Natsume Sseki - Jestem kotem Rozdzia pierwszy Jestem kotem.

Imienia jeszcze nie mam: Nawet nie wiem, gdzie si urodziem. Pamitam tylko, jak zaczem miaucze w jakim ciemnym i wilgotnym kcie. Tam te po raz pierwszy zobaczyem czowieka. Pniej dowiedziaem si, e by to shosei ucze na stancji najbardziej niegodziwa odmiana rodzaju ludzkiego. Mwi, e ci uczniowie czasem nas chwytaj, gotuj i zjadaj. Wtedy jeszcze o tym nie wiedziaem, wic si specjalnie go nie przestraszyem. Poczuem si tylko jako niepewnie, kiedy pooy mnie na swojej doni i unis nagle w gr. Ale po chwili troch uspokoiem si, spojrzaem na niego i wtedy wanie po raz pierwszy ujrzaem czowieka. Do dzi pamitam, e wywar on na mnie osobliwe wraenie. Jego twarz, ktr powinny zdobi wosy, bya cakiem gadka, jak czajnik! Spotykaem wiele kotw, ale ani razu nie natknem si na takiego kalek. Co wicej, rodek jego twarzy wznosi si jako nienormalnie. Z dziurek tego wzniesienia od czasu do czasu dobyway si smugi dymu. Przykro mi byo patrze, a przy tym robio si duszno. Dopiero niedawno dowiedziaem si, e by to dym z papierosw, ktre pal ludzie. Na doni chopca byo mi zupenie dobrze; siedziaem par chwil spokojnie, lecz nagle zaczo mn co obraca z ogromn szybkoci. Nie wiedziaem, czy to chopiec si porusza, czy tylko ja. Dostaem zawrotu gowy. Dawienia w piersi. I gdy pomylaem, e to ju koniec, usyszaem huk i przed oczyma zamigotay mi gwiazdy.

Do tego momentu wszystko jeszcze pamitam, lecz mimo wysiku nie mog sobie przypomnie, co si stao potem. Gdy oprzytomniaem, chopca ju nie byo. Nie byo te przy mnie adnego z moich licznych braciszkw ani siostrzyczek. Nawet moja droga i troskliwa mama gdzie znikna. Przebudziem si w zupenie obcym miejscu, nieprzyjemnym i tak jasno owietlonym, e nie mogem patrze. Gdzie ja waciwie jestem? pomylaem i sprbowaem zrobi parf krokw, ale kady ruch sprawia mi wielki bl. Nic dziwnego, zabrano mnie przecie z mikkiej somy i wrzucono w twarde bambusowe zarola. Z trudem wypeznem z kpy bambusu i doszedem do wielkiego stawu. Usiadem na brzegu i zastanawiaem si, co robi dalej. Nic mdrego nie przychodzio mi do gowy. W kocu pomylaem, e gdy troch popacz, to moe przyjdzie po mnie ucze. Miau, miau" zaczem na prb, ale nikt si nie zjawi. Wkrtce powia wietrzyk nad stawem i zaczo zachodzi soce. Poczuem gd. Chciao mi si paka, ale nie mogem wydoby z siebie gosu. C mogem zrobi w tej sytuacji? Postanowiem poszuka czego do jedzenia; powoli, krok za krokiem zaczem okra staw. Szo mi to z ogromnym trudem. Ale cierpliwie, na przekr wszystkiemu peznem przed siebie, a w kocu poczuem charakterystyczn wo osiedla. Gdy si tam dostan, moe dam sobie rad Przez dziur w bambusowym pocie zakradem si na czyje podwrze. Miaem szczcie, e w tym pocie byy wyamane sztachety, bo inaczej zginbym gdzie na poboczu drogi. Teraz widz, e to prawda, co mwi: Co ma by, to bdzie". Ta dziura w pocie suy mi do tej pory, kiedy odwiedzam mieszkajcego w ssiedztwie Mikego. Dostaem si wic na podwrze, ale co dalej? Robio si coraz ciemniej, byem godny, wzmaga si chd i zacz pada deszcz. W tej sytuacji nie miaem chwili do stracenia. I nie miaem wyboru. Chcc nie

chcc szedem ku jasnoci i jak mi si zdawao ku ciepu. Teraz ju- wiem, e, wtedy znajdowaem si wewntrz domu. Tam nadarzya mi si znowu okazja spotkania z czowiekiem, tym razem ju nie z uczniem. Spostrzega mnie suca Osan. Postpia ze mn jeszcze okrutniej ni ten shosei, bo gdy tylko wpadem jej w oczy, od razu chwycia mnie za kark i wyrzucia na dwr. Przekonany, e nie ma dla mnie adnej nadziei, zamknem oczy i powierzyem si opatrznoci. Lecz chd i gd byy nie do wytrzymania. Wypatrzyem wic chwil nieuwagi sucej i zakradem si powtrnie do kuchni. Lecz suca natychmiast mnie wyrzucia. Nie dawaem za wygran, wracaem do domu, skd znw mnie wyrzucaa. Powtrzyo si to ze cztery, pi razy. Szczerze wtedy suc znienawidziem. Dopiero niedawno, gdy ukradem jej makrel, pomciem sw krzywd i poczuem ulg. Kiedy miaa mnie wyrzuci po raz ostatni, zjawi si gospodarz i zapyta o przyczyn haasu. Suca podsuna mnie w jego stron i powiedziaa: Ten bezdomny kociak wci wazi i wazi.. Co go wyrzuc, znw wraca do kuchni. Ju mam tego dosy". Gospodarz podkrcajc czarne wsy przyjrza mi si uwanie i rzek: To niech zostanie" i odszed w gb mieszkania. Uraona suca z odraz rzucia mnie na podog. I tak zamieszkaem w tym domu. Pocztkowo rzadko spotykaem gospodarza. Jest on nauczycielem. Po powrocie ze szkoy przesiaduje wci w swojej bibliotece i rzadko stamtd wychodzi. Domownicy myl, e jest bardzo pracowity. On sam zreszt tak si zachowuje, jakby chcia t opini utwierdzi. W rzeczywistoci nie jest tak pilny, jak innym si zdaje. Zakradam si bowiem czasem do jego gabinetu i widz, e po prostu przesypia cae popoudnia. W czasie snu lina cieknie mu z ust i kapie na otwart ksik. Cierpi podobno na niestrawno i dlatego cera jego jest bladota, skra za zwiotczaa. Mimo to jada duo. Po po-

siku zaywa diastaz Taka". Nastpnie otwiera ksik. Po kilku stronicach zasypia. Na ksik zaczyna kapa lina. Tak wanie wyglda jego program dnia, powtarzany niezmiennie. Zdarza si, e nawet ja, chocia jestem kotem, czasami myl: Jak to dobrze by nauczycielem! Gdybym urodzi si czowiekiem, z pewnoci wybrabym ten zawd. Skoro obowizki polegaj na spaniu, to i kot potrafiby je wypenia. A jednak gospodarz uwaa, e nie ma trudniejszego i bardziej niewdzicznego zawodu ni nauczyciel, zawsze si na to uskara, gdy odwiedzaj go przyjaciele. Na pocztku mego pobytu w tym domu nie cieszyem si szczegln sympati jego mieszkacw, moe z wyjtkiem gospodarza. Wci mnie odpdzano, nikt nie chcia si ze mn pobawi. Jak nisko mnie ceniono, wiadczy chociaby to, e dotd nie mam imienia. No c, musiaem si z tym pogodzi i staraem si przesiadywa jak najwicej przy gospodarzu, ktry przygarn mnie do siebie. Rankiem, kiedy czyta gazet, wskakiwaem mu na kolana. W czasie poobiedniej drzemki sadowiem mu si na ramieniu. Robiem to nie dlatego, e gospodarza tak bardzo sobie upodobaem, ale po prostu nikt inny si o mnie nie troszczy, nie miaem wic wyboru. Pniej, gdy ju nabraem dowiadczenia, rankiem sypiaem na szafliku z gotowanym ryem, noc na grzejniku z wglami, a w dni pogodne na werandzie. Najwiksz przyjemno sprawiao mi jednak spanie noc we wsplnym z dziemi posaniu. Dzieci byo dwoje, obie crki, jedna picioletnia, druga trzyletnia, spay w .oddzielnym pokoju pod jednym okryciem. Zawsze znajdowaem troch miejsca i wciskaem si midzy ich ciaa. Ale biada mi, jeli jedna z nich si budzia. Co si wtedy dziao! Wstrtne s mae dzieci, nawet porodku nocy zaczynaj paka i drze si: Koot! Koot wszed!" I wtedy gospodarz, czowiek o sabych nerwach i sabym odku, zawsze si budzi i przybiega z ssiedniego pokoju. Par
8

dni temu rozgniewa si i zbi mnie okropnie linijk po grzbiecie. Im duej yj pord ludzi i im uwaniej im si przygldam, tym gbiej jestem przekonany, jak bardzo s li i zepsuci. A o dzieciach lepiej nie mwi. Gdy tylko przyjdzie im co do gowy, zaraz wieszaj' mnie do gry nogami, na gow wkadaj worek, rzucaj o ziemi lub wpychaj do popielnika. Natomiast gdy ja popeni nawet najdrobniejsz psot, cay dom jednoczy si w pocigu i wymierza mi kar. Gdy ostatnio odrobin poostrzyem sobie pazurki na macie, gospodyni bardzo si rozgniewaa i odtd niechtnie wpuszcza mnie do pokoju. Jest jej zupenie obojtne, e dr z zimna na drewnianej pododze kuchni. Po przeciwnej stronie zauka mieszka wielce mi: droga koleanka Shiro Biaka. Kiedy j spotykam, zawsze mi mwi, e nie ma na wiecie istot tak bezlitosnych jak ludzie. Przed kilkoma dniami Biaka urodzia cztery kocita, kade jak klejnot. Lecz trzeciego dnia ucze mieszkajcy w tym samym domu na stancji zabra wszystkie i wrzuci do stawu. Biaka opowiedziaa cae to zdarzenie zalewajc si zami i mwia, e musimy rozpocz walk i wyniszczy cay rodzaj ludzki po to, eby rasa kotw moga w peni cieszy si mioci rodzicielsk i szczliwym yciem rodzinnym. Tak, miaa cakowit racj. Mj ssiad, trjbarwny kolega Mik, jest bardzo oburzony na ludzi, poniewa nie rozumiej oni istoty prawa wasnoci. U kotw od dawna jest spraw oczywist, e ten, kto pierwszy co znajdzie czy to gow suszonej sardynki, czy brzuszek okonia ma pene prawo sam zje. Jeli kto nie dotrzymuje umowy, mona wobec niego zastosowa przemoc. Ludzie natomiast zupenie tego nie rozumiej, zawsze odbieraj i przywaszczaj sobie przysmaki, ktre my znajdujemy. Korzystajc z przewagi fizycznej bez wahania rabuj rzeczy, ktre po sprawiedliwoci nale do nas. Biaka mieszka w domu wojskowe9

go, gospodarzem za Mikego jest prawnik. Poniewa ja mieszkam u nauczyciela, patrz na te sprawy bardziej optymistycznie" ni oni. I myl, e nie jest tak le, skoro mona jako przey z dnia na dzie. Zreszt panowanie ludzi na ziemi nie bdzie wieczne. Nie tracc wic nadziei, cierpliwie czekajmy, a nadejdzie epoka kotw. W zwizku ze spraw ludzkich kaprysw przypomniaem sobie, jak kiedy mj gospodarz wyszed na cakowitego gupca, i musz o tym opowiedzie. Na wstpie musz stwierdzi, e mj gospodarz nie wyrnia si niczym szczeglnym spord zwykych ludzi, mimo to czsto zabiera si do rnych rzeczy. Pisze epigramy'haiku* i wysya je do czasopisma Kukuka", to znw wiersze w nowym stylu posya do Porannej Gwiazdy"; zaczyna pisa artykuy w jzyku angielskim, cho roj si od bdw; uczy si recytowania tekstw no lub rzpoli na skrzypcach, czasem znw ogarnia go pasja strzelania z uku. Niestety, nic mu z tych wszystkich prb nie wychodzi. Mimo to do kadego nowego zajcia podchodzi z zapaem, tym bardziej niepojtym, e przecie cierpi na niestrawno odka. Nawet w ubikacji recytowa teksty no. Ssiedzi przezywali go z tego powodu profesorem Latryn", ale to go wcale nie zniechcao i do dzi jeszcze czasem powtarza: Jestem Tair Munemori". Wtedy wszyscy powiadaj: Suchajcie, oto Munemori" i wybuchaj miechem. W cztery tygodnie od mego wprowadzenia si, akurat by dzie wypaty, gospodarz wrci do domu podniecony, niosc pod pach spory pakunek. Ciekaw byem, czego on znowu nakupi. Okazao si, e naby akwarele, pdzle i papier do rysowania o nazwie Whatman". Wygldao wic na to, e tym razem porzuci ukadanie epigramw haiku, recytowanie tekstw no i rozpocznie malowanie obrazw. Stao si tak, jak
* Haiku tradycyjna japoska forma poetycka, siedemnasto sylabowa, zoona z trzech wersw. (Wszystkie przypisy opracowa tumacz).

10

przypuszczaem. Od nastpnego dnia dzie w dzie prze- " siadywa w swym gabinecie i rezygnujc nawet z poobiedniej drzemki malowa obrazy. Ogldajc pniej jego prace nikt nie mg zgadn, co autor chcia namalowa. Wydaje si, e on sam nie ceni zbyt wysoko swych dzie, bowiem gdy pewnego dnia przyszed jego przyjaciel, ktry zajmuje si jakoby estetyk, usyszaem nastpujc rozmow. Nie potrafi dobrze malowa. Kiedy patrz na innych, wydaje mi si, e to adna sztuka, ale kiedy sam bior pdzel do rki, wtedy przekonuj si, jakie to trudne przyzna si gospodarz. Rzeczywicie nie kama. To zrozumiae, e nie od razu maluje si dobrze zauway przyjaciel patrzc spod okularw o zotych oprawkach. A poza tym trudno jest malowa jedynie z wyobrani, przesiadujc w pokoju.'Ju woski mistrz Andrea del Sarto powiedzia kiedy, e jeli chcesz malowa, musisz przedstawia przyrod tak, jaka jest. Na niebie s gwiazdy. Na ziemi krople rosy. Ptaki fruwaj. Zwierzta biegaj. W stawie yj zote rybki. Na obnaonych zim gaziach starych drzew siedz wrony. Jak widzisz, przyroda jest jednym wielkim ywym obrazem. Jeli wic chcesz namalowa prawdziwy obraz, powiniene sprbowa wpierw szkicowa z natury... Naprawd Andrea del Sarto co takiego powiedzia? Zupenie o tym nie wiedziaem. Chyba ma racj. Naprawd, to jest myl powtarza z przesadnym przejciem. Za zotymi oprawkami dostrzegem prawie kpicy umiech. Nastpnego dnia, kiedy spaem jak zwykle na werandzie, gospodarz wyszed z gabinetu, co mu si nigdy przedtem nie zdarzao, i zacz si czym pilnie zajmowa za moimi plecami. Kiedy si obudziem i z ciekawoci uchyliem powieki, przez wskie szparki zobaczyem, co robi. Nie miaem ju wtpliwoci, e zachowuje si jak sam Andrea del Sarto. Ledwo powstrzymaem si od 11

miechu. Gospodarz pokn. haczyk przyjaciela, ktry z, niego zakpi, i rozpocz' szkicowa moj koci sylwetk. Zdyem si ju wyspa i teraz okropnie chciao mi si ziewa. Lecz gospodarz pracowa z takim zapaem, e nie wypadao rusza si i sprawia mu przykroci, dlatego leaem nadal cierpliwie. Naszkicowa ju na papierze zarys mej sylwetki i zacz malowa pyszczek. Powiem szczerze, co o tym myl. To prawda, e nie jestem wrd kotw okazem szczeglnie udanym. Nie uwaam te, e moja pos-tura, barwa, pikno sierci czy rysy pyszczka wyrniaj mnie spord innych. Ale mimo to nie mogem si zgodzi z tym, e ta osobliwa figura, jak malowa gospodarz, jest w czymkolwiek do mnie podobna. Przede wszystkim w rzeczywistoci jestem innego koloru. Futerko mam podobne do kotw perskich; na bladoszarym tle o tawym odcieniu s lnice ctki o kolorze czarnej laki. Sdz, e kady, kto mnie widzia, moe to potwierdzi. Na rysunku natomiast nie byem ani ty, ani czarny, nie byem te szary czy brzowy. Mona jedynie powiedzie, e by to jaki kolor. Najosobliwsze wydao mi si jednak to, e zostaem pozbawiony oczu. To prawda, e rysowa mnie podczas snu, ale na rysunku nie byo wida nawet miejsca, w ktrym znajduj si oczy, nie miaem nawet pewnoci, czy jestem niewidomy, czy po prostu pi. W skrytoci ducha pomylaem, e nawet powoywanie si na autorytet Andrea del Sarto nie moe usprawiedliwi tego, co tu powstao. Nie mog tylko nie podziwia entuzjazmu, z jakim pracowa gospodarz. I gdyby to ode mnie zaleao, leabym nadal bez ruchu, ale od duszego ju czasu wzywaa mnie natura. Wszystkie moje minie byy napite. Nie mogem ju wycierpie ani minuty duej: wysunem obie apy przed siebie, przecignem si z ulg i ziewnem na cae gardo. Teraz nie miao ju sensu siedzie spokojnie. Nie zwracajc uwagi na gospodarza wyszedem leniwie za dom, aby zaatwi to, co 12

