teorii, ktra jest starsza, a nie tej, ktra jest lepsza. Hipotezy sprzeciwiajce si ustalonym teoriom dostarczaj dowodw, ktrych nie da si uzyska w aden inny sposb. Fakty s cilej zwizane z teoriami, anieli zakada to tradycyjna nauka, i niektre z nich nigdy nie ujrzayby wiata dziennego bez pomocy alternatyw wobec uznanych teorii. Kiedy rozpatrujemy zagadnienie weryfikacji, kwesti nadrzdn jest wykorzystanie caego zestawu zachodzcych na siebie teorii, ktre odpowiadaj faktom, ale s wzajemnie sprzeczne. Zasadnicz cz metody empirycznej stanowi wynajdywanie w ramach dyskusji alternatyw wzgldem pogldu centralnego. Nie wystarczy porwnanie teorii z obserwacjami albo faktami. Dane uzyskane w ramach okrelonej szkoy teoretycznej nie bd wolne od podstawowych zaoe teoretycznych i filozoficznych danego systemu. Naprawd naukowe porwnanie dwch teorii musi odnie si do "faktw" i "obserwacji" na gruncie tej teorii, ktra jest testowana. Skoro fakty, obserwacje, a nawet kr yteria oceny, s "specyficzne dla paradygmatu", to najwaniejsze waciwoci formalne teorii wykrywa si dziki ich wzajemnemu przeciwstawieniu, a nie w drodze analizy. Jeli naukowiec pragnie rozszerzy empiryczn tre zajmowanego przez siebie stanowiska, to konieczne jest uycie pluralistycznej metodyki: wprowadzenie konkurencyjnych teorii i

17

porwnywanie pogldw midzy sob, a nie pogldw z dowiadczeniem. Nie ma takiej idei ani szkoy myli, chociaby nawet najstarszej lub z pozoru niedorzecznej, ktr a nie byby w stanie poszerzy naszej wiedzy. Staroytne systemy duchowe i mity plemienne wydaj si nam dziwaczne i bezsensowne tylko dlatego, e ich naukowa tre albo pozostaje nieznana, albo zostaa znieksztacona przez antropologw lub filozofw pozba wionych podstawowej wiedzy fizycznej, medycznej czy astronomicznej. Racjonalno w nauce nie moe by uniwersalna, nie da si te cakowicie wykluczy irracjonalizmu. Nie istnieje prosta, interesujca teoria, zgodna z wszystkimi faktami w danej dziedzinie. Odkrywamy, e w adnej teorii nie powiodo si odtworzenie pewnych wynikw ilociowych, a pod wzgldem jakociowym s one w zaskakujcym stopniu niekompletne. Kada metodologia, nawet najoczywistsza, posiada wasne granice. Nowe teorie ograniczaj si pocztkowo do stosunkowo wskiej sfery zagadnie, powoli ogarniajc pozostae obszary. O ich rozprzestrzenieniu rzadko decyduj te elementy, ktre stanowiy tre dotychczasowych. Tworzcy si aparat pojciowy nowej teorii od samego pocztku zaczyna okrela swoiste problemy i obszary zagadnie. Niejedno wczeniejsze pytanie, fakt albo obserwacja, ktra posiadaa sens jedynie w zaniechanym kontekcie, okazuj si nieoczekiwanie trywialne i nieistotne o takich zapomina si lub przekada je na pniej. I na odwrt, w charakterze spraw o szczeglnym znaczeniu pojawia si mnstwo zupenie nowych kwestii. Powysze omwienie rewolucji naukowych, dynamiki paradygmatu i funkcji teorii w nauce moe wywrze na wspczesnym czytelniku wraenie, e ta praca ma przede wsz ystkim znaczenie historyczne. Nietrudno byoby wwczas przyj, e ostatni wielki przeom w myleniu mia miejsce na pocztku tego wieku i e nastpna rewolucja naukowa nastpi kiedy w odlegej przyszoci. Jednak gwnym przesaniem niniejszej ksiki jest myl, e nauka Zachodu zblia si do zmiany paradygmatu o bezprecedensowych rozmiarach, zmiany ktra odmieni nasze koncepcje na temat rzeczywistoci i ludzkiej natury, wypeni przepa istniejc miedzy mdroci staroytnych a nowoczesn nauk oraz pogodzi duchowo Wschodu z pragmatyzmem Zachodu.

Wstecz / Spis treci / Dalej Czar mechanistycznej wiedzy Newtona i Kartezjusza Przez trzy ostatnie wieki w zachodniej nauce dominowa paradygmat newtonowsko -kartezjaski szkoa mylenia oparta na dorobku brytyjskiego uczonego Isaaka Newtona i francuskiego filozofa 21 Rene Descartesa . Dziki zastosowaniu tego modelu fizyka dokonaa zdumiewajcego postpu, zdobywajc znaczne powaanie pord przedstawicieli wszystkich pozostaych dyscyplin. Wyznaczya ona dla caego wiata nauki normy konsekwentnego uycia matematyki, skutecznego rozwizywania problemw i udanych zastosowa w rnych obszarach codziennego ycia. Moliwo odniesienia podstawowych poj i odkry do mechanistycznego modelu wszechwiata, powstaego w ramach newtonowskiej fizyki, staa si powanym kryterium naukowym w wielu zoonych, sabiej rozwinitych dziedzinach, takich jak: biologia, medycyna, psychologia, psychiatria, antropologia i socjologia. Tak zdecydowane poparcie dla mechanistycznego wiatopogldu pocztkowo wywierao bardzo pozytywny wpyw na postp naukowy w wymienionych dyscyplinach. Jednak w trakc ie dalszego rozwoju baza teoretyczna uzyskana w paradygmacie newtonowsko-kartezjaskim utracia sw nowatorsk moc, stajc si powan przeszkod w badaniach naukowych i dalszym postpie. Od pocztku XX wieku fizyka ulegaa gbokim, radykalnym zmianom, ktre wykroczyy poza mechanistyczny wiatopogld i wszystkie gwne zaoenia paradygmatu newtonowsko kartezjaskiego. W wyniku tego niezwykego przeobraenia staa si ona dosy zoona, tajemnicza i niezrozumiaa dla wikszoci naukowcw spoza grona fizykw, tote takie dyscypliny jak medycyna, psychologia i psychiatria nie zdyy dostroi si do tych gwatownych przemian ani uwzgldni ich we wasnym sposobie mylenia. wiatopogld od dawna przestarzay dla wspczesnej fizyki w wielu innych dziedzinach nadal uwaa si za naukowy, z uszczerbkiem dla przyszego postpu. Wyniki i spostrzeenia, ktre sprzeciwiaj si mechanistycznemu modelowi wszechwiata, prbuje si odrzuca lub zataja, a projekty badawcze niezgodne z dominujcym paradygmatem nie maj sz ans na finansowanie. Uderzajce przykady stanowi: parapsychologia, alternatywne metody podejcia do 22 leczenia, badania nad psychodelikami, tanatologia oraz pewne dziedziny bada terenowych w antropologii. W cigu ostatnich dwudziestu lat antyrozwojowy i bezproduktywny charakter starego paradygmatu stawa si stopniowo coraz bardziej oczywisty, zwaszcza w tych dziedzinach nauki, ktrych przedmiotem bada jest czowiek. W psychologii, psychiatrii i antropologii teoretyczne rozamy osigny taki poziom, e wymienione dyscypliny wygldaj na dotknite gbokim kryzysem, 23 porwnywalnym do tego, ktry spotka fizyk w czasach dowiadczenia Michelsona i Morleya . Istnieje pilna potrzeba zasadniczej zmiany paradygmatu, ktra pozwoli wchon rosncy potok rewolucyjnych danych z rnych dziedzin, pozostajcych w nierozwizywalnym konflikcie ze starymi modelami. Wielu uczonych sdzi, e nowy paradygmat powinien take umoliwi wypenienie luki, jaka oddziela nasz klasyczn psychologi i psychiatrie od gbokiej mdroci staroytnych oraz wschodnich szk mylenia. Zanim dokadnie rozwaymy przyczyny zapowiadajcej si rewolucji naukowej oraz jej moliwe kierunki, warto przytoczy te charakterystyczne cechy starego paradygmatu, ktrych suszno jest dzi powanie kwestionowana. Mechanistyczny wszechwiat Newtona to wszechwiat stabilnej materii zbudowanej z atomw : maych, niezniszczalnych czstek, ktre stanowi jej podstawowe cegieki. S one w gruncie rzeczy bierne i niezmienne, ich masa i ksztat wci pozostaj jednakowe. Najwaniejszym wkadem Newtona do skdind porwnywalnego modelu atomistw greckich byo precyzyjne zdefiniowanie siy dziaajcej miedzy tymi czstkami. Okreli j on jako si cienia (grawitacji) i ustali, e jest ona wprost proporcjonalna do kwadratu odlegoci pomidzy czsteczkami. W systemie Newtona grawitacja jest do tajemniczym zjawiskiem. Traktowana jest jako nieodczny atrybut cia, na ktre wywiera wpyw, a jej dziaanie natychmiast przejawia si na odlego. Inn istotn cech newtonowskiego wszechwiata jest trjwymiarowa przestrze klasycznej geometrii Euklidesa, ktra jest absolutna, staa i zawsze w spoczynku. Rnica pomidzy materi a pust przestrzeni jest wyrazista i jednoznaczna. Podobnie, czas jest absolutny, aut onomiczny, niezaleny od materialnego wiata, wykazujc jednostajny, niezmienny przepyw od przeszoci przez teraniejszo ku przyszoci. Wedug Newtona wszystkie procesy fizyczne mona sprowadzi do ruchu punktw materialnych, wynikajcego z dziaajcej miedzy nimi siy cienia, ktra powoduje ich wzajemne przyciganie. Newton potrafi opisa dynamik wzmiankowanych si przy uyciu rachunku rniczkowego nowego ujcia matematycznego, ktre w tym celu wynalaz.
24

Uzyskana wizja wszechwiata to ogromny, cakowicie deterministyczny mechanizm zegarowy. Czstki poruszaj si zgodnie z odwiecznymi, niezmiennymi prawami, a zdarzenia i procesy w wiecie materialnym skadaj si z acuchw wspzalenych przyczyn i skutkw. W rezultacie powinna by moliwa, przynajmniej w teorii, dokadna rekonstrukcja kadego minionego stanu we wszechwiecie oraz przewidzenie z cakowit pewnoci jego przyszoci. W praktyce nie jest to w tej chwili moliwe, ale te okoliczno tumaczy si nasz niemono uzyskania cisych informacji na temat wszystkich wewntrznych zmiennych zwizanych z dowolnym, konkretnym stanem. Teoretyczna moliwo wykonania podobnego przedsiwzicia nigdy nie bywa powanie kwestionowana. Stanowi ona zasadniczy skadnik mechanistycznego wiatopogldu jako jego podstawowe zaoenie metafizyczne. 25 Ilya Prigogine nazwa to przewiadczenie o nieograniczonej przewidywalnoci "mitem zaoycielskim klasycznej nauki Doniosy wpyw na filozofi i histori nauki ostatnich dwustu lat wywar rwnie Rene Descarte s, jeden z najwikszych filozofw francuskich. Jego najistotniejszym wkadem, jaki wnis na rzecz wiodcego paradygmatu, byo sformuowanie skrajnie absolutnego dualizmu midzy umysem (res cogitans] a materi (res extensa), prowadzce do przekonania, e materialny wiat mona opisa obiektywnie, w sposb niezaleny od ludzkiego obserwatora. Ta koncepcja przyczynia si do dynamicznego rozwoju nauk przyrodniczych i techniki, ale jednym z jej kocowych nastpstw jest powane zaniedbanie holistycznego podejcia do czowieka, spoeczestwa i ycia na naszej planecie. W tym sensie dziedzictwo Kartezjusza okazao si trudniejszym do wyplenienia skadnikiem zachodniej nauki ni mechanistyczny wiatopogld Newtona. Nawet Albert Einstein geniusz, ktry podway podstawy newtonowskiej fizyki, samodzielnie opracowa teori wzgldnoci i zapocztkowa 26 powstanie teorii kwantowej nie by w stanie wyzwoli si spod uroku kartezjaskiego dualizmu . Ilekro uywamy terminu "paradygmat newtonowsko-kartezjaski", powinnimy zdawa sobie spraw, e mechanistyczna nauka Zachodu wypaczya i znieksztacia spucizn obu tych wielkich mylicieli. Zarwno dla Newtona, jak i Kartezjusza pojecie Boga byo zasadniczym elementem ich filozofii i wiatopogldu. Newton by osob gboko duchow, ktra przejawiaa wielkie zainteresowanie astrologi, okultyzmem i alchemi. Wedle sw jego biografa, Johna Maynarda 27 Keynesa , by on raczej ostatnim z wielkich magw, anieli pierwszym wybitnym uczonym. Newton wierzy, e wszechwiat jest ze swej natury materialny, ale nie sdzi, e jego pochodzenie mona wyjani za pomoc materialnych przyczyn. Wedug niego, to Bg stworzy na pocztku czstki materialne, siy miedzy nimi i prawa, ktre rzdz ich ruchem. Wszechwiat, odkd zosta stworzon y, bdzie wci funkcjonowa niczym maszyna i wanie w takim kontekcie mona go opisywa lub wyjania. Descartes rwnie wierzy, e wiat istnieje obiektywnie i niezalenie od ludzkiego obserwatora, jakkolwiek dla niego obiektywno opieraa si na tym, e wiat jest nieustannie postrzegany przez Boga. Zachodnia nauka poddaa Newtona i Descartesa takim samym zabiegom, jakimi Marks i Engels posuyli si w stosunku do Hegla. Formuujc zasady materializmu dialektycznego i historycznego, odrzucili oni heglowsk fenomenologie ducha wiata, zachowujc jego dialektyk, ale zastpiwszy ducha materi. Analogicznie, pogldy teoretyczne sformuowane w szeregu dyscyplin to wrcz logiczne rozszerzenia modelu newtonowsko-kartezjaskiego, ale ze sceny znikno ju wyobraenie boskiej inteligencji, ktre stanowio sedno koncepcji u obu tych wielkich ludzi. Wynikajcy z nich zamierzony i skrajny materializm filozoficzny sta si now ideow opok wspczesnego wiatopogldu naukowego. Model newtonowsko-kartezjaski z wszystkimi swoimi konsekwencjach i zastosowaniach okaza si wyjtkowo skuteczny w wielu dziedzinach. Umoliwi caociowe wyjanienie podstaw mechaniki ukadu sonecznego i zosta z powodzeniem wykorzystany do wyjaniania ustawicznego ruchu 28 pynw , drga cia elastycznych oraz w termodynamice. Okaza si podstaw i si napdow ogromnego postpu nauk przyrodniczych w XVIII i XIX wieku. Dyscypliny, ktre wzoroway si na Newtonie i Kartezjuszu, dopracoway szczegy obrazu wszechwiata jako niezwykle zoonego mechanicznego ukadu konstrukcji, ktra powstaa z biernej, bezwadnej materii bez udziau wiadomoci czy twrczej inteligencji. Poczwszy od Wielkiego Wybuchu, przez pocztkowe rozszerzanie si galaktyk, a do powstania ukadu sonecznego i pierwszych procesw geofizycznych, ktre uksztatoway nasz planet, kosmiczn ewolucj rzdziy rzekomo wycznie lepe, mechaniczne siy. Zgodnie z tym modelem ycie powstao przypadkowo w praoceanie jako skutek losowych reakcji chemicznych. W podobny sposb, zupenie mechanicznie, bez udziau inteligentnej zasady, na drodze losowych mutacji genetycznych i naturalnej selekcji, pojawia si komrkowa budowa substancji organicznej i ewolucja do wyszych form ycia, ktra gwarantowaa przeycie osobnikom najlepiej przystosowanym. To wreszcie zaowocowao

rozgazionym systemem filogenetycznym gatunkw, ktre ukadaj si w nim hierarchicznie, wedug rosncego poziomu zoonoci. Wwczas, gdzie bardzo wysoko na tym darwinistycznym drzewie rodowym, wystpio spektakularne i jak dotd niewyjanione zjawisko: bezrozumna i bezwadna materia staa si wiadoma siebie oraz otaczajcego j wiata. Cho mechanizm zaangaowany w owo cudowne zdarzenie cakowicie wymyka si najprymitywniejszym wrcz prbom naukowych docieka, to suszno omawianego zaoenia metafizycznego przyjmuje si bez dowodu, a rozwizanie tej zagadki milczco przerzuca na przysze badania. Naukowcy nawet nie uzgodnili miedzy sob na ktrym etapie ewolucji pojawia si wiadomo. Niemniej jednak przekonanie, e wiadomo ogranicza si do ywych organizmw i e wymaga wysoko rozwinitego centralnego systemu nerwowego, stanowi fundamentalny postulat materialistycznego, mechanistycznego wiatopogldu. wiadomo uwaa si za wytwr wysoce zorganizowanej ma terii orodkowego ukadu nerwowego 29 oraz za epifenomen procesw fizjologicznych zachodzcych w mzgu . Oczywicie przekonanie, e wiadomo jest wytworem mzgu, nie jest cakowicie arbitralne. Opiera si ono na przytaczajcej liczbie spostrzee z za kresu neurologii oraz psychologii klinicznej i eksperymentalnej, ktre wskazuj na cise zwizki miedzy rnymi cechami wiadomoci a fizjologicznymi lub patologicznymi procesami przebiegajcymi w mzgu, takimi jak urazy, nowotwory lub infekcje. Na przykad stuczenie mzgu lub jego niedotlenienie moe spowodowa utrat przytomnoci. Nowotwr lub uraz pata skroniowego wywouje okrelone znieksztacenia procesw 30 wiadomoci, ktre s dla typowe, a rne od zmian zwizanych z lezj przedczoow . Zakaenia mzgu lub podanie pewnych lekw o waciwociach psychoaktywnych, takich jak rodki nasenne, pobudzajce lub psychodeliczne, przyczyniaj si do powstawania w wiadomoci dosy charakterystycznych zmian. Zmiany stanu wiadomoci zwizane z zaburzeniami neurologicznymi s niekiedy tak specyficzne, e mog si przyczyni do postawienia waciwej diagnozy. Poza tym, po udanym zabiegu chirurgicznym lub innej interwencji medycznej moe mie miejsce widoczny postp kliniczny. Obserwacje te niewtpliwie wskazuj, e miedzy wiadomoci a mzgiem istnieje cisy zwizek, ale niekoniecznie musz one dowodzi, e wiadomo jest wytwarzana przez mzg. Suszno wniosku, do jakiego dosza mechanistyczna nauka, jest bardzo problematyczna i z pewnoci mona sobie wyobrazi takie systemy teoretyczne, ktre tumaczyyby znane wyniki w cakowicie odmienny sposb. Mona to pokaza na prostym przykadzie odbiornika telewizyjnego. Jako jego obrazu i dwiku cile zaley od prawidowego dziaania wszystkich podzespow, a uszkodzenie lub zniszczenie ktrego z nich spowoduje specyficzne zakcenia. Mechanik moe rozpozna uszkodzon cze na podstawie charakteru zakce i zaradzi kopotom przez jej wymian lub napraw urzdzenia. Nikt z nas nie uznaby tego za naukowy dowd tego, e program powstaje w odbiorniku, gdy telewizja jest systemem stworzonym przez czowieka i jej dziaanie jest oglnie znane. Tymczasem mechanistyczna nauka wanie tego rodzaju wniosek wycigna w stosunku do mzgu i wiadomoci. Czy nie jest wobec tego zastanawiajce, e Wilder Penfield (wiatowej sawy neurochirurg, ktry prowadzi przeomowe badania nad mzgiem i wnis znaczcy wkad do 31 wspczesnej neurofizjologii) w swojej ostatniej ksice The Mystery of the Mind , ktra sumuje dorobek jego ycia, wyrazi gbok wtpliwo, czy wiadomo jest wytworem mzgu i czy mona j wytumaczy na gruncie anatomii i fizjologii mzgowia. Zgodnie z materialistyczn nauk, poszczeglne organizmy s w istocie oddzielnymi ustrojami, ktre za porednictwem narzdw zmysw mog kontaktowa si z zewntrznym wiatem i midzy sob nawzajem. We wszystkich aktach komunikacji porednicz znane rodzaje energii. Procesy psychiczne wyjania si w kategoriach reakcji organizmu na rodowisko oraz twrczego ponowne go poczenia wczeniejszych danych zmysowych, ktre zostay zgromadzone w cigu obecnego ycia 32 osobnika i s przechowywane w mzgu w postaci engramw . Psychologia materialistyczn stosuje si do maksymy nalecej do szkoy empirystw brytyjskich, ktr wyrazi zwile John Locke 33 (1823) : "Nihilestin intellectu quod non antea fuerit in sensu." ("W umyle nie ma nic takiego, co wczeniej nie wyryoby si w zmysach.") Zdarzenia z przeszoci zostaj w nieodwracalny sposb utracone z powodu liniowej natur y czasu, chyba e zostan zapisane w okrelonych ukadach pamici. Wszelkiego rodzaju wspomnienia wymagaj zatem specyficznego, materialnego podoa: komrek orodkowego ukadu nerwowego lub fizykochemicznego kodu genw. Wspomnienia zdarze z ycia indywid ualnego istnienia przechowywane s w magazynach pamici w orodkowym ukadzie nerwowym. Psychiatria dysponuje przytaczajcym materiaem dowodzcym, e u ludzi wspomnienia te nie tylko s przywoywane wiadomie, ale w okrelonych warunkach mog te faktycznie oywa na nowo w

wyrazisty i zoony sposb. Jedynym znanym podoem do przenoszenia informacji dziedzicznej i filogenetycznej jest fizykochemiczny kod czsteczek DNA i RNA. Wspczesny model; medyczny uznaje moliwo takiego przekazu informacji dotyczcych mechanizmw rozwoju podowego, czynnikw konstytucjonalnych, wrodzonych predyspozycji, cech lub zdolnoci rodzicielskich i podobnych zjawisk, ale zdecydowanie nie w przypadku zoonych wspomnie o konkretnych zdarze, ktre poprzedzay poczcie danego osobnika. Pod wpywem modelu Freuda, w gwnym nurcie psychiatrii i psychoterapii przyja si koncepcja, e nowonarodzone dziecko to tabula rasa ("czysta, nie zapisana tablica"), a jego rozwj zostaje cakowicie okrelony przez acuch przey z okresu dziecistwa. Wspczesna wiedza medyczna wyklucza moliwo, e w dziecicej pamici moe zapisa si przeycie biologicznych narodzin powodem najczciej podawanym w podrcznikach medycznych jest niedojrzao kory mzgowej 34 noworodka (nieukoczona mielinizacja osonek neuronw mzgowych) . Dziedziczno, niejasne czynniki konstytucjonalne, fizyczne uszkodzenia organizmu, i by moe rnice we wzgldnej sile rnych popdw, to na og jedyne czynniki uznawane przez psychiatrw i psychologw w koncepcjach dotyczcych rozwoju. Wedug materialistycznej psychologii, uzyskiwanie wszelkich nowych informacji moliwe jest 35 wycznie przez bezporednie wejcie sensoryczne . W mechanistycznej, nauce nawet takie zjawiska, jak ludzka inteligencja, sztuka, religia, etyka i sama nauka, prbuje si wyjani jako wytwr materialnych procesw zachodzcych w mzgu. Prawdopodobiestwo, e ludzka inteligencja wyksztacia si samodzielnie od pocztku do koca z chemicznego szlamu w praoceanie, dziki acuchom przypadkowych, mechanicznych procesw, ostatnio zostao celnie porwnane do prawdopodobiestwa powstania Boeinga 747 w gigantycznym podmuchu tornada, ktre przeszo przez zomowisko. To wielce nieprawdopodobne zaoenie jest stwierdzeniem metafizycznym i nie da si go udowodni przy pomocy metod istniejcych w nauce. Nie jest ono, jak to wyjtkowo zagorzale utrzymuj jego zwolennicy, informacj naukow wedug dzisiejszego stanu wiedzy stanowi co najwyej jeden z czoowych mitw nauki Zachodu. Mechanistyczna nauka ma za sob dziesitki lat praktyki w obronie swojego systemu przekona za 36 pomoc nadawania etykietki "psychozy" kademu powaniejszemu odstpstwu od spostrzeeniowej i teoretycznej zgodnoci z modelem newtonowsko-kartezjaskim a etykietki "faszywej nauki" wszystkim badaniom prowadzcym do uzyskania niewygodnych wynikw. Takie postpowanie wywaro prawdopodobnie bezporedni, destrukcyjny wpyw na teori i praktyk psychiatryczn. Wspczesne teorie psychiatryczne nie s w stanie poprawnie wytumaczy caego szeregu zjawisk, 37 ktre znajduj si poza obrbem biograficznej sfery niewiadomoci , takich jak omawiane szczegowo w tej ksice dowiadczenia okooporodowe i pozaosobowe. Gaa ta sytuacja posiada powane nastpstwa, poniewa gruntowna wiedza na temat pozabiograficznych sfer dowiadczenia jest absolutnie niezbdna, aby naprawd zrozumie wikszo zagadnie, jakimi zajmuje si psychiatria. Na przykad gbsze pojmowanie procesu psychotycznego jest waciwie niemoliwe bez uwzgldnjenja transpersonalnych wymiarw psychiki. Std te w znanych wyjanieniach w celu uzasadnienia znieksztace "obiektywnej rzeczywistoci" lub innych niezrozumiaych, dziwacznych przejaww proponuje si pytk i nieprzekonujc interpretacj psychodynamiczn, ktra sprowadza omawiane problemy do czynnikw biograficznych z wczesnego dziecistwa, albo te zakada istnienie nieznanych zalenoci biochemicznych. Sabo eksplanacyjna starego paradygmatu jest jeszcze wyraniejsza w stosunku do istotnych zjawisk spoeczno-kulturowych, takich jak: szamanizm, religia, mistyka, ryty przejcia, staroytne misteria i obrzdy uzdrawiania w rozmaitych kulturach przedindustrialnych. Dzisiejsza tendencja, aby redukowa dowiadczenia mistyczne i ycie duchowe do zaakceptowanych przez kultur stanw nibypsychotycznych, prymitywnych zabobonw lub nierozwizanych konfliktowi uzalenie z dziecistwa, ujawnia zasadniczy brak zrozumienia ich prawdziwej natury. Podjt przez Freuda prb porwnania religii do nerwicy natrctw mona uzna za suszn w stosunku do co najwyej jednego aspektu religii: funkcjonowania rytuaw. Tym samym zupenie stracono z oczu szczegln role, jak dla powstania wszystkich wielkich religii odegrao bezporednie dowiadczenie odmiennej rzeczywistoci przez wizjonerw. Rwnie wtpliwe s liczne teorie inspirowane przez psychoanaliz, ktre chciayby uzasadni katastrofalne wydarzenia historyczne (takie jak: wojny, krwawe rewolucje, ludobjstwo i systemy totalitarne) jako skutek urazw z dziecistwa lub innych faktw z ycia zaangaowanych w nie osb. Niedostatek mocy eksplanacyjnej starych modeli to zaledwie jedno oblicze ich negatywnej roli w psychiatrii. Wykazuj one ponadto wyranie hamujcy wpyw na bezstronne badania nowych obserwacji i dziedzin, ktre mog by sprzeczne z ich podstawowymi zaoeniami na temat
38

rzeczywistoci. Dobrze ilustruje to zjawisko opr gwnego nurtu psychiatrii i psychologii przed przyjciem do wiadomoci caej lawiny wynikw, spywajcych z wielu niezalenych rde, takich jak: 39 uprawianie analizy jungowskiej i nowych terapii ukierunkowanych na dowiadczanie , badania nad fenomenem mierci i zjawisk towarzyszcych umieraniu, studia nad psychodelikami, nowoczesne 40 badania parapsychologiczne oraz doniesienia "antropologw wizyjnych" . Sztywne trzymanie si paradygmatu newtonowsko-kartezjaskiego wywiera wyjtkowo szkodliwy wpyw na praktyk psychiatrii i psychoterapii. W znacznej mierze odpowiada za bdne stosowanie modelu medycznego w tych dziedzinach psychiatrii, ktre zajmuj si nie tyle choro bami, co trudnociami yciowymi. Obraz wiata wykreowany przez zachodni nauk jest uytecznym dla praktyki konstruktem, ktry pomaga uporzdkowa obecnie dostpne wyniki i spostrzeenia, tymczasem na og traktuje si go jak dokadny, peny opis rzeczywistoci. Wskutek tego bdu epistemologicznego percepcyjn i poznawcz zgodno ze wiatopogldem newtonowsko kartezjaskim uznaje si za przesdzajce o psychicznym zdrowiu i normalnoci. Wiksze odchylenia od "prawidowego odbioru rzeczywistoci" uwaa si za oznaki powanej patologii, znamionujce zaburzenie czy te uszkodzenie narzdw zmysw lub orodkowego ukadu nerwowego, stan wymagajcy leczenia albo chorob. Na tej podstawie niezwyke stany wiadomoci, poza kilkoma wyjtkami, s na og traktowane jako objawy zaburze psychicznych. Samo okrelenie "odmienne stany wiadomoci" jawnie sugeruje, e stanowi one znieksztacenia lub zafaszowane wersje waciwego spostrzegania "obiektywnej rzeczywistoci". W opisanej sytuacji zaoenie, e owe odmienne stany wiadomoci mog posiada jaki odpowiednik ontologiczny lub gnoseologiczny, zakrawa na absurd. Rwnie nieprawdopodobna byaby wiara, e niezwyke stany psychiki, ktre s z gruntu patologiczne, zawieraj pewien ukryty potencja terapeutyczny. Dlatego te gwnym kierunkiem leczenia psychiatrycznego jest likwidowanie objaww i wszelkiego rodzaju niezwykych zjawisk oraz przywrcenie jednostce oglnie przyjtego sposobu postrzegania i przeywania wiata.

Wstecz / Spis treci / Dalej Teoretyczne wyzwania wywodzce si z nowoczesnych bada nad wiadomoci W dziejach nowoytnej nauki pokolenia badaczy z ogromnym entuzjazmem i uporem realizoway rozmaite moliwoci badawcze wytyczone przez paradygmat newtonowsko -kartezjaski, skrztnie odrzucajc koncepcje i spostrzeenia zdolne podway te podstawowe zaoenia filozoficzne, ktre podzielaa spoeczno naukowa. Wikszo naukowcw zostaa tak gruntownie "zaprogramowana" przez swoje wyksztacenie lub tak urzeczona i omamiona wasnymi pragmatycznymi sukcesami, e traktuj oni wasny model dosownie, jako prawdziwy, peny opis rzeczywistoci. W takiej atmosferze niezliczone wyniki uzyskane w rnych dziedzinach systematycznie odrzuca si, zataja, a nawet omiesza, z powodu ich niezgodnoci z mechanistycznym i redukcjonistycznym sposobem mylenia, ktry dla wielu sta si synonimem naukowego podejcia. Przez duszy czas korzyci pynce z takiego postpowania byy na tyle wyrane, e przysoniy jego praktyczne i teoretyczne niedostatki. Utrzymanie tego stanowiska staje si coraz trudniejsze w atmosferze gwatownie narastajcego na wiecie kryzysu, jaki towarzyszy przypieszonym postpom nauk przyrodniczych. Okazuje si, e stare modele naukowe nie potrafi zapewni zadowalajcych rozwiza ludzkich problemw, z ktrymi stykamy si indywidualnie, w spoecznoci, na paszczynie midzynarodowej i w skali wiatowej. Wielu wybitnych naukowcw na rne sposoby wyrazio formujce si podejrzenie, e mechanistyczny wiatopogld zachodniej nauki waciwie przyczynia si do wspczesnego kryzysu, o ile go w ogle nie stworzy. Paradygmat to co wicej anieli uyteczny model teoretyczny w nauce. Jego filozofia rzeczywicie ksztatuje wiat przez swj poredni wpyw na jednostki i spoeczestwo. Nauka newtonowsko kartezjaska stworzya cakowicie negatywny obraz czowieka, przedstawiajc go jako biologiczn maszyn, powodowan przez instynktowne impulsy zwierzcej natury. Brak tutaj rzeczywistego uznania dla wyszych wartoci, takich jak duchowa wraliwo, odczuwanie mioci, potrzeby estetyczne czy poczucie sprawiedliwoci, ktre uwaa si za pochodne podstawowych popdw albo kompromisy z gruntu obce naturze czowieka. Za naturalne i w swej istocie zdrowe denia w opisanym modelu przyjmuje si indywidualizm, nacisk na egoizm, rywalizacj i zasad "przeycia 41 najlepiej przystosowanego" . Materialistyczna nauka, zalepiona przez swj model wiata jako konglomeratu oddzielnych, mechanicznie wspdziaajcych czci, nie jest w stanie doceni wartoci 42 i ywotnego znaczenia wsppracy, synergii i wzgldw ekologicznych. Znakomite techniczne wynalazki nauki, obdarzonej odpowiednim potenc jaem, aby rozwiza wikszo materialnych problemw gnbicych ludzko, podcinaj ga, na ktrej siedzimy. Ich sukces stworzy wiat, w ktrym najwiksze jego osignicia: energia atomowa, budowa supernowoczesnych rakiet, cybernetyka, lasery, komputer y i inne elektroniczne cacka oraz cudeka nowoczesnej chemii i bakteriologii, przeobraziy si w prawdziwe zagroenie, ucieleniony koszmar. W rezultacie otrzymalimy wiat podzielony politycznie i ideologicznie, nad ktrym zawiso powane niebezpieczestwo kryzysw ekonomicznych, zanieczyszcze przemysowych oraz widmo wojny atomowej. W obliczu zaistniaej sytuacji coraz wicej osb kwestionuje uyteczno nieprzemylanego postpu techniki bez ujarzmienia go i poddania kontroli jednostek emocjonalnie dojrzaych albo grupy ludzi dostatecznie zaawansowanych w rozwoju, ktrzy potrafiliby konstruktywnie posugiwa si potnymi narzdziami, jakie maj do dyspozycji. W miar pogarszania si oglnej sytuacji ekonomicznej, spoeczno -politycznej i ekologicznej przybywa chtnych do odrzucenia jednostronnej taktyki manipulacji oraz kontroli materialnego wiata, szukajcych rozwizania we wasnym wntrzu. Alternatyw wobec niszczenia wiata moe stanowi wzrost zainteresowania rozwojem wiadomoci. Przejawia si on w rosncej popularnoci medytacji czy innych staroytnych oraz wschodnich praktyk duchowych, w terapiach ukierunkowanych na dowiadczanie, jak te w klinicznych i laboratoryjnych badaniach nad wiadomoci. Wymienione formy aktywnoci ukazuj w nowym wietle fakt, e klasyczne paradygmaty nie s w stanie wyjani ani zaadaptowa ogromnej liczby naprawd zagadkowych danych pochodzcych z wielu rnych dziedzin i rde. Wyniki te maj doniose znaczenie, dowodzc pilnej potrzeby dokonania zasadniczej korekty naszych podstawowych pogldw na temat natury czowieka i istoty rzeczywistoci. Wielu bezstronnych naukowcw i specjalistw z zakresu zdrowia psychicznego uwiadamia sobie ogromn przepa, jaka istnieje miedzy wspczesn psychologi i psychiatri a wielki mi duchowymi tradycjami staroytnoci, takimi jak rne szkoy jogi, kaszmirski szajwizm, tybetaska wadrajana, taoizm,

buddyzm ze, sufizm, kabaa lub alchemia. Bogactwo gbokiej wiedzy o ludzkiej psychice i wiadomoci gromadzone w tych systemach przez wieki, a nawet tysiclecia, nie zostao odpowiednio docenione, zbadane ani te przyswojone przez nauk Zachodu. Podobnie i antropolodzy, prowadzcy badania terenowe w kulturach nie zachodnich, od dziesitek lat donosz o caym szeregu zjawisk, dla ktrych klasyczne zaplecze koncepcyjne ma do zaoferowania wycznie wyjanienia zdawkowe, niepene albo w ogle nie ma adnych. Mimo e wiele niezwykych spostrzee na temat tych kultur niejednokrotnie opisywano w starannie popartych dowodami publikacjach, to istnieje tendencja, aby je odrzuca bd interpretowa jako prymitywne wierzenia, zabobony czy te indywidualn lub zbiorow psychoz. Moemy tutaj wymieni np. 43 przeycia i praktyki szamanw, stany transu, chodzenie po ogniu, rytuay tubylcw , praktyki uzdrawiania duchowego oraz rozwijanie przez jednostki i grupy spoeczne rnych umiejtnoci paranormalnych. Omawiana sytuacja jest znacznie bardziej zoona ni mogoby si to pozornie wydawa. Bliski nieformalny kontakt z antropologami przekona mnie, e wielu z nich postanowio nie publikowa niektrych aspektw swoich dowiadcze terenowych z obawy, e zostaliby omieszeni lub poddani ostracyzmowi przez swych newtonowsko-kartezjaskich kolegw i naraziliby na szwank wasny zawodowy wizerunek. Niecisoci teoretyczne i niedostatki starego paradygmatu nie ograniczaj si do danych pochodzcych z egzotycznych kultur. Nie mniej istotne trudnoci wyoniy si w trakcie zachodnich bada laboratoryjnych i klinicznych. Dowiadczenia prowadzone nad hipnoz, izolacj lub przecieniem sensorycznym, dowoln kontrol stanw wewntrznych, biologicznym sprzeniem 44 zwrotnym i akupunktur ukazay w nowym wietle wiele staroytnych i wschodnich praktyk, ale zrodziy wicej wyzwa teoretycznych ni satysfakcjonujcych rozwiza. Badania nad psychodelikami po pierwsze wyjaniy wiele dotd zagadkowych danych, tak historycznych, jak i antropologicznych, zwizanych z szamanizmem, tajemniczymi kultami, rytami przejcia, obrzdami uzdrawiania i zjawiskami paranormalnymi wystpujcymi po zastosowaniu "witych rolin". Rwnoczenie jednak w znacznej mierze potwierdziy suszno staroytnej, tubylczej i wschodniej wiedzy o wiadomoci, podwaajc cze gwnych zaoe filozoficznych mechanistycznej nauki. Eksperymenty z uyciem rodkw psychodelicznych, jak to zostanie omwione pniej, zaamay tradycyjne rozumienie psychoterapii, utrwalone modele psychiki, wizje ludzkiej natury, a zarazem podstawowe przekonania na temat istoty rzeczywistoci. Spostrzeenia znane z bada nad psychodelikami nie ograniczaj si wycznie do uycia zwizkw psychoaktywnych donoszono o wystpowaniu takich samych dowiadcze przy wykorzystaniu metod wspczesnej terapii niefarmakologicznej i pracy z ciaem, takich jak: analiza jungowska, psychosynteza, rne podejcia neoreichowskie, szkoa gestalt, zmodyfikowane formy terapii prymarnej, kierowana wizualizacja przy muzyce, rolfing, rozmaite szkoy rebirthingu, regresja 45 do wczeniejszego ycia i "sprawdzanie stanu konta" w scjentologii . Szeroki zakres przey, ktre praktycznie obejmuj cae spektrum dowiadczenia psychodelicznego, moe wywoa opracowana przeze mnie i moj on Christine metoda integracji holonomicznej, czyli terapia holotropowa podejcie niefarmakologiczne, ktre czy kontrolowany oddech, stymulujc muzyk i ukierunkowan prace z ciaem. Metod te opisano w rozdziale 7. Innym wanym rdem informacji stanowicych kopotliwy problem dla przyjtych paradygmatw mechanistycznej nauki s nowoczesne badania parapsychologiczne. Coraz trudniej ignorowa je, zaprzeczajc tym samym wynikom wielu metodologicznie poprawnych i starannie przeprowadzonych dowiadcze, wycznie dlatego, e nie pasuj do tradycyjnego systemu przekona. Szanowani naukowcy o nieposzlakowanych opiniach, tacy jak Joseph Banks Rhine, Gardner Murphy, Jules Eisenbud, Stanley Krippner, Charles Tart, Elmer i Alice Green, Arthur Hastings, Russel Targ i Harold 46 Puthoff, zgromadzili dowody na istnienie telepatii, jasnowidzenia, wdrwek astralu , widzenia na 47 odlego, mentalnej diagnozy i uzdrawiania oraz telekinezy , ktre mog dostarczy wanych wskazwek dla nowego rozumienia rzeczywistoci. Zastanawiajce, e wielu nowoczesnych fizykw, ktrzy znaj fizyk kwantowo-relatywistyczn, na og wykazuje powaniejsze zainter esowanie zjawiskami paranormalnymi ni psychiatrzy i psycholodzy. Naleaoby rwnie wspomnie o ciekawych wynikach z dziedziny tanatologii, wiadczcych miedzy innymi, e czsto osoby klinicznie martwe dokadnie spostrzegaj otoczenie z pozycji dla nich niedostpnych nawet w stanie w peni wiadomym. Zamiast omawia w sposb porwnawczy i caociowy wszystkie powysze tematy, skoncentruje si w dalszym cigu na danych pochodzcych z bada nad psychodelikami, a gwnie psychoterapii z uyciem LSD. Wybraem to podejcie po pewnym wahaniu z kilku istotnych powodw. Wikszo uczonych zajmujcych si dziaaniem psychodelikw doszo do wniosku, e rodki te najlepiej

traktowa jako wzmacniacze albo katalizatory procesw psychicznych. Nie wzbudzajc stanw specyficznych dla zastosowanego rodka, wydaj si one aktywowa ju istniejce matryce czy te potencjalnoci ludzkiego umysu. Jednostka, ktra je przyja, nie dowiadcza "psychozy toksycznej" pozbawionej wszelkiego zwizku z tym, w jaki sposb jej psychika f unkcjonuje w normalnych warunkach, wyrusza ona natomiast w niezwyk wewntrzn podr wgb niewiadomej i nadwiadomej jani. Leki te ujawniaj wiec i umoliwiaj bezporedni obserwacje caej gamy zwykle ukrytych zjawisk, ktre stanowi wyraz przyrodzonych zdolnoci ludzkiego umysu i odgrywaj istotn role w normalnej psychodynamice. Poniewa spektrum psychodeliczne obejmuje cay zakres dowiadcze dostpnych czowiekowi, to zawiera ono wszystkie wczeniej wymienione fenomeny, jakie wystpuj na gruncie niefarmakologicznym podczas obrzdw plemiennych, rozmaitych praktyk duchowych, psychoterapii ukierunkowanej na dowiadczanie, nowoczesnych metod laboratoryjnych, bada 48 parapsychologicznych i w stanach organicznego kryzysu albo w sytuacji z pogranicza mierci . Jednoczenie wzmacniajcy, katalizujcy wpyw psychodelikw pozwala wywoywa niezwyke stany wiadomoci o znacznym nasileniu i wyrazistoci w kontrolowanych warunkach i z wysok 49 powtarzalnoci . Fakt ten stanowi niewtpliw zalet w oczach badacza i sprawia, e zjawiska psychodeliczne s wyjtkowo dogodne do systematycznych bada. Oczywistym i najwaniejszym powodem zawenia niniejszych rozwaa do obszaru bada nad psychodelikami jest moje wasne dugotrwae zainteresowanie naukowe tym zaga dnieniem. Przeprowadziwszy kilka tysicy sesji z uyciem LSD i innych substancji zmieniajcych wiadomo oraz dowiadczywszy osobicie wielu stanw psychodelicznych, posiadam w zakresie zjawisk wywoanych farmakologicznie taki poziom kompetencji, jakiego brakuje mi w zakresie innych rodzajw podobnych dowiadcze. Od 1954 roku, kiedy to po raz pierwszy zainteresowaem si rodkami psychodelicznymi i zapoznaem z ich dziaaniem, przeprowadziem osobicie ponad trzy tysice sesji z uyciem LSD oraz uzyskaem dostp do ponad dwu tysicy zapisw sesji prowadzonych przez moich kolegw w Czechosowacji i Stanach Zjednoczonych. Badanymi w tych eksperymentach byli "normalni" ochotnicy, rne grupy pacjentw psychiatrycznych i osoby umierajce na raka. Populacja osb nie leczonych skadaa si z psychiatrw i psychologw, naukowcw z wielu innych dyscyplin, artystw, filozofw, teologw, studentw i pielgniarzy psychiatrycznych. Pacjenci z zaburzeniami emocjonalnymi zaliczali si do najrniejszych kategorii diagnostycznych. Byy wrd nich osoby z 50 rnymi typami depresji, psychonerwicowcy , alkoholicy, narkomani, osoby zboczone pciowo, 51 wykazujce zaburzenia psychosomatyczne, z pogranicza psychozy (borderline) i schizofrenicy. Dwa gwne podejcia zastosowane w tej pracy: psycholtyczne i terapie psychodeliczn, opisaem w innej 52 ksice . W okresie mojej pracy klinicznej z psychodelikami stopniowo przekonywaem si, e ani istoty przey po LSD, ani licznych spostrzee dokonanych w trakcie terapii psychodelicznej nie da si adekwatnie wyjani na gruncie mechanistycznego, newtonowsko -kartezjaskiego ujcia wiata, a dokadniej w myl dzisiejszych neurofizjologicznych modeli mzgu. Po latach teoretycznych sporw i wtpliwoci doszedem do wniosku, e dane z bada nad LSD wskazuj na piln potrzeb gbokiej rewizji obecnych paradygmatw w psychologii, psychiatrii, medycynie, a moe w nauce w ogle. W tej chwili nie mam cienia wtpliwoci, e wspczesne rozumienie wszechwiata, istoty rzeczywistoci, a 53 w szczeglnoci czowieka, jest powierzchowne, nieprawdziwe i niepene . W dalszym cigu opisz krtko najwaniejsze obserwacje zarejestrowane podczas psychoterapii z zastosowaniem LSD, ktrych istnienie uwaam za powane wyzwanie dla wspczesnej teorii psychiatrycznej, dla obecnych przekona medycznych i dla bazujcego na pogldach Isaaca Newtona i Rene Descartesa mechanistycznego modelu wszechwiata. Cze podanych spostrzee bdzie si odnosia do pewnych cech formalnych stanw psychodelicznych, inne do ich trec i, a jeszcze inne do pewnych niezwykych zwizkw, jakie zdaj si zachodzi midzy nimi a osnow zewntrznej rzeczywistoci. W tym miejscu ponownie podkrelam, e niniejsze omwienie dotyczy nie tylko stanw psychodelicznych, ale take caej gamy niezwykych stanw wiadomoci, ktre pojawiaj si spontanicznie lub wywoywane s przy uyciu metod niefarmakologicznych. Tak wic wszystkie omawiane kwestie znajduj oglne zastosowanie w poznawaniu ludzkiego umysu w zdrowiu i chorobie. Chciabym rozpocz od krtkiego opisu formalnej charakterystyki niezwykych stanw wiadomoci. Podczas sesji psychodelicznych i innych tego typu niezwykych dowiadcze mona przeywa rnego rodzaju dramatyczne sceny, ktre pod wzgldem zmysowej wyrazistoci, realnoci i nasycenia przypominaj zwyke spostrzeganie materialnego wiata, a nawet je przewyszaj. Chocia u wikszoci osb na og przewaaj wizualne aspekty wzmiankowanych

scen, to zupenie realistyczne doznania mog wystpowa w dowolnych sferach zmysowych. Niekiedy w przeyciu dominuj, bd peni istotn rol, silne pojedyncze dwiki, gosy ludzkie i zwierzce, cae sekwencje muzyczne, dotkliwy bl fizyczny lub inne odczucia cielesne oraz wyraziste 54 smaki i zapachy. Widoczne jest gbokie oddziaywanie na ideacj , przy czym umys potrafi stworzy interpretacje rzeczywistoci zupenie odmienne od tych, ktre cechuj jednostk w jej zwykym stanie wiadomoci. Podany opis zasadniczych elementw doznawania odmiennego stanu wiadomoci byby jednak niepeny bez uwzgldnienia caego zakresu silnych emocji, ktre stanowi jego charakterystyczny skadnik. Okazuje si, e wiele dowiadcze psychodelicznych w oglnym zarysie przypomina zwyk wiadomo ze scenami, ktre dziej si w trjwymiarowej przestrzeni i rozwijaj wzdu liniowej osi czasu. Jednak stosunkowo czsto w ich trakcie osigane s bez trudu dodatkowe wymiary i alternatywne przeycia. Stan psychodeliczny ma charakter wielopoziomowy i wielowymiarowy, a sekwencje newtonowsko-kartezjaskie, o ile wystpuj, wygldaj na dowolnie wyrwane z rozbudowanego zakresu niezliczonych moliwoci. Rwnoczenie posiadaj one wszystkie te cechy, ktre kojarzy-: my ze spostrzeganiem materialnego wiata "obiektywnej rzeczywistoci". Badani z uyciem LSD czsto mwi o obrazach, ktre jednak nie maj waciwoci nieruchomych fotografii, lecz znajduj si w nieustannym dynamicznym ruchu, zazwyczaj niosc z sob akcj i dramaturgi. Z kolei termin "wewntrzne kino", ktry tak czsto wystpuje w doniesieniach dotyczcych LSD, nie oddaje rzeczywicie poprawnie ich charakteru. W kinematografii trjwymiarowo scen jest sztucznie pobudzana przez ruch kamery. Spostrzeganie gbi musi by przeniesione na dwuwymiarowy ekran i ostatecznie zaley od interpretacji patrzcego. Wizje psychodeliczne przeciwnie, s naprawd trjwymiarowe i maj wszelkie cechy normalnego spostrzegania, a przynajmniej miewaj je w pewnym typie przey pod wpywem LSD. Wydaje si jakby zajmoway okrelon przestrze i mona je oglda z rnych kierunkw i pod rnymi ktami z 55 rzeczywist paralaks . Mona robi zblienia, wybirczo koncentrujc si na rnych poziomach lub paszczyznach z caego zakresu dowiadczenia, spostrzega oraz odtwarza subtelne struktury i patrze przez przewitujce tworzywo ogldanych obiektw, takich jak komrka, ciao zarodka, czci roliny czy szlachetne kamienie. To zamierzone przenoszenie uwagi stanowi tylko jeden z mechanizmw zacierania lub wyostrzania obrazu. Ostro wizji mona te zwikszy przez pokonanie znieksztace spowodowanych strachem, reakcjami obronnymi i oporami albo pozwalajc na rozwinicie si treci wyobrae wzdu liniowej osi czasu. Wan cech dowiadczenia psychodelicznego jest wykraczanie poza czas i przestrze. Zignorowana zostaje liniowa cigo midzy mikrowiatem a makrokosmosem, ktra zdaje si absolutnie obowizywa w zwykym stanie wiadomoci. Odtwarzane obiekty obejmuj cay zakres rozmiarw, poczynajc od atomw, czsteczek i pojedynczych komrek a po ogromne ciaa niebieskie, ukady planetarne i galaktyki. Zjawiska ze "strefy rednich rozmiarw", dostrzegalne bezporednio przy udziale zmysw, pojawiaj si na tym samym poziomie dowiadczenia co i te, ktre zazwyczaj, aby stay si dostpne dla ludzkich zmysw, wymagaj rwnie skomplikowanyc h zdobyczy techniki, jak mikroskopy i teleskopy. Z punktu widzenia przeywajcego rozrnienie midzy makro- a mikrokosmosem jest umowne, gdy mog one wspistnie w obrbie tego samego dowiadczenia oraz atwo przechodz w siebie nawzajem. Osoba bdca pod wpywem LSD moe przeywa siebie jako pojedyncz komrk, jako pd i jako galaktyk. Dziki zwykemu przenoszeniu uwagi te trzy stany mog wystpowa rwnoczenie lub naprzemian. W podobny sposb przy odmiennych stanach wiadomoci wychodzi si poza liniowo sekwencji czasowych. Sceny z rnych kontekstw historycznych mog pojawi si rwnoczenie i wyglda na sensownie powizane przez szczeglne cechy ich przeywania. Dlatego w tej samej chwili, w charakterze czci jednego zoonego wzorca dowiadcze, moe pojawi si np. traumatyczne przeycie z dziecistwa, bolesny proces biologicznych narodzin i co, co wyglda na wspomnienie tragicznej sytuacji z poprzedniego wcielenia. Tutaj take w trakcie odkrywania znaczcych zwizkw jednostka ma moliwo skupienia si wybirczo na dowolnej scenie, przeywania wszystkich jednoczenie albo spostrzegania ich naprzemian. Liniowa odlego w czasie, ktra rzdzi codziennym dowiadczeniem, jest ignorowana, a zdarzenia z rnych kontekstw historycznych pojawiaj si grupami, jeli czy je ta sama silna emocja albo intensywne odczucie cielesne tego samego typu. Stany psychodeliczne pozwalaj na wiele dowiadcze alternatywnych wobec newtonowskiego liniowego czasu i trjwymiarowej przestrzeni, jakimi odznacza si nasze codzienne ycie. Zdarzenia z bliskiej i najodleglejszej przeszoci oraz przyszoci, mona przeywa w zmienionych stanach z tak wyrazistoci i bogactwem szczegw, jakie na co dzie zarezerwowane s wycznie dla chwili

teraniejszej. W przeyciu psychodelicznym istniej modalnoci, w ktrych czas jak gdyby zwalnia lub nadzwyczajnie przypiesza, pyn wstecz albo zosta cakowicie pokonany i przesta istnie. Moe on wydawa si cykliczny, jak te cykliczny i liniowy zarazem, moe poda to rem spiralnym, albo przejawia pewien okrelony wzr zagicia lub zakrzywienia. Stosunkowo czsto czas jako wymiar bywa przekraczany i osiga cechy przestrzeni: przeszo, teraniejszo i przyszo zostaj faktycznie zestawione razem i wspistniej w chwili obecnej. Niekiedy osoby po zayciu LSD dowiadczaj rnych form podry w czasie: cofania si, przechodzenia ptli czasowych lub wydostania si z wymiaru czasowego zupenie i ponownego wejcia w innym momencie historii. Podobnym zmianom moe podlega odbir przestrzeni niezwyke stany wiadomoci wyranie udowadniaj zawenie i niekompletno przestrzeni o trzech tylko wymiarach. Osoby poddane dziaaniu LSD czsto opisuj takie dowiadczanie przestrzeni i kosmosu, jakby byy one zakrzywione i zamknite, albo twierdz, e potrafi dostrzega wiaty, ktre maj cztery, pi lub wicej wymiarw. Jeszcze inni maj poczucie, e s bezwymiarowym punktem w obrbie wiadomoci. Moliwe staje si traktowanie przestrzeni jako umownego konstruktu i projekcji umysu, ktra obiektywnie wcale nie istnieje. W pewnych warunkach spostrzegana jest dowolna liczba wzajemnie przenikajcych si 56 wszechwiatw rnego rzdu, ktre znajduj si w holograficznej koegzystencji . Tak samo jak w przypadku podry w czasie, tu te mona dowiadczy liniowego przenoszenia si w inne miejsce dziki podry w przestrzeni wiadomoci, natychmiastowemu transportowi przez ptle przestrzenn lub dziki wydostaniu si poza wymiary przestrzeni i powrt do niej w innym miejscu. Inn wan cech stanw psychodelicznych jest wyjcie poza cise rozrnienia midzy materi, energi i wiadomoci. Wewntrzne wizje mog by tak realistyczne, e skutecznie oddziauj na zjawiska wiata materialnego i na odwrt, to co w codziennym yciu wydaje si trwaym i rzeczywistym "materialnym tworzywem", moe rozpa si w zapisy energii, kosmiczny taniec drga lub gr wiadomoci. wiat oddzielnych osobnikw i przedmiotw zastpuje nierozrnialna pula wzorw energetycznych albo wiadomo, w ktrej kady typ i poziom granic jest zmienny i dowolny. Ci, ktrzy dotychczas za fundament istnienia uwaali materi, a umys spostrzegali jako jej pochodn, mog najpierw odkry, e wiadomo stanowi niezalen zasad w myl dualizmu psychofizycznego, a ostatecznie przyj j jako jedyn rzeczywisto. W najbardziej uniwersalnych i totalnych stanach umysu przezwyciona zostaje dychotomia midzy istnieniem a nieistnieniem forma staje si rwnowana z pustk oraz zamienna z ni. Bardzo ciekawym i wanym aspektem stanw psychodelicznych jest wystpowanie zoonych przey o zagszczonej albo kompleksowej treci. W przebiegu terapii z uyciem LSD niektre doznania mona rozszyfrowa jako wieloznaczne ukady symboli, zestawiajce w najbardziej twrczy 57 sposb elementy z wielu odrbnych sfer, ktre s ze sob zwizane emocjonalnie i tematycznie . Widoczne jest wyrane podobiestwo tych dynamicznych struktur do obrazw ze snw, jakie 58 analizowa Zygmunt Freud . Inne, kompleksowe przeycia, wydaj si o wiele bardziej jed norodne. Zamiast odwzorowywa rozliczne wtki i poziomy znaczenia, cznie z tymi o charakterze przeciwiestw, przedstawiaj one ca t mnogo treci w jednolitej formie powstaej przez zsumowanie wielu skadnikw. Do tej kategorii mona zaliczy dowiadczenie dwoistej jednoci z drug osob (tj. poczucie wasnej tosamoci, a rwnoczenie jednoci i identycznoci z kim drugim), wiadomo grupy osb, ogu ludnoci kraju (Indii, carskiej Rosji, hitlerowskich Niemiec) lub caej ludzkoci. Jako wane przykady mona take wymieni archetypowe dowiadczenia Wielkiej lub Straszliwej Matki, Mczyzny lub Kobiety, Ojca, Kochanka, Czowieka Kosmicznego oraz Wszechycia w znaczeniu uniwersalnego fenomenu. Wzmiankowana skonno do tworzenia kompleksowych wizji uwidocznia si nie tylko w ramach wewntrznej treci przeycia psychodelicznego. Odpowiada ona take za inne wane i powszechne zjawisko: iluzoryczn przemian osb obecnych w trakcie sesji psychodelicznej oraz ich fizycznego otoczenia spowodowan przez niewiadomy materia, jaki ujawnia si u osoby poddanej dziaaniu LSD, ktra ma otwarte oczy. Powstae w ten sposb dowiadczenia stanowi kompleksowe zbitki, czce odbir zewntrznego wiata z projekcjami elementw pochodzcych z psychiki. Wwczas terapeuta moe by rwnolegle spostrzegany jako rodzic, kat, istota archetypowa lub posta z poprzedniego wcielenia. Pokj zabiegowy moe pozornie przeobrazi si np. w dziecic sypialnie, wntrze rodzcej macicy, wiezienie, cele mierci, dom publiczny, tubylcz chat i wiele innych fizycznych "scenerii", na pewnym poziomie zachowujc przy tym swoj pierwotn tosamo. Ostatni osobliw cech niezwykych stanw wiadomoci, ktr naleaoby tutaj wymieni, jest pokonanie granicy miedzy ego i elementami zewntrznego wiata, a mwic oglniej, pomidzy 59 czci a caoci . Podczas sesji psychodelicznej mona przeywa siebie jako kogo lub co innego, zarwno z utrat wasnej tosamoci jak i bez. Dowiadczenie siebie jako nieskoczenie

maej, oddzielnej czstki wszechwiata nie musi wyklucza bycia zarazem jak inn jego czci lub caoci istnienia. Osoby znajdujce si pod wpywem LSD mog, rwnoczenie lub na przemian, dowiadcza wielu rnych rodzajw tosamoci. Na jednym biegunie zachodzi cakowite utosamianie si z oddzieln, ograniczon i wyobcowan biologiczn istot, ktra zamieszkuje materialne ciao, czy wrcz jest tym ciaem. W tej postaci osobnik jest inny od pozostaych oraz od wszystkiego innego, stanowic zaledwie nieskoczenie may, ostatecznie pomijalny uamek caoci. Przeciwnym biegunem bdzie pene identyfikowanie si z dowiadczeniem nie -zrnicowanej wiadomoci Rozumu Wszechwiata lub Pustki, a zarazem z ca kosmiczn sieci i z caoci istnienia. To drugie dowiadczenie posiada paradoksaln cech: jest pozbawione treci, rwnoczenie zawierajc wszystko nic nie istnieje tutaj w trwaej formie, a jednoczenie cay byt wydaje si ustanowiony, czy te obecny w potencjalny sposb albo w zacztku. Spostrzeenia odnoszce si do treci niezwykych przey stanowi jeszcze trudniejsze wyzwanie dla paradygmatu newtonowsko-kartezjaskego ni podana wyej charakterystyka formalna. Kady wolny od uprzedze terapeuta psychodeliczny, ktry przeprowadzi wiksz liczb sesji, spotka si z ca lawin danych, jakich nie da si wytumaczy w ramach istniejcego zaplecza naukowego. W wielu przypadkach nie mona uzyska wyjanienia nie tylko z powodu braku informacji na temat ewentualnych zwizkw przyczynowych, ale rwnie dlatego, e jest ono teoret ycznie niewyobraalne przy utrzymaniu obecnych zaoe mechanistycznej nauki. Podczas mojej pracy nad LSD zrozumiaem, e nie mog duej przymyka oczu na nieustanny napyw zaskakujcych danych tylko i wycznie ze wzgldu na ich niezgodno z podstawowym i zaoeniami dzisiejszej nauki. Musiaem te zaniecha usilnego przekonywania samego siebie, e powinno tutaj istnie jakie racjonalistyczne wyjanienie, cho nie umiaem go sobie wyobrazi, nawet w najmielszych fantazjach. Z czasem otworzyem si na ewentualno, e nasz obecny naukowy wiatopogld moe okaza si powierzchowny, niedokadny i nieadekwatny, tak jak wiele jego historycznych poprzednikw. Zaczem odtd starannie zapisywa wszystkie zagadkowe i kontrowersyjne dane, nie osdzajc ich ani nie starajc si ich wytumaczy. Kiedy udao mi si porzuci sw zaleno od starych schematw i po prostu sta si uczestniczcym obserwatorem zachodzcych zmian, stopniowo dostrzegem, e zarwno w filozofii staroytnoci i Wschodu, jak te w nowoczesnej, zachodniej nauce istniej wane modele, ktre stwarzaj ciekawe, obiecujce alternatywy teoretyczne. Najwaniejsze spostrzeenia z bada nad LSD, ktre stanowi zasadnicz trudno dla mechanistycznego wiatopogldu, omwiem ju szczegowo w innym miej scu. W niniejszym rozdziale tylko pokrtce streszcz najistotniejsze odkrycia, odsyajc zainteresowanych czytelnikw do 60 oryginalnego rda . Po przeanalizowaniu treci fenomenw, jakie wystpuj po podaniu LSD, suszne wydao mi si wyodrbnienie czterech gwnych typw dowiadcze psychodelicznych. Najbardziej pytkie, to znaczy atwej dostpne dla przecitnej osoby, s doznania abstrakcyjne, czyli estetyczne. Nie posiadaj one specyficznej, symbolicznej treci zwizanej z osobowoci podmiotu i mona je wyjani na gruncie anatomii i fizjologii narzdw zmysw, tak jak to przedstawiaj typowe opracowania medyczne. Na tym poziomie stanw psychodelicznych nie znalazem niczego, co sprzeciwiaoby si interpretacji w jzyku cile newtonowsko-kartezjaskim. Nastpnym rodzajem i zarazem poziomem przey psychodelicznych s dowiadczenia 61 psychodynamiczne, biograficzne lub wspomnieniowe. Obejmuj one kompleksowe oywanie emocjonalnie znaczcych wspomnie z rnych okresw ycia jednostki oraz dowiadczenia symboliczne, w ktrych mona rozpozna pewne odmiany elementw biograficznych lub ich rekombinacje, podobnie jak w przypadku obrazw sennych podczas psychoanalizy. W stosunku do zjawisk z tego poziomu szczeglnie uyteczne jest freudowskie zaplecze teoretyc zne. Omawiane dowiadczenia przewanie nie zmuszaj do zakwestionowania modelu newtonowsko -kartezjaskiego, co nie jest szczeglnym zaskoczeniem, skoro sam Freud, formuujc teoretyczne podstawy psychoanalizy, zupenie otwarcie i wiadomie posuy si reguami mechaniki Newtona.

Rys. 1. Rysunek przedstawiajcy wizje "Zlej Matki" przeywan podczas sesji pod LSD w stanie gbokiej regresji do oralnego poziomu rozwoju.

Rys. 2. Gboka regresja do wczesnej fazy oralnej w rozwoju libido przeywana podczas sesji psychodelicznej. Ogromna rozwarta paszcza z gardziel w ksztacie serduszka ilustruje typow dla tego stadium ambiwalencje pokniecie oznacza zarwno zniszczenie, jak i miosne pochoniecie obiektu.

Moe si okaza pewn niespodziank, e niekiedy z fotograficzn dokadnoci szczegw oywaj wspomnienia z pierwszych dni lub tygodni ycia. Ponadto pami o powanych urazach fizycznych, takich jak toniecie, obraenia ciaa, wypadki, operacje lub choroby, posiada na og wiksze znaczenie anieli tak podkrelane we wspczesnej psychiatrii i psychologii epizody urazw psychicznych. Owe wspomnienia urazw cielesnych mog posiada bezporednie znaczenie dla powstania rnych zaburze emocjonalnych i psychosomatycznych. Dzieje si tak nawet w przypadku pamici przey zwizanych z operacjami, ktre przeprowadzono pod znieczuleniem oglnym. O ile jednak niektre z tych odkry mog by nowe i zaskakujce dla medycyny i psychiatrii, to posiadaj one niewielkie znaczenie jako sygnay wskazujce na konieczno gruntownej zmiany paradygmatu. Powaniejsze trudnoci konceptualne dotycz trzeciego rodzaju dozna psychodelicznych, ktre 62 nazywam permanentnymi (okooporodowymi) . Obserwacje kliniczne z psychoterapii z uyciem LSD wskazuj, e ludzka niewiadomo zawiera takie pokady oraz matryce, ktrych uaktyw nienie prowadzi do ponownego przeycia biologicznych narodzin i gbokiej konfrontacji ze mierci. 63 Wywoanemu w ten sposb procesowi odrodzenia przez mier towarzyszy na og otwieranie si w ludzkiej psychice ukrytych obszarw duchowych, ktre s niezalene od rasowego, kulturowego i edukacyjnego wyposaenia jednostki. Ten rodzaj dowiadcze psychodelicznych sprowadza ju znaczne trudnoci teoretyczne. Podczas takich dowiadcze perinatalnych u osb pod dziaaniem LSD oywaj w caej swej zoonoci fragmenty ich biologicznych narodzin, niekiedy z zaskakujcymi, obiektywnie sprawdzalnymi szczegami. Kiedy warunki ku temu byy sprzyjajce udawao mi si potwierdzi precyzje wielu takich sprawozda, pochodzcych nieraz od osb, ktre wczeniej nie posiaday adnej wiedzy na temat przebiegu swych narodzin. Potrafiy one rozpozna charakterystyczne waciwoci i anomalie wasnej pozycji podowej, dokadny mechanizm porodu, rodzaj interwencji pooniczej i szczegy pielgnacji po urodzeniu. Doznania pozycji poladkowej, przodujcego oyska, sznura ppkowego owinitego wok szyi, oleju rycynowego uytego w trakcie porodu, zastosowania kleszczy, rozmaitych manipulacji rcznych, rnych typw znieczulenia i konkretnych zabiegw reanimacyjnych to tylko niektre przykady zjawisk obserwowanych podczas psychodelicznego dowiadczenia okooporodowego.

Rys. 3. Rysunek wykonany przez badanego z uyciem LSD po sesji psychodelicznej, na Ktrej oyy jego narodziny. Niszczycielskie siy macicy przedstawiono jako mityczne stwory Podobne do ptakw. Na sznurze ppkowym zwisa bezbronny, przeraony pd.

Rys. 4. Dowiadczenie mierci i odrodzenia z okooporodowej sesji z zastosowaniem LSD. Ciao badanej unosi si ze sfery mierci i ciemnoci z wizerunkami cmentarzy, trumien i wiec. Jej ramiona

wycignite s w gr, a gowa rozpywa si w transcendentalnym rdle wiata. Okazuje si, e wspomnienia tych wydarze obejmuj tkanki i komrki ciaa. Proces oywania urazu porodowego moe czy si z psychosomatycznym odtworzeniem wszelkich typowych objaww fizjologicznych, takich jak przyspieszenie ttna, duszenie si z gwatownymi zmianami zabarwienia skry, zwikszone wydzielanie liny lub plwociny, nadmierne napicia miniowe z uwolnieniem energii, okrelone pozycje i ruchy oraz wystpowanie sicw i znamion porodowych. Istniej pewne oznaki, e oywaniu narodzin w trakcie sesji psychodelicznej mog towarzyszy zmiany biochemiczne w ciele, stanowice kopie sytuacji z okresu porodu, jak na przykad mae nasycenie krwi tlenem, obecno biochemicznych Wskanikw stresu i sp ecyficzne cechy metabolizmu wglowodanw. To skomplikowane odtworzenie okolicznoci narodzin, ktre rozciga si na procesy wewntrzkomrkowe i acuchy reakcji biochemicznych, stanowi nieatwe zadanie dla konwencjonalnych modeli teoretycznych. Jeszcze trudniej jest wytumaczy pozostae cechy procesu odrodzenia przez mier. Symbolika, ktra towarzyszy dowiadczeniom umierania i rodzenia si, moe pochodzi z wielu odmiennych kultur, nawet jeli odpowiednie wtki mitologiczne byy badanemu dotychczas niezn ane. Niekiedy obejmuje ona nie tylko dobrze znane z tradycji judeochrzecijaskiej symbole procesu odrodzenia przez mier: upokorzenie i mk Chrystusa, mier na krzyu i zmartwychwstanie; ale take szczegy legendy o Izydzie i Ozyrysie, mity o Dionizos ie, Adonisie, Attisie, Orfeuszu, Mitrze lub skandynawskim bogu Baldrze i ich mao znanych odpowiednikach z kultur przedkolumbijskich. U niektrych badanych przy uyciu LSD bogactwo wiadomoci na temat tego procesu jest rzeczywicie godne uwagi. Najbardziej istotne i najtrudniejsze wyzwanie dla newtonowsko-kartezjaskiego mechanistycznego modelu wszechwiata pochodzi z ostatniej kategorii fenomenw psychodelicznych, caej gamy 64 dozna, dla ktrych ukuem termin transpersonalne (pozaosobowe) . Wsplnym mianownikiem tej niezwykle bogatej i rozgazionej grupy niezwykych dowiadcze jest poczucie jednostki, e jej wiadomo poszerzya si poza granice ego i przekroczya ramy czasu i przestrzeni. Liczne przeycia nalece do tej kategorii mona zinterpretowa jako cofnicie si w czasie i zgbianie wasnej biologicznej, kulturowej lub duchowej przeszoci. W trakcie sesji psychodelicznych nierzadko przeywa si zupenie konkretne i realistyczne epizody z ycia podowego i zarodkowego. Wielu badanych relacjonuje barwne sceny na poziomie wiadomoci komrki, ktre przypuszczalnie przedstawiaj ich istnienie w postaci plemnika i jajeczka podczas poczcia. Czasem wyglda tak, jakby regresja sigaa jeszcze dalej, a jednostka odnosi przekonujce wraenie powtrnego przeywania chwil z ycia swoich biologicznych przodkw czy wrcz czerpania z puli zbiorowej 65 pamici rasowej . Od czasu do czasu osoby poddane dziaaniu LSD opisuj doznania, w ktrych utosamiaj si z najrozmaitszymi zwierztami z naszego ewolucyjnego rodowodu albo posiadaj zdecydowane poczucie ponownego dowiadczania wspomnie z wasnego ycia w innym wcieleniu. Pewne inne fenomeny transpersonalne dotycz pokonywania nie tyle barier czasowych, co przestrzennych. Naley do nich przeywanie wiadomoci innej osoby, grupy ludzi lub caej ludzkoci. Mona nawet przekroczy granice dowiadczenia specyficznie ludzkiego i zharmonizowa si z czym, co zdaje si by wiadomoci zwierzt, rolin i obiektw nieoywionych. W wyjtkowym przypadku mona dowiadczy wiadomoci ogu stworzenia, caej planety lub caego materialnego wszechwiata. Jednostki, ktre podczas sesji psychodelicznych spotykaj si z tym rodzajem przey pozaosobowych, czsto zyskuj dostp do szczegowych i raczej nieznanych wiadomoci na t emat odpowiednich cech materialnego wszechwiata, znacznie przekraczajcych ich oglne wyksztacenie i konkretn znajomo danej dziedziny. Std te relacje badanych z uyciem LSD, ktrzy dowiadczyli epizodw z ycia podowego, chwili poczcia albo elementw wiadomoci komrek, tkanek i narzdw, obfituj w precyzyjne w sensie medycznym wgldy w anatomiczne, fizjologiczne i biochemiczne aspekty przebiegajcych w nich procesw. W podobny sposb dowiadczenia przodkw, elementy zbiorowej niewiadomoci rasowej, w rozumieniu Junga, oraz "wspomnienia z poprzednich wciele" przynosz czsto do istotne szczegy zwizane z konkretnymi wydarzeniami historycznymi oraz ubiorami, architektur, broni, sztuk i praktykami religijnymi odpowiednich kultur. Osoby, u ktrych pod dziaaniem LSD oyy wspomnienia filogenetyczne, lub dowiadczajce wiadomoci wspczesnych form zwierzt, nie tylko uznaj je za nadzwyczaj autentyczne i przekonujce, ale take uzyskuj niezwyk intuicje w zakresie zoopsychologii, etologii, okrelonych zwyczajw, skomplikowanych cykli rozrodczych i gier godowych u rnych gatunkw.

Rys. 5. Rysunek Terrella P. Watsona zatytuowany Komrkowy poziom wiadomoci. Przesanie DNA. Wielu badanych z uyciem LSD niezalenie od siebie relacjonowao odkrycie, e wiadomo to nie wytwr orodkowego ukadu nerwowego i jako taka nie ogranicza si ona do czowieka i wyszych krgowcw spostrzegali j jako pierwotn cech bytu, ktra nie moe by dalej redukowana ani wyprowadzona z czegokolwiek innego. Osoby, ktre opisyway epizody wiadomego utosamiania si z rolinami lub czciami rolin, mieway czasem godne uwagi wgldy w takie procesy botaniczne, jak zawizywanie nasion, zachodzca w liciach fotosynteza, pylenie kwiatw czy te wymiana wody i skadnikw mineralnych w systemie korzeniowym. Rwnie czste jest wraenie identyfikacji ze wiadomoci substancji nieorganicznych i procesw przyrodniczych, jak np. zoto, granit, woda, ogie, byskawice, tornado, aktywno wulkaniczna, a nawet z pojedynczymi atomami i czsteczkami. Tak jak i poprzednie zjawiska, doznania te mog si wiza z zaskakujco precyzyjnymi wgldami. Jeszcze inna wana grupa dowiadcze pozaosobowych wie si z telepati, diagnoz mentaln, 66 jasnowidzeniem, jasnosyszeniem, przepowiadaniem przyszoci, psychometri , dowiadczeniem 67 przebywania poza ciaem (OBE), wdrujcym jasnowidzeniem i innymi zjawiskami paranormalnymi. Cze z nich charakteryzuje przekraczanie zwykych ogranicze czasowych, pozostae barier przestrzennych, albo kombinacja obydwu. Skoro wiele z pozostaych form zjawisk transpersonalnych

wie si te nieraz z uzyskaniem nowych informacji za porednictwem kanaw poza-zmysowych, to wyrane rozgraniczenie midzy psychologi a parapsychologi zdaje si zanika lub okazuje si cakowicie umowne, o ile uznajemy i bierzemy pod uwag istnienie dowiadcze ponadosobowych. Wystpowanie dowiadcze transpersonalnych narusza cz podstawowych postulatw i regu mechanistycznej nauki. Dowodz one tak z pozoru bezsensownych koncepcji, jak wzgldno i 68 umowno charakteru wszelkich fizycznych granic, nielokalne zwizki we wszechwiecie , komunikacja z udziaem nieznanych nonikw i kanaw przekazu, pami pozbawiona materialnego podoa, nieliniowo czasu czy te wiadomo towarzyszca wszystkim formom oywionym (w tym organizmom jednokomrkowym i rolinom), a nawet materii nieorganicznej. Liczne dowiadczenia pozaosobowe dotycz zdarze z mikro-i makrokosmosu wiatw, ktrych nie mona dosign bezporednio ludzkimi zmysami, albo okresw dziejowych, ktre poprzedzaj powstanie Ukadu Sonecznego, planety Ziemi, ywych organizmw, systemu nerwowego i homo sapiens. Przeycia te wyranie wskazuj, e w niewyjaniony dotd sposb kady z nas zawiera informacje o caym wszechwiecie bd caoci istnienia, potencjalnie ma dostp do dowiadczania wszystkich jego czci i w jakim sensie jest t cakowit kosmiczn sieci, tak samo jak stanowi zaledwie nieskoczenie ma jej czstk: odrbn i znikom jednostk biologiczn. Charakterystyka dotychczas omwionych dowiadcze dotyczy elementw ze wiata zjawisk. Jakkolwiek ich tre kwestionuje pogld, e wszechwiat skada si z obiektywnie istniejcych, oddzielonych od siebie, materialnych przedmiotw, to nie wykracza ona poza to, co w wiecie zachodnim uwaa si za "obiektywn rzeczywisto", jaka jest spostrzegana w zwykych stanach wiadomoci. Oglnie wiadomo, e posiadamy skomplikowany rodowd ludzkich i zwierzcych przodkw, e jestemy czci okrelonego dziedzictwa kulturowego i rasowego, i e podlegamy zoonemu rozwojowi biologicznemu od poczenia si dwch komrek rozrodczych a do wysoko zrnicowanego organizmu wielokomrkowego. Nasze powszednie dowiadczenie wskazuje, e yjemy w wiecie, ktry zawiera nieskoczenie wiele rnych od nas skadnikw: ludzi, zwierzta, roliny i przedmioty nieoywione. Przyjmujemy to w oparciu o bezporednie dowiadczenie zmysw, intersubiektywn zgodno, dowody empiryczne i badania naukowe. W przeyciach pozaosobowych, 69 ktre obejmuj cofniecie si w czasie historycznym lub przekroczenie barier przestrzennych, zaskakujca jest nie tyle ich tre, co moliwo bezporedniego dowiadczenia rnych aspektw wiata zjawisk, ktre istniej na zewntrz nas samych, i wiadomego utosamienia si z nimi. W zwykych warunkach uznalibymy je za cakowicie odrbne od siebie i niedostpne naszemu dowiadczeniu, w stosunku do niszych zwierzt, rolin i materii nieorganicznej moe nas ponadto zadziwi odkrycie wiadomoci lub wraliwoci tam, gdzie tego nie oczekiwalimy. Tak samo jest w przypadkach klasycznego spostrzegania pozazmysowego to nie tre tych dozna jest niezwyka i zaskakujca, ale sam sposb pozyskania pewnych informacji o innych ludziach albo fakt odbioru zdarzenia, ktre zgodnie ze zdrowym rozsdkiem i istniejcymi naukowymi paradygmatami powinno by dla nas niedostpne. Teoretyczn trudno powyszych obserwacji, ju i tak niema, powiksza dodatkowo fakt, e podczas sesji psychodelicznych te dowiadczenia transpersonalne, ktre poprawnie obrazuj materialny wiat, pojawiaj si w jednym cigu z innymi, ktrych tre jest niezgodna z dominujcym w zachodniej cywilizacji wiatopogldem, i cile z nimi splataj. Moemy tutaj wymieni jungowskie archetypy: wiat bstw, demonw, herosw, wielkich bohaterw oraz zoone sekwencje mityczne, legendarne lub baniowe. Nawet takie dowiadczenia mog wiza si z dokadnymi infor macjami o folklorze, symbolice religijnej i strukturze mitw z rnych krajw wiata, ktre ani nie byy znane osobie badanej, ani nie interesowaa si ona nimi przed sesj psychodeliczn. Najbardziej uoglnione, caociowe przeycia tego typu dotycz utosamienia si z uniwersaln wiadomoci, Rozumem Wszechwiata lub Pustk. Ju sam fakt, e dowiadczenia pozaosobowe mog poredniczy w uzyskiwaniu dokadnej wiedzy na temat rnych, nieznanych dotd badanemu cech wszechwiata, wymaga zasadniczej korekty naszych koncepcji dotyczcych natury rzeczywistoci i zwizku miedzy wiadomoci a materi. Nie mniejszym wyzwaniem jest odnalezienie w nich sfer archetypowych i mitycznych oraz istot zdajcych si y wasnym yciem i niemoliwych do wytumaczenia jako p ochodne materialnego wiata. Istniej jednak dalsze, rzeczywicie bulwersujce dane, ktre bdzie musia uzasadni oraz uwzgldni nowy paradygmat. W wielu przypadkach przeycia pozaosobowe podczas sesji psychodelicznych wydaj si nierozerwalnie wplecione w struktur wydarze z materialnego wiata. Takie dynamiczne powizania wewntrznych dowiadcze ze wiatem zjawisk sugeruj, e system, ktry bierze udzia w procesie psychodelicznym, w pewien sposb przekracza fizyczne granice osobnika. Dokadne omwien ie i

analiza tego ciekawego zjawiska musi poczeka do nastpnej publikacji, poniewa wymaga to szczegowych historii przypadkw. W tym miejscu musi wystarczy skrcony opis jego oglnych cech i kilka konkretnych przykadw. Kiedy w trakcie procesu psychodelicznego z niewiadomoci badanego wydobywaj si pewne motywy transpersonalne, to bardzo czsto towarzyszy temu wystpowanie mao prawdopodobnych wydarze zewntrznych, ktre w sposb bardzo konkretny i znaczcy odnosz si do danego wewntrznego wtku. ycie takiej osoby wykazuje wwczas uderzajce nagromadzenie najniezwyklejszych zbiegw okolicznoci moe ona przez pewien czas y w wiecie rzdzonym 70 przez synchroniczno, w rozumieniu Carla Gustawa Junga , a nie przez zwyk, liniow przyczynowo. W licznych przypadkach zdarzao si, e w yciu badanych, ktrzy podczas sesji psychodelicznych zbliali si do przeycia mierci ego, zaczynay gromadzi si; rne niebezpieczne zdarzenia i okolicznoci; i przeciwnie, w nieomal magiczny sposb rozwieway si one kiedy w proces dobiega koca. Wygldao to, jakby dane osoby z nieznanych powodw musiay zmierzy si z dowiadczeniem wasnego unicestwienia, ale miay wybr, czy dokonaj tego w sposb symboliczny w wiecie wewntrznym, czy te stajc przed nim w rzeczywistoci. Analogicznie, jeli w trakcie terapii psychodelicznej do wiadomoci osoby przyjmujcej LSD wniknie jungowski archetyp, te w jej yciu moe zacz przejawia si i rozgrywa jego podstawo| wy motyw. Tak wiec w okresie, kiedy podczas sesji nastpuje konfrontacja z problemami dotyczcymi Animusa, Animy lub Straszliwej Matki, w codziennym yciu badanego zaczynaj zjawia siej modelowi 71 przedstawiciele tych archetypowych obrazw . Kiedy w trakcie sesji psychodelicznych u badanego dominuj pierwiastki niewiadomoci zbiorowej lub rasowej, czy wtki mityczne zwizane z okrelon kultur, to w codziennym yciu moe temu towarzyszy widoczny napyw elementw dotyczcych danego konkretnego obszaru geograficznego lub kulturowego pojawienie siej w yciu badanego czonkw tej wanie grupy etnicznej, nieoczekiwane listy z danego kraju albo zaproszenie do odwiedzenia go, otrzymanie ksiek oraz nagromadzenie si stosownych wtkw w kinie; czy te w pokazywanych wwczas programach telewizyjnych. Jeszcze jednej ciekawej obserwacji tego rodzaju dokonano na tle "dowiadcze z minionych wciele" w trakcie sesji psychodelicznych. Cze badanych osb przeywaa niekiedy barwne, zoone sceny z odmiennych kultur lub innych okresw historycznych, ktre przejawiaj wszelkie cechy wspomnie, i zwykle zostaj przez same te osoby zinterpretowane jako oywanie zdarze z ich wczeniejszego ycia. W miar jak dane dowiadczenie rozwija si, badani najczciej rozpoznaj 72 gwnych bohaterw takich karmicznych wydarze w pewnych osobach ze swojego obecnego ycia. W tym przypadku aktualne napicia interpersonalne, trudnoci lub konflikty z tymi osobami s czsto spostrzegane lub tumaczone jako bezporednie nastpstwa szkodliwych schematw karmicznych. powtrne przeycie oraz interpretacja owych karmicznych wspomnie wie si na og ze strony badanego z poczuciem znacznej ulgi, uwolnienia z uciliwych "karmicznych wizw" oraz doznaniem cakowitego szczcia i spenienia. Dokadne przebadanie dynamiki ukadw interpersonalnych stanowicych domniemane konsekwencje rozwizanego schematu karmicznego przynosi czsto zdumiewajce wyniki. Uczucia, postawy i zachowania osb, w ktrych badany rozpozna bohaterw sceny z poprzedniego wcielenia, d do zmiany w okrelonym kierunku, zgodnie z wydarzeniami zachodzcymi w trakcie sesji psychodelicznej. Naley zaznaczy, e te omawiane przeobraenia nastpoway cakowicie niezalenie od siebie, wiec nie da si ich wytumaczy w myl klasycznej, liniowo rozumianej przyczynowoci. Biorce w nich udzia osoby mogy podczas psychodelicznych dowiadcze badanego znajdowa si setki lub tysice kilometrw dalej. Zmiany nastpuj nawet wtedy, gdy midzy osobami, o ktrych mowa, nie zachodzi absolutnie adna fizyczna komunikacja. Na uczucia i postawy domniemanych protagonistw zupenie niezalenie wpywaj czynniki, ktre w aden sposb nie s zwizane z przeyciem psychodelicznym u badanego, niemniej jednak okrelone zmiany zdaj si nastpowa wedug wsplnego wzorca u wszystkich zaangaowanych osb i zachodz u nich niemal rwnoczenie, z dokadnoci do paru minut. Podobne przykady niezwykych synchronicznoci wystpuj do czsto w zwizku z wieloma innymi rodzajami zjawisk trans-personalnych. Okazuje si, e istnieje tutaj pewne uderzajce podobiestwo midzy tego typu faktami a podstawowymi zaoeniami twierdzenia J. S. Bella w 73 nowoczesnej fizyce , co zostanie omwione pniej. Analizowane spostrzeenia nie s wcale specyficzne dla stanw psychodelicznych i pojawiaj si te na grunci e analizy jungowskiej czy rozmaitych form psychoterapii ukierunkowanej na dowiadczanie, w przebiegu praktyki medytacyjnej albo podczas spontanicznego wniknicia pierwiastkw pozaosobowych do wiadomoci w warunkach zwykego ycia.

Po opisaniu najwaniejszych obserwacji z bada nad psychodelikami, ktre stanowi wyzywanie dla zdrowego rozsdku oraz istniejcych paradygmatw nauki, nie od rzeczy bdzie zbada zmiany wiatopogldu u jednostek, ktre osobicie dowiadczyy sfery okooporodowej i pozaosobowej. Okae si to szczeglnie interesujce z uwagi na nasze skoncentrowanie si w kolejnym podrozdziale tej ksiki na gbokich przemianach naukowego wiatopogldu w cigu ostatniego wieku. Dopki osoby pod wpywem LSD konfrontuj si ze zjawiskami, ktre w gwnej mierze maj charakter biograficzny, dopty nie napotykaj adnych powaniejszych trudnoci konceptualnych. W trakcie stopniowego zgbiania swojej traumatycznej przeszoci zaczynaj nagle dostrzega, e pewne aspekty lub wycinki ich ycia s nieautentyczne, poniewa stanowi lepe, mechaniczne powtrzenia nieprzystosowawczych schematw powstaych we wczesnym dziecistwie. Oycie konkretnych urazowych wspomnie kryjcych si za tymi wzorcami wywiera zwykle efekt uwalniajcy, a w niezdrowych dotd sytuacjach i typach zwizkw pozwala na wczeniejsze ich spostrzeganie i rnicowanie, jak te bardziej adekwatn reakcje. Typowym przykadem wzmiankowanych sytuacji moe by skaenie postawy wobec autorytetu przez urazowe dowiadczenia z apodyktycznymi rodzicami, wniesienie elementw rywalizacji miedzy rodzestwem do kontaktw z rwienikami lub wypaczenie zwizkw seksualnych przez schematy interakcyjne utworzone w relacji z rodzicem pci przeciwnej. Kiedy osoby poddane dziaaniu LSD wkraczaj w sfer okooporodow, napotykajc dwoiste dowiadczenie mierci i narodzin, zauwaaj z reguy, e zafaszowanie i nieautentyczno w ich yciu nie ogranicza si tylko do fragmentarycznych wycinkw ani pewnych jego sfer. Dostrzegaj nagle, e cay ich pogld na rzeczywisto i oglna strategia radzenia sobie w yciu by faszywy i nieautentyczny. Wiele spord dotychczasowych postaw i zachowa, ktre wydaway im si naturalne i byy przez nich bezdyskusyjnie przyjmowane, uznaj wwczas za irracjonalne i niedorzeczne. Sta je si oczywiste, e byy one nastpstwem leku przed mierci i pozostaoci po nie rozwizanym urazie porodowym. W tej sytuacji model rozgorczkowanego i zagonionego ycia, nienasycone ambicje, pd do wspzawodnictwa, potrzeb sprawdzenia si i niezdolno do radoci uwaa si za niepotrzebne koszmary, z ktrych moemy si przebudzi. Ci, ktrzy zakocz proces odrodzenia przez mier, cz si z wewntrznym rdem duchowoci i wiedz, e mechanistyczny, materialistyczny wiatopogld opiera si na strachu przed narodzinami i mierci. Po przebyciu mierci ego na og znacznie wzrasta umiejtno cieszenia si yciem. Przeszo i przyszo wydaj si stosunkowo mniej wane ni chwila obecna, a zafascynowanie samym procesem ycia zastpuje przymus gonitwy za osiganiem celw. Jednostka skonna jest widzie wiat w kategoriach wzorw energetycznych, zamiast trwaej materii, a jej granice w stosunku do reszty wiata wydaj si jej mniej absolutne i bardziej pynne. Mimo e ju wtedy za wan si we wszechwiecie uwaa si duchowo, to -wiat zjawisk nadal traktowany jest jako obiektywnie 74 rzeczywisty. Czas wci pozostaje liniowy, przestrze euklidesowa , a zasada przyczynowoci niepodwaalna, chocia rde wielu problemw, zamiast we wczesnym dziecistwie, upatruje si w procesie porodowym. Najdoniolejsze, zasadnicze zmiany w rozumieniu natury rzeczywistoci nastpuj wraz z rnymi rodzajami dowiadcze ponadindywidualnych. Gdy proces zachodzcy pod wpywem LSD rozszerza si na sfery pozaosobowe, ograniczenia liniowej przyczynowoci rozcigaj si w nieskoczono. Wiarygodnymi rdami wanych oddziaywa na ycie psychiczne jednostki okazuj si nie tylko biologiczne narodziny, ale take rnorakie aspekty i etapy rozwoju zarodkowego, a nawet 75 okolicznoci poczcia i implantacji . W myleniu badanej osoby, aby wyjani ogromne poszerzenie si wiata jej przey, musz by teraz zawarte skadniki pamici przodkw, rasowej i filogenetycznej, rozumna inteligencja czsteczki DNA i metafizyczno kodu g enetycznego, dynamika struktur archetypowych oraz fakt reinkarnacji wedug prawa karmy. Jeeli kto upiera si przy starym modelu medycznym, w ktrym do istnienia pamici niezbdne jest podoe materialne, to jdro pojedynczej komrki plemnika lub jajeczka musiaoby zawiera nie tylko opisane w ksikach medycznych informacje dotyczce anatomii, fizjologii i biochemii ciaa, czynnikw konstytucjonalnych, dziedzicznych predyspozycji do chorb oraz cech rodzicw, ale take zoone wspomnienia z ycia naszych ludzkich i zwierzcych przodkw oraz moliwe do odzyskania szczegowe dane o wszystkich kulturach wiata. Skoro dowiadczenia psychodeliczne obejmuj rwnie wiadomo rolin i materii nieorganicznej a po jej struktur czsteczkow, atomow i subatomow, jak te zdarzenia z kosmogenezy i dziejw geologicznych, naleaoby bezwzgldnie przyj, e cay wszechwiat jest w jaki sposb zakodowany w plemniku i jajeczku. W tym momencie znacznie waciwsze i sensowniejsze od wiatopogldu materialistycznego okazuj si alternatywy mistyczne.

Rozmaite przeycia pozaosobowe, proponujc liczne warianty dowiadczenia, skaniaj zarazem do podwaenia przekona o obligatoryjnym charakterze liniowoci czasu i trjwymiarowoci przestrzeni. Materia zdaje si rozpada nie tylko w ulotne zapisy energii, ale i w kosmiczn prnie. Forma i pustka staj si pojciami wzgldnymi oraz ostatecznie zamiennymi. Kiedy jednostka spotka si z powaniejsz doz przey transpersonalnych, to wiatopogld newtonowsko -kartezjaski okazuje si niemoliwy do utrzymania w charakterze powanej koncepcji filozoficznej i postrzega si go jako przydatny w praktyce, aczkolwiek uproszczony, powierzchowny i arbitralny system porzdkowania codziennego dowiadczenia. Mimo e dla praktycznych celw codziennego ycia nadal myli si w kategoriach trwaej materii, trjwymiarowej przestrzeni, jednokierunkowego czasu i liniowej przyczynowoci, to filozoficzne rozumienie egzystencji staje si znacznie bardziej zoone i wyrafinowane, dochodzc do tego, c o odkryy wielkie wiatowe tradycje mistyczne. Uznajc wszechwiat za nieskoczon sie aktw w obrbie wiadomoci, pokonuje si dualizmy midzy doznajcym a dowiadczeniem, form a pustk, czasem a bezczasowoci, determinizmem a woln wol lub istnienie m a niebytem.

Wstecz / Spis treci / Dalej Nowe pojmowanie rzeczywistoci, egzystencji i natury czowieka Spostrzeenia przedstawione w poprzednim podrozdziale, szczeglnie te ktre odnosz si do dowiadcze pozaosobowych, zdecydowanie nie pasuj do wikszoci zaoe mechanistycznej nauki. S jednak na tyle konsekwentne i pochodz z tak wielu niezalenych rde, e nie mona duej zaprzecza ich istnieniu. Trudno te wyobrazi sobie, e wspczesna nauka mogaby je sobie przyswoi kosztem kilku drobnych, czy nawet powaniejszych, teoretycznych poprawek wiodcego paradygmatu. Jedynym rozwizaniem wydaje si zasadnicza, dogbna korekta tego paradygmatu jego zmiana o olbrzymim zakresie i doniosym znaczeniu. W pewnym sensie taki przebieg rozwoju jest cakiem logiczny i nie powinien zaskakiwa. Myl naukowa we wspczesnej medycynie, psychiatrii, psychologii i antropologii stanowi bezporednie rozszerzenie XVIII-wiecznego newtonowsko-kartezjaskiego modelu wszechwiata. Poniewa fizyka XX wieku wykroczya poza wszelkie podstawowe zaoenia tego sposobu widzenia rzeczywistoci, wczeniej czy pniej zupenie naturalne wydaje si oczekiwanie doniosych zmian w kadej dyscyplinie, jaka bezporednio si od niej wywodzi. Bez wikszego trudu mona wykaza, e wikszo materiau uzyskanego podczas terapii z udziaem LSD, chocia do zagadkowego i niezrozumiaego z punktu wid zenia mechanistycznej nauki, przedstawia zdecydowanie mniejsze trudnoci, jeli rozwaymy go w duchu fizyki kwantowo relatywistycznej, teorii informacji i systemw, cybernetyki albo ostatnich odkry w neurofizjologii i biologii. Najnowsze badania nad wiadomoci przyniosy liczne dowody popierajce wiatopogld wielkich tradycji mistycznych. Rwnoczenie przeomowe osignicia w innych dyscyplinach naukowych podwayy i zdyskredytoway wiatopogld mechanistyczny, zmniejszajc przepa midzy nauk a mistycyzmem, ktra w przeszoci wydawaa si absolutna i nieprzekraczalna. Ciekawe, e wielu wybitnych naukowcw, ktrzy zrewolucjonizowali wspczesn fizyk, takich jak: Albert Einstein, Niels Bohr, Erwin Schroedinger, Werner Heisenberg, Robert Oppenheimer i David Bohm, uznao swoje mylenie naukowe za cakowicie zgodne z duchowoci i wiatopogldem mistycznym. Ostatnimi laty w licznych ksikach i artykuach przedstawia si narastanie zbienoci 76 pomidzy nauk i mistycyzmem . Aby wykaza zgodno i komplementarno wiatopogldu wynikajcego z fizyki kwantoworelatywistycznej z omwionymi uprzednio obserwacjami z bada nad wiadomoci, opisz krtko rewolucj teoretyczn w fizyce XX wieku, kierujc si obszernym omwieniem Fritjofa Capry 77 zawartym w Tao fizyki . Zachodzi tutaj pewna ciekawa analogia, ktra prawdopodobnie nie jest wycznie dzieem przypadku, ale posiada gbszy sens i znaczenie. Model newtonowsko -kartezjaski by nie tylko odpowiedni, ale i bardzo skuteczny, dopki fizycy badali zjawiska na szego codziennego dowiadczenia, czyli "strefy rednich rozmiarw". Gdy tylko zaczli zapuszcza si poza granice zwykego spostrzegania, w stron mikrowiata procesw subatomowych i makrowiata astrofizyki, model newtonowsko-kartezjaski okaza si nie do utrzymania i trzeba byo wyj poza jego obrb. Analogicznie do tego u osb poddanych dziaaniu LSD, medytujcych i innych poszukiwaczy zgbiajcych wewntrzne przestrzenie spontanicznie zachodz gbokie przemiany koncepcyjne i metafizyczne, kiedy wkraczaj oni w dowiadczenie sfer pozaosobowych. Nauka, ktra uwzgldnia wiadectwo odmiennych stanw wiadomoci, nie ma innego wyboru ni uwolni si z ciasnych okoww modelu newtonowsko-kartezjaskiego. : Rewolucyjne zmiany w fizyce obwieszczajce koniec modelu Newtona rozpoczy si ju w XIX wieku od synnych dowiadcze Faradaya i teoretycznych rozwaa Maxwella na temat zjawisk elektromagnetycznych. Praca tych dwch uczonych doprowadzia do nowoczesnej koncepcji pola 78 si , ktra zastpia pojcie siy wedug Newtona. Pola si, inaczej ni siy newtonowskie, mona bada bez koniecznoci odwoywania si do cia materialnych. Byo to pierwsze powane odstpstwo od fizyki Newtona; doprowadzio ono do odkrycia, e wiato jest to bardzo szybko zmieniajce si pole magnetyczne, ktre rozchodzi si w przestrzeni w postaci fal. Oparta na tym odkryciu kompleksowa teoria elektromagnetyzmu uprocia rnice midzy falami radiowymi, wiatem widzialnym, promieniami X i promieniowaniem kosmicznym do rnic w ich czstotliwoci, sprowadzajc je wszystkie do wsplnego mianownika pl elektromagnetycznych. Jednak elektrodynamika przez lata pozostawaa pod urokiem myli Newtona, na skutek czego fale elektromagnetyczne wyobraano sobie jako drgania bardzo lekkiej, wypeniajcej przestrze substancji, zwanej "eterem". Istnienie eteru obalono w dowiadczeniu Michelsona i Morleya, a tym,

ktry stwierdzi, e pola elektromagnetyczne stanowi samodzielne byty mogce przemieszcza si w pustej przestrzeni, by Albert Einstein. Pocztki naszego wieku przyniosy w fizyce nieoczekiwane odkrycia, ktre wstrzsny samymi podstawami newtonowskiego obrazu wszechwiata. Kamieniami milowymi tego postpu byy dwie prace opublikowane przez Alberta Einsteina w 1905 roku. W pierwszej z nich sfo rmuowa on zasady swojej szczeglnej teorii wzgldnoci, w drugiej przedstawi nowy sposb rozumienia wiata, ktry zesp fizykw rozbudowa pniej w kwantow teorie procesw atomowych. Teoria wzgldnoci i nowa teoria atomu podwayy wszystkie podstawowe zaoenia newtonowskiej fizyki: istnienie absolutnego czasu i przestrzeni, trway materialny charakter wszechwiata, definicje si fizycznych, skrajnie deterministyczny sposb wyjaniania i idee obiektywnego nie obejmujcego obserwatora opisu zjawisk. Zgodnie z teori wzgldnoci, przestrze nie jest trjwymiarowa, a czas nie jest liniowy; adne z nich nie stanowi odrbnego bytu. S one cile powizane, formujc czterowymiarowe kontinuum zwane "czasoprzestrzeni". Upyw czasu nie jest ani jednostajny, ani zawsze jednakowy, jak to byo w modelu Newtona zaley on od pooenia obserwatorw i ich wzgldnej prdkoci w stosunku do obserwowanego zdarzenia. Poza tym sformuowana w 1915 roku i nadal nie potwierdzona eksperymentalnie oglna teoria wzgldnoci gosi, e na czasoprzestrze oddziauje obecno w niej 79 obiektw masowych . Zmiany pola grawitacyjnego w rnych czciach wszechwiata wywieraj na przestrze wpyw zakrzywiajcy, co powoduje, e czas pynie w nich z rn prdkoci. Nie do, e wszystkie pomiary dotyczce przestrzeni i czasu s wzgldne, to jeszcze caa struktura czasoprzestrzeni zaley od rozmieszczenia materii, a rozrnienie miedzy materi a pust przestrzeni stracio na znaczeniu. Newtonowsk koncepcje materialnych cia staych, ktre poruszaj si w pustej przestrzeni o waciwociach euklidesowych uwaa si obecnie za suszn tylko w "strefie rednich wymiarw". W rozwaaniach astrofizyki lub kosmologii pojecie pustej przestrzeni nie ma sensu; przeciwnie, postp fizyki atomowej i subatomowej zburzy wyobraenie o stabilnoci materii. Przygoda bada subatomowych rozpocza si na przeomie wiekw od odkrycia promieni rentgenowskich i promieniowania wydzielanego przez substancje radioaktywne. Eksperymenty Rutherforda nad czstkami alfa niezbicie wykazay, e atomy nie stanowi litych, jednorodnych drobin materii, lecz skadaj si z olbrzymiej przestrzeni, w ktrej malekie czstki elektrony poruszaj si wok jdra. Badania nad procesami atomowymi skaday na barki uczonych szereg dziwnych paradoksw, ktre pojawiay si zawsze, kiedy prbowali wyjania nowe spostrzeenia na bazie klasycznej fizyki. W latach dwudziestych midzynarodowej grupie fizykw, w ktrej znaleli si: Niels Bohr, Louis de Broglie, Werner Heisenberg, Erwin Schroedinger, Wolfgang Pauli i Paul Dirac, udao si uzyska matematyczne sformuowania zjawisk kwantowych. Nieatwo byo zaakceptowa pogldy wyraone w teorii kwantw z caymi filozoficznymi konsekwencjami, chocia jej matematyczna formua cile odzwierciedla rzeczywicie zachodzce 80 procesy. "Model planetarny" przedstawia atomy jako skadajce si z pustej przestrzeni, ktra zawiera miniaturowe czstki materii. Fizyka kwantowa wykazaa, e nawet one nie stanowi trwaych obiektw. Okazao si, e subatomowe czstki posiadaj bardzo abstrakcyjne waciwoci i wykazuj paradoksaln, podwjn natur: w zalenoci od sposobu zaprojektowania sytuacji dowiadczalnej czasem przejawiaj si jako czstki, a czasem jako fale. Podobn dwuznaczno obserwowano take w dowiadczeniach, w ktrych badano natur wiata: w niektrych eksperymentach wiato wykazywao wasnoci pola elektromagnetycznego, w innych najwyraniej zdawao si posiada form kwantw energii, czyli fotonw, ktre s pozbawione masy i zawsze rozchodz si z prdkoci wiata. Zdolno tego samego zjawiska do przejawiania si jako czstki, a zarazem jako fali oznacza oczywicie pogwacenie arystotelesowskiej logiki. Wyobraenie czstki sugeruje byt ograniczony do niewielkiej objtoci lub skoczonego obszaru, natomiast fala jest rozproszona i rozciga si na znacznej przestrzeni. W fizyce kwantowej oba te opisy wykluczaj si nawzajem, ale s rwnie niezbdne w celu penego zrozumienia opisywanych zjawisk. Wyraono to za pomoc nowego 81 narzdzia logicznego, ktre Niels Bohr nazwa zasad komplementarnoci. Ta nowa zasada porzdkujca w nauce sankcjonuje paradoks, zamiast go rozwizywa. Akceptuje ona logiczn sprzeczno miedzy dwoma aspektami rzeczywistoci, ktre wykluczaj si nawzajem, ale s jednakowo potrzebne do penego opisu zjawiska. Wedug Bohra owa sprzeczno wynika z niekontrolowanego oddziaywania miedzy aktem obserwacji a jej przedmiotem. W wiecie kwantw nie moe istnie zagadnienie przyczynowoci ani cakowitego obiektywizm u w ich niegdysiejszym potocznym rozumieniu.

Pozorne przeciwiestwo miedzy obrazami czstki i fali rozwizano w teorii kwantowej w sposb, ktry kruszy same podstawy mechanistycznego wiatopogldu. Materia na poziomie subatomowym nie istnieje na pewno w konkretnych miejscach, ale raczej wykazuje "tendencje do zaistnienia", a zdarzenia atomowe nie zachodz z pewnoci w okrelonym czasie i w okrelony sposb, a raczej "przejawiaj tendencj do wystpowania". Wymienione tendencje mona wyrazi jako matematycz ne prawdopodobiestwa, ktre posiadaj typowe wasnoci fal. Falowej koncepcji wiata i czstek subatomowych nie naley rozumie nazbyt dosownie. Fale, o jakich tutaj mowa, to nie trjwymiarowe ukady przestrzenne, lecz abstrakcje matematyczne, czyli "fale prawdopodobiestwa", ktre okrelaj szans znalezienia czstki w konkretnym czasie i w danym miejscu. Fizyka kwantowa proponuje zatem naukowy model wszechwiata stojcy w otwartej sprzecznoci z modelem fizyki klasycznej. Na poziomie subatomowym wiat trwaych obiektw materialnych rozpywa si w skomplikowany wzr fal prawdopodobiestwa. Ponadto wnikliwa analiza procesu obserwacji wykazaa, e czstki subatomowe nie maj sensu jako oddzielne byty i mona je rozumie 82 wycznie jako wspzalenoci miedzy planem eksperymentu a pniejszym pomiarem . Fale prawdopodobiestwa niekoniecznie oznaczaj wiec prawdopodobiestwa zjawisk, ale raczej prawdopodobiestwa ich wzajemnych zwizkw. Zagbianie si w wiat subatomowy nie zakoczyo si na odkryciu jdra atomu i elektronw. Pocztkowo rozszerzono model atomu, tak aby obejmowa trzy "czstki elementarne": proton, neutron i elektron. W miar jak fizycy udoskonalali swoje metody eksperymentalne i budowali nowe 83 urzdzenia, liczba czstek subatomowych cigle wzrastaa; obecnie siga kilkuset . Podczas tych bada stao si oczywiste, e kompletna teoria zjawisk subatomowych musi obj nie tylko fizyk kwantow, ale take teorie wzgldnoci, poniewa prdkoci rozpatrywanych czstek niejednokrotnie osigaj prdko wiata. Wedug Einsteina masa nie ma nic wsplnego z materi, lecz stanowi 2 form energii; ich rwnowano wyraa synne rwnanie E=mc . Najbardziej spektakularnym rezultatem teorii wzgldnoci byo dowiadczalne wykazanie, e czstki materialne mona utworzy z czystej energii i w procesie odwrotnym powtrnie zamieni je w czyst energi. Teoria wzgldnoci gboko przeobrazia nie tylko koncepcj czstek, ale take sposb przedstawiania si dziaajcych midzy nimi. W opisie relatywistycznym ich wzaj emne odpychanie si i przyciganie traktowane jest jako wymiana innych czstek. Wspczenie uwaa si wic, e i siy, i materia, maj pocztek w pewnych dynamicznych schematach zwanych czstkami elementarnymi. Czstek materialnych, jakie znamy obecnie, nie mona ju dalej podzieli. W fizyce wysokich energii materi udaje si wielokrotnie rozbija przy wykorzystaniu procesw zderze, ale nigdy na mniejsze czci; otrzymane fragmenty s czstkami utworzonymi z energii zaangaowanej w proces zderzenia. Czstki subatomowe s wic rwnoczenie zniszczalne i niezniszczalne. Teorie pola wychodz poza klasyczne rozrnienie midzy czstkami materialnymi a prni. Zarwno wedug einsteinowskiej teorii grawitacji jak i kwantowej teorii pola, nie da si oddzieli czstek od otaczajcej je przestrzeni. S one niczym wicej jak tylko zagszczeniami cigego pola obecnego w przestrzeni. Teoria pola tumaczy, e czstki mog wyania si spontanicznie z prni i ponownie w niej zanika. Jednym z najwaniejszych dokona wspczesnej fizyki jest odkrycie 84 dynamicznych waciwoci "fizycznej prni" . Znajduje si ona w stanie pustki i nicoci, zawiera 85 jednak potencjalno wszystkich form ze wiata czstek . Ten skrtowy zarys osigni nowoczesnej fizyki byby niepeny be z wzmianki o radykalnej szkole mylenia, ktra szczeglnie wie si z naszym dalszym przedmiotem dyskusji z tak zwanym 86 podejciem bootstrap, sformuowanym przez Geoffrey'a Chewa . Chocia zostao ono szczegowo opracowane tylko dla jednego typu czstek subatomowych hadronw, to jego konsekwencje stanowi ogln filozoficzn koncepcje natury. Zgodnie z t "filozofi dopasowania wszystkiego do wszystkiego", przyrody nie mona sprowadza do adnych podstawowych bytw, takich jak czstki elementarne lub pola; trzeba j ujmowa wycznie poprzez jej wewntrzne uzgodnienie. W efekcie wszechwiat stanowi nieskoczon sie wzajemnie powizanych zdarze. adna, wasno dowolnej czci tej sieci nie jest pierwotna ani podstawowa, kada z nich stanowi odwzorowa nie cech wszystkich pozostaych. Dlatego te o strukturze caego systemu decyduje wanie pena zgodno we wszystkich wewntrznych powizaniach, a nie jakie jego wybrane skadowe. Wszechwiata nie mona uwaa za konstrukcje utworzon z zadanych z gry podjednostek, ktrych nie potrafimy ju dalej rozoy, tak jak to byo w modelu Newtona i jego pochodnych. Filozofia przyrody typu bootstrap nie tylko odrzuca istnienie podstawowych skadnikw materii, ale i nie przyjmuje absolutnie adnych podstawowych praw ani obowizujcych regu. Wszelkie teorie zjawisk przyrodniczych, w tym prawa przyrody, traktowane s przez to stanowisko jako wytwory ludzkiego umysu. S one pewnymi konceptualnymi schematami, ktre stanowi mniej lub bardziej dokadne przyblienia i nie naley ich

myli z precyzyjnym opisem rzeczywistoci ani te z sam rzeczywistoci. Historia fizyki XX wieku nie bya atwa; zawieraa nie tylko wybitne osignicia, ale i koncepcyjny zamt, nieporozumienia i dramatyczne konflikty personalne. Sporo czasu zajo fizykom porzucenie podstawowych zaoe fizyki klasycznej i utrwalonego pogldu na rzeczywisto. Nowa fizyka wymagaa zarwno zmian w rozumieniu materii, przestrzeni, czasu i liniowej przyczynowoci, jak i przyznania, e zasadniczy aspekt nowego modelu wszechwiata stanowi paradoksy. Dugo po tym jak matematyczne sformuowania teorii wzgldnoci i teorii kwantw zostay ukoczone, zaakceptowane i wczone w gwny nurt nauki, fizykom nadal daleko do jednomylnoci w kwestii ich interpretacji filozoficznej oraz metafizycznych nastpstw, jakie wypywaj z obu tych szk mylenia. Dlatego dla samej tylko teorii kwantowej istnieje kilka gwnych drg interpretacyjnych jej 87 matematycznego sformuowania . Fizycy teoretyczni, niezalenie jak bardzo postpowi i rewolucyjni w swoich pogldach, wychowali si na dowiadczeniu rzeczywistoci jako obdarzonej wasnociami przypisanymi jej przez klasyczn fizyk. Wielu z nich opowiada si wiec za cile pragmatycznym podejciem, odmawiajc zajmowania si niepokojcymi kwestiami filozoficznymi wznieconymi przez teorie kwantw. Zadowala ich fakt, e matematyczne sformuowanie teorii kwantowej dokadnie przewiduje wyniki eksperymentw i upieraj si, e o nic ponadto tutaj nie chodzi. Inne wane podejcie do problemw teorii kwantowej polega na jej interpretacji stochastycznej. Zajmujc si zdarzeniami ze wiata zjawisk, fizycy stosuj ujcia statystyczne zawsze, ilekro nie s im znane dokadne mechanizmy funkcjonowania badanego ukadu. Owe nieznane czynniki okrelaj wwczas jako "ukryte zmienne". Naukowcy, ktrzy preferuj stochastyczn interpretacje teorii kwantowej, usiuj wykaza, e jest to w zasadzie klasyczna teoria zdarze probabilistycznych, i e skrajne odstpstwo od teoretycznych podstaw klasycznej fizyki byo niepotrzebne i mylce. Wielu wierzy, podobnie jak Einstein, e teoria kwantowa jest rodzajem statystycznej mechaniki, ktra daje tylko rednie wartoci mierzonych zmiennych. Na gbszym poziomie kady poszczeglny ukad rzdzi si prawami deterministycznymi, ktre zostan ujawnione w przyszoci dziki bardziej 88 wyrafinowanym badaniom. W fizyce klasycznej ukryte zmienne stanowi mechanizmy lokalne . John Bell przedstawi dowd, e w fizyce kwantowej takie ukryte zmienne o ile istniej musz by 89 nielokalnymi, stale aktywnymi zwizkami z wszechwiatem . Interpretacja kopenhaska, zwizana z nazwiskami Nielsa Bohra i Weinera Heisenberga, reprezentowaa do 1950 roku wiodce stanowisko w rozumieniu fizyki kwantowej. Kadzie ona nacisk na zasad przyczynowoci lokalnej kosztem zakwestionowania obiektywnego istnienia mikrowiata. Zgodnie z tym stanowiskiem, rzeczywisto nie istnieje, dopki jej nie spostrzegamy. Zalenie od sposobu zestawienia sytuacji eksperymentalnej ukazuj si nam odmienne, kompleme ntarne aspekty tej rzeczywistoci. To wanie fakt obserwacji zaburza nienaruszon cao wszechwiata i powoduje paradoksy. Chwilowe dowiadczenie rzeczywistoci wcale nie okae si paradoksalne. Paradoks pojawia si wycznie wwczas, gdy obserwator usiuje odtworzy przeszo wasnego spostrzegania. Dzieje si tak, poniewa nie ma zdecydowanej linii podziau midzy nami a t rzeczywistoci, ktr widzimy jakby istniaa na zewntrz nas samych. Rzeczywisto tworzona jest przez akty psychiczne i zaley od wyboru tego, co obserwujemy oraz w jaki sposb to czynimy. Wrd fizykw teoretycznych istniay take prby rozwizania paradoksw fizyki kwantowej dziki pracom nad podstawami teorii naukowej. Pewne dokonania w matematyce i fizyce kwantowej przywiody ich do pogldu, e przyczyna impasu moe polega na niezrozumieniu podstaw teorii pod wzgldem logicznym. Poszukiwania w tym kierunku prowadziy do prb zastpienia znanej ze 90 zwykego jzyka logiki Boole'a przez logik kwantow, w ktrej wymienia si zwyc zajowe logiczne znaczenie takich sw jak "i" oraz "lub". Najosobliwsz, jak dotd, interpretacj fizyki kwantowej jest hipoteza wielu wiatw, czona z Hughem Everettem III, Johnem Archibaldem Wheelerem i Neillem Grahamem. To podejcie usuwa 91 niekonsekwencje typowych wyjanie oraz wywoan przez akt obserwacji "redukcj funkcji falowej" . Byo to jednak moliwe kosztem gbokiej rewizji naszych najbardziej podstawowych zaoe na temat rzeczywistoci. Hipoteza ta zakada, e wszechwiat dzieli si w kad ym momencie czasu na nieskoczenie wiele wszechwiatw. Dziki takiemu wielokrotnemu rozgazianiu si wszystkie moliwoci, jakie wynikaj z matematycznego formalizmu teorii kwantowej, realizuj si faktycznie chocia w rnych wszechwiatach. Rzeczywisto to nieskoczona liczba wszystkich tych wszechwiatw znajdujcych si w "superprzestrzeni", ktra je wszystkie w sobie mieci. Zaistnienie sprzecznoci midzy nimi nie jest moliwe, gdy poszczeglne wszechwiaty nie komunikuj si nawzajem.

Z punktu widzenia psychologii, psychiatrii i parapsychologii interpretacjami najdalej posunitymi s te, ktre zakadaj decydujca rol psychicznoci w wiecie kwantowym. Autorzy mylcy w ten sposb zakadaj, e umys lub wiadomo rzeczywicie wpywaj na materi, a nawet j stwarzaj. Z omawian kwesti wie si dorobek Eugene'a Wignera, Edwarda Walkera, Jacka Sarfattiego i Chadesa Musesa. Charakter i zakres niniejszej ksiki nie pozwala mi na szczegowe zagbianie si w tak liczne, niezwyke i doniose zmiany wizji wszechwiata czy natury rzeczywistoci, ktre sugeruje fizyka relatywistyczno-kwantowa. Zainteresowany czytelnik znajdzie wicej stosownych wiadomoci w specjalistycznych ksikach na ten temat, napisanych przez fachowcw z omawianej dziedziny. Warto jednak w tym miejscu krtko poruszy jeszcze jedn kwesti o szczeglnym znaczeniu. Einstein, ktrego dzieo zapocztkowao powstanie fizyki kwantowej, do koca ycia sprzeciwia si fundamentalnej roli prawdopodobiestwa w przyrodzie. Wyrazi to w swoim synnym zdaniu: "Bg nie gra w koci". Nawet po licznych dyskusjach i sporach z czoowymi przedstawicielami fizyki kwantowej, trwa w przekonaniu, e w przyszoci zostanie kiedy odkryta jej deterministyczna interpretacja na zasadzie "ukrytych zmiennych lokalnych". W celu udowodnienia, e interpretacja teorii kwantowej wedug Bohra jest nieprawidowa, Einstein zaproponowa eksperyment mylowy, ktry pniej sta si znany jako paradoks Einsteina, Podolskiego i Rosena (EPR) . Jak na ironie, kilkadziesi t lat pniej dowiadczenie to posuyo za podstaw twierdzenia Bella, ktre wykazao, e kartezjaska koncepcja 92 rzeczywistoci jest sprzeczna z teori kwantow . Uproszczona wersja eksperymentu EPR dotyczy dwch elektronw wirujcych w przeciwnych 93 kierunkach, tak e ich cakowity spin wynosi zero. Zmusza si je do oddzielnego ruchu tak dugo, dopki odlego miedzy nimi nie stanie si makroskopowa; wwczas dwch niezalenych obserwatorw moe zmierzy osobno spin jednego bd drugiego. Teoria kwantowa przewiduje, e w ukadzie czstek o cakowitym spinie rwnym zero, ich spiny wok dowolnie wybranej osi bd zawsze od siebie zalene, a zatem skierowane przeciwnie. Chocia przed rzeczywistym pomiarem mona mwi wycznie o tendencjach spinu, to jeli go ju dokonamy, opisana moliwo zamienia si. w pewno. Obserwator ma swobod w wyborze osi pomiaru, przez co natychmiast zostaje okrelony spin drugiej czstki, ktra moe si znajdowa tysice kilometrw od niego. Zgodnie z teori wzgldnoci, aden sygna nie moe rozchodzi si szybciej ni wiato, a wic teoretycznie opisana sytuacja powinna by niemoliwa. Dlatego te w natychmiastowych, nielokalnych zwizkach miedzy takimi czstkami nie mog poredniczy sygnay w rozumieniu Einsteina tego rodzaju komunikacja wykracza poza tradycyjne pojecie przekazu informacji. Twierdzenie Bella skada na barki fizykw niewygodny dylemat; sugeruje ono, e albo wiat nie jest obiektywnie rzeczywisty, albo 94 95 przebiegaj przeze ponadwietlne cza . Wedug sw Henry'ego Stappa , twierdzenie Bella udowadnia "gbok prawd, e wszechwiat jest albo zasadniczo pozbawiony praw albo fundamentalnie niepodzielny". Jakkolwiek fizyka kwantowo-relatywistyczna umoliwia najbardziej przekonujc, gruntown krytyk mechanistycznego wiatopogldu, to jego istotne zmiany zostay zainspirowane przez cay szereg podej badawczych z innych dyscyplin. Podobny rodzaj gbokich zmian w myli naukowej przynioso powstanie cybernetyki, teorii informacji, systemw oraz typw logicznych. Jednym z 96 gwnych przedstawicieli tego przeomowego nurtu we wspczesnej nauce jest Gregory Bateson . Wedug niego, mylenie w kategoriach materii i skoczonych przedmiotw stanowi powany bd 97 epistemologiczny: pomylenie typw logicznych . W codziennym yciu nigdy nie mamy do czynienia z przedmiotami, tylko z ich przeksztaceniami zmysowymi lub informacjami o rnicach w rozumieniu 98 Korzybskiego mamy dostp do map, a nie do terytorium. Informacje, rnice, formy i wzorce, ktre skadaj si na nasz wiedze o wiecie, to bezwymiarowe byty, ktrych nie da si umieci w czasie lub w przestrzeni. Informacja przepywa w obwodach, ktre przekraczaj granice osobnika, obejmujc jego rodowisko. Ten rodzaj naukowego poznania sprowadza do absurdu traktowanie wiata w kategoriach oddzielnych przedmiotw i istot, rozumienie osobnika, rodziny lub gatunku jako 99 darwinowskiej jednostki przetrwania , wprowadzanie podziaw miedzy ciaem a umysem oraz utosamianie si z kompleksem ego-ciaa ("ego zapuszkowanym w skrze" Alana Wattsa) . Tak samo jak w fizyce kwantowo-relatywistycznej akcent przenoszony jest tutaj z materii i przedmiotu na form, 100 wzorzec i proces . Teoria systemw umoliwia sformuowanie nowej definicji umysu i funkcjonowania psychicznego. Dowodzi ona, e kade poczenie czci i komponentw, ktre posiadaj odpowiednio zoone, zamknite obwody przyczynowo-skutkowe i odpowiednie stosunki energetyczne, przejawia cechy psychiczne reaguje na rnice, przetwarza informacje i samoreguluje si. W tym sensie mona mwi o psychicznych wasnociach komrek, tkanek i narzdw ciaa, grupy kulturowej lub narodu, 101 ukadu ekologicznego, a nawet caej planety, jak czyni to J. Lovelock w swojej teorii GaiI . A jeli

wemiemy pod uwag wyszy rozum, ktry jednoczy w sobie wszystkie hierarchie niszego rodzaju, to nawet tak krytyczny i sceptyczny naukowiec, jak Gregory Bateson, musi przyzna, e jest to stanowisko bliskie koncepcji immanentnego bstwa. Jeszcze inny rodzaj dobitnej krytyki podstawowych poj mechanistycznej nauki wywodzi si z 102 prac laureata nagrody Nobla, Ilyi Prigogine'a i jego kolegw z Brukseli oraz z Austin w Teksasie. Nauka klasyczna przedstawia ycie jako szczeglny, rzadki i ostatecznie daremny proces nieistotne i przypadkowe zaburzenie uwikane w prn walk przeciw bezwzgldnemu dyktatowi drugiego prawa termodynamiki. Owa ponura wizja wszechwiata, ktrym rzdzi wszechwadny trend do wzrostu przypadkowoci oraz entropii, i ktry zmierza nieubaganie ku mierci cieplnej, naley dzi do 103 historii nauki. Upada ona dziki badaniom Prigogine'a nad tzw. strukturami dyssypacyjnymi w pewnych reakcjach chemicznych i odkryciu tkwicej u ich podstaw nowej prawidowoci: "porzdku wskutek fluktuacji". Dalsze badania ujawniy, e ta regua nie ogranicza si do procesw chemicznych, ale stanowi podstawowy mechanizm rozwoju procesw ewolucyjnych we wszystkich dziedzinach: od atomw a po galaktyki oraz od pojedynczych komrek do czowieka i dalej, obejmujc cae spoeczestwa i kultury. W wyniku tych obserwacji udao si sformuowa jednolit teorie ewolucji, w ktrej wspln zasad nie jest stan rwnowagi statycznej, ale dynamiczne warunki ukadw nie bdcych w rwnowadze. 104 Ukady otwarte s na wszystkich poziomach i we wszystkich dziedzinach nonikami jednej i tej samej ewolucji, ktra sprawia, e ycie bdzie nieustannie zdao do coraz to nowszych dynamicznych reimw zoonoci. Na tym tle samo ycie jawi si w nowym wietle, znacznie przekraczajc wskie pojecie ycia organicznego. Kiedy tylko ukady na dowolnym poziomie zoonoci zostan zdawione przez wczeniejsz produkcj entropii, mutuj w kierunku nowych ustrojw. Ta sama energia i takie same zasady podtrzymuj wic ewolucj na wszystkich pitrach, obojtnie czy chodzi o materi, siy yciowe, informacj czy procesy psychiczne. Mikro - i makrokosmos stanowi dwa aspekty tej samej, wsplnej, caociowej ewolucji. Od tej pory ycia nie uwaa si ju za zjawisko ewoluujce w nieoywionym wiecie to wszechwiat jako taki staje si coraz bardziej ywy. Chocia najprostszym poziomem, na jakim mona bada samoorganizacj, jest poziom struktur 105 dyssypacyjnych, ktre powstaj w samoodnawiajcych si ukadach reakcji chemicznych , to zastosowanie podanych regu wobec zjawisk biologicznych, psychologicznych i spoecznokulturowych nie pociga za sob redukcyjnego sposobu mylenia. Interpretacje te, przeciwnie ni redukcjonizm mechanistycznej nauki, bazuj na zasadniczej homologii, na zgodnoci dynamiki samoorganizacji na wielu poziomach. W wietle powyszego ludzie nie stoj wyej od innych ywych organizmw. yj oni rwnolegle na wikszej liczbie poziomw ni te formy oywione, ktre w toku ewolucji pojawiy si wczeniej. W 106 ten sposb nauka odkrya na nowo prawd filozofii wieczystej , e rozwj ludzkoci stanowi integraln, sensown cz ewolucji wszechwiata. Ludzie dziaaj jako istotne czynniki tej ewolucji bardziej s ewolucj anieli jej bezwolnymi obiektami. Opisywana nowa nauka o stawaniu si, ktra zastpia star nauk o byciu, przenosi akcent z materii na procesy, podobnie jak czyni to fizyka relatywistyczno-kwantowa. Struktura jest dla niej 107 przygodnym wytworem wspdziaajcych procesw, ktry, mwic sowami Ericha Jantscha , nie 108 jest trwalszy ni wzr fali stojcej, powstaej u zbiegu rzek lub umiech kota Cheshire . Ostatnim powanym wyzwaniem dla myli mechanistycznej jest teoria brytyjskiego biologa i biochemika, Ruperta Sheldrake'a, wyoona przez niego w przeomowej i niezwykle kontrowersyjnej 109 ksice New Science of Life Sheldrake przedstawi znakomit krytyk ogranicze mocy eksplanacyjnej mechanistycznej nauki i niemonoci uporania si przez ni z kwestiami o 110 podstawowym znaczeniu w dziedzinie morfogenezy (zachodzcej w trakcie rozwoju osobniczego i ewolucji gatunku), genetyki oraz instynktownych, jak te bardziej zoonych sposobw zachowania. Nauka mechanistyczna zajmuje si wycznie ilociow stron zjawisk, tym co Sheldrake nazywa "przyczynowoci energetyczn". Nie ma ona nic do powiedzenia na temat ich strony jakociowej rozwoju form, czyli "przyczynowoci formacyjnej". Wedug Sheldrake'a organizmy ywe to co wicej ni tylko skomplikowane, biologiczne maszyny, a ycia nie da si sprowadzi do reakcji chemicznych. Form, rozwj i zachowanie organizmw ksztatuj "pola morfogenetyczne" nieznanego w fizyce typu, ktrych obecnie nie mona wykry ani zmierzy. Pola te s modelowane przez form i zachowanie wczeniejszych organizmw tego samego gatunku z udziaem bezporednich pocze w czasie oraz w przestrzeni, wykazuj te waciwoci kumulacyjne. Jeli pewna krytyczna liczba osobnikw z danego gatunku uzyska okrelone waciwoci organizmu lub nauczy si konkretnych sposobw zachowania, to automatycznie s one nabywane przez pozostaych jego przedstawicieli, nawet jeli

nie zachodz midzy nimi adne znane rodzaje kontaktu . Owo zjawisko "rezonansu morficznego", jak je okrela Sheldrake, nie ogranicza si do ywych istot i mona je wykaza w przypadku tak prostych procesw jak wzrost krysztaw. Niezalenie od tego, jak bardzo niewiarygodna i niedorzeczna wydawa si moe powysza teoria w oczach umysowoci nastawionej na mylenie w sposb mechanistyczny, jest ona sprawdzalna, przeciwnie ni podstawowe zaoenia metafizyczne ukryte w materialistycznym wiatopogldzie. Nawet obecnie, w swej pocztkowej fazie, zostaa ona potwierdzona w dowiadczeniach wykonanych na szczurach i w obserwacjach nad mapami. Sheldrake doskonale zdaje sobie spraw, e jego teoria posiada doniose konsekwencje dla psychologii i osobicie omwi jej zwizek z koncepcj niewiadomoci zbiorowej u Junga. Niniejszy przegld nowych zdumiewajcych odkry w nauce byby niepeny bez wzmianki o 112 dorobku Arthura Younga . Jego teoria procesu stanowi powan propozycj naukowego metaparadygmatu przyszoci. W najbardziej syntetyczny sposb porzdkuje ona i tumaczy dane z szeregu dyscyplin: geometrii, teorii kwantw i teorii wzgldnoci, chemii, biologii, botaniki, zoologii, psychologii i historii; oraz integruje je w obszerne ujcie kosmologiczne. Model wszechwiata u Younga posiada cztery poziomy okrelane przez ich stopie swobody i koniecznoci oraz siedem kolejnych etapw: wiato, czstki subatomowe, atomy, czsteczki, roliny, zwierzta i czowieka. Youngowi udao si wykry podstawowy schemat uniwersalnego procesu, ktry ustawicznie powraca w przyrodzie na rnych poziomach rozwoju. Moc eksplanacyjn tego paradygmatu uzupenia jego zdolno predykcyjna. Podobnie jak ukad okresowy pierwiastkw Mendelejewa, jest on w stanie przewidywa istnienie zjawisk przyrodniczych oraz ich konkretne wasnoci. Young, przypisujc wiatu gwn rol we wszechwiecie i celowo dziaania kwantom oddziaywa, umoliwi wypenienie luki pomidzy nauk, mitologi i filozofi wieczyst. Jego metaparadygmat nie tylko wykazuje zgodno z przewaajc czci wiedzy, ale i jest w stanie, znacznie poza przyjtymi granicami nauki, zmierzy si z nieobiektywnymi i niedefiniowalnymi aspektami rzeczywistoci. Poniewa teorii Younga nie mona dobrze uzasadni bez szczegowych odwoa do caego szeregu dyscyplin, odsyam wic zainteresowanych czytelnikw do jego oryginalnych publikacji. Z pewnoci poczenie tych zrnicowanych, nowatorskich dokona dzisiejszej nauki, ktre omwiono w niniejszym rozdziale, w spjny i kompletny nowy paradygmat jest obecnie niemoliwe. Wydaje si jednak, e posiadaj one jedn wspln cech gbokie przewiadczenie ich twrcw, e powstaego w newtonowsko-kartezjaskiej nauce mechanistycznego wiatopogldu nie naley traktowa jako cisego, obowizujcego modelu rzeczywistoci. Idea kosmosu jako ogromnej supermachiny, zoonej z niezliczonych, oddzielnych przedmiotw i istniejcej niezalenie od obserwatora, zdezaktualizowaa si w nauce i zostaa odesana do lamusa. Model unowoczeniony przedstawia wszechwiat jako jednolit, niepodzieln sie zdarze i ich wzajemnych zwizkw. Jego czci symbolizuj pojedyncze cechy lub schematy dziaania tego samego integralnego procesu o niewyobraalnej zoonoci. Jak to ponad pidziesit lat temu 113 przewidywa James Jeans , wszechwiat wspczesnej fizyki o wiele bardziej przypomina ukad procesw mylowych ni ogromny mechanizm zegara. W miar jak naukowcy penetrowali najgbsz struktur materii i badali wielorakie aspekty procesw zachodzcych w wiecie, z powyszego wyobraenia stopniowo znikao pojecie trwaej materii, a pozostaway jedynie wzorce archetypowe, abstrakcyjne wzory matematyczne albo uniwersalny porzdek. Dlatego nie bdzie przesad, gdy zaoymy, e wiadomo jako nadrzdny i dalej nieredukowalny atrybut egzystencji jest w 114 kosmicznej sieci jej zasad spajajc . Po tym krtkim przegldzie niektrych ciekawych odkry we wspczesnej nauce powrmy do spostrzee z nowoczesnych bada nad wiadomoci. Wikszo z nich wyranie nie zgadza si z newtonowsko-kartezjaskim paradygmatem mechanistycznej wiedzy, dlatego te warto zbada ich stosunek do rnych elementw nowego wiatopogldu, rysujcego si w nauce. Jak si wydaje, nowatorskie znaczenie wynikw uzyskanych w owych badaniach bdzie si zmienia w zalenoci od poziomu obserwacji. I tak, przeycia typu biograficznego nie stanowi powaniejszego wyzwania dla ustalonych sposobw mylenia, mona wic poradzi sobie z nimi, stosujc mae poprawki w ramach istniejcych teorii. Dowiadczenie okooporodowe wymaga znacznie gruntowniejszych zmian, ale niewykluczone, e daoby si je zaakceptowa bez radykalnej zmiany paradygmatu. Niemniej jednak istnienie dowiadcze trans-personalnych stanowi ostateczny cios zadany myli mech anistycznej i wymaga znacznej korekty u samych podstaw naukowego wiatopogldu. Konieczno dogbnej rewizji dotknie zwaszcza te dyscypliny, ktre pozostaj pod urokiem paradygmatu newtonowsko -

111

kartezjaskiego, uznajc zasady tego XVII-wiecznego modelu za synonim prawide nauki. Fritjof Capra i inni wykazali, e wiatopogld, jaki rysuje si we wspczesnej fizyce, jest zbieny ze wiatopogldem mistycznym. W znacznie wikszym stopniu mona tak samo powiedzie o wspczesnych badaniach nad wiadomoci, ktre bezporednio maj do czynienia z rzeczywist domen szk mistycznych: stanami wiadomoci. Z tego wanie powodu zachodzi rwnie coraz wiksza zgodno midzy przeomowymi koncepcjami w badaniach nad wiadomoci a nowoczesn fizyk. Stwierdzenia te wymagaj kilku sw objanienia i konkretyzacji. Zbieno fizyki z mistycyzmem nie oznacza ich tosamoci ani nawet perspektywy przyszego poczenia. Susznie skrytykowano tendencje do takiego wanie interpretowania powyszej sytuacji. Szczeglnie surow form krytyki przedstawi Ken Wilber. W artykule Physics, Mysticism, and the New Holographic 116 Paradigmn zwraca uwag na to, e filozofia wieczysta opisuje byt i wiadomo jako struktur hierarchiczn od sfer najgstszych i najbardziej fragmentarycznych do najwyszych, najsubtelniejszych i najbardziej caociowych. Wikszo szk zgadza si na nastpujce gwne poziomy: 1) fizyczny, obejmujcy materi (energi) nieoywion; 2) biologiczny, skupiony wok materii (energii) ywej i czujcej; 3) psychologiczny, ktry ma do czynienia z umysem, ego i logicznym myleniem; 4) subtelny, obejmujcy zjawiska parapsychologiczne i archetypowe; 5) przyczynowy, ktry cechuje pozbawiona formy wiato i pena transcendencja; oraz w wiadomoci absolutnej i 117 takoci wszystkich poziomw z powyszego zakresu. W owym mistycznym wiatopogldzie kady poziom skali przekracza wszystkie poprzednie i zawiera je w sobie, ale nigdy na odwrt. Poniewa w filozofii wieczystej to, co nisze, zostaje stworzone przez wysze w procesie zwanym "inwolucj", to nie mona niszym wyjania wyszego. Kade pitro posiada bardziej ograniczony i kontrolowany zakres wiadomoci ni poziomy znajdujce si powyej niego. Elementy wiatw niszych nie s w stanie dowiadczy wiatw wyszych i pozostaj niewiadome ich istnienia, mimo e wiaty te przenikaj si nawzajem. Mistyka ta wyrnia dwa rodzaje wzajemnego przenikania: podune wewntrz kadego z poziomw, oraz poprzeczne miedzy poziomami. W obrbie kadego poziomu istnieje holo archia, tzn. wszystkie jego elementy s w przyblieniu rwnorzdne pod wzgldem statusu i przenikaj si ze sob. Pomidzy poziomami zachodzi nierwnorzdno i hierarchia. Odkrycia fizyki potwierdziy zaledwie niewielki wycinek owego mistycznego wiatopogldu. Rozwia si dogmat o prymacie niezniszczalnej, trwaej materii, ktry suy za podstaw dla wiatopogldu mechanistycznego w badaniach subatomowych materia rozsypaa si w abstrakcyjne modele lub ksztaty wiadomoci. Fizycy udowodnili take podun jedno i wewntrzne przenikanie si w obrbie pierwszego, fizycznego pietra hierarchii z filozofii wieczystej. Teoria informacji i systemw udowodnia istnienie takiej samej sytuacji na poziomach drugim i trzecim. Nowe odkrycia w fizyce, chemii i biologii nie mog niczego przesdza na temat wyszych piter hierarchii mistycznej. Znaczenie owych osigni naukowych jest pod tym wzgldem wycznie porednie. Podwaajc wiatopogld mechanistyczny, ktry omiesza mistyk i duchowo, stwarzaj one przychylniejszy klimat dla bada nad wiadomoci. Niemniej jednak moliwo dotarcia do pozostaych poziomw zakresu zawartego w filozofii wieczystej, stwarzaj wycznie odkrycia w tych dziedzinach nauki, ktre bezporednio badaj wiadomo. Majc to na uwad ze, moemy przystpi do analizy zalenoci, jakie zachodz midzy obserwacjami nowoczesnych bada nad wiadomoci a najnowszymi zdobyczami innych dyscyplin. Dowiadczenia transpersonalne rozpadaj si na dwie podstawowe grupy. Pierwsza z nich obejmuje zjawiska, ktrych tre bezporednio odnosi si do rozmaitych elementw wiata materialnego, takich jak inni ludzie, zwierzta, roliny, przedmioty nieoywione lub procesy. Druga kategoria dotyczy obszarw dowiadczenia, ktre wyranie znajduj si poza gran icami tego, co na Zachodzie uwaa si za obiektywn rzeczywisto. Zaliczaj si do niej, na przykad rozmaite wizje archetypowe, sceny mityczne, przeycie oddziaywa boskich lub demonicznych, pojedynki z bezcielesnymi bd nadludzkimi istotami oraz utosamienie si z dowiadczeniem Rozumu Wszechwiata czy te Ponadkosmicznej Pustki. Pierwsz kategori mona z kolei podzieli na dwie podgrupy zasad podziau stanowiby w tym przypadku rodzaj konwencjonalnej bariery, ktra zostaje pokonana. W dowiadczeni ach z podgrupy pierwszej bdzie to przede wszystkim rozkawakowana przestrze i stan odrbnoci, a w drugiej ograniczenie przez liniowo czasu. Dla nauki newtonowsko -kartezjaskiej, ktra uwaa materi za stabiln, granice i podziay za absolutne waciwoci wszechwiata, a bieg czasu za liniowy i nieodwracalny, tego typu dowiadczenia stanowi przeszkod nie do przebycia. Inaczej wyglda to w nowoczesnym wiatopogldzie naukowym, w ktrym wszechwiat przedstawia si jako nieskoczon, jednolit sie wzajemnych zwizkw, przy zaoeniu, e wszelkie granice s ostatecznie dowolne i
115

umowne. Model ten wykroczy poza cise rozrnienie midzy przedmiotem a pust przestrzeni oraz stwarza teoretyczn moliwo istnienia bezporednich pocze subatomowych, jakie zachodz z pominiciem kanaw uznawanych lub moliwych do przyjcia w nauce mechanistycznej. Na gruncie wspczesnej fizyki powanie przyjmowana jest te ewentualno istnienia wiadomoci poza mzgiem czowieka i wyszych krgowcw. Niektrzy fizycy s przekonani, e wiadomo bdzie musiaa zosta wczona do przyszych teorii materii i do rozwaa na temat fizycznego wszechwiata jako nadrzdny czynnik i zasada wica w kosmicznej sieci. Skoro wszechwiat stanowi jednolit i zintegrowan struktur, a cze jej skadowych jest w jawny sposb wiadoma, musi to by w jakim sensie suszne take dla caego ukadu. Oczywicie mona sobie wyobrazi, e rne czci s w rnym stopniu wiadome i przejawiaj odmienne rodzaje wiadomoci. Z tego punktu widzenia wszelkie podziay dokonywane w bezwzgldnie niepodzielnej sieci kosmosu bd niezupene, umowne, z moliwoci zmiany. Wobec tego nie ma powodu sdzi, e mogo by by inaczej w przypadku granic dowiadczenia wytyczonych miedzy poszczeglnymi czstkami wiadomoci. Mona sobie wyobrazi, e w pewnych szczeglnych warunkach jednostka jest w stanie odtworzy sw tosamo z uniwersaln sieci i wiadomie dowiadczy dowolnych aspektw jej istnienia. W podobny sposb do pogodzenia z omwionym modelem oka si pewne zjawiska ESP (spostrzegania pozazmysowego) polegajce na pokonywaniu znanych ogranicze przestrzennych. W przypadku telepatii, diagnozowania mentalnego, widzenia na odlego lub wdrwek astralu nie stanowi ju problemu to, czy wymienione zjawiska s moliwe, ale to, w jaki sposb opisa barier, ktra nie pozwala, aby zachodziy one ustawicznie. Innymi sowy: Co stwarza pozory trwaoci, podzielenia i jednostkowoci w zasadniczo pustym i niematerialnym wszechwiecie, ktrego prawdziw natur jest niepodzielna jedno? Dowiadczenia pozaosobowe, ktre pokonuj bariery przestrzenne, s te w znacznej mierze zgodne ze wiatopogldem bazujcym na teorii informacji i teorii systemw. Rwnie i to podejcie pociga za sob wizje wiata, w ktrym granice s 118 dowolne, stabilna materia nie istnieje i liczy si wycznie wzorzec . Jakkolwiek nie zabierano w nim gosu na temat wiadomoci, to cakiem wyobraalne jest tutaj mwienie o procesach umysowych w odniesieniu do komrek, narzdw, prostych organizmw, rolin, systemw ekologicznych, grup spoecznych oraz caej planety. Jeeli chodzi o dowiadczenia, ktre wi si z pokonaniem barier czasowych, to jedyn moliwoci interpretacji, jak mechanistyczna nauka jest w stanie zaoferowa w kwestii dostpu do zapisw przeszoci, jest materialne podoe orodkowego ukadu nerwowego oraz kod genetyczny. Takie ujecie mona zapewne zastosowa chocia z najwiksz trudnoci do niektrych dowiadcze z przeszoci, takich jak przeycia podowe, krewnych, dowiadczenia wasnej rasy lub filogenetyczne. W opisywanym podejciu nie miaoby najmniejszego sensu powane traktowanie dozna, zdajcych si odtwarza historyczne motywy wydarze, z ktrymi dan jednostk nie czy adna linia genetyczna, takich jak na przykad skadniki jungowskiej niewiadomoci zbiorowej waciwe dla kultur nie spokrewnionych z ni etnicznie albo przeycia z poprzednich wciele. Tak samo bdzie w przypadku okresw wczeniejszych ni powstanie orodkowego ukadu nerwowego, ycia, naszej planety lub Ukadu Sonecznego. Nie do pomylenia okazuje si rwnie dowiadczenie jakichkolwiek przyszych zdarze, poniewa przyszo jeszcze si nie wydarzya. Wspczesna fizyka proponuje w oparciu o szersze rozumienie natury czasu pewne ciekawe moliwoci. W celu zrozumienia niektrych dowiadcze pozaosobowych, dotyczcych innych okresw historii, interesujcych ram odniesienia dostarcza teoria wzgldnoci Einsteina, ktra trjwymiarow przestrze i liniowy czas zastpia koncepcj czterowymiaro wego kontinuum 119 czasoprzestrzeni . Szczeglna teoria wzgldnoci pozwala w pewnych warunkach na odwrotny przepyw czasu. Wspczeni fizycy przyzwyczajeni s do traktowania czasu jako bytu dwukierunkowego, ktry moe biec naprzd albo wstecz. Na przykad przy interpretacji wykresw czasoprzestrzeni w fizyce wysokich energii (tzw. wykresw Feynmana) ruchy czstek do przodu w czasie s rwnowane ruchom odpowiadajcych im antyczstek wstecz w czasie. Pogldy wyraone przez Johna A. Wheelera w ksice Geometr odynamics wskazuj na istnienie w wiecie fizyki analogii wzgldem tego, co dzieje si w ludzkim dowiadczeniu podczas pewnych niezwykych stanw umysu. Koncepcja hiperprzestrzeni Wheelera teoretycznie dopuszcza natychmiastow komunikacje miedzy wszystkimi elementami wszechwiata bez einstenowskiego ograniczenia jej do prdkoci wiata. Rwnie nadzwyczajne zmiany czasoprzestrzeni, materii i przyczynowoci, sugerowane przez teorie wzgldnoci Einsteina w zwizku z przyciganiem si gwiazd i czarnych dziur, posiadaj swoiste odpowiedniki w przeyciach podczas niezwykych stanw wiadomoci. Chocia obecnie nie potrafimy w sposb bezporedni i atwy do zrozumienia powiza pogldw wspczesnej fizyki ze spostrzeeniami z najnowszych bada nad wiadomoci, to jednak ich wzajemne podobiestwo jest naprawd uderzajce. Gdy wemiemy pod uwag, jak niezwykych
120

teorii potrzebuje wspczesna fizyka w celu wyjanienia obserwacji na moliwie najprostszym poziomie rzeczywistoci, to zobaczymy jak absurdalnym jest fakt, e mechanistyczna psychologia chce zaprzeczy istnieniu zjawisk, ktre kc si z potocznym zdrowym rozsdkiem i nie mona ich 121 wyprowadzi z tak namacalnych faktw jak obrzezanie czy trening czystoci . W przeciwiestwie do opisanego wyej zjawiska, ta kategoria dowiadcze transpersonalnych, ktrej tre nie posiada odpowiednikw w materialnej rzeczywistoci, wyranie pozostaje poza obrbem fizyki. Nawet w tym przypadku okazuje si, e zachodzi podstawowa rnica miedzy ich statusem w paradygmacie newtonowsko-kartezjaskim i nowoczesnym wiatopogldzie naukowym. W modelu mechanistycznym wiat skada si z ogromnej liczby czstek i przedmiotw materialnych. Teoretycznie wyklucza on istnienie niematerialnych istot, ktrych nie mona zaobserwowa ani wykry typowymi metodami w zwykym stanie umysu. Dowiadczanie takich bytw naleaoby zdegradowa do wiata zmienionych stanw wiadomoci i halucynacji, filozoficznie interpretujc je jako 122 wypaczenia rzeczywistoci, ktre w jaki sposb wywodz si z wejcia sensorycznego dla "obiektywnie istniejcych elementw". We wspczesnym wiatopogldzie nawet materialne skadowe wiata daj si odnie do abstrakcyjnych wzorcw i do "dynamicznej prni". W zespolonej sieci wszechwiata wszelkie struktury, formy i granice s ostatecznie dowolne, a forma i pustka stanowi pojcia wzgldne. Wszechwiat o tego typu cechach nie wyklucza z gry moliwoci istnienia bytw z adnego wymiaru ani o adnych wasnociach, w tym rwnie postaci mitycznych i archetypowych. Wybircze dostrojenie si do spjnych i zrozumiaych ukadw informacji, jakie istniej w wiecie drga, osiga 123 si z powodzeniem w radiu i telewizji . Wspomniano ju, e dowiadczenia pozaosobowe czsto wi si sensownie ze schematami zdarze w zewntrznym wiecie, w sposb, ktrego nie da si wytumaczy w kategoriach liniowej 124 przyczynowoci. Carl Gustav Jung , podczas swojej pracy klinicznej, zaobserwowa wiele interesujcych zbiegw okolicznoci tego typu; aby je wyjani, zaproponowa istnienie a kauzalnej zasady ich powizania, ktr nazwa synchronicznoci. Okreli j jako "rwnoczesne wystpowanie okrelonych stanw psychicznych i jednego lub wicej zewntrznych zdarze, ktre wygldaj na sensowne odpowiedniki chwilowych stanw podmiotu". Poczone w sposb synchroniczny zdarzenia wyranie wi si tematycznie, mimo e nie wystpuj miedzy nimi ogniwa przyczynowoci liniowej. Wiele osb, ktre zostay sklasyfikowane jako psychotycy, dowiadcza oczywistych przypadkw synchronicznoci. Podczas typowych, jednostronnych bada u newtonowsko-kartezjaskich psychiatrw na og wszelkie wzmianki o znaczcych zbiegach okolicznoci s rutynowo uznawane 125 za urojenia ksobne . Tymczasem oprcz patologicznej interpretacji zdarze, ktre s w oczywisty sposb niezalene, niewtpliwie istniej te autentyczne synchronicznoci. Tego typu przypadki s zbyt widoczne i nazbyt powszechne, aby je lekceway. Dlatego naprawd dodaje otuchy i umacnia, gdy wiadomo, e wspczeni fizycy zmuszeni byli przyj istnienie porwnywalnych zjawisk na gruncie swoich skrupulatnie kontrolowanych dowiadcze laboratoryjnych. W zwizku z powyszym 126 na szczegln uwag zasuguje twierdzenie Bella i zainspirowane przez nie eksperymenty . Analogie miedzy wiatopogldem wspczesnej fizyki a wiatem przey wystpujcych u mistykw lub po zayciu rodkw psychodelicznych s naprawd daleko idce i istniej powane powody, aby sdzi, e takich podobiestw jeszcze przybdzie. Podstawowa rnica miedzy wnioskami opartymi na naukowych analizach wiata zewntrznego a wynikajcymi z gbokiej autoeksploracji polega na tym, e we wspczesnej fizyce pozaracjonalny wiat paradoksw mona wyrazi jedynie przez abstrakcyjne rwnania matematyczne, podczas gdy w niezwykych stanach wiadomoci staje si on niewyszukanym, bezporednim dowiadczeniem. Osoby badane z zastosowaniem LSD, ktre byy biege w matematyce i fizyce, wielokrotnie podaway, e podczas swoich sesji psychodelicznych uzyskay owiecajce wgldy w szereg koncepcji i konstruktw, ktre s nie do wyobraenia i zwizualizowania w zwykych stanach wiadomoci. Tego typu doniesienia dotyczyy np. geometrii n -wymiarowej przestrzeni Riemanna, nieeuklidesowej geometrii czasoprzestrzeni Minkowskiego, zaamania si praw przyrody w czarnej dziurze oraz szczeglnej i oglnej teorii wzgldnoci Einsteina. Zakrzywienie czasoprzestrzeni, nieskoczony lecz zamknity wszechwiat, wzajemna wymienno masy i energii, nieskoczonoci rnych rzdw, rne wielkoci zera wszystkie te trudne koncepcje wspczesnej matematyki i fizyki byy przez niektrych badanych osobicie przeywane i pojmowane w jakociowo nowy sposb. Udao si nawet odnale doznaniowe korelaty synnych rwna Einsteina, w oparciu o przeksztacenia Lorenza. Obserwacje te byy tak ewidentne, e mogyby usprawiedliwia wprowadzenie programu, w ktrym wybitnym fizykom stworzono by okazj przeycia stanw psychodelicznych w celu uzyskania teoretycznej inspiracji i twrczych rozwiza.

