Professional Documents
Culture Documents
2009
Uwagi do dokumentu Zaoenia do nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
Z wielkim zadowoleniem przyjmujemy przedstawione propozycje zmian do obecnej ustawy o szkolnictwie wyszym. S to propozycje idce najdalej ze wszystkich, jakie od lat byy dotd przedstawiane i daj szanse na realne rozpoczcie procesu poprawienia kondycji polskiego szkolnictwa wyszego. Poniej przedstawiamy nasze szczegowe uwagi i propozycje modyfikacji do Zaoe.
2 2. Powysz sytuacj potwierdza fakt, e stosunkowo may procent suchaczy (prawdopodobnie rzdu kilkunastu %) uzyskuje stopie doktora. W takim przypadku istnieje obecnie moliwo otrzymania zawiadczenia o ukoczeniu studiw doktoranckich. Jest to chyba sytuacja nie do przyjcia, gdy jdrem studiw doktoranckich s badania prowadzone pod kierunkiem opiekuna naukowego uwieczone doktoratem. Nasuwa si zatem wniosek, e studenci nieuzyskujcy stopnia doktora traktuj studia doktoranckie jako rodzaj bezpatnych studiw podyplomowych. W sposb oczywisty w ten sposb zostaje zmarnowana spora cz rodkw. Przyczyna takiego stanu rzeczy ley czciowo po stronie doktorantw (brak stypendiw a zatem konieczno podjcia pracy, traktowanie samych studiw doktoranckich jako elementu poprawiajcego CV, bez koniecznoci zaangaowania si na serio w prac badawcz). Niestety nie bez winy s rwnie uczelnie, gdy zdarza si, e nie przeprowadza si odpowiedniej selekcji kandydatw, gwarantujcej poziom, a sami promotorzy niejednokrotnie nie posiadaj odpowiednich kompetencji bd powicaj studentom za mao czasu. Dotacje na studia doktoranckie naleaoby uzaleni wycznie od oceny parametrycznej promotorw (z uwzgldnieniem ograniczenia liczby doktorantw na jednego promotora) i oferowa je w procedurze konkursowej. Potencjalne korzyci z tego byyby nastpujce: 1. Uczelnia miaaby namacaln korzy z zatrudniania najlepszych naukowcw, ktrzy uzyskiwaliby granty na swoich doktorantw; 2. Studenci mogliby spodziewa si kompetentnych promotorw i mie nadziej na pomylne zakoczenie studiw; 3. Studia doktoranckie przestayby by dla kadry rdem atwych godzin dydaktycznych i traktowania promotorstwa jedynie jako kroku do profesury. Przy ustalaniu algorytmu na wysoko dotacji mona by te uwzgldni ocen jakoci obronionych doktoratw, ale s to ju kryteria trudniejsze (aczkolwiek moliwe) do realizacji. Podsumowanie: studia podyplomowe doktorskie zasadniczo rni si od studiw wyszych i w adnym przypadku nie mog by traktowane jako ich kontynuacja. Str. 19 Poniewa PKA skupi si bardziej ni dotd na efektach ksztacenia i ich zgodnoci z misj uczelni, powizaniu dziaalnoci dydaktycznej z dziaalnoci naukow, ocenie efektw dziaalnoci dydaktycznej przez pracodawcw, premiowanie wyrniajcych ocen PKA zapewni lepsze warunki finansowe jednostkom prowadzcym dziaalno dydaktyczn na wyszym poziomie. Wydaje si, e premiowanie za powizanie dziaalnoci dydaktycznej z naukow dotyczy powinno przede wszystkim wczenia studentw w badania naukowe kadry JU na poziomie magisterskim, a nie tylko zwikszenia wagi obecnie obowizujcego kryterium zgodnoci tematyki prowadzonych zaj z wasn tematyk badawcz. Stwierdzenie, e wykady powinny mie zwizek z dziedzin dziaalnoci naukowej prowadzcego jest niewystarczajce. W obecnym systemie nie ma adnych czynnikw (zwaszcza/rwnie na najlepszych uczelniach) stymulujcych kadr do unowoczeniania wykadw i przekazywania studentom aktualnej wiedzy z danej dziedziny. W tej sytuacji INDYWIDUALNY rozwj naukowy nie przekada si wprost na jako dydaktyki, a moe nawet j obnia ze wzgldu na konieczno ograniczenia czasu powiconego studentom, z uwagi na absorbujc prac naukow na wiatowym poziomie. Jest to jedna z przyczyn, dla ktrych rwnie czsto studia doktoranckie peni jedynie rol uzupeniajcych w stosunku do magisterskich.
