Rzepak Web 2012

Dobre praktyki rolnicze
w produkcji integrowanej
z zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw
w uprawie rzepaku
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich:
Europa inwestujca w obszary wiejskie
Publikacja opracowana przez Stowarzyszenie
EkosystEM-Dziedzictwo Natury
Publikacja wspnansowana ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach Pomocy Technicznej
Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013
Instytucja Zarzdzajca Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na
lata 2007-2013
- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Redakcja:
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury
dr in. Jacek Wereszczaka
dr in. Zbigniew Stpie
mgr Micha Marciniak
adres do korespondencji:
ul. Krakowskie Przedmiecie 66
00-950 Warszawa
www.dziedzictwonatury.pl
biuro@dziedzictwonatury.pl
ISBN 978-83-930046-6-9
Korekta i skad:
Marek Gacka
Projekt okadki:
Dominik Gacka
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Fundacja Programw Pomocy dla Rolnictwa FAPA
Mirosaw Serafinowicz
Dobre praktyki rolnicze
w produkcji integrowanej
z zastosowaniem
w uprawie rzepaku
Warszawa 2012
4
DOBRE PRAKTYKI ROLNICZE W PRODUKCJI INTEGROWANEJ
Spis treci
WSTP................................................................................................................6
O czym naley pamita przystpujc do uprawy rzepaku.........................8
Przygotowanie gleby do uprawy rzepaku....................................................12
Nawoenie........................................................................................................12
Wapnowanie...................................................................................................16
Siew i wrost rolin..........................................................................................17
Korbas M., Jajor E.: CHOROBY RZEPAKU.......................................20
Wystpowanie i znaczenie, Rozwj sprawcy choroby,
Objawy, Warunki rozwoju, Zwalczanie
Czer krzyowych............................................................................21
Cylindrosporioza rolin kapustowatych.......................................23
Kia kapusty.......................................................................................25
Mczniak prawdziwy kapustowatych............................................29
Mczniak rzekomy kapustowatych................................................31
Sucha zgnilizna kapustnych............................................................32
Szara ple.........................................................................................35
Werticilioza........................................................................................38
Zgnilizna twardzikowa....................................................................39
Zgorzel siewek..................................................................................42
Mrwczyski M., Wachowiak H.: SZKODNIKI RZEPAKU............45
Cechy rozpoznawcze, Rozwj, Szkodliwo, Zwalczanie
Chowacz brukwiaczek.....................................................................45
Chowacz czterozbny.......................................................................46
Chowacz galaswek..........................................................................48
Chowacz podobnik..........................................................................49
Gnatarz rzepakowiec.......................................................................51
Miniarka kapucianka.....................................................................53
Mszyca kapuciana..........................................................................54
Pcheka rzepakowa..........................................................................55

5
oT0o0w||CN }0TCC|C! N|hJ00JC||N0w w 0}Jw|C JC}h0

Pcheki
Pcheka czarna.........................................................................57
Pcheka czarnonoga................................................................57
Pcheka falistosmuga...............................................................57
Pcheka smukowana..............................................................57
Pryszczarek kapustnik.....................................................................59
Rolnice...............................................................................................60
Sodyszek rzepakowy.......................................................................62
mietka kapuciana.........................................................................64
Tantni krzyowiaczek....................................................................66
Owady poyteczne...........................................................................68
Owady zapylajce.....................................................................68
Owady drapiene i pasoytnicze............................................69

Ochrona rzepaku............................................................................................70
Ekonomia stosowania poytecznych mikroorganizmw
w uprawie rzepaku.........................................................................................71
Korzyci ze stosowania mikroorganizmw
w uprawie rzepaku.........................................................................................72
Mirosaw Seranowicz biogram..................................................................73
Denicje i indeks wybranych organizacji...................................................74
Spis tabel..........................................................................................................77
Pimiennictwo.................................................................................................78
NOTATKI.........................................................................................................79
6
WSTP
Rzepak ozimy jest w Polsce podstawow i najwaniej-
sz rolin oleist. Mimo, e uprawa rzepaku nie naley do naj-
atwiejszych, to powierzchnia upraw wzrasta. Wedug jesiennej
oceny stanu upraw GUS powierzchni obsian rzepakiem i rzepikiem ozi-
mym szacuje si na nieco ponad 796 tys. ha, tj. o 2,3% wicej ni
w 2011 r.
1