Fakt, e tak wiele spostrzee pochodzcych z gbok iej pracy z przeyciami zgadza si z osigniciami wspczesnej fizyki, ktra tak wyranie ukazuje ograniczenia modelu newtonowsko kartezjaskiego, jest niezwykle budujcy i obiecujcy oraz powinien pomc w usankcjonowaniu tych nowych podej w oczach spoecznoci naukowej. Potencjalne znaczenie bada nad wiadomoci przy uyciu psychodelikw lub metod niefarmakologicznych przekracza wskie ramy psychologii i psychiatrii. W przeszoci obie te dyscypliny, z uwagi na zoono swego przedmiotu, prboway znale solidne zakotwiczenie w fizyce, chemii, biologii i medycynie, aby uzyska presti nauk cisych. Takie starania, chocia uzasadnione wzgldami historycznymi i politycznymi, nie bray pod uwag, e skomplikowanych zjawisk poznawanych w psychiatrii i psychologii nie da si w caoci opisa ani wyjani przy uyciu konstruktw nauk, ktre badaj prostsze i bardziej podstawowe aspekty rzeczywistoci. Odkrycia w badaniach psychologicznych z pewnoci nie mog zanegowa podstawowych praw fizyki i chemii. Niemniej jednak nauka, ktra bada zjawiska wiadomoci, posiadajce dosy wyjtkowe i szczeglne cechy, powinna by w stanie wnie wasny wkad w poznanie wiata oraz posugiwa si takimi ujciami i systemami opisu, ktre najlepiej su jej celom. Skor o zdecydowanie wszystkie dziedziny nauki ostatecznie opieraj si na spostrzeganiu zmysowym i stanowi wytwory ludzkiego umysu, to nie byoby niczym niezwykym, aby badania nad wiadomoci stanowiy istotny przyczynek w dowolnej dziedzinie bada fizycznego wiata. Warto zaznaczy, e znajomo wielu zjawisk opisanych w niniejszej ksice poprzedzaa nawet o tysiclecia te odkrycia wspczesnej fizyki, ktre s z nimi zgodne. Zostay one odrzucone przez Psychiatrw lub otrzymay etykietki psychopatologii tylko dlatego, e nie mona ich byo wczy do modelu newtonowsko -kartezjaskiego i poniewa zaprzeczay one jego podstawowym przesankom. Interesujce okae si spojrzenie od tej strony na zbieno, jaka zachodzi miedzy wspczesn fizyk, mistycyzmem i badaniami nad wiadomoci. Mimo e analogie miedzy nimi s znaczne i dosy oczywiste, to w wikszoci posiadaj one charakter formalny. Mog tumaczy tylko takie przeycia pozaosobowe, w ktrych jednostka wiadomie utosamia si z rnymi aspektami wiata materialnego w przeszoci, teraniejszoci lub przyszoci. Literatura mistyczna opisuje ca gam dodatkowych sfer rzeczywistoci, ktre wymykaj si klasycznym ujciom materialistycznej nauki. Nowy model rzeczywistoci opisany w fizyce kwantowo-relatywistycznej wykroczy poza koncepcj trwaej, niezniszczalnej materii i oddzielnych przedmiotw oraz przedstawi wszechwiat jako kompleksow sie zdarze i zwizkw. W ostatecznym rozrachunku lady substancji materialnej dowolnego typu zanikaj w pierwotnej pustce dynamicznej prni. Ale fizycy niewiele maj do powiedzenia na temat bogactwa konkretnych form, ktre przybiera kosmiczna gra na pozostaych poziomach rzeczywistoci. Przeycia wgldu, pochodzce z niezwykych stanw wiadomoci, sugeruj istnien ie nieuchwytnej, niezgbionej, wiecznej i samowiadomej inteligencji twrczej, ktra przenika wszystkie sfery rzeczywistoci. Takie podejcie oznacza, e to czysta wiadomo, bez adnej konkretnej treci, stanowi nadrzdn zasad istnienia i ostateczn rzeczywisto. Wanie od niej mona wywodzi wszystko we wszechwiecie z radosnym zmysem poszukiwania, przygody, dramaturgii, artyzmu i humoru stwarza ona niezliczone wiaty zjawisk. Ten aspekt rzeczywistoci, chocia znajduje si poza obrbem metodyki nauk cisych, moe jednak okaza si niezastpiony dla prawdziwej wiedzy o wszechwiecie i dla jego caociowego opisu. Trudno sobie wyobrazi, aby fizycy, teraz czy kiedykolwiek w przyszoci, byli w stanie w ramach wasnej dyscypliny odnale drog do tej ostatecznej tajemnicy. Dlatego te zapoyczenie z fizyki jej nowego paradygmatu i uczynienie go obowizujc podstaw bada nad wiadomoci oznaczaoby powtrzenie dawnego bdu. Jest niezwykle istotne, eby paradygmat rodzi si z potrzeb naszej wasnej dyscypliny i stara si przerzuca mosty w stron innych dziedzin, zamiast je naladowa. Znaczenie nowych osigni w fizyce dla bada nad wiadomoci polega wic raczej na zburzeniu teoretycznych podstaw mechanistycznej nauki newtonowsko-kartezjaskiej anieli na podaniu nowego, obowizujcego paradygmatu. W tym miejscu wydaje si stosownym aby rozway konsekwencje, jakie dla zrozumienia psychiki i natury czowieka nios wyniki z fizyki relatywistyczno-kwantowej, wspczesnych bada na wiadomoci i innych dziedzin nauki XX wieku. W przeszoci mechanistyczna wiedza zgromadzia obszerny materia dowodowy wskazujcy, e istoty ludzkie mona z penym powodzeniem bada i traktowa jak odrbne byty materialne, w gruncie rzeczy jako biologiczne maszyny ze stawione z czci skadowych, takich jak narzdy, tkanki i komrki. W tym ujciu wiadomo rozpatrywana bya 128 jako wytwr procesw fizjologicznych zachodzcych w mzgu . Z perspektywy nowych faktw z przytoczonych tutaj bada nad wiadomoci, wizja czo wieka jako tylko i wycznie biologicznej maszyny jest duej nie do utrzymania. Nowe wyniki do jednoznacznie potwierdzaj stanowisko wyznawane przez tradycje mistyczne wszystkich czasw, w

127

zasadniczej logicznej sprzecznoci z modelem klasycznym. Istoty ludzkie mog w pewnych warunkach funkcjonowa rwnie jak rozlege pola wiadomoci, ktre pokonuj ograniczenia ciaa fizycznego, newtonowskiego czasu i przestrzeni oraz liniowej przyczynowoci. Caa ta sytuacja jest dosy podobna do dylematu, z jakim wspczeni fizycy zetknli si podczas badania procesw subatomowych pod postaci paradoksu falowo-korpuskularnego, ktry dotyczy wiata i materii. Zgodnie z zasad komplementarnoci Nielsa Bohra, odwoujcej si do tego paradoksu, aeby w peny sposb opisa wiato i czstki subatomowe, konieczne jest rozpatrywanie obrazu fali i obrazu czstki jako dwch dopeniajcych si i rwnie niezbdnych stron tej samej rzeczywistoci. Kady z nich pojedynczo jest tylko czciowo suszny i posiada ograniczony zakres stosowalnoci. Od eksperymentatora i planu dowiadczenia zaley, ktry z tych dwch aspektw si przejawi. Zasada komplementarnoci u Bohra cile odnosi si do zjawisk zachodzcych w wiecie subatomowym i nie mona jej automatycznie przenosi na inne obszary zagadnie. Ustanowia ona jednak ciekawy precedens dla innych dyscyplin, legalizujc paradoks zamiast go rozwiza. Wydaje si, e w naukach badajcych czowieka, takich jak: medycyna, psychiatria, psychologia, parapsychologia, antropologia, tanatologia i inne, zebrano wystarczajco wiele kontrowersyjnych danych, aby w peni uzasadni sformuowanie podobnej zasady komplementarnoci. Mimo e z punktu widzenia logiki klasycznej wydaje si to bezsensowne i niemoliwe, natura ludzka wykazuje swoist niejednoznaczno. Czasami mieci si w ramach mechanistycznych interpretacji, ktre zrwnuj czowieka z jego ciaem i czynnociami organizmu. Innym razem przedstawia zupenie odmienny obraz, wskazujcy, e ludzie mog rwnie funkcjonowa jako nieograniczone pola wiadomoci, ktre wykraczaj poza materie, przestrze, czas i liniow przyczynowo. W celu opisania czowieka w sposb peny i caociowy, musimy przyj paradoksalny fakt, e jest on zarwno obiektem materialnym czy te biologiczn maszyn jak i rozlegym polem wiadomoci. Wyniki eksperymentw subatomowych w fizyce zale od koncepcji i podejcia eksperymentatora w pewnym sensie pytania "falowe" przynosz "falowe" odpowiedzi, a pytania "korpuskularne" daj odpowiedzi "korpuskularne". Niewykluczone, e w sytuacjach dotyczcych czowieka dana koncepcja ludzkiej natury u badacza i plan dowiadczenia mog udostpnia jedn albo drug modalno. Mona by pj za przykadem Nielsa Bohra i zadowoli si prostym zestawieniem tych dwch przeciwstawnych, cho uzupeniajcych si obrazw, ktre s oba po czci suszne. Jednake okrelone osignicia w matematyce, fizyce i w badaniach nad mzgiem ujawniy obecno nowych mechanizmw, ktre otwieraj bardzo zachcajc perspektyw. W przyszoci bdzie prawdopodobnie moliwa synteza i poczenie w zgrabny, caociowy sposb tych dwch, pozornie nie do pogodzenia, obrazw ludzkiej natury. Istotne wyniki pochodz z dziedziny holografii, Bohma 129 teorii holoruchu i bada nad mzgiem prowadzonych przez Karla Pribrama. Poniszego omwienia zasad holografii nie naley traktowa jako prezentacji nowego, fizycznego modelu bada nad wiadomoci, ale jako narzdzie teoretyczne, ktre stwarza nowe moliwoci dla naszej wyobrani i przyszych docieka. Jego celem nie bdzie udowodnienie, e wiat jest hologramem, ale e holografia odkrywa i ukazuje pewne nowe zasady, ktre mog dziaa podczas tworzenia si osnowy rzeczywistoci.

Wstecz / Spis treci / Dalej Podejcie holonomiczne: nowe zasady i nowe perspektywy W cigu ostatnich trzydziestu lat istotne osignicia w dziedzinie matematyki, techniki laserowej, holografii, fizyki relatywistyczno-kwantowej i bada nad mzgiem doprowadziy do odkrycia nowych regu, ktre posiadaj znaczce konsekwencje dla wspczesnych bada nad wiadomoci oraz dla 130 nauki jako caoci. Zasady te nazwano holonomicznymi , holograficznymi lub hologramowymi, poniewa udostpniaj ciekawe alternatywy wobec tradycyjnego rozumienia relacji miedzy caoci a je j czciami. Ich szczeglny charakter najlepiej bdzie pokaza na przykadzie przebiegu gromadzenia, wyszukiwania i czenia informacji w technice holografii optycznej. Naley tutaj podkreli, e mwienie o "holonomicznej teorii wszechwiata i mzgu", jak to czyniono w przeszoci, jest przedwczesne. Obecnie mamy do czynienia z ca mozaik wanych oraz intrygujcych danych i teorii z rnych dziedzin, ktrych na razie nie poczono w kompletn struktur teoretyczn. Niemniej jednak, gdy wemiemy pod uwag wspczesne naukowe rozumienie wibracyjnej natury wszechwiata, to podejcie holonomiczne, ktre kadzie nacisk na interferencje wzorw drga a nie na oddziaywania mechaniczne, oraz raczej na informacje ni na substancje, stanowi rzeczywicie obiecujce narzdzie. Nowe idee wi si z tak zasadniczymi kwestiami, jak: zasady porzdkujce i organizujce rzeczywisto oraz orodkowy ukad nerwowy, rozpr oszenie informacji we wszechwiecie i w mzgu, istota pamici, mechanizmy spostrzegania i stosunki zachodzce miedzy caoci a czci. Wspczesne holonomiczne ujecie wszechwiata posiada historycznych poprzednikw w staroytnej duchowej filozofii indyjskiej i chiskiej oraz w monadologii wielkiego niemieckiego filozofa i 131 matematyka, Gottfrieda Wilhelma von Leibniza . Wychodzenie poza tradycyjne podziay miedzy caoci a czciami, co stanowi wany dorobek modeli holonomicznych, jest zasadnicz waciwoci rnorodnych systemw filozofii wieczystej. Pikn ilustracj tej reguy stanowi poetyckie przedstawienie naszyjnika wedyjskiego boka Indry. W Awatamsaka Sutrze napisano: "Powiedziano, e w niebiosach Indry znajdziesz wzr pere tak uoonych, e patrzc na jedn, widzisz odbicie wszystkich pozostaych. Tak samo kada rzecz na wiecie nie jest jedynie sob, ale zawiera wszystkie inne rzeczy i w istocie jest wszystkim." A Sir 132 Charles Eliot , przytaczajc ten cytat, dodaje: "W kadej czstce pyu bez miary obecny jest Budda." Odpowiednie wyobraenie w staroytnej tradycji chiskiej mona znale w szkole myli 133 buddyjskiej hua jen , holistycznej wizji wszechwiata, ktra ucielenia jedn z najgbszych idei ludzkiego umysu, jakie kiedykolwiek uzyskano. Cesarzowa Wu, ktra nie bya w stanie zgbi bogactwa literatury hua jen, poprosia jednego z zaoycieli tej szkoy, Fa Tzanga, o praktyczne, proste przedstawienie wzajemnych powiza w kosmosie. Fa Tzang zawiesi najpierw jarzc si wiec u sufitu komnaty, ktrej cae wntrze pokryte byo zwierciadami, aby zademonstrowa zwizek Jednego z wieloma. Wtedy umieci na rodku pokoju niewielki kryszta i pokazujc jak odbija si w nim wszystko dookoa: zobrazowa w jaki sposb w Ostatecznej Rzeczywistoci nieskoczenie mae zawiera nieskoczenie wielkie, a nieskoczenie wielkie nieskoczenie mae. Uczyniwszy to Fa Tzang, poskary si, e jego statyczny model nie jest w stanie ukaza nieustajcego, wielowymiarowego ruchu wszechwiata i niezakconego wzajemnego przenikania si Czasu i 134 Wiecznoci na rwni z przeszoci, teraniejszoci i przyszoci . W tradycji dain holonomiczne ujcie wiata przedstawione zostao w sposb najbardziej subtelny i wyrafinowany. Wedug dainistycznej kosmologii wiat zjawisk skada si z bezgranicznie zoonego systemu oszukanych jednostek wiadomoci, czyli dziw, uwizionych w materii na rnych etapach kosmicznego cyklu. System ten czy wiadomo i pojcie dziwy nie tylko z formami ludzkimi i zwierzcymi, ale take z rolinami i nieoywionymi przedmiotami oraz procesami. Monady w 136 filozofii Leibniza maj wiele cech dainistycznych dziw: wszelka wiedza o caym wszechwiecie moe zosta wyprowadzona z informacji zwizanej z pojedyncz monad. Ciekawe, e Leibniz by take twrc metody matematycznej, ktra przyczynia si do rozwoju holografii. Techniki holografii mona uy jako przekonujcej metafory nowego podejcia i jako efektownej ilustracji jego zasad. Dlatego te naleaoby rozpocz od opisu jej podstawowych aspektw technicznych. Holografia to trjwymiarowa fotografia bez uycia soczewek, zdolna do odtwarzania nadzwyczaj realistycznych wizerunkw Materialnych przedmiotw. Zasady matematyczne tej nowoczesnej Metody opracowa brytyjski uczony Dennis Gabor pod koniec lat czterdziestych w
135

1971 roku za to osigniecie przyznano Gaborowi nagrod Nobla. Hologramw i holografii nie mona zrozumie w myl optyki geometrycznej, w ktrej wiato traktuje si tak, jakby skadao si z niecigych czstek, czyli fotonw. Metoda holograficzna zaley od reguy superpozycji i wzorw interferencyjnych wiata; wymaga ona, aby uzna wiato za zjawisko falowe. Zasady optyki geometrycznej stanowi waciwe przyblienie dla wielu przyrzdw optycznych, w tym teleskopw, mikroskopw i aparatw fotograficznych. Wykorzystuj one wycznie wiato odbite od przedmiotw oraz natenie wiata, a nie jego faz. W mechanicznej optyce nie ma powodu, aby rejestrowa wzory interferencyjne wiata. Tymczasem to wanie stanowi istot holografii, ktra opiera si na interferencji wiata czysto monochromatycznego i spjnego (tj. wiata o pojedynczej dugoci fali, z wszystkimi falami w jednakowej fazie) . W rzeczywistej technice holografii (rys. 6) wizka wiata lasera jest rozszczepiana i doprowadza si do wspoddziaywania jej z fotografowanym przedmiotem; powstay wzr interferencyjny zostaje nastpnie zapisany na kliszy fotograficznej. Pniejsze owietlenie tej kliszy wiatem lasera pozwala odtworzy trjwymiarowy obraz oryginaln ego przedmiotu.

Rys. 6. Metoda holograficzna. Wizka wiata biegncego z lasera zostaje rozszczepiona przez posrebrzone do polowy zwierciado. Po przejciu przez nie, jedna cz (promie roboczy) zostaje skierowana na fotografowany przedmiot i po odbiciu pada na klisze fotograficzn. Druga cze (promie odniesienia) jest rzutowana bezporednio na klisze. Kiedy oba promienie lasera pocz si, na emulsji fotograficznej zapisuje si obraz ich interferencji. Pniejsze owietlenie tego zastygego wzoru interferencyjnego odtwarza trjwymiarowy obraz przedmiotu Zdjcia holograficzne posiadaj wiele cech, ktre czyni z nich w miar najlepsze modele zjawisk psychodelicznych i innych dowiadcze wystpujcych w trakcie niezwykych stanw wiadomoci. Umoliwiaj przedstawienie licznych wasnoci formalnych wizji psychodelicznych oraz szeregu wanych cech ich treci. Odtworzone obrazy s trjwymiarowe i odznaczaj si ywym realizmem, ktry dorwnuje codziennemu spostrzeganiu wiata materialnego, a nawet od niego nie odbiega. W przeciwiestwie do zdj we wspczesnej kinematografii, obrazy holograficzne to co wicej ni tylko imitacje trjwymiarowoci. Wykazuj one autentyczne cechy przestrzenne, w tym rzeczywist 137 paralaks . Zdjcia holograficzne daj szans wybirczego koncentrowania si na rnych paszczyznach i pozwalaj zobaczy wewntrzne struktury przez przezroczyste orodki. Przenoszc uwag, mona zmienia gbie spostrzegania obrazu, zaciera lub wyostrza rne czci pola widzenia. Na przykad nowe, wyrafinowane techniki holografii, ktre posuguj si filmami o mikroskopijnych ziarnistociach, pozwalaj na wykonanie hologramu licia i badanie je go budowy komrkowej pod mikroskopem w rnych powikszeniach. Szczeglnie istotn dla modelu wiata zjawisk psychodelicznych i mistycznych wasno holografii stanowi jej niewiarygodna zdolno gromadzenia informacji: na warstwie wiatoczuej, ktra w zwykej fotografii przechowuje tylko jeden obraz, mona zarejestrowa do kilkuset uj. Holografia pozwala wykona zdjcie dwojga ludzi lub caej grupy osb przy zastosowaniu kolejnych nawietla, posugujc si tylko jedn bon fotograficzn. Mona je wykonywa albo wszystkie pod tym samym ktem, albo z nieznaczn zmian kta dla kadej ekspozycji. W pierwszym przypadku pniejsze owietlenie wywoanego filmu wygeneruje jeden kompleksowy obraz obojga albo caej grupy (na

przykad caego personelu instytutu lub wszystkich pikarzy w druynie) . Takie jedno, 'zajmujce wspln przestrze zdjcie, bdzie wwczas przedstawiao wszystkich rwnoczenie, ale nikogo z osobna. Owe naprawd kompleksowe obrazy stanowi doskonay model dla pewnego rodzaju dowiadcze pozaosobowych, takich jak archetypowe wizje Czowieka Kosmicznego, Kobiety, Matki, Ojca, Kochanka, Kuglarza, Gupca lub Mczennika, albo uoglnione wizerunki etniczne lub zawodowe, ktrych przykadem jest yd czy Uczony. Wydaje si, e podobny mechanizm bierze udzia w pewnym, powszechnie obserwowanym w trakcie sesji psychodelicznych, pozornym przeobraaniu si osb lub elementw rodowiska. I tak np. 138 asystujcy bywa w tej samej chwili spostrzegany w swojej rzeczywistej postaci, a zarazem jako ojciec, matka, oprawca, sdzia, diabe, og mczyzn lub og kobiet. Pokj zabiegowy moe podlega fluktuacjom miedzy swoim zwykym wygldem a np. haremem, renesansowym zamkiem, redniowiecznym lochem, cel mierci lub chat na wyspach Pacyfiku. Kiedy sporzdza si zdjcia holograficzne pod rnymi ktami, to z jednej warstwy wiatoczuej, dziki odtworzeniu pocztkowych warunkw momentu nawietlania, mona zdj po kolei wszystkie poszczeglne obrazy z osobna. Ilustruje to inn wasno dowiadcze wizyjnych, t mianowicie, e na tym samym obszarze pola dowiadczenia staraj si ujawni w byskawicznej sekwencji niezliczone obrazy, ktre pojawiaj si i znikaj niczym za dotkniciem czarodziejskiej rdki. Pojedyncze obrazy holograficzne mog by spostrzegane jako odrbne caoci, ale zarazem stanowi one integraln cz znacznie obszerniejszej, niezrnicowanej macierzy wzorw interferencyjnych wiata, z ktrego powstay. Ten fakt mona wykorzysta jako zgrabny model dla kilku innych typw oraz wasnoci przey pozaosobowych. Zdjcia holograficzne mona sporzdza w taki sposb, e poszczeglne obrazy zajmuj w nich niejednakowe po oenie, tak jak podczas rwnoczesnego fotografowania pary lub grupy osb. W tym przypadku hologram pokae ich jako dwie odrbne osoby albo grup ludzi. Rwnoczenie dla kadego, kto zna zasady holografii bdzie oczywiste, e mona je take uwaa za cakowicie niezrnicowany obszar wiata, ktry dziki okrelonym wzorom interferencji powoduje zudzenie oddzielnych obiektw. Owa wzgldno odrbnoci i jednoci posiada szczeglne znaczenie podczas dozna mistycznych i psychodelicznych. W celu zilustrowania tej skdind niezrozumiaej, paradoksalnej cechy niezwykych stanw wiadomoci trudno sobie wyobrazi narzdzie teoretyczne i pomoc naukow doskonalsz ni holografia. Najciekawszymi chyba wasnociami hologramw s te zwizane z "pamici" i odnajdywaniem informacji. Hologram optyczny posiada rozproszon pami: kada jego najmniejsza cz, ktra jest wystarczajco dua, aby pomieci cay wzr dyfrakcyjny, zawiera informacj o caej figurze. Zmniejszenie rozmiarw czci hologramu uytej do odtworzenia obrazu moe si czy z pewn utrat rozdzielczoci lub zwikszeniem szumu informacyjnego, jednak oglne cechy caoci zostan zachowane. Technika holograficzna pozwala take na zsyntetyzowanie wizerunkw nieistniejcych przedmiotw dziki czeniu szeregu pojedynczych obrazw. Taki sam mechanizm mgby tumaczy wielorakie poczenia i symboliczne wersje niewiadomego materiau, obs erwowane w trakcie sesji psychodelicznych lub w snach. Powysze wasnoci wyjaniayby, dlaczego kada pojedyncza figura psychiczna, taka jak wizja, fantazja, objaw psychosomatyczny lub ksztat mylowy, zawiera ogromn ilo informacji na temat caej osobowoci podmiotu. W zwizku z tym swobodne skojarzenia i praca analityczna nad kadym, z pozoru znikomym szczegem dowiadczenia mog przynie zaskakujc ilo danych 0 osobie biorcej w nich udzia. Jednak najwiksze potencjalne znaczenie zjawiska rozproszonej pamici wie si ze zrozumieniem faktu, dlaczego badani w pewnych szczeglnych stanach wiadomoci po LSD posiadaj dostp do informacji o wszystkich niemale aspektach wszechwiata. Podejcie holograficzne pozwala wyobrazi sobie, w jaki sposb informacja przekazywana za porednictwem mzgu znajduje si do dyspozycji w kadej komrce mzgowej, albo jak informacja genetyczna, ktra dotyczy organizmu jako caoci, moe by dostpna we wszystkich komrkach ciaa. W modelu wszechwiata, w ktrym istnieje nacisk na materie i stosunki ilociowe takim jak ten stworzony przez mechanistyczn nauk cz rni si od caoci w sposb oczywisty i absolutny. Podobny podzia nie ma ju zastosowania w modelu przedstawiajcym wiat jako ukad drga, i ktry kadzie nacisk na informacj, a nie substancj. Gbok rnic, jaka pojawia si przy przeoeniu akcentu z materii na informacj, mona przedstawi na przykadzie ludzkiego organizmu. Mimo e kada komrka somatyczna stanowi znikom cz w caoci ciaa, to za porednictwem kodu genetycznego posiada ona dostp do penej informacji dotyczcej organizmu. Nie mona wykluczy,

e na analogicznej zasadzie wszelkie informacje o wszechwiecie dadz si przywoa w dowolnej jego czci. Ilustracja tego, w jaki sposb mona zrcznie przeby pozornie nieprzezwycialn rnic midzy czci a caoci, jest ze strony modelu holograficznego prawdopodobnie jednym z najwaniejszych przyczynkw do teorii wspczesnych bada nad wiadomoci. Tego typu podobiestwa midzy holografi a doznaniami psychodelicznymi s niebagatelne, szczeglnie jeli wzi pod uwag, e technika ta znajduje si w swym pocztkowym stadium trudno przewidzie jak rozlege mog by jej osignicia w niedalekiej przyszoci. Chocia nie mona lekceway trudnoci zwizanych z trjwymiarow telewizj i kinematografi holograficzn, to ich realizacja na pewno pozostaje w zasigu moliwoci wspczesnej techniki. Kolejnym ciekawym zastosowaniem holografii, ktre znajduje si dopiero we wstpnej fazie, jest rozpoznawanie znakw, wzorcw i symboli oraz zdolno do tumaczenia jednego jzyka symbolicznego na drugi. Hologram jest wyjtkowym instrumentem konceptualnym, ktry moe okaza si niezwykle przydatny w celu zrozumienia pojcia caoci. Stanowi o n jednak zaledwie statyczny zapis ruchu zoonych pl elektromagnetycznych, co przymiewa pewne jego wane wasnoci jak te moliwoci w obszarze holografii. W rzeczywistoci przemieszczajce si fale wietlne (i inne formy zjawisk wibracyjnych) s wszechobecne i teoretycznie ogarniaj cay wszechwiat czasu i przestrzeni. Owe pola podlegaj prawom mechaniki kwantowej, z ktrych wynikaj cechy ich niecigoci i nielokalnoci. A zatem cao wszystkiego co w nich widoczne i co ukryte najwyraniej przekracz a granice zjawiska, ktre odsania si w trakcie obserwacji naukowej. Ostatnie przeomowe odkrycia argentysko-woskiego badacza Hugona Zucarellego rozszerzyy model holograficzny na wiat zjawisk akustycznych. Zucarelli wczenie zainteresowa si zagadnieniami zwizanymi ze zdolnoci rnych organizmw do lokalizacji dwikw podczas percepcji suchowej. Na drodze szczegowych bada i analizy mechanizmw, dziki ktrym gatunki z rnych szczebli drabiny ewolucyjnej osigaj dokadn identyfikacj rda dwiku, doszed do wniosku, e znane modele syszenia nie s w stanie wyjani pewnych wanych waciwoci percepcji suchowej u czowieka. Fakt, e ludzie mog umiejscowi rdo dwiku bez pomocy ruchw gowy czy przemieszczania maowin usznych, wskazuje wyranie, e mechanizmem odpowiedzialnym za ludzkie umiejtnoci w tej dziedzinie nie moe by porwnanie natenia dwiku na wejciu prawego i lewego ucha. Aby prawidowo wyjani wszystkie wasnoci syszenia przestrzennego, trzeba przyj, e ludzka percepcja suchowa posuguje si prawidami holografii. Wymaga to zaoenia, e ludzkie ucho jest rwnoczenie nadajnikiem i odbiornikiem. Dziki powieleniu tego mechanizmu w trakcie nagrywania dwikw, Zucarelli stworzy technik dwiku holofonicznego. Nagrania holofoniczne maj niesamowit zdolno odtwarzania rzeczywistoci akustycznej ze wszystkimi jej cechami przestrzennymi, w takim stopniu, e bez ustawicznej kontroli wzrokowej praktycznie niemoliwe jest rozrnienie percepcji nagra zjawiska i rzeczywistych zdarze ze wiata przestrzennego. Ponadto okazao si, e suchanie nagra holofonicznych z wydarze, ktre pobudzay pozostae zmysy, wywouje synestezj odpowiednie spostrzeenia w zakresie pozostaych zmysw Na przykad dwik noyczek otwierajcych si i zwierajcych w pobliu czyich wosw przyniesie realistyczne wraenie ich obcinania, szum elektrycznej suszarki moe wytworzy odczucie strumienia gorcego powietrza wiejcego we wosach, suchaniu osoby zapalajcej zapak moe towarzyszy wyrany zapach palonej siarki, a gos kobiety szepccej do ucha sprawi, e poczuje si jej oddech. Dwik holofoniczny z pewnoci posiada doniose nastpstwa teoretyczne i praktyczne dla wielu dziedzin i sfer ludzkiego ycia poczwszy od zrewolucjonizowania rozumienia fizjologii i patologii suchu a po zastosowania, o jakich nam si nawet nie nio w dziedzinie psychiatrii, psychologii i psychoterapii, w rodkach przekazu, rozrywce, sztuce, religii, filozofii i wielu innych obszarach. Owe niezwyke wyniki metody holofonicznej rzuciy zupenie nowe wiato na znaczenie przypisywane dwikom w rnych filozofiach duchowych i systemach mistycznych. Wyjtkowa rola kosmicznego dwiku OUM w procesie stworzenia wszechwiata, omwiona w staroytnych szko ach myli indyjskiej, gboki zwizek miedzy rnymi drganiami akustycznymi a poszczeglnymi czakrami w tantrze i jodze kundalini, mistyczne i magiczne waciwoci przypisywane dwikom alfabetu hebrajskiego i egipskiego, posugiwanie si dwikiem w chara kterze techniki sakralnej w szamanimie i tubylczych obrzdach uzdrowicielskich, a take jako potnym rodkiem, ktry poredniczy w przeywaniu innych rzeczywistoci, to zaledwie kilka przykadw doniosej roli dwiku w historii religii. Odkrycie dwiku holofonicznego stanowi zatem wany wkad w powstajcy

paradygmat, ktry czy wspczesn nauk z mdroci staroytnych. Niezalenie od tego, jak bardzo ciekawe wydaj si moliwoci holografii i holofonii, nie naley da si ponie i przenosi je bezkrytycznie i nazbyt dosownie do bada nad wiadomoci. Mimo wszystko, hologramy i nagrania holofoniczne mog co najwyej odtwarza wane cechy zdarze z materialnego wiata, podczas gdy spektrum dowiadcze pozaosobowych obejmuje liczne zjawiska, ktre niewtpliwie stanowi aktywne wytwory psychiki, a nie po prostu kopie istniejcych przedmiotw i zdarze, ich pochodne lub poczenia. Poza tym przeycia w niezwykych stanach wiadomoci posiadaj pewne specyficzne wasnoci, ktrych modelem nie moe by dzisiaj bezporednio technika holonomii, mimo e niektre z nich pojawiaj si w postaci synestezji wywoanej przez dwik holofoniczny. Naley do nich przeywanie zmian temperatury, blu fizycznego, wrae dotykowych, dozna seksualnych, percepcji wchowej i smakowej oraz rnych jakoci emocjonalnych. W holografii optycznej tak obrazy holograficzne, jak i pole tworzcego je wiata oraz bona fotograficzna, ktra stanowi ich twrcze podoe, istniej na tym samym poziomie rzeczywistoci i w codziennym stanie umysu musz by spostrzegane lub rejestrowane rwnoczenie. W analogiczny sposb w zwykym stanie wiadomoci dostpne dla naszych zmysw i przyrzdw s wszystkie skadniki systemu holofonicznego. David Bohm , wybitny fizyk teoretyczny, byy wsppracownik Einsteina i autor podstawowych tekstw, zarwno z teorii wzgldnoci, jak i z mechaniki kwantowej, sformuowa nowoczesny model wszechwiata, ktry rozszerza zasady holonomii na sfery, ktre obecnie nie s przedmiotem bezporedniej obserwacji ani bada naukowych. Usiujc rozwiza kopotliwe paradoksy wspczesnej fizyki, wskrzesi on teorie ukrytych zmiennych, ktr od dawna uznawano za obalon przez tak wybitnych fizykw, jak Heisenberg i von Neumann. Uzyskana w ten sposb wizja wiata istotnie zmienia najbardziej fundamentalne zaoenia filozoficzne zachodniej nauki. Bohm opisa natur rzeczywistoci w ogle, a w szczeglnoci wiadomoci, jako nieprzerwan, spjn cao, 140 ktra uczestniczy w procesie nieustannych zmian w holoruchu . wiat znajduje si w stanie cigego przepywu, a dowolnego typu stabilne struktury s co najwyej abstrakcjami kady moliwy do opisania przedmiot, istot lub wydarzenie uwaa si za pochodn niedefiniowalnej i nieznanej totalnoci. Cay wiat badany w mechanistycznej nauce zjawiska, jakie spostrzegamy bezporednio naszymi zmysami i z pomoc przyrzdw naukowych stanowi zaledwie fragment rzeczywistoci, jej rozwinity, czyli jawny porzdek. Istnieje szczeglna forma zawarta w oglniejszej caoci bytu lub 141 ujawniajca si w nim , ktra jest jego pocztkiem i twrcz macierz: porzdek zwinity lub ukryty. W ukrytym porzdku przestrze i czas nie s ju dominujcymi czynnikami, ktre przesdzaj o relacjach zalenoci bd niezalenoci. Rne aspekty bytu s sensownie zwizane z caoci, nie stanowic jej niezalenych cegieek, ale suc konkretnymi funkcjami dla ostatecznego celu. Opisana wizja wszechwiata przypomina zatem ywy organizm, ktrego narzdy, tkanki i komrki mog mie sens wycznie w odniesieniu do caoci. Teoria Bohma, mimo i pierwotnie pomylana dla palcych problemw fizyki, posiadaa rewolucyjne nastpstwa nie tylko dla rozumienia rzeczywistoci fizycznej, ale take zjawiska ycia, wiadomoci oraz funkcji nauki lub oglnie wiedzy. Wedug teorii Bohma ycia nie da si zrozumie na gruncie materii nieoywionej ani z niej wyprowadzi; w istocie niemoliwe jest wyznaczenie miedzy nimi wyranych i absolutnych granic. Zarwno ycie, jak i materia nieoywiona maj wsplne podoe w holoruchu, ktry jest ich podstawowym, uniwersalnym rdem. Materia nieoywiona powinna by traktowana jako wzgldnie autonomiczna cao niszego rzdu, w ktrej ycie pozostaje "ukryte", ale nie przejawia si naocznie. W przeciwiestwie do idealistw, jak i materialistw Bohm wskazuje, e materia i wiadomo nie mog by wyjaniane jedna -przez drug, ani sprowadzana jedna do drugiej. Obydwie s abstrakcjami ukrytego porzdku, ktry stanowi ich wsplne podoe, a zatem reprezentuj nierozdzieln jedno. W bardzo podobny sposb wiedza o rzeczywistoci w ogle, a zwaszcza nauka, stanowi abstrakcje jednego, caociowego przepywu. S one integralnymi czciami holoruchu, a nie odbiciem rzeczywistoci ani te jej niezalenymi opisami. Mylenie posiada dwa zasadnicze aspekty: gdy dziaa na wasn rk, jest mechaniczne i czerpie wasny porzdek, na og nieodpowiedni i bezuyteczny, z pamici. Moe ono jednak odpowiada bezporednio na inteligencj, ktra jest elementem wywodzcym si z holoruchu swobodnym, niezalenym i nie 142 uwarunkowanym . Spostrzeganie i wiedza, obejmujca take teorie naukowe, stanowi procesy twrcze porwnywalne do procesu artystycznego, a nie obiektywne odwzorowania niezalenie istniejcej rzeczywistoci. Prawdziwa rzeczywisto jest niemoli wa do zmierzenia, a prawdziwy
139

wgld uwaa to, co niemoliwe do zmierzenia, za istot bytu. Konceptualne kawakowanie wiata, ktre jest typowe dla mechanistycznej nauki, zda do wytworzenia stanu powanej nierwnowagi i posiada grone skutki. Nie tylko usiujemy dzieli to, c jest niepodzielne, ale take jednoczy to, co nieprzystawalne, tworzc sztuczne struktury: grupy narodowociowe, ekonomiczne, polityczne i religijne. Nie mie pewnoci co jest rne, a co nie oznacza wtpi o wszystkim. Widocznym skutkiem tego jest kryzys emocjonalny, ekonomiczny, polityczny i ekologiczny. Bohm wskazywa na fakt, e konceptualne rozbicie wspierane jest przez struktur? naszego jzyka, ktry posugujc si podmiotem, orzeczeniem i dopenieniem, pogbia 143 podziay. Pooy on podwaliny pod nowy jzyk reomod . Nie pozwala ona mwi o obserwowanych faktach w kategoriach oddzielnie istniejcych rzeczy o zasadniczo statycznym charakterze, ale opisuje wiat znajdujcy si w stanie przepywu, jako dynamiczny proces. Wedug Bohma obecna sytuacja w zachodniej nauce cile wie si z zastosowaniem szkie optycznych. Odkrycie soczewek umoliwio rozszerzenie bada naukowych poza obrb klasycznego porzdku na takie klasy przedmiotw, ktre s zbyt mae, zbyt due, zbyt odlege lub poruszaj si za szybko, aby je spostrzega okiem nieuzbrojonym. Uycie szkie wzmocnio wiadomo istnienia rnym czciom przedmiotu i ich wzajemnych stosunkw. Wsparo to tendencje do mylenia w 144 kategoriach analizy i syntezy . Jedn z najwaniejszych zasug holografii jest uatwienie pokazania bezporedniego, percepcyjnego ogldu niepodzielnej caoci, ktra stanowi zasadniczy rys dzisiejszego wiatopogldu zrodzonego z mechaniki kwantowej i teorii wzgldnoci. Nowoczesne prawa przyrody powinny odwoywa si gwnie do tej niepodzielnej caoci, w ktrej kada rzecz zawiera wszystkie pozostae, na co wskazuj hologramy, zamiast do rozbioru jej na odrbne czci wyznaczone przy uyciu soczewek. David Bohm, dziki jawnemu wprowadzeniu wiadomoci do swych teoretycznych docieka, zmierza prawdopodobnie o wiele dalej ni wszyscy pozostali fizycy. Fritjof Capra uwaa teorie 145 146 holoruchu Bohma oraz filozofie przyrody typu bootstrap Chewa za najbardziej pomysowe, filozoficznie doniose ujcia rzeczywistoci. Ukazuje on gbokie podobiestwo, jakie zachodzi miedzy tymi podejciami i bierze pod uwag moliwo, e pocz si one w przyszoci w caociow teorie zjawisk fizycznych. W obydwu wsplne jest rozumienie wszechwiata jako dynamicznej sieci zalenoci, obie te podkrelaj role porzdku, posuguj si macierzami aby zilustrowa zmiany i przeksztacenia, jak rwnie stosuj topologie do opisu kategorii porzdku. Trudno sobie wyobrazi, w jaki sposb pogldy Bohma na temat wiadomoci, mylenia i spostrzegania mona byoby pogodzi z klasycznym, mechanistycznym podejciem w neurofizjologii lub psychologii. Niemniej jednak pewne niedawne, przeomowe odkrycia w badaniach nad mzgiem 147 znaczco zmieniy te sytuacje. Neurochirurg Karl Pribram stworzy oryginalny i pomysowy model mzgu, w ktry przyjmuje, e pewne wane aspekty czynnoci mzgowia opieraj si na reguach holografii. Chocia modelu wszechwiata u Bohma i modelu mzgu Pribrama nie poczono w kompletny paradygmat, to fakt, e wsplny jest im akcent holograficzny okazuje si naprawd ciekawy i budujcy. Pribram, ktry w trakcie kilkudziesiciu lat prac dowiadczalnych z neurochirurgii i elektrofizjologii uzyska naukow reputacje jako wybitny badacz mzgu, doszukuje si pocztkw wasnego modelu holograficznego w badaniach swego nauczyciela Karla Lashleya. Podczas licznych dowiadcze na szczurach, skoncentrowanych wok zagadnie rozmieszczenia funkcji psychicznych i fizjologicznych w rnych rejonach mzgu, Lashley odkry, e wspomnienia gromadz si w kadym zaktku kory i e ich nasilenie zaley od oglnej liczby nieuszkodzonych komrek korowych. W ksice pt. Bain 148 Mechanisms and Intelligence wyrazi on pogld, e wyadowania miliardw neuronw korowych powoduj stae wzory interferencji, ktre rozprzestrzeniaj si po caej korze i stanowi podoe dla wszelkich informacji z ukadw percepcyjnych i pamici. W trakcie prb rozwizania trudnoci teoretycznych stawianych przez tego typu dowiadczenia, Pribrama zaintrygoway pewne ciekawe wasnoci hologramw optycznych. Zauway, e model oparty na zasadach holografii mgby wyjani wiele pozornie tajemniczych cech mzgu: jego ogromn zdolno magazynowania, rozproszenie zasobw pamici, umiejtno obrazowania ciaa Przez ukad czuciowy , rzutowanie takich obrazw daleko od miejsca ich przechowywania, pewne wane aspekty odpamitywania kojarzeniowego itd. Podajc tym tropem, Pribram doszed do wniosku, e w neurofizjologii i psychologii trzeba powanie wzi pod uwag proces holograficzny jako narzdzie wyjaniajce o niezwykej mocy. W 149 ksice pt. Languages of the Brain szeregu artykuw sformuowa podstawowe zasady tego, co zasyno jako holograficzny model mzgu. Zgodnie z wynikami jego bada hologramy, ktre wykazuj najwiksz moc eksplanacyjn i okazay si szczeglnie obiecujce, to te, ktre mona

wyrazi w postaci tak zwanych transformat Fouriera. Twierdzenie Fouriera gosi, e kady obraz, niewane jak bardzo skomplikowany, mona przeksztaci w zbir cakowicie regularnych fal sinusoidalnych. Posuenie si identycznym przeksztaceniem umoliwia z kolei zamian wzoru fali z powrotem w obraz. Hipoteza holograficzna nie zaprzecza okrelonej lokalizacji funkcji w rnych systemach w obrbie mzgu. Rozmieszczenie funkcji w znacznej mierze zaley od pocze midzy mzgiem a strukturami obwodowymi to one decyduj co zostaje zakodowane. Hipoteza holograficzna dotyczy kwestii wewntrznej cznoci w ramach kadego systemu, ktra okrela jak zostan zakodowane te zdarzenia. Inne ciekawe podejcie do zagadnienia lokalizacji opiera si na sugestii Dennisa Gabora, e przy pomocy operacji "okna", ograniczajcej szeroko pasma, obszar Fouriera mona podzieli na jednostki informacji zwane /ogonami. Okno to moe by tak dobrane, e przetwarzanie raz moe zachodzi gwnie w strefie holograficznej, a innym razem w zakresie strefy czasoprzestrzennej. Rzucaoby to ciekawe wiato na zagadk: dlaczego funkcje mzgu wydaj si zarwno umiejscowione, jak i rozproszone? Hipoteza Pribrama stanowi powan alternatyw dla dwch modeli funkcjonowania mzgu, ktre dotd uwaano za jedyne moliwoci: teorii pola i teorii korespondencji ksztatu. Obie wymienione teorie s izomorficzne zakadaj, e reprezentacje powstajce w orodkowym ukadzie nerwo wym odzwierciedlaj podstawowe cechy bodca. Wedug teorii pola pobudzenie zmysowe wytwarza pola prdu staego, ktre maj tak sam form jak bodziec. Teoria korespondencji ksztatu zakada, e poszczeglne komrki lub zespoy komrek reaguj wycznie na konkretn cech bodca zmysowego. W hipotezie holograficznej nie zachodzi ani liniowa odpowiednio, ani identyczno reprezentacji mzgowej z dowiadczeniem zmysw, tak samo jak nie istnieje liniowa korespondencja midzy struktur hologramu a obrazem, jaki powstaje podczas odpowiedniego owietlania bony fotograficznej. Hipoteza holograficzna nie ma na celu objanienia caej fizjologii mzgu ani wszystkich zagadnie psychologii. Nawet na obecnym etapie oczywiste jest, e pokazuje ona nowe, fascynujce moliwoci dalszych bada. Jak dotd podano przekonujce wyniki dowiadczalne oraz cise opisy matematyczne dla ukadu wzrokowego, suchowego i czucia cielesnego. Pribram potrafi odnie swoj hipotez holograficzna do wanych cech anatomii i fizjolog ii mzgu. Poza zwykym przekazywaniem impulsw neuronowych midzy orodkowym ukadem 151 nerwowym a obwodowymi receptorami lub efektorami , kadzie dodatkowo nacisk na wolnofalowe potencjay, jakie wystpuj midzy synapsami nawet pod nieobecno impulsu nerwowego. Pochodz one z komrek o bardzo bogatych rozgazieniach dendrytycznych i krtkich aksonach lub w ogle pozbawionych aksonw. O ile impulsy neuronowe dziaaj w sposb binarny "wcz-wycz", to powolne potencjay s stopniowalne i nieustannie faluj w poczeniach midzy neuronami. Pribram uwaa, e takie "rwnolege przetwarzanie" ma kluczowe znaczenie dla holografczne -go funkcjonowania mzgu. Wspdziaanie obu wymienionych systemw powoduje zjawiska falowe, ktre 152 podlegaj zasadom holografii . Potencjay wolnofalowe s bardzo subtelne i wraliwe na szereg wpyww. Dostarcza to ciekawych podstaw do rozwaa nad wspdziaaniem midzy wiadomoci a mechanizmami mzgowymi, jak te do wysnuwania teorii na temat psychologicznych skutkw uycia rodkw psychoaktywnych i rnych niefarmakologicznych technik oddziaywania na wiadomo. Wyjtkowo interesujca jest pod tym wzgldem metoda integracji holonomicznej, ktra czy hiperwentylacj z muzyk i ukierunkowan prac z ciaem, opisana w rozdziale sidmym. Na szczegln uwag w tym zakresie zasuguj take techniki wykorzystujce fale o niskiej czstotliwoci, takie jak medytacja i biologiczne sprzenie zwrotne. Jak ju wspomniano, moe upyn sporo czasu zanim teorie Bohma i Pribrama zostan poczone w jeden caociowy paradygmat. Nawet jeli w przyszoci dokonano by takiej syntezy, to powstaa w ten sposb baza teoretyczna nie bdzie w stanie zapewni zadowalajcych wyjanie dla wszystkich zjawisk obserwowanych we wspczesnych badaniach nad wiadomoci. Mimo i obaj naukowcy Pribram i Bohm odwouj si do zagadnie zwizanych z psychologi, filozofi i religi, to czerpi oni swoje dane naukowe gwnie z obszaru fizyki i biologii, gdy tymczasem liczne stany psychodeliczne i mistyczne maj do czynienia bezporednio z niematerialnymi sferami rzeczywistoci. Bez wtpienia jednak perspektywa holonomiczna pozwala na skupienie powanych zainteresowa badawczych wok wielu autentycznych zjawisk transpersonalnych, wobec czego ordynarne i nieporczne paradygmaty mechanistyczne su jedynie alternatyw zarozumiaej kpiny. Nowe podoe teoretyczne stwarza niepowtarzalne szans, pod warunkiem, e zamiast zupenie lekceway nauk gwnego nurtu, jak to czyni niektrzy zagorzali zwolennicy filozofii wieczystej, prbuje si
150

powiza nowe wyniki bada nad wiadomoci z odkryciami pozostaych dyscyplin. Sam osobicie w dziedzinie bada nad wiadomoci opowiadam si za tworzeniem modeli bazujcych na faktach z zakresu dyscyplin, ktrych przedmiotem jest ludzkie dowiadczenie: psychologii, antropologii, parapsychologii, tanatologii, filozofii wieczystej i innych. Przy formuowaniu takich modeli mona czerpa inspiracj ze spjnych z nimi dokona innych nauk oraz kierowa si ich dobrze ugruntowanymi osigniciami. Skoro nawet w rnych dziedzinach fizyki, stanowicych opis zjawisk z jednego poziomu rzeczywistoci, nie uzyskano jak dotd cakowitej integracji, to nie miaoby wikszego sensu spodziewa si w tym momencie doskonaej syntezy teoretycznej systemw, ktre zajmuj si rnymi poziomami hierarchii. Mona sobie wszake wyobrazi, e odkryte zostan pewne uniwersalne zasady, ktre uda si zastosowa w kilku rnych sferach, jakkolwiek w kadej z nich przybior one odmienn posta szczegow. Wanymi przykadami s: "porzdek wskutek fluktuacji" Prigogine'a (1980) i teoria katastrof Rene Thoma (1975) . Zachowujc w pamici powysze zastrzeenia, moemy obecnie przystpi do omawiania zwizku midzy rnymi obserwacjami z bada nad wiadomoci a holonomicznym ujciem wszechwiata i mzgu. Koncepcja zwinitego i rozwinitego porzdku wedug Bohma oraz jego pogld, e w normalnych warunkach pewne wane aspekty rzeczywistoci s niedostpne dla dowiadczenia i bada, maj bezporednie odniesienie do poznawania niezwykych stanw wiadomoci. Osoby, ktre przeyway je wielokrotnie, w tym wietnie wyksztaceni, wyrafinowani naukowcy z rnych dziedzin, czsto podaj, e dotary do ukrytych obszarw rzeczywistoci, ktre wydaway im si realne, w pewnym sensie schowane pod codziennoci i wobec niej nadrzdne. Tre tej "ukrytej rzeczywistoci" 153 miaaby midzy innymi zawiera pierwiastki niewiadomoci zbiorowej , wydarzenia historyczne, 154 zjawiska archetypowe i mityczne oraz dynamik minionych wciele . W przeszoci wielu tradycyjnych psychiatrw i psychologw traktowao przejawy jungowskich archetypw jak wytwory ludzkiej Wyobrani, wyabstrahowane lub skonstruowane z biecego zmysowego odbioru innych osb, zwierzt, przedmiotw i zdarze w materialnym wiecie. Spr na temat archetypw, ktry zaistnia midzy psychologi jungowsk a gwnym nurtem mechanistycznej nauki, to wspczesne powtrzenie dyskusji dotyczcej idei u Platona, jaka przez wieki cigna si miedzy nominalistami a realistami. Nominalici utrzymywali, e idee platoskie byy tylko i wycznie "nazwami" wyabstrahowanymi ze zjawisk w wiecie materialnym, podczas gdy dla realistw posiaday one niezalene istnienie na jakim innym poziomie rzeczywistoci. W rozszerzonej wersji teorii 155 holonomicznej archetypy mona rozumie jako zjawiska sui generis , kosmiczne zasady, ktre zostay wplecione w osnow ukrytego porzdku. Fakt, e holografia moe stanowi tak skuteczny model dla pewnych typw archetypowych wizji, wskazuje na moliwo istnienia gbokiego zwizku miedzy dynamik archetypw a dziaaniem zasad holonomii. Dotyczyoby to zwaszcza tych formacji archetypowych, ktre reprezentuj uoglnione role biologiczne, psychologiczne i spoeczne, takie jak wyobraenia Wielkiej lub Straszliwej Matki i Ojca, Dziecka, Mczennika, Kosmicznego Czowieka, Kuglarza, Ciemiyciela, Animusa, Animy lub Cienia. Przeywanie wiata archetypw o zabarwieniu kulturowym, takich jak rne konkretne bstwa i demony, herosi, wielcy bohaterowie, oraz wtkw mitycznych mona interpretowa jako zjawiska ukrytego porzdku, ktre maj bardziej sprecyzowany zwizek z pewnymi aspektami porzdku jawnego. W kadym razie zjawiska archetypowe naley traktowa jako nadrzdne wobec materialnej rzeczywistoci, pierwotne zasady porzdkujce, a nie jako jej pochodne. Zjawiska transpersonalne, ktre najatwiej odnie do teorii holonomicznej to te, ktre zawieraj elementy "obiektywnej rzeczywistoci": utosamianie si z innymi ludmi, zwierztami, rolinami lub bytami nieorganiczn ymi z przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Model wyjaniajcy o szczeglnej mocy zawdziczamy w tym przypadku pewnym najistotniejszym cechom holonomicznej koncepcji wiata, takim jak np. wzgldno granic, pokonanie arystotelesowskiego podziau midzy czci a caoci oraz ukrycie i rozproszenie informacji w obrbie caego ukadu. Fakt, e w sferze holograficznej zarwno przestrze jak i czas s zwinite, zgadzaby si wic ze spostrzeeniem, e dowiadczenia poza-osobowe tego typu nie s ograniczane przez zwyke bariery przestrzenne ani czasowe. Codzienne dowiadczanie wiata materialnego, cakowicie zgodne z newtonowsko -kartezjaskim modelem wszechwiata, mona by w myl powyszego traktowa jako wyraz staego, wybirczego nastawienia na widzialn, czyli rozwinit, stron rzeczywistoci. Natomiast stany transcendentalne o charakterze wybitnie niezrnicowanym, uniwersalnym i totalnym mona by zinterpretowa jako

bezporednie dowiadczenie ukrytego porzdku albo holoruchu jako takiego. Pojcie ukrytego porzdku musiaoby by wwczas znacznie szersze ni u Bohma, stanowic twrcz macierz dla wszystkich piter opisanych w filozofii wieczystej, a nie tylko dla tych, ktre wydaj si niezbdne bezporednio do opisu zjawisk z poziomu fizycznego lub biologicznego. Inne typy dowiadcze pozaosobowych, takie jak uwicenie codziennego ycia, przejawianie si archetypu w codziennej rzeczywistoci, dostrzeganie w partnerze przejaww Animusa, Animy lub boskoci, mona by wtedy uzna za formy porednie, ktre cz pierwiastki porzdku jawnego z ukrytym. Wsplnym mianownikiem we wszystkich wymienionych przykadach jest fakt stanowicy absolutnie niezbywalny warunek wstpny w tego rodzaju myleniu naley zaoy, e wiadomo, o ile nie zawsze w praktyce to pr zynajmniej w teorii, posiada dostp do kadej postaci jawnego bd ukrytego porzdku. Podejcie holonomiczne proponuje take nowe, intrygujce moliwoci, gdy chodzi o pewne wyjtkowe zjawiska paranormalne, stale opisywane w literaturze duchowej, ale przez mechanistyczn nauk odrzucone jako niedorzeczno. W zwizku z powyszym na zmian naukowych ocen z powodzeniem zasugiwaaby np. telekineza, materializacja i dematerializacja, lewitacja oraz inne 156 nadnaturalne wyczyny, czyli siddhi , ktre dowodz wadzy umysu nad materi. Jeeli podstawowe zaoenie teorii holonomii o porzdku jawnym i ukrytym w miar dokadnie odpowiada rzeczywistoci, to mona sobie wyobrazi, e niektre niezwyke stany wiadomoci prowadziyby do bezporedniego dowiadczenia ukrytego porzdku oraz do ingerencji w niego. Wwczas bylibymy w stanie modyfikowa zjawiska w fenomenalnym wiecie poprzez oddziaywanie na ich twrcz macierz. Dla mechanistycznej nauki taki rodzaj ingerencji byby cakowicie nie do pomylenia, poniewa omij a on tradycyjnie uznawane acuchy liniowej przyczynowoci i nie obejmuje przekazu energii w obrbie znanego nam, jawnego porzdku rzeczy. To oczywiste, e zbliamy si do momentu zasadniczej zmiany paradygmatu. Ju dzi istnieje caa mozaika nowych koncepcji teoretycznych, ktrym wsplne s pewne oglne cechy, jak te fakt radykalnego odejcia od modeli mechanistycznych. Synteza i integracja tych nowych, ciekawych dokona w nauce bdzie zadaniem nieatwym i zoonym, a nie wiadomo czy w ogle moliwym. W kadym razie wyglda na to, i taki oglny paradygmat przyszoci, zdolny do zasymilowania i poczenia, przy caej ich rnorodnoci: wynikw z fizyki relatywistyczno -kwantowej, teorii systemw, bada nad wiadomoci i neurofizjologii z duchowymi filozofiami staroytnoci i Wschodu, szamanizmem, rytuaami plemiennymi i praktykami uzdrowicielskimi, musiaby zawiera dopeniajce si przeciwiestwa z trzech rnych poziomw: kosmosu, jednostki i ludzkiego mzgu. Swoiste cechy fenomenologiczne jawne, czyli rozwinite, jak te cechy transcendentne ukryte lub zwinite posiada prawdopodobnie wszechwiat. Odpowiedni komplementarno na poziomie czowieka moe stanowi wizja newtonowsko-kartezjaskiej biologicznej maszyny lub nieograniczonego pola wiadomoci. Podobny podzia znajduje wyraz w dwojakich wasnociach ludzkiego mzgu, ktry czy w sobie dziaanie numeryczne, na podobiestwo komputera, z przetwarzaniem rwnolegym. Aczkolwiek synteza tych wyobrae i stworzenie wewntrznie spjnego modelu nie s na obecnym etapie realne, to podejcie holonomiczne, nawet w swojej dotychczasowej formie, otwiera w kontrowersyjnej dziedzinie dzisiejszych bada nad wiadomoci moliwoci, o jakich si nam dotd nie nio.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 W Polsce ukazay si nastpujce tumaczenia prac wymienionych autorw: Struktura rewolucji naukowych T. Kuhna (1968), Logika odkrycia naukowego K. Poppera (1977) oraz Przeciw metodzie P. Feyerabenda (1966) ; szczegowe informacje zostan podane w kolejnych przypisach. (I. S.) 2 T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, tum. A. Ostromecka, Warszawa 1968. (I. S.) 3 W swojej pniejszej pracy Thomas Kuhn zacz wyrnia bardziej specyficzne skadowe i elementy tego, co pocztkowo okrela wsplnym terminem paradygmat. Wyodrbni wiec na przykad symboliczne uoglnienia (praktyka wyraania pewnych ustalonych zwizkw w postaci zwizych 2 rwna, takich jak f=ma, I=V/R lub E=mc ) ; wiar w okrelone modele (planetarny model atomu, korpuskularny albo falowy model wiata, model gazu jako mikroskopijnych "kul bilardowych" materii, ktre znajduj si w bezadnym ruchu, itd.) ; podzielane wartoci (znaczenie przewidywania, testowalnoci, powtarzalnoci, spjnoci logicznej, wiarygodnoci, obrazowoci oraz dopuszczalnego marginesu bdu) ; egzemplifikacje (przykady konkretnych rozwiza problemw, w ktrych przyjte z gry zasady zostaj zastosowane w rnych dziedzinach) . 4 Metafora mapy i terytorium K. Korzybskiego, ktra wyraa stosunek miedzy rzeczywistoci a jej poznawczym odwzorowaniem w umyle, zostaa wykorzystana przez G. Batesona w jego koncepcji epistemologicznej, wywierajcej znaczny wpyw na mylenie Autora. (I. S.) 5 Tumaczenie dosowne; filozofowie mwi zwykle o "nauce okresu rewolucji". (I. S.) 6 Termin anomalie ma w teorii Kuhna znaczenie techniczne s to fakty niezgodne z przewidywaniami, ktre wynikaj z zaoe paradygmatu. (I. S.) 7 Konstrukt teoretyczny to poznawcza koncepcja okrelonego wycinka rzeczywistoci, ktrej zakres moe obejmowa zarwno definicje jednego pojcia, jak i najbardziej zoone teorie lub hipotezy naukowe. (I. S.) 8 Probabilistyczny sposb wyjaniania dotyczy oceny prawdopodobiestwa zajcia zoonych zjawisk przyrodniczych i spoecznych, wobec ktrych nie mona zastosowa cisych oblicze w oparciu o zalenoci deterministyczne. (I. S.) 9 Flogiston, wedug wczesnych uczonych, by niezwykle lekk substancj, ktra miaa podtrzymywa proces spalania. (I. S.) 10 Spontanicznie zachodzce nawrcenie (konwersja) figury i ta, czyli gwatowny przeskok uwagi z figury na jej to i z powrotem, jest uniwersaln waciwoci ludzkiego spostrzegania. Su btelna analiza praw wyodrbniania si i zaniku figur spostrzeeniowych, poznawczych i emocjonalnych wywodzi si z prac niemieckiej szkoy psychologii postaci, na ktr powouje si Fritz Perls, twrca psychoterapii gestalt. (I. S.) 11 Zasada "wszystko albo nic" oznacza binarny sposb reagowania na bodziec, tj. albo pen odpowied, albo jej cakowity brak. (I. S.) 12 Okulary pryzmatyczne su podczas eksperymentw psychologicznych do odwrcenia w przestrzeni spostrzeganego obrazu. Badana osoba widzi np. przedmioty na prawo od siebie po swojej lewej stronie, ruch na lewo jakby odbywa si w prawo itp. (L S.) 13 Tzn. na czystych bodcach wzrokowych odebranych przez komrki siatkwki. Obraz, ktry widzimy, jest czym wicej ni tylko odwzorowaniem takiego bodca, poniewa wykorzystuje elementy naszej wiedzy o wiecie. (I. S.) 14 Cyt za: polskim tumaczeniem Szymona Dickensteina i Jzefa Nusbau -ma (1884), wznowionym przez PWRiL w t. 2 Dzie wy branych Karola Dar-wina, red. J. Priiffer i H. Szarski. (I. S.) 15 M. Pianek, Autobiografia uczonego. W: Jedno fizycznego obrazu wiata, tum. R. i S. Kernerowie, Warszawa 1970. Przekad cytatu wasny. (I. S.) 16 P. Frank, Philosophy of Science: The Link between Science and Philosophy; We-stport 1974. (I. S.) 17 Oba zakwestionowane zaoenia wchodz w skad pozytywistycznej metodologii nauki stworzonej na pocztku obecnego wieku. (I. S.)

18 Przykadami s podstawowe aksjomaty geometrii Euklidesa (przez dwa punkty przechodzi tylko jedna prosta, linie rwnolege nigdy si nie cz), postulat Newtona o niezniszczalnoci materii albo jego prawa ruchu czy zasady staoci lub wzgldnoci Einsteina. 19 Wedug Franka, celem nauki jest ustalenie systemu zwizkw midzy symbolami a definicjami operacyjnymi tych symboli, w taki sposb, aby wnioski logiczne wyprowadzone z takich zda byy zdaniami o obserwowalnych faktach, ktre zostay potwierdzone przez rzeczywiste dane zmysowe. 20 P. Feyerabend, Przeciw metodzie, tum. S. Wiertlewski, Wrocaw 1996. w oryginale ksika posiada podtytu: Zarys anarchistycznej teorii poznania, ktry sugeruje niekonwencjonalno pogldw jej autora. Naley on wraz z Kuhnem do wybitnych przedstawicieli relatywizmu epistemologicznego. (I. S.) 21 Niniejsze omwienie paradygmatu newtonowsko-kartezjaskiego w pewnym zakresie korzysta ze sformuowa, ktre Fritjof Capra zawar w swoich ksikach Tao fizyki i Punkt zwrotny. Z wdzicznoci doceniam wpyw, jaki wywar on na moje wasne przemylenia zwizane z tym zagadnieniem. 22 Tanatologia to nauka, ktra bada zjawisko mierci i dowiadczenia towarzyszce umieraniu; zostaa zapocztkowana przez dzieo E. Kubler-Ross. Auto ma tu namyli gwnie przeycia z pogranicza mierci, tzw. NDE -patrz, przyp. 48 (I. S.) 23 Dowiadczenie Michelsona i Morleya obalio istnienie eteru i podwayo zasady mechaniki klasycznej ale jego poprawna interpretacja bya niemoliwa do czasu opracowania teorii wzgldnoci. Obaj uczeni nie wiedzieli jeszcze, e wiato ma sta prdko i bez powodzenia prbowali wykorzysta jego ruch w eterze do pomiaru prdkoci Ziemi. (I. S.) 24 Grecka nazwa atomos wywodzi si od czasownika temnein, oznaczajcego "dzieli"; z negacyjnym przedrostkiem a- oznacza "niepodzielny" ten, ktry dalej nie moe by dzielony. 25 Zob. L Prigogine, From Being to Becoming: Time and Complexity in the Physical Sciences, San Francisco 1980. (I. S.) 26 Zob. F. Capra, Punkt zwrotny nauka, spoeczestwo, nowa kultura, tum. E. Wojdyo, Warszawa 1987. (I. S.) 27 Zob. J. M. Keynes, Newton the Man w: Essays in Biography, Londyn 1951. (I. S.) 28 Chodzi o tzw. mechanik pynw, czyli prawa ruchu cieczy i gazw. (I. S.) 29 Powysza koncepcja zostaa wyraona w bardziej lapidarnej formie przez "wulgarnych materialistw". Odmawiali oni przyjcia, e wiadomo mogaby si w czymkolwiek rni od pozostaych funkcji fizjologicznych i uwaali, e mzg wytwarza wiadomo w prawie taki sam sposb, w jaki nerki produkuj mocz. 30 Lezjaprzedczoowa to rodzaj mechanicznego uszkodzenia mzgu w przedniej czci patw czoowych; moe si wiza z upoledzeniem wyszej uczuciowoci przy zachowanej sprawnoci intelektualnej. W przywoanym wczeniej przypadku zaburze umiejscowionych w pacie skroniowym typowe dla niego s zaburzenia suchu, pamici lub mowy. (I. S.) 31 Zob. W. Penfield, TheMystery of the Mind, Princeton 1976. (I. S.) 32 Engramy to inaczej formy zapisu zapamitanej informacji, ktre zostay w pewien sposb utrwalone w mzgu; lady pamiciowe. (I. S.) 33 Zob. J. Locke, Essay ConcerningHuman Understanding. Przekad B. J. Ga -weckiego, Rozwaania dotyczce ludzkiego rozumu; Warszawa 1955. (I. S.) 34 Mielinizacja osonek neuronw polega na pokryciu ich warstwami tuszczopodobnej substancji mieliny, ktra peni funkcje izolacyjne i zwiksza efektywno przewodzenia informacji w po staci impulsu nerwowego. Zauwamy, e nie jest ona konieczna do funkcjonowania neuronw nie posiadaj jej pewne wolno przewodzce wkna nerwowe ukadu wegetatywnego. (I. S.) 35 Wejcie sensoryczne to termin zaczerpnity z teorii informacji; oznacza drog przedostawania si informacji do ukadu (w tym przypadku do ustroju biologicznego) za porednictwem narzdw zmysw. Moemy wyodrbni rne rodzaje wej sensorycznych ze wzgldu na modalno zmysow, jak: wejcie wzrokowe, suchowe, kinestetyczne, smakowe, wchowe lub dotykowe. (I. S.) 36 Etykietkowanie (naznaczanie) spoeczne socjologiczna hipoteza H. Beckera na temat spoecznego wpywu nadania pitnujcej "etykietki" na utrwalanie si zachowa nietypowych. Wedug Thomasa J. Scheffa tak etykietk, ktra funkcjonuje w roli sprawdzajcego si proroctwa, moe

stanowi diagnoza psychiatryczna por. rozdzia 5. (I. S.) 37 Autor uywa freudowskiego terminu "niewiadome" (the unconscious}, ktry nie przyj si w jzyku polskim (I. S.) 38 Tj. maa, niezadowalajca skuteczno naukowego wyjaniania obserwowanych zjawisk. (I. S.) 39 W j. ang. experiential psychotherapy; rne rodzaje holistycznej psychoterapii, w ktrych pacjent rozwizuje swoje konflikty wewntrzne dziki ich wiadomemu, penemu dowiadcza niu, a nie na drodze czysto intelektualnej analizy w rozmowie z analitykiem (przeciwnie ni w klasycznych metodach werbalnych) . Nazwa tej orientacji wywodzi si z prac E. T. Gendlina, twrcy techniki focusingu, i oznacza uwiadamiajc prac z ludzkimi emocjami, poczwszy od ich poziomu cielesnego. Celem nadrzdnym omawianego nurtu jest integracja psychofizyczna jednostki. W pimiennictwie polskim spotykamy, takie okrelenia jak: "terapia uwraliwiajca", "terapia przeyciowa", "terapia bazujca na dowiadczeniu", "terapia doznaniowa", "terapia zorientowana na przeywanie" itp., lub po prostu "psychoterapia egzystencjalno -humanistyczna" jako synonim caej klasy takich metod. (I. S.) 40 S to osoby, ktre w zmienionym stanie wiadomoci podejmuj psychiczn "wypraw" w wiat innych kultur lub nieznanych wycinkw rzeczywistoci (uczestnictwo wyciu nieznanej kultury, "podre" wgb organizmu, na inne planety, w wiat psychiczny zwierzcia itp.) . (I. S.) 41 Jest to naczelna zasada darwinizmu zasada naturalnej selekcji wszystkich organizmw. W wydaniu spoecznym oznacza ona zacht do wspzawodnictwa, wyraon w metaforze "saby musi zgin". (I. S.) 42 Zob. przyp. 94 do rozdz. 3. (I. S.) 43 Zgodnie z istniejcym w Stanach Zjednoczonych zwyczajem jzykowym " tubylcami" nazywani s Indianie pnocnoamerykascy. (I. S.) 44 Biofeedback metoda uczenia si wiadomej kontroli wasnych procesw organicznych, ktre s w tym celu monitorowane przy uyciu specjalnych urzdze. Stosowana jako technika relaksacji organizmu. (I. S.) 45 Wszystkie wymienione metody i techniki terapeutyczne Autor omawia w rozdziale trzecim i sidmym. Psychosynteza dy do integracji rnych "podosobowoci", jakie funkcjonuj w ramach psychiki, i zainicjowania rozwoju duchowego. Podejcia neoreichowskie wywodz si z wegetoterapii i analizy charakteru W. Reicha, naley do nich m. in. bioenergetyka i metoda Ch. Kelleya. O szkole gestalt F. Perlsa ju wspomniano. Terapia prymarna A. Janova stwarza klientowi warunki do odreagowania zastarzaych emocji w formie niekontrolowanego krzyku. Kierowana wizualizacja przy muzyce prowadzi do odreagowania emocji w zwizku z wyobraeniami. Rolfing jest technik gbokiego masau mini, ktry moe uruchomi niewiadome konflikty emocjonalne. Rebirthing to system wicze oddechowych majcych wywoa pen regresje do okresu okooporodowego. Regresja do wczeniejszego ycia ma za zadanie usun urazy emocjonalne pochodzce z poprzednich wciele. Scjentologia cieszy si zainteresowaniem Autora nie jako system rel igijny, a ze wzgldu na proponowane w niej techniki zgbiania niewiadomoci. (I. S.) 46 Wdrwka tzw. ciaa astralnego (eksterioryzacja, projekcja astralu) polega na wysyaniu go, nie zawsze wiadomie, daleko od miejsca, w ktrym znajduje si ciao fizyc zne. Jest to jedna z hipotez wyjaniajcych m. in. wiadectwa o obecnoci pewnych osb w rnych miejscach jednoczenie. (I. S.) 47 Telekineza (zwana w jzyku angielskim psychokinez) polega na bezdotykowym oddziaywaniu na materialne przedmioty, np. przemieszczaniu ich, wyginaniu itp. w Polsce badania nad tym zjawiskiem prowadzi na przeomie wiekw Julian Ochorowicz. (I. S.) 48 Near Death Experiences specyficzne przeycia towarzyszce umieraniu, jak wraenie oddzielenia si od ciaa, obecnoci osb zmarych i duchowych istot, wkraczania w tunel zakoczony niezwykym wiatem i in. Obszerny opis w synnej ksice R. Moody'ego ycie po yciu (Bydgoszcz 1992) oraz wydanym ostatnio Polskim yciu po yciu. (I. S.) 49 S to wymagania wynikajce z zaoe metod yki eksperymentalnej. Kontrolowane warunki to takie, w ktrych wyniki dowiadczenia zale wycznie od badanego czynnika. Powtarzalno eksperymentu pozwala na uzyskanie porwnywalnych wynikw w kolejnych powtrzeniach. (I. S.) 50 Wedug klasycznego podziau Freuda, nerwice dziel si na psychonerwice, spowodowane przez konflikty z przeszoci, i nerwice waciwe (aktualne), zwizane z biec frustracj popdu

seksualnego. (I. S.) 51 Powane zaburzenie osobowoci (zwane niekiedy psychoz graniczn), zblione zarwno do zdrowego funkcjonowania, jak te nerwicy i psychozy; psychoterapia jest w tym przypadku szczeglnie uciliwa i dugotrwaa. ' (I. S.) 52 Zob. S. Grof, LSD Psychotherapy, Pomona 1980. Terapia psycholityczna bya form psychoterapii dynamicznej z uyciem maych dawek LSD w celu dotarcia do zasadniczych konfliktw i odreagowania ich. W terapii psychodelicznej (np. McLean, T. Leary) przy pomocy duej dawki LSD prbowano wywoa przeycia mistyczne, dogbnie przeobraajce osobowo. (I. S.) 53 Podobny punkt widzenia wyrazi ostatnio R. D. Laing w swojej starannie zilustrowanej dowodami ksice The Voice of Experience (1982) . 54 Ideacja to proces tworzenia poj i tzw. "ukrytych teorii rzeczywistoci", czyli mwic jzykiem Autora "proces rysowania mapy". (I. S.) 55 Paralaksa w fizjologii wzroku oznacza zjawisko przesunicia obrazu wskutek patrzenia dwojgiem oczu, z ktrych kade widzi go pod nieco innym ktem. Dziki naoeniu na siebie obrazw z obu oczu widzimy przestrzennie. Strzelajc do tarczy przymykamy jedno oko, aby wyeliminowa bd paralaksy. (I. S.) 56 Model holograficzny zostanie omwiony w dalszej czci rozdziau. Wyjania on opisywan tutaj moliwo jednoczesnego odbioru wielu rzeczywistoci w taki sposb, jak dzieje si to po dczas patrzenia na hologram. (I. S.) 57 Dobrym przykadem tego przeycia jest wizja Charlotty analizowana w mojej ksice pt. Realms of the Human Unconscious: Obsevationsfrom LSD Research (1975), s. 227 i n. (Niestety, adna ksika Autora nie zostaa dotd przetumaczona na jzyk polski I. S.) 58 Zob. Z. Freud, Die Traumdeutung, 1900; tumaczenie polskie R. Reszke Objanianie marze sennych, Dziea t. l, Warszawa 1996. (I. S.) 59 Pokonanie dualizmu cze cao to koncepcja wywodzca si z tzw. ontolog ii systemowej, zwizanej z nazwiskiem cytowanego poniej G. Batesona. (I. S.) 60 Szczegowy opis rnych rodzajw doznania psychodelicznego wraz z przykadami klinicznymi mona znale w mojej ksice Realms of the Human Uncoscious (1975) . Skrcona wersj a tego materiau stanowi rozdzia 2. niniejszej pozycji. 61 Jak ju wiemy, nie jest to metafora "wspomnienia" takie przeywa si, jakby naprawd dziay si podczas sesji. (I. S.) 62 Terminperinatalny jest zoonym sowem grecko-aciskim; przedrostek peri- oznacza dosownie "wok" lub "okoo", a natalis tumaczy si jako "odnoszcy si do porodu". Sugeruje to wydarzenia, ktre bezporednio poprzedzaj biologiczne narodziny, towarzysz im lub nastpuj po nich. 63 W myl pogldw Autora symboliczny proces odrodzenia si przez mier dotyczy ego i stanowi ten etap pogbiajcego si przeycia po LSD, ktry bezporednio przechodzi w dowiadczenie pozaosobowe. (I. S.) 64 Dowiadczenie transpersonalne, w rozumieniu Autora, jest dosownie dowiadczeniem pozaosobowym, tj. szerszym ni dowiadczenie indywidualne. W przypadku innych psychologw tej orientacji, np. Wilbera, naleaoby nazwa je raczej ponadosobowym, czyli przewyszajcym zwyke dowiadczenie jednostki. (I. S.) 65 Chodzi o pami zbiorowych dowiadcze wasnej grupy etnicznej, nazwan przez Le Bona "dusz rasy". Wedug Freuda (Psychologia zbiorowoci i analiza ego) jest ona przechowywana w tzw. niewiadomoci rasowej. Nawizujc do tej koncepcji, Jung wprowadzi szersze pojecie niewiadomoci zbiorowej, ktra zawiera filogenetyczn pami gatunku ludzkiego, oraz pami zwizan z pochodzeniem etnicznym (kilka poziomw) i rodzinnym. (I. S.) 66 Psychometria polega na paranormalnym uzyskaniu wiedzy o konkretnych osobach i zdarzeniach za porednictwem zwizanych z nimi przedmiotw. (I. S.) 67 Zjawisko paranormalne, podczas ktrego podmiot potrafi w czasie rzeczywistym zobaczy przedmioty i osoby znajdujce si poza zasigiem jego wzroku, moe wystpi spontanicznie lub pod hipnoz. Tumaczone jest jako skutek wdrwki ciaa astralnego. (I. S.) 68 Tzn. wspzalenoci midzy zjawiskami, ktre z powodu duej wzajemnej odlegoci nie mog

na siebie wpywa w sposb przyczynowo-skutkowy. (I. S.) 69 Dodatkow trudno stanowi w tej sytuacji przypadkowe dowiadczenia progresji w czasie, przebyski prekognicji oraz zoone wizje jasnowidzenia przyszoci. 70 Zob. C. G. Jung, Synchronizitat als ein Prinzip akausaler Zusammenhange, Gesammelte Werke (1952, t. 8) . Cz tej pracy (z pominiciem fragmentw na temat astrologii i genezy idei synchronicznoci) zostaa przetumaczona przez J. Prokopiuka jako Synchroniczno, wchodzi ona w skad wyboru pism Junga pt. Rebis, czyli kamie filozofw (Warszawa 1989) . (I. S.) 71 Archetyp (wedug C. G. Junga) jest czyst form preegzystujc w niewiadomoci ale moe on take przybra pewn symboliczn tre i ujawni si w postaci obrazu archetypu. Na przykad o istnieniu niewiadomego archetypu matki wiadczy powszechna obecno w kulturze symbolicznych motyww Wielkiej Matki oraz Matki Straszliwej (negatywna wersja tego samego obrazu) . (I. S.) 72 Hinduistyczne prawo karmy powoduje, e konsekwencje popenianych bdw s dla czowieka nieuniknione i mog dosign go w pniejszym wcieleniu. Tzw. terapia regresyjna, nawizujca do filozofii reinkarnacji polega na cofniciu si w stanie hipnozy do swych "minionych wciele", w ktrych powstay "wiey karmiczne" stanowice przyczyn problemw w aktualnym yciu. Obrazy przywoywane w trakcie regresji hipnotycznej nie przesdzaj, e dana osoba rzeczywicie fizycznie yta w innym ciele, co w niczym nie kwestionuje zasadnoci tej terapii. (I. S.) 73 Zob. J. S. Bella, On the Problem of Hidden Variables in Quantum Physics, "Review of Modern Physics" 1966, z. 38: 447. (I. S.) 74 Czyli zgodna z aksjomatami Euklidesa, ktre stanowiy podstaw jego klasycznej geometrii trjwymiarowej przestrzeni. (I. S.) 75 Implantacja zagniedenie si zarodka w cianie macicy, prowadzce do powstania oyska. (I. S.) 76 Przykadami s Fritjofa Capry Tao fi zyki (1994) i Punkt zwrotny (1987), Lawrence'a Le Shana wiat jasnowidzcych (1992, 1994), Arthura Younga TheRef/exive Universe (1976b) i The Geometry of Meaning (1976a, Gary'ego Zukava Taczcy mistrzowie Wu Li (1995), Nicka Herberta Mind Science: A Physics of Consciousness Primer (1979), Freda Wolfa Taking A Quantum Leap (1981) oraz Itzaka Bentova Stalking the Wild Pendulum (1977) . Istnieje te wiele innych. 77 Zob. F. Capra, Tao fizyki, tum. P. Macura, Krakw 1994. (I. S.) 78 Pole si np. elektryczne, magnetyczne, grawitacyjne, to wielko fizyczna charakteryzujca przestrze. Pojcie to tumaczy wzajemne oddziaywania cia znajdujcych si w pewnej odlegoci od siebie. (I. S.) 79 Tj. posiadajcych mas, materialnych. (I. S.) 80 Klasyczny model atomu zaproponowany przez Bohra w roku 1913. Elektrony miay porusza si po wasnych, koowych orbitach wok jdra niczym planety krce dookoa Soca, cho w myl fizyki Newtona musiayby wwczas "spa" na dodatnio naadowane jdro. (I. S.) 81 Zob. N. Bohr, Atomie Physics and the Description of Natur, Cambridge 1934 oraz Fizyka atomowa a wiedza ludzka; Warszawa 1963. (I. S.) 82 Do tego sprowadza si proponowana przez Bohra interpretacja paradoksu Einsteina, Podolskiego i Rosena, ktry zostanie omwiony niej. (L S.) 83 Aktualnie eksperymentatorzy z caego wiata zgromadzeni w CERN (orodek ten posiada najwikszy czynny akcelerator) poszukuj hipotetycznej czstki Higgsa, ktrej odkrycie ma przeama impas w fizyce zwizany z tzw. teori unifikacji (miaaby ona poczy w jeden opis cztery znane rodzaje oddziaywa) . (I. S.) 84 Chodzi o nowe, dynamiczne rozumienie prni (pustki) subatomowej, a nie o klasyczn koncepcj prni jako pustej przestrzeni znajdujcej si midzy najmniejszymi czstkami materii. Jak ju wspomniano, fizycy byli kiedy przekonani, e przestrze ta zawiera tzw. eter, czyli orodek dla ruchu materii. Wedug pogldw polskiego biofizyka, Wodzimierza Sedlaka (twrcy teorii bioelektroniki), dynamiczna prnia (ktr w odrnieniu od klasycznej nazywa pustk) jest "potencjalnoci wszystkiego co istnieje", a obserwowany wszechwiat stanowi jej tzw. punkt osobliwy, w ktrym energia przybiera form materii. Jej pierwotnym stanem skupienia jest bioplazma, pramateria, bdca pocztkiem zarwno wiata nieoywionego, jak i ycia. (I. S.) 85 Pojcie dynamicznej prni wykazuje uderzajce podobiestwo do pojcia metakosmicznej i

ponadkosmicznej Pustki, spotykanego w wielu systemach filozofii wieczystej. 86 Zob.G. Chew, Bootstrap:A Scientific Idea?, "Science" 1968, z. 161: 762. (I. S.) 87 Zob. M. Jammer, The Philosophy of Quantum Mechanics, Nowy Jork 1974, oraz H. R. Pagels, The Cosmic Code, Nowy Jork 1982. (I. S.) 88 Tzn. dziaajce na swoje najblisze otoczenie. Nie mog one bezporednio wpywa na zdarzenia zbyt odlege, a zatem nie powinien istnie aden zwizek midzy tym jak zachowaj si dwa elektrony podczas opisanego dalej eksperymentu Einsteina, Podolskiego i Rosena. (I. S.) 89 Twierdzenie Bella, ktre potwierdzono w wielu sytuacjach eksperymentalnych, udowadnia, e w teorii kwantowej przyjcie zaoenia o lokalnoci ukrytych zmiennych (wersja Einsteina) prowadzi do sprzecznoci synna nierwno Bella. Podstaw rwna Bella stanowiy przewidywane zalenoci statystyczne, zachodzce midzy wynikami pomiarw empirycznych w/w zmiennych, dla rnych interpretacji teorii kwantw. (I.S.) 90 Logika Boole'a klasyczna logika matematyczna, w ktrej sowo "i" oznacza koniunkcj a "lub" sum dwch zda logicznych, tak samo jak w jzyku potocznym. Wedug niektrych uczonych, zwyky jzyk jest za mao subtelny w przypadku rzeczywistoci kwantowej, co wymaga stworzenia odrbnej logiki, posugujcej si nowymi operatorami. (I. S.) 91 Zjawisko polegajce na tym, e w procesie obserwacji liczba moliwych rozwiza rwnania funkcji falowej dla danej sytuacji redukuje si do jednego obserwowanego. (I. S.) 92 Tzn. e teoria kwantowa wyklucza rozumienie rzeczywistoci na sposb Kartezjusza jako sumy odrbnych obiektw wchodzcych w zwizki o charakterze lokaln ym. Zob. J. S. Bell, j. w., F. Capra, j. w. (I. S.) 93 Spin (kret) wielko fizyczna charakteryzujca elektron, zwizana z orientacj przestrzenn jego wirowania. (I. S.) 94 Obie moliwoci, tj. nieistnienie materii oraz komunikacja szybsza od wiata s dla fizykw nie do przyjcia. Aby uwolni si od tego paradoksu mona np. przyj informacyjn jedno wszechwiata, jak to sugeruje cytowany dalej H. Stapp w artykule zamieszczonym w czasopimie Physical Review. (L S.) 95 Zob. H. Stapp, S-Matrix Interpretation of Quantum Theory w: "Physical Review D" 15 marca 1971. 96 Najwaniejsze aspekty omawianej krytyki mechanistycznej wiedzy mona znale w nastpujcych pracach Gregory'ego Batesona: Steps to an Ecology of Mind (1972) oraz Umys i przyroda jedno konieczna (1996) . 97 Nawizujc do wspomnianej w tym akapicie typologii logicznej Russela i Whiteheada, Bateson uwaa, e procesy poznawcze maj struktur hierarchiczn, a kademu poziomowi hierarchii odpowiada odrbny typ logiczny. Pomieszanie tych poziomw podczas wnioskowania powoduje bdy, np. jeli sdy na temat rzeczywistoci wyprowadza si w oparciu o cechy jej reprezentacji w umyle. (I. S.) 98 Zob. A. Korzybski, Science and Sanity: An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics, Lakeville 1933. (I. S.) 99 Tzn. obiektu dziaania ewolucji. (I. S.) 100 Konflikt teoretyczny miedzy mechanistyczn nauk a dzisiejszymi nowoczesnymi osigniciami stanowi odpowiednik staroytnego sporu miedzy gwnymi szkoami filozofii greckiej. Szkoa joska z Miletu: Tales, Anaksymenes, Anaksymander i pozostali za podstawow kwestie filozoficzn uznali pytanie: "Z czego skada si wiat?" W przeciwiestwie do nich, Platon i Pitagoras byli przekonani, e spraw zasadnicz jest forma wiata, odwzorowanie i porzdek. Wspczesna nauka jest wyranie neoplatoska i neopitagorejska. 101 Zob. J. Lovelock, Gaia: A New Look at Life on Eart/i, Londyn Nowy Jork 1979. (I. S.) 102 Zob. I. Prigogine, From Eeingto Becoming, j. w. oraz I. Prigogine, W. Sten-gers Z chaosu ku porzdkowi, tum. K. Lipszyc, Warszawa 1990. (I. S.) 103 "Struktury dyssypacyjne" (tj. rozpraszajce I .S.) wywodz swoja nazw z faktu, e utrzymuj stae wytwarzanie entropii i rozpraszaj nagromadzon entropie w drodze wymiany z otoczeniem. Najsynniejszym przykadem jest tzw. reakcja Bieousowa -abotyskiego, ktra dotyczy utleniania kwasu malonowego przez bromek w roztworze kwasu siarkowego w obecnoci jonw ceru, elaza lub

magnezu. 104 S to ukady termodynamiczne wymieniajce materi i energi z otoczeniem (nale do nich m.in. wszystkie ywe organizmy) . Ukady otwarte, ktre nie znajduj si w stanie statycznej rwnowagi (tj. ukady dynamiczne), stanowi przedmiot bada termodynamiki nieliniowej jej wybitnym przedstawicielem jest I. Prigogine. (I. S.) 105 Np. w wymienionej przez Autora reakcji Bieousowa-abotyskiego, w ktrej w uporzdkowany sposb powstaj rnobarwne zwizki. Jako najprostszy przykad samoorganizujcego si ukadu nieliniowego (dynamicznego), stanowi ona wany model matematyczny wielu procesw zachodzcych w przyrodzie. Rozwj takich ukadw prowadzi do samorzutnego powstawania nowych, ktre s stosunkowo bardziej stabilne od pozostaych ich ewolucja ma charakter celowy, a nie przypadkowy. (L S.) 106 Termin stworzony przez Aldousa Huxleya na okrelenie wasnej syntezy pogldw filozoficznych wyraonych w odmiennych tradycjach religijnych. Sdzi on, e udao mu si odkry uniwersalna prawd bdc podoem wszystkich religii, a ktra wskazuje drog rozwoju duchowego. Zob. A. Huxley, Filozofia wieczysta, przek. J. Prokopiuk, K. roda, Warszawa 1989. (I. S.) 107 rdem dalszych informacji o omwionych powyej osigniciach s prace Ericha Jantscha Design For Evolution (1975) i The Self-Organizing Unwerse (1980) . 108 Niezwyke waciwoci umiechu kota tej wymylonej przez siebie rasy opisuje Lewis Carroll w Alicji w krainie czarw. (I. S.) 109 Zob. R. Sheldrake, A New Science of Life: The Hypothesis of Formatwe Causation, Los Angeles 1981. (I. S.) 110 Proces morfogenezy u zarodka prowadzi do zrnicowania si jego komrek pod wzgldem budowy i funkcji oraz powstania wyspecjalizowanych narzdw. W przyblieniu powtarza on zasadnicze etapy podobnego procesu, ktry mia miejsce w toku ewolucji gatunku. Sheldrake uywa tego terminu w jego szerokim znaczeniu "ksztatowania si form", take nieorganicznych i spoecznych, przy udziale czego analogicznego do arystotelesowskiej przyczyny formalnej. (I. S.) 111 Najsynniejszym przykadem jest anegdotyczne spostrzeenie podane pr zez Lyalla Watsona w Lifetide (1980) i nazwane "zjawiskiem setnej mapy". Kiedy moda samica japoskiego makaka (Macaca fuscata) na wyspie Kosima nauczya si zupenie nowego zachowania: mycia surowych bulw pokrytych piaskiem i brudem; to powysze zachowanie nie tylko przenioso si na jej najblisze rwienice ale skoro tylko liczba map, ktre poznay te sztuk, osigna pewn krytyczn warto, wystpio te u makakw na ssiednich wyspach. 112 Por. A. Young, The Geometry of Meaning oraz The Reflexive Unwerse: Evolution of Consciousness, Nowy Jork 1976. (I. S.) 113 Zob. J. Jeans, TheMysterious Unmerse, Nowy Jork 1930. Polski przekad A. Dmochowskiego pt. Nowy wiat fizyki wydany przed wojn w Warszawie przez spk Trzaska, Everet, Michalski (I. S.) 114 W ostatnim czasie fizyka gwatownie zblia si do punktu, w ktrym bdzie zmuszona do otwartego podjcia kwestii wiadomoci. Niektrzy wybitni fizycy wierz, e przysza, caociowa teoria materii musi obj wiadomo w charakterze swej integralnej i zasadniczej skadowej. Rne wersje tego pogldu wyraali: Eugene Wigner (1967), David Bohm (1988) . Geoffrey Chew (1968), Fritjof Capra (1987), Arthur Young (1976b), Saul-Paul Sira i Nick Herbert (1979) . ', 115 Zob. F. Capra, Tao fizyki, j. w., oraz Punkt zwrotny, j. w. (I. S.) 116 W przekadzie na jzyk polski: Fizyka, mistycyzm i nowy paradygmat holograficzny. Artyku ukaza si w 1979 roku w zaoonym przez Wilbera czasopimie "Re -Vision". Z pogldami tego autora mona zapozna si dziki wydanym w Polsce ksikom Niepodzielone, Eksplozja wiadomoci oraz Krtka historia wszystkiego. (I. S.) 117 Tako (suchness) niezrnicowana rzeczywisto istniejca ponad wszystkimi podziaami; najwysza jedno (tathata), ktra stanowi istot wszystkich form. (I. S .) 118 Pogld charakterystyczny dla epistemologii systemowej Batesona, zob. wyej. (L S.) 119 Tzw. przestrze Minkowskiego, geometryczna interpretacja grupy przeksztace Lorenza, opisujca wasnoci przestrzeni w szczeglnej teorii wzgldnoci, ktre s zupenie inne ni w modelu Kartezjusza np. upyw czasu i masa s funkcjami prdkoci. (I. S.) 120 Zob. J. A Wheeler, Geometrodynamics, Nowy Jork 1962. (I. S.)

121 Trening czystoci w argonie psychologicznym oznacza przyuczanie dziecka do korzystania z nocnika. (I. S.) 122 Czyli informacji dostarczonych przez zmysy (zob. przypis wczeniejszy) . (I. S.) 123 Aluzja do "radiowej" metafory ukrytego porzdku podanej przez Davida Bohma zob. niej. Dziki dostrojeniu odbiornika odbieramy niewidoczn rzeczywisto ukryt w wiecie drga. (I. S.) 124 C G. Jung, Synchroniczno, j. w. (I. S.) 125 Urojenia ksobne lub odnoszce polegaj na odczytywaniu przez pacjenta psychiatrycznego zachowania innych osb jako reakcji na jego wasne myli i przeycia. (I. S.) 126 Tzn. dowody na nielokalno zwizkw zachodzcych w wiecie kwantowym. (I. S.) 127 W nowych, eklektycznych formach psychoterapii zaciera si granica midzy niesieniem pomocy ludziom chorym i zdrowym. Czsto zamiast "terapia" uywa si okrelenia "praca", ktre nie wywouje skojarze z leczeniem choroby. (I. S.) 128 Dane kliniczne, na ktrych opiera si to zaoenie, jak i bdy logiczne zawarte w ich interpretacji zostay ju omwione, zob. s.74 i dalsze . 129 Holoruch w tumaczeniu prof. Tempczyka "ruch caociowy" (I. S.) 130 Termin holonomia Autor rozumie tutaj w sposb zdefiniowany przez Da-vida Bohma. (I. S.) 131 Zob. G. W. von Leibniz, Monadologia (1720), tum. H. Elzenberg, Toru 1991. (I. S.) 132 Zob. Ch. Elliott, Japanese Buddhizm, Nowy Jork 1965. (I. S.) 133 Sagi tradycji hua jen (japoska Kegon i sanskrycka Awatamsaka) spostrzegaj cao zawierajc wszystkie wiaty jako jeden ywy organizm niezalenych od siebie i przenikajcych si wzajemnie procesw stawania si i odstawania. Hua jen wyraa t sytuacj formu: "JEDNO WE WSZYSTKIM, WSZYSTKO W JEDNYM, JEDNO W JEDNYM, WSZYSTKO WE WSZYSTKIM". 134 Zob. F. Franek, Eook of AngeLus Silesius, Nowy Jork 1976. (I. S.) 135 Tradycja dain (dinizm, dajnizm) to nieortodoksyjny nurt religii indyjskiej, utwo rzony ok. VI w. p. Chrystusem w opozycji do braminizmu przez Din. (I. S.) 136 Zob. G. W. von Leibniz, Monadologia, op. cit.. (I. S.) 137 Oznacza to, e badanie obrazu holograficznego pod rnymi ktami odkrywa i ujawnia cechy wczeniej niewidoczne; nie m a tego w przypadku konwencjonalnej fotografii albo kinematografii, gdzie ogldanie pod dodatkowymi ktami po prostu znieksztaca obraz. 138 w jz. ang.: sitfer osoba obecna przy "kliencie" podczas sesji gbokiej autoeksploracji przy uyciu metod opisanych przez Autora. (I. S.) 139 Teorie Davida Bohma zostay opisane w licznych artykuach w czasopismach fachowych i w jego ksice U kryty porzdek (1988) . 140 Holoruch, czyli nich caociowy, jest to cigy proces zmian, ktry dotyczy oglnej caoci wszechwiata. Oprcz zmiennych jawnych, ktre jestemy w stanie zaobserwowa, skadaj si na ni przede wszystkim nieuchwytne zmienne "ukryte" przed naszymi zmysami i aparatur badawcz (np. takie, ktre fluktuuj zbyt szybko, aby ich zmiany byy dostrzegalne) . (I. S.) 141 Bohm rozrnia porzdek istotnie ukryty (ktry nie moe by cakowicie ujawniony) oraz taki porzdek ukryty, ktry moe zosta rozwinity w porzdek jawny. (I. S.) 142 Bohm przytacza tutaj metafor radioodbiornika, ktry dziaajc sam z sie bie wytwarza bezsensowny szum, ale nastawiony na niewidoczne fale radiowe reaguje czystym dwikiem na ich inteligentne uporzdkowanie. (L S.) 143 Dosownie "tryb dynamiczny". W tumaczeniu prof. M. Tempczyka uywany jest termin dynamizacja. (I. S.) 144 Tzn. konceptualnego rozbijania rzeczywistoci na niniejsze fragmenty, z ktrych po zbadaniu prbuje si odbudowa cao przy zaoeniu, e stanowi ona po prostu sum wyodrbnionych czci. (I. S.) 145 Zob. D. Bohm, Ukryty porzdek, tum. M Tempczyk, Warszawa 1988. (L S.) 146 Zob. G. Chew, op.cit. (I. S.)

147 Informacje na temat pozycji nie przetumaczonych na jzyk polski zawarte s w bibliografii na kocu ksiki oraz w przypisach do dalszej czci tekstu. (I. S.) 148 Zob. K. S. Lashley, Brain Mechanisms and Intelligence, Chicago 1929. (I. S.) 149 Zob. K. Pribram, Languages of the Brain, Englewood Cliffs 1971. (I. S.) 150 Zob. K. Pribram, Holonomy and the Structure in tlie Organization ofPercep-tion, (1977), odbitka maszynopisu w posiadaniu Autora; oraz Non-Loca/ity and Localization: A Reuiew of the Place of the Holographic Hypothesis of the Brain Function in Perception and Memory, niepublikowany referat na dziesity ICUS, listopad 1981. (I. S.) 151 Receptory to narzdy stanowice "wejcia" informacyjne do ukadu czuciowego, np. siatkwka oka. Analogicznie efektory to "wyjcia" informacyjne ukadu ruchowego, ktry poredniczy midzy mzgiem lub rdzeniem krgowym a unerwianymi narzdami, np. miniami lub gruczoami. Szlaki nerwowe, ktrymi w organizmie przekazywana jest informacja, skadaj si z komrek nerwowych (neuronw) kontaktujcych si z sob przez synapsy (poczenia) miedzy ich wypustkami. Wyrnia si dwa rodzaje wypustek w komrkach nerwowych: dendryty i aksony, zwane czasem neurytami. (I. S.) 152 Zainteresowany czytelnik znajdzie popularyzujce wyjanienie tych nowych metod pracy badawczej nad mzgiem w ksice Shufflebrain: The Questforthe Holographic Mind, P. Pietscha (1981) . 153 Szczeglnie interesujca jest w tym wzgldzie niedawna prba radzieckiego uczonego W. W. Nalimowa, aby sformuowa teori niewiadomoci w oparciu o semantyk i teori prawdopodobiestwa. Wyjani on t ide w ksice pt. Realms of the Unconscious: The Enchanted Frontier (1982) . 154 Tzn. dynamik procesw emocjonalnych ujawniajcych si podczas przeywania minionych wciele. (I. S.) 155 Tj. swoiste, swojego wasnego rodzaju. (I. S.) 156 Termin sanskrycki uywany na okrelenie zjawisk paranormalnych w jodze. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia drugi Wymiary ludzkiej psychiki: kartografia wewntrznej przestrzeni Jednym z najistotniejszych przyczynkw do ksztatujcego si wiatopogl du naukowego ze strony wspczesnych bada nad wiadomoci jest zupenie nowa wizja ludzkiej psychiki. O ile dotychczasowy model psychiatrii i psychoanalizy by cile personalistyczny i biograficzny, to najnowsze badania nad wiadomoci dodaj nowe poziomy, sfery i wymiary oraz ukazuj ludzk psychik jako w istocie wspmiern do caego wszechwiata i caoci istnienia. Pene przedstawienie tego nowego modelu, mieszczce si poza zakresem niniejszej ksiki, mona znale w odrbnej 1 publikacji . W tym miejscu nakrel krtko jej zasadnicze rysy ze szczeglnym uwzgldnieniem stosunku do wyaniajcego si w nauce paradygmatu. Mimo i w sferze wiadomoci nie istniej wyrane granice ani podziay, to do celw dydaktycznych uyteczne bdzie wyrnienie czterech odrbnych poziomw albo sfer ludzkiej psychiki i odpowiadajcych im przey: 1) bariery zmysowej, 2) niewiadomoci jednostki, 3) poziomu narodzin i mierci, oraz 4) obszaru poza-osobowego. Dowiadczenia ze wszystkich tych kategorii s stosunkowo atwo osigalne dla wikszoci ludzi. Mona je zaobserwowa podczas sesji ze rodkami psychodelicznymi i w rnych wspczesnych technikach psychoterapii ukierunkowanej na dowiadczanie, ktre posuguj si oddechem, muzyk, tacem i prac z ciaem. Liczne z t ych zjawisk mona rwnie wywoywa przy uyciu zmieniajcych wiadomo technik laboratoryjnych, takich jak biologiczne sprzenie zwrotne, pozbawianie snu, izolacja lub przecienie zmysw i rne metody 2 kinestetyczne . Szeroka gama praktyk duchowych staroytnoci oraz Wschodu zostaa tak pomylana, eby w konkretny sposb uatwi ich wystpowanie. Wiele tego rodzaju dowiadcze moe pojawi si podczas spontanicznych epizodw odmiennego stanu wiadomoci. Cay zakres przey odnoszcych si do czterech wymienionych sfer opisuj historycy i antropolodzy w zwizku z rnymi praktykami szamaskimi, tubylczymi rytami przejcia i obrzdami uzdrawiania, misteriami mierci i odrodzenia oraz transowymi tacami w religiach ekstatycznych.

Wstecz / Spis treci / Dalej Bariera zmysowa a niewiadomo jednostki Metody, ktre umoliwiaj kontakt z przeywaniem sfer niewiadomej jani, najpierw zwykle aktywizuj narzdy zmysw. Std te u wielu osb prbujcych takich technik dogbna 3 autoeksploracja rozpoczyna si od bogatych dozna zmysowych. Posiadaj one mniej lub bardziej abstrakcyjny charakter i nie maj osobistego symbolic znego znaczenia mog by zachwycajce pod wzgldem estetycznym, ale nie prowadz do pogbionego zrozumienia siebie. Zmiany tego rodzaju mog wystpi w dowolnej modalnoci zmysowej, chocia jak dotd najczstsze s zjawiska optyczne. Pole widzenia za zamknitymi powiekami wzbogaca si kolorystycznie i oywa, a jednostka widzi plejad ksztatw architektonicznych lub geometrycznych, ruchome wzory kalejdoskopu, ukady podobne do mandali, arabeski, nawy gotyckich katedr, sklepienia muzumaskich meczetw i skomplikowane desenie, ktre przypominaj przepikne miniatury redniowieczne lub wschodnie kobierce. Tego typu wizje mog wystpowa podczas dowolnej formy gbokiej autoeksploracji, s jednak szczeglnie wyraziste po zayciu psychodelikw. Zmiany w modalnoci suchowej mog przybiera posta dzwonienia w uszach, cykania wierszczy, buczenia, odgosu kurantw lub jednostajnego dwiku o wysokiej czstotliwoci. Moe im towarzyszy szereg niezwykych dozna dotykowych w rnych czciach ciaa. W opisywanym stadium mog rwnie pojawia si zapachy i smaki, s one jednak zdecydowanie rzadsze. Doznania zmysowe tego typu maj niewielkie znaczenie w procesie samopoznania i zrozumienia siebie. Jak si wydaje, stanowi one barier, ktr trzeba przeby zanim rozpocznie si wyprawa wgb niewiadomej psychiki. Niektre aspekty owych dozna zmysowych mona wytumaczy na podstawie okrelonych cech anatomicznych i fizjologicznych narzdw zmysw. I tak na przykad wizje geometryczne odzwierciedlaj prawdopodobnie wewntrzn budow siatkwki i pozostaych czci ukadu optycznego oka.

Rys. 7. Rysunki czeskiego malarza pochodzce z jednego z pierwszych dowiadcze nad LSD przeprowadzonych w Pradze przez dr J. Roubika, ktre przedstawiaj gwatowne, niespecyficzne znieksztacenia obrazu wasnego ciaa. Dalsz atwo dostpn sfer jest obszar niewiadomoci jednostki. Mimo i nalece do tej kategorii zjawiska maj doniose znaczenie teoretyczne i praktyczne, to nie musimy powica wiele czasu na ich opis, jako e do tego poziomu psychiki ogranicza si wikszo klasycznych podej w psychoterapii. Istnieje bogate, chocia na og sprzeczne ze sob, pimiennictwo z zakresu psychodynamicznych niuansw sfery biograficznej. Przeycia nalece do tej kategorii wi si z istotnymi zdarzeniami biograficznymi i okolicznociami ycia jednostki, poczwszy od narodzin a do chwili obecnej, z ktrymi czy si silny adunek emocjonalny. Na tym etapie autoeksploracji z niewiadomoci moe wydoby si i sta treci dowiadczenia cokolwiek z ycia zaangaowanej osoby, co stanowi nierozwizany konflikt, stumione wspomnienie urazu, ktre nie zostao 4 zintegrowane, lub niedomknit figur psychiczn dowolnego typu.

Rys. 8. Rysunki czeskiego malarza pochodzce z jednego z pierwszych dowiadcze nad LSD przeprowadzonych w Pradze przez dr J. Roubika. Obrazek a przedstawia poczon wizje pielgniarki w szpitalu z fiolk rodka wymiotnego i misk na wymiociny oraz kelnera z butelk czerwonego wina. Obrazek b ukazuje zudne przeksztacenie si policjanta z drogwki, tak jak to widzia badany, kiedy po skoczonym eksperymencie odwoono go do domu. Istnieje tylko jeden warunek dana sprawa musi posiada dla jednostki wystarczajc wag emocjonaln. Na tym wanie polega ogromna przewaga psychoterapii zorientowanej na dowiadczanie w porwnaniu z tymi podejciami, ktre s gwnej mierze werbalne. Metody bezporednio aktywizujce niewiadomo, zdaj si wybirczo potgowa najwaciwszy materia emocjonalny i uatwia jego wniknicie do wiadomoci. Dostarczaj wic jakby wewntrznego radaru, ktry przeszukuje ukad i wykrywa treci o najsilniejszym adunku emocjonalnym. Fakt ten nie tylko oszczdza terapeucie trudu odrniania tego, co jest istotne od tego, co jest nieistotne, ale zwalnia go z obowizku podejmowania takich decyzji, ktre mogy by by obcione przez jego 5 wasne zaplecze teoretyczne oraz szereg innych czynnikw . Oglnie rzecz biorc, materia biograficzny, jaki pojawia si podczas terapii opartej na dowiadczaniu, zgadza si z teori Freuda lub jak jej pochodn. Wystpuje tutaj jednak kilka zasadniczych rnic. Podczas gbokiej psychoterapii tego typu, materiau biograficznego nie wspomina si ani nie opowiada jest on rzeczywicie na nowo przeywany. W tym przypadku nie chodzi wycznie o emocje, ale i o doznania cielesne, skadniki wizualne danego materiau oraz 6 pozostae dane zmysowe. Dzieje si to na og podczas penej regresji wieku do fazy rozwoju, w ktrej nastpio dane wydarzenie. Inna wana rnica polega na tym, e odpowiednie wspomnienia lub inne elementy biograficzne nie pojawiaj si oddzielnie, lecz formuj si w wyrane dynamiczne zwizki, dla ktrych ukuem 7 termin ukady COEX czyli ukady kondensacji przey . Ukad COEX stanowi dynamiczn konfiguracj wspomnie (i towarzyszcego im materiau wyobraeniowego) z rnych okresw ycia jednostki, dla ktrych wsplnym mianownikiem jest silny adunek emocjonalny o takim samym znaku, intensywne doznanie fizyczne tego samego typu lub fakt, e cz je jakie inne wane elementy. Na pocztku uwiadomiem sobie, e ukady COEX stanowi zasady, ktre rzdz dynamik indywidualnej niewiadomoci i dostrzegem, e ich znajomo jest niezbdna w celu zrozumienia wewntrznego procesu, jaki zachodzi na omawianym tutaj poziomie. Pniej jednak okazao si, e ukady kondensacji przey stanowi ogln prawidowo, ktra dziaa na wszystkich poziomach psychiki, nie ograniczajc si do obszaru biograficznego. Wikszo biograficznych ukadw COEX w sposb dynamiczny czy si z konkretnymi cechami przebiegu porodu. Z kolei motywy okooporodowe lub ich skadniki posiadaj specyficzne zwizki z pokrewnym im materiaem dowiadcze z zakresu poza-osobowego. Te dynamiczne ukady czsto mieszcz w sobie materia z kilku okresw ycia, narodzin i z pewnych obszarw sfery transpersonalnej, jak np. wspomnienia z poprzednich wciele, utosamianie si ze zwierztami i sceny mityczne. W tym przypadku podobiestwo przey w ramach wtkw pochodzcych z rnych poziomw psychiki jest waniejsze od tradycyjnych kryteriw wiatopogldu newtonowsko kartezjaskiego, np. od faktu, e dane wydarzenia dziel lata czy te wieki, e midzy

dowiadczeniem ludzkim a zwierzcym istnieje zwykle bezdenna przepa, oraz e skadniki "obiektywnej rzeczywistoci" cz si w nich z archetypowymi i mitycznymi. W klasycznej psychologii, psychiatrii bd psychoterapii uwaga skupia si wycznie na urazach psychicznych. Nie dostrzega si, e urazy fizyczne maj bezporedni wpyw na psychiczny rozwj jednostki ani e bior one udzia w powstaniu patologii. Stoi to w zasadniczej sprzecznoci ze spostrzeeniami z gbokiej terapii zorientowanej na przeywanie, gdzie wspomnienia urazw fizycznych przewanie posiadaj niebywae znaczenie. Podczas terapii psychodelicznej i przy uyciu innych metod o duej mocy z nurtu ukierunkowanego na dowiadczanie bardzo rozpowszechnione jest oywanie dozna z okresu gronych dla ycia chorb, obrae ciaa, operacji lub chwil tonicia, a ich znaczenie wyranie przewysza wag urazw psychicznych. Jak si wydaje, pozostaoci po emocjach i doznaniach cielesnych w sytuacjach, ktre byy niebezpieczne dla ycia lub caoci organizmu, odgrywaj znaczc rol w powstawaniu rnych form patologii, jak dotd nie docenian przez nauk uniwersyteck. Gdy zatem dziecko cierpi na cik, zagraajc yciu chorob, tak jak np. bonica, i prawie miertelnie si dusi, to jego dowiadczenia groby mierci i znacznych dolegliwoci cielesnyc h nie uwaa si za uraz o trwaym znaczeniu. Tradycyjna psychologia skoncentrowaaby si na tym, e dziecko, bdc na czas hospitalizacji oddzielone od matki, dowiadczyo deprywacji emocjonalnej. Dziki terapii bazujcej na dowiadczaniu okazao si, e urazy zwizane z zagroeniem ycia pozostawiaj w ustroju trwae lady oraz istotnie przyczyniaj si do powstania zaburze emocjonalnych i psychosomatycznych, takich jak depresje, stany lkowe i fobie, skonnoci sadomasochistyczne, problemy seksualne, ble migrenowe lub astma. Przeycia powanych urazw cielesnych stanowi naturalny pomost midzy poziomem biograficznym a kolejn sfer, na ktr skadaj si dwa bliniacze zjawiska: narodziny i mier. Dotycz one zdarze z ycia jednostki, s wic w swej istocie biograficzne. Niemniej jednak fakt, e zbliaj one osobnika do mierci oraz wi si z wyjtkowymi cierpieniami i blem, czy je z urazem porodowym. Z oczywistych powodw szczeglnie istotne bd tutaj wspomnienia chorb i urazw, podczas ktrych wystpoway trudnoci z oddychaniem, takich jak zapalenie puc, bonica, koklusz lub toniecie.

Wstecz / Spis treci / Dalej Spotkanie z narodzinami i mierci: dynamika matryc perinatalnych W miar pogbiania si procesu autoeksploracji przey, pierwiastek blu emocjonalnego i fizycznego moe osign tak ogromne natenie, e jest zazwyczaj interpretowany jako umier anie. Moe on by tak wielki, e dana osoba czuje, i przekroczya granice osobistego cierpienia i dowiadcza blu caych grup ludzi, ogu ludzkoci czy wrcz wszelkiego istnienia. Charakterystyczne jest utosamianie si z przeyciami rannych lub umierajcych onierzy, winiw zamknitych w lochach i obozach koncentracyjnych, skazanych na mier ydw albo pierwszych chrzecijan, matek i dzieci podczas porodu oraz atakowanych przez wrogw i zabijanych zwierzt. Dowiadczeniom z tego poziomu towarzysz zwykle gwatowne przejawy fizjologiczne, takie jak rny stopie duszenia si, przyspieszone ttno i czstoskurcz serca, mdoci i wymioty, zmiany koloru skry, wahania temperatury ciaa, spontaniczne wykwity skrne lub sice, skurcze mini, drenie i skrcanie si lub inne wyrane zjawiska motoryczne. Podczas gdy na poziomie biograficznym tylko te jednostki, ktre rzeczywicie przechodziy cikie zmaganie ze mierci, musz w trakcie samopoznania spotka si z zagroeniem ycia, to na tym pitrze niewiadomoci kwestia mierci jest uniwersalna i cakowicie zdominowaa jego obraz. Te osoby, u ktrych w yciorysie nie wystpowao powane niebezpieczestwo mierci lub uszkodzenia ciaa, mog opisywan sfer dowiadczenia osiga bezporednio. U pozostaych zwykle pogbia si przeywanie swych cikich urazw, operacji lub obrae ciaa, ktre przechodzi nastpnie w omwione wyej dowiadczenie umierania. Przy tej gbokoci autoeksploracji dowiadczenie konfrontacji ze mierci na og cile splata si z caym szeregiem zjawisk, ktre nawizuj do procesu porodowego. To nie tylko osoby zaangaowane w tego typu przeycia odnosz wraenie, e walcz o przyjcie na wiat i (lub) urodzenie dziecka, ale take wiele towarzyszcych temu zmian fizjologicznych przypomi na typowe oznaki porodu. Badani czstokro dowiadczaj siebie w roli podu i ponownie przeywaj liczne fakty z przebiegu swoich biologicznych narodzin, z bardzo konkretnymi, moliwymi do zweryfikowania szczegami. Pierwiastek mierci moe by tutaj reprezentowany przez zachodzce rwnoczenie lub naprzemian utosamienie si z osobnikami starzejcymi si, chorujcymi i umierajcymi. Jakkolwiek caej gamy wystpujcych na tym poziomie dozna nie mona sprowadza do ponownego przeywania biologicznych narodzin, to wydaje si, e znaczcy rdze omawianego procesu stanowi 8 uraz porodowy. Z tego wanie powodu okrelam ten zakres niewiadomoci jako perinatalny . Zwizek midzy procesem porodowym a dowiadczeniami umierania i narodzin jest, jak to opisano wyej, dosy gboki i konkretny. Pozwala to wykorzysta biologiczne fazy porodu do skonstruowania teoretycznego modelu, ktry pomoe zrozumie dynamik niewiadomoci na poziomie perinatalnym. Dowiadczenia procesu odradzania si przez mier wystpuj w charak terystycznych pakietach tematycznych, a ich zasadnicze rysy mona logicznie wyprowadzi z okrelonych anatomicznych, 9 fizjologicznych i biochemicznych cech odpowiadajcego im okresu porodu . Jak to jeszcze omwimy dalej, rozwaania na gruncie modelu porodowego pozwalaj na zupenie nowe wgldy w dynamiczn struktur rnych form patologii, obiecujc nowatorskie moliwoci ich leczenia. Pomimo swych cisych zwizkw z porodem, proces perinatalny wykracza poza cielesno, posiadajc wany wymiar filozoficzny i duchowy, tote nie wolno go interpretowa w sposb zbyt dosowny ani redukcyjny. W oczach osoby cakowicie pogronej w dynamice tego poziomu niewiadomoci (czy to osobicie, czy jako jego badacz), narodziny mogyby jawi si jako zasada tumaczca wszystko. Moim zdaniem rozwaania na gruncie procesu porodowego to tylko uyteczny model, ktrego zastosowanie ogranicza si do zjawisk z jednego konkretnego poziomu niewiadomoci. Kiedy proces autoeksploracji dotrze do sfer pozaosobowych, trzeba bdzie wykroczy poza ten model, zastpujc go innym podejciem. Istniej pewne wane cechy procesu odrodzenia przez mier, ktre wyranie dowodz, e dowiadcze perinatalnych nie wolno sprowadza do powtrnego przeywania biologicznych narodzin. Cigi dozna o charakterze okooporodowym posiadaj wprawdzie wyrany aspekt emocjonalny i psychosomatyczny, ale rwnie owocuj gruntownym przeobraeniem osobowoci. Gbokim dowiadczeniom chwili narodzin i mierci towarzyszy z reguy kryzys egzystencjalny o niespotykanych rozmiarach, podczas ktrego jednostka gboko kwestionuje sens dotychczasowego istnienia oraz swoje podstawowe wartoci i wybory yciowe. Kryzys ten mona rozwiza tylko dziki cznoci z wewntrznymi wymiarami duchowymi psychiki i z elementami niewiadomoci zbiorowej.

Zaistniaa przemiana osobowoci wydaje si porwnywalna do zmian, ktre opisywano jako wynik udziau w staroytnych misteriach witynnych, rytach inicjacyjnych albo tubylczych rytach przejcia. Perinatalny poziom niewiadomoci stanowi wic wany obszar przecinania si niewiadomoci indywidualnej i zbiorowej oraz klasycznej psychologii z mistycyzmem lub psychologi transpersonaln. Dowiadczenia mierci i odrodzenia, ktre stanowi odbicie okooporodowego poziomu niewiadomoci, s bardzo bogate i zoone. Wystpuj one w czterech charakterystycznych wzorcach przeywania czy te konfiguracjach dowiadcze. Midzy tymi pakietami tematycznymi a klinicznymi fazami procesu porodowego zachodzi gboka zaleno. Dla teorii i praktyki psychoter apii gbi w nurcie ukierunkowanym na przeywanie przydatny okaza si postulat, e istniej hipotetyczne, dynamiczne matryce, ktre rzdz procesami zwizanymi z okooporodowym poziomem 10 niewiadomoci, okrelane jako Podstawowe Matryce Perinatalne (BPM) .

Rys. 9. Przeycie gbokiej egzystencjalnej rozpaczy podczas sesji psychodelicznej zdominowanej przez BPM II. Rysunek ukazuje ycie ludzkie jako "drog znikd donikd w deszczowy dzie". Matryce te, nie do, e posiadaj wasne konkretne treci emocjonalne i psychosomatyczne, dziaaj take jako zasady organizujce materia z pozostaych warstw niewiadomoci. Od strony poziomu biograficznego z konkretnymi cechami BPM wi si cise skadniki istotnych ukadw COEX, dotyczcych fizycznego naduycia i przemocy, zagroenia, rozki, blu lub duszenia si Odsomciu sfery okooporodowej czsto rwnie towarzysz rozmaite pierwiastki transpersonalne, takie jak archetypowe wizje Wielkiej Matki bd Straszliwej Bogini-Matki, Pieka, Czyca Raju lub Niebios, sceny mityczne oraz historyczne, utosamianie si ze zwierztami oraz przeycia z poprzednich wciele. Spajajcym je ogniwem, tak jak i w przypadku rozmaitych warstw ukadw COEX, jest taka sama jako emocji i dozna cielesnych albo podobne okolicznoci. Matryce okooporodowe maj take konkretne odniesienia do rnych aspektw aktywnoci we freudowskich obszarach erogennych: strefie oralnej, analnej, uretralnej i fallicznej. W dalszej czci tekstu dokonam krtkiego przegldu poszczeglnych BPM pod ktem ich biologicznego podoa, charakterystyki przey, funkcjonowania jako zasad organizujcych inne typy dowiadczenia oraz zwizku z czynnociami w rn ych sferach erogennych. Streszczenie przedstawia Tabela 1. Znaczenie perinatalnego poziomu niewiadomoci dla nowego ujcia psychopatologii i szczegowe zalenoci zachodzce miedzy konkretn BPM a licznymi zaburzeniami emocjonalnymi zostan omwione w dalszej czci. PIERWSZA MATRYCA PERINATALNA (BPMI) Biologiczn podstaw tej matrycy jest przeycie pierwotnej sym -biotycznej jednoci dziecka z organizmem matki w czasie ycia podowego. W trakcie niezakconego ycia wewntrz macicy, rodowisko dziecka moe by bliskie ideau. Jednak szereg czynnikw natury fizycznej, chemicznej, biologicznej i psychicznej moe ten stan powanie zaburza. Rwnie podczas kocowych faz ciy, warunki mog sta si mniej korzystne z powodu rozmiarw dziecka, rosncego ucisku mechanicznego lub wzgldnej niewydolnoci oyska. Przyjemne i przykre wspomnienia podowe mog by przeywane w ich konkretnej, biologicznej formie. Oprcz tego osoby dostrojone do pierwszej matrycy mog dowiadcza caej gamy 11 skojarzonych z ni wyobrae lub motyww, zgodnie z prawami gbokiej logicznoci przey .

Niezaburzonemu yciu podowemu mog towarzyszy inne dowiadczenia, ktre czy z nim brak ogranicze i przeszkd, takie jak wiadomo oceanu, wodnych form ycia (wielorybw, ryb, meduz, liliowcw lub wodorostw) albo przestrzeni midzygwiezdnej. Rwnie wizje przyrody w jej najlepszych przejawach (Matki Natury), ktra jest pikna, bezpieczna i bezwarunkowo karmica, stanowi typowe i zupenie logiczne znamiona szczliwego stanu podowego. Archetypowe obrazy ze zbiorowej niewiadomoci, po ktre wybirczo siga si w tym stanie, obejmuj niebiosa lub raje z rnych kultur wiata. Dowiadczenie pierwszej matrycy obejmuje take elementy uniwersalnej 12 jednoci lub mistycznego zjednoczenia. Tabela 1 PODSTAWOWE MATRYCE PERINATALNE BPM I BPM II BPM III BPM IV

ZESPOY OBJAWW PSYCHOPATOLOGICZNYCH psychozy psychozy schizofreniczne (objawy schizofreniczne paranoidalne, poczucie (elementy mk mistycznego zwizku, piekielnych, dowiadczenie przeywanie metafizycznych sil bezsensownego, za);hipochondria (w "kartonowego" oparciu o dziwne i wiata);cikie depresje niezwyke doznania "endogenne";irracjonaln cielesne);omamica e odczuwanie niszoci histeryczna i mylenie i winy;hipochondria (w wasnych fantazji z oparciu o bolesne rzeczywistoci doznania cielesne);alkoholizm i narkomania;uszczyca; wrzd trawienny psychozy psychozy schizofreniczne schizofreniczne (przeycia mierci i (elementy odrodzenia, urojenia sadomasochizmu i mesjanistyczne, element skatologii, zniszczenia i odtworzenia samookaleczenia, wiata, zbawienia i nienormalne odkupienia, utosamianie zachowania seksualne); si z Chrystusem);objawy depresja z maniakalne;homoseksualiz pobudzeniem m u kobiet;ekshibicjonizm psychoruchowym; zboczenia pciowe (sadomasochizm, homoseksualizm u mczyzn, picie moczu i spoywanie kau); nerwica natrctw; astma psychogenna, tiki i jkanie; konwersja i histeria lkowa; ozibo i impotencja; neurastenia; nerwice urazowe; nerwice narzdowe; ble migrenowe; moczenie si i zanieczyszczanie

CZYNNOCI WE FREUDOWSKICH SFERACH EROGENNYCH zaspokojenie libido we wszystkich sferach erogennych; odczucia libidinalne w trakcie koysania i kpieli; czciowe zblienie si do powyszego stanu, nastpujce po zaspokojeniu oralnym, analnym, uretralnym i genitalnym lub po urodzeniu dziecka frustracja oralna (pragnienie, gd, bolesne bodce);wstrzymywanie kau lub moczu;frustracja seksualna;dowiadczeni e zimna, blu i innych przykrych dozna ucie i przeykanie zaspokojenie godu i pokarmu;agresja oralna pragnienia i przyjemno i niszczenie obiektu; ssania;uczucia libidinalne proces oddawania kau wystpujce po defekacji, i moczu; agresja analna oddaniu moczu, i uretralna; szczytowaniu seksualnym szczytowanie lub urodzeniu dziecka ' seksualne; agresja falliczna;rodzenie dziecka; erotyzm staroakustyczny (podrzucanie, akrobacje, skoki z trampoliny, spadochroniarstwo)

WSPOMNIENIA Z YCIA POSTNATALNEGO sytuacje z dalszego ycia, w ktrych zostaj zaspokojone wane potrzeby, takie jak: szczliwe chwile z niemowlctwa i dziecistwa (dobra opieka macierzyska, zabawy z rwienikami, okresy harmonii w rodzinie itp.), speniona mio, romanse;wycieczki lub wakacje na onie natury; kontakt z dzieami sztuki o znacznych walorach estetycznych; pywanie w oceanie i czystych jeziorach itd. sytuacje naraajce na utrat ycia lub uszkodzenie ciaa (przeycia wojenne, wypadki, obraenia, operacje, bolesne choroby, toniecie, duszenie si, uwizienie, pranie mzgu i bezprawne przesuchiwanie, fizyczne zncanie si itd.); cikie urazy psychiczne (deprywacja emocjonalna, odtrcenie, niebezpieczne zdarzenia, przytaczajca atmosfera w rodzinie, omieszanie i upokarzanie itd.) walki, bijatyki i ryzykom dziaania (czynny atak pod czas bitwy lub rewolucji przeycia ze suby wojskowej, loty samolotem przy ze pogodzie, rejsy po wzburzonym oceanie, nieostrona jazda samochodem, boks);wspomnienia przesycone zmysowoci (karnaway, parki rozrywki i nocne kluby, wyuzdane prywatki, orgie seksualne itd.); przygldanie si w dziecistwie yciu pciowemu dorosych; dowiadczenie uwiedzenia i gwatu; u kobiet rodzenie wasnych dzieci szczliwe uniknicie gronej sytuacji (koniec wojny [ albo rewolucji, ocalenie ycia j podczas wypadku lub operacji); pokonanie powanych przeszkd dziki czynnemu wysikowi; okresy walk i cikich zmaga koczce si znakomitym sukcesem; podobne sceny w przyrodzie (przyjcie wiosny, koniec burzy morskiej, wschd soca itd.)

FENOMENOLOGIA W TRAKCIEJJESJI Z ZASTOSOWANIEM LSD Niezakcone ycie Totalne pogrenie; podowe: realistyczne potworne cierpienie wspomnienia przey fizyczne i psychiczne; "dobrego ona";ekstaza nieznona sytuacja bez typu "oceanicznego"; wyjcia, ktra nigdy si przyroda w najlepszych nie skoczy;rne swoich przejawach wyobraenia pieka, ("Matka Natura"); poczucie schwytania w dowiadczenie puapk i uwizienia uniwersalnej jednoci; (braku wyjcia); wizje Niebios lub Raju; dojmujce poczucie Zaburzenia ycia winy i niszoci; podowego: realistyczne katastroficzna wizja wspomnienia przey wiata (koszmar wojen i "zego ona" (kryzysy obozw podowe, choroby i koncentracyjnych, terror wstrzsy emocjonalne u Inkwizycji); grone matki, cia bliniacza, zarazy; nieudane poronienia) choroby;zniedonienie totalne zagroenie; i mier;egzystencjalny ideacja bezsens paranoidalna;przykre odczucia cielesne ("kac", dreszcze i drobne skurcze, niemie smaki obrzydzenie, wraenie bycia zatruwanym);spotkanie z piekielnymi istotami i innymi metafizycznymi Narastanie cierpienia do rozmiarw uniwersalnych; pogranicze blu i rozkoszy; ekstaza typu "wulkanicznego"; jaskrawe barwy; wybuchy i sztuczne ognie; orgie sadomasochistyczne; morderstwa i krwawe ofiary; czynne uczestnictwo w zacitych walkach; klimat ekscytujcej przygody oraz niebezpiecznych wypraw; intensywne, orgiastyczne doznania seksualne i obrazy z haremw lub karnawaw; dowiadczenia umierania i odradzania si; religie zwizane z krwaw ofiar, (Aztekowie cierpienie i mier Chrystusa na krzyu, Dionizosa itd .), silne przejawy cielesne (uciski i ble, duszenie Gigantyczne odcienie;poszerzenie przestrzeni;ekstaza typu "iluminacyjne-go";wizje monumentalnych budowli;promieniste wiato i pikne barwy (bkit nieba, zoty, tczowy, pawie oczka);poczucie odrodzenia i odkupienia;docenianie prostego sposobu ycia;wyostrzenie zmysw;poczucie braterstwa;denia altruistyczne i miosierne;niekiedy maniakalna aktywno i poczucie wielkoci, przechodzenie do elementw BPM I;przyjemne odczucia moe przerwa kryzys ppkowy: ostry bl w ppku, utrata tchu, strach przed mierci i kastracj, zmiany struktury ciaa bez udziau zewntrznego nacisku

siami za

si napicie miniowe wyadowujce si przez drenie lub drgawki, mdoci i wymioty uderzenia gorca i zimna, pocenie si, dolegliwoci sercowe, trudnoci w panowaniu nad zwieraczami, dzwonienie w uszach) OKRESU PORODU 0 1 2 3

Rys. 10. Obrazek ilustrujcy uczucie jednoci i stopienia si z terapeut w okresie sesji psychodelicznej, ktra obejmowaa dowiadczenie symbiotycznego zwizku z organizmem matki podczas ycia podowego i karmienia piersi.

Rys. 11. "Oceaniczne ono". Stan rozpynicia si w ekstazie przeywany podczas sesji z uyciem LSD, na ktrej przewaaa BPM I. Utosamianie si z dowiadczeniem podu we wntrzu ma cicy wystpuje cznie z wraeniami stania si oceanem i wtopienia w rne formy ycia wodnego.

Rys. 12. "Uniwersum owodni". Doznaniowe utosamienie si z bogim istnieniem podu w poczuciu zjednoczenia si z caym wszechwiatem. Obraz ten zosta zainspirowany przez sesji; pod LSD we wadaniu pierwszej matrycy perinatalnej.

Rys. 13. "Paranoiczno zaburze ycia podowego". Obraz z sesji pod wysok dawk LSD przedstawiajcy trujce "Ze ono". Badany utosamia si z cierpicym podem, wydanym na mki i potwornoci w piekielnym laboratorium, ktrym wadaj podstpne demony. Tego typu przeycia zaliczaj si do powanych rde obdu. Jak wskazuje obrazek, jest to stan zbliony do sytuacji zarodka kurzego zatrutego przez wasne produkty odpadowe albo ryb w zanieczyszczonej wodzie.

Rys. 14. Przeycie rozpoczynajcego si porodu i pocztek wpywu BPM II w trakcie sesji po wysokiej dawce LSD. Badany, w peni utosamiajc si z podem, czuje si wcigany w straszliwy, unicestwiajcy wir oglna atmosfera przypomina "Oko cyklonu" Edgara Allana Poe'a. Zaburzenia ycia podowego wi si z obrazami i przeyciami podwodnych niebezpieczestw, zanieczyszczonych strumieni, skaonej lub niegocinnej przyrody i podstpnych demonw. Mistyczne rozpyniecie si granic zastpuj w tym przypadku jego wypaczenia psychotyczne o wydwiku paranoidalnym. Dodatnie aspekty BPM I wi si cile ze wspomnieniami symbiotycznego zwizku przy piersi, z pozytywnymi ukadami COEX i z zachowanymi w pamici sytuacjami, ktrym towarzyszy spokj ducha, zadowolenie, odprenie i pikne naturalne pejzae. Podobny typ wybirczych powiza zachodzi take z rnymi formami dodatnich przey pozaosobowych. Natomiast ujemne aspekty BPM I cz si zazwyczaj z pewnymi negatywnymi ukadami COEX oraz odpowiadajcymi im ujemnymi pierwiastkami trans-personalnymi.

Rys. 15. Obrazek przedstawiajcy wizj z sesji psychodelicznej z przewag pocztkowej fazy BPM II. Rozpoczynajce si skurcze macicy s przeywane jak atak olbrzymiej omiornicy. W odniesieniu do freudowskich stref erogennych pozytywne cechy BPM I wspistniej z takim stanem biologicznym i psychicznym, podczas ktrego w danych obszarach nie wystpuje napicie, a wszystkie czstkowe popdy zostay zaspokojone. Wydaje si, e negatywne cechy BPM I posiadaj zwizek z mdociami lub rozstrojem jelit z towarzyszc mu niestrawnoci. DRUGA MATRYCA PERINATALNA (BPMII) Ten wzorzec dowiadcze odnosi si do samego pocztku porodu i jego pierwszego okresu klinicznego. Zaburzona zostaje wwczas pocztkowa rwnowaga ycia podowego najpierw przez alarmujce sygnay chemiczne, a nastpnie przez akcj mini. W fazie w peni zaawansowanej pd jest okresowo ciskany przez skurcze macicy, ktrej szyjka pozostaje zwarta, a droga na zewntrz wci pozostaje niedostpna. Tak samo jak w przypadku poprzedniej matrycy cay ten stan cielesny moe by przeywany na nowo w zupenie konkretny i realistyczny sposb. Symbolicznym wyznacznikiem rozpoczynajcego si porodu jest dowiadczenie totalnego pogrenia. Skada si na nie przemone uczucie narastajcego lku i wiadomo, e oto nadciga miertelne niebezpieczestwo. rda tego zagroenia nie da si wyranie okreli, std jednostka przejawia skonno do interpretowania wiata w kategoriach paranoidalnych. Bardzo charakterystyczne dla tej fazy jest dowiadczenie trjwymiarowej spirali, leja lub wiru, ktre nieubaganie wsysaj badanego do rodka. Odpowiednikiem tego unicestwiajcego wiru moe by rwnie poykanie przez przeraajcego potwora ogromnego smoka, lewiatana, pytona, krokodyla lub wieloryba. Rwnie czste s przeycia ataku potwornej omiornicy lub tarantuli. Mniej dramatyczn wersj tego samego dowiadczenia stanowi wtek zstpienia do gronego wiata podziemi, systemu jaski lub tajemniczego labiryntu. Odpowiadajcym temu wtkiem mitycznym wydaje si by pocztek wyprawy bohatera; pokrewne motywy religijne to upadek aniow i utracony raj.

Rys. 16. Wizja demona pochodzca z sesji psychodelicznej pod wpywem BPM II.

Dla analitycznej umysowoci niektre z tych obrazw mog si wyda dziwaczne, niemniej jednak ukazuj one gbok logiczno przey. Na przykad wir symbolizuje powane niebezpieczestwo dla organizmu poruszajcego si swobodnie w rodowisku wodnym, wymuszajc na nim ruch w jednym kierunku. Podobnie sytuacja poknicia zmienia wolno w zagraajce yciu uwizienie, porwnywalne do tego, ktre jest udziaem podu zaklinowanego w ujciu miednicznym. Omiornica oplata, wizi i jest niebezpieczna dla stworze swobodnie pywajcych w rodowisku oceanicznym, a pajk chwyta w puapk, krepuje i zagraa owadom, ktre dotd cieszyy si monoci latania w pozbawionym przeszkd wiecie.

Rys. 17. Obrazy szwajcarskiego malaria Hansruediego Gigera, geniusza o niesamowitej zdolnoci portretowania koszmarnego wiata negatywnych matryc perinatalnych. Rys. a to zestawienie delikatnoci budowy podw ze zowrog maszyneri i zacinitymi na gwkach stalowymi obrczami, ktre nasuwaj skojarzenie z porodem. Rys. b stanowi sut makatk z cierpicych, przepenionych obrzydzeniem podw.

Rys. c pokazuje matk z dzieckiem uwizionych w okrutnej maszynie do spdzania podw. Rys. d przedstawia typowe dla BPM III zlewanie si seksu ze mierci. Rys. e jest zoeniem elementw seksu, agresji i skatologii. (Z Necronomiconu). Symbolicznym odpowiednikiem uksztatowanego w peni pierwszego klinicznego stadium porodu jest dowiadczenie braku wyjcia albo pieka. Obejmuje ono wraenie utknicia, uwizienia bd schwytania w klaustrofobicznym wiecie koszmarw i przeywanie nieprawdopodobnych mczarni psychicznych i fizycznych. Ten stan jest zwykle kompletnie nie do zniesienia, a wyglda na niekoczcy si i beznadziejny. Jednostka zatraca poczucie liniowego czasu i nie widzi adnych moliwoci koca swojej mki ani adnego sposobu ucieczki. Moe to spowodowa utosamianie si z przeyciami winiw w lochach lub obozach koncentracyjnych, pensjonariuszy przytukw dla obkanych, grzesznikw w piekle oraz postaci archetypowych, ktre symbolizuj duchowe

potpienie, takich jak: yd Wieczny Tuacz, Latajcy Holender, Syzyf, Tantal lub Prometeusz. Dopki dana osoba znajduje si pod wpywem opisywanej matrycy, pozostaje wybirczo lepa na wszystko co pozytywne w wiecie i w jej wasnym yciu. Typowe skadniki tego wzorca to drczce uczucie metafizycznej sam otnoci, bezradno, brak nadziei, poczucie niszoci, egzystencjalna rozpacz i poczucie winy. Jeeli chodzi o strukturalne dziaanie BPM II, to przyciga ona ukady COEX z wspomnieniami sytuacji, w ktrych bierny i bezradny osobnik poddany jest przemonej, niszczcej sile i pada jej ofiar, bez szansy ucieczki. Wykazuje ona take powinowactwo z wtkami transpersonalnymi o podobnych waciwociach. W odniesieniu do freudowskich stref erogennych, matryca ta prawdopodobnie odnosi si do stanu przykrego napicia lub blu. Na poziomie oralnym jest to gd, pragnienie, mdoci oraz bolesne bodce z rejonu ust, na poziomie analnym ble odbytnicze i powstrzymywanie kau, a na poziomie uretralnym bl pcherza i wstrzymywanie moczu. Odpowiednie odczucia na poziomie g enitalnym to frustracja i nadmierne napicie seksualne, skurczowe ble macicy i pochwy, bl jder oraz bolesne skurcze przeywane przez kobiety podczas pierwszego klinicznego stadium akcji porodowej. TRZECIA MATRYCA PERINATALNA (BPMIII) Wiele istotnych cech tej zoonej matrycy dowiadcze mona zrozumie dziki powizaniu jej z drugim klinicznym okresem porodu. Podczas tej fazy skurcze macicy trwaj nadal, ale przeciwnie ni w fazie poprzedniej, jej szyjka jest teraz rozwarta i pozwala na stopniowe przepychanie podu przez drogi rodne. Pociga to za sob wyton walk o przetrwanie, miadcy ucisk mechaniczny, a czsto wysoki stopie niedotlenienia i duszenie si. W kocowych stadiach porodu, pd moe przeywa bliski kontakt z takim materiaem biologicznym, jak krew, luz, wody podowe, mocz, a nawet ka. Od strony dowiadcze wzorzec ten jest niejako wieloaspektowy i zoony. Poza autentycznym, penym realizmu oywaniem rnych cech zmaga, jakie rozgryway si w drogach rodnych, obejmuje on ca gam zjawisk, ktre wystpuj w charakterystycznych cigach tematycznych. Najwaniejsze z nich to: pierwiastki tytanicznych walk, przeycia sadomasochistyczne, silne pobudzenie seksualne, sceny diaboliczne, zaabsorbowanie skatologi i spotkanie z ogniem. Wszystkie wystpuj na tle 13 uporczywych zmaga ze mierci . Aspekt tytaniczny jest dosy zrozumiay w obliczu ogromu si zaangaowanych na tym etapie porodu. Wta gowa dziecka wpychana jest w wski otwr miedniczny przez si skurczw macicy, ktra waha si midzy 25 a 50 kg. Jednostka, ktra spotyka si z tym aspektem BPM III, dowiadcza mocnych strumieni energii przeradzajcej si w gwatowne wyadowania. Typowe motywy symboliczne to rozszalae ywioy przyrody (wulkany, burze, trzsienia ziemi, fale pyww lub tornada), wojenne lub rewolucyjne sceny przemocy oraz technologia o duej mocy (reakcje termojdrowe, bomby atomowe i rakiety) . agodniejsza wersja tego wzorca przeywania obejmuje udzia podmiotu w niebezpiecznych zdarzeniach, np. w polowaniu lub walce z dzikimi zwierztami, pasjonujcych wyprawach i podboju nowych granic. Pokrewne wtki archetypowe to wizje Sdu Ostatecznego, niezwyke czyny wielkich bohaterw oraz mityczne bitwy o straszliwym zasigu, angaujce diaby i anioy albo bogw i tytanw.

Rys. 18. Sabat czarownic wedug De Lancre'a. Ukazano goci, ktrzy przybywaj na miotach, kozach i rnych niezwykych zwierztach. W prawym grnym rogu na tronie siedzi Mistrz Leonard i dwa upade anioy. W niszym znajduj si uczestnicy diabelskiej uczty. Na dole trzy wiedmy gotuj piekielny odwar. W lewym rogu s dzieci, ktre zabawiaj si ropuchami w sadzawce z wod wiecon. W wielu innych czciach obrazu wida jak obecni na sabacie bior udzia w muzykowaniu, tacu i orgiach.

Rys. 19. Znany drzeworyt Gustava Dorego zatytuowany La Damedu Sabbat. Ukazuje on diaba, ktry przewodniczy rozpasanemu, ekstatycznemu szalestwu, czyli typowej aktywnoci podczas sabatu czarownic. Sadomasochistyczne aspekty tej matrycy odzwierciedlaj przemieszanie agresji, ktra spotyka pd ze strony kobiecego ukadu rozrodczego, z organiczn wciekoci dziecka w reakcji na duszenie si, bl i lk. Czstym motywem jest tutaj krwawa ofiara, powicenie siebie, tortury, egzekucje, morderstwa, praktyki sadomasochistyczne i gwat. Logika przeywania komponentu seksualnego w procesie odrodzenia przez mier nie jest ju taka oczywista. Mona go uzasadni na podstawie oglnie znanych spostrzee, ktre wskazuj, e duszenie si, i w ogle nieludzkie cierpienie, wywouje szczegln posta silnego pobudzenia seksualnego. Motywy erotyczne z omawianego poziomu charakteryzuj si obezwadniajc si popdu pciowego, jego automatyzmem i niewybrednoci oraz wyuzdanym lub dewiacyjnym charakterem. Przeycia nalece do tej kategorii cz seks ze mierci, niebezpieczestwem, materiaem organicznym, agresj, porywami autodestrukcji, fizycznym blem i duchowoci (blisko

BPM IV).

Rys. 20. Starogermaski drzeworyt przedstawiajcy czarownice na Blocksbergu. Blocksberg, jedno L najsynniejszych w Europie miejsc zwizanych z sabatami, byt take scen Nocy Walpurgi w Faucie Goethego. Na rysunku uwieczniono synn scen rytualnego caowania odbytu Mistrza Leonarda i rozpoczynajce si orgie.

Rys. 21. Dwa obrazy szwajcarskiego malarza Hansruediego Gigera z typowym dla BPM III blunierczym wypaczeniem wtkw religijnych. Obraz a czy elementy agresji, mierci i ukrzyowania z demonicznym klimatem. Obraz II dodaje do tych wtkw element pciowoci i wijce si skrty boa dusiciela, akcentujc jeszcze okooporodowe rdo jego symboliki. (Z Necronomiconu) Fakt, e na poziomie perinatalnym podniecenie pciowe wystpuje na tle miertelnego zagroenia, leku, agresji i materii cielesnej, posiada podstawowe znaczenie dla zrozumienia z bocze pciowych i innych form patologii seksualnej. Zwizki te bardziej szczegowo bd omwione niej. Pierwiastek diaboliczny tej fazy procesu odrodzenia przez mier moe stanowi szczeglny problem zarwno dla terapeuty, jak i dla klienta. Niesamowity charakter materiau, o ktrym tutaj mowa, moe powodowa niech do zmierzenia si z nim. Najczstszymi obserwowanymi wtkami s tutaj elementy sabatu czarownic (Nocy Walpurgi), satanicznych orgii lub rytuaw czarnej mszy oraz kuszenia. Wsplnym mianownikiem przey w tym stadium porodu oraz sabatu lub czarnej mszy jest dowiadczenie szczeglnego zlewania si mierci, zboczonej pciowoci, strachu, agresji,

skatologii i wypaczonych pobudek duchowych. Skatologiczne oblicze procesu odrodzenia przez mier posiada naturalne, biologiczne podoe w tym, e podczas kocowych etapw porodu moe doj do bezporedniego kontaktu dziecka z wydalinami i innymi rodzajami materii organicznej. Ale przeycia te na og znacznie przekraczaj to, czego rzeczywicie mg dowiadczy noworodek. Mog one obejmowa wraenie nurzania si w odchodach, pezania w padlinie czy te systemach kanalizacyjnych, spoywania kau, picia krwi lub moczu albo odstrczajce obrazy rozkadu. Pierwiastek ognia przeywany jest albo w swojej zwykej postaci jako utosamienie si z ofiarami stosu, albo w archetypowej formie ognia oczyszczajcego (pirokatharsis), ktry zdaje si niszczy w jednostce wszystko, co jest zepsute i zdemoralizowane, przygotowujc j do duchowego odrodzenia. Jest to najmniej zrozumiay element symboliki porodowej. Jego biologiczn oznak moe by 14 szczytowe "nadpobudzenie" noworodka przez masowe "zapalanie si" jego neuronw obwodowych. Zwraca uwag fakt, e odpowiednik tego dowiadczenia mona znale u rodzcej matki, ktra w tej fazie czsto odczuwa, e jej pochwa ponie. Warto tu take wspomnie, e w procesie spalania trwae formy ulegaj przeksztaceniu w energie; dowiadczenie ognia towarzyszy mierci ego, po ktrej jednostka filozoficznie utosamia si bardziej z zapisami energetycznymi anieli z trwa materi. Symbolika religijna i mitologiczna tej matrycy czerpie zwaszcza z systemw, ktre gloryfikuj skadanie ofiar albo powiecenie siebie. Do czste s sceny z przedkolumbijskich rytuaw ofiarnych, wizje ukrzyowania lub utosamienie si z Chrystusem oraz kult Straszliwych Bogi Kali, Coatlicue lub Rangdy. Wspomniano ju o motywach praktyk satanistycznych i Nocy Walpurgii. Inna grupa wyobrae odnosi si do rytuaw religijnych i obrzdw czcych seks z oszalaym, rytmicznym tacem, takich jak: kulty fal-liczne, ryty podnoci albo rozmaite tubylcze obrzdy plemienne. Klasycznym symbolem przejcia z BPM III do BPM IV jest legendarny ptak, Feniks, ktrego stara posta ginie w ogniu, a nowa powstaje z popiow i wzbija si w stron soca. Kilka istotnych cech tego wzorca dowiadcze odrnia go od omwionej poprzednio konfiguracji braku wyjcia. Tutaj sytuacja nie wyglda na beznadziejn, a badany nie jest bezradny. Bierze w niej aktywny udzia i ma poczucie, e cierpienie posiada okrelony kierunek i cel. W kategoriach religijnych omawiany stan bliszy byby koncepcji czyca anieli pieka. Poza tym, podmiot nie odgrywa wycznie roli bezsilnej ofiary. Jest on obserwatorem i moe utosamia si jednoczenie z obydwiema stronami, do tego stopnia, e nieatwo odrni czy jest on przeladowc, czy ofiar. O ile stan braku wyjcia dotyczy najczystszego cierpienia, to przeycie zmaga ze mierci stanowi granic midzy mk a uniesieniem oraz zlewanie si obu tych dozna. Suszne wydaje si okrelenie tego 15 rodzaju dowiadczenia jako "ekstazy wulkanicznej" w przeciwiestwie do "ekstazy oceanicznej", podczas uniwersalnego zjednoczenia. Szczegowe cechy przey cz BPM III z ukadami COEX, ktre zostay ukszta towane przez wspomnienia intensywnych, niebezpiecznych dozna zmysowych i seksualnych, walk i konfliktw, ciekawych cho ryzykownych przygd, gwatu i seksualnych orgii oraz zdarze zwizanych z obecnoci substancji biologicznych. Podobne powizania istniej take z transpersonalnymi dowiadczeniami tego typu.

Rys. 22. Przeycie utosamienia si z legendarnym ptakiem, Feniksem, w punkcie przejcia od

BPM III a BPM IV, co wystpio w trakcie sesji pod wysok dawk LSD. Jest to rzeczywicie adekwatny symbol odrodzenia przez mier, poniewa obejmuje mier w ogniu, narodziny czego nowego i ruch w stron rda wiata. W odniesieniu do freudowskich stref erogennych, matryca ta wie si z tymi czynnociami fizjologicznymi, ktre przynosz gwatown ulg i odprenie po okresie przeduajcego si napicia. Na poziomie oralnym jest to czynno ucia i przeykania pokarmu (lub przeciwnie, wymiotowania), na poziomie analnym i uretralnym proces defekacji i oddawania moczu, na poziomie genitalnym dochodzenie do szczytowania seksualnego oraz odczucia rodzcej kobiety w drugim stadium akcji porodowej. CZWARTA MATRYCA PERINATALNA (BPM IV) Ta matryca perinatalna logicznie wie si z trzecim klinicznym okresem porodu faktycznym przyjciem dziecka na wiat. Podczas tego kocowego stadium, proces meczcych zmaga z narodzinami dobiega koca; przepychanie przez kana porodowy osiga maksimum i po szczytowym wzmoeniu si blu, napicia i pobudzenia seksualnego, nastpuje naga ulga i odprenie. Dziecko si urodzio i po dugim okresie ciemnoci po raz pierwszy spotyka si z silnym wiatem dziennym (lub owietleniem sali operacyjnej) . Wraz z przeciciem ppowiny dopenia si fizyczne oddzielenie od matki i dziecko rozpoczyna nowe ycie jako jednostka samodzielna anatomicznie. Podobnie jak w przypadku pozostaych matryc, wydaje si, e niektre z zaliczonych tutaj przey stanowi dokadn kopie rzeczywistych stanw cielesnych zwizanych z porodem oraz konkretnych interwencji pooniczych. Ze zrozumiaych przyczyn ten aspekt BPM IV jest znacznie bogatszy ni specyficzne elementy przeywane na podou pozostaych matryc, a konkretne szczegy z oywajcego materiau s atwiejsze do zweryfikowania. Dotycz one cech mechaniki porodu, typu zastosowanego znieczulenia, charakteru interwencji manualnych lub instrumentalnych oraz konkretnych dowiadcze i pielgnacji po porodzie. Symbolicznym odpowiednikiem tej kocowej fazy porodu jest dowiadczenie odrodzenia si przez mier, stanowi ono zakoczenie i zamkniecie zmagania si ze mierci. Paradoksalnie, jednostka bdca o krok od niezwykego wyzwolenia, ma poczucie, e nadciga tragedia o monstrualnych rozmiarach. Czsto prowadzi to do stanowczej decyzji o powstrzymaniu tego przeycia. Przejcie od BPM III do BPM IV, jeli dopuci si ju do jego wystpienia, czy si z poczuciem unicestwienia na kadym poziomie, jaki mona sobie wyobrazi ze zniszczeniem ciaa, fiaskiem emocjonalnym, intelektualn klsk, najgbszym upadkiem moralnym i cakowitym potpieniem w wymiarze transcendentalnym. To dowiadczenie "mierci ego" zdaje si pociga za sob nage, bezlitosne zniszczenie wszystkich dotychczasowych punktw odniesienia w yciu jednostki. Przeywane w 16 swojej ostatecznej, najpeniejszej postaci , oznacza nieodwracalny koniec osobistego filozoficznego utosamiania si z tym, co Alan Watts nazywa "ego zapuszkowanym w skrze".

Rys. 23. Seria dowiadcze napotkanych w trakcie przechodzenia od BPM III do BPM IV. Pier wszy rysunek przedstawia olbrzymi, przeraajc, posta podobn do Golenia, ktra blokuje dostp do rda wiata. Drugi rysunek ukazuje dalsz faz tego procesu, gdy przeszkoda zostaa pokonana, a badany bez przeszkd staje twarz w twarz przed wschodzcym socem, aby je obj. (Ze zbiorw dr Milana Hausnera z Pragi) .

Rys. 24. Widoczne na pierwszym obrazku dowiadczenie zasadniczego przeomu emocjonalnego i duchowego nastpio na okooporodowej sesji pod LSD, w czasie kiedy pacjentka przeywaa wasny pord. Dolna cz rysunku przedstawia "bagno" niewiadomoci pacjentki z rnymi gronymi stworami, w zasadzie taki wizerunek psychiki, z jakim przystpia do terapii. Grna cze wolna przestrze kosmosu z ciaami niebieskimi, to cakowicie nowy obszar, ktry otworzy si w trakcie leczenia. Na granicy obydwu potwory zmieniaj si w przyjazne stworzenia. Sama pacjentka ukazuje si jako maa ksiniczka w koronie, jako boskie dziecko (ona sama miaa skojarzenie z "ukoronowaniem") . Drugi obrazek pokazuje, e wieo uzyskany spokj moe zosta zak cony przez ujemne wpywy z otaczajcego wiata. Na gbszym poziomie jest to przedstawienie kolejnej fali skurczw macicy, ktre wdzieraj si do embrionalnego raju podu.

Rys. 25. Na tym obrazie z pomostu midzy BPM III a BPM IV, tak jak dowiadcza si go podczas sesji z LSD, badana ukazana jest podczas wspinaczki na strom gr, w trudzie dochodzenia do wiata. Wejcie na szczyt jest midzykulturowym symbolem odrodzenia i poszukiwa duchowych. Atakujce j drapiene ptaki stanowi ciemne siy, ktre usiuj przeszkodzi jej w postpowaniu naprzd. Bezporednio po owym przeyciu totalnego unicestwienia i "kosmicznego upadku na samo dno" wystpuj wizje olniewajcego biaego lub zocistego wiata o niezwykym blasku i piknie. Moe im towarzyszy nieoczekiwane ukazanie si archetypowych istot boskich, widokw tczy lub skomplikowanych, rnobarwnych wzorw. W omawianych okolicznociach mog rwnie wystpowa wizje przyrody budzcej si na wiosn albo odwieonej przez burze lub rzsist ulew. Badany dowiadcza gbokiego poczucia duchowego wyzwolenia, odkupienia i zbawienia. Zwykle czuje si oswobodzony z leku, przygnbienia i poczucia winy, oczyszczony i odciony od trosk. Towarzyszy temu przypyw pozytywnych uczu do siebie, innych ludzi i oglnie caego istnienia. wiat 17 wydaje si piknym i bezpiecznym miejscem, a rado ycia wyranie wzrasta . Symbolik odrodzenia przez mier mona czerpa z wielu obszarw niewiadomoci zbiorowej, poniewa kada wiksza kultura posiada waciwe dla tego zjawiska mityczne postacie. mier ego bywa przeywana w nawizaniu do rnych niszczycielskich bstw: Molocha, Siwy, Huitzilopochtli'ego, Kali lub Coatlicue bd przy penym utosamianiu si z Chrystusem, Ozyrysem, Adonisem, Dionizosem

lub innymi zoonymi w ofierze mitycznymi istotami. Boskie objawienie moe obejmowa cakowicie abstrakcyjn wizj Boga jako promieniejcego rda wiata albo mniej lub bardziej osobowych reprezentacji z rozmaitych religii. Rwnie powszechne s dowiadczenia spotkania lub zjednoczenia z wielkimi boginiami-matkami, takimi jak: Maryja Panna, Izyda, Lakszmi, Parwati, Hera lub Kybele. Pokrewne elementy biograficzne dotycz wspomnie osobistych sukcesw i zakoczenia niebezpiecznych sytuacji, kresu wojen lub rewolucji, ujcia z yciem z wypadku lub powrotu do zdrowia po cikich chorobach. W odniesieniu do freudowskich stref erogennych BPM IV na wszystkich poziomach rozwoju libido czy si ze stanem zadowolenia nastpujcym wkrtce po czynnociach, ktre uwalniaj od przykrego napicia: po zaspokojeniu godu dziki przekniciu pokarmu, przynoszcych ulg wymiotach, defekacji, oddaniu moczu, szczytowaniu seksualnym i urodzeniu dziecka.