3 Obecnie obowizujce przepisy, definiujce studiowanie na kierunku (art. 8 p.2 ustawy PSW) s wygodne dla uczelni, gdy uatwiaj planowanie obcienia dydaktycznego kadry, ale odbieraj studentom swobod ksztatowania profilu absolwenta w danej dziedzinie. To z kolei prowadzi do zjawiska studiowania na kilku kierunkach generujcego niepotrzebne koszty dla budetu i ograniczajcego modziey dostp do bezpatnej edukacji. Nowelizacja winna odej zatem od koncepcji sztywnych kierunkw na rzecz PROGRAMW studiw w ramach DYSCYPLIN. Pojcia te s zgodne z deskryptorami dubliskimi, ktre maj by podstaw opracowania Krajowych Ram Kwalifikacji (KRK) i w dalszej kolejnoci nowych programw. Str. 20 W przypadku okrelania standardw kierunkw studiw, wydaje si niekonieczne rozrnienie pomidzy uczelniami akademickimi, ktre miayby swobod w okrelaniu programw/kierunkw studiw a PWSZ, ktre takiej swobody byyby pozbawione. Przy ustawowym ustanowieniu instytucji konwentu, to konwent (rada nadzorcza/powiernicza) powinien by cznikiem midzy regionem/gospodark a uczelni. To konwent zatem powinien mie gos decydujcy przy zatwierdzaniu programw PWSZ (z zaoenia ksztaccych gwnie zgodnie z zapotrzebowaniem regionalnego rynku pracy), a nie ministerstwo czy organy akademickie. Str. 20 Uczelnie publiczne, majce do tego uprawnienia, bd mogy samodzielnie otwiera nowe kierunki studiw pod warunkiem, e nie zwikszy si oglna liczba studentw studiw stacjonarnych w uczelni (np. zmniejsza si bdzie liczba tych studentw na innych kierunkach). Zwikszenie liczby studentw studiw stacjonarnych bdzie wymagao finansowania ze rodkw wasnych uczelni, albo zgody Ministra wydanej na podstawie analizy struktury ksztacenia w Kraju. Odnonie do paragrafu o limitowaniu liczby studentw: O ile samo ograniczenie liczby studentw (finansowanych z budetu na uczelniach pastwowych) jest suszne, o tyle nie wydaje si, aby by to wystarczajcy instrument do racjonalnego ksztatowania nowych programw studiw, a zwaszcza zatrudniania w tym celu nowej kompetentnej kadry spoza uczelni. Przewidywa raczej mona demokratyczne" glosowania RW, gdzie przewag liczebn maj przedstawiciele tradycyjnych dziedzin/programw. Umocni to obecn sytuacj, gdy praktycznie te same treci programowe proponuje si kandydatom na studia pod bardziej atrakcyjn marketingowo nazw. Pragniemy rwnie zwrci uwag na fakt, e w obecnym ustroju uczelni moliwo zatrudnienia nowego pracownika na stabilnej pozycji jest uwarunkowana zapewnieniem mu odpowiedniej liczby godzin pensum. Tym samym, bez rwnoczesnej zmiany podejcia do sposobu okrelenia obcie dydaktycznych i wprowadzenia lokalnej wewntrz-uczelnianej konkurencji przy przydziale zaj (w miejsce obecnego staego przywizania przedmiotw do konkretnych osb/katedr), limitowanie liczby studentw moe dodatkowo utrwali aktualn sytuacj kadrow. Ju obecnie obserwuje si niech/niemono ze strony uczelni zatrudniania nowej i kompetentnej kadry zwaszcza niepochodzcej z chowu wsobnego. Str. 20 moliwe bdzie zatrudnianie nie po jednym lecz po dwch pracownikw naukowo-dydaktycznych z zagranicy zgodnie z wymogami dotyczcymi stopni naukowych i tytuu naukowego Zatrudnianie osb z zagranicy jest obecnie rdem pewnych naduy. Wynikaj one z faktu e zatrudnia si na PENYM CAOROCZNYM etacie osob, ktra przyjeda tylko np. na cykl 1-2
4 tygodniowych wykadw, zamiast zapaci jej tylko za okres pobytu godziwe pienidze. Naduycie polega na: 1. dopisywaniu publikacji tej osoby do oceny parametrycznej jednostki; 2. zwikszeniu dotacji budetowej dla wydziau przychodzi dotacja, taka jak na odpowiednika polskiego, a osobie wizytujcej paci si duo mniej. Reszta to czysty zysk wydziau. Istnieje te podejrzenie, e w ten sztuczny sposb niektre jednostki mog zapewnia sobie wypenienie minimw kadrowych. Proponowana regulacja moe spowodowa zwikszenie skali opisanych wyej naduy. Zamiast proponowanej zmiany powinna by wprowadzona moliwo zatrudnienia profesora wizytujcego przez maksimum kilka tygodni (rok w przypadku osb on sabbatical leave z macierzystej uczelni) i oficjalnie wynagradzanego tylko za rzeczywisty czas pobytu/pracy w Polsce. Naley skoczy z fikcj rocznych etatw dla osb de facto wizytujcych. Str. 20 Uczelnie bd zobowizane do wdroenia i doskonalenia wewntrz-uczelnianego systemu zapewnienia jakoci ksztacenia. Ukierunkowanie oceny jakoci ksztacenia na sprawdzanie, w jakim stopniu proces edukacyjny gwarantuje osignicie zaoonych celw. Cel jest suszny, ale art. 66 ustp 2 ustawy PSW nakada na rektora pewne obowizki. Czy obowizkiem ustawodawcy jest uszczegowienie w jaki sposb rektor ma wypenia swoje obowizki czy raczej wprowadzenie sankcji za ich niedopenienie? Optujemy za drugim rozwizaniem rwnie/zwaszcza na poziomie dziekanw i kierownikw jednostek. Postulujemy przegldniecie ustawy pod ktem wprowadzenia sankcji za niedopenianie obowizkw, szczeglnie e ustawa z 2005 roku uniemoliwia zwolnienie mianowanego pracownika z art. 52 KP w trybie natychmiastowym za race zaniedbywanie obowizkw i konieczna jest dugotrwaa procedura dyscyplinarna. Widzimy natomiast konieczno uwzgldnienia w wewntrz-uczelnianym systemie zapewniania jakoci ksztacenia elementw konkurencyjnoci przy corocznym ustalaniu obsady dydaktycznej, gdy naszym zdaniem tradycyjne przypisanie na zawsze wykadanej tematyki konkretnym pracownikom lub jednostkom organizacyjnym nie sprzyja zapewnieniu optymalnej jakoci ksztacenia na danym wydziale/uczelni. Str. 20 PKA w zakresie wydawanych przez siebie decyzji bdzie peni funkcje urzdu