naleao. Ty durniu!" rozleg si za mn gos peen zawodu i gniewu. Gospodarz mia zwyczaj mwi ty durniu" zawsze, gdy kogo strofowa. Nie mg zreszt inaczej, poniewa nie zna innych przeklestw, niemniej - tym razem okaza si impertynentem wyzywajc mnie bez powodu, bo przecie zachowywaem si bardzo cierpliwie a do ostatniej chwili. Oczywicie, nie wzibym specjalnie do serca tej nagany, gdybym widzia cho odrobin zadowolenia na jego twarzy, gdy siadam mu na ramieniu, ale nazwa mnie durniem tylko dlatego, e wstaj i wychodz za potrzeb, jest duym grubiastwem, tym bardziej e on sam nigdy mi nie wywiadczy adnej przysugi. Ludzie s zarozumiali, poniewa zbyt wierz w swoj si fizyczn. Dopki nie pojawi i istota silniej 3za i nie zacznie si nad nim znca, nie bdzie koca ich przemocy. Z tego rodzaju kaprysami czowieka mgbym si jeszcze jako pogodzi, ale ostatnio dotary do mnie wieci 0 niecnocie ludzi, ktra znacznie bardziej godna jest ubolewania. Za naszym domem jest ogrdek wielkoci okoo trzydziestu metrw, gdzie rosn krzewy herbaciane. Nie jest to duy ogrd, ale z pewnoci przyjemny i dobrze nasoneczniony. Zawsze kiedy dzieci w domu haasuj 1 nie mog wygodnie pospa sobie po obiedzie lub kiedy z nudy cierpi na niestrawno, id tam, eby odzyska nadszarpnite siy. Pewnego pogodnego dnia wczesn jesieni obudziem si o drugiej po poudniu i ruszyem na przechadzk w stron krzeww herbacianych. Obwchujc je kolejno doszedem do cyprysowego potu po stronie zachodniej ogrodu i wtedy zobaczyem wielkiego kota pogronego we nie na zwidych i ugniecionych chryzantemach. Udawa, e mnie w ogle nie widzi, cho wiedziaem, e spostrzeg mnie. Zupenie nie przejmowa si moj obecnoci, lea wycignity na ca dugo i chrapa. W duchu podziwiaem jego zuchwao, bo nie 13

wyobraaem sobie, jak mona zakra si do czyjego ogrodu i spa z tak obojtnoci. Soce wczesnego popoudnia kpao jego skr jasnymi promieniami i zdawao si, e niewidoczne pomienie unosz si nad poyskujc sierci. By to idealnie czarny kot. Mia tak wspania budow, e mona by go uwaa za wielkiego krla kotw. Z pewnoci by ode mnie dwa rszy wikszy. Znieruchomiaem przed nim z podziwu i zaciekawienia i zapomniaem o caym wiecie. Lekki wietrzyk babiego lata poruszy gazk sutaskiego parasola, ktra zwisaa nad cyprysowym parkanem, i kilka lici spado na zwide chryzantemy. Wielki krl nagle otworzy oczy. Dotd jeszcze pamitam t chwil. Byszczay pikniej ni bursztyn. Lea nadal bez ruchu. Skoncentrowa na mym czole widrujce promienie wypywajce z gbi oczu i zapyta: . Kim jeste, do diaba? . Jak na krla, wyraa si niezbyt elegancko pomylaem, ale poniewa w jego gosie krya si sia, ktra i psa mogaby zdruzgota, oblecia mnie strach. Czuem, e mgbym narazi si na pewne przykroci, gdybym przemilcza jego pytanie. Nie przedstawiem si jednak, lecz odpowiedziaem chodno, z udawan obojtnoci i opanowaniem: Jestem kotem. Imienia jeszcze nie mam. Serce w tym momencie bio mi znacznie gwatowniej ni zazwyczaj. Co, kot? Niesychane, te mi kot! A gdzie, u licha, mieszkasz? ten zuchway kocur nie prbowa nawet ukry pogardy wobec mnie. W domu nauczyciela. Tak te mylaem. Bo taki chudzielec. By krlem i mg si zachowywa wyniole. Lecz po sposobie mwienia mogem przypuszcza, e nie pochodzi z dobrego domu. By jednak tusty i lnicy, wic chyba 14

nie brakowao mu przysmakw. Powodzio mu si z pewnoci dobrze. A kim ty jeste? musiaem go o to zapyta. Jestem Kuro, od rikszarza rzek wyniole. Wszyscy go w tej okolicy znali, chuligan jakich mao." By silny, ale niewychowany, jak jego gospodarz, dlatego nikt z nim nie utrzymywa bliszych stosunkw. Wszyscy odnosili si do niego z szacunkiem, ale na odlego. Usyszawszy jego imi poczuem pewien niepokj, ale i pogard. Chcc najpierw potwierdzi jego ignorancj, postanowiem zapyta o kilka rzeczy: Jak mylisz, kto jest lepszy: rikszarz czy nauczyciel? Silniejszy z pewnoci jest rikszarz. Spjrz na swego gospodarza: sama skra i koci, Sdzc po rikszarzu, ty te pewnie jeste silny. Musz ci tam dobrze karmi. - Musz ci powiedzie, e nigdy nie bd przymiera z godu, niezalenie od tego, gdzie si znajd. Moe poszedby kiedy ze mn, zamiast pta si pord tych krzakw herbaty? W cigu miesica utyby tak, e nie poznaliby ciebie... Nie teraz, innym razem poprosz ci o to. Dom nauczyciela jest wikszy ni rikszarza i y w nim wygodniej. Ach, ty durniu! Czy na jesz si samym domem, nawet bardzo duym? Widocznie rozgniewaem go, gdy zacz szybko porusza uszami, podobnymi do ukonie citych kocw bambusu, a po chwili odszed bez sowa. W ten sposb poznaem Kuro. Spotykamy si teraz czsto. Przy kadej okazji Kuro rozpoczyna rozmow od przechwaek. Ale czeg mona si spodziewa po lokatorze rikszarza? Od niego te dowiedziaem si o tym godnym ubolewania zdarzeniu, o ktrym poprzednio wspomniaem.
1S

Gdy pewnego razu wygrzewalimy si pord krzeww herbaty i rozmawialimy o rnych sprawach, Kuro jak zwykle przechwala si, a robi to tak, jakby opowiada mi co nowego. W pewnym momencie zwrci si do mnie i zapyta: Ile myszy dotd zowie? Jestem bardziej wyksztacony, ale pod wzgldem siy i odwagi nie mgbym si z nim rwna, wic kiedy zada mi to pytanie, poczuem si zmartwiony. Nie mogem jednak kama i odpowiedziaem: Cigle si zbieraem, ale dotd nie zapaem ani jednej, Kuro potrzsn dugimi, prosto sterczcymi wsami i zacz si okropnie mia. Jak kademu pyszakowi, brakowao mu troch rozumu, wic atwo doszedem do tego, jak z nim postpowa, wystarczyo po prostu su/ cha jego przechwaek i pomrukiwa z aprobat. Pojem t mdro od pierwszego dnia znajomoci i dlatego uznaem teraz, e byoby niezbyt mdrze broni swych sabych punktw, bo przez to tylko pogorszybym wasne pooenie. Postanowiem raczej dopuci go do gosu, by mg opowiedzie o swych wyczynach i w ten sposb zagra na zwok z niewinn min. Spytaem wic grzecznie, chcc zmyli jego czujno: Ty na pewno ju duo zowie, jeste bardzo dowiadczony? Trafiem dokadnie w jego czu strun. Nie tak duo, ale kilkadziesit si zapao... odrzek jak zwykle tonem wyszoci. A potem cign dalej. Podejmuj si zapa sto myszy, a nawet dwiecie, ale z asic nie mog sobie poradzi. Raz spotkaa mnie nawet dua przykro, kiedy zaatakowaem asic. Naprawd? wpadem w jego ton. Kuro, ypic ogromnymi lepiami, cign: Byo to ubiegego roku w czasie wielkich porzdkw. Gospodarz wlaz z torb wapna pod podog werandy otaczajcej dom. Tam wanie siedziaa ta cholerna 16

asica. Najpierw si przestraszya, a potem wyskoczya na podwrze. Naprawd? udaj due zainteresowanie. C mi tam asica? pomylaem. To tylko wiksza mysz. Zaklem z podniecenia i ruszyem za ni w pogo, zapdziem j w rw. wietnie to zrobie nie szczdz pochwa. Ju miaem j schwyta, gdy ta cholera pucia bka. Co za smrd! Od tego czasu, gdy tylko zobacz'asic, robi mi si niedobrze. Podnis przednie apy i potar nimi kilka razy wok nosa, jak gdyby jeszcze dzi czu t wo. Zrobio mi si go troch al. Wic na pocieszenie rzekem: Myszy natomiast padaj od samego twego spojrzenia. W tej dziedzinie jeste mistrzem, a poniewa ywisz si tylko myszami, piknie utye i masz liczny poysk. Wypowied moja, ktra miaa mu poprawi humor, nieoczekiwanie przyniosa odwrotny skutek. Kuro wyranie si zmartwi i powiedzia z westchnieniem: Ech, kiedy o tym pomyl, ogarnia mnie przygnbienie. Jakkolwiek by si stara, ile by naapa myszy i szczurw, to i tak... A! Nie masz na wiecie bardziej podych istot ni ludzie. Odbieraj mi wszystkie szczury, ktre zapi, i odnosz na policj. Tam nie wiedz, kto to zrobi, i daj im za kad sztuk pi senw *. Mj gospodarz zarobi na tym z ptora jena, mimo to nie da mi nigdy porzdnego obiadu. Wszyscy ludzie to prawdziwi zodzieje! Nawet nieuk Kuro przejrza natur czowieka. Tak si rozzoci, a sier na grzbiecie stana mu dba. Troch si przestraszyem i pod jakim pozorem zostawiem go i wrciem do domu. Postanowiem wtedy nigdy nie owi myszy. A take nie uczestniczy w polowaniach Kuro za innym jadem. Wolaem dobrze si wyspa ni

dobrze zje. Widocznie kot, ktry mieszka u nauczyciela, przejmuje jego cechy. Moe si nawet rozchorowa na niestrawno, jeli nie bdzie uwaa. Skoro ju wspomniaem o moim gospodarzu, musz powiedzie, e musia on doj niedawno do wniosku, i nie ma nadziei na sukcesy w malarstwie, gdy pierwszego grudnia zanotowa w swoim dzienniku: Dzi na zebraniu poznaem pana X. Mwi, e prowadzi on do swobodne ycie, i rzeczywicie wyglda na czowieka obytego w wiecie. Takich mczyzn lubi kobiety. Suszniej jednak byoby powiedzie, e on by zmuszony do prowadzenia ycia swobodnego i rozpustnego, ni stwierdzi po prostu, e prowadzi. Syszaem, e jego ona jest gejs. Mona mu pozazdroci. Tak ju si skada, e o rozpustnych le mwi ci, ktrzy do takiego ycia nie maj adnych predyspozycji. A nawet i wrd tych, ktrzy wyobraaj sobie, e s rozpustni, wielu nie ma odpowiednich predyspozycji. Oni nie s zmuszani, robi to na si, z wasnej woli. Z nimi jest tak samo jak z moimi akwarelami nie ma w ogle obawy o to, e si powiedzie. Mimo to uwaaj si za wiatowcw. Skoro wic wystarczy troch wypi w restauracji i odwiedza domy schadzek, eby zosta czowiekiem wiatowym, to wedle tego rozumowania ja te mog zosta szanowanym akwarelist. Z drugiej strony uwaam, e lepsze s moje akwarele, ktrych w ogle nie maluj, a gupkowaci wiatowcy lepsi od nieokrzesanych prowincjuszy". Trudno si zgodzi z tak teori czowieka wiatowego. A zazdroci komu, e ma on gejsz, nie przystoi nauczycielowi. Suszny jest tu jedynie krytyczny stosunek do wasnych akwareli. Trafnie oceni swoje moliwoci, ale mimo to nie udao mu si wyzwoli z uczucia pr18

noci. Bowiem trzy dni pniej, czwartego grudnia, tak pisa w dzienniku: Ubiegej nocy przynio mi si, e namalowaem akwarel. Sdziem, e nic nie jest warta, i wyrzuciem, ale kto j wzi, oprawi we wspaniae ramy i powiesi na cianie. Gdy zobaczyem obraz w ramach, doznaem uczucia, e staem si prawdziwym artyst. Jake si ucieszyem! Przygldaem si dzieu w przekonaniu, e jest wspaniae, ale kiedy si obudziem, wraz z pierwszymi promieniami soca spostrzegem, e obraz nadal pozosta mizerny". Z tego wida, e gospodarz nawet we nie nie moe zapomnie o malarstwie. Nie ma wic on adnych szans, eby zosta czowiekiem wiatowym. } Nastpnego dnia, po duszej przerwie, odwiedzi gospodarza w estetyk w okularach o zoconych oprawkach. Usiad i od razu bez adnego wstpu zapyta: No, jak tam z obrazami? Zgodnie z twoj rad odpowiedzia ze spokojem gospodarz staraem, si malowa z natury, no i rzeczywicie nauczyem si dostrzega ksztaty, delikatne odcienie barw, ktrych przedtem nie zauwaaem. Na Zachodzie od dawna kadziono nacisk na szkicowanie z natury, dlatego te malarstwo tak si tam rozwino. Andrea del Sarto mia racj. O tym, co wpisa do dziennika, nawet nie wspomnia, podkrela tylko swj podziw dla Andrea del Sarto. Estetyk podrapa si po gowie i miejc si powiedzia: Prawd mwic, to by tylko art. , Co? gospodarz jeszcze si nie domyli, e kpi z niego. No z tym Andrea del Sarto, ktrego tak podziwiasz. To by mj wymys. Nie przypuszczaem, e mi uwiea * 19

rysz, e wemiesz to tak powanie. Ha, ha, ha! mia si, nie posiadajc si z radoci. Siedzc na werandzie i syszc t rozmow prbowaem sobie wyobrazi, jaki zapis pojawi si dzi w dzienniku. Znawca sztuki by czowiekiem, dla ktrego jedyn radoci byo nabieranie ludzi opowiadaniem niestworzonych historii. Teraz te co mwi, zadowolny z siebie, jakby w ogle nie obchodzio go, jaki wpyw na uczucia gospodarza wywrze sprawa Andrea del Sarto. Wiesz, czasami mwi co artem, a ludzie przyjmuj to powanie. To bardzo interesujce przeywa takie komiczne doznania estetyczne. Niedawno powiedziaem pewnemu studentowi, e Nicholas Nickleby poradzi Gibbonowi, by zrezygnowa z pisania swego dziea ycia pt. Historia rewolucji francuskiej" po francusku, i rzeczywicie Gibbon opublikowa to arcydzieo po angielsku. Student ten mia niesamowicie dobr pami; to, co mu powiedziaem, powtrzy z najwiksz dokadnoci i powag na konferencji Japoskiego Towarzystwa Literackiego. Bardzo si tym ubawiem. W posiedzeniu brao udzia ponad sto osb i wszyscy suchali z ogromn uwag. Mog ci opowiedzie jeszcze jedn zabawn histori. Niedawno byem na pewnym spotkaniu literatw. Jeden z nich wspomina o powieci historycznej Harrisona pt.: Theophano". Skorzystaem z okazji i powiedziaem, e jest to najlepsza powie historyczna, zwaszcza scena mierci bohaterki robi na czytelniku niesamowite wraenie. Wtedy siedzcy na wprost mnie szacowny pan zamiast po prostu przyzna si, e nie zna tej ksiki, odrzek, i jest to rzeczywicie doskonale napisany epizod. Z tego wywnioskowaem, e on nigdy nie czyta tej powieci, podobnie zreszt jak ja. Mj nerwowy i cierpicy na niestrawno gospodarz wybauszy oczy i zapyta;
20

v No, dobrze. Opowiadasz takie bzdury, a co by zrobi, gdyby on 2na t ksik? Gospodarz, jak si zdaje, uwaa, e mona oszukiwa innych, byle tylko samemu nie da si przyapa na kamstwie. Ale estetyka wcale to nie poruszyo. W takim wypadku wystarczy powiedzie, e pomyliem z jak inn ksik lub co w tym rodzaju rzek i zachichota. Nosi wprawdzie okulary w zoconej oprawce, ale przypomina z charakteru kota Kuro. Gospodarz milcza, wydmuchujc kka dymu papierosowego, lecz twarz jego zdawaa si mwi: Ja bym nie mia tyle odwagi". W oczach estetyka natomiast wyczyta mona byo: W takim razie malowa te nie potrafisz". Lecz arty artami powiedzia gono malarstwo to naprawd nieatwa sztuka! Leonardo da Vinci kaza podobno kiedy swoim uczniom skopiowa plamy ze ciany w katedrze. Wcale si temu nie dziwi. Wystarczy wej do ubikacji i uwanie przyjrze si zaciekom na cianach, eby si przekona, jak znakomite wzory stwarza natura. Sprbuj dokadnie je przerysowa, a na pewno wyjdzie co interesujcego. . Znw chcesz mnie nabra... Nie, tym razem to wita prawda! Nie sdzisz, e to oryginalny pomys? Tylko Leonardo da Vinci mg co takiego wymyli. , Z pewnoci jest to pomys oryginalny rzek gos-. podarz niezupenie przekonany. Nie sdz jednak, eby mia zamiar zamieni ubikacj na atelier. Kuro od rikszarza wkrtce potem okula. Jego lnica sier stopniowo tracia poysk i wypadaa. Oczy, o ktrych mwiem, e s pikniejsze od bursztynu, zaczy ropie. Najbardziej uderzyo mnie to, e straci ca energi i schud. Ostatniego dnia, kiedy si z nim spotkaem w ogrodzie herbacianym, zapytaem, jak si czuje. 21

 Mam ju powyej nosa smrodu asicy i kija sprzedawcy ryb. Licie klonw, tworzce kilka czerwonych warstw w zieleni sosen, sypay si na ziemi jak dawno minione sny, a w pobliu ozdobnej kadzi spaday na przemian czerwone, to znw biae patki kwiatw, a w kocu pozostay tylko nagie gazki. Zimowe soce rzucao coraz sabsze promienie na poudniow stron domu, a chodny wiatr zawodzi prawie codziennie. Od tego te czasu, jak mi si zdaje, skrciy si moje godziny popoudniowego snu. Gospodarz chodzi codziennie do szkoy. Po powrocie zaszywa si w gabinecie. Kiedy kto do niego przychodzi, wci narzeka, e ma ju do pracy w szkole. Maluje rwnie bardzo rzadko. Przesta "zaywa diastaz, mwic, e mu nie pomaga. Dzieci jestem dla nich peen podziwu chodz do przedszkola. Po powrocie piewaj piosenki, bawi si pik, a od czasu do czasu wieszaj mnie za ogon. Karmi mnie do ndznie, nie tyj wic, ale jestem zdrowy i jako yj z dnia na dzie. Myszy i szczurw wcale nie owi. Sucej w dalszym cigu nie lubi. Imienia jeszcze nie mam, ale poniewa nie mona za wiele da od ycia, postanowiem zosta w domu nauczyciela jako kot bezimienny.