Wstecz / Spis treci / Dalej Poza mzg: sfery dowiadcze ponadosobowych Przeycia transpersonalne posiadaj wiele niezwykych wasnoci, ktre podwaaj najbardziej podstawowe zaoenia materialistycznej nauki i wiatopogldu mechanistycznego. Mimo i dowiadczenia te wystpuj u badanych podczas procesu gbokiego samopoznania, to nie da si wyjani ich po prostu jako zjawisk wewntrz-psychicznych w klasycznym rozumieniu. Z jednej strony tworz one doznaniowe kontinuum z przeyciami biograficznymi i perinatalnymi. Z drugiej strony czsto okazuje si, e s w stanie bezporednio, z pominiciem narzdw zmysw, wykorzystywa rda informacji, ktre najwyraniej znajduj si poza tradycyjnie rozumianymi moliwociami jednostki. Mog dotyczy wiadomych przey innych ludzi lub przedstawicieli pozostaych gatunkw zwierzt, ycia rolin, skadnikw przyrody nieoywionej, mikroskopijnych i astronomicznych sfer niedostpnych okiem nieuzbrojonym, historii i pradziejw, przyszoci, odlegych miejsc lub innych wymiarw istnienia.

26. Wstrzsajce spotkanie ze Straszliw Matk w postaci indyjskiej bogini Kali przeywane w toku sesji w chwili mierci ego. Archetypowe poddanie si zasadzie eskiej, wyraajce si w rytualnym pocaunku okrwawionych narzdw pciowych bogini, zbiega si w czasie z odywajcym wspomnieniem zetknicia si ust z matczyn pochw podczas porodu. Poziom wspomnie psychoanalitycznych czerpie z przeszoci jednostki i posiada wybitnie biograficzny charakter. Przeycia. okooporodowe, jak si wydaje, stanowi obszar przecicia si lub rozgraniczenia miedzy tym, co osobiste a tym, co ponadosobowe, co wyraa si w ich zwizku z narodzinami i mierci pocztkiem i kocem indywidualnego istnienia. Zjawiska transpersonalne odsaniaj takie poczenia miedzy jednostk a wszechwiatem, ktre dzisiaj wydaj si niepojte. Wszystko, co na ten temat mona powiedzie to, e wyglda jakby gdzie w trakcie otwierania si 18 perinatalnoci pojawiay si przedziwne jakociowe niby-wstegi Mobiusa, w ktrych gbokie badanie niewiadomoci indywidualnej przeradza si w proces doznaniowych przygd we wszechwiecie w ogle, angaujcych co, co najlepiej bdzie opisa jako umys nadwiadomy. Wsplnym mianownikiem w tej, skdind bogatej i urozmaiconej, grupie zjawisk jest poczucie podmiotu, e jego wiadomo poszerzya si poza zwyke granice ego, przekraczajc ograniczenia

czasowe i przestrzenne. W "normalnym", czyli zwykym stanie wiadomoci przeywamy siebie jako istniejcych w obrbie fizycznego ciaa (wyobraenie ciaa), a nasze spostrz eganie otoczenia 19 ogranicza fizykalnie uwarunkowany zasig eksteroreceptorw . Zarwno nasze spostrzeganie wewntrzne (interocepcja), jak i spostrzeganie wiata zewntrznego (eksterocepcja) zamknite s w granicach czasu i przestrzeni. W zwykych warunkach wyranie dowiadczamy tylko stanu obecnego wasnego oraz najbliszego otoczenia, przypominamy sobie zdarzenia przesze, a przyszo przewidujemy lub snujemy wyobraenia na jej temat. Wydaje si, e w trakcie dowiadcze pozaosobowych pokonywane jest jedno lub wicej z powyszych ogranicze. Wiele przey z tej kategorii badani tumacz jako regresje w czasie i eksploracje wasnej biologicznej lub duchowej przeszoci. W rnych formach terapii gbi ukierunowanej na dowiadczanie dosy czste jest przeywanie zupenie konkretnych i realistycznych zdarze, rozpoznawanych jako wspomnienia podowe i zarodkowe. Wielu badanych opisuje barwne sceny z poziomu wiadomoci komrkowej, ktre mogyby odzwierciedla ich istnienie w postaci plemnika lub jajeczka w chwili poczcia. Niekiedy zdaje si, e regresja poda dalej, a jednostka ma przekonujce poczucie, e oywaj u niej wspomnienia z ycia jej przodkw, albo nawet, e czerpie z niewiadomoci rasowej lub zbiorowej. Od czasu do czasu badani bdcy pod wpywem LSD opisuj dowiadczenia, w ktrych utosamiaj si z rnymi zwierzcymi przodkami w drzewie rodowym lub wyranie czuj, e oto oywa jaka sytuacja z ich ycia we wczeniejszym wcieleniu. Pewne inne zjawiska transpersonalne obejmuj przekraczanie bari er przestrzennych, a nie 20 czasowych. Naley tutaj dowiadczenie wejcia w stan dwoistej jednoci z inn osob lub cakowitego utosamienia si z ni, dostrojenie si do wiadomoci caej grupy osb lub wyjcie poza wasn wiadomo w takim stopniu, e wydaje si ona ogarnia ca ludzko. W podobny sposb mona pokona granice specyficznie ludzkiego dowiadczenia i dostroi si do czego, co wyglda na wiadomo zwierzt, rolin, a nawet przedmiotw i procesw nieoywionych. W szczeglnym przypadku moliwe jest przeycie wiadomoci caego stworzenia, naszej planety lub caego materialnego wszechwiata. Innym zjawiskiem zwizanym z pokonywaniem zwykych ogranicze przestrzeni jest wiadomo obecna na poziomie okrelonych czci ciaa: rnych narzdw, tkanek albo poszczeglnych komrek. Wan kategori dowiadcze pozaosobowych, pocigajc za sob przekraczanie czasu i (lub) przestrzeni, stanowi rozmaite zjawiska ESP (spostrzegania pozazmysowego), takie jak: dowiadczenie przebywania poza ciaem, tel epatia, prekognicja, jasnowidzenie i jasnosyszenie oraz podre w czasie i przestrzeni.

Rys. 27. Dwa rysunki z transpersonalnej sesji pod LSD, podczas ktrej pacjentka dowiadczaa elementw niewiadomoci zbiorowej. Staa si ona przedstawicielk staroytnej kultury, ktrej nazwy, okresu historii ani pooenia geograficznego nie potrafia okreli, umiaa jednak rysowa i malowa w jej stylu. W obszernej grupie dowiadcze pozaosobowych zakres wiadomoci wydaje si siga zarwno poza wiat zjawisk, jak te poza cigo czasowo-przestrzenn, spostrzegan w codziennym yciu. Powszechne przykady to dowiadczenia spotka z duchami ludzi zmarych lub nadludzkimi istotami duchowymi. Badani z uyciem LSD opisuj take liczne wizje postaci archetypowych, poszczeglnych bogw i demonw oraz zoone sceny mityczne. Dalsze przykady z tej kategorii to intuicyjne

rozumienie uniwersalnych symboli, dowiadczenie przepywu energii chi, takie jak opisuje medycyna i filozofia chiska, albo przebudzenie Kundalini i aktywacja rnych czakr. W skrajnej postaci indywidualna wiadomo zdaje si ogarnia cao istnienia i utosamia z Uniwersalnym Umysem czy te z Absolutem. Wydaje si jakby kresem wszystkich dowiadcze byo doznanie Ponadkosmicznej i Metakosmicznej Pustki, tajemniczej pierwotnej prni i nicoci, ktra jest wiadoma siebie oraz zawiera cay byt w formie zacztkowej. Ta rozszerzona mapa niewiadomoci ma zasadnicze znaczenie dla wielu powanych uj takich zjawisk, jak stany psychodeliczne, szamanizm, religia, mistycyzm, ryty przejcia, mitologia, parapsychologia i schizofrenia. Nie jest to wycznie rzecz akademickiej ciekawoci; jak to zostanie omwione pniej, posiada ona gbokie, rewolucyjne konsekwencje dla rozumienia patologii i proponuje nowe moliwoci terapeutyczne, o jakich nie nio si klasycznej psychiatrii.

Wstecz / Spis treci / Dalej Spektrum wiadomoci Kartografia wewntrznej przestrzeni, ktra obejmuje poziom biograficzny, perinatalny i transpersonalny, w ciekawy sposb objania wspczesny zamt w wiecie psychoterapii gbi i konflikty miedzy rnymi jej szkoami. O ile jako cao mapa taka nie przypomina adnego z istniejcych podej, to rne jej poziomy mona dosy poprawnie opisa przy uyciu poj z rnych wspczesnych szk psychologicznych lub dawnych duchowych filozofii. W moich badaniach psychodelicznych dosy szybko zauwayem, e podczas terapii psycholitycznej przy uyciu LSD przecitny pacjent przechodzi jakby od stadium freudowskiego do rankowsko-reichowsko-egzystencjalnego, a nastpnie 21 do jungowskiego . Nazwy tych etapw odzwierciedlaj fakt, e odpowiadajce im szkoy teoretyczne stanowi najlepsze znane podoe do opisu zjawisk, ktre obserwuje si w trakcie kolejnych okresw leczenia. Okazao si, e nie istnieje zachodni system psychoterapii, ktry wystarcza do scharakteryzowania pewnych zjawisk, jakie wystpuj w pniejszych fazach terapii lub na gbszych poziomach przeycia psychodelicznego. Trzeba byo tutaj odwoywa si do staroytnych i wschodnich duchowych filozofii, takich jak: wedanta, rne systemy jogi, kaszmirski szaiwizm, buddyzm mahajana, wadrajana, taoizm albo sufizm. Stao si zarazem jasne, e nie mona opisa caego spektrum ludzkiego dowiadczenia przy pomocy jednego systemu psychologicznego i e kady gwny poziom ewolucji wiadomoci wymaga cakowicie odmiennego zaplecza wyjaniajcego. Identyczny pogld wyksztaci niezalenie Ken Wilber, wyraajc go w bardzo przystpnej i dobrze uzasadnionej formie w ksikach Spectrum of Consdousness, The Atman Project oraz w Eksplozji 22 wiadomoci . Wilberowska koncepcja psychologii spektralnej pociga za sob model wiadomoci, w ktrym pogldy gwnych szk psychologicznych Zachodu zostaj scalone z podstawowymi zasadami czego, co mona by nazwa "psychologi wieczyst" takiego rozumienia ludzkiej 23 wiadomoci, ktre wyraa w jzyku psychologii zasadnicze spostrzeenia "filozofii wieczystej" . Wedug Wilbera, ogromna rnorodno szk psychologicznych i psychoterapeutycznych odzwierciedla nie tyle odmienne interpretacje i opinie dotyczce tej samej grupy zagadnie czy te rnice metodologiczne, co rzeczywiste zrnicowanie midzy poziomami spektrum wiadomoci, do ktrych s one dostosowane. Podstawowy bd tych rnorodnych szk polega na tym, e kada przejawia skonno do uoglniania wasnego podejcia, stosujc je do caego spektrum, podczas gdy jest ono suszne tylko na jednym jego poziomie. Kade spord gwnych podej terapeutycznych Zachodu jest wiec bardziej lub mniej "waciwe", o ile zajmuje si wasnym poziomem, stanowic race wypaczenie, gdy zostaje nieprawidowo uyte do pozostaych pasm. Naprawd caociowa, zintegrowana psychologia przyszoci wykorzysta uzupeniajce si pogldy proponowane przez wszystkie szkoy. Wedug Wilbera, nadrzdn idee w modelu spektrum wiadomoci stanowi pogld filozofii wieczystej, e ludzka osobowo to wielopoziomowy przejaw jedynej wiadomoci: Uniwersaln ego Umysu. Kady poziom spektrum wiadomoci, jaki skada si na wielowymiarow natur czowieka, cechuje specyficzne, atwo od-rnialne poczucie indywidualnej tosamoci. Obejmuje ono szeroki zakres, poczwszy od najwyszego tosamoci ze wiadomoci kosmiczn, przez kilka stopni czy te pasm a po skrajnie zredukowane i zawone utosamianie si ze wiadomoci ego. Od czasu opublikowania Spectrum of Consciousness Wilber poprawi, dopracowa i uzupeni jeszcze swj model oraz zastosowa go z powodzeniem do zagadnie rozwoju wiadomoci jednostkowego czowieka oraz dziejw ludzkoci. W The Atman Project nakreli transpersonalne stanowisko w kwestii ontologii i kosmologii, w twrczy sposb integrujc liczne szkoy zachodniej psychologii z systemami filozofii wieczystej. To caociowe spojrzenie obejmuje rozwj wiadomoci od wiata materialnego i jednostki do Atmana-Brahmana oraz ruch odwrotny, od absolutu do wiatw widzialnych. Proces ewolucji wiadomoci obejmuje z kolei uk zewntrzny, czyli przech odzenie od podwiadomoci ku samowiadomoci, oraz uk wewntrzny, czyli postp od samowiadomoci ku nad-wiadomoci. Pogldy Wilbera na ten temat i jego koncepcja projektu Atmana s tak wane dla tematu niniejszej ksiki, e zasuguj na szczegln uwag. Wilberowski opis zewntrznego uku ewolucji wiadomoci zaczyna si od fazy pleromatycznej niezrnicowanego stanu wiadomoci noworodka, dla ktrego nie istnieje czas, przestrze i 25 przedmioty i ktry nie zna granicy miedzy sob a wiatem materialnym. Kolejna, faza uroboryczna
24

rozwoju, cile zwizana z funkcjami odywczymi, pociga za sob pierwsze prymitywne i niepene rozrnienie miedzy podmiotem a materialnym wiatem. Wspwystpuje ona z wczesnym okresem 26 oralnym w rozwoju libido. Faza tyfona charakteryzuje si pierwszym penym zrnicowaniem, ktre stwarza "ja" organiczne, czyli ego-cielesne, opanowane przez zasad przyjemnoci oraz instynktowne popdy i rozadowania. Okres ten obejmuje analne i falliczne stadium rozwoju libido. Nabywanie jzyka oraz umiejtnoci umysowych i ideacyjnych wyznaczaj^ uczestnictwa werbalnego. Wwczas "ja" rnicuje si od ciaa i pojawia si jako byt mentalny i jzykowy. Proces ten trwa nastpnie a po faz ego umysowego, ktrej towarzyszy rozwj liniowego, abstrakcyjnego mylenia pojciowego oraz utosamianie si z obrazem siebie. Zwieczeniem typowego rozwoju osoby jest faza centaura, 27 wyszego rzdu poczenie ego, ciaa, persony i cienia . Poziom centaura jest najwyszym poziomem wiadomoci, jaki uznaje i powanie traktuje mechanistyczna nauka Zachodu. Zachodni psychiatrzy i psycholodzy albo zaprzeczaj istnieniu jakichkolwiek wyszych stanw, albo klasyfikuj je jako patologiczne. Jednostki zainteresowane poznaniem wyszych stanw wiadomoci musiay w przeszoci zwraca si do wielkich mdrcw oraz szk mistycznych Wschodu i Zachodu. Przez ostatnie dziesi lat psychologia transpersonalna podejmuje nieatwe zadanie wczenia mdroci filozofii i psychologii wieczystej w ramy pojciowe zachodniej nauki. Praca Kena Wilbera stanowi powany wkad w to dzieo. U Wilbera model ewolucji wiadomoci nie koczy si na centaurze. Uwaa on centaura za form przejciow prowadzc w stron ponadosobowych sfer egzystencji, ktre tak znacznie przekraczaj ego-umys, jak on sam oddali si od tyfona. Pierwsza z tych sfer rozwoju wiadomoci to niszy poziom subtelny, obejmujcy stref astralno-parapsychiczn. Na tym poziomie wiadomo, dalej rnicujca si od ciaa i umysu, jest w stanie wyj poza zwyke zdolnoci pospolitego umyso-ciaa. Nale tutaj dowiadczenia z pobytu poza ciaem (OBE), zjawiska okultystyczne, aury, wdrwki ciaa 28 astralnego , prekognicja, telepatia, jasnowidzenie, telekineza i pokrewne zjawiska. Wyszy poziom subtelny jest sfer autentycznej intuicji religijnej, symbolicznych wizji, odbioru boskich wiate i dwikw, wyszych istot lub archetypowych postaci. Poza wysokim poziomem subtelnym ley sfera przyczynowa. Jej niszy poziom obejmuje rdo form archetypowych nadrzdn bosk wiadomo. W wyszej sferze przyczynowej wszystkie formy zostaj ostatecznie przekroczone i zlewaj si w bezgraniczn wiato wiadomoci Bez Formy. Na poziomie absolutnej jednoci wiadomo osiga cakowite przebudzenie do swojego 29 stanu pocztkowego, ktry jest zarazem takoci caego istnienia: gstego subtelnego i przyczynowego. W tym punkcie cay bieg wiata, chwila za chwil, jawi si jako wasne istnienie, na zewntrz ktrego lub wczeniej nie ma ju nic. Formy s rwnoznaczne z Pustk, a zwyczajne i nadzwyczajne czy te ziemskie i nadziemskie jest tym samym. Tak wyglda ostateczny stan, do ktrego dy caa ewolucja kosmosu. Kosmologia w modelu Wilbera wie si z procesem, ktry stanowi odwrotno powyszego. Opisano w niej w jaki sposb z pierwotnej jednoci, dziki postpujcej redukcji i przyoblekaniu si wyszych struktur w nisze, stwarzane s wiaty zjawisk. Wilber poda tutaj wycznie za tekstem 30 Tybetaskiej Ksigi Umarych, czyli Bardo Thodol , ktra opisuje przechodzenie w chwili mierci przez stany porednie, czyli barda. Jednym z najbardziej oryginalnych przyczynkw pracy Wilbera jest uchwycenie przez niego w gruncie rzeczy tosamych, a przynajmniej podobnych, prawidowoci i mechanizmw poza mylc odmiennoci licznych faz ewolucji i inwolucji. Jego koncepcje gbokiej i pytkiej struktury rnych poziomw wiadomoci, translacji w opozycji do transformacji, rnych typw niewiadomoci (gruntowej, archaicznej, zanurzonej, osadzonej i wyaniajcej si), ewolucji i inwolucji wiadomoci, uku zewntrznego i wewntrznego czy dyzidentyfikacji jako przeciwiestwa dysocjacji, podobnie jak redefinicja terminw "erosa" i "tanatosa", niewtpliwie stan si klasycznymi skadnikami transpersonalnej psychologii przyszoci. Jednak najbardziej istotna i odkrywcza u Wilbera jest koncepcja projektu Atmana . Udao mu si niezwykle przekonujco wykaza, e na wszystkich poziomach ewolucji (z wyjtkiem pocztkowej jednoci samego Atmana), si motywacyjn jednostki stanowi uporczywe poszukiwanie pierwotnej, uniwersalnej jednoci. Z powodu wrodzonych ogranicze rozwj przebiega sposb, ktry pozwala jedynie na niezadowalajcy kompromis, ktry tumaczy niedostatki poszczeglnych projektw, prowadzce do porzucenia danego poziomu oraz transformacji do nastpnej fazy. Kady nowy poziom wyszego rzdu jest kolejn, chocia blisz Rzeczywistoci, namiastk, tak dugo, dopki dusza nie spocznie w nadwiadomoci, czego przez ten cay czas nieustannie pragnie. Wilber zastosowa opisany model nie tylko do rozwoju jednostki ale take do dziejw ludzkoci. W
31

ksice Eksplozja wiadomoci zaproponowa radykalne wrcz przeformuowanie tak historii, jak i antropologii. Brak miejsca nie pozwala mi tutaj odda sprawiedliwo dla jego wyjtkowego wkadu w psychologie transpersonaln, dlatego zainteresowany czytelnik powinien sign do rdowych ksiek i publikacji Wilbera. Chciabym jednak krtko nakreli obszary, w ktrych moje wasne opracowanie i koncepcje, ktre omawiam, rni si od jego modelu wbrew znacznej, skdind , zbienoci. Wilber wykona ogromn prace, dokonujc udanej syntezy pozornie nie przystajcych do siebie faktw z nieprzebranego mnstwa obszarw i dyscyplin. Posiada naprawd encyklopedyczn znajomo literatury, jego analityczny umys jest metodyczny i wnikliwy, a jasnoci jego rozumowania nie mona lekceway. Moe wiec cokolwiek zaskakiwa, e nie wzi on pod rozwag ogromnej iloci danych, zarwno ze rde staroytnych jak i wspczesnych, ktre wskazuj na wyjtkowe psychiczne znaczenie przey okooporodowych i urazu narodzin. Wedug mnie, znajomo dynamiki perinatalnej jest kluczowa dla kadego powanego ujcia takich zagadnie, jak: religia, mistycyzm, ryty przejcia, szamanizm czy psychoza. U Wilbera opis ewolucji wiadomoci zaczyna si od nie zrnicowanej, pleromatycznej wiadomoci noworodka, a koczy na ostatecznym zczeniu z Absolutem. Jego opis inwolucji wiadomoci, podajcy cile za Tybetask Ksig Umarych, od absolutnej wiadomoci, nieskazitelnej, janiejcej Dharmakai, prowadz i przez trzy sfery barda do chwili poczcia. W tym wyrafinowanym systemie, ktry wszystkie inne dziedziny dopracowuje w najdrobniejszych szczegach, nie powiecono najmniejszej uwagi zoonoci rozwoju zarodkowego i kolejnych faz porodu. Nastpna wana rnica miedzy moimi obserwacjami a modelem Wilbera dotyczy zjawiska 32 mierci. Dla Wilbera, pojecie tanatosa czy si z transformacj wiadomoci na wyszy poziom . Zrwnuje on umieranie z porzuceniem cakowitego utosamiania si z okrelon struktur wiadomoci, co pozwala wznie si ponad te struktur i przej na wyszy poziom. Nie czyni adnego rozrnienia miedzy umieraniem na poziomie rozwojowym a przeyciem zwizanym ze mierci biologiczn. Podejcie to wyranie kci si z obserwacjami z terapii p sychodelicznej i innych form gbokiej autoeksploracji dowiadczenia, gdzie wspomnienia zdarze zagraajcych yciu, w tym take narodzin, stanowi kategorie o szczeglnym znaczeniu. Niniejszy materia wyranie udowadnia, e niezmiernie wane jest, aby odrnia proces przejcia z jednego stadium rozwojowego na drugie od urazu porodowego i innych wydarze zagraajcych przetrwaniu organizmu. Druga z obu wymienionych grup dowiadcze stanowi odmienny typ logiczny, 33 znajdujcy si w meta-pozycji wzgldem procesw, ktre Wilber wczy do opisu tanatosa . Omawiane dowiadczenia zagraaj istnieniu organizmu jako pojedynczej istoty, niezalenie od poziomu rozwoju wiadomoci. Dlatego wydaje si, e groba mierci podczas ycia prenatalnego albo w trakcie porodu przyczynia si faktycznie do powstania poczucia odrbnoci i oddzielenia a 34 nie do jego zniszczenia, jak to sugeruje Wilber . Moim zdaniem, koncepcja ludzkiej natury pozbawiona autentycznego dostrzegania wyjtkowej roli narodzin i mierci musi by niepena i niezadowalajca. Uwzgldnienie tych elementw przyniosoby modelowi Wilbera wicej logicznej konsekwencji i zwikszyo jego praktyczne znaczenie. Ze wzgldu na ich brak, model ten nie jest w stanie wyjani istotnych danych klinicznych, std omwienie jego implikacji dla terapii pozostaje najbardziej nieprzekonujc czci dziea Wilbera w oczach klinicystw, przywykych do zajmowania si praktycznymi problemami psychopatologii. Na koniec chciabym wspomnie o nacisku, jaki Wilber kadzie na liniowo i na radykaln rnice midzy fenomenami pre- i trans- (prepersonalne a transpersonalne oraz preegoiczne w przeciwiestwie do postegoicznych) . W zasadzie zgadzam si tutaj ze stanowiskiem Wilbera, cho absolutyzm jego stwierdze wydaje mi si nazbyt skrajny. Psychika posiada wielowymiarow, holograficzn natur, zatem posugiwanie si do jej opisu liniowym modelem powoduje wypaczenia i znieksztacenia. Bdzie to stanowio powany problem dla kadego opisu psychiki, ktry ogranicza si do metody racjonalnej i werbalnej. Moje wasne obserwacje wskazuj, e kiedy ewolucja wiadomoci przechodzi ze sfer centaurycznych do subtelnych i poza nie, to nie poda ona szlakiem liniowym, ale w pewnym sensie zawija si dookoa siebie. W trakcie tego procesu jednostka powraca do wczeniejszych etapw rozwoju, ale ocenia je z punktu widzenia dojrzaej osoby dorosej. Jednoczenie uprzytomnia sobie wiadomie pewne aspekty i wasnoci tych faz, ktre byy w nich zawarte, lecz napotykane podczas liniowego rozwoju pozostay niezauwaone. Rozrnienie miedzy pre- a trans- ma zatem charakter paradoksalny nie s one ani identyczne, ani cakowicie rne od siebie. Jeli powysze ujecie zastosujemy z kolei do problematyki psychopatologii, to rnica miedzy

stanami rozwojowymi a patologicznymi moe polega bardziej na punkcie odniesienia, sposobie dochodzenia do nich i umiejtnoci zintegrowania ich w codziennym yciu, ni na samym charakterze wystpujcych przy tym przey. Szczegowe omwienie powyszych zagadnie oraz pewnych innych kwestii, ktre podniosa ciekawa i inspirujca praca Wilbera musi poczeka na odrbn publikacje.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 S. Grof, Realms of the Human Unconscious: Observations from LSD Research, Nowy Jork 1975. (I. S.) 2 Metody kinestetyczne w celu spowodowania zmian stanu wiadomoci wykorzystuj wpyw na odczucia ruchu i pooenia ciaa, np. przez monotonny, wirujcy taniec albo koysanie w specjalnych urzdzeniach do wywoywania transu. (I. S.) 3 Tj. dogbne samopoznanie wasnej psychiki. (I. S.) 4 Figura albo posta psychiczna (Gestalt) w rozumieniu psychologii postaci, czyli pewna cao spostrzeeniowa wyodrbniajca si z otoczenia zwanego tutaj tem, por. przypisy w rozdziale 1. (I. S.) 5 Wanym zadaniem terapeuty w klasycznych formach psychoterapii jest odrnianie materiau posiadajcego znaczenie od nieistotnego, wykrycie psychicznych mechanizmw obronnych i podanie ich interpretacji. Problematyczno owego postpowania polega na tym, e ograniczaj je ramy przyjtego paradygmatu. Nie jest bynajmniej kwesti oglnej umowy, co w danym przypadku uznaje si za istotne wszystko zaley od tego, czy jest si analitykiem freudyst, adlerowskim, rankowskim, kleinowskim, sullivanowskim czy te przedstawicielem jeszcze innych szk psychoterapii dynamicznej. Jeli doda do tego znieksztacenia spowodowane przez przeciwprzeniesienie, to natychmiast uwidoczni si tutaj przewaga metod terapii bazujcej na dowiadczaniu. 6 Regresji wieku nie naley myli z regresj psychiczn (cofniciem si do wczeniejszego poziomu rozwoju w obliczu trudnoci), ktra stanowi tzw. mechanizm obronny. Ta pierwsza polega na ponownym dowiadczaniu zdarze ju przeytych i zapomnianych, a fakt jej istnienia stanowi w nauce przedmiot kontrowersji. (I. S.) 7 Skrt od angielskiej nazwy COndensed EXperiences. Okrelenie to nawizuje do zjawiska kondensacji (zagszczenia) symbolicznych treci niewiadomoci, ktre s przycigane do pierwszego, rdzennego dowiadczenia o podobnym do nich charakterze i cz si z nim w kompleksow cao; syn. koncentryczne ukady przey. (I. S.) 8 Etymologia sowa perinatalny patrz przypis 10, rozdzia 1. 9 W poonictwie wyrnia si trzy okresy (fazy) porodu: I okres rozwierania si szyjki macicy; II okres wypierania podu; III okres wypierania oyska. (I. S.) 10 Skrt od angielskiego okrelenia Basic Perinatal Matrices. (I. S.) 11 Autor posuguje si tym terminem, aby podkreli, e emocjami rzdz swoiste prawa, odmienne od praw mylenia, i e jego wnioski wynikaj z zastosowania tych pierwszych. Podobne stanowisko zajmowa Freud, ktry wprowadzi rozrnienie na proces pierwotny i proces wtrny, wic z oboma odmienne sposoby mylenia (patrz rozdz. 3.) . (I. S.) 12 Chodzi o dowiadczenie numinalne, w ktrym cay wszechwiat, wraz z osob obserwatora, odbierany jest jako wita jedno. (I. S.) 13 Celem tych zmaga jest odrodzenie si ego, rodzaj powtrnych, duchowych narodzin. (I. S.) 14 Angielskie sowo firing (strzelanie, dawanie ognia) na oznaczenie elektrycznych wyadowa czynnociowych neuronw odnosi si do odgosu przypominajcego strzelanin, ktry powstaje przy przeksztaceniu wzmocnionych impulsw na dwik t metod rejestracji zastpio pniej zastosowanie oscyloskopu. W nawizaniu do podanego w tym miejscu skojarzenia z ogniem zdecydowaam si na zastpienie dosownego tumaczenia sowem jw. (I. S.) 15 Ekstaza wulkaniczna i ekstaza oceaniczna zostay przez Autora scharakteryzowane w ostatniej sekcji nastpnego rozdziau. (I. S.) 16 mier i odrodzenie ego nie jest dowiadczeniem jednorazowym. Podczas systematycznej, gbokiej autoeksploracji niewiadomo odgrywa je wielokrotnie w rnych wymiarach i pod innym ktem tak dugo, dopki cay proces nie zostanie zakoczony. 17 Opis ten odzwierciedla wyidealizowan sytuacj normalnego, nie powikanego porodu. Przeduony, wyczerpujcy przebieg porodu, uycie kleszczy albo og lne znieczulenie i inne

utrudnienia, mog wprowadzi do tej matrycy okrelone wypaczenia w jej przeywaniu. 18 Tj sfery niewiadomoci okooporodowej. (I. S.) 19 Receptory, czyli wyspecjalizowane "wejcia" zmysowe ukadu nerwowego, mog odbiera informacj z otoczenia organizmu (proces ten zwany jest eksterocepcj) lub z jego wntrza (interocepcja) . Odpowiednio do tych funkcji okrela si je jako ekstero - bd interoreceptory. (I. S.) 20 dwoista jedno poczucie stopienia si z drug istot w stan jednoci, ale bez utraty poczucia wasnej tosamoci (przyp. red. amerykaskiej) 21 Por. pierwsza cz artykuu S. Grofa pt. Beyond Psycanalysis, "Darshana International" 1970, z. 10: 55. (I. S.) 22 K. Wilber, Spectrum of Consciousness, Wheaton 1977; The Atman Project, Wheaton 1980; Eksplozj wiadomoci (tytu oryginau Up From Eden;198l), tum. K. Przechrzta i E. Kluz, Tychy 1997. (I. S.) 23 Por. przypis 106 do rozdz. 1. (I. S.) 24 Pleroma to przyjte przez Junga gnostyckie okrelenie pierwotnej, duchowej materii, z ktrej wyoni si wszechwiat wiat fizyczny. (I. S.) 25 Faza uroboryczna, inaczej faza Uroboro (od imienia mitycznego wa, ktry poyka wasny ogon), symbolizuje przynaleno do wiata biologicznego. (I. S.) 26 Tyfon (syn mitycznej Gai, ktry walczy z niebiaskim Zeusem) stanowi wzr harmonijnego poczenia natury ludzkiej i zwierzcej. (I. S.) 27 Persona jest porednikiem midzy ego a otoczeniem spoecznym, t stron wiadomego "ja", ktra jest pokazywana innym ludziom. Cie zawiera treci, z ktrymi ego si nie utosamia. (I. S.) 28 Ciao astralne (astral) zob. przypis do poprzedniego rozdziau. (I. S.) 29 Tj. w postaci materii i znanych w fizyce form energii. (I. S.) 30 Tybetaska Ksiga Umarych, tum. Ireneusz Kania, Krakw, 1991. (I. S .) 31 Projekt Atmana namiastka Atmana (boskiej istoty czowieczestwa) charakterystyczna dla danego etapu dziejw i dla indywidualnego stopnia rozwoju jednostki. (I. S.) 32 Dla Wilbera, eros i tanatos stanowi dialektycznie przeciwstawne siy rozwojowe, ktrych synteza popycha jednostk lub spoeczestwo na wyszy poziom rozwoju. T jakociow zmian nazywa on transformacj, w przeciwiestwie do neutralnych zmian zachodzcych w obrbie danego poziomu, czyli translacji. (I. S.) 33 Zgodnie z teori Batesona oznacza to, e porwnujc uraz porodowy i inne zdarzenia zagraajce yciu z psychiczn mierci ego, Wilber popenia bd logiczny polegajcy na mieszaniu typw; por. te przyp. 97 do rozdz. l i przyp. 44 do rozdz. 4. (I.S.) 34 W stanie symbiotycznej jednoci z organizmem matki, o ile nie nastpi adne zakcenia, nie ma rozdwojenia midzy przedmiotem a podmiotem. Jak si wydaje, pierwsze rozrnienie midzy "cierpicym mn" a "ranicym drugim" powoduj zaburzenia okresu podowego albo bl i cierpienie narodzin. (I.S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia trzeci wiat psychoterapii: w stron zintegrowanego ujcia Wyniki bada nad psychodelikami i innymi metodami samopoznania bazujcymi na dowiadczaniu pozwalaj wnie element przejrzystoci i prostoty w beznadziejny labirynt skconych, 1 wspzawodniczcych szk psychoterapii . Nawet pobiene spojrzenie na zachodni psychologie ujawnia spory zakres zasadniczych niezgodnoci i kontrowersji na temat podstawowej dynamiki ludzkiego umysu, istoty zaburze emocjonalnych i metod terapii. Dzieje si tak nie tylko w przypadku szk bdcych wytworem z zaoenia sprzecznych uj filozoficznych, jak behawioryzm i psychoanaliza, ale take dla tych orientacji, ktrych zaoyciele pierwotnie wychodzili od takich samych lub podobnych przesanek. Najlepiej ilustruje to porwnanie klasycznej teorii psychoanalizy, sformuowanej przez Zygmunta Freuda, z systemami myli Alfreda Adlera, Wilhelma Reicha, Otto Ranka i Carla Gustawa Junga, ktrzy pocztkowo byli jego wielbicielami i oddanymi zwolennikami. Sytuacja ta staje si jeszcze bardziej skomplikowana, gdy wemiemy pod uwag systemy psychologiczne, ktre wyksztaciy si w wielkich tradycjach duchowych, zarwno Wschodu, jak i Zachodu, takie jak: rne odmiany jogi, buddyzm ze, wipasana, wadrajana, taoizm, sufizm, alchemia albo kabaa. Istnieje ogromna przepa miedzy wikszoci szk zachodniej psychoterapii a owymi subtelnymi i wyrafinowanymi teoriami umysu, ktre opieraj si o cae wieki dogbnych studiw nad wiadomoci. Obserwacje regularnie nastpujcych zmian w treci przey psychodelicznych zwizanych z rn wielkoci dawki oraz liczb odbytych sesji pomogy, w do nieoczekiwany sposb, rozwika niektre z najbardziej uderzajcych sprzecznoci. Typowy pacjent w terapii psycholitycznej zostaje podczas pocztkowych sesji skonfrontowany si z caym szeregiem problemw ze swego yciorysu. W trakcie naszej analitycznej pracy nad wspomnieniami wikszo materiau tych przey udawao si zinterpretowa w myl klasycznej psychoanalizy. Niekiedy dowiadczenia biograficzne posiaday taki charakter, e rwnie dobrze, a moe nawet lepiej, przekaday si na interpretacj w terminologii 2 Adlera. Pewne aspekty dynamiki przeniesienia podczas sesji psychodelicznych, a jeszcze wyraniej w okresach nastpujcych po przeyciach narkotykowych, posiadaj istotne komponenty relacyjne, ktre mona zrozumie i ujmowa przy uyciu zasad Sullivana. Kiedy jednak badani wychodzili poza to "freudowskie" stadium, ich sesje koncentroway si wok dowiadcze gbokiej konfrontacji ze mierci i oywajcego porodu. Od tej pory system Freuda okazywa si bezuyteczny dla zrozumienia zachodzcych przemian. Okrelone aspekty procesu odrodzenia si przez mier, zwaszcza znaczenie mierci i kryzys sensu, pozwalay na jego interpretacje na gruncie filozofii i psychoterapii egzystencjalnej. Podczas procesu ok ooporodowego najwiksze rozmiary przybiera orgiastyczne uwalnianie energii i wynikajce z niego rozpuszczanie miniowej "zbroi charakteru", co w mniej dramatycznej postaci wystpuje rwnie w fazie biograficznej. Gdy rozpatrywana jest ta wanie cecha dowiadczenia psychodelicznego, to szczeglnie uyteczne okazuj si, z pewnymi modyfikacjami, teoretyczne koncepcje i zabiegi terapeutyczne, ktre stworzy Wilhelm Reich. Wydaje si, e centralnym skadnikiem zoonej dynamiki procesu odrodzenia przez mier jest oywanie urazu zwizanego z porodem. Jego znaczenie w psychologii i psychoterapii odkry i omwi 3 w swej pionierskiej ksice The Trauma of Birth Otto Rank. Chocia rozumienie istoty tego urazu przez Ranka niezupenie pokrywa si ze spostrzeeniami z terapii psychodelicznej, to wiele jego sformuowa i pogldw moe mie ogromn warto, kiedy zachodzce zmiany koncentruj si na poziomie okooporodowym. Z tego wanie powodu nazywam czasem to stadium terapii psychodelicznej "rankowskim"; nie oddaje to jednak cile klinicznych realiw, poniewa proces odrodzenia si poprzez dowiadczenie mierci obejmuje znacznie wicej ni po prostu powtrne dowiadczanie wasnych narodzin. wiadomo wielkiego znaczenia psychicznej mierci i odrodzenia wyrana jes t w psychologii Junga; dokadnie przebadano te rne kulturowe warianty tego motywu. Znajduje on ogromne zastosowanie podczas sigania do szczegowej treci licznych przey okooporodowych, a zwaszcza do istoty obrazw i wtkw mitycznych, ktre czsto pojawiaj si na jego tle. Wydaje si jednak, e pomija si tutaj zwizek owego wzorca z biologicznymi narodzinami jednostki oraz z wanym, fizjologicznym aspektem caego zjawiska. Udzia pierwiastkw archetypowych w procesie odrodzenia przez mier wynika z faktu, e przeycie gbokiej konfrontacji ze zjawiskami mierci i

narodzin wywouje na og duchowe, mistyczne otwarcie i poredniczy w kontakcie ze sfer pozaosobow. Opisana zaleno posiada swoje odpowiedniki w yciu duchowym i rytualnym wielu kultur oraz ich odwiecznych praktykach, takich jak np.: inicjacje szamaskie, ryty przejcia, zgromadzenia ekstatycznych sekt lub staroytne misteria odrodzenia przez mier. W pewnych przypadkach do celw interpretacji i zrozumienia danej sesji perinatalnej waciwsze okazuj si konstrukcje symboliczne stosowane w jednej z wymienionych szk ni eklektyczne poczenie koncepcji Ranka, Reicha, egzystencjalistw i Junga. Kiedy sesja psychodeliczna przechodzi poza bram narodzin i mierci, do sfer transpersonal nych, jedynymi szkoami zachodniej psychologii, ktre wykazuj rzeczywiste zrozumienie omawianego procesu, jest psychologia Junga i w pewnej mierze psychosynteza Assagiolego. Od tej chwili doznania psychodeliczne posiadaj wyrany akcent filozoficzny, duch owy, mistyczny i mitologiczny. Wychodzc z psychologicznej i psychiatrycznej tradycji Zachodu, mam skonno do okrelania tej fazy terapii psychodelicznej jako "jungowskiej", chocia psychologia Junga nie ogarnia wszystkich zjawisk, jakie wystpuj na tym podou. Psychoterapia na omawianym poziomie staje si nie do odrnienia od duchowego i filozoficznego poszukiwania wasnej uniwersalnej tosamoci. Doskonaego przewodnictwa w tak zaawansowanym stadium dostarczaj rne rodzaje filozofii wieczystej oraz pokrewne systemy duchowe lub filozoficzne i to zarwno dla klienta, jak te terapeuty, o ile te okrelenia s jeszcze suszne w przypadku dwch osb, ktre od tej pory stay si wsptowarzyszami w swej wdrwce i poszukiwaniach. Dotd koncentrowaem si na zmianach, jakie nastpuj w treci sesji przy narastajcej liczbie ekspozycji na lek, gdy tymczasem podobny postp mona wykaza w sytuacji zwikszenia wielkoci dawki. I tak mniejsze dawki sprzyjaj osiganiu poziomu biograficznego, moliwe, e w poczeniu z pewnymi abstrakcyjnymi doznaniami zmysowymi. Wysza dawka prowadzi zwykle do konfrontacji z poziomem okooporodowym i daje jednostce wicej szans na kontakt ze sferami pozaosobowymi. Moemy tu mwi raczej o poziomach dowiadczenia psychodelicznego ni o etapach procesu 4 transformacji . Zalenoci te obserwuje si tylko podczas pocztkowych sesji psychodelicznych; jednostka, ktra gruntownie przepracowaa materia biograficzny i zintegrowaa treci okooporodowe, bdzie na kolejnych sesjach reagowaa przeyciami transpersonalnymi, nawet na mniejsze dawki. W tej sytuacji wysoko dawki wie si z gbokoci danego przeycia, a nie z jego rodzajem. Zgodnie z moim dowiadczeniem powysze spostrzeenia, mimo i pierwotnie dokonane na bazie terapii psychodelicznej, stosuj si te do niefarmakologicznych podej ukierunkowanych na przeycia. I tak, techniki o mniejszej mocy pozwalaj na osignicie poziomu biograficznego, podczas gdy zabiegi bardziej intensywne mog wczy jednostk w proces okooporodowy lub poredniczy w kontakcie ze sfer transpersonaln. Podobnie regularne stosowanie jakiej skutecznej metody pracy z emocjami zwykle koczy si przechodzeniem od zagadnie biograficznych przez proces odrodzenia w mierci a do autoeksploracji pozaosobowej. Nie musz chyba podkrela, e stwierdzenie to naley interpretowa w kategoriach statystycznych; w indywidualnych przypadkach rozwj ten niekoniecznie jest liniowy, zaley te istotnie od konkretnych waciwoci stosowanej metody, ukierunkowania terapeuty, osobowoci i postawy klienta oraz jakoci relacji terapeutycznej. Niniejsze obserwacje jasno wskazuj, e pogmatwan sytuacj w zachodniej psychologii, z jej niemal nieprzebyt dungl rywalizujcych szk, mona znacznie uproci gdy zauwaymy, e nie wszystkie one mwi o tym samym. Jak to stwierdzono w nawizaniu do psychologii spektralnej, w psychice istniej rne sfery i rne poziomy wiadomoci, z ktrych kady posiada okrelone waciwoci i prawa. Zjawisk w psychice jako caoci nie mona wic redukowa do jednego, wsplnego mianownika o oglnej susznoci i zastosowaniu, a konkretnie do kilku podstawowych mechanizmw biologii i fizjologii. Oprcz tego wiat wiadomoci obejmuje nie tylko wiele poziomw, ale take liczne wymiary. Dlatego kada teoria, ktra ogranicza si do newtonowsko-kartezjaskiego modelu wiata i liniowego opisu, musi by niepena i obfituje w wewntrzne sprzecznoci. Przypuszczalnie bdzie ona te niezgodna z innymi teoriami, w ktrych, wyranie nie dostrzegajc niekonsekwencji, pooono nacisk na odmienne, wyrywkowe cechy rzeczywistoci. Gwnym problemem w zachodniej psychoterapii wydaje si wic fakt, e poszczeglni badacze zwykle z rnych powodw koncentrowali uwag na konkretnym poziomie wiadomoci, a swoje odkrycia uoglniali na cao ludzkiej psychiki. Z tego powodu s one z gruntu bdne, chocia mog pozwala na praktyczny i wystarczajco dokadny opis danego poziomu albo jakiej jego gwnej cechy. A zatem, mimo e na konkretnym etapie dowiadczenia autoeksploracji mona wykorzysta wiele istniejcych systemw, to aden z nich nie jest na tyle obszerny i peny, aby uzasadnione byo posugiwanie si nim w charakterze jedynego narzdzia. Naprawd skuteczna psychoterapia i samopoznanie wymagaj szerokiego zaplecza teoretycznego, bazujcego na wiedzy o

wielopoziomowej naturze wiadomoci, ktre przezwyciaoby sekciarski szowinizm wspczesnych podej. Dalsze omwienie bdzie obejmowao szczegowe pogldy na temat koncepcji gwnych szk terapii, uzyskane w oparciu o spostrzeenia z psychoterapii gbi bazujcej na dowiadczaniu, tak przy uyciu rodkw psychodelicznych, jak i bez nich. Po krtkim zarysowaniu kadego systemu zaznacz jego gwne trudnoci teoretyczne i praktyczne, obszary niezgodnoci z pozostaymi szkoami oraz przeformuowania niezbdne w celu wczenia go do zintegrowanej teorii psychoterapii.

Wstecz / Spis treci / Dalej Zygmunt Freud i klasyczna psychoanaliza Odkrycie podstawowych zasad psychologii gbi byo wybitnym osigniciem jednego czowieka austriackiego psychiatry, Zygmunta Freuda. Odkry on metod swobodnych skojarze, wykaza istnienie niewiadomej psychiki i opisa jej dynamik, sformuowa podstawowe mechanizmy dotyczce etiologii psychonerwicy i wielu innych zaburze emocjonalnych, odkry seksualno dziecic, nakreli metody interpretacji snw, opisa zjawisko przeniesienia i stworzy podstawowe zasady interwencji psychoterapeutycznej. Poniewa Freud zgbia w pojedynk obszary umysu zakryte dotd przed zachodni nauk, to zrozumiae, e jego koncepcje ulegay zmianom, w miar gdy napotyka on kolejne trudnoci. Jedynym elementem, ktry pozosta niewzruszony podczas wszystkich tych zmian, byo silne pragnienie Freuda, aby ugruntowa charakter psychologii jako dyscypliny nauk przyrodniczych. Swoj prace rozpoczyna z gbokim przekonaniem, e nauka ostatecznie zaprowadzi porzdek i jasno w pozornym chaosie procesw psychicznych oraz uzasadni je na gruncie czynnoci mzgu. Aczkolwiek zadanie przetumaczenia zjawisk psychicznych na jzyk procesw fizjologicznych uzna on za niewykonalne, a nastpnie zwrci si ku czysto psychologicznym metodom badawczym, to nigdy nie straci z oczu swego ostatecznego celu. Wci pozosta otwarty na stanowisko, e psychoanaliza bdzie musiaa si dostosowywa do nowych odkry naukowych, czy to w obrbie samej psychologii, czy te w fizyce, biologii albo fizjologii. Warto wiec przeanalizowa, ktre z pogldw Freuda opary si prbie nowych odkry, a ktre wymagaj zasadniczej korekty. Cz z tych poprawek ukazuje ograniczenia nieodczne dla paradygmatu newtonowsko-kartezjaskiego oraz gwatown zmian, ktra zasza w zakresie podstawowych zaoe filozoficznych i metafizycznych w nauce od czasw Freuda. Pozostae odnosz si bardziej konkretnie do jego osobistych ogranicze i warunkw kulturowych. W tym kontekcie na specjaln uwag zasuguje fakt, e Freud znajdowa si pod silnym wpywem swojego nauczyciela, Ernsta Brucke'a, twrcy ruchu naukowego znanego jako Szkoa Medyczna Helmholza. Zgodnie z jego stanowiskiem, wszystkie organizmy biologiczne s zoonymi ukadami atomw rzdzonych przez cise prawa, zwaszcza przez zasad zachowania energii. Jedyne siy dziaajce w organizmach biologicznych to nieodczne od materii procesy fizykochemiczne, ktre ostatecznie daj si sprowadzi do siy przycigania i odpychania. Jawnym celem i ideaem tego ruchu byo wprowadzenie zasad naukowej myli Newtona do pozostaych dyscyplin. To w duchu szkoy Helmholza Freud uksztatowa opis procesw psychicznych na wzr newtonowskiej mechaniki. Cztery podstawowe zasady podejcia psychoanalitycznego: dynamiki, ekonomii, t opografii i genetyczna, cile odpowiadaj podstawowym koncepcjom fizyki Newtona. Zasada dynamiki. W mechanice Newtona czstki materialne i przedmioty wprawiane s w ruch przez siy rne od materii a ich zderzeniami rzdz okrelone prawa. Podobnie w ps ychoanalizie wszystkie procesy psychiczne wyjaniane s przy pomocy wspdziaania i zderzania si si psychicznych. Mog si one nawzajem wzmacnia, hamowa lub przeciwstawia i tworzy rozmaite ukady kompromisowe. Wykazuj okrelony zwrot, zmierzajc w stron ekspresji ruchowej lub oddalajc si od niej. Najwaniejszymi siami skadajcymi si na dynamik psychiki s motywacje popdowe. Freud zaadaptowa rwnie newtonowsk zasad akcji i reakcji, ktra gboko oddziaywaa na jego mylenie na temat przeciwiestw. Wielu psychoanalitykw uwaa te dno do opisu rnych aspektw dziaania psychiki jako serii zjawisk przeciwstawnych za powany niedostatek jego teorii. Zasada ekonomii. Walor ilociowy mechaniki newtonowskiej sta si gwnym powodem jej praktycznego sukcesu i prestiu naukowego. Masa, sia, droga i prdko daj si wyrazi w postaci moliwych do zmierzenia wielkoci, a ich wzajemne zwizki i oddziaywania mona przedstawi przy pomocy rwna matematycznych. Mimo e Freud nie potrafi, choby w przyblieniu, speni rygorystycznych wymaga fizyki, to czsto podkrela znaczenie gospodarowania energi podczas procesw psychicznych. Przypisywa on umysowym reprezentacjom instynktownych popdw i przeciwstawiajcym si im siom adunek o okrelonej porcji energii, czyli kateksje. Kluczowe znaczenie posiada dla niego podzia energii miedzy wejcie, konsumpcje i wyjcie. Funkcj aparatu psychicznego byo nie dopuszczenie do zatamowania tych energii i utrzymywanie wielkoci cakowitego pobudzenia na moliwie najniszym poziomie. Wielko pobudzenia zostaa uznana za si napdow dziaajc u podoa zasady przyjemnoci i przykroci, ktra odgrywaa istotn role w

pogldach Freuda. Zasada topograficzna lub strukturalna. Podczas gdy w najnowszej fizyce odrbne czstki materii ze wiata zjawisk okazay si nierozdzielnie splecionymi, dynamicznymi procesami, to mechanika Newtona dotyczy pojedynczych czstek materialnych i przedmiotw zajmujcych przestrze euklidesow i w niej oddziaujcych na siebie. Podobnie w opisach topograficznych Freuda cile powizane, dynamiczne procesy wystpuj jako szczeglne, pojedyncze struktury aparatu psychicznego, ktre oddziauj na siebie w przestrzeni psychicznej o waciwociach euklidesowych. Freud przestrzega czasem, e pojcia takie jak id, ego i superego, s tylko abstrakcjami, ktrych nie naley bra dosownie, i okrela wszystkie prby odniesienia ich do konkretnych struktur i czynnoci mzgowia jako "mitologie mzgow" (Gehirnmythologie) . W jego pismach posiadaj one jednak wszystkie cechy newtonowskich materialnych przedmiotw: rozcigo, mas, pooenie i ruch. Nie mog zajmowa tej samej przestrzeni, a zatem nie s w stanie porusza si, nie przemieszczajc innych. Ograniczaj si nawzajem i wchodz w zderzenia; mog by hamowane, przytaczane i niszczone. Pogld szczeglnie skrajny w tym ujciu gosi, e wielko libido, a nawet mioci, jest ograniczona. W klasycznej psychoanalizie mio obiektu i mio wasna s wzajemnie sprzeczne i rywalizuj ze sob. Zasada genetyczna lub historyczna . Jedn z najbardziej charakterystycznych cech mechaniki Newtona jest cisy determinizm zderzenia miedzy czstkami i podmiotami nastpuj w liniowych acuchach przyczyn i skutkw. Czasowo-przestrzenny opis zdarze zosta zczony z ich opisem przyczynowym we wspln, moliw do odtworzenia trajektorie. Pocztkowe warunki ukadu okrelaj zatem jednoznacznie kady jego pniejszy stan. Teoretycznie, jeeli znane byyby wszystkie zmienne, to pena znajomo obecnego stanu ukadu pozwalaaby na jego dokadny opis w dowolnym momencie przeszoci i przyszoci. Koncepcja cisego determinizmu procesw psychicznych stanowia jeden z gwnych przyczynkw teorii Freuda. Kade zdarzenie psychiczne byo rozumiane jako skutek innych zdarze, a zarazem przyczyna nastpnych. Podejcie psychogenetyczne w psychoanalizie stara si wyjania przeycia i zachowanie jednostki przy pomocy wczeniejszych faz ontogenezy i rodzaju nabytego przystosowania. Pene zrozumienie obecnego zachowania wymaga zbadania tego, co je poprzedzao, zwaszcza psychoseksualnych dziejw wczesnego dziecistwa. Dowiadczenia jednostki w kolejnych stadiach rozwoju libido, rozwizanie nerwicy z dziecistwa i konflikty wok dziecicej seksualnoci okrelaj zatem w decydujcy sposb cae pniejsze ycie. Niczym mechanika newtonowska, klasyczna psychoanaliza posuguje si koncepcj moliwego do odtworzenia przebiegu w stosunku do instynktownych de, ktre posiadaj wasne rdo, napd, cel i obiekt. Inn wan wasnoci, ktra czy psychoanaliz z nauk newtonowsko -kartezjask, jest pojcie obiektywnego i niezalenego obserwatora. Tak samo jak w newtonowskiej fizyce, obserwacja pacjenta moe przebiega bez jakiej dostrzegalnej ingerencji w ten proces. O ile ju w psychologii ego znacznie przeksztacono t koncepcj, to wedug klasycznej psychoanalizy, yciorys pacjenta w trakcie terapii nadal jest zupenie jednoznacznie okrelony przez pocztkowe warunki historyczno psychogenetyczne. Przeledziwszy powysze zestawienie oglnych zasad, na ktrych zbudowano psychoanaliz, moemy okreli, co stanowi jej najwaniejszy, specyficzny wkad. Mona tu wyszczeglni trzy kategorie tematyczne: teori popdw, model aparatu psychicznego oraz zasady i techniki terapii psychoanalitycznej. Najoglniej mwic, Freud by przekonany, e psychologiczna historia jednostki rozpoczyna si po urodzeniu; okrela on noworodka jako tabula rasa ("nie zapisana" lub "wytarta tablica") . Sporadycznie porusza moliwo istnienia bliej nieokrelonych predyspozycji konstytucjonalnych czy wrcz archaicznych wspomnie o charakterze filogenetycznym. Wedug niego, fantazje kastracyjne maych chopcw mog by pozostaoci z czasw, kiedy rzeczywicie stosowano obcicie czonka za kar, a pewne totemistyczne elementy psychiki miayby odzwierciedla historyczny fakt brutalnego ojcobjstwa przez sprzymierzonych braci. Podobnie pewnych aspektw symboliki snw nie da si wytumaczy yciowym dowiadczeniem jednostki, wic wydaj si one odzwierciedla archaiczny jzyk duszy- Jednak dla celw praktycznych dynamik 6 psychiki mona zrozumie w kategoriach czynnikw biograficznych, poczwszy od wydarze z wczesnego dziecistwa. Decydujc rol w dynamice psychiki Freud przypisywa instynktownym deniom, ktre rozumia jako siy stanowice pomost midzy sfer psychiczn a somatyczn. W pierwszych latach psychoanalizy zakada istnienie podstawowego dualizmu, ktry obejmuje popd pciowy, czyli libido, i nieseksualne popdy ego zwizane z ochron siebie. By przekonany, e konflikty wewntrzpsychiczne, jakie wynikaj z rozdwiku midzy nimi, s odpowiedzialne za psychonerwice
5

oraz cay szereg innych fenomenw psychicznych. Z obydwu wymienionych popdw znacznie wiksz uwag Freuda przycigao libido, ktre zostao przez niego potraktowane w sposb uprzywilejowany. Freud odkry, e pocztki seksualnoci spoczywaj we wczesnym dziecistwie i sformuowa 7 rozwojow teori pci . Wedug niego, aktywno psychoseksualna rozpoczyna si w okresie karmienia, gdy jako strefa erogenna funkcjonuj usta noworodka (faza oralna) . W okresie treningu czystoci akcent przesuwa si najpierw na odczucia zwizane z wyprnieniem (faza analna), a pniej z oddawaniem moczu (faza uretralna) . W kocu, w wieku okoo 4 lat, owe p rzedgenitalne popdy czstkowe jednocz si pod kierunkiem ciekawoci genitalnej, ktra dotyczy czonka lub echtaczki (faza falliczna) . Zbiega si to rwnie z wyksztaceniem si kompleksu Edypa lub Elektry w wikszoci pozytywnej postawy wobec rodzica pci przeciwnej i agresywnego sprzeciwu w stosunku do rodzica takiej samej pci. Najwysz wag w tym okresie przypisuje Freud przecenianiu wartoci czonka i kompleksowi kastracyjne-mu. Chopiec porzuca swoje edypalne skonnoci z powodu obaw przed kastracj. Dziewczynka przemieszcza na ojca swoje pierwotne przywizanie do matki, poniewa jest rozczarowana "wykastrowan" matk i ma nadziej na uzyskanie czonka albo dziecka od swego ojca. Nadmierne oddawanie si czynnociom erotycznym w rnych stadiach r ozwoju libido, lub 8 przeciwnie, zakcajce je frustracje, konflikty i urazy, mog spowodowa fiksacje . Taka fiksacja i niepomylne rozwizanie sytuacji edypalnej moe zakoczy si psychonerwicami, zboczeniami pciowymi lub innymi formami patologii. Freud i jego nastpcy stworzyli szczegow taksonomie dynamiczn, ktra czy rne zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne z okrelonymi zawirowaniami rozwoju libido i dojrzewania ego. Freud doszukiwa si take przyczyn trudnoci w zwizkach interpersonalnych w czynnikach zakcajcych rozwj od stadium pierwotnego narcyzmu u dziecka, charakteryzujcego si mioci wasn, w kierunku zrnicowanych relacji z obiektami, kiedy to libido lokowane jest w innych ludziach. We wczesnych etapach poszukiwa i przemyle psychoanalitycznych Freud kad silny nacisk na zasad przyjemnoci, czyli skonno noworodka do szukania przyjemnoci i unikania cierpienia, jako gwn zasad regulujc, ktra rzdzi psychik. Wiza on bl i przykro z nadmiarem pobudzenia neuronw, a przyjemno z rozadowaniem napicia i redukcj pobudzenia. Std te odpowiednikiem zasady przyjemnoci bya zasada rzeczywistoci, wyuczona funkcja obrazujca wymagania wiata zewntrznego, ktra nakazywaa odroczenie lub zaniechanie natychmiastowej przyjemnoci. Podczas pniejszych bada Freudowi coraz trudniej byo pogodzi fakty kliniczne z wyczn rol zasady przyjemnoci w procesach psychicznych. Agresje rozpatrywa on pocztkowo gwnie pod ktem sadyzmu, ywic przekonanie, e na kadym poziomie rozwoju przejawia si ona na podou popdw czstkowych. Poniewa agresja posiada pewne wyranie nieseksualne cechy, klasyfikowa j prze/ pewien czas jako popd ego. Pniej odrnia agresje nieseksualn i nienawi, ktre nale do popdw ego, od libidinalnych aspektw sadyzmu, ktre s wyranie pokrewne popdowi seksualnemu. Sam sadyzm z kolei zosta przez niego uznany za zlewanie si seksu i agresji, zwaszcza na skutek frustracji podania. Freud musia jednak stawi czoa znacznie powaniejszej trudnoci. Stopniowo uwiadomi sobie, e w wielu przypadkach impulsy agresywne nie su celom samozachowawczym, a zatem nie naley ich przypisywa popdom ego. Byo to szczeglnie widoczne w przypadku skonnoci autodestrukcyjnych, w tym samobjstw u pacjentw z depresj, samookalecze wystpujcych w pewnych zaburzeniach psychicznych, obrae zadawanych sobie samym przez masochistw, w przejawianej przez ludzk dusze niewytumaczalnej potrzebie cierpienia, w przymusie powtarzania, jaki czy si z zachowaniem autodestrukcyjnym lub zadawaniem sobie blu, oraz w nieuzasadnionym niszczycielstwie, ktre wystpuje normalnie u maych dzieci. W rezultacie Freud postanowi uzna agresje za odrbny popd, ktrego rdo znajduje si w miniach szkieletowych, a jego celem jest niszczenie. Stwierdzenie to byo dopenieniem negatywnego obrazu natury ludzkiej malowanego przez psychoanaliz. Zgodnie z tym stanowiskiem nie do e psychik kieruj ohydne popdy, to jeszcze jako zasadniczy, nieodczny skadnik zawiera onadestrukcyjno. We wczeniejszych pismach Freuda agresja bya rozpatrywana jako reakcja na frustracje i na udaremnienie impulsw libido. W swoich kocowych przemyleniach Freud przyjmowa istnienie dwch kategorii popdw: tych, ktre su celowi zachowania ycia, i tych, ktre temu przeciwdziaaj, dc do przywrcenia stanu nieorganicznego. Dostrzega gboki zwizek miedzy obiema grupami instynktownych si a dwoma przeciwnymi kierunkami przebiegu procesw fizjologicznych w organizmie czowieka: a nabolizmem i

katabolizmem. Procesy anaboliczne skadaj si na Wzrost, rozwj i gromadzenie skadnikw odywczych, natomiast procesy kataboliczne wi si ze spalaniem rezerw metabolicznych i zuyciem energii. Freud czy take dziaanie owych popdw z przeznaczeniem dwch grup komrek w organizmie czowieka: komrek szlaku pciowego, ktre s potencjalnie wieczne i typowych komrek somatycznych, ktre s miertelne. Popd mierci dziaa w organizmie od samego pocztku, przeksztacajc go stopniowo w system nieorganiczny. Jego niszczca energia moe i powinna zosta czciowo odwrcona od swojego pierwotnego, autodestrukcyjnego celu i skierowana przeciw innym organizmom. Czy popd mierci kieruje si przeciw obiektom wiata zewntrznego, czy przeciw wasnemu ustrojowi, wydaje si bez znaczenia, o ile moe on osiga swj cel, ktrym jest niszczenie. Ostateczne sformuowania Freuda dotyczce roli popdu mierci ukazay si w ostatnim jego 9 wielkim dziele Zarys psychoanalizy . Podstawowa rozbieno midzy dwiema potnymi siami: popdem mioci (erosem) i popdem mierci (tanatosem), staa si wwczas kamieniem wgielnym dla freudowskiego ujcia procesw psychicznych, koncepcj, ktra zdominowaa jego myl w ostatnich latach ycia. Ta zasadnicza rewizja teorii psychoanalitycznej nie wywoaa wielkiego entuzjazmu wrd nastpcw Freuda i nigdy nie wcielono jej w peni do gwnego nurtu 10 psychoanalizy. Rudolf Brun , ktry dokona obszernego statystycznego przegldu prac dotyczcych freudowskiej teorii popdu mierci, zauway, e wikszo z nich bya wyranie nieprzychylna wobec tego stanowiska. Zainteresowanie mierci i wczenie tanatosa do teorii popdw zostao przez wielu autorw uznane za obcy wtrt w formowanie si podstaw psychologii Freuda. Pojawiy si te pogoski, e podoem dla tego zaskakujcego wymiaru myli Freuda byo jego osabnicie intelektualne w starszym wieku oraz czynniki osobiste. Jego pniejsze pogldy zostay przez niektrych zinterpretowane jako skutek jego wasnego patologicznego zaabsorbowania mierci, reakcj na raka, ktrym by dotknity, oraz na strat najbliszych czonkw rodziny. We wspomnianym wyej krytycznym opracowaniu Brun sugerowa, e na teori popdu mierci u Freuda powanie wpyna rwnie jego reakcja na masowe zabijanie podczas I wojny wiatowej. Pierwsza teoria topograficzna umysu wedug Freuda, przedstawiona w zarysie na pocztku wieku 11 w jego Objanianiu marze sennych , pochodzia z analizy snw, dynamiki objaww nerwicowych i patologii powszedniego ycia. Wyrnia on w niej trzy obszary psychiki, ktre zostay scharakteryzowane przez ich stosunek do wiadomoci: niewiadomy, przedwiadomy i wiadomy. Niewiadomo zawiera elementy, ktre s zasadniczo niedostpne dla wiadomoci i mog sta si wiadome wycznie za porednictwem przedwiadomoci, kontrolujcej je przy pomocy cenzury psychicznej. Obejmuje umysowe reprezentacje instynktownych de, ktre niegdy byy wiadome, ale okazay si nie do przyjcia, a zatem zostay usunite ze wiadomoci, czyli wyparte. Caa aktywno niewiadomej psychiki to podanie za zasad przyjemnoci poszukiwanie rozadowania 12 lub spenienia pragnie. Posuguje si ona w tym celu pierwotnym procesem mylenia, ktre nie uwzgldnia zwizkw logicznych, nie posiada adnej koncepcji czasu, nie zna zaprzecze i bez trudu dopuszcza wspistnienie sprzecznoci. Swoje cele stara si osiga przy pomocy takich mechanizmw, jak: kondensacja, przemieszczenie i symbolizacja. Przedwiadomo zawiera te elementy, ktre w pewnych okolicznociach mog przedostawa si do wiadomoci. Nie ma jej przy urodzeniu, lecz ksztatuje si w dziecistwie w miar rozwoju ego. Jest ukierunkowana na unikanie przykroci i odraczanie rozadowania popdw; w tym celu posuguje 13 si myleniem wtrno-procesowym , rzdzonym przez logiczn analiz i obrazujcym zasad rzeczywistoci. Jedn z jej istotnych funkcji jest dokonywanie cenzury i wypieranie instynktownych pragnie. Z kolei system wiadomoci zwizany jest z narzdami zmysw, kontrolowan aktywnoci ruchow i regulacj jakociowego podziau energii psychicznej. Opisana teoria topograficzna napotkaa na powane trudnoci. Okazao si, e mechanizmy obronne, ktre chroni przed blem lub przykroci, same w pocztkowej fazie s niedostpne dla wiadomoci, a zatem instancja wypierania nie moe by rwnoznaczna z przedwiadomoci. Podobnie istnienie niewiadomych pragnie bycia ukaranym zaprzeczao koncepcji, e moralna instancja odpowiedzialna za wyparcie zwizana jest z siami przedwiadomymi. Poza tym niewiadomo wyranie zawiera pewne archaiczne elementy, ktre nigdy nie byy wiadome, takie jak: podstawowe fantazje natury filogenetycznej i pewne symbole, ktre w aden sposb nie mogy by wytworzone na drodze osobistego dowiadczenia. W kocu Freud zastpi koncepcje systemu wiadomego oraz systemu niewiadomego przez swj synny model aparatu psychicznego, ktry postulowa wzajemne dynamiczne oddziaywanie trzech odrbnych, strukturalnych komponentw psychiki: id, ego i super -ego. Id stanowi tutaj pierwotny rezerwuar energii popdw, ktre s przeciwne ego, a rzdzi nimi proces pierwotny. Ego utrzymuje

swj pocztkowy cisy zwizek ze wiadomoci i rzeczywistoci zewntrzn, peni jednak szereg 14 funkcji niewiadomych, odpierajc impulsy id dziki specyficznym mechanizmom obronnym . Poza tym, kontroluje ono take aparat percepcyjny i ruchowy. Superego jest najmodszym ze strukturalnych komponentw psychiki; w peni dochodzi do gosu po rozwizaniu kompleksu Edypa. Jedno jego oblicze stanowi idea ja, obrazujcy ch przywrcenia hipotetycznego stanu narcystycznej doskonaoci, jaki istnia we wczesnym dziecistwie, oraz dodatnie elementy utosamienia si z 15 rodzicami. Druga strona odpowiada wchonitym zakazom rodzicw, ktre zostay umocnione przez kompleks kastracyjny jest to sumienie albo "demon". Szczeglnie denie do mskoci u chopca i do kobiecoci u dziewczynki prowadzi do silniejszej identyfikacji z superego rodzica takiej samej pci. Dziaania superego s w znacznej mierze niewiadome; poza tym Freud zauway, e pewien aspekt superego jest bestialski i okrutny, nieomylnie zdradzajc swoje pochodzenie od id. Freud czyni go odpowiedzialnym za silne skonnoci do karania i niszczenia siebie, obserwowane u niektrych pacjentw psychiatrycznych. Nowsze przyczynki do teorii Freuda podkrelaj w rozwoju superego role 16 popdw i zwizkw z obiektem , ktre zostay uksztatowane w okresie przededypalnym. Owe przedgenitalne prekursory superego s u dziecka odbiciem projekcji wasnych sadystyc znych popdw i prymitywnej koncepcji sprawiedliwoci opierajcej si na odwecie. Poprawiony model umysu Freuda zosta poczony z now teori leku symptomu, ktry przedstawia najwiksz trudno dla psychiatrii dynamicznej. Pierwsza teoria leku kada nacisk na jego biologiczne ugruntowanie w instynkcie seksualnym. Powstawanie leku w tak zwanych nerwicach 17 aktualnych : neurastenii, hipochondrii i nerwicy lkowej, byo przypisywane niewaciwemu rozadowaniu energii libido wskutek nienormalnych praktyk pciowych (abstynencji lub stosunku przerywanego) przy braku odpowiedniego psychicznego opracowania napi seksualnych. Zaburzenie normalnej czynnoci pciowej w psychonerwicach miao wynika z czynnikw psychicznych. W tych okolicznociach lek uwaany by za skutek wyparcia libido. Teoria ta nie braa pod uwag obiektywnego lku, ktry pojawia si w odpowiedzi na rzeczywiste niebezpieczestwo. Zawieraa ona take kopotliwe bdne koo w logice wnioskowania. Lk objaniano przy pomocy wypierania impulsw libido, a z kolei samo wyparcie miao wynika z nieznonych emocji, do ktrych niewtpliwie trzeba zaliczy lk. Nowa teoria lku Freuda rozrniaa lk rzeczywisty i neurotyczny , obydwa wystpujce w odpowiedzi na niebezpieczestwo, ktre zagraa organizmowi. W rzeczywistym lku to zagroenie posiada konkretne, zewntrzne rdo, przy leku neurotycznym jego rdo jest nieznane. W niemowlctwie i dziecistwie lek wystpuje wskutek nadmiernego pobudzenia popdw; pniej wzmaga si raczej w trakcie przewidywania niebezpieczestwa anieli w reakcji na nie. Ten sygnalizacyjny lek uruchamia rodki zaradcze: psychiczne mechanizmy unikania, aby uciec od rzeczywistego lub wyobraonego niebezpieczestwa; albo obrony, eby poradzi sobie z nadmiernym pobudzeniem popdu. Nerwice wynikaj wiec z czciowej niewydolnoci systemu obronnego, a cakowite zaamanie si mechanizmw tej obrony prowadzi do zaburze w wymiarze psychotycznym, ktre wi si z wikszym wypaczeniem ego i odbioru rzeczywistoci. Psychoanalityczna koncepcja procedury leczenia i waciwej metody terapii wykazuje rwnie silny wpyw mechanistycznej nauki newtonowsko-kartezjaskiej, jak teoria Freuda. Podstawowy sposb aranacji warunkw terapii, z lecym na kozetce pacjentem i siedzcym za jego gow niewidocznym terapeut, ucielenia idea "obiektywnego obserwatora". Stanowi on odbicie gboko zakorzenionego w mechanistycznej nauce przewiadczenia, e mona dokonywa obserwacji naukowej, nie ingerujc w badany przedmiot lub proces. Kartezjaski podzia na ciao i ducha znajduje w praktyce psychoanalitycznej wyraz w koncentrowaniu si wycznie na procesach psychicznych. Objawy somatyczne s omawiane w procesie psychoanalizy jako wyraz zdarze psychicznych, albo przeciwnie, jako ich wyzwalacze. Sama metoda nie pociga za sob jednak adnych bezporednich zabiegw na ciele. Waciwie istnieje tutaj silne tabu dotyczce wszelkiego fizycznego kontaktu z pacjentem. Niektrzy psychoanalitycy, jako potencjalne ryzyko z punktu widzenia procesu przeniesienia i przeciwprzeniesienia, zdecydowanie odradzaj nawet podanie pacjentowi rki na powitanie. Rozszczepienie ciaa i umysu w psychoanalizie freudowskiej uzupenia skrupulatne oddzielenie problemu od szerszego kontekstu interpersonalnego, spoecznego i uniwersal nego. Psychoanalitycy na og nie zgadzaj si na kontakt z maonkami i pozostaymi czonkami rodziny swoich klientw ani na adn form ich udziau w terapii oraz pomijaj wikszo czynnikw spoecznych; co wicej, odcinaj si od wszelkiej ewentualnoci rzeczywistego uznania czynnikw pozaosobowych lub duchowych w dynamice zaburze emocjonalnych. Dynamiczne podoe zjawisk widocznych na
18

zewntrz to wycznie porywy dcych do rozadowania popdw oraz rne przeciwdziaajce im siy, ktre je hamuj. Wysiek terapeutyczny analityka skupia si na usuniciu przeszkd, ktre uniemoliwiaj bardziej bezporednie wyraanie si owych si. W trakcie tej tzw. analizy oporu psychoanalityk polega wycznie na narzdziach werbalnych. Zadaniem terapeuty jest odtworzenie na podstawie pewnych widocznych oznak ukadu si, ktry spowodowa wystpienie objaww, pozwalajc na ponowne zadziaanie tych si w zwizku terapeutycznym oraz, dziki analizie przeniesienia, uwolnienie pierwotnie wypartych dziecicych de seksualnych, przeksztacenie ich w dojrza seksualno i umoliwienie im udziau w ksztatowaniu osobowoci. Podczas sesji psychoanalitycznej pacjent znajduje si w bardzo niekorzystnej sytuacji biernoci i podporzdkowania. Ley na kozetce i nie widzc analityka, ma podawa swobodne skojarzenia i nie zadawa pyta. Psychoanalityk posiada cakowit kontrol nad sytuacj, rzadko odpowiada na pytania, woli milcze lub interpretowa i przejawia skonno do nazywania oporem kadego 19 sprzeciwu ze strony pacjenta . Oparte na teorii Freuda interpretacje analityka jawnie lub skrycie kieruj procesem terapii, utrzymujc go w ciasnych granicach jego wasnego zaplecza teoretycznego i nie Pozostawiaj miejsca na zapuszczanie si w nowe obszary. Terapeuta ma by zdystanso wany, obiektywny, bezosobowy i chodny oraz ogranicza wszelkie oznaki "przeciwprzeniesienia". Swobodne skojarzenia podaje pacjent, ale uwaa si, e to terapeuta ze swoimi interpretacjami przyczynia si do postpw leczenia. Traktuje si go jak dojrza i zdrow jednostk, wyposaon w niezbdn wiedze i znajomo metody leczenia. W przebiegu psychoanalizy bardzo silny i wyranie widoczny jest zatem wpyw modelu medycznego, mimo e psychoanaliza stanowi psychologiczne, a nie medyczne, podejcie do zaburze emocjonalnych. Gwnym punktem cikoci analizy jest odtworzenie traumatycznej przeszoci i powtrzenie jej w aktualnej dynamice przeniesienia, tak wiec opiera si ona o skrajnie deterministyczny model 20 historyczny . Rozumienie rozwoju jest u Freuda cakowicie mechanistyczne: kadzie on nacisk na uwolnienie nagromadzonych energii i zastosowanie ich do konstruktywnych celw (sublimacje) . Zwaywszy na ogromny nakad czasu, pienidzy i energii, cel terapii jest naprawd skromny jak to otwarcie pisa Freud: "zamieni dotkliwe cierpienie nerwicowca w zwyk niedole ycia". Niniejszy zarys podstawowych pogldw klasycznej psychoanalizy oraz jej zmiennych kolei losu jako teorii i praktyki zapewnia fundament do rozwaania zasug Freuda w wietle danych z terap ii gbi bazujcej na dowiadczaniu, a zwaszcza z bada nad LSD. Oglnie mona powiedzie, e psychoanaliza okazuje si wrcz idealnym zapleczem teoretycznym, pod warunkiem, e sesje koncentruj si na biograficznym poziomie niewiadomoci. Gdyby przeycia z poziomu wspomnie psychoanalitycznych stanowiy jedyny rodzaj zjawisk obserwowanych w tych warunkach, to terapie psychodeliczn mona byoby traktowa nieomal jako laboratoryjny dowd podstawowych przesanek psychoanalizy. Dynamika psychoseksualna oraz zasadnicze konflikty ludzkiej psychiki, jakie opisa Freud, przejawiaj si niezwykle wyrazicie i szczegowo, nawet podczas sesji u osb nie obeznanych z ni, ktre nigdy nie poddaway si analizie, nie czytay ksiek psychoanalitycznych ani nie byy wystawiane na jakikolwiek rodzaj psychoanalitycznej indoktrynacji, czy to jawnej czy ukrytej. Pod wpywem LSD osoby takie dowiadczaj regresji do okresu dziecistwa, nawet niemowlctwa, przeywaj ponownie rne urazy psychoseksualne i zoone doznania zwizane z seksualnoci dziecic oraz staj w obliczu konfliktw dotyczcych aktywnoci w rnych strefach libido. Musz zmierzy si z gwnymi problemami psychicznymi opisanymi przez psychoanaliz, takimi jak: kompleks Edypa albo Elektry, uraz odstawienia od piersi, lek kastracyjny, zazdro o czonka czy konflikty towarzyszce treningowi czystoci, a nastpnie przepracowa je. Terapia z LSD potwierdza take freudowsk dynamiczn map psychonerwic i zaburze psychosomatycznych oraz ich konkretne zwizki z rnymi strefami libido i stadiami rozwoju ego. Niemniej jednak w celu wyjanienia pewnych wanych, powszechnych przey z biograficznego poziomu niewiadomoci, do freudowskiej struktury teoretycznej trzeba wprowadzi dwie zasadnicze poprawki. Pierwsz z nich jest koncepcja dynamicznych ukadw zarzdzajcych, ktre organizuj emocjonalnie znaczce wspomnienia, a ktre nazwaem ukadami COEX (zostay one skrtowo opisane w rozdziale 2.; bardziej szczegowe omwienie mona znale w mojej ksice Realms of 21 the Human Unconscious ) . Druga poprawka dotyczy wyjtkowego znaczenia urazw fizycznych, takich jak: operacje, choroby lub obraenia ciaa, ktrego nie uznaje psychologia Freuda. Wspomnienia tego typu odgrywaj istotn rol w genezie licznych objaww em ocjonalnych i psychosomatycznych, zarwno samodzielnie, jak te w charakterze pomostu do przeywania

odpowiednich elementw z poziomu okooporodowego. Istniej jednak pomniejsze trudnoci, ktrych nie da si tak atwo skorygowa. Zasadnicz sabo psychoanalizy stanowi nadmierny nacisk na zdarzenia biograficzne i na niewiadomo indywidualn. Odkrycia, ktre s bardzo istotne dla jednego, powierzchniowego, wskiego pasma wiadomoci, prbuje si uoglnia na Pozostae pietra i na cao ludzkiej psychiki. Tak wiec gwne niedocignicie polega tutaj na tym, e zabrako rzeczywistego zrozumienia okooporodowego i pozaosobowego poziomu niewiadomoci. Wedug Freuda etiologi i dynamik zaburze emocjonalnych mona nieomal do koca wyjani na podstawie cigw wydarze postnatalnych. Terapie bazujce na dowiadczaniu przynosz obszerny materia dowodowy, e urazy z dziecistwa nie stanowi pierwotnych przyczyn patogenetycznych, stwarzaj jedynie warunki do przejawiania si energii i treci z gbszych poziomw psychiki. Typowe objawy zaburze emocjonalnych maj zoon, wielopoziomow i wielowymiarow struktur dynamiczn. Warstwy biograficzne stanowi zaledwie jeden skadnik tej skomplikowanej sieci; istotne korzenie wzmiankowanych problemw mona prawie zawsze znale na poziomie okooporodowym i pozaosobowym. Wczenie poziomu perinatalnego do mapy niewiadomoci posiada powane konsekwencje dla terapii psychoanalitycznej, upraszcza wiele jej trudnoci i umieszcza j w zupenie innej perspektywie, nie obalajc ujcia freudowskiego jako takiego. Dziki gbokiemu podobiestwu dowiadcze, jakie zachodzi midzy wzorcami porodu, szczytowania pciowego i czynnoci fizjologicznych w obrbie poszczeglnych stref erogennych (oralnej, analnej, uretralnej i fallicznej), moliwa jest zmiana akcentu z biograficznie uwarunkowanej dynamiki seksualnej na dynamik podstawowych matryc perinatalnych (BPM), bez potrzeby odrzucania wikszoci wanych odkry psychoanalizy. Dynamik zwizkw midzy tymi czynnociami w sposb pogldowy przedstawiono w Tabeli l, na stronie 195-7. Zwrcenie uwagi na dynamik okooporodow i wczenie jej do mapy niewiadomoci dostarcza prostego, eleganckiego i przekonujcego modelu wyjaniajcego dla wielu zjawisk, ktre stanowiy sedno w teoretycznych dociekaniach Freuda i jego nastpcw. W dziedzinie patologii psychoanaliza nie bya w stanie poda zadowalajcego wytumaczenia sadomasochizmu, samookalecze, sadystycznego mordu i samobjstwa. Niewaciwie ustosunkowaa si do zagadki nieposkromionej czci superego, ktra wyglda na pochodn id. Nakrelona przez Freuda koncepcja kobiecej seksualnoci oraz kobiecoci w ogle stanowi niewtpliwie najsabszy aspekt psychoanalizy, graniczc z dziwacznoci i absurdem. Brak w niej prawdziwego zrozumienia kob iecej psychiki i zasady eskiej, a w gruncie rzeczy traktuje ona kobiety jak wykastrowanych mczyzn. Dalej, psychoanaliza proponuje wycznie powierzchowne i nieprzekonujce wyjanienie caej gamy zjawisk, jakie wystpuj u pacjentw psychiatrycznych do tego tematu jeszcze powrcimy. W przypadku szerszego zastosowania stanowiska Freuda do zjawisk kulturowych moemy tutaj doda niemono podania przekonujcych wyjanie dla szeregu danych z zakresu antropologii i historii, takich jak: szamanizm, ryty pr zejcia, przeycia wizjonerskie, religie misteryjne, tradycje mistyczne, wojny, ludobjstwo i krwawe rewolucje. Waciwie adnego z nich nie da si zrozumie bez przyjcia koncepcji okooporodowego (i pozaosobowego) poziomu psychiki. Jako jeden z powaniejszych niedostatkw tego, skdind ciekawego, systemu myli naley wymieni take powszechn nieskuteczno psychoanalizy jako narzdzia terapii. W wielu sytuacjach geniuszowi Freuda niewtpliwie niewiele ju brako do skierowania uwagi na okooporodowy poziom niewiadomoci. Niektre jego zasadnicze elementy Freud opisywa wielokrotnie, a liczne sformuowania dotyczyy, chocia nie wprost, procesu odradzania si przez mier. By pierwszym, ktry wyrazi pogld, e miertelny lk, jaki towarzyszy urazowi na rodzin, mgby stanowi najgbsze rdo i pierwowzr wszystkich pniejszych lekw. Nie pody jednak nigdy dalej tropem tego frapujcego pomysu, ani nie prbowa go uwzgldni w psychoanalizie. Pniej sprzeciwia si koncepcjom wasnego ucznia, Otto Ranka ktry, w oparciu o szczeglne 22 znaczenie tego podstawowego faktu z ycia czowieka opublikowa skrajn rewizj psychoanalizy. W pismach Freuda i jego nastpcw midzy zdarzeniami postnatalnymi a pre - lub perinatalnymi przecignita zostaa zaskakujco ostra linia podziau zwizana z ich interpretacj i ocen. Materia ze swobodnych skojarze lub snw, dotyczcy narodzin lub ycia podowego, konsekwentnie okrela si jako "fantazje" w przeciwiestwie do materiau z okresu postnatalnego, ktry zwykle uwaa si za prawdopodobny wyraz pamici rzeczywistych zdarze. Wyjtkami od tej reguy s: Otto Rank, Nandor 23 Fodor i Lietaert Peerbolte , ktrzy wykazuj szczere zrozumienie i uznanie dla dynamiki peri - i prenatalnej. Zgodnie z literatur klasycznej psychoanalizy oraz gwnego nurtu jej rozwoju, mier nie posiada

reprezentacji w niewiadomoci. mier interpretuje si na przemian jako strach przed kastracj, strach przed utrat kontroli, strach przed si szczytowania seksualnego lub pragnienie mierci in nej 24 osoby skierowane przeciw podmiotowi przez nieubagane superego . Freuda nigdy nie zadowolia cakowicie jego wasna teza, e niewiadomo lub id nie znaj mierci i coraz trudniej byo mu odmawia mierci znaczenia w psychologii i psychopatologii. W pniejszych sformuowaniach wprowadzi on do swojej teorii popd mierci, czyli tanatosa, jako co najmniej rwnorzdny odpowiednik erosa, czyli libido. Ujecie mierci u Freuda nie odpowiada dokadnie jej roli w dynamice okooporodowej dosy daleko mu do stanowiska, e na tle procesu psychicznego odrodzenia narodziny, seks i mier tworz nierozczn trjce, cile odnoszc si do mierci ego. Ale docenienie psychicznej wagi mierci przez Freuda byo czym naprawd wyjtkowym; tak samo jak w wielu innych dziedzinach wyranie wyprzedzi on tutaj swoich nastpcw. Zalety modelu, ktry uwzgldnia dynamik perinataln, s ogromne. Nie tylko pozwalaj na poprawniejsz i peniejsz interpretacje wielu zjawisk patologicznych i ich dynamicznych wspzalenoci, ale take wi je w logiczny i naturalny sposb z anatomicznymi, fizjologicznymi i biochemicznymi aspektami przebiegu porodu. Jak to opisze szczegowo dalej, zjawisko sadomasochizmu mona do atwo wyjani na bazie fenomenologii BPM III z jej cisymi zwizkami midzy seksem, blem i agresj. Mieszanina seksualnoci, agresji, lku i skatologii, ktra stanowi inn wan cech? trzeciej matrycy perinatalnej, zapewnia naturalne to do ujcia innych zbocze i zaburze pciowych. Na tym poziomie seksualno i lk stanowi dwa oblicza tego samego procesu, a wic nie mona wyjania jednego z nich przy pomocy drugiego. Ukazuje to w nowym wietle daremne prby Freuda, by wyjani lk przez wypieranie uczu libido, a wypieranie przez lk i inne negatywne emocje. BPM III charakteryzuje si rwnie nadmiernym wzbudzaniem rnych popdowych impulsw z rwnoczesn blokad wszelkiego rodzaju zewntrznej ekspresji ruchowej, co zachodzi w warunkach wyjtkowo brutalnej, zagraajcej yciu i bolesnej sytuacji. Wanie ona wydaje si stanowi dla najgbszych korzeni freudowskiego superego jego naturalne podoe, ktre jest okrutne, niepohamowane i prymitywne. atwo zrozumie jego zwizek z blem, masochizmem, samookaleczeniem, przemoc i samobjstwem (mierci ego) nie bdzie on stanowi zagadki ani 25 tajemnicy, jeli rozpatrujemy je jako introjekcj bezlitosnego dziaania drg rodnych. W warunkach dynamiki okooporodowej uznane przez Freuda za wytwr prymitywnej, dziecinnej wyobrani pojcie uzbionej pochwy eskich narzdw pciowych ktre mog zabija lub kastrowa, stanowi realistyczn ocen opart na konkretnym Wspomnieniu. Podczas przebiegu porodu ten potencjalnie morderczy narzd zabi, nieomal umierci lub ciko uszkodzi niezliczon ilo dzieci. Zwizek uzbionej pochwy z lkami kastracyjnymi staje si jasny, gdy potrafimy je wyprowadzi z ich rzeczywistego roda: wspomnienia o przeciciu ppowiny. Wyjania ono paradoks Wystpowania lkw kastracyjnych u obydwu pci, jak te fakt, e trakcie swobodnych skojarze osoby poddane psychoanalizie ustawiaj kastracj w jednym szeregu ze mierci, rozk, unicestwieniem i utrat oddechu. Obraz uzbionej pochwy dotyczy zatem uoglnienia precyzyjnych spostrzee. Wanie owo uoglnienie, a nie samo spostrzeenie, jest tutaj nieprawidowe. Uznanie okooporodowego poziomu niewiadomoci wypenia w myli psychoanalitycznej powan logiczn luk, ktrej istnienie trudno wytumaczy, znajc intelektualn przenikliwo jej przedstawicieli. Wedug Freuda, jego nastpcw i wielu zainspirowanych przez niego teoretykw, bardzo wczesne wydarzenia, ktre nastpiy podczas okresu oralnego w yciu niemowlcia, mog posiada doniosy wpyw na jego dalszy rozwj psychiczny. Jest to oglnie przyjte, nawet w przypadku oddziaywa, ktre posiadaj dosy subtelny charakter. I tak, na przykad Harry Stack 26 Sullivan przewidywa, e osesek odrnia odcienie znaczeniowe w oralnej strefie erogennej, takie 27 jak "dobry", "zy" i "faszywy sutek" . W jaki wic sposb ten sam organizm, ktry jest tak wytrawnym znawc matczynych sutkw, miaby kilka dni lub tygodni wczeniej unikn przeywania skrajnych warunkw porodu: gronego dla ycia niedotlenienia, potnych uciskw mechanicznych, drczcego blu i caej gamy innych alarmujcych sygnaw miertelnego niebezpieczestwa? Zgodnie ze spostrzeeniami z terapii psychodelicznej rozmaite biologiczne i psychiczne subtelnoci karmienia piersi posiadaj niebagatelne znaczenie. Jednak, jak mona przypuszcza w zwizku z powyszym, nieporwnywalnie wiksza jest waga urazu porodowego. Pewno dotyczca zaopatrzenia w yciodajny tlen jest niezbdna, zanim mona bdzie odczuwa gd lub zimno, dostrzega obecno lub brak matki, czy te rozrnia odcienie dowiadczenia ssania. Narodziny i mier s zdarzeniami zasadniczej wagi, ktre w stosunku do wszystkich pozostaych yciowych dowiadcze zajmuj wyrnion pozycj. S alf i omeg ludzkiego istnienia system psychologiczny, ktry ich nie uwzgldnia, musi z koniecznoci pozosta powierzchowny, niepeny, i

posiada ograniczone zastosowanie. Brak przydatnoci psychoanalizy w przypadku wielu sfer przey psychotycznych, licznych danych z antropologii, zjawisk parapsychologicznych i powanych patologii spoecznych (takich jak; wojny i rewolucje, totalitaryzm czy ludobjstwo) wynika z faktu, e wymienione zjawiska cechuje znaczny udzia dynamiki okooporodowej i pozaosobowej, a zatem pozostaj one wyranie poza zasigiem klasycznej analizy freudowskiej. Taki opis psychoanalizy moe nie zadowoli jej wspczesnych praktykw, poniewa ograniczajc si do klasycznych koncepcji Freuda, nie bierze on pod uwag ostatnich powanych osigni na tym polu. Majc to na wzgldzie, warto byoby poruszy teori i praktyk psychologii ego. Jej pocztki mona znale w pismach Zygmunta Freuda i Anny Freud. Do obecnej postaci rozwinli j w cigu ostatniego czterdziestolecia: Heinz Hartmann, Ernst Kris, Rudolph Lowenstein, Rene Spitz, Margaret 28 Mahler, Edith Jacobson, Otto Kernberg, Heinz Kohut i inni . Gwne teoretyczne przeksztacenia klasycznej psychoanalizy obejmuj powstanie wyrafinowanych koncepcji zwizkw z obiektem, uznanie ich centralnej roli w rozwoju osobowoci i koncentracj na zagadnieniach ludzkiego przystosowania, wrodzonego aparatu ego, wolnych od konfliktu sfer psych iki, przecitnego oczekiwanego rodowiska, narcyzmu i wielu innych. Psychologia ego powanie rozszerzya zakres zainteresowa psychoanalizy, obejmujc z jednej strony normalny rozwj czowieka, a z drugiej powane patologie. Owe zmiany teoretyczne znalazy odbicie take w metodach terapii. Takie nowoci w zakresie metod jak budowanie ego, tonowanie popdu czy korygowanie wypacze lub struktury, pozwoliy obj prac terapeutyczn pacjentw z symptomami wtej siy ego i z pogranicza psychozy (borderline) . Niebezpieczne zamykanie si w wskim nurcie biograficznym czy wymienione osignicia, tak istotne dla psychoanalizy a klasyczn myl Freuda. Poniewa nie bierze si tutaj pod uwag okooporodowego i pozaosobowego poziomu psychiki, nie mona uzyska praw dziwego zrozumienia patologii w zamian za to cyzeluje si niuanse teoretyczne, ktre odnosz si do cienkiej warstwy psychiki, co nie wystarczy, aby j zrozumie. Wiele stanw psychotycznych i z pogranicza psychozy posiada gbokie korzenie w ujemnej stronie matryc perinatalnych lub w obszarze pozaosobowym. Z tego wanie powodu psychologia ego nie jest w stanie poj i wykorzysta potnych mechanizmw uzdrawiania i przeobraenia osobowoci, jakie s dostpne dziki przeyciu kontaktu z poza jednostkowym i sferami psychiki. W wietle przedstawianej w niniejszej ksice metody terapii, podstawow kwesti nie jest chronienie i umacnianie ego przy pomocy wyrafinowanych zabiegw sownych tylko stworzenie wspierajcej podstawy, na bazie ktrej mona przey jeg o przekroczenie. Dowiadczenie mierci ego i pniejsze przeycia jednoci, zarwno o charakterze biologiczno symbiotycznym, jak i transcendentnym, staj si nastpnie rdem nowej siy i osobistej tosamoci. Zrozumienie tego typu koncepcji i mechanizmw znajduje si rwnie daleko poza zasigiem psychologii ego, jak byo to w przypadku klasycznej psychoanalizy freudowskiej.

Wstecz / Spis treci / Dalej Synni odszczepiecy: Alfred Adler, Wilhelm Reich i Otto Rank Epokowe odkrycia Freuda na polu psychologii gbi przycigny pewn niewielk grup wietnych badaczy i mylicieli, ktrzy zostali czonkami otaczajcego go krgu wiedeskiego. Z powodu zoonoci i nowatorstwa przedmiotu, jak te niezalenoci intelektualnej najwybitniejszych uczniw Freuda, ruch psychoanalityczny od samego pocztku obfitowa w kontrowersje i rnice zda. Z biegiem lat kilku znamienitych nastpcw Freuda, dobrowolnie lub pod przymusem, opucio ten ruch i zaoyo wasne szkoy. Ciekawe e w udoskonaleniach dokonanych przez owych sawnych odszczepiecw znalazy si liczne elementy z prezentowanej tutaj struktury teoretycznej. Byy one jednak przedstawiane jako wzajemnie wykluczajce si moliwoci i nie wczono ich do gwnego nurtu psychoanalizy i psychologii akademickiej. Nie trzymajc Si rzeczywistej, historycznej kolejnoci wydarze, omwi obecnie owe teoretyczne i praktyczne odstpstwa od klasycznej psychoanalizy, wedug poziomw wiadomoci, ktre stanowiy gwny orodek ich zainteresowania. Psychologia indywidualna Alfreda Adlera , tak samo jak freudowska psychoanaliza, ograniczaa si do poziomu biograficznego ale rniy si one w punkcie widzenia. W przeciwiestwie do deterministycznych akcentw Freuda podejcie Adlera byo wyranie teleologiczne i finalistyczne. Freud zagbia si w aspekty historyczne i przyczynowe patogenezy nerwic oraz innych zjawisk psychicznych, podczas gdy Adlera interesowaa ich intencja i kocowy cel. Wedug niego nadrzdn prawidowoci w kadej nerwicy jest wyimaginowany cel stania si "penym czowiekiem". Popdy seksualne i skonnoci do rnego rodzaju zbocze pciowych, podkrelane przez Freuda, stanowi wycznie wtrny wyraz tej wiodcej zasady. Istniejca w yciu wyobraeniowym neurotyka przewaga materiau seksualnego to po prostu jzyk, modus dicendi, wyraajcy denie do mskiego celu. Ten pd ku wyszoci, peni l doskonaoci odzwierciedla gbok potrzeb kompensacji bezgranicznego uczucia niszoci i niekompetencji. Psychologia indywidualna Adlera w dynamice nerwicy kadzie silny nacisk na "konstytucjonalne upoledzenie" niektrych narzdw lub ukadw, ktre moe by morfologiczne lub czynnociowe. Denie do wyszoci i sukcesu przebiega zawsze wedug pewnego subiektywnego wzorca. Opiera si on na spostrzeganiu wasnej osoby i samoocenie, a metody, jakich uywa si do jego spenienia, s odbiciem konkretnych okolicznoci ycia, zwaszcza wyposaenia biologicznego danej osoby i jej rodowiska z wczesnego dziecistwa. Koncepcja niszoci u Adlera jest szersza ni si na pierwszy rzut oka wydaje; oprcz innych elementw obejmuje take niepewno i lek. Podobnie denie do wyszoci to w ostatecznym rozrachunku pragnienie osignicia doskonaoci i spenienia, powodujce rwnie poszukiwanie sensu w yciu. Gbszym wymiarem, jaki skrywa si za kompleksem niszoci, jest wspomnienie dziecicej bezradnoci, na dnie ktrego znajduje si bezsilno wobec dyktatu mierci. Kompleks niszoci moe przez mechanizm nadkompensacji prowadzi do wybitnych osigni, a w szczeglnoci wykreowa geniusza. Ulubionym przykadem Adlera by jkajcy si, naznaczony tikiem chopiec Demostenes, ktry zosta najpotniejszym mwc wszechczasw. W mniej pomylnych przypadkach taki mechanizm moe spowodowa nerwice. W przeciwiestwie do freudowskiej wizji czowieka jako istoty podzielonej i kierowanej przez swoj przeszo, koncepcja Adlera ukazuje intencjonalny ukad organiczny, majcy za cel samorealizacje i spoeczne przetrwanie. Jednostk i jej przetrwanie naley rozumie w kategoriach dynamicznie splecionych procesw somatycznych, psychicznych i spoecznych. Z potrzeby jednostki, aby wczy si we wsplnot i zarazem odrnia si od niej, wynika konkretny wzorzec czynnego przystosowania. Dziecko, wzrastajc, wybiera z wasnej skomplikowanej historii pewien konsekwentny i spjny styl ycia. Wedug Adlera, procesy wiadome i niewiadome nie stoj wzgldem siebie w sprzecznoci, stanowi one dwa oblicza wsplnego systemu, suce temu samemu celowi. Zdarzenia, ktre do niego nie pasuj, s uznawane za niewane i zostaj zapomniane. Jestemy niewiadomi myli i uczu, ktre bolenie zaprzeczaj naszemu wyobraeniu o sobie. Gwny problem nie polega na tym, e ludzie s pionkami dla historycznie zdeterminowanych si swojej niewiadomoci, ale e s oni niewiadomi celw i wartoci, ktre sami stworzyli lub przyjli. Adler kadzie ogromny nacisk na uczucia spoeczne jako wane kryterium zdrowia psychicznego. Zdrowy styl ycia jest ukierunkowany na osigniecie kompetencji i spoecznego powodzenia przez dziaania na rzecz dobra ogu. Koncepcja normalnego rozwoju obejmuje unikalny, spjny wewntrznie, aktywny i twrczy styl ycia, denie do subiektywnie pojmowanego celu, przyrodzone
29

poczucie wsplnoty i zdolno do ycia spoecznego. Dyspozycj neurotyczn powoduje nadopiekuczo lub zaniedbywanie w historii dziecistwa, ewentualnie jedno i drugie. Prowadzi to do negatyw nego obrazu siebie, poczucia bezsilnoci i wizji rodowiska spoecznego jako czego z gruntu nieprzyjaznego, wrogiego, karzcego, pozbawiajcego, stawiajcego dania lub przeszkody. Wskutek tego u niepewnej siebie jednostki rozwija si prywatny styl ycia: manipulujcy, skoncentrowany na sobie i nie wspdziaajcy; a nie ten, ktry jest odbiciem zdrowego rozsdku i czy si z dobrem wsplnoty. Adler wyczerpujco omwi rne rodzaje i przejawy "prywatnego mylenia" u nerwicowcw, psychotykw, naogowcw i przestpcw. Oglnie rzecz biorc, obserwacja i opis niepowtarzalnej jednostki zawsze interesoway go bardziej ni kryteria diagnostyczne i kliniczne klasyfikacje. Wedug niego neurotyk nie moe sobie poradzi z trudnociami i cieszy si yciem spoecznym, poniewa na skutek dowiadcze dziecicych wyksztaci skomplikowan prywatn map, ktra pierwotnie sprawowaa funkcj ochronn. Prywatna mapa posiada wewntrzn spjno i jest oporna na zmiany, poniewa stanowi jedyny wzorzec przystosowawczy, jaki dana osoba bya w stanie skonstruowa. Jednostka obawia si stawi czoa nowym, korygujcym dowiadczeniom, wci uznajc za uzasadnione i oglnie suszne mnstwo wadliwych zaoe na temat ludzi i wiata, jakie wynikaj z jej uprzedze. O ile nerwicowiec c ierpi z powodu poczucia rzeczywistego lub wyimaginowanego niepowodzenia, to psychotyk nie przyjmuje rzeczywistoci spoecznej jako definitywnego kryterium, uciekajc si w zamian do wiata osobistych fantazji, ktre rekompensuj mu poczucie beznadziejnoci i rozpaczy, gdy nie uzyska znaczenia w realnym wiecie. W swojej praktyce terapeutycznej Adler szczeglnie podkrela czynn role terapeuty. Przyblia on pacjentowi wsplnot, analizowa jego styl ycia i cele, sugerowa konkretne zmiany, zachca, wscza nadzieje, przywraca u pacjenta wiar w siebie i wspomaga go w dostrzeganiu wasnej mocy i kompetencji. Uwaa on, e dla skutecznej przebudowy osobowoci pacjenta kluczowe jest zrozumienie ze strony terapeuty wgld pacjenta we wasne motywacje, intencje i cele nie by warunkiem zwrotu terapeutycznego. Adler uwaa freudowskie pojcie przeniesienia za mylne i zwodnicze, za zbdn przeszkod dla postpu leczenia. Podkrela, e terapeuta powinien by ciepy, godny zaufania, niezawodny, tu i teraz zainteresowany dobrem pacjenta. Ciekaw perspektyw i nowe spojrzenie na teoretyczny spr midzy Adlerem a Freudem wniosy spostrzeenia z psychoterapii z uyciem LSD i z innych podej bazujcych na dowiadczaniu. Oglnie mwic, caa ich polemika opiera si na bdnym przewiadczeniu, e mona zredukowa bogactwo psychiki do kilku prostych zasad podstawowych. w kamie wgielny mechanistycznej nauki obecnie odrzuca si nawet w stosunku do materialnej rzeczywistoci w fizyce, co pokazuje 30 przykad filozofii przyrody typu bootstrap Geoffrey'a Chewa . Psychika ludzka jest tak zoona, e mona skonstruowa wiele rnych teorii, z ktrych kada bdzie si wydawaa logiczna, spjna i obrazujca pewne najistotniejsze spostrzeenia, a rwnoczenie niezgodnych z sob lub zaprzeczajcych sobie nawzajem. Konkretnie mwic, nieporozumienia miedzy psychoanaliz a psychologi indywidualn wskazuj na nieznajomo spektrum wiadomoci i zrnicowania jego poziomw. Oba systemy s w tym sensie niepene i powierzchowne, poniewa dziaaj tylko na poziomie biograficznym i nie uznaj sfery okooporodowej i pozaosobowej. Projekcje rozmaitych elementw z tych niedocenianych obszarw psychiki pojawiaj si wic w obydwu systemach w postaci znieksztaconej i rozmytej. Spr o znaczenie popdu pciowego lub woli mocy i protestu mskiego tylko dopty okazuje si istotny i nie do pokonania, "Dopki znajomo psychiki ogranicza si do poziomu biograficznego, pomijajc dynamik matryc perinatalnych. Jak to ju opisano, intensywne pobudzenie pciowe (obejmujce komponenty oralne, analne, uretralne i genitalne) oraz poczucie bezradnoci przechodzce w agresywn samoobron, stanowi integralne i niezbywalne aspekty dynamiki BPM III. Mimo e w przypadku procesu odrodzenia przez mier moe raz istnie wikszy nacisk na 32 seksualny aspekt ujawniajcej si perinatalnoci , a raz na jej aspekt mocy, to obydwa s nierozerwalnie splecione. Jako dobitny przykad mona tutaj poda omawiane w innym miejscu (s. 33 351-2) studium profilu seksualnego mczyzn bdcych u wadzy . Gbsze rda patologii seksualnej mona odnale w trzeciej matrycy okooporodowej, gdzie silnemu pobudzeniu libido towarzyszy miertelny lk, bl, agresja i zetknicie z substancjami ciaa. Poczucie niekompetencji, niszoci i niskiej samooceny mona poza biograficznymi uwarunkowaniami z wczesnego dziecistwa odnosi do bezradnoci dziecka w zagraajcej yciu, obezwadniajcej sytuacji porodu. Tak wic z powodu niewystarczajcej gbi swoich podej zarwno Freud, jak i Adler skoncentrowa si wybirczo na odmiennych typach si psychicznych, ktre na gbszym poziomie stanowi dwa oblicza tego samego procesu.
31

Podstawowy wtek przemian okooporodowych wiadomo mierci, wywiera doniosy wpyw na obydwu badaczy. Freud w swoich ostatecznych sformuowaniach teoretycznych zakada istnienie 34 popdu mierci jako decydujcej siy w psychice. Biologistyczny akcent uniemoliwia mu dostrzeenie szansy na psychiczne pokonanie mierci, stworzy wic ponury, pesymistyczny obraz natury czowieka. Wtek mierci odgrywa rwnie wan rol w jego yciu osobistym, cierpia on bowiem na ostr tanatofobi. ycie i praca rwnie znajdoway si pod silnym wpywem problematyki mierci. Niemono uchronienia si przed mierci i jej kontrolowania uwaa za najgbszy rdze poczucia niekompetencji. W zwizku z tym zwraca uwag fakt, e Adler zdawa sobie spraw, i na jego decyzje o zostaniu lekarzem czonkiem zawodu usiujcego sprawowa kontrole nad mierci i przezwyciy j gboko wpyno przeycie z pogranicza mierci, jakie mia w wieku okoo piciu lat. Moliwe, e ten sam czynnik zadziaa niczym pryzmat, nadajc ksztat jego teoretycznym rozwaaniom. Biorc pod uwag dane z terapii gbi bazujcej na dowiadczaniu, uporczywe denie do zewntrznych celw i pogo za sukcesem w wiecie posiadaj nik warto dla przezwycienia poczucia niekompetencji i niskiej samooceny, niezalenie od tego, jaki okae si rzeczywisty skutek tych poczyna. Poczucia niszoci nie da si rozwiza dziki zmobilizowaniu si do nadkompensacji, tylko w drodze konfrontacji z tym przeyciem i poddania si mu. Zostaje ono wwczas przetrawione w procesie mierci i odrodzenia ego, a dziki uwiadomieniu sobie swej uniwersalnej tosamoci wyania si nowa wizja wasnej osoby. Prawdziwa odwaga polega na umiejtnoci poddania si temu przeraajcemu procesowi konfrontacji z sob samym, a nie na heroicznej pogoni za zewntrznymi celami. Jeli nawet jednostce nie powiedzie si odkrycie swojej prawdziwej tosamoci wewnt rz siebie, to wszelkie prby nadania yciu sensu przy pomocy zewntrznych osigni i manipulowania otaczajcym wiatem stanowi obkacz krucjat daremn i ostatecznie wymierzon przeciw sobie. Innym wanym odszczepiecem psychoanalizy by austriacki psychiatra i dziaacz polityczny, Wilhelm Reich. Popierajc gwn tez Freuda o wyjtkowym znaczeniu czynnikw seksualnych w etiologii nerwic, zasadniczo przeksztaci jego pogldy przez zaakcentowanie "ekonomiki seksualnej" rwnowagi midzy gromadzeniem a rozadowaniem energii, czyli pobudzeniem pciowym a odpreniem. Wedug Reicha, na rzeczywist nerwic skada si powstrzymywanie odczu seksualnych oraz postawa charakterologiczna, ktra temu towarzyszy; symptomy kliniczne to tylko jej zewntrzne przejawy. Pocztkowe urazy i odczucia seksualne s utrzymywane pod kontrol przez skomplikowany wzorzec chronicznych napi miniowych "pancerz charakteru". Termin "opancerzenie" odnosi si do funkcji ochrony jednostki z zewntrz i od wewntrz przed bolesnymi i przeraajcymi przeyciami. Decydujcym czynnikiem, ktry przyczynia si do niepenego szczytowania seksualnego i zastoju bioenergii, jest dla Reicha represyjny wpyw spoeczestwa. Jednostka nerwicowa utrzymuje rwnowag dziki ^wizaniu nadmiaru energii w napiciach mini, ograniczajc w ten sposb pobudzenie seksualne. Zdrowa jednostka nie posiada podobnego ograniczenia; jej energia nie zostaa uwiziona w opancerzeniu miniowym i moe swobodnie przepywa. Wkad Reicha w zakresie terapii posiada doniose znaczenie i nieprzemijajc warto. Rozczarowanie metod psychoanalizy doprowadzio go do zbudowania systemu zwanego "analiz 36 charakteru", a pniej "analityczn wegetoterapi charakteru" . Byo to radykalne odstpstwo od klasycznych metod Freuda, poniewa koncentrowao si na leczeniu nerwic z punktu widzenia biofizyki i zawierao elementy fizjologii. Reich, aby uruchomi stoczone energie i usun bloki, stosowa hiperwentylacj, szereg manualnych zabiegw na ciele i bezporedni kontakt fizyc zny. Wedug niego, celem terapii bya zdolno pacjenta do zupenego poddania si spontanicznym, mimowolnym ruchom ciaa, ktre zwykle towarzysz procesowi oddychania. Jeeli do tego dojdzie, to fale oddechu generuj falujcy ruch ciaa, ktry Reich nazywa "odruchem orgazmu". By przekonany, e pacjenci, ktrym si to udao podczas terapii, s pniej zdolni do penego oddania si w sytuacji seksualnej, osigajc stan cakowitego zaspokojenia. Peny orgazm rozadowuje cay nadmiar energii organizmu, a pacjent uwalnia si od objaww. W miar tworzenia swoich teorii i prb wprowadzenia tych pogldw w ycie, Reich stawa si coraz bardziej kontrowersyjny. Znajc represjonujc funkcj spoeczestwa za jeden z gwnych czynnikw zaburze emocjonalnych, czy swoj nowatorsk prace w psychoterapii z radykaln dziaalnoci polityczn jako czonek partii komunistycznej. W kocu doszo do zerwania przez niego zarwno z krgami psychoanalitykw, jak i z ruchem komunistycznym. Nazwisko Reicha zostao usunite z listy czonkw Midzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego po utarczce z Freudem. Do wydalenia go z szeregw partii komunistycznej doprowadzio opublikowanie przez niego 37 wnikliwej krytyki grupowej psychologii faszyzmu . W pniejszych latach Reich by coraz bardziej
35

pewien istnienia podstawowej energii kosmicznej, bdcej rdem trzech gwnych sfer istnienia, ktre z niej powstaj w zoonym procesie rnicowania: energii mechanicznej, masy nieorganicznej i 38 materii oywionej . Energie te, ktr Reich nazwa argonem, mona zademonstrowa wizualnie, termicznie, elektroskopowo i przy uyciu licznikw Geigera -Mullera. Rni si ona od energii elektromagnetycznej, a jedn z jej gwnych wasnoci jest pulsowanie. Wedug Reicha dynamika orgonu i zwizek midzy "pozbawion masy energi orgonu" a "energi orgonu, ktra staa si materi" jest zasadniczy dla wszystkich rzeczywicie funkcjonalnych uj wszechwiata, przyrody i ludzkiej psychiki. Przepyw orgonu i jego dynamiczne nakadanie si potrafi wyjani ta k odmienne zjawiska, jak powstawanie czstek subatomowych, pochodzenie istot ywych, wzrost, przemieszczanie si, aktywno pciow i procesy rozrodcze, zjawiska psychiczne, tornada, zorze polarne i narodziny galaktyk. Reich zaprojektowa specjalne akumulatory orgonu, zasobniki, ktre jak twierdzi, zbieray i zagszczay orgon do uycia w celach terapeutycznych. Leczenie orgonem opiera si na zaoeniu, e soma i psyche s bioenergetycznie zakorzenione w pulsujcym ukadzie przyjemnoci (krew i aparat wegetatywny) odwouje si ono do wsplnego rda funkcji psychicznych i somatycznych. Terapia orgonem nie jest wic ani terapi psychologiczn, ani fizjologiczno -chemiczn, ale raczej terapi biologiczn, ktra zajmuje si zakceniami pulsacji w ukadzie wegetatywnym. Dzieo Wilhelma Reicha, ktre ruszyo pocztkowo jako wybitnie nowatorski eksperyment terapeutyczny, wkraczao stopniowo w coraz Bardziej oddalone dziedziny: fizyki, biologii, biopatii komrkowej, abiogenezy, meteorologii, astronomii i rozwaa filozoficznych. Zakoczenie jego burzliwej kariery naukowej byo tragiczne. Poniewa stosowa on i doradza uycie generatorw orgonu, przeciw ktrym wypowiedziaa si Komisja Kontroli ywnoci i Lekw, popad w powany zatarg z rzdem Stanw Zjednoczonych. Ustawicznie nkany, dwukrotnie trafia do wizienia, gdzie w kocu zmar na atak serca. Z punku widzenia koncepcji przedstawionych w niniejszej ksice wydaje si, e Reich najwikszy wkad wnis w dziedzin przemian bioenergetycznych oraz zalenoci ps ychosomatycznych w .trakcie powstawania zaburze emocjonalnych i ich leczenia. By on w peni wiadom istnienia ogromnych energii u podoa objaww nerwicowych i nieskutecznoci wzgldem nich metod czysto werbalnych. Nieprzemijajc warto ma rwnie jego koncepcja opancerzenia i roli uminienia w nerwicach. Obserwacje z terapii wykorzystujcej LSD potwierdzaj podstawowe reichowskie koncepcje zastoju energii oraz zaangaowania ukadu miniowego i wegetatywnego podczas nerwicy. Dowiadczeniom konfrontacji pacjenta z wasnymi problemami psychicznymi towarzysz na og gwatowne dreszcze, drenie, rzucanie si, wygicia i przeduone Utrzymywanie si niezwykych pozycji ciaa, grymasy twarzy, wydawanie dwikw, a nawet sporadyczne wymioty. To zupenie oczywiste, e psychiczne aspekty tych przemian, takie jak: elementy spostrzeeniowe, emocjonalne czy ideacyjne, oraz dramatyczne przejawy fizjologiczne s nawzajem cile powizane, stanowic dwie strony tego samego procesu. Podstawowa rnica midzy teori Reicha a moim wasnym punktem widzenia polega na odmiennej interpretacji. Wilhelm Reich kad spory nacisk na postpujce gromadzenie si i zastj energii seksualnej w 39 organizmie, spowodowane zakcajcym oddziaywaniem spoeczestwa na peny orgazm . Libido, wskutek powtarzajcego si niezupenego rozadowania, zostaje zablokowane w ciele i ostatecznie znajduje zboczony wyraz w szeregu zjawisk patologicznych, od psychonerwic a po sadomasochizm. Skuteczna terapia wymaga zatem uwolnienia powstrzymywanej energii libido, rozpuszczenia "cielesnego pancerza" i osignicia cakowitego orgazmu. Obserwacje z prac z LSD wykazuj jasno, e w rezerwuar energetyczny nie jest skutkiem chronicznego zastoju seksualnego, jaki wynika z niepenych orgazmw. Wydaje si raczej, e sporo z tej energii stanowi potne siy z okooporodowego poziomu niewiadomoci. Energie uwalniane w trakcie terapii najlepiej rozwaa pod ktem spnionego wyadowania nadmiernych pobudze neuronw, ktre spowodowa stres, bl, strach i duszenie si podczas porodu. Najgbsz podstaw dla pancerza charakteru przewanie 40 bywa wchoniecie dynamicznego konfliktu miedzy zalewem nadpobudzenia neuronw, ktre towarzyszy procesowi porodowemu, a nie sabncym sptaniem prze/ drogi rodne, co uniemoliwia waciw reakcje i rozadowanie na obwodzie. Rozpuszczenie pancerza w duym stopniu zbiega si z zakoczonym odrodzeniem przez mier, chocia niektre jego elementy posiadaj jeszcze gbsze rdo w sferach pozaosobowych. Energie perinataln mona pomyli z zakleszczonym libido, poniewa BPM III posiada wydatny komponent seksualny, jak te z powodu podobiestwa miedzy schematem porodu a szczytowaniem seksualnym. Uaktywniona energia perinataln poszukuje rozadowania na obwodzie, a narzdy pciowe stanowi jeden z jego najbardziej logicznych i najwaniejszych kanaw. To wanie, jak si wydaje, przygotowuje grunt dla bdnego koa: agresja, strach i poczucie winy zwizane z trzeci

matryc perinataln zakcaj zdolno do penego orgazmu i na odwrt, brak lub niepeno szczytowania seksualnego blokuje istotny zawr bezpieczestwa dla energii porodowych. Sytuacja wyglda zatem przeciwnie ni sugerowa Reich. Nie jest tak, e zakcajce peny orgazm czynniki spoeczne i psychiczne prowadz do nagromadzenia i zastoju energii pciowej, ale gboko usadowione energie okooporodowe zakcaj prawidowe szczytowanie oraz powoduj trudnoci psychiczne i midzyludzkie. Aby naprawi ten stan, trzeba rozadowa te potne energie w nieseksualnej sytuacji terapii i zredukowa je do poziomu, z jakim pacjent wraz z partnerem mog sobie swobodnie poradzi w kontekcie seksualnym. Wiele omawianych przez Reicha zjawisk, poczynajc od sadomasochizmu a po zbiorow psychologie faszyzmu, mona precyzyjniej wyjani za pomoc dynamiki okooporodowej anieli przez niepeny orgazm i zakleszczenie energii seksualnej. Rozwaania Reicha, jakkolwiek niekonwencjonalne i czasem nieuporzdkowane, nieraz w swej istocie zgadzaj si z najnowszymi osigniciami w nauce. W swoim ujciu przyrody przybliy si on do wiatopogldu sugerowanego przez fizyk relatywistyczno-kwantow, podkrelajc obecn u podstaw jedno, koncentrujc si bardziej na procesie i ruchu ni na substancji i trwaej strukturze, 41 oraz uznajc czynn role obserwatora . Pogldy Reicha na temat wsplnego pochodzenia materii nieorganicznej, ycia, wiadomoci i wiedzy przypominaj niekiedy filozoficzne rozwaania Da -vida 42 Bohma . Jego argumenty przeciwko uniwersalnej susznoci zasady entropii i drugiego prawa termodynamiki w gruncie rzeczy przypominaj wnioski pynce ze cisej, metodycznej pracy 43 Prigogine'a i jego wsppracownikw . W dziedzinie psychologii Reich bliski by odkrycia, zarwno w teorii jak i w praktyce, okooporodowej sfery niewiadomoci. Jego praca o opancerzeniu miniowym, omwienie zagroe zwizanych z nagym usuniciem pancerza i koncepcja cakowitego orgazmu jawnie dotycz wanych skadnikw dynamiki okooporodowej. Wykaza on jednak arliwy opr wobec jej najistotniejszych skadnikw: psychicznej wagi dowiadcze narodzin i mierci. Uwidocznio si to w jego zapalczywej obronie nadrzdnej roli genitalnoci oraz w odrzuceniu koncepcji urazu narodzin Ranka, pogldw Freuda dotyczcych mierci i zaoe Abrahama na temat psychicznej potrzeby kary. Reich na rne sposoby balansowa na krawdzi zrozumienia transpersonalnoci . Wyranie zbliy si do wiadomoci uniwersalnej, co znalazo wyraz w jego przemyleniach na temat orgonu. Prawdziw religi byo dla niego nieopancerzone, oceaniczne stopienie si z dynamik wszechwiatowej energii orgonu. W jaskrawym przeciwiestwie do filozofii wieczystej pojmowanie tej kosmicznej energii przez Reicha byo dosy konkretne orgon by moliwy do zmierzenia i mia okrelone waciwoci fizyczne. Reich nigdy nie doszed do prawdziwego zrozumienia i uznania wielkich, wiatowych filozofii ducha. W swych zapalczywych, krytycznych dygresjach zwrconych przeciw duchowoci zdawa si myli mistycyzm z pewnymi powierzchownymi i znieksztaconymi 45 wersjami dominujcych doktryn religijnych. W swoich polemikach sprzeciwia si wiec dosownej wierze w ogoniaste diaby z widami, skrzydlate anioy, bezksztatne, niebieskoszare duchy, grone potwory, niebo i pieko. Zdyskredytowa je nastpnie jako projekcje nienaturalnych, wyp aczonych dozna w narzdach, a w ostatecznym rozrachunku jako bdne spostrzeganie kosmicznego przepywu energii orgonu. W analogiczny sposb Reich twardo wystpowa rwnie przeciw zainteresowaniu mistycyzmem u Junga i jego skonnociom do spirytualizowan ia psychologii. Dla Reicha skonnoci mistyczne byy wyrazem opancerzenia i powanych zakce ekonomiki orgonu. Poszukiwanie mistyczne mona wiec sprowadzi do nie zrozumianych popdw biologicznych. Zatem: "Strach przed mierci i umieraniem jest tosamy z niewiadomym orgazmem, lekiem i domniemanym popdem mierci. Tsknota za rozpyniciem si, za nicoci, to niewiadome 46 wyczekiwanie na orgazmiczne uwolnienie" . "Bg jest wyobraeniem naturalnych si yciowych, bioenergii u czowieka i nigdzie nie wyraa si tak jasno, jak w szczytowaniu seksualnym. Z kolei diabe jest reprezentacj opancerzenia, ktre prowadzi do wypacze i znieksztacenia tych si 47 yciowych" . W bezporednim przeciwiestwie do obserwacji psychodelicznych Reich utrzymywa, e dowiadczenia mistyczne zanikaj jeli terapia zdoa rozpuci pancerz. Jego zdaniem "potencji 48 orgazmicznej spotyka si u mistykw nie wicej ni mistycyzmu u orgazmicznie potentnych" . System psychologii i psychoterapii stworzony przez Otto Ranka stanowi znaczn e odstpstwo od gwnego nurtu freudowskiej psychoanalizy. Oglnie koncepcje Ranka s humanistyczne i woluntarystyczne, podczas gdy podejcie Freuda jest redukcjonistyczne, mechanistyczne i deterministyczne. cilej mwic, gwne obszary niezgodnoci to podkrelenie przez Ranka wyjtkowego znaczenia urazu porodowego w porwnaniu z dynamik seksualn, zaprzeczenie zasadniczej roli kompleksu Edypa i koncepcja ego jako autonomicznego przedstawiciela woli, a nie jako niewolnika id. Rank zaproponowa rwnie zmiany w technice psychoanalizy, ktre byy rwnie
44

radykalne i gbokie, jak jego wkad teoretyczny. Podsun on myl, e werbalne podejcie w psychoterapii ma ograniczon warto, powinien natomiast wystpowa nacisk na przeywanie. Wedug niego, najwaniejsze byo, eby podczas terapii u pacjenta ponownie oy uraz narodzin w 49 przeciwnym razie nie mona uwaa, e leczenie zostao zakoczone . Jeli chodzi o role urazu porodowego w psychologii, to waciwie Freud jako pierwszy zwrci uwag, e moe on stanowi pierwowzr i rdo dla wszystkich pniejszych lkw. Omawia to zagadnienie w kilku swoich publikacjach, ale odmwi przyjcia skrajnych sformuowa Ranka. Istniaa take powaniejsza rnica w koncepcji urazu narodzin w rozumieniu Freuda i Ranka. Podczas gdy Freud w charakterze rda lku podkrela wyjtkowe trudnoci fizjologiczne zwizane z procesem porodu, to Rank wiza lk z oddzieleniem si od ona matki jako rajskiego stanu dostpnej, bezwarunkowej gratyfikacji. Rank dopatrywa si w urazie narodzin podstawowej przy, czyny odpowiedzialnej za fakt, e rozka stanowi najboleniejsze i najbardziej przeraajce przeycie czowieka. Wedug niego, wszystkie pniejsze frustracje czstkowych popdw mona uwaa za pochodne tego pierwotnego urazu. Wikszo wydarze przeywanych przez jednostk jako urazowe, wywodzi swoj patogenn moc z podobiestwa do porodu. Cay okres dziecistwa mona widzie jako nieustanne prby psychicznego odreagowania i pokonania tego zasadniczego urazu. Dziecic seksualno mona zreinterpretowa jako pragnienie powrotu do ona matki, towarzyszcy temu lek i ciekawo dziecka, skd si wzio. Rank nie poprzestawa na tym. Wierzy on, e cae ycie psychiczne czowieka posiada pocztek w pierwotnym lku i pierwotnym wyparciu wywoanym przez uraz narodzin. Zasadniczy konflikt w czowieku polega na chci powrotu do ona i rwnoczesnym strachu przed tym pragnieniem. Wskutek tego kada zmiana sytuacji z przyjemnej na przykr bdzie powodowaa odczuwanie lku. Rank zaproponowa odmienn od freudowskiej interpretacj marze sennych. Sen jest stanem, ktry przypomina ycie podowe, a marzenia senne mona potraktowa jak prby ponownego przeycia urazu porodowego i cofnicia si do stanu prenatalnego. W znacznie wikszym stopniu ni sama czynno spania stanowi one psychiczny powrt do ona matki. Analiza marze sennych dostarcza najsilniejszego potwierdzenia psychicznej wagi urazu narodzin. Podobnie te kamie wgielny teorii Freuda, kompleks Edypa, zosta zreinterpretowany z n aciskiem na uraz narodzin i pragnienie powrotu do macicy. Sednem mitu o Edypie jest tajemnica pochodzenia czowieka, ktr Edyp usiuje rozwika przez powrt do matczynego ona. Dzieje si to nie tylko dosownie w akcie maestwa i pciowego zczenia z wasn matk, ale i symbolicznie, przez jego lepot oraz zniknicie w skalnej szczelinie wiodcej do Zawiatw. W psychologii Ranka uraz narodzin odgrywa take kluczow rol w sferze pciowoci. Jego znaczenie opiera si na rzdzcym ludzk psychik, gbokim pragnieniu powrotu do ycia podowego. Wikszo rnic midzy pciami mona wyjani dziki zdolnoci kobiet do odtworzenia procesu rozrodczego we wasnym cite i do znalezienia niemiertelnoci w prokreacji, podczas gdy dla mczyzn seks jest symbolem ich miertelnoci, a sia polega na neseksualnej inwencji twrczej. Analizujc kultur ludzkoci, Rank odkry w urazie narodzin potn si psychiczn, jaka kryje si za religi, sztuk i histori. Kada forma religii ostatecznie skania si ku powtrn emu wprowadzeniu pierwotnego, wspierajcego i ochraniajcego stanu symbiotycznego poczenia w macicy. Najgbszym rdem sztuki jest "autoplastyczna imitacja" wasnego wzrastania i pochodzenia z matczynego ciaa. Sztuka, bdc przedstawieniem rzeczywistoci, a rwnoczenie jej zaprzeczeniem, jest szczeglnie skutecznym rodkiem do radzenia sobie z owym naczelnym urazem. Historia ludzkich domostw, poczwszy od poszukiwania prymitywnych kryjwek, a po wyszukane konstrukcje architektoniczne, stanowi odbicie instynktownych wspomnie ciepego, ochraniajcego ona. Posugiwanie si narzdziami i broni w kocowym rozrachunku opiera si na "nienasyconej chci, aby cakowicie wedrze si do wntrza matki". Psychoterapia z uyciem LSD i inne metody terapii gbi bazujcej na dowiadczaniu przyniosy przekonujce poparcie dla oglnej tezy Ranka w sprawie wyjtkowej psychicznej wagi urazu narodzin. Niemniej jednak niezbdne s znaczce przeksztacenia rankowskiego ujcia w celu zwikszenia jego zgodnoci z rzeczywistymi obserwacjami klinicznymi. Teoria Ranka koncentruje si wok elementw oddzielenia si od matki i utraty matczynego ona jako gwnych traumatycznych cech porodu. Dla niego sedno urazu polega na tym, e stan postnatalny jest znacznie mniej podany ni prenatalny. Poza macic dziecko spotyka si z nieregularnym dostarczaniem pokarmu, nieobecnoci matki, wahaniami temperatury i gonymi haasami. Musi ono oddycha, przeyka pokarm i pozbywa si produktw przemiany materii.

W pracy z uyciem LSD sytuacja okazuje si znacznie bardziej zoona. Narodziny s urazowe nie tylko i wycznie dlatego, e dziecko przenosi si z rajskiego stanu wewntrz ona w nieprzyjazne warunki otaczajcego wiata samo przejcie przez drogi rodne pociga nieznony stres fizyczny i emocjonalny oraz bl. Freud podkrela ten fakt w swoich pierwotnych rozwaaniach na temat narodzin, tymczasem Rank zaniedba go niemal zupenie. W pewnym sensie koncepcja urazu narodzin Ranka znajduje zastosowanie w przypadku osoby urodzonej przez cesarskie ciecie, a nie w drodze fizjologicznego porodu. Niemniej jednak wikszo stanw patologicznych jest zakorzeniona w dynamice BPM II i BPM III, bdcej obrazem przey rozgrywajcych si w cigu paru godzin, jakie oddzielaj niezakcony stan w onie matki od ycia postnatalnego w zewntrznym wiecie. W trakcie ponownego przeywania i integrowania urazu porodowego jednostka moe usilnie tskni za powrotem do macicy lub przeciwnie, za zakoczeniem porodu i wydostaniem si z drg rodnych, zalenie od etapu odsaniania si sfery perinatalnej. Skonno do uzewntrzniania i rozadowywania nagromadzonych uczu i energii powstaych podczas akcji porodowej stanowi donios si? motywacyjn dla obszernej skali ludzkich zachowa. Jest tak zwaszcza w przypadku agresji i sadomasochizmu, dwch stanw, ktrych interpretacja u Ranka bya szczeglnie nieprzekonujca. Ponadto tak samo jak Freudowi, Adlerowi i Reichowi brakuje mu autentycznego zrozumienia dla sfer pozaosobowych. Pomimo wszystkich wymienionych niedocigni, odkrycie przez Ranka psychologicznej wagi urazu narodzin i wielu z jego nastpstw byo naprawd wybitnym osigniciem, ktre o cae dziesiciolecia wyprzedzao wyniki bada z uyciem LSD. Ciekawe bdzie odnotowanie, e kilku innych badaczy psychoanalitykw dostrzego znaczenie rnych aspektw urazu porodowego. Nandor Fodor w swojej pionierskiej ksice The Search for the 50 Beloved bardzo dokadnie opisa zwizki miedzy rnymi aspektami procesu porodu a szeregiem cikich objaww patologicznych, w sposb, ktry wykazuje daleko idc zgodno z danymi z bada 51 psychodelicznych. Lietaert Peerbolte wyda obszern pozycj pt. Prenatal Dynamics , w ktrej omwi szczegowo swoje wyjtkowe wgldy w psychologiczne znaczenie ycia prenatalnego i dowiadczenia narodzin. Temat ten zajmuje duo miejsca w szeregu oryginalnych i pomysowych, 52 cho raczej spekulatywnych i mniej ugruntowanych klinicznie ksiek Francisa Motta . Wykaz synnych odszczepiecw psychoanalizy byby niepeny bez Carla Gustawa Junga, ktry 53 by jednym z ulubionych uczniw Freuda, przeznaczonym na jego "nastpc tronu" w psychoanalizie. Zmiany wprowadzone przez Junga byy, jak dotd, najbardziej radykalne, a jego zasugi naprawd rewolucyjne. Nie bdzie przesad stwierdzenie, e jego praca posuna psychiatri rwnie daleko poza Freuda, jak odkrycia Freuda wyprzedzay jego wasne czasy. Psychologia analityczna Junga nie jest po prostu odmian czy przerbk psychoanalizy, stanowi ona zupenie now teori w psychologii i psychoterapii gbi. Jung by w peni wiadom, e jego odkry nie da si pogodzi z myl newtonowsko-kartezjask, i e wymagaj one dogbnej rewizji najbardziej fundamentalnych zaoe filozoficznych w zachodniej nauce. Powanie interesowa si rewolucyjnymi dokonaniami fizyki relatywistyczno-kwantowej i dokonywa owocnej wymiany zda z kilkoma jej twrcami. W przeciwiestwie do pozostaych teoretykw psychoanalizy. Jung posiad take autentyczne zrozumienie dla tradycji mistycznych oraz wielki szacunek dla duchowych w ymiarw psychiki ludzkiego istnienia. Jego pogldy s znacznie blisze systemowi teoretycznemu, ktry tu przedstawiam, ni wszystkie pozostae szkoy zachodniej psychoterapii. Jung by pierwszym psychologiem trans-personalnym, chocia tak siebie nie nazywa, a jego dorobek zostanie przedstawiony w podrozdziale na temat transpersonalnych uj psychoterapii. Niniejsz prezentacje wiata psychoterapii zakocz wzmiank o innej wybitnej postaci, czonku cisego krgu wiedeskiej grupy Freuda, Sandorze Ferenczim. Cho zazwyczaj nie umieszcza si go wrd psychoanalitycznych odszczepiecw, to jego pogldy sytuuj go wyranie poza obszarem klasycznej psychoanalizy. Poza tym jego poparcie dla Otto Ranka niezbicie dowiodo, e daleko mu do podporzdkowujcego si i ulegego kontynuatora Freuda. W swojej wasnej konstrukcji teoretycznej traktuje on powanie nie tyko zdarzenia okoo - i przedporodowe, ale take elementy rozwoju filogenetycznego. Bdc jednym z niewielu uczniw Freuda, ktrzy natychmiast przyjli jego koncepcje tanatosa, Ferenczi wczy rwnie do swego systemu teoretycznego metafizyczn analiz mierci. W znakomitym opracowaniu pt. Thalassa Ferenczi opisa ca ewolucje pci jako prb powrotu do matczynego ona. Wedug niego, podczas stosunku pciowego wspyjcy osobnicy podzielaj 55 satysfakcj komrek rozrodczych. Mczyni posiadaj przywilej penetracji matczynego ciaa
54

bezporednio i w dosownym znaczeniu, podczas gdy kobiety ywi si namiastkami w wyobrani lub 56 bdc w ciy utosamiaj si ze swymi dziemi. Taka jest istota "regresyjnego trendu Thalassy" , pragnienia powrotu do pocztkowego wodnego trybu ycia, ktry zosta zarzucony w pradawnych czasach. Generalnie wody podowe stanowi symbol wd oceanu wchonitego przez matczyne ono. Zgodnie z tym pogldem ssaki naziemne ywi gbokie, organiczne pragnienie cofnicia decyzji, ktr niegdy podjy, opuciwszy ycie oceaniczne i opowiedziawszy si za now form bytowania. Wanie takie rozwizanie miliony lat temu mogli rzeczywicie przeprowadzi przodkowie dzisiejszych wielorybw i delfinw. Ostatecznym celem wszelkiego ycia ma by jednak uzyskanie stanu charakteryzujcego si brakiem pobudliwoci, a na kocu osigniecie bezwadu wiata nieorganicznego. Niewykluczone, e mier" i umieranie nie s zupene i e zarodki ycia oraz skonnoci regresyjne znajduj si w ukrytej formie nawet wewntrz materii nieorganicznej. Mona by zatem wyobrazi sobie cay wiat organiczny i nieorganiczny jako ukad nieustannych fluktuacji od woli ycia do woli umierania, w ktrym nigdy nie zostaje osignita cakowita przewaga ani po stronie ycia, ani mierci. W ten sposb Ferenczi jawnie przyblia si do koncepcji filozofii wieczystej i mistycyzmu, chocia jego sformuowania zostay wyraone w jzyku nauk przyrodniczych. Przegld historyczny teoretycznych rnic w modym ruchu psychoanalitycznym jest bardzo wany z punktu widzenia pogldw przedstawianych w niniejszej ksice. Pokazuje on jasno, e wiele koncepcji, ktre na pierwszy rzut oka mog wyglda na zaskakujco nowe i bezprecedensowe w zachodniej psychologii, byo w tej czy innej formie powanie rozwaanych i namitnie dyskutowanych przez pierwszych twrcw psychoanalizy. Gwny wkad niniejszej ksiki nie polegaby zatem na stworzeniu cakowicie oryginalnej szkoy mylenia, tylko na ponownej ocenie rozmaitych uj w wietle wynikw wspczesnych bada nad wiadomoci oraz ich integracji i syntezie w duchu psychologii spektralnej.

Wstecz / Spis treci / Dalej Psychoterapia egzystencjalna i humanistyczna Do poowy XX wieku amerykaska psychiatria i psychologia zostay zdominowane przez dwie wpywowe teorie: psychoanaliz i behawioryzm. Jednake wzrastajca liczba wybitnych klinicystw, badaczy i mylicieli odczuwaa gbokie niezadowolenie z powodu mechanistycznej orientacji obu wymienionych szk. Skrajnym wyrazem owej tendencji byo wprowadzenie psychoterapii 57 egzystencjalnej do USA przez Rollo'a May'a oraz powstanie psychologii humanistycznej. Poniewa zarwno psychologia egzystencjalna, jak i humanistyczna podkrelaj wolno i znaczenie pojedynczych ludzkich istnie, to obydwa te kierunki w znacznym stopniu pokrywaj si. Oba wymienione ruchy s bardzo wane dla naszego omwienia, poniewa stanowi gwny pomost pomidzy nurtem akademickiej psychoterapii a pogldami wyraanymi w niniejszej ksice. Psychologia egzystencjalna posiada swoje historyczne pocztki w filozofii Soerena Kierkegaarda i fenomenologii Edmunda Husserla. Podkrela, e kada poszczeglna osoba jest wyjtkowa i niemoliwa do opisania w kategoriach jakiegokolwiek systemu naukowego czy filozoficznego. Jednostka posiada wolno wyboru, co powoduje, e jej przyszoci nie da si przewidywa, i co stanowi dla niej rdo leku. Centralnym wtkiem psychologii egzystencjalnej jest nieuchronno mierci. Fakt ten znalaz najbardziej wymowny wyraz w ksice Martina Heideggera opublikowanej w 58 1927 roku pt. Sein und Zeit . Zgodnie z jego opisem, istoty ludzkie zostay wrzucone w nieprzyjazny wiat i usiuj za wszelk cen osign cele, ktrych znaczenie bezlitonie przekreli mier. Mog one prbowa porzuci myl o tym ostatecznym przeznaczeniu, yjc w sposb powierzchowny i konwencjonalny, pozbawia to jednak autentycznoci ich egzystencj. Jedynym sposobem, aby pozosta uczciwym wzgldem siebie jest nieustanna wiadomo swojej ostatecznej mierci. Streszczenie obszernych, zawiych, a czsto sprzecznych, pism filozofw i psychoterapeutw egzystencjalnych nie jest w tym miejscu moliwe. Jednak wspomniany kierunek niewtpliwie czy si cile z dynamik okooporodow. Jednostki, ktre znajduj si pod psychicznym wpywem BPM III, na og dowiadczaj gbokiej konfrontacji ze mierci, miertelnoci i przemijalnoci materialnego istnienia. Towarzyszy temu gboki kryzys egzystencjalny: poczucie marnoci i bezsensu ycia oraz rozpaczliwe poszukiwanie jego sensu. Od tego przeomowego momentu cae dotychczasowe ycie podmiotu egzystencja w rodzaju "kieratu" lub "wycigu szczurw" wydaje mu si nieautentyczne i naznaczone przez prne starania, aby zaprzeczy mierci, ostatecznie nieuniknionej. Filozofia egzystencjalna podaje zatem przejmujcy i dokadny opis jednej z cech okooporodowego poziomu 59 wiadomoci . Gwny bd podejcia egzystencjalnego polega na tym, e uoglnia si powysze spostrzeenia, przedstawiajc je w charakterze powszechnie obowizujcych pogldw na temat kondycji ludzkiej. Z punktu widzenia psychoterapii gbi bazujcej na dowiadczaniu, podejcie egzystencjalne ogranicza si do okooporodowego poziomu wiadomoci, a wic traci na znaczeniu poczwszy od dowiadczenia mierci i transcendencji ego. Analiza egzystencjalna Victora Frankla, czyli logoterapia , to ujecie, ktre kadzie silny nacisk na poczucie sensu w yciu. Jakkolwiek Frankl nie dostrzega konkretnie dynamiki okooporodowej ani te bliniaczego problemu narodzin i mierci, jaki ona za sob pociga, to znamienne jest, e na ksztat 61 jego systemu terapii silnie wpyny drastyczne przeycia z obozu koncentracyjnego . Wyjtkowe cierpienia winiw obozowych stanowi typowy motyw perinatalny, tak samo zreszt, jak poszukiwanie sensu. Jednak kres tego poszukiwania, jaki nas tpuje na gruncie procesu odrodzenia przez mier, jest cakowicie odmienny od rozwizania wskazanego przez Frankla. Wie si on nie tyle z intelektualnym spreparowaniem w yciu sensownego celu, co z dowiadczeniem obrania filozoficznego i duchowego stylu istnienia w wiecie, przyjmujc ycie takim jakie ono jest. W kocu nie mona uzasadnia ycia ani znajdywa jego sensu przy pomocy intelektualnej analizy oraz dedukcji. Trzeba osi-Sn stan, w ktrym emocjonalnie i cielenie dowiadcza si, e Warto y, i odczuwa si aktywne poruszenie zwizane z samym aktem istnienia. Bolesne pochonicie kwesti sensu istnienia naley uzna nie tyle za uprawnione zagadnienie filozoficzne, ile za objaw, ktry wskazuje, e dynamiczny przepyw procesu ycia zosta utrudn iony i zablokowany. Jedyne skuteczne rozwizanie tego problemu polega na gbokim przeobraeniu wewntrznym i zmianie wiadomoci, co przywraca przepyw yciowej energii, a nie na wynajdywaniu wydumanych celw yciowych. Osoba czynnie zaangaowana w proces ycia, dowiadczajca jego smaku i radoci, nigdy nie zapyta, czy ma ono jaki sens. W tym stanie nasze istnienie wydaje si drogocenne i cudowne, a jego warto jest oczywista. Zniechcenie do mechanistycznego i redukcjonistycznego
60

nurtu psychologii i psychoterapii amerykaskiej znalazo swj najgbszy wyraz w powstaniu psychologii humanistycznej, a pniej transpersonalnej. Najwybitniejszym przedstawicielem i gorcym 62 rzecznikiem tej opozycji by Abraham Maslow . Jego wnikliwa krytyka psychoanalizy i behawioryzmu staa si potnym bodcem dla wspomnianego ruchu i stanowia punkt centralny, wok ktrego krystalizoway si nowe pogldy. Maslow odrzuci ponur, pesymistyczn wizje ludzkoci Freuda jako nieuleczalnie opanowanej przez niegodziwe popdy. U Freuda zjawiska takie jak mio, cenienie pikna lub poczucie sprawiedliwoci zostay zinterpretowane albo jako sublimacja niskich instynktw, 63 albo jako ksztatowanie reakcji im przeciwnej. Wszystkie wysze formy zachowania uwaa on za nabyte bd narzucone jednostce, a nie za naturalne dla kondycji ludzkiej. Maslow zakwestionowa u Freuda rwnie jego skupienie si wycznie na badaniu populacji nerwicowcw i psychotykw, podkrelajc, e koncentracja na tym, co w ludziach najgorsze, zamiast na najlepszym, buduje spaczony wizerunek natury czowieka. Podejcie takie pomija nasze ludzkie pragnienia, moliwe do urzeczywistnienia nadzieje, nasz "iskr bo". Krytyka behawioryzmu u Masowa bya rwnie wnikliwa i stanowcza. Jego zdaniem, bdne jest traktowanie ludzi po prostu jak bardziej skomplikowanych zwierzt, lepo reagujcych na bodce rodowiska. Nadmierne zaufanie do dowiadcze wykonanych na zwierztach u behawiorysty jest zdecydowanie nieprzekonujce i posiada ograniczon warto. Badania takie mog dostarcza wiedzy na temat wasnoci wsplnych dla czowieka i pozostaych gatunkw zwierzt, ale s bezuyteczne jako podejcie do cech specyficznie ludzkich. Skupienie uwagi wycznie na zwierztach powoduje zlekcewaenie tych aspektw i elementw, ktre s waciwe czowiekowi: sumienia, poczucia winy, ideowoci, duchowoci, patriotyzmu, sztuki czy te nauki. Podejcie mechanistyczne, ktrego przykadem jest behawioryzm, mona co najwyej potraktowa jako technik do prowadzenia pewnego typu, bada lecz jest ono zbyt wskie i ograniczone, aby nadawao si na ogln lub caociow filozofie. Podczas gdy behawioryzm koncentrowa si niemal wycznie na wpywach zewntrznych, a psychoanaliza na danych introspekcyjnych, Maslow gosi, e psychologia powinna czy obiektywn obserwacje z introspekcj. Podkrela konieczno wykorzystania przez psychologie czowieka danych o ludziach jako rda, a jego szczegln zasug byo zajcie si psychicznie zdrowymi i samorealizujcymi si jednostkami, "rozwojowym biegunem" populacji. Wykaza on we wszechstronnym badaniu osb, ktre przeyy spontaniczne stany mistyczne ("dowiadczenie 64 szczytowe" ), te takie dowiadczenia, zamiast za patologie, naley uzna za zjawiska 65 ponadprzecietne, i e cz si one z deniem do samourzeczywistnienia . Kolejnym jego wanym osigniciem bya koncepcja "metawartoci" i "metamotywacji". W zdecydowanym przeciwiestwie do Freuda, by on przekonany, e ludzie posiadaj wrodzon hierarchie wyszych wartoci i potrzeb oraz 66 odpowiednie motywy do ich realizacji . Pogldy Masowa zaliczay si do najwaniejszych oddziaywa ksztatujcych rozwj filozofii humanistycznej albo, jak j nazwa Trzeciej Siy. Nowy ruch kad nacisk na niezastpion warto ludzi w charakterze podmiotw badania, a ludzkich celw jako kryteriw okrelajcych warto uzyskanych wynikw. Nadawa on wysok rang wolnoci osobistej czowieka oraz jego zdolnoci do przewidywania i kontroli wasnego ycia. Byo to stanowisko przeciwne, behawioryzmowi, ktrego celem jest przewidywanie i kontrola zachowania innych ludzi. Ujcie humanistyczne jest holistyczne nie bada jednostki tak jakby bya ona czn sum oddzielnych czci, ale jako jednolity organizm. Terapie humanistyczne opieraj si na zaoeniu, e ludzko staa si zbyt intelektualna, stechnicyzowana i nacechowana dystansem wobec dozna i emocji. Metody terapeutyczne w psychologii humanistycznej zostay pomylane jako procedury korekcji przey, majce zaradzi tak powstaemu wyobcowaniu i odczowieczeniu. Gwny akcent spoczywa w nich na przeywaniu oraz niewerbalnych i fizykalnych rodkach zmiany osobowoci, ich celem jest rozwj jednostki, czyli samourzeczywistnienie, a nie przystosowanie. Psychologia humanistyczna staa si obszern przykrywk dla powstajcych nowych terapii i ponownie odkrywanych dawnych metod, ktre w rnym stopniu pokonuj ograniczenia i niedomogi klasycznej psychoterapii. Ujcia humanistyczne stanowi milowy krok w stron holistycznego rozumienia ludzkiej natury, w przeciwiestwie do jednostronnego podkrelania ciaa bd psychiki, ktre cechuje gwny nurt psychologii i psychiatrii. Inn wana cech psychoterapii humanistycznej jest zmiana nastawienia: z wntrza psychiki lub organizmu w stron dostrzegania roli wizi midzyludzkich, oddziaywa w rodzinie, struktur spoecznych i wpyww spoeczno -kulturowych, jak te uwzgldnienie rozwaa ekonomicznych, ekologicznych i politycznych. Zakres metod terapii humanistycznej jest szeroki i tak bogaty, e nie jestem w stanie uczyni wicej ni tylko wymieni i krtko scharakteryzowa najwaniejsze z nich. Fizykalny akcent w ruchu ludzkiego potencjau znalaz si pod silnym wpywem Wilhelma Reicha,

ktry jako pierwszy zastosowa prac z ciaem w analizie nerwic charakteru. Najwaniejszym 67 podejciem neoreichowskim jest bioenergetyka , system terapeutyczny stworzony przez Alexandra Lowena i Johna Pierrakosa. Wykorzystuje ona procesy energetyczne zachodzce w ciele i jzyk ciaa, aby wywiera wpyw na funkcjonowanie psychiki. Podejcie bioenergetyczne czy psychoterapi z obszernym zakresem wicze, ktre obejmuj oddychanie, pozycje i ruchy ciaa oraz bezporednie zabiegi manualne. Zamierzenia terapeutyczne Lowena s szersze ni u Wilhelma Reicha, dla ktrego jedynym celem bya satysfakcja seksualna U jego pacjentw. Kadzie si tutaj nacisk na zintegrowanie ego z ciaem i jego deniem do przyjemnoci poza seksualizmem skadaj si na nie rwnie inne podstawowe funkcje, takie jak: oddychanie, poruszanie si, odczuwanie i autoekspresja. Dziki bioe nergetyce mona odzyska kontakt z wasn "pierwsz natur" stanem, w ktrym jest si wolnym od utrwalonych postaw fizycznych i psychicznych, bdcym przeciwiestwem "drugiej natury" narzuconych jednostce psychicznych manier i opancerzenia miniowego, ktre nie pozwalaj jej y i kocha. Innym podejciem neoreichowskim jest metoda radiksu , stworzona przez ucznia Reicha, Charlesa Kelleya i jego on, Erik. Stanowi ono form terapii, ktra czy w sobie intymno pracy indywidualnej z energi i dynamik grupy. Kelleyowie posuguj Si technikami, ktre obejmuj niektre z oryginalnych metod Reicha, bioenergetyk, wiadomo ciaa i inne metody ukierunkowane na ciao. Nacisk kadzie si tutaj na uwolnienie z pancerza miniowego, co wyzwala uczucia str achu, wciekoci, wstydu, blu lub alu, ktre byy powstrzymywane od dziecistwa. Kiedy klient zaakceptuje i przepracuje te negatywne uczucia, odkrywa w sobie now zdolno do przyjemnoci, zaufania i mioci. O ile wymienione podejcia neoreichowskie zawieraj jawnie deklarowany komponent psychoterapii, to kilka kolejnych wanych technik w ruchu ludzkiego potencjau przede wszystkim skupia swoj uwag na ciele. Z pewnoci dzieje si tak w przypadku integracji strukturalnej Idy Rolf, wicze Feldenkreisa oraz integracji psychofizycznej i mentastyki Miltona Tragera. Metoda integracji 69 strukturalnej, znana potocznie jako rolfing , zostaa stworzona przez Id Rolf jako technika polepszania fizycznej konstrukcji ciaa, zwaszcza jeli chodzi o jego przystosow anie do pola grawitacyjnego. Wedug Rolf, czowiek, jako istota dwunona, powinien utrzymywa swj gwny ciar w pobliu pionowej osi ciaa. Jednak wikszo ludzi nie zachowuje tego idealnego rozkadu, ktry umoliwia optymalne funkcjonowanie ukadu miniowego i caego organizmu. Skutkiem tego 70 jest napicie i skrcenie powizi , z czym wie si ograniczenie ruchliwoci, upoledzenie krenia, chroniczne napicie mini, ble i pewne zaburzenia psychiczne o podou somatycznym. Celem rolfingu jest niesienie ulgi w tym stanie, przywrcenie prawidowej struktury powizi, wyrwnanie partii obcienia ciaa i odtworzenie normalnych ruchw, co osiga si poprzez zastosowanie intensywnych zabiegw fizycznych w trakcie znormalizowanej serii spotka. Moshe Feldenkreis stworzy program systematycznej korekcji i reedukacji ukadu nerwowego przy uyciu sekwencji ruchowych, ktre angauj najbardziej nietypowe zestawienia mini. wiczenia te, znane jako wiczenia Feldenkreisa, s przewidziane w celu poszerzenia moliwoci ukadu unerwiajcego minie i uelastycznienia jego nawykowych granic. Znosz napicie, zwikszaj gibko i zakres ruchw, poprawiaj postaw i obcienie krgosupa, wyksztacaj sposoby idealnego dziaania, uatwiaj koordynacje prostownikw i zginaczy, pogbiaj oddychanie i wnosz wiadomo w wymienione czynnoci ciaa. Delikatno wicze Feldenkreisa jest skrajnym przeciwiestwem rolfingu, ktry wykorzystuje gboki ucisk i masa, a kiedy odpowiedni obszar jest zablokowany, moe by naprawd bolesny. Jeszcze jedna zrczna i skuteczna metoda pracy z ciaem w ruchu ludzkiego potencjau to 72 integracja psychofizyczna Miltona Tragera . Klient osiga w niej stan gbokiego fizycznego i psychicznego odprenia dziki ustalonej sekwencji biernego turlania, potrzsania i ruchw drgajcych. Niniejszy przegld skoncentrowanych na ciele technik ludzkiego potencjau byby jednak niepeny bez wzmianki o rnych technikach masau. Staj si one coraz popularniejsze, poczwszy od metod dotykowych, a po takie, ktre stanowi gbok ingerencje w energie ciaa, jak np. masa 73 polarity . Na szczegln uwag, z powodu ich bliskiego zwizku z moim wasnym przedmiotem, zasuguj dwie z nowych szk psychoterapii bazujcej na dowiadczaniu. Pierwsz z nich jest stworzona przez 74 Fritza Perlsa terapia gestalt , ktra szybko staa si jednym z najpopularniejszych podej w ramach omawianego obszaru. Dzieo Perlsa znajdowao si pod wpywem Freuda, Reicha, egzystencjalizmu, a szczeglnie psychologii postaci. Podstawowym zaoeniem tej niemieckiej szkoy Gestalt jest fakt, e ludzie nie spostrzegaj wiata nie powizanych ze sob, odrbnych rzeczy, tylko organizuj je w
71 68

trakcie procesu percepcyjnego w sensowne caoci. Terapia gestalt posiada akcent holistyczny; jest t o 75 metoda osobistej integracji w oparciu o pogld, e caa przyroda stanowi jednolit i spjn figur (Gestalt) . Znajdujce si w obrbie tej caoci elementy organiczne i nieorganiczne wsptworz 76 cige, nieustannie zmieniajce si wzorce skoordynowanego dziaania . W terapii gestalt gwny akcent spoczywa nie na interpretacji problemu, ale na powtrnym dowiadczaniu tu i teraz konfliktw i urazw, wnoszeniu uwanoci we wszystkie procesy fizyczne i emocjonalne oraz dopenianiu niedomknitych figur z przeszoci. Klient jest zachcany do przyjcia penej odpowiedzialnoci za przebiegajcy proces i uwalnia si z zalenoci od rodzicw, nauczycieli, maonkw i terapeuty. Terapia gestalt nadzwyczaj czsto posuguje si prac indywidualn w obecnoci grupy. Kadzie si w niej nacisk na oddychanie i pen wiadomo procesw fizycznych i emocjonalnych, co stanowi jej zasadnicze warunki wstpne. Terapeuta zwraca uwag gwnie na posugiwanie si przez klienta rnymi sposobami przerywania swoich dowiadcze. Rozpoznaje on te skonnoci i wspomaga pene, swobodne przeywanie i wyraanie ukrytych procesw psychicznych 77 i fizjologicznych . Inn metod opart na dowiadczeniach, niezwykle istotna dla naszego omwienia, jest terapia 78 prymarna stworzona przez Arthura Janova. Pocztki terapii prymarnej byy cile empiryczne . zainspirowao je kilka przypadkowych spostrzee dotyczcych wystpienia natychmiastowej ulgi i zmiany zasadniczych postaw u pacjentw, ktrzy pozwalali sobie na wydawanie nieartykuowanego, prymitywnego wrzasku. Zgodnie z teori, jak Janov zbudowa na obserwacji rozmylnie 79 wzbudzanych, jak to okrela, "pierwocin" , nerwica jest zachowaniem symbolicznym, ktre stanowi obron przed nadmiernym psychobiologicznym blem skojarzonym z dziecicymi urazami. Ble pierwotne wi si z przeyciami z pocztkowego okresu ycia, ktre nie wyraziy si w dziaaniu. Zamiast tego emocje i odczucia gromadziy si w postaci napicia albo reakcji obronnych. Oprcz kilku warstw blu pierwotnego z rnych okresw dziecistwa, Janov uznaje rol blu wywodzcego si z pamici o traumatycznych narodzinach. Pierwotne ble nie dochodz do wiadomoci, poniewa uwiadomienie ich oznaczaoby nieznone cierpienie. Zakcaj one, wedug Janova, autentyczno dowiadcze yciowych i nie pozwalaj "by prawdziw osob". Terapia jest nastawiona na przezwycienie mechanizmw obronnych i przepracowanie pierwotnych blw dziki penemu ich dowiadczeniu i oywieniu pamici zdarze, ktre je spowodoway. W tym ujciu jako gwny, leczcy upust uczu zalecany jest "pierwotny krzyk" mimowolny, gboki, wibrujcy dwik, ktry w skumulowany sposb wyraa reakcj pacjenta na minione urazy. Janov jest przekonany, e nawracanie "pierwocin" moe stopniowo usun pokady blu, zapobiegajc procesowi osadzania si kolejnych warstw, ktry spowodowa ich powstanie. Wedug Janova, terapia prymarna burzy system "nieprawdziwoci", ktry w odpowiedzi na wewntrzne nagromadzenie si nieznonych uczu skania do picia, palenia, brania narkotykw lub przeciwnie, do dziaania w przymusowy bd nieracjonalny sposb. Pacjenci po przebytej terapii, ktrzy stali si ju "prawdziwi", tj. wolni od lku, poczucia winy, depresji, fobii i nawykw nerwicowych, potrafi dziaa bez przymusu zaspokajania neurotycznych potrzeb wasnych i cudzych. Janov skada pocztkowo posunite do skrajnoci owiadczenia na temat skutecznoci terapii prymarnej, ktre nie opary si prbie czasu. Najpierw przypisywa sobie stuprocentow skuteczno u swoich pacjentw, co obrazuje tytu jego ksiki The Primal Scream: Primal Therapy the Cure for 80 Neurosism . Rewelacyjnemu polepszeniu w trudnociach emocjonalnych towarzyszyy rzekomo rwnie znakomite zmiany cielesne. Obejmoway one rozwj piersi u "paskich" kobiet, pojawianie si wosw u mczyzn uprzednio nieowosionych, popraw krenia i wzrost temperatury obwodowej, zwikszenie apetytu seksualnego i potencji orgazmicznej oraz lepsze wyniki w tenisie. Chocia terapia prymarna pozostaje nadal popularn form leczenia, to jej wyniki nie dorwnuj pocztkowo skadanym obietnicom. Niejeden pacjent bra udzia w terapii prymarnej przez kilka lat bez widocznego postpu, a niekiedy zamiast poprawy moe nastpi pogorszenie stanu klinicznego. Wielu terapeutw prymarnych odczyo si od Janova i jego organizacji w Los Angeles i ze wzgldu na powane rnice zda, zarwno w zakresie teorii, jak i praktyki, stworzyo wasne, niezalene orodki. Ruch ludzkiego potencjau obejmuje rwnie wiele metod Wykorzystujcych dynamik grup. Nastanie psychologii humanistycznej stanowio prawdziwy renesans terapii grupowej, obejmujcej 81 szeroki zakres, poczwszy od wznowienia zainteresowania psychodram , a po powstanie nowych 82 83 technik grupowych, takich jak: analiza transakcyjna , grupy treningowe i spotkaniowe , sesje 84 maratonowe czy maratony nagoci . Warto przyjrze si rnym szczegom terapii w ruchu ludzkich moliwoci z punktu widzenia obserwacji z bada nad LSD. Tego rodzaju podejcie jest wsparciem krytyki psychologii akademickiej, ktrej dokona Maslow. Tylko w najwczeniejszych fagach terapii, kiedy badany ma do czynienia z

kwestiami biograficznymi i pewnymi aspektami dynamiki okooporodowej, zgromadzone dane rzeczywicie potwierdzaj freudowsk wizj ludzkiej natury wadanej przez motywy popdowe, takie jak: seksualno i agresja. Kiedy dana jednostka przejdzie przez proces odrodzenia w mierci, zyskujc kontakt z dowiadczeniem sfer pozaosobowych, czy si ona z systemem wyszych 85 wartoci, ktre z grubsza odpowiadaj meta-wartociom Masowa . Std te dalsza penetracja tego, co niewiadome, nie tyle odsania w nim coraz bardziej zwierzce i piekielne pokady, jak to sugerowaa psychoanaliza, ile raczej siga w uniwersalne sfery nadwiadomoci. W analogiczny sposb bogactwo rnych sfer przeywania skrywajcych si w powszednim dowiadczeniu, zarwno u jednostek zdrowych, jak te nerwicowych i psychotycznych, sprawia, e uproszczony i niedorzeczny wyda si punkt widzenia behawiorysty. Obserwacje opisanego powyej typu, nie redukujce wyjtkowoci ludzkiej psychiki do prostych odruchw nerwowych u szczura czy gobia, odkrywaj zasonite dla tych zwierzt wymiary wiadomoci uniwersalnej. Kady, kto powanie przeanalizuje materia z sesji psychodelicznych, nie bdzie wtpi, e w badaniac h nad psychik czowieka dane subiektywne s niezastpione. Wyniki pochodzce z bada nad LSD wyranie wspieraj take podstawow tez psychologii humanistycznej, dotyczc jednoci umysu i ciaa. Gbokie przeycia w trakcie sesji psychodelicznych zawsze posiadaj wane korelaty w postaci zmian psychosomatycznych. Rozwizanie problemw psychicznych posiada charakterystyczne odpowiedniki cielesne i na odwrt, usuniciu blokw somatycznych zawsze towarzysz rwnolege zmiany w psychice. Zwizek ten jest zupenie oczywisty w metodach ruchu ludzkiego potencjau ukierunkowanych na ciao. Integracja 86 strukturalna, stworzona przez Id Rolf, bya pocztkowo procedur cile fizykaln . Jednak wielu jej nastpcw zauwayo, e ich klienci dowiadczaj niekiedy gwatownego uwolnienia emocji i miewaj gbokie przeycia o charakterze biograficznym, okooporodowym, i nawet pozaosobowym. Dlatego 87 niektrzy z nich postanowili poczy rofing z regularn prac psychoterapeutyczn . Podobny rozwj nastpi, jak si wydaje, w przypadku wicze Feldenkreisa, mentastyki Tragera, masau polarity, a nawet akupunktury. Spord wszystkich metod terapeutycznych w psychologii humanistycznej najblisza systemowi opisanemu w niniejszej ksice jest prawdopodobnie terapia gestalt Fritza Perlsa. Gwny akcent pada w niej na pene przeywanie, tu i teraz, ze wszystkimi jego waciwociami fizycznymi, spostrzeeniowymi, emocjonalnymi i ideacyjnymi, a nie na wspominanie przeszoci i jej intelektualn analiz. Chocia terapia ta zostaa pocztkowo przewidziana na uytek problemw natury biograficznej, to jednostki biorce udzia w systematycznej pracy gestaltem mog niekiedy przeywa szereg sytuacji okooporodowych, a nawet takie zjawiska trans -personalne, jak: pami zarodkowa, przodkw lub rasy, utosamianie si ze zwierztami lub spotkania z istotami archetypowymi. Moe si tak dzia bez wzgldu na pozycj siedzc u klienta, uycie technik sownych i biograficzne nastawienie, jakie cechuje prace wikszoci terapeutw gestalt. Warto zaznaczy, e nie ma powodu, aby podstawowych zasad podejcia gestalt nie dao si zastosowa do pracy nad kwestiami okooporodowymi i transpersonalnymi, jeli takowe wchodz w zakres bazy teoretycznych terapeuty. Kilku praktykw gestaltu, jak np. Richard i Christine Price, ju podyo w tym kierunku, pozwalajc na pozycj plec, ograniczajc w pewnych sytuacjach wymian sown i dajc przeywajcemu nieograniczon swobod wejcia w dowolne sfery dowiadczenia. Naleaoby take wspomnie o schemacie implo zji i eksplozji , ktry jest tak charakterystyczny dla terapii gestalt. Chocia dowiadcza si go zwykle na podou biograficznym, to odwzorowuje on znajdujc si niejako gbiej podstawow dynamik poziomu okooporodowego. Inne spostrzeenie, ktre jest bardzo znaczce dla naszego omwienia, to fakt, e w toku sesji psychodelicznych, podczas oywania zoonych scen, badani czsto spontanicznie doznaj rwnolegego lub nastpczego utosamienia si z wszystkimi ich bohaterami. To jest wanie to, co praktyka gestaltu prbuje osign na drodze okrelonego prowadzenia klienta i ustrukturowanych cigw interakcji, 89 szczeglnie podczas pracy nad marzeniami sennymi lub wyobraeniami . Oglnie mwic, podstawowe zasady podejcia gestalt s podobne do goszonych tutaj pogldw. Podstawowe rnice bior si z biograficznego ukierunkowania terapii gestalt i nie uznawania w niej okooporodowego ani pozaosobowego poziomu niewiadomoci. Inn metod, ktra zasuguje na szczegln uwag jest terapia prymarna Arthura Jan ova. Jego opis nawarstwionego blu pierwotnego wykazuje zauwaalne podobiestwa do mojej koncepcji ukadw COEX, zarysowanej najpierw w niepublikowanej pracy na Midzynarodowy Kongres 90 Psychoterapii z LSD w Amsterdamie i opracowanej w ksice pt. Realms of the Human 91 Unconscious . Janov docenia rwnie znaczenie urazu narodzin, chocia traktuje go wycznie biologiczne i w wszy sposb; przeciwnie ni jest w koncepcji matryc perinatalnych. Brak mu jednak
88

zupenie wiadomoci istnienia transpersonalnych wymiarw psychiki. Dlatego podstawowym dylematem, jaki napotyka, jest zapewne fakt, i metoda, ktr si posuguje, okazuje si na tyle potna, e oprcz przenoszenia klientw w sfery okooporodowe, wywouje take zjawiska transpersonalne, takie jak: wspomnienia z minionych wciele, sceny archetypowe, stany owadnicia i dowiadczenia mistyczne. Tymczasem jego system teoretyczny, ktry jest powierzchowny, mechanistyczny i przeciwny duchowoci, nie tumaczy (nie mwic ju o uznaniu!) penego zakresu dowiadcze, jakie jest w stanie wyzwoli jego metoda. Po miesicach prowadzenia wytonej terapii, ogromna liczba kontynuatorw Janova znalaza si w nierozwizywalnym dylemacie i przykrym zakopotaniu, w jakie wprowadzio ich zastosowanie metody prymarnej do sfe r pozaosobowych, czego nie dopuszczaj ciasne ramy teorii Janova. Zewntrznym przejawem takiego biegu wydarze jest gboki rozam w tym ruchu i powstanie stronnictwa odstpcw poszukujcych bardziej otwartej intelektualnie teorii. Przeycia okooporodowe, a take pozaosobowe, byway sporadycznie obserwowane podczas sesji maratonowych, a konkretnie w trakcie maratonw nagoci i sesji akwaenergetycznych Paula 92 93 Bindrima . Do czsto wystpuj one podczas sesji rebirthingu Leonarda Orra i Elisabeth Feher . Pod wieloma wzgldami metody oparte na dowiadczaniu w psychologii humanistycznej wykazuj szereg podobiestw do podejcia, ktrego jestem ordownikiem. Gwna rnica polega na tym, e wikszo z nich dysponuje powierzchown i niepen wiedz na temat okooporodowego poziomu niewiadomoci, a cakowicie brak w nich wiadomoci istnienia sfer pozaosobowych. Ta luka zostaa zapeniona dziki powstaniu psychologii transpersonalnej, ruchu ktry w peni zrozumia i doceni znaczenie duchowego wymiaru w yciu czowieka.