o kompetencjach kontrolnych nad jakoci ksztacenia niezalenego od administracji rzdowej. To jest chyba wymg przynalenoci do ENQA. Nasuwa si pytanie: kto bdzie powoywa i przed kim ponios odpowiedzialno jej czonkowie, ktrzy wszak pochodz WYCZNIE ze rodowiska akademickiego. Postulujemy poszerzy skad PKA o przedstawicieli rodowisk gospodarczych. I jeszcze historyczne przypomnienie dyskusji sejmowej z roku 2005 jako uwagi do kwestii uywanej terminologii (kierunek ksztacenia). Podczas tej dyskusji miay miejsce nastpujce wypowiedzi (Biuletyn nr 4156/IV KENM/nr 230/ Data: 10-02-2005): Pose Ryszard Hayn /SLD/: Przechodzimy do rozpatrzenia punktu 24a, w ktrym zapisano definicj kierunek studiw. Ta definicja jest nastpujca: wyodrbniony obszar ksztacenia. Czy do tej definicji s jakie uwagi? Pose Antoni Stryjewski /RKN/: Mam tu zasadnicz uwag, chocia nie mam jeszcze propozycji zmiany
5 w tym tekcie. Moim zdaniem, kierunek studiw to nie jest obszar. Mona to okreli jako dziedzin ksztacenia czy zakres wiedzy. Obszar jest w tym przypadku sformuowaniem nieprecyzyjnym. Pose Ryszard Hayn /SLD/: Kto chciaby si wypowiedzie w tej kwestii? Pose Antoni Stryjewski /RKN: Mam prob do pana prof. Jerzego Wonickiego, eby jednak sprbowa inaczej zdefiniowa kierunek studiw i unikn tego sformuowania obszar ksztacenia, bo jest to pojcie raczej odpowiadajce przestrzeni geograficznej i zwyczajowo chtnie uywane do czego innego. Tu chodzi gwnie o jaki zasb wiedzy przekazywanej i pozyskiwanej. Prof. Jerzy Wonicki: Gdyby ta sprawa bya definiowana w sposb wyczny w tym miejscu, to trzeba by oczywicie rozbudowa t definicj. My jednak wiemy, e tak naprawd ten wyodrbniony obszar ksztacenia jest tak nazywany i definiowany za porednictwem standardw ksztacenia przez ministra w rozporzdzeniu. Tutaj jest to tylko zapowied czego, co nastpnie jest zdefiniowane w sposb bardzo precyzyjny. Mamy system ksztacenia, w ktrym kierunki studiw speniaj fundamentaln rol, inaczej ni w wiecie anglosaskim. Tam uywa si pojcia, ktre mona przetumaczy jako pole studiw, a wic te uywa si pojcia pole i kto mgby powiedzie, e jest to zapoyczenie z rolnictwa. Tutaj mamy kompetencje ministra, ktry na wniosek Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego, we wspdziaaniu ze rodowiskiem akademickim, okrela te kierunki ksztacenia. Dlaczego uywamy sowa obszar, a nie np. dziedzina ksztacenia? Jest tak dlatego, e mamy dziedzin nauk, mamy dyscyplin naukow i nie chcemy miesza tego nazewnictwa. Sowo obszar znaczy tutaj mniej wicej tyle, co pewien zakres ksztacenia, ale wydawao si nam, e zakres jest sowem nie do adekwatnym do pojcia ksztacenia. Jest pewien obszar wiedzy i te obszary to s pojcia stosowane w nauce. Mwimy take o jakich obszarach dziaania w nauce. Jednym sowem, pojcie obszar ma jeszcze inne znaczenie ni tylko geograficzne i mymy tego pojcia uyli w tej definicji. Problem polega na tym, e nie tylko system anglosaski ale take deskryptory dubliskie (do wprowadzenia KRK) operuj pojciami field of study ewentualnie field of work. Trzeba chyba tak dostosowa definicje ustawowe by mc wprowadzi KRK bez koniecznoci kolejnej nowelizacji ustawy.
6 Naszym zdaniem, docelowo (w dalszej perspektywie) studia doktoranckie winny by FORMALNIE firmowane przez uczelnie i stopie doktora by nadawany TYLKO przez uczelnie. Nie wyklucza to wsppracy uczelni z jednostkami PAN, ktre mog dostarcza promotorw, wykadowcw, a doktoranci przeprowadza w nich badania na zasadzie umw z uczelniami. Nie wydaje si, eby to wymagao uregulowa na poziomie ustawy. Tak to si zreszt dzieje i obecnie. Art. 31 (zwaszcza ustp 2) przy przewidzianej nowelizacj konsolidacji i systemie punktw ECTS wydaje si wic chyba zbdny. Celem powinna by chyba konsolidacja lub dopuszczona umowa o wsppracy dwch niezalenych jednostek. Pragniemy podkreli, e nie oznacza to naszego gosu za odebraniem ju teraz uprawnie do doktoryzowania posiadajcym je jednostkom naukowym lub badawczym, lecz jedynie gos przeciwko ustawowemu tworzeniu nowych centrw majcych za cel prowadzenie wsplnych studiw doktoranckich. Podobnie, jestemy za perspektywicznym deniem do sytuacji gdy stanowiska profesorskie bd wycznie na uczelniach, a prawo jednostek do nadawania tytuu doktora, uznawanego przez pastwo, bdzie uzalenione nie od stopni i tytuw zatrudnionej w jednostce kadry lecz od oceny jakoci nadawanych doktoratw w cile zdefiniowanej procedurze akredytacyjnej (PKA). Str. 23 Zniesienie wymogu zatwierdzania regulaminw studiw i statutw uczelni przez Ministra waciwego do spraw szkolnictwa wyszego. Jest to propozycja bardzo suszna, ale powinna by uzupeniona wymogiem dokonania/zamwienia analizy prawnej zgodnoci uchwalonego przez senat statutu z obowizujcym prawem. To zabezpieczenie jest konieczne ze wzgldu na kolegialno decyzji senatw oraz na fakt, e czsto zdarza si, i dokumenty takie nie s zgodne z obowizujcym prawem. Uzasadnieniem tej propozycji moe by cytat z komisji sejmowej z roku 2005 (Biuletyn nr 4250/IV KENM/nr 234/ Data: 02-022005): Pose Antoni Stryjewski /RKN/: Mam pytanie do pana ministra. Czy z dotychczasowej praktyki yciowej pan minister zna takie przypadki, kiedy to senat podejmuje jakie dziaanie prawne naruszajce prawo? Pose Ryszard Hayn /SLD/: Prosz o odpowied, moe jednym sowem. Sekretarz stanu w MENiS Tadeusz Szulc: Tak. Bardzo liczne. Str. 23 Zamierzeniem jest lepsze wykorzystanie potencjau badawczego polskich uczelni oraz instytutw naukowych PAN. Poprzez doprecyzowanie przepisw art. 