Rozdzia drugi Od Nowego Roku zdobyem troch sawy: okazuje si, e nawet kot jest zadowolony, kiedy moe czu si dumny z samego siebie. W noworoczny ranek gospodarz otrzyma pocztwk. Byy to yczenia witeczne od pewnego malarza, jego przyjaciela. U gry karta pomalowana bya na czerwono, u dou za na ciemnozielono, w samym rodku narysowane byo pastelami jakie skulone zwierztko. Gospodarz obejrza j dokadnie i rzek: Co za wietne kolory!" Mylaem, e na wyraeniu tego zachwytu skoczy, lec?, on znw pocz przyglda si kartce z rnych stron. Krci si w prawo i lewo, wyciga rce jak starzec usiujcy odczyta sw przyszo w Ksidze wrb", odwraca si do okna, to znw przysuwa kartk pod sam nos. eby ju wreszcie z tym skoczy pomylaem, poniewa jego kolana cigle si ruszay i baem si, e spadn. Gdy w kocu jego ruchy si nieco uspokoiy, powiedzia cicho: ,~,C on do licha tu namalowa?" Gospodarz zachwyca si kolorami pocztwki, ale nie potrafi rozpozna namalowanego zwierzcia i widocznie dlatego tak si mczy. Czy to naprawd taki trudny do rozpoznania obraz? Otworzyem nieznacznie oczy i spokojnie popatrzyem: nie miaem wtpliwoci by to mj wasny portret. Nie sdz, eby autor szkicu uwaa si za jeszcze jednego Andrea del Sarto, jak mj gospodarz, bo tym razem ksztat i barwa byy bez zarzutu. Ktokolwiek spojrzy, bez wtpienia zobaczy kota. Jest on tak wspaniale namalowany, e bardziej dowiadczone oko nie
23

tylko rozpozna, e to kot, lecz e to ja we wasnej osobie. I gdy pomyl, e kto tak si trudzi, a mimo to nie pojmuje oczywistej rzeczy, nie mog oprze si wspczuciu. Chciabym poinformowa go, e ten obrazek przedstawia po prostu mnie. A jeli tego nie zrozumie, chciabym mu przynajmniej wytumaczy, e to jest kot. Ale niestety, nie pomogem mu, poniewa ludzie s istotami, ktrym niebo poskpio daru rozumienia jzyka kotw. Chciabym przy okazji poinformowa czytelnikw, e uwaam za wielce niestosbwne, gdy ludzie swoim zwyczajem mwi o mnie tonem nonszalanckim i pogardliwym, powtarzajc przy wszelakiej okazji: kot", kot". Ludziom zdaje si, e krowy i konie s zbudowane z odpadw powstaych podczas stworzenia czowieka, a koty z odchodw krw i koni. Zdarza si to czsto takim osobnikom, jak nauczyciele, ktrzy zadowoleni z samych siebie, nie spostrzegaj nawet wasnej ignorancji, co nie jest dla patrzcego z boku w najlepszym gucie. Nawet kota nie mona z byle czego zrobi. Postronnemu obserwatorowi moe si wydawa, e koty nie maj indywidualnych cech, ale jeliby kto z bliska zapozna si ze spoeczestwem kotw, dostrzegby jego znaczn zoono. Powiedzenie: Kady czowiek jest inny" moe odnosi si rwnie do nas, bowiem kady z kotw ma inne oczy, nos, sier i apy, inny sposb naprenia wsw, postawienia uszu i spuszczenia ogona-. W piknym czy brzydkim wygldzie, w upodobaniach, w ogadzie czy jej braku jest tyle odmian, e nikt by policzy nie zdoa. Mimo istnienia tak oczywistych zrnicowa ludzkie oczy, kierowane myl o postpie czy te o innych wanych celach, patrz tylko w niebo, nie dostrzegaj nawet oczywistych rnic w naszym wygldzie, nie mwic ju o charakterze. Od dawnych czasw znane jest powiedzenie: Swj swego zrozumie", ktremu nie mona odmwi racji, i dlatego sprawy sprzedawcy ciastek ryowych rozumie sprzedawca ciastek ryowych, a sprawy kocie
24

kot. W tym wzgldzie ludzie s bezradni mimo powanego zaawansowania w rozwoju. Sprawa jest tym trudniejsza, e prawd mwic, ludzie wcale nie s tak mdrzy, jak to sobie wyobraaj. Zwaszcza mj gospodarz nie wyrnia si szczegln wraliwoci. On nawet nie wie, e pene wzajemne zrozumienie jest pierwszym warunkiem mioci. Jak zoliwa ostryga ukrywa si w swym gabinecie i nigdy nie oglda wiata zewntrznego. Dlatego mieszy mnie, gdy robi tak min, jakby by najmdrzejszym czowiekiem na wiecie. A e nic nie wie o innych, wiadczy choby to ostatnie zdarzenie z kartk. Patrzy na m] portret, ale niczego nie rozumia i z cakowitym spokojem i pewnoci siebie powiedzia rzecz zupenie bez sensu: Na pewno jest to niedwied, poniewa mamy ju drugi rok wojny z Rosj". Tak rozmylaem, lec z zamknitymi oczyma na kolanach gospodarza, gdy pojawia si suca i przyniosa drug kartk pocztow. Na tej kartce narysowano cztery czy pi zagranicznych kotw siedzcych w szeregu jeden trzyma piro, drugi otwart ksik, trzeci uczy si, a czwarty z dala od poprzednich wykonywa na rogu'' stou europejski wariant kociego taca: Jestem kotem! Jestem kotem!" U gry czerni si wykonany japoskim tuszem napis: Jestem kotem", z prawe] za nastpujce haiku:
Pierwszy dzie wiosny! Koty czytaj ksigi jj i tacuj wesoo.

Kartk t przysa jeden z dawnych uczniw gospodarza. Sens jej mona byo poj od pierwszego spojrzenia, ale mj ciko mylcy gospodarz niczego nie zrozumia. Zdziwiony, pokiwa gow i rzek do siebie: Czyby ten rok by rokiem kota?" Widocznie jeszcze nie spostrzeg, e staem si taki sawny. Tymczasem suca przyniosa trzeci kartk pocztow. 25

Tym razem bez obrazka. Pod sowami: Wszelkich pomylnoci w Nowym Roku" umieszczono nastpujcy dopisek: Bardzo bym Pana prosi o przekazanie pozdrowie Waszemu Kotu". Tym razem napisano otwarcie, wic nawet mj tpy gospodarz musia w kocu zrozumie, o co chodzi. Burkn co pod nosem i spojrza na mnie. W jego oczach dostrzegem nawet bysk respektu dla mnie. Byo to zreszt cakowicie zrozumiae i usprawiedliwione, bowiem nie uznawany przez nikogo gospodarz zyska nagle nieco sawy i uznania, i to dziki mnie. Dzy-dzy, dzy-dzy-dzy" zadwicza w tym momencie dzwonek przy furtce. Z pewnoci gocie id, a w takich wypadkach suca wychodzi im na spotkanie. Ja nadal siedziaem spokojnie na kolanach gospodarza, gdy miaem zwyczaj wita przy drzwiach tylko Umeko ze sklepu z rybami. Gospodarz za spoglda w stron sieni z tak niespokojnym wyrazem twarzy, jakby tam mia si wkrtce pojawi natrtny lichwiarz. Widocznie bardzo nie lubi przyjmowa goci noworocznych i czstowa ich sake. Gdyby chodzio tylko o takie dziwactwa, nie miabym mu nic do zarzucenia. W takim razie winien by wczenie wyj z domu, nie miaby wtedy adnych kopotw. On jednak nie ma tyle odwagi, a moe po prostu coraz bardziej upodabnia si do ostrygi. Po chwili wesza suca i poinformowaa, e przyby pan Kangetsu. Kangetsu by podobno kiedy uczniem gospodarza, ale skoczy ju uniwersytet i sta si, jak mwi ludzie, znacznie bardziej cenionym obywatelem ni jego nauczyciel. Nie wiem dlaczego, ale czsto tutaj przychodzi. Opowiada cigle o kobiecie, ktra si w nim kocha, lub si uala, e nie ma takiej; raz twierdzi, e ycie wydaje mu si ciekawe, innym razem, e nudne,' naopowiada historii wstrzsajcych i zmysowych i odchodzi. Nie mog te zrozumie, dlaczego przychodzi rozmawia o tych sprawach z takim widncym czowiekiem jak mj gospodarz.
26

Zreszt wyglda to bardzo zabawnie, gdy gospodarz przysuchuje si jego sowom i od czasu do czasu przytakuje. Dawno ju u was nie byem. Ale prawd mwic, w kocu roku byem tak zajty, e swoich krokw nie mogem skierowa w te strony rzek zagadkowo, krcc wizadem od haori *. A w ktrym to kierunku kieruj si twoje kroki? z powan min zapyta gospodarz, szarpic rkaw swej czarnej bawenianej haori z herbami rodowymi. Haori miaa za krtkie rkawy i wystawao z nich z ptora centymetra bielizny. Ha, ha, ha! zamia si Kangetsu. Miaem sprawy w innych stronach. Spostrzegem, e brakuje mu na przodzie jednego zba. .A co si stao z twoim zbem? gospodarz zmieni temat. Ach, jadem grzyby shiitake..." Co jade? No, grzyby... Chciaem odgry kapelusz, a zb trach i wylecia! eby o grzyb mona byo zama zb... Mwisz jak starzec. Mona na ten temat napisa haiku. Myl, e z miosnymi przygodami nie ma to adnego zwizku rzek gospodarz i lekko poklepa mnie po gowie. To ten sam kot? Jak si rozty. Teraz nie ustpuje nawet Kuro od rikszarza. Wspaniale wyglda Kangetsu-kun ** zacz mnie wychwala. Ostatnio bardzo podrs gospodarz z dum poga* Haori krtka narzutka z lunymi rkawami, nakadana na kimono. ** -kun sufiks grzecznociowy wystpujcy po nazwisku lub imieniu, oznaczajcy stosunek koleeski, rwnorzdny lub ni szy w stosunku do osoby mwicej; kolega, koleanka.
27

dzi mnie po gowie. Z pochwa byem zadowolony, ale pieszczoty sprawiay mi bl. Przedwczoraj wieczorem mielimy maleki koncert Kangetsu wrci do gwnego wtku rozmowy. Gdzie? Niewane, gdzie. By to bardzo interesujcy wieczr: troje skrzypiec przy akompaniamencie pianina. Nawet mimo zego wykonania dao si sucha. Gray dwie kobiety, a mnie udao si przyczy na trzeciego. Myl, e zagraem zupenie dobrze. No, a kim s te kobiety? zapyta z zazdroci gospodarz. Na pierwszy rzut oka twarz mia lodowat i bez ycia, ale na kobiety nie by obojtny. Kiedy przeczyta jak zachodnioeuropejsk powie o czowieku, ktry kocha si prawie w kadej kobiecie. Kiedy doszed do miejsca, w ktrym autor z ironi napisa: Kocha si w prawie siedemdziesiciu procentach spotkanych na ulicy kobiet", Wykrzykn z zachwytem, e to moliwe. Taki jest ten mj gospodarz. Trudno kotu zrozumie, dlaczego tak wraliwy na wdziki kobiet mczyzna cae ycie pdzi jak ostryga. Jedni mwi, e sta si taki po przeytym zawodzie miosnym, drudzy, e wskutek choroby odka, a jeszcze inni, e to z powodu braku pienidzy i tchrzliwego charakteru. Tak czy owak nie jest wane dlaczego, bo przecie nie mwimy tutaj o czowieku, ktry wywar wpyw na histori epoki Meiji. Ale fakt pozostaje faktem: o kobiety towarzyszce Kangetsu dopytywa si z nut zazdroci. Tymczasem Kangetsu spord zaksek wyowi paeczkami kawaeczek siekanej ryby, podnis go do ust i z zadowoleniem wpi we przednie zby. Martwiem si, eby mu znowu zb nie wypad, ale tym razem si udao. Obie s crkami szanowanych rodw, pan ich nie zna odpowiedzia wyniole.
28

 Rzeczyyyy przecign gospodarz i ju nie koczc wicie", zamyli si. Kangetsu sdzi widocznie, e nadesza ju odpowiednia pora, gdy zaproponowa: adna dzi pogoda, jeli pan nie jest zajty, moglibymy pj-na spacer. W miecie bardzo wesoo, poniewa zdobylimy Port Artur. Wyraz twarzy gospodarza mwi, e bardziej interesuj go wspomniane kobiety ni upadek Port Artura. Zamyli si przez chwil, w kocu jednak powiedzia: No to chodmy... Mia na sobie t sam czarn bawenian narzutk haori z herbami, a pod spodem pikowane kimono z rcznie tkanego jedwabiu, ktre otrzyma od starszego brata i nosi przez dwadziecia lat. Nawet najmocniejszy jedwab nie wytrzymuje tak dugo, dlatego te miejscami materia wytar si do tego stopnia, e patrzc pod wiato mona byo dostrzec lady at podszytych od wewntrznej strony. Gospodarz ubiera si tak samo w ostatnie dni roku i w wita noworoczne, w domu i poza domem. Po prostu wkada rce za pazuch i wychodzi bez popiechu. Nie wiem, czy nie mia innego ubrania, czy te nie chciao mu si przebiera. Nie sdz te, by tego rodzaju zachowanie miao jaki zwizek z nieszczliw mioci. Kiedy obaj wyszli, pozwoliem przywaszczy sobie nie do jedzony przez Kangetsu kawaek pasty rybnej. Bowiem od tej pory nie czuem si zwykym, przecitnym kotem. Sdziem, e mam co najmniej takie prawa, jakimi ciesz si koty z opowieci Momokawa Joen czy kradncy , zote rybki kot Thomasa Graya. Takich jak Kuro od rikszarza nie braem zupenie pod uwag. Wierzyem, e nikt z ludzi nie bdzie mi wymawia tego kawaka kamaboko. Zreszt nawyk jedzenia czegokolwiek, gdy nikt tego nie widzi, cechuje nie tylko koty. Na przykad nasza suca, gdy nie ma w domu gospodyni, je ciastka ryowe, nie pytajc nikogo o pozwolenie. Nie tylko zreszt suca. 29