Wstecz / Spis treci / Dalej Psychoterapie o ukierunkowaniu transpersonalnym W okresie gwatownego rozwoju psychologii humanistycznej w latach szedziesitych stawao si coraz bardziej widoczne, e w jej gwnych krgach, dla ktrych akcentujce rozwj i samorealizacj stanowisko humanistyczne byo zbyt wskie i ograniczone, zacza si wyania nowa sia. K adziono w niej nacisk na uznanie duchowoci i potrzeb transcendencji za nieodczne aspekty natury czowieka oraz na prawo kadej jednostki do wyboru lub zmiany wasnej "cieki". Wielu czoowych psychologw humanistycznych przejawiao coraz wiksze zainteresowanie szeregiem dotd lekcewaonych dziedzin i tematw psychologii, takich jak: dowiadczenia mistyczne, transcendencja, 94 ekstaza, uniwersalna wiadomo, teoria i praktyka medytacji lub synergia midzyosobnicza i 95 midzygatunkowa . Uformowanie tych pocztkowo niezalenych trendw i zespolenie ich w nowy ruch w psychologii, czyli Czwart Si, byo dzieem dwch ludzi: Anthony'ego Suticha i Abrahama Masowa, ktrzy wczeniej odegrali wan rol w dziejach psychologii humanistycznej. Mimo e a do koca lat szedziesitych psychologia transpersonalna nie tworzya odrbnej dyscypliny, to transpersonalne nurty w psychologii s o kilkadziesit lat wczeniejsze. Najwaniejszymi przedstawicielami omawianego kierunku s: Carl Gustaw Jung, Roberto Assagioli i Abraham Maslow. Przy tej okazji naley rwnie wspomnie o najciekawszych i najbardziej kontrowersyjnych szkoach dianetyki i 96 scjentologii, jakie poza krgami specjalistw stworzy Ron Hubbard . Silnym impulsem dla nowego ruchu stay si badania kliniczne z uyciem psychodelikw, szczeglnie psychoterapia z zastosowaniem LSD i moliwe dziki niej nowe spojrzenie na psychik czowieka. Carla Gustawa Junga mona uwaa za pierwszego nowoczesnego psychologa rnice miedzy freudowsk psychoanaliz a teoriami Junga daj pewne pojecie o rnicach miedzy psychoterapi klasyczn a wspczesn. Chocia Freud i niektrzy z jego nastpcw zaproponowali do radykalne zmiany w zachodniej psychologii, to tylko Jung zakwestionowa samo jej sedno i podstawy filozoficzne: wiatopogld kartezjasko-newtonowski. Jak wykazaa jasno June Singer, podkrela on "raczej znaczenie niewiadomego ni wiadomoci, raczej tajemniczego ni znanego, mistycznego ni 97 naukowego, twrczego ni wytwrczego i religijnego raczej ni laickiego " . Jung kad ogromny nacisk na niewiadomo i jej dynamik, ale jego koncepcja bya zdecydowanie odmienna od freudowskiej. Uwaa on psychik za zbir dopeniajcych si nawzajem oddziaywa miedzy jej wiadomymi a niewiadomymi elementami, przy staej wymianie i przepywie energii miedzy nimi. Niewiadomo nie bya dla niego psychobiologicznym polem manewrowym odrzuconych skonnoci popdowych, wypartych wspomnie i pod -; wiadomie przyswojonych zakazw. Dostrzega w niej twrcz i inteligentn zasad, ktra wie jednostk z ogem ludzkoci, przyrod i caym uniwersum. Wedug niego niewiadomoci nie rzdzi .tylko i wycznie historyczny determinizm, ale posiada ona rwnie funkcje projektujc, teleologiczn. Badajc szczegow dynamik niewiadomoci, Jung odkry jednostki czynnociowe, ktrym nada termin kompleksy. Kompleksy to ukady elementw psychicznych: pogldw, opinii, postaw, przekona, ktre gromadz si wok osiowego wtku i cz si z rozmaitymi uczuciami. Jungowi 99 udao si odnie kompleksy z biograficznie uwarunkowanego obszaru niewiadomoci jednostki do mitotwrczych, pierwszorzedowych wzorcw, ktre nazwa archetypami. Zauway, e elementy archetypowe w jdrach kompleksw cz si cile z rnymi aspektami rodowiska fizycznego. Pocztkowo sdzi, e ujawniajcy si archetyp powoduje inklinacje do okrelonego rodzaju form w otoczeniu. Pniej, analizujc przykady niezwykych koincydencji, jakie towarzysz temu procesowi, czyli synchronicznoci, doszed do wniosku, e archetypy musz w jaki sposb wpywa na sam osnow wiata zjawisk. Poniewa wygldao na to, e stanowi one ogniwo czce materie z 100 psychik czy te wiadomoci, okreli je jako psychoidy . Czowiek, wedug u Junga, nie jest biologiczn maszyn. Zauway on, e w procesie indywiduacji ludzie mog przekracza wskie granice ego i osobistej niewiadomoci, czc si z Jani, ktra jest wspmierna do ogu ludzkoci i caego kosmosu. Std te Junga mona uwaa za pierwszego przedstawiciela nurtu transpersonalnego w psychologii. Dziki precyzyjnej analizie wasnego ycia sennego, snw swoich pacjentw oraz fantazji i uroje psychotykw, Jung odkry, Ze Darzenia senne zawieraj powszechnie obrazy i motywy, ktre mona znale nie tylko w bardzo odlegych miejscach na caej Ziemi, ale take w rnych okresach historii
98

rodzaju ludzkiego. Doszed on do wniosku, e oprcz niewiadomoci indywidualnej istnieje zbiorowa albo gatunkowa niewiadomo, wsplna dla caej ludzkoci i stanowica przejaw twrczej siy kosmosu. Unikalnych rde informacji o zbiorowych aspektach niewiadomoci dostarcza porwnawcza mitologia religii i wiata. Wedug Freuda mity mona interpretowa na gruncie charakterystycznych trudnoci i konfliktw z dziecistwa, a ich uniwersalizm stanowi wyraz wsplnoty ludzkich dowiadcze. Dla Junga takie wyjanienie byo nie do przyjcia obserwowa on wielokrotnie, e uniwersalne motywy mitologiczne, czyli mitologemy, wystpoway u jednostek, u ktrych adna tego typu wiedza nie wchodzia w rachub. Wygldao na to, e w niewiadomej psychice znajduj si strukturalne elementy ksztatujce mity, ktre daj pocztek zarwno yciu wyobraeniowemu i snom jednostek, jak te mitom narodw. Sny mona wiec uwaa za mity jednostkowe, a mity za zbiorowe sny. Freud przez cae swoje ycie wykazywa gbokie zainteresowanie religi i duchowoci. By przekonany, e w gruncie rzeczy musi istnie moliwo rozumowego ujcia procesw irracjonalnych i stara si zinterpretowa religie na bazie nie rozwizanych konfliktw z niemowlcego stadium rozwoju psychoseksualnego. W przeciwiestwie do Freuda, Jung skonny by przyj to, co irracjonalne, paradoksalne czy wrcz tajemne. Miewa on w swoim yciu wiele dowiadcze religijnych, ktre przekonay go o realnoci wymiaru duchowego w oglnym porzdku rzeczy. Podstawowym zaoeniem Junga byo to, e skadnik duchowy stanowi naturaln, nieodczn cze psychiki. Autentyczna duchowo to oblicze zbiorowej niewiadomoci i nie zaley ona od zaprogramowania w dziecistwie ani od podoa kulturowego i edukacyjnego jednostki. Tak wiec, jeli autoeksploracja bd analiza osigaj wystarczajc gboko, pierwiastki duchowe spontanicznie wnikaj do wiadomoci. Jung rni si od Freuda take w rozumieniu gwnej koncepcji ps ychoanalizy, koncepcji libido . Nie upatrywa w nim wycznie siy biologicznej zmierzajcej do mechanicznego wyadowania, lecz 102 uwaa je za twrcz si przyrody, zasad kosmiczn porwnywaln do elan vital . Autentyczne poszanowanie duchowoci przez Junga i potraktowanie libido jako uniwersalnej siy znalazo wyraz take w jego wybitnej koncepcji funkcjonowania symboli. Dla Freuda symbol stanowi analogiczne wyraenie czego ju gnanego lub aluzj do niego. W psychoanalizie jednego obrazu uywa si zamiast drugiego, zwaszcza tego o zakazanej, seksualnej naturze. Jung sprzeciwi si takiemu uyciu terminu "symbol" i okreli freudowskie symbole jako "znaki". Dla niego prawdziwy symbol wskazuje poza siebie, ku wyszemu poziomowi wiadomoci. Jest to moliwie najlepsze okrelenie czego nieznanego, archetypu, ktrego nie da si przedstawi janiej i konkretniej. Naukowa metodyka czyni Junga naprawd pierwszym nowoczesnym psychologiem. Podejcie Freuda byo cile historyczne i deterministyczne interesowao go wykrycie rozumowych wyjanie dla wszystkich zjawisk psychicznych i przeledzenie ich od biologicznych korzeni wzdu acuchw liniowej przyczynowoci. Jung by wiadom, e przyczynowo liniowa nie stanowi jedynej 103 obligatoryjnej zasady wicej w przyrodzie. Wprowadzi on pojcie synchronicznoci , akauzalnej zasady czcej, ktra odnosi si do znaczcych zbienoci zdarze oddzielonych w czasie i/lub w przestrzeni. Pasjonowa si dokonaniami wspczesnej fizyki i utrzymywa kontakty z jej wybit nymi 104 przedstawicielami . Skonno do wkraczania w sfer tego, co paradoksalne, tajemne i niemoliwe do wysowienia obejmowaa take u Junga otwart postaw wobec wielkich filozofii duchowych Wschodu, zjawisk parapsychologicznych, I Cingu oraz astrologii. Obserwacje z psychoterapii z uyciem LSD wielokrotnie potwierdzay wikszo wybitnych intuicji Junga. Mimo i nawet psychologia analityczna nie obejmuje caego spektrum zjawisk psychodelicznych, to ze wszystkich szk psychoterapii gbi wymaga ona najm niejszych zmian i 105 przeksztace. Na poziomie biograficznym opis kompleksw psychicznych u Junga jest dosy podobny do ukadw COEX, chocia obie te koncepcje nie s tosame. Tak on sam, jak i jego nastpcy byli wiadomi znaczenia procesu odrodzenia przez mier, omawiali te i analizowali miedzykulturowe przykady tego zjawiska, poczwszy od staroytnych greckich misteriw, a po ryty przejcia w wielu kulturach tubylczych. Najbardziej fundamentalnym wkadem Junga do psychoterapii jest uznanie duchowych wymiarw psychiki i odkrycia dotyczce sfer pozaosobowych. Materia z bada psychodelicznych i gbokiej pracy nad przeyciami przynis przekonujce potwierdzenie istnienia zbiorowej niewiadomoci i dynamiki struktur archetypowych, jungowskiego rozumienia charakteru libido, rozrnienia miedzy ego a Jani, twrczego i prospektywnego funkcjonowania niewiadomoci oraz koncepcji procesu indywiduacji. Wszystkie te elementy mona niezalenie potwierdzi w trakcie terapii psychodelicznej, nawet w przypadku laikw nie znajcych teorii Junga. Tego typu materia pojawia si rwnie czsto podczas sesji z uyciem LSD prowadzonych przez terapeutw niejungowskich, ktrzy nie posiadaj adnego przygotowania z zakresu analizy jungowskiej. cilej mwic, literatura ps ychologii analitycznej jest bardzo przydatna do zrozumienia wielu obrazw i wtkw archetypowych, ktre spontanicznie wypywaj na
101

powierzchni w trakcie seansw terapeutycznych, dajc wyraz transpersonalnemu poziomowi niewiadomoci. Psychoterapia gbi z nurtu bazujcego na dowiadczaniu potwierdzia rwnie spostrzeenia Junga na temat znaczenia synchronicznoci. Rnice miedzy przedstawionymi w tej ksice pogldami a teori Junga s stosunkowo niewielkie w porwnaniu do daleko sigajcych podobiestw miedzy nimi. Wspomniano ju, e koncepcja ukadu COEX jest zbliona cho nie identyczna z opisem kompleksu psychicznego u Junga. Psychologia jungowska posiada dobr ogln znajomo procesu odrodzenia przez mier jako motywu archetypowego, cho zdaje si n ie dostrzega ani nie uznawa jego szczeglnej pozycji oraz pewnych istotnych cech, ktre odrniaj g d wszystkich pozostaych. Zjawiska okooporodowe z ich akcentem na mier i narodziny stanowi stref graniczn pomidzy jednostk a sferami pozaosobowymi. Przeycie mierci i odrodzenia przyczynia si do filozoficznego odcicia si osobnika od penej identyfikacji siebie z jednostk egociaa i z ustrojem biologicznym. Wewntrzna konfrontacja z dowiadczeniem tego poziomu psychiki ma na og zwizek z poczuciem powanego zagroenia ycia i z walk o przetrwanie. Dowiadczenie odrodzenia w mierci posiada istotny wymiar cielesny zwykle towarzyszy mu szeroki wachlarz gwatownych przejaww fizjologicznych, takich jak: silne reakcje ruchowe, uczucie duszeni a si, zaburzenia i dolegliwoci ukadu krenia, utrata panowania nad pcherzem, mdoci i wymioty, linotok i obfite pocenie si. W analizie jungowskiej, ktra posuguje si subtelniejszymi metodami ni terapia psychodeliczna lub niektre nowe, potne techniki pracy opartej na dowiadczaniu, pooono gwny akcent na psychologiczny, filozoficzny i duchowy wymiar procesu odrodzenia przez mier, natomiast bardzo rzadko (lub wcale) zajmowano si jego komponentem psychosomatycznym. W analogiczny Sposb analitycy jungowscy zdaj si nie zwraca uwagi na cile Biograficzn stron zjawisk okooporodowych. W trakcie psychoterapii ukierunkowanej na dowiadczanie zawsze natrafia si na mieszanin autentycznych, szczegowych wspomnie z porodu oraz towarzyszcych im wtkw archetypowych. W teorii i praktyce psychologii analitycznej wspomnienia konkretnych wydarze z przebiegu porodu odgrywaj raczej podrzdn rol. S Wydaje si, e w sferze transpersonalnej psychologia Junga Wyjtkowo dokadnie przebadaa niektre typy dowiadcze, cakowicie ignorujc pozostae. Dziedziny odkryte i dokadnie zbadane przez Junga i jego nastpcw obejmuj dynamik archetypw i niewiadomoci zbiorowej, waciwoci mitotwrcze psychiki, pewne typy zjawisk parapsychologicznych i synchroniczne sprzenia miedzy procesami psychicznymi a fenomenologiczn rzeczywistoci. Wyglda na to, e zabrako przy tym autentycznego rozumienia tych przey transpersonalnych, ktre umoliwiaj kontakt z rnymi aspektami wiata materialnego. Naley do nich na przykad prawdziwe utosamianie si z innymi ludmi, zwierztami, rolinami lub procesami nieorganicznymi oraz dowiadczenie faktw historycznych, filogenetycznych, geofizycznych lub astronomicznych, ktre pozwalaj na dostp do nowych informacji o rnych aspektach "obiektywnej rzeczywistoci". Zwaywszy na zainteresowania Junga i jego gbok wiedz o wschodnich duchowych filozofiach, zaskakuje fakt, e niemal cakowicie przeoczy on i zaniedba sfer zjawisk z poprzednich wciele, ktre maj ogromne znaczenie w kadej gbokiej terapii bazujcej na dowiadczaniu. Ostatni gwn rnic midzy analiz jungowsk a metodami omawianymi w niniejszej ksice: terapi psychodeliczn i integracj holonomiczn, jest ich nacisk na gbokie, bezporednie przeywanie, ktre posiada zarwno wymiar psychiczny, jak i rzeczywicie cielesny. Chocia komponent biologiczny w swej najbardziej dramatycznej postaci ujawnia si na tle zjawisk okooporodowych, niemniej jednak wyrane przejawy somatyczne moe posiada te cay szereg dowiadcze o charakterze biograficznym i pozaosobowym. Znamienne przykady to np.: autentyczna dziecica mimika, gos i zachowanie lub wystpienie odruchu ssania podczas regresji wieku; szczeglne pozycje, ruchy i dwiki towarzyszce utosamianiu si ze zwierzciem czy te gorczkowe ruchy, "maska za", a nawet gwatowne wymioty, zwizane z wyaniajcym si archetypem demona. Pomimo wszystkich przedstawionych wyej rnic, jungici s na og najlepiej przygotowani pod wzgldem teoretycznym, aby zaj si materi opisywan w niniejszej ksice, pod warunkiem, e potrafi przyzwyczai si do gwatownej postaci zjawisk wystpujcych podczas terapii psychodelicznej, w trakcie sesji integracji holonomicznej lub w przebiegu innych gbokich metod pracy opartej na dowiadczaniu. Innym ciekawym i istotnym transpersonalnym systemem terapii jest psychosynteza stworzona 106 przez zmarego psychiatr woskiego, Roberto Assagiolego ktry pocztkowo nalea do szkoy freudowskiej i by jednym z pionierw psychoanalizy we Woszech. Jednak w swojej pracy doktorskiej napisanej w 1910 roku przedstawi powane zastrzeenia do podejcia Freuda oraz omwi niedostatki i ograniczenia psychoanalizy. W nastpnych latach Assagioli nakreli poszerzony model psychiki, a jako now metod terapii i samopoznania stworzy psychosyntez. Jego system

teoretyczny opiera si na zaoeniu, e jednostka znajduje si w cigym rozwoju, realizujc swj ukryty potencja. Koncentruje si on na pozytywnych, twrczych i radosnych element ach natury czowieka i podkrela znaczenie funkcjonowania woli. Mapa ludzkiej osobowoci Assagiolego wykazuje pewne podobiestwo do modelu Junga, poniewa zawiera sfery duchowe oraz zbiorowe elementy psychiki. System ten jest skomplikowany i skada si z siedmiu dynamicznych czci. Nisza niewiadomo kieruje podstawowymi czynnociami psychicznymi, takimi jak: prymitywne denia popdowe i kompleksy emocjonalne. Porednia niewiadomo, do ktrej trafiaj dowiadczenia zanim jeszcze osign wiadomo, z grubsza wydaje si odpowiada freudowskiej przedwiadomoci. Sfera nadwiadoma jest siedzib wyszych uczu i zdolnoci, takich jak intuicja i natchnienie. Pole wiadomoci obejmuje uczucia, myli i impulsy dostpne analizie. Punkt czystej wiadomoci okrelany jest jako "wiadome ja", natomiast "wysze ja" to ten aspekt jednostki, ktry istnieje niezalenie od wiadomoci umysu i ciaa. Wszystkie te komponenty zawieraj si z kolei w niewiadomoci zbiorowej. Wanym pojciem psychosyntezy Assagiolego s podosobowoci, dynamiczne struktury podrzdne ludzkiej osobowoci, ktre posiadaj wzgldnie niezalene istnienie. Najpospolitsze z nich wi si z rolami, ktre odgrywamy w yciu, takimi jak: syn, ojciec, kochanek, lekarz, nauczyciel czy funkcjonariusz w adzy. Terapeutyczny proces psychosyntezy obejmuje cztery kolejne etapy. Najpierw klient dowiaduje si o rnych elementach swojej osobowoci. Nastpny szczebel stanowi zaprzestanie utosamiania si z tymi elementami, a dalszy umiejtno ich kontrolowania. Odkrywajc stopniowo jednoczce centrum wasnej psychiki, klient moe osign psychosynteze, ktra jest uwieczeniem procesu samourzeczywistnienia, a charakteryzuje j scalenie wszystkich jani wok nowego orodka. Opisane w tej ksice podejcia dziel z psychosyntez jej akcent duchowy i transpersonalny, koncepcje nadwiadomoci i niewiadomoci zbiorowej oraz przekonanie, e pewne stany, klasyfikowane obecnie jako psychotyczne, mona bardziej poprawnie uwaa za kryzysy duchowe, 107 ktre nios w sobie potencja rozwoju i przeksztacenia osobowoci . Innym zasadniczym podobiestwem jest koncepcja uzyskiwania kontroli nad rnymi aspektami psychiki dziki ich penemu przeyciu i utosamieniu si z nimi. Gwna rnica miedzy obydwoma rozwaanymi ujciam i polega na potraktowaniu w nich ciemnych i bolesnych stron osobowoci. Jakkolwiek podzielam z Assagiolim jego zasadniczy nacisk na w twrczy, nadwiadomy i jasny potencja psychiki, to jednak przekonaem si, e bezporednia konfrontacja z ciemn jej czci, ilekro przejawi si ona w przebiegu samopoznania, okazuje si korzystna, prowadzc do ozdrowienia, duchowego otwarcia i rozwoju wiadomoci. Natomiast jednostronne podkrelanie jasnej, bezproblemowej i radosnej strony ycia nie obywa si bez pewnych 108 niebezpieczestw. Mona jej uy na rzecz wyparcia si i pozbycia swego cienia , ktry zacznie si wwczas przejawia w mniej widocznej formie, zabarwiajc lub wypaczajc proces duchowej przemiany. Skutkiem tego s najrozmaitsze zaburzenia w sferze duchowoci, poczynajc od nieprzekonujcej, przesadnej karykatury osoby duchowej, a skoczywszy na tyranii i ograniczaniu innych w imi transpersonalnych wartoci. Eksploracj wasnego wntrza najlepiej byoby potraktowa w duchu "realizmu transcendentalnego", z gotowoci na spotkanie z wszelkimi aspektami psychiki i wszechwiata w ich dialektycznym, uzupeniajcym si wspdziaaniu przeciwiestw. Psychosyntez, podobnie jak analiza jungowska, skupia si raczej na emocjonalnej, spostrzeeniowej i poznawczej stronie wzmiankowanego procesu, brak w niej stosownej wiedzy na temat jego skadnikw biologicznych. Przez sw koncentracj na symbolicznym jzyku psychiki zdaje si rwnie pomija te doznania pozaosobowe, ktre stanowi bezporednie odbicie konkretnych elementw wiata zjawisk. Podczas autoeksploracji z zastosowaniem psychodelikw (lub kontrolowanego oddychania i muzyki) pewne podosobowoci, ktre w technice wyobraeniowej mogy wyglda na mniej lub bardziej abstrakcyjne struktury psychiki, udaje si rozszyfrowa jako autentyczny wyraz matryc przodkw, filogenetycznych, rasowych i z poprzednich wciele, czy te autentyczne przeywanie wiadomoci innych ludzi, zwierzt bd elementw wiata zjawisk. Wydaje si wic, e indywidualna psychika, poza swobodnym posugiwaniem si ludzkimi, zwierzcymi i przyrodniczymi formami symboli, jest rwnie w stanie siga po informacje o caym wiecie fenomenalnym obecnym, przeszym i przyszym przechowywane w sposb holograficzny. Gwn rnic praktyczn midzy psychosyntez Assagiolego a metodami przedstawianymi w niniejszej ksice moe stanowi stopie ich organizacji strukturalnej oraz kierowania przez terapeut. O ile psychosyntez proponuje caociowy system bardzo sformalizowanych wicze, to zalecane tutaj podejcie kadzie nacisk na niespecyficzne pobudzanie niewiadomoci, bazujc na spontanicznym wydobywaniu si jej materiau, ktre wyraa autonomiczn psychodynamk klienta.

Zasuga pierwszego wyranego sformuowania zasad psychologii transpersonalnej prz ypada Abrahamowi Maslowowi, ktrego rol w powstaniu ruchw psychologii humanistycznej i transpersonalnej ju opisano. W tym momencie stosowne bdzie omwienie tych aspektw jego dziea, ktre maj bezporednie znaczenie dla terapii transpersonalnej, porwnujc je z obserwacjami z terapii psychodelicznej i gbokiej niefarmakologicznej pracy nad przeyciami. Jednym z trwaych przyczynkw Masowa jest studium jednostek, ktre przeyy spontaniczne 109 dowiadczenie mistyczne lub, jak je nazwa, "szczytowe" . W klasycznej psychiatrii wszelkiego rodzaju dowiadczenia mistyczne zazwyczaj poddawane s leczeniu na gruncie powanej patologii uwaa si je za oznaki procesu psychotycznego. Maslow w obszernym i dokadnym badaniu zdoa wykaza, e osoby, ktre mieway spontaniczne dowiadczenia "szczytowe", czsto korzystay z nich i ujawniay wyran dno do "samorealizacji" czy te "samourzeczywistnienia". Sugerowa on, e takie anormalne dowiadczenia s nie tyle poniej normy, co powyej niej. Uwzgldniajc ten fakt, pooy podwaliny pod now psychologie. Innym wanym aspektem pracy Masowa byo przebadanie ludzkich potrzeb oraz przeksztacenie teorii motywacji. Wskazywa on, e wysze potrzeby stanowi wany, autentyczny aspekt struktury osobowoci czowieka i nie mona ich ani redukowa do podstawowych popdw, ani te uznawa za ich pochodne. Wedug niego wysze potrzeby odgrywaj istotn role w psychicznym zdrowiu i chorobie. Wartoci wysze (metawartoci) i motywy podania za nimi (metamotywacje) s nieodczne dla ludzkiej natury uznanie tego faktu jest absolutnie niezbywalne w kadej powanej 110 teorii osobowoci czowieka . Spostrzeenia z gbokiej terapii ukierunkowanej na dowiadczanie przyniosy zdecydowane poparcie dla teorii Masowa. Wystpujce w tych warunkach ekstatyczne przeycia jednoci, o ile zostan odpowiednio zintegrowane, przynosz dobroczynne skutki, co w kadym szczegle zgadza si z opisami spontanicznych dozna "szczytowych" ze studium Masowa. Ich uzdrowicielski potencja jest nieporwnywalnie wikszy od tego, co ma do zaoferowania cay arsena wspczesnej psychiatrii, i nie istnieje absolutnie aden powd, by traktowa je jak zjawiska patologiczne. Ponadto w ramach psychoterapii bazujcej na dowiadczaniu zdecydowane potwierdzenie uzyska podstawowy model osobowoci czowieka wedug Masowa. Tylko wczesne fazy procesu terapeutycznego, gdy badany ma do czynienia z urazami biograficznymi i okooporodowymi, mog stanowi poparcie dla ponurego obrazu istot ludzkich, targanych potnymi siami popdw, jakie wedug Freuda, dziaaj w piekle indywidualnej niewiadomoci. Kiedy proces kieruje si poza dowiadczenie mierci ego w sfery ponadosobowe, to za owym parawanem negatywizmu odkrywa si wewntrzne rdo duchowoci i uczu uniwersalnych. Jednostki uzyskuj dostp do nowego systemu wartoci i motywacji, ktre s niezalene od podstawowych popdw i speniaj kryteria metawartoci 111 i metamotywacji Masowa . Daleko idce podobiestwa zachodz midzy koncepcjami przedstawionymi w niniejszej ksice, a 112 kontrowersyjn dianetyk i scjentologia Rona L. Hubbarda . Porwnanie obydwu systemw, skoro tak wiele midzy nimi podobiestw i rnic, wymagaoby specjalnej monografii. Niestety, nadzwyczajne intuicje Hubbarda zostay zdyskredytowane przez ich praktyczne zastosowanie w obrbie podejrzanej struktury organizacyjnej, ktrej brak fachowej wiarygodnoci, i ktra kompromituje si swym deniem do wadzy. Fakt ten nie powinien jednak umniejsza ich wartoci dla otwartego badacza, dla ktrego scjentologia okazuje si kopalni byskotliwych pomysw. Porwnanie odkry Hubbarda z obserwacjami Z bada nad psychodelikami przedstawiaj w specjalnym opracowaniu 113 Klaus Gormsen i Jrgen Lumbye . W tym miejscu wystarczy podsumowanie niektrych najwaniejszych zagadnie. Scjentologia jest jedynym systemem, ktry podkrela psychiczne znaczenie cielesnych urazw, jakie ujawniy praca z zastosowaniem LSD i terapia holotropowa. Hubbard wyrnia "engramy" psychiczne zapisy okresw fizycznego blu i niewiadomoci; oraz "wtrniki" obrazy umysowe, ktre zawieraj takie emocje jak al lub zo. Wtrniki czerpi swoj moc z engramw, ktre s bardziej podstawowe, stanowic najgbsze rdo psychicznych trudnoci. Niektre dalsze podobiestwa dotycz uznawania wyjtkowego znaczenia urazu porodowego i wpyww prenatalnych (w tym przeycia poczcia), wspomnie przodkw i pamici ewolucyjnej (czyli, jak je nazywa Hubbard, "dowiadcze linii genetycznej") oraz nacisku pooonego na zjawiska z poprzednich wciele. Przez ostatnie dziesiciolecie psychologia transpersonalna wykazuje stay rozwj i rozrost. Do jej wybitnych przedstawicieli zaliczaj si: Angeles Arrien, Arthur Deikman, James Fadiman, Daniel Goleman, Elmer i Alyce Green, Michael Harner, Arthur Hastings, Jean Houston, Dora Kalff, Jack

Kornfield, Stanley Krippner, Lawrence LeShan, Ralph Metzner, Claudio Naranjo, Thomas Roberts, June Singer, Charles Tart, Frances Vaughan, Roger Walsh i Ken Wilber. Wnieli oni znaczcy wkad teoretyczny w te dziedzin i przyczynili si do ugruntowania jej statusu jako powanej dziaalnoci naukowej. O ile w pierwszych latach ruch transpersonalny by dosy wyizolowany, to obecnie posiada istotne powizania z przeomowymi osigniciami w innych dyscyplinach, ktre ju wyej opisano . Powizania te znalazy wyraz w Midzynarodowym Towarzystwie Transpersonalnym (ITA), ktre posiada charakter wyranie interdyscyplinarny i midzynarodowy. Na zakoczenie warto by okreli zwizek miedzy praktyk psychologii transpersonalnej a bardziej 114 klasycznymi metodami psychoterapii. Jak to niezwykle wyranie podkrelia Frances Vaughan , cech charakterystyczn dla terapeuty transpersonalnego, jest nie przedmiot terapii, lecz jej kontekst o treci decyduje klient. Terapeuta transpersonalny zajmuje si wszystkimi sprawami, ktre ujawni si podczas procesu terapii, ogarniajc rzeczy doczesne, dane biograficzne i problemy egzystencjalne. Tym, co naprawd okrela nurt transpersonalny jest model ludzkiej psychiki, w ktrym doceniono wag wymiaru duchowego lub uniwersalnego oraz moliwo rozwoju wiadomoci. Niezalenie od tego, na jakim poziomie wiadomoci koncentruje si proces terapii, terapeuta transpersonalny zachowuje wiadomo caego spektrum i zawsze kiedy pojawi si sposobno bdzie chtny do podania za klientem w nowe sfery jego dowiadcze.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Wiele spord myli rozwaanych w niniejszym rozdziale stanowio cze historycznego artykuu napisanego przez Fritjofa Capr, w czasie gdy wsplnie analizowalimy zwizki zachodzce miedzy psychologi a nowoczesna fizyk. Wyjania to pewn koncepcyjn zbieno z dwoma rozdziaami jego ksiki Punkt zwrotny. 2 Przeniesieniem psychoterapii analitycznej polega na przypisaniu terapeucie pewnych cech, postaw, pogldw znanej pacjentowi osoby, tak e relacja terapeutyczna przeywana jest podobnie jak zwizek z t osob. Dziki temu podczas sesji mog wyj na jaw wewntrzne konflikty pacjenta, ktre wwczas wsplnie z terapeut analizuje on i rozwizuje. Silne negatywne przeniesienie uwaa si za niepodane, gdy uniemoliwia relacje z terapeut. (I. S.) 3 O. Rank, The Trauma ofBirth, Nowy Jork 1929. (I. S.) 4 Przeciwnie ni sdzi Wilber. (I. S.) 5 Stanowisko genetyczne psychoanalizy odnosi si do psychogenezy i nie naley go myli z dziedziczeniem. Zajmuje si ono prawidami rozwoju, ktre pokazuj, w jaki sposb wydarzenia przesze okrelaj dzieje ycia osobnika i w jaki sposb przeszo obecna jest w teraniejszoci. Termin "dynamika psychiki" (czyli psychodynamika) podkrela tak istotny dla psychoanalizy zwizek z fizyk klasyczn. Z czasem okrelenie "dynamika" nabrao w tym kontekcie metaforycznego znaczenia. (I. S.) 7 Z. Freud, Trzy rozprawy z teorii seksualnej, przetum. przez Midzyn. Tow. Psychoanalit., Lipsk Wiede Zurych 1924; ty t. oryg. Drei Abhandlungen ur Sexualtheorie (1905) . (I. S.) 8 Fiksacja libido polega na powstaniu w dziecistwie utrwalonego schematu rozadowania popdw, do ktrego osoba dorosa powraca w razie napotkania trudnoci w zaspokojeniu libido. (I. S.) 9 Z. Freud, Abriss der Psychoanalyse, 1940, tum. J. Prokopiuka ukazao si w wyborze pism pt . Poza zasad przyjemnoci, Warszawa 1997, wyd. 4. (I. S.) 10 R. Brun, Uber Freuds Hypothese vom Todestrieb, "Psyche" 1953, z. 17: 81. (L S.) 11 Z. Freud, Objanianie marze sennych, op.cit., rozdz. 1. (I. S.) 12 Proces pierwotny przebiega w id i dy do zaspokojenia jego popdw; jeeli nie bezporednio, to dostarczajc zastpczych obiektw realnych lub wyobraonych (nie rnicuje rzeczywistoci od fantazji) . Ten archaiczny, paralogiczny sposb mylenia wida w dziaaniu pod wpywem silnych emocji oraz w strukturze marze sennych. (I. S.) 13 Proces wtrny zachodzi w wiadomej czci psychiki i polega na logicznym myleniu ukierunkowanym na osiganie realistycznych celw. Potrafi odrni rzeczywisto od fantazji, odroczy zaspokojenie i uwzgldni nakazy etyczne. W pniejszej teorii aparatu psychicznego zosta on przypisany do sfery ego. (I. S.) 14 Mechanizmy obronne pojawiaj si w wyniku walki miedzy presj id a wymaganiami zewntrznej rzeczywistoci. Wykazuj one specyficzn czno z poszczeglnymi stadiami rozwoju libido i posiadaj zasadniczy zwizek z etiologi rnych rodzajw patologii. Najwaniejszymi mechanizmami obronnymi, jakie spotyka si w pimiennictwie psychoanalitycznym, s: tumienie, przemieszczenie, upozorowanie reakcji, izolacja, odreagowanie, racjonalizacja, intelektualizacja, zaprzeczanie, regresja, mechanizmy przeciwfobijne, wycofanie lub unikanie, introjekcja, identyfikacja, impulsywne wyadowanie (actingout), sublimacja i twrcze opracowanie. Najlepszym rdem dalszych informacji na temat mechanizmw obronnych jest pionierska praca Anny Freud Ego i mechanizmy obronne (1997) . 15 Tj. wprowadzonym do psychiki z zewntrz w procesie zwanym introjekcj, ktra powoduje e obce dla podmiotu treci zostaj w caoci uznane za wasne, por. przyp. 25. (I. S.) 16 Obiekt w neopsychoanalizie oznacza umysow reprezentacj "innego" (nie -ja) moe nim by zarwno druga osoba jak i np. pier matki dla niemowlcia; wedug Freuda by to po prostu przedmiot zaspokojenia libido. Psychologia relacji z obiektem interesuje si procesem rozwoju "ja" i jego

rnicowania si od obiektu. (I. S.) 17 Nerwice aktualne a psychonerwice patrz przypis do rozdziau pierwszego. (I. S.) 18 Por. podobne rozrnienie u Kierkegaarda przypis do rozdziau czwarte-go. (I. S.) 19 Byskotliw i dowcipn analiz tej frustrujcej sytuacji przedstawi Jay Haley w swoim opracowaniu pt. The Art of Psychoanalysis (1958) . 20 Model historyczny oznacza, e o aktualnych problemach jednostki decyduj wydarzenia z przeszoci w tym przypadku z dziecistwa. (I. S.) 21 S. Grof, op. cit., rozdz. 2. (I. S.) 22 O. Rank, op. cit. (I. S.) 23 O. Rank, op. cit.; N. Fodor, The Search for the Eeloved: A Clinical Investigation of the Trauma of Birth and Prenatal Condition, Nowy. Jork 1949; L. Peerbolte, Prenatal Dynamics w: Psychic Energy, Amsterdam 1975. (I. S.) 24 O. Fenichel, The Psychoanalytic Theory of Neurosis, Nowy Jork 1945. (I. S.) 25 Introjekcja (wchonicie) to obronny mechanizm przenoszenia obcych treci (obiektw lub sytuacji) do wntrza psychiki, tak e staj si one jej niewiadom czci. W opisywanym przypadku treci, ktra wnika do psychiki, jest nie poddajce si kontroli podu dziaanie drg rodnych matki. lad tego przeycia ma, wedug Autora, sta si niewiadomym zawi zkiem superego. (I. S.) 26 H. S. Sullivan, The Interpersonal Theory of Psychiatry, Londyn 1955. (I. S.) 27 Zgodnie z opisem Sullivana "dobry sutek" dostarcza mleka, a take poczucia komfortu i bezpieczestwa. "Zy sutek" zaopatruje w poywienie, ale w niezadowalajcych warunkach emocjonalnych, jak w przypadku matki zalknionej, napitej lub nie kochajcej. "Faszywy" sutek, taki jak wasny kciuk niemowlcia, przypomina pier, ale nie dostarcza poywienia ani bezpieczestwa. 28 G. Blanek, R. Blanek, Ego Psychology: Theory and Practice, Nowy Jork 1965. (I. S.) 29 A. Adler, The Practice and Theory oflndmidual Psychology, Nowy Jork 1932. I. S.) 30 G. Chew, op. cit., rozdz. l. (I. S.) 31 Protest mski, wedug Adlera, polega na osobistym sprzeciwie wobec tkwicej w psychice kadego czowieka kobiecoci (tj. saboci) . Ma on by nieodczny dla ludzkiej natury, jednak u kobiety moe doprowadzi do patologicznej niezdolnoci do przyjcia rl ony i matki. (I. S.) 32 Tj. okooporodowej sfery niewiadomoci. (I. S.) 33 S. Janus, B. Bess, C. Saltus, A Sexual Profile of Men in Power, Englewood Cliffs 1977. (L S.) 34 Biologizm to sposb wyjaniania zachowa i motywacji czowieka na podstawie wiedzy biologicznej, np. przez odwoanie si do genetyki (m.in. socjobiologia) lu b pobudek instynktownych. (I. S.) 35 W. Reich, Character Analysis, Nowy Jork 1949. (I. S.) 36 Wegetoterapia oznacza rodzaj leczenia oddziaujcego na funkcje wegetatywne (tj. na procesy cielesne, ktre su podtrzymywaniu ycia, a nie rozmnaaniu) . W bio logicznej regulacji tych czynnoci bierze udzia autonomiczny (niezaleny od woli) ukad nerwowy, zwany te ukadem wegetatywnym. Paliwem procesw yciowych jest oddychanie, zdrowym wyrazem odruch orgazmu. Ciao i psychika stanowi funkcjonaln jedno, dlatego charakter moe by analizowany na podstawie blokw miniowych. (I. S.) 37 W ksice The Mass Psychology ofFascism przedstawia grupow psychologi faszyzmu, ktry uwaa za zgubne wypaczenie sposobu rozadowania energii seksualnej. Zachowania pitno wane przez niego s charakterystyczne dla ideologii totalitarnych. (I. S.) 33 W. Reich, Selected Writings: Introduction to Orgonomy, Nowy Jork 1973. (I. S.) 39 W. Reich, Funkcja orgazmu, tum. N. Szymaska, Warszawa 1996. (I. S.) 40 Tj. introjekcja. (I. S.) 41 W. Reich, Ether; God and Devil; and Cosmic Superimposition, Nowy Jorkl972. (I. S.) 42 D. Bohm, op. cit., rozdz. 1. (I. S.)

43 I. Prigogine, W. Stengers, op. cit., rozdz. 1. (I. S.) 44 Tj. pozaosobowej sfery niewiadomoci. (I. S.) 45 W. Reich, Ether; GodandDevil; and Cosmic Superimposition, op. cit. (I. S.) 46 W. Reich, Funkcja orgazmu, op. cit., cytaty w tumaczeniu wasnym. (I. S.) 47 W. Reich, Ether; God and Devil; and Cosmic Superimposition, op. cit. (I. S.) 48 W. Reich, Funkcja orgazmu, op. cit. (I. S.) 49 Ernst Jones, biograf Freuda (1961), podaje ciekawy opis reakcji Freuda na opublikowanie przez Ranka ksiki The Trauma of Birth (1929) . Wedug Jonesa Freud dozna przy czytaniu tej pozycji gbokiego wstrzsu emocjonalnego. Powanie martwi si, e odkrycia Ranka mog zami jego wasny wkad w psychologie. Mimo to, jego podejcie w tej sprawie byo pocztkowo naprawd uczciwe, okreli on pogldy Ranka jako "najwaniejszy postp od czasu odkrycia psychoanalizy" i sugerowa, e naleaoby powieci im rzeteln uwag. To nie naukowa rnica pogldw skonia Freuda do odrzucenia Ranka, lecz wzgldy polityczne. Obudziy je niepokojce listy z Berlina, ktre ostrzegay Freuda, e nieprawomylne pogldy Ranka mog spowodowa nieodwracalny rozam w ruchu psychoanalitycznym. 50 N. Fodor, op. cit. (I. S.) 51 L. Peerbolte, op. cit. (I. S.) 52 F. Mott, The Unmersal Design of Birth, Filadelfia 1948; The Nature of the Self, Londyn 1959. (I. S.) 53 Tak go nazwa sam Freud wobec swoich uczniw. (I. S.) 54 S. Ferenczi, Thalassa, Nowy Jork 1938. (I. S.) 55 Nie chodzi tutaj oczywicie o matk mczyzny, tylko o ciao kobiety, ktra ma zosta matk jego dzieci. (I. S.) 56 Thalassa z greckiego oznacza "morze". (I. S.) 57 Existence: A New Dimension in Psychology and Psychiatry, red. R. May, E Angel, E. Ellenberg, Nowy Jork 1958. (I. S.) 58 M. Heidegger, Bycie i czas, tum. B. Baran, Warszawa 1994. (I. S.) 59 Na szczeglna uwag w tym kontekcie zasuguje fakt, e filozofia i praca literacka Jeana Paula Sartre'a znajdoway si pod gbokim wpywem sabo rozwizanej sesji meskalinowej, ktr zdominoway elementy BPM II. Sprawa ta zostaa szczegowo przeanalizowana w specjalnej publikacji przez Thomasa Riedlingera (1982) . 60 V. Frankl, Theorie und T/terapie der Neurosen: Einfuhrung in Logotherapie und Existenzanalyse, Wiede 1956. (I. S.) 61 V. Frankl, Man's Search for Meaning: An Introduction to Logotherapy, Boston 1962. (I. S.) 62 A. Maslow, W stron psychologii istnienia, tum. I. Wyrzykowska, Warszawa 1986. Najstarsza z cytowanych prac Masowa i jedyna z nich, ktra ukazaa si w jzyku polskim; Religiom, Values and Peak Experiences, Columbus 1964; A Theory of Metamotmation: The Biological Rooting of the Value of Life w: Readings in Humanistic Psychology, A. J. Sutich, M. A. Vich, Nowy Jork 1969. (I. S.) 63 Reaction formation jeden z mechanizmw obronnych, ktry polega na zastpieniu spontanicznej reakcji emocjonalnej przez reakcj pozorujc odmienne, czsto przeciwne, nieobecne u jednostki motywy zachowania. (I. S.) 64 Tzn. ludzkie dowiadczenie na jego najwyszym poziome, "dowiadczenie wyyn", a nie jakie szczeglnie intensywne doznanie. (I. S.) 65 A. Maslow, W stron psychologii istnienia, op. cit. (I. S.) 66 A. Maslow, A Theory of Metamotivation, op. cit. (I. S.) 67 A. Lowen, Wstp do bioenergetyki, tum. A. Dodziuk, K. Gerbert, Warszawa 1992. (I. S.) 68 Kelley'owie nazywaj "radiksem" energi yciow organizmu, ktra przejawia si w formie pulsacji si witaln stanowic uniwersalny skadnik przyrody, a u czowieka poddan jego woli i celowemu dziaaniu. (I. S.)

19 I. Rolf, Rolfing: The Integration of Hurnan Structures, Nowy Jork 1977. (I. S.) 70 Powi jest to bona cznotkankowa otaczajca minie, ktra utrzymuje ich struktur i doprowadza do nich naczynia krwionone i limfatyczne oraz nerwy. (I. S.) 71 M. Feldenkreis, Awareness Through Movement, Nowy Jork 1972. (I. S.) '72 M. Trager, Psychophysical Integration and Mentastic, "Journal of Holistic Health" 1982, z. 7: 15. (I. S.) 73 Terapi palanty (ang. "biegunowo") stworzy Randolph Stone na podstawie naturalnych metod medycyny Wschodu. Polega ona na rwnowaeniu pola elektromagnetycznego organizmu przy pomocy dotyku, masau i technik bezdotykowych. (I. S.) 74 F. Perls, Gestalt Therapy Verbatim, Nowy Jork 1972; The Gestalt Approach and Eye-Witness to Therapy, Nowy Jork 1972. (I. S.) 75 Integracja oznacza w terapii humanistycznej odzyskanie kontaktu z "utraconymi" fragmentami siebie, ktre zostay niegdy odrzucone, zanegowane, odcite od wiadomoci, z ktrymi "ja" si nie utosamia. (I. S.) 76 Ludzka aktywno polega na pynnym tworzeniu si, domykaniu i rozpadzie wymienionych figur. Wzorzec ten zostaje zablokowany u osb nie zintegrowanych wewntrznie, u ktrych w psychice powstay konfliktowe struktury tzw. "pana" i "poddanego". Nadmiernie silny i restrykcyjny "pan" nie pozwala "poddanemu" zrealizowa, spostrzega, a nawet odczu jego naturalnych potrzeb, co przyczynia si do frustracji, chronicznego napicia i nerwicy. (I. S.) 77 W argonie gestaltu pene przeycie danego dowiadczenia (spostrzeenie, odczucie, wyraenie w dziaaniu) nazywa si "domkniciem figury" Autor czsto odwouje si do tego terminu. (I. S.) 78 Okrelenie terapia prymarna (a. pierwotna} odwouje si do pierwszych negatywnych dowiadcze emocjonalnych, ktre stay si orodkiem nawarstwiania dalszych podobnych przey. Odreagowanie tych pierwszych bolesnych emocji stanowioby przyczynowe leczenie nerwicy. (I. S.) 79 W j. ang.: primals pierwotne odczucia i potrzeby dziecice, od ktrych jednostka neurotyczna si odcia dla uniknicia blu. W terapii Janova mona do nich powraca i dawa im upust w formie krzyku. (I. S.) 80 A. Janov, Krzy pierwotny. Terapia prymarna remedium na nerwice, Nowy Jork 1970. (I. S.) 81 Psychodram jako pierwsz znan metod terapii grupowej stworzy ]. L. Moreno. Jej uczestnicy spotykaj si aby w sposb spontaniczny i twrczy odgrywa w obecnoci grupy problemy swego codziennego ycia. Na zakoczenie sesji dziel si ze sob swymi uczuciami i wraeniam i, bez dokonywania interpretacji. Elementy psychodramy wykorzystuje si w najrozmaitszych szkoach psychoterapii grupowej. Pomysy Moreno s jednym z gwnych rde tak istotnej dla zrozumienia koncepcji Autora terapii gestalt. (I. S.) 82 Analiza transakcyjna jest eklektycznym nurtem terapii grupowej autorstwa E. Berne'a. Przedmiotem analizy s wadliwe interakcje midzyludzkie (tzw. transakcje), ktre mog przybiera form tzw. gier, opisanych przez niego w ksice W co graj ludzie. (I. S.) 83 Grupy treningowe, zwane take "grupami T", powstay w latach pidziesitych w Bethel w stanie Maine w zwizku z badaniami nad dynamik maych grup i zdobyy ogromn popularno w USA jako forma doskonalenia stosunkw z innymi ludmi. Podobnie w Chicago narodziy si tzw. "grupy spotkaniowe", nastawione na osobisty rozwj uczestnikw w warunkach intensywnego, autentycznego kontaktu, z ktrymi przez lata pracowa C. Rogers, jeden z pionierw psychoterapii humanistycznej. (I. S.) 84 Maratony terapeutyczne to rodzaj intensywnych spotka grupowych, trwajcych przynajmniej dob bez przerwy na sen i posiki (uczestnicy mog je i spa w trakcie zaj) . W przypadku "nagich maratonw" uczestnicy dobrowolnie zdejmuj ubrania. (I. S.) 85 A. Maslow, A Theory of Metamotwation, op. cit. (I. S.) 86 I. Rolf, op. cit. (I. S.) 87 W. Schutz, A. Turner, Body Fantasy, Nowy Jork 1982. (I. S.) 58 Wedug terapii gestalt zanim dojdzie do penego, wybuchowego wyraenia prawdziwych uczu (eksplozji), konieczne jest przebycie fazy implozji, czyli silnego dowiadczania ich bez zewntrznej ekspresji odpowiada to dotarciu do jdra konfliktu nerwicowego. Na wczeniejszym etapie wystpuje impas zwizany z przeamaniem psychicznej obrony ("sytuacja bez wyjcia") . Wedle koncepcji Autora

podobne nastpstwo dowiadcze wystpuje podczas porodu. (I. S.) 89 Terapeuta prosi klienta, aby "sta si" okrelonym przez niego elementem snu lub wyobraonej sceny, dowiadczajc go w peni. W ten sposb klient zyskuje kontakt z utraconym fragmentem wasnego przeywania wiata. (L S.) 90 S. Grof, Tentative Theoretical Frameworkfor Understanding Dynamics of LSD Psychotherapy, 1966. (I. S.) 91 S. Grof, Realms... op. cit., rozdz. 2. (I. S.) 92 P. Bindrim, Aqua-Energetics, niepublikowane opracowanie w posiadaniu Autora. (I. S.) 93 L. Orr, S. Ray, Rebirthing in the New Ag, Millbrae 1977; oraz E. Feher, The Psychology of Birth, Londyn 1980. (L S.) 94 Synergia lub synergizm to taki rodzaj wspdziaania, ktry pozwala na wsplne osiganie rezultatw niemoliwych do uzyskania w pojedynk. Termin pochodzi od Fullera. (I. S.) 95 A. Sutich, The Emergence of the Transpersonal Orientation, "J. Transp. Psychol." 1976, z. 8: 5. (I- S.) % R. L. Hubbard, Dianetics: The Modern Science of Mental Health, East Green-stead 1950. (I. S.) 97 J. Singer, Boundaries of the Soul: The Practice of Jung's Psychology, Garden City 1972. (I. S.) 98 C. G. Jung, Experimentelle Untersuchungen, Gesammelte Werke, Zurych 1991, tom 2., wyd. 3. (I. S.) 99 Tzw. niewiadomo indywidualna, ktrej struktur tworz kompleksy (przeciwiestwo n. zbiorowej zob. niej; I. S.) 100 C. G. Jung, On the nature of psyche, Bollingen Series XX, t. 5, Princeton 1960. (I. S.) 101 C. G. Jung, Gesammelte Werke, t. 5 przetum. przez R. Reszke jako symbole przemiany. Analiza preludium do schizofrenii, Warszawa 1998. (I. S.) 102 Koncepcja elan vital pochodzi od H. Bergsona. Oprcz tego za Bergsonem nazywa on archetypy,"les eternels increes". (I. S.) 103 C. G. Jung, Synchronizitat..., op. cit., rozdz. 1. (I. S.) 104 To sam Einstein w trakcie osobistych spotka zachca Junga do zajcia si koncepcj synchronicznoci (1973) . Szczeglnie zaya bya przyja Junga z jednym z twrcw teorii kwantowej, Wolfgangiem Paulini, co znalazo swj wyraz we wsplnej publikacji opracowania Jun ga na temat synchronicznoci i dokonanej przez Paulego analizy archetypw w dziele Johannesa Keplera (Pauli, 1955) . 105 C. G. Jung, Experimentelle Untersuchungen, op. cit. (I. S.) 106 R. Assagioli, Psychosynthesis, Nowy Jork 1976. (I. S.) 107 R. Assagioli, Self-Realization and Psychological Disturbances, "Synthesis" 1977, z. 3-4. (I. S.) 108 Cie w psychologii Junga jest archetypowym symbolem ciemnej strony ycia zej, nie uwiadamianej, tej o ktrej chcemy zapomnie. (I. S.) 109 A. Maslow, Religions, Values and Peak Experiences, op. cit. (I. S.) 110 A. Maslow, A Theory of Afetamotivation, op. cit. (I. S.) 111 A. Maslow, j. w. (I. S.) 112 R. L. Hubbard, Dianetics, op. cit. (I. S.) 113 Referat K. Gormsena i J. Lumby'e wygoszony w listopadzie 1979 na Pitej Midzynarodowej Konferencji Transpersonalnej w Bostonie. (I. S.) 114 F. Vaughan, Transpersonal Psychotherapy:Context, Contentand Process, w: Beyond Ego, red. R. D. Walsh, F. Vaughan, Los Angeles 1980. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia czwarty Architcktonika zaburze emocjonalnych Dane pochodzce z psychoterapii wykorzystujcej LSD i z niefarmakologicznej terapii bazujcej na dowiadczaniu ukazay w nowym wietle rozbienoci miedzy teoriami konkurencyjnych szk psychologii gbi, dostarczajc oryginalnych wgldw w zoon, wielopoziomow struktur szeregu objaww patologicznych. Szybki i ywioowy, spontaniczny rozwj procesu terapeutycznego, jakim cechuje si wikszo owych psychiatrycznych nowinek, redukuje znieksztacenia i ograniczenia narzucane pacjentowi w trakcie werbalnych form psychoterapii. Materia, ktry wyania si dziki tym nowym podejciom, w bardziej autentyczny sposb odwzorowuje dynamiczne ukady bdce rdem objaww klinicznych, a wielokrotnie okazuje si dla terapeuty cakowit niespodziank, nie potwierdzajc jego teoretycznych uprzedze. Struktura patologii, jaka rysuje si przy zastosowaniu tych nowych metod, jest na og nieporwnanie bardziej zoona i szczegowa ni wskazywayby to modele znane z poszczeglnych szk psychologii gbi. Cho wszystkie te konstrukcje teoretyczne s w pewnym sensie suszne, to adna nie obrazuje poprawnie prawdziwego stanu rzeczy. Trzeba myle kategoriami opisanej poprzednio rozszerzonej mapy psychiki, aby prawidowo ukaza sie niewiadomych procesw, ktre zachodz u podoa patologicznych stanw spotykanych w psychiatrii klinicznej. Obejmuje o na nie tylko biograficzny poziom wspomnie psychoanalitycznych, ale take matryce okooporodowe i cay zakres strefy pozaosobowej. Dane z psychoterapii bazujcej na dowiadczaniu wyranie wskazuj, e niewiele zespow zaburze emocjonalnych i psychosomatycznych udaje si wyjani wycznie w oparciu o dynamik niewiadomoci indywidualnej. Szkoy terapeutyczne dysponuj bardzo powierzchownym i niepenym modelem wiadomoci czowieka, poniewa nie uznaj pozabiograficznych rde patologii. Ponadto terapeuci z takich szk nie s w peni skuteczni w pracy z pacjentami, bo nie wykorzystuj potnych mechanizmw leczcych, Dostpnych na poziomie okooporodowym i pozaosobowym. Istnieje spory zakres problemw klinicznych, ktre posiadaj gbsze korzenie w dynamice procesu odrodzenia si przez mier. S one mocno powizane z urazem narodzin oraz ze strachem przed mierci i mona na nie oddziaywa w terapii, wykorzystujc dowiadczenie konfrontacji z okooporodowym poziomem niewiadomoci. Tak wiec systemy psychoterapii, ktre wczaj wymiar perinatalny, maj ceteris 1 paribus znacznie wikszy potencja terapeutyczny ni te ograniczajce si do poszukiwa i zabiegw biograficznych. Poza tym liczne trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne i midzyludzkie s dynamicznie zakotwiczone w pozaosobowych sferach psychiki czowieka. U pacjentw, ktrych trudnoci przynale do tej kategorii, poprawy mog si spodziewa wycznie ci terapeuci, ktrzy doceniaj uzdrawiajc si przey pozaosobowych i szanuj duchowe wymiar y ludzkiej psychiki. W 2 wielu przypadkach objawy patologii lub zespoy objaww wykazuj wielopoziomow, zoon struktur dynamiczn i cile wi si z wszystkimi gwnymi obszarami niewiadomoci: biograficznym, okooporodowym i pozaosobowym. Aby skutecznie pracowa z tego typu problemami, terapeuta musi by gotw na stopniowe przyjcie materiau ze wszystkich wymienionych poziomw i konfrontacje z nim wymaga to ogromnej elastycznoci oraz wyzwolenia si od teoretycznej ortodoksji. Przedstawiajc nowe pogldy na "architektur psychopatologii", skoncentruje si najpierw na problematyce seksualnoci i agresji, poniewa obydwa te aspekty ycia czowieka odegray zasadnicz rol w teoretycznych przemyleniach Freuda i wielu spord jego nastpcw. Dalsze podrozdziay bd kolejno opisyway konkretne zaburzenia emocjonalne, obejmujce depresje, psychonerwice, choroby psychosomatyczne i psychozy.

Wstecz / Spis treci / Dalej Rnorodno dowiadczenia pciowoci: zaburzenia, zboczenia i pozaosobowe postacie erosa Popd pciowy, czyli libido, w swoich wielorakich przejawach i odmianach zajmuje wyjtkowo istotne miejsce w rozwaaniach psychoanalitycznych. Freud w swoim klasycznym studium Trzy 3 rozprawy z teorii seksualnej wywodzi ludzkie problemy seksualne od ich pocztkw we wczesnych etapach rozwoju psychoseksualnego u dziecka. Zakada on, e dziecko przechodzi kolejno prze z kilka wyranych etapw organizacji libido, z ktrych kady ma zwizek zjedna ze stref erogennych. I tak w przebiegu ewolucji psychoseksualnej dziecko najpierw czerpie podstawowe zaspokojenie popdu z czynnoci oralnych, a pniej, podczas treningu czystoci z funkcji analnych i uretralnych. W okresie kryzysu edypalnego uwaga libido przenosi si na obszar falliczny a gwnym jej orodkiem staje si czonek lub echtaczka. Jeeli rozwj ten przebiega normalnie, to czstkowe popdy jednostki: oralny, analn y i uretralny zostaj w omawianym stadium scalone pod rzdami popdu genitalnego. Oddziaywania urazowe i zaburzajce psychik mog zakoczy si fiksacjami i konfliktami na rnych etapach tego rozwoju, co prowadzi do pniejszych zaburze ycia pciowego i okrelonych psychonerwic. Freud i jego nastpcy opracowali zawi systematyk dynamiczn, ktra odnosi konkretne zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne do fiksacji podczas rnych stadiw rozwoju libido oraz do historii ego. Istotno tych utrwalonych zwizkw wielokrotnie potwierdza si w codziennej praktyce analitycznej w swobodnych skojarzeniach pacjentw. Kada teoria, ktra zamierza zakwestionowa psychoanalityczny system wyjaniania, musi upora si z zagadnieniem, dlaczego pciowo i konkretny rodzaj faktw z yciorysu wykazuj jakby specyficznie przyczynowy zwizek z odpowiednimi zespoami psychopatologicznymi oraz przedoy przekonujce wytumaczenie alternatywne. Blisze spojrzenie na historie psychoanalizy ujawnia, e kilku nastpcw Freuda odczuwao potrzeb przeksztacenia pogldw, ktre przedstawi on w swoich Trzech rozprawach z teorii seksualnej. Okazao si, e freudowskie opisy poszczeglnych faz rozwoju libido i ich konsekwencji dla psychopatologii stanowiy idealne twierdzenia, nie pasujce dokadnie do spostrzee z codziennej praktyki psychoanalitycznej. W rzeczywistym obrazie klinicznym, jaki przedstawia sob pacjent psychiatryczny, trudnoci, ktre dotycz kilku rnych stref erogennych nie wystpuj jako odrbne formy, lecz s ze sob cile powizane. Na przykad wiele pacjentek wykazuje skonno do blokowania orgazmu ze strachu przed utrat kontroli nad pcherzem moczowym obawa ta z przyczyn anatomicznych jest czstsza u kobiet. W innych przypadkach strach przed zatraceniem si w szczytowaniu seksualnym czy si z obaw przed mimowolnym puszczaniem gazw jelitowych czy wrcz przed utrat kontroli nad stolcem. U niektrych pacjentw analiza czynnikw obecnych u podoa niemonoci osignicia erekcji lub orgazmu ujawnia gboko osadzony, pierwotny, niewiadomy strach, e utrata takowej kontroli moe doprowadzi do aktu pochonicia partnera albo do wchonicia przez niego. Te i podobne zagadnienia kliniczne usiowa wyjani Sandor Ferenczi w swoim znakomitym 5 opracowaniu pt. Thalassa . Zakada on, e pocztkowo odrbne czynnoci z poszczeglnych stref erogennych mog wykazywa wtrne scalenie i nakada si funkcjonalne, co nazywa amfimiksj. 6 Podobnie jak Otto Rank , Ferenczi by przekonany, e pene psychologiczne ujecie pciowoci musi obj niewiadom ch zatarcia urazu narodzin i powrotu do ona matki. By on jednak znacznie bardziej radykalny ni Rank, skoro w omawianej wstecznej tendencji do ycia podowego dopatrywa si gbszej filogenetycznej motywacji do powrotu do warunkw, ktre istniay w pradawnym oceanie. Wilhelm Reich zgadza si, oglnie rzecz biorc, z freudowskim podkrelaniem wagi popdu pciowego. Widzia w nim jednak niemale hydrauliczn si, ktra w celu osignicia skutkw leczniczych musi by uwolniona przez bezporednie, energiczne zabiegi. Naleaoby te wspomnie o dwch innych, wanych prze-formuowaniach teorii Freuda, jakich dokonali jego uczniowie. 7 Psychologia Alfreda Adlera kadzie gwny nacisk na kompleks niszoci i wol mocy wedug niego, seksualizm podporzdkowany jest kompleksowi mocy. Najdalej sigajca krytyka freudowskiej teorii pciowoci pochodzi od Carla Gustava Junga8, dla ktrego libido nie byo biologiczn si tylko 9 przejawem kosmicznej zasady porwnywalnej do elan vital . Dane z terapii psychodelicznej i niektrych niefarmakologicznych metod ukierunkowanych na dowiadczanie przedstawiaj pciowo i kopoty seksualne w zupenie nowym wietle. Wskazuj one
4

przekonujco, e powysze zagadnienia s znacznie bardziej zoone ni mona by to podejrzewa na gruncie dotychczasowych teorii: Dopki proces autoeksploracji utrzymuje si na poziomie biograficznym, dopty wydaje si, e materia dowiadcze, jaki ujawnia si w trakcie sesji terapeutycznej, potwierdza teori Freuda. Skoro jednak sesje koncentruj si gwnie wok kwestii biograficznych, to u pacjentw z zaburzeniami i zboczeniami pciowymi tylko sporadycznie udaje si zaobserwowa jakie istotne skutki lecznicze. Pacjenci, ktrzy pracuj nad trudnociami seksualnymi, prdzej czy pniej odkrywaj gbsze korzenie swoich kopotw na poziomie dynamiki okooporodowej, a nawet w rnych sferach pozaosobowych. Stany, ktre obejmuj znaczne zmniejszenie si lub cakowity brak popdu libido oraz apetytu 10 seksualnego, cz si na og z gbok depresj . Ten fakt, jak to omwimy pniej, zwykle Wskazuje na gboki zwizek z dynamik BPM II. Jednostka pod Wpywem drugiej matrycy perinatalnej dowiadcza cakowitej emocjonalnej izolacji od otoczenia oraz zupenego zablokowania przepywu energii obydwa te stany skutecznie chroni przed powstaniem seksualnego zainteresowania i przeyciem podniecenia pciowego. W takich okolicznociach niejednokrotnie mona usysze od danej osoby, e aktywno pciowa jest ostatni rzecz na wiecie, jaka mogaby jej przyj do gowy. Niemniej jednak w rozpatrywanym stanie czsto wychodzi na jaw materia seksualny z przeszoci lub aktualnego ycia i jest on relacjonowany przez jednostk w negatywnym kontekcie drczcego j poczucia winy i obrzyd zenia. Stany depresyjne z brakiem seksualnego zainteresowania mog te niekiedy posiada rda pozaosobowe. Wikszo powanych zaburze pciowoci i zbocze jest genetycznie zwizana z BPM III. Zrozumienie podobnego zwizku bdzie wymagao omwienia gbokiej zalenoci, jaka zachodzi miedzy wzorcem szczytowania pciowego a dynamik tej matrycy. Szczytowy poziom napicia libido i energii popdowej w ogle stanowi jedne z najistotniejszych cech kocowej fazy procesu odrodzenia przez mier oraz skadaj si na nieodczny, integralny aspekt BPM III. Napicie to moe przybra posta niezrnicowanej energii, ktra przenika cay organizm, a dodatkowo kondensowa si w pojedynczych strefach erogennych: oralnej, analnej, uretralnej lub genitalnej. Jak ju wczeniej opisano, fenomenologia trzeciej matrycy perinatalnej czy w sobie pierwiastek tytanicznej walki, skonnoci niszczycielskie i autodestrukcyjne, sadomasochistyczne przemieszanie impulsw agresywnych z erotycznymi, szereg zboczonych motyww seksualnych, wtki demoniczne i zaabsorbowanie skatologi. Ponadto owa niezwykle bogata mieszanina emocji i dozna wystpuje na tle konfrontacji ze mierci i oywajcego porodu, co powoduje straszliwy bl fizyczny i miertelne przeraenie. Wymienione zalenoci stanowi naturalny grunt do powstawania wszelkich stanw klinicznych, z ktrymi seksualizm wchodzi w cisy zwizek, a przynajmniej zostaje skaony lekiem, agresj, cierpieniem, poczuciem winy bd zaabsorbowaniem substancjami cielesnymi, takimi jak: mocz, ka, krew lub wydzieliny narzdw pciowych- Jednoczesne uaktywnianie si wszystkich stref 11 erogennych w warunkach odsaniajcej si perinatalnoci moe rwnie tumaczy) dlaczego tak wiele zaburze klinicznych cechuje funkcjonalne nakadanie si czynnoci z obszaru oralnego, analnego, uretralnego i genitalnego. Gboka wspzaleno czynnociowa wszystkich gwnych Stref erogennych w warunkach porodu, zarwno u matki jak i u dziecka, uwidocznia si wyranie w sytuacji, kiedy przygotowanie 12 matki nie obejmuje lewatywy i cewnikowania . W tych okolicznociach matka moe nie tylko przeywa potne, orgazmiczne rozadowanie seksualne, ale take odpuszcza gazy, oddawa ka lub mocz. Podobnie i dziecko moe wykazywa odruchowe moczenie si oraz wydala ka podowy, czyli smk. Jeeli doczymy do tego intensywne pobudzenie strefy oralnej i zaangaowanie mini waczy, jakie wystpuje u matki i dziecka podczas kocowych faz procesu porodowego, jak te nagromadzenie si i uwolnienie energii seksualnej u dziecka w wyniku duszenia si i strasznego blu, to otrzymamy w ten sposb obraz caego funkcjonalnego i doznaniowego splotu wszystkich gwnych 13 czynnoci, ktre Freud okrela jako erogenne . Spostrzeenia kliniczne, ktre Sandor Ferenczi usiowa odnie do wtrnego scalenia si popdw czstkowych, czyli amfimiksji, po prostu odzwierciedlaj fakt, e freudowski sekwencyjny rozwj aktywnoci w strefach erogennych nakada si na istniejc dynamik matryc perinatalnych, gdzie wszystkie omawiane funkcje dziaaj rwnoczenie. Gwnym kluczem do gbszego ujcia psychologii i patologii pci jest to, e na okooporodowym poziomie niewiadomoci pciowo jest nieodcznie zwizana z odczuciami i emocjami towarzyszcymi zarwno narodzinom, jak i mierci. Kade, czy to teoretyczne, czy praktyczne podejcie do kopotw Seksualnych, ktre nie wykazuje zrozumienia tego fundamentalnego zwizku i traktuje pciowo w oderwaniu od dwch pozostaych zasadniczych aspektw ycia, jest z koniecznoci niepene, powierzchowne i posiada ograniczon skuteczno.

Nieatwo wyjani zwizek seksu z narodzinami i mierci oraz gbokie zaangaowanie energii seksualnej w proces psychicznego odrodzenia si przez mier. Istnienie takiego powizania jest jednak bezsporne i daje si ono zilustrowa na licznych przykadach z dziedziny antropologii, historii, mitologii i psychiatrii klinicznej. Akcent padajcy na triad narodzin, seksu i mierci wydaje si wsplnym mianownikiem we wszystkich rytach przejcia u rnych kultur przedindustrialny ch, w misteriach witynnych, rytuaach ekstatycznych religii oraz inicjacjach do tajnych stowarzysze. W mitologii mskie bstwa symbolizujce mier i odrodzenie, takie jak: Ozyrys i Siwa, przedstawia si czsto z wzniesionym fallusem. Podobnie istniej wane eskie boginie, ktrych funkcje odzwierciedlaj te same zalenoci, na przykad indyjska bogini Kali, bliskowschodnia Astarte i przedkolumbijska Tlacolteutl. Obserwacje rodzcych kobiet wykazuj, e przeycie porodu posiada bardzo istotny komponent seksualny oraz silny pierwiastek strachu przed mierci. Poczenie to nie moe by szczeglnie zaskakujce, skoro zasadnicz role w procesie porodu odgrywa obszar genitalny, a przesuwanie si dziecka najwyraniej powoduje silne pobudzenie macicy i pochwy wraz z potnym wzbieraniem, a nastpnie rozadowaniem napicia. Cakiem uzasadniony jest rwnie element mierci, poniewa pord stanowi powany proces biologiczny, ktry niekiedy zagraa yciu matki. Wci jednak pozostaje niejasne, dlaczego silny komponent seksualny miaby uczestniczy w oywaniu u kogo jego wasnych narodzin. Wydaje si, e owa zaleno stanowi wyraz wbudowanego w ludzki organizm gbokiego mechanizmu fizjologicznego jego istnienie mona zobrazowa przykadami z wielu niezalenych dziedzin. I tak, kracowe cierpienie fizyczne, szczeglnie gdy towarzyszy mu groba uduszenia si, wywouje zwykle silne pobudzenie pciowe, a nawet ekstaz religijn. Wielu pacjentw psychiatrycznych, ktrzy prbowali popeni samobjstwo przez powieszenie, ale zostali w ostatniej chwili odratowani, relacjonowao nonie], e blisko uduszenia si spowodowaa u nich wyjtkowe podniecenie seksualne. Oglnie wiadomo te, e przestpcy straceni na szubienicy miewaj podczas agonii wzwd, a nawet wytrysk. Pacjenci, ktrzy cierpi na tak zwany zesp niewolnika, odczuwaj gbok potrzeb doznawania seksualnego spenienia w zwizku z krpowaniem ciaa i przyduszaniem. Inni stosuj rozmaite utensylia, takie jak: tamy i ptle przymocowane do gwodzi, klamek lub gazi, ktre umoliwiaj dokonywanie masturbacji podczas zaciskania ich na szyi. Wydaje si, e wszyscy ludzie poddawani skrajnym mczarniom fizycznym i emocjonalnym 14 posiadaj zdolno, aby wznie si ponad cierpienie i osign stan osobliwej ekstazy . Fakt ten mog potwierdzi spostrzeenia z hitlerowskich obozw koncentracyjnych, gdzie posugiwano si ludmi w bestialskich eksperymentach, materiay Amnesty International oraz doniesienia amerykaskich onierzy, ktrzy byli torturowani podczas drugiej wojny wiatowej przez Japoczykw albo jako jecy wojenni podczas konfliktu koreaskiego i wietnamskiego. Podobnie czonkowie religijnych sekt biczownikw przez cae wieki ciko torturowali siebie i swoich wspbraci, aby wywoa silne odczucia libidinalne, stany ekstatycznego uniesienia, a w kocu doznanie zjednoczenia si z Bogiem. Do tej kategorii zalicza si te transcendowanie dozna nieludzkiego cierpienia w trakcie religijnie umotywowanych tortur i mier mczesk. Mona by wymieni wiele innych przykadw duchowej patologii, w ktrych samookaleczenia, tortury, skadanie ofiar, seksualno, wzbudzajce strach praktyki oraz zabiegi skatologiczne cz si w dziwaczny stop dowiadcze, tworzcy kanw ceremonii religijnych i religijnopodobnych. Dalsze tego typu spostrzeenia odnosz si do psychologii wojen, rewolucji i systemw totalitarnych. I tak, atmosfera zagroenia ycia podczas krwawych walk zdaje si wywoywa u wielu onierzy podniecenie pciowe. Jednoczenie wydaje si, e folgowanie agresywnym i seksualnym impulsom w okolicznociach wojennych moe by zwizane z pierwiastkami okooporodowymi. Przemwienia przywdcw wojskowych i politykw, ktrzy wypowiadaj wojny i rozpalaj tumy do krwawych rewolucji, obfituj w przenonie nawizujce do porodu. Atmosfera obozw koncentracyjnych w najniezwyklejszy sposb czy elementy seksualne, sadystyczne i skatologiczne. Spoeczno-polityczne konsekwencje tych faktw omwiono szczegowo w rozdziale smym. Neurofizjologiczn podstaw tego typu zjawisk stanowi przypuszczalnie uksztatowanie i waciwoci funkcjonalne ukadu limbicznego mzgu. Ta archaiczna cz orodkowego ukadu nerwowego zawiera w bliskim ssiedztwie obszary, ktre sprawuj wane funkcje dla samoobrony organizmu, wi si wiec z agresj, i takie, ktre odgrywaj istotn role w zachowaniu gatunku, a zatem s zwizane z pciowoci. Moliwe e wymienione orodki s pobudzane rwnoczenie, albo te pobudzenie jednych przenosi si na drugie. Nie da si precyzyjnie opisa i wyjani caej gamy zjawisk, jakie dotycz ludzkiej pciowoci, jeli rozwaania teoretyczne zostan zawone do elementw o charakterze biologicznym oraz do

czynnikw psychicznych zdeterminowanych przez yciorys. Spostrzeenia pochodzce z terapii psychodelicznej pokazuj wyranie, e pciowoci mona dowiadcza subiektywnie na wielu rnych poziomach wiadomoci i na wiele rnych sposobw, mimo e biologiczne, fizjologiczne i behawioralne jej przejawy mog dla zewntrznego obserwatora wyglda dosy podobnie. Pene ujcie seksualizmu nie jest moliwe bez gruntownej wiedzy na temat dynamiki okooporodowego i pozaosobowego poziomu niewiadomoci. Poniej skoncentruj si na rnych przeyciach i zachowaniach seksualnych oraz omwi je w wietle danych z najnowszych bada nad wiadomoci, prowadzonych zarwno z zastosowaniem rodkw psychodelicznych, jak i bez nich. Zagadnienia, ktre opisz, mona zaliczy do nastpujcych kategorii tematycznych: 1) "normalnej" pciowoci; 2) zakce i zaburze ycia 15 pciowego; 3) odmiennoci seksualnych, zbocze i perwersji oraz 4) transpersonalnych postaci seksualizmu. 1. "Normalna" pciowo. Jakkolwiek dostrzega si, i pene dowiadczenie seksualne powinno obejmowa co wicej ni tylko w miar poprawne funkcjonowanie biologiczne, to wspczesne medyczne kryteria normalnoci pciowej s w pewnym zakresie mechaniczne i ograniczone. Nie obejmuj one takich elementw, jak gbok i szacunek dla partnera, odczuwanie synergii i wzajemnoci emocjonalnej czy uczucie mioci i harmonii w codziennym wspyciu partnerw, jak te podczas ich poycia pciowego. Oglnie uwaa si, e do prawidowego funkcjonowania seksualnego wystarczy, aby mczyzna by w stanie uzyska wzwd i utrzyma go przez odpowiedni czas przed wytryskiem. Podobnie od kobiet oczekuje si, eby w sytuacji seksualnej reagoway odpowiednim zwilgotnieniem narzdw pciowych, oraz zdolnoci do osigania orgazmu pochwowego. Pojcie normalnoci u obu pci obejmuje take preferencje heteroseksualne i taki poziom apetytu seksualnego, jaki wystarcza do odbywania aktu pciowego z ustalon statystycznie przecitn czstoci. Badani z uyciem LSD i osoby poddane terapii bazujcej na dowiadczaniu czsto doznaj gbokiej przemiany seksualnej w trakcie przebiegu kuracji. Wczeniej czy pniej ich rozumienie pciowoci znacznie si poszerza, dlatego spostrzegaj oni powysze kryteria jako powierzchowne, niepene i wtpliwe. Odkrywaj ^e orgazm, niezalenie czy mski, czy kobiecy, nie jest zjawiskiem 16 typu "wszystko albo nic" istnieje wiele stopni intensywnoci przeycia, jak i wiele poziomw spenienia. W wielu przypadkach jednostki, ktre przed terapi przypuszczay, e ich orgazmy byy Prawidowe, dowiadczaj niespodziewanego przyrostu potencji orgazmicznej. Zazwyczaj wie si to bezporednio z now umiejtnoci poddania si jego przebiegowi i zatracenia w nim, jaka pojawia si na skutek dowiadcze odrodzenia w mierci oraz uniwersalnej jednoci. Kolejny wany wgld dotyczy tego, e dzisiejsza definicja normalnego seksu nie wyklucza jeszcze groniejszego skaenia aktu pciowego w formie owadnicia przez dominacje bd podporzdkowanie, posugiwania si seksem do licznych nieseksualnych celw oraz zabiegw, ktre posiadaj wiksze znaczenie dla samooceny ni dla satysfakcji pciowej. W naszej kulturze osoby obojga pci, mwic o czynnociach seksualnych, powszechnie posuguj si pojciami i terminologi wojskow. Interpretuj akt seksualny w kategoriach zwycistwa lub poraki, dokonania podboju lub zdobycia partnerki; bd przeciwnie, bycia pokonan lub zhabion, oraz sprawdzenia si lub klski. Troska o to, kto kogo uwid i kto zwyciy, moe w danej sytuacji bez maa przesoni kwesti satysfakcji seksualnej. Podobnie korzyci materialne albo pogo za karier, pozycj, rozgosem lub wadz mog zupenie zdusi bardziej szczere pobudki erotyczne. Skoro seks zostaje podporzdkowany wasnej samoocenie, to seksualne zainteresowanie partnerem moe cakowicie zanika wkrtce po dokonaniu "podboju" albo te ilo uwiedzionych partnerw okazuje si waniejsza od jakoci zwizku. Oprcz tego decydujcym skadnikiem atrakcyjnoci seksualnej moe by fakt, e partner jest nieosigalny lub gboko zaangaowany w inny zwizek. Zgodnie z wgldami, jakie uzyskano podczas terapii psychodelicznej, rywalizacja w trakcie wspycia seksualnego, zabiegi dotyczce wasnej samooceny, brak szacunku dla partnera, samolubne wykorzystywanie albo mechaniczne skupianie si na rozadowaniu napicia, wszystko to stanowi powane wypaczenie i ujawnia aosne nieporozumienie co do istoty zwizku dwu pci. Tego rodzaju skaenia seksualizmu posiadaj na og wane determinanty biograficzne, to jest konkretne urazowe wspomnienia z dziecistwa, ale korzenie owych trudnoci zawsze sigaj gboko do okooporodowego poziomu niewiadomoci. Kiedy energie okooporodowe zostaj rozadowane, a tre matryc perinatalnych przepracowana i zintegrowana, jednostki nieuchronnie dochodz do synergicznego i komplementarnego pojmowania pci.

Dla zintegrowanych osb staje si zupenie jasne, e w autentycznym wspyciu pci nie moe istnie jednoosobowe zwycistwo ani przegrana. Skoro z definicji jest to sytuacja uzupeniania si, ktra obejmuje wzajemne zaspokajanie rnego typu potrzeb, to zwycizcami lub przegranymi zalenie od okolicznoci s oboje partnerzy. Pciowo moe by dowiadczana w wielu rozmaitych sytuacjach i moe zaspokaja ca gam hierarchicznie uporzdkowanych potrzeb, poczynajc od biologicznych, a koczc na transcendencji. Poycie seksualne, ktre koncentruje si wycznie na potrzebach prymitywnych, jest nie tyle kwesti niszoci moralnej, co niewiedzy i utraconych szans. Wysze formy kontaktowania si pci, ktre zaspokajaj cay zakres ludzkich potrzeb, musz nieuchronnie zawiera akcent duchowy i obejmowa wymiary archetypowe, tak jak to si dzieje w przypadku seksu oceanicznego i tantrycznego, opisanych w dalszej czci tego podrozdziau. 2. Zakcenia i zaburzenia ycia pciowego. W trakcie psychoterapii z uyciem LSD i innych form terapii gbi bazujcej na dowiadczaniu ycie pciowe klientw ulega gwatownym przemianom. Dotyczy to zarwno przey i zachowa seksualnych obserwowanych podczas ses ji terapeutycznych, jak i dynamicznych zmian, ktre nastpuj w okresach midzy kolejnymi seansami. Na pewnym etapie terapii rozmaite zaburzenia seksualne mog zagodnie, cakowicie zanikn albo nieoczekiwanie przeobraa si i przeksztaca. Na odwrt, konfrontacja z pewnymi obszarami niewiadomoci moe czy si z wystpieniem nowych objaww i trudnoci w yciu pciowym, ktrych wczeniej u klienta nie byo. Regularne obserwacje ora/ badanie takich dynamicznych zmian i ich fluktuacji pozwalaj na szczeglny wgld w dynamiczn struktur funkcji i dysfunkcji pciowych. Wspomniano ju, e dynamiczny wpyw BPM II czy si z gbokim zahamowaniem ycia pciowego. Jeli pod koniec sesji terapeutycznej klient dowiadcza elementw drugiej matrycy perinatalnej i nie dochodzi do jej rozpuszczenia, to po sesji moe wykazywa objawy biernej 17 depresji , ktra charakteryzuje si zupenym zanikiem libido i zobojtnieniem na seks. Ponadto w omawianych okolicznociach wszystko co dotyczy seksualnoci moe by spostrzeg ane jako niedozwolone, brudne, grzeszne, odstreczajce lub napawajce poczuciem winy. Mimo e u pacjenta udaje si znale bardziej powierzchowne determinanty biograficzne, ktre na pozr wyjaniaj wystpienie tego problemu, to kontekst terapeutyczny, w jakim on si pojawia, wyranie wskazuje na jego zakorzenienie w BPM II. Jak si wydaje, wikszo czynnociowych zaburze sfery seksu wie si z dynamik trzeciej matrycy perinatalnej i mona je logicznie uzasadni w oparciu o jej podstawowe cechy, ktre o pisano w rozdziale drugim. Kiedy w kocowym okresie sesji terapeutycznej jednostka znajduje si pod wpywem seksualnego aspektu BPM III, i nie uzyska rozpuszczenia go w fazie przejcia do BPM IV, moe si to zakoczy nadmiernym wzrostem apetytu seksualnego, co klinicznie okrela si jako "satyrowato" lub "nimfomani". W tym stanie nieugaszone pragnienie ustawicznego odbywania stosunkw pciowych czy si na og z poczuciem niepenego odprenia i braku zaspokojenia wkrtce po szczytowaniu. W tym przypadku zachodzi wic niezwyke zespolenie hiperseksualizmu z orgazmiczn niemoc. Podczas dokadnego badania okazuje si, e to zaburzenie tylko z pozoru wyglda na seksualne w rzeczywistoci jest pseudoseksualne i z seksem w cisym znaczeniu niewiele ma wsplnego. Istota problemu polega na tym, e jednostka zostaje zalana przez energie okooporodowe, ktre za wszelk cen poszukuj rozadowania. Wwczas, ze wzgldu na podobiestwo wzorcw zakoczenia porodu i orgazmu, idealnym kanaem do obwodowego wyadowania owych energii okazuj si narzdy pciowe. Poniewa rezerwy energii perinatalnych s ogromne, to ustawicznie .odbywane stosunki pciowe, a nawet orgazmy, nie przynosz danej osobie adnej ulgi ani zaspokojenia. Zdarza si, e mczyni w takich okolicznociach wspyj pciowo nawet pitnacie razy w cigu jednej nocy i kadorazowo maj pene, chocia niesatysfakcjonujce orgazmy. W kilka chwil po wspyciu obecne w nieprzebranych ilociach energie okooporodowe usiuj przywrci stan napicia, jaki wystarcza do wywoania wzwodu i podjcia kolejnego stosunku. Tego typu hiperseksualizm, zarwno u mczyzn, jak i u kobiet, czsto czy si z rozwizoci. Prawdopodobnie wynika ona z faktu, e akt pciowy nie jest satysfakcjonujcy ze wzgldu na niedos yt orgazmicznego spenienia. W podobnej sytuacji czsto oskara si partnera, zamiast uzna, e rzeczywistym problemem jest zalew energii perinatalnej. Cige zmiany partnerw wynikaj rwnie, jak si wydaje, z chci skompensowania wybitnie niskiej samooceny, ktra W charakterystyczny sposb towarzyszy odsanianiu si sfery perinatalnej, jak te z silnej motywacji do niestaego zachowania z uwagi na poszukujce rozadowania burzliwe energie. Przy nadmiernym nateniu energii okooporodowych ewentualno ich rozadowania bywa spostrzegana jako ogromnie niebezpieczna. W tych okolicznociach jednostka moe odczuwa gboki strach przed utrat kontroli nad owymi ywioowymi siami i niewiadomie blokowa doznania

seksualne. Poniewa model rozradowania energii perinatalnych jest nierozdzielnie zwizany z wzorcem szczytowania pciowego, to caa sytuacja prowadzi u mczyzn do niemonoci osignicia i utrzymania wzwodu, a u kobiet do nie Wystpowania orgazmu stanw, ktre w argonie dawnej psychiatrii i potocznie okrelano jako "niemoc" i "ozibo". Niemoc bya tradycyjnie uznawana za objaw niedoboru energii lub braku mskiej siy, a ozibo tumaczono jako brak wraliwoci erotycznej i reaktywnoci pciowej. Koncepcje te s jednak cakowicie mylne i w rzeczywistoci nie mogyby ju by dalsze od prawdy. Niemoc i ozibo o pochodzeniu psychogennym zawdziczamy czemu wrcz przeciwnemu: olbrzymiemu nadmiarowi napdzajcej energii seksualnej. Trudno stanowi tutaj nie tylko ogromne natenie owych uczu i dozna, ale take fakt, e nie wyraaj one czystej energii seksualnej, lecz podbarwion seksualnie energi okooporodow. To wanie dlatego tej motywacyjnej energii towarzysz odruchy sadomasochistyczne, miertelny lk, gbokie poczucie winy, strach przed utrat kontroli i caa grupa objaww psychosomatycznych typowych dla BPM III. Obejmuj one strach przed uduszeniem (si), zaburzenia krenia, bolesne skurcze mini i jelit, kurczowe ble macicy i obaw o utrat kontroli nad pcherzem lub zwieraczem odbyt u. W ostatecznym rozrachunku energia ta oznacza niedomknit figur (Gestalt) porodu i organiczny stan miertelnego przeraenia. Osobie cierpicej na niemoc lub ozibo nie brakuje wic energii seksualnej, gdy dosownie siedzi ona na wulkanie popdowych si. W podobnej sytuacji zatracenie si w orgazmie mogoby rozpta emocjonalne pieko, gdy nie mona przey szczytowania pciowego w oderwaniu od omawianych si. Nieuwiadomiony strach przed orgazmem i utrat kontroli staje si w ten sposb rwnoznaczny z lkiem przed mierci i zniszczeniem. T now interpretacj niemocy i oziboci potwierdza dynamika zmian terapeutycznych, ktre obserwowano w trakcie skutecznego leczenia. Kiedy w zaplanowanych, nieseksualnych okolicznociach zostanie rozadowany nadmiar energii okooporodowych, to zanim klient osignie stan, w ktrym potrafi swobodnie posugiwa si pozosta energi seksualn w sytuacji intymnej, mona zaobserwowa wytworzenie si stanu przejciowego hiperseksualizmu: satyryzmu lub nimfomanii. Na kocu, gdy w trakcie procesu odradzania si przez mier jednostka dowiadczy ju elementw BPM IV i BPM I, uzyskuje ona pen sprawno seksualn, a ponadto jej wydolno orgazmiczna zdaje si osiga swj szczytowy poziom. W pimiennictwie psychoanalitycznym kwesti niemocy wie si cile z kompleksem 18 kastracyjnym i pojciem vagina dentata , czyli pochwy rozumianej jako grony narzd, ktry posiada zdolno do zabijania lub kastracji. Z punktu widzenia poszerzonej mapy niewiadomoci, uwzgldniajcej poziom okooporodowy, zagadnienia te zasuguj na szczegln uwag. Istniej pewne wasnoci kompleksu kastracyjnego, ktrych przy swoim biograficznym nastawieniu nie zdoaa w wystarczajcy sposb wyjani klasyczna psychoanaliza. Kompleks kastracyjny mona znale u obydwu pci Freud przypuszcza, e mczyni przeywaj rzeczywisty strach przed utrat czonka, podczas gdy kobiety niewiadomie wierz, e kiedy go posiaday i straciy z powodu zego zachowania. Usiowa on przypisa ten fakt stwierdzonym u kobiet skonnociom masochistycznym i ich wikszej podatnoci na poczucie winy. Innym tajemniczym przejawem kompleksu kastracyjnego jest niewiadome przewiadczenie, e kastracja jest rwnoznaczna ze mierci. Nawet jeli przyjmiemy, e czonek jest w sensie psychicznym grubo przeceniany, to zrwnywanie jego wartoci z yciem nie posiada wikszego sensu. Co wicej, w swobodnych skojarzeniach pacjentw psychoanalitycznych w cisym zwizku z kastracj wystpuj zwykle wyobraenia: duszenia si, 19 rozki i utraty kontroli . Spostrzeenia z terapii stosujcej LSD przyniosy niespodziewane rozwizanie powyszych niekonsekwencji. Strach przed kastracj to, wedug badanych, tylko biograficzna nadbudowa i wtrne opracowanie pewnego znacznie bardziej podstawowego p roblemu. Pogbienie procesu terapeutycznego, moliwe dziki katalizujcemu dziaaniu psychodelikw lub potnych metod niefarmakologicznych, ujawni, e lki kastracyjne bior swj pocztek z przecicia sznura ppkowego. Stanowi one zatem pochodn doniosego, biologicznego i psychicznego urazu, o krytycznym znaczeniu dla ycia czowieka. Powszechne s przypadki, gdy typowe motywy kastracyjne, takie jak wspomnienie obrzezania lub operacji stulejki, przechodz w oywajcy kryzys ppkowy. Kadorazowo obejmuje on ostre ble w ppku promieniujce do miednicy i rzutowane na czonek, jdra i pcherz 20 moczowy . Czsto towarzyszy im strach przed mierci, duszenie si i niezwyke zmiany w anatomicznej strukturze ciaa. U kobiet kryzys ppkowy znajduje si na og na dnie wspomnie zakaenia drg moczowych, poronienia lub wyyeczkowania jamy macicy. Powodem, dla ktrego zachodzi subiektywne naoenie si i pomylenie okooporodowych dozna ppkowych z blem narzdw pciowych lub drg moczowych, jest przypuszczalnie niemono dokadnego

umiejscowienia blu w obrbie miednicy wystpuje ona zawsze, a szczeglnie we wczesnych stadiach rozwoju. Przecicie ppowiny oznacza ostateczne oddzielenie od organizmu matki, a wic biologiczny moment przejciowy o szczeglnym znaczeniu. Od tej chwili dziecko musi dokona cakowitej przebudowy anatomicznej i fizjologicznej. Ma ono stworzy wasny system zaopatrzenia w tlen, usuwania produktw odpadowych i trawienia pokarmu. Skoro zaakceptuje si, e lki kastracyjne dotycz nie tyle wyobraonej utraty genitaliw, co rzeczywistego wspomnienia biologicznego faktu, ktry stanowi kwesti ycia lub mierci, to nietrudno zrozumie pewne wczeniej wspomniane, skdind tajemnicze ich waciwoci. Od razu stanie si jasne, dlaczego tego typu strach wystpuje u obydwu pci, wie si cile z lkiem separacyjnym, moe przechodzi w obaw przed mierci lub unicestwieniem oraz dlaczego kojarzy si on z utrat tchu i duszeniem si. Ponadto, gdy poszerzymy posiadan map poza sfery biograficzne, obejmujc w niej matryce perinatalne, to nieoczekiwanie w zupenie nowym wietle ukazuje si synna freudowska koncepcja uzbionej pochwy. W literaturze psychoanalitycznej niewiadome przedstawianie sobie pochwy jako gronego narzdu, ktry moe uszkadza, kastrowa lub zabija, omawia si tak, jakby bya to bezsensowna, nieuzasadniona fantazja naiwnego dziecka. Jeli przyjmiemy moliwo, e wspomnienie porodu zapisao si w niewiadomoci, okae si to po prostu realistyczn ocen. Narodziny s cikim i potencjalnie niebezpiecznym wydarzeniem, a w trakcie porodu eskie narzdy rozrodcze zabiy lub te byy bliskie umiercenia niejednego dziecka. Dla mczyzny, u ktrego wspomnienie urazu narodzin znajduje si zbyt pytko pod powierzchni, wyobraenie pochwy w roli mierciononego narzdzia jest tak potne, e nie potrafi on spostrzega i traktowa tego narzdu jako rda rozkoszy. Jego urazowe wspomnienie musi ponownie oy i zosta przez niego przepracowane, aby by w stanie odnale drog do kobiet jako obiektw seksualnych. Kobieta, ktra przywara psychicznie do wspomnienia swoich narodzin, bdzie miaa trudno z zaakceptowaniem wasnej kobiecoci, seksualnoci i funkcji rozrodczych, poniewa bycie osob pci eskiej i posiadanie pochwy kojarzy si jej z zadawaniem ogromnego blu i mierci. Przepracowanie wspomnienia urazu narodzin bdzie nieodzowne, jeeli ma si ona dobrze czu z wasnym seksualizmem oraz w roli kobiety. 3. Odmiennoci seksualne, zboczenia i perwersje. Wczenie dynamiki okoopor odowej do mapy niewiadomych procesw podsuwa kilka nieoczekiwanych rozwiza w kwestiach, ktre trapiy psychoanaliz niemal od samych jej pocztkw. Kluczem do nowego ujcia jest fenomenologia BPM III, matrycy obejmujcej cisy zwizek pobudzenia pciowego z lkiem, blem fizycznym, agresj i skatologi. Dla Freuda wyzwaniem wobec wasnego przekonania o przewadze zasady przyjemnoci w psychice czowieka byo przede wszystkim istnienie sadomasochizmu. Gdyby pogo za przyjemnoci stanowia jedyn naczeln zasad i si motywacyjn ycia psychicznego, z pewnoci trudno byoby wyjani tak zdecydowane, konsekwentne poszukiwanie cierpienia fizycznego i emocjonalnego, jakie cechuje pacjentw masochistycznych. Powysza kwestia staa si istot przemyle teoretycznych Freuda, -zmuszajc go w kocu do zmiany caej teorii psychoanalizy i wczenia do swej koncepcji kontrowersyjnego pojcia instynktu mierci, czyli tanatosa. Rozwaania na temat zwizku instynktu mierci z sadomasochizmem byy u Freuda odbiciem jeg o intuicyjnego pogldu, e omawiane zjawisko kliniczne dotyczy spraw najwyszej wagi. Std te wanie nie mona ich tumaczy przy pomocy pewnych do bahych zdarze biograficznych, podczas ktrych zachodzi bezporedni splot agresji z blem. Wyjanienia podawane przez niektrych psychoanalitykw koncentruj si na urazach, ktre nie stanowi przekonujcych modeli samej gbi 21 sadomasochistycznych impulsw. Przykadem moe by teoria Kuery , czca sadomasochizm z dowiadczeniem zbkowania, kiedy to czynne prby gryzienia okazuj si bolesne dla dziecka. Niemniej jednak psychoanalitycy w sadomasochizmie uznali za zagadkowy nie tylko sam zwizek niszczycielstwa czynnego i biernego, ale rwnie osobliwe zlewanie si agresji z seksualizmem. Model matryc perinatalnych pozwala na bardzo sensowne wytumaczenie najistotniejszych cech omawianego zaburzenia. W przebiegu otwierania si sfery perinatalnej zarwno sadystyczne, jak te masochistyczne przejawy i doznania wystpuj ze znaczn staoci i daj si bez trudu odnie do okrelonych cech procesu porodowego. W BPM III bl fizyczny, lek i agresja cz si z intensywnym pobudzeniem pciowym, ktrego istot i pochodzenie ju omwiono. We wspomnieniach z chwili narodzin introjekcyjnie wchonity atak si macicy zbiega si w czasie i przeplata ze zwrcon na zewntrz czynn agresj w odpowiedzi na grob mierci. Wyjaniaoby to nie tylko powd zlewania si seksualizmu z agresj, ale i fakt, e sadyzm i masochizm stanowi dwa oblicza tego samego

zjawiska, ktre skadaj si na wspln jednostk kliniczn sadomasochizm. Pragnienie, aby eksterioryzowa powyszy niewiadomy kompleks emocjonalny, doprowadzajc do aktw sadomasochizmu, mona rozpatrywa nie tylko jako zachowanie objawowe, ale take jako prb pozbycia si pitna pierwotnego urazu i zintegrowania psychiki. Powodem, dla ktrego w trud okazuje si bezskuteczny i nie prowadzi do samowyleczenia, jest brak towarzyszcej mu introspekcji, wgldu i wiadomoci natury zachodzcego procesu. Zamiast zmierzy si z emocjonalnym kompleksem we wasnym wntrzu, traktujc to jak "spnion dogrywk", rozadowuje si go na otoczeniu i wie z jak zewntrzn sytuacj. Osoby dowiadczajce elementw BPM III, wykazuj wszystkie typowe skadniki sadomasochizmu, takie jak: zamiana rl cierpicej ofiary i okrutnego napastnika, potrzeba fizycznego zniewolenia i blu oraz wejcie w stan osobliwej, wulkanicznej ekstazy, ktra stanowi poczenie mki z intensywn rozkosz pciow. Uprzednio wspomniano, e zdolno do wzniesienia si ponad kracowe cierpienie a po ekstaz wydaje si nieodczna dla struktury osobowoci czowieka, niemniej jednak najwyraniej przejawia si to u pacjentw sadomasochistycznych. Niektre skrajne przypadki kryminalnych patologii pciowych, takich jak: gwaty, sadystyczne morderstwa i nekrofilia, wyranie zdradzaj sprecyzowane rda okooporodowe. Jednostki dowiadczajce seksualnych aspektw BPM III czsto mwi o tym, e ten etap procesu rodzenia si posiada wiele cech wsplnych z gwatem. Porwnanie to posiada gboki sens, jeli wzi pod uwag pewne najistotniejsze wasnoci przeywania gwatu. U ofiary skadaj si na nie pierwiastki powanego zagroenia, miertelnego strachu, strasznego blu, zniewolenia fizycznego, walki o odzyskanie swobody, duszenia si i niechcianego pobudzenia pciowego. Z kolei przeycie gwaciciela obejmuje czynne odpowiedniki tych elementw: bycie niebezpiecznym, przeraanie, ranienie, ograniczanie swobody, duszenie i wymuszanie seksualnej gotowoci. O ile dowiadczenie ofiary posiada wiele wsplnych pierwiastkw z doznaniami dziecka w drogach rodnych, to gwaciciel uzewntrznia i wyadowuje na niej swe introjekcyjnie wchonite siy tyche drg rodnych, biorc zarazem zastpczy odwet na matce. Ze wzgldu na omwione podobiestwa miedzy dowiadczeniami gwatu i narodzin, ofiara zgwacenia cierpi na uraz psychiczny, ktry nie jest tylko i wycznie wyrazem bezporedniego wpywu samego zajcia, ale rwnie zaamania si mechanizmw obronnych, chronicych j przed wspomnieniem narodzin. Przewleke trudnoci emocjonalne, jakie czsto wystpuj w nastpstwie gwatu, s najprawdopodobniej spowodowane przez wnikniecie do wiadomoci emocji okooporodowych oraz przez objawy psychosomatyczne. Zaangaowanie trzeciej matrycy perinatalnej jest jeszcze bardziej widoczne w przypadku sadystycznych morderstw, ktre s cile zwizane z gwatem. Akty te, poza cznym rozadowaniem impulsw seksualnych i agresywnych, obejmuj element mierci, okaleczania, wiartowania oraz skatologicznego pawienia si we krwi i wntrznociach jest to poczenie charakterystyczne dla oywania kocowej fazy porodu. Z dynamik sadystycznego morderstwa cile wie si dynamika krwawego samobjstwa, co zostanie omwione poniej; rnica polega wycznie na tym, e w drugim przypadku jednostka przyjmuje na zewntrz rol ofiary, podczas gdy w pierwszym rol napastnika. W kocowym rozrachunku obie wymienione role, tj. napastnika, ktry reprezentuje introjekcj uciskajcej, niszczycielskiej siy drg rodnych, i ofiary, wyraajcej wspomnienia emocji i dozna dziecka podczas porodu, stanowi dwa oblicza jednej i tej samej osobowoci. Wydaje si, e poczenie podobnych elementw, cho w nieco innych proporcjach, ley u podoa klinicznego obrazu- nekrofilii-Zaburzenie to obejmuje szeroki zakres zjawisk: od pobudzenia pciowego na widok zwok a do faktycznych czynnoci seksualnych z udziaem cia osb zmarych, odbywanych w kostnicach, zakadach pogrzebowych i na cmentarzach. Analiza nekrofilii ujawnia ten sam osobliwy zlepek pciowoci, mierci, agresji i skatologii, ktry jest tak typowy dla trzeciej matrycy perinatalnej. Pomimo e w historii ycia jednostki zawsze mona znale konkretne zdarzenia biograficzne, ktre mog odgrywa znaczc role w powstaniu nekrofilii, to nie stanowi one jej przyczyn, a co 23 najwyej konieczne warunki albo czynniki wyzwalajce. Autentyczne zrozumienie problemw, o ktrych mowa, nie jest moliwe, jeli nie docenia si doniosej roli dynamiki okooporodowej. Nekrofilia wystpuje pod wieloma postaciami i w rnym nateniu, od do nieszkodliwej a po jawnie zbrodnicz. Najbardziej powierzchowne jej odmiany obejmuj podniecenie pciowe powstajce na widok zwok oraz pocig do cmentarzy, grobw albo zwizanych z nimi przedmiotw. Powaniejsze typy nekrofilii cechuje silne pragnienie dotykania zwok, wchania ich lub smakowania, jak te rozkoszowania si rozkadem i gniciem. Kolejny poziom to rzeczywiste zabiegi o podtekcie seksualnym na zwokach, zakoczone faktycznym wspyciem ze zmarym. Skrajne przypadki tej
22

perwersji obejmuj seksualne wykorzystanie zwok wraz z aktami okaleczania i kawakowania cia oraz kanibalizmu. Dane z pracy klinicznej przy uyciu LSD przyniosy take nowe pogldy na niezwyke zboczenia pciowe: koprofili, koprofagi i urolagni. Osobnicy, ktrzy przejawiaj te zaburzenia, wykazuj upodobanie do substancji cielesnych, ktre zwykle uwaa si za odstrczajce, podniecaj si nimi seksualnie i d do wczenia czynnoci wydalniczych w zakres ycia pciowego. W kracowym przypadku u tych ludzi niezbdnym warunkiem zaspokojenia seksualnego mog by takie dziaania, jak: oddanie na nich moczu lub kau, pomazanie ich odchodami, spoywanie kau i picie moczu. Przemieszanie podniecenia seksualnego i skatologicznych zachcianek to zjawisko stosunkowo czste, zarwno u pacjentw psychiatrycznych, jak i u normalnych badanych w trakcie kocowych faz Procesu odrodzenia przez mier. Takie przeycia mog by wyrazem faktu, e podczas niegdysiejszych porodw, kiedy nie stosowano cewnikowania ani lewatywy, liczne dzieci dowiadczyy bezporedniego kontaktu z kaem i moczem. Krew, luz i wody podowe to oczywicie substancje cielesne, jakie powszechnie spotyka si w przebiegu porodu. Moje dowiadczenie kliniczne z opisan kategori pacjentw wskazuje wyranie, e gbokim rdem tego problemu jest fiksacja na wspomnieniu z chwili narodzin. Naturalne podoe dla tego na pozr kracowego i dziwacznego zboczenia stanowi zetkniecie ust z kaem, moczem, krwi lub luzem, ktrego pacjent dowiadcza jako nowonarodzone dziecko, kiedy po wielu godzinach mczarni i miertelnego przeraenia jego gwka uwolnia si z ciasnego ucisku drg rodnych. Symbolem tego podstawowego orgazmicznego przeycia sta si zatem bliski kontakt z wymienionymi substancjami. Wedug pimiennictwa psychoanalitycznego dziecko pocztkowo odczuwa pocig do rnych form materii cielesnej, a obrzydzenie do nich wyksztaca si wycznie wtrnie, wskutek wpywu rodzicw i spoeczestwa. Spostrzeenia z bada psychodelicznych wskazuj, e niekoniecznie tak musi by. Wydaje si, e najgbsza postawa wobec substancji cielesnych zawizuje si w trakcie dowiadczenia narodzin. Postawa ta moe by szczeglnie pozytywna bd negatywna, zalenie od konkretnej sytuacji. Z pewnoci nie jest bez znaczenia, czy dziecko po prostu spotyka si ze luzem lub odchodami jako symbolami i znamionami wyzwolenia fizycznego i emocjonalnego, czy te przeciwnie, wydostaje si z drg rodnych zachystujc si tymi substancjami i trzeba je ratowa przez sztuczne oddychanie. W kilku przypadkach nie nadzorowanego porodu w domu pacjenci pozostawali w wydalinach ciaa przez duszy czas zanim przybya pomoc. Precyzja takich wspomnie, ktre oyy podczas sesji psychodelicznych, zostaa pniej zweryfikowana w wywiadach z matkami pacjentw. Tak wic okolicznoci porodu daj moliwo zarwno pozytywnego jak i negatywnego zetknicia si z materiaem biologicznym a konkretne dowiadczenie jednostki bdzie z kolei stanowio podstaw do dalszej rozbudowy w yciorysie. Te same czynniki, ktre przyczyniaj si do powstania powyszych zaburze, w subtelniejszej formie dziaaj rwnie w warunkach codziennego ycia. Dlatego wspomnienie dotyczce zetknicia si z wydzielinami ciaa podczas narodzin moe okreli postaw mczyzny wobec seksu oralnogenitalnego. Powszechnie wiadomo, e reakcja na cunnilingus obejmuje szeroki zakres: od gbokiego niesmaku i awersji a po upodobanie i nieodparty pocig. Nie moe by tutaj wtpliwoci, e na najgbszym poziomie o konkretnej postawie decyduje charakter dowiadczenia kontaktu ust z matczyn pochw w czasie porodu. Analogicznie reakcja obu pci na zetknicie luzwek ust i jzyka podczas gbokiego pocaunku zostaje zabarwiona przez wspomnienia nie tylko z okresu karmieni a piersi, ale take stykania si z bon luzow pochwy przy narodzinach. Nietolerancja kobiet na fizyczn mas partnera podczas wspycia lub wstrt do ciasnych obj zasadza, si na niechci do przeywania dozna typowych dla BPM III. W ten sam sposb jednym z waniejszych powodw gbokiej awersji dofellatio jest, jak si wydaje, wspomnienie zwizku podniecenia seksualnego z zachyniciem si w trakcie porodu. Bogatym rdem ilustracji i przykadw do wielu opisywanych zagadnie jest A Sexual Profile of 24 Men in Power Janusa, Bessa i Saltusa . Monografia ta opiera si na ponad 700 godzinach wywiadw z luksusowymi dziewcztami do towarzystwa z wschodniego wybrzea Stanw Zjednoczonych. Jej autorw, przeciwnie ni wielu innych badaczy, mniej interesowaa osobowo prostytutek a bardziej upodobania i przyzwyczajenia ich klientw. Byo wrd nich wielu wybitnych przedstawicieli amerykaskiej polityki, biznesu, Prawa i wymiaru sprawiedliwoci. Wywiady ujawniy, e wycznie zdecydowana mniejszo Klientw poszukiwaa zwykej aktywnoci seksualnej. Wikszo interesowaa si rnymi nietypowymi praktykami i "pokrconym

seksem". Powszechne byy proby o krepowanie, uycie pejcza i inne rodzaje tortur. Niektrzy klienci gotowi byli zapaci najwysze ceny za odgrywanie zoonych scen sadomasochistycznych, tak jak np. amerykaski lotnik schwytany w hitlerowskich Niemczech i poddany wymylnym torturom przez zwyrodniae kobiety z Gestapo. Wrd najczciej zamawianych i wysoko cenionych praktyk znajdowa si "zocisty deszczyk" i "brunatny deszczyk" oddanie w kontekcie seksualnym moczu 25 lub kau na klienta . Po szczytowaniu pciowym wielu z tych wyjtkowo ambitnych i wpywowych mczyzn cofao si do stanu niemowlctwa, pragnc by obejmowanym i ssa sutki prostyt utek zachowa stojcych w jaskrawej sprzecznoci z wizerunkiem, ktry usiowali kreowa publicznie. Autorzy podaj wytumaczenia, ktre s cile biograficzne i freudowskie, uzasadniajc tortury karaniem przez rodzicw, "zocisty deszczyk" i "brunatny de szczyk" trudnociami odnoszcymi si do treningu czystoci, potrzeb niaczenia fiksacj na matce i tym podobnie. Tymczasem dokadniejsza analiza ujawnia, e na og klienci odgrywali klasyczne motywy okooporodowe, a nie postnatalne zdarzenia z dziecistwa. Poczenie fizycznego ograniczenia, blu i mk, podniecenia pciowego, zaangaowania skatologicznego oraz pniejszych regresyjnych zachowa oralnych to nieomylny wskanik uaktywnienia si BPM III. Na szczegln uwag zasuguj wnioski wysuwane przez Janusa, Bessa i Saltusa. Wzywaj oni nard amerykaski, aby nie spodziewa si, e politycy i inne wybitne postacie bd stanowi wzr pod wzgldem zachowa seksualnych. W wietle ich opracowania wybujay popd pciowy oraz podatno na zboczenia seksualne s nieodcznie zwizane ze wyjtkowym poziomem ambicji, jakiego wymaga zostanie uznan osob publiczn we wspczesnym spoeczestwie. Autorzy wskazuj w ten sposb rozwizanie dawnego konfliktu miedzy Freudem a Adlerem (w sprawie pierwszestwa seksu lub woli mocy w charakterze siy rzdzcej psychik) twierdzc, e s to w istocie dwa oblicza tego samego zjawiska. Zgadza si to doskonale z modelem perinatalnym: na gruncie BPM III wybujay popd pciowy i ch wykazania si, ktra kompensuje poczucie bezradnoci i niemocy, stanowi dwie strony jednego i tego samego dowiadczenia. Homoseksualizm posiada wiele rnych typw i podtypw oraz niewtpliwie sporo odmiennych przyczyn, dlatego nie mona dokonywa na jego temat adnych uoglnie. Poza tym moje kli niczne dowiadczenie z homoseksualizmem byo dosy jednostronne, gdy ograniczao si ono niemal wycznie do jednostek, ktre zgosiy si na kuracje, bo uwaay homoseksualizm za problem i trway w zwizku z nim w gbokim konflikcie. Istnieje spora grupa osb, ktre posiadaj wyranie upodobania homoseksualne i s zadowolone ze swojego trybu ycia. Jak si wydaje, ich gwnym zmartwieniem jest nie tyle walka wewntrzna, co konflikt ze spoeczn nietolerancj. Ci z moich pacjentw, ktrzy byli homoseksualni, cierpieli na og z powodu innych problemw klinicznych, takich jak: depresja, skonnoci samobjcze, objawy nerwicowe lub psychosomatyczne. Podane zastrzeenia s istotne w dalszych rozwaaniach nad opisanymi poniej spostrzeeniami. Wikszo homoseksualnych pacjentw-mczyzn, z ktrymi pracowaem, potrafia uoy sobie prawidowe stosunki spoeczne z kobietami, ale nie bya w stanie nawiza z nimi kontaktw seksualnych. W trakcie leczenia trudno t dawao si wyprowadzi z czego, co psychoanali za nazwaaby "lkiem kastracyjnym". Wykazaem ju, e kompleks kastracyjny i freudowskie wyobraenie uzbionej pochwy mona w toku terapii psychodelicznej rozszyfrowa jako strach przed kobiecym organem seksualnym, zasadzajcy si na wspomnieniu urazu narodzin. Wydaje si, e oprcz tego problemu, ktry mona by tumaczy jako niewiadomy strach przed powtrzeniem wobec eskich narzdw pciowych roli przywodzcego na wiat dziecka, u podoa mskiego homoseksualizmu znajduje si jeszcze jeden pierwiastek, polegajcy najwyraniej na utosamieniu si z rodzc matk. Obejmuje on specyficzny zestaw dozna typowych dla BPM III: odczuwanie ywego obiektu wewntrz ciaa, przemieszanie rozkoszy z blem i pobudzenie pciowe poczone z naporem w odbycie. Jako dodatkowe zobrazowanie gbokiego zwizku midzy mskim homoseksualizmem a dynamik trzeciej matrycy perinatalnej moe posuy fakt, e wspycie analne posiada na og zdecydowany komponent sadomasochistyczny. Na pytszym poziomie moi pacjenci czsto wykazywali gbokie pragnienie wywarcia wraenia na postaci mskiej. Mimo i rzeczywist istot tego pragnienia okazywaa si dziecica potrzeba, aby by zauwaanym przez ojca, to jedynym sposobem zaspokojenia go przez dorosego mg by zwizek homoseksualny. Pord badanych widywaem te homoseksualistw z niewielkimi konfliktami w dziedzinie ycia pciowego, ktrzy umieli odnie swoje upodobania do ich rde w sferach pozaosobowych, takich jak niedomknita figura (Gestalt) poprzedniego wcielenia w kobiet czy te w staroytnego Greka o preferencjach homoseksualnych. Moje uwagi odnonie skonnoci lesbijskich musz by przedstawione z zastrzeeniami podobnymi

do tych, ktre dotyczyy homoseksualizmu u mczyzn, gdy zgromadzona przeze mnie prbka bya nie mniej ograniczona i niereprezentatywna. Oglnie rzecz biorc, kobiecy homoseksualizm posiada prawdopodobnie pytsze rdo w psychice anieli jego mski odpowiednik. Istotnym czynnikiem jest tu z pewnoci niezaspokojona potrzeba bliskiego kontaktu z ciaem ko biety, co wynika z pewnego okresu powanej deprywacji emocjonalnej w dziecistwie. Co ciekawe, badane czsto przeywaj strach przed homoseksualizmem, ilekro w trakcie gbokiej regresji w niemowlctwo dochodz do okresw godu emocjonalnego i zaczynaj pragn kontaktu z inn kobiet. Obawa ta zwykle zanika, kiedy zrozumiej, e dla maej dziewczynki potrzeba fizycznej czuoci kobiety jest zupenie zwyczajna i naturalna. Kolejnym wanym skadnikiem lesbijstwa wydaje si ch psychicznego powrotu do ulgi zapamitanej w chwili narodzin, jaka nastpia przy bezporednim kontakcie z eskimi narzdami pciowymi. Mgby to by w istocie ten sam czynnik, ktry omwiono wczeniej w zwizku z upodobaniem do praktyk oralno-genitalnych u heteroseksualnych mczyzn. Innym elementem odnoszcym si do wspomnienia narodzin moe by strach przed zdominowaniem, obezwadnieniem i pogwaceniem podczas aktu pciowego. Dodatkowymi pobudkami do poszukiwania kobiet i unikania mczyzn bardzo czsto s negatywne dowiadczenia z postaci ojcowsk w dziecistwie. Oglnie mwic, u kobiet homoseksualizm byby sabiej zwizany z dynamik okooporodow i sprawami decydujcymi o yciu lub mierci, ni to byo u mczyzn, z ktrymi pracowaem. Skonnoci lesbijskie stanowi wyraz dodatniego elementu okooporodowego, tj. pocigu do ciaa matki, podczas gdy homoseksualizm mski czy si z wspomnieniem zagraajcej yciu uzbionej pochwy. Wydaje si, e ten pogld znajduje potwierdzenie w wikszej tolerancji spoeczestwa w stosunku do les bijstwa anieli wobec przejaww homoseksualizmu. Jeeli nawet w interpretacji wyej omwionych odmiennoci i zbocze seksualnych pooono szczeglny nacisk na dynamik okooporodow, nie oznacza to, e w powstawaniu tych zjawisk nieistotne s zdarzenia biograficzne. W rzeczywistoci zarwno praca z psychodelikami, jak i niefarmakologiczna terapia bazujca na dowiadczaniu, nieustannie potwierdzaj rol czynnikw psychogennych, ktre opisano w pimiennictwie psychoanalitycznym. Jedyna rnica midzy stanowiskiem Freuda a przedstawianymi tutaj wyjanieniami polega na tym, e zdarze biograficznych nie uwaa si za przyczyn trudnoci, tylko za warunki sprzyjajce ich powstaniu. Znaczenie czynnikw biograficznych jest niezwykle wane, poniewa wzmacniaj one w sposb wybirczy pewn stron bd cech dynamiki perinatalnej, jak te powanie osabiaj system Mechanizmw obronnych, ktry zwykle chroni przed wnikniciem do wiadomoci energii i treci okooporodowych. Naley te podkreli, e cze opisanych wyej stanw w wielu przypadkach posiada istotne skadniki pozaosobowe. Nie da si sporzdzi ich usystematyzowanego opisu, std w kadej poszczeglnej sytuacji trzeba je odkrywa w trakcie uwanej, wolnej od uprzedze terapii bazujcej na dowiadczaniu. 4. Transpersonalne postacie pciowoci. Podczas dowiadcze seksualnych, ktre posiadaj wymiary pozaosobowe, jednostka ma poczucie wykraczania poza okrelone w zwykym stanie wiadomoci granice wasnej tosamoci i ego. Moe to dotyczy przeywania siebie w odm iennym kontekcie historycznym, etnicznym lub geograficznym albo penego utosamienia si z innymi osobami, zwierztami lub istotami archetypowymi. Dowiadczenia tego typu wystpuj jako przeycia cakowicie wewntrzne, przewanie w przebiegu gbokiego sa mopoznania, podczas gdy podmiot nie bierze udziau w aktywnoci seksualnej, bd te pojawiaj si jako fragment rzeczywistego wspycia pciowego z partnerem. W drugim przypadku zmiana stanu wiadomoci moe albo poprzedza akt mioci cielesnej, jak np. u partnerw, ktrzy uprawiaj seks, bdc pod wpywem marihuany lub LSD, albo faktycznie zosta przez ten akt wywoana. We wszystkich wymienionych sytuacjach mona podczas danego aktu seksualnego dowiadcza wycznie wasnych uczu lub te posiada zarazem dostp do stanw emocjonalnych i cielesnych dozna u partnera. Std wanie osoby badane przy uyciu LSD w licznych przypadkach doznaway czego, co wygldao na odczucia seksualne ich matek podczas symbiotycznej wizi z okresu ciy, porodu i karmienia. Przeyciom z okresu podowego towarzyszyo niekiedy wraenie bycia wiadkiem poycia rodzicw z pozycji dziecka czyo si ono z wyranym, swoistego rodzaju dowiadczeniem seksualnym. Rzadsze byway przypadki, kiedy osoba w niezwykym stanie wiadomoci miaa przekonujce poczucie przeywania dozna seksualnych jednego ze swoich przodkw. Czasami dotyczyo to przodkw najbliszych, takich jak rodzice lub dziadkowie, innym razem sceny te wyglday jakby pochodziy z bardzo odlegych czasw i posiaday charakter pamici rasowej. Niekiedy badani pod wpywem LSD przeywali siebie w roli uczestnikw skomplikowanych rytuaw i obrzdw seksualnych z obcych kultur, takich jak: wita podnoci, ryty przejcia, staroytna prostytucja witynna lub motywy z kultw fallicznych. Ten typ dowiadcze czsto przekazuje bardzo

konkretne i szczegowe, powiadczone przez histori lub antropologi informacje, do ktrych badany nie mia wczeniej dostpu. Jeli przy tego rodzaju zjawiskach brakuje poczucia rzeczywistego, biologicznego zwizku z uczestniczcymi w nich osobami, to najlepiej opisywa je w kategoriach jungowskiej niewiadomoci zbiorowej. Czasem zdarza si jednak, e towarzyszy im poczucie tosamoci z ich bohaterami oraz gbokiej, duchowej z nimi wizi, a ich przeywanie ma pewne waciwoci wspomnie. Takie wanie cechy posiada jedna z najwaniejszych grup dowiadcze pozaosobowych: wspomnienia karmiczne, czyli dotyczce minionych wciele. Ciekawa kategoria pozaosobowych dowiadcze seksualnych obejmuje zupene utosamienie si z rnymi formami zwierzt. Niezalenie czy bd to inne ssaki, nisze krgowce, czy te bezkrgowce, takie jak: owady, miczaki lub jamochony, epizody te wywouj odpowiedni postaw ciaa, reakcje emocjonalne, odczucia oraz typowy acuch zachowa. Wasnoci wszystkich pojawiajcych si przy tym dozna wygldaj na rzeczywicie autentyczne. S one zawsze bardzo konkretne, swoiste dla danego gatunku i znacznie przewyszaj wszystko, co mogoby powsta w wyobrani laika. Podobnie jak dowiadczenia niewiadomoci zbiorowej i rasowej, czsto przynosz one spor ilo dokadnych informacji, ktre jawnie wykraczaj poza grunt edukacyjny i wiedz biorcej w nich udzia jednostki. Nowe, szczegowe spojrzenia uzyskane w trakcie opisanych epizodw mog odnosi si nie tylko do zoopsychologii, dynamiki instynktw i konkretnych zachowa godowych, ale take do szczegw anatomii, fizjologii, a czasem nawet biochemii pci. Zwykle w tym samym czasie dochodzi do utosamiania si z tylko jedn konkretn form ycia, niekiedy jednak caa ich grupa tworzy dowiadczenie zoone. Powstay w ten sposb ukad wydaje si wwczas reprezentowa archetyp uprawiania mioci w przyrodzie albo wyraa i przedstawia przemon si i pikno poczenia pci. Ten typ dozna moe pojawi si jako cz seksu oceanicznego i podczas dowiadczenia zjednoczonych bstw w rodzaju Siwa Siakti (obydwa zostan opisane pniej), oraz na tle otwierania si drugiej czakry, kiedy to najwaniejsz si we wszechwiecie wydaje si energia seksualna. W kilku przypadkach badani relacjonowali odczucia seksualne rwnie w zwizku z utosamieniem si z rolin, jak na przykad wiadome przeycia towarzyszce procesowi wydzielania pyku. Inn wan i powszechn form transpersonalnego dowiadczenia pciowego jest obcowanie z bstwem. Istniej dwie wyrane odmiany tego niezwykle ciekawego zjawiska. W pierwszej jednostka ma poczucie seksualnej komunii z tym, co boskie, ale zachowuje dotychczasow tosamo. Jako niefarmakologiczny przykad takiego dowiadczenia mona tutaj wymieni ekstatyczne uniesienia w, Teresy z Avila. Tego rodzaju stany duchowe wystpuj rwnie podczas praktyk u adeptw bhakti jogi. Druga forma dotyczy przeycia seksualnego przy penym utosamianiu si z istot bosk. Moe ona wystpowa w bardziej lub mniej abstrakcyjnej formie jako uniwersalne zjednoczenie zasady mskiej i eskiej, .niczym boskie wspoddziaywanie in i jang w tradycji taoistycznej. Jej bardziej 26 wyszukanym archetypowym przejawem jest mistyczne maestwo, czyli hierogamia , alchemiczne mysterium coniunctionis bd utosamienie si z konkretnym bogiem lub bogini, ktrzy doznaj pciowego zjednoczenia z waciwym dla siebie maonkiem (np. Siwa z Siakti, Apollo z Afrodyt, albo tybetaskie bstwa tantryczne ze swoimi boginiami mioci). Trzy postacie transpersonalnej pciowoci: sataniczna, oceaniczna i tantryczna, s tak wyraziste, e zasuguj na dokadniejsze przedstawienie. Pierwsza z nich, seksualizm sataniczny, psychologicznie wie si z procesem narodzin, a konkretnie z BPM III. Bardzo czsto w kocowej fazie odsonicia sfery perinatalnej pojawiaj si obrazy i przeycia satanicznych orgii. Charakteryzuj si one szczeglnym przemieszaniem mierci, seksu, agresji i skatologii z uczuciami relig ijnymi. W jednym z waniejszych wariantw tego tematu jednostki miewaj wizje lub nawet poczucie uczestnictwa w skomplikowanych rytuaach czarnych mszy. Pierwiastek mierci reprezentuje tutaj ulubiona sceneria tych obrzdw: cmentarze z otwartymi grobowcami i trumnami. Same rytuay obejmuj defloracj dziewic, ofiary ze zwierzt lub maych dzieci oraz cudzostwo par w otwartych grobowcach i trumnach albo w dymicych wntrznociach wypatroszonych zwierzt ofiarnych. Innym czstym motywem jest diabelska uczta z menu obejmujcym odchody, krew menstruacyjn i pokrajane pody. Nie posiada ona jednak klimatu wyuzdanej orgii tylko niesamowitego rytuau religijnego na cze straszliwej potgi naboestwa do Boga Ciemnoci. Wielu badanych przy uyciu LSD podawao niezalenie, e fenomenologia tego dowiadczenia obejmuje takie same elementy, jakie wystpuj w kocowej fazie narodzin, z ktrymi prawdopodobnie posiada gboki zwizek. Wsplnym mianownikiem satanicznych orgii i dobiegajcego koca porodu jest sadomasochizm, silne pobudzenie pciowe o charakterze dewiacyjnym, obecno odraajcej materii cielesnej, atmosfera mierci i makabrycznej grozy, a mimo to poczucie bliskoci bstwa.

Inn wersj tego samego motywu jest wizualizacja sabatu czarownic lub nocy Walpurg i wraz z towarzyszcymi jej przeyciami. Archetyp ten, dostpny w niezwykych stanach wiadomoci, rzeczywicie przejawia si w dziejach redniowiecznej Europy, gdzie pewne klany czarownic znay sekrety psychoaktywnych eliksirw i maci. Rolinami uywanymi w tych preparatach byy: pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), lulek czarny (Hyoscyamus niger) bielu dziedzierzawa (Datura stramonium) i mandragora (Mandragora officinarum}; czasem dodawano skadniki zwierzce, takie jak 27 skra ropuchy albo salamandry. Po zayciu eliksiru albo zastosowaniu maci na skr bd dopochwowo czarownice przeyway w miar szablonowe dowiadczenia udziau w sabacie. Mimo e omawiane zjawisko zostao przekonujco udokumentowane w historii, to okazuje si pewn niespodziank, e podobne doznania wystpuj spontanicznie w okrelonym stadium procesu psychodelicznego albo w trakcie niefarmakologicznej terapii bazujcej na dowiadczaniu. Oglny klimat sabatu czarownic to ywioowe podniecenie i rozbudzenie niedozwolonych kiedy indziej instynktownych pragnie. Pierwiastek seksualny reprezentowany jest w formie sadomasochizmu, kazirodztwa i skatologii. Sabatowi przewodniczy diabe pod postaci czarnego koza, zwanego Mistrzem Leonardem. Przeprowadza on bolesny rytua defloracji dziewic olbrzymim, skatym penisem, spkuje jak popadnie z wszystkimi obecnymi kobietami, przyjmuje unione pocaunki w odbyt i zachca uczestnikw do udziau w szalonych orgiach o charakterze kazirodczym. W tym dziwacznym rytuale nieokieznanego wspycia seksualnego bior udzia matki z synami, ojcowie z crkami i siostry z brami. Pierwiastek skatologiczny jest przejawia si tu w postaci osobliwej diabelskiej uczty obejmujcej materia biologiczny, taki jak: krew menstruacyjna, sperma, odchody i pokrajane pody podane z przyprawami. Charakterystyczn cech sabatu czarownic jest blunierstwo, urganie symbolice chrzecijaskiej i przeinaczanie jej. Mae dzieci zabawiaj si wstrtnymi ropuchami w sadzawkach z wod wiecon; ropuchy ubrane s w kawaeczki fioletowej tkaniny przywodzcej na myl szaty kardynalskie i karmione Eucharysti. Uywana podczas sabatu imitacja Eucharystii wykonana jest z ciasta, ktre zostao wyrobione na poladkach nagiej dziewczyny. Wan czci obrzdu jest lubowanie neofitw, ktrzy wyrzekaj si Chrystusa i wszelkiej symboliki chrzecijaskiej. Ten skadnik wydaje si szczeglnie intrygujcy, skoro w trakcie odkrywania perinatalnoci utosamienie si z Chrystusem i jego mk stanowi nastpny archetypowy szczebel procesu odrodze nia przez mier, co uwalnia doznajcego od koszmarnej atmosfery satanicznych orgii lub Nocy Walpurgi i buduje pomost do przeycia penego, duchowego otwarcia. Rezygnacja z pierwiastkw chrzecijaskich skazuje wiec uczestnikw rytuau sabatu na nieustanne powtarzanie makabrycznych dziaa, zatrzymuje archetypowy rozwj i uniemoliwia im osigniecie duchowego wyzwolenia.

Rys. 28. Sceny z sabatu przedstawiajce zwyczajowe rodki magicznego przelotu czarownic: kozy, wieprze i mioty (malowido zestawia elementy redniowiecznych paskorzeb i akwafort) .

Rys. 29. Scena z sabatu przedstawiajca oddawanie hodu Mistrzowi Leonardowi, diabu pod postaci czarnego koza, ktry przewodniczy zgromadzeniu rytua obejmuje caowanie jego odbytu, wydzielajcego nieopisany fetor. Do dziwacznej atmosfery tego niezwykego rytuau przyczyniaj si instrumenty muzyczne wykonane z koci, skry i wilczych ogonw. Tak samo jak podczas opisanych poprzednio satanicznych orgii, osobliwa kompozycja zapamitaego podniecenia, zboczonego seksu, agresji, skatologii i pierwiastka duchowego w postaci blunierczego odwrcenia tradycyjnej symboliki religijnej zdradza gboki zwizek tego wzorca przeywania z trzeci matryc perinataln. W przeciwiestwie do pierwiastkw piekielnych z BPM II, doznajcy nie jest ju ofiar torturowan przez siy za, ale odczuwa pokus, aby podczas ekstatycznej orgii pofolgowa wszystkim pyncym z wntrza zakazanym impulsom. Zagroenie stanowi tu raczej groba nadcigajcego za, anieli bycie jego bezradn ofiar. Ciekawe, e wiele metod stosowanych pr zez inkwizycje, tak przeciw rzeczywistym satanistom i czarownicom, jak i tysicom niewinnych ofiar, nosio niezwyke podobiestwo do owych rytuaw sabatu. Piekielnie wyrafinowane tortury i inne sadystyczne zabiegi, masowe palenie na stosie, nie koczce si przesuchania na temat seksualnego oblicza sabatu i satanicznych orgii albo anatomii i fizjologii pciowej diaba, badanie narzdw rodnych domniemanych czarownic pod ktem oznak wspycia z bogiem ciemnoci (signa diaboli) przeprowadzano nie ze wzgld u na gigantycznych rozmiarw dewiacj tylko z poczucia religijnego zapamitania, Wedug wgldw uzyskanych w procesie psychodelicznym rnica midzy stanem psychiki inkwizytorw a satanistw i czarownic bya niewielka ich zachowanie motywoway te same gboko niewiadome siy zwizane z BPM III. Przewaga po stronie witego Oficjum Inkwizycji polegaa na tym, e jej praktyki byy poparte przepisami prawa i aprobat ze strony wczesnej wadzy wieckiej.

Rys. 30. Malowido ilustrujce blunierczy element sabatu. Przedstawia ono dzieci zabawiajce si obrzydliwymi ropuchami w sadzawkach ze wiecon wod, karmice je hosti i przystrajajce w szaty kardynalskie. Elementy powyszych archetypowych wzorcw mona znale w bardziej umiarkowanej formie w szeregu zbocze i wypacze ycia pciowego, a do pewnego stopnia nawet w takiej aktywnoci

seksualnej, ktra wedug dzisiejszych kryteriw zalicza si do "normalnoci". Wszystkie omwione dotychczas zjawiska posiadaj wsplne podoe w seksualizmie, ktrego dowiadczano podczas miertelnych zmaga z organizmem matki. Tymczasem te jednostki, ktre komunikuj si z elementami dowiadcze BPM IV i BPM I, wyksztacaj na og cakowicie odmienne postawy wobec pciowoci. Opieraj si one na wspomnieniach ze stanu podowego i postnatalnego, w ktrych odczucia libido przeywane byy w synergicznej, komplementarnej relacji z drugim organizmem. Taka posta seksualizmu posiada rzeczywicie sprecyzowany charakter numinotyczny, czyli duchowy. Najwaniejsze przykady z opisanej kategorii to seks oceaniczny i tantryczne podejcie do pciowoci. Seks oceaniczny to koncepcja pci, stosunek do niej i taki sposb jej przeywania, ktry jest diametralnym przeciwiestwem wszystkiego, co wywodzi si z dynamiki trzeciej matrycy perinatalnej. Wymieniony termin utworzyem samodzielnie po nieudanych poszukiwaniach w pimiennictwie stosownej nazwy dla tej formy seksualizmu, a przynajmniej je go opisu. Jego powstanie czy si z przeyciem uniwersalnej jednoci, a na pytszym poziomie z zachwycajc, symbiotyczn cznoci dziecka z ciaem matki podczas ciy i karmienia piersi (dowiadczenia dobroczynnego ona i dobrej piersi) . Nowe rozumienie i nowy styl seksualizmu jest tym, co moe ujawni si spontanicznie kiedy zaznamy penego spotkania z BPM IV i BPM I. Raz dowiadczony na og utrzymuje si nieustannie na co dzie, jeli nie w realnoci przey jednostki, to przynajmniej jako jej stan owisko filozoficzne i idea. Podstawowym wzorem wspycia pciowego z drugim organizmem w seksie oceanicznym nie bdzie ju odprajce rozadowanie i ulga, jaka nastpuje po okresie forsownego wysiku i walki, ale niewymuszony, wzajemnie oywiajcy przepyw i wymiana energii, ktre przypominaj taniec. Dy si w nim do dowiadczenia utraty wasnych granic, poczucia zlania si i stopienia z partnerem w stan bezgranicznej jednoci. Zczenie narzdw pciowych i orgazmiczne spenienie, chocia gboko przeywane, traktowane jest jako co wtrnego wobec nadrzdnego celu, ktrym jest uzyskanie transcendentnego stanu zjednoczenia zasady mskiej z esk. Mimo i w omawianym typie pciowoci wznoszca si krzywa szczytowania seksualnego sama z siebie moe dotrze do wymiarw numinotycznych lub archetypowych, nie jest to jej jedynym ani ostatecznym celem. Cz badanych, ktrzy osignli ten rodzaj seksualizmu, zapytanych jakie znaczenie posiada w nim orgazm genitalny, zapewne odpowiedziaoby, e suy on do "usunicia biologicznego szumu z duchowego systemu". Jeli prbuje si ze sob stapia dwoje naadowanych seksualnie partnerw, to po pewnym okresie wspycia dowiadcz oni napicia umiejscowionego w narzdach pciowych. Napicie to trzeba rozadowa w szczytowaniu genitalnym a wtedy moliwe stanie si peniejsze i bardziej uoglnione dowiadczenie jednoczce. Charakterystyczn cech omawianego podejcia do seksu jest u partnerw skonno do pozostawania w bliskim kontakcie fizycznym i czue wspycie pozagenitalne przez duszy okres po szczytowaniu. Intensywne typy przey oceanicznych zawsze posiadaj potny skadnik duchowy zczenie pciowe odbierane jest jak sakrament i posiada zdecydowanie numinotyczny charakter. Partner moe przybiera posta archetypu i by odbierany jako przedstawiciel wszystkich osb nalecych do jego pci. Sytuacja jest paradoksalna, mamy bowiem do czynienia zarwno ze wspyciem pciowym dwojga ludzi, jak i z przejawem msko -eskiego zjednoczenia na skal? kosmosu, zgodnie z chiskim rozumieniem biegunowoci in i jang. W tym samym czasie partnerzy mog komunikowa si z wymiarami mitologicznymi, dowiadczajc siebie jako istot boskich lub wykorzystujc rozmaite matryce filogenetyczne. W drugim przypadku przeywa si zczenie pciowe jako zdarzenie bardzo zoone, wielopoziomowe i wielowymiarowe; ukazujce seksualizm jako dominujc si przyrody w wymiarze uniwersalnym. Partnerzy mog rwnie zauway, e kiedy si kochaj, czonki ich cia poruszaj si wedug wzorcw i w rytmach, ktre przedstawiaj gry godowe i zachowania kopulacyjne innych gatunkw oraz rnych form ycia z caego drzewa rodowego. Ostatni odrbn form transpersonalnej pciowoci jest seks tantryczny celem tego podejcia jest przeycie transcendencji i owiecenia, a narzdy pciowe i energia seksualna su po prostu jako dogodne ku temu rodki. Nazywanie tego typu wspycia "seksem" jest sporne, poniewa stanowi ono duchow technik jogi, a nie dziaanie zmierzajce do zaspokojenia cielesnych potrzeb. Podczas opisywanej strategii seksualnej zespolenie genitalne zostaje spoytkowane w celu pobudzenia si libido, ale nie koczy si ono rozadowaniem przez orgazm i ejakulacj cielesne zaspokojenie w trakcie szczytowania traktowane byoby w istocie jako klska. Wyznawcy vama margi, czyli "cieki lewej rki" tantry, uczestnicz w rozbudowanych rytuaach 28 zwanych "pacza makara" . Nazwa ta odwouje si do piciu wanych skadnikw opisywanych rytw, ktre zaczynaj si wszystkie na liter "m": madya (wino), mamsa (miso), matsya (ryba), mudra (praone zboe) i maithuna (poczenie pciowe) . Rytualne seksualne zjednoczenie odbywa

si zespoowo w okrelonym miejscu i w czasie starannie obranym przez guru. Podczas obrzdw przykada si ogromn wag do estetyki, korzystajc z oczyszczenia, rytualnej kpieli, wieych kwiatw, piknych strojw, wonnych kadzide i perfum, muzyki, pieww oraz specjalnie 29 przygotowywanego pokarmu i wina. Wanymi czciami rytuau s ajurwedyczne odwary zioowe, w 30 ktrych potne afrodyzjaki cz si z zestawami psychodelikw . Podczas gdy "cieka prawej rki", czyli daksina marga, ogranicza si w swoich praktykach do poziomu symbolicznego, metaforycznego, to "cieka lewej rki" podczas przeprowadzania tego obrzdu jest konkretna i dosowna. Jej podstawowa zasada polega na tym, e wyzwolenia duchowego nie mona osign przez unikanie poda i namitnoci, tylko dziki przeksztacaniu wanie tych ywiow, ktre zazwyczaj przywodz nas do upadku. Podczas dopeniania rytuau pa rtnerzy przybieraj specjalne seksualne pozycje jogi, czyli tantra -asany. W penym poczeniu genitalnym wsplnie oddychaj i medytuj w skupionym wysiku przeduania i zgbiania dowiadczenia tej chwili, ktra bezporednio poprzedza orgazmiczne spenien ie. Dziaanie to przebudza i wznosi energi duchow drzemic w krzyowym odcinku rdzenia krgowego, opisywan w pimiennictwie tantrycznym jako Kundalini lub Moc Wowa. Energia ta w swojej czynnej postaci, czyli Siakti, przepywa nastpnie plecami w gr przez kanay w ciele subtelnym zwane "Ida" i "Pingala" i powoduje otwarcie oraz aktywacj siedmiu centrw energii parapsychicznej, czyli czakr. W tych warunkach partnerzy tantryczni dowiadczaj poczucia kosmicznego zjednoczenia zasady mskiej z esk i cznoci z transcendentnym boskim rdem. W przeciwiestwie do seksu oceanicznego, gdzie przed stopieniem si mskoci z kobiecoci rozadowuje si umiejscowione napicie seksualne, tutaj napicie i poczenie genitalne uywane jest jako rodek, a energia seksualna przeksztacana w dowiadczenie duchowe. W licznych przypadkach osoby pod wpywem LSD cakowicie spontanicznie odkryy w trakcie sesji psychodelicznych tantryczne podejcie do seksu i nadal praktykoway je w codziennym yciu, zwykle zamiennie z seksem oceanicznym czy nawet bardziej tradycyjnymi jego formami. Transpersonalne przeycia seksualne i gboka przemiana ycia pciowego mog te wystpi na podou caego szeregu niefarmakologicznych podej emocjonalnych.