31 PSW bdzie moliwe tworzenie wsplnych, silnych centrw naukowych i naukowo-przemysowych, co przyczyni si do wykorzystywania potencjau badawczego obu typw jednostek w celu realizacji wsplnych projektw naukowych, korzystania ze wsplnej infrastruktury badawczej i prowadzenia wsplnych studiw trzeciego stopnia. Podstaw uruchomienia takich studiw bd uprawnienia do nadawania stopnia doktora instytucji tworzcych wsplnie centrum. Sensowne wydaje si tworzenie wspomnianych wyej centrw transferu technologii i inkubatorw technologicznych, majcych za cel wytworzenie przez uczelnie mechanizmw instytucjonalnych dla komercjalizacji dorobku naukowego za porednictwem firm pochodnych (ang. spin-off) lub umw licencyjnych (str. 23) jednak w ramach (znowelizowanego?) art. 86. Nie ma chyba jednak uzasadnienia tworzenie nowych jednostek z art. 31 (zob. komentarz do str. 22), a tym bardziej oczekiwanie, e prowadzenie przez nie wsplnych studiw doktoranckich w jakimkolwiek stopniu
7 przyczyni si do tak podanej komercjalizacji bada i szybszego transferu technologii do gospodarki. Jeli przepis ten miaby na celu znalezienie odpowiedniego miejsca w strukturze nauki dla jednostek PAN, to istniej trzy inne moliwe rozwizania: 1. pozostawienie obecnej sytuacji prawnej + umowy o wsppracy z uczelniami; 2. konsolidacja jednostek PAN z uczelniami (badania podstawowe); 3. konsolidacja z proponowanymi centrami/inkubatorami (badania nastawione na wdroenie). Str. 24 Moliwo obnienia liczby godzin dydaktycznych bdzie dotyczy w pierwszej kolejnoci osb, ktre realizuj poprzez uczelnie badania naukowe finansowane ze rodkw zewntrznych. Konieczne wydaje si odejcie od niesprawiedliwego okrelania obowizkw dydaktycznych przez pensum i zastpienie go przez nakad pracy (workload) zwizany z procesem dydaktycznym, a take zlikwidowanie legalnej wieloetatowoci w jednym miejscu pracy (realizowanej poprzez nadgodziny). Naley zwrci uwag, e uzdrowienie tej sytuacji obciy budet uczelni, gdy koszty godzin nadliczbowych s nisze ni koszt etatu. Pomys obniki liczby godzin dydaktycznych jest bardzo dobry, ale pod warunkiem, e kada znika pensum/workload na rzecz pracy w ramach grantu bdzie powizana z opaceniem w odpowiedniej proporcji pensji z budetu grantu. Poniewa dotacja budetowa jest przeznaczona na dydaktyk, a godziny, z ktrych zostanie zwolniony dany pracownik, bdzie musia wykona kto inny. Taka moliwo powinna by uwzgldniona w kosztorysie grantu. Str. 24 Dotyczy to bdzie rwnie sytuacji, w ktrych profesor (opiekun naukowy) wsppracowa bdzie cile z magistrantami i doktorantami przy rozwizywaniu problemw badawczych finansowanych grantami. Udzia studentw studiw ponadpodstawowych w pracach badawczych prowadzonych na uczelni powinien by czci caoci procesu dydaktycznego i jako taki zdefiniowany i rozliczany w ramach obcie etatowych. Dlatego propozycja obniki godzin dydaktycznych nie moe by zwizana z opiek naukow nad dyplomantami. Opieka taka jest elementarnym obowizkiem zwizanym ze stanowiskiem profesorskim w krajach rozwinitych. Pozostaje mie nadziej, e udzia studentw w badaniach naukowych kadry, jako cz procesu dydaktycznego, stanie si norm na najlepszych polskich uczelniach i przyniesie im dodatkowe rodki budetowe (po ocenie PKA) zgodnie z zaoeniem projakociowego finansowania. Str. 24 W celu sprecyzowania uprawnie nadzorczych ministra wobec nieprawidowej gospodarki rodkami finansowymi Jak stwierdzenie to si ma do ustawy o finansach publicznych? Wydaje si, e istotnym problemem jest moliwa niekompetencja i brak umiejtnoci menederskich rektorw wybranych przez elektorw uczelnianych, gdy Ustawa o szkolnictwie wyszym okrela minimalne wymagania akademickie stawiane kandydatom na takie stanowiska, ale nie okrela wymaga zwizanych z umiejtnoci zarzdzania (str. 29 Szkolnictwo wysze w Polsce, raport Banku wiatowego, 2004). Wyraamy obaw, e niestety bez dodatkowych bodcw zachcajcych zapewne niewiele uczelni pastwowych (zwaszcza tych silnie przywizanych do tradycji) skorzysta z proponowanej fakultatywnej procedury konkursowej powoywania wadz uczelni. W tej sytuacji wydaje si, e korzystne byoby wprowadzenie tak duej odpowiedzialnoci osobistej rektora, by uzyska gwarancj pozytywnej selekcji kandydatw, wiadomych trudnych wyzwa i wagi
8 odpowiedzialnoci za podejmowane decyzje. Mona by rwnie, np. wprowadzi obowizkowy audyt finansowy zamknicia/otwarcia danej kadencji. Przy deficycie na zamkniciu warunkiem wyboru nowego rektora byoby przedstawienie przez niego programu naprawczego i wprowadzenie rnych KONKRETNYCH SANKCJI, jeliby nie wywiza si z obowizkw, rwnie za nieuzasadnione pogorszenie sytuacji finansowej kierowanej przez niego uczelni. Powinna istnie moliwo/groba likwidacji uczelni publicznej. Obecna propozycja wprowadzenia zarzdu komisarycznego nie jest najszczliwsza rwnie ze wzgldw czysto propagandowych. Zasady te dotyczyyby rwnie dziekanw. Warto w tym miejscu przypomnie, e wiosn 2005 r. brzmienie art. 38 (dotyczy procedur odwoania rektora) byo (obok ustawowego umocowania KRASP) przyczyn konfliktu prof. Wonickiego z Sejmow Komisj Edukacji, Nauki i Modziey i jego czasowej rezygnacji z firmowania projektu prezydenckiego swoim nazwiskiem. Biuletyn nr 4393/IV Komisja: Komisja Edukacji, Nauki i Modziey /nr 243/ Data: 13-04-2005 (interwencja marszaka Cimoszewicza) Generalna uwaga brak jest propozycji zdefiniowania indywidualnej odpowiedzialnoci za jakiekolwiek decyzje i nieprawidowoci na kadym szczeblu zarzdzania uczelni.