Skonno t maj rwnie dzieci, ktre otrzymay bardzo dobre wychowanie, jak rozgasza wszystkim ich matka. Cztery czy pi dni temu dzieci obudziy si wyjtkowo wczenie; ojciec i matka jeszcze spali, gdy obie crki zasiady do stou. Codziennie rano dostaj one po kawaku chleba, ktry w tym domu je tylko gospodarz, i jedz go posypujc cukrem. Tego dnia cukiernica staa akurat na stole, a obok leay yki. Poniewa nie byo nikogo, kto przydzieliby dzieciom zwyczajowe porcje, najpierw starsza z sistr wzia yk cukru i wysypaa na swj talerzyk. Po niej modsza wzia t sam ilo i przesypaa na swj talerzyk. Chwil patrzyy na siebie, w kocu starsza zaczerpna nastpn porcj. Modsza bez wahania wzia znowu tyle samo. Na to starsza zaczerpna nastpn yk. Modsza nie daa za wygran i dodaa sobie now porcj. W cigu kilku minut na talerzykach utworzyy si pagrki cukru, a w cukiernicy nie zostao nawet jednej yki. Ale w tej samej chwili gospodarz, przecierajc zaspane oczy, wyszed z sypialni i przesypa cukier z powrotem do cukiernicy. Ogldajc ten obrazek pomylaem, e pod wzgldem poczucia rwnoci opartej na egoizmie ludzie przewyszaj koty, ale mdroci maj chyba mniej. Zamiast usypywa gry z cukru powinny byy szybko zjada. Lecz jak wiadomo, ludzie nie rozumiej tego, co mwi, musiaem wic po prostu milcze i patrzyem na nie z alem, siedzc na szafliku z ryem. Gdzie by gospodarz z Kangetsu, nie mam pojcia, w kadym razie tego wieczoru wrci bardzo pno, a nastpnego dnia do niadania usiad dopiero o dziewitej. Z tego samego miejsca na szafliku przygldaem si, jak jad w milczeniu noworoczny ryowy placek z jarzynami w rosole. Ledwie zjad jedn porcj, bra nastpn. Zjad sze albo siedem niewielkich plackw, ostatni za kawaek zostawi w miseczce, mrukn: No, ju dosy" i odoy paeczki. Nigdy by si nie zgodzi, eby kto inny postpi w tak lekkomylny sposb. Sam natomiast, zado30

wolony z siebie i ze swego autorytetu, popatrzy obojtnie i bez najmniejszej obawy na martwe ciao przypalonego placka ryowego, pywajce w mtnej zupie. Kiedy jego ona wyja ze ciennej szafki diastaz Taka" i postawia na stole, powiedzia: Nie wezm tego, to nie pomaga. Mwi, e to bardzo dobrze dziaa po zjedzeniu potraw, w ktrych jest duo krochmalu ona staraa si go nakoni do zaycia lekarstwa. Krochmal czy nie, nie wezm upiera si przy swoim. Jaki ty kapryny rzeka ona na wp do siebie. Jaki tam kapryny! Po prostu lekarstwo nie pomaga. Przecie jeszcze niedawno mwie, e bardzo pomaga, i brae codziennie. Przedtem dziaao, a teraz nie dziaa! odpowiedzia antytez. Jeli zaczynasz zaywa, a potem przerywasz, nic z tego nie wyjdzie, nawet najlepszy lek nie pomoe. Jeli nie bdziesz troch cierpliwszy, nie wyleczysz si z niestrawnoci. Czy nie mam racji? Te ostatnie sowa skierowaa do sucej stojcej obok z tac. Pani ma cakowit racj. Jeli pan nie sprbuje troch, nie bdzie wiadomo, czy lek jest dobry, czy te zy. Suca wyranie braa stron gospodyni. Wszystko mi jedno, powiedziaem nie wezm, to nie wezm. A c wy, kobiety, wiecie! Zamilczcie lepiej! No, tak, jestemy tylko kobietami rzeka gospodyni i podsuna diastaz Taka" mowi, zdecydowana postawi na swoim, lecz m wsta i bez sowa wyszed do gabinetu. Gospodyni i suca wymieniy spojrzenia i rozemiay si. Gdy w takich wypadkach szedem za nim i siadaem mu na kolanach, spotykay mnie zawsze due nieprzyjemnoci. Dlatego te tym razem wymknem si do ogrodu, wspiem si na werand i zajrzaem przez 31

szpar w shoji * do jego gabinetu. Gospodarz siedzia przed otwart ksik autora, ktrego nazywano Epikte- J tem. Lecz po piciu czy szeciu minutach cisn ksik na st tego si zreszt spodziewaem otworzy dzienniczek i zapisa: Spacer z Kangetsu po okolicach Nezu, Ueno, Ikenohata, Kanda. Przed herbaciarni w Ikenohata gejsza w noworocznym kimonie o piknych wzorach graa w wolanta. Strj miaa pikny, ale twarz bardzo brzydk. Bya w jaki sposb podobna do mego kota". Mgby nie wymienia mnie jako przykadu brzydkiej twarzy. Gdybym poszed do fryzjera Kita i ogoli si, z pewnoci nie rnibym si tak bardzo od czowieka. Ludzie s tacy zarozumiali! ,Gdy skrcilimy za sklepem H5tan, znowu spotkalimy gejsz. Bya szczupa, miaa bardzo zgrabn kibi, lekko opadajce ramiona. W skromnym jasnofioletowym kimonie wygldaa elegancko. Umiechna si, pokazujc biae zby, i powiedziaa: Gen-chan, wczoraj byam zajta*. Gos jej by zachrypnity jak u wrony wczgi, wic przestaa mi si podoba, nawet nie chciao mi si odwrci gowy, eby zobaczy, kto to jest ten Gen-chan. Z rkami za pazuch ruszyem w stron ulicy Onarimichi. Kangetsu wyda mi si jaki niespokojny". Nie ma nic trudniejszego do zrozumienia nad psychik ludzk. Na przykad zupenie nie mog zgadn, czy w tej chwili serce gospodarza jest rozgniewane, uradowane, czy te poszukuje on pociechy w pismach filozofa. Nie mam najmniejszego pojcia, czy wymiewa si z caego wiata, i czy chciaby si z nim zespoli, czy wcieka si z powodu *
* Shoji przesuwane cianki w domu japoskim w formie kratownicy oklejone] biaym papierem, okna, drzwi.
32

jakich gupich drobiazgw, czy moe patrzy wyniole na ziemskie sprawy. Pod tym wzgldem koty s znacznie prostsze. Gdy chc je, jedz, kiedy chc spa, pi, gdy si im co nie podoba, gniewaj si z caego serca, a gdy pacz, to zawsze ze wszech si, rozpaczliwie. A przede wszystkim nie pisz pamitnikw i temu podobnych bezsensownych rzeczy. Nie maj zreszt potrzeby. Ludzie natomiast, prowadzcy podwjne ycie, czuj potrzeb pisania pamitnikw choby dlatego, by zamanifestowa t stron swej natury, ktrej nie mog pokazywa innym otwarcie. Koty wcale nie musz stara si o zachowanie godnoci za cen tak bardzo kopotliwych wysikw, zreszt najprawdziwszym naszym pamitnikiem jest samo ycie: to, 'jak chodzimy, siedzimy, leymy, jak robimy kupki i siusiamy. Lepiej wic pospa na werandzie ni pisa pamitnik. ! Kolacj zjedlimy w pewnej restauracji w Kanda. Po duszym okresie wstrzemiliwoci wypiem kilka czarek sake Masamune, mimo to dzi rano nie bola mnie odek. Myl wic, e na niestrawno najlepsza jest sake. W adnym razie nie mog bra diastazy Take. Niech mwi, co chc, nie bd jej zaywa. Skoro dotd nie pomoga, to ju nie pomoe". Uwzi si na t diastaz i wci j atakuje. Jakby si kci sam ze sob. Posprzecza si rano z on i nie moe o tym zapomnie. Widocznie pamitniki s gwnie po to, eby ludzie mogli pisa o tego rodzaju sprawach. Niedawo dowiedziaem si od X, e odek przestanie mnie bole, kiedy zrezygnuj ze niada. Kilka razy sprbowaem, ale nic to nie dao oprcz burczenia w brzuchu. Y ostrzeg mnie, ebym w adnym razie nie jad marynowanych jarzyn. Wedle jego tezy przyczyn wszystkich chorb odka s
3 Jestem kotem

33

marynaty. Wystarczy zaprzesta ich jedzenia, by zlikwidowa rdo choroby i uzyska cakowite wyleczenie. Przez tydzie nie tknem paeczkami marynowanych jarzyn, lecz specjalnej poprawy nie zauwayem i dlatego przerwaem t kuracj. Kiedy radziem si Z., usyszaem, e pomc moe tylko masa odka. Ale musi to by specjalny masa, wedug dawnej metody szkoy Minagawa *. Nawet Yasui Sokken **, uczony konfucjanista, ceni t metod. Podobno Sakamoto Ryoma*** rwnie leczy si w ten sposb, postanowiem wic sprbowa i nie zwlekajc pojechaem do Kaminegishi. Okrutnie mnie tam wymasowali. Nie bdzie poprawy, jeli wszystkich koci nie wymasujemy mwili. Nie wyzdrowieje pan, jeli nie odwrcimy pooenia wntrznoci itp. Po zabiegu cae moje ciao przypominao wat, czuem si jak w nie letargicznym, zrezygnowaem wic ju po% pierwszym razie. Kolega A. radzi mi, ebym w adnym wypadku nie jad twardych rzeczy. Odtd ywiem si samym mlekiem. W brzuchu bulgotao mi jak w czasie powodzi i ca noc nie mogem usn. Pan B. za powiedzia: Jeli bdziesz oddycha gboko na przepon i wiczy w ten sposb wntrznoci, odek zacznie znowu pracowa normalnie. I tej rady posuchaem, ale nie wytrzymaem dugo, poniewa przyprawiao mnie to O' mdoci. Od czasu do czasu przypominaem sobie t metod i koncentrowaem wszystkie siy na gbokim oddychaniu, lecz po piciu czy szeciu minutach znw zapominaem. A kiedy sta* Minagawa Kien konfucjanista yjcy w latach 17341807. ** Yasui Sdkken (17991876) konfucjanista, wykadowca w szkole Shoheiko. Styl tego uczonego ceni Natsume Soseki. *** Sakamoto Ryoma (18351867) samuraj z klanu Tosa, zwolennik restauracji wadzy cesarskiej; zamordowany w Kioto w 1867. 34

raem si nie zapomnie, wtedy nie mogem ani czyta, ani pisa. Pewnego razu estetyk Meitei zobaczy mnie przy tym zajciu i zaartowa:, e wygldam jak mczyzna przeywajcy ble porodowe, i radzi mi zaniecha tych wicze, co zreszt uczyniem. Pan C. poleci mi je gryczany makaron. Nie zwlekajc pochonem kilka porcji rozmaicie przyrzdzonych, jedn w zupie, inn na zimno, lecz nie dao to adnego efektu prcz rozwolnienia. Wyprbowaem wszystkie moliwe sposoby, eby wyleczy si z chronicznej niestrawnoci, lecz wszystko na darmo. Tylko te trzy czarki sake, ktre wypiem' wczoraj z Kangetsu, podziaay. Odtd bd pi po kilk kadego wieczoru". Z pewnoci i to nie potrwa dugo. Nastroje gospodarza zmieniaj si bez przerwy jak renice moich oczu. Taki on jest wci zaczyna, ale nigdy nie doprowadza do koca. Tym zabawniejsze, e w pamitniku tak bardzo niepokoi si o swj odek, a wobec ludzi1 udaje absolutnie zdrowego. Niedawno odwiedzi go przyjaciel, jaki tam uczony, ktry wygosi pogld, e wszystkie choroby s kar za grzechy przodkw i nasze wasne. Wida duo pracowa nad tym problemem, gdy wygosi teori znakomicie uporzdkowan i opart na jasnych zasadach. Niestety, mojemu gospodarzowi nie starcza ani rozumu, ani wiedzy, eby mg t teori odrzuci, prbuje jedynie jako broni swego honoru. Twoja teoria jest ciekawa, lecz Carlyle te cierpia na niestrawno powiedzia niezupenie na temat, jakby choroba Carlyle'a dodawaa blasku jego wasnej. Carlyle cierpia na odek, ale nie kady chory na odek moe by Carlylem! Gospodarzowi nie wypadao nic innego, jak zamilkn. To naprawd zabawne, e jest on a tak prny! Mimo to chce pozby si niestrawnoci i dlatego od dzisiejszego

wieczoru rozpoczyna picie sake podczas kolacji. Zastanawiajc si nad tym pomylaem, e to na pewno pod wpywem kilku czarek Masamune", ktre wychyli wczoraj z Kangetsu, dzi rano zjad tyle plackw ryow ych. Wtedy i ja zapragnem sprbowa noworocznej zupy z plackami ryowymi. Jestem co prawda kotem, ale jem prawie wszystko. Nie mam tyle siy, eby wyprawi si do sklepu rybnego, jak Kuro od rikszarza, nie mog te powiedzie, e yj w tak luksusowych warunkach jak Mikeko mieszkajca u nauczycielki gry na koto * w Shinmichi. I dlatego rzadko czego nie lubi. Zbieram okruszyny chleba, ktre spadaj, kiedy jedz dzieci, lubi te poliza sodkie nadzienie ciastek ryowych. Marynowane jarzyny s bardzo niesmaczne, ale na prb zjadem dwa kawaki rzodkwi. Dziwna rzecz, mona je wszystko, wystarczy tylko sprbowa. Mwienie: Tego nie lubi", To mi si nie podoba" byoby ekstrawaganckim kaprysem, na ktry w adnym razie nie moe sobie pozwoli kot mieszkajcy w domu nauczyciela. Jak mwi gospodarz, we Francji y powieeiopisarz nazwiskiem Balzac. Mia on bardzo luksusowe upodobania, i to nie tylko pod wzgldem kulinarnym, pozwala on sobie rwnie na najwyszy luksus pisarski. Pewnego razu mia nada imi bohaterowi pewnej powieci, wyprbowywa rne imiona, ale adne mu si nie podobao. Akurat odwiedzi go przyjaciel, z ktrym wyszed na spacer. Przyjaciel nie wiedzia, w jakim celu wychodz, ale okazao si, e Balzac chcia w kocu znale imi, nad ktrym tak dugo ama sobie gow. Kiedy obaj znaleli si na ulicy, pisarz nic innego nie robi, tylko chodzi i patrzy na szyldy sklepw. Ale adne imi nie przypado mu do gustu. Tak wic chodzi i chodzi, cigajc za sob przyjaciela, ktry, cho niczego nie pojmowa, zgodnie mu towarzyszy. Wdrwka po Paryu trwaa od rana do wieczora. Dopiero w drodze pcfwrotnej uwag
* Koto cytra japoska. 36

Balzaca zwrci szyld zakadu krawieckiego, na ktrym by napis Marcus". Balzac klasn w donie i wykrzykn: To jest to, tylko to, adne inne. Marcus to pikne nazwisko, nie sdzisz? Postawi przed nim inicja Z. i bdzie znakomite. Musi by Z. Z. Marcus to naprawd wietne. Nazwiska, ktre sam wymylam, nigdy mnie nie zadowalaj, brzmi po prostu sztucznie. No, wreszcie mam nazwisko, ktre mi si podoba". By bardzo zadowolny z siebie, zupenie zapomnia o zakopotaniu przyjaciela. Rzeczywicie, to mudne zajcie: cay dzie chodzi po Paryu, eby znale imi dla bohatera powieci. Nie wszyscy jednak mog pozwoli sobie na taki luksus. Zwaszcza gdy mieszka si u czowieka ostrygi. Zreszt moja niewybredno w jedzeniu jest spowodowana warunkami, w jakich yj. Nie mylcie, e to z powodu luksusowych upodoba zapragnem witecznej potrawy zoni*, po prostu kieruj si zasad: Najedz si wtedy, gdy masz cokolwiek do jedzenia". Przyszo mi na myl, e moe pozostao zoni, ktrej nie dojad gospodarz... i ruszyem do kuchni. Te same kawaki placuszka mochi, ktre widziaem dzi rano, leay przylepione do dna miseczki. Musz wyzna, e do * tego dnia nigdy nie zdarzyo mi si je mochi. Wygldaj smacznie, ale jednoczenie budz we mnie pewien niepokj. Przednimi apami zepchnem z placka listek jarzyny. Spostrzegem, e do pazurw przylepi si kleisty Icawaek ciasta. Powchaem: zapach zupenie taki sam jak przy przekadaniu ryu z garnka do drewnianego szaflika. Zje czy nie zje myl i rozgldam si dokoa. Na szczcie, a moe na nieszczcie, nikogo nie ma. Suca gra w wolanta z takim samym jak zwykle wyrazem twarzy. Dzieci piewaj w gbi mieszkania: Co mwisz, zajczku?" No, jeli mam je, to tylko teraz.
* Zoni noworoczna potrawa: ciasto ryowe mochi gotowane w zupie jarzynowej. 37

Gdy strac okazj, bd musia y nie znajc smaku tej witecznej potrawy do nastpnego Nowego Roku. W tym momencie, mimo e przecie jestem kotem, pojem wan prawd: rzadko nadarzajca si okazja zmusza wszystkie ywe stworzenia do robienia tego, na co nawet nie maj ochoty. Prawd mwic, ja te nie mam wielkiej chci na zoni. Im duej wpatruj si w dno miseczki, tym wikszy ogarnia mnie niepokj i mija ochota do jedzenia. Gdyby suca otworzya drzwi, gdybym usysza zbliajce si z gbi mieszkania kroki, rzucibym chyba bez alu miseczk i przestabym myle o zoni do nastpnego roku. Nikt jednak nie przychodzi, mimo e wahaem si tak dugo. Zdawao mi si jednoczenie, e co mnie przynagla sowami: No, jedz szybciej. Dlaczego nie jesz?" Patrzc w dno miseczki, pragnem tylko, eby kto przyszed. Ale nikt nie nadchodzi. Musiaem wic zje ten placek. Caym ciarem ciaa rzuciem si w stron miseczki i wpiem zby w rg placka. Zacisnem mocno szczki. Byem przekonany, e uda mi si przegry. Ale spotkaa mnie niespodzianka! Usiowaem wycign zby z ciasta, lecz nic z tego nie wychodzio. Sprbowaem raz jeszcze przegry, ale niestety nie udao mi si nawet poruszy szczk. Kiedy sobie uwiadomiem, e w tym ryowym placku siedzi jaki diabe, byo ju i za pno. Podobny byem do czowieka, ktry wpad w bagno i usiujc szybko wycign nogi, pogra si coraz gbiej im gwatowniej zagryzaem, tym trudniej byo mi porusza szczkami. Zby nieruchomiay. Wyczuwaem twardo, ale niczego wicej zrobi nie mogem. Znawca sztuki, pan Meitei, kiedy powiedzia do gospodarza: Ciebie trudno rozgry". Rzeczywicie, dobrze to okreli. Z tym plackiem ryowym podobnie jak z moim gospodarzem: by po prostu trudny do rozgryzienia. Gryzem i gryzem, i ju mylaem, e nigdy nie bdzie koca, jak przy dzieleniu dziesiciu przez trzy. W czasie tych mk doszedem do drugiej prawdy: wszystkie istoty ywe
38