Ze wzgldu na warunki pogodowe rzepak ozimy w sezonie
2011/2012 zosta posiany z mniejszym lub wikszym opnieniem, tym
samym w wielu regionach kraju nie osign fazy rozwojowej zapewnia-
jcej mu dobre przezimowanie.
Brak okrywy nienej w centralnej i zachodniej Polsce oraz mro-
zy na pocztku lutego, przekraczajce miejscami -25 do -30C spowo-
doway due straty na plantacjach rzepaku. Szacuje si, e zbiory bd
w tym roku najnisze od 6 lat. Wedug GUS straty odnotowane w upra-
wach rzepaku i rzepiku ozimego wyniosy w biecym 2011/2012 roku
32,2% areau zasieww, a tegoroczne plony rzepaku mog wynie prze-
citnie 18,2-19,4 dt/ha wobec 24,4 dt/ha przed rokiem
2
.
Obecnie, w szeroko rozumianej produkcji rzepaku jednym
z kluczowych jej elementw jest zapewnienie rozwijajcym si rolinom
optymalnych, lub jak najbardziej do nich zblionych, warunkw uprawy.
Wi si to bezporednio nie tylko ze staym doskonaleniem poszcze-
glnych elementw agrotechniki tego gatunku, ale take z przeciwdzia-
aniem lub ograniczaniem wystpowania rnego rodzaju czynnikw
stresowych.
W ostatnich latach obserwuje si, midzy innymi, stae nasilanie
si niekorzystnych zjawisk pogodowych (przymrozkw, opadw niegu,
uszkodze gradowych, suszy, ulewnych deszczy) szczeglnie podczas
wiosenno-letniego okresu wegetacyjnego rolin, co skania producentw
rolnych do poszukiwania nowych rozwiza uatwiajcych rolinom re-
1
Wstpna ocena przezimowania upraw ozimych, GUS 2012
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rl_wstepna_ocena_przezimo_upraw_
ozimych_2012.pdf dostp 06.07.2012
2
Wiosenna ocena stanu upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2012
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RL_wiosenna_ocena_stanu_upraw_
2012.pdf dostp 06.07.2012
7
generacj po wystpieniu czynnikw stresowych, a take polepszajcych
ilo i jako uzyskanych plonw
3
.
Jednym ze sposobw ograniczania wpywu czynnikw stresowych
jest zastosowanie w procesie uprawy poytecznych mikroorganizmw,
ktre dziki swoim waciwociom pozwalaj zwikszy jako i ilo
uzyskiwanych plonw.
Jak pokazuje wieloletnie dowiadczenie autora, stosujc poytecz-
ne mikroorganizmy moemy uzyskiwa efektywny ekonomicznie, satys-
fakcjonujcy jakociowo i ilociowo plon nawet na glebach niszej klasy
bonitacyjnej.
3
Kozak M., Plonotwrczy duet rzepak biostymulator
http://www.ppr.pl/artykul-plonotworczy-duet-rzepak-biostymulator-167027-
dzial-106.php dostp 26.06.2012
8
O czym naley pamita przystpujc
do uprawy rzepaku
Badania zapocztkowane w XIX w. pozwoliy ustali pewne zale-
noci, jakie istniej pomidzy wzrostem, rozwojem i plonowaniem, a
stanem zaopatrzenia rolin w niezbdne dla nich pierwiastki mineralne.
Zalenoci te sformuowano w postaci kilku praw naukowych, ktrych
znajomo jest niezbdna przed przystpieniem do jakiejkolwiek uprawy.
1. Prawo zwrotu skadnikw pokarmowych wg A. Yoisin
Aby utrzyma yzno gleby, trzeba zwraca jej substancje po-
karmowe pobrane przez roliny oraz te, ktre zostay uwstecznione w
glebie w nastpstwie stosowania nawozw.
Roliny pobieraj z gleby pokane iloci skadnikw pokar-
mowych, zwaszcza azotu, potasu, fosforu i wapnia. Aby utrzy-
ma yzno gleby naley zwraca substancje przyswajalne, nie tyl-
ko pobrane przez roliny i zebrane z plonem lecz rwnie i te, ktre
z rnych powodw stay si nieprzyswajalne.
2. Prawo minimum Liebiga
Wysoko plonw okrela ten skadnik pokarmowy, ktry wyst-
puje w glebie w iloci najniszej w stosunku do potrzeb roliny.
Moliwo rozwoju i wzrostu roliny okrela ten skadnik, ktrego
jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania. Pierwiastek ten ogranicza
dziaanie innych i w nastpstwie powoduje obnik plonw. Prawo ilu-
struje tzw. beczka Liebiga (Rys.1.)
Prawo minimum moemy odnie nie tylko do skadnikw mine-
ralnych, lecz rwnie i do innych czynnikw, od ktrych zaley wzrost i
plonowanie rolin takich jak temperatura, woda, wiato, dwutlenek w-
gla, powietrze, struktura gleby, zawarto prchnicy i innych.
9
Rysunek 1. Beczka Liebiga.
Modelem, ktry ilustruje dziaanie czynnikw ograniczajcych jest
beczka zbudowana z klepek o rnej dugoci; pojemno takiej beczki
okrela klepka najkrtsza, dugo pozostaych klepek nie ma wpywu na
pojemno.
3. Prawo opacalnoci nawoenia wg Mitscherlicha
Plon rolin zwiksza si wraz ze wzrostem dawek skadnika po-
karmowego proporcjonalnie do rnicy pomidzy plonem maksymal-
nym, a plonem rzeczywicie przez dawk tego skadnika osignitym.
Pierwszy kilogram np. azotu, ktrym nawozi si dan upraw, da
duy przyrost plonu, kade kolejne kilogramy tego samego skadnika wy-
woaj ju nieco mniejszy przyrost, a w kocu osignie si plon maksy-
malny w danych warunkach (A). Od tego momentu dalsze zwikszanie
dawek azotu nie tylko nie spowoduje wzrostu plonu, a wrcz obniy go.
Jeeli jednak nadal bdzie si zwiksza dawki okrelonego skadnika
pokarmowego, to nastpuje wtedy obnika plonw, podobnie jak przy
niedoborze tego skadnika. Bdzie to rwnie powodem przyspieszonej
degradacji gleby w danym miejscu.
10
4. Prawo maksimum Shelforda oparte jest na odkryciu grnego
punktu krytycznego
Mwi o tym, e jeeli w glebie bdzie nadmiar skadnika pokar-
mowego, w zalenoci od jego potencjau, zablokuje dziaanie innych
skadnikw i przez to obniy plony. Np. nadmiar potasu spowoduje nie-
korzystne zmiany skadu chemicznego rolin obniajc zawarto wapnia
i magnezu; nadmiar fosforu blokuje pobieranie cynku, elaza, miedzi i
potasu, co w konsekwaencji ograniczy wzrost i plonowanie rolin.
Nadmiar skadnika pokarmowego w glebie ogranicza skutecz-
no dziaania innych skadnikw i w nastpstwie powoduje obnik
plonw wg A. Yoisin.
Rysunek 2. Prawo tolerancji Shelforda.
5. Prawo tolerancji Shelforda
Prawo minimum i maksimum zostao poczone w jedno prawo to-
lerancji. Gosi ono, e zarwno niedobr, jak i nadmiar substancji przy-
swajalnej przez rolin moe powodowa zahamowanie jej wzrostu i tym
11
samym zmniejszenie plonw. A. Yoisin doda do tego prawa fakt, e nie-
dobr i nadmiar jednej substancji ogranicza dziaanie innych substancji,
co obnia plony. Rysunek 2 pokazuje jak zmienia si proces zjologiczny
w zalenoci od natenia skadnika.
Dla poszczeglnych czynnikw mona wyznaczy zakres tolerancji,
tj. minimaln i maksymaln warto pomidzy ktrymi organizm moe
si pomylnie rozwija. Jak wida na rysunku maksymalne natenie
procesu zjologicznego wystpuje w optymalnych warunkach.
6. Prawo pierwszestwa wartoci biologicznej
4
sformuowane
przez A. Voisina
Stosowanie nawozw musi mie na celu przede wszystkim po-
praw wartoci biologicznej, ktra ma wiksze znaczenie ni wysoko
plonw.
Nieuwzgldnienie przy uprawie rolin ich potrzeb pokarmowych,
bd stosowanie nadmiernych iloci poszczeglnych skadnikw mine-
ralnych uatwia aktywno chorb, prowadzcych do zmniejszenia plonu
lub do pogorszenia jego wartoci odywczych, ktre ze wzgldu na pozy-
cj roliny w acuchu pokarmowym s najistotniejsze.
Wszelkie zachwiania rwnowagi skadnikw pokarmowych rolin,
istniejce lub pojawiajce si w glebie z przyczyn naturalnych lub w wy-
niku pobrania tych substancji przez roliny, bd jako skutek stosowania
nawozw musz by usuwane przez racjonalne dawkowanie skadnikw
nawozowych w taki sposb, aby zostaa przywrcona ich optymalna rw-
nowaga w glebie, ktra pozwoli na otrzymanie rolin o wysokiej wartoci
biologicznej oraz uzyskanie jednoczenie jak najwyszych plonw.
Skutecznym sposobem ograniczania szkodliwego wpywu prze-
nawoenia lub zalegania w glebie nadmiernych iloci skadnikw jest
przywracanie glebie potencjau biologicznego. Dominujca aktywno
poytecznej mikroory, odbudowa optymnalnego poziomu materii or-
ganicznej i intensywny proces prchnicotwrczy, umoliwiaj waciwe
gospodarowanie potencjaem skadnikw glebowych i ich dostpnoci
dla rolin oraz aktywnoci chemiczn.
4
WARTO BIOLOGICZNA to suma skadnikw roliny, ktre decyduj
o utrzymaniu normalnej przemiany materii w organizmie ywym (zwierzcia
lub czowieka), ktremu ta rolina suy za pokarm.
12
Przygotowanie gleby do uprawy rzepaku
Przed przystpieniem do uprawy rzepaku naley pamita, e
rzepak ozimy ma bardzo wysokie wymagania glebowe. Przyjto, e
udaje si tylko na glebach bardzo dobrych i dobrych klasy bonitacyj-
nej co najmniej III b
5
, takich jak gleby czarnoziemne, brunatne, mady,
rdziny o dobrze uksztatowanej warstwie prchniczej, zasobnych
w wap i skadniki pokarmowe.
Naley pamita, e rzepak jest rolin wraliw na zalanie wod
i zabagnienie gleby, dlatego nie uprawia si rzepaku na glebach o nieprze-
puszczajcym podou oraz na glebach podmokych.
Nie toleruje zbytniego zagszczenia wierzchniej warstwy uprawnej
(10-12 cm), poniewa prowadzi to do zaburze systemu korzeniowego.
Rozwj rzepaku jest ograniczony na glebach kwanych i tam gdzie wyst-
puje podeszwa puna, ktra najczciej jest nastpstwem zbyt gbokiej
orki.
Najlepszymi przedplonami dla rzepaku s roliny wczenie scho-
dzce z pola, czyli koniczyna i lucerna po pierwszym pokosie, mieszan-
ki zb i rolin motylkowych zbierane na zielonk, wczesne ziemniaki
i wczesne grochy. Z braku dostatecznej iloci dobrych przedplonw mo-
na uprawia rzepak po zboach, wrd ktrych najlepszy jest jczmie
ozimy i jary.
Nie naley uprawia rzepaku po sobie, poniewa zwiksza to zagro-
enie wystpowania chorb, erowania sodyszka i chowacza brukwiacz-
ka oraz sprzyja rozmnaaniu si mtwika burakowego.
Nawoenie
Warunkiem dobrego plonowania rzepaku jest prawidowe zaspoko-
jenie wymaga pokarmowych oraz potrzeb nawozowych. Naturalnym r-
dem tych skadnikw jest gleba. Zawarte w niej zwizki wystpuj w posta-
ciach przyswajalnych i nieprzyswajalnych dla rolin. Na wielko i jako
plonw wpywa zawarto dostpnych skadnikw pokarmowych w glebie.
Drugie z cytowanych praw mwi, e nie zawarto, a ich dostpno decy-
5
PIORIN, Metodyka integrowanej produkcji rzepaku ozimego i jarego, 2007, s. 6
http://piorin.gov.pl/cms/upload/ip_rzepak_20070.pdf
13
duje o plonie. Dla rolin nie jest najwaniejsza cakowita ilo pierwiastkw
w glebie, ale tylko ta cz, ktr mog przyswoi. Racjonalne wydawa-
oby si, e zamiast stosowa corocznie due iloci nawozw, naleao-
by doprowadzi gleb do takiego stanu, w ktrym rolina ma moliwo
pokrycia peni swych potrzeb z zasobw glebowych. Jednak w praktyce
wikszo rolnikw od lat niezmiennie stosuje zbyt due dawki nawozw
sztucznych. Wdroenie Probiotechnologi skania do analizy zasadnoci
stosowanych dotychczas iloci nawozw, stymulatorw wzrostu, rodkw
chemicznych i metod agrotechnicznych.
Integrowana uprawa rzepaku z zastosowaniem poytecznych
mikroorganizmw wymaga penej wiedzy o potencjale biologicznym
i chemicznym gleby. Dlatego przystpujc do uprawy rzepa-
ku powinno si wykona badania gleby na zawarto prchnicy
i okrelajce poziom pH oraz makro i mikroelementw (P, K, Mg i Ca).
Badania te mona wykona niewielkim kosztem w Stacjach
Chemiczno-Rolniczych. Znajomo potencjau biologicznego i skadu
chemicznego gleby pozwala zoptymalizowa poziom nawoenia, a co za
tym idzie, zmniejszy koszty produkcji.
Najlepszym momentem na rozpoczcie przygotowania gleby pod
upraw rzepaku ozimego jest okres poniwny. Skadniki pokarmowe po-
brane przez roliny w wikszoci powracaj do gleby w formie resztek
poniwnych. Z przyoran som np. pszenicy, po ktrej w wielu gospo-
darstwach uprawia si rzepak do gleby powracaj pierwiastki pobrane
przez rolin w okresie wzrostu.
Wartoci te ksztatuj si na poziomie: 50% azotu, 40-50% fosforu,
90% potasu i wapnia, 60-70% magnezu i siarki, 100% sodu, co powoduje,
e stanowisko po prawidowo nawoonej uprawie jest zasobne w skadni-
ki pokarmowe i czsto w duym stopniu pokryte s potrzeby nawozowe
(oprcz azotu) rzepaku sianego po zbou. (Mariola Grecka, KPODR
Minikowo).
Zgodnie z Pierwszym Prawem resztki poniwne powinny znale
si w glebie, aby wzbogaci jej ycie mikrobiologiczne decydujce o do-
starczeniu makro i mikroelementw. Na resztki poniwne powinnimy
zastosowa poyteczne mikroorganizmy w dawce 20-40 L/ha i jak naj-
szybciej wymiesza je z gleb na gboko 8-10 cm za pomoc talerzw-
ki, agregatu cierniskowego lub podorywki.
14
Efektem zastosowania poytecznych mikroorganizmw na reszt-
ki poniwne rolin przedplonowych jest rwnomierny i szybszy proces
humikacji, czyli przetwarzania szcztkw rolin, ktry podnosi poziom
prchnicy glebowej. Prchnica glebowa jest naturalnym kompleksem
substancji organicznych i mineralno-organicznych gromadzcych si we-
wntrz oraz na powierzchni gleby. Jest czynnikiem plonotwrczym, ktry
wpywa na tworzenie si wodochonnej struktury gleby, stanowi najwa-
niejszy czynnik strukturotwrczy, decydujcy o zdolnociach sorpcyj-
nych, ksztatujcy zasobno gleb oraz bdcy czynnikiem buforujcym
i rdem prostych zwizkw pokarmowych. Aby utwierdzi si
w przekonaniu o skutecznoci poytecznych mikroorganizmw warto co
2-3 lata wykona badania na zawarto prchnicy w glebie. Poyteczne
mikroorganizmy intensykuj rozkad znajdujcych si w glebie zo-
onych zwizkw pokarmowych, przeksztacajc je na prostsze formy,
przyswajalne dla olin.
http://slownik.ekologia.pl/116_Encyklopedia_lesna/5281_3_P_0_prochni-
ca_glebowa.html)
Kady dodatkowy 1 % prchnicy w glebie to zatrzymane
w warstwie uprawnej 90 - 120 t/ha wody. Dla rolin oznacza to agodniej-
sze reagowanie na czynniki stresowe (okresy suszy) i znormalizowany,
stabilny wzrost i rozwj roliny, przede wszystkim dziki staemu dost-
powi do zmagazynowanej wody. (Gacka Sawomir, Krajowe Centrum
Mikroorganizmw)
Rzepak ma due wymagania pokarmowe, ktre musz by pokryte
z zasobw naturalnych gleby lub uzupenione przez nawoenie. Nawoe-
nie to podstawowy czynnik plonotwrczy w uprawie rzepaku. Do wytwo-
rzenia 1 tony nasion z odpowiedni iloci biomasy rzepak potrzebuje:
50 kg azotu, 24 kg fosforu, 50 kg potasu, 50 kg wapnia, 8 kg magnezu, 8 kg
siarki oraz mikroelementy: bor, mangan, cynk, molibden, mied i inne.
Pierwiastki te powinny by przede wszystkim dostarczone do gleby, skd
mog zosta pobrane przez korzenie rzepaku, ale rwnie mona stoso-
wa nawoenie pogwne. Cz z nich, jak azot i mikroelementy mog
by dostarczone w formie dokarmiania dolistnego w dawkach ustalonych
indywidualnie na podstawie obserwacji wzrostu i rozwoju roliny, prze-
barwie i skrce lici i innych odstpstw od normy.
Pobrane skadniki odywcze rozkadaj si w caej rolinie. Nasiona
potrzebuj najwicej azotu i fosforu, czci zielone - potasu, wapnia,
magnezu, siarki i sodu, korzenie maj najmniejsze wymagania, aczkol-
15
wiek najwicej pobieraj sodu. Poniszy wykres tabela przedstawia roz-
kad podstawowych mikro i makroelementw w rzepaku.
Tabela 1. Rozdzielenie pobranych makroelementw na poszczegl-
ne czci rolin (% zaabsorbowanych skadnikw) (Szukalski i inni 1987).
Jak wynika z danych na wykresie wikszo skadnikw po-
karmowych zostaje zaabsorbowanych przez czci zielone (p-
niejsz som) co potwierdza sens pozostawienia somy na polu
i zmieszaniu jej z gleb przy uyciu poytecznych mikroorganizmw.
Stosujc poyteczne mikroorganizmy, pamitajc o Prawach Upra-
wy Rzepaku oraz znajc poziom zawartoci N, P, K, Mg i Ca moemy
unikn bardzo gronego dla rolin przenawoenia.
Wysoka zawarto P i K w glebie pozwala zrezygnowa z nawo-
zw sztucznych zawierajcych fosfor i potas. Dla wzrostu i rozwoju ro-
liny bardziej niebezpieczne jest przenawoenie tymi pierwiastkami.
Przenawoenie K prowadzi do niekorzystnych zmian skadu chemicz-
nego rolin, midzy innymi wpywa na obnienie zawartoci wapnia i
magnezu. Dua zawarto potasu zwiksza zawarto wody (uwodnienie
rolin) tym samym obnia odpornoci rolin na mrz, ponadto potas po-
woduje zasolenie gleby, a formy chlorkowe dezynfekuj gleb.
Stosujc poyteczne mikroorganizmy, ktre w trakcie wzrostu ro-
lin bd uwalniay skadniki pokarmowe z zasobw glebowych przed
16
siewem, jeli to konieczne moemy zastosowa jedynie dawk startow
P i K w iloci 20-30 kg/ha przed siewnik. (100 kg Polifoski 6)
Zastosowanie nadmiernej dawki azotu prowadzi do wzrostu zawar-
toci azotanw i azotynw w rolinach jadalnych, paszach, mleku (przez
skarmianie zwierzt przeazotowanymi zielonkami). W zbiornikach wod-
nych powoduje silny rozwj rolin wodnych i glonw wzrost zuycia
tlenu wymieranie mikroorganizmw.
Niewykorzystane zwizki azotu zabijaj ycie mikrobiologiczne
w warstwie uprawnej gleby powodujc powstawanie wyjaowionych bio-
logicznie, nieplonujcych placw. Dla samej roliny przenawoenie azo-
tem powoduje wiotko czci nadziemnych roliny i zmniejsza odpor-
no na choroby, zmniejszenie kwitnienia i owocowania rolin.
Znaczny nadmiar azotu moe prowadzi do poparzenia korzenia
rolin, a nawet ich mierci. Nagromadzone w rolinach azotany dosta-
j si do organizmu czowieka, gdzie ulegaj przeksztaceniu w azotyny,
ktre dziaaj jak mieszanina peklujca - przeksztacaj hemoglobin w
form nieprzenoszc tlenu, rozszerzaj naczynia krwionone, rozkur-
czaj minie gadkie, wzbudzaj alergi. Ponadto nadmiar azotanw do-
starcza organizmowi wolne grupy N
2
O
3
, ktre wystpujc w nadmiarze
cz si z aminami i amidami tworzc zwizki rakotwrcze.
Zbyt dua zawarto P w glebie hamuje przemian materii
u rolin. Nie mog one przyswaja cynku, elaza i miedzi, a przede wszyst-
kim zablokowane jest pobieranie potasu, co prowadzi do zaburzenia
wzrostu roliny oraz wystpienia objaww niedoboru tych pierwiastkw.
Spord wszystkich mikroelementw niezbdnych w uprawie rze-
paku najwiksze znaczenie plonotwrcze ma bor. Wpywa on istotnie na
rozwj wegetatywny roliny, jak i generatywny. Bierze on udzia w pro-
cesie przemiany wglowodanw, jak i syntezie kwasw nukleinowych
i biaek.
Na polach, gdzie dotychczas stosowano poyteczne mikroorgani-
zmy nie odnotowano niedoborw boru.
Wapnowanie
Dobr skuteczno nawoenia mona uzyska tylko w warunkach
waciwego dla rzepaku odczynu gleby. Jednak naley pamita, e niskie
pH gleby nie oznacza wprost braku w niej wapnia. Takie uproszczone
17
mylenie jest zasadne tylko w przypadku gleb biologicznie aktywnych,
a nie zdegradowanych nadmiarem chemii. Poziom nawoenia wapnem
ustalamy na podstawie prb glebowych. Gleba powinna by ju zwapno-
wana pod przedplon. Jeeli wapno stosujemy bezporednio pod rzepak to
zabieg musi by wykonany na wiee ciernisko, aby dokadnie wymie-
sza go podczas zabiegw poniwnych. Wap odgrywa najwaniejsz rol
w rozwoju roliny gdy znajduje si on we wszystkich organach.
Stosujc poyteczne mikroorganizmy zmieniamy jednak techno-
logi wapnowania. Istot nawoenia ma by dostarczenie rolinie wy-
maganych, optymalnych iloci wapnia (200-300kg/ha), a nie bezmylne
nawoenie zbyt duymi dawkami. Nadmierne wapnowanie wpywa ne-
gatywnie na zawarto form przyswajalnych fosforu, boru, manganu i e-
laza, a take zmniejsza pobieranie potasu przez roliny uprawne. Czsto
objawy niedoboru tych pierwiastkw nie s faktycznym ich brakiem w
glebie, a spowodowane s nadmiarem wapnia.
Stosujc poyteczne mikroorganizmy wystarczy corocz-
nie stosowa 200 300 kg/ha wapna dolomitowego lub wglano-
wo- magnezowego, co zaspokoi potrzeby pokarmowe rolin na wap
i magnez, a nie bdzie miao wpywu na blokowanie pobierania fosforu,
boru, manganu, elazu, potasu i innych. Taka dawka wapnia i magne-
zu nie bdzie wywiera negatywnego wpywu na struktur gleby oraz na
pobieranie innych skadnikw. Naley stosowa naturalne formy wapnia
(skay, kopaliny). Stosowanie technicznego wapna tlenkowego wyniszcza
biologi gleby.
Siew i wzrost rolin
Przygotowujc si do wysiewu rzepaku ozimego moemy zrezygno-
wa z chemicznych zapraw z powodzeniem zastpujc je poytecznymi
mikroorganizmami. Zaprawiajc nasiona poytecznymi mikroorgani-
zmami zapewniamy rolinie optymalne warunki do kiekowania i po-
cztkowego wzrostu rolin.
Technika zaprawiania nasion:
Nasiona zaprawiamy wybranym preparatem z poytecznymi mi-
kroorganizmami mieszajc ok. 0,1 - 0,2 L preparatu na 10 kg nasion.
Z wasnego dowiadczenia wiem, e stosujc mikroorganizmy do
zaprawiania nasion uzyskujemy wczeniejsze, rwnomierne, regularne
18
wschody rolin. Znacznie wzrasta odporno rolin, dziki czemu nie s
atakowane przez fuzariozy i inne choroby doglebowe.
W przypadku niekorzystnych warunkw do uprawy lub wystpie-
nia czynnikw opniajcych terminy siewu, stosujc poyteczne mikro-
organizmy moemy zniwelowa negatywne skutki opnionego siewu.
Dziki poytecznym mikroorganizmom rolina jest lepiej przygotowana
do przetrwania okresu zimowego.
W zalenoci od wyboru preparatu z poytecznymi mikroorgani-
zmami naley uy do danego zabiegu odpowiedniej iloci tego prepara-
tu zgodnie z zaleceniami producenta. W tabeli na str. 24 podane s prze-
dziay dawek jakie naley uy do oprysku w zalenoci od fazy wzrostu ,
celu zabiegu i rodzaju preparatu.
Przygotowujc zabieg oprysku poytecznymi mikroorganizmami
naley do ich rozcieczenia uy wody niechlorowanej.
Zuycie cieczy do oprysku na 1 ha w normalnych warunkach to ok.
400 L.
Im wiksza jest wilgotno (deszcze, mawki) tym rozcicze-
nie mikroorganizmw moe by mniejsze (150-200 L roztworu/ha).
Przy wystpujcej suszy lub wysokich temperaturach naley zwik-
szy ilo wody nawet do 800 - 1000 L wody/1ha. Wikszego roz-
cieczenia poytecznych mikroorganizmw wymagaj uprawy
rolin wysokich, o zwartym anie i o duym zagszczeniu, czyli
o duej masie zielonej (600-800 L wody/ha).
Zmiana rozcieczenia poytecznych mikroorganizmw nie oznacza
zwikszenia lub zmniejszenia dawki mikroorganizmw.
W okresie zimowym w uprawie rzepaku ozimego najsilniejszym
czynnikiem stresowym s przede wszystkim niekorzystne warunki pogo-
dowe znamienne dla tej pory roku. Uszkodzone i osabione przez mrozy
i inne ekstremalne czynniki pogodowe roliny atwo s poraane przez
grzyby, dlatego tak wana jest ocena przezimowania plantacji rzepaku
ozimego. Bardzo istotne jest to, by zbyt pochopnie nie podj decyzji o
zaoraniu plantacji. Warunkiem otrzymania wysokich plonw jest szybki
start i efektywna regeneracja osabionych i uszkodzonych przez zim ro-
lin rzepaku.
Nie zawsze udaje si zapewni taki start rolinom tradycyjnymi me-
todami agrotechnicznymi, dlatego niezbdne jest zastosowanie alterna-
tywnych metod, ktre sprzyjaj regeneracji uszkodze. Tak moliwoci
jest zastosowanie probiotycznych mikroorganizmw. Dla dobrego prze-
19
zimowania stosujemy mikroorganizmy pn jesieni (listopad) w celu
uodpornienia i zabezpieczenia rolin rzepaku przed przemarzaniem.
Nastpny zabieg poytecznymi mikroorganizmami wykonu-
jemy wczesn wiosn w celu zregenerowania uszkodze zimowych
i zwikszenia odpornoci na choroby grzybowe.
Dziki tym zabiegom niejednokrotnie udaje si uratowa uprawy,
ktre mimo zego przezimowania zdecydowano si utrzyma i pomc im
w regeneracji, aby ostatecznie uzyska zadowalajcy i wyrwnany plon.
Efektywna regeneracja uszkodze zimowych i bujniejszy wzrost
wiosn prowadzi do wyszej liczby najbardziej plonotwrczych rozga-
zie I-go rzdu, wzrostu liczby uszczyn. Ponadto wzmocnienie powsta-
jcych w tym czasie komrek zalni i pylnikw prowadzi do wyszej
liczby nasion w uszczynie, a take wzrostu masy 1000 nasion.
Po zastosowaniu poytecznych mikroorganizmw roliny rzepa-
ku agodniej przechodz okres suszy dziki silniejszemu systemowi ko-
rzeniowemu oraz s odporniejsze na pne przymrozki. Obserwowane
przeze mnie efekty, to wzrost plonu rzepaku rednio o 10-15%w stosunku
do wczeniej uzyskiwanych 4t/ha. Zaobserwowano rwnie wyran ten-
dencj do wyszych rnic midzy polem opryskiwanym poytecznymi
mikroorganizmami, a polem opryskanym innym biostymulatorem na
plantacji silniej uszkodzonej podczas zimy.
20
Choroby rzepaku
6
Znaczenie patogenw w rzepaku jest zrnicowane i zaley od wa-
runkw agro-klimatycznych danego rejonu czy nawet pojedynczej plan-
tacji. Do wanych - o znaczeniu ekonomicznym - w uprawie rzepaku
chorb nale sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa, kia
kapusty i czer krzyowych.
Wanymi czynnikami, ktre czsto wpywaj na wiksze nasilenie
chorb s: podwyszona wilgotno oraz umiarkowane temperatury po-
wietrza i gleby. Jeeli towarzyszy temu duy udzia rzepaku w struktu-
rze zasieww, co w naszym kraju jest do powszechne lub stosuje si
uproszczenia uprawowe to prawdopodobiestwo pojawienia si chorb
jest bardzo wysokie. Jest to zwizane z tym, e w glebie, na resztkach
poniwnych, czy samosiewach znajduj si struktury przetrwalnikowe,
grzybnia czy zarodniki patogenw zdolne do poraenia sianego zbyt cz-
sto na tym samym polu rzepaku.
Znaczenie chorb w uprawie tego gatunku zaley te od tego, czy
jest to forma jara czy ozima rzepaku.
Wystpowanie i nasilenie sprawcw chorb na rzepaku mona
skutecznie ogranicza przestrzegajc zasad prawidowej agrotechni-
ki oraz uprawiajc odmiany o podwyszonej odpornoci na poraenie.
W sytuacji, gdy powysze metody nie daj zadawalajcego efektu w inte-
growanej ochronie rolin dopuszcza si uycie fungicydw. Warunkiem
zastosowania rodka chemicznego jest zawsze zapoznanie si i przestrze-
ganie zalece podanych w jego etykiecie-instrukcji stosowania. Zabieg
chemiczny ma za zadanie obnienie poziomu wystpowania sprawcy
choroby do stanu, ktry nie ma znaczenia ekonomicznego dla plantacji
rzepaku. Oznacza to, e dopuszcza si obecno patogenu na polu i jest to
zgodne z zaoeniami biornorodnoci w agroekosystemie.
6
Choroby rzepaku, Prof. dr hab. Marek Korbas, dr Ewa Jajor, Instytut Ochrony
Rolin Pastwowy Instytut Badawczy, Pozna 2012.
Pimiennictwo tego opracowania s. 78