9 by te wyrane kryterium/wymg czynnego uczestniczenia studentw ponadpodstawowych (graduate magisterskie i doktorskie) we wszystkich projektach badawczych kadry. Formuujc zasady parametryzacji i tworzenia orodkw KNOW a nastpnie ich oceny naley okreli w jakich dziedzinach badawczych takie centra bd tworzone (czy tylko dziedziny cise lub mocno zwizane ze wiatem gospodarki czy rwnie dziedziny humanistyczne, ktre te mog by z nim zwizane, jak prawo czy filologie), a nastpnie zaznaczy ustawowo, e zasady parametryzacji musz by ADEKWATNE do dziedziny.
10
Str. 33
Wprowadzenie przejrzystych procedur konkursowych na stanowiska uczelniane oraz szersze otwarcie si uczelni na badaczy z zagranicy. Jest to bardzo istotna propozycja!!! Warto chyba j uzupeni o zdanie: szersze otwarcie si uczelni na mobilnych naukowcw, a zwaszcza na badaczy z zagranicy.
11 Dokument wprawdzie nie wspomina o proponowanym wczeniej elektronicznym supie ogoszeniowym obowizku zamieszczania na stronie ministerialnej informacji o wszystkich konkursach, a nastpnie podawania CV zwycizcy mamy jednak nadziej, e ta sprawa jest przesdzona jako wprowadzajca maym kosztem znaczco wiksz transparentno procedur zatrudniania, a przede wszystkim powszechnie dostpn informacj o rynku pracy dla potencjalnie zainteresowanych ni kandydatw.
12 Str. 34 Moliwo uznania za rozpraw doktorsk publikacji w czasopismach okrelonych na podstawie rozporzdzenia Ministra wydanego na podstawie art. 11 ust. 7 ustawy o zasadach finansowania nauki umoliwi zwolnienie z obowizku przygotowywania dysertacji doktorskiej osb posiadajcych w dorobku publikacje w renomowanych czasopismach naukowych (szczeglnie w przypadku grup nauk cisych i przyrodniczych). Publikacje te wiadcz o midzynarodowej randze osigni i nie powinny by cenione niej ni napisanie rozprawy doktorskiej, ktra nie jest publikowana. Powysze propozycje s sprzeczne z ide 3-4 letniego cyklu studiw doktoranckich. W takim okresie, biorc pod uwag dugo cyklu publikacyjnego w renomowanych czasopismach (rok do dwch) jest rzecz niemoliw osignicie proponowanych wymaga przy decydujcym wkadzie pracy doktoranta. Oczywicie s szczeglnie uzdolnione osoby, ktre publikuj wyniki pracy ju w czasie studiw. W tym przypadku rozwizaniem waciwym nie jest odstpienie od wymogu napisania rozprawy doktorskiej lecz raczej dopuszczane przez Deklaracj Bolosk zwolnienie z obowizku uzyskania wczeniej stopnia magistra (napisania pracy magisterskiej). Ponadto gwarantem jakoci prac jest publikowanie ich w Internecie, co ma miejsce na wielu renomowanych uczelniach. Naleaoby raczej wprowadzi taki wymg dla kadej uczelni. Jest tak np. w EPFL (cole Polytechnique Fdrale de Lausanne), gdzie kada dysertacja ma swj numer, a informacja o niej jest dostpna w Internecie. Udostpnione informacje to: gdzie zostao uzyskane magisterium, podany promotor i recenzenci, streszczenie wynikw i spis treci. Ponadto coraz wicej prac bdzie powszechnie dostpnych przez Internet, i nowe regulacje powinny wybiega w t (nieodleg ju) przysz rzeczywisto. Propozycje skrcenia czasu potrzebnego do osignicia stopnia doktora naley jednak traktowa ze szczegln ostronoci. Wszelkie uatwienia (opuszczenie tytuu magistra) mog posuy do wypromowania doktorw gorszej jakoci, jeeli nie bdzie im towarzyszy wymg posiadania wybitnych i uznanych przez wiatow nauk osigni.
Dodatkowa uwaga. Zaoenia nie poruszaj problemu (nie okrelaj nostryfikacji/uznania doktoratw uzyskanych na uczelniach zagranicznych.
warunkw)
13 przedziau czasowego (tutaj po doktoracie). Oceny samodzielnoci naukowej nie naley myli z ocen okresow. Dodatkowa uwaga: Stwierdzenie przez projektodawc: stosunkowo niszej jakoci przewodw doktorskich w porwnaniu do redniej wiatowej budzi najwyszy niepokj, gdy sugeruje pogodzenie si z faktem niskiej jakoci doktorw a jako remedium proponuje habilitacje.
Str. 37
14 Stanowisko profesora wizytujcego bdzie mogo by take uznane za rwnowane z uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego. Propozycja wymaga doprecyzowania. Profesora wizytujcego i/lub nadzwyczajnego? Ustawa PSW z 2005 r. art. 114 ustp 3 wyranie stwierdza, e Na stanowisku profesora wizytujcego moe by zatrudniona osoba bdca pracownikiem innej uczelni, (...), czyli wie to stanowisko z tymczasowym zatrudnieniem na drugim etacie. Powstaj uzasadnione i istotne pytania: Czy proponowana moliwo uznania rwnowanoci zatrudnienia na stanowisku profesora wizytujcego z uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego ma na celu tylko formalne zalegalizowanie wykonywania obowizkw zastrzeonych ustawowo w polskim prawodawstwie dla naukowcw samodzielnych (posiadajcych co najmniej stopie doktora habilitowanego)? Czy nie istnieje zagroenie dla potencjalnych naduy, skoro stanowisko profesora wizytujcego nie jest obsadzane w procedurze konkursowej w przeciwiestwie do stanowiska profesora nadzwyczajnego? Zwaszcza, e proponowane wymagania wstpne s znowu tytularno-ilociowe a nie jakociowe. Czy jest to w zamyle autorw zaoe rwnie propozycja dla osb poszukujcych w Polsce stabilnego zatrudnienia na pierwszym etacie na samodzielnym stanowisku (np. profesora nadzwyczajnego) osb, ktrych kariera zawodowa przez duszy okres przebiegaa w krajach, w ktrych samodzielno naukow uzyskuje si formalnie w momencie obrony pracy doktorskiej? Str. 37 Umoliwi te tworzenie nowych grup badawczych, ktrych liderzy zatrudniani byliby na podstawie konkursu otwartego rwnie dla badaczy z zagranicy. Z tym rozwizaniem powinno by zwizane finansowanie typu start-up money. Podobnie uwaamy, e aden powany badacz z zagranicy nie przystpi do konkursu, ktrego wygranie nie bdzie rwnoznaczne z formalnym automatyzmem uznania jego kompetencji naukowych (bez koniecznoci pniejszej nostryfikacji doktoratu czy weryfikacji osigni naukowych w procedurze na stopie doktora habilitowanego) i przyznaniem mu takich samych praw i uprawnie w wietle obowizujcego w kraju ustawodawstwa jak osobom zatrudnionym na rwnorzdnych stanowiskach.