intuicyjnie czuj, co jest wobec nich wrogie, a co nie. Zdoaem wykry dwie prawdy, ale nie mogem si nimi cieszy, poniewa placek ryowy zakleja mi pyszczek. Wessa zby tak mocno, e bolay jak przy wyrywaniu. Jeli szybko nie przegryz i nie uciekn pomylaem przyapie mnie suca. Dzieci przestay chyba piewa, z pewnoci zaraz przybiegn do kuchni. Kiedy moje mki dosigy szczytu, sprbowaem sobie pomc krcc ogo<nem, ale nie dao to adnego efektu. Stawiaem i kadem na przemian uszy, lecz i to nie pomogo. Doszedem do wniosku, e uszy i ogon nie maj adnego zwizku z plackiem ryowym zlepiajcym mi szczki. Zaniechaem wic tych czynnoci. Pomylaem w kocu, e od kleistego placka mona si wyswobodzi jedynie za pomoc przednich ap. Podniosem najpierw praw i otarem ni pyszczek. Oczywicie, od samego tarcia placek si nie rozpad. Nastpnie wycignem lew ap i zatoczyem ni szybko krg wok nosa. Ale tych zakl diabe si nie przestraszy. Najwaniejsza jest cierpliwo mwiem sobie i zaczem macha to w praw, to znw w lew stron, ale zby jak przedtem siedziay w kleszczach placka. Ech, mam ju tego do. Nastpnie uyem obu ap. Ze zdziwieniem spostrzegem po raz pierwszy w yciu, e mog sta na tylnych apach. Jednoczenie odniosem wraenie, jakbym przesta by kotem. Czy w takiej chwili ma jakie znaczenie, czy jestem kotem, czy nie? Przede wszystkim musz pozby si tego diabelskiego placka. Ogarnity tym jednym pragnieniem, szarpaem i drapaem si zapamitale po pyszczku. Ruchy przednich ap staway si coraz gwatowniejsze i straciem w kocu rwnowag. eby nie upa, staraem si ruchy tylnych ap zgra z przednimi i dlatego nie mogem usta w jednym miejscu, biegaem po caej kuchni, przenosiem si z miejsca na miejsce. Jestem jednak bardzo zrczny, skoro tak dugo mog sta na tylnych apach pomylaem. I od razu pojem trzeci prawd: kiedy grozi ci niebezpieczestwo, 39

potrafisz zrobi to, czego nie dokonasz w normalnych warunkach. Nazywaj to pomoc bo. Uszczliwiony myl 0 boej pomocy, walczyem z caych si z diabem, ktry zagniedzi si w placku ryowym. Ale co to? Usyszaem kroki, kto szed w stron kuchni. Byoby straszne, gdyby mnie tu zastali pomylaem i ze zdwojonym wysikiem zaczem biega po kuchni. Kroki byy coraz blisze. Ach, jaka szkoda, za mao miaem pomocy boej! 1 tak dzieci mnie znalazy. O, popatrz, kot najad si plackw i teraz taczy!" Suca pierwsza usyszaa ten gos. Rzucia rakiet i z krzykiem: Ach, ten..." wbiega przez kuchenne drzwi. Gospodyni krzykna: Co za nieznony kot!" Nawet gospodarz wyszed z gabinetu i powiedzia: Ty durniu!" Tylko dzieci cieszyy si woajc: Jakie zabawne, jakie zabawne!" A potem wszyscy, jakby si zmwili, zaczli si gono mia. Ogarn mnie gniew, czuem si coraz gorzej, ale nie mogem przerwa taca, nie wiedziaem, co mam ze sob zrobi. Powoli miech ucich, a picioletnia dziewczynka powiedziaa: Mamo, ten kot zupenie zgupia!" I znowu wszyscy wybuchnli gonym miechem, ktrego zahamowanie byoby daremnym wysikiem. Wiele razy syszaem, wiele te widziaem przykadw wiadczcych o ludzkiej obojtnoci na cierpienie, ale nigdy jeszcze nie czuem do nich takiej nienawici jak wtedy. aska boa mnie opucia, poddaem si. Wrciem do normalnej pozycji na czterech apach, ale wygldaem aonie chwiaem si i ypaem rozpaczliwie oczyma. Gospodarzowi widocznie al si mnie zrobio na myl, e mgbym umrze na jego oczach, gdy rzek: Wycignij mu ten placek". Suca spojrzaa na gospodyni wzrokiem pytajcym: A moe niech jeszcze troch potaczy?" Gospodyni z pewnoci chciaaby jeszcze popatrze na mj taniec, ale wolaa nie oglda mojej mierci, wic milczaa. Jeli nie wyjmiesz mu, zdechnie. Szybciej wyjmij mu to" gospodarz jeszcze raz spojrza na suc, ktra wygldaa, jakby przebu40

dzia si z bogiego snu. W kocu z niechtn min chwycia placek i pocigna. Nie jestem koleg Kangetsu, ale miaem wraenie, e straeiem-jwszystkie przednie zby. Trudno mi byo wytrzyma, gdy suca bezlitonie wycigaa mi zby, ktre przykleiy si d)p placka ryowego. Droga ku przyjemnoci prowadzi przez cierpienie na wasnym przykadzie poznaem czwart prawd. A kiedy rozejrzaem si dokoa tak, jak gdyby nic si nie zdarzyo, domownicy skryli si ju w swoich pokojach. Po takiej porace trudno mi byo wytrzyma W domu. Od samego spojrzenia sucej robio mi si jako nieswojo. Tak wic dla zmiany nastroju wyszedem tylnymi drzwiami z zamiarem odwiedzenia Mikeko mieszkajcej w Shinmichi u nauczycielki gry na koto. Mikeko synie z urody na ca okolic. Cho jestem niewtpliwie kotem, mam jednak pewne pojcie o mioci. Kiedy napatrz si na skwania twarz mego gospodarza, kiedy porzdnie oberw od sucej i nie jestem w najlepszym nastroju, wtedy zawsze odwiedzam swoj przyjacik i rozmawiam z ni o rnych sprawach. Od razu robi mi si lej na sercu, zapominam o wszystkich zmartwieniach i przykrociach i czuj si, jakbym si na nowo narodzi. Pe eska ma rzeczywicie na nas ogromny wpyw. Czy jest w domu? zaniepokoiem si i zajrzaem przez szpar midzy gsto zasadzonymi kryptomeriami. Mikeko siedziaa grzecznie na werandzie, 2, okazji Nowego Roku miaa na szyi now wstk. Krgo jej karczku jest tak 'pikna, a trudna do opisania. To najpikniejsza ze wszystkich krzywych linii. Nawet wysowi nie potrafi, jak cudownie zagia ogonek, zoya apki i jak od czasu do czasu leniwie porusza uszkami. Siedziaa z wdzikiem, spokojna i szlachetna, w cieple promieni soca. Jej gadka, aksamitna sier odbijaa wiata wczesnej wiosny i zdawaa si porusza niedostrzegalnie, mimo e nie byo wiatru. Oczarowany, przygldaem si jej przez chwil, a kiedy przyszedem do siebie, zawoaem cicho: Mikeko41

san Mikeko-san *!" i pomachaem w jej stron przedni ap. Mikeko odpowiedziaa: Ach, to pan profesor" i zesza z werandy. Dzy-dzy" dzwoni dzwoneczek ucz- \ piony do czerwonej wstki na jej szyi. Gdy zachwycony ' mylaem: O! Na Nowy Rok dostaa nawet dzwoneczek. Jaki przyjemny ma dwik! ona podesza do mnie. Wszystkiego najlepszego w Nowym Roku, panie profesorze" powiedziaa i poruszya ogonem w lewo. Zgodnie z naszym zwyczajem, wymieniajc pozdrowienia, najpierw podnosimy ogon prosto w gr, nastpnie za obracamy nim pynnie w lewo. Z caej naszej dzielnicy tylko Mikeko tytuuje mnie panem profesorem. Imienia wpra:wdzie jeszcze nie mam, ale poniewa mieszkam w domu nauczyciela, Mikeko darzy mnie szacunkiem i zwraca si do mnie per pan profesor. Zreszt nie sprawia mi to wcale przykroci, przeciwnie, jestem z tego bardzo zadowolony. Rwnie szczliwego dla ciebie odpowiedziaem. Jak piknie jeste dzi wystrojona! W kocu ubiegego roku pani profesor kupia to dla, mnie. adne, prawda? poruszya dzwonkiem. *,* Rzeczywicie, adny dwik. Jak yj, nie widziaem > tak wspaniaej rzeczy! Ach, nie! Wszystkie to nosz! Dzy-dzy" znowu poruszya dzwonkiem. Przyjemny ton, bardzo mi si podoba. Dzy-dzy-dzydzy" dzwonek nie przestawa dzwoni. Widocznie twoja pani bardzo ciebie lubi. ywiem do niej szacunek i zazdrociem jej mylc o wasnej doli. Mikeko jest miym, naiwnym stworzeniem, rozemiaa si wic i odpowiedziaa z niewinn prostot: Tak! Niemal jak wasne dziecko! Koty take umiej si mia. Myl si ludzie uwaajc, e nikt poza nimi si nie mieje. Kiedy si miej, moje
* -san sufifcs grzecznociowy, wystpujcy po nazwiskach, imionach, oznacza pan", i" 42

nozdrza przybieraj ksztat trjkta, a jabko Adama dry. Kim jest twoja pani? Moja pani? Dziwne pytanie. Jest przecie pani profesor. Nauczycielk gry na koto. Wiem o tym. Pytam o jej pozycj. Z pewnoci bya dawniej wielk osobistoci, prawda? No, pewnie. Gdy czekam na ciefoie, maa Sosnar-ICsiniczka... Za shoji nauczycielka zaeza^gfa na koro i piewa. Pikny gos z dum powiedziaa Mi)keko. Tak sdz, ale nie znam si na tym. A' co to jest? Piosenka. Profesorka bardzo j lubi... Ma teraz szedziesit dwa lata! Ale cieszy si dobrym zdrowiem, nie uwaasz? Skoro doya do szedziesitego drugiego roku, to z pewnoci cieszy si dobrym zdrowiem, odpowiedziaem wic: Pewnie" i zamilkem, bo nic sensownego nie przychodzio mi do gowy. Zawsze mwi o tym, e pochodzi ze znakomitej rodziny. A z jakiej? Jest crk kuzyna ze strony matki ma modszej siostry osobistego sekretarza wdowy po trzynastym shogunie *. Co, co? Chwileczk, crk kuzyna ze strony matki ma modszej siostry osobistego sekretarza modszej siostry shoguna... Aha, osobistego sekretarza modszej siostry shoguna... Nie! Modszej siostry osobistego sekretarza wdowy po shogunie.
* Shogun gwnodowodzcy wojsfe, od redniowiecza spra wujcy wadz w Japonii (cesarz panowa nominalnie). Trzyna stym shogunem by Tokugawa Iesada (18241858). 43

 No, dobrze, dobrze, zrozumiaem, to znaczy wdowy po shogunie. Tak. Osobistego sekretarza? Dobrze. Za ktrego wysza za m? Modsza siostra wysza za m! Tak, tak, pomyliem si. Ma modszej siostry..: Crka kuzyna ze strony matki! Crka kuzyna ze strony matki? Tak. Teraz chyba zrozumiae. Nie. To takie popltane, nie mog si w tym poapa. Krtko mwic, kim e ona jest dla wdowy po shogunie? Jaki ty niepojty! Mwiam przecie, e to crka kuzyna ze strony matki ma modszej siostry osobistego sekretarza wdowy po shogunie. Czy nie mwiam tak od pocztku? Tak, tak nie pozostawao mi nic innego jak tylko si podda. Czasem tak si skada, e musimy kama zgadzajc si z czyim rozumowaniem. Za shoji umilk dwik instrumentu i rozlego si woanie : Mikeko, Mikeko, obiad czeka! Och, wzywa mnie pani profesor. Ju pjd, dobrze? C by mi to dao, gdybym powiedzia: Niedobrze". Przyjd znowu mnie odwiedzi pobrzkujc dzwoneczkiem przesza przez podwrze, ale nagle zawrcia. Bardzo le wygldasz. Czy co ci dolega? zapytaa z niepokojem. Nic szczeglnego, troch si zadumaem i rozbolaa mnie gowa. Pomylaem, e przejdzie mi bl, gdy z tob porozmawiam, i dlatego tu przyszedem! Nie mogem przecie jej powiedzie, e jadem placek ryowy, a potem tacowaem.
44

 Tak? Prosz wie uwaa na siebie. Do widzenia. Wydawao mi si, e z pewnym alem rozstaje si ze mn. Dziki temu poczuem si dobrze po raz pierwszy od czasu tego placka. Zrobio mi si przyjemnie. Postanowiem wrci przez ogrd herbaciany. Stpajc po topniejcych soplach lodu wsunem gow do dziury w pocie przy wityni Kenninji. Zobaczyem Kuro. Siedzia jak zwykle na zwidych chryzantemach i ziewa wypinajc grzbiet na ksztat uku. Teraz ju na wido,k Kuro nie draem ze strachu tak jak dawniej. Niejniaem nawet ochoty z nim rozmawia, sprbowaem wic przej obok, udajc, e go nie widz. Kuro jednak nie mg si pogodzi z tym, e go lekcewa. / Ech, ty, bezimienny Gombei! Nie sdzisz, e ostatnio jeste troch bezczelny? e resz u tego nauczyciela, to jeszcze nie powd, eby tak zadziera nosa! Nie wygupiaj si! Kuro chyba jeszcze nie wiedzia, e staem si sawny. Miaem ch opowiedzie mu o tym, ale pomylaem, e on i tak tego nie zrozumie, postanowiem wic przywita si tylko i odej jak najszybciej. A, Kuro-kun, szczliwego Nowego Roku. Widz, e jeste jak zwykle w formie wyprostowaem ogon i pokrciem nim w lewo. Kuro te podnis ogon w gr, lecz nie pomacha na powitanie. Szczliwego? Jeli Nowy Rok jest dla ciebie szczciem, to jeste gupcem. Lepiej uwaaj, co mw-isz, ty ryju miecha kowalskiego! Ryj miecha kowalskiego to pewnie jakie wyzwisko, ale nie wiedziaem, co to waciwie znaczy. Przepraszam, a co to jest ryj miecha kowalskiego? No, nie! Wymylaj mu od najgorszych, a ten jeszcze pyta, co to znaczy. Powiedziaem wyranie, e dure noworoczny! Dure noworoczny brzmi poetycko, ale jest to wyraenie jeszcze mniej zrozumiae ni jaki tam miech ko45

walski. Chciaem go o to zapyta, ale i tak nie uzyskabym jasnej odpowiedzi, staem wic bez sowa. Sytuacja ta zacza mnie ju troch mczy, gdy nagle rozlego I' si gone i przecige woanie gospodyni Kuro: Oj! Gdzie jest ten oso, ktrego pooyam na pce? Co za nieszczcie! Pewnie znowu to cierwo Kuro zabra. Co za nieznone kocisko! Niech no tylko wrci, ju ja mu poka! Jej krzyki wstrzsny spokojem wczesnej wiosny i skalay czar pory wiatego panowania, kiedy adna gazka na drzewie si nie porusza" *. Kuro zrobi chytr min, jakby mwi: Wrzeszcz sobie, ile wlezie". Wysun do przodu kwadratow brod i zapyta: Czy syszae j?" Dopiero teraz zauwayem, e u jego ap walaj si obocone oci ososia, ktrego kady kawaek kosztowa dwa seny i trzy riny.** Nadal robisz swoje! wykrzyknem z mimowolnym podziwem, zapomniawszy o dotychczasowej rozmowie. Nie poprawio to jednak nastroju Kuro. Co masz na myli, ty bkarcie?! Jeden czy dwa kawaki ososia, a ty wyjedasz z tym: Nadal robisz swoje". Lepiej przesta bra mnie za jakiego gupka! Zapominasz, e Kuro jest od rikszarza! podnis agresywnie praw ap na wysoko grzbietu. Od dawna wiem, e jeste Kuro. Wiesz, a mimo to mwisz takie rzeczy. Dlaczego ? krzykn kierujc we mnie strumie gorcego oddechu. Gdyby by czowiekiem, dawno by chwyci mnie za pier i potrzsn. Cofnem si nieco, zaniepokojony rozwojem wypadkw, kiedy znowu dobieg do nas gos gospodyni Kuro: Nishikawa-san! Nishikawa-san! Mam spraw do pana. Prosz mi przynie jeden funt woowiny! Dobrze?
* Strofa ze sztuki no, pt. Takasago", czsto odczytywana w wita noworoczne, w czasie zalubin itp ** Ein jednostka monetarna (1/1000 jena), dzi nie uywana.
46