21
Czer krzyowych
Sprawcy: Alternaria brassicae (Berk.) Sacc.; Alternaria brassicicola
Witsh.; Alternaria alternata (Fr.) Keissel
Wystpowanie i znaczenie
Czer krzyowych wystpuje powszechnie na rzepaku ozimym
i jarym oraz innych rolinach kapustowatych (gorczyca, kalaor, kapusta,
broku i inne).
Sprawcy choroby mog rozwija si we wszystkich fazach wzrostu
rzepaku. Poraenie siewek powoduje zmniejszenie obsady rolin na plan-
tacji. Poraenie lici i odyg ogranicza powierzchnie asymilacyjn tych
organw. Najwiksze szkody choroba powoduje podczas kwitnienia oraz
tworzenia i dojrzewania uszczyn. Silne poraenie uszczyn prowadzi
od obnienia liczby i masy nasion oraz ich osypywania. Jako nasion
jest w duym stopniu obniona i zaley od przeznaczenia. W przypadku
materiau siewnego zainfekowane nasiona maj obnion zdolno kie-
kowania. W surowcu przeznaczonym natomiast na cele spoywcze lub
paszowe mog wystpowa metabolity wtrne grzybw rodz. Alternaria
(mikotoksyny).
Rozwj sprawcw choroby
Pierwotnym rdem infekcji s nasiona, resztki poniwne, chwa-
sty isamosiewy rzepaku. Wokresie wegetacji patogeny rozprzestrzenia-
j si za pomoc zarodnikw konidialnych, przenoszonych przez wiatr
ideszcz. Infekcja licieni, lici, odyg, uszczyn odbywa si poprzez wra-
stanie strzpek grzybniowych przez aparaty
szparkowe, kutikul (warstw woskow lici)
iwmiejscach uszkodze roliny. Zjednego za-
rodnika moe wyrasta kilka strzpek grzyb-
niowych zdolnych do infekcji.
Objawy
Pierwsze objawy mog wystpi ju na
licieniach ipodlicieniowej czci siewek rze-
paku wpostaci ciemnych, niewielkich, smugo-
watych plamek. Przy silnym poraeniu sprawcy
choroby mog powodowa zgorzele przed- ipo-
22
-wschodowe. Na poraonych liciach waciwych rzepaku wystpuj cha-
rakterystyczne owalne, brunatne lub ciemnobrunatne, nieco zagbione
plamy wielkoci 0,52 cm zt obwdk. Na plamach wystpuj czsto
koncentrycznie, przemiennie strefy jasne z ciemnymi, na ktre skadaj
si grzybnia, trzonki konidialne izarodniki. Niekiedy widoczne s mae,
owalne lub nieregularne czarne, zagbione plamki zt obwdk. Na-
stpnie plamy zlewaj si, licie staj si tobrunatne i zamieraj. Na
pdzie gwnym, na pdach bocznych iogonkach liciowych grzyb po-
woduje powstawanie podunych plam, ostro ograniczonych, czarnych
lub bladoszarych.
Na uszczynach obe-
cno sprawcy choroby
objawia si w postaci po-
dunych lub owalnych,
czarnych, zagbionych
plam, wielkoci okoo
15 mm. Nasiona z pora-
onych uszczyn s drob-
ne, niedojrzae i czsto za-
infekowane przez grzyby.
Przy duym nasileniu cho-
roby uszczyny zasychaj
przedwczenie i pkaj,
anasiona wysypuj si.
Warunki rozwoju
Rozwojowi choroby sprzyja ciepa i wilgotna pogoda wystpuj-
ca zwaszcza pod koniec kwitnienia rzepaku, czste opady deszczu oraz
uszkodzenia rolin wywoane przez np. chowacza podobnika, pryszczar-
ka kapustnika imszyce lub grad. Chorobie sprzyjatake zbyt gsty siew
i brak odpowiedniego podozmianu. Przy duej wilgotnoci powietrza
(powyej 95%) oraz temperaturze w granicach 2127C, choroba moe
wystpi epidemicznie.
Zwalczanie
Metoda agrotechniczna
Na zmniejszenie nasilenia wystpowania choroby wpywa waciwa
agrotechnika, w tym przede wszystkim niszczenie resztek poniwnych
poprzez staranne wykonanie podorywki i gbokiej orki, stosowanie
23
przerwy wuprawie rzepaku iinnych rolin kapustowatych przez co naj-
mniej 34 lata, izolacja przestrzenna form jarych od ozimych oraz ogra-
niczanie populacji szkodnikw.
Metoda chemiczna
Prolaktyczne zaprawianie nasion przed siewem.
Terminy zabiegw opryskiwania i progi szkodliwoci:
- jesieni, gdy rzepak jest wfazie 48 lici (faza rozwojowa BBCH
1418) istwierdza si na 2030% lici z objawami poraenia;
- wiosn, po ruszeniu wegetacji, w fazie formowania odygi (faza
rozwojowa BBCH 3139) istwierdza si 1520% lici z objawami pora-
enia;
- w fazie kwitnienia od opadania pierwszych patkw kwiato-
wych do tworzenia pierwszych uszczyn (faza rozwojowa BBCH 6571)
istwierdza si 1015% lici z objawami poraenia.
Cylindrosporioza rolin kapustowatych
Sprawca: Pyrenopeziza brassicae Sutton et Racol.,
stadium konidialne: Cylindrosporium concentricum Grev.
Choroba wystpuje na kilku gatunkach z rodziny kapustowatych,
w tym na rzepaku ozimym. W niektrych krajach Europy (np. Wielka
Brytania, Niemcy, Francja) powoduje znaczne stary w plonie nasion.
W Polsce wystpowanie choroby notowano w ostatnich latach spora-
dycznie.
Rozwj sprawcy choroby
rdem infekcji s resztki poniwne inasiona. Wobumarych frag-
mentach rolin powstaj miseczkowatego ksztatu apotecja z maczugowa-
tymi workami i askosporami. Askospory mog rozprzestrzenia si wraz
zwiatrem na due odlegoci. Wokresie wegetacji grzyb rozprzestrzenia
si przede wszystkim przez zarodniki konidialne. Zarodniki te powstaj
w acerwulusach, ktre zostaj odsonite w chwili pknicia skrki po-
raonych rolin i uwalniane s w warunkach duej wilgotnoci. Ich roz-
przestrzenianie nastpuje przez krople deszczu i przez wiatr. Konidia
charakteryzuj si du trwaoci, poniewa mog przetrwa na suchych
24
fragmentach rolin i nasionach nawet ponad 10 miesicy. Grzyb zimuje
wpostaci grzybni iacerwulusw najczciej na poraonych rolinach.
Objawy
Symptomy poraenia przez cylindrosporioz mona obserwowa na
wszystkich nadziemnych czciach roliny. Objawy na rolinach widoczne
s najczciej wiosn od fazy wzrostu pdu, ale infekcja przez patogen na-
stpuje ju jesieni. Na poraonych liciach pojawiaj si plamy wpostaci
koncentrycznie uoonych, biaych skupisk zarodnikowania konidialnego
(acerwulusw). Wmiar rozwoju sprawcy choroby kutikula lici pka, li
ulega deformacji, anastpnie zamiera. Poraone licie, czsto nie opada-
j, tylko zwisaj zodyg. Na odygach pojawiaj si pocztkowo biae lub
szare plamy zczarnymi ctkami na obwodzie, pniej widoczne s kilku-
centymetrowe, podune, jasnobrunatne plamy ochropowatej, popkanej
powierzchni zciemn obwdk. Na uszczynach wystpuj brzowe, po-
dune plamy. Silne poraenie uszczyn powoduje znieksztacenie, zasy-
chanie iprzedwczesne dojrzewanie. Na nieodpornych odmianach rzepaku
grzyb powoduje zahamowanie wzrostu lub cakowite zamieranie rolin.
Warunki rozwoju
Epidemicznemu wystpieniu choroby sprzyja zwikszony udzia
rzepaku w strukturze zasieww, wilgotna jesie i wiosna oraz agodna
zima, umiarkowane temperatury (824C), uszkodzenia mechanicz-
ne lub powodowane przez szkodniki. Na rozwj choroby wpywa take
deszczowa pogoda, ktra umoliwia rozprzestrzenianie ikiekowanie za-
rodnikw oraz penetracj tkanek roliny przez strzpki infekcyjne. Okres
od momentu zainfekowania, a do wytworzenia, acerwulusw moe wy-
nosi 1530 dni wzalenoci od temperatury (najkrtszy wtemperatu-
rze 16C). Stosowanie zabiegw herbicydowych moe doprowadzi do
usunicia warstwy wosku zpowierzchni lici, czego skutkiem jest wzrost
nasilenia choroby.
Zwalczanie
Metoda agrotechniczna i hodowlana
Ograniczaniu nasilenia wystpowania cylindrosporiozy sprzyjaj
midzy innymi waciwy podozmian, gboka orka i dokadne przyora-
nie resztek poniwnych, terminowe wykonywanie podorywek iorek oraz
optymalna gsto siewu. Skutki poraenia moe zmniejsza te uprawa
odmian o podwyszonej odpornoci na poraenie.
25
Metoda chemiczna
Zabieg jesienny wykonywany jest najczciej wfazie 48 lici (faza
rozwojowa BBCH 1418), natomiast wiosenny w momencie ruszenia
wegetacji, wfazie formowania odygi (faza rozwojowa BBCH 3139). Je-
sieni zpowodu moliwoci utajonego rozwoju grzyba wtkankach rolin,
zwaszcza wrejonach owikszym zagroeniu ze strony sprawcy tej cho-
roby, zaleca si wykonanie zabiegu prolaktycznego. Prg szkodliwoci
wiosn to 1020% rolin zpierwszymi objawami choroby. Wyszy poda-
ny procent poraonych rolin wprogach szkodliwoci naley uwzgldni
wprzypadku mniej intensywnie uprawianych ichronionych plantacji.
Kia kapusty
Sprawca: Plasmodiophora brassicae Woronin
Sprawca choroby jest polifagiem, poraa wiele gatunkw rolin,
gwnie zrodziny kapustowatych wtym warzywa (kapusta, kalaor, bro-
ku, kalarepa, broku, brukselka, rzodkiewka iin.), roliny rolnicze (rze-
pak ozimy, rzepak jary, rzepik, gorczyca) ichwasty (np. gorczyca polna,
toboki polne, tasznik pospolity, rzodkiew wirzepa, stulicha psia, samo-
siewy rzepaku).
Starty w plonie zwizane s ze zuyciem czci skadnikw pokar-
mowych roliny na tworzenie naroli oraz ich przedwczesnym zamiera-
niem z powodu zniszczenia systemu korzeniowego. Obnika plonu za-
ley od iloci poraonych roli i stopnia ich poraenia, niekiedy moe
wynosi nawet 100%.
Patogen moe przetrwa w glebie ponad 10 lat w postaci zarodni-
kw przetrwalnikowych. Wsprzyjajcych warunkach zzarodnikw wy-
dostaj si pojedyncze dwuwiciowe pywki, ktre wnikaj przez woniki
do korzeni. Na korzeniu powstaj charakterystyczne narola. Wporao-
nym korzeniu rozwija si wielojdrowe plazmodium, wktrym powstaj
zarodnie, a w nich zarodniki pywkowe (pywki) w liczbie 48. Pywki
zakaaj ssiadujce korzenie roliny gospodarza icykl si powtarza. W
korzeniu tworze si te kuliste, grubocienne, bardzo trwae zarodniki
26
przetrwalnikowe. Po rozpadzie guza (narola) zarodniki dostaj si do
gleby is rdem poraenia wnastpnych latach.
Objawy
Objawy choroby widoczne s ju jesieni na korzeniu gwnym
oraz na korzeniach bocznych w postaci naroli-guzw o ksztacie ku-
listym, ma-
c z ugowat y m
i palczastym.
Guzy mog by
p oj e dy nc z e ,
due lub liczne
idrobne. Na ich
powi e r z chni
nie obserwuje
si wonikw.
Guzy (narole)
powstaj na
skutek wnik-
nicia zarodni-
kw patogenu przez woniki lub rany do tkanek korzenia. Zainfekowa-
ne i znajdujce si w ssiedztwie komrki korzenia silnie si rozrastaj,
czego efektem s narole. Pocztkowo s one jasne, suche, biaokremo-
we, stopniowo brunatniej, gnij i rozpadaj si. Czci nadziemne,
w szczeglnoci licie, widn, kn lub czerwieniej, poniewa po-
raone przez
patogen korzenie
nie dostarczaj
rolinie odpo-
wiedniej iloci
wody oraz sub-
stancji pokarmo-
wych. Kolejnym
etapem choroby
moe by wyst-
pujce placowo,
zamieranie rolin.
Na wiosn oprcz
27
widnicia rolin wczasie dnia, obserwuje si przyspieszone pkowanie
ikwitnienie. Chore roliny maj zahamowany wzrost.
Niekiedy objawy kiy kapusty przypominaj uszkodzenia korzeni
powodowane przez chowacza galaswka, ktry wporwnaniu zki ka-
pusty tworzy gadkie guzy, apo ich przekrojeniu wewntrz widoczna jest
larwa lub lady po jej erowaniu w postaci kafry (zagbienie wygry-
zione przez szkodnika). Guzy takie nie ulegaj rozpadowi podczas wege-
tacji rolin, obserwuje si je najczciej wokolicy szyjki korzeniowej is
zwykle mniejsze od naroli powodowanych przez sprawc kiy kapusty.
Warunki rozwoju
Stopie poraenia oraz rozwj choroby uzalenione s od wielu czyn-
nikw rodowiskowych. Do najwaniejszych naley duy udzia rzepaku
iinnych rolin kapustowatych wstrukturze zasieww.
Kia kapusty naley do grupy chorb tzw. zego podozmianu. Do-
godne warunki do wystpowania choroby stwarzaj gleby o niskim pH
(nie jest to regu), ztendencj do zalewania izaskorupiania, oniedosta-
tecznym dostpie powietrza iwysokiej wilgotnoci.
Rozwojowi P. brassicae sprzyja umiarkowana temperatura gleby ipo-
wietrza (1824C). Patogen przenosi si midzy innymi wraz zfragmen-
tami poraonych rolin, z ziemi przyklejon do k maszyn rolniczych,
zwod gruntow, opadami deszczu, na odnach zwierzt ownych oraz
zobornikiem, jeli zwierzta skarmiane byy fragmentami poraonych ro-
lin kapustowatych.
Nasilenie obecnoci choroby zwizane jest rwnie zliczb i wiekiem
zarodnikw przetrwalnikowych obecnych w glebie oraz faz rozwojow
roliny, wktrej nastpia infekcja.
Prg infekcji wynosi kilka zarodnikw w 1 g gleby. Cakowite znisz-
czenie moe nastpi wwczas, gdy do infekcji dochodzi wpocztkowych
fazach rozwojowych rolin iwsprzyjajcych warunkach rodowiska. Cz-
sto zdarza si, e chore roliny wydaj plon, ale znacznie obniony.
Pna infekcja, przy niesprzyjajcych warunkach do rozwoju patoge-
nu, moe nie mie powaniejszego znaczenia dla plonowania. Nastpuje
jednak stopniowe nagromadzenie zarodnikw przetrwalnikowych wgle-
bie, co stwarza zagroenie dla rolin wysiewanych nawet po kilku latach.
28
Zwalczanie
W celu ograniczenia poraenia rzepaku bardzo wana jest odpo-
wiednio duga przerwa wuprawie rzepaku iinnych rolin zrodziny ka-
pustowatych na tym samym polu. Przerwa wuprawie kapustowatych na
tym samym stanowisku powinna wynosi 34 lata, natomiast na glebach
zagroonych, co najmniej 79 lat. W zmianowaniu zaleca si upraw
gatunkw nie bdcych ywicielami kiy kapusty, np. zb, kukurydzy,
gryki, burakw, ziemniakw, faceli. Po zbiorze rzepaku naley dokad-
nie przyora resztki poniwne, zniszczy samosiewy ichwasty z rodziny
kapustowatych na danym polu oraz na ssiadujcych miedzach i nie-
uytkach. Poprzez niszczenie chwastw, rwnie w uprawie nastpczej,
eliminuje si roliny ywicielskie, a tym samym moliwo przetrwania
na nich patogenu. Kwany odczyn gleby sprzyja kiekowaniu zarodnikw
sprawcy choroby, cz z nich zatem rozpoczyna swj rozwj nawet przy
braku ywicieli i ginie. Odczyn zasadowy gleby nie niszczy zarodnikw,
lecz hamuje jedynie ich kiekowanie. Dlatego wapnowa naley dopiero
w roku poprzedzajcym upraw podatnych rolin kapustowatych. Przy
wapnowaniu niezbdnym krokiem jest take uzupenienie nawoenia mi-
neralnego, zwaszcza ozwizki boru. Na terenach zagroonych powinno
si ograniczy wjazdy izabiegi uprawowe, zwizane zprzemieszczaniem
gleby, do niezbdnego minimum. Pozytywnym elementem ograniczaj-
cym skutki choroby jest poprawa struktury gleby oraz jej odpowiednie
zmeliorowanie. Czynnikiem wpywajcym na ograniczenie wystpowa-
nia choroby jest te staranne usuwanie resztek gleby zmaszyn ik ci-
gnikw, ktre uywane byy na poraonych plantacjach i ich dokadna
dezynfekcja. Do nawoenia pl nie stosowa obornika pochodzcego od
zwierzt karmionych rolinami (np. brukiew, rzepa) poraonymi przez
ki kapusty.
Do siewu w rejonach gdzie wystpia w wikszym nasileniu kia
kapusty powinno si wykorzystywa odmiany owikszej odpornoci na
poraenie przez sprawc kiy kapusty, uwzgldniajc odpowiedni podo-
zmian i rne typy odmian odpornych.
Metoda chemiczna i biologiczna
Metody chemiczne do zwalczania sprawcy kiy kapusty, mimo in-
tensywnie prowadzonych bada, s dostatecznie skuteczne. W Polsce,
w uprawie kapusty do ograniczania omawianego sprawcy stosuje si fun-
29
gicydy zawierajce np. uazynam. rodek ten moe by te wykorzysty-
wany w odpowiednim steniu do podlewania rozsady. Do tego celu oraz
do zaprawiania mona w warzywach stosowa te tiofanat metylu.
W uprawie rzepaku podjto prace badawcze nad zastosowaniem
uazynamu do opryskiwania zakaonej gleby przed siewem nasion. Po-
legay one na opryskiwaniu gleby rodkiem w dawce 2-3 L/ha i wymie-
szaniu go na gboko 10 cm. Stwierdzono pewn redukcj iloci pora-
onych rolin i zwyk plonu po zastosowaniu tego rodka.
W przypadku stwierdzenia po wschodach rzepaku kiy kapusty,
mona wspomc roliny przez dolistne dokarmianie rolin. W celu ogra-
niczenia skatw poraenia rolin przez ki kapusty niektre rmy po-
lecaj rwnie biostymulatory. Nie zwalczaj one kiy kapusty, a tylko
wspomagaj roliny w odbudowie strefy korzeni wonikowych rolin.
Zabiegi te musz by jednak przeprowadzone w odpowiednim terminie.
Mczniak prawdziwy kapustowatych
Sprawca: Erysiphe cruciferarum Opiz ex Junell
Choroba wystpuje powszechnie na wielu rolinach uprawnych
z rodziny kapustowatych m.in. na rzepaku ozimym i jarym, gorczycy
oraz na chwastach z tej rodziny (np. tasznik pospolity, toboki polne).
Poraenie rolin powoduje ograniczenie powierzchni asymilacyjnej lici,
odyg i uszczyn. Z reguy nie notuje si wikszych strat w plonie nasion
w tym przypadku.
Gwnym rdem infekcji s poraone samosiewy rzepaku ichwa-
sty. Na powierzchni zainfekowanych organw wystpuje grzybnia
z trzonkami i zarodnikami konidialnymi tworzca biay nalot, pocztko-
wo luny potem zwarty. Brunatne kleistotecja wraz zworkami oraz asko-
sporami wystpuj rzadko itylko niekiedy s rdem infekcji. Patogen
najczciej rozprzestrzenia si przez zarodniki konidialne przenoszone
przez wiatr.
30
Objawy
Sprawca choroby poraa wszystkie nadziemne czci rolin, przez
cay okres wegetacji rzepaku, najczciej jednak pod koniec dojrzewania
rolin. Na liciach, gwnie na grnej stronie blaszki, pojawia si mczy-
sty, biay nalot
struktur grzyba,
ktry stopnio-
wo si rozsze-
rza obejmujc
coraz wiksz
powierzchni.
Silnie porao-
ne licie k-
n i stopniowo
zamieraj. Na
odygach i ich
rozgazieniach oraz na uszczynach mona zaobserwowa podobne ob-
jawy. Na poraonych odygach iich rozgazieniach na jeszcze zielonych
tkankach, pod biaym nalotem grzybni, mog wystpi brunatnooletowe
plamy. Poraone uszczyny s sabo rozwinite iwydaj drobne nasiona.
Warunki rozwoju
Rozwj patogenu nastpuje podczas ciepej iwilgotnej pogody, ju
jesieni, ale najczciej dopiero wokresie kwitnienia idojrzewania rolin.
Optymalna temperatura powietrza to 1725C.
Wysokie nawoenie azotowe izbyt dua gsto siewu take sprzy-
jaj rozwojowi mczniaka prawdziwego.
Zwalczanie
Wystpowanie sprawcy choroby mona ogranicza poprzez prze-
strzeganie zasad prawidowej agrotechniki wtym odpowiedniego podo-
zmianu, waciwej normy wysiewu nasion i izolacji przestrzennej form
jarych od ozimych.
Wanym elementem jest tu te zrwnowaone nawoenie iregula-
cja obecnoci chwastw.
31
Mczniak rzekomy kapustowatych
Sprawca: Hyaloperonospora parasitica (Pers.)
wczeniej znany pod nazw Peronospora parasitica (Pers.) Fr.
Choroba powszechnie wystpuje na rzepaku iinnych rolinach ka-
pustowatych w rnych fazach ich wzrostu.
Najwiksze znaczenie ma infekcja licieni i pierwszych lici. Przy
bardzo silnym poraeniu, siewki zamieraj, awkonsekwencji dochodzi
do istotnego zmniejszenia obsady rolin na plantacji.
rdem sprawcy choroby s poraone samosiewy rzepaku, chwa-
sty zrodziny kapustowatych oraz niekiedy nasiona.
Patogen zimuje wpostaci kulistych oospor wobumarych resztkach
poraonych rolin. Wokresie wegetacji, na spodniej stronie lici pojawia
si biay nalot utworzony przez struktury patogenu.
Zarodniki rozprzestrzeniaj si zwiatrem oraz deszczem idokonuj
kolejnych infekcji, najczciej przez aparaty szparkowe.
Objawy
Patogen moe poraa rzepak w rnych fazach rozwoju roliny.
Na licieniach iliciach wschodzcych rolin, na dolnej stronie blaszki
wystpuje delikatny, luny, biay nalot struktur patogenu. Poraone licie
ilicienie kn, a nastpnie zamieraj. Objawy wpniejszych fazach
rozwoju maj posta tych plam zciemnymi, nieregularnymi obwd-
kami na grnej stronie lici, natomiast na dolnej, wobrbie powstaych
plam, wystpuje szarobiay nalot, dobrze widoczny w warunkach duej
wilgotnoci. Na poraonych uszczynach obserwuje si mae powobr-
zowe plamki. Silne poraenie uszczyn prowadzi do przedwczesnego ich
zasychania.
Warunki rozwoju
Infekcji irozprzestrzenianiu patogenu sprzyja temperatura wprze-
dziale 816C oraz wysoka wilgotno powietrza. Po jesiennej infekcji,
choroba rwnie moe wystpi wiosn, aprzy utrzymujcej si wilgot-
nej i chodnej pogodzie niekiedy, a do okresu dojrzewania. Znaczenie
32
choroby wzrasta wwarunkach zego podozmianu, nadmiernej gstoci,
przy wczesnych terminach siewu oraz przy niedostatecznym nawoeniu
potasowym.
Zwalczanie
Aby ograniczy wystpowanie irozwj sprawcy choroby naley ter-
minowo niszczy resztki poniwne isamosiewy rzepaku, stosowa opty-
maln norm i termin wysiewu nasion oraz izolacj przestrzenn form
jarych od ozimych.
Metoda chemiczna
Sucha zgnilizna kapustnych
Sprawcy: Leptosphaeria maculans (Desm.) Ces. et. de Not.; Lepto-
sphaeria biglobosa (Shoemaker etBrun),
stadium konidialne: Phoma lingam (Tode ex Fr.) Desm.
Choroba wystpuje m.in. na rzepaku, gorczycy, brukwi, kapucie,
kalaorze, brukselce, brokule, jarmuu, kalarepie oraz na chwastach zro-
dziny kapustowatych (rzodkiew wirzepa, toboki polne itd.).
Poraone licie maj mniejsz powierzchni asymila-
cyjn i stanowi rdo choroby dla innych organw.
Por a e ni e
szyjki korzenio-
wej prowadzi do
zakcenia prze-
wodzenia sub-
stancji pokarmo-
wych oraz wody
i zwiksza skon-
no roliny do
wylegania.
Osabiona przez grzyb podstawa odygi atwo si a-
mie, arolina przedwczenie knie izamiera.
33
W konsekwencji uzyskany plon nasion jest mniejszy igorszej jako-
ci.
Straty w plonie nasion mog niekiedy wynosi nawet 75%, przecit-
nie okoo 15-20%.