D. Zmiana procedury nadawania tytuu naukowego oraz zwikszania uprawnie wynikajcych z jego posiadania
Obecnie liczba recenzji doktorskich i habilitacyjnych jest uwaana za miar aktywnoci zawodowej i dlatego jest uwzgldniania w ankiecie na tytu profesora. Liczba recenzji nie wydaje si by stosownym kryterium, gdy przy obniajcym si poziomie doktoratw (i habilitacji), zwaszcza w sabszych orodkach, unika si wyboru wymagajcych recenzentw. Powstaje sytuacja paradoksalna, w ktrej sabszy badacz i niedochowujcy starannoci recenzent moe pochwali si wiksz liczb recenzji ni jego bardziej kompetentny/wymagajcy kolega. Wprowadzenie stanu spoczynku (o ile jest on w ogle zasadny) warto rozwaa w kontekcie weryfikacji wypeniania obowizkw przez profesora. Krtkie przypomnienie przepisu obowizujcego do 2005 r. z Ustawy z dnia 12 wrzenia 1990 r. o szkolnictwie wyszym (Dz.U. 1990 nr 65 poz. 385) art. 99 ustp:
15 3. Do obowizkw pracownikw naukowo-dydaktycznych i naukowych zatrudnionych na stanowisku profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego naley rwnie ksztacenie modej kadry naukowej. Zapis ten znikn z ustawy z roku 2005. Moe naleaoby go przywrci. Skoro doktor nie ma formalnej samodzielnoci naukowej, to profesor ktremu podlega, powinien odpowiada za jego rozwj. Skoro mamy niewaciwe proporcje wiekowe kadry i przecitny wiek habilitanta wynosi okoo 46 lat, to znaczy e profesura nie wywizywaa si waciwie ze swojego ustawowego obowizku opieki nad rozwojem kadr. Do problemu tego odnis si ostatnio Prezydent Kaczyski, zaznaczajc e wane jest, by udzia spraw zwizanych z wychowywaniem nowych doktorw i doktorw habilitowanych by w wikszym stopniu brany pod uwag przy decyzji o wysuniciu kogo na kandydata na profesora: Postuluj bardzo mocno, eby element zwizany z dorobkiem nie tyle dydaktycznym zwizanym ze studentami, ale z uczniami, bardziej liczy si przy otrzymywaniu tytuu profesorskiego powiedzia prezydent (Rzeczpospolita, 15 grudnia 2008 r.). Stan spoczynku powinien nalee si wic wycznie tym, ktrzy maj wychowankw o znaczcym i wymiernym dorobku (ocena parametryczna, uznana pozycja w nauce wiatowej). Pragniemy mocno podkreli, e nie moe to by kryterium zwizane z liczb wypromowanych doktorw, bez uwzgldnienia ich jakoci, gdy ju teraz formalne wymagania wypromowania doktorw na poszczeglnych szczeblach kariery przy rwnoczesnym braku wystarczajcych kompetencji/rzetelnoci recenzentw, znaczco przyczyniy si do obnienia poziomu polskich doktorw. Pragniemy tutaj przypomnie opini prof. Janusza Tazbira, przewodniczcego CKdsSiTN, wygoszon w sejmowej KENM: (...) Chciabym tylko ustosunkowa si do pewnego bardzo niepokojcego nieporozumienia, a mianowicie do przekonania, i podwyszenie wymaga w stosunku do doktorw moe w skutecznym stopniu zastpi habilitacj. Nie bardzo sobie wyobraam, w jakiej formie miaoby si dokonywa owo podwyszenie wymaga: czy poprzez apele do sumie recenzentw opiniujcych prace doktorskie, do sumie rad wydziaowych, do sumie dziekanw? Sdz, e w nauce niezbdna jest jakakolwiek forma kontroli. Ta kontrola moe by przeprowadzona w postaci konkursw na stanowiska profesorw. Taka forma kontroli jest systematycznie prowadzona na uniwersytetach amerykaskich przynajmniej corocznie poprzez wypowiedzi studentw o przydatnoci dydaktycznej wykadowcw. Na uniwersytetach niemieckich odbywa si to poprzez moliwo przenoszenia si z gorszych uniwersytetw na lepsze. T kontrol sprawuje u nas Centralna Komisja. Mona oczywicie zaoy, e Centralna Komisja bdzie si zajmowa nie habilitacjami, ale ocen poziomu doktorw. W Centralnej Komisji przeprowadzamy tak ocen i musz przyzna, e ona wypada do zatrwaajco. Mniej wicej na 10 przejrzanych doktoratw od 4 do 7 doktoratw nie spenia podstawowych wymaga. (...) rdo: Biuletyn nr 4104/IV KENM /nr 229/ Data: 19-01-2005 UWAGA: jest widoczna pomyka z desygnacj poszczeglnych sekcji czci 2I: wystpuj dwie nastpujce po sobie sekcje D!