Wstecz / Spis treci / Dalej Korzenie przemocy: biograficzne, okooporodowe i pozaosobowe rda agresji W obliczu codziennych, klinicznych obserwacji pochodzcych z terapii psychodelicznej i z innych opartych na dowiadczaniu form eksploracji jani uwiadamiaem sobie stopniowo, e uzasadnienia wikszoci zaburze emocjonalnych, jakie przedstawiano w ramach gwnego nurtu analitycznie ukierunkowanej psychiatrii, s powierzchowne, niepene i nieprzekonujce. Byo to szczeglnie widoczne przypadkach, ktre dotyczyy skrajnej przemocy lub dziaa auto -destrukcyjnych. Okazao si, e psychodynamiczny materia o charakterze biograficznym, nawet najbardziej urazowy, nie moe stanowi prawidowego wyjanienia dla tak powanych, drastycznych form patologii jak: samookaleczenia, krwawe samobjstwa, sadomasochizm, bestialskie mordy albo impulsywne zabijanie przygodnych osb, jakie obserwuje si u osobnikw w a moku. Historie o de-prywacji 31 emocjonalnej w dziecistwie, bolesnym zbkowaniu czy nawet fizycznych naduyciach - ze strony rodzicw i opiekunw z pewnoci nie sprawiaj wraenia odpowiednich psychologicznych motyww dla mrocej krew w yach patologii k ryminalnej. Skoro s to akty, ktrych nastpstwa mog rozstrzyga kwestie czyjego ycia lub mierci, tote siy tkwice u ich podoa musz mie wymiary porwnywalne. Wyjanienia powstae wycznie w oparciu o analiz materiau biograficznego staj si je szcze bardziej absurdalne i niestosowne, kiedy uywa si ich w przypadku skrajnej patologii spoecznej, jak na przykad: szalestwo masowej eksterminacji i ludobjstwa, apokaliptyczna groza obozw koncentracyjnych, zbiorowe poparcie udzielane przez cae narody dla realizacji imponujcych, megalomaskich projektw przez autokratycznych tyranw, powicenie milionw w imi naiwnych, utopijnych wizji albo hekatomba bezsensownych wojen i rewolucji. Z pewnoci trudno powanie potraktowa teorie psychologiczne, ktre usiuj powiza tej miary patologie zbiorowoci z historiami o biciu w dziecistwie czy jakimi podobnymi urazami emocjonalnymi lub cielesnymi. Niewiele te wnosz instynktywistyczne 32 rozwaania takich badaczy jak: Robert Ardrey, Desmond Morris i Kon rad Lorenz , ktrzy przekonuj, e to niszczycielskie zachowanie test zaprogramowane filogenetycznie, jako e charakter i zasig ludzkiej agresji nie posiada odpowiednikw w wiecie zwierzt. ; Rozwamy obecnie niektre najwaniejsze dane z dogbnej pracy nad przeyciami, z uyciem rodkw psychodelicznych i bez, ktre wydaj si szczeglnie istotne dla zagadnienia agresji u czowieka. W zasadniczej zgodzie z 33 pogldami Ericha Fromma , zebrany materia kliniczny wyranie wskazuje na potrzeb odrnienia agresji obronnej, czyli agodnej, ktra suy utrzymaniu si przy tyciu jednostki i gatunku, od zoliwego niszczycielstwa oraz sadystycznego okruciestwa. Dwa ostatnie wygldaj na specyficzne dla czowieka i wraz z postpem cywilizacji skaniaj si raczej do wzrostu ni do upadku. To wanie zoliwa bez adnego wanego powodu biologicznego czy ekonomicznego, nieprzystosowawcza i nie zaprogramowana filogenetycznie posta agresji stanowi autentyczny problem dla ludzkoci. Wobec potgi wspczesnej techniki, jak ma ona do dyspozycji, zoliwa agresja staa si w cigu ostatnich dziesitek lat powanym zagroeniem nie tylko dla istnienia ludzkiego gatunku, ale i dla ycia na naszej planecie. Tote wedug Fromma wane jest, aby rozrnia midzy agresywnoci o charakterze instynktownym, a tymi formami niszczycielstwa, ktre posiadaj rda w strukturze osobowoci; te ostatnie mona opisa jako "nieinstynktown namitno zakorzenion w charakterze". Obserwacje z psychoterapii klinicznej z uyciem LSD i innych metod emocjonalnych uzupeniy powyszy punkt widzenia o kilka nowych, wanych wymiarw. Wyranie dowodz one, e jeli rozszerzy si model ludzkiej psychiki, tak by obejmowa on poziom okooporodowy i pozaosobowy, to wzorce zoliwej agresji mona zrozumie na gruncie dynamiki niewiadomoci. Odkrycie to ma kilka doniosych nastpstw dla teorii i praktyki. Ukazuje ono zoliw agresj nie jako zjawisko, ktre trwale wyryo si w komputerze orodkowego ukadu nerwowego i jego sztywnych procedurach instynktw, ale jako przejaw gitkich i podatnych na zmiany matryc czynnociowych, czyli oprogramowania mzgu. Ponadto omawiane odkrycie umieszcza zoliw agresj w kontekcie procesu odrodzenia przez mier, a zatem czy j z pragnieniem transcendencji i poszukiwaniami mistycznymi. Jeli dowiadczenia zoliwej agresji i autodestrukcji podlegaj wewntrznej konfrontacji i zostaj przepracowane w bezpiecznych, zaplanowanych i dozwolonych spoecznie granicach, to mog okaza si wanym narzdziem w procesie przeobraenia duchowego. Z tego wzgldu wikszo pozbawionej sensu przemocy skierowanej przeciw sobie lub innym, tak indywidualnej, jak i zbiorowej, wyglda na rezultat niezrozumienia i wypaczenia duchowych de. W wielu przypadkach mona w

ramach terapii, przy uyciu waciwych technik, nakierowa te energie na ich duchowe cele. W tym momencie warto byoby skoncentrowa si bliej na rdach zoliwej agresji oraz jej klinicznych i spoecznych przejawach. W zasadniczej zgodzie ze stanowiskiem psychoanali tycznym agresja przewanie okazuje si zalena od urazowego materiau z dziecistwa i innych czynnikw biograficznych. czy si ona zwykle z oywaniem wspomnie, ktre dotycz ingerencji w zaspokojenie podstawowych potrzeb lub zakcenia bezpieczestwa dziecka i powstaego poczucia frustracji. Najbardziej typowe przykady takich sytuacji to konflikty dotyczce uzyskiwania przyjemnoci w rnych strefach libido, niedostatki 34 emocjonalne i odrzucenie przez rodzicw lub opiekunw oraz powane naduycia fizyczn e . Pod tym ktem istotne jest zwaszcza zaangaowanie strefy oralnej i analnej. Jeeli proces psychoterapii posuguje si metodami o bardziej ograniczonej sile penetracji niewiadomoci, takimi jak rozmowy twarz w twarz lub freudowskie swobodne skojarzenia, to moe si wydawa, e agresja w caoci wie si z materiaem biograficznym i wtedy ani klient, ani terapeuta, nigdy nie osign gbszego poziomu zrozumienia odbywajcego si procesu. Jednak w terapii przy uyciu psychodelikw lub pewnych silnych metod ukierunkowanych na dowiadczanie do szybko zaczyna wyania si obraz cakowicie odmienny.

Rys. 31. Wyrwanie si spod kontroli potnych, popdowych si o charakterze agresywnym jest do typowe dla przey zwizanych z procesem odrodzenia si przez mier. Te cztery rysunki przedstawiaj rne przejawy morderczej agresji w trakcie sesji pod LSD z przewag BPM III.

Rys. 32. Agresja zwrcona zarwno na zewntrz, jak i do wewntrz jest jednym z najbardziej charakterystycznych przejaww BPM III. Wida to w powyszym symbolicznym autoportrecie pacjenta psychiatrycznego, wykonanym po silnie dziaajcej sesji okooporodowej pod LSD. Stylizowany drapieny ptak miady swoim szponem bezradn mysz. Lewy szpon przeksztacony jest w dziao skierowane w gow drapiecy. Starowiecki samochd u gry odzwierciedla gr sw (auto -portret), ale take zwizek tego typu agresji z brawurow jazd i uleganiem wypadkom. Badana jednostka moe pocztkowo odczuwa agresje W zwizku z rnymi biograficznymi faktami ze swego dziecistwa, cho natenie destrukcyjnych odruchw, jakie si z nimi cz, wyglda na przesadne, niewspmierne do charakteru i znaczenia odnonych sytuacji. W niektrych przypadkach mona wykry, e w yciu danej osoby szereg z pozoru psychicznych urazw czerpie swoj emocjonaln si z urazw cielesnych, do ktrych nawizuj one tematycznie. Niemniej jednak i ten mechanizm nie jest w stanie samodzielnie zapewni ich penego, zadowalajcego wytumaczenia. Wraz z pogbianiem si procesu autoeksploracji przey Okazuje si, e tajemnica ogromu zaangaowanych uczu i dozna kryje si na poziomie okooporodowym, jak te w znaczcych zwizkach tematycznych midzy danym materiaem biograficznym a konkretnymi cechami urazu narodzin, ktry stanowi rzeczywiste rdo owych agresywnych impulsw. Silna agresja oralna z morderczymi uczuciami i zajad skonnoci do gryzienia, przeywana wobec jaki niezadowalajcych aspektw karmienia piersi, bywa nieoczekiwanie rozpoznana rwnie jako wcieko dziecka, ktre desperacko walczy o ycie i oddech w ucisku drg rodnych. Emocje i doznania, jakie pierwotnie odnoszono do urazu obrzezania i towarzyszcych mu lkw kastracyjnych, uznaje si za cz przeraajcego rozdzielenia z matk, kiedy po urodzeniu przecito sznur ppkowy. Poczenie gwatownych impulsw agresywnych ze skurczami odbytu i obaw przed Wydalinami ciaa, ktre wydawao si spowodowane przez surowy trening czystoci, zostaje przeinterpretowane jako reakcja na miertelne zmagania z kocowej f azy porodu. I podobnie, wcieko poczona z duszeniem si, ktra na poziomie biograficznym wygldaa jak metaforyczna 35 reakcja somatyzacyjna na przymuszajcy, ograniczajcy i "dawicy" wpyw dominujcej matki, sprzga: si w przeywaniu z dosownym wiezieniem i duszeniem przez organizm matczyny w trakcie porodu. Skoro okazuje si, e tylko nieznaczn cze morderczych -, agresywnych odruchw zawdziczamy urazowym sytuacjom z dziecistwa i e ich gbszym rdem jest uraz narodzin, to zaczyna nabiera sensu ogrom, natenie i zoliwy charakter poryww przemocy. Ryzyko mierci organizmu, ktry uczestniczy w procesie porodowym, jego kracowy stres fizyczny i emocjonalny, rozdzierajcy bl i strach przed uduszeniem czyni z caej tej sytuacji wiary godne rdo zoliwej agresji. Zrozumiae, e aktywacja niewiadomego zapisu wydarzenia, podczas ktrego drugi ywy organizm' stanowi powane zagroenie dla przetrwania danej jednostki, moe, powodowa u niej odruchy agresji niebezpieczne dla ycia jej samej lub innych osb. Zjawiska, takie jak: samookaleczenia, krwawe samobjstwa, sadystyczne morderstwa lub ludobjstwo, ktre s niezrozumiae i zagadkowe, jeli chcemy uzna je za fakty uwarunkowane biograficznie, z pewnoci nabior wikszego sensu, kiedy wemiemy pod uwag, e ich emocjonalnym rdem jest proces o porwnywalnym wymiarze i znaczeniu. Regua, wedug ktrej wszystkie freudowskie strefy erogenne s gboko zaangaowane podczas porodu, tworzy naturalny

pomost dla dalszych urazw w trakcie kolejnych faz rozwoju libido. W ten sposb trudne i bolesne dowiadczenia, jakie dotycz obszarw i funkcji oralnych, analnych, uretralnych i fallicznych, nie s wycznie same w sobie urazowe, ale spore znaczenie maj tu take cise zwizki tematyczne z okrelonymi elementami okooporodowymi. W wyniku tej zalenoci, formuj si emocjonalne kanay, przez ktre w pewnych warunkach rne aspekty dynamiki perinatalnej mog wpywa na wiadome j procesy. Dowiadczenia z dziecistwa nie s zatem waciwym, pierwotnym rdem zoliwej agresji; one tylko dokadaj si do ju istniejcych, niewyczerpanych zasobw okooporodowej agresji, osabiaj mechanizmy obronne, ktre zwykle zapobiegaj przed wnikniciem jej do wiadomoci, i specyficznie zabarwiaj jej przejawy w yciu osobnika. Zwizek midzy zoliw agresj a dynamik okooporodow znajduje wyrane potwierdzenie w pewnych dosy powszechnych spostrzeeniach z terapii psychodelicznej. Jeeli farmakologiczny efekt LSD ustpuje w czasie, gdy badany znajduje si pod dynamicznym wpywem BPM III, a jego dowiadczenie nie osigno rozstrzygajcego punktu, zmieniajc si w BPM IV, to zwykle wytwarza si bardzo typowy obraz kliniczny. Obejmuje on szczytowe napicie fizyczne i emocjonalne o uoglnionym charakterze, ktremu towarzysz doznania silnego ucisku w rnych czciach ciaa oraz dolegliwoci rozmieszczone w kilku strefach erogennych. Konkretny wzorzec tego stanu, wyraajcy si wzgldnym zaangaowaniem rnych obszarw anatomicznych i fizjologicznych funkcji, ulega znacznym wahaniom w zalenoci od sytuacji. Opisany stan wie si z przemonym napywem agresywnych impulsw do wiadomoci. Utrzymywanie ich pod kontrol i zapobieganie gwatownemu przeksztaceniu ich w czyn wymaga czsto znacznego wysiku. Jednostki, o ktrych mowa, opisuj siebie jako zdolne wybuchn w kadej chwili "bomby z opnionym zaponem". Ta niszczycielska energia skierowana jest zarwno na zewntrz, jak i do wewntrz ywioowe impulsy autodestrukcyjne i agresja zwrcona przeciw osobom i przedmiotom z otoczenia mog wystpowa cznie lub przechodzi w siebie nawzajem w do gwatownych sekwencjach. Gdyby dopuci do przejawienia si tych wulkanicznych si, czyli do zdawienia mechanizmw obronnych jednostki, to jednakowo prawdopodobny rezultat stanowioby samobjstwo bd zabjstwo. Mimo i zawsze obecne s tutaj skonnoci zarwno do destrukcji, jak i do autodestrukcji, to w pewnych przypadkach moe wyranie przewaa jeden lub drugi kierunek. Powysze dane wskazuj na wyran psychogenn zaleno miedzy przemoc, morderstwem, zachowaniami autodestrukcyjny, mi i krwawym samobjstwem z jednej, a dynamik trzeciej matrycy perinatalnej z drugiej strony. Okazuj si rwnie niezwykle przydatne, gdy chodzi o zrozumienie sytuacji, w ktrych dany osobnik zabija przygodne osoby, a nastpnie natychmiast popenia samobjstwo. Skrajnym tego przykadem jest zjawisko amoku kulturowo uwarunkowanego symptomu, jaki wystpuje w Malezji. Nawet pobiena analiza yciorysw seryjnych mordercw, takich 36 jak: Dusiciel z Bostonu, teksaski bandyta White lub Charles Manson , ujawnia, e ich sny i fantazje, tak samo jak codzienne ycie, obfituj w wtki nawizujce bezporednio do BPM III. Spoeczno-kulturowym przykadem zachowa psychologicznie odzwierciedlajcych dynamik BPM III jest wojownik kamikadze powoduje on masowe zniszczenie i morduje, a rwnoczenie sam ginie. Akt ten jest rozpatrywany w szerszym kontekcie duchowym jako powiecenie w imi wyszej racji i dla Cesarza, ktry jest uosobieniem bstwa. Umiarkowana posta uaktywnienia si trzeciej matrycy perinatalnej doprowadza do stanu draliwoci, zoci i silnej tendencji do prowokowania konfliktw, 37 cigania na siebie agresji innych i sytuacji samokarania si . Analogiczne spostrzeenia nawietliy na nowo take rozmaite zachowania autodestrukcyjne, ktre kocz si fizycznym samookaleczeniem; tak samo jak w powyszych przykadach kluczem do nich jest ponownie dynamika BPM III. Kiedy badani dowiadczaj w trakcie sesji intensywnych, bolesnych dozna, tworzcych nieodczn cze ich zmaga ze mierci, to czsto odczuwaj siln potrzeb cierpienia wywoanego z zewntrz, ktre obejmowaoby doznania zgodne z ich przeyciem. I tak, osoba z nieznonym blem w karku lub w krzyu moe da bolesnego masau tych miejsc. Podobnie uczucie braku tchu moe spowodowa pragnienie lub usiowanie uduszenia. W skrajnych przypadkach jednostki, ktre przeywaj dokuczliwy bl w rnych partiach ciaa, mog wierzy, e do osignicia ulgi w nieznonym cierpieniu potrzebuj krojenia noem lub dgania ostrym przedmiotem. W czasie kilku tego rodzaju sesji asystenci musieli rzeczywicie chroni badanych przed zadawaniem sobie blu przez przyjmowanie niebezpiecznych pozycji, ktre mogyby uszkodzi ich kark, przez uderzanie gow o cian, drapanie si po twarzy i szturchanie po oczach.

Rys. 33. Rysunki stanowice wyraz gbokiej regresji do ycia prenatalnego i okresu narodzin. Pierwszy obrazek ukazuje spokj ycia podowego przez porwnanie go z Atmosfer wntrza piramidy. Drugi obrazek, wykorzystujc wizerunek ukrzyowanego podu, odsania szczeglny pogld, ktry dotyczy zwizku miedzy cierpieniem dziecka podczas narodzin a mk Chrystusa na krzyu Dogbna analiza ujawnia, e powysze zjawiska, z pozoru wskazujce na powan patologie, motywuje ch samowyleczenia. Kiedy jednostka przeywa dotkliwy bl lub siln ujemn emocje bez udziau odpowiedniego, zewntrznego bodca, stanowi to wskazwk, e urazowy materia wydobywa si z niewiadomoci. Na paszczynie istniejcej w gbi figury (Gestaltu) ta sama przykra emocja lub doznanie cielesne s reprezentowane z intensywnoci, ktra znacznie przekracza to, co badany przeywa wiadomie. Jeli charakter i intensywno wiadomego dowiadczenia dokadnie odpowiada temu z niewiadomej figury, to cay problem zostaje rozwizany i nastpuje wyzdrowienie. Tak wiec pogld, e w celu rozpuszczenia owej figury trzeba; dowiadczy wicej takiego samego cierpienia, jest w gruncie rzeczy precyzyjny. Jednak w tym celu dany wzorzec przeywania musi by dopeniony wewntrznie, a nie rozgrywany na zewntrz. Najwaniejsze, aby pierwotna sytuacja oya u jednostki w kompleksowy sposb i z penym wiadomym wgldem; przeywanie jej przeksztaconej kopii przy braku kontaktu z dowiadczeniem tego poziomu niewiadomoci, do ktrego ona naley, utrwala problem zamiast go rozwizywa. Podstawowym bdem osb, ktre d dj; uszkadzania si, jest pomieszanie swego psychicznego procesuj z pewnymi elementami zewntrznego wiata. Przypomina to analogiczny bd u jednostki uwikanej w ponowne przeywanie bol esnego procesu narodzin, ktra poszukuje otwartego okna, upatrujc w nim drogi ucieczki z ucisku drg rodnych. Powysze przy-; kady jasno wskazuj na absolutn nieodzowno pomocy dowiadczonego asystenta, ktry potrafi stworzy bezpieczne warunki i zapobiec gronym wypadkom, spowodowanym przez niewaciwy osd rzeczywistoci u klienta. Kiedy sesja zdominowana przez BPM III nie zostanie w peni domknita, to w codziennym yciu przez pewien nieokrelony czas mog utrzymywa si skonnoci autodestrukcyjne o dowolnym nateniu. Tego rodzaju stan bywa nieodrnialny od tendencji do samookaleczania si, jak spotyka si w naturalnie wystpujcych zaburzeniach patologicznych. Najistotniejsze jest kontynuowanie 38 wtedy pracy odkrywajcej przy uyciu rnych metod bazujcych na dowiadczaniu, aby doszo do rozpuszczenia tej figury. Jeli to nie wystarczy, naley zaplanowa nastpn sesje psychodeliczn tak szybko, jak to tylko moliwe. W niektrych przypadkach rnego stopnia okaleczanie si nie musi wynika z konkretnego uczucia obecnego w niewiadomoci, lecz bywa motywowane przez brak odczuwania. W takiej sytuacji jednostka moe prbowa szczypa si, dga i ci noem lub podpala, aby przezwyciy poczucie znieczulenia cielesnego i emocjonalnego oraz dowiadczy jakichkolwiek uczu. Na og nawet i ten problem stanowi wyraz istnienia potnych si dziaajcych w niewiadomoci. Brak odczuwania czsto oznacza nie tyle brak wraliwoci, co zderzenie konfliktowych si, ktre si wzajemnie znosz. Do powszechnie zdarza si, e tego typu dynamiczny konflikt posiada rda okooporodowe. Rozwaalimy ju w poprzednim podrozdziale pewne zjawiska patologiczne, ktre w charakterze typowych oznak BPM III obejmuj agresj w poczeniu z pciowoci i skatologi. W przy padku sadomasochizmu, gwatw, morderstw na tle seksualnym i nekrofilii udzia pierwiastkw seksualnych i skatologicznych jest tak istotny, e bardziej wskazane wydawao si ujcie ich w kontekcie pciowoci, a nie agresji.

Znaczenie nowych wgldw, pochodzcych z ukierunkowanego na dowiadczanie nurtu terapii gbi, dla celw poznawania zoliwej agresji staje si jeszcze bardziej widoczne, kiedy przechodzimy od patologii indywidualnej w sfer psychologii zbiorowoci i patologii spoecznej. Nowe pogldy n a temat psychologii wojen, rewolucji, systemw totalitarnych, obozw koncentracyjnych i ludobjstwa posiadaj tak szczeglne znaczenie teoretyczne i praktyczne, e zostan one przeledzone oddzielnie w rozdziale smym, ktry zajmuje si kultur ludzkoci. Chocia w praktyce najwaniejszym rdem agresywnych odruchw s ujemne matryce perinatalne, to jako dodatkowe rdo niszczycielskiej energii moe te funkcjonowa wiele dowiadcze pozaosobowych. Ogromna dawka wrogoci towarzyszy zwykle oywaniu wspomnie z najrniejszych kryzysw podowych zwaszcza prby wywoania poronienia. W niektrych przypadkach silny adunek negatywnych emocji moe si wiza z urazow lub frustrujc pamici przodkw, rasow bd zbiorow. Cae bogactwo do specyficznych post aci agresji towarzyszy autentycznemu utosamianiu si z rozmaitymi formami zwierzt mog one obejmowa role walczcych wrogw lub rywali z tego samego gatunkuj albo te polujcych na mniejsze ofiary misoernych ssakw, ptakw, gadw i innych drapiecw. Inne istotne rdo agresywnych uczu stanowi oywanie urazowych wspomnie z wczeniejszych wciele. Aby uwolni si od wizw zoci i innych ujemnych afektw oraz uzyska zdolno udzielenia i przyjcia wybaczenia, ogromnie wane jest przeywanie zdarze, o ktrych mowa, wraz z wszystkimi emocjami i odczuciami cielesnymi. Mitologia obfituje w wtki dotyczce agresji i przemocy oraz obrazy zniszczenia o nieprawdopodobnych rozmiarach liczne archetypowe sceny przedstawiaj przeraajce demony; i zagniewane bstwa, zawzite walki miedzy bogami, wielkimi bohaterami i legendarnymi potworami. Sporo destrukcyjnej energii czy si take z pozaosobowymi obrazami nieoywionych procesw, takich jak: wybuchy wulkanw, trzsienia ziemi, burze morskie, zniszczenie cia niebieskich i czarne dziury. Sfery transpersonalne stanowi zatem obfit skadnice negatywnych energii rnego rodzaju i stopnia. Podobnie jak rda biograficzne i okooporodowe, posiadaj one doniose znaczenie dla /rozumienia patologii oraz dla psychoterapii. Podczas waciwej pracy klinicznej takie pozaosobowe rda agresji stanowi czasem najgbszy pokad wielopoziomowego ukadu, ktry obejmuje rwnie elementy biograficzne i okooporodowe; innym razem konkretne formy transpersonalne s bezporednim podoem objaww emocjonalnych i psychosomatycznych. W obu przypadkach problemu klinicznego o podobnej strukturze dynamicznej nie udaje si rozwiza tak dugo, dopki jednostka nie pozwoli sobie na dowiadczenie odpowiednich figur (Gestaltw) pozaosobo wych.

Wstecz / Spis treci / Dalej Dynamika depresji, nerwic i zaburze psychosomatycznych Rozszerzona mapa ludzkiej psychiki tworzy osnow, ktra suy gbszemu zrozumieniu licznych stanw patologicznych, jakie spotyka si w codziennej praktyce psychiatrii. Wszdzie tam, gdzie teorie z nurtu biograficznego umoliwiaj psychodynamiczne wyjanienie rozmaitych zaburze, nowy model pozwala na interpretacje, ktra jest precyzyjniejsza i bardziej wszechstronna, a w wielu przypadkach prostsza. Znacznie poprawniej opisuje on skomplikowane wspzalenoci i wzajemne oddziaywania poszczeglnych objaww bd ich zespow oraz dokadniej odpowiada powszednim obserwacjom klinicznym. Dodatkowo integruje on we wspln cao pewne zespoy psychopatologiczne oraz te ich wasnoci, ktrych dawne teorie albo nie byy w stanie wytumaczy, albo potrafiy uzasadni je wycznie przez zawie, sztuczne i ostatecznie nieprzekonujce rozwaania. Dotyczy to zwaszcza zoliwej agresji, sadomasochizmu, powanych zbocze seksualnych, rnych typw samobjstwa, wikszoci psychoz i przypadkw patologii duchowej.

Rys. 34. Wizja z sesji okooporodowej wadanej przez BPM III. Stwr podobny do ptaka to przedstawienie miertelnego niebezpieczestwa i agresji; towarzyszce sesji uczucia mdoci cz si z bezwosym szczurzym ogonem widocznym u dou rysunku. Niemniej jednak zaprezentowana w tym miejscu konstrukcja teoretyczna zostanie omwiona i wykorzystana w penej wiadomoci, e jest to tylko model, a nie precyzyjny opis rzeczywistoci. Jako taki moe on, co najwyej, w dogodny sposb porzdkowa obecnie dostpne dane i wyniki eksperymentw, a po pojawieniu si nowych spostrzee albo odkryciu nowych zasad wyjaniajcych, bdzie musia ulega poprawkom, poszerzeniu lub zmianie. Najwaniejsze kryteri a wiadczce o jego trafnoci to: zdolno; do waciwego ukazania i syntezy danych pochodzcych z wielu odmiennych dziedzin, wykorzystanie nowych mechanizmw i podej terapeutycznych, ktre znacznie przewyszaj obecnie istniejce, oraz potencja wzbudzania ciekawych pomysw na dalsze badania w celu zgbienia nowych obszarw. O ile opisy biograficznego poziomu niewiadomoci, znane z gwnego nurtu psychoanalizy, wymagaj jedynie drobnych poprawek, aby mona byo je wcieli do omawianego modelu, o tyle role dynamiki okooporodowej i pozaosobowej w koncepcji patologii bdziemy musieli rozway niezwykle dokadnie ze wzgldu na jej nowo i wyjtkow warto. Szczeglne znaczenie teoretyczne i praktyczne posiada dynamika matryc perinatalnych. Zjawiska okooporodowe s atwo dostpne regularnie przejawiaj si w snach, a nawet w warunkach codziennego ycia. Dla wielu ludzi utrzymywanie pod kontrol tego rodzaju si jest na og trudniejsze ni wiadomy kontakt z nimi. Kiedy maj do dyspozycji nowoczesn teorie, wsparcie i yczliw atmosfer, to aby udostpni im przeycie materiau okooporodowego zazwyczaj wystarczy gbokie oddychanie i muzyka. Wprowadzenie koncepcji matryc perinatalnych i urazu narodzin do teorii psychiatrycznej odkrywa przed t ostatni nowe, interesujce perspektywy. Na gruncie powiza wymienionego poziomu psychiki z anatomi, fizjologi i biochemi procesu porodowego moliwe staje si naturalne, przekonujce uzasadnienie wielu podstawowych zaburze. Pokonanie wskiego ujcia biograficznego we wspczesnej psychiatrii posiada rwnie doniose konsekwencje dla terapii. Dziki nowym ramom odniesienia, w oparciu o znajomo dynamiki

okooporodowej, wikszo klasycznych form patologii nieoczekiwanie okae si wzgldnie stabilnym, trudnym etapem w przeobraajcym procesie rozwojowym. Jeeli metoda leczenia, zamiast ten proces hamowa, , obejmuje jego pobudzanie i akceptacje, to do dyspozycji terapeuty staj mechanizmy uzdrawiania i przeksztacania osobowoci, ktre przewyszaj wszystko, co znamy z klasycznej psychoterapii i psychiatrii. Objawy spowodowane przez dynamik matryc perinatalnych s zwykle traktowane przez psychiatrw jako oznaki powanej choroby psychicznej, ktre naley stumi przy uyciu wszelkich dostpnych rodkw. Rutynowe stosowanie tego sposobu leczenia, wynikajce bezporednio z modelu medycznego, sprawia, e zasadniczy nurt psychiatrii sta si si antyterapeutyczn, gdy specjalizuje si on w zakcaniu procesu obdarzonego przyrodzonym potencjaem leczniczym. W 39 niejednym przypadku za metod z wyboru , a przynajmniej za powan alternatyw, naleaoby uzna przedstawienie klientowi nowoczesnej koncepcji tego procesu, zachcenie do niego i wspomaganie go przy pomocy rodkw psychologicznych lub farmakologicznych. W tym momencie warto bdzie bardziej szczegowo przyjrze si nowemu ujciu patologii w oparciu o koncepcje matryc perinatalnych. Powszechnie przyjmuje si, e w psychiatrii nie ma zastosowania mylenie w kategoriach wyranie okrelonych jednostek chorobowych o ustalonej 40 etiologii i patogenezie . Nieliczne wyjtki, takie jak: zaburzenia umysowe zwizane z poraeniem postpujcym, chorobami krenia i degeneracyjnymi orodkowego ukadu nerwowego, zapaleniem mzgu i opon mzgowych oraz rnego typu guzami na mzgu, to waciwie problemy, ktre diagnozuje si i leczy przy uyciu metod z zakresu neurologii. Pacjenci z tymi schorzeniami zostan skierowani do placwek psychiatrycznych, jeli bd sprawiali powane kopoty w prowadzeniu. W stosunku do wikszoci zaburze z codziennej praktyki psychiatrycznej waciwsze jest mylenie w kategoriach objaww i zespow psychopatologicznych. Objawy s to emocjonalne i psychosomatyczne oznaki choroby, ktre stanowi podstawowe jednostki, skadniki albo cegieki psychopatologii. Zespoy to spotykane w praktyce klinicznej charakterystyczne skupienia lub ukady objaww. Dokadna analiza danych z ukierunkowanego na dowiadczanie nurtu psychoterapii gbi pokazuje, e model teoretyczny, ktry obejmuje dynamik perinataln, pozwala na logiczne wyprowadzenie wikszoci objaww psychiatrycznych z konkretnych cech procesu porodowego. Umoliwia on zarazem cakowicie naturalne wyjanienie, dlaczego poszczeglne objawy psychiatryczne, takie jak: lek, agresja, depresja, poczucie winy, poczu cie niszoci albo natrctwa i czynnoci przymusowe, maj skonno do grupowania si w charakterystyczne zespoy. Lk, uznany powszechnie za najwaniejszy pojedynczy objaw psychiatryczny, to uzasadniony i naturalny towarzysz procesu porodowego, jeli wzi pod uwag fakt, e pord stanowi sytuacje zagraajc yciu, zwizan z ogromnym stresem biologicznym i emocjonalnym. Przypuszczenie, e wszelki lek bierze swj pocztek z urazu doznanego przez dziecko w drogach rodnych, zostao po raz .pierwszy sformuowane przez Zygmunta Freuda. Sam Freud nie -pody jednak dalej za tym pomysem i teoria urazu narodzin jako rda wszystkich pniejszych lekw zostaa opracowana pniej 'przez jego zbuntowanego ucznia, Otto Ranka. Opisane teoretyczne rozwaania pionierw psychoanalizy o cae trzydzieci lat wyprzedzaj swe pniejsze potwierdzenie w badaniach psychodelicznych. W nawizaniu do procesu porodowego nie mniej zrozumiaa pokae si skrajnych rozmiarw agresja jako reakcja na nadmierny |bl fizyczny i emocjonalny, duszenie si i strach o ycie. Podobna przemoc narzucona pozostajcemu na swobodzie zwierzciu spowodowaaby u niego wybuchy wciekoci i czynny atak. Schwytane w ciasnej uwizi drg rodnych dziecko nie dysponuje jednak adnym ujciem dla zalewu impulsw emocjonalnych i motorycznych, poniewa nie moe si poruszy, walczy, wydosta si z tej sytuacji ani krzycze. Niewykluczone, e w podobnych warunkach potna ilo agresywnych odruchw i oglnego napicia zostanie |skierowana z powrotem do wntrza organizmu i zmagazynowana a |do odroczonego wyadowania. Ten ogromny rezerwuar zdawionej energii moe pniej sta si podstaw nie tylko dla agresji i poryww przemocy, ale take dla rnych zjawisk ruchowych, ktre z reguy towarzysz licznym zaburze niom psychiatrycznym, takich jak: uoglnione napicie miniowe, drenie drobnofaliste, drgania, tiki i napady drgawkowe.

Rys. 35. Dowiadczenie gbokiej depresji i rozpaczy podczas sesji psychodelicznej z przewag BPM II. Fakt, e zamknity ukad drg rodnych zapobiega wszelkiemu zewntrznemu wyraaniu zoci obecnej w ciele, mgby stanowi naturalny model dla freudowskiej koncepcji depresji jako zwr conej do wewntrz agresji, wymierzonej przeciw sobie. Powysz zaleno przekonujco ilustruje spostrzeenie, e ostatecznym skutkiem tak depresji, jak i agresji jest zabijanie. Morderstwo i samobjstwo rni si tylko kierunkiem, jaki przyjmuj agresywne odruchy. Dlatego te objaw depresji posiada pierwowzr okooporodowy; dla depresji z zahamowaniem jest nim sytuacja braku wyjcia w drugiej matrycy perinatalnej, skutecznie zapobiegajca wszelkim wyadowaniom i przepywowi energii, a dla depresji z pobudzeniem trzecia matryca perinatalna, ktra pozwala na 41 pewne ograniczone wyraanie agresji . U pacjentw w depresji ich objawy psychologiczne, emocjonalne i cielesne stanowi poczenie elementw, z ktrych jedne odpowiadaj roli cierpicej ofiary, a drugie potnym, ograniczajcym, tumicym i karzcym siom. W trakcie regresywnej pracy emocjonalnej nad depresj cechy ofiary mona odnie do przey dziecka podczas porodu, podczas gdy w elementach wrogich, wywierajcych przymus i autodestrukcyjnych rozpoznaje si introjekcje skurczw macicy lub presji wywieranej przez zaciskajce si drogi rodne. Okooporodowe pochodzenie podstawowych typw depresji moe tumaczy wiele emocjonalnych, fizjologicznych, a nawet biochemicznych cech tych zaburze. Wymienione zalenoci bd dalej opisane bardziej szczegowo. Nieco trudniej wyjani fakt, e na og z porodu wywodzi si jeszcze jeden podstawowy objaw psychiatryczny: poczucie winy. Pracujc z pacjentami cierpicymi na dojmujce, irracjonalne uczucie, e s czemu winni, zwykle wykrywa si stosowne czynniki biograficzne, ktre to z pozoru uzasadniaj, takie jak: cige wymwki ze strony rodzicw, otwarte uwagi wpdzajce w poczucie winy, a nawet czste posugiwanie si odwoaniami do blw porodowych (np.: "Gdyby wiedzia, jak bardzo cierpiaam, kiedy si rodzie, to by si tak nie zachowywa.") . Ale omawiane czynniki biograficzne stanowi zaledwie przykrywk, ich gbszym rdem jest pula pierwotnej winy w wymiarze metafizycznym, ktra wie si cile z matrycami perinatalnymi. Zwizek ten mona zilustrowa take na przykadach mitologicznych i archetypowych. I tak, na przykad biblijny "grzech pierworodny" czy win z wygnaniem z rajskich warunkw Edenu. cilej ujmujc, kara boa dla Ewy 42 |jest nawizaniem do czynnoci rozrodczych kobiety: "W blach bdziesz rodzia dzieci" . Niekiedy podczas pracy z uyciem LSD i innych form terapii gbi bazujcej na dowiadczaniu badani podaj uzasadnienia zwizku midzy win a porodem, tak jak je rozumieli w trakcie ses ji. Jedni tumacz sw win odwracajc kierunek zwizku przyczynowego, jaki zachodzi miedzy utraconym stanem ycia podowego a silnymi negatywnymi emocjami z, okresu porodu. Wedle tego stanowiska uwolnione spod kontroli w czasie narodzin siy agresji i innych popdw interpretuje si jako znamiona wrodzonego za, a pozbawienie ona matki i mki w drogach rodnych uznaje za nalen kar. Inni sdz, e poczucie winy wynika z przyjmowania odpowiedzialnoci za cierpienie matki podczas porodu. Jednak najczstsze i najbardziej przekonujce wyjanienie uzalenia poczucie winy od ujrzenia bd uwiadomienia sobie caego ogromu cierpienia zapisanego w ludzkim ciele i wielkiego blu, jaki mu zadano. Skoro znaczna cze emocjonalnego i fizycznego blu, jakiego jednostka dowiadcza w swoim yciu, towarzyszya urazowi narodzin, to wydaje si zupenie logiczne, e poczucie winy musi osiga niebywae rozmiary ilekro proces samopoznania lub uwiadomienia dotrze do poziomu okooporodowego.

Jednostka, ktra wchodzi w dowiadczenie kontaktu z bezmiarem cierpienia skojarzonego z wspomnieniem narodzin, dysponuje dwoma moliwymi rozwizaniami. Pierwsze to pogodzi si z faktem, e yjemy w cakowicie nieprzewidywalnym wiecie, gdzie bez powodu, zupenie nieoczekiwanie, mog nas spotka najstraszliwsze rzeczy, nad ktrymi w najmniejszym stopniu nie posiadamy kontroli. Wyjcie alternatywne, zwizane z poczuciem winy, pojawia si wwczas, gdy jednostka nie potrafi lub nie chce przyj takiego obrazu wiata, posiadajc siln potrzeb spostrzegania kosmosu jako systemu, ktrym rzdzi fundamentalne, moralne prawo i ad. W zwizku z tym zwrmy uwag, e osoby, ktre dowiaduj si, e maj raka albo jak inn nieuleczaln i bolesn chorb?, zwykle reaguj na ni poczuciem winy: "Co le zrobiem? Czym sobie na to zasuyam? Dlaczego "oni" mi to zrobili?" Rozumowanie, ktre kryje si za tak reakcj, mona wyrazi sowami: "Nie zrobiono by mi takiej strasznej rzeczy (albo: nie spotkaoby mnie to), gdybym sam nie zrobi czego rwnie zego, eby na to zasuy." Stopie nieuwiadomionej winy wydaje si wic dostosowany do rozmiarw niewiadomego blu i do niego proporcjonalny, chocia sami badani czsto usiuj wiza swe poczucie winy z konkretnymi zdarzeniami, ktre wiadomie zapamitali, takimi jak zakazane praktyki seksualne czy inne niewaciwe zachowania rnego typu, to jej najgbsza istota okazuje si bardzo niejasna, abstrakcyjna i niewiadoma. Skada si na ni przekonanie o popenieniu jakiego strasznego czynu przy braku choby cienia pomysu na czym miao by to polega. Tak wic rzeczywicie warto uzna poczucie winy za skutek rozpaczliwego wysiku nad zracjonalizowaniem bezsensu cierpienia, ktre 43 bez zrozumiaego powodu naoono na jednostk . Powysze wyjanienie, mimo e zadowalajce na tym poziomie wiadomoci, nie jest wcale ostateczne ani jedyne. Kiedy samopoznanie osiga poziom pozaosobowy, pojawiaj si nowe moliwoci, ktrych jednostka nie bya w stanie sobie wyobrazi, dopki pozostawaa cakowicie pogrona w kwestiach biograficznych lub w procesie perinatalnym. Traumatyczne aspekty porodu mog posta nieoczekiwanie rozpoznane jako formy dziaania zgromadzonej przez siebie zej karmy. Cierpienia, ktre temu towarzyszy, nie uwaa si wwczas za co bezsensownego ani nieprzewidywalnego, ale za rezultat karmicznej odpowiedzialnoci jednostki za swe Czyny w poprzednich wcieleniach. Najgbsze pozaosobowe rda poczucia winy stanowi wyraz uznania wasnej tosamoci z zasad stwrcz, ktra jest odpowiedzialna za cae cie rpienie wbudowane w boski dramat istnienia. Wskazywaoby to na pomieszanie typw logicznych, poniewa normy etyczne, 44 bdce czci stworzenia, Zmieniaj front i zostaj uyte przeciw swemu stwrcy . Opisalimy ju szczegowo, w jaki sposb nadmierne pobudzenie pciowe, ktre stanowi nieodczn cz trzeciej matrycy perinatalnej, tworzy naturalne podoe dla caej grupy zaburze i zbocze seksualnych. Omwilimy te dokadnie, jak na podstawie zdarze towarzyszcych narodzinom mona dosy przekonujco wytumaczy niezwyke postawy wobec substancji cielesnych i czynnoci wydalniczych. Fakt, e otwieranie si na duchowo i swoiste uczucia mistyczne nadaj ksztat integralnym cechom dynamiki okooporodowej, umoliwia nowe, niebanalne spojrzenie zarwno na kwestie patologii religii, jak i na rozmaite stany kliniczne, ktre posiadaj wyrany 45 pierwiastek duchowy, takie jak nerwica natrctw i pewne typy psychoz. Sprawami tymi zajmiemy si pniej w zwizku z konkretnymi zaburzeniami psychicznymi, nowym ujcie m psychoz i roli duchowoci w yciu czowieka (nerwice natrctw, psychozy i zagroenia duchowe omawiane s dalszej czci tego rozdziau; duchowo w yciu czowieka opisuj rozdziay pity i szsty). Zaburzeniom emocjonalnym niemal niezmiennie towarzysz okrelone przejawy somatyczne. Dzieje si tak w przypadku rnych rodzajw depresji, psychonerwic, alkoholizmu i narkomanii, stanw z pogranicza psychozy, psychoz, a szczeglnie podczas schorze psychosomatycznych. Istot zaburze emocjonalnych i pewne konkretne cechy ich specyficznych korelat cielesnych daje si cakowicie racjonalnie wytumaczy na gruncie zwizku z dowiadczeniem narodzin. W przeszoci midzy szko organiczn a psychologiczn w psychiatrii miay miejsce niekoczce si spory o to, czy nadrzdn rol w zaburzeniach emocjonalnych odgrywaj czynnik biologiczne, czy psychiczne. Wprowadzenie okooporodowego poziomu niewiadomoci do teorii psychiatrycznej w znacznym stopniu wypenia luk midzy obydwoma skrajnymi nurtami, proponujc rozwizanie, ktrego dotd nie brano pod uwag. Skoro dowiadczenie narodzin to zarazem proces emocjonalny, fizjologiczny i biochemiczny, niewaciwe bdzie pytanie o to, co na omawianym poziomie psychiki jest pierwotne, a co wtrne. Fakty emocjonalne i biologiczne stanowi dwa oblicza tego samego zjawiska; wsplnym podoem dla obu jest proces narodzin. Nabray sensu rozpatrywane pod tym ktem typowe cielesne korelaty wielu zaburze emocjonalnych. Zaliczaj si do nich: opasujce ble gowy bd ble migrenowe, koatanie i inne dolegliwoci sercowe, subiektywne poczucie niedoboru tlenu i trudnoci z oddychaniem w stanie

emocjonalnego stresu, ble mini, napicia, drenie, skurcze i napady drgawkowe, mdoci i wymioty, kurczowe ble macicy, powodujce nawykowe zaparcia lub biegunki pobudzenie przewodu pokarmowego, obfite pocenie si, uderzenia gorca na przemian z dreszczami oraz zmiany w ukrwieniu skry i rozmaite objawy naskrne. Sprawdza si to rwnie w przypadku pewnych powanych problemw psychiatrycznych, ktre posiadaj komponenty emocjonalne wraz cielesnymi, takich jak np.: poczucie owadnicia przez potne wdrujce energie i utraty kontroli, strach przed mierci poczony z dowiadczeniem umierania oraz strach przed zagraajc utrat zmysw. Dalej, na tle budzcego si wspomnienia urazu narodzin nietrudno te zrozumie tak czste u 46 pacjentw psychiatrycznych oczekiwanie nieszczcia . Okooporodowy poziom niewiadomoci stanowi zatem wielostronny i bogaty zasb jakoci emocjonalnych, dozna cielesnych i potnych energii. Zdaje si on funkcjonowa jak uniwersalna i wzgldnie niezrnicowana matryca potencjaw do powstawania wikszoci form patologii. O ile matryce perinatalne rzeczywicie odpowiadaj urazowi narodzin, o tyle wrd poszczeglnych jednostek naleaoby oczekiwa sporej zmiennoci w zakresie wystpowania u nich elementw ujemnych. Z pewnoci nie jest bez znaczenia, czy osobnik urodzi si w cigu godziny, w windzie lub w takswce po drodze do szpitala, lub przeciwnie, pord trwa pitnacie godzin i czy si z uyciem kleszczy albo innych radykalnych rodkw. Jednak biorc pod uwag przedstawiany tutaj model, rzeczywisty charakter i czas trwania porodu nie jest jedynym czynnikiem biorcym udzia w powstaniu patologii. Oczywicie pord osobnikw, ktrych narodziny przebiegay podobnie, jedni mog by wzgldnie normalni, podczas gdy pozostali wykazuj rne rodzaje i stopnie patologii. Cay problem polega na tym, w jaki sposb pogodzi to zrnicowanie z niewtpliwym znaczeniem okooporodowego poziomu niewiadomoci. Pula trudnych emocji i dozna cielesnych, ktre wywodz si z urazu narodzin, stanowi zaledwie potencjalne rdo zaburze psychicznych, a to czy uksztatuje si patologia, jak konkretn form przybierze i jak bdzie powana, zostanie istotnie wspokrelone przez postnataln historie jednostki, a wiec przez charakter dynamiki ukadw COEX. Delikatno w obchodzeniu si z noworodkiem, odbudowanie symbiotycznego kontaktu z matk i 47 dostateczny czas przeznaczony na tworzenie wizi to czynniki wielkiej wagi, mogce naprawi wikszo szkd wyrzdzonych przez uraz narodzin. W wietle danych z wspczesnych bada nad wiadomoci kluczow spraw dla zdrowia psychicznego ludzkoci jest gboka zmiana w obrbie dzisiejszej techniki medycznej, ktra koncentruje si na perfekcyjnym dziaaniu ciaa, ale narusza fundamentaln, biologiczn i emocjonaln wie miedzy matk a dzieckiem. Nieocenion warto posiadaj pod tym wzgldem alternatywne sposoby rodzenia, ktre prbuj zmieni dzisiejsz 48 przeraajc sytuacj, takie jak narodziny bez przemocy wedug Fredericka Leboyera i inne nowe podejcia, uwzgldniajce potrzeby matki, ojca i dziecka. Osoby, u ktrych w ramach sesji psychodelicznych albo jakiej niefarmakologicznej metody pracy opartej na dowiadczaniu oywaj ich narodziny, wielokrotnie podaj, e odkryy gboki zwizek miedzy wzorcem i okolicznociami porodu a ogln jakoci wasnego ycia. Wydaje si jakby dowiadczenie narodzin okrelao zasadnicze sdy dotyczce istnienia, obraz wiata, postawy wobec innych ludzi, stosunek pesymizmu do optymizmu, ogln yciow strategie, a zwaszcza takie konkretne elementy, jak wiara w siebie i umiejtno radzenia sobie z trudnociami oraz planowaniem przyszoci. Z punktu widzenia modelu medycznego i zdrowego rozsdku pord miaby oznacza dla dziecka akt w zasadzie pasywny cay trud ponosi matka, a raczej skurcze jej macicy, podczas gdy dziecko wydawane jest na wiat niemal jak martwy przedmiot. W medycynie przewaa przekonanie, e dziecko jest niewiadome otoczenia i nie przeywa blu. Neurofizjologia wrcz zaprzecza moliwoci istnienia pamici o narodzinach, poniewa kora mzgowa noworodka jest niedojrzaa i nie posiada osonek mielinowych na neuronach. W wietle ogu dowodw klinicznych, jakie pochodz z najnowszych bada nad wiadomoci, powysze stanowisko jest skutkiem psychologicznego tumienia i "pobonych ycze", a wiec nie naley go uznawa za fakt naukowy. atwo zauway, e podejcie to stoi w wyranej sprzecznoci z tymi dowiadczeniami i obserwacjami, ktre wykazay znaczn wraliwo podu w okresie ycia prenatalnego i tymi, ktre wskazuj na obecno prymitywnej formy pamici u organizmw jednokomrkowych. Tak czy owak powtrne przeycie porodu w trakcie klinicznej pracy emocjonalnej wyranie wskazuje, e z introspekcyjnego punktu widzenia proces ten widziany jest jako cika przeprawa, ktra wymaga wyjtkowo zaangaowanej walki i trudu prawdziwa wyprawa bohatera. Dlatego w normalnych okolicznociach chwil narodzin przeywa si jak osobiste zwycistwo. Ilustruj to typowe dla niej skojarzenia z wizjami zwyciskich rewolucji, wojen lub zabicia dzikiego, niebezpiecznego

zwierzcia. Nierzadko na bazie wspomnienia narodzin dana osoba przeywa skrcony przegld wszystkich swoich pniejszych sukcesw w yciu. Dowiadczenie porodu funkcjonuje wic psychicznie jako pierwowzr wszystkich sytuacji, stanowicych powane wyzwanie dla jednostki. Jeli sytuacja narodzin bya dla dziecka znona, niezbyt duga ani nie wyczerpujca, a p o porodzie obchodzono si z nim delikatnie, to czowiek ten bdzie mia zapewnione organiczne niemale poczucie wiary w siebie ilekro napotyka i musi pokona jakie kopoty. Osoby urodzone pod wpywem gbokiego znieczulenia oglnego niejednokrotnie cz ten fakt z pniejszymi trudnociami w doprowadzaniu swoich planw do koca. Podkrelaj one, e w pocztkowych fazach kadego wikszego przedsiwzicia s w stanie zmobilizowa wystarczajc energie i zapa, ale pniej trac wiadomo celu i czuj, e ich energia rozprasza si i rozmywa. Wskutek tego nigdy nie mog dowiadczy penej realizacji planu i pyncego z niej zadowolenia. Nieco podobny wzorzec powstaje, gdy pord zakoczono interwencj manualn lub przy pomocy kleszczy. Jednostka, o ktrej mowa, jest w stanie pracowa z odpowiednia energi i zapaem w pocztkowych fazach realizacji planu, ale tu przed jego ukoczeniem traci wiar i przy "decydujcym ciosie" musi polega na pomocy z zewntrz. Osoby, ktrych pord pobudzono sztucznie, podaj, e nie znosz zapdzania do realizacji planw, jeeli nie czuj si gotowe lub gdy maj wraenie, e s do nich nakaniane, nawet jeli obiektywnie jest inaczej. Spraw najwikszej wagi teoretycznej i praktycznej z punktu widzenia przedstawionego modelu jest z pewnoci badanie osb, ktre przyszy na wiat przez cesarskie ciecie. W tym celu najwaniejsze bdzie dokonanie rozrnienia midzy cesarskim ciciem z wyboru, czyli zamiast porodu, a cesarskim ciciem z koniecznoci. Pierwsze planuje si z gry przed czasem z rnych powodw miednica moe by zbyt wska, dziecko za due, macica zbliznowacona przez poprzednie cicie albo moda kae matce wybra t operacj z bahych powodw. Urodzone w ten sposb dziecko cakowicie omijaj sytuacje typowe dla BPM II i III. Musi ono jednak zmierzy si z kryzysem rozki z matk, przeciciem ppowiny i ewentualnie ze skutkami znieczulenia. Cesarka z koniecznoci wykonywana jest zwykle po wielu godzinach traumatycznego porodu, gdy okazuje si, e przeduanie go mogoby zagraa matce lub dziecku. W tym przypadku uraz bdzie z reguy znacznie silniejszy od tego, ktry towarzyszy zwykemu porodowi. Poniewa pracowaem tylko z kilkoma pacjentami urodzonych przez cicie cesarskie z wyboru, dalsze informacje bd przedstawiay wstpny ogld kliniczny, ktry wymaga jeszcze dodatkowego potwierdzenia. Osoby te, o ile dalsze warunki ycia nie zaprogramuj ich negatywnie, wydaj si dosy otwarte na wymiar duchowy i atwo wchodz w kontakt z przeyciem sfery pozaosobowej. Przyjmuj w sposb naturalny liczne fakty, ktre przecitnej jednostce sprawiaj ogromn rozumow trudno, takie jak: moliwo spostrzegania ponadzmysowego, reinkarnacja czy wiat archetypw. Podczas sesji psychodelicznych mog osign poziom pozaosobowy metod na skrty, a w szczeglnoci nie musz konfrontowa si z pierwiastkami BPM II i III. Oywajcy u nich pord obejmuje zamiast tego dowiadczenia typowe dla cesarki, takie jak: cicia chirurgiczne, rczne wydobywanie z macicy, przyjcie na wiat przez zakrwawiony otwr i skutki znieczulenia. Osigajc w swych przeyciach poziom narodzin, "cesarkowcy z wyboru" opisuj poczucie zasadniczej nieprawidowoci, jak gdyby porwnywali sposb, w jaki przyszli na wiat, z jak filogenetyczn lub archetypow matryc, ktra pokazuje jak powinien wyglda pord. Nieoczekiwanie omino ich dowiadczenie normalnych narodzin: wyzwanie i pobudzenie, jakie ono dostarcza, starcie z przeszkodami i zwyciskie wydostanie si z niewoli drg rodnych. Czasami prosz asystujcych o imitowanie skurczw, jakie wystpuj w warunkach porodu, co pozwala im walczy o oswobodzenie si. Prawdopodobnie w wyniku swego "rozwizania na skrty" nie s przygotowani na pniejsze zmienne koleje losu, brak im te wytrwaoci w walce czy wrcz zdolnoci rozumienia ycia w kategoriach realizacji zamierze i towarzyszcego temu podniecenia. Oprcz tego wydaje si, e naoenie dziecku ograniczenia, jakie stwarzaj drogi rodne, kadzie podwaliny pod wyczuwanie granic w otoczeniu. "Cesarkowcy z wyboru" mo g mie trudnoci z odnalezieniem wasnego miejsca w wiecie i z rozeznaniem, ile '"nog realnie oczekiwa od innych. To tak, jakby wyobraali sobie, e cay wiat powinien by karmicym onem, bezwarunkowo zaspokajajcym wszystkie ich potrzeby. Maj skonno do wycigania rki, a kiedy dostan czego chc, prosz o wicej. Poniewa wiat w zasadniczy sposb rni si od macicy, wczeniej czy pniej si to na nich zemci, a zraniona jednostka wycofa si w psychiczne osamotnienie. Styl ycia cesarkowca moe w skrajnych przypadkach waha si od nadmiernych wymaga wobec wszystkich 49 do bolesnego zamknicia si w sobie . Naley zdawa sobie spraw z tego, jak ogromna rnica zachodzi miedzy porodem naturalnym a przyjciem na wiat przez cesark. Przy zwykym urodzeniu warunki panujce w macicy stopniowo

pogarszaj si i staj nieznone, tak e chwile narodzin przeywa si jako oswobodzenie i zasadnicz popraw w stosunku do poprzedniej sytuacji. Podczas porodu przez ciecie z wyboru dziecko, bezporednio z zachodzcej w onie matki symbiotycznej cznoci, przenosi si w zewntrzny wiat, gdzie musi si upora z rozk, godem, zimnem, koniecznoci oddychania i innymi trudnociami. Taki stan rzeczy jest wyranie gorszy od wczeniejszego ycia podowego, nawet jeli macica w zaawansowanej ciy nie zaspokaja potrzeb dziecka w takim samym stopniu, jak podczas pocztkowego rozwoju zarodka. Jeli dziecko od narodzenia traktuje si z mioci i wyczuciem, to mona mu w znacznej mierze wynagrodzi lub skorygowa bezporedni, urazowy wpyw owej niebezpiecznej dla jego ycia sytuacji. Bdzie to moliwe szczeglnie wtedy, gdy cia przebiegaa pomylnie i noworodek posiada dobre ugruntowanie psychiczne. Takie dziecko, po spdzeniu dziewiciu miesicy ycia w dobroczynnym onie, zostaje nastpnie z niego wyrzucone przez proces porodowy. W moim przekonaniu przebieg narodzin zawsze bdzie dla malca w jakim stopniu urazowy, nawet jeli czas jego trwania jest krtki, a matka zrwnowaona psychicznie, kochajca i odpowiednio przygotowana. Bezporednio po porodzie dziecko mona z powrotem pooy na brzuchu lub piersi matki, przywracajc w ten sposb ich symbiotyczn czno. Kojcy wpyw fizycznego kontaktu wykazano dowiadczalnie i oglnie wiadomo, e bicie serca moe wywiera gbokie, krzepice dziaanie na noworodka. Symbiotyczny stan przy dobrej piersi jest dosy podobny do przeywanego w dobrym onie. W tych 50 warunkach moe powsta wi, ktra wedug niektrych najnowszych bada , ma posiada decydujcy wpyw na cay pniejszy zwizek matki z dzieckiem. Jeli nastpnie umieci si dziecko w ciepej wodzie, ktra imituje warunki panujce wewntrz macicy, jak to si robi w metodzie 51 Leboyera, bdzie to dla niego jeszcze jeden potny, kojcy i uzdrawiajcy element . To tak, jakby mwi dziecku w zrozumiaym dla niego jzyku: "Nie stao si nic strasznego ani nieodwracalnego; przez chwil byo ciko, a teraz jeste waciwie tam, gdzie przedtem. Takie wanie jest ycie bywa wyboiste, ale jeli si trzymasz, to znowu bdzie dobrze". To podejcie niemale na poziomie organicznym wszczepiaoby dziecku oglny optymizm bd realizm w stosunku do ycia, znaczn wiar w siebie i zdolno do sprostania przyszym wyzwaniom. Na cae jego dalsze ycie udzielaoby twierdzcej odpowiedzi na pytanie, ktre Einstein uwaa za kluczow kwesti istnienia: "Czy wszechwiat jest przyjazny?" Przeciwnie, jeeli dziecko bezporednio po porodzie spotyka si z wspczesn "doskona opiek medyczn", to jego sytuacja psychologiczna jest cakowicie odmienna. Sznur ppkowy zostaje odcity prawie natychmiast, drogi oddechowe oczyszczone i dziecko moe otrzyma klapsa w poladki dla pobudzenia oddechu. Nastpnie wkrapla si do oczu malestwa azotan srebra, aby zapobiec ewentualnemu zakaeniu si od matki rzeczk, po czym dziecko zostaje pospiesznie obmyte i 52 zbadane . To ju waciwie wszystko ze sfery midzyludzkiego kontaktu, co zaofiarowano dziecku, aby przeciwdziaa najpowaniejszemu urazowi w yciu czowieka urazowi, ktrego gboko mona porwna tylko z innymi sytuacjami zagroenia ycia, a w kocu z biologiczn mierci. Po pokazaniu matce zabiera si dziecko do pokoju maluchw, w cigu kolejnych dni zwracajc je wedug naukowo zalecanego rozkadu, przygotowanego przez lekarzy poonikw. Traktowane w ten sposb dziecko przychodzi na wiat z ugruntowan informacj, e podowy raj zosta utracony raz na zawsze i nigdy nie bdzie ju dobrze. Poczucie psychicznej kieski i brak wiary w starciu z trudnociami zostaj wyryte w samym sercu jego istnienia. Trudno uwierzy, e nauka, znana ze swojego skrupulatnego badania wszystkich moliwych zmiennych, moga stworzy tak jednostronne i spaczone podejcie do tego zasadniczego faktu ludzkiej egzystencji. Tymczasem powysza sytuacja nie jest wcale odosob niona, bo w podobnych warunkach si umiera mechaniczne zabiegi przeduajce ycie nieomal wypary ju ludzkie oblicze dowiadczenia mierci. adna gboko czy zakres intelektualnej wiedzy, ani wyksztacenie, nie chroni przed skrzywieniem emocjonalnym, a w stosunku do tak wstrzsajcych wydarze, jak narodziny i mier, skrzywienie to jest szczeglne. Z tego wanie powodu naukowe pogldy na temat rodzenia si i umierania czsto nie odpowiadaj obiektywnym faktom, lecz stanowi wyrafinowane racjonalizacje nieuzasadnionych emocji i postaw. Zarwno dramatyczne, jak i wzruszajce oblicze narodzin jest potnym bodcem emocjonalnym, zwaszcza dla tych, ktrzy nie zmierzyli si z tymi sferami we wasnym wntrzu, w toku gbokiej pracy opartej na dowiadczaniu. Nawet powtrne przeycie porodu w obecnoci grupy stanowi przejmujce dowiadczenie emocjonalne, ktre moe wyzwoli gbokie, psychiczne zmiany po stronie asystujcych mu i obserwujcych je osb. Moliwe, e chodne i nazbyt techniczne podejcie do porodu, jakie praktykuje si we wspczesnej medycynie, to w sporej czci nie tylko skutek dziaania czynnika czasu i finansw, ale i wyraz surowej, wyuczonej u lekarzy postawy lekarzy odcinania si od

emocji, ktre uznaje si za dyskwalifikujce zawodowo. Patogenne oddziaywanie porodu nie wynika wic wycznie z rozlegoci i charakteru samego urazu narodzin, ale take ze sposobu, w jaki traktowano dziecko bezporednio po urodzeniu. Ponadto emocjonalnie wakie fakty z dalszego ycia, te krzepice i te urazowe, rwnie stanowi istotne czynniki okrelajce zakres, w jakim dynamika matryc perinatalnych przeoy si na jawn patologi. W tym wanie sensie w nowym modelu zachowuje suszno psychoanalityczna doktryna dotyczca wagi urazw z dziecistwa, pomimo e ten pierwszy koncentruje si na urazie narodzin i sferach pozaosobowych. Konkretnych faktw biograficznych, jakie opisuje Freud i jego nastpcy, nie uwaa jednak za pierwotne przyczyny zaburze emocjonalnych, ale za okolicznoci suce przejawianiu si gbszych poziomw niewiadomoci. Z nowej koncepcji teoretycznej wynika, e waciwa opieka macierzyska, zadowolenie, bezpieczestwo i oglna przewaga dowiadcze pozytywnych w dziecistwie tworz dynamiczn stref buforow, ktra chroni jednostk przed bezporednim, zakcajcym wpywem emocji, dozna i energii perinatalnych. Natomiast ustawiczna traumatyzacja w okresie dziecicym nie do, e przeszkadza w wytworzeniu si tego ochronnego ekranu, to jeszcze dokadaa si do puli ujemnych emocji i wrae zgromadzonych na poziomie okooporodowym. Wskutek tej usterki w systemie mechanizmw obronnych, pierwiastki perinatalne mog w pniejszym okresie pojawi si w wiadomoci pod postaci objaww i zespow patologicznych. Z kolei konkretna tre urazowych przey w dziecistwie i czas ich wystpowania wzmagaaby pewne wybrane cechy bd aspekty dowiadczenia porodu oraz dynamiki perinatalnej, okrelajc w ten sposb ostateczny ksztat symptomatyki, ktra ujawni si w yciu jednostki. Na przykad urazowe sytuacje, w ktrych badany odgrywa rol bezradnej ofiary, w selektywny sposb uwypuklaj dynamiczne znaczenie BPM II. Mog one obejmowa bardzo szeroki zakres: od bolesnych i przeraajcych wydarze, ktre nastpiy w yciu bezradnego dziecka, a do takich przey osb dorosych jak: uwizienie pod gruzami zwalonego domu podczas nalotu, duszenie si pod lawin lub niewola i tortury u hitlerowcw bd komunistw. W subtelniejszy sposb druga matryca perinatalna bywa pielgnowana przez codzienne sytuacje w rodzinie, ktra pastwi si nad dzieckiem, nie dajc mu moliwoci zareagowania. Wydarzenia, ktre cz si z przemoc, ale pozwalaj na pewien poziom czynnego zaangaowania ze strony podmiotu, w analogiczny sposb wzmacniayby BPM III. Przeycie zgwacenia szczeglnie nasila seksualny aspekt trzeciej matrycy perinatalnej, poniewa obejmuje ono poczenie strachu, agresji, walki i pciowoci. Dziecice dowiadczenie, w ktrym malec w bolesny, w kontekcie kary spotka si z odchodami lub jak inn materi biologiczn, moe wybirczo podkreli skatologiczn stron BPM III. Istnieje jeszcze wiele podobnych przykadw, te jednak powinny wystarczy do przekazania oglnych zasad dziaajcego tutaj mechanizmu. Ustaliwszy zalenoci miedzy matrycami perinatalnymi, urazem narodzin i psychopatologi, zastosuje teraz koncepcj dynamicznego wspdziaania matryc z ukadami COEX do najwaniejszych kategorii zaburze emocjonalnych oraz ich konkretnych form. Trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne i midzyludzkie czsto posiadaj wielowarstwow struktur dynamiczn, ktra oprcz pierwiastkw biograficznych i okooporodowych obejmuje istotne rda w sferze pozaosobowej. Dlatego te bd niekiedy czyni nawizania do takich gbszych zwizkw. Poniszego omwienia nie naley uznawa za hipotetyczne przymiarki nowego modelu do rnych form patologii. Jest to w zasadzie zbir wgldw zebranych od ludzi, ktrzy w trakcie gbokiej pracy nad emocjami zgbili i rozszyfrowali dynamiczn struktur szeregu trudnoci, jakie gnbiy ich w yciu. Cikie depresje z zahamowaniem o charakterze endogennym i reaktywnym maj na og istotne rda w drugiej matrycy perinatalnej. Fenomenologia sesji rzdzonych przez BPM II oraz okresw posesyjnych zdominowanych przez t matryc wykazuje wszystkie zasadnicze cechy gbokiej depresji. Pod wpywem BPM II jednostka przeywa drczcy bl psychiczny, rozpacz, wyjtkowe poczucie winy i niekompetencji, silny lk, brak inicjatywy, utrat zainteresowania czymkolwiek i niezdolno do cieszenia si yciem. ycie wydaje si w tym stanie kompletnie pozbawione znaczenia, emocjonalnie puste i bezsensowne. Pomimo kracowego cierpienia omawianemu zaburzeniu nie towarzyszy pacz ani adne inne gwatowne przejawy zewntrzne, charakteryzuje si ono oglnym zahamowaniem motoryki. wiat i wasne ycie widzi si jak gdyby przez negatywny pryzmat, z uwag skierowan wycznie na bolesn, z i tragiczn stron ycia, nie dostrzegajc czegokolwiek pozytywnego. Sytuacja taka moe wydawa si kompletnie nie do wytrzymania, bez wyjcia i beznadziejna, i rzeczywicie tak jest odczuwana. Czasem towarzyszy jej utrata zdolnoci barwnego widzenia gdy to nastpi, cay wiat spostrzegany jest jak czarno -biay film.
53

Najdokadniejszym opisem tego dowiadczenia yciowego wydaje si f ilozofia egzystencjalna i teatr absurdu. Depresje z zahamowaniem odznaczaj si nie tylko cakowitym zatrzymaniem przepywu emocji, ale take zupenym zatamowaniem energii i powanym zahamowaniem podstawowych czynnoci fizjologicznych ciaa, takich jak: trawienie, usuwanie produktw przemiany materii, aktywno pciowa, cykl miesiczkowy oraz rytm snu i czuwania. Zgadza si to w peni z koncepcj tego typu depresji jako wyrazu BPM II. Jej typowe korelaty fizykalne obejmuj uczucie przytoczenia, niemonoci i niewoli, wraenie duszenia si, napicia i ucisku, ble gowy, zatrzymanie wody i moczu, zaparcie, dolegliwoci sercowe, utrat zainteresowania poywieniem i seksem oraz skonno do hipochondrycznej interpretacji licznych objaww cielesnych. Paradoksal ne wyniki biochemiczne, wskazujce, e ludzie cierpicy na depresj z zahamowaniem mog przejawia wysokie natenie stresu, czego dowodzi poziom katecholamin i hormonw sterydowych, dobrze pasuj do obrazu BPM II, ktra odpowiada niezwykle stresujcej sytuacji przy braku Jakichkolwiek dziaa i oznak zewntrznych. Teoria psychoanalizy czy depresje z trudnociami wczesno -oralnymi i deprywacj emocjonaln. Aczkolwiek wspomniana zaleno oczywicie jest suszna, to nie wyjania ona pewnych wanych cech depresji: poczucia utknicia, beznadziejnoci bez wyjcia i zatamowania energii oraz wikszoci objaww cielesnych, w tym wynikw biochemicznych. Wspczesny model przedstawia interpretacje Freuda jako poprawn cho niepen. Najgbsz istot depresji z zahamowaniem mona zrozumie wycznie na gruncie dynamiki BPM II, jednak zwizane z ni i odgrywajce gwn rol w jej powstaniu ukady COEX bd zawieray elementy yciorysu, na ktre zwrcono uwag w psychoanalizie. Zwizek odpowiedniego materiau biograficznego z BPM II jest wyrazem gbokiej logicznoci przey. Omawiane stadium porodu pociga za sob zerwanie przez skurcze macicy symbiotycznego kontaktu podu z organizmem matki, brak jakiejkolwiek sensownej komunikacji, wyganiecie zasobw 54 poywienia i ciepa i wystawienie bez ochrony na niebezpieczestwa . Jest zatem zrozumiale, e typowe skadniki ukadw COEX dynamicznie powizanych z depresj bd dotyczyy odtrcenia, rozstania z matk lub jej nieobecnoci, jak te uczu samotnoci, godu, zimna i p ragnienia w niemowlctwie i wczesnym dziecistwie. Inne wane determinanty biograficzne obejmuj te zdarzenia w rodzinie, kiedy dziecko poniano i karano, nie pozwalajc mu na bunt ani ucieczk. Takie dziaanie wzmacnia i utrwala na przyszo role ofiary w sytuacji bez wyjcia, tak typow dla BPM II. Wana kategoria ukadw COEX, penica zasadnicz funkcje w dynamice depresji, dotyczy pamici wydarze ktre stanowiy zagroenie dla ycia lub zranienia ciaa, a w ktrych jednostka odegraa role bezradnej ofiary. Jest to spostrzeenie cakowicie nowe, gdy psychoanaliza i cala zwizana z terapi psychiatria akademicka skoncentroway si na znaczeniu czynnikw psychicznych w patogenezie depresji. Urazowe dla psychiki oddziaywanie cikich chorb, uszkodze ciaa, operacji i tonicia zostao w obu dyscyplinach przeoczone i powanie niedocenione. Nowe spostrzeenia, wskazujce na donios wag cielesnych urazw z ycia jednostki \v powstawaniu depresji, trudno byoby wczy do teorii psychoanalizy, ktra podkrela oralne pochodzenie tego zaburzenia. Tymczasem na gruncie przedstawionego modelu, w ktrym akcent spoczywa na poczonym, fizyczno-emocjonalnym urazie narodzin, oka si one cakowicie logiczne. Fenomenologia depresji z pobudzeniem, w przeciwiestwie do poprzedniej, jest dynamicznie zwizana z BPM III jej podstawowe elementy widuje si podczas sesji psychodelicznych i w okresach posesyjnych rzdzonych przez te matryce. Charakterystycznymi cechami tej postaci depresji s: wysoki poziom napicia i leku, nadmierne oywienie i pobudzenie psychoruchowe oraz agresywne odruchy, skierowane tak ku sobie, jak i na zewntrz. Pacjenci w depresji z pobudzeniem pacz i krzycz, tarzaj si po pododze, tuk koczynami dookoa, uderzaj gowami o cian, drapi si po twarzach, szarpi na sobie wosy i ubranie. Typowe objawy cielesne czce si z tym stanem chorobowym to: napicia, drenie i bolesne kurcze mini, opasujce (lub migrenowe) ble gowy, skurcze macicy i jelit, mdoci i trudnoci z oddychaniem. Ukady COEX zwizane z t matryc dotycz agresji i przemocy, rnego rodzaju okruciestwa, naduy i napaci seksualnych, bolesnych zabiegw medycznych oraz chorb obejmujcych krztuszenie si i walk o oddech. Przeciwnie ni w przypadku ukadw COEX zwizanych z BPM II osoba, ktra bierze udzia w tych zajciach, nie jest ich biern ofiar czynnie angauje si w prby podjcia walki, poddania si, usunicia przeszkd lub ucieczki. Charakterystyczne przykady tego typu to wspomnienia gwatownych star z postaciami rodzicielskimi lub z rodzestwem, walk na Pici z rwienikami, scen przemocy seksualnej i gwatu oraz epizodw bitewnych.

Wrd psychoanalitykw istnieje gbokie przekonanie, e Psychodynamiczna interpretacja manii jest w sumie znacznie mniej zadowalajca i przekonujca ni w przypadku depresji. Wikszo autorw zgodzioby si jednak, e mania stanowi rodek zaradczy przeciw uwiadomieniu sobie depresji i e polega ona na zaprzeczaniu swej bolesnej, wewntrznej rzeczywistoci dziki ucieczce w wiat zewntrzny. Wyraa si w niej zwycistwo ego nad super -ego, skrajny spadek zahamowa, wzrost samooceny oraz obfito reakcji zmysowych i agresywnych. Pomimo to mania nie sprawia wraenia prawdziwej wolnoci. Psychologiczne teorie zaburze maniakalno -depresyjnych podkrelaj gbok ambiwalencje pacjentw maniakalnych i fakt, e rwnoczesne uczucia mioci i nienawici zaburzaj u nich zdolno do wchodzenia w zwizki z innymi. Charakterystyczny maniakalny gd obiektw zazwyczaj uwaa si za przejaw silnego rysu oralnego, a okresowo manii i depresji za oznak ich zwizku z cyklem godu i sytoci. Wikszo skdind tajemniczych cech epizodw manii atwiej bdzie zrozumie, jeli rozwaymy je w odniesieniu do dynamiki trzeciej matrycy perinatalnej. Man ia genetycznie wie si z dowiadczeniem przejcia od BPM III do BPM IV i mona j traktowa jako wyran oznak, e jednostka znajduje si czciowo pod wpywem czwartej matrycy perinatalnej, a mimo to pozostaje w kontakcie z trzeci. Impulsy oralne wskazuj w tym przypadku nie na "fiksacj" na poziomie oralnym, tylko na konkretny stan, do jakiego maniakalny pacjent dy, ale go nie uzyskuje. Odprenie i zaspokojenie oralne s specyficzne dla sytuacji, ktra nastpuje bezporednio po urodzeniu. Spokj, spanie i jedzenie typowe pragnienia spotykane podczas manii to naturalne cele organizmu zalewanego przez bodce, ktre towarzysz kocowej fazie porodu. Podczas psychoterapii ukierunkowanej na dowiadczanie udaje si niekiedy zaobserwowa 55 przejciowe epizody manii in statu nascendi w charakterze zjawiska wskazujcego na nie zakoczony pord. Zdarza si to na og wtedy, gdy badane osoby wydostan si ju poza trudne dowiadczenie walki ze mierci i zakosztuj poczucia ulgi i ucieczki od mki narodzin. Rwnoczenie jednak nie s one skonne, ani te nie potrafi zmierzy si z reszt nie domknitego materiau z trzeciej matrycy. Wskutek lkowego przywarcia do tego niepewnego i kruchego zwycistwa, nowe dodatnie uczucia zostaj przez nich rozdmuchane do karykaturalnych rozmiarw. Wydaje si, e do tej sytuacji szczeglnie dobrze przystaje obraz pogwizdywania w ciemnociach. Przesadny i nasilony charakter emocji i zachowa maniakalnych wyranie zdradza, e nie s one wyrazem prawdziwej 56 radoci i wolnoci, ale reakcj upozorowan na strach i agresj. Badani z uyciem LSD, ktrych sesje kocz si w stanie niepenego odrodzenia, wykazuj wszystkie charakterystyczne oznaki manii. S zbyt aktywni, w gorczkowym tempie przenosz si z miejsca na miejsce, prbuj utrzymywa kontakty i brata si ze wszystkimi w swoim otoczeniu, ustawicznie opowiadajc o swym poczuciu sukcesu i pomylnoci, cudownych uczuciach i wspaniaym przeyciu, jakie ich wanie przed chwil spotkao. Wychwalaj pod niebiosa leczenie z uyciem LSD i snuj mesjanistyczne, imponujce plany przeobraenia wiata przez umoliwienie wszystkim ludziom, aby przeyli takie samo dowiadczenie jak oni. Nadmierny gd bodcw i kontaktw towarzyskich czy si u nich z tanim entuzjazmem, przerostem mioci wasnej i zawyonym mniemaniem na swj temat, jak te z pobaaniem sobie w wielu sferach. To zaamanie si ogranicze superego skutkuje uwodzicielstwem, swobod obyczajw i nieprzyzwoitym wysawianiem si. Podkrelany przez Otto Fenichela fakt, e wymienione cechy manii s wsplne z psychologi karnawaw form spoecznie usankcjonowanego upustu zakazanych kiedy indziej impulsw tylko potwierdza jej gboki zwizek z dynamicznym przejciem od BPM III do BPM IV. W tym kontekcie gd bodcw oraz postukiwanie dramatyzmu i akcji suyyby dwojakim celom: strawieniu wyzwolonych impulsw i angaowaniu si w zewntrzne zdarenia z burzliwoci, ktra swym nateniem i charakterem pasuje do ich wewntrznego zgieku. Kiedy uda si przekona osoby doznajce tego stanu, aby zwrciy si ku swemu wntrzu, stany wobec trudnych emocji, ktre pozostay jeszcze nie rozpuszczone, i dopeniy proces (od) rodzenia si, w ich nastroju i zachowaniu zanikaj cechy maniakalne. Dowiadczenia BPM IV w czystej postaci cechuje promienna rado, zwikszona ch ycia, gbokie odprenie, spokj i wyciszenie, pogoda i pene psychiczne zadowolenie; brak im charakteru popdowego oraz typowej dla stanw maniakalnych groteskowej przesady i ostentacji. Ukady COEX, nakadajce si dodatkowo na okooporodowy mechanizm manii, zwykle obejmuj epizody, w ktrych zaspokojenie nastpowao w warunkach braku wiary w siebie, nie gwarantujcych jego autentycznoci ani cigoci. Wzorzec maniakalny moe by podtrzymywany rwnie przez oczekiwanie lub danie od danej osoby wyrazw uszczliwienia w sytuacjach nie adekwatnych. Poza tym w yciorysach pacjentw maniakalnych czsto spotyka si przeciwstawne wpywy postaci
57

rodzicw na ich samoocen, ich nadmiernie krytyczn i podcinajc postaw na przemian z 58 przecenianiem, inflacj psychiczn i stawianie nierealnych oczekiwa. Przeycie ograniczenia i wolnoci na przemian, tak typowe dla obyczaju krpowania noworodka w powijakach, take moe mie genetyczny zwizek z mani. Wszystkie opisane spostrzeenia z pracy z emocjami wskazywayby, e wspomnienie kocowej fazy porodu, z jego nagym przeskokiem od mki do poczucia natychmiastowej ulgi, stanowi naturaln podstaw dla naprzemiennego wzorca zaburze maniakalno-depresyjnych. Nie wyklucza to oczywicie udziau czynnikw biochemicznych w charakterze wanych wyzwalaczy do zmiany z jednej matrycy psychicznej na drug. Odkrycie regularnych, adekwatnych zmian biochemicznych nie moe jednak tumaczy konkretnego charakteru ani psychologicznych cech te go zaburzenia. Nawet w warunkach tak cile okrelonych pod wzgldem chemicznym, jak sesja z LSD, fakt podania leku nie uzasadnia treci psychicznych, a wystpienie stanw depresyjnych lub maniakalnych wymaga dodatkowego wyjanienia. Poza tym zawsze istnieje pytanie, czy czynniki biologiczne odgrywaj w tym zaburzeniu rol przyczynow, czy te s jego objawowymi korektami? Niewykluczone, e zmiany fizjologiczne i biochemiczne podczas zaburze maniakalno-depresyjnych stanowi odtworzenie przez organizm warunkw panujcych w ciele rodzcego si dziecka. Koncepcja podstawowych matryc perinatalnych proponuje nowe, ciekawe spojrzenie na zjawisko samobjstwa, ktre w przeszoci stanowio powane wyzwanie dla teorii o orientacji psychoanalitycznej. Kada teoria, ktra prbuje wyjani samobjstwo, musi odpowiedzie na dwa pytania dotyczce tego zjawiska. Pierwsze, dlaczego dana jednostka pragnie popeni czyn, ktry jawnie narusza zwykle obligatoryjny nakaz popdu samozachowawczego. Drugie, rwnie zagadkowe, to pytanie o specyfik wyboru metody odebrania sobie ycia. Jak si wydaje, midzy stanem umysu osoby w depresji a rodzajem samobjstwa, jaki bierze ona pod uwag, bd usiuje realizowa, zachodzi cisy zwizek. A zatem nie byby to po prostu popd do zakoczenia ycia, ale do uczynienia tego w okrelony sposb. Zapewne nie ma nic niezwykego w tym, e osoba, ktra 59 przedawkowuje trankwilizatory czy barbiturany nie rzuciaby si w przepa lub pod pocig. Niemniej jednak selektywno wyboru dziaa tutaj te w odwrotnym kierunku: osoba, ktra wybiera krwawe 60 samobjstwo, nie posuyaby si lekami, nawet jeli byyby one atwo dostpne . Materia z bada psychodelicznych i innych form gbokiej pracy nad przeyciami ukazuje na nowo zarwno gbsze motywy samobjstwa, jak te intrygujc kwesti wyboru jego metod. Ideacje i skonnoci samobjcze mona niekiedy zaobserwowa na dowolnym etapie psychoterapii z uyciem LSD, s one jednak szczeglnie czste i natarczywe w okresie kiedy badani konfrontuj si z niewiadomym materiaem, ktry dotyczy ujemnych matryc perinatalnych. Spostrzeenia z sesji ujawniaj, e tendencje samobjcze dziel si na dwie wyrane kategorie, ktre posiadaj bardzo konkretne odniesienia do procesu okooporodowego. Jeeli zgadzamy si, e przeycie depresji z zahamowaniem jest przejawem BPM II, a depresja z pobudzeniem stanowi pochodn BPM III, wwczas rne rodzaje fantazji, skonnoci i aktw samobjczych mona rozumie jako motywowane przez niewiadomo prby ucieczki z tych nieznonych stanw psychicznych przy wykorzystaniu dwch podstawowych metod, ktre wynikaj z biologicznej historii osobnika. Samobjstwo pierwszego typu, czyli samobjstwo niegwatowne, zasadza si na niewiadomym zapamitaniu faktu, e sytuacje braku wyjcia w BPM II poprzedzao dowiadczenie ycia podowego. Jednostka usiujca uciec od pierwiastkw drugiej matrycy perinatalnej wybiera wiec sposb, ktry w tym stanie jest najatwiej dostpny: cofniecie si do pocztkowej, niezrnicowanej jednoci w stanie prenatalnym (BPM I) . Poniewa nasze dowiadczenie zwykle nie siga do poziomu niewiadomoci, na ktrym dokonuje si taka decyzja, to dan osob bd pocigay w codziennym yciu te okolicznoci i rodki, ktre mog zawiera podobne elementy. Jej podstawowym, najgbszym zamiarem jest zmniejszenie natenia bolesnych bodcw, a w kocu ich wyeliminowanie. Cel ostateczny to pozbycie si bolesnej wiadomoci wasnego oddzielenia i jednostkowoci oraz osigniecie niezrnicowanego stanu "wiadomoci oceanicznej", jaki cechuje ycie podu. Umiarkowana posta myli samobjczych tego typu przejawia si jako pragnienie, aby przesta y albo zapa w gboki sen, wszystko zapomnie i nigdy si wicej nie obudzi. Rzeczywiste zamiary i prby samobjcze w tej grupie osb wi si z uyciem duych dawek rodkw nasennych lub uspokajajcych, wdychaniem tlenku wgla lub gazu ziemnego, utopieniem si, wykrwawieniem w 61 ciepej wodzie i zamarzniciem w niegu . Samobjstwo drugiego typu, czyli samobjstwo gwatowne, niewiadomie r ealizuje wzorzec przeywany niegdy podczas porodu. czy si ono cile z pobudzon postaci depresji, dlatego te odwouje si do BPM III. Dla osoby bdcej pod wpywem trzeciej matrycy cofniecie si do oceanicznego stanu w onie matki jest nieosigalne, poniewa prowadzi ono przez piekielny etap

braku wyjcia, ktry jest w sensie psychicznym gorszy od BPM III. Jako drog psychicznej ucieczki ma ona tymczasem do dyspozycji wspomnienie, e niegdy podobny stan zakoczy si wybuchowym odpreniem i oswobodzeniem z chwil narodzin. Tak samo jak przy samobjstwie niegwatownym, jednostki, o ktrych mowa, nie mog osign dowiadczenia poziomu okooporodowego ani te wgldu, e rozwizaniem moe by dla nich ponowne przeycie porodu, wewntrzne dopenienie odradzania si w mierci oraz powrt do kontaktu z dowiadczeniem stanu postnatalnego. Zamiast tego eksternalizuj one cay proces, usiujc zrealizowa w wiecie zewntrznym wydarzenie, ktre obejmuje takie same jak on elementy i posiada zblione komponenty emocjonalne. Podstawowym schematem jest w tym przypadku skumulowanie napicia i cierpienia, doprowadzenie ich do punktu szczytowego, a nastpnie uzyskanie wyzwolenia w warunkach wybuchowego rozadowania poryww niszczycielskich, pord rnorakich form ma terii biologicznej. Stosuje si on w takim samym stopniu do gwatownego samobjstwa, jak i do porodu; obydwa zjawiska wi si z nagym ustpieniem nadmiernego napicia emocjonalnego i cielesnego, byskawicznym wydatkowaniem ogromnej energii, rozlegymi uszkodzeniami tkanek i obecnoci substancji organicznych, takich jak: krew, odchody i wntrznoci. Zestawienie zdj pokazujcych pord i ofiary gwatownego samobjstwa wyranie uwidacznia gbokie podobiestwa formalne tych dwu sytuacji. Podobiestwo miedzy nimi wielokrotnie relacjonoway osoby badane z uyciem psychodelikw, doznajce utosamienia z kim, kto popeni samobjstwo tego rodzaju przeycie czsto wystpuje w trakcie sesji okooporodowych. Fantazje i akty samobjcze, jakie zaliczaj si do tej kategorii, obejmuj mier pod koami pocigu, w turbinie elektrowni wodnej lub w samobjczym wypadku samochodowym, podcicie sobie garda, oddanie strzau do ust lub pchniecie si noem, rzucenie si z okna, wiey lub urwiska oraz niektre egzotyczne formy samobjstwa, takie jak harakiri, kamikadze lub popadniecie w amok. Samobjstwo przez powieszenie naley, jak si wydaje, do wczeniejszej fazy BPM III nacechowanej przez uczucia dawienia si, duszenia i silnego pobudzenia seksualnego. Terapia z zastosowaniem LSD dostarczya take ciekawych wgldw w intrygujc kwestie wyboru danego rodzaju i okrelonej formy samobjstwa, ktr nie najlepiej rozumiano w przeszoci. Samobjstwo niegwatowne stanowi wyraz oglnej skonnoci do redukcji natenia bolesn ych bodcw emocjonalnych i fizycznych. Jak si wydaje, o konkretnym wyborze rodkw decyduj pierwiastki biograficzne o stosunkowo powierzchownym charakterze. Samobjstwo gwatowne natomiast angauje mechanizm zupenie odmiennego typu. W tym przypadku wie lokrotnie obserwowaem, e osoby zastanawiajce si nad konkretn metod samobjstwa, przeyway ju wtedy odczucia cielesne i emocje, ktre miay si wiza z jego faktycznym urzeczywistnieniem. Osoby przycigane przez pocigi lub turbiny wodne ju wczeniej cierpi z powodu silnego wraenia, e s miadone i rozrywane na kawaki podobne uczucia nietrudno wyprowadzi z przey okooporodowych. Ci, ktrzy posiadaj skonno do cicia lub ugodzenia czym w siebie, skar si na nieznony bl w tej czci ciaa, ktr zamierzaj zrani. Podobnie te ch powieszenia si bazuje na istniejcych wczeniej silnym i gbokim uczuciu ptli na szyi i braku tchu. Zarwno w tych blach, jak i w doznaniach zwizanych z duszeniem si znowu nietrudno rozpozna pierwiastki trzeciej matrycy perinatalnej. Wydaje si, e wybr gwatownej formy samobjstwa stanowi szczeglny przypadek podstawowej nietolerancji na dysonans 62 emocjonalno-poznawczy ten wany mechanizm lecy u podstaw wikszoci patologii zostanie omwiony dalej (s. 638-9) . Kiedy jednostk owadn niewytumaczalne emocje i niezrozumiae odczucia cielesne o ogromnej sile, wwczas sposobem na uzyskanie zgodnoci wewntrznego dowiadczenia z otaczajc rzeczywistoci mog si wydawa nawet te czyny, ktre cz si z cikim okaleczeniem lub uszkodzeniem ciaa. Od tych oglnych regu istniej pewne istotne wyjtki. Mechanizm gwatownego samobjstwa wymaga stosunkowo wyrazistych wspomnie nagego przejcia od walki w drogach rodnych w wiat zewntrzny oraz wybuchowego wyzwolenia. Jeeli gbokie znieczulenie zataro tamto przeycie, to dana jednostka, praktycznie na poziomie organicznym, zostaje na przyszo zaprogramowana do ucieczki od cikiego stresu w stan narkotyczny. W takich okolicznociach stan typowy d la BPM III moe zakoczy si samobjstwem niegwatownym. Fizjologiczny pord bez znieczulenia, lub z niewielkim znieczuleniem, przygotowuje zatem jednostk na powane wyzwania przyszoci i stwarza gbokie poczucie wiary we wasn umiejtno radzenia sobie z nimi. W sytuacjach patologicznych pord niezbyt powanie zakcony podawaniem lekw ustanawia wzorzec gwatownego samobjstwa. Gbokie znieczulenie z kolei programuje jednostk do poszukiwania w stanie narkotycznym ulgi od cikiego stresu, a w skrajnych okolicznociach do mierci z przedawkowania. W trakcie badania indywidualnych przypadkw samobjstw dokadne przeledzenie przebiegu porodu musi by

uzupenione o analiz yciorysu, poniewa zdarzenia postnatalne mog w znaczcy sposb wspokrela i zabarwia wzorzec samobjstwa. Kiedy jednostki samobjcze poddaj si terapii psychodelicznej, to domknwszy proces odrodzenia si przez mier, widz samobjstwo w retrospekcji jako tragiczny bd polegajcy na braku samopoznania. Osob, ktra nie wie, e przez symboliczn mier i odrodzenie, dziki powtrnej cznoci ze stanem ycia prenatalnego, mona, nie ponoszc adnych szkd na ciele, przey wyzwolenie od nieznonego napicia emocjonalnego i fizycznego, katastrofalne rozmiary jej mki mog przywie do realizacji w wiecie materialnym nieodwracalnego faktu, ktry obejmuje charakterystyczne dla niej elementy. Poniewa dowiadczenia pierwszej i czwartej matrycy perinatalnej stanowi nie tylko symbiotyczne stany cielesne, ale posiadaj take wyrani e zaznaczony wymiar duchowy, to w wietle powyszych spostrzee oba typy skonnoci samobjczych wygldaj na spaczone, nierozpoznane pragnienie transcendencji. Najlepszym lekarstwem na autodestrukcyjne denia i pragnienia samobjcze jest zatem dowiadczenie odrodzenia ego w mierci oraz przeycie uniwersalnej jednoci. W procesie tym, nie do e zostaj strawione niszczycielskie energie i impulsy, to jeszcze jednostka komunikuje si z paszczyzn pozaosobow, na ktrej samobjstwo nie wydaje si duej rozwizaniem. To poczucie daremnoci samobjstwa czy si z pogldem, e przemiany wiadomoci jednostki oraz cykle mierci i odrodzenia przetrwaj jej biologiczny kres, albo cilej mwic, ze zrozumieniem niemonoci ucieczki od schematw karmicznych. W oglnej zgodnoci z teori psychoanalizy alkoholizm i uzalenienie od rodkw narkotycznych byyby cile zwizane z depresj i samobjstwem. Najbardziej podstawow cech alkoholikw i narkomanw oraz najgbszym motywem przyjmowania rodkw odurzajcych wydaje si przemone pragnienie przeywania bogiej, niezrnicowanej jednoci. Tego rodzaju uczucia towarzysz okresowi nie zaburzonego ycia podowego i dobrego karmienia piersi powyej zaznaczono ju, e obydwa te stany posiadaj nieodczny wymiar numinotyczny. Alkoholicy i narkomani dowiadczaj blu emocjonalnego o ogromnych rozmiarach. Pochodzi on ukadw COEX, a w ostatecznym rachunku z ujemnych matryc perinatalnych we wszystkich zawarta jest depresja, oglne napicie, lek, poczucie winy, niska samoocena i inne. Nadmierne spoycie alkoholu i rodkw odurzajcych wydaje si umiarkowanym analogiem skonnoci samobjczych. Alkoholizm i narkomanie opisywano czsto jako przeduone, powolne formy samobjstwa. Typowy dla obu tych grup mechanizm jest taki sam jak przy niegwatownym samobjstwie wyraa on niewiadom potrzeb przekrelenia procesu narodzin i powrotu do ona matki. Jak si wydaje, alkohol i narkotyki znosz rozmaite bolesne emocje i odczucia oraz wytwarzaj stan rozproszenia wiadomoci i obojtnoci wobec minionych i spodziewanych zmartwie. Pacjenci uzalenieni od alkoholu lub narkotykw, ktrzy przeyli podczas sesji psychodelicznych stany kosmicznej jednoci, ujawniali pogldy bardzo podobne do pacjentw samobjczych. Dostrzegali, e ich pragnieniem bya transcendencja, a nie odurzanie si narkotykami opisywany bd polega na pewnym zewntrznym podobiestwie midzy dziaaniem alkoholu i narkotykw, a dowiadczeniem uniwersalnej jednoci. Podobiestwo nie oznacza jednak identycznoci, std te midzy stanami transcendencji a odurzaniem si istnieje kilka zasadniczych rnic. O ile alkohol i narkotyki przytpiaj zmysy, przymiewaj wiadomo, zaburzaj czynnoci intelektualne i powoduj znieczulic emocjonaln, to stany transcendentalne cechuje ogromne wzmoenie percepcji zmysowej, wewntrzny spokj, jasno mylenia, obfito wgldw filozoficznych i duchowych oraz niezwyke bogactwo emocji. Tak wic omawiane rodki, zamiast wywoania stanu wiadomoci kosmicznej w caej peni, ze wszystkimi zasadniczymi cechami, stwarzaj jej aosn karykatur. Ale w oczach zbolaej jednostki, ktra rozpaczliwie poszukuje pomocy i nie jest w stanie dokadnie tego odrni, podobiestwo wydaje si na tyle bliskie, e kusi do regularnego naduywania substancji psychoaktywnych. Systematyczne przyjmowanie tych rodkw prowadzi wwczas do fizjologicznego uzalenienia i niszczy ich uytkownika fizycznie, psychicznie i spoecznie. Jak ju wspomniano w nawizaniu do samobjstw, u podoa alkoholizmu i uzalenie moe kry si jeszcze jeden mechanizm, ktry odzwierciedla nie tyle naturaln dynamik procesu porodowego, co sztuczn we ingerencje. S tacy pacjenci, ktrzy wyranie przejawiaj oznaki psychicznego oddziaywania BPM III, a jednak zwracaj si w stron alkoholu albo narkotykw. W tym przypadku czsto wykrywa si, e ich matki podczas porodu znajdoway si pod cikim znieczuleniem oglnym. U takich osb wspomnienie narodzin dotyczy nie tyle wybuchowego wyzwolenia, co raczej powolnego budzenia si po odurzeniu lekami. Dlatego te wykazuj one skonno do ucieczki z bolesnych uchwytw BPM III (i oglnie od nasilonego stresu) w kierunku "znieczulenia" wywoanego chemicznie, ciek wytyczon przez poonika, ktry nadzorowa ich pord.

Przeycie kosmicznego zjednoczenia powoduje w szczeglnoci negatywn postaw wobec stanw wiadomoci uzyskiwanych przez odurzanie si alkoholem i narkotykami. W naszej pracy z alkoholikami i osobami powanie uzalenionymi od rodkw narkotycznych czsto obserwowano natychmiastowe ograniczenie spoycia alkoholu i narkotykw nawet po jednej wysokodawkowej sesji psychodelicznej. Po przeyciu mierci ego i uniwersalnej jednoci, naduywanie alkoholu i narkotykw spostrzega si jako tragiczny bd spowodowany przez zlekcewaenie i niewaciwe pojmowanie potrzeby transcendencji dosy oczywista i uderzajca jest tutaj analogia do pogldw na temat samobjstwa u pacjentw z depresj. Jak si wydaje, sedno problemu alkoholizmu i uzalenienia od rodkw narkotycznych stanowi trawica jednostk potrzeba transcendencji, zupenie niewiarygodna dla kogo, kto zna osobowo, zachowanie i styl ycia pacjentw nalecych do obu kategorii. Fakt ten dobitnie ilustruj statystyki z programw terapii psychodelicznej prowadzonych w Marylandzkim Centrum Bada Psychiatrycznych w Baltimore. Czsto wystpowania mistycznych przey w trakcie sesji psychodelicznych bya w obydwu wymienionych kategoriach najwysza spord wszystkich badanych grup pacjentw, ktre 63 obejmoway nerwicowcw, specjalistw z zakresu zdrowia psychicznego i osoby umierajce na raka . Naley podkreli, e dynamika okooporodowa, chocia niewtpliwie najistotniejsza, nie wyjania samodzielnie struktury osobowoci alkoholika lub narkomana ani te zjawiska uzalenienia od rodkw psychoaktywnych. Dalsze czynniki o znaczeniu psychologicznym mona odnale w yciorysach pacjentw; w zasadzie s one zgodne z literatur psychodynamiczn. I tak, ukady COEX towarzyszce alkoholizmowi i uzalenieniom obejmuj wczesn frustracj oraln, niedostatki 64 emocjonalne i pragnienie anaklitycznego zaspokojenia. W niektrych przypadkach znaczce rda alkoholizmu i narkomanii mog siga do obszaru pozaosobowego. Mimo e moje dowiadczenie kliniczne w leczeniu stosunkowo rzadkich nerwic pop dowych , takich jak: ucieczki z domu i wczgostwo (poriomania), hazard, opilstwo okresowe (dypsomania), kradziee (kleptomania) czy podpalanie (piromania) jest dosy ograniczone, to mona bezpiecznie postawi hipotez, e genetycznie wi si one z zab urzeniami maniakalno-depresyjnymi, a wic z przejciem od BPM III do BPM IV. W przypadkach impulsywnych ucieczek ywioowa aktywno wdrowcza stanowi eksterioryzacj energii popdowych, jakie s charakterystyczne dla trzeciej matrycy perinatalnej. Opuszczenie domu oznacza tutaj ucieczk od niebezpieczestwa, ogranicze i kar w stron bezpieczestwa, wolnoci i zaspokojenia. Typowym celem tych wdrownych poszukiwa, obecnym w fantazjach, jest obraz idealnego domu z dobr matk, ktra zaspokoi wszystkie potrzeby jednostki. W tym pragnieniu atwo rozpozna psychiczne poszukiwanie pierwiastkw BPM IV, a w rezultacie BPM I. W impulsywnym hazardzie rozgorczkowana atmosfera kasyna, podniecenie podszyte lkiem i skrajne moliwoci bd to cakowitego unicestwienia, bd magicznego przeksztacenia ycia, stanowi typowe cechy trzeciej matrycy perinatalnej oraz przybliania si do mierci i odrodzenia ego. Istniejcy w fantazjach rg obfitoci, ktry kojarzy si z pozytywnym rezultatem, naley do typowych obrazw zwizanych z BPM IV. Zdecydowany akcent na seksualny aspekt BPM III moe nada hazardowi zabarwienie jawnie erotyczne, czc go z dziaaniami masturbacyjnymi. Dypsomania, nadmierne uywanie alkoholu, ktre przychodzi w okresowych cigach, jest blisko spokrewniona z poriomani. Stanowi ona poczenie nerwicy popdowej z alkoholizmem. Podstawowym mechanizmem jest w niej niezdolno do tolerowania nadmiernego napicia organizmu i potrzeba natychmiastowego rozadowania. Naley oczekiwa, e fakt spoywania przez osobnika alkoholu lub innych uzaleniajcych specyfikw zasadza si na zastosowaniu znieczulenia lub rodkw uspokajajcych podczas kocowej fazy porodu. Gbokim rdem kleptomanii wydaje si potrzeba uzyskiwania zaspokojenia w atmosferze niebezpieczest wa, napicia, podniecenia i leku. Piromania wyranie nawizuje genetycznie do pirokatarktycznego aspektu BPM III. Kocowe fazy procesu odrodzenia przez mier cz si w sposb archetypowy z pierwiastkiem ognia badani z uyciem LSD mog w owej chwili przeywa wizje ogromnych poarw, wybuchw wulkanicznych lub atomowych i reakcji termojdrowych. Dowiadczenie ognia wie si z intensywnym podnieceniem seksualnym i prawdopodobnie posiada waciwoci oczyszczajce. Uwaa sieje za katarktyczne niszczenie starych struktur, usuwanie organicznych nieczystoci i przygotowanie do odrodzenia duchowego. Lekarze i poone czsto obserwuj odpowiednik tego zjawiska w dowiadczeniach rodzcych kobiet, ktre podczas kocowych faz porodu skar si na odczucie palenia w narzdach rodnych, jakby ich pochwa znajdowaa si w ogniu. Piroman posiada prawidow intuicje, e w celu uwolnienia si od przykrego napicia i osignicia zaspokojenia musi przej przez dowiadczenie ognia. Nie potrafi jednak dostrzec, e jest ono skuteczne wycznie wtedy, gdy przeywa si je wewntrznie, jako symboliczny proces
66 65

przeobraenia. Zamiast dowiadczy pirokatharsis i duchowego odrodzenia, "wyrzuca" z siebie ten proces, a eksterioryzujc go, staje si podpalaczem. Mimo e ogldanie poaru wywouje stan podniecenia oraz pobudzenie seksualne, nie przynosi mu to spodziewanego zaspokojenia, gdy jego oczekiwania odnosz si do skutkw procesu wewntrznej przemiany, a wiec nie da si ich speni, obserwujc zewntrzne zdarzenie. Poniewa w niewiadomoci jednostka posiada prawdziwy, a wiec przekonujcy pogld, e dowiadczenie ognia jest niezbdne do uzyskania wyzwolenia i penej satysfakcji, to na przekr wszelkim niepowodzeniom wci powtarza swj czyn.

Rys. 36. Malowido przedstawiajce scen mierci i odrodzenia przeywan podczas sesji pod LSD. Dotyczya ona utosamienia si z podem przechodzcym przez oczyszczajcy ogie do niebiaskiego krlestwa Bogini Wielkiej Matki.

Rys. 37. "Zoenie ofiary przebagalnej przed zagniewanym bstwem". Obraz na podstawie okooporodowej sesji z uyciem LSD przedstawia wizj "Molocha" olbrzymie, niszczycielskie bstwo pojawiajce si w ogniu i dajce ofiary z noworodka. Takie ofiary dla Molocha praktykowano podobno w Kartaginie i staroytnym Izraelu podczas tych budzcych groz rytuaw matki wrzucay noworodki w ogie poncy wewntrz metalowych posgw boka. Sytuacja noworodka w zestawieniu z ogniem, mierci ofiarn i objawieniem si boga jest typowa dla przejcia od BPM III do BPM IV. Zasadniczym bdem, ktry skrywa si we wszystkich dziaaniach popdowych, jest eksterioryzacja wewntrznego procesu wprowadzenie go w konkretny sposb w ycie. Jedynym rozwizaniem jest potraktowanie tych problemw jako procesw wewntrznych i dokoczenie ich na poziomie symbolicznym. Denie do rozadowania nieznonego napicia, pragnienie seksualnego spenienia i potrzeba wewntrznego bezpieczestwa tak typowe dla nerwic popdowych znajduj zarazem zaspokojenie na gruncie uczu ekstazy, jakie towarzysz BPM IV i BPM I.

Rys. 38. Dowiadczenie skatologiczne na podou BPM III pogranie si w odchodach i tonicie w ogromnym dole kloacznym. Rysunek wykonany przez pacjentk, ktra skonfrontowaa si z tym etapem procesu mierci i odrodzenia podczas sesji pod wpywem LSD. Zoona i zawikana struktura dynamiczna BPM III wzbogaca take o wany element nerwice natrctw, w tym przypadku jednak akcent spoczywa na odmiennych wasnociach i stronach tej

matrycy. Pacjentw cierpicych na omawiane zaburzenie drcz obce dla ego myli lub te czuj si oni zmuszeni do wielokrotnego powtarzania pewnych irracjonalnych, niezrozumiaych rytuaw. Kiedy 67 odmawiaj zastosowania si do tych dziwnych przymusw, ogarnia ich be zprzedmiotowy lek. W pimiennictwie psychoanalitycznym istnieje zasadnicza zgodno, e dynamiczn podstaw tego zaburzenia ksztatuj konflikty majce odniesienie do homoseksualizmu, agresji i substancji cielesnych wraz z zahamowaniem genitalnoci i silnym akcentem na popdy przedgenitalne. Wyjaniano ju, e niewiadomy strach przed narzdami pciowymi kobiety i towarzyszce mu skonnoci homoseksualne wi si z lekiem narodzin. Zahamowanie genitalnoci jest ostatecznie skutkiem podobiestw miedzy wzorcem szczytowania pciowego a orgazmicznymi wasnociami porodu. Na podou BPM III pobudzenie seksualne czy si cile z lekiem i agresj w nierozdzielny kompleks przey. Jeli elementy teje matrycy znajduj si pytko pod powierzchni, to podniecenie pciowe bdzie prowadzio do uaktywnienia tego wanie aspektu wspomnienia porodu. Wszelkie prby ograniczenia i powstrzymania leku oraz agresji, o ktrych mowa, bd automatycznie powodoway zahamowanie pciowoci genitalnej. Charakterystyczne ambiwalencje zwizane z takimi materiaami biologicznymi jak: ka, mocz, luz i krew, posiadaj naturalne rdo w kocowym etapie porodu, kiedy moe nastpi zetkniecie si z tymi substancjami, w okolicznociach bd to pozytywnych, bd negatywnych, co zostao ju omwione. Ponadto, z uwagi na skojarzenie tego faktu z wspomnieniem zagroenia ycia, u pacjentw z nerwic natrctw nabiera sensu ich postawa wobec substancji biologicznych jako czego szczeglnie niebezpiecznego, co moe spowodowa mier.

Rys. 39abcd. Szereg rysunkw ukazujcych potworne, bluniercze wypaczenia najwitszych wtkw religijnych i ich skaenie "wulgarn cielesnoci" takie poczenie jest zupenie typowe dla BPM III i kocowych faz procesu mierci i odrodzenia. Podobne wyobraenia zaleway naszego pacjenta podczas sesji pod LSD, w trakcie ktrej przepracowa pewne traumatyczne przeycia z dziecistwa oraz elementy urazu narodzin. Przeycia tego typu s blisko spokrewnione z wtkiem sabatu czarownic i innych rytuaw satanistycznych.

Rys. 39e. Ostatni obrazek z tej serii przedstawia rozwizanie problemw, ktre wida na poprzednich. Pojawio si ono w chwili, gdy pacjent nawiza kontakt z przeyciem chwili narodzin. Wyobraenie "Oczyszczonego Chrystusa" wznosi si ponad sfer "wulgarnej cielesnoci" (odek, jelita, pcherz moczowy i ludzki pd) i oddziela od niej. Rce pacjenta wycigaj si po "Czarne Soce" symbolizujce rzeczywisto pozbawionej wszelkiej formy Gbi Boskoci, ktra znajduje si nawet ponad Chrystusem. Jest jeszcze jedna wana cecha nerwicy natrctw, ktra zdradza jej genetyczny zwizek z BPM III, a konkretnie silna ambiwalencja w stosunku do duchowoci i religii u pacjentw cierpicych na to zaburzenie. Wielu z nich yje w nieustannym konflikcie dotyczcym Boga i wiary religijnej, wahajc si miedzy buntem lub blunierstwem a rozpaczliw dnoci do alu, skruchy oraz wymazania swoich przewinie i grzechw. Tego rodzaju problem jest rwnie typowy dla kocowych faz procesu odrodzenia przez mier, w ktrych zdecydowany opr i bunt przeciwko wszechmocnej wyszej sile przeplata si z pragnieniem poddania si i podporzdkowania. Zazwyczaj towarzyszy temu wiadomo uniwersalnego znaczenia tej sytuacji i jej konsekwencji duchowych. Badani z uyciem LSD, ktrzy dowiadczaj tej wyszej siy w bardziej symbolicznej, archetypowej postaci, opisuj j jako surowe, karzce i okrutne bstwo przypominajce starotestamentowego Jahwe, czy wrcz jako dajcych krwawych ofiar przedkolumbijskich bokw. Biologicznym korelatem tego karzcego bstwa jest ograniczajcy wpyw drg rodnych, ktry zapobiega wszelkiemu zewntrznemu wyrazowi uaktywnionych energii popdowych o charakterze seksualnym lub agresywnym, narzucajc z kolei jednostce ogromne, zagraajce yciu cierpien ie. Przymus ten, egzekwowany przez wadze rodzicielsk, instytucje karne oraz nauki i przykazania religijne, przyjmuje po urodzeniu o wiele subtelniejsze formy. Ograniczajca sia drg rodnych stanowi zatem naturaln podstaw gbokiej, instynktownej czc i superego, w ktrej Freud dopatrywa si pochodnej id uwaa j za zwierzcy, okrutny skadnik psychiki, ktry moe doprowadzi jednostk do samookaleczenia i samobjstwa. Na tym tle pacjenci z nerwic natrctw staj w obliczu bolesnej, paradoksalnej sytuacji, ktra obejmuje osobliwe podwjne 68 zwizanie . Biorc pod uwag schematy archetypowego rozwoju, eby nawiza kontakt z dowiadczeniem czysto duchowej energii jaka towarzyszy BPM IV, trzeba dozna ywioowej agresji i rnego typu spaczonych uczu seksualnych, ktre s integralne dla BPM III. Niestety, przeywanie tych silnych, popdowych de uwaa si za nie do pogodzenia z tym, co boe i dlatego zostaje ono stumione. Ukady COEX, ktre wi si genetycznie z nerwic natrctw, obejmuj urazowe przeycia odnoszce si do strefy analnej i substancji cielesnych, takie jak: surowy trening czystoci, bolesne lewatywy i choroby przewodu pokarmowego. Inna wana kategoria odnonego materiau biograficznego obejmuje wspomnienia rozmaitych sytuacji, ktre stanowiy zagroenie dla organizacji genitalnej. Spostrzeenia te s zgodne z psychoanalitycznym stanowiskiem na temat czynnikw genetycznych penicych role w powstawaniu nerwicy natrctw. Wedug psychoanalitycznego pimiennictwa konwersje przedgenitalne , takie jak: astma psychogenna, rozmaite tiki i jkanie si stanowi poczenie zaburze typu natrctw z konwersj histeryczn. Obecna u podoa zasadnicza struktura osobowoci posiada u tych pacjentw wyrane rysy anankastyczne, ale podstawowym mechanizm em ksztatowania si objaww jest konwersja. Gboka praca nad emocjami ujawnia, e konwersje przedgenitalne s pochodnymi trzeciej matrycy perinatalnej. W astmie psychogennej trudnoci z oddychaniem wywodz si bezporednio z pierwiastka mki i duszenia si przeywanego w trakcie porodu i mona na nie oddziaywa w terapii
69

przez konfrontacje z procesem odrodzenia przez mier. Dokadna analiza przemian fizjologicznych, ktre bior udzia w astmie, wskazuje e szereg jej istotnych wasnoci mona odnie do biologicznej dynamiki rodzenia si dziecka. Akcent analny, podobnie jak w przypadku nerwicy natrctw, stanowi tutaj wyraz oglnej blokady energii i zaangaowania strefy analnej podczas porodu. Specyficzny sposb podkrelenia elementu duszenia si lub analnego zatrzymywania wynika z czynnikw biograficznych. Oprcz urazw opisanych przez psychoanaliz, czsto spotyka si historie chorb, zaj lub wypadkw, ktre obejmuj zaburzenia oddychania. Omwilimy ju wczeniej w jaki sposb bl, udrka i duszenie si, dowiadczane przez dziecko w drogach rodnych, mog generowa nadzwyczajn ilo pobudze neuronw, ktre zostaj 70 zmagazynowane w ukadzie i poszukuj odroczonego wyadowania poprzez rne kanay . Tiki psychogenne stanowi generalnie tak wanie prb uwolnienia, w sposb czciowo okrelony przez yciorys, czci tej zdawionej energii, jaka nagromadzia si w trakcie hydraulicznej sytuacji porodu. Psychogenne jkanie si posiada gbokie dynamiczne rda w konfliktach dotyczcych zarwno agresji oralnej, jak i analnej. Skadnik oralny wynika z cierpie, jakie przeywa dziecko, gdy jego gowa z mocno zacinitymi szczekami utknie w drogach rodnych. Element analny wywodzi si z towarzyszcego porodowi zwikszonego parcia jelitowego i zacinicia zwier acza odbytu. W przypadku jkania si na podou psychogennym, podobnie jak i w pozostaych zaburzeniach emocjonalnych, wybr konkretnych elementw spord caej zoonej dynamiki BPM III okrel pniejsze fakty biograficzne. W omawianym zaburzeniu wanym czynnikiem wydaje si tumienie agresji sownej o charakterze jawnie nieprzyzwoitym. Gbokie dynamiczne podoe konwersji histerycznej jest dosy podobne jak w przypadku czynnej depresji, co ilustruje rwnie fenomenologiczne podobiestwo obydwu jednost ek chorobowych. Stosunek midzy nimi moe posuy jako ilustracja skomplikowanej geometrii zespow psychopatologicznych. Depresja z pobudzeniem jest z reguy zaburzeniem gbszym i przejawia tre i dynamik BPM III w znacznie czystszej postaci. Obserwac ja wyrazu twarzy i zachowania pacjenta w tej formie depresji nie wzbudza najmniejszych wtpliwoci, e jest to stan bardzo ciki. Wraenie to potwierdza czste wystpowanie samobjstw, czy nawet spotykanych u tych pacjentw samobjstw poczonych z morderstwami. Wikszy atak histeryczny przejawia zewntrzne podobiestwo do depresji przebiegajcej z pobudzeniem. Jednak jego oglny obraz jest znacznie mniej powany, brak mu gbi rozpaczy, wyglda na manieryczny i sztuczny, obecne s w nim wyrane rysy teatr alne o seksualnym podtekcie. Oglnie rzecz biorc, napad histeryczny posiada liczne podstawowe cechy BPM III: nadmierne napicie, pobudzenie i oywienie psychoruchowe, poczenie depresji z agresj, gony krzyk, zaburzenia w oddychaniu i dramatyczne wygicie si (uk histeryczny) . Jednak szablon dowiadczenia ukazuje si tutaj w postaci znacznie bardziej umiarkowanej ni podczas depresji z pobudzeniem oraz gruntownie przeksztacony i zabarwiony przez pniejsze zajcia urazowe. Charakter i datowanie si tych elementw yciorysu pozostaje w zasadniczej zgodnoci z teori Freuda. S to urazy typowo seksualne z okresu, gdy pacjent osign ju falliczne stadium rozwoju i rozwizywa kompleks Edypa lub Elektry. Ruchy w ataku histerycznym mona rozszyfrowa ja ko symboliczne aluzje do pewnych specyficznych cech podstawowego urazu z dziecistwa. Gboki zwizek miedzy depresj z pobudzeniem a konwersj histeryczn przejawia si wyranie w przebiegu terapii z LSD. Pocztkowo objawy histerii wzmagaj si, a klient musi ponownie przey i przepracowa okrelone, dziecice urazy seksualne. Po zakoczeniu tej biograficznej fazy terapii kolejne sesje psychodeliczne nios z sob elementy przypominajce depresj z pobudzeniem, ktre pacjent na koniec rozpoznaje jako pochodne zmaga porodowych z BPM III. Problem rozstrzyga si w momencie, kiedy nawizany zostanie kontakt z dowiadczeniem pierwiastkw BPM IV. Histeryczny parali rk i ramion, niezdolno do utrzymania si na nogach (abazja), utrata mowy (afonia) i inne objawy konwersyjne mog polega na konfliktowym unerwieniu, ktre wynika z nadmiernego, chaotycznego generowania impulsw nerwowych w warunkach trudnego porodu. Paraliu tego nie powoduje brak bodcw ruchowych, ale dynamiczny konflikt silnych, przeciwstawnych innerwacji, ktre przeciwdziaaj sobie, znoszc si nawzajem. Tak interpretacj objaww konwersji histerycznej zaproponowa jako pierwszy Otto Rank w swojej pionierskiej ksice 72 The Trauma of Birth . O ile Freud widzia w konwersji wyraz konfliktu psychicznego wyraonego jzykiem somatyzacji, to Rank mia przewiadczenie, e ich rzeczywiste podoe jest fizjologiczne i e obrazuje ono pierwotn sytuacj, jaka wystpowaa w czasie porodu. Dla Freuda cae zagadnienie sprowadzao si do pytania, jak to si dzieje, e problem pierwotnie psychiczny moe si przekada na objaw cielesny, podczas gdy Rank musia wyjani, w jaki sposb zjawisko z gruntu somatyczne miaoby pniej, dziki wtrnemu opracowaniu, uzyska sw psychiczn tre i symboliczne
71

znaczenie. Pewne cikie przejawy histerii, ktre granicz z psychoz, takie jak psychogenny stupor , niepohamowane nienie na jawie i mylenie wyobrae z rzeczywistoci, wydaj si dynamicznie zwizane z BPM I. Ujawniaj one gbok potrzeb przywrcenia bogiego stanu emocjonalnego, jakim cechuje si nie zaburzone ycie podowe i symbiotyczna czno z matk. Nietrudno wykry, e o ile skadnik emocjonalny i stan zaspokojenia cielesnego dotycz dowiadcze podanego dobroczynnego ona i dobrej piersi, to konkretna tre marze oraz fantazji wykorzystuje wtki i elementy, ktre odnosz si do dziecistwa osobnika, jego dojrzewania i dorosoci. Rola dynamiki okooporodowej jest szczeglnie oczywista w histerii lkowej to zupenie logiczne i lk wywodzi si z dowiadczenia, ktre obejmowao powane zagroenie ycia. Wspominaem ju o 74 tym, e Freud w swojej pracy dawno wyrazi opini, i sytuacja porodu mogaby stanowi gwne rdo i pierwowzr wszystkich pniejszych lkw. Nigdy jednak nie rozwin szerzej tego pogldu, a 75 kiedy zosta on pniej wyraony w formie caociowej teorii przez jego ucznia, Ranka , Freud wykluczy go z krgw psychoanalizy. Oglnie mwic, lk bezprzedmiotowy bardziej lub mniej bezporednio wywodzi si ze miertelnego lku narodzin. W rnych fobiach obejmujcych niepokj, ktry okrzep w okrelone obawy zwizane z osobami, zwierztami lub sytuacjami, pierwotny lk narodzin zostaje przeksztacony i zagodzony przez pniejsze zdarzenia biograficzne. O ile natenie tego afektu wskazuje na jego gbokie, okooporodowe rdo, to oglny rodzaj fobii wynika z poszczeglnych faz lub cech porodu, a pniejsze zdarzenia biograficzne okrelaj konkretny dobr osb, przedmiotw i sytuacji. Zwizek fobii z urazem narodzin jest najdobitniejszy w strachu przed zamknitymi i ciasnymi pomieszczeniami (klaustrofobii) . Wystpuje on w warunkach ograniczenia, jak np.: w windach, maych pokojach bez okien, lub w metrze, a jego emocjonalna dotkliwo ogranicza si wycznie do okresu pobytu w takich m iejscach. cilej mwic, wizaoby si to z pocztkowym etapem BPM II, kiedy to dziecko odnosi wraenie, e jest zamykane, miadone i duszone przez cay wiat. Dowiadczenie tej strony BPM II w czystej, nie zagodzonej postaci obejmuje uczucie bezgranicz nego, niezrnicowanego, nieokrelonego leku oraz totalnej, paranoicznej nieufnoci. Obserwacje z gbokiej pracy z emocjami nieoczekiwanie zatem wprowadzaj gboki zwizek dynamiczny miedzy 76 klaustrofobi i obdem , a przynajmniej jednym jego wanym rodzajem, ktry posiada pocztki okooporodowe. Klaustrofobia to zaburzenie bardziej powierzchowne, a jego objawy cz si z konkretnymi czynnikami sytuacyjnymi, podczas gdy paranoja jest gboka, uoglniona i stosunkowo niezalena od okolicznoci. Na poziomie biograficznym ukady COEX odnoszce si do obdu obejmuj sytuacje uoglnionego leku w bardzo wczesnych stadiach dziecistwa, natomiast klaustrofobia nawizuje do urazw, ktre wystpuj pniej, kiedy osobowo jest ju w pewnym stopniu zorganizowana. Szczeglnie znaczce s tutaj zdarzenia, w ktrych fizyczne ograniczenie czy si z duszeniem. Patologiczny strach przed mierci (tanatofobia) ma swoje rdo w miertelnym leku, jaki towarzyszy narodzinom, i poczuciu, e nadciga biologiczna katastrofa . Przy tej nerwicy pierwotne odczucia okooporodowego kryzysu s bardzo nieznacznie przeksztacone przez pniejsze fakty biograficzne, gdy odpowiednie ukady COEX na og dotycz sytuacji, ktre stwarzay grob mierci lub kalectwa, takich jak operacje, zranienia i w szczeglnoci choroby zaburzajce oddychanie. Pacjenci cierpicy na tanatofobi przeywaj chwile miertelnego przeraenia, ktre interpretuj jako pocztek ataku serca, wylewu krwi do mzgu lub duszenia si od wewntrz. Wielokrotne badania lekarskie, jakim chtnie poddaj si takie osoby, nie wykrywaj adnych organicznych zaburze, uzasadniajcych ich subiektywne skargi. Pacjenci, o ktrych mowa, nie doznaj bowiem wrae i emocji spowodowanych swym biecym stanem fizjologicznym, oywaj u nich natomiast wspomnienia minionych urazw cielesnych, w tym take porodu. Nie oznacza to bynajmniej, e ich dowiadczenie jest przez to mniej rzeczywiste. Jedynym wyjciem jest sprowokowanie ich do konfrontacji z pokazujcymi si figurami (Gestaltami), przy uyciu rozmaitych metod aktywujcych przeycia a zatem tanatofobie mona rozwiza dziki dowiadczeniu odrodzenia si w mierci. Kobieta, u ktrej wspomnienie zdarze okooporodowych znajduje si pytko pod powierzchni, moe cierpie na fobi ciy, porodu i macierzystwa. Problem ten wynika z faktu, i w dynamice niewiadomoci czynny aspekt omawianych funkcji cile czy si z biernym. Kobiety, u ktrych oywaj ich wasne narodziny, przejawiaj skonno, aby rwnoczenie lub na przemian dowiadcza siebie jako rodzce. I analogicznie, dowiadczenie ciy w szczeglny sposb
73

towarzyszy wspomnieniom z wasnego ycia podowego w onie matki, a karmienie piersi wasnym przeyciom z okresu karmienia. Wymienione sytuacje, powodujce symbiotyczn wi matki i dziecka pod wzgldem biologicznym, to zarazem stany jednoci przey u obojga. Obserwacje kliniczne wskazuj, e kiedy kobieta zachodzi w ci, fakt ten aktywuje w jej niewiadomoci wspomnienie wasnego poczcia. Gdy w jej onie rozwija si dziecko, niewiadomo zdaje si odtwarza histori jej wasnego rozwoju podowego. Z kolei proces porodowy na nowo uruchamia w niej pami wasnych narodzin, a w czasie wydawania na wiat dziecka kontaktuje si ona z niewiadomym zapisem chwili, kiedy si urodzia. Piastujc niemowl, na jakim poziomie powtrnie odgrywa dzieje wasnego wczesnego dziecistwa. Bliski kontakt z wspomnieniem mki narodzin utrudnia kobiecie podjecie swojej funkcji rozrodczej i zaakceptowanie kobiecoci, poniewa kojarzy je ona z zadawaniem blu i cierpienia. Kiedy tak si dzieje, to aby moga podj z zapaem role matki, niezbdne jest dla niej powtrne przeycie i przepracowanie blu okooporodowego. Waciwa fobia macierzystwa, jaka wystpuje po urodzeniu dziecka, zwykle obejmuje rnego rodzaju nieodparty przymus, aby skrzywdzi dziecko, paniczny strach przed wyrzdzeniem mu krzywdy oraz nieuzasadnione obawy, e mogoby je spotka co zego. Niezalenie od biograficznych uwarunkowa tego problemu, wywodzi si on z narodzin te go konkretnego dziecka. Jego najgbsze korzenie sigaj chwili, gdy matka z dzieckiem znajdowali si w stanie naturalnej wrogoci, zadajc sobie nawzajem bl i wymieniajc niezmierzone iloci niszczcej energii. Opisana sytuacja moe uaktywnia u matki pami o jej wasnych narodzinach i wyzwala agresywny potencja zwizany z jej matrycami perinatalnymi. Gbokie zwizki midzy dowiadczeniem rodzenia dziecka a przeywaniem kontaktu z dynamik okooporodow stanowi dla kobiety, ktra wanie urodzia, powan szans na dokonanie pewnej niezwykle gbokiej pracy psychologicznej. Po stronie negatyww, o ile nie traktuje si caej tej sytuacji z gbokim zrozumieniem jej dynamiki, mog by odpowiedzialne za poporodowe depresje, nerwice czy wrcz psychozy. Nozofobia, patologiczny strach przed powstaniem lub nabawieniem si choroby, wie si cile z hipochondri, bezpodstawnym, urojonym przewiadczeniem, e ju jest si powanie chorym. Midzy nozofobi, hipochondri i tanatofobi wystpuj pynne przejcia i zazbienia. Pacjenci zaabsorbowani kwesti fizycznej choroby maj szereg niezwykych odczu cielesnych, ktrych nie potrafi wyjani, i d do uzasadniania tego pod ktem rzeczywistej patologii somatycznej. Wystpuj u nich ble, uciski i skurcze w rnych czciach ciaa, dziwne przepywy energii, 77 parestezje i inne typy niezwykych zjawisk. Mog rwnie wykazywa oznaki zaburze wielu narzdw, takie jak trudnoci w oddychaniu, niestrawno, mdoci i wymioty, zaparcia i biegunki, drenie mini, oglnie ze samopoczucie, osabienie i znuenie. Wielokrotne badania lekarskie nie wykrywaj przy nozofobii ani hipochondrii adnych obiektywnych oznak rzeczywistej choroby ciaa. Pacjenci z tymi problemami czsto domagaj si rozmaitych bada klinicznych i la boratoryjnych, wczeniej czy pniej stajc si prawdziwym postrachem w gabinetach lekarskich i szpitalach. Niejeden koczy pod opiek psychiatry, ktry na og traktuje takie osoby jak co poredniego midzy symulantami a histerykami. Wielu z nich nieustannie poddaje si ogldzinom internistw, neurologw i lekarzy innych specjalnoci. Wedug niektrych statystyk i oszacowa pacjenci tego typu mieliby stanowi a 30 procent klienteli leczcej si u internistw. Zgodnie z moj koncepcj teoretyczn skargi takich pacjentw naley rozpatrywa bardzo powanie, pomimo negatywnych wynikw bada lekarskich. Ich fizyczne dolegliwoci s bardzo realistyczne, niemniej jednak nie wyraaj one aktualnych kopotw zdrowotnych, a tylko wynurzajc si pami cielesn, zwizan z takimi powanymi problemami fizjologicznymi w przeszoci, jak choroby, operacje, zranienia, a zwaszcza uraz narodzin. Na szczegln uwag zasuguj trzy specyficzne rodzaje nozofobii: patologiczny strach przed 78 nabawieniem si lub posiadaniem nowotworu (kancerofobia ), obawa przed mikroorganizmami i zakaeniem (bakcylofobia) i obawa przed brudem (myzofobia) . Najgbsze pocztki wszystkich wymienionych trudnoci maj charakter okooporodowy, aczkolwiek ich konkretna posta zostaje okrelona przez yciorys. W kancerofobii wany element stanowi podobiestwo miedzy rakiem a ci z literatury psychoanalitycznej doskonale wiadomo, e zoliwy rozrost guzw jest niewiadomie utosamiany z rozwojem podu. Podobiestwo to nie jest po prostu wyimaginowa ne, mona je potwierdzi wynikami bada anatomicznych, fizjologicznych i biochemicznych. Inna gboka zaleno miedzy rakiem, ci i porodem polega na zwizku wszystkich wymienionych procesw ze mierci. W bakcylofobii i myzofobii patologiczny strach ogniskuje si na substancjach cielesnych, woniach ciaa i zabrudzeniu. Uwarunkowania biograficzne dotycz zwykle wspomnie z okresu treningu czystoci, ale najgbsze rda dotykaj aspektu skatologicznego w procesie

okooporodowym. Klucz do zrozumienia omawianych fobii stanowi istniejce w BPM III naturalne sprzenie dozna mierci, agresji i podniecenia pciowego z wydalinami ciaa. Pacjenci, ktrzy cierpi na opisywane zaburzenia, nie tylko sami obawiaj si zakazi chorob, ale czsto te bywaj przejci moliwoci zaraania innych. A zatem ich strach przed materiaem biologicznym jest nieodcznie zwizany z agresj, skierowan tak ku sobie, jak i na zewntrz, co dokadnie odpowiada sytuacji typowej dla kocowych faz porodu. Gbokie zaabsorbowanie naturalnymi nieczystociami i utosamienie si z nimi tkwi rwnie u podstaw szczeglnego rodzaju niskiej samooceny, ktra powoduje ponianie wasnej wartoci i poczucie wstrtu do siebie, a potocznie okrelanej jako "udupianie si". Bardzo czsto towarzysz temu specjalne formy zachowania, co upodobnia omawiany problem do nerwicy natrctw. Chodzi tutaj o pewne rytuay, ktre stanowi wysiki w kierunku wykluczenia ewentualnoci zakaenia lub przeciwdziaania mu. Najoczywistszym z tych rytuaw jest przymus mycia rk bd innych czci ciaa, chocia mog one przybra wiele innych bardziej zoonych i wyszukanych form. Nawykowy charakter takich zabiegw wynika z faktu, e s one w zasadzie nieskuteczn obron przed niewiadomym lkiem, poniewa nie docieraj do niego na tym poziomie, na ktrym on rzeczywicie powstaje, to jest na poziomie matryc perinatalnych. Dana jednostka, zamiast zrozumie, e ma do czynienia z wspomnieniem biologicznych nieczystoci, jest przekonana, e zwalcza prawdziwe kopoty higieniczne w biecej sytuacji. W analogiczny sposb strach przed mierci, ktry reprezentuje wspomnienie faktycznego cielesnego kryzysu, zostaje mylnie uznany za dowd aktualnego ryzyka, jakie czy si z domniemanym zaraeniem. Tak wic niepowodzenie wszystkich symbolicznych zabiegw, o ktrych mowa, polega ostatecznie na tym, e jednostka wpada w sie samooszukiwania si, cierpic na brak prawdziwego zrozumienia siebie. Naley doda, e na pytszym poziomie strach przed zakaeniem i rozwojem bakterii niewiadomie odnosi si rwnie do spermy i poczcia, a przez to znw do ciy i porodu. Najwaniejsze ukady COEX, zwizane z powyszymi fobiami, dotycz odpowiednich wspomnie z sadystyczno-analnego stadium rozwoju libido oraz konfliktw wok treningu czystoci i samej czystoci. Uzupeniajcy materia biograficzny stanowi wspomnienia, ktre przedstawiaj seks i ci jako co brudnego i niebezpiecznego. Strach przed jazd pocigiem i metrem (syderomorfofobia) moe bazowa na pewnych podobiestwach formalnych i w sposobie przeywania, ktre dotycz elementw procesu okooporodowego oraz podry w zamknitych rodkach transportu. Najwaniejsz wspln cech obydwu sytuacji jest wraenie zamknicia lub schwytania w puapk, znajdujce si w ruchu olbrzymie siy i energie, szybkie nastpstwo dowiadcze, brak kontroli nad samym procesem i potencjalne niebezpieczestwo zniszczenia. Dodatkowym elementem jest strach przed przejedaniem przez tunele i korytarze metra oraz przed napotkaniem ciemnoci. W czasach starodawnych silnikw parowych innymi czynnikami mogy by elementy ognia, pary pod cinieniem i haaliwej syreny. Pierwiastkiem o szczeglnym znaczeniu jest tutaj brak kontroli pacjenci, ktrzy cierpi na fobie pocigw czstokro nie maj kopotu z prowadzeniem samochodu, o ile mog dowolnie zmienia lub zatrzymywa jego ruch. Na fobie pokrewne wygldaj: strach przed podr samolotem i przed jedeniem wind. W zwizku z t kwesti zwraca uwag fakt, e w niektrych przypadkach dynamika okooporodowa powoduje chorob morsk lub awiacyjn zaczynaj one zanika po dopenieniu przez jednostk procesu odrodzenia przez mier. Zasadniczym elementem wydaje si w tym przypadku umiejtno rezygnacji z potrzeby posiadania kontroli oraz zdolno do poddania si biegowi zdarze, niezalenie od tego, co przynios. Trudnoci zaczynaj si wtedy, gdy jednostka usiuje utrzyma wasny porzdek bd narzuci go procesom pozostajcym poza ludzk kontrol. Obawa przed wysokoci i mostami (akrofobia) nie wystpuje w czystej post aci, zawsze towarzyszy jej przymus skoku w d lub rzucenia si z wiey, okna, urwiska czy te mostu. Poczucie spadania z rwnoczesnym strachem przed zniszczeniem to typowy przejaw kocowych faz trzeciej 79 matrycy perinatalnej . Osoby, ktre przeywaj elementy tej matrycy, czsto relacjonuj wraenie spadania, skakania z trampoliny lub skoku ze spadochronem. Obsesyjne zainteresowanie sportami zwizanymi ze spadaniem wykazuje cis zaleno z samobjstwem drugiego rodzaju. Wynika ono z potrzeby, aby poprzez upadek eksterioryzowa poczucie nadcigajcego nieszczcia i 80 uksztatowa przeciwn reakcje na istniejcy strach, a ponadto z potrzeby kontroli, ktra potrafi odwrci nieszczcie (pocigniecie linki spadochronu) lub pewnoci, e zguba nie nastpi (zakoczenie spadania w wodzie) . Ukady COEX odpowiedzialne za przejawianie si takiego wanie oblicza urazu narodzin obejmuj dziecice wspomnienia, jak to byo si dla zabawy podrzucanym w powietrze przez dorosych, nieostronych upadkw w dziecistwie oraz rnych rodzajw gimnastyki i

akrobacji. W przypadku fobii ulic i otwartej przestrzeni (agorafobii), czyli przeciwiestwie klaustrofobii, jej zwizek z porodem polega na zestawieniu subiektywnego wraenia zamknicia i ograniczenia z pniejszym, kolosalnym powikszeniem si przestrzeni i dowiadczan ekspansj. Agorafobia wie si wiec z samym kocem procesu porodowego oraz z przyjciem na wiat. Badani z uyciem LSD, u ktrych podczas sesji psychodelicznych oywa ta wanie chwila, opisuj w szczeglnoci gboki strach przed nadcigajcym nieszczciem i zgub, jaki towarzyszy temu ostatecznemu przejciu. Do tej samej kategorii genetycznie przynaley dowiadczenie mierci ego jedno z najbardziej wymagajcych i cikich przey w procesie przeobraenia. Fobie ulicy na og obejmuj te pierwiastek napicia libido, pokusy seksualnej, ambiwalentnych uczu wobec okazji do kontaktw pozamaeskich i obaw przed spontanicznym, ekshibicjonistycznym obnaeniem si w miejscu publicznym. Wikszo wymienionych cech stanowi wyraz konkretnych skadnikw biograficznych, jakie dziki logice przeywania zwizay si z pewnymi rysami lub obliczami urazu narodzin. Seksualny komponent porodu by ju szczegowo omawiany, natomiast element ogldania nagoci czowieka przez otoczenie posiada ogromny sens jako anachroniczne przypomnienie pierwszego wystawienia na wiat swego obnaonego ciaa. Kiedy na plan pierwszy wysuwa si obawa przed przechodzeniem przez ulic, wwczas potne i niebezpieczne siy zaangaowane w ruch uliczny zostaj niewiadomie utosamione z siami porodu. Na znacznie pytszym poziomie sytuacja ta odtwarza elementy zalenoci z dziecistwa, kiedy bez opieki dorosych nie byo wolno przechodzi przez jezdnie. Zwizek miedzy strachem przed rozmaitymi zwierztami (zoofobi), a urazem narodzin omwi ze 81 szczegami i jasno wykaza Otto Rank w The Trauma of Birth . Jeli przedmiotem fobii jest due ^wierze, wwczas najwaniejszym elementem okazuje si motyw Poykania i poerania (wilk) lub odniesienie do ciy (krowa) . Wspomniano ju wczeniej, e bycie poykanym i wchanianym jest archetypowym przeyciem rozpoczynajcego si procesu odrodzenia Przez mier. Jeli chodzi o mae zwierzta, to wanym czynnikiem wydaje si ich umiejtno wchodzenia do cias nych dziur w ziemi i ponownego ich opuszczania (myszy, we) . Ponadto pewne zwierzta maj szczeglne znaczenie symboliczne w procesie porodowym. I tak, w pocztkowej fazie BPM II bardzo czsto pojawiaj si wyobraenia ogromnej tarantuli jako symbolu poerajcego pierwiastka eskiego. Moe to wynika z faktu, e pajki chwytaj w swoje sieci swobodnie latajce ofiary, unieruchamiaj je, omotuj i wi oraz wysysaj z nich ycie. Nietrudno dostrzec tutaj gbokie podobiestwo do przebiegu wydarze i przey dziecka podczas porodu. Opisana zaleno wydaje si kluczowa dla powstania strachu przed pajkami (arachnofobii) . Wizje wy, ktre na pytszym poziomie posiadaj konotacje wyranie falliczne, s w perinatalnej warstwie niewiadomoci powszechnym symbolem mczarni narodzin, a zatem niszczcej i poerajcej kobiecoci. Jadowite mije ilustruj zwykle miertelne niebezpieczestwo i strach przed mierci, podczas gdy wielkie boa dusiciele symbolizuj zwizane z porodem miadenie i duszenie. Fakt, e po zaduszeniu ofiary i pokniciu jej w caoci ciao boa dusiciela wyranie si wybrzusza, czyni z niego rwnie symbol ciy. Ale niezalenie od tego, jak bardzo istotny byby ten skadnik okooporodowy dla powstania fobii wy, to wowa symbolika siga gboko w sfery pozaosobowe, gdzie zwierzta te odgrywaj zasadnicz rol w wielu schematach archetypowych, motywach mitologicznych i kosmologiach. Fobie maych owadw czsto wywodz si z dynamiki matryc perinatalnych. Na przykad pszczoy mog stanowi aluzj do rozmnaania si i ciy, ze wzgldu na swoj umiejtno przenoszenia pyku i zapadniania nim rolin, jak te wnikania w skr przez dlenie, co powoduje puchnicie. Muchy, poprzez powinowactwo z odchodami i moliwoci przenoszenia chorb zakanych, kojarz si ze skatologiczn stron porodu. Jak wykazywano wczeniej, posiada to cisy zwizek z fobiami brudu i mikroorganizmw oraz przymusowym myciem rk.

Rys. 40. Wizja z sesji psychodelicznej, ktr rzdzio pocztkowe stadium BPM II, stanowi ilustracje rozpoczynajcego si porodu. Posta Poerajcej Bogini Matki w formie olbrzymiej tarantuli poddaje pody potwornym katuszom. Poniewa pord jako doniosy fakt biologiczny obejmuje ca gam fizjologicznych przemian, to nie jest szczeglnym zaskoczeniem, e z matryc perinatalnych bior pocztek liczne zaburzenia emocjonalne o wyranych objawach cielesnych, jak te choroby psychosomatyczne. I tak, na przykad najczstsze, typowe objawy nerwic narzdowych okazuj si pochodnymi procesw i reakcji fizjologicznych, ktre nadaway ksztat naturalnym i zrozumiaym elementom narodzin. W przypadku rnego rodzaju blw gowy, zwaszcza "opasujcego blu", ktry pacjent nerwicowy opisuje jako ciasn stalow obrcz wok czoa, omawiany zwizek jest zupenie oczywisty i nie wymaga dalszych wyjanie. Nietrudno te wytumaczy subiektywne poczucie braku tlenu i duszenia si, powszechnie doznawane przez pacjentw psychiatrycznych podczas stresu. W ten sam sposb adnych trudnoci w interpretacji nie moe przedstawia koatanie serca, bl w klatce piersiowej, rumienienie si, niedokrwienie obwodowe lub inne typy dolegliwoci kreniowych, ani te napicia, drenia i skurcze mini.

Rys. 41. Te dwa obrazy nam alowane przez badanych przy uyciu LSD pokazuj wag symbolu wa podczas sesji okooporodowych. Pierwszy z nich przedstawia pk jadowitych mij, dowiadczenie przeywane na gruncie BPM ("gniazdo wy") symbolizuj one bliskie niebezpieczestwo nagiej mierci. Drugi ilustruje inny rodzaj dowiadczenia z wem, ktre wystpuje na podou procesu mierci i odrodzenia: miadenie i duszenie przez ogromnego wa w rodzaju boa-dusiciela. Kilka innych objaww, dla ktrych zwizek z procesem porodu nie od razu j est oczywisty, stanowi wyraz zoonych wzorcw pobudzenia ukadu wspczulnego i przywspczulnego, jakie podczas

rnych stadiw porodu mog wystpowa rwnoczenie lub na przemian. Przykadem tego bdzie zaparcie lub spastyczna biegunka, mdoci i wymioty, oglna draliwo ukadu pokarmowego, nadmierne pocenie si i linienie bd sucho w ustach oraz naprzemienne uczucie zimna lub gorca. Inne skupisko objaww wegetatywnych wystpuje w trakcie sesji lub okresw posesyjnych u osb, ktre majc ju za sob moment odrodzenia si przez mier, napotykaj rnorodne dowiadczenia prenatalne. Cz z tych objaww przypomina symptomy chorb wirusowych, takich jak np. grypa obejmuj one ogln sabo i zmczenie, uczucie wewntrznego zimna, wybitn nerwowo i nieznaczne drenie pojedynczych mini lub caych grup miniowych. Inne przypominaj objawy kaca lub zatrucia pokarmowego: uczucie mdoci i niesmaku, niestrawno, nadmiar gazw jelitowych i oglna dystonia wegetatywna. Badani, wykazujcy takie objawy w czasie sesji, w szczeglnoci odczuwali przykry posmak w ustach, ktry opisuj jako poczenie smaku metalicznego lub jodowego z czym organicznym, takim jak zepsuty ros. W porwnaniu do znacznie wyrazistszych zjawisk fizjologicznych pochodzeniu okooporodowym cay ten zesp objaww posiada niezwyky, zdradliwy, niejasny i trudny do okrelenia charakter. Wielu wyrazio sd, e opisany stan ma podoe chemiczne. Wizali go z zaburzeniami ycia podowego, ktre s przekazywane dziecku za porednictwem zmian w chemizmie krwi oyskowej. Takie objawy fizykalne mogyby stanowi rzeczywist przyczyn niektrych dolegliwoci psychotycznych o dziwnym i niewyranie okrelonym charakterze u nerwicowcw i osobowoci z pogranicza (borderline) . W najbardziej skrajnej formie skadaj si one na pewien typ hipochondrii interpretowanej psychotycznie. W pimiennictwie dotyczcym LSD znajduj si przekonujce dowody, ktre wskazuj, e matryce perinatalne uczestnicz rwnie w patogenezie powanych zaburze psychosoma tycznych, takich jak: astma oskrzelowa, ble migrenowe, uszczyca, wrzd trawienny, wrzodziejce zapalenie okrnicy i nadcinienie. Na to samo wskazuje materia z moich bada psychodelicznych, jak te dane z niefarmakologicznej terapii bazujcej na dowia dczaniu. W klasycznej medycynie generalnie docenia si doniose znaczenie czynnikw emocjonalnych w tych chorobach. Niemniej jednak wszelkie analitycznie zorientowane teorie chorb psychosomatycznych, ktre wyjaniaj je wycznie na podstawie czynnikw biograficznych, s w wietle bazujcego na dowiadczaniu nurtu terapii gbi wyranie niewaciwe i powierzchowne. Kady terapeuta stosujcy prace nad przeyciami, zmuszony jest do wyksztacenia gbokiego szacunku dla elementarnych energii o pochodzeniu okooporodowym, obecnych u podoa zaburze psychosomatycznych. O ile mog zaistnie wtpliwoci, czy stosunkowo niewielkie urazy biograficzne rozstrajaj mechanizmy homeostazy ciaa, powodujc gbsze zaburzenia czynnociowe albo nawet znaczne uszkodzenia w strukturze narzdw, to oczywiste, e taka moliwo jest rzeczywicie bardzo prawdopodobna w przypadku pierwotnych i faktycznie elementarnych, niszczcych energii, ktre wywodz z si dowiadczenia porodu. W toku terapii psychodelicznej i innych rodzajw pracy ukierunkowanej na dowiadczanie podczas procesu odradzania si przez mier naprawd nie tak rzadko widuje si przejciowe wystpienie napadw astmy, blu migrenowego, rozmaitych zapale 82 skry a nawet wykwitw uszczycowych . Po stronie pozytyww terapeuci stosujcy prace psychodeliczn i inne gbokie metody bazujce na dowiadczaniu umieszczali nag, trwa popraw w wikszoci chorb psychosomatycznych. Wszdzie tam, gdzie doniesienia oddaj rzeczywisty przebieg terapii, powtrne przeycie urazu narodzin wymienia si jako najistotniejsze wydarzenie o charakterze leczcym. Zwizki zachodzce miedzy dowiadczeniem narodzin & psychogenn astm, ktre wydaj si dobrze uzasadnione, zaprezentowano wczeniej. Migreny w specyficzny sposb daj si wyprowadzi z cech porodu, ktre obejmuj drczcy bl i ucisk gowy oraz mdoci i inne dolegliwoci trawienne. Czste u pacjentw z migren skonnoci do szukania naladujcego macice otoczenia ciemnych pomieszcze, ukojenia i mikkich kocw oraz poduszek mona uzna za prb przekrelenia procesu narodzin i powrotu do stanu prenatalnego. Ale metoda, ktra przynosi kres blom migrenowym, jak wykazao wiele pomylnych wynikw terapii ukierunkowanej na dowiadczanie, jest odwrotna. Zasadniczo natenie blu musi wzrosn do straszliwych rozmiarw, wrcz nie do wytrzymania, co odpowiada rzeczywistym blom dowiadczanym podczas porodu. Przynosi to wwczas nage, wybuchowe wyzwolenie z migreny, a potem z reguy pojawia si stan ekstatyczny o pozaosobowym charakterze. W przypadku uszczycy istotnym elementem genetycznym wydaje si kanalizowanie niszczcych energii okooporodowych przez te obszary skry, ktre w czasie porodu znajduj si w bezporedniej stycznoci ze cianami macicy lub drg rodnych, i jako takie stanowi powierzchnie bolesnego starcia si obu organizmw. Potwierdza to preferowana lokalizacja uszczycy, a konkretnie na gowie, czole,
83

plecach, kolanach oraz okciach. Tak jak w migrenie, donoszono o przypadkach znacznej poprawy w przypadku ostrej uszczycy, ktra wystpowaa po ponownym przeyciu porodu. Wanym skadnikiem si dziaajcych u podoa wrzodw trawiennych i wrzodziejcego zapalenia jelita grubego s niszczce energie okooporodowe, ktre posiadaj bardzo wyrane rozmieszczenie osiowe zwykle dowiadcza si ich wzdu podunej osi ciaa. Czstym korelatem procesu porodowego jest niezgodne unerwienie zarwno grnej (agresywno oralna, bl odka, mdoci i wymioty) jak i dolnej czci przewodu pokarmowego (ble i skurcze jelit, biegunka, n awykowe zaparcie) . Pytanie, czy ten aspekt przeycia porodu zaowocuje w przyszoci jawn patologi i czy dotyczy ona bdzie odka czy okrnicy, wydaje si zalene nie tyle od dokadnej mechaniki porodu, ile od szeregu pniejszych wydarze biograficznych. Ukady COEX pacjentw z tymi schorzeniami obejmuj w szczeglnoci wspomnienia zdarze, w ktrych trawienie czy si z lkiem, agresj lub pciowoci istota tych urazw i ich datowanie pozostaje w oglnej zgodnoci z teori psychoanalityczn. Nadcinienie ttnicze wykazuje wyrany zwizek z histori skrajnego stresu emocjonalnego. Podoem tego zaburzenia jest zapisany w ciele, przeduajcy si, emocjonalny i fizyczny stres porodu. Rozmaite stresy w pniejszym yciu, kumulujc si z t pierwotn pul, uatwiaj dotarcie pierwiastkw okooporodowych do wiadomoci, kojarz je z konkretnymi wydarzeniami biograficznymi oraz umoliwiaj ostateczne ich opracowanie i wyraenie. Powstae nadcinienie ttnicze jest wic bardziej reakcj psychosomatyczn na wszystkie niedokoczone figury (Gestalty) sytuacji stresowych w yciu jednostki, w tym jej historii okooporodowej, anieli tylko rezultatem ostatnich wydarze. Szczegln pozycj wrd zespow psychopatologicznych zajmuje neurastenia i emocjonalne 84 nerwice pourazowe . W pewnym sensie mona je uwaa za najbardziej "normalne" reakcje ludzi na trudne warunki. Objawy neurastenii rozwijaj si zwykle u osobnika, ktry przez duszy czas poddany by obciajcym i obiektywnie stresowym okolicznociom, takim jak nadmiar pracy o wykluczajcych si wymaganiach, brak odpoczynku, snu i odprenia, skomplikowane zadania do wykonania i gorczkowe tempo ycia. Neurasteni cechuje napicie i drenie mini, nadmierne pocenie si, 85 dolegliwoci sercowe i czstoskurcz, lk wolnopyncy , poczucie przygnbienia, silne ble gowy oraz zmczenie uczucie oglnej saboci i braku energii w poczeniu z nadmiern draliwoci. Na og towarzysz temu zaburzenia seksualne, zwaszcza impotencja, ozibo, rozregulowanie cykl u miesiczkowego i przedwczesny wytrysk. Emocjonalne nerwice pourazowe wystpuj u jednostek, ktre maj za sob wielkich rozmiarw naturalne kataklizmy, masowe katastrofy lub wydarzenia wojenne, albo przeszy inne dowiadczenia stanowice potencjalne zagroenie dla ycia lub caoci ciaa. Naley podkreli, e opisywane zaburzenia nie dotycz adnych fizycznych uszkodze organizmu, a wycznie psychicznego urazu zwizanego z moliwoci ich wystpienia. Niemniej jednak pniejsze nerwice pourazowe, oprcz silnych objaww emocjonalnych na og, obejmuj take okrelone oznaki cielesne, takie jak ble, kurcze, gwatowne dygotanie lub parali. Neurastenia i emocjonalne nerwice pourazowe s blisko spokrewnione pod wzgldem genetycznym. Obydwa zaburzenia stanowi pochodne BPM III w stosunkowo czystej formie, nie przeksztaconej ani nie zabarwionej przez pniejsze urazowe fakty biograficzne. Neurastenia, ktra jest wzgldnie naturaln reakcj na przeduony stres o umiarkowanym poziomie, przejawia zasadnicze cechy trzeciej matrycy perinatalnej w nieco skromniejszej postaci. W porwnaniu z ni ostry kryzys, indukujcy emocjonalne nerwice pourazowe, stanowi na tyle dokadne przyblienie sytuacji przeywanej podczas narodzin, e pokonuje on system mechanizmw obronnych i czy si z dowiadczeniem samej istoty BPM III. Dlatego jeli nawet minie ju bezporednie zagroenie, jednostk nadal bd zaleway jej energie okooporodowe, przed ktrymi dopiero co utracia wszelk moliwo skutecznej obrony. Jest to sytuacja niezwykle kopotliwa, ale moe te stanowi wspania okazj konfrontacji z energiami perinatalnymi. Kocowy rezultat bdzie zalea od tego, w jaki sposb potraktuje si to zaburzenie podczas terapii. Prby psychologicznego lub farmakologicznego stumienia energii okooporodowych wyzwolonych w tym procesie bd cakowicie daremne albo mog spowodowa rozlege zuboenie osobowoci. Metoda leczenia, ktra uwalnia energie okooporodowe, poza tym e jest w stanie pooy kres objawom nerwicy pourazowej, moe prowadzi do procesu gbokiego uzdrowienia i przeobraenia. 86 Najlepszym klasycznym podejciem do omawianych zaburze jest hipnoanaliza lub narkoanaliza , wprowadzajce pacjentw w kontakt z pierwotnym zdarzeniem, ktre zagraao yciu, i pozwalajce

powtrnie ich dowiadczy. Idealne podejcie terapeutyczne powinno jednak siga gbiej, do tkwicych u jej podoa matryc perinatalnych, ktre zostay odsonite przez stan kryzysu. Obserwacja ta posiada szczeglne znaczenie, jeli wzi pod uwag fakt, e dziesitki tysicy weteranw wojny wietnamskiej, cierpicych na przewleke zaburzenia emocjonalne zwizane z wojn, to powany problem dla opieki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych. Podczas cikiego kryzysu nie jest niczym niezwykym, gdy ulegajce mu jednostki trac kontrole nad pcherzem i stolcem. Tak sam waciwo posiada kocowe stadium narodzin, czyli przejcie od BPM III do BPM IV. Ilustruje j kliniczne spostrzeenie, e niegdy podczas porodw nie stosowano lewatyw ani cewnikowania, matka w trakcie rodzenia dziecka zwykle kilkakrotnie oddawaa ka i mocz, a dziecko robio to samo. Nerwicowa utrata panowania nad pcherzem (enurezja) i rzadziej wystpujcy brak panowania nad stolcem (enkoprezja) w kocowym rozrachunku wywodzi si z odruchu oddawania moczu i kau podczas narodzin. U badanych przeywajcych podczas sesji psychodelicznych elementy BPM III i BPM IV, czsto wystpuje obawa o zwieracze i kontrol nad nimi. Oddawanie moczu jest dosy powszechne, gdy podczas terapii bazujcej na dowiadczaniu klient dochodzi do momentu cakowitego poddania si i zatracenia. Mimowolna defekacja, prawdopodobnie z powodu silniejszego tabu kulturowego, jest rzadsza, ale wystpia w kilku sytuacjach. Podobnie jak w przypadku pozostaych zaburze, aeby w istniejcy na poziomie okooporodowym potencja mg przeksztaci si w rzeczywisty problem kliniczny, niezbdne s pniejsze fakty biograficzne okrelonego typu. Materia pochodzcy z odpowiednich ukadw COEX jest w oglnym zarysie zgodny z teori psychoanalizy. To jednak jeszcze nie wszystko, bo z pewnoci najgbsze rdo omawianych zaburze mona widzie w odruchu rozlunienia zwieraczy po ustaniu blu, strachu i duszenia si w chwili przyjcia na wiat, jak te w przywracaniu psychicznego zwizku z takim stanem post-lub prenatalnym, w ktrym nie istniej adne ograniczenia naturalnej, bezwarunkowej wolnoci.