Stadium doskonae sprawcw suchej zgnilizny rolin kapustnych
(Leptosphaeria spp.) powstaje na resztkach poniwnych zpoprzedniego
sezonu wegetacyjnego. Wowocnikach (pseudotecjach) jesieni lub wcze-
sn wiosn tworz si worki z bezbarwnymi zarodnikami workowymi
(askosporami). Do tworzenia idojrzewania pseudotecjw niezbdna jest
odpowiednia wilgotno powietrza (np. opady deszczu). Zarodniki roz-
siewane s, niekiedy na due odlegoci przez wiatr, anastpnie kiekuj
wobecnoci kropel wody. Wczasie wegetacji sprawcy choroby wystpuj
gwnie w stadium konidialnym Phoma lingam. Grzyb ten tworzy na
poraonych tkankach, pod tkank okrywajc, mae czarne owocniki
piknidia, wktrych znajduj si jednokomrkowe, owalne, zarodniki ko-
nidialne. Zarodniki te wydostaj si zpiknidiw wobecnoci wody iprzy
udziale kropel deszczu rozprzestrzeniaj si na kolejne roliny, powodu-
jc wtrne infekcje. Infekcja lici, odyg iuszczyn nastpuje wmiejscach
uszkodze lub poprzez aparaty szparkowe. Grzyb po poraeniu licia
przerasta jego tkanki, nastpnie ogonek liciowy i wrasta do pdu oraz
szyjki korzeniowej. rdem infekcji pierwotnej, obok resztek poniw-
nych, s te niekiedy zainfekowane nasiona.
Objawy
Pierwsze objawy choroby wystpowa mog ju na siewkach wpo-
staci przewenia szyjki korzeniowej lub czci korzenia albo maej bru-
natnej nekrozy owalnego ksztatu. Poraenie powoduje zahamowanie
wzrostu i zgorzel, prowadzc niekiedy do osabienia roliny lub jej za-
mierania. Gwne objawy choroby obserwuje si jesieni wpostaci plam
na licieniach iliciach, awiosn na liciach, szyjkach korzeniowych, o-
dygach iuszczynach rzepaku. Plamy na liciach s jasnobrzowe, owal-
ne, orednicy 318 mm, zczarnymi piknidiami (owocnikami grzyba) na
powierzchni. Na odygach i uszczynach plamy s paskie, rozlege, ja-
snobrunatne, czsto zbrunatn obwdk i zpiknidiami na powierzchni.
Objawy suchej zgnilizny kapustnych na szyjkach korzeniowych to po-
cztkowo plamy brunatnobrzowe, paskie, anastpnie wgbione imo-
34
kre. W miar wzrostu rolin i rozwoju sprawcy choroby plamy janiej
istaj si beowopopielate. Plamy obejmuj coraz gbsze warstwy tkanek,
stopniowo zasychaj imurszej.
Warunki rozwoju
Nasilenie wystpowania sprawcw choroby zaley od wielu czyn-
nikw. Niebezpieczestwo poraenia jest podwyszone na terenach
o duym udziale rzepaku w strukturze zasieww oraz przy stosowaniu
uproszcze w uprawie. Sabo przykryte resztki poniwne stanowi bo-
wiem rdo pierwotnego poraenia na plantacji. Ryzyko infekcji zwik-
szaj liczne uszkodzenia rolin i due zagszczenie plantacji. Stopie
poraenia zaley natomiast od podatnoci uprawianej odmiany rzepaku.
Bardzo wan rol wrozwoju patogenw odgrywaj warunki pogodowe
tj. wilgotno powietrza, ilo irozkad opadw oraz temperatura. Opti-
mum dojrzewania pseudotecjw i uwalniania askospor to 815C, przy
wysokiej wilgotnoci powietrza. Rozwj sprawcw choroby przebiega
wzakresie temperatur od 5C do 2530C. Wtemperaturze okoo 20C
plamy na liciach pojawiaj si ju po kilku dniach od infekcji, natomiast
wprzypadku niszych temperatur objawy poraenia mog wystpi p-
niej. Take tempo rozrastania si grzyba wtkankach licia jest uzalenio-
ne od temperatury. Na rozwj choroby wpywa deszczowa pogoda, ktra
umoliwia rozprzestrzenianie ikiekowanie zarodnikw oraz penetracj
tkanek roliny przez strzpki infekcyjne. Minimalny czas zwilenia lici
niezbdny do infekcji to okoo 8 godzin, aoptymalny okoo 48 godzin.
Zwalczanie
Ograniczaniu wystpowania choroby sprzyja prawidowe zmianowa-
nie (najlepiej 4-letnia przerwa wuprawie rzepaku) oraz dokadne igbo-
kie przyoranie resztek poniwnych. Wane jest tu te zakadanie nowych
plantacji wodlegoci kilkuset metrw od miejsc, w ktrych stwierdzono
w poprzednim sezonie poraone plantacje, izolacja form jarych od ozi-
mych, prawidowy termin, gboko igsto siewu. Zmniejszenie pora-
enia rolin mona uzyska te przez zrwnowaone nawoenie, unikanie
uszkodze np. mechanicznych oraz ograniczanie populacji szkodnikw,
ktre uszkadzajc roliny tworz bramy wejcia dla patogenw. Uprawa
odmian o podwyszonej odpornoci na poraenie przez sprawcw suchej
zgnilizny kapustnych ogranicza skutki infekcji przez jej sprawcw.
35
Metoda chemiczna
Zabieg jesienny wykonywany jest najczciej wfazie 48 lici (faza
rozwojowa BBCH 1418), natomiast wiosenny w momencie ruszenia
wegetacji, wfazie formowania odygi (faza rozwojowa BBCH 3139).
Decyzj o zwalczaniu chemicznym mona podj opierajc si na
dokadnej i czstej lustracji plantacji. Prg szkodliwoci, wskazujcy na
potrzeb wykonania zabiegu jesieni to 1520%, awiosn 1015% rolin
z pierwszymi objawami choroby. Wyszy podany procent poraonych
rolin wprogach szkodliwoci naley uwzgldni wprzypadku mniej in-
tensywnie uprawianych ichronionych plantacji. Sprawc suchej zgnilizny
kapustnych naley zwalcza przede wszystkim jesieni, wcelu zahamo-
wania pierwotnych infekcji oraz rozwoju patogenu wliciach, anastp-
nie wszyjkach korzeniowych, awiosn po ruszeniu wegetacji rolin, aby
ograniczy kolejne infekcje.
Decyzj oterminie zabiegu chemicznego mona te podj na pod-
stawie monitoringu uwalniania si zarodnikw workowych (askospor)
grzybw Leptosphaeria spp. z pseudotecjw powstaych na resztkach
poniwnych. Po stwierdzeniu wpowietrzu wysokiego stenia askospor,
naley wykona zabieg, zwaszcza, gdy wystpuj dogodne warunki do
infekcji. Ilo zarodnikw workowych wpowietrzu ocenia si za pomoc
urzdze wychwytujcych np. puapka Burkarda. W Polsce system wspo-
magania decyzji dotyczcy zwalczania suchej zgnilizny kapustnych nosi
nazw SPEC.
Szara ple
Sprawca: Botryotinia fuckeliana (de Bary) Whetz.,
stadium konidialne: Botrytis cinerea Pers.
Grzyb jest polifagiem iwystpuje bardzo powszechnie na rolinach
rolniczych, ozdobnych i przemysowych oraz na krzewach owocowych
iwarzywach.
Patogen infekuje rzepak przez cay okres jego rozwoju, ale naj-
wiksze szkody powoduje podczas kwitnienia oraz tworzenia uszczyn,
zwaszcza wczasie wilgotnej ichodnej pogody. Silne poraenie uszczyn
36
prowadzi od obnienia liczby i masy nasion oraz ich osypywania. Po-
raone licie maja ograniczon powierzchni asymilacyjn i s rdem
poraenia dla innych organw. Poraenie odyg powoduje ograniczenie
przewodzenia substancji pokarmowych i wody.
rdem infekcji s najczciej resztki poniwne, zainfekowane na-
siona, jak rwnie sklerocja znajdujce si w glebie. Ze sklerocjw nie-
kiedy wyrastaj apotecja, w ktrych powstaj worki zawierajce jedno-
komrkowe askospory. Najczciej jednak na powierzchni poraonych
fragmentw rolin oraz rozwijajcej si na sklerocjach grzybni powstaje
zarodnikowanie konidialne, ktre tworzy szary i obty nalot. Sprawca
choroby najczciej rozprzestrzenia si poprzez zarodniki konidialne,
ktre masowo tworz si na poraonych tkankach. Zarodniki kiekuj
tylko w kropli wody, a wyrastajce
z nich strzpki grzybniowe prze-
rastaj do tkanek rolin przez kuti-
kul lub rany. Grzyb ten moe te
rozwija si saprotrocznie np. na
patkach kwiatowych opadajcych
podczas kwitnienia na licie, a na-
stpnie infekowa nieuszkodzone
tkanki rolin. W korzystnych wa-
runkach infekcja przebiega w cigu
kilku godzin.
Objawy
Objawy szarej pleni wystpuj
na odygach, liciach iuszczynach
we wszystkich fazach rozwojowych
rzepaku. Poraone czci rolin po-
37
kryte s szarobrzowym nalotem grzybni z zarodnikami konidialnymi.
Zainfekowane przez patogen licie oraz odyga staj si szarobrunatne
istopniowo gnij. Wprzypadku silnej infekcji odyg, rolina przeamuje
si i zamiera. Na poraonych uszczynach wystpuje szary nalot, nato-
miast wewntrz znajduj si drobne, czsto niedojrzae nasiona. Wprzy-
padku silnego poraenia uszczyny przedwczenie zasychaj i pkaj.
Sprawca choroby poraa czsto organy rzepaku uprzednio osabione lub
uszkodzone przez rne czynniki np. szkodniki, przymrozki, susz, her-
bicydy, ziarenka piasku, maszyny rolnicze iinne choroby.
Warunki rozwoju
Rozwojowi choroby sprzyjaj opady deszczu, dua wilgotno
wzgldna powietrza itemperatura wynoszca 1018C oraz duy udzia
rzepaku w podozmianie i nadmierne zagszczenie rolin na plantacji.
Uszkodzenia rolin powodowane przez maszyny, szkodniki, mrz, grad,
inne choroby itp. take sprzyjaj rozwojowi sprawcy szarej pleni, ponie-
wa uatwiaj wnikanie grzyba do tkanek.
Zwalczanie
Prawidowy podozmian i gsto siewu, niszczenie resztek poniw-
nych, izolacja przestrzenna form jarych od ozimych, zwalczanie szkodni-
kw, unikanie uszkodze mechanicznych ograniczaj rda imoliwo-
ci rozwoju infekcji.
Metoda chemiczna
Terminy zabiegw opryskiwania i progi szkodliwoci:
- jesieni, gdy rzepak jest wfazie 48 lici (faza rozwojowa BBCH
1418) istwierdza si na 2030% lici z objawami poraenia;
- wiosn, po ruszeniu wegetacji, w fazie formowania odygi (faza
rozwojowa BBCH 3139) istwierdza si 1520% lici z objawami pora-
enia;
- w fazie kwitnienia od opadania pierwszych patkw kwiato-
wych do tworzenia pierwszych uszczyn (faza rozwojowa BBCH 6571)
istwierdza si 1015% lici z objawami poraenia.