16
Str. 39 Ustawowe okrelenie maksymalnego 8-letniego terminu zatrudnienia na stanowisku adiunkta. Ograniczenie do 8 lat okresu zatrudnienia dla adiunktw wydaje si niefortunne na obecnym etapie reform, zwaszcza przy zachowaniu i powikszeniu uprawnie i korzyci dla profesorw tytularnych, gwnie odpowiedzialnych za aktualny stan polskich uczelni. Obecnie sytuacja adiunktw jest nastpujca: silna zaleno od przeoonych (brak swobody dydaktycznej i naukowej); olbrzymie obcienia dydaktyczne (w tym czstokro oddelegowanie do prowadzenia wykadw, seminariw licencjackich i magisterskich) + godziny nadliczbowe na studiach niestacjonarnych stanowice rodzaj nieformalnej wieloetatowoci w jednym miejscu pracy; czsto nadmierne obcienie obowizkami organizacyjno-administracyjnymi; brak w systemie pozycji postdoca, ktra pozwala na naturalny i szybki rozwj naukowy po doktoracie. W wielu przypadkach brak rozwoju naukowego adiunktw jest spowodowany warunkami pracy i polityk wadz uczelni, a czasem niekompetencj kierownika zatrudniajcej katedry. Propozycja ministerialna moe spowodowa, ze CAE rodowisko bdzie za zachowaniem status quo, gdy przepisy te mog przestraszy adiunktw jako grup chyba najbardziej obcion obowizkami dydaktycznymi. Nawet w raporcie OECD stwierdza si, e to gwnie oni wypracowuj dochody uczelni publicznych z dydaktyki i czuj si wykorzystywani. Ten fragment reformy naleaoby dobrze przemyle, by skutecznie nie zniechci modych ludzi do podejmowania kariery naukowej z powodu jej ryzyka i niestabilnoci, a do uzyskania statusu pracownika samodzielnego. By moe najlepszym rozwizaniem jest amerykaskie tenure, ktre uzyskuje si kilka lat po doktoracie (ale ktre oczywicie nie oznacza tam patentu na nic nie robienie).
Str. 40 jasne zasady systematycznego oceniania i rozliczania z osigni naukowych, powizanego z nagradzaniem oraz moliwoci a w niektrych wypadkach obowizkiem zwalniania osb nie osigajcych efektw pracy naukowej Jest to trafne uregulowanie, jednak pod pewnym zastrzeeniem dotyczcym osb bez formalnej samodzielnoci naukowej. Ocena pracownika niesamodzielnego powinna by zwizana z ocen parametryczn jego bezporedniego samodzielnego przeoonego, i jego aktualnych kompetencji do kierowania dziaalnoci naukow zespou. Jeli osoba odpowiedzialna za zesp nie prowadzi/nie organizuje waciwie dziaalnoci naukowej w zespole, konsekwencji tego nie mog ponosi podlegli mu czonkowie zespou, oficjalnie pozbawieni swobody naukowej adiunkci, dodatkowo nadmiernie obcieni dydaktyk wbrew zapisom podpisanej przez KRASP Europejskiej Karty Naukowca, ktra zaleca: Nauczanie jest istotnym sposobem organizacji i upowszechniania wiedzy i z tego wzgldu naley je postrzega jako cenn moliwo w ramach cieki rozwoju zawodowego naukowcw. Jednake obowizki w zakresie nauczania nie powinny by nadmiernie obciajce i, szczeglnie na pocztkowym etapie kariery, nie powinny stanowi dla naukowcw przeszkody w prowadzeniu bada naukowych. O ile nie ma chyba obecnie politycznie szans na podwaenie kompetencji osb posiadajcych tytu naukowy (ze wzgldu na rankingowe zaufanie spoeczne), o tyle wydaje si moliwe powtrne wprowadzenie dla osb zatrudnionych na stanowiskach profesorw ustawowego obowizku
17 dbania o rozwj naukowy zespow (zwaszcza na uczelniach akademickich). W obecny system wpisana jest elementarna sprzeczno z jednej strony adiunktom odmawia si ustawowo prawa do samodzielnoci naukowej, a z drugiej strony kierownicy zatrudniajcy ich w swoich zespoach nie s ustawowo zobligowani do kierowania ich rozwojem a do osignicia samodzielnoci. Nie s zatem rozliczani z rozwoju zawodowego adiunktw. Ustawowo niesamodzielny adiunkt nie ma ani swobody dydaktycznej ani naukowej, w zwizku z tym za jego rozwj powinien odpowiada rwnie bezporedni szef i by z tego rozliczany.
3. Studia i studenci
Szkolnictwo polskie ma naszym zdaniem kilka PILNYCH problemw do rozwizania: 1. problem FIKCJI konstytucyjnie gwarantowanego dostpu do bezpatnego szkolnictwa wyszego uzalenienie go od statusu prawnego uczelni i stacjonarnoci studiw; 2. studia licencjackie nie speniaj swojej roli zwaszcza w kontekcie masowoci ksztacenia. Ich programy najczciej powstay przez automatyczny podzia 5 lat na 3+2; Studia te powinny mie inny charakter na wybranych uniwersytetach; oferowa solidne podstawy wiedzy teoretycznej i oglnej bdcej baz do studiw magisterskich i doktorskich; na uczelniach za inyniersko-zawodowych powinny dawa umiejtnoci praktyczne i przygotowywa do rynku pracy, nie zamykajc jednoczenie drogi dalszego ksztacenia najzdolniejszym jednostkom; 3. pojcie kierunku studiw i standardw ksztacenia, ktre byy podstaw dopiero co stworzonych nowych programw studiw nie jest zadowalajce (naley odej od kierunkw studiw i od standardw w stron deskryptorw dubliskich opisujcych kompetencje absolwenta); 4. studia magisterskie obniyy sw rang wikszo nie zawiera w programach elementw prowadzenia wymaganych prac badawczych;
18 5. studia doktoranckie w wielu przypadkach peni rol studiw podyplomowych lub uzupeniajcych do magisterskich (zob. komentarz do str. 18); 6. przecitna polska praca magisterska i doktorska znaczco odbiegaj od wiatowych standardw wyznaczanych przez renomowane uczelnie; 7. w najbliszym czasie polskie uczelnie bd musiay dostosowa swoje programy do nowo tworzonej Krajowej Ramowej Struktury Kwalifikacji opartej na deskryptorach dubliskich, a nie tak jak obecnie na treciach programowych dla poszczeglnych kierunkw.