Zrozumia pan? Jeden- funt woowiny, tylko nietwardej. Gos gospodyni przerwa panujc dokoa cisz. Woowin zamawia raz w roku, a krzyczy, e a uszy bol. Chwali si na ca okolic tym funtem woowiny. Ju nip mam na ni siy! wci kpi, przecigajc si na wszystkich apach. Jeden, funt to nawet spojrze nie ma na co. Trudno, wezm i zjem od razu mwi tak, jakby miso zamawiano wanie dla niego. Tym razem bdzie to prawdziwa uczta. wietnie, wietnie! chciaem tymi sowami przynagli go do odejcia. Nie twj interes. Milcz, nudziarzu! mwic" zacz nagle obsypywa mnie kawakami ziemi z lodem, grzebic tylnymi apami. Zaskoczony, otrzepywaem si z bota, a Kuro przelaz przez pot i znikn. Na pewno poszed po woowin Nishikawy. Kiedy wrciem, w domu panowaa jak nigdy przedtem wiosenna atmosfera. Sycha byo nawet wesoy piew gospodarza. Co mu si stao? pomylaem i wszedem przez otwarte na ocie drzwi, a kiedy zbliyem si, zobaczyem nieznajomego mczyzn. Mia rozdzielone starannym przedziakiem wosy, ubrany by w bawenian haori z herbami i hakama * z grubej tkaniny z Kokura **. Wyglda na studenta. Spojrzaem na krawd malekiego grzejnika i obok pudeka z shunkei*** zobaczyem wizytwk z napisem: Pozwalam sobie przedstawi panu koleg Ochi Tofii. Mizushima Kangetsu". Dziki temu dowiedziaem si, jak w m* Hakama cz japoskiego stroju narodowego, rodzaj sza rawarw. ** Tkanina z Kokury tkanina baweniano-jedwabna, uywana na pasy obi, na hakama. *** Shunkei rodzaj laki; nazwa pochodzi od imienia twrcy Shunkei (13941428) z Sakai, w prowincji Izumi. Na drzewo o barwie tej lub czerwonej nakada si lak przezroczyst. 47

czyzna si nazywa i-e jest przyjacielem Kangetsu. Przyszedem w poowie rozmowy, nie wszystko wic rozumiaem, w kadym razie mwili chyba o znawcy sztuki Meiteiu. Powiedzia, e ma ciekawy pomys, i zachca, eby koniecznie pj razem z nim spokojnie mwi-go. Chcia pewnie zje obiad w europejskiej restauracji? Gospodarz dola gociowi herbaty. Nie wiedziaem, co to za pomys, ale mylaem, e taka osobisto moe proponowa tylko co rzeczywicie interesujcego... I poszed pan z nim? No, no! Ale zdarzyo si co bardzo dziwnego. Jestem prawie pewien, co" omal nie powiedzia gono gospodarz i poklepa mnie doni po gowie, gdy usadowiem si na jego kolanach. Troch zabolao. Znowu odegra jak gupi komedi. On to lubi. -^ Gospodarz przypomnia sobie nagle spraw z Andrea del Sarto. Zapyta mnie, czy zjadbym co niezwykego. ' I co jedlicie? Najpierw przegldalimy menu i rozmawialimy o rnych potrawach. Zanim zamwilicie? Tak. A potem? Meitei pokrci gow i patrzc na kelnera rzek: Wyglda na to, e nie ma tu nic niezwykego". Nie zraony kelner zaproponowa: A co panowie sdz o pieczonej kaczce czy o cielcym kotleciku?" Sensei * odrzek: Czy przychodzilibymy specjalnie tutaj dla tak banalnych rzeczy?" Kelner widocznie nie zrozumia, co
* Sensei nauczyciel, mistrz; tytu grzecznociowy: pan doktor, pan mecenas, pan profesor. 48

to s banalne rzeczy, gdy milcza ze zdziwieniem na twarzy. Nastpnie Meitei zwrci si w moj stron: Gdyby pojecha do Francji czy do Anglii, mgby naje si rnych rzeczy, zarwno w stylu poezji epoki Temmei *, jak i Dziesiciu tysicy lici, a w Japonii gdziekolwiek pjdziesz, wszdzie dostajesz jednakowe dania, niby egzemplarze tej samej ksiki. Wchodzi si odechciewa do naszych restauracji w europejskim stylu". I temu podobne przechwaki... Czy on by kiedykolwiek za granic? Co takiego! Meitei miaby jedzi za granic? Ma oczywicie pienidza ma czas, moe jecha, kiedy tylko zechce. Moe wanie teraz si wybiera i dla artw przyszo zmieni w przeszo. Gospodarz, przekonany, e powiedzia cojhardzo dowcipnego, zamia si, chcc rwnie w gociu wzbudzi wesoo. Ale student nie by zachwycony. A ja mylaem, e by kiedy za granic i suchaem go z powag. Tak opisywa zup ze limakw i szone aby, e wydawao mi si, i widz je na wasne oczy. Moe kto mu o tym opowiada. Zreszt jeli chodzi o kamstwa, jest on mistrzem niezrwnanym. Chyba ma pan racj go przenis wzrok na onkile. Wyglda na troch rozczarowanego. I to by ten jego pomys? upewni si gospodarz. Nie, to dopiero pocztek, gwne nastpio pniej. , No, no! gospodarz nie kry zaciekawienia. Potem powiedzia: No, skoro zamierzalimy zje limaki i aby, a nie moemy speni tego pragnienia, to moe zjemy tochimembo.. Co o tym mylisz?" Zgodziem si, niczego nie podejrzewajc. Co? Tochimembo? Jaka dziwna potrawa.7: Bardzo dziwna, ale sensei by taki powany, e nie* Epoka Temime 17811788. 4 Jestem kotem

stety, niczego nie podejrzewaem. Go jakby si usprawiedliwia przed gospodarzem. Co dziao si potem? zapyta gospodarz obojtnie. Nie wyrazi ani krzty wspczucia dla skruszonego gocia. Zawoa kelnera i zamwi dwie porcje tochimembo. Kelner zapyta, czy chodzi o menchibo, czyli kotlet z siekanego misa, ale pan Meitei z jeszcze wiksz powag poprawi go, e chodzi o tochimembo. Co takiego! A czy jest w ogle taka potrawa? Dla mnie te wydao si to troch podejrzane, ale pan Meitei nie traci rezonu. Poza tym by znawc Zachodu, wtedy wierzyem cakowicie w jego pobyt na Zachodzie, poparem wic go i pouczaem kelnera, e chodzi o tochimembo. A co na to kelner? Kelner, mia mi si chce, jak teraz to sobie przypominam, zamyli si i po chwili powiedzia: Naprawd bardzo mi przykro, ale dzisiaj nie mamy tochimembo, natomiast menchibo moglibymy za sekund przygotowa". Pan Meitei z wielce rozczarowan min rzek: No, widzisz, niepotrzebnie tu przyszlimy. Nie dostaniemy i nie skosztujemy tutaj nawet tochimembo?" i da kelnerowi monet dwudziestosenow. Na wszelki wypadek pjd zapyta kucharza" powiedzia kelner i odszed w gb kuchni. Po chwili wrci i powiedzia: Jeli panowie sobie ycz, moemy przygotowa zamwion potraw, ale niestety trzeba bdzie troch poczeka". Pan Meitei sucha go ze spokojem i odrzek: Jest Nowy Rok, mamy duo czasu, moemy poczeka". Wyj z kieszeni cygaro i zacz pali, ja za nie majc nic innego do roboty wyjem Gazet Japosk" i zaczem czyta. Kelner znw uda si do kuchni na narad. Co za kopotliwa sprawa gospodarz sucha z takim zainteresowaniem, jakby czyta w gazecie wiadomoci z wojny. Przesun si nawet do przodu.
0

 Po pewnym czasie kelner wrci i rzek z zasmucon min: Ostatnio bardzo trudno jest zdoby surowce do tochimembo, nie moglimy dosta ani w Kameya, ani w Yokohamie. Bardzo mi przykro, ale przez pewien okres nie bdziemy mieli tego dania". A pan Meitei: Bardzo niedobrze, specjalnie po to przyszlimy". Patrzy na mnie i bez przerwy to powtarza. Nie wypadao mi milcze, wic zaczem mu wtrowa: Szkoda, wielka szkoda". wita prawda zgodzi si gospodarz. Ja jednak nie rozumiaem, o jak tu wit prawd chodzi. Kelner te zdawa si nam wspczu. Jak tylko otrzymamy produkty powiedzia prosz nas wtedy odwiedzi". A z czego przygotowujecie t potraw?" zapyta pan Meitei. Kelner tylko rozemia si i nie odpowiedzia. Robicie to pewnie z poetw Szkoy japoskiej*" nie poddawa si pan Meitei. Kelner rzek: Tak jest, susznie. I dlatego ostatnio nawet w Yokohamie nie mona tego kupi. Naprawd, bardzo mi przykro". Ha, ha, ha! Czy to pointa? Zabawne! Jak nigdy, gono rozemia si gospodarz. Zatrzsy mu si kolana i omal nie spadem. Nie zwracajc na mnie uwagi, mia si nadal. Widocznie odzyska dobry humor, kiedy si dowiedzia, e nie on jeden pad ofiar Andrea del SartoC Kiedy wyszlimy na ulic, pan Meitei, bardzo z siebie zadowolny, powiedzia: Niele nam poszo. Interesujce byy te rozmowy na temat poety Tochi Membo". Jestem peen najwyszego podziwu" odpowiedziaem. Kiedy rozstalimy si, pora obiadowa dawno mina, a ja umieraem z godu. To nie byo przyjemne gospodarz po raz pierwszy wyrazi wspczucie. W tej sprawie ja rwnie byem tego samego zdania. Umilkli na chwil, sycha byo tylko moje pomrukiwania. T5fu-kun jednym haustem wypi ostyg herbat i wrci do rozmowy. ** 51

 Prawd mwic, przyszedem dzisiaj dlatego, e mam do pana ma prob. A o co chodzi? gospodarz przybra powan min. Jak panu wiadomo, lubi literatur i sztuk i dlatego... To wietnie zachca go gospodarz. Niedawno z przyjacimi zorganizowaem kko recytatorskie. Postanowilimy zbiera si raz w miesicu i kontynuowa studia literackie. Pierwsze takie spotkanie odbyo si w kocu ubiegego roku. Przepraszam, e przerw, lecz kiedy sysz o kku recytatorskim, to myl, e czytacie tam rne wiersze i proz, a take zastanawiacie si nad waciw intonacj i melodi. Czy rzeczywicie to robicie? Mamy zamiar rozpocz od utworw staroytnych i stopniowo doj do naszej wasnej twrczoci. Czy z utworw staroytnych przerabiacie Pie o lutni" Po Lo-t'iena? Nie. A moe wiersze Shumpu-bateikyoku" Busona*? Nie. Cocie w takim razie robili? Ostatnio czytalimy fragmenty z dramatw o samobjstwach Chikamatsu. Chikamatsu? Tego Chikamatsu, ktry pisa sztuki dla teatru lalek? Nie ma dwch Chikamatsu. Gdy mwi o Chikamatsu, to znaczy, e chodzi o autora dramatw. Jaki gupi jest ten mj gospodarz, skoro pyta o takie rzeczy pomylaem, gdy niczego nie podejrzewajc leciutko gadzi mnie po gowie. Nie naley zreszt dziwi si z powodu tak drobnego bdu, skoro na tym wiecie s dziewczta,
* Utwr poety "Yosa Busona z roku 1777 opiewajcy tsknot do stron rodzinnych.

52

ktre si chwal, e zakochay si w zezowatych. Postanowiem siedzie dalej spokojnie i pozwoli si gadzi po gowie. Tak, ten sam odpowiedzia Tofu. i uwanie spojrza na gospodarza. Cao jeden z was recytuje, czy te rozbijacie na role? Rozbijamy na role i czytamy jak dialog. Najwiksz uwag zwracamy na to, by wczu si w bohaterw i ukaza ich charaktery. Posugujemy si take mimik i gestami. Naszym gwnym celem jest ukazanie ludzi tamtej epoki, zaley nam na tym, eby osoby ukazyway si jak ywe. To znaczy, e jest to co w rodzaju teatru? Tak, cho bez kostiumw i dekoracji. Przepraszam, e pytam, ale czy dobrze wam wyszo? Jak na pierwszy raz, to chyba odnielimy sukces. A jak scen wybralicie ze sztuki o samobjcach? Fragment, w ktrym Przewonik wiezie dk Gocia do Yoshiwary. Wybralicie strasznie trudn scen orzek gospodarz i lekko pochyli gow, nie darmo by przecie nauczycielem. Oboczek dymu papierosowego wydmuchany z nosa musn jego uszy i odpyn poza gow. Nic podobnego, wcale nie jest taka trudna. Wystpuj w niej tylko Go, Przewonik, Kurtyzana wysokiej rangi, suca oraz nakai, yarite i kemban odpowiedzia Tofu spokojnie. Gospodarz usyszawszy o Kurtyzanie wysokiej rangi lekko zmarszczy czoo, a poniewa nie mia zapewne zbyt jasnego wyobraenia, co znacz sowa nakai", yarite" i kemban", zapyta o pierwsze z nich. Nakai to suca w domu publicznym, prawda? Jeszcze nie zaczlimy gbszych studiw, ale my53

l, e nakai to suca w* domu schadzek, za yarite to pomocnica w domach dla kobiet. Jeszcze przeH chwil mwi, e naladuj gosy aktorw, eby postacie byy jak ywe, a nawet nie wie, co to s yarite i nakai. To znaczy, e nakai jest podporzdkowana herbaciarni, a yarite mieszka w domu publicznym. A kemban? Czy to jest jaka osoba, czy miejsce? A jeli osoba, to mczyzna czy kobieta? Wydaje mi si, e kemban to mczyzna. A czym on si zajmuje? Czy ja wiem? Jeszcze nie doszlimy do tego w naszych badaniach. Postaramy si wkrtce to wyjani. Co za bzdury musz wychodzi, kiedy czytacie te swoje dialogi pomylaem i spojrzaem na gospodarza. Ku memu zdziwieniu jego twarz bya powana. Kto oprcz ciebie naley do kka? ^ Rni ludzie. Kurtyzan gra kolega K., prawnik. Nosi wsy, wic zabawnie wyglda, gdy mwi sodkim kobiecym gosem. W tekcie jest scena, kiedy Kurtyzan boli brzuch... Czy pokazywanie blu brzucha jest konieczne przy deklamacji? zapyta zaniepokojony gospodarz. Tak, wany bowiem jest wyraz twarzy Tofuko uwaa siebie za gbokiego znawc sztuki teatralnej. Czy uda mu si ten bl? z kpin zapyta gospodarz. Scena z blami za pierwszym razem bya troch za trudna Tofuko rwnie chcia by dowcipny. A ty jak rol grae? \ Byem Przewonikiem. ' Co? Przewonikiem?! gospodarz mwi takim tonem, jakby chcia powiedzie: Skoro ty moesz by Przewonikiem, to ja potrafi zagra rol kemban". . Rola Przewonika jest chyba dla ciebie za irudna? Zdradzi si z tym, co naprawd myli. 54

Tofu nawet si nie rozgniewa. Odpowiedzia tonem spokojnym i pewnym siebie: Sani wybraem t rol, ale po promiennym pocztku przeyem raczej ndzny koniec. Obok domu, w ktrym wiczymy, mieszka na stancji kilka dziewczt,* ktre w jaki sposb dowiedziay si o zebraniu naszego koa. Stany pod oknem i podsuchiway. Czytaem parti Przewonika tak jak aktor w teatrze. Udao mi si w kocu wczu w t rol, pomylaem nawet, e wszystko pjdzie bardzo dobrze, gdy nagle przesadziem widocznie w gestykulacji uczennice, ktre dotd panoway nad sob, wybuchny gonym miechem. Nie musz mwi, jak mnie to zaskoczyo i jak mi si gupio zrobio. Zbity z tropu, w aden sposb nie mogem kon-7 tynuowa swego monologu i na tym musielimy zakoczy prb i rozeszlimy si do domw. Nie mogem powstrzyma si od miechu, kiedy zastanowiem si, co oni bd nazywa niepowodzeniem, skoro uwaaj, e pierwsze zebranie ich kka zakoczyo si powodzeniem. Mimo woli wyrwao mi si z garda gone mruknicie. Gospodarz agodnie pogadzi mnie po gowie. Jestem wdziczny, e mnie lubi, nawet gdy z nich si miej, ale czuj si jednoczenie troch niespokojny. Co za nieszczcie! powiedzia gospodarz ze smutkiem. Postaramy si, eby nastpna prba zakoczya si jeszcze wikszym sukcesem. Dlatego te bardzo chcielibymy pana profesora prosi, eby zechcia pan wstpi do naszego kka i pomc nam. Ale ja nie potrafi odegra blw brzucha! gospodarz sprbowa odrzuci prob. Nie szkodzi, nie musi pan tego robi. Oto spis osb, ktre s czonkami wspierajcymi. Z fioletowej chusty T5fu wyj ostronie notatnik wielkoci papierowej serwetki, 55

 Prosz tutaj wpisa swoje nazwisko i postawi piecz. Pooy notatnik przed gospodarzem. Ujrzaem nazwiska znanych doktorw i magistrw literatury, uoone zgodnie z surowymi zasadami etykiety. Nie mam nic przeciwko temu, eby was popiera, ale chciabym wiedzie, jakie bd moje obowizki. Profesor ostryga nie kry swego zaniepokojenia. Nie bdziemy prosi o penienie adnych specjalnych obowizkw, wystarczy nam, jeli wpisze pan nazwisko i w ten sposb wyrazi swoje poparcie. W takim razie zgadzam si. Gdy tylko dowiedzia si, e nie bdzie mia adnych obowizkw, od razu poczu si raniej. Zrobi tak min, jakby by gotw podpisa nawet przysig buntownikw, gdyby wiedzia, e nie kryje si za tym adne zobowizanie. Ponadto wpisanie wasnego nazwiska obok znakomitych uczonych byo dla niego najwyszym zaszczytem, nic wic dziwnego, e tak szybko wyrazi zgod. Przepraszam rzek i ruszy do gabinetu po piecz. A ja spadem jak dugi na mat. Tofu wzi z talerzyka kawaek ciasta biszkoptowego i wepchn do ust. Zdawao mi si, e nie poradzi sobie z tym ciastem. Przypomniao mi si bowiem poranne zdarzenie z plackiem w zupie noworocznej. Gospodarz wrci z pieczci w rku, gdy biszkopt ju spoczywa w odku Tfuko. Widocznie nie spostrzeg, e na talerzyku brakuje jednego kawaka. W przeciwnym razie rzuciby podejrzenie przede wszystkim na mnie. Gdy Tofuko wyszed, gospodarz skry si w gabinecie, gdzie ku swemu zdziwieniu spostrzeg list od Meiteia. Przekazuj pozdrowienia z okazji radosnego wita Noworocznego..." Niezwykle powany pocztek pomyla, bo prawie nigdy si nie zdarzao, eby w listach Meiteia byo co 56

powanego. Najczciej na ich tre skadaj si zdania w rodzaju: Teraz nie mam kobiety, ktr bym szczeglnie lubi, i miosnych listw od nikogo nie otrzymuj. A w ogle mona powiedzie, e wiedzie mi si dobrze, dlatego pokornie prosz, eby pan si o mnie nie martwi". A dzisiejsze pozdrowienia noworoczne s wyjtkowo pospolite Chciabym wstpi do Was na chwil, * lecz w przeciwiestwie do Paskiej pasywnoci staram si, w miar monoci, pdzi ycie aktywne i w zwizku ze witowaniem tego nadzwyczajnego No* wego Roku jestem tak bardzo zajty, e a krci mi si w gowie. Bardzo wic prosz o wyrozumiao..." Kto jak kto, ale ten czowiek musi by bardzo zajty zabawami noworocznymi gospodarz w duchu wspczu Meiteiowi. Wczoraj wykradem chwilk czasu i postanowiem poczstowa Tfuko potraw tochimembo, ale niestety, z powodu braku surowcw nie udao mi si, czego z gbi serca auj..." Okazuje si, e ten list jest taki sam jak wszystkie | inne pomyla gospodarz i umiechn si. Na jutro zostaem zaproszony na karty do pewnego barona, na pojutrze na noworoczny bankiet w Towarzystwie Estetyki, a na popoj utrze na powitanie profesora Toribe, w dzie pniej..." Co za nudziarz! pomyla gospodarz i pomin ten fragment. 57

Przez pewien czas bd bardzo zajty, musz bowiem wzi udzia w zebraniach Towarzystwa Teatru No, Towarzystwa Poezji Haiku, Towarzystwa Poezji Tanka * i Towarzystwa Poezji w Nowym Stylu **. Ograniczam si do przekazania pozdrowie listownie zamiast zoy Warn wizyt osobicie, za co pokornie prosz o wybaczenie..." Jakby kto ci tutaj tak bardzo potrzebowa gospodarz odpowiedzia w stron listu. Kiedy zobaczymy si nastpnym razem, chciabym zje z Panem kolacj. I chocia zim trudno o niezwyke przysmaki, to jednak zatroszcz si, s eby przynajmniej byo tochimemb". Jeszcze obnosi si z tym tochimemb. A to obuz! gospodarz poczu si nieco obraony. Ostatnio obserwuje si na rynku brak surowcw na tochimemb i dlatego trudno mi przewidzie, kiedy bdziemy mogli sprbowa tej potrawy. Na wszelki wic wypadek pozwalam sobie zaproponowa Paskiemu wyszukanemu smakowi jzyki pawia..." Stawia dwie przynty jednoczenie pomyla i zacz czyta dalej. Jak panu wiadomo, w jzyku jednego pawia misa mniej ni w poowie maego palca, dlatego w celu napenienia odka takiego aroka jak Pan..."
* Tamka (krtka pie")- 31-sylabowa, piciowersowa forma japoskiej poezji klasycznej. ** Poezja w nowym stylu, czyli shirrtaishi forma wiersza duszego od tradycyjnych tanka i haiku, powstaa pod wpy wem Europy w II poowie XIX w., pniej znana pod nazw shi, czyli wiersz, poezja lub jiyushi wolny wiersz.