38
Werticilioza
Sprawcy: Verticillium dahliae Kleb.;
Verticillium longisporum (C. Stark)
Choroba wystpuje powszechnie m.in. na pomidorach, ogrkach,
chmielu, truskawkach, ziemniakach, rzepaku oraz na licznych gatunkach
drzew ikrzeww. Grzyby zrodzaju Verticillium s patogenami wywouj-
cymi tzw. tracheomykoz (zatykanie wiata naczy przez grzybni pato-
genu).
rdem infekcji s resztki poniwne oraz mikrosklerocja patogenu.
Grzyby mog y saprotrocznie, jednak grzybnia izarodniki s nietrwa-
e, natomiast ywotno mikrosklerocjw wynosi nawet kilkanacie lat.
Infekcja nastpuje przez uszkodzone woniki. Grzybnia przerasta przez
skrk, kilka warstw mikiszu do wizek przewodzcych, gdzie nastpnie
si rozrasta iblokuje przewodzenie substancji pokarmowych oraz wody.
Objawy
Objawy widoczne s na liciach iodygach, najczciej dopiero pod
koniec okresu wegetacji. knicie poowy lici, gdy druga poowa po-
zostaje zielona, jest jednym z wanych objaww obecnoci sprawcy cho-
roby. Pocztkowo widnie tylko cz roliny, nastpnie caa, a nasiona
nie dojrzewaj. Gwnym powodem zmian chorobowych i widnicia
jest zablokowanie czci naczy przez grzybni rozwijajc si w wiz-
kach przewodzcych. Na odydze niekiedy mona zaobserwowa najpierw
tobrzow, potem brunatn smug, biegnc od dou do gry roliny
irozcigajc si rwnie na pdy boczne. Dolna cz odygi oraz korze
staj si ciemnoszare, brzowe lub czarne. Na przekroju podunym i na
powierzchni poraonych pdw obserwuje si brzowe smugi imae, czar-
ne, liczne mikrosklerocja grzyba, przypominajce opiki elaza. Kutikula
odygi pka iatwo mona j oderwa pasami. Poraone roliny rzepaku
mona bez trudu wycign z gleby. Po zbiorze rzepaku mikrosklerocja
dostaj si do gleby is rdem poraenia wnastpnych latach.
39
Warunki rozwoju
Niebezpieczestwo infekcji pojawia si przy dugotrwaej i in-
tensywnej uprawie rzepaku. Jest to typowa choroba podozmianowa,
duy udzia rzepaku wstrukturze zasieww jest najwaniejsz przyczyn
zwikszajcego si zagroenia ze strony tego patogenu. Wystpowaniu
choroby sprzyja sucha iciepa pogoda. Dla rozwoju patogenu odpowied-
nie pH wynosi okoo 6,5, natomiast optymalna temperatura waha si
w granicach od 16C do 25C. Nisza temperatura hamuje rozwj cho-
roby, natomiast wtemperaturze powyej 30C jej rozwj nie nastpuje.
Zwalczanie
W celu ograniczenia wystpowania sprawcw choroby naley prze-
strzega zasad prawidowej agrotechniki, wtym przede wszystkim zacho-
wa, co najmniej 34 letni przerw wuprawie rzepaku na tym samym
polu oraz dokadnie niszczy iprzeorywa resztki poniwne.
Zgnilizna twardzikowa
Sprawca: Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary
Sprawca choroby jest polifagiem, wystpuje na prawie 400 r-
nych gatunkach rolin midzy innymi na: rzepaku, soneczniku, fasoli,
tytoniu, konopiach, ogrku, pomidorze, pietruszce, marchwi, rolinach
ozdobnych, rolinach zielarskich, drzewach ozdobnych i innych roli-
nach rolniczych zrodziny kapustowatych oraz na chwastach ztej rodziny
(np. tasznik pospolity, toboki
polne).
Wysoka szkodliwo
zwizana jest z moliwoci
przetrwania patogenu wglebie
w postaci sklerot przez okres
710 lat. Straty plonu wynika-
jce z poraenia rolin przez
zgnilizn twardzikow mog
wynie 20-30%, a niekiedy
40
nawet 50%. Uzyskany materia siewny moe by zanieczyszony prze skle-
rocja patogenu, przez co stanowi rdo infekcji na kolejnych plantacjach.
Grzyb zimuje w postaci sklerocjw w glebie i niekiedy grzybni na
resztkach rolinnych, samosiewach rzepaku i innych rolinach ywi-
cielskich. Na sklerocjach znajdujcych si w powierzchniowej warstwie
gleby (do 5 cm) powstaj miseczkowatego ksztatu, jasnobrzowe owoc-
niki apotecja. W apotecjach tworz si bezbarwne askospory, rozprze-
strzeniane nastpnie przez wiatr. Infekcja rozpoczyna si najczciej przy
nasadzie ogonkw liciowych, w miejscach odgazie lub uszkodze,
poniewa w tych miejscach gromadz si opadajce patki kwiatowe.
Zarodniki kiekujc, wykorzystuj patki kwiatowe, jako rdo substan-
cji pokarmowych, a nastpnie infekuj tkanki gospodarza. Ze struktur
grzybni tworz si organy przetrwalnikowe sklerocja. rdem infekcji
jest gleba, wktrej znajduj si sklerocja oraz zanieczyszczony nimi ma-
teria siewny. Sklerocja s czsto podobne do nasion zarwno wielkoci
jak iwygldem, dlatego trudno je oddzieli od materiau siewnego.
Objawy
Pierwsze symptomy obserwuje si najczciej dopiero w okresie
kwitnienia rzepaku. Na odygach widoczne s biaoszare, niekiedy kon-
centryczne plamy, obej-
mujce cao lub cz
obwodu pdu. Infekcja
czsto rozpoczyna si
w miejscach rozgazie
odyg, zranie lub u na-
sady ogonkw licio-
wych. Plamy pokrywa
biaa, watowata grzybnia,
ktra przerasta gwnie
wntrze odygi niszczc
jej tkanki.
Na powierzchni lub wewntrz odygi, tworz si najpierw szare po-
tem czarne, grubocienne, owalne sklerocja o rednicy okoo 0,52 cm.
Na polu objawy choroby czsto wystpuj placowo. Poraone odygi k-
n izamieraj, s wwczas dobrze widoczne na tle zdrowych rolin rze-
41
paku. Objawy na liciach s trudne do rozpoznania. Zainfekowane licie
brunatniej, zamieraj, anastpnie gnij. Poraeniu ulega mog rwnie
uszczyny, s one wypenione bia grzybni, apomidzy nasionami wi-
doczne mog by mae, kuliste sklerocja.
Warunki rozwoju
W warunkach naturalnych do tworzenia askospor dochodzi naj-
czciej w maju i czerwcu. Umiarkowane temperatury oraz dua wil-
gotno gleby i powietrza sprzyjaj powstawaniu apotecjw irozwojowi
infekcji. wiato ogranicza kiekowanie sklerocjw. Susza lub due opady
deszczu podczas wyrzucania zarodnikw zmniejszaj poraenie. Nie-
bezpieczestwo infekcji jest podwyszone w rejonach o duym udziale
rzepaku w strukturze zasieww oraz na terenach o zwikszonej wilgot-
noci. Uszkodzenia odyg spowodowane przez mrz lub szkodniki take
zwikszaj ryzyko poraenia. Wysoka wilgotno gleby ipowietrza, przy
umiarkowanej temperaturze powietrza, due zagszczenie rolin, wy-
sza podatno uprawianych odmian bd wsposb istotny wpyway na
zwikszenie stopnia poraenia rolin.
Zwalczanie
Ograniczeniu choroby sprzyja przede wszystkim odpowiednio du-
ga (minimum 4-letnia) przerwa wuprawie rzepaku na tym samym polu,
aponadto gboka orka wcelu starannego przykrycia sklerot, uycie ma-
teriau siewnego wolnego od przetrwalnikw grzyba, waciwa norma
wysiewu nasion, zwalczanie chwastw oraz zrwnowaone nawoenie.
Skutki infekcji przez S. sclerotiorum ograniczy moe uprawa od-
mian o podwyszonej odpornoci.
Metoda chemiczna
Decyzj o zwalczaniu chemicznym mona podj opierajc si na
dokadnej iczstej lustracji plantacji od pocztku kwitnienia rzepaku oraz
znajomoci historii pola. Zabieg naley wykona wokresie kwitnienia (od
pocztku do peni kwitnienia rzepaku faza rozwojowa BBCH 6165).
Optymalnym terminem jest faza opadania pierwszych patkw kwiato-
wych penia kwitnienia (50% kwiatw na gwnym kwiatostanie jest
otwartych, faza rozwojowa BBCH 65). Pierwsze oznaki choroby na
plantacji, czyli zaobserwowanie 1% poraonych rolin wskazuje na osi-
gnicie progu szkodliwoci.
42
Opracowano take test patkowy, dziki ktremu mona oceni za-
groenie plantacji rzepaku przez sprawc zgnilizny twardzikowej wczasie
kwitnienia rzepaku. W tym celu pobiera si kwiatostany z rolin w r-
nych, losowo wybranych punktach pola, a nastpnie wykada si patki
kwiatowe na specjalnie przygotowan poywk. Po 34 dniach uzysku-
je si wynik testu. Zmiana zabarwienia poywki wskazuje na zagroenie
plantacji ze strony sprawcy zgnilizny twardzikowej.
Metoda biologiczna
W celu ograniczenia wystpowania zgnilizny twardzikowej na plan-
tacji uzupenieniem podanych wyej zalece moe by doglebowe za-
stosowaniu biopreparatu zawierajcego zarodniki grzyba Coniothyrium
minitans. Jest to nadpasoyt, ktry niszy sklerocja. Szczeglnie moe to
by przydatne na polach, gdzie w latach poprzednich obserwowano po-
raenie rolin przez S. sclerotiorum.
Zgorzel siewek
Sprawcy: Pythium debaryanum Hesse; anatephorus cucumeris
(Frank) Donk. stadium strzpkowe: Rhizoctonia solani Kuehn; Fusarium
spp. np. Giberella avenacea R.J. Cook, stadium konidialne: Fusarium av-
enaceum (Cda ex Fr) Sacc.
Choroba powszechnie wystpuje na rzepaku i innych rolinach
w pocztkowych fazach ich wzrostu. Przy bardzo silnym poraeniu, ro-
liny nie wschodz lub zamieraj siewki, awkonsekwencji dochodzi do
istotnego zmniejszenia obsady rolin na plantacji.
Choroba powodowana jest przez kilka gatunkw patogenw. Py-
thium debaryanum wystpuje wglebie wpostaci saprotrocznych struk-
tur oraz zarodnikw przetrwalnikowych oospor, bdcych gwnym
rdem pierwotnego zakaenia. Wokresie wegetacji rozprzestrzenianie
nastpuje poprzez kuliste zarodniki pywkowe. Rizoctonia solani yje
czsto saprotrocznie wglebie iwytwarza brunatnoczarne sklerocja, kt-
re stanowi zwarty splot grzybni. Grzyb R. solani zimuje wpostaci skle-
rocjw lub na resztkach poraonych rolin w glebie. Infekcji dokonuje
43
poprzez strzpki grzybni. Sprawca ten w pniejszym okresie wzrostu
rzepaku moe by obecny na podstawie odyg w postaci grzybni, ktra
tworzy nalot (opil), ale nie ma wwczas wpywu na plonowanie rolin.
Grzyby z rodzaju Fusarium mog y saprotrocznie w glebie. Wytwa-
rzaj konidia przenoszone przez wiatr, zakaon gleb oraz nasiona na
kolejne roliny i plantacje.
Objawy i warunki rozwoju
W wyniku poraenia kiekw przed wschodami nastpuje ich
zbrunatnienie i zamieranie, co prowadzi do braku wschodw (zgorzel
powschodowa). Objawy wy-
stpuj rwnie na siewkach
wfazie licieni oraz pierwszych
lici.
Typowym symptomem
powschodowej zgorzeli s
ciemne plamy na podziem-
nej czci siewki, nastpnie jej
uwid izamieranie. Szyjka ko-
rzeniowa modych rolin czer-
nieje isi przewa, natomiast
cz nadziemna widnie, aro-
lina zamiera. Niekiedy korzenie rolin starszych brunatniej iczciowo
gnij, jednak nie obserwuje si skutkw tego na nadziemnych organach.
Podczas deszczowej pogody na odygach starszych rolin tu nad zie-
mi pojawia si niekiedy biay nalot (opil), wytworzony przez strzpki
sprawcy lub sprawcw choroby.
Warunki rozwoju
Wystpowaniu sprawcw zgorzeli siewek sprzyja nadmierna iprze-
duajca si wilgotno gleby, zbyt gsty i gboki siew, zaskorupiona
gleba, atake brak zbilansowanego nawoenia. Wanym czynnikiem jest
take obecno wiata. Silne iintensywne wiato wpywa ograniczajco
na wzrost wikszoci sprawcw powodujcych zgorzel, gdy podwysza
temperatur oraz tempo parowania wody z powierzchni gleby, a w tym
samym czasie nastpuje szybszy wzrost rolin i skrceniu ulega okres,
wktrym patogeny stanowi zagroenie.
44
Zwalczanie
Wystpowanie i rozwj sprawcw choroby mona ograniczy po-
przez uywanie zdrowych nasion, przestrzeganie zmianowania, zbilanso-
wane nawoenie, wysiewanie rzepaku wzalecanym terminie, zzachowa-
niem norm wysiewu nasion iwaciwej gbokoci (1,52 cm).
Metoda chemiczna
Zaprawianie nasion przed siewem.
45
Szkodniki rzepaku
7
Chowacz brukwiaczek
(Ceutorhynchus napi Gyll.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz o dugoci od 3,2 do 4 mm (najwikszy chowacz wyst-
pujcy na rzepaku) koloru szarawego z po-
wodu szarych usek wosowych. Gowa
wyduona w cienki, do dou wygity ryjek.
Larwa o dugoci 7 mm bez odny, do we-
wntrz zakrzywiona, tawo-biaa. Gowa
modych larw pocztkowo czarnawa, potem
to-brzowa z charakterystyczn szczecin
w grnej czci.
Rozwj
Chowacz brukwiaczek zimuje w glebie ubiegorocznych pl rzepa-
ku. Nalot na pola rzepaku zaczyna si, gdy temperatura gleby wynosi od
5C do 7C, a temperatura otoczenia osignie 10C-12C. Najwczeniej
na plantacji pojawia si chowacz brukwiaczek, a potem cho wacz cztero-
zbny. Po dokonaniu eru uzupeniajcego samica skada jaja, gwnie
poniej wierzchokw pdw. Chrzszcz skada jaja zwykle do najdo-
rodniejszych pdw rzepaku. Uszkodzone roliny wykrzywiaj si
i skrcaj, odygi pczniej i pkaj, a nastpnie ami si i wylega-
j. Larwy odywiaj si, a do osignicia przez rzepak dojrzaoci, w
rdzeniu odygi. Po opuszczeniu odygi przepoczwarczaj si w glebie.
Chowacz brukwiaczek daje jedno pokolenie w cigu roku.
Szkodliwo
Pierwsze objawy to miejsca uku na odydze wielkoci okoo
1 mm, pocztkowo luzowate, potem biaawo obrzeone. Na odydze,
w trakcie wzrostu pdu gwnego okaleczone miejsca wyduaj si
tworz ciekie rynny, zgrubienia oraz skrzywienia w ksztacie litery S,
7
Szkodniki rzepaku, Prof. dr hab. Marek Mrwczyski, in. Henryk Wachowiak,
Instytut Ochrony Rolin Pastwowy Instytut Badawczy, Pozna 2012.