Wstecz / Spis treci / Dalej Dowiadczenie psychozy: choroba czy kryzys transpersonalny? Tak zwane psychozy endogenne, zwaszcza schizofrenia, stanowi jedn z najwikszych zagadek wspczesnej psychiatrii i medycyny. Pomimo wyjtkowego nakadu czasu, energii i fundus zy zagadnienia dotyczce istoty oraz etiologii procesu psychotycznego z powodzeniem opieraj si wysikom caych pokole naukowcw. Teorie psychozy obejmuj wyjtkowo szeroki zakres, poczynajc od interpretacji jednostronnie organicznych, a po czysto psyc hologiczne, a nawet filozoficzne. Wszystkie te pogldy maj swych zwolennikw wrd wietnych, wyrafinowanych i powaanych naukowcw o nieposzlakowanej opinii. Wedug badaczy, ktrzy trzymaj si modelu medycznego, psychozy stanowi tak kracowe zaburzenie prawidowego spostrzegania rzeczywistoci, e trzeba zakada powan patologi narzdw, ktre porednicz w percepcji wiata i interpretacji danych umysowych, a zwaszcza orodkowego ukadu nerwowego. Rzecznicy tego stanowiska twierdz, e przyczyna ps ychoz musi lee w jakich biochemicznych, fizjologicznych, czy wrcz anatomicznych nieprawidowociach mzgu, nabytych lub odziedziczonych. Ewentualna alternatywa sugeruje, e moe tutaj chodzi o patologie innych narzdw i ukadw, ktra zmieniajc biochemi ciaa, porednio wpywa na mzg. Chocia poszukiwanie tego rodzaju przyczyn organicznych byo do tej pory w zasadniczej mierze nieskuteczne, to wszystkie przypadki zwizane z niezwykymi stanami wiadomoci nadal traktuje si jak "choroby", ktrych etiologia zostanie jeszcze kiedy odkryta. Poniewa w naukowych badaniach psychiatrycznych nie udao si dotd wykry waciwych przyczyn powodujcych psychozy, definicja "choroby" bywa w specyficzny sposb odnoszona do wystpowania symptomw, a za wskanik poprawy uwaa si ustpowanie objaww zaburzenia. Psychologiczne teorie psychozy dziel si na trzy wyrane grupy. W sformuowaniach z bieguna przeciwnego ni model medyczny w zasadzie uwaa, si psychozy za trudnoci egzystencjalne albo warianty sposobu istnienia w wiecie. Jako wane przykady podej, ktre bardziej podkrelaj poznanie filozoficzne ni interpretacje w kategoriach medycznej patologii, mona tutaj wymieni 87 fenomenologie, analiz egzystencjaln i analiz Dasein . Przewaajca cze teorii psychologicznych traktuje psychozy jako zaburzenia patologiczne, ktre maj pochodzenie psychiczne, a nie cielesne. Ukierunkowanie tych teorii jest, poza nielicznymi wyjtkami, biograficzne; ich wska orientacja nie pozwala na uwzgldnienie wanych czynnikw psychicznych spoza obszaru urazw z dziecistwa. Niektre z omawianych uj uzupeniaj wewntrzn psychodynamik o czynniki natury spoecznej. Najciekawsz i najbardziej obiecujc grup psychologicznych teorii psychozy jest trzecia z nich. Obejmuje ona koncepcje, ktre w procesie psychotycznym podkrelaj jego dodatni warto. Zgodnie z tym stanowiskiem wiele niezwykych stanw wiadomoci zwyczajowo uznawanych za psychotyczne, a wic znamienne dla powanej choroby umysowej, uwaa si raczej za radykalne prby rozwizania trudnoci. Przy ich prawidowym zrozumieniu i wsparciu moe doj do psychosomatycznego zdrowienia, przeksztacenia osobowoci oraz do rozwoju wiadomoci. Wyranie wic w psychiatrii i psychologii nie ma zgodnoci co do istoty i e tiologii procesu psychotycznego. Wikszo powanych badaczy dy do zaakcentowania niezwykej zoonoci zagadnienia i mylenia o nim w kategoriach "mnogiej etiologii". Pojcie to sugeruje, e zagadnienia psychozy nie mona zredukowa do adnego prostego acucha przyczyn biologicznych, psychicznych ani spoecznych. Brak jednomylnoci rysuje si nawet w zakresie klinicznych kategorii diagnostycznych. Na przykad psychiatrzy amerykascy maj skonno, aby uywa dosy hojnie etykietki schizofrenii, podczas gdy ich europejscy koledzy d do zarezerwowania takiej diagnozy dla specjalnych przypadkw z gbokimi "zaburzeniami centrum" (Kernschizofrenie) . Rwnie pogmatwana jest sytuacja w leczeniu psychoz. Wyjwszy moe zaburzenia maniakalno depresyjne, wobec ktrych istnieje wiksza jednomylno, to caa rnorodno stosowanych metod jest wyrazem rnic w teoretycznych koncepcjach procesu terapeutycznego. Techniki, ktre ze zmiennym powodzeniem wykorzystuje si w tym celu, obejmuj drastyczne metody, poczynajc od wstrzsw i psychochirurgii, przez farmakoterapi, a po zabiegi czysto psychologiczne. Niektre najnowsze metody uzdrawiania oznaczaj otwarty sprzeciw wobec medycznej praktyki leczenia psychoz. Zamiast nastawienia na usunicie objaww i zahamowan ie procesu psychotycznego, terapeuci staraj si stworzy warunki wsparcia i zachci klienta do moliwie penego dowiadczania 88 symptomw . Przy takim stanowisku uzasadnione bdzie nawet uycie metod, ktre pogbiaj i

przyspieszaj cay proces, doprowadzajc go do pomylnego koca, a mianowicie psychodelikw lub gbokiej terapii ukierunkowanej na dowiadczanie. Chciabym w tym miejscu przeanalizowa i poprze ostatnie z wymienionych podej, poniewa zgodnie z moim dowiadczeniem stanowi ono wyjtkowo wan, obiecujc alternatyw w stosunku do zwyczajowego leczenia psychozy. Przekonujce dowody. z kilku niezalenych obszarw bada pokazuj, e pomidzy osobami przeywajcymi niezwyke stany wiadomoci a rutynowo diagnozowanymi jako psychotycy znajduje si pokana podgrupa jednostek, ktre uczestnicz w niezwykym, potencjalnie uzdrawiajcym procesie odkrywania siebie i rozwoju wiadomoci. Jeeli warunki ku temu nie s optymalne co aktualnie stanowi norm w naszej kulturze z jej obecnym poziomem wiedzy psychiatrycznej to wspomniany proces czsto zatrzymuje si na ktrym ze swych burzliwych, trudnych etapw. Psychiatra bd psycholog, ktry zna ten obszar zarwno teoretycznie, jak i z dowiadczenia, bdzie umia wspiera proces zdrowienia i sterowa nim, zamiast beztrosko posugiwa si podejciem hamujcym, ktre w tych przypadkach jest niewaciwe, szkodliwe i przynosi skutek przeciwny do zamierzonego. Nieprzemylane, rutynowe podawanie trankwilizatorw i zastosowanie innych rodkw tumicych jest w stanie zamrozi w potencjalnie dobroczynny proces, zakcajc jego pomylny przebieg. Opisana metoda terapii moe prowadzi do stanw chronicznych i koniecznoci dugofalowego leczenia podtrzymujcego z jego dalszymi, nieodwracalnymi skutkami ubocznymi. Na razie nie wiadomo, jaki odsetek zaburze psychotycznych naley do tej kategorii ani ile jednostek w oglnej populacji uczestniczy w omawianym procesie. Psychiatria, jej pitnujce spoecznie etykietki, przeraajca rzeczywisto szpitali i metody post powania terapeutycznego, nie stwarzaj klimatu, ktry sprzyjaby szczeremu oddwikowi w tej sprawie. Dopki nie wytworzymy atmosfery zrozumienia i wsparcia, bdzie mao prawdopodobne, abymy w takich warunkach uzyskali rzetelne statystyki, ktre odzwierciedlaj, co rzeczywicie dzieje si w populacji. Wyniki anonimowych sonday wskazujce, e 35% Amerykanw w pewnym momencie swojego ycia miao dowiadczenia mistyczne, prezentuj jak mogyby wyglda uczciwsze i bardziej realistyczne statystyki wystpowania niezwykych stanw wiadomoci. Zanim zmieni si oglne nastawienie, niejedna osoba zaangaowana w podobny proces bdzie zwleka z podzieleniem si swymi dowiadczeniami, nawet z najbliszymi krewnymi, z obawy przed uznaniem za jednostk 90 niepoczytaln i przed bezdusznym poddaniem rutynowemu leczeniu psychiatrycznemu. Przedstawi teraz do kwestii psychozy z punktu widzenia stanowiska wyraonego w niniejszej ksice. Pierwszym zagadnieniem, jakie naley tutaj wzi pod uwag, jest problem wspczesnego paradygmatu w nauce. Koncepcja psychozy i sposb jej traktowania s w decydujcy sposb uwarunkowane przez filozofi zachodniej nauki i przez to, e psychiatria powstaa jako dzia medycyny. Wszystkie definicje psychozy podkrelaj niezdolno jednostki do odrnienia subiektywnego przeycia od obiektywnego odbioru wiata, dlatego kluczowym zwrotem w tego typu definicji jest "wierny ogld rzeczywistoci". Oczywiste zatem, e pojcie psychozy zaley w decydujcy sposb od dzisiejszej naukowej wizji wiata. Klasyczna psychiatria, wskutek zwizania si z paradygmatem newtonowsko-kartezjaskim i pomylenia tego modelu ze cisym, obiektywnym i penym opisem rzeczywistoci, zdefiniowaa zdrowie psychiczne jako spostrzeeniow i poznawcz zgodno z mechanistycznym wiatopogldem. Jeeli dowiadczanie wiata przez jednostk wyranie odbiega od tego modelu, bdzie uznane za dowd obejmujcego mzg procesu patologicznego, czyli "choroby". Skoro diagnozowania psychoz nie da si oddzieli od definicji rzeczywistoci, to kiedy zasadnicza zmiana paradygmatu w nauce odmieni wyobraenie na temat natury rzeczy, efekt tego okae si dramatyczny. Medyczny model choroby psychicznej zosta powanie nadwtlony przez obszerny materia dowodowy z zakresu historii i antropologii, ktry ukazuje wzgldno i uwikanie kulturowe istoty Kryteriw zdrowia psychicznego i normalnoci. Ludzkie zachowaa, ktre byy moliwe do przyjcia, normalne lub podane w odimiennych kulturach i w rozmaitych okresach historycznych obejmuj naprawd szeroki zakres. W sporej czci pokrywaj si one z tym, co we wspczesnej psychiatrii okrelono by jako patologi lub znamiona choroby umysowej. A zatem nauki medyczne prbuj ustali szczegow etiologie dla licznych zjawisk, ktre w szerszym kontekcie midzykulturowym wystpuj jako odmiany kondycji ludzkiej lub te tre zbiorowej niewiadomoci. Kazirodztwo, do ktrego czuje odraz wikszo grup etnicznych, uznawano za boskie w tak wysoko rozwinitych cywilizacjach jak u staroytnych Egipcjan i peruwiaskich Inkw. Homoseksualizm, ekshibicjonizm, seks grupowy i prostytucja byway w zupenoci dozwolone w jednych kulturach, a zrytualizowane lub powiecone bogom w innych. Podczas gdy pewne grupy etniczne, na przykad Eskimosi, praktykoway dzielenie si wspmaonkami, a inne zachcay do
89

cakowitej swobody seksualnej, w niektrych kulturach cudzostwo karano mierci. Wycznemu poparciu dla monogamii w niektrych spoeczestwach mona podobnie przeciwstawi spoecznie usankcjonowan poligami lub poliandri w innych. Gdy jedne grupy uwaaj nago za naturaln i posiadaj swobodny stosunek do kontaktw seksualnych oraz czynnoci wydalniczych, drugie okazuj wstrt wobec podstawowych czynnoci i woni fizjologicznych albo zakrywaj cae ciao, w tym twarz. Nawet dzieciobjstwo, morderstwo, samobjstwo, ofiara z ludzi bd ofiarowanie siebie, okaleczanie i samookaleczanie oraz kanibalizm byway w pewnych kulturach cakowicie dopuszczalne, a w innych uwicone i zrytualizowane. Liczne z tak zwanych kulturowo zalenych zespow psychiatrycznych do niezwykych i egzotycznych sposobw przeywania i zachowania si, ktre wybirczo pojawiaj si w pewnych grupach etnicznych z trudem udaje si zinterpretowa jako choroby w sensie medycznym. Skoro kade takie skrajne zjawisko psychologiczne moe stanowi norm w okrelonej kulturze lub w pewnych momentach historii, to uporczywe poszukiwanie dla niego przyczyny medycznej wyraa nie tyle dobrze ugruntowany, naukowy pogld, ile raczej uprzedzenie kulturowe. Szerok ie i znacznie bardziej obiecujce moliwoci ni model medyczny stwarza jungowska koncepcja istnienia rozlicznych wariantw niewiadomoci zbiorowej. Interesujca moe okaza si tutaj uwaga, e nawet zmiany ducha czasu (Zeitgeist) i mody mog niekiedy sprowadzi takie odchylenia od dotychczasowej normy, jakie u pojedynczych osb w minionym kontekcie wystarczay do zdiagnozowania choroby psychicznej. To, co naley uzna za zdrowe, normalne lub racjonalnie uzasadnione, zaley w decydujcy sposb od okolicznoci i kulturowego lub historycznego ta. Wedle norm zachodniej psychiatrii 91 przeycia i zachowanie szamanw, indyjskich jogw lub sadhw oraz poszukiwaczy duchowych z innych kultur w zupenoci wystarcza do zdiagnozowania psychozy. Analogicznie wschodni mdrzec z Indii uwaaby za objawy kompletnego szalestwa te same nienasycone ambicje, bezrozumne denia kompensacyjne, zauroczenie technik, wspczesny wycig zbroje, wzajemnie wyniszczajce wojny lub rewolucje i zamieszki, ktre zaczynaj stanowi norm na Zachodzie. Podobnie te nasza mania liniowego postpu i "nieograniczonego wzrostu", lekcewaenie kosmicznych cykli, zanieczyszczanie tak ywotnych zasobw jak woda, gleba i powietrze oraz przeksztacenie tysicy kilometrw kwadratowych ldu w beton i asfalt, co wida w miejscach takich jak Los Angeles, Tokio lub Sao Paulo, zostaoby uznane za zupenie niezrozumiae i grone masowe szalestwo przez rdzennego Amerykanina lub indiaskiego szamana z Meksyku. Tymczasem nauki, ktrych udziela historia i antropologia, mwi o czym wicej ni tylko wzgldno dowiadczenia, wygldu i zachowania. Niektre zjawiska, w oczach zachodnich psychiatrw symptomatyczne dla choroby umysowej, w kulturach nie zachodnich lub staroytnych, ilekro wystpuj spontanicznie, traktowane s jako uzdrawiajce i przeobraajce. Gbokie poszanowanie dla tego rodzaju dowiadcze i zachowa we wspomnianych kulturach wyraa si w tym, e powicay one wiele czasu i wysiku na rozwiniecie technik ich wzbudzania. Stosowane w tym celu procedury zmieniajce wiadomo obejmuj zakres od tak prostych metod, jak post, pozbawienie snu, odizolowanie spoeczne i zmysowe (przebywanie w wysokich grach, jaskiniach lub na pustyni) oraz wymuszone ograniczenie zaopatrzenia w tlen lub inne zabieg i na oddechu a po substancje psychodeliczne. Pewne tradycje duchowe wyksztaciy w tym celu wyszukane metody z 92 93 94 udziaem wejcia wzrokowego , technik dwikowych , bodcw kinestetycznych lub wicze umysu. Te jednostki, ktre pomylnie zintegroway swoje wewntrzne dowiadczenia, zyskuj dogbne zrozumienie obszarw wasnej psychiki. Takie osoby s rwnie zdolne do przekazywania tej wiedzy innym i poprowadzenia ich swoj ciek. W wielu kulturach Azji, Australii, Polinezji, Europy i obu 95 Ameryk byo to zwyczajow funkcj szamanw . Gwatowne przeycia inicjacyjne u szamanw, ktre obejmuj potne sceny mierci i odrodzenia, interpretowane s przez zachodnich psychiatrw i antropologw jako oznaki choroby psychicznej. Okrelane zwykle jako "choroba szamaska", omawiane bywaj w zwizku ze schizofreni, histeri lub padaczk. Powyszy fakt jest ilustracj typowego uprzedzenia mechanistycznej nauki Zachodu i stanowi osd wartoci wyranie zaleny od kultury, nie za obiektywne stanowisko naukowe. Kultury, ktre uznaj szamanw i okazuj im szacunek, nie stosuj tytuu szamana do absolutnie kadej jednostki o dziwacznym i niezrozumiaym zachowaniu, jak chcieliby wierzy zachodni erudyci. Bardzo wyranie odrnia si szamanw od osb, ktre s chore lub n iepoczytalne. Prawdziwi szamani przeszli potne, niezwyke dowiadczenia i zdoali zintegrowa je w twrczy, efektywny sposb. Musz oni umie radzi sobie z codzienn rzeczywistoci tak samo, a nawet lepiej, ni ich plemienni towarzysze. Przy tym posiadaj jeszcze dostp do przeywania innych poziomw i sfer rzeczywistoci

oraz potrafi w celach leczniczych i przeobraajcych uatwi wystpienie niezwykych stanw wiadomoci u innych. Odznaczaj si wic wyszym zdrowiem psychicznym", nie za nieprzystosowaniem czy szalestwem. Nieprawdziwy jest wic sd, e kade dziwaczne i 96 niezrozumiae zachowanie uchodzioby wrd niewyksztaconych tubylcw za wite . W wielu tradycjach staroytnych oraz plemiennych powstay rozbudowane mapy niezwykych stanw wiadomoci, posiadajce nieocenion warto dla tych, ktrzy staj przed trudnymi etapami swojej wasnej wewntrznej podry. Staroytne ksigi umarych, tradycyjne ksigi hinduistyczne, buddyjskie, taoistyczne i sufickie, pisma mistykw chrzecijaskich albo teksty kabalistyczne i alchemiczne to zaledwie kilka przykadw tego typu. W pismach tych przeycia, ktre komu nieprzygotowanemu i niewtajemniczonemu mog wydawa si niezrozumiae czy dziwaczne, traktowane s przez mistrzw danej sztuki jako moliwe do przewidzenia, prawidowe etapy przeobraajcego procesu. Otwarci intelektualnie badacze, ktrzy zechc zapozna si z uzdrowicielskim potencjaem owych stanw, odkryj ku wielkiemu zaskoczeniu, e znacznie przekracza on wszelkie rodki terapeutyczne dostpne w klasycznej psychiatrii. Wiele kultur wiata zupenie niezalenie od siebie wyksztacio metody wspomagania takich dowiadcze bd ich wywoywania. Techniki te stosuje si regularnie podczas caego rytw przejcia, w rytuaach uzdrawiania, obrzdach ekstatycznych sekt oraz misteriach odrodzenia w mierci. Poniewa rytualne praktyki niezachodnich kultur mog si wydawa zbyt egzotyczne, aby miay przystawa do warunkw Zachodu, potrafimy wskaza wane przykady ze staroytnej Grecji, ktr zwyczajowo uwaa si za kolebk zachodniej cywilizacji. Powicone bogom misteria odrodzenia przez mier rozkwitay w wielu rnych formach w Grecji i krajach ssiadujcych. Wrd najlepiej znanych znajdoway si misteria eleuzyskie i orfickie, bachanalia, czyli ryty dionizyjskie, obrzdy ku czci Attisa i Adonisa oraz samotrackie rytuay korybantw. W istocie rzeczy obydwaj geniusze greckiej filozofii, ktrych zachodnia cywilizacja darzy ogromnym powaaniem, pozostawili wiadectwo uzdrawiajcej mocy misteriw. Platon, ktry jakoby sam by wtajemniczonym w wersji eleuzyskiej, poda szczegowy opis tego rytualnego przeycia w dialogu 97 98 Fajdros , w ktrym omawia rne rodzaje szalestwa. Jako przykadem szau mistycznego , czyli 99 rytualnego, posuy si rytami korybantw , podczas ktrych dzikie orgiastyczne tace przy dwiku fletw i bbnw koczyy si wybuchowym paroksyzmem. Platon uwaa acuch intensywnej aktywnoci i skrajnych emocji z nastpujcym pniej odblokowaniem za potne, oczyszczajce 100 przeycie, ktre posiada nadzwyczajne moliwoci terapeutyczne . Inny wielki grecki filozof, ucze Platona, Arystoteles take uwaa misteria za pene mocy wydarzenia rytualne, ktre posiadaj zdolno uzdrawiania zaburze emocjonalnych. By on przekonany, e dziki uyciu wina, afrodyzjakw i muzyki wtajemniczeni przeywaj niezwyke pobudzenie namitnoci z pniejszym oczyszczeniem. Byo to pierwsze otwarte stwierdzenie, e pene przeycie i uwolnienie wypartych emocji stanowi skuteczny mechanizm w leczeniu chorob y psychicznej. W zgodzie z podstawow tez orfikw, Arystoteles zakada, e chaos i szalestwo misteriw? ostatecznie prowadz do adu. Przedstawion tutaj koncepcje psychozy popieraj rwnie wane spostrzeenia klasycznej psychiatrii. Od dziesitek lat wiadomo, e pacjenci psychiatryczni mog niekiedy wydoby si z ostrych epizodw na wyszym poziomie zintegrowania i funkcjonowania ni przed wybuchem 102 choroby . Zauwaono, e ten pozytywny rezultat jest szczeglnie prawdopodobny, kiedy tre przeycia psychotycznego obejmuje elementy mierci i odrodzenia lub zniszczenia i ponownego stworzenia wiata. Dzisiejsza rutynowa praktyka nieprzemylanego tumienia objaww psychozy lekami znajduje si w dziwnej sprzecznoci z dawnym klinicznym spostrzeeniem, e bu rzliwe stany psychotyczne 103 posiadaj znacznie lepsze rokowanie od takich, ktre rozwijaj si powoli. Kilka kontrolowanych bada psychofarmakologicznych wykazao, e w pewnych podgrupach pacjentw psychotycznych wystpi wyszy wskanik wyzdrowienia kiedy leczono ich przy pomocy nieaktywnej substancji 104 (placebo), ni wtedy gdy otrzymywali oni trankwilizatory . Potwierdza to kontrolowane dowiadczenie w Szpitalu Stanowym Agnew w San Jose w Kalifornii, przeprowadzone przez Maurice'a Rappaporta, 105 Juliana Silvermana i Johna Perry'ego . W kilku innych badaniach nie wykryto adnych znaczcych rnic midzy pacjentami psychotycznymi, ktrych leczono rodkami uspokajajcymi, a tymi, ktrzy 106 otrzymywali placebo . Oglnie wydaje si, e pacjenci z objawami paranoidalnymi, przejawiajcy przede wszystkim mechanizm projekcji, radz sobie lepiej, jeli otrzymuj rodki farmakologiczne, podczas gdy ci, ktrzy przeywaj proces wewntrz, maj wiksze szans bez podawania lekw.
101

Istniej odmienne eksperymenty terapeutyczne, podczas ktrych pacjenci nie otrzymywali adnych rodkw uspokajajcych i zachcano ich do przeywania procesu psychotycznego. Przykadami s: 107 program R. D. Lainga w Wielkiej Brytanii i "Diabasis" Johna Perry'ego w San Francisco . Jeszcze bardziej niezwykym i radykalnym podejciem do procesu psychotycznego jest oddanie klientowi do dyspozycji nowej wiedzy, wsparcia i zachty oraz wykorzystanie sesji psychodelicznych (lub niefarmakologicznych metod ukierunkowanych na dowiadczanie) do przypieszenia p rocesu i doprowadzenia go do pomylnego koca. W trakcie obszernych bada nad psychoterapi z zastosowaniem LSD, prowadzonych w Instytucie Bada Psychiatrycznych w Pradze, zaobserwowaem u kil-KU objawowo psychotycznych osb nag popraw, ktra znacznie Przekraczaa wszystko, co udaje si osign przy uyciu zwyczajowego, tumicego leczenia farmakologicznego. Zmiany u tych pacjentw obejmoway nie tylko zanik objaww, ale take gbok i znaczc przebudowe ich osobowoci. Skrcone yciorysy wspomnianych osb i historie ich leczenia 108 zostay przeze mnie opublikowane . Analogiczne wyniki przedstawili Kenneth Godfrey i Harold 109 Voth , ktrzy wykorzystywali psychoterapie wykorzystujc LSD w leczeniu pacjentw psychotycznych w Veteran's Administration Hospital w Topeka w stanie Kansas. Posugiwanie si tego rodzaju metodami terapii wymaga stworzenia zupenie nowej koncepcji psychozy, poniewa nie maj one najmniejszego sensu na gruncie istniejcych teorii, niezalenie czy to o nastawieniu organicznym, czy psychologicznym wyjwszy psychologie analityczn Junga. Klasyczna psychiatria proponuje dwie gwne moliwoci traktowania psychoz, z ktrych adna nie jest szczeglnie przekonujca ani te zadowalajca. Jej biomedycznie ukierunkowani specjalici odsuwaj wszystkie przeycia i zachowania, ktrych nie moe wyjani mechanistyczny paradygmat w sfer tego, co dziwaczne i chore. Przypisuj je pewnym patologicznym procesom zachodzcym w organizmie, jak dotd nieznanym, i przy uyciu wszelkich dostpnych rodkw usiuj je zahamowa. Psychiatrzy i psycholodzy, ktrzy podpisuj si pod psychogennymi teoriami psychozy, s na og ograniczeni przez koncepcyjne jarzmo mechanistycznej nauki i reprezentuj wsk orientacj biograficzn. Maj oni do dyspozycji wyjanienia, sprowadzajce problem psychozy do regresji we wczesne dziecistwo, i praktykuj techniki terapeutyczne, ktre bazuj wycznie na interpretowaniu i zabiegach zwizanych ze sfer yciorysu. Zgodnie z zaprezentowanym tutaj nowym modelem, matryce czynnociowe, ktre s istotne podczas epizodw psychotycznych, stanowi wewntrzn, integraln cz osobowoci czowieka. Te same matryce perinatalne i transpersonalne, ktre uczestnicz w zaamaniach psychotycznych, mog w pewnych warunkach poredniczy w procesie przeobraenia duchowego i ewolucji wiadomoci. Kwesti decydujc dla koncepcji psychozy jest wic okrelenie czynnikw, ktre rni proces psychotyczny od mistycznego. Badania zgodne z modelem opisanym w niniejszej ksice powinny koncentrowa si na dwch wanych sprawach, ktre mog posiada wielkie znaczenie teoretyczne i praktyczne dla rozumienia psychoz. Pierwsz jest zagadnienie mechanizmw wyzwalajcych, ktre umoliwiaj rozmaitym niewiadomym treciom przeniknicie do wiadomej uwagi. Wydaje si istotne, aby wyjani, dlaczego niektrzy ludzie konfrontuj si z okooporodowymi i pozaosobowymi pierwiastkami swojej psychiki tylko wtedy, gdy przyjm rodek psychodeliczny lub posu si jak niefarmakologiczn metod emocjonaln, podczas gdy inni s dosownie bombardowani przez te gboko niewiadome 110 treci w warunkach codziennego ycia . Stanowi to jednak zaledwie pierwsz cz problemu. Druga sprawa, ktra zapewne jest jeszcze waniejsza, to zagadnienie postawy jednostki wobec treci tych dowiadcze, jej osobisty styl radzenia sobie z nimi i umiejtno ich zintegrowania. Mona to atwo pokaza na przykadzie sesji z uyciem LSD, gdzie sposb wywoania przeycia jest znormalizowany i dobrze znany, a jednak jego styl moe by albo mistyczny, albo psychotyczny. Tak tutaj, jak i podczas spontanicznych epizodw niezwykych dowiadcze, zdolno jednostki do zatrzymania procesu wewntrz, "posiadania" go jako wydarzenia dziejcego si w psychice i odbycia go tam, bez przedwczesnego wnoszenia w yc ie, wyranie czy si z postaw mistyczn i wskazuje na zasadnicze zdrowie psychiczne. Eksterioryzacja procesu, niefrasobliwe wprowadzanie go w czyn i nadmierne posugiwanie si mechanizmem projekcji, to cechy psychotycznego stylu konfrontacji z wasn psychik. Reakcje psychotyczne stanowiyby zatem graniczne przemieszanie si wewntrznego wiata z oglnie przyjt rzeczywistoci. Odrnia je to wyranie zarwno od mistycznych, jak i szamaskich stanw wiadomoci, w ktrych taki podzia pozostaje zachowany. Oczywicie wybr midzy drog mistyczn bd psychotyczn to nie tylko wyra/ wewntrznych czynnikw osobowociowych, gdy moe on take istotnie zalee od warunkw zewntrznych, w jakich jednostka przeywa gwatowne starcie z wasn niewiadomoci.

Badania psychiatryczne dowodz, e proces psychotyczny to zjawisko o wyjtkowej zoonoci, stanowice efekt czynnikw, ktre dziaaj na rnych poziomach. Wnikliwe analizy ujawniy istotne zmienne zwizane ze skadnikami konstytucjonalnymi i genetycznymi, histori rozwoju jednostki, zmianami hormonalnymi i biochemicznymi, wyzwalajcymi czynnikami sytuacyjnymi, wpywami 111 rodowiskowymi i spoecznymi a nawet uwarunkowaniami kosmobiologii . Niemniej jednak koncepcja matryc perinatalnych i transpersonalnych pozostaje nadal niezbdna w celu zrozumienia psychozy, poniewa aden z powyszych czynnikw nie jest w stanie uzasadni charakteru, treci i dynamiki zjawisk psychotycznych. Czynniki te mona co najwyej traktowa jako stany aktywujce matryce perinatalne i transpersonalne lub osabiajce mechanizmy obronne, ktre w normalnych warunkach zapobiegaj ich ujawnieniu si. Wiele skdind dziwnych i niezrozumiaych cech reakcji psychotycznych wykazuje si nieoczekiwanie gbok logicznoci przey, kiedy rozpatrujemy je na gruncie wzorcw okooporodowych lub transpersonalnych. Omwiem ju konkretne zwizki matryc perinatalnych z faktami jakie dotycz depresji, zaburze maniakalno-depresyjnych i samobjstw: depresje z zahamowaniem genetycznie odnosz si do BPM II, depresje z pobudzeniem do BPM III, a epizody maniakalne do niepenego przejcia od BPM III do BPM IV. Podobnie te obie kategorie myli lub de samobjczych oraz osobistego wyboru konkretnej metody samobjstwa wykazuj gboki sens, jeli zostaj wyjanione na podou dynamiki okooporodowej. Kady spord tych wymienionych stanw moe osign takie natenie i ciar, e upowania to do uznania go za psychotyczny. 112 Przejcie od gbokiej depresji do psychozy depresyjnej jest pynne. Ta ostatnia moe wyraa tre BPM II w jej czystej postaci, cznie ze zudzeniami pieka, diabw i diabelskich tortur. Podobnie czsto rozmiary psychotyczne osiga mania. Jednak prawdziw zagadk dla teorii i praktyki psychiatrycznej stanowi rnorodna grupa jaskrawych stanw psychotycznych, ktre okrela si jako schizofrenie. Jest to do niejednolita kategoria, ktrej wsplnym mianownikiem moe by nasza podstawowa niewiedza na temat charakteru i etiologii zaliczanych do niej zaburze psychicznych. Zrozumiae, i dla niektrych postaci tego zaburzenia pewnego dnia bdziemy potrafili prawdopodobnie ustali jasn etiologi i patologie organiczn. Zdarzao si tak ju w przeszoci, gdy niektrzy pacjenci uwaani za schizofrenikw 113 zostali przesunici do nowych kategorii diagnostycznych poraenia postpujcego lub padaczki skroniowej i z powodzeniem leczeni. Std te nie naley traktowa poniszych stwierdze jako pochopnych uoglnie na temat schizofrenii, ale jako pewne wskazwki przy interpretacji wielu zaburze, jakie obecnie wcza si do tej jednostki diagnostycznej. W zwizku z tym, e urazy psychiczne w yciu jednostki toruj dostp do dowiadcze matryc perinatalnych i transpersonalnych, w symptomatyce schizofrenii daje si wykry wyrany akcent biograficzny. Jednak obecno elementw niedwuznacznie wskazujcych pocztkowe etapy rozwoju psychicznego nie oznacza, e schizofreni mona w caoci tumaczy jako regresj w dziecistwo. Wiele cech objaww schizofrenicznych mona sensownie i logicznie odnie do dynamiki rozmaitych matryc perinatalnych, a zatem do poszczeglnych faz procesu porodowego. O ile w przypadku nerwicy skadniki matryc perinatalnych wystpuj w formie umiarkowanej, zabarwione przez urazowe zdarzenia postnatalne, to podczas psychozy dowiadcza si ich w czystej, niczym nie zagodzonej postaci. Ponisze omwienie opiera si na klinicznych danych z psychoterapii z zastosowaniem LSD. W tym przypadku rne typy zaburze schizofrenoidalnych mog wystpi nie tylko na tle procesu odrodzenia przez mier w trakcie seansu psychodelicznego, ale niekiedy utrzymuj si rwnie w okresach posesyjnych, po niedostatecznie domknitych i zintegrowanych sesjach, ktre dotyczyy elementw okooporodowych. Pocztkowe fazy BPM II stanowiyby gbokie podoe dla niezrnicowanego leku i uoglnionego 114 przeraenia, jakimi charakteryzuje si paranoja . Odpowiadajcym temu faktem biologicznym jest sam pocztek porodu, komunikowany najpierw przez sygnay chemiczne i przemiany zachodzce w organizmie matki oraz dziecka, a nastpnie przez mechaniczne skurcze macicy. Wewntrz-maciczny wszechwiat podu, ktry by jego siedzib przez dziewi miesicy ciy, nieoczekiwanie przestaje stanowi bezpieczne schronienie i okazuje si wrogi. Charakter rzeczonej napaci jest naj pierw wycznie chemiczny z powodu rozproszonego i podstpnego charakteru szkodliwych wpyww i z powodu wasnych ogranicze poznawczych pd nie jest w stanie zrozumie co si dzieje. Podobny stan, przeywany ponownie przez dorosego, ktremu brak psychicznego wgldu w jego natur, podlega na og projekcji i interpretacji na gruncie biecych faktw z ycia podmiotu. Najwaniejszym skadnikiem tego dowiadczenia jest silny lk z poczuciem zdradzieckiego cho niewyrafinowanego zastraszania i niezrnicowanego, totalnego zagroenia. Badani, o ktrych mowa, prbuj tumaczy te alarmujce uczucia jako skutki szkodliwego promieniowania, trujcych gazw,

trucizn chemicznych, zoliwych dziaa ze strony czonkw tajnych organizacji, atakowania przez wrogich im czarnych magw, intryg przeciwnikw politycznych lub inwazji obcych energii pochodzcych od istot pozaziemskich. Inne obserwowane dowiadczenia obejmuj wciganie przez gigantyczny wir, poykanie przez mitycznego potwora lub zejcie do wiata podziemi, gdzie jest si atakowanym przez chroniczne stwory lub poddawanym piekielnym prbom i zasadzkom przez demoniczne istoty. BPM II w swojej w peni wyksztaconej postaci wzbogaca symptomatyk schizofrenii o wtki nieludzkich kani w wymylnych urzdzeniach, atmosfer wiekuistego potpienia, nie koczce si cierpienie w piekle i inne typy sytuacji bez wyjcia. Szczegowe badania we wczesnej literaturze psychoanalitycznej wykazay, e machin oddziaujc na schizofrenika stanowi ciao matki. W tym 115 kontekcie interesujce jest zwaszcza opracowanie Victora Tauska , jakkolwiek nie udao mu si dostrzec, e zagraajcy organizm matczyny to nie tyle matka z wczesnego dziecistwa, co raczej matka rodzca. Tutaj zalicza si rwnie bezsensowny, dziwaczny wiat istot z kartonu i martwych robotw oraz groteskowy klimat osobliwego, niewiarygodnego spektaklu. Fenomenologia BPM III dodaje do klinicznego obrazu schizofrenii ca gam przey, ktre s typowe dla wszystkich aspektw tej matrycy czynnociowej. Aspekt tytaniczny reprezentuj odczucia skrajnego napicia, przepyww i wyadowa potnej energii oraz wizje bitew i wojen. Element wojny moe si odnosi do zdarze w wiecie zjawisk lub dotyczy wtkw archetypowych w ogromnej skali: aniow walczcych z diabami, bohaterw i herosw rzucajcych wyzywanie bogom, czy te walk mitycznych potworw. Pierwiastki agresji i sadomasochizmu z BPM III tumacz nieoczekiwan gwatowno, jaka czasem pojawia si u pacjentw schizofrenicznych, ich samookaleczenia, morderstwa i krwawe samobjstwa, jak rwnie wyobraenia i przeycia, ktre obejmuj wszelkiego rodzaju okruciestwo. Spotykane u pacjentw psychotycznych niezwyke wypaczenia pciowoci i perwersyjne zainteresowania w specyficzny sposb nawizuj do seksualnego aspektu trzeciej matrycy perinatalnej, jak to zostao szczegowo opisane ju wczeniej. I wreszcie zainteresowanie kaem lub inn materi biologiczn, koprofilia i koprofagia, magiczna moc przypisywana wydalinom, rytualne zabiegi na organicznych substancjach poch odzcych z ciaa, zatrzymanie moczu i kau bd odmowa panowania nad zwieraczami, wyranie zdradzaj udzia skatologicznej strony BPM III. Z kolei przejcie miedzy BPM III a BPM IV dokada do bogatej fenomenologii schizofrenii apokaliptyczne wizje zniszczenia wiata i wasnej zagady, sceny sdu nad zmarymi lub Sdu Ostatecznego, przeycia ponownych narodzin i powtrnego stworzenia wiata, utosamianie si z Chrystusem lub innymi boskimi osobami, ktre symbolizuj mier i zmartwychwstanie, odczuwanie wielkoci i posannictwa, elementy objawienia si bstwa, wizje aniow i nieba oraz poczucie odkupienia i zostania zbawionym. Udzia tego aspektu dynamiki okooporodowej moe rwnie uzupenia symptomatyke schizofrenii o pierwiastek maniakalny, stwarzajc obraz kliniczny, ktry stanowi poczenie psychozy schizofrenicznej z zaburzeniami maniakalno -depresyjnymi. Nie mona jednak w peni zrozumie penego zakresu symptomatyki schizofrenii bez uwzgldnienia elementw BPM I i bogactwa dowiadcze pozaosobowych. Skadniki pierwszej matrycy perinatalnej reprezentowane s tutaj zarwno w swoim dodatnim, jak te ujemnym aspekcie. Wielu pacjentw psychotycznych dowiadcza epizodw ekstatycznego zjednoczenia si z wszechwiatem i Bogiem, czasem w cisym zwizku z odczuciami symbiotycznej cznoci z organizmem matki na etapie dobroczynnego ona lub dobrej piersi. Podobne przeycia relacjonuj mistycy, wici i nauczyciele religijni wszystkich czasw. To naturalnie wywouje pytanie o stosunek psychozy do mistycyzmu, o podobiestwa i rnice miedzy nimi. Dowiadczenie jednoci z bstwem, ktre jest dobrze dopenione i zintegrowane, obejmuje poczucie gbokiego spokoju, wyciszenia i ukojenia. Jednostka dostrzega, e jej boskie pochodzenie nie jest ani wyjtkowe, ani prywatne, tylko stosuje si do kadego. Dla niej jest pewne, e niezliczeni ludzie w przeszoci, a nawet w teraniejszoci, odkryli ju te prawd o sobie, a inni dysponuj tak moliwoci i w przyszoci uzyskaj podobny wgld. To poczenie wielkoci z bezgraniczn pokor, a zarazem brak ostentacji lub obnoszenia si z nimi, cechowaoby mistyczny sposb podejcia do tego typu dowiadcze. Pacjenci schizofreniczni d, z drugiej strony, do tumaczenia swojego przeycia cznoci z bstwem na gruncie wasnej wyjtkowoci i szczeglnej roli w oglnym porzdku rzeczy. Oceniaj oni wag uzyskanych wgldw pod ktem utosamienia ich z wasn, powszedni osobowoci lub 116 egociaem , ktrego wcale si nie wyrzekli. Na skutek tego pisz listy do prezydentw i innych urzdnikw pastwowych, usiujc jak wiat dugi i szeroki przekonywa o swoim boskim pochodzeniu, domagaj si, aby uznawano ich za prorokw i stosuj najrozmaitsze rodki, chcc

pokona swoich rzeczywistych lub wyimaginowanych wrogw i oponentw. Uznanie stanw mistycznego zjednoczenia i wyzwolenia duchowego za identyczne ze stanem niezrnicowanej wiadomoci, jakiego dowiadcza dziecko w okresie ycia zarodkowego lub postnatalnego symbiotycznego wspycia z organizmem matki, byoby rzecz jasna bezsensown ym, nadmiernym uproszczeniem i bdem redukcjonizmu. Opisan regresj przeywa wszake jednostka, ktra podlegaa skomplikowanemu rozwojowi przez liczne fazy ewolucji wiadomoci i w cigu wielu lat ycia, jakie upyny od pierwszych wydarze z dziecistwa, dojrzaa ona fizycznie, emocjonalnie i intelektualnie. Poza tym mistyk w ekstatycznym uniesieniu wyranie zatrca o wymiary prawdziwie transcendentne i archetypowe, ktre wznosz si ponad biologi. Pomimo to stany mistyczne nie zawsze daj si tak wyranie odrni od psychotycznych ani nie s od siebie a tak odlege, jak to 117 sugeruje Ken Wilber , kiedy omawia stan preegoiczny w opozycji do transegoicznego. Dane kliniczne przekonujco dowodz, e pewien typ stanw mistycznego zjednoczenia jest gboko zwizany z dodatni stron BPM I. Jednostka, ktra dowiadcza cznoci z okresem nie zaburzonego ycia podowego, moe posiada uatwiony dostp do Przeycia uniwersalnej jednoci, cho w adnym razie nie oznacza to tosamoci obydwu wymienionych stanw. Analogicznie wydaje si, e istnieje sprecyzowany zwizek miedzy schizofrenicznymi wypaczeniami duchowoci i odbioru wiata a zaburzeniami ycia podowego, jakie wynikay z chorb matki w okresie ciy, jej stanw lkowych i chronicznego stresu emocjonalnego, wpyww toksycznych i mechanicznych oraz z nieudanych bd tylko zamierzonych sztucznych poronie. Powane zagroenie ycia podu nosi wyranie podobiestwo do pocztku porodu, ktry stanowi ostateczne i nieodwracalne zniszczenie jego stanu prenatalne go. Kryzysy podowe s wiec przeywane w sposb, ktry przypomina pierwszy etap BPM II wie si to z poczuciem totalnego zagroenia, uoglnieniem odczu paranoicznych, dziwnymi doznaniami cielesnymi i spostrzeganiem zdradliwych, toksycznych wpyww. Towarzyszce tej reakcji archetypowe wizje przybieraj posta demonw lub innych si metafizycznego za z rnych kultur. Pocztkowa, symbiotyczna czno z matk rwnie stanowiaby rdo przey psychotycznych, w ktrych jednostka nie dostrzega rnicy miedzy sob a innymi ludmi oraz rnymi ich; cechami, a nawet skadnikami wiata przyrody. Moe to u niej wy woa wraenie, e znajduje si pod dziaaniem telepatii, albo najrniejszych urzdze z dziedziny fantastyki naukowej, albo nasyania cudzych myli. Takie osoby mog te sdzi, e odczytuj myli i uczucia innych ludzi i tkwi w przekonaniu, e nie s w stanie; ukry wasnych myli, ktre s dostpne dla innych ludzi czy wrcz rozgaszane na 118 cay wiat. Urojenia yczeniowe i pierwiastki niekontrolowanego nienia na jawie oraz autystyczne mylenie mona potraktowa jako prb przywrcenia pocztkowego, nie zaburzonego stanu prenatalnego. Tak samo bdzie w przypadku pewnych postaci osupienia katatonicznego u pacjentw, ktrzy caymi godzinami albo dniami pozostaj w pozycji podowej, wykazujc si cakowit obojtnoci wobec przyjmowania pokarmu oraz nietrzymaniem zwieraczy pcherza i jelit. Badani, ktrzy podczas sesji psychodelicznych przeywaj chwile cikich zagroe podowych, czsto opisuj lub przejawiaj zaburzenia spostrzegania i mylenia, noszce bliskie podobiestwo do tych, jakie wystpuj u pacjentw schizofrenicznych. Osoby poddane dziaaniu LSD, ktrych krewni 119 lub znajomi cierpieli na schizofreni albo zesp paranoidalny , mog w tym momencie dowiadczy penego utosamienia si z ich przeyciami i wyksztaci gbokie, intuicyjne zrozumienie dla ich trudnoci. Liczni psychiatrzy i psycholodzy, ktrzy wzili udzia w psychodelicznym programie szkoleniowym dla specjalistw, podawali, e w czasie okooporodowych sesji tego rodzaju cigle wspominali, a waciwie wizualizowali, swoich psychotycznych pacjentw i byli w stanie uzyska wartociowe wgldy w ich wiat. Podobne obserwacje sugeruj, e oywanie niezaburzonych dowiadcze prenatalnych wie si cile z pewnymi typami stanw mistycznych i religijnych, natomiast chwile podowych kryzysw wykazuj zwizek z przeyciami schizofrenikw i zaburzeniami paranoidalnymi. Stwierdzenie takie wyranie odnosi si do istnienia z pozoru do kruchej granicy midzy psychoz a procesem przeobraenia duchowego. Podczas sesji psychodelicznych stan jawnie psychotyczny moe przeksztaci si w przeycie mistycznego objawienia. Jednostki zaangaowane w duchowe poszukiwania i praktyki niekiedy konfrontuj si w swym wntrzu z obszarami psychozy, podczas gdy pacjenci schizofreniczni czsto nawiedzaj mistyczne sfery dowiadczenia. Problemem wielkiej wagi, zarwno w przypadku stanw mistycznych, jak i psychozy, jest pojawianie si przeycia ekstazy oraz jego zwizek z psychopatologi i z dynamik niewiadomych matryc. Dane uzyskane z terapii psychodelicznej wskazuj, e istnieje cay szereg stanw ekstatycznych, ktre znacznie si od siebie r-ni, nie tylko w intensywnoci skadnika

emocjonalnego, ale i pod wzgldem swej istoty oraz poziomu psychiki, z ktrego si wywodz. Stany ekstatyczne, jakie towarzysz poziomowi biograficznemu, zwykle s znacznie sabsze i mniej istotne od tych, ktre pochodz ze sfery okooporodowej i pozaosobowej. Zazwyczaj posiadaj zwizek z dodatnimi ukadami COEX, odbijajc historie cielesnego i psychicznego zaspokojenia jednostki. Najgbszym biograficznym rdem omawianego uczucia ekstazy s przeycia pierwotnej, symbiotycznej cznoci z organizmem matki w okresie karmienia piersi. Wywouj one poczucie cakowitego spenienia potrzeb organizmu i zadbania emocjonalnego, i chocia posiadaj bardzo wyrany akcent biologiczny, to na og cz si z gbokim odczuwaniem wymiaru numinotycznego. Znacznie waniejszym rdem dowiadcze ekstatycznych jest okooporodowy poziom niewiadomoci. Obserwacje zjawisk zachodzcych podczas odradzania si przez mier w trakcie gbokiej pracy opartej na przeyciu stwarzaj okazj dokonania wyjtkowych wgldw w psychologi i patologi ekstazy. W niniejszym rozdziale opisano wyej dwa odrbne typy samobjstwa i ich zwizki z dynamik perinataln. Podobnie mona wyrni te trzy typy ekstazy wywodzcej si z poziomu okooporodowego jak rwnie wykaza ich specyficzn zaleno od podstawowyc h matryc perinatalnych. Pierwszy rodzaj ekstazy mona nazwa oceaniczn lub apollisk. Charakteryzuje j wyjtkowy spokj, wyciszenie, pogoda i promienna rado. Dana jednostka jest zazwyczaj nieruchoma lub przejawia powolne, pynne ruchy. Dowiadcza bogiego, wolnego od napicia stanu, utraty granic ego i absolutnego poczucia, e stanowi jedno z przyrod, kosmicznym porzdkiem i z Bogiem. Charakterystyczne dla tego stanu jest gbokie, intuicyjne poznanie bytu i zalanie przez rozmaite, konkretne wgldy o wymiarze uniwersalnym. Obraz tego typu ekstazy dopenia zupeny brak lku, agresji, poczucia winy czy jakichkolwiek ujemnych emocji oraz najgbsze uczucie zadowolenia, bezpieczestwa i transcendentalnej mioci. Stan ten wyranie nawizuje do BPM I, a wic do dowiadczenia symbiotycznej cznoci z matk w okresie ycia podowego i karmienia. Skojarzone z nim dalsze wspomnienia dotycz krzepicych zwizkw emocjonalnych, odprajcych momentw penego zaspokojenia oraz przeywania pikna w sztuce i w przyrodzie. Odpowiadajce temu wizje dotycz piknych scenerii przyrody, ukazujc to, co w naturze najlepsze: twrcze, zasobne, karmice i bezpieczne, a odpowiadajce temu obrazy archetypw, ktre ilustruj ten stan, to wielkie boginie-matki bd Matka Natura, niebiosa i raj. Nietrudno przewidzie, e podczas tej oceanicznej ekstazy, bardzo silny nacisk spoczywa na ywiole wody jako kolebki wszelkiego ycia oraz na mleku i krcej krwi jako dwch karmicych pynach o uniwersalnym znaczeniu. W tym stanie bardzo czste s dowiadczenia z ycia podowego, utosamianie si z rozmaitymi formami ycia wodnego lub ze wiadomoci oceanu, podobnie jak widok rozgwiedonego nieba i odczuwanie kosmicznej wiadomoci. Rodzaje sztuki nawizujce do opisanego doznania to dziea architektoniczne o transcendentalnym piknie, malowida i rzeby tchnce czystoci i spokojem, muzyka pynna, spokojna i ponadczasowa oraz balet klasyczny. Wane przykady stanowi monumentalne witynie hinduskie i greckie, Tad Mahal, obrazy Fra Angelico, arcydziea Michaa Anioa lub marmurowe rzeby staroytnych Grekw i muzyka Bacha. Drugi rodzaj ekstazy jest we wszystkich swoich przejawach zupenym przeciwiestwem pierwszego i najlepiej go okreli jako ekstaz wulkaniczn, czyli dionizyjsk. Charakteryzuje si wyjtkowym napiciem fizycznym i emocjonalnym, silnym pierwiastkiem agresji i niszczycielstwa skierowanego zarwno ku sobie, jak i na zewntrz, potnymi energiami popdowymi o charakterze seksualnym oraz nieregularn nadaktywnoci bd rytmicznymi, orgazmicznymi ruchami. Od strony przey ekstaz wulkaniczn cechuje niezwyke pomieszanie skrajnego blu emocjonalnego bd fizycznego z najdzikszym uniesieniem zmysowym. W miar jak wzrasta natenie tego szczeglnego splotu mki i ekstazy, rne Przeciwstawne doznania zlewaj si tak, e nie mona ich od siebie oddzieli. Dowiadczenie mrocego chodu wydaje si nieodrnialne od palcego gorca, mordercza nienawi od namitnej mioci, zboczona pciowo od pragnienia transcendencji, mka umierania od ekstazy nowych narodzin, apokaliptyczna groza niszczenia od zachwytu nad tworzeniem, a miertelny lek od mistycznego uniesienia.

Rys. 42. Zainspirowany przez sesj psychodeliczn obraz ilustrujcy cykl mierci i odrodzenia. May kwiatek, ktry karmi si pozostaociami z przeszoci, to godzik (carnation), co stanowi gr sw i aluzje do reinkarnacji (reincarnation}. Podmiot ma poczucie, e oto nadchodzi wydarzenie o znaczeniu wstrzsajcym wiatem: duchowe wyzwolenie, objawienie ostatecznej prawdy lub stanie si jednym z caym istnieniem. Niezalenie od tego, na ile przekonujca wydaje mu si ta obietnica fizycznej, emocjonalnej i metafizycznej wolnoci i jak blisko sfer niebiaskich si czuje, to przeycia zwizane z BPM III, do 120 ktrych naley ten rodzaj ekstazy, zawsze stanowi zaledwie asymptotyczne zblianie si do kocowego celu, ktrego rzeczywicie nigdy si nie osignie. Aby uzyska poczucie dojcia do celu, czyli ukoczenia duchowej podry, niezbdny okae si kontakt z pierwiastkami BPM IV i BPM I, a wic z oceanicznym typem ekstazy. Typowe wspomnienia i obrazy towarzyszce ekstazie wulkanicznej odnosz si do atmosfery nieokieznanych bachanaliw i karnawaw, lunaparkw, dzielnic prostytutek i klubw nocnych, pokazw sztucznych ogni oraz podniecenia zwizanego z tak niebezpiecznymi zajciami, jak wycigi samochodowe lub spadochroniarstwo. Wizje religijne zwizane z tym rodzajem ekstatycznego uniesienia obejmuj: rytuay skadania ofiar, mier mczennikw, ceremoniay sabatu czarownic i satanistyczne, orgie dionizyjskie lub prostytucj witynn, biczownictwo oraz czce pciowo z religi obrzdy tubylcw, takie jak ryty podnoci i kult falliczny. W powszednim yciu potne skadniki ekstazy wulkanicznej mog towarzyszy kocowym fazom porodu. Bardziej umiarkowane formy mona spotka podczas rnych intensywnych wicze sportowych, tacw rockowych i dyskotekowych, przejadek w wesoym miasteczku i wyuzdanych seks -party. Pokrewne rodzaje sztuki obejmuj wytwory wizualne uwieczniajce groteskow, zmysow i popdow stron ycia, dzik, rytmiczn muzyk, ktra wprowadza w trans, oraz dynamiczny, orgiastyczny taniec. Trzecia kategoria ekstatycznych uniesie zwizanych z procesem okooporodowym nawizuje dynamicznie do BPM IV i najlepiej opisywa j jako ekstaz owiecajc, czyli prometejsk. Zwykle poprzedza j okres uporczywych zmaga emocjonalnych i intelektualnych, drczceg o oczekiwania i tsknoty oraz rozpaczliwego szukania odpowiedzi, ktre wci wydaje si nadaremne. Ekstaza prometejska uderza niczym boska byskawica, ktra niszczy wszelkie ograniczenia i przeszkody, zapewniajc zupenie nieoczekiwane rozwizania. Jednostka, zalewana przez wiato o nadprzyrodzonym pikne, przeywa stan boskiego objawienia. Posiada gbokie poczucie emocjonalnego, intelektualnego i duchowego kontaktu z zapierajcymi dech sferami uniwersalnej inspiracji i rozumienia. Ten rodzaj dowiadczenia najwyraniej odpowiada za wielkie osignicia w dziejach ludzkoci z dziedziny nauki, sztuki, religii i filozofii. Jeszcze jednym ciekawym zagadnieniem dotyczcym dynamiki schizofrenii, ktre naleaoby pokrtce omwi w oparciu o matryce perinatalne, jest zaleno midzy psychoz a funkcjami

rozrodczymi kobiety. Oglnie wiadomo, e rozmaite zaburzenia psychopatologiczne wykazuj cisy zwizek z cyklem miesiczkowym, a jeszcze bardziej z ci, porodem i okresem poporodowym. W przeszoci tumaczono to niemal wycznie w kategoriach braku rwnowagi hormonalnej i wpywu tego zjawiska na psychik. Omwiony tutaj materia przedstawia powysz kwesti w zupenie nowym wietle. Dane z gbokiej pracy emocjonalnej ujawniaj wyrane zwizki dynamiczne midzy przeyciami wasnych narodzin, porodu i szczytowania seksualnego. Kobiety, ktre podczas sesji psychodelicznych dowiadczyy powtrnie swych narodzin, czsto mieway zarazem silne odczucie rodzenia dziecka. Skoro w tym samym czasie przeyway one jeszcze orgazmiczne uczucia seksualne, to waciwie mog mie spore trudnoci z rozrnieniem, czy to one s rodzone, czy te same rodz. W ich zachowaniu moe si to wyrazi przez przechodzenie od pozycji podowej do charakterystycznej pozy 121 ginekologicznej i posugiwania si toczni brzuszn . w dylemat midzy porodem a rodzeniem si zostaje nastpnie rozwizany dziki dowiadczeniu, ktre syntetyzuje obydwie formy, czyli rodzi nowe ja. Podobne obserwacje dowodz, e oprcz podkrelanego w klasycznej psychiatrii zachwiania rwnowagi hormonalnej, patologi poporodow powoduje wany dynamizm psychiki, zaleny od matryc perinatalnych. Fakt rodzenia dziecka zdaje si przyblia matk do ponownego przeycia jej wasnego urazu narodzin. Prowadzi on do uaktywnienia nie tylko zasadniczych matryc okooporodowych, ale take wszystkich dalszych, wtrnych opracowa urazu narodzin, ktre obejmuj konflikty dotyczce pci, mierci, materiau cielesnego, ciy, porodu i blu. W odpowiednich warunkach, przy prawidowym zrozumieniu i wraliwym podejciu, okres ten moe by wielk szans na gbok prac psychologiczn. Jeli natomiast nie rozumie si dziaajcego dynamizmu a matk zmusza do stumienia pojawiajcego si materiau, wwczas mona przyczyni si do powstania powanych trudnoci emocjonalnych i psychosomatycznych. W skrajnych przypadkach tego typu zaburzenia mog osiga rozmiary psychozy. W mniejszym stopniu trudnoci emocjonalne mog rwnie zaznacza si podczas okresu przedmiesiczkowego wystpujca w tym czasie zwikszona podatno na lk, draliwo, depresje i myli samobjcze znana jest jako zesp przedmiesiczkowy. Midzy menstruacj a porodem zachodz gbokie podobiestwa w zakresie anatomii, fizjologii i biochemii; mona powiedzie, e kada miesiczka stanowi "may pord". Cakiem prawdopodobne wic, e w tym okresie materia okooporodowy jest szczeglnie atwo dostpny w dowiadczeniu. To podobiestwo midzy miesiczk a porodem wskazywaoby, e czas menstruacji stanowi mieszanin szans i trudnoci podobn do tej, jak wczeniej scharakteryzowano w zwizku z porodem. W dotychczasowym omwieniu znaczny nacisk pooono na okooporodowe rda rnych objaww schizofrenii. Tymczasem wiele cech z zakresu fenomenologii psychozy zdaje si posiada swoje pocztki w pozaosobowych sferach ludzkiej psychiki. Obszary te wnosz do symptomatyki schizofrenii zainteresowanie zagadnieniami ontologicznymi i kosmologicznymi, bogactwo wtkw archetypowych i scen mitycznych, spotkania z bstwami i demonami rnych kultur, pami przodkw, filogenetyczn lub z poprzednich wciele, pierwiastki niewiadomoci rasowej i zbiorowej, wiat dozna pozazmyslowych i innych zjawisk paranormalnych oraz znaczcy udzia zasady synchronicznoci w yciu podmiotu. Wymieni naleaoby take przeycia jednoczce wyszego rzdu ni te, ktre nawizyway do dynamiki okooporodowej: utosamienie si z Rozumem Wszechwiata, Absolutem lub Ponadkosmiczn i Metakosmiczn Pustk. Pomimo rewolucyjnych osigni wspczesnej psychologii, reprezentowanych pr zez dokonania Junga, Assagiolego i Masowa, w klasycznej psychiatrii wci automatycznie traktuje si wszystkie wymienione dowiadczenia jak objawy psychotyczne. W wietle terapii z uyciem LSD i innych potnych podej bazujcych na dowiadczaniu, pojecie psychozy trzeba bdzie znacznie przeksztaci i przewartociowa. Matryce dla dowiadcze okooporodowych i pozaosobowych wygldaj na zwyke, normalne skadowe ludzkiej psychiki, a same dowiadczenia, o ile podchodzi si do nich ze zrozumieniem, posiadaj niezaprzeczalny potencja uzdrawiajcy. Nie ma wiec sensu diagnozowanie psychozy na podstawie treci przey jednostki. W przyszoci definicja tego, co patologiczne i tego, co uzdrawiajce by moe bdzie musiaa pooy nacisk na postaw wobec opisanego dowiadczenia, styl radzenia sobie z nim oraz umiejtno wczenia go w powszednie ycie. W ramach tego nurtu konieczne stanie si te precyzyjne rozgraniczenie midzy metod terapeutyczn, ktra prowadzi do wyleczenia, a tak, ktra jest szkodliwa i p rzynosi skutki przeciwne 122 do zamierzonych, w rezultacie powodujc szkody jatrogenne .

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Tzn. w tych samych warunkach. (L S.) 2 We wspczesnej psychiatrii nie uywa si raczej terminu "choroba" tylko "zesp patologiczny" (pewna konfiguracja objaww), np. zesp paranoidalny, z. spltaniowy, z. depresyjny, z. katatoniczny i in. Problematyk rozumienia "zdrowia" i "choroby" w psychiatrii podjto w nastpnym rozdziale. (I. S.) 3 Z. Freud, Trzy rozprawy z teorii seksualnej, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 4 Fiksacja (czyli utrwalenie) polega na przywarciu do wyprbowanych form zaspokojenia libido w sytuacji gdy utrudniony jest dalszy rozwj psychoseksualny. W przyszoci osoba dorosa w warunkach konfliktu bdzie skonna do regres], czyli cofnicia si do tych utrwalonych w dziecistwie emocjonalnych sposobw reagowania. (I. S.) 5 S. Ferenczi, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 6 O. Rank, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 7 A. Adler, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 8 C. G. Jung, Symbole przemiany, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 9 "Pd yciowy", wedug Bergsona immanentna sia ycia, przyczyna nieustannego ruc hu i rozwoju; patrz rozdz. 3. (I. S.) 10 W tym kontekcie powinno by zrozumiae, e ograniczamy nasze omwienie do problemw spowodowanych przez czynniki psychiczne i wykluczamy stany, ktre maj wyran przyczyn organiczn, takie jak: cakowite wyczerpanie przez cikie choroby somatyczne, poraenie lub powana niedomoga chemizmu w autonomicznym ukadzie nerwowym. H Z. Freud Objanianie marze sennych, op. cit. rozdz. . (I. S.) 12 W celu oprnienia odbytnicy i pcherza moczowego przed porodem. (I. S.) 13 aciskie porzekado: Interfeces and urinas nascimur ("Rodzimy si pord kau i uryny") nie jest wic filozoficzn przenoni, ale realistycznym opisem typowego ludzkiego porodu o ile nie zostay podjte okrelone rodki zaradcze. 14 W. Sargant, Battle for the Mind, Londyn 1957. (I. S.) 15 Aby unikn pejoratywnego wydwiku, jakiego nabray w spoeczestwie medyczne terminy "zboczenie", "perwersja", "dewiacja seksualna", klasyfikacja DSM III-R posuguje si wobec nich wspln nazw "parafilie". (I. S.) 16 Patrz przypis 11 w rozdziale . (I. S.) 17 Czyli depresji bez pobudzenia; zob. przypis 53 poniej. (I. S.) 18 Tj. uzbionej pochwy por. rozdz. 3. (I. S.) 19 O. Fenichel, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 20 Systematycznie powtarzajce si dane na temat oywania blu, jaki towarzyszy przeciciu ppowiny, przecz medycznym zapewnieniom, e ten zabieg nie moe bole, bo sznur ppkowy nie jest unerwiony. Uwana obserwacja noworodkw podczas przecinania sznura ppkowego wy -ranie ujawnia obecno behawioralnej reakcji na bl. 21 O. Kucem, On Teething, "Dig. Neurol. Psychiat." 1959, z. 27: 296. (I. S.) 22 Eksterioryzacja (uzewntrznianie) polega na "wyrzuceniu" pewnych treci wasnej psychiki w otaczajcy wiat i pozbyciu si w ten sposb rda wewntrznych konfliktw. Stanowi przeciwiestwo wspomnianej wczeniej interioryzacji, czyli wchonicia obcych treci z zewntrz. (I. S.) 23 Warunek konieczny, czyli taki bez ktrego nie moe wystpi dane zjawisko, cho nie musi wystpi zawsze kiedy jest speniony wymaga to dodatkowych czynnikw. (I. S.) 24 S. Janus, B. Bess, C. Saltus; op. cit. rozdz. 3. (I. S.) 25 Taka bya wedug cytowanych w ksice doniesie CIA preferencja seksualna Adolfa Hitlera. Dyktator aspirujcy do stania si absolutnym wadc caego wia ta, w swoim prywatnym seksualnym

yciu pragn, aby go; krpowano, torturowano, upokarzano i wyprniano na niego. 26 Z greckiego: hieros "wity" i gameo "zawieram maestwo"; miosne poczenie boskich przeciwiestw, symbolizowanych przez Ziemi i Niebo lub par syzygicznych bogw. (I. S.) 27 Zastosowanie wszystkich tych substratw ma sens z punktu widzenia wspczesnej psychofarmakologii. Roliny z rodziny psiankowatych zawieraj silne alkaloidy psychoaktywne: atropin, skopolamin i hioscyjamin, podczas gdy skra ropuchy jest rdem psychodelicznej dimetyloserotoniny, czyli bufoteniny. 28 Czyli pi makara. (I. S.) 29 Ajurweda to pochodzca z Indii sztuka utrzymywania ciaa w dobrej kondycji zdrowotnej dziki waciwemu zrwnowaeniu wpywajcych na ni piciu elementw, m.in. przez odpowiedni dobr pokarmw, zi i zabiegw fizykalnych; pierwowzr medycyny naturalnej. (I. S.) 30 A. Mookerje, Kundalini: TheArousal of the Inner Energy, Nowy Jork 1982. (I. S.) 31 Sowo "naduycie" (ang. abuse) jest w Polsce niesusznie zwalczane przez niektrych psychologw jako uwaczajce podmiotowoci dziecka. W rzeczywistoci nie chodzi tutaj o "naduywanie dziecka", ale o fizyczne i psychiczne naduycia wadzy rodzicielskiej, takie jak: przemoc, zncanie si, wykorzystywanie seksualne i posugiwanie si swoj przewag na szkod dziecka. W tym rozdziale Autor odwouje si wielokrotnie do naduy fizycznych. Pod tym eufemistycznym okreleniem kryje si stosowanie przemocy wobec dziecka. (I. S.) 32 R. Ardrey, African Genesis, Nowy Jork 1961, The Territorial Imperative Nowy Jork 1966; D. Morris, Naga mapa, tum. T. Bielicki, J. Koniarek, J. Pro-kopiuk, Warszawa 1997; K. Lorenz, Tak zwane zo, tum. A. D. Tauszy-ska, Warszawa 1996. (I. S.) 33 E. Fromm, Anatomia ludzkiej destrukcyjnoci, tum. J. Karowski; Pozna 1998. (I. S.) 34 Zob. przyp. 31 powyej. (I. S.) . 35 Somatyzacja to psychiczny mechanizm rozadowania trudnych do wyraenia emocji w postaci pewnych objaww cielesnych i tzw. chorb psychosomatycznych (m. in. astma psychogenna) . (I. S.) 36 Wyrafinowani seryjni mordercy, ktrych przykady podaje Autor, wzbudzili w USA oburzenie i groz, czsto przemieszan z perwersyjnym podziwem (w kulturze masowej pojawi si rodzaj nihilistycznego kultu dla seryjnych mordercw i "artyzmu" ich dziea) . Charles Manson, wbrew staraniom o nie nadawanie rozgosu jego nazwisku, zyska z saw jako sprawca grupowego napadu na dom R. Polaskiego i okrutne zamordowanie obecnych tam osb, w tym spodziewajcej si dziecka Sharon Tate. Perwersyjnemu okruciestwu wymienionych osb towarzyszyy w rnym stopniu pierwiastki satanistyczne. (I. S.) 37 Np. przez uleganie wypadkom, chorobom i nieumylne zadawanie sobie blu (drobne oparzenia, skaleczenia, uderzanie si o przedmioty w otoczeniu) . (I. S.) 38 Psychoterapia odkrywajca dy do wydobycia z niewiadomoci stumionych i wypartych przey, zob. te rozdz. 7. (I. S.) 39 Przez metod z wyboru rozumie si w medycynie zalecan w danym przypadku metod leczenia. (I. S.) 40 Etiologia stanowi w medycynie wiedz o czynniku, ktry wywoa chorob (np. o bakterii, wirusie, guzie, niedoborze witamin itd.), natomiast patogeneza dotyczy rozwoju, przebiegu oraz tzw. zejcia choroby. (I. S.) 41 Depresja z zahamowaniem charakteryzuje si spowolnieniem lub wrcz zatrzymaniem wikszoci funkcji u chorego, natomiast depresji z pobudzeniem towarzyszy tzw. pobudzenie psychoruchowe: pacz, skargi, prby samobjcze. (I. S.) 42 Biblia, Rdz. 3, 16. Tumaczenie cytatu za nowym przekadem Biblii wydanym przez B rytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1982, wyd. X. (I. S.) 43 Silne, irracjonalne i niezrozumiae poczucie winy moe okaza si kompletnie nie do wytrzymania i rzeczywicie popchn jednostk do popenienia przestpstwa. Zdolno do zwiz ania tego poczucia winy z konkretn sytuacj zwykle przynosi w jakim stopniu ulg. Stan, w ktrym poczucie winy poprzedza i rzeczywicie wywouje przestpstwo, znany jest w psychiatrii jako pseudodelikwencja. Typowy przestpca zwykle nie cierpi na poczuci e winy nie wystpuje u niego konflikt o charakterze wewntrzpsychicznym tylko ze spoeczestwem i wymiarem sprawiedliwoci.

44 W myl pogldw Batesona stwrca naley do wyszego typu logicznego ni stworzenie, a wic nie moe by odpowiedzialny w sensie etycznym; za jego cierpienia. (I. S.) 45 Typ nerwicy charaktryzujacej si wystpowaniem natarczywych myli (obsesji) i wewntrznego przymusu powtarzania pewnych czynnoci (tzw. Architektonika zaburze emocjonalnych kompulsji, np. wielokrotnego mycia rk) . Zwracano uwag na pewne podobiestwo objaww tego zaburzenia do zasadniczych cech osobowoci anankastycznej sztywnej, pozbawionej spontanicznoci i kierujcej si wycznie powinnociami. (I. S.) 46 Czyli tzw. urojenia katastroficzne. (I. S.) 47 Wi (bonding) midzy matk a noworodkiem nawizuje si u ssakw wkrtce po porodzie. Odebranie dziecka w tym czasie niszczy naturalny proces obustronnego, emocjonalnego przywizania. II matki moe powodowa ozibo wobec potomka; u dziecka upoledzenie uczuciowoci. (I. S.) 48 F. Leboyer, Narodziny bez przemocy, tum D. Staszewska, E. Szuchta, Wrocaw 1996. (I. S.) 49 Jane English (1982), ktra systematycznie bada konsekwencje cicia cesarskiego z wyboru, opisuje kilka dodatkowych cech, takich jak powstanie wizi z poonikiem i pniejsze okrelone wypaczenia stosunkw z osobami tej samej pci, odmienne wzorce napi w ciele, defensywno wobec kontaktu fizycznego i inne. 50 M. H. Klaus, J. H. Kennell, Maternal-lnfant Bonding, Sant Louisl976; oraz S. Quinn, The Competence ofBabies, "The Atlantic Monthly" 1982, z. 74: stycze. (I. S.) 51 Na szczegln uwag zasuguje tutaj nowa technika porodu w wodzie, wprowadzona przez radzieckiego lekarza Igora Charkowskiego z Moskiewskiego Instytutu Bada Naukowych. 52 W niektrych amerykaskich szpitalach dokonuje si rwnie rutynowo obrzezania noworodka pci mskiej. (I. S.) 53 Czyli przebiegajce bez pobudzenia psychiczno-ruchowego. Tradycyjnie dzieli si je w zalenoci od podejrzewanej przyczyny na endogenne (zalene od czynnikw wewntrznych, z wskazaniem do leczenia farmakologicznego) oraz reaktywne (wywoane przez cikie przeycia, w ktrych oprcz podawania lekw stosuje si psychoterapi) . (I. S.) 54 Budowa anatomiczna macicy obejmuje niezwykle zoony ukad wkien miniowych, ktry zawiera elementy podune, okrne i spiralne. Ttnice maciczne posiadaj falisty przebieg, wplatajc si w skomplikowane utkanie mini. Na skutek tego kady skurcz zaciska naczynia i przerywa od wewntrz kontakt matki z dzieckiem, w ktrym poredniczy krew dostarczana przez oysko. 55 Czyli "rodzcej si manii" (ac.) . (I. S.) 56 Zob. przypis 63 do rozdziau 3. (I. S.) 57 O. Fenichel, op. cit. (I. S.) 58 Tj. wielkociowe "napompowanie" ego przez stae zawyanie oceny wasnego znacz enia i moliwoci. Wielu rodzicw stosujcych ten mechanizm wykorzystuje swoje dzieci w do podtrzymania wysokiej samooceny. W takiej atmosferze dzieci zostaj zaprogramowane do analogicznych zachowa w przyszoci. (I. S.) 59 rodki uspokajajce i nasenne, ktre w duych dawkach mog suy celom samobjczym. (I. S.) 60 Jako przykad mona wymieni mojego dawnego koleg, ktry popeni samobjstwo. By on wybitnym profesorem uniwersytetu, specjalizujcym si w psychiatrii i toksykologii. Podczas jednego z atakw depresji zabi si w instytucie, w ktrym pracowa, podcinajc sobie szeroko gardo przy pomocy kilku gbokich ci yletki. Gdyby chcia po prostu odebra sobie ycie, to zna przecie wiele trucizn, ktre w sposb czysty, wytworny i bezbolesny mog suy temu celowi. Jednak co w nim samym doprowadzio do tego, e wybra tak drastyczn i krwaw metod. 61 Zgodnie z pospolitym przekazem i opisami osb, ktre odratowano ze mierci przez zamarzniecie, po pocztkowym okresie dotkliwego zimna i zamarzania nastpuje przeycie kojcego ciepa, przyjemnego odtajania i stanu, ktry przypomina drzemk lub przebywanie wewntrz opiekuczego ona. 62 Za dysonans emocjonalno-poznawczy uwaa si w psychologii niezgodno odczuwanych emocji z pogldami, postawami lub sdami na dany temat. (I. S.)

63 S. Grof, LSD Psychotherapy, op. cit. (I. S.) 64 Pragnienia anaklityczne dotycz zaspokojenia potrzeb typowych dla wczesnego dziecistwa obejmowania, koysania, karmienia, przytulania, itp. d- S.) 65 Zaburzenia te okrela si zwykle w psychiatrii jako czynnoci popdowe (impulsywne), a nie nerwice, i zalicza, do nieprawidowoci sfery emocjonalnej. (I. S.) 66 Tj. do symboliki oczyszczajcego ognia por. rozdzia drugi. (I. S.) 67 Dosownie "lek unoszcy si swobodnie" (zwany te lkiem wolnoptyn-cytn) jako przeciwiestwo tzw. leku podmiotowego, zwizanego z okrelon przyczyn. To rozrnienie egzystencjalnego filozofa S. Kierkega-arda przenis na grunt psychiatrii Karl Jaspers. (I. S.) 68 W terminologii Batesona sytuacja podwjnego zwizania oznacza nierozwizywalny dylemat jednostki, w ktrym kady wybr jest zy i nie ma trzeciego wyjcia. Zob. te przypis 7 do rozdz. 6. (L S.) 69 Konwersja to rodzaj nerwicy histerycznej, polegajcy na przeksztaceniu treci konfliktw wewntrznych w wyraziste i alarmujce objawy cielesne, jak np. bezgos, lepota, utrata czucia (parestezja), guchota, parali; oraz okrelenie mechanizmu uczestniczcego w powstawaniu tych zaburze. Zaburzenia psychogenne, ktre Autor zgodnie z terminologi psychoanalityczn nazywa konwersjami przedgenitalnymi (astma, tiki, jkanie), w DSM-III rwnie zaliczane s do nerwic histerycznych (I. S.) 70 Kanay to drogi, po ktrych energia psychiczna wydostaje si na zewntrz organizmu. (I. S.) 71 Konwersja w znaczeniu rodzaju nerwicy histerycznej por. przypis poprzedni. (I. S.) 72 O. Rank, op. cit. (I. S.) 73 Stupor (osupienie) to objaw psychiatryczny charakteryzujcy si sztywnym pozostawaniem w tej samej, czsto niewygodnej i trudnej do utrzymania pozyc ji. (I. S.) 74 Z. Freud, Zarys psychoanalizy, op. cit. rozdz. 3. (I. S.) 75 O. Rank, op. cit. (I. S.) 76 Obd, czyli paranoja, to choroba psychiczna polegajca na urojeniowej interpretacji otoczenia, ktre wydaje si choremu zagraajce i nieustannie spiskujce przeciwko niemu. Urojenia paranoidalne mog rwnie stanowi element obrazu klinicznego schizofrenii lub wystpowa w pewnych zaburzeniach osobowoci. Por. przypis 114. (I. S.) 77 Tj. zaburzenia czucia. (I. S.) 78 Syn. karcinofobia. (I. S.) 79 Pochodzenie tego zjawiska nie jest jasne. Wydaje si e istnieje tutaj jaki zwizek ze zwyczajami porodowymi pewnych grup etnicznych, w ktrych kobiety rodz w pozycji stojcej albo z filogenetycznymi wspomnieniami porodu u kilku gatunkw ssakw, u ktrych narodziny rzeczywicie pocigaj za sob upadek. 80 Jeden z mechanizmw obronnych, zob. przypis 56. (I. S.) 81 O. Rank, op. cit. (I. S.) 82 uszczyca to przewleke schorzenie skry, ktre polega na nadmiernym rozrocie szybko rogowaciejcego naskrka. (I. S.) 83 Tj. ujawnianie, zamienianie tych psychicznych energii w miejscowe objawy. (I. S.) 84 Neurastenia opisany dalej zesp objaww nerwicowych, ktry wedug wspczesnych klasyfikacji (DSM-III) nie stanowi odrbnej jednostki chorobowej. Nerwice pourazowe lkowe zaburzenia psychiki powstaej wskutek skrajnych przey zwizanych z przykrymi, przeraajcymi wy darzeniami, na ktre jednostka nie miaa wpywu. (I. S.) 85 Czyli lk bezprzedmiotowy, zob. przyp. wczeniejszy. (I. S.) 86 Metody psychologii gbi posugujce si odreagowaniem bolesnych emocji, ktre sigaj do niewiadomych wspomnie przy uyciu specyficznych technik niewerbalnych. W przypadku hipnoanalizy jest to gboki trans hipnotyczny, a przy narkoanalizie odpowiednie rodki farmakologiczne z grupy barbituranw, np. osawiony amytal sodu. (I. S.) 87 Daseinanalyse lub tzw. analiza egzystencji, gwny nurt amerykaskiej psychoterapii

egzystencjalnej zwizany z nazwiskiem L.Binswangera i M. Bossa. Termin Dasein ("bycie -w-wiecie") wywodzi si z filozofii M. Heideggera, ktry uywa go w odniesieniu do bytu ludzkiego. (I. S.) 88 Chodzi o ruch tzw. antypsychiatrii, ktrego gwne tezy przytacza Autoi w nastpnym rozdziale. (I. S.) 89 W. C. McCready, A. M. Greeley, The Ultimate Values of the American Population, Bevery Hills 1976. (I. S.) 90 Niepoczytalno patrz rozdz. 5. (I. S.) 91 Wdrownych indyjskich ascetw. (L S.) 92 Najprostsz z nich jest utrzymywanie wzroku w jednym punkcie, czyli tzw. ekagrata. (I. S.) 93 Takich jak powtarzanie okrelonych dwikw (mantry) lub metody wykorzystujce niektre instrumenty muzyczne, zwykle bbny lub piszczaki. (I. S.) 94 Tj. zwizanych z ruchem ciaa i jego pooeniem w przestrzeni por. przypis do rozdziau drugiego. Chodzi tu o wite, rytualne tace w p ewnych religiach oraz asany, czyli przyjmowanie okrelonych pozycji ciaa, d-S.) 95 M. Eliade, Szamanizm archaiczne techniki ekstazy, tum. K. Kocjan, Warszawa 1994. (I. S.) 96 Najciekawsze omwienie zwizku miedzy szamanizmem a psychoz stanowi artyku Juliana Silvermana pt. Shamam and Acute Schizophrenia (1967) . Stan wiadomoci szamana i techniki szamaskie zostay zgbione z nowoczesnego punktu widzenia w doskonaej ksice Michaela Harnera The Way of the Shaman, (1980) i w klasycznym opracowaniu Mirce'a Eliade'go Szamanizm: archaiczne techniki ekstazy (1994) . 97 Platon, Fajdros, tum. L. Regner, Warszawa 1993. (I. S.) 98 W oryginale telestic (teliczny) tak przetumaczono Platona na jzyk angielski. (I. S.) 99 Platon, Prawa, tum. M. Maykowska, Warszawa 1960. Platon opisuje obrzdy inicjacyjne w kulcie frygijskiej bogini Kybele, matki Attisa. Szalestwo, ktre "roznosili" korybanci mogo by wedug niego uleczone muzyk fletw. (I. S.) 100 Stosowne wydaje si wspomnie tutaj erudycyjn i dobrze popart dowodami ksik Wassona, Hofmanna i Rucka TheRoadto Eleusis (1978) . Autorzy podaj przekonujce dowody, e wywar ze sporyszu o skadnikach zblionych chemicznie do LSD -25 by wykorzystywany jako sakrament przez prawie 2 tysice lat podczas misteriw mierci i odrodzenia w Eleuzis. 101 J. Croissant, Aristote et les mysteries, Liege 1932. (I. S.) 102 K. Dbrowski, Dezintegracja pozytywna, Warszawa 1979. 103 Kontrolowane badania eksperymentalne przeprowadza si zgodnie z procedur, ktra ogranicza lub eliminuje wpyw czynnikw nieistotnych dla badacza, a ktre mog zaciera istnienie poszukiwanej zalenoci. (I. S.) 104 W. T. Carpenter, The Treatment ofacute Shizophrenia without Drugs: An Investigation of Some Current Assumptions, "Amer. J. Psychiat." 1977, z. 134: 14, 1977; M. A. Young, H. V. Meltzer, The Relationship of Demographic, Clinical and Outcome Variables to Neuroleptic Treatment Reguirements, "Schizophrenia Bull." 1980, z. 6: 88. (I. S.) 105 M. Rappaport, J. Silverman, J. Perry, sprawozdanie z realizacji grantu na temat farmakoterapii psychoz; oraz Ar ThereSchizophrenics for Whom Drugs May Be Unnecessary or Contraindicated?, "Internat. Pharmacopsychiat." 1980, z. 13: 100. 106 L. R. Mosher, A. Z. Menn, Community Residential Treatment for Schizophrenia, "Hosp. Commun. Psychiat." 1978, z. 29: 715. 107 R. D. Laing [w:] Going Crazy, red. H. M. Ruitenbeek, Nowy Jork 1972; oraz R. D. Laing, Polityka dowiadczenia, tum. A. Grzybek, Warszawa 1966; zob. te: J. Peny, Lord of the Four Quarters, Nowy Jork 1966; tego, The Far Side of Madness, Englewood Cliffs 1974 oraz Roots of Reneval in Myth and Madness, San Francisco 1976. (I. S.) 108 S. Grof, LSD Psyc/iotherapy, op. cit. (I. S.) 109 K. Godfrey, H. Voth, LSD as an Adjunct to Psychoanalytically Oriented Psychotherapy, numer specjalny pisma "Ztschr. Dynam. Psychiat." 1979, Berlin. (I. S.)

110 Z tego punktu widzenia istotne s spostrzeenia z praktyki terapii holotropowej (opisane na s. 587-9) . Aby zmierzy si z przeyciami okooporodowego lub pozaosoboweg o poziomu psychiki, nie jest wymagany potny rodek psychoaktywny, jakim jest LSD. Wspierajce otoczenie, szybsze oddychanie i pobudzajca muzyka w cigu kilkunastu kilkudziesiciu minut wywoa w grupie losowo wybranych osb niezwyke dowiadczenia, ktre tradycyjnie zostayby zaklasyfikowane jako psychotyczne. Zjawisko to jest jednak krtkotrwae, w peni odwracalne i przyczynia si do zdrowienia psychosomatycznego i rozwoju osobowoci. 111 Kosmobiologia bada wpyw zjawisk zachodzcych w kosmosie na ziemskie organizmy: roliny, zwierzta i ludzi. Przedmiotem bada, oprcz procesw astrofizycznych (np. cykliczne zmiany na powierzchni Soca, przejcia komet, obieg Ksiyca), bywaj te pewne zalenoci przyjmowane w astrologii; zob. M. Gauquelin, Planety a osobowo czowieka, Milanwek 1994. (I. S.) 112 W psychiatrii w zalenoci od ciaru patologii wyrnia si odpowiednio "lejsz" depresj neurotyczn (nerwice depresyjn, czyli dystymiczn) i "cisz" depresj psychotyczn (psychoz depresyjn) . Jak zauwaa Autor, w praktyce trudno nieraz dokona jednoznacznego rnicowania depresji na nerwice i psychozy. Jest to typowy problem w diagnostyce psychiatrycznej, poniewa granice midzy poszczeglnymi zaburzeniami posiadaj tutaj charakter umowny. (I. S.) 113 Jest to przewleke zapalenie mzgu wywoane przez zarazek kiy, ktre w dawnej medycynie uwaano za tosame ze schizofreni. (I. S.) 114 Paranoja, choroba urojeniowa w wszym rozumieniu synonim obdu (rzadkiej psychozy endogennej) . Autor posuguje si tutaj szerszym znaczeniem terminu, ktre obejmuje wszelkie zaburzenia urojeniowe (paranoiczne i paranoidalne) : osobowociowe, reaktywne i psychotyczne, m. in. podczas schizofrenii paranoidalnej i parafrenii. (I. S.) H5 V. Tausk, On the Origin of the Influencing Machin in Schizophrenia, "Psychoanalyt. Quart." 1933, z.ll. (I. S.) 116 Czyli harmonijnym zwizkiem ego i ciaa, jednostk psychofizyczn, ktr Wilber okrela mianem "centaura" por. rozdz. 2. (I. S.) 117 K. Wilber, TheAtman Project, op. cit. rozdz. 2. (I. S.) Urojenia yczeniowe (katatymiczne) polegaj na spostrzeganiu wiata w sposb zgodny z wasnymi yczeniami i uczuciami, niezalenie od sdw otoczenia wedug zasady "widz to, co chc zobaczy". Osupienie (stupor) wystpuje w schizof renii katatonicznej. Autystyczne (oderwane od rzeczywistoci zewntrznej) mylenie jest jednym z osiowych objaww schizofrenii. (I. S.) 119 Tzw. schizofrenia paranoidalna stan psychotyczny, w ktrym wystpuj omamy i urojenia, zwykle dziwaczne dla otoczenia i nieusystematyzowane. W przypadku innej psychozy urojeniowej, obdu (paranoi), urojenia tworz spjny system niezgodny z rzeczywistoci. (I. S.) 120 Asymptota jest lini graniczn, do ktrej zmierza wykres przebiegu zjawiska, ale nigdy jej nie dotyka. (I. S.) 121 Tocznia brzuszna stanowi sile parcia wytwarzanego w jamie brzusznej m.in. w celu wypchnicia podu. (I. S.) 122 Szkody jatrogenne powoduje sam lekarz i przyjty przez niego sposb leczenia. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia pity Dylematy i kontrowersje klasycznej psychiatrii Model medyczny w psychiatrii: za i przeciw Psychiatria, wskutek swego skomplikowanego rozwoju historycznego, rozwijaa si jako dzia medycyny. Gwny nurt myli teoretycznej w psychiatrii, podejcie do jednostek z zaburzeniami emocjonalnymi i trudnociami w zachowaniu, metodyka badawcza, zasadnicze ksztacenie i szkoleni e zawodowe oraz regulacje prawne . zostay zdominowane przez model medyczny. Taka sytuacja to rezultat dwch typw uwarunkowa: medycyna okazaa si skuteczna w ustalaniu etiologii i znajdowaniu skutecznej terapii szczegowej dla stosunkowo niewielkiej grupy nieprawidowoci umysowych, a take udowodnia swoj umiejtno panowania nad objawami wielu z tych zaburze, dla ktrych nie udao si znale konkretnej etiologii. wiatopogld newtonowsko-kartezjaski, ktry wywar doniosy wpyw na powstanie ro zmaitych dziedzin, odgrywa kluczow role w rozwoju neuropsychiatrii i psychologii. Renesans naukowego zainteresowania zaburzeniami psychicznymi zaowocowa w dziewitnastym wieku seri rewolucyjnych odkry, ktre na trwae okreliy psychiatrie jako dyscyplin medyczn. Gwatowne postpy i wybitne wyniki w dziedzinie anatomii, patologii, patofizjologii, chemii i bakteriologii sprowokoway denia, aby dla wszystkich zaburze umysowych poszukiwa ich organicznych przyczyn w postaci zakae, zaburze metabolicznych lub procesw degeneracyjnych zachodzcych w mzgu. Pocztki omawianego "nurtu biomedycznego" zostay zainspirowane w okresie, kiedy odkrycie etiologii kilku nieprawidowoci umysowych doprowadzio do powstania skutecznych metod ich terapii. I tak, na przykad po tym jak rozpoznano, e wczesne otpienie, stan chorobowy zwizany miedzy innymi z urojeniami dotyczcymi wielkoci oraz zaburzeniami intelektu i pamici, to skutek kiy trzeciorzdowej mzgu, wywoanej przez krtka bladego (Spirochaetapallida), pojawia si skuteczna 1 terapia przy pomocy specyfikw chemicznych i gorczki . Podobnie, kiedy stao si jasne, e zaburzenie umysowe towarzyszce pelagrze spowodowane jest przez niedobr witaminy B (brak kwasu nikotynowego lub jego amidu), mona byo temu zaradzi dziki podaniu brakujcej witaminy. Okazao si, e jeszcze inne rodzaje zaburze psychicznych mog czy si z guzami mzgu, zapaleniem mzgowia i opon, rnymi typami niedoywienia i zoliw anemi. Medycyna okazaa si nie mniej skuteczna w opanowywaniu objaww caego szeregu zaburze emocji i zachowania, ktrych etiologii nie bya w stanie odnale. Nale tu radykalne zabiegi przy 2 uyciu wstrzsw pentetrazolowych (kardiazolowych) , terapii elektrowstrzsowej, leczenia piczk 3 insulinow i psychochirurgii. Szczeglnie wydajna w tej dziedzinie jest wspczesna psychofarmakologia ze swoim bogatym arsenaem specyficznie dziaajcych rodkw: nasennych, umierzajcych, rozkurczowych, przeciwblowych, pobudzajcych, uspokajajcych, przeciwdepresyjnych oraz z solami litu. Te wanie pozorne osignicia naukowych bada i terapii medycznej przysuyy si do zdefiniowania psychiatrii jako specjalistycznego dziau medycyny oraz przypisania jej do modelu biomedycznego. Z perspektywy czasu wida, e by to wniosek przedwczesny i e prowadzi on do rozwoju, ktry nie obywa si bez sporych trudnoci. Sukcesy w odnajdywaniu przyczyn zaburze psychicznych, cho zdumiewajce, okazay si w istocie marginalne, ograniczone do niewielkiego odsetka problemw, z jakimi mamy do czynienia w psychiatrii. Podejcie medyczne, bez wzgldu na swe pocztkowe osignicia, nie doprowadzio do wykrycia szczegowej etiologii organicznej tych problemw w psychiatrii, ktre gnbi zdecydowan wikszo jej klientw, tj. depresji, psychonerwic i zaburze psychosomatycznych. Poza tym odnioso ono bardzo ograniczony i wtpliwy sukces w 4 zakresie wyjaniania medycznych przyczyn powodujcych tak zwane psychozy endogenne , zwaszcza schizofrenie i psychoz maniakalno-depresyjn. Niepowodzenie nurtu medycznego i systematyczne badania kliniczne nad zaburzeniami emocjonalnymi stworzyy szans dla rozwoju alternatywnego kierunku w psychiatrii podejcia psychologicznego, a to doprowadzio do powstania szk psychoterapii dynamicznej. Oglnie rzecz biorc, badania psychologiczne dostarczyy lepszych modeli wyjaniajcych dla wikszoci zaburze emocjonalnych anieli nurt medyczny; stworzyy one istotne alternatywy wobec leczenia biologicznego, w wielu rnych kwestiach, przybliajc psychiatrie do nauk spoecznych i

filozofii. Nie wpywao to jednak na jej status dyscypliny medycznej. Owa ranga medycyny okazaa si w jakim sensie samopodtrzymujca, gdy wiele lekw o dziaaniu objawowym, jakie odkryto w badaniach medycznych, posiadao liczne skutki uboczne, co wymagao, aby przepisywa je i ordynowa lekarz. To bdne koo przypiecztowa jeszcze obustronny romans medycyny z bogatym przemysem farmaceutycznym, ywotnie zainteresowanym sprzeda swoich produktw i oferujcym dotacje do przedsiwzi badawczych w medycynie. Dominacja modelu medycznego zostaa nastpnie umocniona przez charakter i struktur ksztacenia psychiatrw i aspekty prawne procedur dotyczcych zdrowia psychicznego. Wikszo psychiatrw to lekarze po przebytym stau psychiatrycznym, ktrzy posiadaj powierzchowne przygotowanie z zakresu psychologii. Najczciej osoby, ktre cierpi na zaburzenia emocjonalne, leczone s w placwkach medycznych, gdzie za postpowanie terapeutyczne prawnie odpowiada psychiatra. W tej sytuacji psycholog kliniczny czsto sprawuje funkcje niszego personelu podlegego psychiatrze, nie rnic si rol od biochemika lub technika laboratoryjnego. 5 Zwyczajowym przydziaem dla psychologw klinicznych jest pomiar inteligencji, osobowoci i orga niki i pomoc w diagnozowaniu rnicowym, ocena skutecznoci leczenia i doradztwo zawodowe. Zadania te stanowi przewaajc cz pracy tych psychologw, ktrzy nie bior udziau w badaniach naukowych ani w psychoterapii. Zagadnienie, w jakim zakresie psycholodzy s przygotowani zawodowo i uprawnieni do prowadzenia terapii pacjentw psychiatrycznych, jest przedmiotem licznych kontrowersji. Dominacja modelu medycznego w psychiatrii spowodowaa mechaniczne przeszczepianie poj oraz metod, ktrych przydatno sprawdzia si w medycynie, na grunt zaburze emocjonalnych. Zastosowanie koncepcji medycznej w przypadku wikszoci problemw psychiatrycznych i w leczeniu trudnoci emocjonalnych, zwaszcza rnych postaci nerwic, jest w ostatnich latach szeroko krytykowane. Istniej przekonujce dane, e taki sposb postpowania stworzy przynajmniej tyle samo problemw, ile ich rozwiza. Zaburzenia, dla ktrych nie znaleziono adnej szczegowej etiologii, nieprecyzyjnie nazywa si 6 "chorobami psychicznymi" . Osoby, ktre na nie cierpi, otrzymuj pitnujce spoecznie etykietki diagnostyczne i zwyczajowo nazywane s "pacjentami". Leczy si je w placwkach medycznych, gdzie dobowe koszty hospitalizacji wynosz kilkaset dolarw. Wikszo tych wydatkw wynika z ogromnego narzutu bezporednio zwizanego z modelem, medycznym, jak np. z kosztw bada diagnostycznych i usug, ktre posiadaj wtpliw warto dla skutecznego wyleczenia omawianych zaburze. Wikszo rodkw na badania naukowe powica si na coraz subtelniejs ze prace prowadzone w nurcie biomedycznym, ktre maj wreszcie odkry etiologi "chorb psychicznych", a wic potwierdzi medyczny charakter psychiatrii. Rozczarowanie zastosowaniem modelu medycznego w psychiatrii wzrasta. Prawdopodobnie najlepiej znanym i najwymowniejszym przedstawicielem tego ruchu jest Thomas Szasz. W wielu jego 7 ksikach, midzy innymi w publikacji Myth of Mental Illness , zamieszcza on przekonujce dowody, e wikszo przypadkw tak zwanej choroby psychicznej naleaoby uzna za wyraz i odbicie wewntrznych zmaga z trudnociami ycia. Stanowi one raczej kwestie spoeczne, etyczne i prawne ni "choroby" w znaczeniu medycznym. Zwizek lekarza z pacjentem, taki jak go precyzuje model medyczny, potguje rwnie bierno i zaleno w roli klienta. Oznacza to, e rozwizanie problemu zaley w decydujcy sposb od moliwoci osoby wystpujcej w roli autorytetu naukowego, a nie od wewntrznych zasobw klienta. Konsekwencje modelu medycznego dla teorii i praktyki psychiatrycznej sigaj bard zo daleko. Wskutek mechanicznego posugiwania si biomedycznym sposobem mylenia wszystkie zaburzenia, z jakimi spotyka si psychiatra, z reguy traktowane s jak choroby, ktrych etiologia w postaci nieprawidowoci anatomicznych, fizjologicznych lub biochemicznych zostanie kiedy odkryta. Nie odnalezienia ich przyczyn nie uwaa si za powd do wyczania problemu poza paszczyzn modelu medycznego jest to natomiast bodziec do uporczywych i bardziej wyrafinowanych bada po linii medycyny. Wanie dlatego nadzieje organicznie mylcych psychiatrw zostay ostatnio na nowo rozniecone dziki zdobyczom biologii molekularnej. Innym powanym nastpstwem modelu medycznego jest olbrzymi nacisk na postawienie prawidowej diagnozy u poszczeglnych pacjentw i stworzenie cisego systemu diagnostycznego lub klasyfikacyjnego. Takie podejcie jest niezwykle wane w medycynie, gdzie prawidowa diagnoza odpowiada konkretnej etiologii i posiada jasne, jednoznaczne, oglnie przyjte konsekwencje dla terapii i rokowania. Poprawne zdiagnozowanie rodzaju choroby zakanej jest spraw niebagateln, poniewa kada z nich wymaga zupenie innego postpowania, a dane czynniki chorobotwrcze rnie reaguj na konkretny rodzaj leczenia antybiotykami. Podobnie typ nowotworu przesdza o

charakterze interwencji terapeutycznej, przyblionym rokowaniu i niebezpieczestwie przerzutw. Decydujce znaczenie posiada te na przykad prawidowa diagnoza rodzaju anemii, poniewa jeden jej typ reaguje pozytywnie na leczenie elazem, drugi wymaga po dawania kobaltu i tak dalej. W udoskonalanie i normalizacj diagnostyki psychiatrycznej woono ju nadaremnie sporo trudu po prostu dlatego, e koncepcja diagnozy, suszna w medycynie, nie ma zastosowania w przypadku wikszoci zaburze psychiatrycznych. Istniejce tutaj rnice zda mona wyranie zobrazowa przez porwnanie systemw klasyfikacji psychiatrycznej uywanych w rnych krajach, na przykad w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Australii. Bezkrytycznie stosowane w psychiatrii medyczne pojecie diagnozy boryka si z problemami nierzetelnoci, znikomej trafnoci oraz wtpliwej wartoci i przydatnoci. Diagnoza przede wszystkim zaley od szkoy, przy ktrej obstaje psychiatra, jego osobistych upodoba, iloci danych dostpnych do oceny i wielu innych czynnikw. Niektrzy psychiatrzy dochodz do diagnozy wycznie na podstawie istniejcego kompleksu objaww, inni w oparciu o zaoenia psychodynamiczne, jeszcze inni dziki czeniu obydwu. Subiektywna ocena przez psychiatr psychicznego znaczenia obecnego schorzenia cielesnego, takiego jak np.: kopoty z tarczyc, choroba wirusowa lub cukrzyca, czy te pewnych faktw biograficznych z przeszoci pacjenta lub aktualnych, moe wywiera istotny wpyw na diagnoz. Znaczna rozbieno zachodzi rwnie w zakresie interpretacji pewnych terminw diagnostycznych, na przykad istniej ogromne rnice miedzy szko amerykask a europejsk dotyczce diagnozy schizofrenii. Innym czynnikiem, ktry moe wpywa na diagnoz psychiatryczn jest charak ter wzajemnego oddziaywania psychiatry i pacjenta. O ile osobowo lekarza nie wywiera dostrzegalnego efektu na diagnozowanie zapalenia wyrostka robaczkowego lub guza przysadki, to na stawianie diagnozy psychiatrycznej moe mie wpyw zachowanie pacjenta w stosunku do danego psychiatry. Wanym czynnikiem okazuje si wiec konkretna dynamika przeniesienia i przeciwprzeniesienia czy wrcz niekompetencja interpersonalna psychiatry. Jest oglnie znanym faktem klinicznym, e przeycia i zachowania pacjenta zmieniaj si podczas kontaktu z rnymi osobami, mog na nie take wpyn okolicznoci i czynniki zwizane z dan sytuacj. Wydaje si, e pewne aspekty wspczesnego postpowania psychiatrycznego wzmagaj, a nawet prowokuj cay szereg nieprzystosowawczych zachowa. Z powodu braku obiektywnych kryteriw, ktre s tak istotne dla podejcia medycznego w chorobach ciaa, wrd psychiatrw panuje skonno, aby w procesie weryfikacji diagnozy polega na klinicznym dowiadczeniu i osdzie. Poza tym systemy i wymogi klasyfikacji czsto okazuj si wytworem socjologii medycyny, stanowicym wyraz konkretnych naciskw, jakim poddani s lekarze, gdy wykonuj przydzielone im zadania. Etykietka diagnostyczna w psychiatrii jest wystarczajco elastyczna, aby mg na ni oddziaywa powd, dla ktrego zostaje nadana: czy to na uytek pracodawcy, czy towarzystwa ubezpieczeniowego albo te do celw sdowych. Pomijajc nawet tak szczegowe rozwaania, rni psychiatrzy lub zespoy psychiatrw czsto maj odmienne opinie w kwestii diagnozy konkretnego pacjenta. Znaczny brak klarownoci znajdujemy nawet w kwestii tak na pozr istotnego zagadnienia, jakim jest diagnoza rnicowa midzy nerwic a psychoz. Problem ten traktuje si zwykle w psychiatrii z wielk powag, mimo e nawet dokadnie nie ustalono, czy psychopatologia posiada tylko jeden 8 wymiar. Gdyby psychozy i nerwice byy ortogonalne i niezalene, to pacjent mgby cierpie na obydwie. Jeli natomiast obie mieszcz si na wsplnej skali, a rnica midzy nimi jest wyczni e ilociowa, wwczas jednostka psychotyczna musiaaby na drodze do psychozy przechodzi przez faz nerwicy i powraca do niej w okresie zdrowienia. Nawet gdyby udao si dokona rzetelnej i trafnej diagnozy Psychiatrycznej, to nadal pozostaje kwestia jej praktycznego znaczenia i uytecznoci. Nie moe by wtpliwoci, e poza niewielkimi wyjtkami, poszukiwanie precyzyjnej diagnozy okazuje si kocu bezcelowe, gdy nie posiada ona adnego uzgodnionego znaczenia dla etiologii, terapii i rokowania. Postawieni e owej diagnozy pochania wiele czasu i energii psychiatry, a raczej psychologa, ktry w celu podjcia ostatecznej decyzji musi niekiedy powica wiele godzin na testy. Wreszcie sama decyzja terapeutyczna bdzie na og wynikaa z ukierunkowania psychiatr y, a nie z jego klinicznej diagnozy. Psychiatrzy, ktrzy rozumuj w sposb biomedyczny, rutynowo zastosuj u nerwicowcw leczenie biologiczne, a psychiatra z nurtu psychologicznego moe opiera si na psychoterapii nawet w przypadku pacjentw z psychoz. Terapeuta w swojej pracy bdzie reagowa na wydarzenia zachodzce podczas sesji, a nie postpowa wedug planu psychoterapii, przygotowanego wczeniej na bazie diagnozy. Analogicznie, wybr metody postpowania

farmakologicznego nie wynika z jakiego ustalonego zwizku midzy diagnoz a doborem farmaceutyku. Decyzja ta zaley czsto od subiektywnych upodoba terapeuty, reakcji klinicznej pacjenta, wystpowania skutkw ubocznych i temu podobnych wzgldw. Jeszcze jedn wan spucizn modelu medycznego jest sposb, w jaki interpretuje si funkcj objaww patologii. W medycynie istnieje na og liniowa zaleno midzy nateniem symptomw a powag schorzenia. Zagodzenie jego objaww uwaa si wwczas za oznak polepszania si oglnego stanu pacjenta. Leczenie w medycynie somatycznej jest w miar moliwoci przyczynowe, a terapi objawow stosuje si wycznie w nieuleczalnych chorobach albo te jako uzupenienie przyczynowej. Zastosowanie tej reguy w psychiatrii powoduje powane zamieszanie. Mimo e zagodzeni e objaww powszechnie uwaa si za popraw, to w psychiatrii dynamicznej wprowadza si granic midzy leczeniem przyczynowym a objawowym. Wynika z tego jasno, e leczenie objawowe nie rozwizuje podstawowego problemu, ale w pewnym sensie go maskuje. Spostrzeenia pochodzce z psychoanalizy udowadniaj, e sygnaem istotnej pracy nad danym problemem bywa czsto nasilenie si symptomw. W nowych podejciach ukierunkowanych na przeycia wzmacnianie objaww uwaa si za gwne narzdzie w terapii i wykorzystuje potne metody ich pobudzania. Obserwacje dokonane podczas tego typu pracy wyranie wskazuj, e objawy stanowi wyraz konkretnego wysiku organizmu, ktry dy do uporania si z zastarzaym problemem, i e takie staranie naley 9 zaaprobowa i wspomc . Z powyszego punktu widzenia leczenie objawowe we wspczesnej psychiatrii w wikszoci przypadkw okazuje si z gruntu nieterapeutyczne, poniewa zakca ono spontaniczne, uzdrawiajce dziaanie organizmu. Dlatego te nie naley go stosowa w charakterze me tody z wyboru, a jedynie jako pewien kompromis, kiedy pacjent otwarcie nie wyraa zgody na korzystniejsz moliwo, albo jeli bdzie ono niemoliwe lub nieosigalne z przyczyn choby finansowych. Podsumowujc, dominacj modelu medycznego w psychiatrii naley si odbiera jako sytuacj, ktra powstaa na skutek okrelonych okolicznoci historycznych, podtrzymywanych obecnie przez wpywowe poczenie czynnikw filozoficznych, politycznych, ekonomicznych, administracyjnych i prawnych. Jest ona raczej wtpliwym dobrodziejstwem anieli odbiciem naukowej wiedzy o istocie zaburze emocjonalnych i ich optymalnym leczeniem. W przyszoci pacjenci z zaburzeniami psychiatrycznymi o wyranie organicznym podou bd by moe leczeni w oddziaach szpitalnych, specjalnie przygotowanych do opieki nad osobami przejawiajcymi zaburzone zachowania. Osoby, u ktrych wielokrotne badania lekarskie nie wykryy adnych medycznych problemw, mogyby wwczas korzysta z usug specjalnych orodkw, o nastawieniu nie tyle medycznym, co raczej psychologicznym, spoecznym, filozoficznym i duchowym. Istniej ju potne i skuteczne metody przeksztacania osobowoci i uzdrawiania, odwoujce si zarwno do psychicznej, jak i do fizycznej strony czowieka, ktre tworzyli terapeuci humanist yczni i transpersonalni.

Wstecz / Spis treci / Dalej Niezgodnoci dotyczce teorii i rodkw terapeutycznych Przeciwstawne teorie i odmienne interpretacje danych mona spotka w wikszoci naukowych dyscyplin. Nawet tak zwane nauki cise godz si z pewnym poziomem rozbienoci, czego przykadem s rnice w pogldach na temat interpretacji matematycznego sformuowani a teorii kwantowej. Istnieje jednak bardzo niewiele dziedzin nauki, w ktrych brak jednomylnoci jest rwnie wielki, a zakres uzgodnionej wiedzy tak ograniczony, jak w psychiatrii i psychologii. Znany jest w nich cay wachlarz konkurencyjnych teorii osobowoci, ktre podaj liczne, wykluczajce si nawzajem wyjanienia na temat funkcjonowania psychiki, przyczyn i sposobu rozwoju patologii oraz skadowych rzeczywicie naukowego podejcia do terapii. Skala zrnicowania pogldw w kwestii najbardziej podstawowych zaoe psychiatrii i psychologii jest tak niewiarygodna, e czsto odmawia si im statusu naukowoci. W rezultacie psychiatrzy i psychologowie o nienagannym wyksztaceniu akademickimi wybitnej inteligencji i wielkich talentach badawczych niejednokrotnie formuuj i broni koncepcji, ktre praktycznie s nie do pogodzenia, oraz proponuj cakowicie przeciwne metody postpowania w praktyce. Istniej na przykad szkoy psychopatologii, ktre reprezentuj orientacje wycznie biomedyczn. Newtonowsko-kartezjaski model wszechwiata uwaa si tutaj za rzetelny opis rzeczywistoci i wyraa przekonanie, e organizm, ktry jest normalny strukturalnie i czynnociowo, powinien poprawnie odbiera otaczajcy go wiat materialny i prawidowo funkcjonowa w jego obrbie. Zgodnie z tym stanowiskiem kade odstpstwo od podanego schematu musi posiada pewn podstaw w anatomicznej, fizjologicznej lub biochemicznej usterce orodkowego ukadu nerwowego albo jakiej innej czci ciaa, mogcej wpywa na jego funkcjonowan ie. Naukowcy, ktrzy podzielaj ten pogld, angauj si w uporczywe poszukiwanie czynnikw dziedzicznych, patologii komrek, zaburze rwnowagi hormonalnej, odchyle w biochemii i innych cielesnych przyczyn. Wyjanienia zaburze emocjonalnych nie s przez nich traktowane jako rzeczywicie naukowe, o ile nie da si ich sensownie powiza z okrelon przyczyn materialn ani z takowej wyprowadzi. Najskrajniejsza w obrbie omawianego ujcia jest niemiecka szkoa organiczna z jej wiar, e: "dla kadej obkanej myli znajdzie si pomylona komrka nerwowa" i e pomidzy rnymi aspektami psychopatologii i anatomii mzgu zostan ostatecznie wykryte odpowiednioci jedno-jednoznaczne. Inny przykad z tego bieguna to behawioryzm, ktrego zwolennicy uwielbiaj podkrela, e jest on jakoby w psychologii jedynym rzeczywicie naukowym podejciem. Kierunek ten traktuje organizm jak skomplikowan, biologiczn maszyn, ktrej funkcjonowanie, nie wyczajc wyszych czynnoci intelektualnych, mona wytumaczy zoon aktywnoci odruchow w oparciu o zasad bodca i 10 reakcji. Behawioryzm, jak sama nazwa wskazuje , kadzie nacisk na badania nad zachowaniem, a w jego skrajnym wydaniu nie bierze si pod uwag wszelkiego rodzaju danych introspekcyjnych, a nawet pojcia wiadomoci. Mimo i behawioryzm z pewnoci zapewni sobie trwae miejsce w psychologii jako owocne podejcie do pewnego typu dowiadcze laboratoryjnych, nie mona uzna go za powan propozycj obowizujcego systemu wyjaniania dla psychiki czowieka. Prba sformuowania teorii psychologicznej z pominiciem kwestii wiadomoci stanowi przedziwne przedsiwzicie w czasach, gdy wielu fizykw wierzy, e naleaoby otwarcie wczy wiadomo do przyszych teorii materii. O ile szkoy biomedyczne Poszukuj dla nieprawidowoci w psychice jakich przyczyn organicznych, to behawioryzm skania si do uznania ich za nagromadzenie nieprawidowych nawykw, ktre wywodz si z warunkowania. rodkowe pasmo teorii wyjaniajcych w psychopatologii zajmuj koncepcje psychologii gbi. Oprcz zasadniczego konfliktu teoretycznego ze szkoami biomedycznymi i behawioryzmem istniej wrd nich rwnie gbokie sprzecznoci wobec siebie nawzajem. Niektre teoretyczne polemiki wewntrz tej grupy ju omwiono w zwizku z odstpcami od ruchu psychoanalitycznego. W wielu przypadkach rozbienoci powstae w ramach psychologii gbi s do powane i zasadnicze. Na przeciwnym biegunie znajdujemy podejcia, ktre sprzeciwiaj si biomedycznej, behawiorystycznej lub psychologicznej interpretacji patologii. W gruncie rzeczy nie godz si one na mwienie o chorobie jako takiej. Na przykad w fenomenologii oraz w analizie Dasein wikszo sytuacji, z ktrymi ma do czynienia psychiatria, stanowi zagadnienie filozoficzne, poniewa jest to po

prostu wyraz rnorodnoci egzystencji odmiennych sposobw bycia w wiecie . Wielu psychiatrw w obecnych czasach odrzuca opisane powyej, wskie, jednowymiarowe koncepcje, natomiast opowiada si za wielorak etiologi. Zaburzenia emocjonalne traktuj oni j ako skutki zoonych, wielowymiarowych interakcji czynnikw, z ktrych pewna cze moe by biologiczna, podczas gdy pozostae mog mie charakter psychiczny, spoeczny lub filozoficzny. Takie rozumienie problemw psychiatrycznych niewtpliwie potwierdzaj badania nad psychodelikami. Chocia stany psychodeliczne s wywoywane przez cile okrelony bodziec chemiczny, z pewnoci nie oznacza to, e poznanie wspzalenoci biochemicznych i farmakologicznych, jakie wystpuj w ludzkim ciele po zayciu specyfiku, zagwarantuje pene, wyczerpujce wyjanienie caej gamy zachodzcych zjawisk. Sam lek naley uzna wycznie za katalizator, wyzwalacz stanu psychodelicznego, ktry uwalnia pewien wewntrzny potencja psychiki. Psychicznych, filozoficznych i duchowych wymiarw dowiadczenia nie mona sprowadza do sfery anatomii, fizjologii, biochemii lub bada nad zachowaniem - naley je zgbia przy uyciu rodkw, ktre s odpowiednie dla takich zjawisk. Jak to przed chwil pokazalimy, sytuacja w leczeniu psychiatrycznym jest rwnie niezadowalajca w przypadku teorii zaburze psychicznych. Nie ma w tym nic zaskakujcego, poniewa obydwa te problemy s ze sob blisko spokrewnione. Dlatego na przykad biomedycznie zorientowani psychiatrzy czsto staj w obronie skrajnych rodkw biologicznych, nie tylko w leczeniu cikich zaburze, jak schizofrenia i psychoza maniakalno-depresyjna, ale take nerwic i chorb psychosomatycznych. Do pocztku lat pidziesitych wikszo powszechnych zabiegw psychiatrii biologicznej miao radykalny charakter: wstrzs kardiazolowy, terapia elektrowstrzsami, leczenie 12 szokow dawk insuliny i lobotomia . Nawet wspczesna farmakopea, ktra niemal cakowicie zastpia te drastyczne metody, cho znacznie od nich subtelniejsza, nie obywa s i bez trudnoci. Powszechnie wiadomo, e w psychiatrii leki nie rozwizuj problemu tylko ograniczaj wystpowanie objaww. W licznych przypadkach po zakoczeniu czynnego leczenia nastpuje bliej nieokrelony okres, podczas ktrego pacjent zobowizany jest do przyjmowania dawek podtrzymujcych. Wiele gwnych trankwiizatorw stosuje si cakowicie rutynowo, zwykle przez duszy czas. Moe to doprowadzi do takich kopotw, jak nieodwracalne uszkodzenie ukadu nerwowego lub siatkwki oczu, a nawet do rzec zywistego uzalenienia. Szkoy psychologiczne faworyzuj psychoterapi, nie tylko do leczenia nerwic, ale rwnie wielu schorze psychotycznych. Jak ju wspomniano wczeniej, nie istniej w zasadzie adne oglnie przyjmowane kryteria, ktre wyranie kwalifikowayby pacjenta do terapii biologicznej bd psychoterapii, pomijajc przypadek udowodnionej etiologii organicznej niektrych zaburze (zapalenie mzgu, nowotwr, miadyca ttnic) . Jakkolwiek dla pacjentw psychotycznych, ktrzy znajduj si w psychoterapii, leczenie farmakologiczne bywa czasem niezbdne, i raczej dobrze pasuje do jej form 13 powierzchownych, wspierajcych , wielu psychoterapeutw sdzi, e nie mona go pogodzi z systematycznie stosowan psychologi gbi. Skoro zadaniem metody odsaniajcej jest dotarcie do rde trudnoci, a wykorzystuje ona w tym celu symptomy, to leczenie objawowe, maskujce te symptomy, zaciemnia dany problem. Obecnie caa ta sytuacja jeszcze bardziej si komplikuje z powodu rosncej popularnoci nowych podej, ukierunkowanych na przeycia. Nie tylko wykorzystuj one objawy jako specyficzny punkt wyjcia w terapii i autoeksploracji, ale rwnie uznaj je za wyraz samouzdrawiajcego wysiku organizmu i prbuj stworzy potne techniki ich wzmagania. W tym samym czasie, gdy jeden odam w obrbie profesji psychiatrycznej skupia cay swj trud na stwarzaniu coraz lepszych sposobw opanowywania objaww, drugi z nie mniejszym wysikiem stara si zaprojektowa skuteczniejsze metody w celu ich uzewntrznienia. Gdy wielu psychiatrw rozumie, e leczenie objawowe stanowi kompromis w przypadkach, kiedy skuteczniejsza metoda terapii jest nieznana lub niemoliwa, to inni stanowczo twierdz, e odmowa przepisania trankwilizatorw stanowi race zaniedbanie. Wobec braku jednomylnoci w kwestiach leczenia psychiatrycznego (nie liczc takich sytuacji, jak: poraenie postpujce, guzy mzgu lub miadyca ttnic, ktre cilej mwic nale do domeny neurologii lub jeszcze innego dziau medycyny) mona zaproponowa nowe koncepcje i me tody terapii bez obawy pogwacenia jakichkolwiek zasad, ktre byyby uznane za absolutne i obowizujce dla caej profesji.

11

Wstecz / Spis treci / Dalej Kryteria zdrowia psychicznego i skutecznoci leczenia W zwizku z tym, e wikszo problemw klinicznych, z ktrymi maj do czynienia psychiatrzy, to nie s choroby w cisym znaczeniu tego sowa, wykorzystanie modelu medycznego w psychiatrii natrafia na zasadnicz trudno. Chocia psychiatrzy od ponad wieku usiuj stworzy "kompletny" system diagnozy, to w duej mierze im si to nie powiodo. Przyczynia si do tego fakt, e nie maj oni do dyspozycji chorobowo-specyficznej patogenezy, na jakiej opieraj si wszystkie dobre systemy 14 diagnostyczne . Zwile opisa t sytuacje Thomas Sheff: "W przypadku gwnych klasyfikacji chorb psychicznych nie da si wykaza ani jednego skadnika modelu medycznego: przyczyny, zwiastunw, 15 objaww oglnych i szczegowych, przebiegu choroby i leczenia z wyboru" . Istnieje tak wiele punktw widzenia, tak wiele szk i tak wiele rnic miedzy krajami, e bardzo nieliczne pojcia diagnostyczne oznaczaj dla wszystkich psychiatrw to samo . Nie zniechcio to jednak psychiatrw do tworzenia coraz obszerniejszej i bardziej szczegowej oficjalnej nomenklatury. Specjalici z zakresu zdrowia psychicznego wci uywaj oglnie przyjtych terminw, na przekr licznym dowodom, e ogromna liczba pacjentw nie posiada objaww, ktre pasowayby do kryteriw diagnostycznych, w jakich zostali opisani. Oglnie psychiatryczna opieka zdrowotna opiera si na nierzetelnych, nieuzasadnionych kryteriach diagnostycznych i wskazaniach dotyczcych leczenia. Okrelanie kto jest "psychicznie chory", a kto "psychicznie zdrowy", waz jaka jest istota tej "choroby" stanowi o wiele trudniejszy i bardziej zoony problem ni mogoby si wydawa, a proces, w ktrym zapadaj takie decyzje, jest znacznie mniej racjonalny ni chciaaby tego dowie klasyczna psychiatria. Biorc pod uwag wielk liczb osb z powanymi objawami 1 trudnociami oraz brak oglnie przyjmowanych kryteriw diagnostycznych, najistotniejsza wydaje si kwestia dlaczego i w jaki sposb 16 niektrych z nich naznaczono jako chorych psychicznie i poddano leczeniu psychiatrycznemu? Badania wykazay, e zaley to bardziej od rnych cech spoecznych tych osb ni od charakteru ich 17 pierwotnej odmiennoci . Bardzo wane jest w jakim stopniu przejawiaj si ich symptomy. Nie jest bez znaczenia, czy s one dostrzegalne dla kadego zainteresowanego, czy wzgldnie niewidoczne. Jeszcze jedn wan zmienn stanowi to kulturowe, na ktrym wystpuj objawy rozumienie tego, co jest normalne i moliwe do przyjcia znacznie si zmienia w zalenoci od klasy spoecznej, grupy etnicznej, wsplnoty religijnej, regionu geograficznego i okresu historii. Take wymiary zwizane ze statusem, takie jak: wiek, rasa, dochody i wyksztacenie wydaj si korelowa z diagnoz. 18 Decydujcym czynnikiem jest przewiadczenie psychiatry nadzwyczajne studium Rosenhana pokazuje, e skoro dana osoba zostaa ju uznana za psychicznie chor (nawet jeli rzeczywicie bya normalna), to fachowy personel na og interpretuje jej zwyke, codzienne zachowanie jako co patologicznego. Diagnoza psychiatryczna jest na tyle oglnikowa i elastyczna, e daje si nagina do rozmaitych okolicznoci. Stosunkowo atwo j wykorzysta i obroni, jeeli psychiatra chce usprawiedliwi mimowolne przestpstwo lub dowie w sdzie, e klient nie moe odpowiada przed prawem. Sytuacja taka jaskrawo kontrastuje z surowymi kryteriami, jakimi posuyby si on sam na uytek oskarenia albo psychiatra wojskowy, ktrego diagnoza moe uzasadnia zwolnienie ze suby wojskowej. Rwnie elastyczne bywa wnioskowanie diagnostyczne psychiatry w sprawach o zaniedbanie obowizkw zawodowych i procesach ubezpieczeniowych fachowa argumentacja moe si znacznie rni w zalenoci od strony, po ktrej wystpuje psychiatra. Z powodu braku cisych i obiektywnych kryteriw, psychiatria zawsze znajduje si pod gbokim wpywem spoecznej, kulturowej i politycznej struktury spoecznoci, w ktrej jest praktykowana. W dziewitnastym wieku masturbacja uwaana bya za patologi, wic wielu specjalistw pisao ksiki, artykuy i broszury majce ostrzec przed jej szkodliwymi skutkami. Psychiatrzy wspczeni uznaj, e jest nieszkodliwa i aprobuj j jako wentyl bezpieczestwa dla nadmiernego napicia seksualnego. W okresie stalinizmu psychiatrzy w Rosji oznajmiali, e nerwice i zboczenia pciowe s produktem walk klasowych i zgniej moralnoci spoeczestwa burujw. Utrzymywali, e wraz ze zmian porzdku spoecznego tego typu problemy praktycznie znikny. Pacjentw, ktrzy wykazywali ich ob jawy, uznawano za zwolennikw starego porzdku i "wrogw ludu". W czasach bardziej wspczesnych, wprost przeciwnie, powszechne w radzieckiej psychiatrii stao si upatrywanie w politycznym dysydenctwie oznak choroby, ktra wymaga hospitalizacji psychiatrycznej i leczenia. W Stanach Zjednoczonych homoseksualizm okrelano jako chorob psychiczn do 1973 roku, kiedy to

Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne zadecydowao w gosowaniu, e tak nie jest. Tradycyjni specjalici w latach szedziesitych traktowali czonkw ruchu hipisw jako niezrwnowaonych emocjonalnie, chorych umysowo, posiadajcych mzgi uszkodzone przez narkotyki, dopki psychiatrzy i psychologowie Nowej Ery nie uznali ich za emocjonalnie wyzwolon awangard ludzkoci. Kulturowe rnice w zakresie poj normalnoci i zdrowia psychicznego ju omawialimy. Wiele spord zjawisk, ktre zachodnia psychiatria uwaa za symptomatyczne dla psychicznych chorb, moe stanowi warianty zbiorowej niewiadomoci, ktre w pewnych kulturach i w niektrych okresach historii byy traktowane jako zupenie normalne i moliwe do przyjcia. Klasyfikacja psychiatryczna kadca nacisk na objawy osiowe, mimo i dyskusyjna, jest w jakim sensie usprawiedliwiona na gruncie biecych praktyk terapeutycznych. Ukierunkowanie werbalne w psychoterapii nie daje wielkich szans na zdecydowan zmian stanu klinicznego, a podawanie tumicych lekw czynnie Przeszkadza w dalszym rozwiniciu si obrazu klinicznego, prowadzc do zamroenia procesu w stanie niezmienionym. Wzgldno takiego podejcia wychodzi jednak na jaw, kiedy w leczeniu korzystamy z psychodelikw lub pewnych potnych metod pracy z przeyciami bez uycia lekw. Powoduj one tak fluktuacje objaww, e niekiedy jest kwesti kilku godzin, aby klient przesun si do cakowicie odmiennej kategorii diagnostycznej. Okazuje si, e to, co w psychiatrii opisywano jako odrbne kategorie diagnostyczne, stanowi stadia przeobraajcego procesu, na ktrych zatrzyma si klient. Niewiele lepsza sytuacja panuje, kiedy od problematyki diagnozy przejdziemy do zagadnie leczenia psychiatrycznego i oceny jego wynikw. Rni psychiatrzy maj swoje wasne style terapeutyczne, ktrymi posuguj si w szerokim zakresie problemw, mimo e nie ma rzetelnego dowodu na to, e jaka metoda jest skuteczniejsza od innej. Krytykom psychoterapii atwo jest argumentowa, e nie ma przekonujcych dowodw, aby pacjentom leczonym przez specjalistw polepszyo si bardziej ni tym, ktrych w ogle nie leczono, albo tym, ktrzy uzyskiwali wsparcie od 19 nieprofesjonalistw . Kiedy podczas psychoterapii nastpuje poprawa, trudno udowodni, e wizaa si ona bezporednio czy to z procesem leczenia, czy to z teoretycznymi pogldami terapeuty. W pewnym sensie bardziej przekonujce s dowody na skuteczno czynnikw farmakologicznych i na ich zdolno do ograniczania objaww. Niemniej jednak decydujc kwesti pozostaje tutaj okrelenie, czy ustpienie objaww oznacza rzeczywist popraw i czy stosowanie rodkw farmakologicznych po prostu nie maskuje zasadnic zego problemu i nie przeszkadza rozwizaniu go. Jak si wydaje, przybywa dowodw potwierdzajcych, e w wielu przypadkach podawanie trankwilizatorw rzeczywicie zakca uzdrawiajcy proces przeobraenia, i e powinno si je stosowa wycznie wtedy, gdy pacjent sobie tego zayczy albo warunki nie pozwol mu skorzysta z odsaniajcego procesu terapii. Skoro kryteria zdrowia psychicznego s niejasne, psychiatryczne etykietki nieprzekonujce i nie ma zgodnoci w sprawie przyczyn skutecznego wyleczenia, to nie naley oczekiwa, e ocena wynikw terapii stanie si bardziej zrozumiaa. W powszedniej praktyce klinicznej miar stanu pacjenta jest charakter i natenie wystpujcych u niego objaww. Ich nasilenie jest okrelane jako pogorszenie stanu klinicznego, a ich wygasanie nazywa si popraw. Podejcie to kci si z psychiatri dynamiczn, w ktrej kadzie si nacisk na rozwizanie konfliktw i polepszenie w stosunkach midzyludzkich. W psychiatrii dynamicznej zaktywizowanie si objaww czsto poprzedza zasadniczy postp w terapii bd te mu towarzyszy. Filozofia leczenia oparta przede wszystkim na ocenie objaww stoi take w wyranej sprzecznoci ze stanowiskiem przedstawionym w niniejszej ksice, zgodnie z ktrym natenie objaww wskazuje na dziaanie procesu uzdrawiajcego, a objawy stanowi rwnoczenie szans i zagroenie. Podczas gdy jedni psychiatrzy oceniajc wyniki leczenia, opieraj si wycznie na zmianach dotyczcych objaww, inni wczaj do swych kryteriw jako zwizkw midzyludzkich i przystosowanie spoeczne. Poza tym nierzadkie jest posugiwanie si kryteriami tak jawnie zwizanymi z kultur, jak np. dostosowanie pod wzgldem zawodowym i mieszkaniowym. Wan miar zdrowia psychicznego moe si wwczas okaza np. wzrost dochodu lub przepro wadzka do elegantszej dzielnicy. Absurdalno tych kryteriw wychodzi na jaw, gdy tylko rozpatrzymy zrwnowaenie emocjonalne i zdrowie psychiczne pewnych jednostek, ktre zgodnie z powyszymi normami mog plasowa si bardzo wysoko, powiedzmy Howarda Hugh esa albo Elvisa Presley'a. Wida jak wielki jest stopie pomieszania poj, skoro tego typu kryteria mog by brane pod uwag w koncepcjach klinicznych. Nietrudno wykaza, e Wzrost ambicji, rywalizacji i potrzeby wywarcia wraenia jest dowodem narastania patologii, a nie poprawy. W obecnym stanie wiata wyrazem 20 zasadniczego zdrowia psychicznego z powodzeniem moe by dobrowolna prostota . System teoretyczny przedstawiony w niniejszej ksice kadzie duy nacisk na duchowy wymiar w

yciu czowieka, dlatego wydaje si suszne, aby wspomnie w tym miejscu kwesti duchowoci. W klasycznej psychiatrii denia i zainteresowania duchowe posiadaj wyrane konotacje patologiczne. Mimo e nie wyraa si tego otwarcie, to w obecnym systemie teoretycznym psychiatrii w jakim stopniu zakada si, e zdrowie psychiczne czy si z ateizmem, materializmem i wiatopogldem mechanistycznej nauki. Std przeycia duchowe, przekonania religijne i uczestnictwo w stosownych praktykach na og wspierayby diagnoz dotyczc patol ogii. Mog to zilustrowa osobistym dowiadczeniem z okresu kiedy przybyem do Stanw Zjednoczonych i zaczem wykada o moich europejskich badaniach nad LSD. W roku 1967 miaem wystpienie na Wydziale Psychiatrii Uniwersytetu Harvarda, gdzie opisywaem w yniki uzyskane w grupie pacjentw z cikimi problemami psychiatrycznymi, leczonych przez psychoterapi z wykorzystaniem LSD. W trakcie dyskusji jeden z psychiatrw przedstawi wasn interpretacj tego, co ja uwaaem za skuteczne leczenie. Jego zdaniem objawy nerwicowe u pacjentw w rzeczywistoci zostay zastpione przez zjawiska psychotyczne. Powiedziaem wczeniej, e wielu z nich wykazywao zasadnicz popraw po silnych przeyciach mierci i odrodzenia oraz stanw uniwersalnej jednoci. Wskutek tego stawali si uduchowieni i wykazywali gbokie zainteresowanie filozofi staroytn i wschodni. Niektrzy otwarli si na ide reinkarnacji, inni zaangaowali si w medytacj, jog lub inne typy praktyk duchowych. Opisane przejawy to, wedug niego, oczywiste oznaki procesu psychotycznego. Sformuowanie tego typu wniosku byoby dzisiaj znacznie trudniejsze ni w pnych latach szedziesitych, zwaywszy na biece szerokie zainteresowanie praktykami duchowymi, pozostaje on jednak dobrym przykadem oglnego ukierunkowania wspczesnej myli psychiatrycznej. Sytuacja w zachodniej psychiatrii, ktra dotyczy definicji zdrowia psychicznego i choroby, diagnozy klinicznej, oglnej metodyki postpowania terapeutycznego i oceny skutkw leczenia, wprawia \v zakopotanie i pozostawia wiele do yczenia. Poczytalno i zdrowe funkcjonowanie psychiczne 21 definiuje si jako nie wystpowanie patologii, nie istnieje natomiast pozytywny opis normalnego czowieka. Takie pojcia, jak: czynna rado istnienia, zdolno do mioci, altruizm, szacunek dla ycia, bycie twrczym i samourzeczywistnienie, rzadko podlegaj rozwaaniom psychiatrycznym. Metody bdce obecnie do dyspozycji w psychiatrii z trudem osigaj choby cel terapeutyczny sformuowany przez Freuda: "aby zmieni nieznone cierpienie nerwicowca w zwyczajn ndz codziennoci". Bez wprowadzenia duchowoci i perspektywy transpersonalnej do praktyki psychiatrycznej, psychologii i psychoterapii bardziej ambitne cele pozostan nadal nierealne.

Wstecz / Spis treci / Dalej Psychiatria a religia: rola duchowoci w yciu czowieka Stanowisko wobec religii i mistycyzmu w klasycznej psychiatrii i psychologii zostao wyznaczone przez mechanistyczne, materialistyczne nastawienie nauki Zachodu. W wiecie, w ktrym najwaniejsza jest materia, a ycie i wiadomo to tylko jej drugorzdne wytwory, nie moe istnie autentyczne zrozumienie dla duchowego wymiaru istnienia. wiata, prawdziwie naukowa postawa oznacza przyjcie nieistotnoci wasnej osoby jako mieszkaca jednego z niezliczonych cia niebieskich we wszechwiecie, ktry posiada miliony galaktyk. Wymaga take uznania, e nie jestemy niczym wicej jak tylko wysoko rozwinitymi zwierztami i biologicznymi maszynami, ktre skadaj si z komrek, tkanek i narzdw. I wreszcie naukowa koncepcja wasnego istnienia obejmuje przyjcie pogldu, e wiadomo to fizjologiczna czynno mzgu i e psychik rzdz niewiadome siy o charakterze popdowym. Podkrela si czsto, e trzy wielkie rewolucje w dziejach nauki pokazay czowiekowi jego waciwe miejsce we wszechwiecie. Pierwsz bya rewolucja kopernikaska, ktra zniszczya przekonanie, e ziemia jest rodkiem wiata, a ludzko zajmuje w jego obrbie szczeglne miejsce. Druga to rewolucja darwinowska, ktra pooya kres pogldowi, e ludzie zajmuj wyjtkow i uprzywilejowan pozycj wrd zwierzt. Wreszcie rewolucja freudowska zredukowaa psychik do pochodnej niegodziwych popdw. Psychiatria i psychologia, rzdzone przez wiatopogld mechanistyczny, nie s w stanie oddzieli ciasnych intelektualnie i zewntrznych przekona religijnych, jakie cechuj gwny nurt interpretacji wielu religii od gbi autentycznych tradycji mistycznych lub wielkich duchowych filozofii, takich jak: rne szkoy jogi, kaszmirski szajwizm, wadrajana, ze, taoizm, kabaa, gnostycyzm lub sufizm. Zachodnia nauka pozostaje lepa na to, e owe tradycje stanowi wynik wielowiekowych bada nad ludzkim umysem, ktre w sposb zbliony do metody naukowej cz regularn obserwacj, dowiadczenia i budowanie teorii. W zachodniej psychologii i psychiatrii usiuje si wic generalnie odrzuci kad form duchowoci jako nienaukow, niewane jak bardzo byaby wyrafinowana i dobrze potwierdzona. Na paszczynie mechanistycznej nauki duchowo utosamiana jest z prymitywnymi przesdami, brakiem wyksztacenia lub patologi kliniczn. Jeli dan religi podziela dua grupa, w ramach ktrej utrwalio j programowanie kulturowe, to bdzie ona przez psychiatrw mniej lub bardziej tolerowana. W tych okolicznociach nie maj zastosowania zwyke kryteria kliniczne i przynaleno do takiego wyznania niekoniecznie uwaa si za oznak psychopatologii. Kiedy w nie-zachodnich kulturach o niskim poziomie edukacji odkrywa si gbokie przekonania duchowe, przypisuje si je zwykle niewiedzy, dziecinnej atwowiernoci i zabobonom. W naszym wasnym spoeczestwie takie tumaczenie duchowoci oczywicie nie wystarcza, zwaszcza kiedy pojawia si ona wrd osb wietnie wyksztaconych i bardzo inteligentnych. W rezultacie psychiatria odwouje si do odkry psychoanalizy, ktre sugeruj, e pocztkw religii mona doszuka si w nierozwizanych konfliktach z niemowlctwa i dziecistwa koncepcja bstw odpowiada dziecinnemu wyobraeniu postaci rodzicw, postawy wierzcych w stosunku do nich to oznaki niedojrzaoci i dziecicej zalenoci, a rytualne czynnoci wskazuj na walk z przeraajcymi impulsami psychoseksualnymi, podobnymi do tych, ktre wystpuj w nerwicy natrctw. Bezporednie dowiadczenia duchowe, takie jak: uczucia uniwersalnej jednoci, wraenie boskiej energii przenikajcej ciao, sceny mierci i odrodzenia, wizje wiata o nadprzyrodzonym piknie, wspomnienia z poprzednich wciele lub spotka z archetypowymi osobami spostrzega si wic jako znaczne, psychotyczne znieksztacenia obiektywnej rzeczywistoci, ktre wskazuj na powany proces patologiczny, czyli chorob psychiczn. A do czasu opublikowania bada Masowa, w psychologii akademickiej nie istniaa wiadomo, e choby jedno z tych zjawisk mona by wytumaczy w jaki inny sposb. Wskazujce ten sam kierunek teorie Junga i Assagiolego byy zbyt odlege od gwnego nurtu psychologii akademickiej, aby wywrze jaki powaniejszy wpyw. Mechanistyczna nauka Zachodu z reguy uznaje wszelkiego typu dowiadczenia duchowe za zjawiska patologiczne. Gwny nurt psychoanalizy, podajc za przykadem Freuda, objania mistyczne stany jednoczce i oceaniczne jako regresj do pierwotnego narcyzmu i bezradnoci 22 23 dziecka oraz uwaa religi za zbiorow nerwice natrctw . Doskonale znany psychoanalityk, Franz 24 Alexander , napisa specjalny artyku, omawiajcy stany osigane w medytacji buddyjskiej jako samodzielnie wywoywan katatoni. Wielcy szamani rnych tradycji plemiennych zostali scharakteryzowani jako schizofrenicy lub epileptycy, a rozmaite etykietki psychiatryczne nadano

wszystkim waniejszym witym, prorokom i nauczycielom religijnym. O ile liczne opracowania naukowe opisuj podobiestwa miedzy mistycyzmem a chorob psychiczn, to bardzo niewiele jest prawdziwego poszanowania dla mistycyzmu i wiadomoci rnic midzy wiatopogldem 25 mistycznym a psychoz. Ostatni Raport Zespou do spraw Postpw Psychiatrii charakteryzowa mistycyzm jako zjawisko porednie midzy normalnoci a psychoz. W innych rdach omawiane 26 rnice rozpatruje si zwykle na gruncie "psychozy kroczcej" , przeciwstawianej "psychozie kwitncej" albo te z naciskiem na konkretne to kulturowe, ktre umoliwio wczenie danej psychozy w osnow spoeczn i historyczn. Wymienione kryteria psychiatryczne stosuje si rutynowo w ten sam sposb nawet do wielkich nauczycieli religijnych pokroju Buddy, Jezusa, Mahometa, r i Ramany Maharishiego lub Ramakrishny. Z powyszego wynika osobliwa sytuacja panujca w naszej kulturze. W licznych spoecznociach utrzymuje si znaczna presja psychiczna, spoeczna, a nawet polityczna, ktra zmusza ludzi do regularnego uczszczania do kocioa. Bibli mona spotka w wielu szufladach hoteli i moteli, a ustne deklaracje popierajce Boga i religi padaj w przemwieniach szeregu wybitnych politykw i innych osb publicznych. Jeli jednak czonek przecitnego zboru przeyby gbokie dowiad czenie religijne, to jego pastor najprawdopodobniej odesaby go na leczenie do psychiatry.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Skutecznym sposobem leczenia kiy byo zaraanie pacjenta malari. Gorczka powstrzymywaa rozwj choroby i zapobiegaa powstaniu otpienia umysowego (tzw. poraenia postpujcego) . (I. S.) 2 Pentetrazol (Cardiazolum) suy do wywoywania napadu drgawkowego, ktry moe przerwa objawy cikich psychoz (tzw. leczenie wstrzsowe lub drgawkowe) . Obecnie stosuje si w tym celu wstrzsy elektryczne aplikowane przy uyciu wyspecjalizowanej aparatury. (I. S.) 3 Podanie wysokich dawek insuliny "usypia" czynno mzgu z powodu niedoboru glukozy i hamuje pewne objawy psychotyczne. Jest to zabieg rzadko stosowany, grocy niebezpiecznymi powikaniami. (I. S.) 4 Psychozy endogenne uwaa si za choroby spowodowane przez subtelne przyczyny organiczne: pewn skonno dziedziczn, zaburzenia ukadw neurohormonw mzgowych (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny i in.) lub inne defekty biochemiczne. Chocia ingerencja farmakologiczna lekarza w chemizm ustroju moe wyciszy objawy psychozy, to nie istniej jednoznaczne dowody, e okrelona kombinacja wspomnianych czynnikw "powoduje" chorob w takim sensie, jak wirus HIV powoduje AIDS, a niedobr insuliny cukrzyce. (I. S.) 5 Tj. stopnia zaburze organicznych u klienta. W tym celu, podobnie jak w dwch pozostaych, psycholog posuguje si specjalnymi testami, ktre interpretuje i przedstawia rezultat psychiatrze. (L S.) 6 Termin choroba, czyli jednostka nozologiczna (z greckiego nosos "choroba") posiada w medycynie bardzo konkretne znaczenie. Sugeruje on zaburzenie, ktre posiada okrelon przyczyn, czyli etiologie, z ktrej to daje si wyprowadzi jego patogenez, czyli rozwj objaww. Rozumienie zaburzenia w podany sposb powinno prowadzi do konkretnego postpowania terapeutycznego i metod leczenia oraz wnioskw dotyczcych rokowania. 7 T. Szasz, Myth of Mental Illness, Nowy Jork 1961. Streszczenie jego pogldw na temat "mitu choroby psychicznej" jest dostpne w przekadzie K. Jankowskiego w zbiorze pt. Przeom w psychologii (Warszawa 1978) . (L S.) 8 Tj. stanowice dwa odrbne wymiary patologii. (I. S.) 9 Zasada intensyfikacji objaww jest kluczowa dla terapii psychodelicznej, integracji holonomicznej i terapii gestalt. Taka sama prawidowo rzdzi rwnie praktyk medycyny homeopatycznej i mona si jej doszuka w technice intencji paradoksalnej Victora Frankla. 10 Angielskie sowo behaviouroznacza "zachowanie si" w sensie inteligentnej reakcji na otoczenie. (I. S.) 11 Bycie w wiecie (Dasein) oznacza specyficznie ludzki, niepowtarzalny rodzaj egzysten cji (obecnoci w wiecie) . Obejmuje ona indywidualne ustosunkowanie si do trzech sfer tego wiata: otoczenia (Umwelt), innych ludzi (Mitwelt) i siebie samego (Eigenwelt) . Celem analizy Dasein jest zrozumienie przez pacjenta wasnej egzystencji, ktra wie si z podejmowaniem wolnych wyborw. Czowiek jest niepowtarzalny, w szczeglnoci nie mona go zaklasyfikowa jako chorego i nakania do zmiany, ktrej sam nie pragnie. (1. S.) 12 Lobotomia jest to postpowanie psychochirurgiczne, ktre w najprostsze j formie obejmuje przecicie pocze miedzy patem czoowym a pozosta czci mzgu. Metoda ta, za ktr portugalski chirurg Egas Moniz otrzyma nagrod Nobla za rok 1949, bya najpierw powszechnie stosowana u schizofrenikw i w cikich nerwicach natrctw. Pniej zaniechano jej i zastpiono subtelniejszymi zabiegami mikrochirurgicznymi. Fakt, e kilku psychiatrw, ktrzy nie zawahali si przed poleceniem tej operacji swoim pacjentom, pniej opierao si przed uyciem LSD pod pretekstem, e moe to spowodowa niewykrywalne dzisiejszymi metodami uszkodzenie mzgu, moe nam uzmysowi zakres nieracjonalnych motyww dziaajcych w psychiatrii. 13 Psychoterapia wspierajca^ przeciwiestwie do/), odsaniajcej nie zajmuje si gbokimi konfliktami pacjenta i nie stawia sobie za cel przeobraenia jego osobowoci, tylko zagodzenie jego kopotw. (I. S.) 14 W tym miejscu niemoliwe jest dokadne omwienie trudnoci zwizanych z diagnostyk

psychiatryczn, definicj normalnoci, klasyfikacj, ocen skutecznoci leczenia i pokrewnymi zagadnieniami. Zainteresowany czytelnik znajdzie wicej stosownych informacji w publikacjach Donalda Lighta (1980), Thomasa Sheffa (1974), R. L. Spitzera i P. T. Wilsona (1975), T. Szasza (1961) i innych. 15 T. Sheff, TheLabeling Theory of Mentol lllness, "Amer. Sociol. Rev." 1974, z. 3: 444. (I. S.) 16 Teoria naznaczania (etykietkowania) spoecznego patrz przyp. 36, rozdz. l. (I. S.) 17 D. Light, Eecoming Psychiatrists, Nowy Jork 1980. (I. S.) 18 D. Rosenhan, O ludziach normalnych w nienormalnym otoczeniu, tum. A. Koyszko na podst. "Science" 1973, z. 179. W: Przeom w psychologii, op. cit. (I. S.) 19 H. J. Eysenck, S. Rachman, The Caitses and Cures of Neurosis, San Diego 1965. (I. S.) 20 Zob. D. Elgin, Voluntary Simplicity, Nowy Jork 1981. (I. S.) 21 Tzn. opis mwicy jaki jest lub powinien by zdrowy, normalny czowiek. Wspomniane definicje okrelaj to przez negacj (zdrowie = brak choroby), z pominiciem pozytywnych cech zdrowego czowieka. (I. S.) 22 Z. Freud, Kultura jako rdo cierpie, tum. J. Prokopiuk, Warszawa 1992; tytu oryginau: Das Unbechagen in der Kultur, 1930. (I. S.) 23 Z. Freud, Czynnoci natrtne a praktyki religijne, tum. R. Reszke [w:] Charakter a erotyka, Dziea, t. II, Warszawa 1996; tytu oryginau: Zwangshandlungen und Religionsubungen, 1908. (I. S.) 24 F. Alexander, Buddhist TrainingasArtificialCatatonia, "Psychoanalyt. Rev." 1931, z. 18: 129. (I. S.) 25 Mysticism: Spiritual Quest or Psychic Disorder?, pod red. Group for the Advancement of Psychiatry, Committee on Psychiatry and Religion, Waszyngton 1976. 26 Tzn. rozwijajcej si powoli i dajcej minimalne objawy. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia szsty Nowe ujcie procesu zmian w psychoterapii Poznawanie istoty, pochodzenia i dynamiki zaburze psychogennych to dla teorii i praktyki psychoterapii czynnik o decydujcym znaczeniu. Posiada on bezporednie ko nsekwencje dla koncepcji procesu zdrowienia, okrelenia skutecznych mechanizmw terapii i przeksztacania osobowoci oraz wyboru metod postpowania terapeutycznego. Niestety, istniejce szkoy psychoterapii rni si od siebie pod wzgldem interpretacji objaww psychogennych i metod ich leczenia wcale nie mniej ni w kwestii opisu podstawowych dynamizmw osobowoci czowieka. Nie bd tutaj porusza kwestii behawioryzmu, w ktrym objawy psychogenne uwaa si za pozbawione gbszego znaczenia, odrbne zgrupowania wadliwych nawykw, a nie za oznaki bardziej zoonego, niewidocznego zaburzenia osobowoci. Pomin take metody psychoterapii 1 wspierajcej i inne rodzaje pracy psychologicznej, ktre powstrzymuj si od dogbnego sondowania psychiki z przyczyn nie tyle teoretycznych, co praktycznych. Niemniej jednak, nawet przy rozmylnym ograniczeniu naszych zainteresowa do szk tak zwanej psychologii gbi, w pogldach na te sprawy napotykamy ogromne rnice. W klasycznej freudowskiej psychoanalizie objawy uwaa si za skutek konfliktu midzy daniami popdw a obronnymi siami ego albo za nastpstwa kompromisowych ukadw midzy impulsami id a zakazami i nakazami superego. W swoich pierwotnych sformuowaniach Freud kad nacisk wycznie na pragnienia seksualne, natomiast przeciwstawne im siy przeciwseksualne uwaa za przejaw "popdw ego", ktre su celowi samozachowawczemu. W trakcie pniejszego, gruntownego przeksztacania swojej teorii uzna on szereg zjawisk psychicznych za skutki konfliktu miedzy erosem, popdem, dcym do zjednoczenia i tworzenia jednostek wyszego rzdu, a tanatosem, popdem mierci, ktrego Celem jest zniszczenie i powrt do pocztkowego stanu nieorganicznego. Tak czy owak interpretacja Freuda pozostaje cile biograficzna, zachowujc 2 suszno w granicach pojedynczego organizmu . Celem terapii jest uwolnienie energii popdowej zwizanej w formie objaww i znalezienie dla niej akceptowanych spoecznie sposobw wyrazu. W interpretacji Adlera dyspozycja nerwicowa wywodzi si ze sposo bu wychowania jednostki w dziecistwie, ktry odznacza si nadopiekuczoci, zaniedbywaniem lub mylcym pomieszaniem obydwu. Powoduje to ujemne wyobraenia na temat wasnej osoby oraz neurotyczne denie do przewagi, majce skompensowa przesadne poczucie braku bezpieczestwa i lku. W wyniku tej skupionej na sobie strategii yciowej, nerwicowiec nie jest w stanie poradzi sobie ze swoimi trudnociami ani cieszy si yciem spoecznym. Objawy nerwicowe stanowi zatem integraln cz tego jedynego systemu przystosowawczego, jaki potrafia zbudowa jednostka na podstawie mylnie odczytywanych sygnaw z otoczenia. O ile w ramach teorii Freuda wyjanianie przebiega zawsze w oparciu o warunki wczeniejsze, zgodnie z wymogami przyczynowoci liniowej, to Adler a kcentuje zasad celowoci. Strategia neurotyka jest sztuczna, wic pewne jej fragmenty musz pozosta niewiadome, poniewa zaprzeczaj rzeczywistoci. Zadaniem terapii jest uchronienie pacjenta przed trwaniem w tej fikcji i wspomaganie go, aby dostrzeg jednostronno, jaowo i ostatecznie autodestrukcyjny charakter swoich postaw. Pomimo pewnych zasadniczych rnic teoretycznych psychologia indywidualna Adlera pod wzgldem swej cile biograficznej orientacji nie odbiega od psychoanalizy. Wilhelm Reich wnis do psychologii gbi szczegln koncepcj dynamiki energii seksualnej oraz roli gospodarki energetycznej w objawach patologii. By przekonany, e wyparcie pierwotnego urazu podtrzymywane jest przez stumienie odczu seksualnych i przez zablokowanie orgazmu. Wedug niego rzeczywist nerwic stanowi owo tumienie seksualnoci wraz z odpowiadajcym mu opancerzeniem miniowym i konkretnymi postawami charakterologicznymi, natomiast objawy psychopatologii s zaledwie jej wtrnym, otwartym sposobem wyrazu. Czynnikiem decydujcym o zdrowiu lub chorobie, jest gospodarowanie energi pciow, czyli zrwnowaenie midzy 3 naadowaniem a rozadowaniem . Terapia polega na uwolnieniu nagromadzonej i zdawionej energii pciowej oraz na rozlunieniu pancerza miniowego przy pomocy zestawu wicze z wykorzystaniem oddechu i bezporedniej pracy z ciaem. Reich nigdy nie wykracza poza wskie, seksualne nastawienie swojego byego nauczyciela i jego orientacj biograficzn, mimo e omawiane podejcie stanowio daleko idce odstpstwo teoretyczne od klasycznej psychoanalizy i rewolucyjn nowo w praktyce psychoterapii.