58

 Co za bzdury! rzek lekcewaco gospodarz. ...bd musia schwyta przynajmniej ze dwadziecia, trzydzieci pawi. Martwi si jednak tym, skd je wezm. Widywaem co prawda pawie w zoo i w ogrodzie w Asakusa Hanayashiki, lecz <J w normalnych sklepach z ptactwem nigdy ich nie widziaem..." Martwisz si z wasnej i nieprzymuszonej woli! w sowach gospodarza nie byo nawet cienia wdzicznoci. W szczytowym okresie rozkwitu staroytnego -, , Rzymu potrawa z pawich jzykw bya bardzo mo1 dna i uwaana za szczeglnie wyrafinowany luksus, dlatego moe Pan sobie wyobrazi, jak zawsze miaem na ni ochot..."
i

Co ja mam sobie wyobrazi?! rzek zniecierpliwionym tonem gospodarz. Dure! Z czasem, gdzie okoo XVIXVII wieku, pawie stay si przysmakiem w caej Europie, bez nich nie odbywao si adne przyjcie. Kiedy hrabia Leicester zaprosi krlow Elbiet do Kenilworth, z pewnoci w menu znajdoway si pawie jzyki. Rwnie Rembrandt na jednym z obrazw, przedstawiajcym uczt, namalowa pawia lecego na stole z rozpostartym ogonem..." Nie jeste tak bardzo zajty, skoro masz czas pisa histori potrawy z pawia burkn rozdraniony. Doszedem przy tym do wniosku, e jeli nadal bd spoywa rnego rodzaju przysmaki, to w niedugim czasie z pewnoci nabawi si niestrawnoci odka, tak jak Pan..." 59

 Cakiem zbyteczne to jak Pan". Mgby nie robi ze mnie przykadu na niestrawno odka gdera gospodarz. Zgodnie z tez historykw Rzymianie organizowali po kilka przyj dziennie. Konsumpcja tak dobrych potraw kilka razy dziennie musi jednak powodowa zakcenia w funkcjach trawiennych nawet u ludzi zdrowych, a u takich jak Pan..." I znowu to jak Pan". Co za bezczelno! Rzymianie przestudiowali zarwno problemy luksusu, jak i higieny i uznali, e poza przyjemnociami smakowania nieumiarkowanej iloci potraw wane jest utrzymanie odka w sprawnym stanie." W zwizku z tym wynaleli pewn tajemn formu... Po jedzeniu obowizkowo wszyscy brali kpiel. Natomiast po kpieli, posugujc si metodami, ktrych tajemnice dawno ju zaginy, wymiotowali wszystko, co pochonli, i w ten sposb oczyszczali sobie odki. Nastpnie znowu siadali do stou i ucztowali, ile dusza zapragna, po czym jeszcze raz brali kpiel i wymiotowali. W ten sposb, cho objadali si do syta, ich organy wewntrzne nie ponosiy najmniejszej szkody. Moim skromnym zdaniem Rzymianie przy jednym ogniu piekli dwie pieczenie". Tak, z pewnoci, przy jednym ogniu piekli dwie pieczenie. Na twarzy gospodarza pojawi si wyraz zazdroci. W dwudziestym wieku, w zwizku z rozwojem rodkw komunikacji, wzrosa te ilo przyj. A wraz z rozpoczciem drugiego roku wojny japosko-rosyjskiej nasz zwyciski nard musi pj w lady Rzymian i wreszcie nauczy si sztuki k60

pieli i wymiotowania. W przeciwnym razie jestem tym troch zaniepokojony nasz wielki na, rd w najbliszej przyszoci zacznie cierpie na niestrawno podobnie jak Pan teraz..." Znowu jak Pan" powiedzia gospodarz. Zaczyna mnie to denerwowa. < W takiej sytuacji my, ktrym bliskie s wszelkie sprawy Zachodu, studiujc staroytn histori i legendy odkryjemy tajemn formu, ktra dawno ju zagina. Zastosowanie jej w epoce Meiji* bdzie aktem dobrodziejstwa, zdusi bowiem wszelkie nieszczcia ju w zarodku. Tym samym my spacimy dug za to, e teraz korzystamy z rozkoszy do syta..." Dziwne jakie rzeczy wypisuje gospodarz pokrci gow. Oto dlaczego ostatnio studiuj dziea Gibbona, Mommsena oraz Smitha. Z przykroci jednak donosz, e nie udao mi si znale najmniejszej wskazwki prowadzcej do wykrycia tajemnicy. Ale, jak Panu wiadomo, jestem czowiekiem charakteru, ktry nie rezygnuje z raz obranego kursu, dopki nie osignie sukcesu. Dlatego te wierz, e ponowne odkrycie metody wymiotowania nie jest spraw odleg. O powyszym odkryciu powiadomi Pana bez zwoki. Przy okazji nadmieniam, e uczt z tochimembo i pawimi jzykami wolabym zorganizowa po wspomnianym odkryciu. Tak bdzie lepiej nie tylko dla mnie, lecz rwnie i dla Pana, poniewa pan cierpi na niestrawno odka. Na tym kocz swj list i przepraszam za chaotyczne przedstawienie myli!"
* Epoka Meiji (18681912) inazwa okresu panowania cesarza Mutsuhito, zwanego te cesarzem Meiji. 61

 On przecie kpi sobie ze mnie. Pisze jednak w taki sposb, e przeczytaem do koca, biorc wszystko na powanie powiedzia ze miechem gospodarz. Meitei naprawd nie ma chyba nic do roboty, skoro na Nowy Rok pata takie figle. Nastpne cztery czy pi dni miny bez specjalnych zdarze. Znudzio mi si ju spdzanie czasu wycznie na ogldaniu widncych onkili w biaym porcelanowym wazonie i powoli rozkwitajcej zielonej gazki liwy w butelce, poszedem wic dwukrotnie do Mikeko, ale nie zastaem jej. Pocztkowo mylaem, e wysza z domu, ale za drugim razem dowiedziaem si, e jest chora. Ukryem si za aspidistr, rosnc obok naczynia z wod do mycia rk, i podsuchaem rozmow gospodyni ze suc. Czy Mikeko przyjmuje posiki? Nie, prosz pani, od dzisiejszego ranka jeszcze nic nie zjada. Pooyam j na grzejniku, eby jej byo ciepo. Brzmiao to tak, jakby nie mwili o kocie, lecz o czowieku. Z jednej strony, gdy porwnuj to z moj sytuacj, jestem troc-h zazdrosny, ale z drugiej strony jest mi przyjemnie, e kochana przeze mnie kotka otaczana jest tak serdeczn opiek. To niedobrze, e nie je, z kadym dniem bdzie sabsza. Oczywicie, prosz pani. Nawet my, jeli nie jemy przez cay dzie, zupenie nie moemy pracowa. Suca mwia tak, jakby uznawaa kota za zwierz wyszego gatunku ni ona sama. Faktycznie, w tym domu kot jest waniejszy od sucej. Czy zaniosa j do lekarza? Tak, ale lekarz okaza si jaki dziwny. Gdy!weszam do jego gabinetu z Mikeko na rkach, zapyta mnie, czy si przezibiam, i chcia mi zmierzy puls. Nie, doktorze powiedziaam ja nie jestem chora, pacjent jest tutaj" i umieciam Mikeko na kolanach. Doktor roze62

mia si i powiedzia, e on si nie zna na kocich chorobach, i poradzi, ebym zostawia kota w spokoju, to na pewno sam wyzdrowieje. Czy to nie jest okropne? Tak mnie rozgniewa, e powiedziaam mu, eby wobec tego nie bada pacjentki. Wspomniaam mu rwnie, e jest to bardzo cenna kotka; woyam Mikeko za pazuch i wrciam do domu. Zaprawd! Zaprawd" tego sowa nigdy nie syszaem w moim domu. Trzeba by kim tam w stosunku do kogo, kto jest czym tam dla wdowy po shogunie, eby posugiwa si takimi sowami. Czuem si gboko poruszony. Zdaje mi si, e pokasuje cichutko... Tak, na pewno si przezibia i boli j gardo. Kady kaszle, gdy si przezibi, i dlatego... Suca mwia bardzo grzecznie. Nic dziwnego, skoro suy u pani, ktra jest czym tam dla wdowy po shogu Poza tym ostatnio szerzy si co, co nazywaj chorob puc... Naprawd, ostatnio pojawio si wiele nowych chorb, takich jak choroba puc czy duma, trzeba bardzo uwaa. Nie suy nam to, czego nie byo w starej epoce shogunatu. Ty te musisz uwaa! Naprawd, prosz pani? Suca wyranie si zaniepokoia. Wydaje mi si, e Mikeko w ogle nie wychodzia, jak wic moga si przezibi? Nie, prosz pani, ale ostatnio miaa zego przyjaciela. Suca bya z siebie dumna, jakby przekazywaa tajemnic pastwow. Zego przyjaciela? Tak, brudnego kocura, ktry mieszka u lego nauczyciela przy gwnej ulicy.
63

 Masz na myli tego nauczyciela, ktry co ranka tak brzydko haasuje? Tak, to ten, ktry w czasie porannego mycia drze si jak g, ktrej ukrcaj gow. Drze si jak g, ktrej ukrcaj gow to wietne okrelenie. Mj gospodarz co rano w czasie pukania garda ma osobliwy zwyczaj wkadania szczoteczki do garda i wydawania jakich dziwacznych odgosw. Kiedy jest w zym nastroju, gulgocze okropnie, a kiedy jest w dobrym jeszcze straszniej. To znaczy, e zarwno w dobrym, jak i w zym nastroju nie przestaje wygrywa z energi swego gaa-gaa-gaa". ona gospodarza twierdzi, e przed wprowadzeniem si do tego domu nie mia takiego zwyczaju, ale pewnego razu zagulgota i odtd robi to codziennie. Przykry zwyczaj. My, koty, nie moemy w ogle sobie wyobrazi, dlaczego on si przy tym upiera. No, dobrze, zostawmy go w spokoju, tym bardziej e sysz jakie obraliwe uwagi na mj temat. Zaczem przysuchiwa si z wiksz uwag. Nie wiem, czy kryj si w tym bulgotaniu jakie czary czy co. Przed restauracj Meiji nawet lokaje i suba noszca za panem obuwie mieli wiksze pojcie o etykiecie. Nikt zreszt w naszej dzielnicy nie my si w taki sposb! Ach, wita prawda, prosz pani. Suca zbyt czsto wpadaa w zachwyt i zbyt czsto mwia: Ach, prosz pani". Co mona oczekiwa od kota, ktry ma takiego gospodarza! To wczga. Zbij go, jeli przy]dzie tu jeszcze raz. Na pewno go zbij, poniewa to z jego winy Mikeko zachorowaa. Pomszcz si na nim, na pewno. eby o tak potworn zbrodni mnie posdza! Teraz nie mog si do niej zblia z t myl wrciem do domu. Po powrocie zastaem gospodarza w gabinecie, zamylonego nad kartk papieru. Gdybym mu powiedzia, co
64

o nim usyszaem od nauczycielki muzyki, na pewno by si rozgniewa, ale jak mwi niewiadomo jest bogosawiestwem, siedzia wic sobie spokojnie i mrucza co pod nosem, uwaajc si za witego wieszcza. W tym momencie nieoczekiwanie pojawi si kolega Meitei, ktry przecie w licie noworocznym zawiadamia, e jest zajty i przez duszy czas nie przyjdzie. Komponujesz wiersz w nowym stylu? Poka mi. Udao si ci co ciekawego? zapyta. Uznaem, e jest to bardzo dobra proza, i miaem wanie zamiar przeoy odrzek niechtnie gospodarz. Proza? Czyja proza? Moe anonimowa? Wrd dzie anonimowych s rwnie bardzo dobre, nie mona wic ich lekceway. Gdzie to znalaze? W Drugiej czytance" odpowiedzia gospodarz z cakowitym spokojem. W Drugiej czytance?" Jaki to ma zwizek z Drug czytank?" Po prostu ten znakomity tekst, ktry teraz tumacz, znajduje si w Drugiej czytance". Nie<artuj. Pewnie postanowie zemci si na mnie za te pawie jzyki. Nie jestem takim fanfaronem jak ty! gospodarz podkrci "wsa, zachowujc cakowity spokj i powag. Gdy kto zapyta San'y> *, czy widzia ostatnio jaki doskonale napisany utwr, San'yo pokaza list wonicy, przynaglajcy go do spacenia dugw, i powiedzia: Z ostatnio napisanych znakomitych utworw ten chyba naley umieci na pierwszym miejscu". Ty rwnie wbrew oczekiwaniom' moesz mie oko wyczulone na pikno. Czytaj wic gono swoj prac, a ja j ..oceni. Meitei mwi to takim tonem, jakby sam by wielkim autorytetem w dziedzinie estetyki.
* Hai San'yo (17801832) konfucjanista i historyk, autor kilku dzie powiconych historii Japonii. 5 Jestem kotem gg <

Gospodarz zacz czyta jak mnich sekty zen deklamujcy pouczenia wielkiego kapana Daito Kokushi *: Olbrzym Grawitacja. Co to jest, do licha, ten olbrzym Grawitacja? To taki tytu. Dziwaczny tytu, nie .rozumiem go. Chodzi tu o olbrzyma, ktry nazywa si Grawitacja. Troch bezsensowny pomys, ale poniewa chodzi tu o tytu, mog ustpi. Czytaj tekst, masz dobry gos, wic moe okaza si to bardzo interesujce. Dobrze, ale nie wolno ci wicej przerywa! gospodarz postawi z gry warunek i znowu zacz czyta. 5,Kate wyglda oknem. Dzieci bawi si pik. Wyrzucaj j wysoko w niebo. Pika wznosi si coraz wyej. Po chwili spada w d. Dzieci znw wybijaj pik wysoko. Dwa razy, trzy razy. Za kadym wybiciem pika spada na d. Dlaczego spada, dlaczego nie wznosi si coraz wyej? pyta si Kate. Dlatego, e w ziemi mieszka olbrzym odpowiada mama. Nazywa si Grawitacja. On jest bardzo silny. Przyciga wszystkie rzeczy do siebie. Przyciga domy ku ziemi. Gdyby tego nie czyni, uleciayby ku grze. Dzieci rwnie by uleciay. Widziaycie, jak licie spadaj? To dlatego, e olbrzym Grawitacja je wzywa. Zdarza si, e spada wam na podog ksika. Dzieje si tak dlatego, e olbrzym Grawitacja woa j do siebie. Pika wznosi si ku niebu. Olbrzym wzywa j. I wtedy opada". Czy to ju wszystko? Nieze, co? W porzdku, wygrae. Nie sppdziewaem si takiego prezentu w zamian za tochimemb.
* Daito Kokushi (12821337) ~ tytu mnicha sekty rinzai (zen> z epoki Kamakura; w 1324 zaoy wityni Daitokuji. 66