46
przede wszystkim w dolnej czci odygi. W miejscach tych odygi pka-
j, szczeglnie po okresach mrozw lub obfitych opadw.
W rdzeniu odygi mona rozpozna
lady erowania larw. Otwory wydrone
przez larwy mona znale zwaszcza w k-
tach lici. Istnieje moliwo pomyki z ob-
jawami wywoywanymi przez chowacza
czterozbnego, chowacza granatka oraz od-
dziaywania przymrozkw.
Znaczne straty mog wystpi szczegl-
nie w niekorzystnych latach, gdy cho wacz
brukwiaczek wystpuje w duym nasileniu, a
rzepak z powodu nie korzystnych warunkw
rodowiskowych jest sabo rozwinity, gwnie po ostrych zimach oraz
w okresie wiosennej suszy. Roliny uszkodzone przez larwy s na stpnie
poraane przez such zgnilizn krzyowych, zgnilizn twardzikow i
szar ple. Roliny uszkodzone przedwczenie dojrzewaj i czsto osypuj
nasiona.
Zwalczanie
Stosowa zabiegi uprawowe i nawoenie, ktre zapewni rolinom
dobre warunki wzrostu. Brak izolacji przestrzennej oraz duy udzia rze-
paku w strukturze zwikszaj zagroenie. Dla oceny zagroenia ze strony
chowacza brukwiaczka naley prowadzi obserwacje dotyczce ich liczby
w tych naczyniach. W tym celu naley ustawi te naczynia przy-
najmniej 25 m od brzegu pola. Kontrolowa naczynia co 3 dni. Szkodnik
wystpuje bardzo wczenie i obserwacje naley prowadzi od pocztku
marca do poowy kwietnia. Jeeli w cigu kolejnych 3 dni w naczyniu
bdzie 10 chrzszczy naley rozpocz zwalczanie. Opryskiwa po po-
jawieniu si chrzszczy na plantacji, przed zoeniem jaj (BBCH 20-39).
Chowacz czterozbny
(Ceutorhynchus quadridens Panz.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz wielko od 2,5 do 3 mm, brzowy, grna strona z biao-
-szarymi plamkami i uskowato owosiona, odna czerwonawo-te,
47
a po kolor rdzawo-brzowy, pokrywy skrzyde
z jasn biaaw plama, ktra znajduje si za tarcz
szyjn.
Larwa wielkoci od 4 do 5 mm, biaawa, do
wewntrz zakrzywiona, bez odny, to-brzo-
wa gowa bez szczeciny w grnej czci. Poczwar-
ka: brudno-biaa.
Rozwj
Chowacz czterozbny zimuje w cice lici itp. i pojawia si
na polach rzepaku o kilka dni pniej ni chowacz brukwiaczek.
Po odbyciu eru uzupeniajcego nastpuje skadanie jaj do gw-
nych nerww modych lici. Larwy eruj w ogonkach liciowych,
nerwach gwnych i odygach. Po opuszczeniu roliny larwy prze-
poczwarczaj si w glebie. W czasie zbioru rzepaku pojawiaj si
mode chrzszcze, ktre pniej poszukuj miejsca do przezimowania.
Szkodliwo
Pierwsze widoczne objawy to miejsca uku na nerwach gw-
nych i ogonkach liciowych, sucych do skadania jaj. We wntrzu
odygi eruj biaawe larwy w brzowych
chodnikach (chodniki zabarwione przez
odchody). W przeciwiestwie do uszkodze
powodowanych przez chowacza brukwiacz-
ka, odyga rzepaku nadal ronie prosto
(podczas wzrostu nie dochodzi do defor-
macji odygi). Podczas silnego uszkodzenia
odygi mog wystpi zahamowania we
wzrocie rolin. Wydrone w dolnej czci
odygi otwory stanowi bram dla wtrnych
infekcji wywoywanych przez such zgnili-
zn krzyowych i werticilioz.
Moliwo pomylenia z objawami po-
wodowanymi przez chowacza brukwiaczka
- skrzywienie.
Poniewa podczas uszkadzania rolin nie wystpuj adne skrzy-
wienia i znieksztacenie odyg, wykrycie szkd jest trudniejsze anieli
tych wywoywanych przez chowacza brukwiaczka. Prcz tego do obja-
ww szkd docza si przedwczesna dojrzao, ktr atwo pomyli ze
48
zgnilizn twardzikow na odygach. Straty w plonach mog wynie
ponad 20%. Sucha wiosna zwiksza straty plonu nasion. Roliny uszko-
dzone przez larwy s nastpnie poraane przez such zgnili zn krzyo-
wych, zgnilizn twardzikowi i szar ple.
Zwalczanie
Stosowa zabiegi uprawowe i nawoenie, ktre zapewni rolinom
dobre warunki wzrostu i regeneracji uszkodze. Brak izolacji prze-
strzennej oraz duy udzia rzepaku w strukturze zwikszaj zagroenie.
Obserwacje prowadzi si tak samo jak w odniesieniu do chowacza bru-
kwiaczka. Jeeli podczas kolejnych 3 dni w tym naczyniu schwyta si
20 chrzszczy naley rozpocz zwalczanie (BBCH 30-59).
Chowacz galaswek
(Ceutorhynchus pleurostigma Mrsh.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz dugoci od 2 do 3 mm, szarawo ubarwiony.
Larwa jasnobiaa, bez odny. Do rolin y-
wicielskich oprcz rzepaku i rzepiku zalicza si
jeszcze inne krzyowe uprawne oraz dziko rosn-
ce, jak np. warzywa kapustne, rzodkiewk, rzod-
kiew, gorczyc poln i rzodkiew wirzep.
Rozwj
Wczesn jesieni chowacz galaswek opuszcza swoj letni kry-
jwk i poszukuje rzepa ku ozimego. Po zakoczeniu eru uzupeniaj-
cego, jaja skadane s pojedynczo w tkance korowej szyjki korzeniowej
lub w przypadku lekkiej gleby take w tkance korzenia gwnego.
Kada lar wa przyczynia si do powstania jednej naroli. Wiosn larwy
wychodz z wyroli, wdruj kilka centymetrw w gb gleby celem
przepoczwarczenia si. Przepoczwarczenie larwy ma miejsce w kokonie
ziemnym. Chrzszcz opuszcza kokon po 6 do 8 tygodniach udajc si na
spoczynek letni.
Chowacz galaswek daje tylko jedno pokolenie w cigu roku, wy-
ksztaca jednake ras letni (zimuj larwy) i wiosenn (zimuj chrzsz-
cze). Rasa wiosenna skada jaja dopiero wiosn i wyrzdza mniej szkd
ni rasa letnia.
49
Szkodliwo
Uszkodzenia rzepaku przez chowacza galaswka mona rozpozna
po jednej lub te po wielu okrgych, gad-
kociennych narolach o rednicy okoo
1 cm znajdujcych si na szyjce korzeniowej
lub na korzeniu gwnym. Po przekrojeniu
naroli, we wntrzu znajduje si chodnik
i larwa chowacza galaswka. Wntrze na-
roli zostaje zjedzone przez larwy w trakcie
ich rozwoju. Narola na korzeniu spowo-
dowane przez ki kapucian s wiksze,
nieregularne i po przekrojeniu nie mona
w nich stwierdzi obecnoci chodnika i lar-
wy. Chowacz galaswek pojawia si na rze-
paku ozimym w niektrych latach lokalnie w
ograniczonym nasileniu. Silne uszkodzenie
korzeni przez kilka larw moe prowadzi do
powaniejszych strat spowodowanych zym przezimowaniem rolin, a na
dodatek moe sprzyja poraeniu rolin przez such zgnilizn krzyowych
i zgnilizn twardzikow.
Zwalczanie
Wysiewa nasiona zaprawione przeciwko szkodnikom. W rejonach
duego nasilenia wystpowania dodatkowo wykona opryskiwanie jesie-
ni po wschodach rolin (BBCH 14-19).
Prawidowa uprawa rzepaku, izolacja przestrzenna, zmianowanie,
zbilansowane nawoenie oraz zwalczanie chwastw zmniejszaj zagro-
enie i szkody.
Chowacz podobnik
(Ceutorhynchus assimilis Payk.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz wielkoci od 2,5 mm
do 3 mm, czarny, z powodu owosienia
wydaje si by szary, pokryty uskami;
gowa, czuki i odna czarne, paski na
pokrywach skrzyde rwnej szerokoci -
50
z uskowatymi woskami uoonymi w rzdy. Go wa jest ryjkowato wy-
duona. Larwa wielkoci od 4 do 5 mm, biaawa a po kolor biaawo-
-tawy, bez odny, lekko zakrzywiona do wewntrz, brzowa gwka
z charakterystycznym uoeniem szczecin. Poczwarka: brudnota.
Obok rzepaku ozimego i jarego do rolin ywicielskich chowacza po-
dobnika zaliczaj si: rzepik, warzywa kapustne, rzodkiew, rzodkiewka
oraz rne krzyowe dziko rosnce szczeglnie z duymi uszczynami.
Rozwj
Chrzszcze zimuj w warstwie ciki ywopotw itp. opuszczaj
miejsce zimowego spoczynku wiosn, gdy temperatura osignie okoo
13C. Na pocztku kwitnienia rzepaku chrzszcze wystpuj w wik-
szym nasileniu. Po odbyciu eru uzupeniajcego samica skada jaja
w modych uszczynach, wygryzajc otwr w cia nie uszczyny. Po
upywie 8 do 9 dni wylga si larwa, ktra eruje na zalkach nasion.
W uszczynie eruje tylko jedna larwa. Dorose larwy opuszczaj uszczy-
ny i przepoczwarczaj si w glebie. W lipcu i sierpniu pojawiaj si mode
chrzszcze. Chowacz podobnik wyksztaca jedno pokolenie w roku.
Szkodliwo
Uszkodzenia s widoczne z zewntrz dopiero wwczas, gdy larwa
poprzez wydrony otwr opuszcza uszczyn.
Larwa niszczy do 5 zawiz-
kw nasion w uszczynie. Uszkodzo-
na uszczyna pozostaje zamknita,
jednak knie przedwczenie i jest
lekko zdeformowana. Uszkodzenia
uszczyn spowodowane przez cho-
wacza podobnika s wykorzystywa-
ne przez pryszczarka kapustnika do
skadania jaj. Zdeformowanie usz-
czyny powodowane przez chowacza podobnika moe by bdnie przy-
pisane gradobiciu.
Bezporednie szkody s na og niewielkie, natomiast szkody po-
rednie, wynikajce z przygotowania warunkw dla duo bardziej szko-
dliwego pryszczarka kapustnika mog by bardzo due. Poza tym dostaj-
ca si przez otwory do uszczyn woda powoduje gnicie uszczyn i nasion.
Uszkodzone uszczyny nastpnie poraane s przez szar ple i czer
krzyowych.
51
Zwalczanie
Izolacja przestrzenna, prawidowa agrotechnika, zrwnowaone
nawoenie, zmianowanie ograniczaj zagroenie i szkody. Opryskiwa
roliny w pocztku kwitnienia (BBCH 60): podczas sabego wystpienia
pryszczarka kapustnika: 1 chrzszcz chowacza podobnika na rolin, na-
tomiast podczas silnego wystpienia pryszczarka kapustnika: 1 chrzszcz
chowacza podobnika na 2 roliny. Ocen przeprowadza si biorc pod
uwag 10 rolin w 10 miejscach po przektnej pola.
Gnatarz rzepakowiec
(Athalia colibri Christ.)
Cechy rozpoznawcze
Bonkwka o dugoci od 6 do 8 mm, z czarn gow, odwok
pomaraczowy z czarnym rysunkiem, rozpito
skrzyde 14 mm.
Jaja kremowe, w
ksztacie fasolki o du-
goci 0,8 mm. Larwa po-
cztkowo szaro-zielona,
pniej czarna z podunymi janiejszymi pasami, esowata, z trzema pa-
rami odny tuowiowych i omioma parami odny odwokowych.
Poczwarka ciemno-szara, w ziemnym kokonie.Szkodnik atakuje
rne roliny krzyowe: gorczyca, rzepak jary i ozimy oraz warzywa ka-
pustne.
Rozwj
Szkodnik ma dwa pokolenia rocznie. Bonkwki pojawiaj si w
maju. Samice skadaj jaja do wntrza tkanki lici roliny ywicielskiej
(rzepak i dziko rosnce roliny z rodziny krzyowych). Larwy s nie-
mrawe i atwo spadaj przy poruszeniu ca rolin. Po 3-4 tygodniach
erowania schodz do gleby, gdzie cz z nich przepoczwarcza si, dajc
pocztek drugiemu pokoleniu. Larwy drugiego pokolenia eruj na rze-
paku ozimym oraz na chwastach z rodziny krzyowych. Po zakoczeniu
rozwoju schodz do gleby, gdzie pozostaa cz larw z pierwszego poko-
lenia zimuje w kokonach, aby przepoczwarczy si na wiosn. Cz larw
moe zapa w diapauz na dwa lub trzy lata.
52
Szkodliwo
Larwy eruj pocztkowo na dolnej stronie lici, zeskrobujc tkank
i wygryzajc mae otwory w blaszce. Starsze larwy eruj na grnej stro-
nie, zjadaj cae licie zostawiajc jedynie gwne nerwy oraz kwiatostany
i uszczyny. Po zniszczeniu roliny przechodz na
zdrowe, niszczc w okresie kilku dni ca plantacj.
Pocztkowe erowanie czsto jest bdnie
przypisywane bielinkom, tantnisiowi krzyo-
wiaczkowi, pchekom ziemnym, pitnwkom, li-
makom, rolnicom oraz zwierzynie ownej. Szkod-
nik pojawia si czsto lokalnie i masowo.
Gnatarz, ktry nie jest zwalczony niszczy
w okresie kilku dni ca plantacj. Obserwuje si to
szczeglnie wiosn, ale rwnie jesieni po wscho-
dach rolin rzepaku ozimego.
Najwiksze zagroenie ma miejsce, gdy maj i czerwiec oraz sier-
pie i wrzesie s upalne i suche. W tych warunkach szkodliwo jest
bardzo dua, gdy wyloty bonkwek s intensywne i czsto wystpuje
drugie pokolenie.
Zwalczanie
Prawidowa agrotechnika, zwalczanie chwastw i samosieww
rzepaku, izolacja przestrzenna ograniczaj zagroenie i szkody. Opry-
skiwanie rolin jesieni (BBCH 10-19) lub wiosn (BBCH 60-79) po
stwierdzeniu pierwszych uszkodze lici. Stosowanie zapraw nasiennych
zabezpiecza tylko przed gnatarzem, ktry wystpi w maym nasileniu
bezporednio po wschodach rolin. Prg ekonomicznej szkodliwoci: 1
larwa na 1 rolinie. W odniesieniu do tego szkodnika szczeglnie wane
jest wczesne stwierdzenie obecnoci larw poniewa przyrastaj one bar-
dzo szybko i niezwalczone mog w krtkim okresie czasu doprowadzi
do zniszczenia plantacji.
53
Miniarka kapucianka
(Phytomyza rupes Mig.)
Cechy rozpoznawcze
Dorosy owad dugoci do 3 mm.
Larwa dugoci do 6 mm, biaawo zabarwio-
na, bez wyranie wyodrbnionej gowy i odny.
Miniarka kapucianka oprcz rzepaku eruje na ro-
linach krzyowych oraz chwastach.
Rozwj
Miniarka kapucianka opuszcza gleb pod koniec kwietnia lub na
pocztku maja. W cigu roku wystpuj trzy pokolenia. Przed zim lar-
wy wdruj do gleby, aby si przepoczwarczy.
Szkodliwo
Uszkodzone licie kn, widn i przedwczenie obumieraj.
Na grnej stronie blaszki liciowej mona zobaczy chodniki, ktre po-
cztkowo przebiegaj wzdu
nerww licia, a potem do nich
wnikaj. Chodniki powodowane
przez larwy mog rwnie mie
nieregularny ksztat. Niekiedy
larwa natychmiast przedostaje
si do nerwu li cia tak, e na ze-
wntrz nie mona spostrzec ad-
nych objaww. W chodnikach e-
ruj czsto larwy miniarki wraz z
larwami pcheki rzepakowej. Ze
wzgldu na brak odny u miniarki kapucianki atwo odrni j od
larw pcheki rzepakowej, ktra ma trzy pary odny. Rdze pdu rzepa-
ku nie jest uszkadzany przez larwy miniarki kapucianki, natomiast pcheka
rzepakowa uszkadza rdze.
Miniarka kapucianka jest bardzo rozpowszechniona. Rzepak ozi-
my jest atakowany gownie jesieni, przy czym pd pozostaje wolny od
uszkodzenia. Ciepa i duga jesie sprzyja rozwojowi miniarki kapu-
cianki i wwczas straty s due. Miniarka kapucian ka wystpuje rw-
nie na rzepaku jarym.
54
Zwalczanie
Zabiegi agrotechniczne sprzyjaj wzrostowi rolin, ograniczaj za-
groenie rolin i zmniejszaj straty powodowane przez miniarki. Zaprawy
nasienne zwalczaj miniark kapuciank, ktra wystpuje we wrzeniu.
Pniejsze naloty szkodnika nie s zwalczane przez zaprawy nasienne.
W rejonach duego nasilenia miniarki istnieje potrzeba opryskiwania ro-
lin (BBCH 14-19).
Mszyca kapuciana
(Brevicoryne brassicae L.)
Cechy rozpoznawcze
Dorosa mszyca ma dugo od 2 mm do 2,5 mm, szaro-zielone za-
barwienie, pokryta nalotem woskowym. Wystpuj formy uskrzydlone
oraz bezskrzyde. Larwa podobna do dorosej
mszycy. Wystpuje w duym nasileniu na rze-
paku jarym i gorczycy, w maym nasileniu na
rzepaku ozimym. Rozwija si te na innych roli-
nach krzyowych oraz warzywach kapustnych.
Rozwj
Jaja zimuj na rolinach rzepaku ozimego,
chwastach z rodziny krzyowych, na ktrych e-
roway mszyce. Gatunek holocykliczny, jedno-
domny. Mszyce pojawiaj si w czerwcu, popu-
lacja osiga poziom szczytowy na przeomie
lipca i sierpnia, po czym liczebno mszycy gwatownie spada i dopiero
od poowy wrzenia nastpuje ponownie niewielki wzrost. Liczebno
szkodnika jest najwysza, gdy stosuje si wysokie nawoenie azotem i ni-
skie nawoenie potasem oraz wystpi susza. W cigu roku wyst puje kil-
kanacie pokole mszyc. Optymalna temperatura rozwoju wynosi od 18
do 24C. Rozwj pokolenia trwa od 21 do 60 dni.
Szkodliwo
Na wierzchokowej czci gwnego pdu kwiatowego, a pniej p-
dw bocznych, wystpuj gste kolonie mszyc pokrytych woskowym na-
lotem. Wystpuj rwnie na ogonkach liciowych i szypukach uszczyn
oraz na uszczynach i liciach.
55
Opanowane czci rolin s zahamowane
w rozwoju, a w warunkach niedoboru wilgoci
kn i zasychaj. Zasychanie uszkodzonych
przez mszyce rolin podobne jest do objaww
powodowanych przez susz.
Najwiksze straty w plonie powoduje mszy-
ca, gdy roliny rosn w warunkach duego braku
wody. Opanowane roliny kn i zasychaj.
Wystpowaniu mszy cy kapucianej sprzyja a-
godna zima oraz ciepa
i wilgotna wiosna. Wy-
stpowanie mszycy ka-
pucianej powyej progu szkodliwoci wpywa
ujemnie na ilo i jako plonu nasion rzepaku.
Zwalczanie
Zbilansowane nawoenie, niszczenie chwa-
stw z rodziny kapustnych, izolacja przestrzenna
ograniczaj zagroenie i szkody. Opryskiwanie
gwnie brzegu plantacji w przypadku licznego
wystpienia mszycy jesieni (BBCH 14-19) lub
wiosn najczciej w okresie rozwoju uszczyn
(BBCH 65-80). Prg szkodliwoci: na brzegu
plantacji rzepaku 2 kolonie mszyc na 1 m
2
.
Pcheka rzepakowa
(Psylliodes chrysocephala L.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz wielkoci od 3 do 4 mm, podunie
owalny, czarno-niebieski z metalicznym poy-
skiem, sporadycznie take koloru brzowego. Lar-
wa od 6 do 7 mm dugoci, brudno-biaa z ciemno-
brzow gow, 3 parami odny tuowiowych, na
odwoku ma dwa ostre wyrostki. Larwa pokryta jest ciemnymi plamka-
mi i szczotkowatym owosieniem. Rolinami ywicielskimi oprcz rze-
paku s przede wszystkim krzyowe uprawne: kapusta, broku, brukiew,
56
rzepa cierniskowa, jak te liczne krzyowe dziko rosnce: gorczyca po-
lna, rzodkiew wirzepa i toboki polne.
Rozwj
Jesieni, gdy temperatura wynosi powyej 16C, pojawiaj si doro-
se osobniki i opanowuj mae roliny rzepaku. Skadanie jaj odbywa si
na gbokoci od 1 do 2 cm w glebie w ssiedztwie rolin i zalenie od
warunkw pogodowych (agodna zima) trwa a do wiosny. Mode lar-
wy przedostaj si do rodkowych nerww lici i do ogonkw licio wych.
Rosn a do wiosny w ogon kach liciowych, czciowo take w pdzie
gwnym. Od koca kwietnia a do pocztku czerwca opuszczaj rze-
pak i przepoczwarczaj si w glebie.
Pcheka rzepakowa wyksztaca tylko jedno pokolenie rocznie.
Szkodliwo
W przypadku obecnoci pcheki rzepakowej naley si spodziewa
na licieniach i liciach typowych objaww eru (wygryzione otwory i
szkieletowanie lici). Bardzo dua liczebno po-
pulacji powoduje, ze licie mog zosta sitowato
podziurawione. Bardziej znaczcy jest er minuj-
cy w ogonkach liciowych, nerwach liciowych
oraz rdzeniu. W chodnikach mona znale
brzow mczk lub brudnobiae larwy. Istnie-
je moliwo pomyki z objawami erowania na
liciach gnatarza rzepakowca, pcheek ziemnych
oraz limakw (luz na rolinie i glebie).
er larw wpywa na zimowanie rzepaku, po-
niewa uszkodzone roliny atwiej przemarzaj.
Podczas silnego uszkodzenia jesieni mona zaob-
serwowa ubytki tkanki lici. Roliny uszkodzone przez larwy s nastpnie
poraane such zgnilizn krzyowych.
Zwalczanie
Zabiegi agrotechniczne, wczesny siew, zrwnowaone nawoenie i
izolacja przestrzenna ograniczaj zagroenia i szkody. Zaprawia nasiona
przed siewem. W rejonach duego zagroenia jesieni rozpocz zwal-
czanie, stosujc opryskiwanie rolin: wrzesie, padziernik (BBCH 12-
19), gdy wystpi 3 chrzszcze na 1 mb rzdu.
57
Pcheki
(Phyllotreta spp.)
Pcheka czarna (Phyllotreta atra F.)
Pcheka czarnonoga (Phyllotreta nigripes F.)
Pcheka falistosmuga (Phyllotreta undulata Kutsch.)
Pcheka smukowana (Phyllotreta nemorum L.)
Cechy rozpoznawcze
Dorose pcheki osigaj wielko od 2-3 mm. Pcheka czarna jest
jednolicie czarna.
Pcheka czarnonoga ma byszczce zabarwienie
od seledynowo-niebieskiego do metalicznie zielo-
nego. Pcheka falistosmuga ma przedplecze czarne
i te paski na pokrywach.
Pcheka smukowata ma przedplecze czarne,
a na czarnych pokrywach posiada po 1 tym pasku.
Larwy dugoci do 7 mm, brudnobiae lub tawe
z czarn gow. Na segmentach ciemne plamki, z
ktrych wystaj woski. Larwy maj 3 pary krtkich
odny. Rolinami ywicielskimi oprcz rzepaku
s przede wszystkim krzyowe uprawne: kapusta,
brokuy, brukiew, rzepa cierniskowa, jak te licznie
krzyowe dziko rosnce: gorczyca polna, rzodkiew
wirzepa i toboki polne.
Rozwj
Chrzszcze zimuj w wierzchniej warstwie gleby i cice. Wiosn
opuszczaj zimowiska i przenosz si na wschodzce roliny rzepaku ja-
rego, gorczycy i innych rolin krzyowych. Do koca wiosny skadaj jaja
do gleby (oprcz pcheki smukowatej, ktra skada jaja na dolnej stronie
lici). W sierpniu i wrzeniu chrzszcze przelatuj na samosiewy rzepa-
ku, a nastpnie na nowe wschody rzepaku ozimego. Na pocztku jesieni
chrzszcze przenosz si na zimowiska.
58
Szkodliwo
Szkody wyrzdzane s gwnie przez chrzszcze, ktre wygryzaj
mae, okrge otwory w li-
ciach, a nawet w licieniach
wschodzcych rolin rzepaku.
Silnie uszkodzone wschodz-
ce roliny s zahamowane we
wzrocie, kn, widn i cz-
sto gin. Jedynie larwy pcheki
smukowanej minuj blaszk
liciow. Larwy pozostaych
gatunkw eruj na korze-
niach.
Pcheki s bardzo grone dla rolin rzepaku jarego, gdy wiosna jest
bardzo ciepa i sucha. Rzepak ozimy jest w wikszym stopniu zagroony
przez pcheki, gdy siew ma miejsce po suchym i upalnym lecie.
Zwalczanie
Usuwa chwasty z rodziny krzyowych. Wykona zabiegi agrotech-
niczne, ktre przyspiesz przejcie rolin przez faz licieni i pierwszych
lici (waciwa uprawa gleby, siew w gleb ogrzan). W warunkach sprzy-
jajcych pojawowi pcheek zwikszy norm wysiewu nasion rzepaku.
Zaprawia nasiona przed siewem, a w razie duej gradacji pcheek prze-
prowadzi dodatkowo opryskiwanie rolin. Prg ekonomicznej szkodli-
woci 1 chrzszcz na 1 mb rzdu.
59
Pryszczarek kapustnik
(Dasyneura brassicae Winn.)
Cechy rozpoznawcze
Dorosy owad wielkoci od 1,2 do 1,5 mm, brzowo-czarny, czerwo-
nawy odwok z brzowymi wizadami poprzecznymi,
pier z biaawym owosieniem, dugie czuki i odna.
Larwa wielkoci okoo 2 mm, pocztkowo szklista, po-
tem biaa, pniej tawo-biaa, bez gowy i odny.
Poczwarka: tawo-biaa. Pryszczarek kapustnik yje
przede wszystkim na: rzepaku, rzepiku, kapucie czar-
nej, gorczycy jasnej, na pdach nasiennych brukwi,
rzepy cierniskowej, rzodkwi i rzodkiewki, take na
krzyowych dziko rosncych jak: rzodkiew wirzepa,
gorczyca polna i tasznik pospolity.
Rozwj
Pryszczarek kapustnik zimuje, jako po czwarka w glebie. W maju
pojawiaj si samice i skadaj jaja grupkami do uszczyn. Skadanie jaj
uzalenione jest od otworw wydronych bd powstaych wskutek
eru chowacza podobnika. Samica potra skada jaja do mo dych (wiel-
koci 1 cm) nieuszkodzonych uszczyn, ktre maj jeszcze bardzo cienk
warstw komrek. Larwy uszkadzaj nasiona i wysysaj wewntrzne cia-
ny uszczyn. Cykl rozwojowy od jaja do przepoczwarczenia larwy trwa
14 dni. W cigu roku moe pojawi si do trzech pokole pryszczarka
kapustnika.
Szkodliwo
Poszczeglne uszczyny przedwczenie kn, nabrzmiewaj, czsto
deformuj si koo wierzchoka, kurcz i przedwczenie pkaj. Skut-
kiem tego jest osypywanie si nasion. We wntrzu uszczyn znajduj si
liczne larwy (od 5 do 100), ktre niszcz zawizki nasion. Podczas obser-
wacji uszkodze na uszczynach istnieje moliwo pomyki z czerni
krzyowych lub w wyniku gradobicia oraz stratami wyrzdzonymi przez
ptaki (nagryzione i postrzpione uszczyny).
Pryszczarek kapustnik ma znaczenie go spodarcze w powizaniu
z chowaczem podobnikiem, ktry przygotowuje drog do skadania
jaj w uszczynach. Na rzepaku ozimym szkody wyrzdza gwnie pierw-
60
sze pokolenie pryszczarka kapustnika. Czsto najwicej uszkodze rolin
stwierdza si w pasie brzenym plantacji. Rzepak jary uszkodzony jest
w wikszym stopniu ni rzepak ozimy. Najwiksze straty powoduje
pryszczarek kapustnik, gdy podczas kwitnienia rolin i pocztkowego
rozwoju uszczyn wystpuj upay oraz nie ma opadw deszczu.
Zwalczanie
Pryszczarek kapustnik ma znaczenie go spodarcze w powizaniu
z chowaczem podobnikiem, ktry przygotowuje drog do skadania
jaj w uszczynach. Na rzepaku ozimym szkody wyrzdza gwnie pierw-
sze pokolenie pryszczarka kapustnika. Czsto najwicej uszkodze rolin
stwierdza si w pasie brzenym plantacji. Rzepak jary uszkodzony jest
w wikszym stopniu ni rzepak ozimy. Najwiksze straty powoduje
pryszczarek kapustnik, gdy podczas kwitnienia rolin i pocztkowego
rozwoju uszczyn wystpuj upay oraz nie ma opadw deszczu.
Rolnice
(Agrotinae)
Cechy rozpoznawcze
Roliny rzepaku uszkadzaj gwnie gsienice rolnicy zbowki
(Agrotis segetum Scha.), a w
mniejszym, rolnica panewka
(Agrotis cnigrum L.), rolni-
ca gwodwka (Agrotisypsi-
lon Hu.) i rolnicy czopwki
(Agrotis exclamationis L.).
Motyle o rozpitoci
skrzyde od 25 do 40 mm.
Skrzyda przednie s szaro-
-brunatne, a tylne janiejsze. Jajo
dugoci okoo 0,6 mm, poczt-
kowo mleczno-biae, a pniej czerwonawe. Gsienica dugoci 40 mm,
oliwkowo-brunatna z ciemn lini na grzbiecie. Gsienice po dotkniciu
bardzo szybko zwijaj si. Poczwarka zamknita, czerwono-brunatna.
Rolnice s polifagami, wystpuj na wszystkich rolinach rolniczych
i warzywnych.
61
Rozwj
Zimuj wyronite gsienice w glebie na gbokoci okoo 25 cm.
Wiosn wychodz i eruj do poowy maja, a nastpnie przepoczwar-
czaj si w glebie na gbo koci 5-10 cm. Motyle pojawiaj si w kocu
maja i czerwcu. Lataj o zmierzchu, skadaj okoo 2000 jaj do gleby, albo
na roliny u ich nasady. Mode gsienice eruj w dzie, starsze noc.
Zwykle wystpuje jedno lub dwa pokolenia w roku, zalenie od wa-
runkw agroklimatycznych. Rozwojowi rolnic sprzyjaj ciepe, upalne
i suche warunki pogodowe, uproszczenia uprawowe, odogowanie
gruntw, zachwaszczenie.