Freudowsk seksualn teori nerwicy zakwestionowa Otto Rank, ktry przesun etiologiczny punkt cikoci na uraz narodzin. Wedug niego objawy nerwicowe stanowi prb uzewntrznienia oraz zintegrowania tego wanie podstawowego wstrzsu emocjonalnego i cielesnego w yciu czowieka. Dlatego nie naley si spodziewa rzeczywistego uleczenia z nerwicy, o ile klient nie skonfrontuje si z owym faktem w warunkach terapii. Zwaywszy na istot omawianego urazu, psychoterapia sowna posiada tutaj niewielk warto i trzeba j zastpi bezporednim przeywaniem. wiadomo nadrzdnego i niezalenego znaczenia duchowych aspektw psychiki, czyli tego, co w dzisiejszych czasach nazwalibymy wymiarem transpersonalnym, bya wrd nastpcw Freuda wyjtkowo rzadka. Jedynie Jung zdoa zapuci si naprawd gboko w sfer pozaosobow i sformuowa swj system psychologiczny w sposb cakowicie odmienny ni pozostali kontynua torzy Freuda. Podczas dugich lat ustawicznego zgbiania ludzkiej niewiadomoci Jung dostrzeg, e psychopatologii nerwic i psychoz nie da si poprawnie wytumaczy na bazie zapomnianego i wypartego przez klienta materiau z yciorysu. Uzupeni on freudowsk koncepcj niewiadomoci indywidualnej o rasow niewiadomo zbiorow oraz podkrela rol strukturalnych, "mitotwrczych" skadnikw psychiki. Jeszcze jednym wanym przyczynkiem Junga byo zdefiniowanie archetypw 4 zawartych w psychice ponadkulturowych, pierwotnych zasad porzdkujcych . Rozumienie psychopatologii i psychiatrii przez Junga byo cakowicie unikalne. Wedug niego jeli popdy, pragnienia archetypowe, twrcze impulsy, talenty i inne psychiczne jakoci zostan wyparte bd uniemoliwi si ich rozwj, to pozostaj one pierwotne i niezrnicowane. W rezultacie ujawnia si ich potencjalnie destrukcyjny wpyw na osobowo, ktry zakca jej przystosowanie do rzeczywistoci i wyraa si jako objawy patologiczne. Kiedy wiadome ego potrafi podj konfrontacje z owymi dotychczas niewiadomymi albo wypartymi elementami, to mog one zosta wczone w ycie jednostki w konstruktywny sposb. Podejcie terapeutyczne Junga wywiera nacisk nie tyle na ich intelektualne zrozumienie i sublimacje, ile na czynne przeobraanie wasnej najgbszej istoty dziki bezporedniemu, symbolicznemu dowiadczeniu psychiki jako autonomicznej "drugiej osobowoci". Kierowanie klientem podczas tego procesu pozostaje poza zasigiem moliwoci kadego dowolnego terapeuty lub jego szkoy. Najistotniejsze bdzie tu okazanie pomocy klientowi w kontakcie ze zbiorow niewiadomoci i wykorzystanie mdroci niezliczonych wiekw, jaka w niej drzemie. Niniejsze omwienie rnic teoretycznych oraz niezgodnoci miedzy gwnymi szkoa mi psychologii gbi dotyczcych istoty i pochodzenia zaburze emocjonalnych oraz skutecznych mechanizmw terapii mona kontynuowa, wczajc pogldy Sandora Ferencziego, Melanii Klein, Karen Horney, Ericha Fromma, Harry'ego Stacka Sullivana, Roberta Assagiolego i Carla Rogersa lub nowoci Fritza Perlsa, Alexandra Lowena, Arthura Janova i wielu innych. Moim gwnym celem byo jednak pokazanie, e istniej popularne, ywotne teorie oraz szkoy psychoterapii o radykalnych rnicach pogldw w sprawie dynamiki psychopatologii i technik terapeutycznych. Jedne ograniczaj si do poziomu yciorysu, czyli analityczno-wspomnieniowego, inne kad nacisk niemal wycznie na skadniki okooporodowe lub kwestie egzystencjalne, a nieliczne uwzgldniaj nurt transpersona lny. Skoncentruje si na nowych pogldach wywodzcych si z terapii emocjonalnej, ktre umoliwiaj pogodzenie i zintegrowanie licznych konfliktw wspczesnej psychiatrii oraz sformuowanie bardziej caociowej teorii psychopatologii i psychoterapii.

Wstecz / Spis treci / Dalej Istota objaww psychogennych Dane z psychoterapii opartej na dowiadczaniu z uyciem psychodelikw, lub bez, wyranie wskazuj na konieczno "ujcia spektralnego", ktre zaprezentowano wczeniej. Bez wtpienia model psychiki wykorzystywany w traktowanym serio samopoznaniu powinien by obszerniejszy od wszystkich obecnie istniejcych. Patrzc z nowej perspektywy, rne szkoy terapeutyczne proponuj przydatne sposoby przedstawienia dynamiki okrelonego pasma wiadomoci (bd tylko konkretnych aspektw danego pasma) i adnej z nich nie naley traktowa jako caociowego opisu psychiki. Trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne i midzyludzkie mog si wiza z dowolnym poziomem niewiadomoci: biograficznym, okooporodowym i pozaosobowym, a niekiedy posiadaj wane rda we wszystkich trzech. Skuteczna praca terapeutyczna musi poda za procesem w kady zaangaowany przeze obszar i nie powinny jej ogranicza wzgldy teoretyczne. Istnieje wiele objaww, ktre bd si utrzymyway dopki jednostka nie napotka, nie dowiadczy i nie zintegruje skojarzonych z nimi motyww perinatalnych i pozaosobowych. Przy tego rodzaju problemach praca typu biograficznego w dowolnej swej odmianie, zakresie bd dugoci okae si bezskuteczna. Ze wzgldu na spostrzeenia z sesji pracy nad przeyciami Wszelkie podejcia terapeutyczne, ktre ograniczaj si do wymiany sownej, posiadaj ograniczon warto i nie s w stanie dotkn istoty problemw, o jakich tutaj mowa. Energia emocjonalna i psychosomatyczna obecna u podoa patologii jest tak ywioowa, e szans skutecznego zmierzenia si z ni maj wycznie bezporednie, niewerbalne podejcia zorientowane na przeywanie. Wymiana sowna jest jednak niezbdna w celu odpowiedniego przygotowania intelektualnego do sesji pracy z emocjami, a take 5 do ich prawidowej integracji przez klienta. W ten do nieoczekiwany sposb praca poznawcza w ramach terapii emocjonalnych okae si zapewne waniejsza ni kiedykolwiek dotd. Potne techniki humanistyczne i transpersonalne powstay w opozycji do jaowego sownego i przeintelektualizowanego nurtu klasycznej psychoterapii. Jak o takie akcentuj one na og bezporednie przeywanie, oddziaywania niewerbalne i wczenie ciaa w proces terapeutyczny. Tymczasem moliwe dziki nim gwatowne uruchomienie energii przy zwolnieniu blokad emocjonalnych i psychosomatycznych, otwiera zwykle drog do przey okooporodowych i transpersonalnych. Tre tych dowiadcze bywa tak niezwyka, e jest w stanie zgruchota ca struktur mylow i system podstawowych przekona jednostki oraz wiatopogld wyznawany przez zachodni cywilizacj. Wspczesna psychoterapia staje zatem w obliczu zastanawiajcego paradoksu. Podczas gdy we wczeniejszych etapach jej rozwoju usiowano pomin intelekt i wykluczy go z procesu terapeutycznego, to dzisiaj nowe intelektualne pojmowanie rzeczywistoci jest wanym katalizatorem postpw leczenia. W pytszych formach terapii opr ma charakter emocjonalny i psychosomatyczny, natomiast dla terapii radykalnych najcisz przeszkod stanowi bariera poznawcza i filozoficzna. Wiele dowiadcze transpersonalnych, ktre potencjalnie posiadaj ogromn warto lecznicz, stawia tak zasadnicze wyzwania dla wiatopogldu jednostki, e jeli nie zostanie ona odpowiednio przygotowana intelektualnie, to bdzie jej niezwykle trudno na nie przyzwoli. Obrona intelektualna newtonowsko-kartezjaskiej definicji rzeczywistoci i zdroworozsdkowego obrazu wiata jest szczeglnie trudn form oporu, ktry moe pokona tylko poczony wysiek 6 klienta i facylitatora . Terapeuci, ktrzy oprcz potnych metod emocjonalnych nie umoliwi 7 zarazem swoim klientom pogbienia wiedzy, stawiaj ich w trudnej sytuacji podwjnego zwizania . Prosz o odrzucenie wszelkiego oporu i cakowite poddanie si zachodzcym zmianom, a tymczasem takie poddanie si doprowadzioby do dowiadcze, ktrych istnienia nie dopuszcza ani nie ogarnia ich wasna struktura mylowa. W takich okolicznociach obstawanie przy interpretacji biograficznej, trzymanie si mechanistycznego wiatopogldu i spostrzeganie procesu zmian w kategoriach przyczynowoci liniowej bdzie powanie utrudniao postp leczenia, dziaajc jak potny mechanizm obronny i to niezalenie czy wystpi u klienta, czy te u facylitatora. I na odwrt, znajomo rozszerzonej mapy ludzkiej wiadomoci, ktra obejmuje dowiadczenia okooporodowe i pozaosobowe, nowych paradygmatw wyaniajcych si we wspczesnej nauce i wielkich wiatowych tradycjach mistycznych moe sta si terapeutycznym katalizatorem o znacznej mocy. Poniewa objawy patologii posiadaj rn struktur dynamiczn ze wzgldu na poziomy psychi ki,

z ktrymi si cz, to niepoprawne i bezuyteczne byoby opisywanie ich wszystkich przy pomocy jednej uniwersalnej formuy, chyba e miaaby ona by niezwykle szeroka i oglna. Jak si wydaje, objawy na poziomie wspomnie psychoanalitycznych nawizuj swym znaczeniem do wanych wydarze z dziecistwa i dalszego ycia. W tym przypadku sensowne bdzie traktowanie ich jako wynikajcych z przeszoci jednostki, kompromisowych ukadw midzy deniami popdw a poskramiajcymi siami superego, czy te midzy budzeniem si bolesnych emocji i odczu fizycznych a obron przed ich uwiadomieniem. Generalnie wyraaj one te elementy z przeszoci, ktre nie zostay skutecznie zintegrowane i zakcaj prawidowe przezywanie aktualnego czasu i miejsca. Na og wi si z wydarzeniami, ktre zakciy odczuwanie podstawowej jednoci i harmonii danej osoby ze wiatem, przyczyniajc si do powstania u niej poczucia rozki, oddzielenia, antagonizmu i wyobcowania. Stan, w ktrym zaspokojone s wszystkie podstawowe potr zeby i w ktrej organizm czuje si bezpieczny, ma wiele wsplnego z doznaniem uniwersalnej jednoci. Bolesne przeycie lub stan nasilonej potrzeby powoduje dwoisto, ktra obejmuje zrnicowanie i konflikt miedzy zrepresjonowan jani a zdradzieckim czynnikiem zewntrznym, bd te miedzy niezadowolonym podmiotem a podanym obiektem. Kiedy jednostka nawizuje kontakt z przeyciami ze sfery okooporodowej, cakowicie bezuyteczna staje si teoria Freuda oraz wszystkie pozostae szkoy, ktre ograniczaj si do obszaru yciorysu, a prby posugiwania si nimi su wycznie celom obronnym. Na tym poziomie najatwiej zrozumie objawy jako kompromisowe ukady miedzy budzcymi si emocjami i odczuciami odnonie cielesnego urazu porodowego a siami, ktre chroni jednostk przed ich ponownym oyciem. Uytecznym modelem biologicznym dla owego konfliktu przeciwstawnych de bdzie ujrzenie go w kontekcie utosamienia si klienta z dzieckiem, ktre zmaga si z narodzinami, a zarazem i z pewnymi biologicznymi siami, ktre wyraaj introjekcje poskramiajcego wpywu drg 8 rodnych. W tej sytuacji, ze wzgldu na jej dobitny akcent hydrauliczny , szczeglnie uyteczny moe by model Reicha, ktry kadzie szczeglny nacisk na uwolnienie zdawionej energii i rozlunieni e pancerza charakteru. Podobiestwo wzorca szczytowania seksualnego i kulminacji porodu wyjania, dlaczego Reich pomyli zdawion energie okooporodow z zablokowanym libido, skadowanym po niezupenych orgazmach. Inny sposb konceptualizacji tego dynamicznego rozdwiku polega na zobaczeniu go w perspektywie podunej, z pozycji konfliktu, jaki istnieje miedzy utosamianiem si ze struktur ego i obrazem ciaa z jednej strony, a potrzeb cakowitego poddania si, mierci ego i transcendencji z drugiej. Odpowiadajce temu moliwoci egzystencjalne to cige pozostawanie w puapce ograniczonego sposobu ycia, ktrym rzdz ostatecznie autodestrukcyjne strategie ego, w przeciwiestwie do rozwinitej i owieconej egzystencji, ukierunkowanej pozaosobowo. Ale czowiek prosty i niezorientowany oczywicie nie bdzie wiadom, e istnieje ta druga moliwo, dopki nie dowiadczy duchowego otwarcia. Dwie podstawowe strategie yciowe nawizujce do obu skrajnych biegunw tego konfliktu to: ujmowanie wiata lub ycia j ako walki w ten sposb byo ono przeywane w drogach rodnych; lub przeciwnie, jako wymiany dawania i brania oraz oywczego, dynamicznego taca, analogicznie jak podczas symbiotycznej interakcji dziecka z dobroczynnym onem lub piersi. Inne praktyczne wersje konceptualizacji procesu, ktry powoduje objawy na poziomie okooporodowym, to: lkliwe uchwycenie si w przeciwiestwie do ufnego oddania; uparte trwanie przy zudzeniu wasnego kierownictwa, w przeciwiestwie do przyjcia faktu cakowitej zalenoci od uniwersalnych si; jak te pragnienie bycia kim innym lub gdzie indziej w przeciwiestwie do akceptowania danych okolicznoci. Najlepszym sposobem opisu dynamicznej struktury objaww psychogennych, ktre zakotwiczyy si w pozaosobowej sferze psychiki, s kompromisowe ukady miedzy obronnym trzymaniem si racjonalnego, materialistycznego i mechanistycznego obrazu wiata a wdzierajcym si we spostrzeeniem, e byt ludzki i wszechwiat stanowi przejawy gbokiej tajemnicy, ktra istnieje ponad rozumem. U wyksztaconych jednostek ta filozoficzna batalia miedzy ich zdrowym rozsdkiem i kulturowym zaprogramowaniem z jednej, a wiatopogldem w gruncie rzeczy metafizycznym z drugiej strony, moe przybra form konfliktu teoretycznego miedzy Psychologi freudowsk a jungowsk czy te miedzy newtonowsko-kartezjask koncepcj wiata a nowymi paradygmatami. Jeli dana jednostka otworzy si na dowiadczenia tkwice Podoa tych objaww, to nowa wiedza o wszechwiecie i ludzkim istnieniu radykalnie przeobrazi cay jej wiatopogld. Okae si, e w pewnych warunkach, w stanie penego wyostrzenia zmysw, zarezerwowanym dotd wycznie dla chwili obecnej, mona dowiadczy okrelonych zdarze, ktre w myl naszego liniowego pojmowania czasu winny by bezpowrotnie pogrzebane w odlegej przeszoci, albo ktre jeszcze nie

nastpiy. Rozmaite aspekty wszechwiata, o ktrych sdzimy, e s od nas oddzielone nieprzenikaln barier przestrzeni, mog nagle okaza si atwo dostpne dla dowiadczenia i w pewnym sensie wydaj si czciami lub przedueniami nas samych. Sfery, ktre zwykle s dla czowieka niewidoczne nieuzbrojonym okiem, takie jak: mikrowiat fizyczny i biologiczny oraz obiekty i przemiany astrofizyczne, staj si osigalne w bezporednim przeyciu. W nasz zwyk, newtonowsko-kartezjask wiadomo mog te wtargn z niezwyk si istoty archetypowe lub sekwencje mityczne, ktre wedug mechanistycznej nauki nie maj racji bytu. Mitotwrcze aspekty ludzkiej psychiki odmaluj bstwa, demony i rytuay z rnych kultur, jakich dana osoba nigdy nie ogldaa. Bd one wwczas widoczne w jednym szeregu ze skadnikami fenomenalnego wiata, z tak sam dokadnoci szczegw jak odlege od nich w czasie i przestrzeni fakty z materialnej rzeczywistoci. Po przedstawieniu najbardziej typowych konfliktw lecych u podoa objaww psychogennych na biograficznym, okooporodowym i pozaosobowym poziomie psychiki czowieka, moemy obecnie podj prb sprowadzenia tych wszystkich z pozoru odmiennych mechanizmw do wsplneg o mianownika, formuujc kompletny model teoretyczny na uytek psychopatologii i terapii. Biorc pod uwag wszystko, co dotychczas powiedzielimy na temat regu psychologii spektralnej, jak te niejednorodno poszczeglnych pasm wiadomoci, takie wsplne uoglnienie musi by niezwykle obszerne i caociowe. Aby je stworzy, warto odwoa si do nowej definicji ludzkiej natury, jaka wyania si ze wspczesnych bada nad wiadomoci. Sugerowaem wczeniej, e czowiek wykazuje osobliw sprzeczno, ktra cokolwiek przypomina falowo-korpuskularn dwoisto wiata i materii subatomowej. W pewnych sytuacjach daje si on z powodzeniem opisywa jako odrbny obiekt materialny i biologiczna maszyna, podczas gdy w innych przejawia cechy rozlegego pola wiadomoci, ktre pokonuje ograniczenia przestrzeni, czasu i liniowej przyczynowoci. Wydaje si, jakby midzy tymi dwiema stronami ludzkiej natury przebiegao zasadnicze napicie dynamiczne, wynikajce z przeciwiestwa midzy czci a caoci, jakie na rnych poziomach rzeczywistoci istnieje w caym wszechwiecie. Wszystko, co w psychiatrii opisuje si i leczy jako objawy choroby psychicznej, mona uzna za wyraz granicznego szumu midzy tymi dwoma uzupeniajcymi si przeciwiestwami. S to pewne hybrydy dowiadcze, ktre ani nie reprezentuj ktrej z moliwych modalnoci, ani te pynnego zczenia si obydwu, tylko konflikt i rozdwik midzy nimi. Na poziomie biograficznym ilustruje to przykad nerwicowca, u ktrego dowiadczenie chwili obecnej jest znieksztacone wskutek niepenego wynurzenia si jego wczeniejszych przey, ktrych okolicznoci nale do innych ram czasowych i przestrzennych. Nie dysponuje on czystym, adekwatnym przeyciem, ktre odpowiadaoby jego biecej sytuacji, ani te nie znajduje si w penym kontakcie z dowiadczeniami z dziecistwa, mogcymi usprawiedliwi odczuwane przez niego emocje i doznania cielesne. Pozbawione rnicujcego wgldu przemieszanie obu rodzajw dowiadcze jest typow cech tego dziwacznego, czasowo-przestrzennego splotu dozna, jaki w psychiatrii nosi nazw "objaww". Na poziomie okooporodowym objawy stanowi rezultat podobnej czasowo -przestrzennej hybrydy, ktra czy chwil obecn z czasem i miejscem porodu. W pewnym sensie jednostka przeywa "tu i teraz" w taki sposb, jakby to powodowao jej konfrontacj z drogami rodnymi. Te same emocje i doznania cielesne, ktre w peni harmonizuj z faktem narodzin, staj si na innej paszczynie objawami patologii. Podobnie jak to byo we wczeniejszym przykadzie, dana osoba nie dowiadcza wwczas ani chwili obecnej, ani porodu poniekd tkwi ona wci w kanale porodowym i jeszcze si nie narodzia. T sam ogln zasad mona posuy si w stosunku do objaww, ktre nawizuj do dowiadcze o charakterze pozaosobowym. Jedyna wana rnica polega na tym, e w przypadku wikszoci z nich nie mona sobie wyobrazi materialnego podoa, jakie mogoby poredniczy w opisywanych zjawiskach. Tych, ktre dotycz cofania si w czasie, nie udaje si w prosty sposb wyjani przy pomocy mechanizmw pamici w tradycyjnym znaczeniu. Dla innych, zwizanych z pokonaniem bariery przestrzeni, przenoszenie informacji za porednictwem drg materialnych nie do e jest niewykrywalne, to czsto take niepojte z punktu widzenia mechanist ycznego wiatopogldu. Niekiedy przyczyniajce si do powstania objaww zjawiska typu transpersonalnego, takie jak: jungowskie archetypy, konkretne bstwa i demony, bezcielesne byty, przewodnicy duchowi albo nadludzkie istoty, w ogle nie mieszcz si w obrbie zachodnich ram obiektywnej rzeczywistoci. Oglnie rzecz biorc, to co przedstawia si jako objaw psychiatryczny, mona zgodnie z powyszym uzna za graniczny konflikt miedzy dwiema odmiennymi modalnociami, w ktrych ludzie 9 s w stanie dowiadcza siebie. Pierwsz z nich mona by nazwa wiadomoci hilotropow . Wie

si ona z przeyciem siebie jako wymiernej, cielesnej istoty o okrelonych granicach i ograniczonym zasigu zmysw, yjcej w trjwymiarowej przestrzeni i liniowym czasie, w wiecie m aterialnych przedmiotw. Dowiadczenia w ramach tej modalnoci stale potwierdzaj cay szereg jej podstawowych zaoe, takich jak: materia jest trwaa, dwa przedmioty nie mog rwnoczenie zajmowa tego samego miejsca w przestrzeni, zdarzenia z przeszoci s nieodwracalnie stracone, wydarzenia przysze s niedostpne dla dowiadczenia, nie mona znajdowa sie rwnoczenie w wicej ni jednym miejscu, w danej chwili mona przebywa tylko w jednym momencie czasu, cao jest wiksza ni cz, a jaka rzecz nie moe by rwnoczenie prawdziwa i nieprawdziwa. Drug modalno dowiadczenia mona by nazwa wiadomoci holotropow . Wynika ona z utosamienia si z polem wiadomoci bez okrelonych granic, ktre posiada nieograniczony dostp do przeywania rnych aspektw rzeczywistoci bez porednictwa zmysw. Istniej tutaj liczne, znaczce alternatywy dla trjwymiarowej przestrzeni i liniowego czasu. Przeycia w obrbie modalnoci holotropowej stale potwierdzaj zbir zaoe cakowicie przeciwnych ni te, ktre charakteryzoway hilotropow: trwao i niecigo materii jest zudzeniem wytworzonym dziki szczeglnym aranacjom zdarze w wiadomoci, czas i przestrze s w gruncie rzeczy umowne, t sam przestrze moe w tym samym momencie zajmowa wiele rnych przedmiotw, potrafimy wprowadzi przeszo lub przyszo w dowiadczenie chwili obecnej, mona dowiadcza siebie w kilku miejscach naraz, mona jednoczenie przeywa kilka momentw czasowych, bycie jedn czci nie wyklucza bycia caoci, co moe by zarazem prawdziwe i nieprawdziwe, forma i nico s zamienne itp. Na przykad dana osoba przyjmuje LSD w Marylandzkim Orodku Bada Psychiatrycznych w konkretnym dniu, miesicu i roku. Pozostajc nadal w pewnym sensie w Baltimore, moe ona dowiadcza siebie w konkretnej sytuacji z dziecistwa, w drogach rodnych i/lub we wczeniejszym wcieleniu w staroytnym Egipcie. Zachowujc wiedz o wasnej, zwykej tosamoci, potrafi w swoich przeyciach identyfikowa si z drug osob, inn form ycia lub mityczn istot. Moe rwnie dowiadczy siebie w innym miejscu na ziemi albo w rzeczywistoci mitologicznej, np. w sumeryjskim wiecie podziemi lub w niebie Aztekw. adna z wymienionych tosamoci ani lokalizacji czasowo przestrzennych badanego nie przeszkadza pozostaym jak te jego zasadniczej tosamoci oraz miejscu i czasowi trwania sesji psychodelicznej. ycie obracajce si wycznie wok modalnoci hilotropowej, a stale zaprzeczajce holotropowej, jest w rezultacie niespenione i pozbawione sensu, ale mona je przey bez jaki powaniejszych trudnoci emocjonalnych. Wybircza i wyczna koncentracja na modalnoci holotropowej jest przez cay czas swojego trwania sprzeczna z prawidowym funkcjonowaniem w materialnym wiecie. Tak samo jak w przypadku modalnoci hilotropowej bywa to i cikie, i przyjemne, ale nie powoduje wikszych trudnoci, dopki nie zakuci tego zewntrzna sytuacja przeywajcego. Patologiczne kopoty wynikaj z rozdwiku przy nieharmonijnym poczeniu obu tych modalnoci, kiedy adnej z nich nie przeywa si w czystej postaci ani nie integruje jej z drug w dowiadczenie wyszego rzdu. W opisanej sytuacji pierwiastki ujawniajcej si modalnoci holotropowej s zbyt silne, aby nie zakcay modalnoci hilotropowej, a zarazem jednostka zwalcza to dowiadczenie, poniewa mogoby ono zburzy jej rwnowag psychiczn czy wrcz podway wspczesny wiatopogld, a jego przyjcie wymagaoby skrajnego przedefiniowania charakteru rzeczywistoci. Na takim wanie pomieszaniu obydwu modalnoci, ktre interpretuje si jako znieksztacenie intersubiektywnego, 11 newtonowsko-kartezjaskiego obrazu rzeczywistoci, polegaj zaburzenia patologiczne . Lejsze ich formy, ktre posiadaj gwnie akcenty biograficzne i nie wi si z istotnym zanegow aniem natury rzeczy, okrela si jako nerwice albo zaburzenia psychosomatyczne. Powaniejsze odstpstwa od obowizujcej "obiektywnej rzeczywistoci" w przeywaniu lub poznaniu, jakie zwykle znamionuj budzenie si dowiadcze okooporodowych lub pozaosobowych, na og diagnozuje si jako psychozy. W zwizku z tym warto nadmieni, e klasyczna psychiatria traktuje rwnie jako zjawiska patologiczne wszystkie czyste dowiadczenia modalnoci holotropowej. Podejcie tego rodzaju, wci przewaajce wrd specjalistw, naley w wietle teoretycznego wkadu Junga, Assagiolego i Masowa uzna za przestarzae. Posugujc si modelem czowieka, ktry uwzgldnia zasadniczy dualizm i dynamiczne napicie midzy dowiadczeniem odrbnego istnienia, jako obiekt materialny, bd te nieograniczonego jako niezrnicowane pole wiadomoci, ujrzymy w nowym wietle nie tylko objawy patologii, ale wiele skdind zagadkowych spostrzee z terapii psychodelicznej, laboratoryjnych bada nad wiadomoci, terapii ukierunkowanych na dowiadczanie i praktyk duchowych. Z tego punktu widzenia zaburzenia psychogenne mona traktowa jako oznaki istotnego braku rwnowagi midzy
10

obiema uzupeniajcymi si stronami ludzkiej natury. Mog to by zatem dynamiczne punkty wzowe, wskazujce obszary, w ktrych niemoliwe stao si ju utrzymanie wypaczonego, jednostronnego obrazu wasnego istnienia. Dla nowoczesnego psychiatry s to te punkty najmniejszego oporu, od ktrych moe on rozpocz wspomaganie procesu samopoznania i przeksztacenia osobowoci.

Wstecz / Spis treci / Dalej Skuteczne mechanizmy psychoterapii i przeobraenia osobowoci Niezwyke i czsto zaskakujce skutki terapii psychodelicznej i innych metod ukierunkowanych na dowiadczanie stawiaj rzecz jasna pytanie o mechanizmy terapeutyczne zaangaowane w te zmiany. Chocia dynamik niektrych potnych zmian w objawach i przeobrae osobowoci zaobserwowanych po sesjach pracy z przeyciami mona wytumaczy w oglnie przyjty sposb, to wikszo z nich dotyczy procesw dotd nie odkrytych i nie docenianych przez klasyczn psychiatri i psychologi akademick. Nie oznacza to wcale, e zjawisk tego typu nigdy wczeniej nie spotykano ani nie omawiano. Opisy niektrych wystpuj w pimiennictwie antropologicznym skupionym wok praktyk szamaskich, rytw przejcia i uzdrawiajcych obrzdw w rnych kulturach pierwotnych. rda historyczne i literatura religijna pcznieje od omwie wpywu leczcych praktyk duchowych i spotka rozmaitych sekt ekstatycznych na zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne. Jednak takiego rodzaju doniesienia nie byy dotd powanie analizowane ze wzgldu na ich sprzeczno z dzisiejszymi paradygmatami w nauce. Materia zgromadzony przez ostatnie kilkadziesit lat w nowoczesnych badaniach nad wiadomoci dowodzi, e tego typu dane naleaoby gruntownie przewartociowa. Niewtpliwie istnieje wiele wyjtkowo skutecznych mechanizmw uzdrawiania i przeobraania osobowoci, ktre znacznie przewyszaj interwencje biograficzne z gwnego nurtu psychoterapii. Niektre z mechanizmw terapeutycznych dziaajcych na pocztkowych etapach i w bardziej powierzchownych rodzajach psychoter apii ukierunkowanej na przeywanie s identyczne z tymi, ktre znamy z klasycznych podrcznikw. Jednak ich intensywno na og znacznie przekracza si odpowiadajcych im zjawisk w podejciach werbalnych. Ukierunkowane na przeycia metody psychoterapii osabiaj system mechanizmw obronnych i obniaj opr psychiczny. Reakcje emocjonalne podmiotu gwatownie wzmagaj si i mona zaobserwowa potne odreagowanie i 12 oczyszczenie . Wyparty, niewiadomy materia z dziecistwa i niemowlctwa staje si bez tru du dostpny. Moe to spowodowa nie tylko znaczne uatwienie w jego przypominaniu, ale take autentyczn regresj w czasie i zoone, wyraziste odycie wspomnie emocjonalnie znaczcych. Wydostaniu si tego materiau z niewiadomoci i jego integracji towarzysz emocjonalne i intelektualne wgldy klienta w psychodynamik objaww oraz w nieprzystosowawcze schematy wystpujce w jego zwizkach. Na szczegln uwag zasuguj tutaj mechanizmy przeniesienia i analiza przeniesienia, ktre w psychoterapii nurtu psychoanalitycznego uwaa si za kluczowe. Powtrne odgrywanie pierwotnych, patogennych ukadw i powstanie nerwicy przeniesienia tradycyjnie uwaa si za bezwzgldnie konieczny warunek udanego leczenia. W terapii bazujcej na dowiadczaniu, z uyciem lekw psychodelicznych, lub bez, w przeniesieniu dostrzega si zbdna komplikacj, ktrej naley unika. Kiedy stosuje si metod tak potn, e moe ona doprowadzi klienta, czsto podczas jednej sesji, do rzeczywistego rda rnych emocji i dozna cielesnych, to przeniesienie na terapeut lub asystujcego naley potraktowa jako oznak oporu i obrony przed konfrontacj z rzeczywistym problemem. Podczas sesji pracy z przeyciami asystujcy moe faktycznie odgrywa rol rodzica, ofiarujc wrcz swj krzepicy kontakt fizyczny, ale istnieje zasada, aby jak najmniejsze przenoszenie wystpowao w trakcie wolnych przerw midzy sesjami. Metody emocjonalne powinny kultywowa niezaleno i osobist odpowiedzialno za wasny proces zmian, a nie uzalenienia jakiegoko lwiek typu. Bezporednie zaspokojenie potrzeb anaklitycznych podczas sesji pracy z przeyciami, przeciwnie ni si oczekuje, prowadzi nie tyle do pielgnowania zalenoci, co do rozwijania niezalenoci. Byoby to zgodne ze spostrzeeniami z dziedziny psychologii rozwojowej, ktre wskazuj e waciwe zaspokojenie emocjonalne W dziecistwie uatwia dziecku uniezalenianie si od matki. To wanie dzieci dowiadczajce chronicznej deprywacji emocjonalnej nigdy nie przerywaj 14 wizi i przez reszt swojego ycia nadal poszukuj zaspokojenia, jakie omino je w dziecistwie. Podobnie naley przypuszcza, e to chroniczna frustracja, jaka istnieje w warunkach psychoanalizy, zaognia przeniesienie natomiast bezporednie zaspokojenie anaklitycznych potrzeb jedn ostki znajdujcej si w stanie gbokiej regresji uatwia jego wycofanie. Wiele nagych i gwatownych przemian na gbszych pozotach mona wyjani na gruncie oddziaywa midzy niewiadomymi ukadami, sprawujcymi funkcje dynamicznych systemw Urzdzajcych. Najwaniejsze z nich to ukady kondensacji przey (ukady COEX), ktre organizuj
13

materia o charakterze biograficznym, i podstawowe matryce perinatalne (BPM), odgrywajce podobna rol w stosunku do zasobu przey zwizanych z porodem oraz z procesem odrodzenia przez mier. Zasadnicze cechy tych dwu kategorii zostay ju dokadnie omwione. Moglibymy rwnie wymieni matryce dynamiki transpersonalnej, jakkolwiek ze wzgldu na niezwyke bogactwo i luniejsz organizacje sfer pozaosobowych trudniej je opisywa w sposb jednolity. Podczas dalszych klasyfikacji tego typu mona wykorzysta system filozofii wieczystej, ktry przypisuje rne zjawiska pozaosobowe odrbnym poziomom sfery subtelnej i przyczynowej. W zalenoci od znaku adunku emocjonalnego moemy wyrni ujemne systemy zarzdzania (ujemne ukady COEX, BPM II, BPM III, ujemne aspekty BPM I i ujemne matryce transpersonalne) bd dodatnie systemy zarzdzania (dodatnie ukady COEX, BPM IV, dodatnie aspekty BPM I i dodatnie matryce transpersonalne) . Ogln metod terapii ukierunkowanej na dowiadczanie jest zmniejszanie adunku emocjonalnego zwizanego z systemami ujemnymi i utorowanie dowiadczenia kontaktu z systemami dodatnimi. Bardziej szczegow zasad postpowania jest ksztatowanie kocowego okresu wszystkich poszczeglnych sesji w sposb uatwiajcy domknicie i 15 zintegrowanie niewiadomego materiau, ktry sta si dostpny w tym konkretnym dniu. Widoczny u jednostki stan kliniczny nie stanowi penego odzwierciedlenia charakteru niewiadomoci danej osoby ani cakowitej sumy zawartego w niej materiau (o ile takie okrelenie jest w ogle adekwatne i waciwe w stosunku do faktw ze sfery wiadomoci) . Sposb przeywanie siebie i wiata przez jednostk, znacznie bardziej zaley od jej okrelonej, wybirczej uwagi i dostrojenia, ktre sprawia, e dowiadczenia pewnych aspektw niewiadomego materiau staj si wyrazistsze. Jednostki, ktre dostroiy si do rnych ujemnych warstw w biograficznych, okooporodowych i pozaosobowych ukadach zarzdzania, na og maj pesymistyczne spojrzenie na siebie i wiat, przeywajc cierpienia emocjonalne oraz psychosomatyczne. Natomiast osoby bdce pod wpywem dodatnich dynamicznych ukadw zarzdzania znajduj si w stanie emocjonalnego dobrobytu i funkcjonuj optymalnie. Konkretne cechy dowiadczanego stanu zale w obu 16 przypadkach od charakteru uaktywnionego materiau . Przemiany w zakresie dominujcego wpywu dynamicznych matryc mog wystpi wskutek rozmaitych procesw biochemicznych lub fizjologicznych wewntrz organizmu, albo zosta wywoane przez szereg zewntrznych dziaa o charakterze fizycznym bd psychologicznym. Sesje terapii ukierunkowanej na przeycia stanowi przypuszczalnie gbok interwencj w dynamik ukadw zarzdzania wewntrz psychiki oraz w ich funkcjonalne oddziaywanie na siebie. Szczegowa analiza fenomenologii sesji gbokiej pracy z przeyciami wskazuje, e w wielu przypadkach nagy i dynamiczny postp w trakcie terapii mona wyjani przez przejcie od psychicznej dominac ji ujemnego systemu zarzdzania do stanu, w ktrym jednostka znajduje si pod wycznym wpywem ukadu dodatniego. Taka zmiana niekoniecznie oznacza, e przepracowany zosta cay niewiadomy materia u podoa danej patologii. Wskazuje ona po prostu na wewntrzne przesunicie dynamiki z jednego systemu zarzdzania na drugi. Opisana sytuacja, ktr mona nazwa transmodulacj, moe wystpi na kilku odmiennych poziomach. Przesunicie obejmujce ukady biograficzne mona nazwa transmodulacj COEX -u. Porwnywalne przemieszczenie dynamiki z jednej dominujcej matrycy perinatalnej na drug mogaby zosta nazwana transmodulacj BPM. Z kolei transmodulacj transpersonalna dotyczy funkcjonalnych systemw zarzdzajcych w ponad-jednostkowych sferach niewiadomoci. Typowa transmodulacj dodatnia ma przebieg dwufazowy. Obejmuje ona nasilenie si dominujcego ukadu ujemnego i jego nage przejcie w dodatni. Jeli jednak silny system dodatni jest atwo dostpny, to moe on dominowa od samego pocztku sesji Pracy nad przeyciami, podczas gdy ujemny usuwa si w to. Zmiana z jednego systemu dynamicznego na drugi niekoniecznie prowadzi do postpu klinicznego. Moe si zdarzy, e sabo domknita i niewaciwie zintegrowana sesja wywoa transmodulacj ujemn; przejcie od ukadu dodatniego do ujemnego. Sytuacja ta charakteryzuje si nagym pojawieniem si objaww patologicznych, ktre nie wystpoway przed sesj. Powinien to by rzadki przypadek w pracy emocjonalnej prowadzonej przez dowiadczonego, dobrze wyszkolonego terapeut. Naley w tym widzie wskanik, e w najbliszym czasie trzeba zaplanowa nastpn sesje w celu domknicia danej figury (Gestaltu) . Inna frapujca moliwo to zmiana z jednego ujemnego systemu na inny, rwnie o charakterze negatywnym. Zewntrznym przejawem tego wewntrznego zjawiska jest widoczne, jakociowe przeksztacenie w ramach patologii, z jednego zespou klinicznego na drugi. Niekiedy opisywane przeobraenie moe by tak gwatowne, e klient w cigu kilku godzin przesuwa si w zakres 17 cakowicie odmiennej jednostki klinicznej . Pomimo e powstay stan moe z pozoru wydawa si zupenie nowy, to w niewiadomoci pacjenta przed zmian dynamiki istniay w potencjalnej postaci

wszystkie jego podstawowe elementy. Warto zauway, e terapia bazujca na przeyciach, oprcz faktycznego, gruntownego przepracowania materiau niewiadomego, moe te obejmowa gwatowne przesunicia punktu cikoci, ktre zmieniaj jego przeywan wano. Stosunkowo niewielkie jest znaczenie zmian terapeutycznych zwizanych z materiaem biograficznym, z wyjtkiem tych, ktre powoduj oywanie wspomnie z powaniejszych urazw cielesnych i zdarze zagraajcych yciu. Uzdrawiajca moc procesu terapii ukierunkowanej na 18 dowiadczanie niezwykle wzrasta, kiedy autoeksploracja osiga poziom okooporodowy . Przeycia sekwencji umierania i narodzin mog spowodowa nage zagodzenie, a nawet znikniecie wielu kopotw emocjonalnych i psychosomatycznych.

Rys. 43. Utosamienie si z podem podczas nie zaburzonego ycia podowego posiada na og gboki rys numinotyczny, Malowido przedstawiajce wgld w zwizek midzy bogim yciem zarodkowym a natur Buddy, uzyskany podczas sesji po wysokiej dawce LSD Jak to ju szczegowo omwiono, ujemne matryce perinatalne stanowi wany rezerwuar emocji i odczu cielesnych q niezwykym nateniu naprawd uniwersalne podoe dla licznych, odmiennych postaci patologii. Gbsze rdo na poziomie okooporodowym posiadaj tak podstawowe problemy, 19 jak: lk, agresja, depresja, strach przed mierci, odczuwanie winy , poczucie niszoci, bezradno oraz uoglnione napicie emocjonalne lub cielesne. Model okooporodowy dostarcza rwnie prostego wyjanienia wikszoci objaww i zaburze psychosomatycznych. Niejeden aspekt tych zjawisk i ich wzajemnych stosunkw uzyskuje gbszy sens, kiedy rozwaa si go na paszczynie urazu narodzin. Nie jest wiec zaskoczeniem, e potnym przeyciom motywu odrodzenia przez mier moe towarzyszy kliniczna poprawa w wielu zaburzeniach emocjonalnych i psychosomatycznych, poczynajc od depresji, klaustrofobii, sadomasochizmu, poprzez alkoholizm i uzalenienie od narkotykw, a po astm, uszczyce lub ble migrenowe. Nawet nowe sposoby postpowania w stosunku do pewnych typw psychozy mona logicznie wyprowadzi z udziau matryc perinatalnych w tych przejawach patologii. Chyba najciekawsze i najbardziej prowokujce s jednak te spostrzeenia z terapii emocjonalnej, ktre odnosz si do leczniczych moliwoci sfery transpersonalnej w obrbie psychiki. W licznych przypadkach okrelone objawy kliniczne zakotwiczyy si w dynamicznych strukturach o charakterze pozaosobowym i nie udaje si ich rozpuci na poziomie dowiadcze biograficznych, a nawet okooporodowych. Klient musi niekiedy przey dramatyczne sceny o jawnie pozaosobowym

charakterze, aby rozwiza konkretne trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne lub midzyludzkie. Wiele niezwykych i najbardziej interesujcych spostrzee z terapii przey wskazuje na piln potrzeb wprowadzania wymiaru i perspektywy transpersonalnej do codziennej praktyki terapeutycznej. W pewnych okolicznociach cikie objawy emocjonalne i psychosomatyczne, ktrych nie mona byo rozpuci na poziomie biograficznym lub okooporodowym, zanikaj lub przybieraj hardziej umiarkowan posta, kiedy podmiot konfrontuje si z rnymi urazami z ycia podowego. Wielk warto terapeutyczn moe mie powtrne przeycie nieudanego poronienia, choroby l ub zaamania emocjonalnego matki podczas ciy bd podowego dowiadczenia, e jest si niechcianym ("odtrcajce ono") . Szczeglnie dramatyczne przykady leczniczej przemiany mona zaobserwowa w zwizku z przeyciami z poprzedniego wcielenia. Czasem wystpuj one wraz ze zjawiskami okooporodowymi, innym razem jako niezalene figury dowiadcze. Podobn role mog niekiedy odgrywa przeycia przodkw. W tym przypadku objawy zanikaj, kiedy klienci pozwol sobie na dowiadczenia, ktre dotycz jakby wspomnie sytuacji z ycia ich bliszych bd dalekich krewnych. Widywaem te jednostki, ktre uznay niektre ze swoich trudnoci za zinternalizowane konflikty miedzy rodzinami ich przodkw i rozwizay je na tym poziomie. W pewnych objawach psychopatologicznych i psychosomatycznych mona wykry odbicie budzcej si wiadomoci zwierzcia lub roliny. Kiedy to wystpi, aby rozwiza istniejce trudnoci, konieczne jest pene utosamienie si z dowiadczeniami istoty zwierzcej lub rolinnej. W niektrych przypadkach jednostki odkrywaj w trakcie sesji pracy z przeyciami, e pewne ich objawy, postawy i zachowania to rodki, dziki ktrym przejawia si gbszy, archetypowy wzorzec. Niekiedy biorce w tym udzia formy energii maj tak nieziemski charakter, e ich manifestacje przypominaj to, co zostao opisane jako "optanie przez ducha", a postpowanie terapeutyczne moe przypomina egzorcyzmy, jakie praktykowano w redniowiecznym kociele, lub wypdzanie zych duchw w kulturach tubylczych. Na szczegln uwag w tym kontekcie zasuguje poczucie uniwersalnej jednoci, utosamienie si z Rozumem Wszechwiata lub dowiadczenie Ponadkosmicznej i Metakosmicznej Pustki. Posiadaj one potne moliwoci lecznicze, ktrych nie potrafi wytumaczy adna z obecnych teorii, osadzonych w paradygmacie newtonowsko-kartezjaskim. Jak na ironi jednym z paradoksw wspczesnej nauki jest fakt, e dowiadczenia transpersonalne, ktre do niedawna bez zastanowienia klasyfikowano jako psychotyczne, posiadaj ogromny potencja uzdrawiania, przewyszajcy wikszo rodkw z arsenau, jaki ma do zaproponowania dzisiejsza psychiatria. Niezalenie od tego jakie byyby zawodowe i filozoficzne zapatrywania terapeuty na istot dowiadcze pozaosobowych, powinien on zdawa sobie spraw z ich moliwoci leczniczych i wspiera klientw, kiedy zamierzona lub mimowolna autoeksploracja zaprowadzi ich w sfery transpersonalne. W najszerszym znaczeniu objawy emocjonalne i psychosomatyczne wskazuj na zatamowanie przepywu energii i w zasadzie przedstawiaj w skondensowanej postaci pewne potencjalne przeycia, ktre prbuj si ujawni. Ich tre moe zawiera okrelone wspomnienia z dziecistwa, trudne emocje zgromadzone w yciu, sceny z porodu, ukady karmiczne, wzorce archetypowe, epizody filogenetyczne, utosamianie si ze zwierztami i rolinami, przejawy energii demonw i wiele innych zjawisk. Skuteczne mechanizmy terapeutyczne w najoglniejszym sensie obejmuj zatem uwolnienie zablokowanej energii oraz uatwienie wyraenia jej w przeyciach i zachowaniu, bez narzucania formy, jak to ma przybra. Domkniecie figury dowiadczenia przynosi skutki lecznicze, niezalenie od tego, czy uczestniczcy w tym proces jest intelektualnie zrozumiay, czy te nie. Tak podczas terapii psychodelicznej, jak na sesjach pracy z przeyciami przy uyciu metody integracji holonomicznej, spotykalimy si z nagym rozwizaniem problemu, o trwaym skutku, nawet jeli zaangaowane w to mechanizmy przekraczay wszelkie racjonalne pojmowanie. Pouczajc ilustracj jest nastpujcy przykad: Kilka lat temu, kiedy to prowadzilimy jeden z naszych piciodniowych warsztatw, pewna kobieta, nazwijmy j Gladys, cierpiaa od lat na cikie, codzienne napady depresji. Zaczynay si one zwykle o czwartej nad ranem i trway przez kilka godzin. Byo jej niezwykle trudno zmobilizowa si, aby rozpocz nowy dzie. Podczas warsztatu uczestniczya w sesji integracji holonomicznej (zob. s. 587 -9) . Metoda ta obejmuje kontrole oddechu, stymulacje przy pomocy muzyki oraz ukierunkowan prace z ciaem; jest ona moim zdaniem, poza terapi psychodeliczn, najsilniejszym podejciem w pracy bazujcej na dowiadczaniu. Gladys reagowaa na sesje oddechow niezwykym uruchomieniem energii w ciele, ale nie osigaa adnego rozstrzygnicia w pracy, ktr prowadzimy, jest to sytuacja raczej wyjtkowa.

Nastpnego ranka, jak zwykle, pojawia si u niej depresja, ale bya znacznie gbsza ni kiedykolwiek dotd. Gladys przysza na grup w stanie ogromnego napicia, obnionego nastroju i lku. Trzeba byo zmieni nasz poranny program i niezwocznie przeprowadzi z ni terapi ukierunkowan na przeycie. Poprosilimy j, eby pooya si z zamknitymi oczami, oddychaa szybciej, suchaa muzyki, ktr odtwarzalimy, i poddaa si wszelkim przeyciom, ktre zechc wypyn na powierzchni. Przez okoo pidziesit minut Gladys wykazywaa gwatowne drenie i inne oznaki silnego pobudzenia psychomotorycznego, gono krzyczaa i walczya z niewidzialnymi wrogami. Pniej podaa, e ta cz jej dowiadczenia obejmowaa powtrne przeycie narodzin. Od pewnego momentu jej krzyki stay si bardziej artykuowane i zaczy przypomina sowa nieznanego jzyka. Poprosilimy j, aby pozwolia na wydobywanie si dwikw w takiej formie, jak zechc przybra, nie poddajc tego intelektualnemu osdowi. Nagle jej ruchy stay si niezwykle wytworne i pene mocy, a wtedy zapiewaa co, co wygldao na potn modlitw. Wpyw tego wydarzenia na grup by wyjtkowo silny. Nie rozumiejc sw, wielu uczestnikw grupy poczuo gbokie wzruszenie i zaczo paka. Kiedy Gladys skoczya pie, uspokoia si i wesza w stan ekstazy i zachwytu, w ktrym pozostawaa, prawie bez ruchu, ponad godzin. Pniej nie potrafia wyjani co si stao i zaznaczya, e nie ma najmniejszego pojcia jakim jzykiem posugiwaa si podczas piewu. Obecny w grupie argentyski psychoanalityk rozpozna, e Gladys piewaa w znakomitym jzyku sefardyjskim, ktry akurat zna. Przetumaczy jej sowa nastpujco: "Cierpi i cierpie bd stale. Pacze i paka bd wci. Modl si i na zawsze bd si modlia." Sama Gladys nigdy nie mwia choby po hiszpasku, nie mwic ju o sefardyjskim, a nawet nie wiedziaa, e istnieje taki jzyk. W kilku innych przypadkach spotkalimy si ze piewem szamaskim, mwieniem jzykami lub autentycznymi gosami rnych gatunkw zwierzt, wydawanymi przez ludzi, co przynosio rwnie dobroczynne skutki. W zwizku z tym, e aden system terapeutyczny nie byby w stanie przewidzie tego typu zdarze, zapewne jedyn rozsdn metod w podobnych sytuacjach jest bezwarunkowe zaufanie do przyrodzonej mdroci zachodzcego procesu. Objawy patologiczne bardzo czsto powoduje wicej ni jeden poziom psychiki albo kilka pasm wiadomoci. Niniejszy podrozdzia o skutecznych mechanizmach psychoterapii i przeobraenia osobowoci chciabym zamkn opisem naszego dowiadczenia z pewnym uczestnikiem piciodniowych spotka grupowych; od tamtej pory jestemy bliskimi przyjacimi. Norbert, z zawodu psycholog i duchowny, cierpia od lat na ostry bl w barku i miniach piersiowych. Wielokrotne badania lekarskie, w tym rentgenowskie, nie wykryy adnego organicznego podoa jego kopotu, a wszelkie prby leczenia pozostaway bezskuteczne. W czasie sesji integracji holonomicznej z ogromn trudnoci znosi muzyk i trzeba byo go zachca, aby pozosta w trwajcym procesie, pomimo silnych dolegliwoci. Przez jakie ptorej godziny przeywa ostry bl w piersi i barku, gwatownie walczc, jakby jego ycie byo powanie zagroone, krztuszc si i kaszlc oraz wydajc mnstwo gonych okrzykw. Pniej ucich, by odprony i spokojny. Opowiedzia z ogromnym zdziwieniem, e tamto przeycie rozlunio napicie w barku i e uwolni si od blu. Ta ulga okazaa si trwaa jest ju ponad pi lat od tamtej sesji a objawy nie powrciy. W retrospekcji Norbert podawa, e w jego dowiadczeniu wystpoway trzy rne warstwy, wszystkie dotyczce blu w barku. Na najbardziej powierzchownym poziomie odyo przeraajce zdarzenie z dziecistwa, kiedy to omale nie straci ycia. Kopa z kolegami tunel na piaszczystej play. Tunel zapad si, gdy Norbert by w rodku, wic zanim go odratowano, o mao si nie udusi. Kiedy dowiadczenie si pogbio, odyo w nim kilka sekwencji zmaga w drogach rodnych, rwnie obejmujcych duszenie si i ostry bl w barku, ktry utkn na koci onowej matki. W ostatniej czci sesji dowiadczenie ulego raptownej zmianie. Norbert zacz dostrzega mundury wojskowe oraz konie, wic zrozumia, e bierze udzia w bitwie. Udao mu si nawet rozpozna, e jest to jedna z bitew w Anglii za czasw Gromwella. W pewnym momencie poczu ostry bl i uwiadomi sobie, e jego pier przeszya lanca. Spad wtedy z sioda i zdawao mu si, e umiera tratowany przez konie. Niezalenie od tego czy takie dowiadczenia odpowiadaj "obiektywnej rzeczywistoci", czy te nie, to ich warto lecznicza jest niekwestionowana. Terapeuta, ktry z powodu sceptycyzmu intelektualnego nie zamierza ich wspiera, pozbywa si narzdzia terapeutycznego o niezwykej mocy.
20

Wstecz / Spis treci / Dalej Spontaniczno i autonomiczno zdrowienia Oglny sposb postpowania terapeutycznego w psychiatrii i psychoterapii zdecydowanie zaley od modelu medycznego, ktry dosy obszernie by ju omwiony powyej. W tym podejciu wszystkie trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne i midzyludzkie traktuje si jako oznaki choroby. Rwnie charakter zwizku terapeutycznego, oglna paszczyzna wspdziaania miedzy klientem a udzielajcym pomocy oraz koncepcja procesu zdrowienia wzoruj si na medycynie somatycznej. W medycynie terapeuci posiadaj dugie, specjalistyczne szkolenie i praktyk, a ich wiedza na temat tego, co si dzieje z pacjentami, znacznie przewysza wiedz samych pacjentw. Oczekuje si wic, e pacjent przyjmie biern, podporzdkowan rol i postpi wedug zalece. Jego udzia w leczeniu ogranicza si do podawania obiektywnych danych o objawach i do oddwiku na temat skutkw terapii. W przywracaniu zdrowia kadzie si nacisk na interwencje medyczne, takie jak: tabletki, zastrzyki, napromieniowanie lub chirurgia; doniosy wkad w zdrowienie, ktry pochodzi z wewntrznych procesw naprawczych organizmu, przyjmuje si jako rzecz oczywist i raczej o nim nie wspomina. Skrajnoci jest model chirurgiczny, na mocy ktrego obsuguje si pacjenta pod oglnym znieczuleniem, sadzc, e pomoc w chorobie pochodzi cakowicie spoza organizmu. Model biomedyczny nadal krluje w psychiatrii, pomimo przybywajcych dowodw, e jest on nieodpowiedni, a by moe nawet szkodliwy, kiedy stosuje si go jako jedyne, gwne podejcie do wszystkich problemw z jakimi ma do czynienia psychiatria. Wywiera on potny wpyw nie tylko na tych specjalistw, ktrzy reprezentuj nurt zdecydowanie organiczny, ale take na praktykw psychoterapii dynamicznej. Tak samo jak w medycynie, fachowiec uwaa si tutaj za eksperta, ktry posiada lepsze zrozumienie psychiki swoich pacjentw ni oni sami i ktry poda im wytumaczenie ich przey. Pacjent wnosi do sytuacji terapeutycznej swoje dane introspekcyjne, ale za najistotniejsze w procesie leczenia uwaa si dziaanie terapeuty. Istnieje wiele jawnych bd ukrytych aspektw modelu medycznego, ktre wyznaczaj i podtrzymuj biern, podporzdkowan rol pacjenta. Oglny sposb postpowania we wszystkich rodzajach psychoterapii wynika z teorii dotyczcych funkcjonowania psychiki, przyczyn rozwoju objaww oraz postpowania, ktre zmienioby dan sytuacj. Terapeuta jest traktowany jako aktywny sprawca, ktry posiada niezbdn wiedz i ktry wpywa na proces terapeutyczny w najwaniejszy, rozstrzygajcy sposb. Mimo e rne szkoy psychologii gbi w teorii podkrelaj potrzeb wniknicia poza objawy do gbszych, pierwotnych zaburze, to w codziennej praktyce klinicznej zagodzenie objaww powszechnie myli si z popraw, a ich wzmoenie z pogorszeniem zaburze emocjonalnych. Pogld, e natenie objaww jest wprost proporcjonalnym, wiarygodnym wskanikiem powagi zmian chorobowych, posiada pewne uzasadnienie w medycynie somatycznej. Jednak nawet wwczas stosuje si on wycznie do tych przypadkw, w ktrych zdrowienie nastpuje spontanicznie, lub kiedy interwencja terapeutyczna zwraca si ku pierwotnym przyczynom, a nie ku wystpujcym objawom. Ograniczenie aktywnoci i stara na rzecz zagodzenia zewntrznych oznak choroby nie mogoby zosta uznane za dobry sposb postpowania terapeutycznego, gdyby proces patologiczny by znany i mona na niego bezporednio wpyn. Tymczasem wanie tak wyglda metoda, ktra 21 zdecydowanie przewaa w dzisiejszej psychiatrii . Dowody pochodzce z nowoczesnych bada nad wiadomoci wskazuj, e zwyczajowe nastawienie medyczne i objawowe to co wicej ni powierzchowny kompromis, do jakiego zazwyczaj przyznaj si bardziej wiatli psychiatrzy, w wielu przypadkach bywa ono wrcz antyterapeutyczne, poniewa zakca dynamik spontanicznych zmian, ktre posiadaj ukryty potencja uzdrawiajcy. Kiedy osoba cierpica z powodu objaww emocjonalnych lub psychosomatycznych konfrontuje si z tymi trudnociami podczas terapii psychodelicznej czy te dziki jednej z nowych metod pracy nad przeyciami, to charakterystyczne jest, e w miar jak siga ona do gbszego materiau biograficznego, okooporodowego i pozaosobowego, objawy te uaktywniaj si i wzmagaj. Pene przejawienie si w wiadomoci wtku, ktry stanowi ich przyczyn, oraz zintegrowanie go przynosi wwczas wyeliminowanie lub przeksztacenie problemu. Zatem zmiany symptomw zewntrznych stanowi tutaj rozwizanie dynamiczne, a nie wycznie objawowe. Na og zmagania z ukrytym przeyciem s znacznie trudniejsze i boleniejsze od dokuczliwoci objaww w yciu powszednim, mimo e zawieraj one wiele wsplnych elementw. Jednak opisany sposb postpowania stwarza moliwo radykalnego, trwaego rozwizania, a nie wycznie

wyparcia i zamaskowania rzeczywistych problemw. Omawiane ujcie jest cakowicie rne od 22 alopatycznych sposobw postpowania wedug modelu medycznego. Posiada ono swj odpowiednik w medycynie homeopatycznej, gdzie cay trud skupia si na przerysowywaniu istniejcych objaww, aby zmobilizowa wewntrzne siy zdrowienia w obrbie organizmu. Tego typu koncepcja w psychologii jest charakterys tyczna dla niektrych humanistycznych podej emocjonalnych, zwaszcza terapii gestalt. Gboki szacunek dla wewntrznej mdroci procesu zdrowienia jest te kluczowy w psychoterapii jungowskiej. Podobne metody uzdrawiania posiadaj swoje pierwowzory i odpowiedniki w rnych kulturach staroytnych bd tubylczych: w praktykach szamanw, obrzdach duchowego uzdrawiania, misteriach witynnych i spotkaniach ekstatycznych grup religijnych. Wany przykad stanowi tutaj wiadectwa Platona i Arystotelesa na tema t potnych, uzdrawiajcych skutkw greckich misteriw. Wszystkie te metody terapii czy przekonanie, e jeli wesprze si proces kryjcy si pod objawem, to po przejciowej intensyfikacji cierpienia przychodzi samowyleczenie i poszerzenie wiadomoci. Sk uteczne wykorzenienie psychicznych zaburze nie nastpi dziki zagodzeniu zwizanych z nimi objaww emocjonalnych i psychosomatycznych, ale wskutek ich chwilowego wzmocnienia, penego przeycia i wiadomej integracji. Jak wykazano w poprzednim rozdziale, si napdow obecn poza objawami wydaje si ch przezwycienia poczucia wasnej odrbnoci u danego osobnika albo te jego utosamianie si wycznie z cielesnym ego oraz z granicami materii, trjwymiarowej przestrzeni i liniowego czasu. Chocia nadrzdnym celem postpujcego samopoznania jest uzyskanie kontaktu z uniwersalnym polem wiadomoci i z holonomicznym odbiorem wiata, to w midzyczasie ten kocowy cel moe przybra bardziej ograniczone formy: przepracowania wasnych urazw z yciorysu i skont aktowania si z jego dodatnimi, jednoczcymi stronami, ponownego przeycia urazu narodzin i dostrojenia si do oceanicznego stanu ycia podowego lub symbiotycznego zlewania si z matk podczas karmienia piersi, czy wreszcie czciowego wyjcia poza granice czasu ^przestrzeni i dowiadczenia rnych aspektw rzeczywistoci, ktre S niedostpne w zwykym stanie wiadomoci. f Gwn przeszkod w tak rozumianym procesie zdrowienia Jest opr ego, ktre dy do obrony swojego ograniczonego obrazu siebie i wasnego pogldu na wiat, trzyma si znanego, a przeraa Nieznanym i broni si przed spotgowaniem emocjonalnego i fizycznego blu. To wanie uporczywy trud ego, zmierzajcy do zachowania status quo, zaburza spontaniczny proces zdrowienia i zamraa go w sto sunkowo trwae formy, ktre s nam znane jako objawy patologii. Z tego punktu widzenia kad prb zamaskowania lub sztucznego wygaszenia objaww naley potraktowa nie tylko jako zaprzeczenie bd unikanie problemu, ale take jako zakcenie 23 spontanicznych de naprawczych organizmu . Dlatego te po-" winno si j podejmowa wycznie wtedy, gdy pacjent, ktrego poinformowano o istocie trudnoci i moliwych rozwizaniach, otwarcie odmwi udziau w cigej autoeksploracji albo jeli proces odkrywania uniemoliwia brak czasu, rezerw personelu i odpowiednich placwek. Tak czy inaczej, stosujc podejcie objawowe, na przykad trankwilizatory i psychoterapie wspierajc, specjalista, powinien mie pen wiadomo, e 24 jest to metoda paliatywna i smutny kompromis, a nie metoda z wyboru, stanowica odbicie naukowej koncepcji omawianych tu problemw. Oczywiste zastrzeenia wobec moliwoci wykonania zalecanego tutaj podejcia to, rzecz jasna, niedobr rezerw ludzkich i kosztowny charakter terapii gbi psychiki. Te obawy mog si wydawa uzasadnione, jeeli mylimy w kategoriach norm freudowskich, gdzie jeden analityk leczy rednio osiemdziesiciu pacjentw w yciu. Wspczesne metody ukierunkowane na dowiadczanie zdecydowanie zmieniy te perspektyw. Terapia psychodeliczna oferuje istotne przypieszenie procesu terapeutycznego i pozwala rozszerzy wskazania do psychoterapii na kategorie osb, ktre dotd wykluczano, takie jak: alkoholicy, narkomani i psychopatyczni przestpcy. Odkd w obliczu przeszkd administracyjnych, politycznych i prawnych przyszo terapii psychodelicznej stana pod znakiem zapytania, rozsdniejsze wydaje si mylenie w kategoriach nowych niefarmakologicznych metod pracy z przeyciami. Niektre z nici) dysponuj moliwociami leczniczymi, ktre znacznie przewyszaj techniki werbalne. Pomimo to naprawd realistyczne podejcie do zaburze emocjonalnych powinno przejmowa spor cze odpowiedzialnoci z rk fachowcw i wykorzystywa olbrzymie rezerwy populacji oglnej. Podczas terapii metod holonomiczn, stworzon przez moj on Christine i przeze mnie, a dwadziecia osb moe w trakcie sesji, ktra trwa dwie do trzech godzin osign znaczne postpy w 25 autoeksploracji i zdrowieniu. Dalsze dwadziecia osb, ktre peni funkcje asystujcych , nabiera tymczasem wprawy w towarzyszeniu innym ludziom w takim procesie. Dwie lub trzy specjalnie wyszkolone osoby s zwykle obecne przy tym, aby pomc kiedy zajdzie taka potrzeba. W wielu

przypadkach asystujcy odnosz ogromn korzy z pomagania innym. Podobne sytuacje nie tylko wzbudzaj u nich wiar w siebie i przynosz satysfakcje, ale mog te stanowi rdo wanych wgldw we wasny proces zmian. Niewykluczone, e gdy tylko odbierzemy tej metodzie magie modelu medycznego, to wiedze o sztuce autoeksploracji oraz o sueniu innym w ich emocjonalnych przemianach mona bdzie obj podstawowym nauczaniem. Wiele spord ju istniejcych metod czy nauk psychologii oraz samopoznanie ze sztuk i zabaw, w sposb nadzwyczaj dostosowany do procesu edukacyjnego. Wnioski z najnowszych bada nad wiadomoci posiadaj rwnie doniose konsekwencje dla okrelenia roli terapeuty. Opinia, e oglne wyksztacenie medyczne i specjalizacja z psychiatrii to odpowiednie przygotowanie do zajcia si kopotami psychiatrycznymi, bya w dotychczasowej praktyce czsto krytykowana. O ile jednak trudnoci emocjonalne nie zaburzaj umiejtnoci terapeutycznych chirurga lub kardiologa, to wpywaj one znaczco na prace psychiatry, dopki nie nasilaj si nadmiernie. Dlatego wanie byoby najlepiej, gdyby psychiatra musia przej przez proces gbokiej autoeksporacji. Tymczasem kilka lat szkolenia psychoanalityka, ktre obejmuje swobodne skojarzenia na kozetce i prace z pacjentami pod superwizj, zaledwie dotyka powierzchni psychiki. Metoda swobodnych skojarze to bardzo sabe narzdzie terapeutyczne do celw skutecznego samopoznania. Poza tym wskie nastawienie teoretyczne zatrzymuje proces zmian w granicach yciorysu. Nawet cae lata szkolenia analitycznego (z wyjtkiem analizy jungowskiej) nie doprowadz analizowanego do kontaktu z okooporodowymi lub pozaosobowymi skadnikami psychiki. Wykorzystanie nowych metod emocjonalnych wymaga zatem szkolenia poczonego z osobistym przeywaniem stanw, ktrych wystpienie one umoliwiaj. Co wicej, proces ten nigdy nie si nie koczy praca terapeutyczna z innymi, a nawet powszednie ycie, wci bd konfrontowa terapeut z nowymi problemami. Zakres spraw pozaosobowych, ktre mog si ujawni po skutecznym przepracowaniu i zinteg rowaniu materiau na poziomie biograficznym i okooporodowym, wyznaczaj granice naszej egzystencji. Z tego samego powodu terapeuta nigdy nie moe sta si autorytetem, ktry bdzie tumaczy klientom, co oznaczaj ich przeycia. Nawet przy caym swoim do wiadczeniu klinicznym nie zawsze potrafi on prawidowo przewidzie, jaki wtek znajduje si u podoa konkretnego objawu. Odkrycie tego jest zasug Junga, ktry jako pierwszy zauway, e proces autoeksploracji stanowi podr w nieznane, obejmujc nieustanne uczenie si. Ta wiadomo zmienia zwizek lekarz-pacjent we wspln przygod dwch towarzyszy poszukiwa. W opisanym postpowaniu istnieje oczywicie pewna hierarchia. Terapeuta oferuje metody aktywizowania niewiadomoci, stwarza warunki wspierajce samopoznanie, uczy podstawowych metod i zaszczepia zaufanie do zachodzcego procesu zmian, natomiast klient jest najwyszym autorytetem, jeli chodzi o jego wasne wewntrzne przeycie. Dowiadczenie, ktre zostao pomylnie domknite nie wymaga interpretacji. Tak wic prac interpretacyjn w wikszoci zastpuje dzielenie si tym, co nastpio. Jednym z najwaniejszych zada terapeuty jest dopilnowanie, eby 26 dowiadczenia dopeniy si wewntrz oraz powstrzymanie ich zewntrznego rozadowania , co stanowi chyba najpowaniejszy problem w tego rodzaju pracy. W wielu przypadkach rnica midzy kontrolowan internalizacj zachodzcych zmian a projekcyjnym wprowadzeniem ich w czyn stanowi decydujcy czynnik, ktry rnicuje poszukiwanie mistyczne od powanej p sychopatologii. Istniej pewne doniesienia, e nawet wiele ostrych stanw psychotycznych, dla ktrych zastosowanie modelu medycznego moe si wydawa najbardziej wskazane i uzasadnione, s to ze strony organizmu dramatyczne wysiki rozwizania trudnoci, s amowyleczenia i uzyskania nowego poziomu integracji. Jak wspominaem poprzednio, w pimiennictwie opisano pewn liczb przypadkw, gdy ostre zaamania psychotyczne, nawet w dzisiejszych okolicznociach, ktre s odlege od ideau, owocoway u pacjentw prz ystosowaniem lepszym od posiadanego przed epizodem. Oglnie wiadomo rwnie, e ostre, gwatowne stany psychotyczne posiadaj znacznie lepsze rokowanie od tych, ktre rozwijaj si wolno i podstpnie. Tego rodzaju obserwacje mogyby stanowi potwierdzenie wynikw z najnowszych bada nad wiadomoci, ktre wskazuj, e podstawowy problem w wielu epizodach psychotycznych to nie sam napyw materiau z niewiadomoci, lecz utrzymujce si jeszcze pierwiastki kontroli przez ego, ktre zaburzaj pomylne domknicie danej figury (Gestaltu) . Jeeli tak, to metod z wyboru nie powinno by opatrywanie caego procesu etykietk psychopatologiczn oraz prba zakcenia go poprzez tumienie objaww, lecz uatwienie go i przyspieszenie w atmosferze wsparcia. Naleaoby zatem doceni przeycia pacjentw psychotycznych, nie tyle ze wzgldu na ich adekwatno do wiata materialnego, ile jako wane stadia przeobraenia osobowoci. Poparcie i zachta wobec zachodzcych zmian nie oznacza jednak zgody na znieksztacenia spostrze gania

intersubiektywnej rzeczywistoci i na jej urojeniowe interpretacje. Postpowanie facylitatora obejmuje ustawiczny wysiek zinternalizowania przez pacjenta i pogbienia procesu dziki skierowaniu go od wiata zjawisk w rzeczywisto wewntrzn. Przenoszenie wewntrznych przey na osoby i zdarzenia z zewntrz czsto jest wyrazem potnego oporu wobec psychicznego przeobraenia. Kilka alternatywnych sposobw traktowania psychozy, ktrymi posugiwano si w przeszoci, opierao si o zasad wsparcia i nieingerencji. Moje wasne obserwacje z terapii psychodelicznej pacjentw psychotycznych i z niefarmakologicznej pracy z przeyciami wyranie wskazuj, e skuteczniejsze leczenie epizodw psychotycznych wie si z przyspieszeniem i wzmoeniem procesu zmian przy uyciu chemii lub rodkw niefarmakologicznych. Opisana metoda lecznicza jest tak skuteczna i obiecujca, e jeli to tylko moliwe, naleaoby rutynowo jej prbowa, zanim pacjent zostanie przyjty do szpitala psychiatrycznego i zakwalifikowany do dugotrwaego i potencjalnie niebezpiecznego leczenia duymi dawkami trankwilizatorw. W kilku przypadkach widziaem podczas naszych warsztatw, e osoby, ktrych chwilowy stan emocjonalny siga wymiaru psychotycznego, byy w stanie dotrze (po godzinie bd dwch indywidualnej, gbokiej terapii przy zastosowaniu hiperwentylacji, muzyki i pracy z ciaem) do cakowitego uwolnienia si od objaww, a nawet osign stan ekstatyczny. Dowiadczenia, ktre poredniczyy w tak doniosych przemianach, nawizyway na og do wtkw okooporodowych lub pozaosobowych. Chocia tej trans-modulacji nie powinno si myli z "wyleczeniem" lub gbokim przeksztaceniem osobowoci, metodyczne stosowanie opisanego podejcia, zawsze kiedy wystpi trudne objawy, stanowi fascynujc alternatyw dla hospitalizacji psychiatrycznej i nagminnego stosowania trankwilizatorw. Pniejsze zastosowanie metody odsaniajcej stwarza ponadto moliwo rzeczywistego rozwizania problemw zamiast ich maskowania oraz prowadzi do samorealizacji, przeksztacenia osobowoci i poszerzenia wiadomoci. Posugiwanie si wyej opisanym podejciem stanowi zasadnicz alternatyw wobec zwyczajowego leczenia pacjentw nieparanoidalnych z ostrymi objawami psychozy. Polega ona na uznaniu tego zjawiska za "zaamanie duchowe" lub "kryzys transpersonalny" i znalezienie jego uzasadnienia, zamiast posugiwania si etykietk "choroby psychicznej". Pacjenta zachca si, aby z pomoc terapeuty wszed gbiej w swoje wewntrzne dowiadczenie. W przypadku terapeuty jes t bezwzgldnie konieczne, aby zna on rozszerzon map psychiki, czu si swobodnie w stosunku do caego zakresu dowiadcze klienta, cznie ze zjawiskami okooporodowymi i pozaosobowymi, oraz posiada gbokie zaufanie do wewntrznej mdroci i uzdrawiajcej siy ludzkiej psychiki. Pozwala to udziela klientowi pomocy w pokonywaniu strachu, zablokowa i oporu, ktre zakcaj przebieg wewntrznego procesu, i wspiera cay szereg zjawisk, jakie za wszelk cen usiuje stumi tradycyjna psychiatria. Stopie i charakter zaangaowania terapeuty zaley od etapu przemian, postawy klienta, a take od charakteru zwizku terapeutycznego. Istniej dwie kategorie pacjentw, u ktrych omawiana metoda natrafia na powane trudnoci i moe nie mie zastosowania. Bardzo sabymi kandydatami s z reguy osoby o silnych skonnociach paranoidalnych w gwnej mierze dowiadczaj one pocztkowego stadium BPM II. Jakakolwiek prba gbszej auto-eksploracji jest w tych warunkach rwnoznaczna z zaproszeniem na przejadk do pieka, a terapeuta, ktry je skada, automatycznie staje si wrogiem. Nadmierne posugiwanie si przez te osoby mechanizmem projekcji, niechtne przyznawanie si do swego wewntrznego procesu, skonno do kurczowego trzymania si elementw rzeczywistoci zewntrznej i niezdolno do stworzenia zwizku opartego na zaufaniu to poczenie, ktre stanowi powan przeszkod w udanej pracy psychologicznej. Dopki nie powstan metody, ktre bd mogy skutecznie pokona ten nieatwy splot okolicznoci, pacjenci pa ranoidalni bd nadal kwalifikowa si wycznie do leczenia rodkami uspokajajcymi. Do pacjentw maniakalnych trudno dotrze ze wzgldu na odmienny zesp przyczyn. Ich stan odzwierciedla niepene przejcie od BPM III do BPM IV. Terapeut, ktry podejmuje prb psychoterapii bazujcej na dowiadczaniu u pacjentw maniakalnych, czeka nieatwe zadanie przekonania ich, e musz zaniecha obronnego chwytania si swej nowej, kruchej wolnoci i wykona cisz prac nad pozostaociami BPM III. Dla wielu pacjentw maniakalnych metod z wyboru moe pozosta krtkotrwae leczenie solami litu, nawet jeli dostpne bdzie fachowe poradnictwo w zakresie terapii przey. Tak wiec pacjenci paranoidalni i maniakalni nie s dobrymi kandydatami do metody opartej na przeyciach, a wykorzystanie u nich wewntrznych uzdrawiajcych moliwoci psychiki to zadanie wyjtkowo nuce. Niekiedy niechtni lub niezdolni do przeywania konfrontacji ze swoimi trudnociami okazuj si pacjenci z innych kategorii diagnostycznych, dla tych osb najlepszym rozwizaniem wydaje si tumice podejcie farmakologiczne, podczas gdy jeszcze inni najbardziej skorzystaj ze zwykego wsparcia i nieingerencji w zachodzce zmiany. Mimo to w

sprzyjajcych okolicznociach metod z wyboru stanowi czynne uatwianie i pogbianie tego procesu. Skoro objawy zostan ju pobudzone i zaczn przeobraa si w potok emocji, dozna cielesnych lub ywych i zoonych przey, wane jest, aby zachci klienta do penego poddania si 27 dowiadczeniu i do obwodowej kanalizacji zdawionych energii, nie cenzurujc ani nie blokujc przemian z powodu swych zastrzee poznawczych. Przy takiej metodzie postpowania objawy bd dosownie transmutowane w rozliczne cigi dowiadcze i zostan strawione w zachodzcym procesie. Warto wiedzie, e niektre objawy i zespoy objaww s bardziej od innych oporne na zmiany. Sytuacja ta przypomina wraliwo i reaktywno na rodki psychodeliczne. Na skali zrnicowania reakcji jeden skrajny biegun zajmuj pacjenci z natrctwami, ze swoj nadmiern niepodatnoci i mocnymi mechanizmami obronnymi, drugi za pacjenci histeryczni, ktrzy wykazuj gwatown reakcj na najlejsz ingerencje. Wysoki poziom opornoci stanowi powan przeszkod w terapii emocjonalnej i wymaga okrelonych przeksztace tej metody. Niezalenie od charakteru i mocy metody wykorzystywanej w celu pobudzenia niewiadomoci, podstawowy sposb postpowania terapeutycznego jest jednakowy: terapeuta i klient powinni oboje zaufa mdroci organizmu klienta bardziej ni wasnemu osdowi intelektualnemu. Jeli wspieraj naturalne rozwijanie si procesu przemian i inteligentnie z nim wsppracuj bez ogranicze podyktowanych wzgldami teoretycznymi, emocjonalnymi, estetycznymi lub etycznymi to powstae przeycie bdzie posiadao samouzdrawiajcy charakter.

Wstecz / Spis treci / Dalej Psychoterapia a rozwj duchowy Jak ju wspominaem, w zachodnich szkoach psychoterapii, z wyjtkiem psychosyntezy i psychologii Junga, duchowoci nie traktuje si jako prawdziwej, autentycznej potgi psychiki. Wikszo koncepcji teoretycznych nie bierze pod uwag bogactwa wiedzy o wiadomoci i ludzkim umyle, ktra zgromadzia si przez wieki w wielkich duchowych tradycjach wiata. Gbokie przesania tych systemw albo cakowicie zlekcewaono, albo odrzucono, tumaczc je jako 28 prymitywne przesdy, sposb opracowania dziecicych konfliktw czy te kulturowe odpowiedniki nerwicy bd psychozy. Tak czy owak duchowo i religia traktowane s przez zachodni psychiatri jako co stworzonego przez ludzk psychik w reakcji na wpywy zewntrzne: potne zderzenie z otaczajcym wiatem, grob mierci, strach przed nieznanym, zbudowane na konfliktach stosunki z rodzicami i tym podobne. Choroba psychiczna stanowia do niedawna jedyne dostpne wytumaczenie dla bezporedniego przeycia alternatywnych rzeczywistoci o charakterze duchowym. W rzeczywistej pracy klinicznej z pacjentami przekonania religijne zazwyczaj tolerowano, o ile wyznaway je due grupy ludzi. Osobliwe systemy przekona, odbiegajce od przyjtych w kulturze usankcjonowanych form, lub bezporednie dowiadczenia rzeczywistoci duchowej, najczciej interpretowano jako patologie i wskanik procesu psychotycznego. Kilku wybitnych badaczy uznao powysz sytuacje za niemoliw do utrzymania i rzucio wyzwanie utrwalonemu, psychiatrycznemu spojrzeniu na duchowo i religi. Roberto Assagioli, urodzony we Woszech zaoyciel psychosyntezy, uwaa religie za si napdow ludzkiego ycia i zasadniczy aspekt psychiki. Wiele spord zjawisk, ktre w psychiatrii gwnego nurtu uwaa si za 29 przejawy patologii, tumaczy on jako znamiona duchowego otwarcia . Rwnie Carl Gustav Jung przypisywa ogromne znaczenie duchowym wymiarom i impulsom psychiki oraz stworzy system teoretyczny, ktry wypeni luk midzy psychologi a religi. Jeszcze inny wany przyczynek do nowej koncepcji na temat zwizku mistycyzmu z osobowoci czowieka pochodzi od Abrahama Masowa. Na podstawie obszernych bada nad jednostkami, ktre doznay spontanicznych dowiadcze mistycznych, czyli "szczytowych", rzuci on wyzwanie klasycznemu pogldowi psychiatrycznemu, ktry stawia je na rwni z psychoz, i sformuowa zupenie now psychologi. Wedug niego nie naley traktowa przey mistycznych jako patologii suszniejsze wydaje si uznanie ich za zjawiska ponadnormalne, poniewa prowadz one do samorealizacji i wystpuj u dobrze przystosowanych, pod pozostaymi wzgldami normalnych osb. Obserwacje z terapii psychodelicznej i innych typw gbokiej pracy nad przeyciami potwierdzaj w peni pogldy tych trzech badaczy i skaniaj do jeszcze skrajniejszego sformuowania zwizku midzy osobowoci czowieka a duchowoci. Wedug najnowszych wynikw duchowo to wewntrzna wasno psychiki, ktra ujawnia si cakowicie spontanicznie, gdy proces samopoznania osiga odpowiedni gboko. Bezporednio przeywanej konfrontacji z okooporodowym i pozaosobowym poziomem niewiadomoci zawsze towarzyszy spontaniczne przebudzenie duchowoci, ktre jest zupenie niezalene od dowiadcze z dziecistwa jednostki, jej wychowania religijnego, przynalenoci do kocioa, a nawet podoa kulturowego i rasowego. Jednostka, ktra kontaktuje si z tymi poziomami wasnej psychiki, automatycznie rozwija nowy wiatopogld, w ramach ktrego duchowo jest naturalnym, najwaniejszym i cakowicie niezbdnym elementem w yciu. Z mojego dowiadczenia wynika, e tego typu przemiana nastpowaa bez wyjtku u wielu osb, w tym u zatwardziaych ateistw, sceptykw, cynikw, marksistw i naukowcw z nurtu pozytywistycznego. Wobec tych faktw ateistyczne, mechanistyczne i materialistyczne traktowanie wiata i istnienia stanowi wyraz gbokiego wyobcowania od istoty wasnego bytu, braku prawdziwego zrozumienia siebie i psychicznego wyparcia okooporodowej oraz poza-osobowej sfery psychiki. Oznacza to rwnie, e jednostka, o ktrej mowa, jednostronnie utosamia si z poow wasnej natury: z t, ktra cechuje egociao i hilotropowy tryb wiadomoci. W rezultacie tak okrojona postawa wobec siebie i ycia obfituje w poczucie bezcelowoci istnienia, w wyobcowanie z uniwersalnego procesu, jak te w niezaspokojone potrzeby, pd do wspzawodnictwa i ambicje, ktrych nie s w stanie zaspokoi adne osignicia. W skali globalnej podobna kondycja ludzkoci prowadzi do wyobcowania z 30 przyrody, nastawienia na "nieograniczony wzrost" i obsesji na punkcie obiektywnych, ilociowych parametrw istnienia. Ten sposb bycia w wiecie jest ostatecznie niszczcy i autodestrukcyjny,

zarwno na poziomie jednostki, jak i zbiorowoci. Podczas systematycznej, dogbnej autoeksploracji sekwencje odrodzenia przez mier oraz dowiadczenia pozaosobowe pojawiaj si w jednym szeregu z przeyciami materiau biograficznego, ktrego analiz uwaa si w psychiatrii klasycznej za szczeglnie przydatn w terapii. Zatem warto si przyjrze, w jaki sposb typowa analityczna praca nad wspomnieniami moe by powiz ana z procesem otwarcia duchowego. Obserwacje kliniczne wskazuj, e analiza yciorysu oraz dowiadczenia pozaosobowego to dwa uzupeniajce si aspekty metodycznego samopoznania. Stopniowe przepracowanie urazowych aspektw najwczeniejszej historii ycia moe utorowa drog do dowiadcze okooporodowych i pozaosobowych, ktre porednicz w procesie otwierania si na duchowo. I na odwrt, jednostki, ktre miay gbokie przeycia duchowe na pocztku procesu samopoznania z pomoc psychodelikw lub przy zastosowaniu innych potnych metod bazujcych na dowiadczaniu, uwaaj dalsz prac nad pozostaymi zagadnieniami yciorysu za znacznie atwiejsz i szybsz. Zwaszcza ci, ktrzy przeyli stany uniwersalnej jednoci, posiadaj cakowicie odmienn postaw wobec procesu psychoterapii. Odkryli oni nowe, nieoczekiwane rdo mocy i swoj prawdziw tosamo. Obecne kopoty yciowe i miniony materia biograficzny spostrzegaj aktualnie w zupenie nowy sposb. W tej nowej perspektywie wydarzenia z ich teraniejszego ycia nie s ju tak przytaczajco wane, jak wydaway si dotychczas. Poza tym wyrany staje si cel pracy psychologicznej dalsza autoeksploracja przypomina raczej poszerzanie i oczyszczanie drogi ku znanemu przeznaczeniu, a nie drenie na olep w ciemnym tunelu. Terapeutyczny potencja przey, ktre maj charakter duchowy, znacznie przewysza wszystko, co mona osign w zwizku z interwencjami koncentrujcymi si na materiale z yciorysu. Kady system teoretyczny bd metoda psychoterapii, ktra nie uznaje i nie wykorzystuje okooporodowego i pozaosobowego obszaru psychiki, nie tylko proponuje powierzchowny, niepeny obraz czowieka, ale pozbawia siebie i swoich klientw potnych mechanizmw zdrowienia i przemiany osobowoci. Oparcie si na wskiej podstawie teoretycznej moe przeszkodzi naukowcom w odkryciu, zrozumieniu, a nawet wyobraeniu sobie moliwoci tkwicych w wiecie naturalnych fenomenw, o jakich im si nawet nie ni. Ilustruj to dwa przykady pochodzce z wspczesnej fizyki. Nau kowcy tkwicy sztywno w newtonowsko-kartezjaskim modelu wiata, ktry zakada niezniszczalno materii, nie wyobraali sobie wykorzystania energii atomowej, ktra wymaga rozszczepienia atomu. Podobnie szkoa optyki mechanicznej, zapatrujca si na wiato jak na czstki (fotony), nie proponuje adnej teoretycznej moliwoci istnienia holografii, ktra wykorzystuje interferencj fal wietlnych. Wybiegajc w przyszo, fizyk, ktry traktowaby teori wzgldnoci Einsteina jako cisy opis rzeczywistoci, a nie jako uyteczny, ale w kocu ograniczony model, nie byby w stanie wyobrazi sobie ruchu i komunikacji szybszej ni wiato. Z tego samego powodu psychiatrzy, ktrzy rygorystycznie trzymaj si biograficznych modeli czowieka, nie potrafi sobie wyobrazi tej przeobraajcej mocy, jaka towarzyszy przeyciom okooporodowym lub pozaosobowym stanom wiadomoci. cile personalistyczny pogld na niewiadomo, ktry ogranicza si do skadnikw moliwych do wyjanienia na podstawie yciorysu, nie tylko posiada mniejsz skuteczno i ograniczon warto, ale w zasadzie jest antyterapeutyczny. Nadawanie etykietek psychopatologii zjawiskom okooporodowym i pozaosobowym, ktrych nie da si wyjani lub wytumaczy na tak ograniczonej paszczynie, jest logicznym skutkiem takiego wanie nastawienia. To z kolei stwarza przeszkod nie do przebycia, uniemoliwiajc dostrzeenie uzdrawiajcej i przeobraajcej mocy zmian, w ktre angauje si obszar perinatalny i transpersonalny. Dlatego wic zdrowienie i duchowe otwieranie si jest na gruncie zwyczajowego mylenia tumaczone jako patologia, ktr trzeba, za wszelk cen stumi przy uyciu rnych drastycznych rodkw. Wskutek opisanej metody postpowania terapeutycznego wspczesna psychiatria stana w obliczu niezwykej sytuacji: wikszo poczonego trudu psychiatrw, psychologw, neurofizjologw, biochemikw i przedstawicieli innych pokrewnych specjalnoci jednostronnie skania si w kierunku zakcania procesu, ktry ma wyjtkowy potencja leczniczy i przeobraajcy. Jeeli chodzi o pozytywn stron tej strategii, to naley doceni, e biorc pod uwag obecne ograniczone zrozumienie istoty patologii i brak naprawd uzdrawiajcej metody w psychiatrii, wprowadzenie trankwilizatorw posiadao ogromne znaczenie dziejowe. Zhumanizowao ono redniowieczn atmosfer oddziaw psychiatrycznych, zapobiego wikszoci cierpie lub zagodzio je, a prawdopodobnie ocalio tysice ludzkich istnie.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Psychoterapia wspierajca patrz przypis 13, rozdz. 5. (I. S.) 2 Por. psychologia spektralna Wilbera. (I. S.) 3 Reich uwaa, e w organizmie stale zachodz procesy energetyczne podobne do adowania i rozadowywania ogniwa elektrycznego. rdem energii witalnej jest orgon pobierany z atmosfery wraz z oddechem, a jej rozadowanie nastpuje w odruchu orgazmu. ycie ciaa wie si z nieustannym falowaniem tej energii, a zablokowanie jej przepywu przez napicia miniowe (tzw. pancerz charakterologiczny) powoduje wyczerpanie ukadu wegetatywnego i choroby. (I. S.) 4 Archetypy, podobnie jak kompleksy w niewiadomoci indywidualnej, "przycigaj" do siebie pewne treci, porzdkujc je wok siebie i tworzc w ten sposb wewntrzn struktur niewiadomoci. (I. S.) 5 Psychoterapia poznawcza skupia si na odnajdywaniu i pozbywaniu si przez klienta tych jego nieprawidowych postaw, bdnych pogldw, faszywych przekona oraz niewaciwych nawykw w myleniu i wnioskowaniu, ktre maj prowadzi do powstania jego problemw. (I. S.) 6 W terapii humanistycznej w zwizku z odejciem od modelu medycznego mwi si zwykle nie o pacjencie i terapeucie, ale o kliencie i facylita-torze, ktrzy pozostaj w relacji bardziej rwnolegej. Okrelenia te spopularyzowa amerykaski psychoterapeuta Gad Rogers. (I. S.) 7 Zob. przyp. 68 do rozdz. 4. Po polsku powiedzielibymy "miedzy motem a kowadem" ale w argonie psychologicznym uywa si terminu Batesona "podwjne zwizanie". (I. S.) 8 Hydraulika to dzia mechaniki, ktry bada prawa ruchu cieczy. Freud wykorzysta je w modelu energetyki libido (tzw. teoria hydrauliczna, w myl ktrej nie rozadowane napicia gromadz si, wywierajc coraz wiksze "cinienie" na aparat psychiczny) . Stanowisko Reicha jest oryginalnym rozwiniciem tego modelu. (I. S.) 9 Hilotropowa (pochodzce od greckiego hyle "materia" oraz trepein "porusza") oznacza "zwrcona ku materii". 10 Holotropowa (pochodzce od greckiego holos "cay" oraz trepein "porusza") oznacza "zdajca ku caoci lub jednoci". 11 Bardzo ciekawego porwnania uy tutaj Karl Pribram podczas prywatnej rozmowy na temat zastosowania teorii holonomicznej w psychopatologii. Zwrci on uwag, e ani stay brzeg, ani fale na otwartym morzu, nie stanowi adnego problemu czy te niebezpieczestwa i czowiek potrafi poradzi sobie z nimi bez trudu. To linia brzegowa a wic granica midzy oceanem a staym ldem, na ktrej te dwa orodki cieraj si ze sob jest siedliskiem gronego wzburzenia. 12 Przez odreagowanie w psychoterapii rozumie si wyraenie przez klienta tych emocji, ktre na co dzie powstrzymuje. Taka moliwo peniejszej, prawdziwszej ekspresji siebie podczas sesji terapeutycznej wyzwala dowiadczenie oczyszczenia z zalegajcych emocji (tzw. katharsis) . (I. S.) 13 Potrzeby anaklityczne (z greckiego anaklinein "by zalenym od kogo") to prymitywne potrzeby o charakterze infantylnym, takie jak potrzeba bycia obejmowan ym, koysanym, tulonym i karmionym. 14 Emocjonalna wi z matk (bonding), ktra powstaje w okresie karmienia piersi, stanowi naturalne podoe rozwoju uczu. W miar dorastania i usamodzielniania si ten pierwotny zwizek zanika, ustpujc miejsca dojrzaej uczuciowoci. W argonie psychologii rozwojowej mwi si o "przeciciu emocjonalnej ppowiny". Por. rozdz. 4. (I. S.) 15 Typowo gestaltowska terminologia: domknicie figury jest rwnoznaczne z dopenieniem si dowiadczenia, ktre jest na dany moment pierwszoplanowe dla podmiotu; integracja oznacza doczenie do caoci psychiki wyobcowanych fragmentw dowiadczenia. (I. S.) 16 Dokadne omwienie wpywu ukadw COEX, podstawowych matryc perinatalnych oraz pozaosobowych ukadw zarzdzajcych zob. S. Grof, LSD Psychotherapy, op. cit., s. 218-227. 17 Znamienny przykad kliniczny, ktry ilustruje to zjawisko, pojawia si w mojej ksice pt. LSD Psychotherapy, op. cit., s. 219.

18 Przeycia z elementami okooporodowymi posiadaj zdolno leczenia oraz potencja terapeutyczny niepojty dla psychoterapeutw, ktrzy stosuj niekoczc si, nuc prac analityczn w obrbie sfery yciorysu. Leczcy i przeobraajcy wpyw dowiadcze z pogranicza mierci oraz przeycia mierci psychicznej ilustruje studium Davida Rosena (1975), ktre dotyczyo dziesiciu przypadkw nieudanego samobjczego skoku z mostw nad Golden Gate lub Zatok Oaklandzk w San Francisco (kilkukilometrowe mosty nad wodami czcymi si z oceanem I. S.) . Wszyscy ocaleni wykazywali oznaki gbokiego przeksztacenia osobowoci, mimo e lot z bariery do lustra wody trwa wedug zegara tylko trzy sekundy, a udane akcje ratownicze byy kwesti minut. Podobn przemian mona czsto spotka u osb, ktrym udao si przey w cikiej chorobie, podczas wypadku lub operacji. Wymieniam tak skrajne przykady, aby zobrazowa nadzwyczajne moliwoci przeobraenia si dziki pewnym mocnym przeyciom. Wykorzystanie omawianych mechanizmw zdrowienia w sytuacji oraz warunkach, ktre s bezpieczne i wspierajce, stwarza nowe, rewolucyjne szans dla psychoterapii. 19 Chodzi tutaj o odczuwanie wasnej winy i grzesznoci bez zwizku z rzeczywistymi przewinieniami. (I. S.) 20 Tzw. glossolalia albo ksenoglosja, czyli spontaniczne wypowiadanie pewnych treci, zwykle religijnych, w nieznanym sobie jzyku. (I. S.) 21 Podczas wykadu z medycyny holistycznej i wspczesnej fizyki Fritjot Capra pewnego razu przejmujcym przykadem z codziennego ycia, aby pokaza bezsensu kierunku terapii. Poprosi suchaczy, aby wyobrazili sobie kierowc, ktry na czerwon desce rozdzielczej swojego samochodu, pokazujc brak oleju, zareagowa odczeniem ukadu lampek ostrzegawczych. Zadowolony, e poradzi sobie z problemem, nadal jazd. posuy si objawowego kontrolk na kabelkw od kontynuowa

22 Medycyna alopatyczna polega na wywoywaniu w organizmie efektw przeciwnych do objaww choroby. Jeeli dziaanie to bdzie wystarczajco silne, spowoduje zaguszenie objaww chorobowych a nastpnie wyzdrowienie. W taki sposb funkcjonuje wikszo metod medycyny wspczesnej. W przeciwiestwie do tego medycyna homeopatyczna stara si wywoywa efekty podobne do chorobowych, a przez to zmobilizowa naturalne siy obronne organizmu. (I. S.) 23 W medycynie somatycznej analogi wobec takiej sytuacji moe stanowi: hamowanie wymiotw, ktre mog uwolni odek z jego trujcej zawartoci; zakcenie procesu zapalnego, ktry zmierza do usunicia obcego ciaa; bd te przepisanie rodkw uspokajajcych przy napiciu seksualnym, zamiast popierania aktywnoci pciowej. 24 Metoda umierzajca cierpienia pacjenta, ktrego nie mona leczy przyczynowo. (I. S.) 25 Zob. przypis 138 w rozdz. 1. (I. S.) 26 Chodzi o mechanizm impulsywnego, bezmylnego wyadowania napicia, ktre jest skutkiem wewntrznych konfliktw, np. przez krzyk, awantur, niszczenie przedmiotw, rkoczyny (acting out) . (I. S.) 27 Tj. wydostania si energii na zewntrz. (I. S.) 28 Opracowanie to rodzaj pracy wewntrznej, ktra prowadzi do zapanowania nad przeywanymi konfliktami. (L S.) 29 R. Assagioli, Self-Realization..., op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 30 Nieograniczony wzrost patrz rozdz. 8. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia sidmy Nowe perspektywy w psychoterapii i autoeksploracji Nowe pogldy na struktur objaww psychogennych, dynamik mechanizmw terapeutycznych i istot procesu zdrowienia posiadaj ogromne znaczenie dla praktyki psychoterapii. Zanim omwimy wnioski z wspczesnych bada nad wiadomoci, przyda si by moe krtkie podsumowanie aktualnej sytuacji, ktr przedstawiono szczegowo w poprzednich rozdziaach. Zastosowanie modelu medycznego w psychiatrii posiadao swoje skutki dla teorii i praktyce leczenia w ogle, a zwaszcza w psychoterapii. Znaczco podziaao na sposb rozumienia zjawisk z zakresu psychopatologii, podstawowych metod postpowania leczniczego i roli terapeuty. Analogicznie do medycyny somatycznej terminy "obj aw", "zesp patologiczny" i "choroba" stosuje si zwyczajowo nie tylko wobec pewnych przejaww psychosomatycznych, ale take na oznaczenie wielu niezwykych faktw, ktre obejmuj zmiany w spostrzeganiu, emocjach i procesach mylenia. Natenie tych zjawisk i stopie, w jakim s one niezgodne z wiodcymi paradygmatami w nauce, uwaa si za miar powagi stanu klinicznego. Terapia, we wspbrzmieniu z alopatycznym nastawieniem medycyny Zachodu, polega na pewnych zewntrznych ingerencjach, ktrych celem jest przeciwdziaanie procesowi patogenezy. Psychiatra przyjmuje role aktywnego sprawcy, ktry decyduje jakie aspekty funkcjonowania umysu pacjenta s patologiczne i zwalcza je, stosujc rne techniki. W pewnych skrajnych formach leczenia W psychiatrii osignito, a co najmniej przybliono si do ideau zachodniej mechanistycznej medycyny, jaki reprezentuje chirurg. W podejciach, takich jak: psychochirurgia, leczenie elektrowstrzsami, szokiem kardiazolowym, insulinowym lub atropinowym oraz innych formach ter apii wstrzsowej, interwencja medyczna nastpuje bez wsppracy, a nawet wiadomego uczestnictwa pacjenta. agodniejsze sposoby terapii medycznej obejmuj podawanie rodkw farmakologicznych, ktre maj zmienia funkcjonowanie psychiczne jednostki w poda nym kierunku. Podczas tego rodzaju zabiegw pacjent jest cakowicie bierny i oczekuje pomocy od naukowego autorytetu, ktry przypisuje sobie ca zasug i ca win, Wpyw modelu medycznego w psychoterapii jest subtelniejszy, cho znaczcy. Zachowuje on suszno nawet w psychoanalizie freudowskiej i jej pochodnych, ktre szczeglnie zalecaj bierne i niedyrektywne podejcie u terapeuty. W zasadzie przemiana terapeutyczna zaley gwnie od interwencji analityka, takiej jak waciwy wgld w historyczne i dynamiczne zwizki w materiale przedstawionym przez pacjenta, prawidowe interpretacje we waciwym momencie, analiza oporu i przeniesienia, utrzymywanie pod kontrol 1 przeciwprzeniesienia i inne zabiegi terapeutyczne, w tym prawidowe posugiwanie si milczeniem. Teoria i praktyka psychoanalizy umoliwiaj przerzucanie na pacjenta zasadniczej odpowiedzialnoci za przebieg leczenia oraz tumaczenie niepowodze lub braku poprawy sabotujcym dziaaniem oporu. Jednak ostateczny sukces kliniczny stanowi wyraz umi ejtnoci terapeuty zaley od jego stosownych reakcji werbalnych i niewerbalnych w trakcie sesji terapeutycznej. Prawidowo interwencji terapeuty mona oceni tylko w odniesieniu do konkretnego nurtu jaki reprezentuje, poniewa konstrukcje teoretyczne poszczeglnych szk psychoterapii i ich techniki znacznie rni si od siebie. Niemniej jednak przygotowanie teoretyczne terapeuty bdzie wyranie bd w sposb poredni zamykao klienta w pewnym obszarze tematycznym i ograniczonym zakresie dowiadcze. W rezultacie terapeuta nie jest w stanie pomc pacjentom, ktrych kopoty w zasadzie dotycz tych sfer lub aspektw psychiki, ktrych nie uznaje jego system. Do niedawna wikszo podej psychoterapeutycznych ograniczao si prawie wycznie do oddziaywa werbalnych. Potne reakcje emocjonalne lub behawioralne klientw byy wiec 2 traktowane jako niepodane wyadowanie si gwacce podstawowe zasady terapii. Ponadto w klasycznych metodach psychoterapii skoncentrowano si wycznie na procesach psychiczny ch, lekcewac cielesne przejawy zaburze emocjonalnych. Bezporedni kontakt fizyczny uznano za niewskazany i odradzano go. Wskutek tego surowego tabu praca z ciaem nie bya wykorzystywana nawet w przypadku nerwic, w ktrych istnieje silne napicie, bolesne skurcze mini i inne formy gbokiego zaangaowania procesw fizjologicznych i psychosomatycznych.

Wstecz / Spis treci / Dalej Zasady pomocy psychoterapeutycznej Nowe caociowe podejcie do autoeksploracji i psychoterapii w oparciu o spostrzeenia z nowoczesnych bada nad wiadomoci rni si w wielu wanych aspektach od utrwalonych systemw i metod postpowania. Stworzyem je wraz z moj on Christin i pod nazw integracji holonomicznej lub terapii holotropowej wykorzystujemy je podczas naszych seminariw. Stanowi ono unikalny zestaw, chocia wiele skadnikw wchodzcych w jego skad wystpuje w dzisiejszych szkoach. Wykorzystuje si w nim pochodzc z bada psychodelicznych rozszerzon kartografie, ktr ju opisano. Owa mapa psychiki jest obszerniejsza i bardziej wszechstronna ni te, ktrymi posugiwano si w dowolnych szkoach psychoterapii Zachodu. W duch u psychologii spektralnej i filozofii przyrody 3 typu bootstrap czy ona w sposb wszechstronny perspektyw Freuda, Adlera, Reicha, Ranka i Junga z wanymi aspektami prac Ferencziego, Fodora, Peerbolte'a, Perlsa, psychologw egzystencjalnych i wielu innych. Ich pogldy zostay doczone jako uyteczne metody porzdkowania danych o faktach, ktre odnosz si do konkretnych poziomw psychiki bd pasm wiadomoci, jednak wymienionych szk nie traktuje si jako dokadnych, penych form opisu psychiki. Nowy system, dziki objciu archetypowych i transcendentalnych sfer psychicznoci, wypenia luk miedzy 4 zachodni psychoterapi a filozofi wieczyst . Wana cech modelu teoretycznego, jaki wie si z tym nowym podejciem terapeutycznym, jest wiadomo faktu, e istoty ludzkie wykazuj dziwn, dwoist natur, przejawiajc raz waciwoci zoonych obiektw newtonowsko-kartezjaskich, a innym razem pl wiadomoci nie ograniczonych czasem, przestrzeni i liniow przyczynowoci. Z tej pozycji zaburzenia emocjo nalne i psychosomatyczne o pochodzeniu psychogennym uwaa si za wyraz konfliktu miedzy tymi dwiema stronami natury czowieka. Wydaje si, e w konflikt stanowi odbicie dynamicznego napicia miedzy przeciwnie zwrconymi, uniwersalnymi siami: dnoci do podziau, odrbnoci i wieloci u niezrnicowanych, jednoczcych, caociowych form wiadomoci oraz do powrotu do pocztkowej caoci i jednoci u wyodrbnionych z niej jednostek. O ile ruch w kierunku przeywania wiata w kategoriach odrbnoci czy si z narastajcym konfliktem i wyobcowaniem, to dowiadczenie wiadomoci holotropowej posiada ukryte moliwoci uzdrawiajce. Z naszej perspektywy jednostka przeywajca objawy psychogenne, jest uwikana w cakowicie daremn walk o utrzymanie swej tosamoci jako odrbnej istoty, ktra bytuje w zamknitych ramach czasowo-przestrzennych na przekr budzcemu si w niej dowiadczeniu, ktre moe zachwia tak ograniczon wizj siebie. Z punktu widzenia praktyki objaw emocjonalny lub psychosomatyczny mona traktowa jako zablokowane i wyparte dowiadczenie o charakterze holotropowym. Kiedy zredukuje si opory i zwolni blokady, objaw przeksztaca si w przeycie o silnym adunku emocjonalnym, spoytkowane nastpnie w procesie zdrowienia. W zwizku z tym, e pewne objawy zawieraj dowiadczenia o charakterze biograficznym, inne za sekwencje okooporodowe lub wtki transpersonalne, wszelkie granice teorii bd z pewnoci dziaa jak ograniczenia mocy psychoterapii. Terapeuta dziaajcy wedug systemu opisanego w niniejszej ksice, rzadko wie, jakiego rodzaju materia zosta zamknity w objawach, mimo e przy dostatecznym dowiadczeniu klinicznym w tej dziedzinie moliwy jest pewien poziom oglnych oczekiwa bd przewidywa. W tych warunkach zastosowanie modelu medycznego jest niewaciwe i niewybaczalne. Nie wane jak bardzo schlebiajca moe wydawa si rola wszystkowiedzcego eksperta, uczciwy terapeuta powinien uczyni wszystko, co tylko moliwe, aby podway "chirurgiczny idea" pomocy psychiatrycznej, z ktrym moe przystpowa do terapii jego klient. Naley mu wytumaczy, e w samej swej istocie proces psychoterapii nie oznacza leczenia choroby, ale przygod samopoznania i odkrywania siebie. Tak wic od pocztku do koca klient jest tutaj gwn postaci, ktra dysponuje 5 pen odpowiedzialnoci. Terapeuta funkcjonuje jako facylitator , stwarza warunki pomocne dla autoeksploracji, a czasami przedstawia opini lub rad w oparciu o wasne wczeniejsze przeycia. Zasadniczym atrybutem terapeuty nie jest wcale znajomo okrelonych technik, ktre, mimo e stanowi niezbdne umiejtnoci, to s dosy proste i mona si ich nauczy w stosunkowo krtkim czasie. Decydujcym czynnikiem jest etap rozwoju jego wasnej wiadomoci, poziom samowiedzy, zdolno do uczestniczenia bez obaw w silnych, niezwykych przeyciach drugiej osoby oraz gotowo do spotykania si z nowymi obserwacjami i sytuacjami, ktre mog nie pasowa do

adnego znanego systemu teoretycznego. Model medyczny jest zatem uyteczny tylko w pocztkowych fazach terapii, zanim wystarczajco dobrze rozpozna si charakter zaburzenia. Naley przeprowadzi szczegowe badania psychiatryczne i medyczne, aby wykluczy wszelkie powane problemy organiczne, wymagajce pomocy lekarza. Pacjentw z chorobami o podou somatycznym naley leczy w placwkach medycznych, ktre s przygotowane do leczenia zaburze zachowania. Klienci z negatywn diagnoz lekarsk, ktrzy zamiast opanowania ich objaww wol ciek powanie traktowanej autoeksploracji, powinni by kierowani do psychoterapii w specjalnych placwkach znajdujcych si poza obszarem medycyny. Takie postpowanie mona by zastosowa nie tylko wobec pacjentw nerwicowych i osb z zaburzeniami psychosomatycznymi, ale take wzgldem wielu spord tych chorych, kt rzy w zwykych warunkach otrzymuj etykietk psychozy. Pacjenci niebezpieczni dla siebie lub innych mog wymaga specjalnych przygotowa, ktre powinny by okrelane zalenie od okolicznoci. Kady specjalista, ktry prowadzi terapie psychodeliczn lub ni efarmakologiczne sesje pracy z przeyciami, doskonale sobie uwiadamia ogrom energii emocjonalnej i psychosomatycznej lecej u podoa patologii. Biorc pod uwag te spostrzeenia, wszelkie cile werbalne metody psychoterapii posiadaj w tym przypadku ograniczon warto. Podejcie sowne do ywioowych si i zasobw energii istniejcych w psychice mona porwna do prby oprnienia oceanu przy pomocy sitka. Zalecana przez nas terapia jest wyranie ukierunkowana na przeycia, a rozmow posuguje si na samym pocztku, aby przygotowa klientw do sesji pracy nad emocjami, jak te w trakcie pniejszego dzielenia si swym dowiadczeniem oraz integrowania go. Jeeli chodzi o samo postpowanie lecznicze, to terapeuta proponuje klientowi techniki lub ich poczenia, ktre s w stanie uaktywni niewiadomo, uruchomi zablokowan energi i przeobrazi stabilny stan obecnoci danych objaww emocjonalnych i psychosomatycznych w przepyw dynamicznych przey. Kilka takich metod, ktre s do tego celu najodpowiedniejsze, zostanie szczegowo opisanych dalej. Nastpnym w kolejnoci etapem jest wspieranie i facylitacja budzcych si dowiadcze oraz pomaganie klientowi w pokonywaniu oporw. Cakowite przeamanie kontroli przez materia niewiadomoci moe niekiedy stanowi wyzwanie i cik prb nie tylko dla danej osoby, ale rwnie dla terapeuty. W trakcie dzisiejszych terapii emocjonalnych coraz powszechniejsze bywa gwatowne oywanie rozmaitych scen z yciorysu albo sekwencji odrodzenia przez mier, nie powinny wic one sprawia adnych powaniejszych trudnoci specjalistom, ktrzy zostali odpowiednio przeszkoleni w tym zakresie. Naley podkreli, e terapeuta winien aprobowa i wspiera zachodzcy proces, niezalenie od formy i natenia, jak on przybierze. Jedyn obowizujc granic powinno stanowi fizyczne zagroenie dla klienta lub innych osb. Gwne przeomy terapeutyczne czsto spotyka si po epizodach zupenej utraty kontroli, zamroczenia, silnego duszenia si, po gwatownych napadach drgawkowych, obfi tych wymiotach, utracie kontroli nad pcherzem, wydawaniu nieartykuowanych dwikw albo dziwnych grymasach twarzy, pozach i dwikach, podobnych do tych, ktre opisywano podczas egzorcyzmw. Niejeden taki przejaw mona sensownie powiza z procesem porodowym. Mimo e wspczenie nawet konserwatywni specjalici zaczynaj akceptowa oywanie wspomnie z wczesnego dziecistwa i urazu narodzin, to ilekro proces terapeutyczny wkracza w sfery pozaosobowe, nie moe si oby bez znacznej zmiany nastawienia filo zoficznego i gruntownej zmiany paradygmatu. Liczne przeycia wystpujce w trakcie omawianego procesu bywaj tak niezwyke i jawnie niedorzeczne, e przecitny terapeuta czuje si niezrcznie, trudno mu zrozumie, e co podobnego moe posiada jakkolwiek warto lecznicz i, otwarcie czy nie, na og nie dopuszcza do podobnych dowiadcze. Wrd specjalistw rysuje si wyrana skonno do interpretowania zjawisk pozaosobowych jako przejaww materiau z yciorysu w symbolicznym przebraniu, jako wyrazu oporu przeciw bolesnym traumatycznym wspomnieniom, jako osobliwych przey pozbawionych wszelkiego gbszego znaczenia, czy nawet jako oznak istnienia w psychice obszarw psychotycznych, ktre klient powinien z niej wygna. Tymczasem dowiadczenia pozaosobowe czsto posiadaj niezwyky potencja uzdrawiajcy, a ich wyparcie albo nie wspieranie znacznie osabia moc procesu terapeutycznego. Powane trudnoci emocjonalne, psychosomatyczne lub midzyludzkie, ktre gnbiy klienta od wielu lat i opieray si typowym metodom terapii zanikaj niekiedy po penym dowiadczeniu o charakterze transpersonalnym, takim jak: autentyczne utosamienie si z form rolinn lub zwierzc, poddanie si dynamicznej wadzy archetypu, powtrne odegranie przey ze zdarzenia historycz nego, dramatycznej sceny z odmiennej kultury lub oycie czego, co wyglda na scen z minionego wcielenia. Podstawowa metoda postpowania, ktra przynosi najlepsze skutki lecznicze wymaga, eby
6

terapeuta i klient okresowo zawiesili wszelkie koncepcje teoretyczne, a zarazem przewidywania i oczekiwania wobec celu, do ktrego powinien zmierza opisywany proces. Oboje powinni wykaza si otwartoci i odwag, podajc po prostu za przepywem energii i dowiadczeniem, gdziekolwiek ono si skieruje, z gbokim poczuciem zaufania, e zachodzcy proces zmian bdzie znajdywa swoj wasn drog, aby przynie korzy klientowi. Wszelka intelektualna analiza w trakcie przeycia zwykle okazuje si znakiem oporu i powanie utrudnia dalszy postp. Dzieje si tak dlatego , poniewa wychodzenie poza zwyke ograniczenia umysu stanowi niezbywaln cz przygody dogbnej autoeksploracji. Skoro adne dowiadczenie pozaosobowe nie ma sensu na gruncie wiatopogldu mechanistycznego i liniowego determinizmu, to obrbka intelektu alna w trakcie sesji transpersonalnych bdzie zwykle wyrazem niechci wobec przeywania tego, czego nie da si zrozumie, co jest niepojte w ramach dostpnej klientowi struktury teoretycznej. Okrelony sposb widzenia siebie i wiata stanowi nieodczn cz osobistych trudnoci jednostki, a w pewnym sensie przyczynia si do ich powstania. Najwyszej wagi czynnikiem antyterapeutycznym jest zatem uporczywa zaleno od dawnych koncepcji teoretycznych. Jeeli terapeuta jest gotw pobudza i wspiera istniejcy proces, nawet gdy go nie rozumie, a klient jest otwarty na zapuszczanie si w nieznane sfery dowiadcze, to nagrod dla obojga stan si niezwyke osignicia terapeutyczne i przeomy poznawcze. Niektre przeycia, wystpujce w trakcie omawianego procesu, oka si pniej zrozumiae w ramach ogromnie poszerzonego lub zupenie nowego stanowiska. Niekiedy jednak doniosy przeom emocjonalny i przeobraenie osobowoci mona uzyska bez waciwego, racjonalnego zrozumienia. Taka sytuacja pozostaje w racej sprzecznoci ze stanem rzeczy dokuczliwie rozpowszechnionym we freudowskiej psychoanalizie poczuciem dokadnego zrozumienia kopotw pacjenta pod ktem yciorysu, przy rwnoczesnym terapeutycznym zastoju albo bardzo ograniczonej poprawie. W postpowaniu, ktre tutaj proponuj, terapeuta wspiera przeycie jakiekolwiek by byo, a klient, nie analizujc go, pozwala na jego przebieg. Po zamkniciu tego dowiadczenia, jeeli maj na to ochot, mog sprbowa wsplnie zrozumie co si stao. Musz jednak pozostawa w peni wiadomi, e jest to mniej lub bardziej akademickie wiczenie o niewielkiej wartoci terapeutycznej. Kada koncepcja wyjaniajca, jak bd si wwczas posugiwa, powinna by traktowana jako przejciowa, pomocnicza konstrukcja, skoro podstawowe zaoenia na temat wiata i wasnej osoby zmieniaj si radykalnie, ilekro przenosimy si z jednego poziomu wiadomoci na drugi. Oglnie rzecz biorc, im peniejsze dowiadczenie, tym mniej wymaga analizy i interpretacji, poniewa jest oczywiste i zrozumiae. Najlepiej jeeli rozmowa nastpujca po sesji terapeutycznej przybiera posta dzielenia si radoci odkrycia, a nie bolesnych zmaga, aby zrozumie co zaszo. W tych warunkach raczej wyjtkowo zdarza si prba analizowania i interpretacji owego dowiadczenia w kategoriach newtonowsko-kartezjaskich. Zbyt oczywisty wydaje si wwczas fakt, e tak ciasne pojmowanie istnienia skruszyo si, zostao przekroczone. Dyskusja filozoficzna, o ile w ogle do niej dojdzie, zazwyczaj przybiera form rozwaania nastpstw tego dowiadczenia dla natury rzeczy. Biorc pod uwag bogat skal dowiadcze charakterystycznych dla rnych pasm wiadomoci, jakie s dostpne w terapii Psychodelicznej i dziki niefarmakologicznym metodom pracy z przeyciami, uyteczne jest prowadzenie regularnej autoeksploracji w duchu "filozofii przyrody typu bootstrap". Niejedna z istniejcych szk teoretycznych moe niekiedy okaza si odpowiednia w celu ujcia niektrych dowiadcze i uporzdkowania wasnego mylenia na ich temat. Naley jednak zdawa sobie spraw, e s to tylko modele, a nie precyzyjne opisy rzeczywistoci. Ponadto znajduj one zastosowanie wycznie w przypadku fenomenologii pewnych niewielkich wycinkw ludzkiego dowiadczenia, a nie do caoci psychiki. Dlatego te bdzie istotne, aby nie tyle podejmowa prby wcinicia wszystkich klientw w teoretyczne ramy ulubionej koncepcji lub szkoy psychoterapii, ale raczej w kadym poszczeglnym przypadku postpowa eklektycznie i twrczo. Najdogodniejszym zapleczem przy omawianiu przey, ktre skupiaj si gwnie wok spraw z yciorysu, wydaje si psychoanaliza Freuda, a niekiedy psychologia indywidualna Adlera. Jednak obydwa te systemy staj si zupenie bezuyteczne, kiedy proces terapeutyczny osiga poziom okooporodowy. W przypadku pewnych przey obserwowanych na gruncie dowiadczenia porodu terapeuta i klient bd w stanie wykorzysta koncepcje teoretyczn Otto Ranka. Przejawiajce si na tym poziomie potne energie mona zarazem opisywa i rozumie w terminologii Reicha. Jeli wymienione stanowiska maj one poprawnie charakteryzowa proces okooporodowy, bd wymagay znacznych przeksztace. Rank wyobraa sobie uraz narodzin w kontekcie rnicy miedzy stanem podowym a yciem w wiecie zewntrznym i nie bierze pod uwag szczeglnego urazowego wpywu drugiej i trzeciej matrycy perinatalnej. Reich poprawnie opisuje energetyczne aspekty przemian okooporodowych, cho mwi o zablokowanej energii seksualnej, a nie energii porodu.

Wartociowych wskazwek na temat dowiadcze na poziomie pozaosobowym moe dostarczy wycznie psychologia Junga, psychosynteza Assagiolego i w pewnym stopniu scjentologia Hubbarda. Bezcenn pomoc w procesie dogbnej autoeksploracji okazuje si rwnie znajomo mitologii oraz wielkich, wiatowych religii poniewa wielu klientw przeywa sceny, ktre maj sens tylko w konkretnym systemie symboli, uwarunkowanych historycznie, geograficznie i kulturowo. Od czasu do czasu dowiadczenia staj si zrozumiae na bazie takich szk jak gnostycyzm, kabaa, Alchemia, tantra lub astrologia. W kadej sytuacji zastosowanie powyszych systemw powinno nastpi po dowiadczeniach, ktre (p uzasadniaj; z adnego z nich nie naley korzysta a priori, jako jedynego oparcia w procesie terapeutycznym. Chocia podstawowe znaczenie posiada dynamika procesw psychicznych, kada psychoterapia, ktra skupiaby si wycznie na jednostce, traktujc j w oderwaniu, posiadaaby ograniczon warto. W ramach skutecznej, caociowej metody klient musi by rozpatrywa ny w szerokim kontekcie midzyosobowym, kulturowym, spoeczno-ekonomicznym i politycznym. Jest rzecz szczeglnie istotn, aby sytuacje yciow danej osoby analizowa z holistycznego punktu widzenia i uwiadamia sobie zwizki miedzy jego wewntrzn dynamik a skadnikami otaczajcego wiata. W niektrych przypadkach warunki rodowiskowe, naciski kulturowe lub polityczne oraz niezdrowy tryb ycia mog niewtpliwie odgrywa wan role w rozwoju zaburze emocjonalnych. Takie czynniki naley rozpozna i, na ile pozwol okolicznoci, opanowa. Generalnie samopoznanie i przeobraenie osobowoci powinno by, jako decydujcy i najatwiej dostpny aspekt, najwaniejsz spraw kadego programu terapeutycznego.

Wstecz / Spis treci / Dalej Techniki psychoterapii i autoeksploracji Gwnym celem metod uywanych w psychoterapii przey jest Obudzenie niewiadomoci, odblokowanie energii zwizanej przez objawy emocjonalne i psychosomatyczne oraz zamiana statycznej rwnowagi energetycznej w przepyw dowiadczenia. W wielu przypadkach rwnowaga ta bywa tak niepewna, e jest utrzymywana wycznie przez ogromny subiektywny wysiek ze stron y badanych osb. W stanach psychotycznych wynika ona z pozostaoci oporu klienta, jego strachu przed spoecznymi rodkami nacisku, odstraszajcych czynnikw terapeutycznych i instytucjonalnych oraz podawania rodkw uspokajajcych. Nawet w pytszych zabur zeniach dynamicznych, takich jak: depresje, zaburzenia psychosomatyczne i stany nerwicowe, czsto trudniej jest stumi pojawiajce si przeycia ni pozwoli im wypyn na powierzchnie. W takich warunkach do zapocztkowania przemian nie s potrzebne adne potne techniki. Zwykle wystarcza podanie nowej wiedzy o tym procesie, nawizanie w atmosferze zaufania dobrego kontaktu oraz stworzenie wspierajcych i przyzwalajcych warunkw, w ktrych klient moe cakowicie podda si zachodzcym zmianom. Skupienie uwagi na emocjach i odczuciach, kilka gbokich oddechw i stymulujca muzyka to na og wszystko, czego potrzeba do wywoania tego gbokiego, leczcego dowiadczenia. Kiedy opory s bardzo silne, to dla poruszenia zablokowanej energii i przeksztacenia objaww w przeycia, konieczne jest uycie specjalnych technik. Najskuteczniejszym sposobem jest niewtpliwie zastosowanie substancji psychodelicznych. Podejcie to wie si jednak z licznymi zagroeniami i wymaga specjalnych rodkw ostronoci oraz przestrzegania surowych zasad. Poniewa terapeutyczne zastosowanie psychodelikw opisaem ju w kilku ksikach, jak te dlatego, e ten 7 sposb leczenia nie jest zbyt atwo dostpny , to dalej skoncentruje si na metodach niefarmakologicznych, ktre osobicie uwaam za szczeglnie przydatne, mocne i skuteczne. Wszystkie one zgadzaj si ze sob nawzajem i mona je stosowa w rnych poczeniach i w dowolnej 8 kolejnoci, jako e kieruj si one t sam ogln metod postpowania odkrywajcego . Pierwsza z tych technik waciwie powstawaa stopniowo w czasie moich bada nad LSD, pocztkowo jako metoda oczyszczania klientw z pozostaoci problemw, jakie utrzymyway si po niezupenie domknitych sesjach psychodelicznych. Okoo dziesi lat temu zaczem j stosowa obok terapii psychodelicznej, odtd wielokrotnie byem pod wraeniem jej skutecznoci jako niezalenego narzdzia terapeutycznego. Gwny akcent w tym podejciu spoczywa na uwolnieniu nagromadzonych energii przy pomocy zabiegw ukierunkowanych na objaw y cielesne jako punkty najsabszego oporu. Klasyczni psychoterapeuci mog ywi powane wtpliwoci wobec przydatnoci tej metody z uwagi na silny nacisk, jaki kadzie si tutaj na odreagowanie. W pimiennictwie psychiatrycznym warto odreagowania, poza sfer urazowych nerwic emocjonalnych, jest powanie kwestionowana. Wanym precedensem byo odrzucenie przez Freuda jego wczeniejszych koncepcji, ktre przypisyway wielkie znaczenie odreagowaniu afektu jako gwnego mechanizmu terapeutycznego, i przesunicie akcentu na analiz przeniesienia. Praca z psychodelikami i nowe metody emocjonalne zrehabilitoway w znacznym stopniu zasady 9 odreagowania i oczyszczenia jako wany aspekt psychoterapii. Zgodnie z moim dowiadczeniem opisywana w literaturze psychiatrycznej pozorna bezskuteczno odreagowania wynikaa z tego, e nie zostao ono doprowadzone wystarczajco daleko i nie posuono si nim w sposb planowy. Utrzymywano je na dosy pytkim poziomie urazw biograficznych, nie pobudzajc go ani nie pozwalajc mu pody w stron przey granicznych, ktre zwykle prowadz do pomylnego rozwizania. Na poziomie okooporodowym mog one obejmowa zatrwaajce duszenie si, utrat kontroli, zamroczenie, intensywne wymioty i inne dosy gwatowne przejawy. Naleaoby rwnie podkreli, e nie ma sensu odreagowywanie w sposb mechaniczny musi ono przej w do specyficzn form, wyraajc charakter danej figury dowiadczenia i ten rodzaj blokady energii, o ktry chodzi. Jeeli podmiot stale unika jednego konkretnego oblicza kompleksu przey, to mechaniczne powtarzanie wszystkich jego pozostaych aspektw nie przynosi rozwizania. Absolutnie niezbdne jest, eby rozadowanie emocjonalne i ruchowe byo przeywane w zwizku z odpowiadajc mu niewiadom treci. Tak wiec nie mona oczekiwa znaczcego sukcesu terapeutycznego w tych metodach odreagowania, ktre nie daj klientowi nieograniczonej swobody w caym zakresu dowiadczenia, wczajc zjawiska okooporodowe i pozaosobowe. Pomimo tego, co powiedziaem tutaj na obron odreagowania, bdne byoby sprowadzanie techniki, ktr zaraz opisze, do samego

tylko odreagowania, poniewa zawiera ona take wiele innych wanych elementw. Osoba, ktra chce wykorzysta t niefarmakologiczn metod, proszona jest o przybranie pozyc ji plecej na duym, wygodnym tapczanie, na materacu lub na wycieanej albo przykrytej kocem pododze. Prosi si j o skupienie si na oddechu i na zmianach zachodzcych w ciele, na ile to moliwe wyczajc analiz intelektualn. Gdy oddychanie staje si stopniowo coraz gbsze i szybsze, dobrze jest wyobrazi je sobie jako chmur wiata wdrujc w ciele ku doowi i napeniajc wszystkie narzdy i komrki. Ten krtki okres pocztkowej hiperwentylacji przy skupionej uwadze zazwyczaj wzmacnia istniejce odczucia cielesne i emocje lub wywouje jakie nowe. Kiedy ich wzorzec wyranie si uwidoczni, mona rozpocz prac nad przeyciami. Podstawow zasad jest zachcanie klienta, aby cakowicie poddawa si pojawiajcym si odczuciom i emocjom oraz znalaz waciwe sposoby ich wyraenia: w dwikach, ruchach, pozycjach ciaa, mimice lub dreniu, nie osdzajc ich ani nie analizujc. W odpowiednim momencie facylitator proponuje klientowi pomoc. Praca wspomagajca moe by wykonywana przez jedn osob, chocia idealn sytuacj wydaje si dwjka mieszanej pci. Przed dowiadczeniem instruuje si klienta, aby podczas caego procesu terapii wskazywa w moliwie niewielkiej liczbie sw, co dzieje si z energi w jego ciele: rozmieszczenie jej blokad, nadmiern utrat? w pewnych rejonach, uciski, ble lub skurcze. Wane jest rwnie/, aby klient informowa o jakoci swych emocji i rnych wraeniach fizjologicznych, takich jak: lk, uczucie winy, gniew, duszenie si, mdoci lub parcie na pcherz. Zadaniem facylitatorw jest podanie za przepywem energii, wzmacnianie istniejcych procesw i odczu oraz zachcanie do ich penego przeycia i wyraenia. Kiedy klient wspomni o ucisku na gow lub klatk piersiow, automatycznie wywieraj oni wikszy nacisk, nakadajc rce w tych wanie miejscach. Podobnie rne ble miniowe naley wzmacnia przez gboki masa, czasami 10 dochodzc do rolfingu . Facylitatorzy zapewniaj opr, jeeli klient ma ochot na co napiera. Rytmicznie uciskajc lub masujc, mog pobudzi odru ch wymiotny i spazmatyczny kaszel do momentu przeomowych wymiotw lub wydalenia luzu. Uczucia duszenia si i dawienia w gardle, ktre s bardzo czste w terapii bazujcej na dowiadczaniu, mona przepracowa proszc klienta, aby dokona projekcji tych odczu na swe rce i wykrcan tkanin, angaujc si w silne skrcanie rcznika. Moliwe jest take wywieranie nacisku na jaki twardy punkt w pobliu garda, taki jak: 11 uchwa, minie pochye lub obojczyk gardo z oczywistych powodw jest tym miejscem, w ktrym nie mona zastosowa bezporedniego ucisku. Do pracy nad pewnymi obszarami blokad mona w sposb eklektyczny wykorzysta najrozmaitsze 12 wiczenia i zabiegi bioenergetyczne, elementy rolfingu lub masa polarity . Podstawow zasad jest wspieranie istniejcego procesu, nie za narzucanie zewntrznego schematu, stanowicego odbicie okrelonej teorii albo pomysw facylitatorw. W obrbie tych granic istnieje jednak dostateczna moliwo twrczej improwizacji. Bywa ona bardzo specyficzna kiedy facylitatorzy znaj charakter i tre przeycia, ktre . si rozwija. W tym przypadku ich interwencja moe odzwierciedla naprawd konkretne szczegy danego wtku. Potrafi oni rutynowo odegra przekonujc imitacj konkretnego mechanizmu Porodu, w czasie oywania pocztkowych symbiotycznych stanw jednoci z matk zaproponowa dodajcy otuchy kontakt fizyczny, czy te umiejscowionym naciskiem palca wzmaga bl doznawany w kontekcie sceny z poprzedniego wcielenia w zwizku z ran zadan szpad, lanc lub sztyletem. Zachowanie osb pomagajcych powinno z wraliwoci poda za charakterem dowiadczenia. Powinno ono odzwierciedla wewntrzny przebieg procesu od strony klienta, a nie terapeutyczne koncepcje i przekonania facylitatorw. Jednostki, ktre dowiadczy y tej metody jako jej uczestnicy, osoby towarzyszce lub zaangaowani obserwatorzy, czsto przyrwnuj j do porodu. Przebieg procesu terapeutycznego ma charakter ywioowy, posiada swj wasny tor i wewntrzn mdro. Zadaniem dobrego facylitatora, tak jak dobrego poonika, jest usuniecie przeszkd, a nie narzucanie swego alternatywnego schematu na naturalny proces, chyba e jest to bezwzgldnie konieczne. Zgodnie z podstawow zasad postpowania klientowi oznajmia si, e jest to jego wasny proces i e facylitatorzy stanowi jedynie "wspierajc obstaw". Kiedy wydaje si, e przydaaby si pomoc, proponuje si j, a nie narzuca klientowi ani nie przymusza do niej. Na kadym etapie przebiegajcego procesu klient ma moliwo przerwania wszystkich zewnt rznych ingerencji konkretnym, wczeniej uzgodnionym sygnaem. My osobicie uywamy sowa, , stop" (przesta) traktuje si je jako absolutnie obligujcy i nadrzdny komunikat dla facylitatorw, aby zaprzestali wszelkich dziaa, nawet jeli s gboko przekonani, e wskazane byoby ich kontynuowanie i e to, co robi, jest korzystne. Wszystkie inne reakcje podmiotu s ignorowane i traktowane jako cz przeycia. Stwierdzenia takie jak: "Wykaczasz mnie", "To boli", "Nie rb mi tak"; o ile nie wystpuj w poczeniu ze sowem "przesta", s odczytywane jako reakcje na symboliczne postacie, czy to na

osoby rodzicw, istoty archetypowe, czy te bohaterw sceny z poprzedniego wcielenia. Praca ta wymaga zachowania fundamentalnych zasad etycznych, a facylitatorz y powinni w kadej sytuacji szanowa poziom fizjologicznej i psychicznej tolerancji u przeywajcego. Wane jest, aby kierowa si wasn ocen w kwestii tego, co stanowi odpowiedni wielko nacisku i blu. Poniewa stosuje si go w miejscach pierwotnego urazu, klient czsto odczuwa go jako znacznie dotkliwszy ni jest w rzeczywistoci. Pomimo to klient bdzie na og prosi facylitatorw o zwikszanie cierpienia ponad poziom oceniany przez nich jako waciwy. Prawdopodobnie wynika to z faktu, e ilo pierwotnego blu znacznie przewysza t, ktr nakada si z zewntrz, a klient sdzi, e aby domkn figur musi wiadomie przey peny zakres emocji i dozna, ktre s zaangaowane w wyaniajcy si motyw. Facylitatorzy powinni poda za ruchem energii i pobudza pene przeycie i wyraanie wszystkiego, co si przydarza, dopki klient nie uzyska wolnego od napi, przyjemnego i jasnego stanu ducha. Wwczas waciwy moe okaza si krzepicy kontakt fizyczny, zwaszcza jeli przeycie dotyczyo wspomnie z wczesnego dziecistwa. Danej osobie powinno si przeznaczy wystarczajcy czas na zintegrowanie dowiadczenia i powrt do zwykej wiadomoci. rednia dugo tej pracy zamyka si midzy p a ptorej godziny. Jeeli osignicie penego domknicia figury nie jest moliwe, istnieje zasada zajmowania si tymi emocjami i odczuciami, ktre s atwo dostpne bez silnych zabiegw ze strony facylitatorw. Praca powinna by nastpnie wznawiana ilekro napicia znowu narosn do wystarczajcego poziomu moe to by kwesti kilku godzin albo paru dni. Zachca si wwczas klienta, aby Utrzyma otwarcie kanaw dowiadczenia, ale nie dopuci, by sytuacja rozwina si do punktu, w ktrym do opanowania budzcych si emocji i odczu trzeba bdzie uy ogromnego wysiku. Powysza technika bardzo skutecznie zapewnia szybkie ustpowanie dolegliwoci emocjonalnych i psychosomatycznych. Wielokrotnie widziaem jednostki, ktrych stan emocjonalny z tradycyjnego psychiatrycznego punktu widzenia usprawiedliwiaby hospitalizacj, uzyskujce w cigu jednej do dwch godzin nie tylko uwolnienie od objaww, ale pozytywny stan dobrego samopoczucia, a nawet ekstazy. Moliwoci tej metody w zakresie usuwania ostrych dolegliwoci emocjonalnych i psychosomatycznych s tak oszaamiajce, e nigdy nie wzibym pod uwag hospitalizacji psychiatrycznej lub lekw uspokajajcych, nie wyprbowawszy jej wczeniej. Niemniej jednak warto omawianego podejcia wydaje si polega na czym wicej ni tylko na przynoszeniu natychmiastowej ulgi. Prowadzona w sposb metodyczny staje si potnym rodkiem do samopoznania i terapii. O ile w klasycznej psychoanalizie i pokrewnych formach psychoterapii werbalnej dotarcie do wspomnie z najwczeniejszych etapw rozwoju w dziecistwie moe zaj miesice lub lata, to dziki tej metodzie klienci w cigu minut czy godzin czsto s w stanie nie tylko przypomnie sobie, ale ponownie w peni przey, wydarzenia z pocztkw ycia postnatalnego, a nawet sceny z czasu narodzin. Wanym ubocznym wynikiem tej metody postpowania terapeutycznego jest wytworzenie si u klientw poczucia wasnej kompetencji. Bardzo szybko dostrzegaj, e sami potrafi sobie pomc i e nikt inny nie moe tego zrobi. Takie stanowisko prowadzi do zdecydowanego odcicia si od wiary w jak magiczn, zewntrzn interwencj, w wietn interpretacj terapeuty i jego przenikliwy wgld intelektualny bd emocjonalny, od polegania na jego radach albo kierownictwie. Nawet jedna tego typu sesja pracy nad przeyciami moe wyranie pokaza na czym polega konkretna trudno i co trzeba zrobi, aby j przepracowa. W tych okolicznociach nie mona poprosi klientw, aby uwierzyli w co, czego sami bezporednio nie dowiadczyli. Odkrywane w podany sposb zalenoci nie s kwesti ich opinii lub domniemania zwykle bywaj tak oczywiste i przekonujce, e klient broniby ich przed facylitatorami, gdyby si z nim nie zgadzali. Omawiany proces mona jeszcze bardziej nasili i pogbi dziki odpowiedniemu wykorzystaniu muzyki. Waciwie dobrane i zestawione utwory muzyki stereofonicznej o wysokiej jakoci s wykorzystywane jako samodzielne, potne narzdzie autoeksploracji i terapii. Zasady 13 posugiwania si wejciem suchowym w celu poszerzania wiadomoci sformuowaa Helen Bonny , bya czonkini zespou w Marylandzkim Orodku Bada Psychiatrycznych w Catonsville, gdzie uczestniczya w badaniach psychiatrycznych jako muzykoterapeuta. W swej pracy z udziaem psychodelikw docenia zmieniajcy wiadomo potencja muzyki i stworzya metod okrelan jako 14 kierowana wizualizacja przy muzyce, czyli GIM . Muzyka, o ile korzysta si z niej po specjalnym przygotowaniu oraz w sposb introspekcyjny, na og stymuluje przeycia, jak te uatwia gbokie odprenie emocjonalne i psychosomatyczne. Zapewnia ona przeyciom sensown struktur dynamiczn, tworzc nieustann fal non, ktra

pomaga jednostce przej przez trudne cigi przey oraz ich zastoje, pokona psychiczne mechanizmy obronne i podda si przepywowi dowiadczenia. Zazwyczaj podtrzymuje wraenie cigoci i powiza w trakcie wystpowania wielu rnych stanw wiadomoci. Czasami umiejtnie zastosowana muzyka moe uatwia wynurzenie si konkretnych treci, takich jak: agresja, doznania zmysowe lub seksualne, bl emocjonalny lub fizyczny, ekstatyczne uniesienie , uniwersalne rozszerzenie si wiadomoci lub oceaniczna atmosfera ona matki. Korzystanie z muzyki jako katalizatora gbokich przey sucych samopoznaniu, wymaga zaniechania zachodnich sposobw jej suchania, takich jak np.: zdyscyplinowana i intelektualizujca metoda sali koncertowej, banalizacja wejcia suchowego, typowa dla publicznego odtwarzania nagra muzyki rozrywkowej (Muzak) albo dla muzyki w tle spotka towarzyskich, jak rwnie dynamiczny i ywioowy, ale ekstrawertyczny styl koncertw rockowych. Klienci proszeni s o przybranie rozlunionej pozycji plecej na pododze lub kozetce i cakowite otwarcie si na przepyw muzyki. Powinni oni pozwoli jej rozbrzmiewa w caym ciele i pozwoli sobie na reagowanie w kady sposb, ktry wyda si im odpowiedni: pacz lub miech, wydawanie dwiku, poruszanie biodrami, napinanie si, wygicie lub ogarniecie przez gwatowne dygotanie i drenie. Zastosowana w taki sposb muzyka staje si naprawd potnym rodkiem wywoywania niezwykych stanw wiadomoci, ktrego mona uywa niezalenie lub w poczeniu z innymi metodami ukierunkowanymi na dowiadczanie, takimi jak opisana wczeniej praca z ciaem. Jest bardzo wane, aby bya to muzyka o wysokiej jakoci nagrania i wystarczajco gona, tak by moga wywiera kierujcy wpyw na suchacza. Najwaniejsz zasad jest poszanowanie wewntrznej dynamiki przeycia i wybr utworw odpowiednich do danej sytuacji, bez prb wpywania na ni przez konkretny dobr muzyki. Druga niezwykle ciekawa, potna technika autoeksploracji i uzdrawiania wykorzystuje pobudzajcy wpyw szybkiego oddychania na niewiadomo. Opiera si ona na cakowicie odmiennych zasadach ni opisana wyej technika ukierunkowanej, odreagowujcej pracy z ciaem. Jak si wydaje, obydwie metody, mimo istniejcych miedzy nimi rnic, dobrze jednak pasuj do siebie i uzupeniaj si nawzajem. Podejcie przez prace z ciaem i muzyk wyrasta z tradycji terapeutycznej. Powstao ono w warunkach pracy nad emocjami u pacjentw psychiatrycznych, a przy tym stwarza moliwo przeprowadzenia jednostki przez sfer biograficzn i poziom odrodzenia w mierci do obszaru pozaosobowego. Opisana poniej metoda, przeciwnie do pierwszej, jest w swojej naturze przede wszystkim praktyk duchow. Dysponuje ogromn moc w zakresie bardzo szybkiego otwierania transcendentnej sfery dowiadczenia. W tym procesie duchowego otwarcia niejedna osoba musi zmierzy si z rnorodnymi obszarami urazw o charakterze biograficznym oraz z przeyciem spotkania z narodzinami i mierci. Chocia w tym przypadku nie ma wyranie sprecyzowanego nacisku na leczenie, jako uboczny skutek tego procesu wystpuje zdrowienie i przeobraenie osobowoci. Rozmaite praktyki wykorzystujce manipulacje na oddechu odgryway nader wan rol w pewnych staroytnych obyczajach indyjskich i w wielu innych tradycjach duchowych. Podejcie to odkryli 15 powtrnie L. Orr i S. Ray , a jedno z jego odmian jest aktualnie stosowane w ramach programw 16 rebirthingu u Orra. Nasze wasne podejcie opiera si na poczeniu intensywnego oddychania z nastawieniem introspekcyjnym. Klienta prosi si o przyjcie pozycji plecej z zamknitymi oczami, skupienie si na oddechu i utrzymywanie pewnego schematu oddychania, w ktrym jest ono szybsze i wydajniejsze ni zwyke. W tym przypadku z gry wyklucza si odreagowanie oraz zewntrzn manipulacje. Po pewnym okresie czasu, ktry jest inny u rnych osb, zwykle miedzy 45 minutami a godzin, w miar wzrostu hiperwentylacji napicia istniejce w ciele bd dyy do uformowania ktrego typowego wzorca opancerzenia miniowego, a na kocu rozluni si. Powstajce wwczas pasma wzmoonych skurczw, wystpuj w przyblieniu tam, gdzie indyjski system jogi Kundalini umieszcza orodki energii psychicznej, czyli czakry. Przybieraj one posta silnego, opasujcego ucisku, a nawet blu czoa bd oczu, zaciskania si garda przy napiciu i dziwnych doznaniach wok ust oraz cinitych szczekach, jak te ciasnego opasania w rejonie klatki piersiowej, ppka i dolnej czci brzucha. Ponadto w rkach i doniach, podobnie jak w nogach i stopach, powstaje zwykle charakterystyczny przykurcz, ktry moe osign bolesne rozmiary. Podczas rzeczywistej pracy klinicznej klienci na og nie przechodz przez cay zakres skurczw i napi, lecz wykazuj indywidualne Wzorce ich rozkadu, w ktrych pewne obszary s wyrazicie reprezentowane, a inne w ogle nie bior udziau. W ramach modelu medycznego opisan wyej reakcj na hiperwentylacj, a zwaszcza sawetny odruch nadgarstkowy wystpienie skurczu doni i stp uwaa si za bezwarunkow odpowied

fizjologiczn na szybkie, intensywne oddychanie i nazywa "zespoem hiperwentylacji". Kiedy wystpuje on raz na jaki czas u pacjentw nerwicowych, zwaszcza histerycznych, towarzyszy mu atmosfera pogotowia i zwykle leczy si go trankwilizatorami, zastrzykami wapnia oraz przez umieszczenie na gowie papierowej torby. Zastosowanie hiperwentylacji w samopoznaniu i terapii udowadnia, e taki pogld jest niesuszny. W miar dalszego oddychania pasma ciasnego zacinicia si oraz skurcz nadgarstkw i stp wykazuj dno do rozluniania si, zamiast wikszego wzrostu, a w kocu jednostka osiga stan wyjtkowego spokoju i ukojenia, ktry czy si z wizj wiata oraz uczuciami mioci i wsplnoty. Rezultatem jest najczciej gboki stan mistyczny, ktry przynosi jednostce trwa korzy i posiada dla niej gbokie osobiste znaczenie. Std te zwyczajowe podejcie psychiatryczne do sporadycznych epizodw spontanicznej hiperwentylacji, jak na ironie, zaburza potencjalnie lecznicz reakcj pacjentw nerwicowych. W zwizku z tym warto przypomnie osoby, u ktrych, czy to spontanicznie, czy na skutek siaktipat bezporedniego przekazu energii od znakomitego 17 nauczyciela duchowego, zostaa pobudzona Kundalini. W jodze kunda lini i siddha-jodze , przeciwnie ni we wspczesnej psychiatrii, takie epizody hiperwentylacji wraz z towarzyszcymi jej przejawami ruchowymi i emocjonalnymi, czyli krijami, spostrzega si jako proces oczyszczajcy i uzdrawiajcy jednostk. Podczas hiperwentylacji, w miar jak napicie narasta i stopniowo opada, pomocne jest przyjcie okrelonego nastawienia psychicznego, wie si to z wyobraaniem sobie wzrostu nacisku przy kadym wdechu i jego zwolnienia przy wydechu. W tym czasie jednostka moe mie mnstwo potnych przey: oywania wanych biograficznych wydarze z dziecistwa lub dalszego ycia, konfrontacji z rnymi aspektami wspomnienia biologicznego porodu, a take dosy powszechnie napotkania rnych zjawisk z szerokiego zakresu dowiadcze pozaosobowych. W terapii holotropowej, ktr posugujemy si w naszej pracy, ju i tak potny wpyw hiperwentylacji zostaje dodatkowo wzmocniony przy wykorzystaniu stymulujcej muzyki i innych technik dwikowych. Obydwie metody, o ile stosuje si je w warunkach wsparcia i po odpowiednim przygotowaniu, potguj si wzajemnie; jest to niewtpliwie najbardziej liczca si metoda przemiany wiadomoci poza lekami psychodelicznymi. Skuteczno opisanej techniki mona jeszcze bardziej zwikszy, kiedy stosuje si j w kontekcie 18 grupy, gdzie uczestnicy tworz wsppracujce pary, ktre wymieniaj si rolami asystenta i dowiadczajcego. Przeycia w obydwu rolach bywaj wwczas naprawd gbokie i pene sensu, a poza tym wywieraj na siebie nawzajem katalizujcy wpyw, wytwarzajc atmosfer, ktra rodzi rekcje acuchowe. W takiej sytuacji w grupie losowo wybranych jednostek przynajmniej jedna na trzy moe w cigu godziny osign transpersonalne stany wiadomoci na pierwszej sesji. Wrd uczestnikw terapii czste s doniesienia o autentycznych przeyciach ze stanu zarodkowego, a nawet poczcia, o skadnikach niewiadomoci zbiorowej lub rasowej, utosamieniu si z przodkami ludzkimi lub zwierzcymi lub oyciu wspomnie z poprzednich wciele. Rwnie czste bywaj spotkania z archetypowymi obrazami bogw lub demonw oraz zoone sceny mityczne. Skala dowiadcze, ktre s dostpne przecitnemu uczestnikowi grupy, obejmuje przypywy telepatii, przeycia opuszczenia ciaa i projekcj astralu. Najlepiej jeli takie osoby nie robi niczego z wyjtkiem utrzymywania okrelonego schematu oddechu i pozostaj w peni otwarte na wszystko, co im si przydarza. Przy takim nastawieniu u wielu z nich to dowiadczenie zakoczy si cakowicie wolnym od objaww, relaksacyjnym st anem o charakterze gboko duchowym, o ile nie mistycznym. Niekiedy gboki oddech wyzwala pewne elementy odreagowania, jak np. krzyk, odruch wymiotny lub kaszel czste jest to zwaszcza u osb, ktre poprzednio bray udzia w leczeniu odreagowujcym, takim jak terapia prymarna lub niektre podejcia neoreichowskie. Niezwykle wane jest wwczas, eby pozwoli, aby reakcja odreagowania mina i najszybciej jak to moliwe przywrci jednostce panowanie nad oddechem. Czasami hiperwentylacja aktywizuje cigi przey, ale nie doprowadza do ich pomylnego rozwizania. W takim przypadku bardziej przydaje si zastosowanie metody odreagowujcej dla domknicia danej figury, ni pozostawienie przeycia niedokoczonego. Zgodnie z moim dowiadczeniem takie wanie poczenie gbokiego oddychania, stymulujcej muzyki, ukierunkowanej pracy z ciaem i postawy otwartoci, wraz z poszerzon kartografi psychiki, przewyszaj skuteczno wszystkich pozostaych metod niefarmakologicznych i zasuguj na szczeglne miejsce w arsenale psychiatry. Inn technik, ktr naleaoby tutaj wymieni, jest pewne szczeglne zastosowanie rysunku mandali. Chocia posiada on by moe niewielk warto jako samodzielne narzdzie terapeutyczne, jednak okazuje si wyjtkowo uyteczny w poczeniu z rnymi podejciami bazujcymi na 19 dowiadczaniu. Po opracowaniu tej metody przez Joan Kellog , psychologa i terapeutke leczenia sztuk z Baltimore, wykorzystano j z powodzeniem w trakcie terapii psychodelicznej w Marylandzkim Orodku Bada Psychiatrycznych. Dana osoba otrzymuje kredki lub pisaki oraz duy kawaek papieru

z konturem koa, nastpnie prosi si j o wypenienie koa w sposb, ktry wydaje si jej odpowiedni. Moe to by po prostu poczenie kolorw, kompozycja figur geometrycznych lub zoony, metaforyczny obrazek. Uzyskan "mandal" mona podda analizie formalnej wedug kryteriw stworzonych przez Kellog na podstawie jej pracy z duymi grupami pacjentw psychiatrycznych. Ale mona te posuy si ni jako szczeglnym narzdziem, ktre uatwia nawizywanie kontaktu i dzielenie si przeyciami w maych grupach. Ponadto pewne mandale nadaj si do dalszej pracy emocjonalnej przy uyciu terapii gestalt, ekspresyjnego taca lub innych metod. Technik mandali wykorzystuje si rwnie w celu udokumentowania przey wywoanych przez psychodeliki lub wyej opisane metody pracy bazujce na przeywaniu. Podczas naszych warsztatw i w trakcie czterotygodniowych seminariw bardzo popularne stao si wrd uczestnikw prowadzenie "dziennika mandali", ilustrujcego przebieg procesu samopoznania.