B. Lepsze przygotowanie absolwentw szkl wyszych do potrzeb gospodarki i funkcjonowania na rynku pracy
Str. 45 wprowadzenia ramowych regu ksztacenia na studiach doktoranckich; Podstawowe pytanie: co naley rozumie przez ramowe reguy ksztacenia: 1. Warunki, ktre naley wypeni by prowadzi studia doktoranckie (nie utosamia z prawem do przeprowadzania przewodw doktorskich w jednostce)? 2. Standardy ksztacenia w formie zblionej do obecnie obowizujcych na studiach pierwszego i drugiego stopnia? 3. Krajow Ram Kwalifikacji dla studiw doktoranckich zgodn z Procesem Boloskim?
19 Tymczasem gwnym problemem studiw doktoranckich w Polsce jest niewaciwe ustawienie (zbyt may udzia) ksztacenia kierunkowego przez prowadzenie bada (core training through research). Zbyt czsto jest to wynikiem: niewaciwego wyboru tematyki bada (co jest gwnie spowodowane brakiem aktywnoci naukowej promotora pracy lub jej nieadekwatnoci do the state of the art); zbyt duej liczby doktorantw przypadajcej na promotora powinno tutaj obowizywa rozsdne ograniczenie gwarantujce odpowiedni nadzr nad rozwojem podopiecznego. Powysze prowadzi do wniosku, e przy ustalaniu ramowych warunkw do ksztacenia na studiach doktoranckich naley przede wszystkim wprowadzi wymagania kadrowe na wejciu; powinny to by wymagania nie tyle tytularne, co zwizane z ocen parametryczn i/lub konkretn tematyk badawcz kadry. Natomiast ewentualne wprowadzenie ramowych regu w formie standardw ksztacenia pragniemy stanowczo oprotestowa, jako m.in. niezgodne z Procesem Boloskim.
Str. 45 ustanowienia dodatkowego finansowania wiodcych studiw doktoranckich (prowadzonych przez KNOW); Naley przede wszystkim finansowa nie tyle studia, co stworzy pul finansow na granty dla potencjalnych promotorw, w ramach ktrych mona bdzie finansowa godne wynagrodzenie najlepszych doktorantw tak by mogli skoncentrowa si na pracy badawczej. Gwnym kryterium powinna by tematyka badawcza. Str. 45 Takie okrelanie kierunkw studiw bdzie moliwe po wejciu w ycie tzw. Krajowych Ram Kwalifikacji dla szkolnictwa wyszego. KRK chyba nie uywa pojcia kierunek studiw w deskryptorach dubliskich czsto uywa si pojcia interdyscyplinarnoci. Ju teraz naleaoby stworzy moliwoci i wymg pynnego dostosowania programw studiw do nowych wymaga. Jednostki z uprawnieniami do habilitowania powinny nie tylko dosta uprawnienia do tworzenia nowych kierunkw/programw, ale ju teraz powinny zosta zobowizane do stworzenia studentom moliwoci ksztatowania wasnego profilu absolwenta. Pomogoby to unikn kolejnej rewolucji programowej w chwili rozpoczcia obowizywania KRK i pozwolioby na pynn realizacj zmian. Str. 46 Przy ocenie powiza uczelni i jej jednostek organizacyjnych z ich otoczeniem spoeczno-gospodarczym uwzgldnia si bdzie nie tylko zakres wykonywania zleconych projektw badawczych i realizacji zwizanych z nimi grantw, ale rwnie stopie zaangaowania w t dziaalno studentw przygotowujcych prace dyplomowe, magisterskie i doktorskie. Jest to bardzo wane kryterium. Proponujemy dodatkowo, przy ocenie jakoci procesu dydaktycznego silnie punktowa udzia studentw studiw ponadpodstawowych w badaniach naukowych kadry zwaszcza wynikajce z tego twarde publikacje ze znaczcym wkadem pracy dyplomantw.
20 Odnonie zagadnienia kierunkw zamawianych: Obsadzanie zaj na kierunkach zamawianych powinno przebiega na zasadzie konkurencyjnoci, co daoby moliwo zatrudniania z zewntrz kadr o kompetencjach, ktrych nie posiadaj aktualni pracownicy. Obecnie zbyt czsto kierunki zamawiane to rdo dodatkowych zarobkw za nadgodziny dla zatrudnionej kadry bez istotnego wzbogacenia oferty programowej. Str. 46 Zgodnie z Deklaracj Bolosk studia doktoranckie to III poziom ksztacenia wyszego. (..) proponuje si okrelenie przez ministra waciwego do spraw szkolnictwa wyszego ramowych regu ksztacenia na studiach doktoranckich. (...) Studia doktoranckie stan si rwnie przedmiotem oceny PKA. Jak ju wczeniej zaznaczylimy, Deklaracja Boloska wprowadzia TYLKO dwa cykle studiw. Studia doktoranckie pojawiaj si w komunikatach konferencji ministerialnych z 2005 i 2007 roku, za kadym razem z przestrog, e naley unika nadmiernej regulacji, ale nie wykluczajc kontroli; istotne jest sprecyzowanie co ma kontrolowa PKA. (Zob. komentarz do str. 18 i do str. 42)
C. Umidzynarodowienie studiw
W chwili obecnej podstawowe jednostki organizacyjne nie s tym wystarczajco zainteresowane. To tylko dodatkowa praca dla wadz, a na dodatek brak dodatkowych rodkw na opacenie zaj.
D. Wiksze upodmiotowienie studentw i dbao o ich prawa Na stronie 4 Zaoe mamy: Ochron praw studenta zapewni wprowadzenie obowizku umw zawieranych pomidzy studentem a uczelni. W proponowanych regulacjach nie ma nic na ten temat, a wymg taki powinien obowizywa na wszystkich uczelniach, rwnie na studiach stacjonarnych. W propozycjach brak rwnie instytucji mediatora akademickiego.
Andrzej Jajszczyk Zbigniew Mitura Witold Paosz Magorzata Stojek Zdzisaw Szulc Tadeusz Wrblewski Karol yczkowski Forum Integracyjne Academicus Poloniae www.esse-est-percipi.com