Szkodliwo
W uprawach rzepaku ozimego roliny w stadium licieni lub
pierwszych lici s odcina-
ne od korzeni w pobliu
powierzchni gleby.
Roliny s czciowo
wcigane do otworw,
uprzednio wydronych
w glebie przez gsienice.
Uszkodzenia rolin mog
by bdnie przypisywane
larwom gnatarza rzepa-
kowca, gsienicom bielin-
kw i pitnwek lub limakom (luz na rolinach i glebie).
Najbardziej naraone na szkody powodowane przez gsienice s
wschodzce i rozwijajce si roliny rzepaku. W skrajnych przypadkach
ulegaj zniszczeniu wszystkie roliny.
Zwalczanie
Zabiegi agrotechniczne ograniczaj populacj rolnic. Wczeniejszy
i gsty siew zmniejsza straty powodowane przez rolnice. Zabiegi zwal-
czania rodkami chemicznymi naley przeprowadzi tylko wieczorem po
zauwaeniu pierwszych uszkodze (BBCH 12-19). Prg szkodliwoci: od
6 do 8 gsienic na 1 m
2
.
62
Sodyszek rzepakowy
(Meligethes aeneus F.)
Cechy rozpoznawcze
Chrzszcz wielkoci od 1,5 do 2,5 mm, podunie owalny, czarny
z mienicym si na zielono i niebieskawo
grzbietem. Larwa dugoci od 3,5 do 4 mm,
maj ciao pokryte rzadkimi woskami,
czarno-brzowa gowa, 3 krtkie czarno-
-brzowe pary odny tuowiowych, szaro-
-biaa, na grnej stronie 2-3 ciemne plamy
na kadym segmencie ciaa. Rolinami y-
wicielskimi s, poza rzepakiem i rzepikiem,
liczne inne gatunki rolin krzyowych jak:
rzodkiew oleista, kapusta czarna, gorczyca
jasna, pdy nasienne kapusty, rzepy cier-
niskowej, brukwi, rzodkwi, rzodkiewki,
a take dziko rosnce jak: gorczyca polna i
rzod kiew wirzepa.
Rozwj
Chrzszcz zimuje pod pokryw lici, darni itp. W temperaturze
gleby okoo 10C opuszcza miejsce zimowego spoczynku i przelatuje na
pola rzepaku, wwczas, gdy temperatura powietrza osignie od 15C
wzwy. Tam wgryza si w pki kwiatowe i pewn ich cz cakowicie
wydra. Jaja skadaj do wntrza pkw. Larwy odywiaj si przewa-
nie pykiem kwiatowym, nie wyrzdzajc wikszych szkd. Pniej lar-
wa wdruje do gleby i przepoczwarcza si. Pod koniec sierpnia mode
chrzszcze przelatuj na miejsce zimowego spoczynku. Sodyszek rzepa-
kowy ma tylko jedno pokolenie w roku.
Szkodliwo
Pooenie nadgryzionych i wygryzionych pkw jest (pord
wszystkich zdrowych) nieregularne. Chrzszcz przegryza pki, aby dosta
si do pyku kwiatowego. Uszkodzone pki kn, usychaj, a nastp-
nie odpadaj, pozostaj jedynie szypuki kwiatowe. Skutkiem tego s nie-
regularne kwiatostany wzgldnie te nieregularnie rozoone uszczyny.
Istnieje moliwo pomyki z objawem cylindrosporiozy na uszczynach
63
(podczas silnego uszkodzenia wy-
stpuj krtkie ogonki uszczyn), ze
szkodami wyrzdzanymi przez pne
przymrozki (grna cz uszczyn usy-
cha i karowacieje) oraz ze szkodami
spowodowanymi przez susz (brak
wszystkich kwiatw w okrelonym
miejscu kwiatostanu. W przypadku
braku wody ma miejsce przedwcze-
sne jednolite opadanie pkw - szy-
puki maj ostre zakoczenie.
Znaczne straty s rejestrowane w
przypadku wczesnego pojawienia si
szkodnika i wolnego rozwoju rzepa-
ku przed kwitnieniem. Rzepak jary
ulega wikszym uszkodzeniom ni
rzepak ozimy, przy czym ten ostatni
potra wczenie powstae straty cz-
ciowo rekompensowa.
Powstaj luki pord uszczyn.
Zwalczanie
Prawidowa agrotechnika, zbilansowane wysokie nawoenie, izo-
lacja przestrzenna ograniczaj zagroenie i szkody. W celu okrelenia
pierwszych nalotw na plantacj stosuje si te naczynia (od koca
marca). Obserwuje si rzepak liczc chrzszcze. Warto progu ekono-
micznej szkodliwoci jest zalena od stadium wzrostu rolin oraz warun-
kw pogodowych:
od 1 do 2 chrzszczy na rolin zwarty kwiatostan pki jeszcze
zamknite (BBCH50-52),
4 chrzszcze na rolin luny kwiatostan okoo 14 dni przed
kwitnieniem (BBCH53-55),
od 5 do 6 chrzszczy na rolin przed kwitnieniem (BBCH 59).
64
mietka kapuciana
(Phorbia brassicae Bche.)
Cechy rozpoznawcze
Owad dorosy dugoci od 5 do 6 mm, czerwona plamka na srebrzy-
sto-biaym czole. Samiec jest czarno-szary,
samica brzowo-szara.
Larwa dugoci od 7 do 8 mm, -
tawo-biaa, bez wyranie wyodrbnionej
gowy i bez odny. Poczwarka dugoci od
4 do 7 mm, brzowa w ksztacie beczuki.
mietka kapuciana oprcz rzepaku eruje
przede wszystkim na rolinach krzyowych
uprawnych jak: kapusta, broku, brukiew, rzepa cierniskowa, eruje te
na licznych krzyowych dziko rosncych: gorczyca polna, rzodkiew
wirzepa i toboki polne
Rozwj
Zimuje poczwarka w glebie. Owad dorosy opuszcza gleb w
kwietniu lub maju. Po jednym tygodniu samica skada jaja dugoci 1
mm - okoo 100 sztuk w maych zoach przy szyjce korze niowej roliny
ywicielskiej lub w ssiadujcych z ni szczelinach w glebie. Po upywie
4 do 8 dni od zoenia jaj wylgaj si larwy, ktre eruj pocztkowo
na korzeniach bocznych, pniej na ko rzeniach gwnych i szyjce korze-
niowej roliny ywicielskiej. Po upywie od 3 do 4 tygodni larwy prze-
poczwarczaj si na og w glebie, rzadziej w uszkodzonych rolinach.
Drugie pokolenie pojawia si w lipcu i sierpniu. Trzecie pokolenie we
wrzeniu i padzierniku opanowuje dopiero co wysiany rzepak lub jego
samosiewy.
Szkodliwo
Na szyjce korzeniowej i korzeniach rolin rzepaku wystpuj brzo-
we przebarwienia oraz miejsca nadgnite. Korzenie boczne s czciowo
obumare z trudem mona stwierdzi ich obecno przy wyrywaniu
rolin z ziemi. W zewntrznej warstwie korzenia, jak te we wntrzu
szyjki korzeniowej znajduj si chodniki z obumar tkank, w ktrej
eruj larwy mietki kapucianej. Mona je rwnie spotka w chod-
nikach larw pcheki rzepakowej i rnych gatunkw chowaczy, gdzie
65
powikszaj straty spowodowa-
ne przez wczeniej obecne tam
larwy. Silnie uszkodzone roliny
rze paku pozostaj niedorozwi-
nite we wzrocie, czsto mog
obumiera. Uszkodzenia korzeni
spowodowane przez mietk ka-
puciank s podobne do ero-
wania dryn.
Rzepak jest zagroony
gwnie przez pierwsze pokolenie mietki kapucianej przede wszyst-
kim podczas suszy w maju i czerwcu. W przypadku silnego jesiennego
uszkodzenia, gdy wicej ni poowa korzeni rzepaku ulega zniszczeniu,
mona zaobserwowa ubytki rolin na plantacji. Roliny uszko dzone
przez mietk s nastpnie poraane przez such zgnilizn krzyowych
lub weticilioz. Rzepak uszkodzony jesieni przez mietk kapucian sa-
bo zimuje i czsto wylega oraz wczeniej dojrzewa.
Zwalczanie
Uproszczenia agrotechniczne, brak izolacji przestrzennej oraz duy
udzia rzepaku w strukturze zasieww sprzyjaj wzrostowi zagroenia i
szkodliwoci. Zaprawy nasienne zwalczaj mietk kapucian, ktra po-
jawia si na plantacji we wrzeniu. Pniejsze naloty szkodnika nie s
niszczone przez zaprawy nasienne. W rejonach duego nasilenia mietki
istnieje potrzeba opryskiwania rolin (BBCH 14-19). Prawidowa agro-
technika oraz dobre uwilgotnienie gleby sprzyjaj regeneracji uszkodze
korzeni.
66
Tantni krzyowiaczek
(Plutella maculipennis Curt.)
Cechy rozpoznawcze
Motyl o rozpitoci skrzyde do 17 mm. Przednia para skrzyde w-
ska, szaro-brzowa z bia, falist smug wzdu
tylnego brzegu. Tylna para skrzyde szara z du-
g frdzl. Jajo tawe, owalne, lekko spaszczo-
ne. Gsienice dugoci do 10 mm, zielone, sabo
owosione o czarnej gowie, s bardzo ruchli-
we, a przy dotkniciu wyginaj si lub zwijaj
w podkwk i opuszczaj si na ziemi po nitce
przdzy. Tantni krzyowiaczek wystpuje na rzepaku i innych rolinach
krzyowych oraz warzywach kapustnych.
Rozwj
Liczba pokole wynosi 2-4 w roku i zaley od temperatury powie-
trza. Ciepo (upay) oraz brak deszczu sprzyja rozwojowi tantnisia
krzyowiaczka. Zimuj poczwarki na chwastach i resztkach upraw-
nych w siateczkowatych kokonach, dugoci okoo 10 mm. Mog rw-
nie zimowa motyle w szczelinach kory i innych kryjwkach. Wiosn
pojawiaj si motyle, ktre skadaj jaja wzdu nerww na dolnej stro-
nie lici. Wylge gsienice eruj pojedynczo na dolnej stronie lici.
Rozwj tantnisia trwa okoo miesica.
Szkodliwo
Na liciach rolin wida bardzo liczne drobne, okrgawe, a czsto
nieregularne jakby okienka. W tych miejscach
skrka dolna i mikisz s zeskrobane przez gsie-
nice, pozostaje tylko grna skrka, ktra w miar
wzrostu lici pka i tworz si otwory.
Uszkodzenia powstae w wyniku erowania
tantnisia krzyowiaczka mog by bdnie przy-
pisane pchekom ziemnym i gnatarzowi rzepa-
kowemu, bielinkom, rolnicom i pitnwkom.
Tantni krzyowiaczek wystpuje po-
wszechnie, a w latach masowego pojawu powo-
duje due szkody. Na jednej rolinie eruje czsto
67
kilka do kilkudziesiciu gsienic i zaatakowane roliny mog by cakowi-
cie zniszczone.
Prg szkodliwoci: 1 gsienica na 1 rolinie.
Zwalczanie
Gboka orka jesienna, niszczenie resztek rolinnych i zwalczanie
chwastw zapobiegaj nadmiernemu rozmnaaniu szkodnika. Opryski-
wanie rolin przeprowadza si w momencie wylgu pierwszych gsienic
(BBCH 12-19) stosujc insektycydy kontaktowe lub o dziaaniu wgb-
nym. Prg ekonomicznej szkodliwoci: 1 gsienica na 1 rolinie.
68
Owady poyteczne
Bardzo wan, cho niedocenian rol w utrzymaniu rwnowagi
ekologicznej ekosystemw rolniczych peni owady poyteczne, czyli
owady przynoszce korzyci gospodarcze czowiekowi.
Do owadw poytecznych nale owady zapylajce oraz pasoyty
i drapiecy szkodnikw. Obecno takich gatunkw przyczynia si czsto
do utrzymania populacji szkodnika w umiarkowanej liczebnoci, dziki
czemu zabieg chemiczny nie jest konieczny lub stosuje si go w ograni-
czonym stopniu. Wzrastajca populacja szkodnika moe przyczyni si
do wzrostu liczebnoci jego drapiecy owada poytecznego, co skutkuje
ograniczeniem szkodliwoci nawet duej liczebnoci agrofaga.
Plantacje rzepaku s miejscem przebywania i rozwoju wielu gatun-
kw owadw zapylajcych i poytecznych.
Owady zapylajce
Rzepak jest rolina w 30% obcopyln, a w 70% samopylna. W ob-
cym zapyleniu rzepaku najwiksze znaczenie (ponad 90%) maja owady:
pszczoa miodna (Apis mellifera L.),
trzemiele (Bombus spp.),
bzygi (Syrphus spp.),
pszczolinki (Andrena spp.),
murarki (Osmia spp.),
smukliki (Halictus spp.).
Zapylenie rzepaku z udziaem pszcz i innych owadw jest jednym
z najwaniejszych elementw w integrowanej ochronie rolin.
Dla dobrego zapylenia rolin na 1 hekta-
rze plantacji rzepaku niezbdna jest obecno od
2 do 5 rodzin pszczelich. W okresie sonecznej pory
dnia w temperaturze okoo 20
0
C na 1 m
2
plantacji
powinno pracowa od 4 do 6 pszcz. Na skutek
udziau pszcz w zapylaniu rzepaku, w zalenoci
od warunkw pogodowych w okresie kwitnienia,
nastpuje wzrost plonu nasion od 10 do 30%. Naj-
wikszy przyrost plonu zwizany jest z wiksz liczb wyksztaconych na-
sion w uszczynach rednio o 20-25%. Oprcz zwikszenia plonu rzepaku,
zapylanie kwiatw przez pszczoy wpywa korzystnie na jako nasion.
69
Owady drapiene i pasoytnicze
Poytecznych drapiecw i pasoyty moemy znale wrd wielu
rzdw owadw, a take wrd innych grup bezkrgowcw:
bonkwki (Hymenoptera) owadziarki (Parasitica) pasoytujce
wewntrz jaj, larw lub poczwarek szkodnikw,
chrzszcze (Coleoptera) drapiene biedronkowate (Coccinellidae),
biegaczowate (Carabidae), omomikowate (Contharidae) i kusakowate
(Staphylinidae),
pluskwiaki (Heteroptera) drapiene gatunki ograniczajce liczeb-
no rolinoernych owadw i roztoczy,
muchwki (Diptera) larwy bzygowatych (Syrphidae) odywiajce
si mszycami,
nicienie (Nematoda) pasoytuj w larwach, gsienicach, poczwar-
kach i owadach dorosych szkodliwych gatunkw,
pajki (Arachnida),
roztocza (Acarina) drapiecy na przykad z rodziny dobroczynko-
watych (Phytoseidae) polujcy na roztocze rolinoerne,
sieciarki (Neuroptera) larwy zotoookw (Chrysopidae) odywia-
jce si mszycami oraz jajami i maymi larwami.
Fauna poyteczna peni na kadym polu bardzo wan rol w ogra-
niczaniu liczebnoci szkodnikw. Rolnicy powinni pamita o znacze-
niu gatunkw poytecznych, ktre staj si coraz czciej docenianym
elementem integrowanej ochrony rolin przed agrofagami. Nowoczesne
programy ochrony rolin zalecaj stosowanie zabiegw chemicznych
tylko w razie koniecznoci (przekroczenie progu ekonomicznej szkodli-
woci), a do stosowania polecane s preparaty o dziaaniu wybirczym.
Dziaania te maj na celu ograniczenie chemizacji rodowiska oraz za-
chowanie na polach fauny poytecznej.
70
Ochrona rzepaku