Rys. 44. Dwa malowida z zaawansowanej fazy terapii psychodelicznej, ktre dostarczaj ciekawych pogldw na temat dynamiki mandali. Kiedy proces autoeksploracji pod LSD przechodzi z fazy osobowej do pozaosobowej, pacjentka odczuwaa siln potrzeb rysowa nia synoptycznego diagramu, ktry w sposb skondensowany i wymowny przedstawiaby najwaniejsze wydarzenia z jej ycia. Pierwsz wersje takiej mandali pokazano na lewym obrazku. Chocia wszystkie poszczeglne elementy posiadaj dla pacjentki osobiste, biograficzne znaczenie, to do ich przedstawienia uya ona bezwiednie wielu symboli o gbokich konotacjach pozaosobowych (swastyka, Gwiazda Dawida, Oko Opatrznoci, tcza, punkty kardynalne). Drugi obrazek ukazuje pniejsze uproszczenie rysunku. Na mniej wicej dwudziestu stronach maszynopisu pacjentka potrafia wyjani, w jaki sposb powysza mandala odpowiada jej osobistym trudnociom, a rwnoczenie dotyczy te oglnych problemw, takich jak: ycie i mier, pochodzenie raka, narodziny oraz zwizek miedzy materi a wiadomoci. Graficzna forma dokumentacji przey jest te niezmiernie przydatna jako narzdzie podczas dzielenia si swoimi wewntrznymi stanami z pozostaymi czonkami grupy i podczas pracy z ich pomoc. Razem z moj on posugujemy si tutaj trjfazowym przebiegiem pracy nad mandal, co okazao si wyjtkowo skuteczne. Ta technika jest stosowana w grupach od szeciu do omiu osb, ktre w nieduym krgu gromadz swoje mandale obrazujce ich przeycia przy hiperwentylacji i muzyce. Kadego prosi si o wybr mandali narysowanej przez innego czonka grupy, ktra wywoaa u niego szczeglnie siln reakcj emocjonaln, dodatni lub ujemn. Po przydzieleniu poszczeglnych mandali czonkowie grupy przeprowadzaj prac nad wszystkimi po kolei. Pierwszy etap polega na omwieniu mandali przez osob, ktra wybraa j w oparciu o swoj siln rekcj emocjonaln. Kiedy zakoczy ona wyjanianie swojej subiektywnej reakcji, wasne spostrzeenia dodaj inni czonkowie grupy. Trzecim z kolei krokiem jest wyjanienie przeycia, ktre zostao wyraone w mandali przez jej twrc. Takie postpowanie wymaga penej wiadomoci, e w uwagach czonkw grupy nierozcznie mieszaj si ich osobiste projekcje oraz co, co moe stanowi precyzyjny, wartociowy wgld w procesy psychiczne twrcy. Celem opisanego zadania nie jest dojcie do jakiej "obiektywnej" oceny lub diagnozy, tylko wspomaganie osobistych przemian u wszystkich uczestnikw. Traktowana w ten sposb praca z mandal stanowi wyjtkowy katalizator samopoznania i kontaktw midzyludzkich. Dla tych, ktrzy wybrali nawzajem swoje mandale, bdzie te niezwykle przydatne i owocne, jeli wsplnie powic czas na zbadanie tych czynnikw psychodynamicznych, jakie spowodoway sympati lub niech wyraon w ich wyborze. Inn potn metod odsaniajc jest terapeutyczna zabawa piaskiem, stworzona przez

szwajcarsk psycholog Dor Kalff , ktra bya niegdy uczennic Junga. Klient poddany terapii t metod otrzymuje do dyspozycji prostoktne pudeko wypenione piaskiem oraz kilka tysicy maych figurek i przedmiotw przedstawiajcych ludzi, zwierzta, drzewa i domy z rnych krajw i kultur. Jego zadanie polega na stworzeniu osobistej, symbolicznej sceny: uformowania piasku na ksztat gr, dolin albo rwnin, odsoniciu jasnoniebieskiego dna pudeka, tak aby powstay rzeki, jeziora i stawy, oraz uzupenieniu krajobrazu przez dodanie wybranych figurek i przedmiotw. Jeli nie wyprbuje si tej metody osobicie, trudno sobie wrcz wyobrazi posiadan przez ni niezwyk moc p obudzania dynamiki archetypw w psychice. Pozaosobow natur przemian moe dobitnie ilustrowa fakt, e indukuj one jakby pole dowiadczenia, ktre prowadzi do wystpienia niezwykych synchronicznoci. Dziki tej zabawie w piasku materia z gbokiej niewiadomoci do tego stopnia uzewntrznia si i konkretyzuje, e mona go w peni dowiadczy, przeanalizowa i zintegrowa. Cay cykl takich zabaw daje szans rozwinicia w najdrobniejszych szczegach istniejcych motyww, rozwizania pierwotnych konfliktw i uproszczenia dynamiki wasnej niewiadomoci. Istnieje wiele innych podej, ktre s zgodne z omwionymi wyej i uzupeniaj je. Proces terapii holotropowej, inaczej ni klasyczne metody psychoterapii, skupia wikszo uwagi na psychosomatycznych aspektach autoeksploracji. Mimo e nacisk na zjawiska cielesne waciwy jest zarwno metodzie odreagowania, jak i technice oddechowej, to w poczeniu z nimi mog i powinny by stosowane najrozmaitsze zabiegi, ktre dotycz ciaa. Eksperymentowanie z metodami, takimi jak: technika Esalen i masa polarity, rolfing, akupunktura, metoda Feldenkraisa, integracja 21 22 psychofizyczna Tragera , taj czi, aikido oraz rnego rodzaju terapia tacem, moe wnie wartociowy wkad w proces autoeksploracji. Wartociowe uzupenienie stanowi rwnie wiczenia 23 fizyczne, zwaszcza marsze, biegi i pywanie, jak te praca w ogrodzie . Niemniej jednak zczenie wszystkich tych ukierunkowanych na ciao uj w caociowy program przeksztacania osobowoci wymaga konsekwentnego nastawienia introspekcyjnego i obszernej podbudowy teoretycznej, ktra przyzwala na cay zakres dowiadcze, jakie mog wystpi na gruncie praktyk z pozoru czysto fizycznych. Na szczegln uwag zasuguje terapia gestalt , poniewa Jej podstawowe zasady s zblione do scharakteryzowanych powyej. Praca gestalt jest szczeglnie przydatnym uzupenieniem techniki terapii holotropowej. Moe by bardzo uyteczna podczas uzupeniania i dalszego zgbiania wtkw i zagadnie, ktre wypyny w toku sesji przy zastosowaniu poczenia oddechu, muzyki i pracy z ciaem. Podano ju ( na str. 299) jakie przeksztacenia s niezbdne dla zapewnienia penej zgodnoci terapii gestalt z zalecanymi tutaj metodami. Dalsze metody, ktre mog okaza przydatne, to 25 26 psychosynteza Assagiolego i Kierowana Wizualizacja Emocjonalna (GAI) . Warto te zaznaczy, e z opisanym tutaj oglnym podejciem nie kc si rwnie najrniejsze techniki medytacji ani praktyki duchowe innego typu. Jeli jaki system psychoterapii uznaje okooporodowy i pozaosobowy poziom psychiki, to wypenia on luk miedzy psychologi a mistyk, zyskujc zgodno z praktykami duchowymi i uzupeniajc je. Zaobserwowaem na tak 27 zrnicowanym gruncie, jak brazylijska umbanda , obrzdy Tubylczego Kocioa Amerykaskiego, rytuay meksykaskich Indian Huichol i Mazatekw oraz intensywne, weekendowe seminaria zmarego mistrza siddha-jogi, Swami Muktanandy, e zdarzenia pierwotnie duchowe lub religijne mog posiada potny wpyw uzdrawiajcy i, jak to opisano, mona je bez trudu poczy z dogbn autoeksploracj i terapi. Niezwyk warto w roli rda informacji dotyczcej rozwoju i przeobraenia osobowoci moe 28 ponadto wykazywa astrologia prognostyczna , dyscyplina odrzucona i wykpiona przez newtonowsko-kartezjask nauk. Dla uzasadnienia, dlaczego i w jaki sposb astrologia moe w tym przypadku funkcjonowa jako wyjtkowy ukad odniesienia, konieczne byoby jej dusze omwienie. Wspomniana ewentualno wydaje si zupenie bezsensowna z punktu widzenia mechanistyczn ej nauki, w ktrej wiadomo uwaa si za epifenomen materii. Jednak dla ujcia, ktre dostrzega w wiadomoci pierwszoplanowy skadnik wszechwiata, wpleciony w sam osnow istnienia, i w ktrym uwaa si struktury archetypowe co, co poprzedza i wyznacza zjawiska w wiecie materii, funkcja astrologii wydaje si zupenie logiczna i zrozumiaa. Temat ten jest na tyle zoony, e 29 wymagaby odrbnego przedstawienia . Poparcie dla tak dugiej listy podej moe w pierwszej chwili wyglda na anarchie terapeutyczn. 30 Oczywicie w ruchu ludzkich moliwoci coraz wiksza liczba osb przerzuca si od jednej terapii do drugiej, przy adnej nie pozostajc wystarczajco dugo, aby czerpa z niej jakkolwiek korzy. Z pewnoci stanowi oni odstreczajce przykady eklektyzmu psychoterapeutycznego. Tymczasem w przypadku podobnej "niewybrednoci terapeutycznej" moe okaza si bdne nie tyle eksperymentowanie z rnymi podejciami, co niezdolno do potraktowania ich jako czstkowych
24

20

skadnikw lub etapw w procesie samopoznania, a nie jakich magicznych antidotw. Niezdrowe s tu zatem owe nierealistyczne oczekiwania i bezkrytyczna wiara oraz pniejsze, rwnie gbokie rozczarowanie, a nie samo zainteresowanie rnymi metodami czy eksperymentowanie z nimi. Dla kogo, kto nie oczekuje, e zrozumie wicej ni may fragment uniwersalnej amigwki i kto spostrzega cae ycie jako nieustann przygod samopoznania i poszukiwania wiedzy, metody te mog one okaza si wyjtkowo przydatne i synergetyczne. Dla zobrazowania tego stwierdzenia chciabym wspomnie O spostrzeeniach z naszych eksperymentalnych czterotygodniowych programw szkoleniowych, ktre z on Christin koordynowalimy i prowadzilimy przy Instytucie Esalen w Big Sur. Na pomys przeprowadzenia takich seminariw wpadem ponad dziesi lat temu. Pocztkowo bya to sposobno do uzyskania w stosunkowo krtkim czasie kontaktu z szerokim przekrojem przywdcw, koncepcji oraz metod humanistycznych i transpersonalnych dla zawodowcw i uczniw ze Stanw Zjednoczonych i z innych krajw. Warsztaty te obejmuj teorie, wiczenia uwraliwiajce, proces grupowy, prace z ciaem, wyprbowywanie rnych narzdzi zmieniajcych wiadomo, pokazy przeroczy i projekcje filmw. Kade z takich seminariw posiada inny temat zwizany z nowoczesnymi badaniami nad wiadomoci, rewolucj psychoterapeutyczn i zmian paradygmatu w nauce. Wykorzystuj one zarwno umiejtnoci personelu Esalen, jak i wielu goszczcych w nim wykadowcw specjalnie dobranych dla podjcia okrelonych tematw. Oglny nurt tych warsztatw mona pokaza na przykadzie kilku dawnych tytuw: "Schizofrenia a umysowo wizjonerska", "Medycyna holistyczna a praktyki uzdrowicielskie", "Mapy wiadomoci", "Nowe podejcie do narodzin, pci i mierci", "Sfery niewiadomoci ludzkiej", "Energia fizyczna, emocjonalna i duchowa", "Alternatywne przyszoci", "Granice nauki", "Inteligencja paranormalna", "Mistyczne poszukiwanie" i "Rozwj wiadomoci perspektywy bada nad wewntrzn i zewntrzn przestrzeni". Podczas tych warsztatw uczestnikw czekay wykady poszerzajce i rozwijajce ich horyzont mylowy, pobudzajce emocje pokazy przeroczy oraz filmy, integracja holonomiczna i inne potne metody terapii nastawionej na przeywanie, intensywna praca z ciaem, proces g rupowy i nieliczne pierwotne rytuay z goszczcymi szamanami w rnych, niemoliwych do przewidzenia kombinacjach. Naley podkreli, e wszystko to miao miejsce w odprajcej atmosferze urzekajcego swym piknem Instytutu Esalen i jego synnych gorcych rde mineralnych. Przebywajcy gocinnie wykadowcy rekrutowali si spord naukowcw, takich jak: Gregory Bateson, Joseph Campbell, Fritjof Capra, Michael Harner, Jean Houston, Stanley Krippner, Ralph Metzner, Ajit Mookerjee, Karl Pribram, Rupert Sheldrake, Hu-ston Smith, Russel Targ, Charles Tart i Gordon Wasson, poprzez przywdcw ruchu ludzkich moliwoci miary Johna Heidera, Michaela Murphy'ego, Richarda Price'a i Willa Schutza, a po znane media, nauczycieli duchowych Zachodu i Wschodu oraz pnocnoamerykaskich i meksykaskich szamanw. Formua tego seminarium, ktre pocztkowo bya pomylane jako nowatorskie narzdzie ksztacenia, okazaa si najpotniejszym narzdziem przeobraania osobowoci jakiego kiedykolwiek dowiadczyem lub byem wiadkiem, z wyjtkiem sesji psychodelicznych. Podczas regularnej pracy terapeutycznej, ograniczonej do jednej, konkretnej metody, klient byskawicznie uczy si jej jzyka i regu; w niedugim czasie bdzie mg ju bawi si w terapi i przej przez cay proces, w zasadzie go nie musnwszy. Wedug formuy Esalen, ktra czy szereg podej w losowe zestawienia, ludzie nagle stykaj si oddziaywaniem na wiele rnych sposobw i z nieoczekiwanych punktw widzenia, we wspierajcym otoczeniu, ktre otwarcie zachca do gbokiego przeywania i samopoznania. W opisanych warunkach potne, przeobraajce zmiany mog wystpowa w kadej chwili dnia i nocy. Takie nieograniczone w czasie zaangaowanie w autoeksploracj w cigu pewnego, ograniczonego okresu czasu moe znacznie przewysza zwyky, narzucony z zewntrz, terapeutyczny terminarz krtkich spotka. Wydaje si mao prawdopodobne, aby te ostatnie pokryway si z momentami, w ktrych psychologiczne mechanizmy obronne jednostki s szczeglnie sabe, a ponadto ich formua nie dopuszcza procesu o wystarczajcej gbokoci i czasie trwania. Na naszych miesicznych seminariach w Esalen stosowalimy regularnie techniki i metody omwione w niniejszym rozdziale. Liczne listy od byych uczestnikw wskazuj, e czterotygodnio we dowiadczenie tego typu moe zapocztkowa gboki proces przeobraenia i posiada trway wpyw na czyje ycie.

Wstecz / Spis treci / Dalej Cele i skutki psychoterapii Klasyczna definicja poczytalnoci i zdrowia psychicznego zawiera jako naczelny postulat spostrzeeniow, emocjonaln i poznawcz zgodno z newtonowsko -kartezjask wizj wiata, ktr spostrzega si nie tylko jako wany pragmatyczny ukad odniesienia, ale take jako jedyny, cisy opis rzeczywistoci. Dokadniej oznacza to utosamienie si z dowiadczeniem wasnego ciaa fizycznego albo tzw. obrazu ciaa, przyjcie trjwymiarowej przestrzeni i nieo dwracalnego, liniowego czasu jako obiektywnych i obowizujcych wsprzdnych istnienia i ograniczenie swoich rde informacji do kanaw zmysowych i zapisw utrwalonych na materialnym podou orodkowego ukadu nerwowego. Innym wanym kryterium cisoci wszystkich danych na temat rzeczywistoci jest moliwo intersubiektywnego potwierdzenia ich przez inne osoby, ktre s zdrowe psychicznie, czyli funkcjonuj normalnie w myl powyszej definicji. Tak wiec jeli dane, na ktre zgodzio si dwie lub wicej osb stanowi powaniejsze odstpstwo od tradycyjnego obrazu rzeczywistoci, to owo wsplne zapatrywanie mona nadal opisa w kategoriach patologii, takiej jak: psychoza indukowana, szalestwo rodzinne, zabobon, zespoowa sugestia, zbiorowe urojenie (lub taki omam) . Pomniejsze, pojedyncze znieksztacenia spostrzegania siebie i innych ludzi w powyszym rozumieniu, o ile powanie nie kwestionuj zasadniczych newtonowsko-kartezjaskich postulatw, bd nazwane nerwicami. Spore, istotne odchylenia od uzgodnionego opisu rzeczywistoci zostan zakwalifikowane jako psychozy. Zdrowie psychiczne definiuje si w kategoriach braku patologii, czyli "choroby" w sensie psychiatrycznym nie wymaga ono autentycznej radoci ani poszanowania dla istnienia i procesu ycia. Najlepiej ilustruje to synne podsumowanie celu terapii psychoanalitycznej przez Freuda: "zamieni skrajne, nerwicowe cierpienie pacjenta w zwyk ndze codziennoci". W tym znaczeniu osobnik wiodcy wyobcowane, nieszczliwe, zagonione ycie, powodowany nadmiernymi pragnieniami mocy, pdem do wspzawodnictwa i wygodniaymi ambicjami, moe wci mieci si w ramach szerokiej definicji zdrowia psychicznego, o ile nie dokuczaj mu wyrane objawy kliniczne. Przy owym totalnym braku jasnoci na temat kryteriw zdrowia pewni autorzy chcieliby dodatkowo uwzgldnia tak nacechowane subiektywizmem wskaniki zewntrzne, jak np.: wahania dochodu, 32 zmiany pozycji zawodowej j spoecznej czy "przystosowanie mieszkaniowe" . We wspczesnych badaniach nad wiadomoci uzyskano obecnie bogate dane, ktre wskazuj na naglc potrzeb skorygowania powyszego ujcia. Nowa definicja zdrowego funkcjonowania powinna za decydujcy czynnik uzna fakt rozpoznania przez czowieka i pielgnowania w sobie obydwu uzupeniajcych si stron ludzkiej natury, tj. wasnego istnienia jako odrbnej jednostki materialnej i jako potencjalnie nieograniczonego pola wiadomoci. Opisaem ju dwa odpowiadajce im modusy dowiadczenia, tj. hilotropowy i holotropowy tryb wiadomoci. Zgodnie z t koncepcj osoba "psychicznie zdrowa", funkcjonujca wycznie w sposb hilotropowy, nawet jeli jest wolna od widocznych objaww klinicznych, zostaje odcita od ywotnego aspektu swojej natury i nie funkcjonuje w sposb zrwnowaony, harmonijny. Przy takim nastawieniu dana jednostka wyznaje 33 liniow koncepcje istnienia, wadanego przez strategie przetrwania, i spostrzega wasne ycie pod ktem hierarchii ekskluzywnych: ja, moje dzieci, moja rodzina, moi znajomi, moja religia, mj kraj, moja rasa, nie bdc w stanie zrozumie ani dowiadczy jego jednoczcej, holistycznej osnowy. Osoba taka posiada ograniczon zdolno do czerpania zadowolenia ze zwykych, codziennych zdarze i zmuszona jest ucieka si do zawiych kalkulacji w kwestii planowania przyszoci. Wynika z tego okrelone podejcie do ycia, ktre opiera si na poczuciu niedostatku, nieumiejtnoci penego cieszenia si tym, co jest oraz bolesnej wiadomoci tego, co brakuje. Ten typ oglnej polityki yciowej bywa stosowany wobec konkretnych osb lub okolicznoci, jednak w kocowym rozrachunku stanowi on pozbawiony konkretnej treci, wiodcy schemat. W rezultacie mona go praktykowa na najwyszych poziomach bogactwa, wadzy i sawy, stale dostosowujc jego konkretn form do zmieniajcych si okolicznoci. Dla osoby, u ktrej w yciu przewaa ten mechanizm, nigdy nie bdzie dosy i adne dobra ani osignicia nie przynios jej prawdziwego zadowolenia. W opisanej sytuacji, o ile nie osiga si zamierzonych celw, wwczas racjonalizuje si swe ustawiczne niezaspokojenie jako wyraz niepowodze w tworzeniu bardziej podanego obrotu spraw. Jeli jednak jaki plan si powiedzie, to jego sukces te na ogl nie przyniesie spodziewanego, korzystnego skutku emocjonalnego. Ten fakt z kolei mona uzasadni bdn ym wyborem albo
31

niewystarczajcym kalibrem swego pierwotnego celu, ktry zostaje zastpiony czym ambitniejszym. Doprowadza to w kocu do tego, co sami zainteresowani nazywaj "wycigiem szczurw" albo yciowym "kieratem" do emocjonalnego ycia fantazjami na temat przyszoci oraz gonitwy za planowanymi celami, mimo e ich osigniecie nie przynosi zadowolenia. W pimiennictwie egzystencjalnym nazywa si to "wychodzeniem z siebie". ycie takiej jednostki przenika poczucie daremnoci, bezcelowoci, a nawet bezsensu, ktrego nie jest w stanie rozproszy aden sukces. W rozpatrywanych okolicznociach czste s przypadki kiedy, wprost przeciwnie do oczekiwa, spore osigniecie wyzwoli gbok depresje. Joseph Campbell opisuje te sytuacje jako "wejcie na szczyt drabiny i odkrycie, e zostaa przystawiona do niewaciwej ciany". ycie osoby, u ktrej wiat dowiadcze ogranicza si do modusu hilotropowego, posiada wiec rys nieautentycznoci. Jego charakterystyczn wasnoci jest skupianie si wycznie na swych celach i ich zdobywaniu oraz niezdolno do dostrzegania ycia jako szeregu zmian. Typowymi cechami tego 34 sposobu istnienia w wiecie s: pochonicie przeszoci lub przyszoci, ograniczona wiadomo chwili obecnej i przesadny nacisk na manipulowanie wiatem zewntrznym, czemu towarzyszy powane wyobcowanie od wewntrznych procesw psychicznych. Dalsze istotne atrybuty to: bolesna wiadomo ograniczonej dugoci ycia, ktre jestemy w stanie przeznaczy na realizacj wszystkich zamierzonych planw, nadmierna potrzeba kontroli, niezdolno do pogodzenia si z przemijaniem i procesem starzenia oraz tkwicy u jego podstaw gboki lk przed mierci. Powyszy tryb dowiadczenia, w przeniesieniu na skal spoeczn i globaln, bdzie skoncentrowany na zewntrznych wskanikach i obiektywnych parametrach jako miernikach standardu ycia oraz dobrobytu. Pomiaru jakoci ycia zazwyczaj dokonuje si tu na podstawie wielkoci jego materialnych wytworw i dbr, a nie pod ktem charakteru dowiadczenia yciowego czy subiektywnego poczucia zadowolenia. Co wicej, taka filozofia i strategia yciowa s na og traktowane jako cakowicie naturalne i logiczne. Typowe cechy omawianego podejcia, tj. 35 krtkowzroczny nacisk na nieograniczony wzrost , nastawienie egoistyczne i rywalizacyjne oraz nie respektowanie w przyrodzie jej cyklicznych wzorcw ani holistycznych wspzalenoci, wzajemnie si potguj i umacniaj. W poczeniu nakrcaj one miercionony bieg wiata, w ktrym przewidywalne warianty przyszoci naszej planety stanowi jej atomowa zagada lub totalna katastrofa ekologiczna. W przeciwiestwie do tego, osoba w holotropowym trybie wiadomoci nie jest w stanie odpowiednio ustosunkowa si do materialnego wiata jak do jakiego obowizujcego i szczeglnie wanego ukadu odniesienia. Zudzeniem wydaje si wwczas np. pragmatyczna rzeczywisto codziennego ycia, wiat trwaych, materialnych przedmiotw, czy jednostkowych bytw. Niezdolno do utosamienia si ze swym cielesnym ego i do przeywania siebie jako odrbnej istoty, wyranie odrnialnej od caoci kosmicznej sieci, przywodzi do lekcewaenia podstawowych zasad, ktre musz by przestrzegane dla dobra istnienia jednostki. Moe to spowodowa zaniedbania w sferze jej osobistego bezpieczestwa, podstawowej higieny, zaopatrywania si w poywienie i wod, a nawet w tlen. Zagubienie swych jednostkowych granic, wsprzdnych czasowych i przestrzennych oraz waciwego odbioru rzeczywistoci oznacza powane zagroenie dla ycia. Kracowe formy modalnoci holotropowej, takie jak utosamianie si z Rozumem Wszechwiata albo z Ponadkosmiczn Pustk stanowi dokadne przeciwiestwo zwizanej z materi wiadomoci egociaa. Ich jedyna rzeczywisto to przekraczajca czas i przestrze podstawowa jedno caego istnienia. Wszystko zdaje si doskonae takim, jakie jest, i nie ma co robi ani dokd pj. Wszelkiego rodzaju potrzeby albo nie istniej, albo zostay cakowicie zaspokojone jednostka zatopiona w holotropowym trybie dowiadczenia musi by obsugiwana przez innych ludzi, ktrzy troszcz si o jej podstawowe potrzeby, jak to ilustruj liczne opowiadania o uczniach zapewniajcych 36 podstawow opiek swoim mistrzom w trakcie ich dowiadczenia samadhi lub satori . Moemy teraz powrci do problematyki zdrowia psychicznego. W przeciwiestwie do klasycznej psychiatrii z jej prostym podziaem: zdrowie psychiczne choroba psychiczna, bdziemy mie do rozpatrzenia kilka istotnych kryteriw. Pierwszym posuniciem powinno by wykluczenie chorb organicznych, ktre mog stanowi przyczyny, dodatkowe czynniki lub wyzwalacze zaburze emocjonalnych i behawioralnych. Jeeli badanie wykae chorob w medycznym znaczeniu tego sowa, tak jak zapalenie mzgu, jego nowotwr lub niedomogi krenia, mocznica, powane zachwianie rwnowagi hormonalnej i tym podobne, to pacjent powinien otrzyma stosown pomoc medyczn. Po rozpatrzeniu problemu w wymiarze zdrowie choroba pozostaje nam jeszcze kwestia jego oceny pod ktem dwch opisanych wyej modusw wiadomoci i ich poczenia. Na gruncie teorii przedstawionej w niniejszej ksice osoba funkcjonujca wycznie w trybie hilotropowym moe co

najwyej kwalifikowa si do "niszego zdrowia", nawet jeli nie przejawiaa adnych objaww psychopatologicznych w tradycyjnym rozumieniu. W swojej skr ajnej formie taka modalno wiadomoci, w poczeniu materialistyczn i ateistyczn postaw wobec ycia, pociga za sob tumienie ywotnych, zdrowych stron wasnej istoty i ostatecznie nie daje spenienia; okazuje si niszczca i autodestrukcyjna. Dowiadczenie wiadomoci holotropowej naley traktowa jako przejaw monoci nieodcznej dla ludzkiej natury, ktry sam W sobie nie stanowi patologii. Wystpujc w czystej postaci i w odpowiednich okolicznociach, bywa ono uzdrawiajce, rozwojowe i prowadzi do przeobraenia. Chocia niezwykle cenne jako stan przejciowy, po ktrym nastpuje prawidowa integracja, to moe si jednak okaza nie do pogodzenia z wymogami codziennej rzeczywistoci. Jego warto zdecydowanie zaley od sytuacji, stylu podejcia do niego przez dan osob i jej umiejtnoci zintegrowania go w sposb konstruktywny. Obydwie modalnoci mog oddziaywa na siebie w sposb, ktry zakca powszedni rzeczywisto, albo te harmonijnie w siebie wtapia, wzbogacajc tym samym yciowe dowiadczenie. Zjawiska nerwicowe i psychotyczne mona uzna za konsekwencje 'nierozwizanego konfliktu miedzy tymi dwoma trybami, stanowice ich ukady kompromisowe i graniczny szum. Jego rozmaite aspekty: spostrzeeniowe, emocjonalne, ideacyjne i psychosomatyczne, wygldajce na niezrozumiae znieksztacenia logicznego i waciwego sposobu reagowania na biece, materialne okolicznoci, s doskonale zrozumiae jako integralne czci holotropowej figury, ktra prbuje si tutaj przejawi. Dla samego podmiotu staje si to jasne, gdy tylko w peni przeyje i zintegruje wtek obecny u podoa swoich objaww. Czasami w obcy element jest dowiadczeniem z innego kontekstu 37 Czasowego, takiego jak: dziecistwo, pord, ycie podowe, dzieje przodkw, filogeneza albo poprzednie wcielenie. Innym razem, gdy pociga to za sob przekraczanie zwykych barier przestrzeni przybiera on posta wiadomego utosamienia si z innymi ludzki, rnymi formami zwierzt, yciem rolinnym lub materiaami i procesami nieoywionymi. W niektrych przypadkach wyaniajcy si motyw nie posiada zwizku ze wiatem zjawisk i zwykymi wsprzdnymi czasowymi i geograficznymi, natomiast odpowiada rnym wytworom przejciowym, cechujcym ten poziom rzeczywistoci, ktry ley pomidzy niezrnicowan wiadomoci kosmosu a odrbnym bytem jednostkowej formy materialnej. Do tej kategorii naleayby barwne spotkania lub cakowite utosamienie si z istotami archetypowymi w rozumieniu Junga oraz udzia w dramatycznych scenach z mitologii. Podstawow prawidowoci przy rozpuszczaniu si objawu jest zupena zmiana dowiadczenia na odpowiadajcy mu motyw holotropowy wymaga to okrelonych okolicznoci, przy bezwarunkowym wsparciu terapeuty przez cay czas trwania tego niezwykego przeycia. Kiedy opisywany proce s dobiegnie koca, jego podmiot automatycznie powrci do swej zwykej wiadomoci. Pene dowiadczenie modalnoci holotropowej zagodzi lub usunie dany objaw, ale na skutek tego przekonania filozoficzne podmiotu stan si luniejsze i bardziej niepewne. Jeli ukryt figur jest potne przeycie okooporodowe lub pozaosobowe, prowadzi ono zwykle do procesu duchowego otwarcia. Nowe ujecie zagadnienia psychogennych zaburze emocjonalnych na bazie rozszerzonej koncepcji osobowoci czowieka zarzuca praktyk posugiwania si wobec ludzi etykietk patologii na podstawie treci ich dowiadcze. Z obserwacji wynika, e liczne przeycia, ktre zwyko si uwaa za psychotyczne, mona bez trudu wzbudzi w losowej prbie z populacji nie tylko przy uyciu rodkw psychodelicznych, ale nawet tak prostymi metodami, jak praktyki medytacyjne i hiperwentylacja. Okazao si poza tym, e spontaniczne wystpowanie takich zjawisk jest znacznie czstsze ni to podejrzewano w psychiatrii gwnego nurtu. Uywanie pitnujcej diag nozy, przymusowa hospitalizacja w oddziaach zamknitych i odstraszajce formy terapii powstrzymay wielk liczb osb od przyznania si nawet przed najbliszymi znajomym i krewnymi, e miay przeycia okooporodowe lub pozaosobowe. W tych warunkach psychiatria uzyskaa faszywy obraz natury ludzkiego dowiadczenia. Harmonijne stopienie si obydwu modalnoci nie znieksztaca rzeczywistoci zewntrznej, ale zapewnia jej posmak mistyczny. Osoba zaangaowana w tego typu proces jest w stanie reagowa na wiat tak jakby skada si on z trwaych, niecigych przedmiotw, ale nie myli tego pragmatycznego ujcia z ostateczn prawd o rzeczywistoci. Dowiadcza wielu dodatkowych wymiarw, jakie dziaaj za kulisami zwykej realnoci, filozoficznie posiadajc pen wiadomo istnienia jej licznych

wariantw. Opisana sytuacja wystpuje najczciej, kiedy jednostka pozostaje w kontakcie z holonomicznymi aspektami rzeczywistoci, a adne konkretne figury holotropowe nie walcz o wejcie w obszar jej dowiadczenia. Pojcie "wyszego zdrowia psychicznego", czyli prawdziwego zdrowia umysu, winno pozosta zarezerwowane dla jednostek, ktre uzyskay zrwnowaone wspdziaanie obu uzupeniajcych si nawzajem trybw wiadomoci. Musz one czu si swobodnie w obydwu modalnociach, obdarza je naleyt uwag i umie z nich korzysta w sposb elastyczny i wybirczy, stosownie do okolicznoci. W tym rozumieniu do penego i zdrowego funkcjonowania absolutnie niezbdne jest filozoficzne pokonanie dualizmw, zwaszcza dualizmu midzy czci a caoci. Taki czowiek podchodzi do swej codziennej rzeczywistoci z najwysz powag i pen odpowiedzialnoci osobist oraz spoeczn, a rwnoczenie ma wiadomo wzgldnoci tej perspektywy. Jego utosamianie si z ego i ciaem nie bdzie bezwarunkowe, cakowite ani konieczne, tylko niewymuszone i intencjonalne. Nie obcia go strach, potrzeba posiadania kontroli ani irracjonalne strategie przetrwania przyjmuje materialn rzeczywisto i wasne istnienie w sposb pragmatyczny, nie za filozoficzny. Posiada gbok wiadomo istotnoci wymiaru duchowego w ich uniwersalnym planie. Jednostka, ktra przeya i zintegrowaa znaczn ilo materiau holotropowego, ma szans zrozumie byt ludzki i ycie z perspektywy szerszej ni przecitny mieszkaniec Zachodu, ktry jest normalny" wedug kryteriw klasycznej psychiatrii. Rwnomierne scalenie tych dwch uzupeniajcych si stron dowiadczenia czowieka najczciej czy si z afirmujc postaw wobec istnienia: nie wzgldem status, quo ani jakich konkretnych aspektw ycia, ale jako uniwersalnego procesu w caej rozcigoci, oglnego przepywu ycia. Nieodczn czci zdrowego funkcjonowania jest zdolno do cieszenia si prostymi, zwykymi stronami codziennoci, takimi jak: elementy przyrody, inni ludzie, zwizki z nimi i wsplne dziaania, jak te jedzenie, spanie, seks i fizjologiczne procesy wasnego ciaa. Owa umiejtno poszanowania ycia jest przyrodzona i pierwotna, i w zasadzie nie zaley od zewntrznych okolicznoci yciowych, z wyjtkiem pewnych kracowych przypadkw. Daje si niemale sprowadzi do radoci istnienia lub do bycia uwanym. Jeeli jednostka znajduje si w podobnym nastroju, to wszystkie dodatkowe walory ycia: krzepice zwizki, dostpno pienidzy albo dbr materialnych, dobre warunki pracy lub okazja do podry bd przeywane jako specjalne dodatki. Jeli jednak brak takiego nastawienia do ycia albo takiego nastrojenia do przey, nie moe go zapewni adna ilo zewntrznych osigni ani zdobyczy materialnych. Prawidowe scalenie modalnoci hilotropowej z holotropow umoliwia peny kontakt z wydarzeniami w wiecie materialnym, cho traktowane s one nie tyle jako rodki do osignicia konkretnych celw, co raczej jako proces przemian, w ktrych wszyscy mamy swj udzia. Nacisk na chwil teraniejsz odcia od zaabsorbowania przeszoci oraz od troski o przyszo. Podczas przeywanych w peni, skutecznych dziaa obecna jest wiadomo celu ale nie moe ona sta si dominujca, dopki zadanie nie zostanie zakoczone. Wwczas witowanie sukcesu i cieszenie si nim stanowi tre chwili teraniejszej. Oglnie afirmujc postawa wobec ycia tworzy pewn metastruktur, pozytywnie pozwala zaakceptowa nawet trudne jego strony. W zwizku z tym stosunek do tego, co w klasycznej psychiatrii uwaa si za objawy choroby psychicznej, jest waniejszy ni sama obecno lub brak objaww. Zdrowa postawa traktuje je jako nieodczne aspekty uniwersalnych przemian, mogce stanowi wspania okazj do rozwoju osobowoci i duchowego otwarcia, pod warunkiem, e zostan odpowiednio przyjte, potraktowane i zintegrowane. W pewnym sensie wskazuj one na moliwo uwolnienia si od nie dajcej spenienia, rujnujcej wadzy hilotropowego trybu wiadomoci. Wystpowanie psychogennych form patologii mona uwaa za oznak, e jednostka osigna punkt, w ktrym dalsze jednostronne istnienie na sposb hilotropowy stao si niemoliwe do utrzymania. Zwiastuj one przebudzenie si okrelonych pierwiastkw holotropowych i stanowi wyraz skierowanego przeciw nim oporu. Psychiatria nastawiona na tumienie objaww i przywrcenie danej osobie reimu jej nieautentycznego istnienia okazuje si wic zasadniczo antyterapeutyczna. Zakca ona przemiany, ktre wspierane i doprowadzone do koca, mog doprowadzi jednostk do peniejszego i bardziej zadowalajcego sposobu istnienia w wiecie. Nowa definicja tego, co jest normalne, a co patologiczne, nie zasadza si na treci ani charakterze danego dowiadczenia, lecz na stylu podejcia do niego w warunkach autentycznego wsparcia, ktre wynika ze zrozumienia zachodzcych przemian. Najwaniejszym kryterium byaby tu zatem jako integracji tego dowiadczenia w codziennym yciu danej osoby. Wielkim wkadem Abrahama Masowa w dziedzin psychologii byo wykazanie, e pewne przeycia "szczytowe", czyli mistyczne, wcale nie

musz by uznane za patologi, ale e mona do nich podej pozytywnie . Ten pogld mona obecnie rozszerzy na wszystkie zjawiska okooporodowe i pozaosobowe. Zdecydowanie najistotniejsze jest jednak stworzenie w tym celu specjalnych okolicznoci i miejsc sucych spotkaniu z takimi dowiadczeniami, gdzie warunki i zestaw regu bd odmienne ni w codziennym yciu. Pena konfrontacja jednostki z wyaniajcym si niewiadomym materiaem w sytuacji wsparcia, przy ewentualnej pomocy opisanych wyej technik facylitacji, wyzwoli jej powszednie ycie od mki granicznego szumu miedzy konkurencyjnymi modusami dowiadczenia. W przedstawianym nowym ujciu zaburzenia psychogenne s odbiciem zmieszania hilot ropowego trybu wiadomoci z holotropowym lub niezdolnoci do zmierzenia si przez jednostk z budzcym si materiaem holotropowym i wczenia go w codzienne dowiadczanie materialnego wiata. Oglna zasada postpowania, ktr warto si w tym kierowa, to: pogry si w przeywaniu wyaniajcego si wtku, a po jego domkniciu powrci do prostego, penego dowiadczania obecnej chwili i miejsca. Jak si wydaje, nieustanne stosowanie tej zasady w yciu oraz otwarcie na dialektyczne, harmonijne wspdziaanie dwch podstawowych modusw wiadomoci stanowi niezbdny warunek autentycznego zdrowia psychicznego i umysowego.

38

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Przeciwprzeniesienie oznacza emocjonaln reakcje terapeuty na klienta. (I -S.) 2 Ang. acting out, por. przypis 62 do rozdziau szstego. (I. S.) 3 Zwanej w Polsce teori samouzgadniania czyli wewntrznego uzgodnienia, i opisanej w pierwszym rozdziale. (I. S.) 4 Patrz przypis 106 do rozdz.l. (I. S.) 5 Tzn. osoba wspomagajca klienta w procesie terapeutycznym, a nie kierujca tym procesem, zob. niej. Por. te przyp. 6 w rozdz. 6. (I. S.) 6 Facylitacja w psychoterapii polega na zastosowaniu wszelkich rodkw wzmacniajcych przeycia (niekiedy inne reakcje) u klienta stw, mimiki, gestw, dotyku, rekwizytw itd. (I. S.) 7 Czytelnik zainteresowany leczniczym zastosowaniem psychodelikw znajdzie dalsze informacje w moich ksikach Realms of the Human Unconscious (1975), The Human Encounter with Death (1977) i LSD Psychothe-rapy (1980) . 8 Psychoterapia odkrywajca w przeciwiestwie do/), podtrzymujcej dy do odsonicia gbszych warstw psychiki i przebudowy osobowoci klienta, a nie do udzielenia mu doranej pomocy. (I. S.) 9 Czyli katharsis, zob. przypis do rozdziau szstego. (I. S.) 10 Technik rolfingu Autor opisuje w trzecim rozdziale. (I. S.) 11 Trzy pary mini u nasady szyi, unoszcych najwysze ebra podczas o ddechu. (I. S.) 12 Technika masau z repertuaru holistycznej metody biegunowoci (ang. polarity), stworzonej przez R. Stone'a, ktra opiera si na filozofii rwnowagi zasadniczych form energii witalnej u czowieka zob. rozdz. 3. d- S.) 13 H. Bonny, L. M. Savary, Musie and VourMind, Nowy Jork 1973. (I. S.) 14 Skrt nazwy Guided Imagery with Music. (I. S.) 15 L. Orr, S. Ray, op. a f., rozdz. 3. (I. S.) 16 Nazwa tej do dobrze spopularyzowanej i praktykowanej rwnie w Polsce techniki opartej na oddechu nawizuje do powtrnych narodzin. (I. S.) 17 Rodzaj jogi wykorzystujcej tzw. siddhi, czyli fenomeny parapsychiczne. Patrz str. 162. (I. S.) 18 Patrz przyp. 138 rozdz. 1. (I. S.) 19 J. Kellog, The Use of the Mandala in Psychological Evaluation and Treatment, " Amer. J. Art Therapy" 1977, z. 16:123; oraz Mandala: The Path of Beauty, Baltimore 1978. (I. S.) 20 D. Kalff, Sandplay: Mirror of a Child's Psyche, San Francisco 1971. (I. S.) 21 O poszczeglnych metodach czytaj w: R. Gordon, Polarity -praktyczna bioenergoterapia, Wrocaw (masa polarity) ; I. Rolf, op. cit., rozdz. 3 (rolfing) ; F. Mann, Acupuncture: The Ancient Chinese Art of Healing and How It Works Scientifically, Nowy Jork 1973 (akupunktura) ; M. Feldenkreis, op. cit., rozdz. 3 (metoda Feldenkreisa) ; M. Trager, op. cit., rozdz. 3 integracja psychofizyczna. (I. S.) 22 Taj czi, aikido wschodnie sztuki walki bez uycia przemocy, w ktrych adept wiczy si w uzyskaniu harmonijnych ruchw i idealnego zrwnowaenia ciaru ciaa, co zapewnia mu przewag w starciu z agresywnym przeciwnikiem. (I. S.) 23 Chyba nieprzypadkowo praca w ogrodzie naley do zaj praktykowanych w klasztorach rnych tradycji religijnych oraz stanowi wiczenie duchowe oferowane swoim gociom przez wsplnot Findhorn. (I. S.) 24 F. Perls, Gestalt Therapy Verbatim, op. cit. oraz The Gestalt Approach..., op. cit. rozdz. 3. (I. S.) 25 R. Assagioli, Psychosynthesis, op. cit., rozdz. 3. (I. S.)

26 GAI skrt od Guided Affective Imagery. Polega na siganiu do niewiadomoci poprzez przedstawiania sobie pewnych symbolicznych wizji, ktre pozwalaj odreagowa emocje. Sam H. Leuner uywa okrelenia Katathymes Eilderleben mylenie yczeniowe w formie obrazw. Zob. publikacje: H. Leunera, Guided Affective Imagery: An Account of Its Development, "J. of Mental Imagery" 1977, z. l, 73; rozdzia w ksice The Power of Human Imagination, red. J. L. Singer, K. S. Pope, Nowy Jork 1978. (I. S.) 27 Szamaski rytua religijny, wywoujcy u niektrych czonkw zgromadzenia ekstatyczne stany wiadomoci. (I. S.) 28 Dziedzina astrologii zajmujca wpywem ruchu planet na aktualne wydarzenia w yciu jednostki i caych grup ludzkich. (I. S.) 29 Znajdujca si w druku ksika Richarda Tarnasa, obecnie dostpna tylko w formie powielaczowej, stanowi wyjtkowe rdo wiedzy na temat rozumienia astrologii prognostycznej, ktr mam tutaj na myli. Doskonaym podrcznikiem podstaw astrologii prognostycznej jest Planets In Transit Roberta Handa (1976) . 30 Osoby eksperymentujce z alternatywnym stylem ycia, ktry uwzgldnia holistyczn koncepcj czowieka i jego rodowiska. D do samo-poznania i penego rozwoju swych moliwoci w harmonii z otoczeniem. (I. S.) 31 Poczytalno jest terminem prawnym, okrelajcym atrybuty zdrowego psychicznie czowieka, ktry posiada w zwizku z tym pen zdolno do tzw. czynnoci prawnych. (I. S.) 32 Por. str. 505. (I. S.) 33 Liniowo rozumiana jako przeciwiestwo cyklicznych przemian. (I. S.) 34 Terminologia analizy egzystencjalnej. (I. S.) 35 Zob. rozdz. 8. (I. S.) 36 Najwysze stopnie dowiadczenia duchowego w tradycjach wschodnich (L S.) 37 Filogeneza przebieg ewolucji gatunku por. rozdz. 1. (I. S.) 38 A. Maslow, Religions..., op. cit., rozdz. 3. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Rozdzia smy Zakoczenie: aktualny wiatowy kryzys a przyszo rozwoju wiadomoci Znaczenie obserwacji pochodzcych z terapii LSD, bazujcych na przeywaniu technik autoeksploracji i rnych typw praktyk duchowych przekracza wskie granice psychiatrii, psychologii czy psychoterapii. Wiele spord nowych pogldw nawizuje do zjawisk najwyszej wagi, ktre mog mie znaczenie dla przyszoci rodzaju ludzkiego i ycia na naszej planecie. Dotycz one nowego rozumienia si, ktre oddziauj na historie, przyczyniaj si do dynamiki ruchw spoeczno politycznych i ktre uczestnicz w twrczych osigniciach ludzkiego ducha w sztuce, filozofii i nauce. Niniejszy materia ukazuje rwnie w nowym wietle wiele niezrozumiaych rozdziaw z dziejw religii, umoliwiajc wyrane rozrnienie miedzy autentyczn mistyk i prawdziw duchowoci z jednej, a gwnym nurtem religii i uznawanym kocioem z drugiej strony. S to tematy obejmujce ogromny zakres, dlatego odpowiednie ujecie wszystkich wymienionych dziedzin wymagaoby napisania odrbnej ksiki. W tym miejscu chciabym przedoy jedynie bardzo oglny zarys nowych pogldw na problem o decydujcym znaczeniu dla nas wszystkich: biecy, wiatowy kryzys. W tym celu streszcz najpierw cze nowego materiau zwizanego z okooporodowym i pozaosobowym wymiarem dziejw ludzkoci, a nastpnie skupie si na sprawach dotyczcych obecnej sytuacji na wiecie i prognozy rozwoju wiadomoci. Jednym z gwnych wtkw historii czowieka jest agresja i mord skierowane przeciw innym rasom, narodom, grupom religijnym lub spoecznym, klanom, rodzinom, jednostkom, a nawet najbliszym krewnym. Omwilimy ju nowe pogldy na okooporodowe i pozaosobowe rda zoliwej agresji. Znaczenie materiau z gbokiej pracy emocjonalnej stanie si jeszcze wyraniejsze, kiedy przejdziemy od psychopatologii jednostki w wiat psychologii tumu i patologii spoecznej. Liczne osoby zaangaowane w gbok autoeksploracje czsto przeywaj sceny zwizane z wojnami, rewolucjami, systemami totalitarnymi, obozami koncentracyjnymi i ludobjstwem. Wtek wojny stanowi wan prawidowo i charakterystyczne oblicze sesji pracy nad przeyciami na poziomie okooporodowym. Okres historyczny, umiejscowienie geograficzne, specyfika stosowanej broni i rekwizytw oraz typowe cechy walki zmieniaj si. Wielu badanych relacjonowao prymitywne, brutalne bjki jaskiniowcw i dzikich plemion przy uyciu narzdzi z kamienia lub drewnianych maczug, staroytne bitwy z udziaem rydwanw i soni bojowych, wojny angaujce dwudziestowieczn technik, jak lasery i bro jdrow, oraz futurystyczne, wyniszczajce pojedynki statkw kosmicznych reprezentujcych rne ukady planetarne lub galaktyki. Natenie i ogrom tych wojennych scen oraz przey, o jakich mwimy, przekraczay na og to, co badany uwaa dotychczas za pozostajce w ludzkiej mocy. Ogln podbudow dla tych dowiadcze zapewniaj matryce perinatalne, podczas gdy ich konk retna tre czsto obejmuje zjawiska pozaosobowe. U osb, ktre rzeczywicie bray udzia w wojnie jako onierze bd dowiadczyy jej jako cywile, oywajce w nich wspomnienia z tego okresu czsto pojawiay si wraz z obrazami wojen z rnych okresw historycznych, w ktrych badani osobicie nie uczestniczyli. Niekiedy opisywane wizje pochodziy z mitologii rnych kultur lub ze sfer archetypowych niszczycielski potencja wyzwolony w takich scenach przekracza wszystko, co znamy w wiecie fenomenalnym. Typowy jest tutaj bunt Tytanw przeciw bogom olimpijskim, bitwa wietlnych mocy Ahura -Mazdy przeciw ciemnym siom 1 Arymana , zmierzch starogermaskich bogw podczas Ragnaroku i archetypowe sceny ostatecznego zniszczenia znajdujce si w Apokalipsie i Armageddonie. Dwie matryce perinatalne, z ktrych wywodzi si wikszo symboliki wojennej to BPM II i BPM III. Dla naszych celw wane jest okrelenie podstawowej rnicy, jaka zachodzi midzy tymi dwiema matrycami. Obie wi si cile z wtkiem grozy, mki i mierci, obydwu te na og towarzysz wizje wojny i obozw koncentracyjnych. Rni si one jednak zabarwieniem przey i charakterem rl dostpnych dla podmiotu. Jednostka pod wpywem BPM II uczestniczy w scenach przemocy z pozycji bezbronnej ofiary, podczas gdy napastnikw zawsze widzi w innych. Takie osoby przeywaj bezgraniczne mki, wchodzc w role cywilw podczas nalotw bombowych, ludzi uwizionych pod gruzami zwalonych domw, mieszkacw wiosek, ktrych siedziby zostay spalone przez okrutnych najedcw, matek z dziemi zaatakowanych z uyciem napalmu, onierzy naraonych na gazy bojowe lub winiw w obozach koncentracyjnych. Oglny klimat tych scen to opuszczenie, rozpacz, udrka, beznadziejno i bezsens ludzkiego istnienia.

Charakter przey wojennych zwizanych z BPM III jest cakowicie odmienny. Chocia same wizje mog by podobne, to ich podmiot nie utosamia si wycznie z ofiar, kim uciemionym i zdeptanym. Dostpne jest mu rwnie dowiadczenie emocji i odczu cielesnych u napastnik a lub przeladowcy, a zarazem potrafi przyj rol obserwatora. Przy tej matrycy mona pozna przeycia we wszystkich wymienionych rolach, cho wydaje si e faktyczny nacisk spoczywa tutaj na zwizku midzy bohaterami i ich wzajemnym stosunku. Dominujcy klimat emocjonalny stanowi gwatowne rozbudzenie popdw, ktre obejmuje agresj, lk, podniecenie pciowe, niezwyke zafascynowanie, szczeglne poczenie blu z rozkosz oraz pierwiastek skatologiczny. Ciekawe okazuje si odniesienie cech dowiadczenia tych dwch matryc do sytuacji biologicznych, z ktrymi si cz pierwszego i drugiego okresu porodu. Druga matryca, ktra wie si z pierwszym stadium porodu, przedstawia sytuacj zablokowania J zastoju energii. Przeywajca j osoba posiada, jak si wydaje, wycznie moliwo doznania emocji i odczu gnbionego dziecka, ich psychicznych korelat i pochodnych. BPM III, ktra obejmuje element przepychania podu przez Kana porodowy, czy si z pewnym poziomem przepywu energii. Osoba skonfrontowana z t faz przebiegu narodzin moe w swych Przeyciach utosamia si nie tylko z dzieckiem, ale i z uczuciami rodzcej matki, i z kurczcymi si drogami rodnymi, nie wyczajc wszelkich pokrewnych, analogicznych rl i motyww. Uwag przykuwa tutaj spostrzeenie, e kady zasadniczy aspekt dowiadczenia BPM III znajduje doskonay wyraz na gruncie obrazw wojny z sesji psychodelicznych nie ma chyba potrzeby podkrela, e w przypadku rzeczywistych sytuacji wojennych te si tak dzieje. Trudno sobie wyobrazi, e opisana zaleno jest czysto przypadkowa i nie posiada gbokiego znaczenia psychologicznego. Aspekt tytaniczny reprezentuje tutaj zastosowanie straszliwej techniki militarnej i wyzwalanie niewiarygodnej energii, poczwszy od olbrzymich miotaczy gazw i taranw staroytnych armii a po ogromne czogi, amfibie, okrty pancerne, bombowce i pociski rakietowe. Jak to zostanie omwione dalej, szczeglne znaczenie symboliczne w tym kontekcie posiadayby bomby atomowe i bro termojdrowa. Aspekt sadomasochistyczny BPM III jest z pewnoci typowy dla kadego rodzaju sytuacji wojennych, jednak najwyraniej przejawia si w bezporedniej walce wrcz, w ktrej ranienie i bycie ranionym jest jednakowo prawdopodobne, a nawet moe nastpowa rwnoczenie, na przykad: sceny zapasw, boksu, walk gladiatorw z ludmi lub zwierztami, zbrojnych walk u neandertalczykw, prymitywnych bitew midzy plemionami tubylcw, redniowiecznych pojedynkw na miecze, turniejw rycerskich oraz atakw na bagnety podczas pierwszej wojny wiatowej. Jak si wydaje, zachodzi cisa analogia midzy obustronnym zaangaowaniem matki i dziecka w proces porodowy a par wojownikw, ktrzy uczestnicz w takim bezporednim, wyniszczajcym obie strony starciu. W obu sytuacjach ich bohaterowie zostali postawieni w obliczu zdarzenia przesdzajcego o ich yciu lub mierci, kady te zadaje bl drugiemu, a zarazem jest przez niego raniony. Szczeglnie istotny byby fakt, e krew rozlana po obu stronach moe si poczy, zmiesza i utworzy jedno.

Rys. 45. Malowido ukazujce rytualne obrzdy Aztekw. Zgodnie z ich wierzeniami bg soca

Huitzilopochtli musi by karmiony ofiarami z "czerwonych owocw kaktusa" ludzkich serc i krwi. Niekiedy badani pod LSD wymieniaj inne typy niszczcych, diadycznych pocze, jakie prawdopodobnie odwouj si do dynamiki BPM III. Wczeniej omwiono ju zwizek zachodzcy midzy partnerami, ktrzy bior udzia w praktykach sadomasochistycznych, jak te ich wzajemn relacj. Innym interesujcym przykadem moe by zaleno najwyszych kapanw przedkolumbijskich i ich ofiar. U Aztekw posiadaa ona jawnie synowski charakter i obejmowaa cisy zwizek emocjonalny. Na freskach w staroytnym miecie Majw, Bonampaku, przedstawiajcych wito skadania ofiar, ukazano kapanw kaleczcych sobie jzyki, aby ich wasna krew moga si zmiesza z krwi rytualnie zabijanych jecw. Rozwaalimy ju gbokie psychologiczne podobiestwo midzy inkwizytorami a satanistami lub czarownicami, ktre przeladowali. Sadystyczne metody inkwizycji, izby tortur, potworne narzdzia kani, palenie na stosie, jak rwnie zainteresowanie zachowaniami seksualnymi i skatologicznymi swych ofiar, w zasadzie odzwierciedlaj tak sam najgbsz struktur motywacyjn, jak obrzdek czarnej mszy lub udzia w sabacie czarownic. W ostatnich latach doniesienia o morderczych rozruchach w kilku wizieniach amerykaskich skieroway uwag na inn charakterystyczn diad omawianego typu, to jest na winia i stranika wiziennego. Bestialski charakter zamieszek wiziennych moe by niezrozumiay i zagadkowy dla psychiatrw i psychologw o wyszkoleniu freudowskim albo behawiorystycznym, ktrzy tak kracowe zachowania prbuj wyjania na podstawie danych z yciorysu. Nie stanowi one adnej niespodzianki dla kogo, kto posiada choby powierzchown znajomo dynamiki okooporodowej. Podobne rozruchy s najwyraniej uruchamiane przez warunki wizienne, w tym przez okru tne traktowanie i ciasnot, ktre aktywizuj w materia perinatalny, a zachowanie buntujcych si posiada klasyczne rysy okooporodowe. Interesujcych pogldw na temat diadycznego poczenia, jakie zachodzi midzy policjantami a przestpcami, dostarczaj rwnie ostatnie badania nad zachowaniem i czstym naduyciem wadzy przez funkcjonariuszy policji. Oto dwa kolejne przykady o wielkim znaczeniu spoecznym i historycznym: autokratyczny tyran i rewolucjonista oraz ultraprawicowy polityk i radykalny lewic owiec. (Obie diady omwiono poniej na gruncie przewrotw spoecznych i rewolucji.) We wszystkich wymienionych przypadkach poczeni na mier i ycie przeciwnicy, niezalenie czy w roli ofiary, czy te napastnika, zostaj wsplnie uwikani we wzajemnie niszczce oddziaywanie i psychicznie przez nie zniewoleni. Mona powiedzie, e w pewnym sensie, dziki wzajemnemu podsycaniu swoich reakcji, to tak naprawd jeden stwarza drugiego. Ostateczne rozwizanie w takich sytuacjach, proponowane przez liczne ciek i duchowe i psychologi transpersonaln, to nie zwycistwo lub zdobycie przewagi, ale pozbycie si psychicznych pt mylenia typu "my albo oni" i zmiana w kierunku postpowania synergicznego. Aspekt seksualny trzeciej matrycy perinatalnej wyraa si podczas wojny na wiele rnych sposobw. Og ludnoci wykazuje wwczas znaczne rozprenie moralne i seksualne oraz zwikszone zainteresowanie aktywnoci erotyczn. Podobny efekt obserwuje si rwnie w sytuacjach, ktre s zwizane z wielkimi kataklizmami prz yrodniczymi i epidemiami. Nazwano go 2 psychologi avant deluge lub carpe diem i zwykle tumaczono jako reakcj na zbliajc si mier. Zwracano uwag, e zwikszone zainteresowanie seksem podnosi liczb pocz i stanowi naturaln rekompensat skutkw tego masowego zabijania, jakie ma nadej. W wersji proponowanej przez nas byby to wyraz potnego, seksualnego skadnika dynamiki okooporodowej, a zatem nieodczna cecha wyzwolenia si ywioowych mocy popdw. Obietnice skadane przez przywdcw wojskowych przed wanymi bitwami nierzadko zawieraj otwart zapowied seksualnej dostpnoci kobiet z podbitych wiosek i miast. Zbyteczne byoby tutaj dalsze podkrelanie ogromnej liczby gwatw dokonanych w cigu wojen na przestrzeni dziejw ludzkoci oraz liczby nielubnych dzieci pocztych podczas wojny, w rezultacie dobrowolnych jak te wymuszonych kontaktw seksualnych. Szeroko nagonione i doskonale znane s rwnie przestpstwa seksualne popenione w obozach koncentracyjnych. Aspekt skatologiczny to w kadych czasach typowy wsptowarzysz obrazw wojennych. Jednym z najbardziej charakterystycznych rysw wojny jest niszczenie pikna i porzdku, a pozostawienie szcztkw, baaganu i rozkadu. Cakowity niead, stosy gruzu i mieci, warunki zupenego braku higieny, ogromne skaenia i zanieczyszczenia, zmasakrowane ciaa o wyprutych wntrznociach i widok rozkadajcych si zwok oraz padliny to nieuniknione pokosie wojen wszystkich wiekw. Kolejnym typowym i wanym skadnikiem wikszoci scen wojennego zniszcz enia jest aspekt pirokatarktyczny BPM III. Konkretne okolicznoci zwizane z tym elementem mog przybra wiele odmiennych form, od wylewania poncej smoy z murw twierdzy i niszczenia ogniem zdobywanych

wiosek i miast, a po wybuchy bomb podczas nalotw, zmasowany ogie rakietowy z "organw 3 Stalina" i bro jdrow. Pierwiastek ognia moe by spostrzegany jako zowrogi i niszczcy, ale znacznie czciej jednostka przeywa go z zafascynowaniem piromana, czerpic zadowolenie z jego mocy i oczyszczajcego dziaania. Spord osb ktre przeyy wojn, wiele wspomina, e nie mogy oprze si przyciganiu tej archetypowej siy w chwili, kiedy rzeczywicie zaangaoway si w miertelne zmagania Na og takie uczucie stanowi cakowite zaprzeczenie postaw i norm da nej osoby w jej codziennym yciu. Zmiany psychiczne, ktre zachodz w tego rodzaju sytuacji, zostay 4 opisane przez Freuda w kategoriach psychologii tumu i tworzenia si "wojennego superego". Wizje, jakie towarzysz przeyciu narodzin na gruncie BPM IV, bardzo czsto obejmuj sceny symbolizujce koniec wojny albo zwycistwo w rewolucji. witowanie triumfu militarnego, wiwatujce pochody, powiewajce sztandary, taczenie na ulicach i bratanie si onierzy z cywilami nale do powszechnych wyobrae, jakie opisuj osoby badane, gdy dowiadcz chwili narodzin. Wydaje si wic, e w nastpujcy po kadej wikszej wojnie lub rewolucji czas beztroskiego radowania si zanim odezwie si gos nowych obowizkw, jest psychicznym odpowiednikiem okresu tu po urodzeniu, nim noworodek spotka si z trudnociami swojego nowego ycia. Wszystkie opisane spostrzeenia mona podsumowa zaskakujcym wnioskiem, e w niewiadomych zasobach poziomu okooporodowego struktura osobowoci czowieka zawiera matryce czynnociowe, ktrych uaktywnienie moe powodowa zoone, realistyczne odtworzenie wszelkich przey grozy, mki, wielokierunkowego pobudzenia popdw i dziwnej fascynacji zwizanej z najrozmaitszymi postaciami wojny. W wielu przypadkach jednostki, ktre dowiadczyy podczas sesji pierwiastkw okooporodowych, podaway rwnie sporo ciekawych opinii na temat innych sytuacji spoeczno -politycznych, ktre wi si cile z motywem wojny. Dotycz one kwestii systemw totalitarnych, tyranii, dyktatury, pastw policyjnych i krwawych przewrotw. Na og dowiadczeniom gbokiej konfrontacji z pierwiastkami BPM II towarzysz utosamiajce wizje ludzi z krajw gnbionych przez dyktatorw, poddanych pastwa policyjnego lub yjcych w totalitarnym reimie, takim jak Rosja carska, faszystowskie Niemcy, jaki kraj komunistyczny albo latynoamerykaski. Takie empatyczne wczucie si moe rwnie dotyczy okrutnie przeladowanej mniejszoci oraz grupy ludzi znajdujcych si W szczeglnie cikim pooeniu. Przykadami takich przey mog by sceny dotyczce chrzecijan w czasach cesarza Nerona, chopw paszczynianych i niewolnikw, grup ydw z rnych okresw historii i obszarw geograficznych, winiw w redniowiecznych lochach i obozach koncentracyjnych lub pensjonariuszy przytukw dla obkanych. Niektrzy pacjenci czescy, ktrzy przeszli bolesne dowiadczenia z najedcami hitlerowskimi podczas drugiej wojny wiatowej albo z reimem komunistycznym, czsto przywoywali wspomnienia rzeczywistych urazw politycznych, takich jak sceny z obozu pracy lub koncentracyjnego, brutalne przesuchania, uwizienie oraz pranie mzgu. Zgodnie z wgldami uzyskanymi w trakcie sesji psychodelicznych w atmosferze ucinionego kraju, czy w przeyciach przeladowanej grupy, zachodzi gboki psychiczny zwizek i podobiestwo do dowiadcze podu znajdujcego si w uchwycie drg rodnych. Przeycia towarzyszce BPM III obejmuj na og obrazy i symbole si ucisku, najedcw i ciemizcw. Dynamika tej matrycy odnosi si do polityki siy, tyranii, wyzysku i pod boju innych, podych sztuczek i machinacji, skrytobjstwa, tajnych sub, braku lojalnoci i zdrady stanu. Wielu badanych z uyciem LSD w kocowej fazie mki narodzin dowiadczyo tosamoci z despotycznymi wadcami i dyktatorami wszystkich czasw, takimi jak: Neron, Dingiz-chan, Hitler lub Stalin. Wskutek gbokiego utosamienia si z ich przeyciami przestali uwaa dyktatur za przejaw prawdziwej siy i potgi. Dostrzegli, e dyspozycja psychiczna dyktatora wykazuje gbsze podobiestwo do sytuacji dziecka walczcego w drogach rodnych. Jest on targany przez dziwn mieszanin bezadnych, sprzecznych uczu oraz energii: nie znoszc przeszkd impulsywn agresj, straszliwe zwtpienie w siebie, wybuja megalomani, nienasycone ambicje, prymitywny, dziecinny lk, uoglnion reakcj paranoiczn i ogromne cierpienia fizyczne, gwnie poczucie dawienia si i duszenia. Badani, ktrzy osobicie dowiadczyli tego stanu, rozumiej jak tragiczne w skutkach bywa, gdy kto w podobnej kondycji psychicznej, zamiast leczenia do ktrego si kwalifikuje, zdoa uzyska wadz. I na odwrt, wiedz oni take, e poparcie mas tak niezbdne dyktatorom na rnych etapach ich drogi do wadzy dowodzi, e tego rodzaju komponenty musz stanowi typowy element wyposaenia osobowoci czowieka. Okazuje si, e takie same zbrodnie byby w stanie popeni kady, o ile odpowiadajcy im poziom niewiadomoci wyrwaby si spod kontroli przy sprzyjajcych okolicznociach zewntrznych.

Rzeczywisty problem nie tkwi tutaj w pojedynczych jednostkach, partiach ani ugrupowaniach politycznych. Nasze zadanie polega na stworzeniu bezpiecznych, spoecznie akceptowanych warunkw, w ktrych bez adnej krzywdy i naraania na uszczerbek drugiego czowieka czy spoeczestwa mona skonfrontowa i przepracowa pewne toksyczne, potencjalnie niebezpieczne elementy w strukturze osobowoci. Radykalne programy zewntrznych zmian ani walki si politycznych nie rozwi problemw ludzkoci bez pomocy rwnolegych przeobrae wewntrznych mimo e okazay si niezbdne do obalenia zbrodniczych reimw Hitlera i Stalina. Najczciej powoduj one jedynie efekt hutawki, dziki ktremu wczorajsi wasale staj si wadcami i na odwrt. Chocia nastpuje zamiana rl, to rozmiar zoliwej agresji pozostaje wci taki sam, a og ludzkoci wcale na tym nie korzysta. Wizienia, obozy koncentracyjne, obozy pracy dziaaj nadal zmieniaj si jedynie ich winiowie. Prawdziwa sia nie potrzebuje ostentacyjnego okazywania i demagogicznej retoryki, sama jej obecno jest widoczna i nie wzbudza wtpliwoci. To, czego dowiadcza dyktator, nie jest wcale si, ale drczcym go poczuciem niszoci i nienasyconym godem uznania, to rozdzierajca samotno i nieustanna podejrzliwo. W czasie gbokiej terapii emocjonalnej "kompleks dykt atora" rozpuszcza si wraz z domkniciem procesu odrodzenia przez mier. Kontakt z dowiadczeniem pierwiastkw BPM IV wynosi poza sfer strachu i mki, otwierajc kanay dla zupenie nowych uczu: poczucia spenienia, przynalenoci i bezpieczestwa, szacunku dla ycia i stworzenia, wyrozumiaoci, tolerancji, postawy "yj i pozwl y innym" i wiadomoci wasnego uniwersalnego znaczenia, ktrej towarzyszy pokora. Tyran i buntownik stanowi wyniszczajce dla obu diadyczne poczenie ich gbokie motywy psychiczne pochodz z tego samego rda i s podobnego typu. W swojej najgbszej naturze stan umysu zagniewanego dyktatora i rozwcieczonego wywrotowca w chwili ich morderczego pojedynku niczym si nie rni. Ich ideologie i moralne usprawiedliwienia wasnych dziaa s oczywicie odmienne. W spoecznej i etycznej wartoci systemw, ktre obaj reprezentuj, niekiedy zachodzi bardzo istotna rnica. Niemniej jednak brakuje im prawdziwego psychologicznego wgldu w rzeczywiste motywy swego postpowania. A zatem jest to sytuacja wycznych strat, adnych zyskw; obydwu stronom wymyka si prawdziwe rozwizanie, niezalenie od tego kto zwyciy i jaki bdzie moralny osd historii. Obaj przeciwnicy popeniaj podstawowy bd, usiujc przy pomocy zabiegw w wi ecie zewntrznym rozwiza problem tkwicy wewntrz ich psychiki. Dowodzi tego niezbicie fakt, i wizje natchnionych przez utopijne idee krwawych rewolucji i utosamianie si na przemian z ciemieycielami lub wywrotowcami s typow cech dynamiki BPM III. Okazuj si one psychicznie nieprzydatne i znikaj ze sceny, kiedy jednostka osiga BPM IV. Poszczeglne obrazy typowe dla trzeciej matrycy perinatalnej obejmuj szeroki zakres, poczwszy od buntu rzymskich niewolnikw pod przywdztwem Spartakusa, przez zdobycie Bastylii podczas rewolucji francuskiej, a po wydarzenia najnowsze, takie jak zajcie carskiego Paacu Zimowego przez bolszewikw i zwycistwo Fidela Castro na Kubie. Osoby uczestniczce w psychoterapii z uyciem LSD, lub w innych formach gbokiej autoeksploracji bazujcej na dowiadczaniu, zupenie niezalenie podaj wasne opinie na temat przyczyn tragikomicznego, nagminnego fiaska wszelkich gwatownych przewrotw, pomimo ich szczytnych ideaw i sporej atrakcyjnoci radykalnych filozofii, na ktrych si opieray. Naley tutaj doda, e wszyscy poddani dziaaniu LSD w Pradze posiadali osobiste dowiadczenia z komunizmem i marksizmem-leninizmem, w teorii i w praktyce, a wielu z nich zaznao rwnie faszyzmu. Przede wszystkim ca sytuacj rzeczywistego lub domniemanego zewntrznego ucisku myli si i utosamia z wewntrzn, psychiczn niewol, wywoan przez niewiadomy napr wspomnie o urazie narodzin. Przeczuwana szansa na odzyskanie wolnoci dziki waciwemu dla BPM III oswobodzeniu kontrolowanych popdw ulega wwczas projekcji i zostaje przetworzona w konkretny zamiar obalenia tyrana. Dlatego rzeczywistym motywem i si napdow, ktra stoi za gwatownymi przewrotami oraz projektami utopii spoecznych, jest niewiadoma potrzeba aby uwolnienia si od hamujcego i ograniczajcego wpywu urazu narodzin oraz uzyskania kontaktu z dowiadczeniem krzepicych uczu, jakie towarzysz BPM IV i BPM I. Komunizm posiada szczeglnie potn i niejednoznaczn si we wspczesnym wiecie, poniewa przedstawia on program, ktry jest psychologicznie suszny, gdy stosujemy go w procesie przeobraenia wewntrznego, ale zwodniczo faszywy jako przepis na reform spoeczn. Jego podstawowa koncepcja, e gwatowny, burzliwy wstrzs o charakterze rewolucyjnym jest niezbdny dla zniesienia stanu ucisku, i zaprowadzenia stanu harmonii i zadowolenia, prawidowo oddaje dynamik wewntrznej przemiany, ktra czy si z procesem odrodzenia przez mier. Z tego

powodu moe si wydawa, e komunizm przekazuje jak fundamentaln prawd, e cieszy si on powszechnym uznaniem jako budzcy zaufanie, obiecujcy program polityczny. Zasadniczy bd polega tutaj na tym, e archetypowe fazy procesu duchowego s przenoszone na materialn rzeczywisto i zostaj zamaskowane w formie ateistycznego przepisu na spoeczne przeobraenie wiata; wiadomo, e to si nie moe uda. Dla waciwej oceny tego zdumiewajcego eksperymentu wystarczy spojrze na wspczesne rozbicie wiata komunistycznego, na wrogo wrd narodw wdraajcych idee marksizmu i leninizmu, na mury, pola minowe, druty kolczaste i przeszkolone psy, ktrymi musz posugiwa si te pastwa, aby zatrzyma ludno w granicach 5 swych spoecznych rajw . Analiza dziejw wykazuje, e gwatowne przewroty s niezwykle potne i skuteczne na etapie niszczenia, kiedy wykorzystuj rozptane siy okooporodowe do zburzenia starego, skorumpowanego reimu. W kolejnym stadium, gdy usiuj stworzy przyobiecany raj, ktrego obraz stanowi wiodc si moraln rewolucji, nieuchronnie chyl si ku upadkowi. Siy perinatalne, sprawujce nadrzdn funkcj podczas opisywanych wstrzsw spoeczno-politycznych, nie zostaj spoytkowane ani przepracowane, s one po prostu pobudzane i wyadowywane. Dlatego te same ywioowe moce, ktre byy tak przydatne podczas rewolucyjnej fazy niszczenia, okazuj si zarodkiem zepsucia nowego systemu, a po odniesieniu zwycistwa nadal dziaaj wewntrz obozu twrcw nowego porzdku. Tak wygldaj w duym skrcie wgldy z terapii bazujcej na dowiadczaniu, ktre tumacz niebywae nieraz wojskowe sukcesy radykalnych przewrotw i ich rwnie zadziwiajce klski podczas realizacji utopii, ktrej wizj przywdcy posugiwali si jako "marchewk dla mas". Nie mona chyba wtpi, e jednostki, ktre nie byy w stanie rozwiza swoich wasnych psychicznych trudnoci, zyskujc wewntrzny spokj i rwnowag, nie s najlepszymi sdziami w kwestii za na wiecie i rodkw do jego naprawy. Istota rzeczywistego rozwizania polega na dowiadczeniu kontaktu z uczuciami z BPM IV, BPM I oraz z transpersonalnym wymiarem wasnej psychiki, zanim zaryzykuje si krucjat w celu przemienienia wiata. W zasadzie jest to identyczne ze stwierdzeniem Krishnamurtiego, e jedyn rewolucj jest rewolucja wewntrzna. Przewroty zbrojne, aczkolwiek nieraz stanowi pewien szczebel spoecznego postpu, ponosz klsk w swoich utopijnych dziaaniach, poniewa ich dokonania na zewntrz nie id w parze z wewntrznym, psychicznym przeobraeniem, ktre moe zneutralizowa potne, niszczycielskie siy nieodcznie zwizane z ludzk natur. Ilustracj powyszego stwierdzenia s opinie badanych bdcych pod wpywem LSD, ktrzy dostrzegli pewne podobiestwo midzy sytuacj rewolucjonisty pijanego swym zwycistwem na barykadach i noworodka oszoomionego wybuchowym wyzwoleniem si z miadcego ucisku drg rodnych. Uczucie triumfu u noworodka szybko zastpuje cierpienie, ktre wie si ze wieo odkrytym, do nieoczekiwanym odczuciem zimna, wilgoci, godu fizycznego i emocjonalnego. Rewolucjonista, zamiast cieszy si przyobiecanym rajem, musi wwczas zmaga si z kolejnymi przeciwnociami, w tym z podstpnie rozwijajc si na gruzach utopii now wersj dawnego, represyjnego systemu. Noworodek w miar wkraczania w ycie bdzie nieustannie nkany przez podajcy za nim cie energii okooporodowej, ktra nie zostaa skonfrontowana i zintegrowana. Podobnie energia perinatalna, ktra odgrywaa zasadnicz rol podczas przewrotu, bdzie nadal ujawnia si w obrbie struktury politycznej nowego ustroju. Rewolucjonici, nie potrafic zrozumie podstawowego bdu w swoim podejciu do rzeczywistoci, musz znale wytumaczenie klski utopii oraz jej winowajcw: wasnych towarzyszy, ktrzy skazili prawdziw doktryn, odchyliwszy si za bardzo na prawo bd na lewo, ulegajc pewnym ohydnym pozostaociom ideologii starego reimu, lub przejawiajc jakie inne przejciowe schorzenia ruchu rewolucyjnego. Nie oznacza to bynajmniej, e powinnimy zaniecha podejmowania prb dokonania susznych reform politycznych i spoecznych lub zaprzesta przeciwstawiania si tyranom i totalitarnym reimom. Najlepszymi przywdcami takich ruchw powinni by jednak ci, ktrzy dokonali wystarczajcej pracy wewntrznej i osignli emocjonaln dojrzao. Politycy, ktrzy swj wewntrzny zamt emocjonalny przeksztacaj w program krwawej, rewolucyjnej rzezi, s groni i nie naley im ufa ani ich popiera. Prawdziwym problemem jest zwikszenie poziomu wiadomoci w spoeczestwie, tak aby umiao ono rozpoznawa i ignorowa postacie publiczne zaliczajce si do tej kategorii. Kolejna sfera, w ktrej dane z psychoterapii emocjonalnej przynosz odkrywcze wgldy, dotyczy obozw koncentracyjnych, masowych mordw i ludobjstwa. Wspomniaem ju, e przeycia BPM II obejmuj na og utosamianie si z osobami przebywajcymi w wizieniach i obozach koncentracyjnych, w tym uczucia rozpaczy, beznadziejnoci, bezradnoci, kracowej udrki,

godowania, fizycznego blu i duszenia si w komorach gazowych. Towarzyszy temu zazwyczaj gboki kryzys egzystencjalny. Poczucie marnoci i bezsensu ludzkiego istnienia przeplata si wwczas z drczcym pragnieniem i potrzeb znalezienia sensu w yciu na przekr tej zowrogiej rzeczywistoci. Z tego wanie wzgldu wydaje si, e wcale nieprzypadkowo ojciec logoterapii, czyli 6 analizy egzystencjalnej, Victor Frankl swoje pogldy na temat istotnoci poczucia sensu w ludzkim yciu sformuowa podczas dugotrwaego pobytu w hitlerowskim obozie. Jeeli wizje obozw koncentracyjnych wystpi na gruncie trzeciej matrycy perinatalnej, to badane osoby identyfikuj si nie tylko z drczonymi, bezbronnymi ofiarami, ale i ze zboczonymi, okrutnymi, bestialskimi hitlerowcami lub czerwonymi komisarzami z Archipelagu Guag. Dokadniejsza analiza oglnego klimatu i konkretnych warunkw ycia w obozach koncentracyjnych ujawnia, e s one ywym, dosownym, realistycznym urzeczywistnieniem w materialnym wiecie koszmarnej symboliki ujemnych matryc perinatalnych. Obrazy z takich obozw zagady przedstawiaj sceny obdu i najczystszej grozy. Wida wychude, obnaone ciaa tworzce olbrzymie stosy, porozrzucane po drogach i wiszce na wp spalone na ogrodzeniach z drutw kolczastych anonimowe szkielety cakowicie odarte z ludzkiej godnoci i tosamoci. Pomidzy widmami wie straniczych wyposaonych w szybkostrzeln bro maszynow i ogrodzeniami pod wysokim napiciem niemal bez przerwy sycha dwiki wystrzaw, a fanatyczni kapo z wyszkolonymi, pdzikimi owczarkami alzackimi przechadzaj si w poszukiwaniu ofiar. Przemoc i sadyzm, tak charakterystyczne d la przey okooporodowych, przejawiy si tutaj w rozmiarach trudnych do wyobraenia. Nieokieznana furia i patologiczna wcieko esesmanw, ich nieprzewidywalne okruciestwo i niepohamowane pragnienie, aby drwi, upokarza i drczy znacznie przekroczyy wszystko, co mogo wynika z goszonego celu systemu obozowego, ktrym byo odstraszenie wrogw Trzeciej Rzeszy, dostarczanie niewolnikw oraz likwidacja przeciwnikw nazistowskiego reimu i "grup gorszych rasowo". Szczeglnie wyranie wida to w stosunku do wymiaru skatologicznego, ktry stanowi szokujc stron ycia w faszystowskich obozach koncentracyjnych. W wielu przypadkach przymuszano winiw do oddawania sobie nawzajem moczu na twarze lub do ust. Pozwalano im na korzystanie z latryn tylko dwukrotnie w cigu dnia, a ci, ktrzy prbowali dosta si do nich noc, naraali si na zastrzelenie przez stranikw. Zmuszao to niektrych uwizionych do uywania wasnej miski jako nocnika. W Brzezince regularnie odbierano winiom miski na zup i wrzucano do latryn, z ktrych musieli je wydosta. Uwizieni w hitlerowskich obozach dosownie tonli we wasnych nieczystociach, czsta bya mier w wydalinach albo z ich powodu. Jedn z ulubionych zabaw esesmanw byo chwytanie mczyzn podczas defekacji i wr zucanie ich do kloaki. Wskutek tej perwersyjnej rozrywki w Buchenwaldzie w cigu jednego tylko miesica udusio si w odchodach dziesiciu winiw. Podobne zwyczaje byy niewtpliwie ryzykowne z punktu widzenia higieny i zagraay zdrowiu, a wic stanowiy jawne zaprzeczenie zwykych, drobiazgowych stara na rzecz ograniczenia epidemii w wizieniach, wojsku i wszelkich warunkach ycia zbiorowego. W zwizku z tym naley je interpretowa pod ktem psychopatologii, przy czym najbardziej prawdopodobne wyjanie nia uzyskamy na gruncie dynamiki okooporodowej. W warunkach obozw koncentracyjnych a nadto widocznie przejawia si te seksualna strona dowiadcze okooporodowych. Powszechne wykorzystywanie seksualne winiw, homoseksualne i heteroseksualne, w tym gwaty i jawne praktyki sadystyczne. W niektrych przypadkach esesmani dla rozrywki zmuszali uwizionych, aby wsplnie odbywali czynnoci seksualne. Wybrane kobiety i dziewczta, take i te poniej pitnastu lat, przydzielano do domw publicznych aby tam zaspokajay potrzeby odakw przebywajcych na przepustkach. Wstrzsajcy opis praktyk seksualnych w niemieckich obozach koncentracyjnych mona znale w House ofDolls osawionego izraelskiego 7 pisarza Kacetnika 135633 , wykorzystujcego jako pseudonim numer identyfikacyjny, ktry nosi jako wizie obozowy. Okooporodowe dowiadczenie mierci ego powszechnie wywouje uczucia cakowitego upokorzenia, ponienia, upodlenia i skalania. To, co psychika osb poddanych dziaaniu LSD wydobywa z bogatej skarbnicy niewiadomych matryc w formie wewntrznego przeycia i symbolicznej wizji, urzeczywistniono -z przeraajcym realizmem w obozach koncentracyjnych. Winiw odarto z caego dobytku, ubrania, wosw i imienia, ze wszystkiego co mogoby si im kojarzy z wasn tosamoci. W warunkach ycia obozowego do makabrycznych rozmiarw rozwin si totalny brak intymnoci, nieprawdopodobny brud i nieubagane nakazy funkcji biologicznych. To stworzyo z kolei punkt wyjcia dla specyficznego programu dehumanizacji i cakowitego upodlenia, prowadzonego przez SS. Jego oglna strategia okazaa si co najmniej tak

planowa i metodyczna, jak kapryne, niekonsekwentne i nieprzewidywalne byy jej codzienne przejawy. Seria wywoujcych zgroz podobiestw midzy skadnikami przey zwizanych z matrycami perinatalnymi a praktykami z obozw koncentracyjnych zawiera take element duszenia si. Hitlerowski program systematycznej eksterminacji prowadzono w nikczemnych komorach gazowych, gdzie ofiary giny przez uduszenie w zatoczonych, zamknitych pomieszczeniach, wdychajc trujce gazy. Istotn rol w symbolice drugiej i trzeciej matrycy okooporodowej odgrywa pierwiastek ognia. W BPM II stanowi on cz atmosfery archetypowych scen piekielnych, w ktrych potpione dusze poddawane s nieludzkim mczarniom. W BPM III pojawia si w kocowym, pirokatarktycznym stadium procesu odrodzenia przez mier, oznaczajcym kres mki i zwiastujcym transcendencj. Ponce piece krematoriw byy zarwno czci piekielnej scenerii obozw jak te miejsc ami usuwania cia zmarych, gdzie likwidowano bez ladu ostatnie biologiczne szcztki zamczonych ofiar. Powyszy aspekt symboliki okooporodowej zosta wyeksponowany z przeraajc moc w innej 8 pozycji Kacetnika 135633, pt. Sunrise Over Hell . Naleaoby rwnie wspomnie, e hitlerowcy zdawali si skupia swoj wynaturzon wcieko szczeglnie na ciarnych kobietach i malekich dzieciach, co jeszcze bardziej potwierdza hipotez 9 perinataln. Najbardziej wstrzsajcym urywkiem w ksice The Suruivor Tere ncc'a des Pres jest bez wtpienia opis wysypywania do ognia ciarwki penej niemowlt. Wkrtce po nim nastpuje scena, podczas ktrej ciarne kobiety s bite pakami i pejczami, rozszarpywane przez psy, wleczone za wosy, kopane w brzuch, a na kocu, jeszcze ywe, wrzucane do krematorium. Profesor Bastians z Leyden w Holandii posiada ogromne dowiadczenie w leczeniu tzw. syndromu obozu koncentracyjnego: kompleksu zaburze emocjonalnych i psychosomatycznych, jaki rozwija si u byych winiw po upywie dziesitek lat od ich internowania. Prowadzi on unikalny program dla osb cierpicych z powodu odroczonych psychicznych nastpstw zdarzenia, ktre miao miejsce w odlegej przeszoci. Pod wpywem LSD zachcano byych winiw do ponownego przeycia, odreagowania i zintegrowania rnych urazowych dowiadcze z obozu, ktrych wspomnienie wci trzymao ich w niewoli. W publikacji powiconej omwieniu tego programu Bastians formuuje wniosek bardzo podobny do prezentowanego tutaj, jakkolwiek czyni to w spos b o wiele mniej szczegowy. Zwraca mianowicie nasz uwag na fakt, e pomys obozu koncentracyjnego jest wytworem ludzkiego umysu. Tak wic, nawet jeli to zabrzmi niewiarygodnie, musi on stanowi przejaw okrelonego aspektu osobowoci czowieka oraz dynamiki jego niewiadomoci. Dobitnie wyraa to tytu cytowanego opracowania: Czowiek w obozie koncentracyjnym a obz koncentracyjny 10 w czowieku . Opisane spostrzeenia odsaniaj zaskakujcy fakt zwizany z psychik i struktur osobowoci czowieka. Podobnie jak to byo w przypadku wojen i rewolucji, niewiadomo 'zawiera rwnie takie matryce czynnociowe, ktre w pewnych okolicznociach mog wywoa wszelkie odcienie czynnych oraz biernych dowiadcze zwizanych z obozami, dajcych obraz ich oglnej atmosfery, jak te konkretnych szczegw. Oprcz tego podczas sesji okooporodowych bardzo rozpowszechnione s inne wstrzsajce wizje i przeycia dotyczce masowej eksterminacji i ludobjstwa w rnych kulturach i okresach historycznych. Stanowi one wan kanalizacje ogromnej iloci agresji, ktra towarzyszy dynamice trzeciej matrycy perinatalnej. W ostatnich latach potwierdzenie zwizku miedzy dynamik okooporodow a wanymi zjawiskami 11 spoeczno-politycznymi nadeszo nieoczekiwanie z zupenie niezalenego rda. Lloyd de Mause , 12 dziennikarz, psychoanalityk i czoowy propagator psychohistorii , przeanalizowa przemwienia znaczniejszych przywdcw wojskowych i politycznych oraz inne materiay z okresw historii bezporednio poprzedzajcych wielkie wojny i rewolucje jak te im wspczesnych. Jego zdumiewajce wyniki przyniosy przekonujce potwierdzenie tezy, e regresyjny materia z dziecistwa, zwaszcza ten, ktry odnosi si do zjawiska porodu, odgrywa powan role w wielu cikich kryzysach politycznych. Jego metoda badawcza jest absolutnie oryginalna, pomysowa i twrcza. De Mause, poza typowymi rdami historycznymi, czerpie dane o wielkim znaczeniu psychologicznym z artw, anegdot, karykatur, snw, osobistej symboliki, przejzycze, pobocznych uwag mwcw, a nawet zapiskw i rysunkw na marginesach dokumentw. Wyniki studium de Mause'a dotyczcego najrozmaitszych przeomw dziejowych wskazuj, e przywdcy polityczni i wojskowi, zamiast by mocnymi postaciami edypalnymi, funkcjonuj jak "mieciarze", gromadzc rne wyparte uczucia jednostek, grup i caych narodw. Stanowi oni spoecznie usankcjonowane kanay do projekcji i wyadowania emocji, ktrych nie mog utrzyma pod kontrol zwyke systemy psychicznych mechanizmw obronnych. Wedug de Mause' a w psychologii duych grup psychika cofa si do archaicznych sposobw wchodzenia w relacje, jakie byy typowe w

przedjezykowych okresach dziecistwa. Te infantylne emocje i doznania wyaniaj si ze wszystkich poziomw organizacji psychiki, nie tylko z edypalnego i fallicznego, ale rwnie z analnego, uretralnego i oralnego. Podczas analizy materiau historycznego z czasw bezporednio poprzedzajcych wybuch wojen lub rewolucji, de Mause'a uderzyo niezwyke bogactwo figur retorycznych i obrazw odnoszcych si do porodu. I tak, kiedy politycy wszystkich czasw wypowiadaj wojn lub opisuj sytuacje zagroenia, na og mwi o zduszeniu, zdawieniu, walce na mier i ycie o powietrze lub przestrze yciow oraz poczuciu miadenia przez wroga. Rwnie czste s aluzje do mrocznych jaski i zagmatwanych labiryntw, tuneli, zstpienia w otcha, lub przeciwnie, koniecznoci wyrwania si i znalezienia w ciemnociach drogi do wiata. Dalsze obrazy obejmuj czucie si maym i bezradnym, tonicie, zawieszenie, poog, upadek lub skok w przepa. Pomimo e trzy ostatnie obrazy nie posiadaj raczej bezporedniego, widocznego zwizku z porodem, to jak wynika ze 13 spostrzee z terapii psychodelicznej oraz z pracy analitycznej nad snami u Nandora Fodora , s to powszechne symbole okooporodowe, ktre wystpuj na gruncie BPM III. Na szczegln uwag zasuguje fakt, e w centrum wojennej fantazji znajduj si kobiety ciarne i dzieci. Psychohistoryczne ilustracje Lloyda de Mause'a wywodz si z wielu okresw dziejowych i rnych rejonw geograficznych. Przykady z dziejw wiata, dotyczce takich znanych osobistoci, jak: Aleksander Wielki, Napoleon, Cesarz Wilhelm II i Hitler, uzupeniaj inne, wzite z odlegej, niedawnej oraz wspczesnej historii Stanw Zjednoczonych. De Mause przeanalizowa psychohistoryczne korzenie Rewolucji Amerykaskiej oraz omwi ich zwizek ze zwyczajami porodowymi i specyfik wychowywania dzieci. Udao mu si te odnale uderzajce elementy symboliki porodu w wypowiedziach admiraa Shimady i ambasadora Kurasy przed atakiem na Pearl Harbour. Szczeglnie deprymujce byo wykorzystanie symboli perinatalnych w powizaniu z wybuchem drugiej bomby atomowej. Samolot, ktry przewozi bomb, nosi w charakterze przydomku imi matki swego pilota, sama bomba otrzymaa w dokumentach nazw "Malestwo" a szyfr odtelegrafowany do Waszyngtonu po jej pomylnym zdetonowaniu brzmia: "Dziecitko si narodzio". W korespondencji midzy Johnem Kennedy'm a Chruszczowem w sprawie kryzysu kubaskiego, istnieje odwoanie do sytuacji, jakiej chcieli unikn ci dwaj mowie stanu symbolizuje j obraz dwch lepych kretw, ktre podejmuj walk na mier i ycie, gdy napotkaj na siebie w mrocznym, podziemnym chodniku. Henry Kissinger zapytany, czy Stany Zjednoczone roz waaj moliwo interwencji zbrojnej na rodkowym Wschodzie, dotkn garda i odpowiedzia: "Wycznie pod warunkiem, e tam znowu przycisn..." Na poparcie tezy de Mause'a mona by poda wiele innych przykadw. W jego wasnych badaniach zwraca uwag odkrycie, e nawizania do dawienia i ucisku wystpoway wycznie w przemwieniach, ktre poprzedzay wojn, a nie w trakcie sytuacji wojennych wicych si z rzeczywistym okreniem. Ponadto oskarenia o pozbawianie powietrza, dawienie i miadenie czyniono niekiedy w stosunku do narodw, ktre wcale nie byy bezporednimi ssiadami danego kraju. Fakt, e masy reagoway emocjonalnie na tego rodzaju mowy, nie potrafic dostrzec ich jawnej irracjonalnoci i bezsensu, zdradza nam istnienie powszechnej lepoty isa-boci w sferze dynamiki okooporodowej. Lloyd de Mause przedstawi dostatecznie wiele dowodw na poparcie hipotezy, e podczas wojen i rewolucji narody wprowadzaj w czyn zespoow fantazj porodu. Z przytoczonych przykadw wynika, e jego odkrycia i pomysy blisko wi si ze spostrzeeniami z bada psychodelicznych. Jego badania psychohistoryczne stanowi kontynuacj w tradycji analizy rozruchw spoecznych 14 metodami psychologii gbi, zapocztkowanej przez Gustawa le Bona i Zygmunta Freuda . Nowe wyniki, mimo e przewanie zgodne z wnioskami tych dwch autorw, przedstawiaj ich wane ucilenie o ogromnym znaczeniu teoretycznym i praktycznym. Dokonane przez de Mause'a przesunicie akcentu z freudowskiej niewiadomoci indywidualnej na dynamik u razu narodzin stanowi gigantyczny krok naprzd w zakresie rozumienia ywioowych wydarze spoecznych. Zgodnie z now interpretacj, ktr potwierdzaj zarwno dane psychodeliczne, jak i psychohistoria de Mause'a, potne energie i emocje wyprowadzone z ur azu porodowego lub do niego nawizujce to klasyczny komponent struktury osobowoci czowieka. Uaktywnienie ich przez czynniki natury psychicznej, zmiany biochemiczne lub inne oddziaywania powoduje u jednostek zalenie od okolicznoci albo patologi indywidualn, albo proces przeobraenia duchowego. 15 Wydaje si, e z powodw na razie nie do koca jasnych psychiczne mechanizmy obronne, ktre zwykle zapobiegaj przedostaniu si energii okooporodowej do wiadomoci, mog rwnoczenie zacz zaamywa si u wikszej liczby osb z danej grupy spoecznej, politycznej lub narodowej. Powoduje to ogln atmosfer napicia, lku i wyczekiwania. Osoba, ktra w tych Warunkach zostaje

przywdc mas, to jednostka posiadajca wiksz ni przecitnie wraliwo na dziaanie si perinatalnych, obdarzona umiejtnoci wypierania ich i wizania przez projekcj ze zdarzeniami w otaczajcym wiecie. Formuuje ona wwczas jasno "wasny odbir na uytek grupy lub narodu, podajc dla zaistniaej atmosfery emocjonalnej jej akceptowane uzasadnienie na gruncie problemw politycznych. Oskarenia o wywieranie nacisku, napicie i poczucie braku przestrzeni padaj na grup wrogw, uzewntrznia si uczucie zagroenia, a jako rodek zaradczy proponowana jest interwencja zbrojna. Ostateczny rezultat krwawej konfrontacji opisuje si wwczas w sposb metaforyczny, przy uyciu obrazw nawizujcych do porodu i odrodzenia duchowego. Posugiwanie si owym symbolicznym jzykiem umoliwia wyzyskanie do celw politycznych tej psychicznej siy, jaka czy si procesem przeobraenia. W obliczu tych faktw szczeglnie wane byoby, aby nagoni odkrycia psychohistorii i eby symbolika przemian okooporodowych staa si oglnie znana. Chyba mona doprowadzi do takiej sytuacji, w ktrej demagogiczne stwierdzenia o zduszeniu, zmiadeniu i braku przestrzeni yciowej bd potraktowane jako wskanik, e wygaszajca je osoba wymaga gbokiej psychoterapii, nie za przyjmowane za uzasadnion zacht do rozpoczcia wojny. Przy niewielkim przeszkoleniu, spoeczestwo moe si nauczy rozpoznawa i rozumie symboliczny jzyk narodzin i mierci, tak samo skutecznie jak opanowao ono freudowsk symbolik seksualn. Rozwaania Lloyda de Mause'a a do tego momentu wykazuj znaczn zgodno z wnioskami, ktre wycignem z moich spostrzee psychodelicznych. Jedyna waniejsza rnica teoretyczna, jak dla obu tych interpretacji kryzysw dziejowych znalazem midzy ich gwnymi tezami, dotyczy wyjanie psychodynamiki w momencie rozpoczynajcej si wojny lub rewolucj i. Wielokrotnie stwierdzono, e kiedy po okresie oglnego napicia i wyczekiwania wojna zostaje wreszcie wypowiedziana, paradoksalnie powoduje to poczucie ulgi i niezwykej klarownoci sytuacji. Lloyd de Mause uzasadnia ten fakt psychologicznie jako nawizanie w owej chwili przez przywdcw i narody kontaktu z wspomnieniem okresu narodzin. Moja wasna interpretacja atmosfery poprzedzajcej 16 wojn kadzie nacisk na element silnego dysonansu emocjonalno -poznawczego midzy obecnoci napicia emocjonalnego a brakiem konkretnej sytuacji zewntrznej, z ktr mona by je powiza. Kiedy wybucha wojna, uczucia istniejce w przywdcach i narodach uzyskuj nagle cakowit zgodno z okolicznociami zewntrznymi. Ich emocje okazuj si usprawiedliwione, a jedyn koniecznoci jest radzenie sobie w moliwie najlepszy sposb z ponurymi realiami. Jak ju wykazalimy, w trakcie wojny koszmarna tre matryc okooporodowych zamienia si nastpnie w rzeczywisto powszedniego ycia. Ta nowa sytuacja, pomimo swojej absurdalnoci, potwornoci i szalestwa, przejawia specyficzny rodzaj logiki, poniewa przestaje istnie zaburzenie proporcji midzy wydarzeniami a reakcjami emocjonalnymi osb, ktre bior w nich udzia. Opisywany mechanizm posiada swoje odpowiedniki w psychopatolo gii jednostki. Osoby znajdujce si pod silnym wpywem ujemnej psychodynamicznej matrycy niewiadomoci przejawiaj nietolerancj na dysonans emocjonalno-poznawczy. Wykazuj one skonno do poszukiwania okolicznoci, ktre s spjne z ich wewntrznymi odczuciami, a nawet mog odgrywa zasadnicz rol w niewiadomym kreowaniu podobnych sytuacji. Niejednokrotnie stwierdzono te, e w warunkach ekstremalnych moe zanika szereg zaburze emocjonalnych. Przykadami s obozy koncentracyjne, Legia Cudzoziemska i starowiecki statek wielorybniczy. Jeli otaczajca sytuacja pasuje do wczeniejszych, nerwicowych uczu albo jest od nich gorsza, to dysonans emocjonalno poznawczy przestaje istnie. Zaprezentowany opis perinatalnych korzeni wojen, rewolucji i systemw to talitarnych ukazuje zaledwie jeden wany aspekt bardzo zoonego obszaru zagadnie. Pooenie w nim szczeglnego nacisku na dynamik okooporodow wynika z celu niniejszego omwienia, ktrym byo przekazanie nowego, interesujcego materiau, nie branego pod uwag w przeszoci. W adnym wypadku nie byo moim zamiarem zredukowanie problemw, o ktrych mowa, do psychodynamiki, ani te kwestionowanie lub zlekcewaenie ich znaczcych determinant historycznych, rasowych, narodowych, politycznych i ekonomicznych. Te nowe wyniki naley potraktowa jako przyczynek na rzecz peniejszego poznania owych zjawisk w przyszoci, a nie jako ich suszne wyjanienie, ktre miaoby zastpi wszystkie dotychczasowe. Nawet z punktu widzenia psychologii powyszy opis obejmuje wycznie jeden wany wymiar czy te jedno oblicze zagadnienia. Pogld, e zjawiska spoeczno-polityczne sensownie wynikaj z dynamiki okooporodowej, nie jest sprzeczny ze stanowiskiem, e historia posiada rwnie wane wymiary pozaosobowe. Jung i jego nastpcy wykazali, e potne ukady archetypowe nie wpywaj wycznie na jednostki, odgrywajc rwnie zasadnicz role w ksztatowaniu wydarze w wiecie zjawisk i w dziejach ludzkoci. Wany przykad stanowi jego interpretacja ruchu hitlerowskiego jako

masowego oczarowania przez archetyp Ragnaroku, czyli Gotterdammerungu . Jungowska koncepcja historii jest zgodna z podejciem astrologii archetypw, ktra bada korelacje zdarze historycznych z tranzytami planet. Wspominaem ju interesujce badania z tej dzi edziny prowadzone przez Richarda Tarnasa. Charakterystyka pozaosobowych wymiarw historii ludzkoci byaby niepena bez wzmianki o metodycznej i wyczerpujcej, transpersonalnej reinterpretacji dziejw oraz antropologii, dokonanej 18 przez Wilbera, jak opisa w ksice pt. Eksplozja wiadomoci . Potrafi on w wasny, niepowtarzalny sposb wprowadzi niezwyk klarowno w pozornie nieprzeniknion, niemoliw do opanowania dungl historycznych faktw i teorii, redukujc je do paru wsplnych mianownikw. W za sadzie Wilber ukazuje w niej ewolucj czowieka jako dzieje miosnego zwizku ludzkoci z bstwem. Analizuje on kolejne okresy historii pod ktem trzech podstawowych pyta: (1) Jakie gwne sposoby transcendencji s w tym czasie dostpne? (2) Jakie namiastki transcendencji zostaj stworzone, gdy te metody zawodz innymi sowy, jakie istniej formy projektu Atmana, zarwno subiektywne, dla "ja", jak i obiektywne, dla kultury? (3) Jakie s koszty tych substytutw? Jak ju wyjaniono, moje wasne spostrzeenia rni si w pewnych szczegach od pogldw Wilbera i obecnie nie jestem w stanie pokaza pynnego poczenia przedstawionego w tej ksice modelu z jego fascynujc wizj. Jednake podobiestwa midzy tymi dwoma ujciami sigaj tak daleko, e podobna synteza stanie si moliwa ju w niedalekiej przyszoci. Sdz, e pogldy wywodzce si z psychologii Junga, astrologii archetypw, bada psychodelicznych i psychologii spektralnej Wilbera scal si kiedy w jedn, obszern interpretacj rozwoju wiadomoci i psychologicznej strony historii czowieka. Przejdmy teraz do spraw aktualnej sytuacji wiata, aby mc przeanalizowa praktyczne znaczenie przedstawionych tutaj nowych pogldw. Przez ostatnie lata wielu autorw prbowao wytumaczy katastrofaln sytuacj, ktr zgotowaa sobie sama ludzko. Grone rozdarcie, jakie istnieje u podoa tego stanu, byo opisywane na rne sposoby: jako brak rwnowagi midzy rozwojem intelektualnym a emocjonaln dojrzaoci rodzaju ludzkiego, nieproporcjonalny w stosu nku do najstarszych czci mzgu rozwj nowej kory, nakadanie si instynktownych, irracjonalnych si niewiadomoci na procesy wiadome i tym podobne. Niezalenie od tego, jakiej uyjemy metafory, cao wydaje si niezwykle prosta. W cigu wiekw ludzko uzyskaa nieprawdopodobne osignicia. Potrafimy wyzwoli energi atomow, wysya statki kosmiczne na ksiyc i planety oraz transmitowa dwik i barwne obrazy na cay wiat lub w przestrze kosmiczn. Rwnoczenie nie umiemy ujarzmi pewnych prymitywn ych emocji i instynktownych impulsw naszego dziedzictwa z epoki kamiennej. Dlatego rodzaj ludzki, otoczony technik dorwnujc tej przedstawianej w fantastyce naukowej, yje dzi w chronicznej udrce, na krawdzi katastrofy atomowej i klski ekologiczn ej. Wspczesna nauka stworzya technologie, ktre s w stanie rozwiza wikszo naglcych problemw we wspczesnym wiecie: zwalczy choroby, gd i ubstwo oraz wykorzysta odnawialne rda energii. Trudnoci, ktre staj na drodze do tego, nie maj charakteru technicznego ani ekonomicznego s to siy nieodcznie zwizane z ludzk natur i osobowoci czowieka. Z ich powodu trwoni si. niewyobraalne rodki na szalestwo wycigu zbroje, walk o wadze i pogo za 19 "nieustannym wzrostem" . Siy te nie pozwalaj wszake na bardziej sprawiedliwy podzia dbr miedzy jednostki i narody ani na przewartociowanie celw ekologicznych, ktre s niezbdne dla przetrwania ycia. Dlatego wanie niezwykle interesujce byoby dla nas dokadniejsze przyjrzenie si odpowiednim danym pochodzcym z gbokiej autoeksploracji. Proces psychicznego odrodzenia si przez mier oraz jego symboliczny jzyk stosuj si do naszej teraniejszej kondycji. Nawet pobiene spojrzenie na sytuacje wiata ujawnia, e dokonalimy we wspczesnym yciu eksternalizacji tych wszystkich zasadniczych cech BPM III, z ktrymi jednostka biorca udzia w procesie przeobraenia i rozwoju powinna zmierzy si we wasnym wntrzu. Trzecia matryca perinatalna posiada niejedno wane oblicze: tytanic zne, agresywnosadomasochistyczne, seksualne, demoniczne, mesjaskie, skatologiczne i pirokatarktyczne. Postp techniczny zapewni dla wspczesnej walki zbrojnej rodki o niewyobraalnych moliwociach niszczenia. Na caym wiecie spod kontroli wymyka si impuls agresji w postaci morderczych wojen, krwawych przewrotw, totalitarnych reimw, buntw rasowych, obozw koncentracyjnych, brutalnoci policji i sub specjalnych, niepokojw studenckich i narastajcej przestpczoci. Zniesieniu ulegy rwnie zahamowania seksualne, a impulsy erotyczne przejawiaj si na najrozmaitsze niewyszukane i wypaczone sposoby. Swoboda pciowa modziey, rozwizo, kryzys maestwa, epatujce seksem przedstawienia i filmy, emancypacja homoseksualistw, pisma

17

pornograficzne, salony sadomasochizrnu, handel niewolnicami "marszczenia Freda" to niektre tylko przykady tej tendencji.

seksualnymi

popularno

Pierwiastek demoniczny znajduje wyraz we wzrastajcym zainteresowaniu ksikami i filmami o tematyce okultystycznej, takimi organizacjami terrorystycznymi, jak banda Charlesa Mansona lub wyadowujca spaczone denia mistyczne Symbiotyczna Armia Wyzwolenia, oraz w odrodzeniu si wiedmostwa i kultw satanistycznych. Denia mesjaskie widoczne s w wielu ruchach religijnych 20 Nowej Ery (New Ag), takich jak "Jesus freaks" lub kulty spodziewajce si ratunku od UFO i pozaziemskiej ingerencji. Fakt, e skrajnoci patologii duchowej, obejmujce okooporodowe przemieszanie sadomasochizmu, zboczonej pciowoci, skatologii i de autodestrukcyjnych, 21 przycigaj dzisiaj tysice zwolennikw, najlepiej wida na przykadzie tragedii w Jonestown . Wymiar skatologiczny ujawnia si we wzrastajcym skaeniu przemysowym, gwatownym spadku jakoci powietrza i wody, nagromadzeniu odpadw w skali wiatowej i pogarszaniu si stanu higienicznego wielkich metropolii, a w sensie bardziej abstrakcyjnym i przenonym jako alarmujcy wzrost politycznego, spoecznego i ekonomicznego zepsucia. Typowe obrazy z pomostu midzy BPM III a BPM IV stanowi wizje reakcji termojdrowych, wybuchw atomowych i wystrzeliwania rakiet. Perspektywa nagego puszczenia w ruch owej apokaliptycznej techniki w ostatnich dziesitkach lat staa si ryzykiem wpisanym w nasze codzienne ycie. Jednostka, ktra przechodzi proces odrodzenia przez mier, moe spotyka tego rodzaju motywy we wasnym wntrzu, jako niezbdne etapy swej najgbszej przemiany. Dla osignicia "wyszego zdrowia psychicznego" i nowego poziomu wiadomoci musiaaby ich dowiadczy oraz zintegrowa je. Spostrzeenia z pracy nad emocjami wyranie wskazuj, e skuteczno procesu terapii zaley od konsekwentnej internalizacji omawianych przey i do-Penienia ich na paszczynie wewntrznej. Jeeli ten warunek nie zostanie speniony, a jednostka, mylc proces wewntrzny z otaczajc rzeczywistoci, zaczyna go wyadowywa na otoczeniu, to staje ona w obliczu powanych niebezpieczestw. Nakazy popdw, nie poddanych przez ni wewntrznej konfrontacji i integracji, prowadz do dziaa niszczycielskich lub autodestrukcyjnych. Przeomowym punktem zwrotnym w procesie psychicznego przeobraenia jest mier ego i pozorne zniszczenie starego wiata jednostki. Uzewntrznienie si tego odrodzenia przez mier oraz wprowadzenie w czyn jego archetypowych wtkw moe w skrajnym przypadku spowodowa samobjstwo, morderstwo lub inne nieszczcie. Podejcie obejmujce jego internalizacje, przeciwnie, prowadzi do mierci ego i transcendencji, co oznacza filozoficzne zniszczenie starego wiatopogldu i pocztek zdrowszego, bardziej owieconego sposobu istnienia. Osoby zaangaowane w stopniow, dogbn autoeksploracje czsto dosy niezalenie od siebie formuuj przekonujce opinie, e w dzisiejszych czasach caa ludzko stoi w obliczu powanych dylematw, w peni porwnywalnych do tych, ktre opisano dla procesu przemiany indywidualnej. Mamy do wyboru albo kontynuowanie obecnego denia do eksternalizacji, zewntrznej aktywnoci i manipulowania wiatem, albo przeciwnie, zwrot ku wntrzu i poddanie si procesowi radykalnego przeobraenia w stron cakowicie nowego poziomu wiadomoci i wraliwoci. Podczas gdy atwo przewidywalnym skutkiem kocowym tej pierwszej strategii jest mier w wojnie atomowej albo na skutek oddziaywania odpadw przemysu, to druga moliwo moe zaowocowa perspektyw rozwoju, opisan w pismach ri Aurobindo, Teilharda de Chardin, Kena Wilbera i wielu innych. Warto w tym miejscu dokona przegldu typowych zmian, jakie zwykle nastpuj u jednostek, ktre pomylnie ukoczyy w proces przeobraenia oraz zintegroway materia z okooporodowego poziomu niewiadomoci. Zapewni nam to bardziej konkretn podstaw do rozwaa, czy powstay w ten sposb rodzaj ludzi i waciwy im poziom wiadomoci mog stanowi obiecujc, pomylnie rokujc alternatyw wobec wspczesnej sytuacji. Liczne spostrzeenia dowodz, e osoba bdca pod silnym wpywem ujemnych matryc perinatalnych podchodzi do ycia i jego problemw w sposb, ktry poza tym, e nie daje spenienia, to jeszcze w swoich dalszych konsekwencjach prowadzi do zagady i autodestrukcji. Scharakteryzowalimy wczeniej egzystencj typu "kierat" i "wycig szczurw", jak te polityk yciow do pewnego stopnia typow dla tych jednostek, ktre nie dowiadczyy konfrontacji z zagadnieniem mierci albo nie domkny figur y narodzin. Dynamika ujemnych matryc okooporodowych narzuca liniowy przebieg ycia i wytwarza mocne, nie sabnce parcie w kierunku realizacji odlegych celw. Poniewa psychik takiej osoby zdominowao wspomnienie bolesnego uwizienia w drogach rodnych, nigdy nie przeywa ona danej chwili ani okolicznoci jako cakowicie zadowalajcych. Niczym pd, ktry prbuje wydosta si z przykrych ogranicze do bardziej podanego otoczenia, osoba ta bdzie zawsze pragna czego
22

innego ni oferuje jej teraniejszo. W celach, jakie w tych warunkach bdzie produkowa jej umys, mona bez trudu rozpozna imitacj porodu i pielgnacji poporodowej. Osignicie tych celw nigdy nie przynosi prawdziwego zadowolenia, poniewa s one zaledwie psychiczn namiastk, rodza jem faszywej iluzji. Wytworzona frustracja powoduje wwczas powstanie nowych i jeszcze bardziej ambitnych planw tego samego rodzaju. Przy takim nastroju przyrod i wiat uwaa si na og za potencjalne zagroenie, jako co, co musi by podbijane i trzymane pod kontrol. W skali spoecznej i globalnej opisany nastrj rodzi filozofi yciow, ktra podkrela si, rywalizacj i pewno siebie oraz gloryfikuje postp i nieograniczony wzrost. Korzyci materialne i powikszanie produktu krajowego brutto traktuje si w niej jako gwne kryteria dobrobytu i miary poziomu ycia jednostki. Podobna ideologia i wynikajcy z niej sposb postpowania wprowadza czowieka w gboki konflikt z natur jego ustroju biologicznego i z podstawowymi prawami wszechwiata. Chocia organizmy biologiczne na ogl funkcjonuj w oparciu o wartoci optymalne, 23 opisywana strategia wprowadza sztuczny i niebezpieczny nakaz maksymalizacji de . We wszechwiecie, ktry ze swej istoty jest cykliczny, broni ona i zaleca liniowo oraz nieog raniczony przyrost. Dalsz komplikacje stanowi fakt, e taka postawa wobec ycia nie docenia i nie uznaje naglcej, najbardziej ywotnej potrzeby synergii, komplementarnoci i wsppracy, ani wzgldw ekologicznych. Cakowicie odmienny obraz przedstawia sob jednostka, ktra domkna proces okooporodowy, a w swych przeyciach uzyskaa kontakt z wspomnieniem korzystnych warunkw w macicy (i z dodatnimi matrycami perinatalnymi) . Na poziomie podowym dowiadczanie ciaa matki jest odpowiednikiem dowiadczenia dorosego w stosunku do caego wiata i ogu ludzkoci. Pierwsze z nich w jakim sensie stanowi prototypowy model i szablon dla drugiego. Charakter i znak matrycy okooporodowej, ktra wpywa na psychik jednostki, bdzie zatem wywiera naprawd donios y wpyw nie tylko na subiektywne dowiadczenia tej osoby, ale take na jej postaw i stosunek do innych ludzi, przyrody oraz wobec caego jej ycia. Po przeyciu zmiany ujemnej matrycy perinatalnej na dodatni, u jednostki wyranie zwiksza si oglny poziom zadowolenia z ycia i umiejtno cieszenia si nim. Moliwe staje si dla niej czerpanie radoci z biecej chwili, z wielu zwykych zdarze i czynnoci, takich jak jedzenie, seks, zwyke kontakty z innymi ludmi, dziaalno zawodowa, sztuka, muzyka, zabawa lub obcowanie z przyrod. To wszystko znacznie zmniejsza jej emocjonalne nakady na realizacje rnych skomplikowanych schematw, ktre maj zagwarantowa zadowolenie w przyszoci, i ktre go nie przynosz niezalenie czy osiga si zamierzone cele, czy te nie. W tym stanie ducha okazuje si, e nadrzdn miar poziomu ycia danej osoby jest jako jego przeywania, a nie wielko jej osigni i dbr materialnych. Rwnolegle do tych zmian jednostka uzyskuje gbokie poczucie kluczowego znaczenia synergii, wspdziaania i harmonii oraz naturalnych powinnoci ekologicznych. Poprzednio opisana postawa wobec przyrody ("Matki Natury") bya wymodelowana na wzr niebezpiecznego i penego konfliktw dowiadczenia z organizmem matki w trakcie procesu porodowego. Nowe wartoci i postawy stanowi odpowiednik dowiadcze podu w stosunku do matczynego ona w okresie ycia prenatalnego. Podtrzymujce si po obu stronach, wspzalene, komplementarne cechy tego stanu (w przypadku ona zasadniczo przyjaznego) zdaj si zupenie automatycznie zastpowa znany ze starego systemu wartoci nacisk na rywalizacj i wyzysk. Koncepcja ludzkiego istnienia jako walki na mier i ycie o wasne przetrwanie ustpuje miejsca nowej wizji ycia, bdcego przejawem uniwersalnego taca lub boskiej igraszki. Ostatecznie okazuje si, e nie moemy nic zrobi dla innych ludzi i przyrody, nie czynic tego rwnoczenie dla siebie. Wszelkie filozoficzne, ideologiczne, spoeczno -polityczne i duchowe prby podzielenia jednoci bytu na niezalene, oddzielne czci o konfliktowych interesach: jednostki, rodziny, grupy spoeczne i polityczne, sojusze gospodarcze i narody; jeli bra je powanie jako absolutn rzeczywisto, okazuj si powierzchowne, krtkowzroczne, a ostatecznie daremne. Z tego nowego punktu widzenia trudno sobie wyobrazi w jaki sposb jednostka moe by lepa na samobjcze perspektywy wzrastajcej zalenoci od szybko kurczcych si paliw kopalnych i nie dostrzega, e celem absolutnie nadrzdnym jest zwrcenie wiata ku c yklicznym, odnawialnym rdom energii. Wskutek tych przemian strategia konsumenta w naturalny sposb zmienia si z krzyczcej konsumpcji i psychologii marnotrawstwa w stron oszczdzania i "dobrowolnej prostoty", w rozumieniu 24 Duane'a Elgina . Okazuje si, e jedyna nadzieja politycznego i spoecznego rozwizania moe nadej z perspektywy transpersonalnej, ktra przekracza beznadziejno psychologii "teraz k... my!", powodujcej co najwyej sporadyczne, wahadowe zmiany, kiedy ich bohaterowie zamieniaj si

rolami uciskanych i ciemizcw. Rzeczywicie prawdziwe rozwizanie musi docenia globalny charakter problemu i stworzy zadowalajce perspektywy dla kadego zainteresowanego. Gboko odczuwana jedno z reszt wiata otwiera zwykle drog do autentycznego poszanowania rnic i tolerancji wobec odmiennoci. Uprzedzenia wzgldem czyjej pci, rasy, kultury lub jeszcze czego innego, wygldaj bezsensownie i dziecinnie w wietle kolosalnie rozszerzonego wiatopogldu i poznania rzeczywistoci, ktre obejmuj wymiar pozaosobowy. Prowadzc przez ponad wierwiecze badania nad potencjaem niezwykych stanw wiadomoci, nie mam wtpliwoci, e przeobraenie, ktre tutaj opisaem, udaje si osign w skali jednostki. Sam byem przez cae lata wiadkiem wielu uderzajcych przykadw takiego rozwoju, kiedy to pomagaem innym ludziom w trakcie terapii psychodelicznej i autoeksploracji przey bez pomocy rodkw farmakologicznych, a zwaszcza podczas terapii holotropowej. Pozostaje tylko sprawdzi, w jakim zakresie podejcie to moe znale zastosowanie w skali makro. Z pewnoci obiecujc tendencje stanowi tutaj wzrost popularnoci rnych rodzajw medytacji i innych praktyk duchowych, jak te form psychoterapii bazujcej na dowiadczaniu. Niezalenie od wtpliwoci, jakie mona ywi co do realnoci podobnej polityki w roli siy zmieniajcej wiat, w dzisiejszych warunkach moe ono naprawd by nasz jedyn, rzeczywist szans. Aktualnie dostpne rodki i metody suce rozwizywaniu wiatowego kryzysu nie napawaj wnikliwego obserwatora jak szczegln nadziej. Na gruncie praktyki nowe podejcie oznacza uzupenianie tego, co czynimy w zewntrznym wiecie, przez systematyczny proces dogbnej autoeksploracji. W ten sposb pragmatyczna, techniczna wiedza kadego z nas moe by wspomagana i pokierowana przez mdro niewiadomoci zbiorowej. Wewntrzn przemian mona osign wycznie dziki indywidualnej decyzji, skupieniu wysiku i osobistej odpowiedzialnoci. Wszelkie projekty zmiany sytuacji na wiecie maj wtpliw warto, jeli nie bior pod uwag ustawicznego trudu skierowanego na zmian kondycji ludzkiej, ktra wywoaa kryzys. O ile ewolucyjna zmiana w wiadomoci jest zasadniczym warunkiem wstpnym dla przyszoci wiata, o tyle rezultat tego procesu zale y od inicjatywy nas wszystkich. Napisaem t ksik z nadziej, e koncepcje, techniki i metody, jakie w niej przytaczam, mog okaza si wartociowe dla osb, ktre zaangaoway si w proces przeobraenia, oraz dla tych, ktre chciayby tym szlakiem pody. Stanowi ona wyraz mojej gbokiej wiary i zaufania do przemian rozwojowych, w ktrych wszyscy mamy swj udzia.

Wstecz / Spis treci / Dalej Przypisy 1 Motyw pochodzcy z zoroastryzmu. (I. S.) 2 W wolnym tumaczeniu: "psychologia chwili teraniejszej". (I.S.) 3 Nadanie takiej wanie nazwy sowieckiej broni rakietowej z lat czterdziestych podkrela podziw, jaki wwczas wywoywaa. Nawizuje ono do syszanego z oddali brzmienia jej wystrzaw. (I. S.) 4 Z. Freud, Psychologia zbiorowoci i analiza ego [w:] Poza zasad przyjemnoci, tum. J. Prokopiuk, Warszawa 1997, wyd. 4, , tytu oryginau: Massenpsychologie und Ich -Analyse, 1921; zob. te.: jego prace na temat nerwic wojennych w Standard Edition, t. 17, Londyn 1955. (I. S.) 5 Autor pisa te sowa jeszcze przed upadkiem systemu komunistycznego w Europie. (I. S.) 6 V. E. Frankl, Theorie und Therapie der Neurosen, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 7 Kacetnik 135633, The Home ofDolls, Nowy Jork 1955. (I. S.) 8 Kacetnik 135633 "Sunrise overHell"; Allen, Londyn. (I. S.) 9 T. des Pres, The Survivor: A Anatomy of Life In the Death Camp, Oxford 1976. (I. S.) 10 A. Bastians, Man in the Concentration Camp and the Concentratlon Camp in Man, maszynopis. (I. S.) 11 L. de Mause, The Independence of Psychohistory, w: The New Psychohistory, red. L. de Mause, Nowy Jork 1975; oraz Foundations of Psychohistory, Nowy Jork 1982. (I. S.) 12 Psychohistoria jest now nauk spoeczn, ktra bada motywacje historyczn. W trakcie analizy wydarze historycznych posuguje si metodami psychologii gbi, kadc szczeglny nacisk na zwyczaje dotyczce wychowania dzieci w rnych okresach i dynamik okresu dziecistwa u wanych postaci historycznych. 13 N. Fodor, op. cit. rozdz. 3. (I. S.) 14 G. Le Bon, Psychologia tumu, tum. B. Kaprocki, Warszawa 1986, 1994; oraz Z. Freud, Psychologia zbiorowoci i analiza ego, op. cit. (I. S.) 15 Najciekawszym i najbardziej obiecujcym systemem wyjaniania dynamiki wydarze historycznych o duym zasigu jest wedug mnie astrologia prognostyczna oparta na symbolice archetypw. Wykazanie jej mocy i niewzruszonej logiki przekroczyoby zakres niniejszej ksiki. Naukowe, starannie poparte przykadami omwienie tego podejcia zawiera maszynopis ksiki Richarda Tarnasa wspomniany w przypisie 2. do rozdziau sidmego. 16 Zob. przyp, 62 do rozdz. 4. (I. S.) 17 Tj. "zmierzchu bogw". Zob. C. G. Jung, Wspomnienia, sny, myli, tum. R. Reszke, L. Kolankiewicz, Warszawa 1993. (I. S.) 18 K. Wilber, Eksplozja wiadomoci, op. cit., rozdz. 3. (I. S.) 19 Chodzi o nieograniczony postp ekonomiczny, przybywanie energo - i materiaochonnych technologii oraz rozrastanie si wielkich korporacji, czyli liniowe procesy godzce w tzw. gbok ekologi naszej planety. (I. S.) 20 Czyli "Jezusowi napalecy". (I. S.) 21 W 1978 roku grupa religijna witynia Ludu, zaoona przez Jima Jonesa, popenia na wezwanie swych przywdcw zbiorowe samobjstwo w swojej siedzibie Jonestown na terenie Gujany, dokd przeniosa si z USA. Wydarzenie to wstrzsno amerykask opini publiczn, zwaszcza e jego ofiarami stay si rwnie dzieci czonkw sekty. (L S.) 22 Problem liniowo a cykliczno charakterystyczny dla filozofii Nowej Ery. (I. S.) 23 Gdyby celem i ideaem ewolucji nie byy optymalne lecz maksymalne rozmiary ciaa, to dinozaury yyby do dzi, przewaajc nad innymi gatunkami najciekawsze omwienie tego tematu znajduje si w opowiastce o "poliploidalnym koniu" [tj. ogromnym koniu o niezwykle bogatych moliwociach fizjologicznych, uzyskanych dziki pomnoeniu materiau genetycznego w kadej

komrce jego ciaa I.S.] w Umys i przyroda Gregory'ego Batesona (1996) . Wszystkim skrajnociom w obydwie strony, takim jak wysze lub nisze cinienie krwi i temperatura, wzrost lub spadek liczby ciaek krwi, niedobr lub nadwyka hormonw towarzysz okrelone problemy. Analogicznie, wiksza poda poywienia, wody, witamin i skadnikw mineralnych te niekoniecznie musi by korzystniejsza dla organizmu w kadym podanym przypadku istniej pewne wartoci optymalne. 24 D. Elgin, Voluntary Simplicity, Nowy Jork 1981. (I. S.)

Wstecz / Spis treci / Dalej Bibliografia Adler A., The Practice and Theory of Individual Psychology, Harcourt, Brace&Co Nowy Jork 1932. Alexander E, Buddhist Training as Artificial Catatonia, Psychoa nalyt. Rev." 1931, z. 18, 129. Ardrey R., African Genesis, Atheneum, Nowy Jork 1961. Ardrey R., The Territorial Imperative, Atheneum, Nowy Jork 1966. Assagioli R., Psycliosynthesis, Penguin Books, Nowy Jork 1976. Assagioli R., Self-Realization and Psychological Disturbances, Synthesis" 1977, z. 3-4. Bache C. M., A Reappraisal of Teresa of Av i la's Hysteria from the Perspective of LSD Psychotherapy, maszynopis. Bache C. M., On the Emergence of Perinatal Symptoms in Buddhist Meditation, maszynopis. Bastians A., Man in the Concentration camp and the Concentration Camp in Man, maszynopis. Bateson G., Steps to an Ecology of Mind, Chandler Publ., San Francisco 1972. Bateson G., Umys i przyroda jedno konieczna, tum. A. Tokalska-Zareba, PIW, Warszawa 1996. Bell J. S., On the Problem of Hidden Variables in Quantum Physics, Rev. Modern Physics." 1966, z. 38, 447. Bentov I., Stalking the Wild Pendulum, E. P. Dutton, Nowy Jork 1977. Bentov L, Bentov M., A Cosmic Book: On the Mechanics of Creation, E. P. Dutton, Nowy Jork 1982. Bindrim P., Aqua-Energetics, maszynopis. Bindrim P., Peak-Oriented Psychotherapy, Referat wygoszony 2 wrzenia na dorocznym zjedzie APA, Waszyngton 1969. Blanck G., Blanck R., Ego Psychology: Theory and Practice, Columbia University Press, Nowy Jork 1965. Bohm D., Ukryty porzdek, tum. M. Tempczyk, Pusty Obok", Warszawa 1988. Bohr N., Atomie Physics and the Description of Nature, Cambridge University Press, Cambridge 1934. Bohr N., Fizyka atomowa a wiedza ludzka, tum. W. Staszewski i i n., PWN, Warszawa 1963. Boisen A. T., The Exploratin of the Inner World, Harper, Nowy Jork 1936. Bonaparte M., Edgar Poe: Eine psychoanalytische Studie, Midzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne, Wiede 1934. Bonny H., Savary L. M., Music and Your Mind, Harper & Row, Nowy Jork 1973. Brun R., Uber Freuds Hypothese v om Todestrieb, Psyche" 1953, z. 17, 81. Capra R, Punkt zwrotny nauka, spoeczestwo, nowa kultura, tum. E. Wojdyo, PIW, Warszawal987. Capra R, Tao fizyki w poszukiwaniu podobiestw midzy fizyk wspczesn a mistycyzmem Wschodu, tum. P. Macura, ZW Nomos", Krakw 1994. Carpenter W. T. i in., The Treatment of 'acute Shizophrenia without Drugs: An Investigation of Some Current Assumptions, Amer. J. Psychiat." 1977, z. 134, 14. Chew G., Bootstrap: A Scientific Idea?, Science" 1968, z. 161, 762. Croissant J., Aristote et les mystfries, Facult de Philosophic et Lettrs, Liege 1962. Darwin C., O pochodzeniu gatunkw [w:] Dziea zebrane, tum. S. Dickenstein i J. Nusbaum, t. 2, PWRiL, Warszawa 1955.

Dbrowski K., Dezintegracja pozytywna, PIW, Warszawa 1979. des Prcs T. 1976. The Survivor. An Anatomy of Life in the Death Camp-Oxford, Oxford Univ. Press. Elgin D., The First Miracle and the Fifth Dimension: Exploring the Holodynamic View of Reality, maszynopis. Elgin D., Voluntary Simplicity, W. Morrow & Co, Nowy Jork 1981. Eliade M., Szamanizm: archaiczne techniki ekstazy, tum. K. Kocjan, PWN, Warszawa 1994. . Eliot C., Japanese Buddhism, Barnes & Noble, Nowy Jork 1969. English J., Caesarean Birth and Psychotherapy, Newsletter of ATP" 1982, jesie s. 5. Eysenck H. J., Rachman S., The Causes and Cures of Neurosis, R. R. Knapp, San Diego 1965. Feher E., The Psychology of Birth, Souvenir Press, Londyn 1980. Feldenkreis M., Awareness Through Movement, Harper & Row, Nowy Jork 1972. Fenichel O., The Psychoanalytic Theory of Neurosis, W. W. Norton, Nowy Jork 1945. Ferenczi S., Thalassa, Psychoanalytic Q. Inc., Nowy Jork 1938. Feyerabend P., Przeciw metodzie, tum. S. Wiertlewski, Wyd. Siedmiorg", Wrocaw 1996. Fodor N., The Search for the Beloved: A Clinical Investigation of the Trauma of Birth and Prenatal Condition, N. York University Books, New Hyde Park 1949. Fodor N., Freud, Jung and Occcultism, N. Y. University Books, New Hyde Park 1971. Franck F, Book of Angelas Silesius, Random House, Nowy Jork 1976. Frank P., Philosophy of Science: The Link Between Science and Philosophy, Grenwood Press, Westport 1974. Frankl V. E., Theorie und Therapie derNeurosen: Einfuhrung in Logotherapie und Existenzanalyse, Urban & Schwarzenberg, Wiede 1956. Frankl V. E., Man's Search for Meaning: An Introduction to Logotherapy, Beacon Press, Boston 1976. Freud A., Ego i mechanizmy obronne, tum. M. Ojrzyska, PWN, Warszawa 1997. Freud S., Trzy rozprawy z teorii seksualnej, tum. M. Albiski, L. Jekels, Miedzyn. Tow. Psychoanalit., Lipsk Wiede Zurych 1924. Freud S., Introduction... and the War Neuroses, Standard Edition, t. 17, The Hogarth Press, Londyn 1955. Freud S., Kultura jako rdo cierpie, tum. J. Prokopiuk, KR, Warszawa 1992. Freud S., Czynnoci natrtne a praktyki religijne, [w:] Charakter a erotyka, Dziea, tum. R. Reszke, t. II, KR, Warszawa 1996. Freud S., Objanianie marze sennych, Dziea, tum. R. Reszke, 1.1, KR, Warszawa 1996b. Freud S., Psychologia zbiorowoci i analiza ego, [w:] Poza zasad przyjemnoci, tum. J. Prokopiuk, wyd. 4, PWN, Warszawa 1997; lub [w:] Psychologia zbiorowoci i analiza Ja; [w:] Pisma spoeczne, tum. R. Reszke, Dziea, t. IV, KR, Warszawa 1998. Freud S., Zarys psychoanalizy, [w:] Poza zasad przyjemnoci, tum. J. Prokopiuk, wyd. 4, PWN, Warszawa 1997. Freud S., Breuer J., Studies on Hysteria, Nervous and Mental Diseases Publ. Co., Nowy Jork 1936. Fromm E., Beyond the Chains of Illusion, Abacus, Londyn 1962. Fromm E., Anatomia ludzkiej destrukcyjnoci, , tum. J. Karowski, DW Rebis", Pozna 1998. Godfrey K. D., Voth H. M., LSD as an Adjunct to Psychoanalytically Oriented Psychotherapy, Ztschr. Dynam. Psychiat." 1971, Sonderheft, wyd. specjalne, Berlin. Gordon R., Polarity -praktyczna bioenergoterapia, Wrocaw.

Gormsen K., Lumbye J., A comparative Study ofStanislav Grofs and Ron L. Hub-hard's Models of Consciousness, Referat z Pitej Midzynarodowej Konferencji Transpersonalnej, Boston, listopad 1979. Grof S., Tentative Theoretical Framework for Understanding Dynamics of LSD Psychotherapy, maszynopis referatu na Europejsk Konferencje Psychoterapii z LSD, Amsterdam 1966. Grof S., Beyond Psychoanalysis, ) Implications of LSD Research for Understanding of Human Personality, Darshana International" 1970, z. 10, 55. Grof S., Realms of Human Unconscious: Observations from LSD Research, Viking Press, Nowy Jork 1975. Grof S., LSD Psychotherapy, Hunter House, Pomona 1980. Grof S., Grof C., Beyond Death, Thames & Hudson, Londyn 1980. Grof S., Halifax J., The Human Encounter with Death, E. P. Dutton, Nowy Jork 1977. Group for the Advancement of Psychiatry, Committee on Psychiatry and Religion, Mysticism: Spiritual Quest or Psychotic Disorder?, Waszyngton 1976. Haley J., The Art of Psychoanalysis, ETC, 1958 Hand R., Planets in Transit: Life Cycles for Living, Para Research, Gloucester 1976. Harner M., The Way of the Shaman: A Guide to Power and Healing, Harper & Row, Nowy Jork 1980. Hastings A., The Oakland Poltergeist. ]. Amer. Soc. Psychic Res." 1978, z. 72, 233. Heidegger M., Bycie i czas, tum. B. Baran, PWN, Warszawa 1994. Heisenberg W, Physics and Beyond: Encounters and Conversations, Harper & Row, Nowy Jork 1971. Herbert N., Mind Science: A Physics of Consciousness Primer, C-Life Institute, Boulder Creek 1979. Hubbard L. R., Dianetics: The Modern Science of Mental Health, Hubbard's College of Scientology, East Greenstead 1950. Jammer M., The Philosophy of Quantum Mechanics: The Interpretation of Quantum Mechanics in Historical Perspective, Wiley & Sons, Nowy Jork 1974. Janov A., The Primal Scream: Primal Therapy The Cure f or Neurosis, Putnam's Sons, Nowy Jork 1970. Janov A., The Primal Revolution: Toward a Real World, Simon & Schuster, Nowy Jork 1972. Janov A., The Anatomy of Mental Illness, Putnam's Sons, Nowy Jork 1972. Jantsch E., Design for Evolution: Self-Organization and Planning in the Life of Human Systems, Braziller, Nowy Jork 1975. Jantsch E., The Self-Organizing Universe, Pergamon Press, Nowy Jork 1980. Janus S., Bess B., Saltus C., A Sexual Profile of Men in Power, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1977. Jeans J., Nowy wiat fizyki, tum. A. Dmochowski, Trzaska, Evert & Michalski, Warszawa 1930. Jones A., The Life and Work of Sigmund Freud, Doubleday, Garden City 1961. Jung C. G., Synchronizitat ah ein Prinzip akausaler Zusammenhdnge, Gesammelte Werke, t. 8., Walter Verlag, Zurych 1952. Jung C. G., On the Nature of Psyche, praca zbiorowa, Bollingen Ss XX., t. 8, Princ. Univ. Press, Princeton 1960. Jung C. G., List do Car/a Seelinga z 25 lutego 1953 [w:] C. G. Jung's Letters, Bollingen Ss XCV, t. 2, Princ. Univ. Press, Princeton 1973. Jung C. G., Experimentelle Untersuchungen, Gesammelte Werke, t. 2., wyd. 3, Walter Verlag, Zurych 1991. Jung G. G., Wspomnienia, sny, myli, tum. R. Reszke, L. Kolankiewicz, Wrota Warszawa 1993. Jung C. G., Symbole przemiany analiza preludium do schizofrenii, tum. R. Reszke, Wrota,

Warszawa 1998. Kacetnik 135633, The House of Dolls, Pyramid Books, Nowy Jork 1955. Kacetnik 135633, Sunrise over Hell, W. A. Allen, Londyn 1977. Kalff D., Sandplay: Mirror of a Child's Psyche, Hendra & Howard, San Francisco 1971. Kellog J., The Use of the Mandala in Psychological Evaluation and Treatment, Amer. J. Art Therapy" 1977, z. 16, 123. Kellog J., Mandala: The Path of Beauty, Mandala Assessmant & Research Institute, Baltimore 1978. Keynes J. M., Newton the Man [w:] Essays in Biography, Hart-Davis, Londynl951. Klaus M. H., Kennell J. H., Maternal-Infant Bonding, Mosby, Sant Louis 1976. Kornfield J., Intensive Insight Meditation: A Phenomenological Study, J. Transp. Psychol." 1979, z. 11, 11. Korzybski A., Science and Sanity: An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics, The Internat. Non-Aristotelian Library Publ. Co., Lakewville 1933. Kuera O., On Teething, Dig. Neurol. Psychiat." 1959, z. 27, 296. Kuhn T., Struktura rewolucji naukowych, tum. A. Ostromecka, PWN, Warszawa 1968. La Mettrie J. O., Czowiek -maszyna, tum. S. Rudniaski, wyd. 2, PWN, Warszawa 1984. Laing R. D., Metanoia: Some Experiences at Kingsley Hall [w:] Going Crazy: The Radical Therapy of R. D. Laing and Others, red. ? Ruitenbeek, Bantam Books, Nowy Jork 1972. Laing R. D., Facts of Life: An Essay in Feelings, Facts and Fantasy, Pantheon Books, Nowy Jork 1976. Laing R. D., The Voice of Experience, Pantheon Books, Nowy Jork 1982. Laing R. D., Polityka dowiadczenia [w:] Polityka dowiadczenia i Rajski ptak, tum. A. Grzybek, KR, Warszawa 1996. Lashley K. S., Brain Mechanisms and Intelligence, Univ. of Chicago Press, Chicago 1929. Le Bon G., Psychologia tumu, tum. B. Kaprocki, wyd. 4, PWN, Warszawa 1994. Leboyer F., Narodziny bez przemocy, tum. D. Staszewska, E. Szuchta, Ra-dunia", Wrocaw 1996. Leibniz G. W.,Monadologia, tum. H. Elzenberg, UMK, Toru 1991. LeShan L., wiat jasnowidzcych, tum. B. Moderska, T. Zysk, wyd. 2, Re -bis", Pozna 1994. Leuner H., Guided Affective Imagery: An Account of Its Development, J. of Mental Imagery" 1977, z. 1, 73. Leuner H., Basic Principles and Therapeutic Efficacy of Guided Affective Imagery (GAI) [w:] The Power of Human Imagination, red. J. L. Singer, K. S. Pope, Plenum Publ., Nowy Jork 1978. Light D., Becoming Psychiatrists, Norton & Co., Nowy Jork 1980. Lilly J. C, The Center of The Cyclone, Julian Press, Nowy Jork 1972. Lilly J. C., The Human Biocomputer: Theory and Experiments, Abacus, Londyn 1974. Locke J., Rozwaania dotyczce ludzkiego rozumu, tum. B. J. Gawecki, PWN, Warszawa 1955. Lorenz K., Tak zwane zo, tum. A. D. Tauszyska, PIW, Warszawa 1996. Lovelock J., Gaa: A New Look at Life on Earth, Oxford University Press, Nowy Jork Londyn 1979. Lowen A., Wstp do bioenergetyki energia, jzyk ciaa, terapia, tum. A. Do-dziuk, K. Gerbert, J. Santorski & Co., Warszawa 1992. Mann E, Acupuncture: The Ancient Chinese Arf of Healing and How It Works Scientifically, Bantam Books, Nowy Jork 1973. Maslow A., Religions, Values and Peak Experiences, Ohio State Univ. Press, Columbus 1964. Maslow A.,. A Theory of Metamotivation: The Biological Rooting of the Value of Life [w:] Readings

in Humanistic Psychology, red. A. J. Sutich, M. A. Vich, The Free Press, Nowy Jork 1969. Maslow A., W stron psychologii istnienia, tum. I. Wyrzykowska, IW Pax, Warszawa 1986. de Mause L., The Independence of Psychohistory [w:] The New Psychohistory, red. L. de Mause, The Psychohistory Press, Nowy Jork 1975. de Mause L., Foundations of Psychohistory, Creative Roots Inc., Nowy Jork 1982. May R., Angel E., Ellenberg E. (red.), Existence: A New Dimension in Psychology and Psychiatry, Basic Books, Nowy Jork 1958. McCready W. C., Greeley A. M., The Ultimate Values of the American Population, Sage, Beverly Hills 1976. Mookerje A., Kundalini: The Arousal of te Inner Energy, Destiny Books, Nowy Jork 1982. Morris D., Naga mapa, tum. T. Bielicki, J. Koniarek, J. Prokopiuk, Prima, Warszawa 1997. Mosher L. R., Menn A. Z., Community Residential Treatment for Schizophrenia, Hosp. Commun. Psychiat." 1978, z. 29, 715. Mott F. J., The Universal Design of Birth, D. McKay, Filadelfia 1948. Mott F. J., The Nature of the Self, A. Wingate, Londyn 1959. Murphy M., White R. A., The Psychic Side of Sports, Addison-Wesley, Menlo Park 1978. Nalimov V. V., Realms of the Unconscious: The Enchanted Frontier, 1ST Press, Filadelfia 1982. Orr L., Ray S., Rebirthing in the New Age, Celestial Arts, Millbrae 1977. Pagels H. R., The Cosmic Code: Quantum Physics as the Language of Nature, Simon & Schuster, Nowy Jork 1982. Pauli W., The Influence of Achretypal Ideas on the Scientific Theories of Kepler [w:] The Interpretation of Nature and the Psyche, Bollingen Ss LI, Pantheon, Nowy Jork 1955. Peerbolte L., Prenatal Dynamics [w:] Psychic Energy, Sevire Publ., Amsterdam 1975. Penfield W., The Mystery of the Mind, Princeton University Press, Princeton 1976. Perls E, Gestalt Therapy Verbatim, Bantam Books, Nowy Jork 1976. Perls E, The Gestalt Approach and Eye-Witness to Therapy, Bantam Books, Nowy Jork 1976. Perry J., Lord of the F our Quarters, Braziller, Nowy Jork 1966. Perry J., The Far Side of 'Madness, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1974. Perry J., Roots of Renevalin Myth and Madness, Jossey Bass Publ., San Francisco 1976. Pietsch P., Shufflebrain: The Quest for the Hologramie Mind, Houghton Miffin, Boston 1981. Planck M., Autobiografia uczonego [w:] Jedno fizycznego obrazu wiata, tum. R. i S. Kernerowie, KiW, Warszawa 1970. Platon, Prawa, tum. M. Maykowska, PWN, Warszawa 1960. Platon, Fajdros, tum. L. Regner, PWN, Warszawa 1993. Popper K. R., Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge, 1963. Popper K. R., Logika odkrycia naukowego, tum. U. Nika, PWN, Warszawa 1977. Pribram K., Holonomy and the Structure in the Organization of Perception, maszynopis, Wydzia Psychologii Uniwersytetu Stanforda, Stanford. Pribram K., Languages of the Brain, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1971. Pribram K., Problems Concerning the Structure of the Consciousness [w:] Consciousness and the Brain, red. G. Globus, Plenum, Nowy Jork 1976. Pribram K., Non-Locality and Localization: A Review of the Place of the Holographic Hypothesis of the Brain Function in Perception and Memory, nieopublikowany referat na dziesity ICUS, listopad 1981. Prigogine I., From Being to Becoming: Time and Complexity in the Physical Sciences, W. H. Freeman, San Francisco 1980.

Prigogine I., Stengers I., Z chaosu ku porzdkowi nowy dialog czowieka z przyrod, tum. K. Lipszyc, PIW, Warszawa 1990. Quinn S., The Competence of Babies, The Atlantic Monthly" 1982 (stycze), z. 74. Rank O., The Trauma of Birth, Harcourt Brace, Nowy Jork 1929. Rappaport M., Are There Schizophrenics for Whom Drugs May Be Unnecessary or Contraindicated?, Internat. Pharmacopsychiat" 1978, z. 13, 100. Rappaport M. i in., Selective Drug Utilization in the Management of Psychosis, sprawozdanie z grantu NIMH, MH-16445, marzec 1974. Reich W., Character Analysis, Noonday Press, Nowy Jork 1949. Reich W., The Mass Psychology of Fascism, Simon & Schuster, Nowy Jork 1970. Reich W., Ether; God and Devil; and Cosmic Superimposition, Farrar, Straus & Giroux, Nowy Jork 1972. Reich W., Selected Writings: Introduction to Orgonomy, Farrar, Strauss & Giroux, Nowy Jork 1973. Reich W., Mordercy Chrystusa orgazm, charakter i duma emocjonalna, tum. H. Smagacz, Jacek Santorski & Co, Warszawa 1995. Reich W., Funkcja orgazmu, tum N. Szymaska, Jacek Santorski & Co., Warszawa 1996. Riedlinger T., Sartre's Rite of Passage, J. Transpers. Psychol." 1982, z. 14,105. Rogers C., Client-Centered Therapy: Its Current Practice, Implications and Theory, Hough ton Mifflin, Boston 1951. Rogers C., On Becoming a Person, Houghton Mifflin, Boston 1961. Rolf I., Rolfing: The Integration of Human Structures, Harper & Row, Nowy Jork 1977. Rosen D., Suicide Survivors: A Follow-Up Study of Persons who SurvivedJumping fom the Golden Gate and San Francisco-Oakland Bay Bridges, West. J. Med." 1973, z. 122, 289. Rosenhan D., O ludziach normalnych w nienormalnym otoczeniu, tum. A. Ko -yszko na podst. Science" 1973, z. 179 [w:] Przeom w psychologii, red. K. Jankowski, Czytelnik", Warszawa 1978. Sagan C., Broca's Brain, Random House, Nowy Jork 1974. Sargant W, Battle for the Mind, Pan Books, Londyn 1957. Schrodinger E., Czym jest ycie? oraz Umys i materia; Eseje autobiograficzne, tum. S. Amsterdamski, Alfa, Warszawa 1998. Schutz W., Turner E., Body Fantasy, Irvington, Nowy Jork 1982. Sheff T. J., The Labeling Theory of Mental Illness, Amer. Sociol. Rev." 1974, z. 39, 444. Sheldrake R., A New Science of Life: The Hypothesis of Formative Causation, Tarcher, Los Angeles 1981. Silverman J., Shamans and Acute Schizophrenia, Amer. Anthropol." 1967, z. 69, 21. Singer J., Boundaries of the Soul: The Practice of Jung's Psychology, Doubleday/Anchor Press, Garden City 1972. Spitzer R. L., Wilson P. T, [w:] Psychiatria kliniczna, red. Kaplan H. I., Sadock B. J., Sidorowicz, Urban & Partner, Wroclaw 1995. Stapp H. P., S-Matrix Interpretation of Quantum Theory, Physical Rev." D 1971, z. 15 marzec. Stapp H. R, Whiteheadian Approach to Quantum Theory and the Generalized Bell's Theorem, Foundations of Physics" 1979, z. 9, 1. Sullivan H. S., The Interpersonal Theory of Psychiatry, Tavistock, Londyn 1955. Sutich A., The Emergence of the Transpersonal Orientation, J. Transp. Psychol." 1976, z. 8, 5. Szasz T, The Myth of Mental Illness, Hoeber-Harper, Nowy Jork 1961. Tarnas R., w druku w Dallas 1985, Spring. Tart C., States of Consciousness, E. P. Dutton, Nowy Jork 1975. Tart C., PSI: Scientific Studies on the Psychic Realm, E.P. Dutton, Nowy Jork 1977.

Tausk V. On the Origin of the Influencing Machine in Schizophrenia, Psychoanalyt. Quart." 1933 , z. 11. Thorn R., Structural Stability and Morphogenesis, Reading, Benjamin 1975. Toben B., J. Sarfatti, F. Wolfe., Space-Time and Beyond, E. P. Dutton, Nowy Jork 1975. Trager M., Psychophysical Integration and Mentastic, J. Holistic Health" 1982, z. 7,1 5. Vaughan E, Transpersonal Psychotherapy: Context, Content and Process [w.] Beyond Ego, red. R. D. Walsh, F. Vaughan, J. P. Tarcher, Los Angeles 1980. von Franz M.-L., Number and Time: Reflections Leading Toward a Unification of Depth Psychology and Physics, Northwestern University Press, Evanston 1974. von Franz M.-L., Projection and Recollection in Jungian Psychology: Reflections of the Soul, Opencourt, LaSalle 1980. Walsh R. N., The Consciousness Disciplines and the Behavioral Sciences: Questions of Comparison and Assessment, Amer. J. Psychiat." 1980, z. 137, 633. Walsh R. N., Vaughan E, Beyond Ego, J. P. Tarcher, Los Angeles 1980. Wasson R. G., Hofmann A., Ruck C.A.P., The Road to Eleusis: Unveiling the Secret of the Mysteries, Harcourt & Brace, Nowy Jork 1978. Watson L., Lifetide, Bantam Books, Nowy Jork 1980. Wheeler J. A., Geometrodynamics, Academic Press, Nowy Jork 1962. Whitehead A. N., Process and Reality, Macmillan, Nowy Jork 1929. Wigner E., Symmetries and Reflections, Indiana University Press, Bloomington 1967. Wilber K., The Holographic Paradigm and Other Paradoxes: Exploring the Leading Edge of Science, Shambala, Boulder 1982. Wilber K., The Spectrum of Consciousness, The Theosophical Publ. House, Wheaton 1977. Wilber K., Physics, Mysticism, and the New Holographic Paradigm: A Critical Appraisal, Re-Vision J." 1979, z. 2, 43. Wilber K., The Atman Project: A Transpersonal View of Human Development, The Teosophical Publ. House, Wheaton 1980. Wilber K., Eksplozja wiadomoci, tum. K. Przechrzta i E. Kluz, Abraxas, Zabrze 1997. Wolf F. A., Taking the Quantum Leap, Harper & Row, San Francisco 1981. Young A. M., The Geometry of Meaning, Delacorte Press, Nowy Jork 1976. Young A. M., The Reflexive Universe: Evolution of Consciousness, Delacorte Press, Nowy Jork 1976. Young A. M., Meltzer H. Y, The Relationship of Demographic, Clinical and Outcome Variables to Neuroleptic Treatment Requirements, Schizophrenia Bull." 1980, z. 6, 88. Zukav G., Taczcy Mistrzowie Wu Li spojrzenie na now fizyk, tum. T. Hornowski, DW Rebis", Poznari 1995.

Wstecz / Spis treci Indeks Abraham Maslow abstrakcyjne dowiadczenia agorafobia agresja obronna akrofobia amfimiksja amok anaklityczna satysfakcja arachnofobia archetypy aspekt pirokatarktyczny aspekt sadomasochistyczny aspekt seksualny aspekt skatologiczny aspekt tytaniczny Assagioli Robert astma psychogenna astrologia prognostyczna bakcylofobia bhakti-joga bioenergetyka biograficzne dowiadczenia bootstrap braku wyjcia cikie depresje z zahamowaniem cunnilingus wiczenia Feldenkreisa daksina marga Dasein Dasein, analiza egzystencji decydujca rola psychicznoci w wiecie kwantowym depresja z pobudzeniem depresja z zahamowaniem depresje z pobudzeniem depresje z zahamowaniem dianetyka dodatnie systemy zarzdzania dowiadczenia psychodynamiczne dowiadczenie odrodzenia si przez mier doznania perinatalne doznania transpersonalne drenie drobnofaliste dynamiczne powizania wewntrznych dowiadcze ze wiatem zjawisk dypsomania dystonia wegetatywna egociao ekstaza oceaniczna (appoliska) formalna charakterystyka niezwykych stanw wiadomoci gwat hierogamia hipochondria interpretowana psychotycznie hipochondria hipoteza wielu wiatw histeria lkowa homoseksualizm integracja holonomiczna integracja psychofizyczna interpretacja kopenhaska interpretacja stochastyczna kancerofobia Kierowana Wizualizacja Emocjonalna (GAI) kierowana wizualizacja przy muzyce, czyli GIM klaustrofobia kleptomania kobiecy homoseksualizm kompleksy konwersja histeryczna konwersje przedgenitalne koprofagia koprofilia kosmobiologia Kundalini lub Moc Wowa lk logika kwantowa ludobjstwo masa polarity masowe mordy matryce dynamiki transpersonalnej medycyna alopatyczna medycyna homeopatyczna metoda paliatywna metoda radiksu modus dicendi mysterium coniunctionis myzofobia nekrofilia nerwice popdowe niezaburzone ycie podowe niszy poziom subtelny noc Walpurgi normalna pciowo nozofobia obcowanie z bstwem objawy objawy nerwic narzdowych obozy koncentracyjne psychologia avant deluge lub carpe diem psychoterapia odkrywajca psychozy endogenne rebirthing Roberto Assagioli rolfing rytuay czarnych mszy sabat czarownic sadomasochizm sadystyczne morderstwa sadystyczne okruciestwo samadhi samobjstwo gwatowne samobjstwo niegwatowne satori scjentologia seks oceaniczny seks tantryczny seksualizm sataniczny sfera przyczynowa Siakti siaktipat signa diaboli syderomorfofobia synchronicznoci synchroniczno szkody jatrogenne wiadomo hilotropowa wiadomo holotropowa tanatofobia tantra-asany teoria procesu terapia gestalt terapia holotropowa terapia prymarna Thalassa tiki psychogenne totalne pogrenie tradycja dain transmodulacja BPM transmodulacja transmodulacja COEX-u transmodulacja dodatnia transmodulacja transpersonalna transmodulacja ujemna transpersonalne postacie pciowoci treci niezwykych przey ujemne systemy zarzdzania ukady kondensacji przey (ukady COEX) uoglnione napicie

ekstaza owiecajca (prometejska) ekstaza wulkaniczna (dionizyjska) emocjonalne nerwice pourazowe enkoprezja enurezja epizody maniakalne estetyczne dowiadczenia facylitacja facylitator faza centaura fazatyfona faza uroboryczna faza ego umysowego faza uczestnictwa werbalnego faza pleromatyczna fellatio fizyczne samookaleczenie fobie maych owadw fobie ciy, porodu i macierzystwa

odmiennoci seksualne, zboczenia i perwersje opracowanie orgon pacza makara paradygmat paranoja patologia religii piromania poczucie winy Podstawowe Matryce Perinatalne (BPM) podstawowe matryce perinatalne (BPM) podwjne zwizanie poriomania poziom absolutnej jednoci pragmatyczne podejcie przejawy somatyczne psychogenne jkanie si psychoidy

miniowe urolagnia vagina dentata Victor Tausk wtek wojny wyszy poziom subtelny zaburzenia ycia podowego zakcenia i zaburzenia ycia pciowego zasada komplementarnoci zespoy zesp hiperwentylacji zesp paranoidalny zjawisko samobjstwa zoliwe niszczycielstwo zmagania ze mierci zmiany wiatopogldu zoofobia