Stosujc poyteczne mikroorganizmy wzmacniamy odporno ro-
liny, dziki czemu moemy znacznie ograniczy uycie chemicznych
rodkw ochrony rolin oraz zupenie wykluczy stosowanie fungicydw
(rodkw grzybobjczych).
Zmniejszenie iloci stosowania rodkw chemicznych powoduje,
e podczas kwitnienia uprawy takie s znacznie intensywniej oblatywane
przez pszczoy i inne owady zapylajce przez co uzyskujemy wyszy
plon rzepaku.
Wane jest, aby pamita o przerwie pomidzy zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw i rodkw chemicznych, aby unikn
wzajemnej dezaktywacji. Chcc zastosowa mikroorganizmy po rod-
ku chemicznym musi upyn min. 2/3 okresu karencji danego rodka.
Zwykle praktykuje si przerwy pomidzy zabiegami po minimum 5 7
dni od poprzedniego. Duym problemem w uprawach rzepaku i rolin
kapustnych jest nasilajce si wystpowanie kiy kapucianej. Z uwagi na
zalegajce w glebie zarodniki przetrwalnikowe grzyba powodujcego ki
w konwencjonalnych uprawach zaleca si 4-6 letni przerw w uprawie
kapustnych na zaraonym polu. Stosujc dawki ok. 140-160 L/1ha poy-
tecznych mikroorganizmw (80 100 L doglebowo, pozostae nalistnie)
nie musimy rezygnowa z uprawy rzepaku.
Poyteczne mikroorganizmy s doskonaym antagonist chorobo-
twrczych grzybw glebowych.
71
71
Ekonomia stosowania
w uprawie rzepaku
Oprcz wielu zalet poytecznych mikroorganizmw, o ktrych
mowa w powyszym tekcie wanym aspektem podczas ich uytkowania
jest obnienie kosztw uprawy produkcji. Wasne obliczenia przedsta-
wiam poniej w tabeli.
Tabela 2. Rnice kosztw stosowania poytecznych mikroorgani-
zmw i zaniechania stosowania fungicydw oraz obnienia nawoenia.
Metoda tradycyjna Uprawa
z poytecznymi mikroorganizmami
Sl
potasowa
4q x 190 z 760 z Polifoska 6
3,5 - 4q
x 200 z
800 z
Fosforan
amonu
4q x 220 z 880 z
N a w o z y
azotowe
3q x 180 z 540 z
Nawozy
azotowe
6q x 170 z 1020 z Emy
60 - 80 L
x 7 z
560 z
Preparaty
g r z y b o -
bjcze
3 x 120 z 360 z
Razem 3020 z Razem 1900 z
OSZCZDNO: 3020 - 1900 = 1120 Z
Pozostae koszty zwizane z upraw rzepaku zostay przyjte za jed-
nakowe w obu metodach i nie uwzgldnione s w powyszej tabeli.
72
Tabela 3. Kalendarium stosowania poytecznych mikroorganizmw
i ich dawki w uprawie rzepaku.
SIERPIE
okres
poniwny
SIERPIE/
WRZESIE
Przed
zim
LISTOPAD
POCZTEK
WEGETACJI
POCZTEK
KWITNIENIA
PO
KWITNIENIU
Oprysk
cierniska-
zaszczepienie
gleby
20-50 L/ha
Wane:
wymiesza
z gleb na
gboko
10 cm
Zaprawianie
nasion
0,1 - 0,2 L/
10 kg nasion
Oprysk
8-20 L/ha
Lepsze
przezimo-
wanie
Oprysk
10-20 L/ha
Regeneracja
rolin po
zimie
Wypieranie
pleni
Oprysk
8-20 L/ha
Stymulacja
wzrostu
Ograniczenie
aktywnoci
patogenw
Oprysk
8-20 L/ha
Zabezpieczenie
uszczyn
przed
chorobami,
poprawa
jakoci
nasion
Kolejno zabiegw stosowania poytecznych mikroorganizmw
przedstawiona powyej pokazuje, e stosowanie zabiegw nie da si do-
kadnie okreli w czasie. Uprawa rzepaku, jak kada inna, zaley od wa-
runkw pogodowych, do ktrych musimy si dostosowa.
Stosowanie si do zalece, skrupulatne obserwacje wasnej planta-
cji i nabywane dowiadczenie w stosowaniu poytecznych mikroorgani-
zmw pozwalaj na uzyskanie coraz lepszych efektw.
Korzyci ze stosowania
w uprawie rzepaku

1. Korzyci ekonomiczne
oszczdno wynikajca ze znacznego ograniczenia stosowa-
nia chemicznych rodkw ochrony rolin i nawozw.
2. Poprawa jakoci i struktury gleby.
3. Wzmocnienie naturalnej odpornoci rolin.
4. Poprawa biologicznej jakoci plonu.
5. Zwikszenie biologicznej rnorodnoci w glebie.
73
Powyszy tekst, twierdzenia , tezy, sugerowane dawki i zabiegi s
wynikiem wieloletnich dowiadcze autora w uprawie rzepaku ozimego.
Mirosaw Seranowicz (1957) rolnik, technik ogrodnik, absolwent
Technikum Ogrodniczego w Powierciu. Wraz z on prowadzi 42 ha eko-
logiczne gospodarstwo rolne o prolu warzywno- nasiennym w gm. D-
bie (wielkopolska). Delegat Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu,
laureat wielu konkursw, zdobywca nagrd i wyrnie.
Prol dziaalnoci gospodarstwa zmienia si przez lata. Obecnie
Pastwo Grayna i Mirosaw Seranowiczowie zajmuj si ekologiczn
upraw rzepaku, warzyw, przede wszystkim cebuli, kapusty biaej, buraka
czerwonego, ziemniakw i marchwi.
Od 2008 roku gospodarstwo Pastwa Seranowiczw z powodze-
niem wsppracuje z rmami nasiennymi uzyskujc pozytywne opinie
PIORIN. Gwnie wytwarzaj nasiona buraka czerwonego, fasoli, zb,
facelii.
W 2011 roku gospodarstwo uzyskao status Gospodarstwa Demon-
stracyjnego Wielkopolskiego Orodka Doradztwa Rolniczego.
74
Denicje i indeks wybranych organizacji
Biogospodarka to wedug denicji OECD dziaalno polegajca na
zastosowaniu biotechnologii, bioprocesw i bioproduktw w celu two-
rzenia dbr i usug, w obliczu kurczenia si dostpnych zasobw i zmian
degradujcych rodowisko.
Biologizacja rolnictwa: Operowanie w rolnictwie gwnie biolo-
gicznymi czynnikami plonotwrczymi (komposty, obornik, bioprepara-
ty, racjonalne podozmiany, tomelioracje, wysokoplenne odmiany od-
porne na agrofagi, retencja azotu biologicznego z rolin motylkowatych)
w celu wyprodukowania zdrowszej ywnoci i ochrony rodowiska de-
nicja autorstwa prof. Lesawa Zimnego Encyklopedia Ekologiczno-Rol-
niczej, Wrocaw 2003r.
Biopreparaty: naturalne wyroby zawierajce ywe szczepy mikro-
organizmw, lub ich wydzieliny, wycigi rolinne i inne substancje biolo-
gicznie aktywne ktre usprawniaj procesy yciowe zachodzce w glebie,
wodzie i powietrzu oraz organizmach rolin, zwierzt i ludzi.
1. Szczepionki z mikroorganizmami poytecznymi dla rolin, np.
nitragina, azotobakteryna.
2. Szczepionki z mikroorganizmami poytecznymi dla gleby.
3. Dodatki paszowe, takie jak konserwanty i detoksykanty,
koncentraty pasz, premiksy, probiotyki, kokcydiostatyki, antyoksy-
danty, preparaty enzymatyczne, aminokwasy, witaminy, substan-
cje pigmentujce, oraz mieszanki paszowe uzupeniajce stosowane
w hodowli zwierzt.
4. Biopestycydy zawierajce jako substancj biologicznie
czynn mikroorganizmy (lub ich produkty i formy przetrwalniko-
we) zwalczajce agrofagi lub ograniczajce ich rozwj nie wymaga-
jce karencji, przydatne w ochronie rolin, zwaszcza leczniczych
i przyprawowych, ograniczajce chemizacj rodowiska.
5. Naturalne, bakteryjno-enzymowe mieszanki, chemicznie obojt-
ne (nietoksyczne dla ludzi, zwierzt i rolin), przystosowane do biodegra-
dacji substancji organicznych zawartych w ciekach. Efekt ich dziaania
polega na dynamicznym rozwoju aktywnej biologicznie biomasy, przy-
spieszajcej biodegradacj zanieczyszcze organicznych. Biopreparaty
75
stosuje si do wspomagania procesw unieszkodliwiania ciekw byto-
wo-gospodarczych i produkcyjnych, gnojowicy, tuszczy, osadw, itp.
Wykorzystywane s take do mineralizacji fekalii z ustpw suchych oraz
ograniczania uciliwoci odorowych.
6. Naturalne rodki myjce, czyszczce i piorce zawierajce kompo-
zycje mikroorganizmw, enzymy i inne naturalnego pochodzenia dodatki.
Biornorodno: jest okreleniem dla sumy gatunkw lub
ekosystemw analizowanych lub porwnywanych obszarw. ozna-
cza zrnicowanie wszystkich ywych organizmw pochodz-
cych m.in. z ekosystemw ldowych, morskich i innych wod-
nych ekosystemw oraz zespow ekologicznych, ktrych s one
czci. rdo: Dz.U.02.184.1532 Konwencja o rnorodnoci biolo-
gicznej, sporzdzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U.
z dnia 6 listopada 2002 r. artyku 2 Denicje).
Biotechnologia: oznacza kade rozwizanie technologiczne, ktre
wykorzystuje systemy biologiczne, ywe organizmy lub ich pochodne
do wytworzenia, albo modykowania produktw lub procesw. rdo:
Dz.U.02.184.1532 Konwencja o rnorodnoci biologicznej, sporzdzo-
na w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z dnia 6 listopada 2002
r. artyku 2 Denicje)
Naturalne technologie mikrobiologiczne to: praktyczne korzysta-
nie przez czowieka z narzdzi biologicznych: nie modykowanych ge-
netycznie kompozycji poytecznych mikroorganizmw; ich enzymw;
metabolitw oraz innych komponentw naturalnego pochodzenia.
Prebiotyk:
a. skadniki poywienia, ktre korzystnie wpywaj na organizm
gospodarza poprzez wybircz stymulacj wzrostu i/lub aktywnoci
jednej lub okrelonej grupy bakterii w jelicie, poprawiajc w ten sposb
zdrowie gospodarza. (Gibson and Roberfroid, 1995).
b. wybirczo fermentowany skadnik (pokarmowy-przyp.tum.)
skutkujcy swoistymi zmianami skadu i/lub aktywnoci mikroory
przewodu pokarmowego, przynoszcy korzy/ci zdrowotn/e dla go-
spodarza. (Gibson et al. 2010. Food Science and Technology Bulletin:
Functional Foods 7 (1) 119.).
76
Probiotyk to: ywy, mikrobiologiczny dodatek, ktry wywiera ko-
rzystny wpyw na gospodarza poprzez zmienianie mikroory bytujcej
w jego organizmie lub w jego rodowisku, zapewnia bardziej efektywne
przyswajanie poywienia lub poprawia jego wartoci odywcze, uspraw-
nia odpowiedzi immunologiczne poprzez popraw jakoci rodowiska,
z ktrym gospodarz jest zwizany. (Verschuere, L., Rombaut, G., Sor-
geloos, P., Verstraete, W., 2000a. Probiotic bacteria as biological control
agents in aquaculture. Microbiology and Molecular Biology Review 64,
655671, (t. wasne).
Probiotyki to ywe drobnoustroje, ktre podane w odpowiedniej
iloci wywieraj korzystny wpyw na zdrowie gospodarza. (World Health
Organization, Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Probiotics in food. Health and nutritional properties and guidelines for
evaluation. FAO Food and Nutrition Paper 85; Rome 2006.).
ProBiotechnologia: (gr. pro bios dla ycia) to sposb wytwarza-
nia i stosowania naturalnych wyrobw mikrobiologicznych opartych na
kompozycjach poytecznych, probiotycznych mikroorganizmw i ich
metabolitach oraz innych naturalnych wyrobw i komponentw, jak mi-
neray, wycigi rolinne, fermenty, nawozy organiczne i naturalne, kt-
rych zadaniem jest korzystne oddziaywanie w ekosystemach dla zdrowia
ludzi i rodowiska naturalnego.
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury: rok zaoenia
2005. Promuje biologizacj rodowiska poprzez stosowanie naturalnych
technologii mikrobiologicznych, ktre sprzyjaj zdrowiu i yciu czowie-
ka nie szkodzc rodowisku w myl przesania: Zdrowa Ziemia zdrowi
mieszkacy.
Stowarzyszenie ogromadza Krg ZDROWA ZIEMIA ruch
spoeczno-gospodarczy. Jego celem jest budowanie trwaych relacji z
uytkownikami naturalnych technologii upowszechniania metod gospo-
darowania opartych na naturalnych narzdziach biologicznych w celu
przeciwdziaania degradacji ekosystemw oraz wzajemne wspieranie si
w wymianie handlowej wytwarzanych podw i wyrobw.
Stawiamy na nowoczesne i zrwnowaone rolnictwo, kt-
re funkcjonuje w zgodzie z prawami Natury, wykazuje dbao
o zdrowie i yzno gleby w myl zasady, e: zdrowie czowieka jest odbi-
ciem zdrowej gleby.
77
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury czy wszystkich,
ktrzy w takim dziaaniu widz szans dla Polski, a szczeglnie polskiego
rolnictwa jako lidera efektywnego i zdrowego gospodarowania w zgodzie
z prawami Natury.
Z inicjatywy Stowarzyszenia EkosystEM-Dziedzictwo Natury trwa-
j dziaania na rzecz konsolidacji podmiotw, ktre wytwarzaj, wdraaj
i stosuj naturalne technologie.
Spis tabel

Tabela 1. Rozdzielenie pobranych makroelementw na poszczegl-
ne czci rolin (% zaabsorbowanych skadnikw) (Szukalski i inni 1987)
.......................................................................................................................s. 15
Tabela 2. Rnice kosztw stosowania poytecznych mikroorgani-
zmw i zaniechania stosowania fungicydw oraz obnienia nawoenia
.......................................................................................................................s. 71
Tabela 3. Kalendarium stosowania poytecznych mikroorganizmw
i ich dawki w uprawie rzepaku..................................................................s. 72
78
Pimiennictwo
Fiedorow Z., Gobniak B., Weber Z. 2008. Choroby Rolin Rolni-
czych. AR, Pozna: 116127.
Jdryczka M. 2006. Epidemiologia i szkodliwo suchej zgnilizny
kapustnych na rzepaku ozimym w Polsce. Rozprawy i Monograe. IGR
PAN, Pozna, 150 ss.
Korbas M., Horoszkiewicz-Janka J., Jajor E. 2008. Uproszczone sys-
temy uprawy a wystpowanie sprawcw chorb. Prog. Plant Protection/
Post. Ochr. Rolin 48 (4): 14311438.
Korbas M., Jajor E., Walczak F. 2008. Prognozowanie i sygnaliza-
cja terminw zabiegw ochrony rzepaku przed chorobami. s. 844. W:
Poradnik Sygnalizatora Ochrony Rzepaku (F. Walczak,red.). Inst. Ochr.
Rolin PIB, Pozna, 153 ss.
Korbas M., Jajor E., Budka A. 2009. Clubroot (Plasmodiophora bras-
sicae) a threat for oilseed rape. J.Plant Protection Res., 49 (4): 463468.
Kryczyski S., Weber Z. 2011 (red.). Fitopatologia tom 2, Choroby
rolin uprawnych. PWRiL, Warszawa, 464 ss.
Kurowski T. P., Majchrzak B., Jawinska E., Wysocka U. 2008. Sku-
teczno fungicydu zawierajcego uazynam w ochronie rzepaku ozime-
go przed ki kapusty (Plasmodiophora brassicae WORRONIN). Prog.
Plant Protection/Post. Ochr. Rolin 48 (1): 212215.
Mrwczyski M., Korbas M., Praczyk T., Gwiazdowski R., Jajor E.,
Pruszyski G., Wachowiak H. 2008. Ochrona rolin w integrowanej pro-
dukcji rzepaku. Roliny Oleiste Oilseed Crops 29 (1): 5462.
Ostry V. 2008. Alternaria mycotoxins: an overview of chemical char-
acterization, producers, toxicity, analysis and occurrence in food. World
Mycotoxin J. l (2): 175188.
Rimmer S.R., Shattuck V.I., Buchwaldt I. 2007. Compendium of
Brassica Diseases. e APS, St. Paul, 117 pp.
Wakowski T., Bartkowiak-Broda I., Krzymaski J., Mrwczyski
M., Korbas M., Paradowski A. 2006. Rzepak ozimy. Proekologiczna tech-
nologia uprawy. IHAR, Pozna, 170 ss.
Weber Z., Karolewski Z. 1997. Poraone fragmenty rolin rzepaku
ozimego z poprzedniego sezonu wegetacyjnego, jako rdo suchej zgni-
lizny kapustnych (Leptosphaeria maculans Desm. Ces et de Not.). Roliny
Oleiste Oilseed Crops 17 (2): 321324.

Rzepak Web 2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rzepak Web 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dobre praktyki rolnicze

You might also like