 To aden prezent. Przeoyem ten tekst, poniewa uwaam, e jest dobry. Czy nie sdzisz, e jest naprawd dobry? gospodarz spojrza spoza okularw o zoconych oprawkach. Co za niespodzianka! I pomyle, e masz taki talent! Dobrze, chwyciem przynt! Poddaj si, poddaj si. Gospodarz patrzy na Meiteia i nie rozumia, o co mu chodzi. Wcale nie miaem zamiaru zmusza ci do poddania. Przeoyem ten tekst po prostu dlatego, e jest ciekawy. Rzeczywicie, ciekawy. W przeciwnym razie nie byby oryginalny. Znakomicie! Chyl czoo przed tob. Nie widz wcale powodu. Widzisz, zrezygnowaem z malowania akwarelami, postanowiem wic sprbowa pisania. Susznie. Nie ma porwnania z akwarelami, w ktrych nie byo ani wyczucia perspektywy, ani rozrnienia barw. Tym razem jestem peen najwyszego podziwu! Twoja pochwaa dodaje mi otuchy. Do koca nie zrozumia sv swego rozmwcy. W tym momencie wszed Kangetsu. Przepraszam, e wczoraj pana niepokoiem. O, czoem! Wysuchaem wietnego tekstu i duch tochimembo zosta przeposzony. Meitei robi jakie niezrozumiae aluzje. Ach, naprawd? Odpowied Kangetsu rwnie nie miaa sensu. Tylko gospodarz nie by jak si zdaje tymi odpowiedziami zachwycony. Odwiedzi mnie niedawno czowiek przez ciebie polecony o nazwisku Ochi Tfu! Ach, tak? Ochi Kochi jest niezwykle przyzwoity, cho troch dziwak. Obawiaem si, e sprawi panu kopot, ale tak nalega, eby mu pana przedstawi...
67

 Nie sprawi mi kopotu... Czy w czasie wizyty mwi co na temat swego nazwiska? Nie, nic nie wspomina. Nie? Zwykle przy pierwszym spotkaniu daje komentarz do swego nazwiska. Jaki komentarz? wtrci Meitei. ^ Bardzo si denerwuje, kiedy Kochi wymawiaj na sposb chiski jako Tfu. O\f Meitei wyj szczypt tytoniu ze skrzanego kapciucha, pokrytego zotymi rysunkami. Zawsze wic uprzedza: Nie nazywam si Oehi Tfu, lecz Ochi Kochi". Dziwne Meitei gboko zacign si dymem z tytoniu Kumoi". To si stao pod wpywem literatury, bo przecie Kochi" znaczy po prostu tutaj", a on dumny jest z tego, e jego nazwisko i imi si rymuj. Kiedy wic ludzie wymawiaj jego imi na sposb chiski, narzeka, e nie doceniaj jego wysiku. To naprawd dziwactwo Meitei sucha z zainteresowaniem. Wydoby dym z gbi brzucha, chcc wypuci go przez nozdrza, ale dym zagubi drog i uwiz mu w gardle. ciskajc- fajk w rce zacz si krztusi. Wczoraj opowiada, e wymiay go uczennice, gdy gra rol Przewonika w kku recytatorskim. Ach, to kko recytatorskie! Niedawno, kiedy chcielimy sprbowa tochimembo, rozmawialimy o tym. Na nastpne zebranie wyjania mi postanowilimy zaprosi znanych literatw. Planujemy wielk imprez. Pana rwnie prosimy o zaszczycenie nas swoj obecnoci". A kiedy zapytaem, czy nastpnym razem maj zamiar zajmowa si sztuk obyczajow Chikamatsu, odpowiedzia: Nie, teraz- wybralimy rzecz nowsz, Demona zota *". A jaka rola tobie przypada?" Bd Omiya!" * Demon zota" popularna powie OzaOri Ky (18671903).
68

Bohaterka ta w wykonaniu Tofu bdzie pewnie bardzo interesujca. Musz koniecznie tam pj i urzdzi mu owacj! To bdzie chyba ciekawe rzek Kangetsu i dziwnie si zamia* To bardzo uczciwy chopiec, dobrze, e nie jest lekkomylny. Jest zupenie inny ni na przykad Meitei. Mj gospodarz za jednym zamachem zemci si za Andrea del Sarto, pawie jzyki i toehimembo. Kolega Meitei jakby nie dosysza tej uwagi. ' No, tak, jestem jak ta deska kuchenna z Gyotoku *, gupi, ale wymylny rzek i rozemia si. Co w tym rodzaju odpar gospodarz. W gruncie rzeczy nie rozumia wyraenia: deska kuchenna z Gyotoku", lecz bdc nauczycielem kama od wielu lat i te dowiadczenia z klasy szkolnej przenosi na ycie towarzyskie. Co to znaczy: deska kuchenna z Gyotoku?" spyta niewinnie Kangetsu. Gospodarz patrzy w stron alkowy i chcc jak najj szybciej zmieni temat rozmowy powiedzia: Te onkile kupiem jeszcze przed Nowym Rokiem, kiedy wracaem z ani. Dugo stoj, prawda? Twoje sowa przypomniay mi o pewnej dziwnej historii, ktra zdarzya mi si przed Nowym Rokiem powiedzia Meitei obracajc fajk jak kuglarz. Opowiedz nam, co to za historia gospodarz odetchn z ulg, wierzc, e kuchenn desk z Gyotoku" odrzuci daleko poza siebie. Zdarzyo si to dwudziestego sidmego grudnia. Wanie od Tofu otrzymaem wiadomo: Chciabym odwiedzi Pana i mie honor porozmawia z Panem o lite* Wyraenie deska kuchenna z Gyotoku" oznacza gupi", zuchway". Jest to gra sw wywodzca si std, e deski ku chenne z Gyotoku, w prefekturze Chiba, wykonuje si z tzw. gupich, muszli (bakagai).

69

raturze, prosz wic o pozostanie w domu". Czekaem od rana, lecz nie przychodzi. Zjadem obiad, usiadem przy piecu i czytaem humorystyczn histori Barry Paina. W tym wanie czasie otrzymaem list od matki z Shizuoka. Moja matka, jak wszystkie stare kobiety, cigle traktuje mnie jak dziecko. I w tym licie dawaa mi rne rady: ebym, nie wychodzi z domu noc, gdy jest zimno, ebym nie bra chodnej kpieli, bo jeli nie napal w piecu i nie ogrzej pokoju, to si przezibi itp. Rzeczywicie, nikt inny o nas tak si nie troszczy jak rodzice, wic cho zwykle jestem bardzo niefrasobliwy, tym razem list poruszy mnie gboko. Doszedem do wniosku, e nie powinienem trwoni ycia na wasaniu si, jak to czyniem dotychczas, lecz napisa jakie wielkie dzieo i w ten sposb przynie zaszczyt rodzinie. Zaczem przemyliwa, e dobrze by byo, gdyby cay wiat literacki okresu Meiji pozna imi Meiteia, dopki jeszcze jego matka yje. Czytaem list dalej: *, Jeste naprawd szczciarzem. Od czasu rozpoczcia wojny z Rosj modzie pracuje w wielkim trudzie dla naszego drogiego kraju, a ty zabawiasz si przyjemnie, jakby dla ciebie przez cay czas trwao wito Noworoczne". Ja jednak nie pdz tak beztroskiego ycia, jak myli moja matka, wierzcie mi. Potem wyliczya nazwiska moich kolegw ze szkoy, ktrzy albo zginli, albo zostali ranni na wojnie. Kiedy czytaem kolejno te imiona, nagle zrobio mi si jako smutno ycie ludzkie wydao mi si tak mao znaczce. A na zakoczenie napisaa: Poniewa jestem stara, boj si, e ju ostatni raz kosztuj witeczne noworoczne zoni..." W tych sowach poczuem jaki wielki smutek, byem wic coraz bardziej przygnbiony i pragnem, eby Tfu przyszed jak najszybciej, ale on wci nie przychodzi. Nadesza w kocu pora kolacji. Postanowiem wysa odpowied matce i napisaem kilkanacie wierszy. Jej list mia ponad sze stp dugoci, ja takiej sztuki nigdy nie potrafiem dokona, zawsze koczyem po jakich dziesiciu wierszach. Poniewa cay
70

dzie spdziem bez ruchu, rozbola mnie odek. Jeli przyjdzie Tofu, poprocie go, eby na mnie poczeka" powiedziaem. Wyszedem na spacer majc zamiar wrzuci przy okazji list do skrzynki. Zamiast pj jak zwykle w stron Fujimi-cho mimo woli skierowaem si ku Dotesamban-cho. Wieczr by troch pochmurny, od ldu zacina silny wiatr i byo bardzo zimno. Od strony Kagurazaka nadjecha z gwizdem pocig i przelecia u stp nabrzea. Poczuem si bardzo samotny. W gowie zaczy mi wirowa myli o ostatnich dniach roku, o zabitych na wojnie, 0 starzeniu si, o nietrwaoci i szybkim mijaniu ycia. 1 pomylaem, e to wanie w takich chwilach napada nagle na ludzi pokusa, eby si powiesi i skoczy ze sob raz na zawsze. Uniosem nieco gow do gry i spojrzaem na nabrzee. I wtedy spostrzegem, e znajduj si wanie pod t sam sosn. T sam sosn? Jak sosn? wtrci wzburzony gospodarz. Pod sosn wisielcw! rzek Meitei i zacisn konierz kimona. Sosna wisielcw ronie chyba na Konodai Kangetsu dola oliwy do ognia. Na Knodai znajduje si sosna do wieszania dzwonkw witynnych, za sosna wisielcw jest w Dotesamban-cho. Od najdawniejszych czasw mwiono, e kadego, kto pod t sosn przyjdzie, napada myl o samobjstwie. Na nabrzeu ronie kilkadziesit sosen, ale jeli kto si tutaj wiesza, to zawsze na tej samej sonie. Jestem pewien, e zdarza si to kilka razy do roku. W kadym razie nikt nie ma ochoty wiesza si na jakiej innej sonie. Okazuje si, e jedna z jej gazi wystaje w stron ulicy. To pikna ga! A al odchodzi od niej. Chciaoby si popatrze, jak ona wyglda, kiedy kto na niej wisi. Rozejrzaem si dokoa, ale nikogo nie spostrzegem. Trudno, moe sam si powiesz pomylaem. O nie, nie! Gdy si powiesz, strac ycie. Lepiej nie pr71

bowa, to niebezpieczne* Syszaem, e staroytni Grecy zabawiali biesiadnikw pokazujc scen wieszania. Jeden czowiek stawa na podnku i kiedy wkada gow do ptli, kto inny natychmiast wybija mu podstawk spod ng. Sztuka polegaa na tym, e wieszajcy si rozlunia ptl na szyi i zeskakiwa jednoczenie z wytrceniem podnka. Jeli to prawda, nie mam powodu do strachu, ja te mog sprbowa - pomylaem i chwyciem si rkami za ga, ktra ugia si pod moim ciarem. Zgita, wygldaa naprawd piknie. Poczuem si szczliwy, gdy wyobraziem siebie, jak wisz na sznurku i agodnie si koysz. Sprbuj pomylaem ale przypomniaem sobie, e Tofu byoby przykro, gdyby przyszed i musia na mnie czeka. Tak wic postanowiem wpierw porozmawia z Tofu, a potem przyj tu jeszcze raz. Ale skoczyo si szczliwie? spyta gospodarz. Bardzo interesujce powiedzia Kangetsu z gupim umieszkiem na twarzy. Wrciem do domu, ale Tofu nie byo. Zastaem jednak od niego kartk, w ktrej przeprasza mnie, e nie moe dotrzyma obietnicy z powodu nieoczekiwanej przeszkody, ale z gry cieszy si, e bdzie mia okazj przeprowadzi ze mn dug rozmow w przyszoci. Uspo- 1 koiem si i ucieszyem, e teraz bez adnych przeszkd bd mg si powiesi. Nie zwlekajc woyem sanday i szybkim krokiem wrciem na poprzednie miejsce... Obojtnie popatrzy na twarze gospodarza i Kangetsu. No i co dalej? gospodarz troch si niecierpliwi. Dochodzimy chyba do punktu kulminacyjnego rzek Kangetsu, obracajc w palcach tasiemk od narzutki haori. Zobaczyem, e ju kto mnie uprzedzi. Wyobracie sobie, spniem si tylko o sekundy... Jaka szkoda! Teraz widz, e znajdowaem si wtedy w rkach boga mierci. Jak by powiedzia William James mroczne krlestwo
72

mierci z podwiadomoci i rzeczywisty wiat, w ktrym faktycznie istnieje, znajdoway si w stanie wzajemnego oddziaywania, zgodnie z pewnego rodzaju prawem przyczyny i skutku. Oblicze Meiteia stao si nieprzeniknione. Gospodarz, mylc, e znowu go nabieraj, nie odezwa si sowem, wypeni usta ciastkiem ryowym i dokadnie przeuwa. Kangetsu starannie rozgrzebywa popi w grzejniku i umiecha si z opuszczonym wzrokiem, wreszcie otworzy usta i powiedzia-bardzo spokojnym tonem: Rzeczywicie, niezwyka historia, trudno wprost uwierzy, e co takiego mogo si zdarzy, ale poniewa ja rwnie dowiadczyem ostatnio ^co pQdobnego, nie budzi to we mnie adnych wtpliwoci. Co?! Ty rwnie chciae si powiesi? Nie, nie wieszaem si, ale to wszystko jest tym dziwniejsze, e zdarzyo si mniej wicej w tym samym czasie. A to ciekawe Meitei rwnie woy do ust ciastko ryowe. Tego dnia w domu znajomego na Mukojima odbywao si przyjcie poczone z koncertem, powicone poegnaniu starego roku. Ja rwnie poszedem tam ze skrzypcami. By to bardzo udany wieczr, zebrao si pitnacie albo szesnacie panienek i pa zamnych, wszystko byo doskonale zorganizowane. Wydawao mi si, e ju dawno nie spdziem czasu tak przyjemnie. Skoczya si wieczerza, skoczy si koncert, siedzielimy i rozmawialimy do pna o najrniejszych sprawach. Gdy miaem ju zamiar podzikowa i wraca do domu, ona pewnego doktora podesza do mnie i spytaa szeptem, czy wiem, e pani X zachorowaa. Byem tym bardzo zaskoczony, poniewa widziaem pani X przed kilku dniami i niczego niepokojcego nie zauwayem. Dokadnie wic wypytaem si i dowiedziaem, e dostaa
.73

gorczki tego samego wieczoru, kiedy si ze mn spotkaa. Podobno bez przerwy bredzia, mwic rne rzeczy, a co gorsza, od czasu do czasu wymieniaa moje imi. Nie tylko gospodarz, lecz take Meitei powstrzyma si od pospolitych uwag w rodzaju: Tylko pozazdroci". Obaj suchali w nabonym skupieniu. Do chorej wezwano lekarza, nie umia on jednak postawi diagnozy, stwierdzi jedynie, e wysoka gorczka wpywa ujemnie na mzg, przepisa rodek nasenny, wyraajc jednoczenie obaw, e jeli to nie pomoe, yciu jej zagraa moe niebezpieczestwo. Gdy to usyszaem, ogarno mnie dziwnie przykre uczucie. Byo ono tak cice jak w nocnych majakach. Wydawao mi si, e nagle stwardniao powietrze i zaczo zewszd zaciska si na moim ciele. W drodze do domu tylko o tym mylaem i cierpiaem nie do zniesienia. Ta pikna, ta wesoa i zdrowa pani X... Przepraszam, e przerw ci na chwil. O panience X wspominae dotd chyba ze dwa razy, wic jeli nie masz obiekcji, chciabym usysze jej imi Meitei spojrza na gospodarza, ale ten odpowiedzia jedynie mhm". Nie, lepiej nie, mogoby si to okaza dla niej kopotliwe. To znaczy, e wszystko chcesz przedstawi w formie niejasnej, wieloznacznej i wymijajcej? Prosz ze mnie nie kpi, to bardzo powana sprawa... Na sam myl, e ta moda dama nagle zapada na cik chorob, serce moje wypenio si alem. Nietrwao ycia, opadajce kwiaty i licie wypeniy mnie przygnbieniem, opuciy mnie wszystkie siy i na chwiejnych nogach wlokem si nie wiedzc dokd, a doszedem do mostu Azumabashi. Oparem si o balustrad i spojrzaem w d, nie wiem, czy by to czas przypywu, czy odpywu, widziaem tylko szybko przepywajcy potok czarnej wody. Od strony Hanakawado nadjechaa riksza i przemkna po mocie. Patrzyem w lad za ni, a wiato lampio74

nu zmalao i znikno za browarem Sapporo". Znowu spojrzaem na wod. I nagle usyszaem gos woajcy mnie po imieniu z daleka, od strony grnego biegu rzeki. To niemoliwe, eby o tej porze mg ktokolwiek mnie woa pomylaem i ze zdziwieniem wpatrywaem si w powierzchni wody, ale niczego nie dostrzegem. Wierzc, e to po prostu zudzenie, postanowiem wrci bez zwoki do domu, ale gdy zrobiem kilka krokw, znowu usyszaem ten cichy gos. Zatrzymaem si bez ruchu i nasuchiwaem. Kiedy usyszaem woanie po raz trzeci, zadray mi kolana, chwyciem si balustrady. Gos zdawa si dochodzi z daleka, jakby z dna rzeki, nie miaem jednak wtpliwoci, e to gos pani X. Mimo woli odpowiedziaem: Tutaj jestem!" Sowa moje odbiy si od cichej wody tak gono, e przestraszyem si wasnego gosu i rozejrzaem niepewnie dokoa. Nie zobaczyem nikogo; ani czowieka, ani psa, ani ksiyca. W tym samym momencie zapragnem zanurzy si w mroku tej nocy i pospieszy w stron, skd dochodzio woanie pene cierpienia, skargi, bagania o pomoc. Odpowiedziaem: Zaraz id", wychyliem si poza balustrad i przyjrzaem czarnej wodzie. Wydawao mi si, e wzywajcy mnie gos z trudem dobywa si spod fal. Tak, to na pewno spod wody. pomylaem i wszedem na balustrad. Zdecydowaem si skoczy! Gdy przygldaem si jeszcze strumieniowi, znw ponis si po falach gos smtny i saby jak wiotka ni. Tak, to tu pomylaem, zebraem siy, podskoczyem najpierw w gr i bez odrobiny alu spadem w d jak kamie. Naprawd skoczye? zapyta gospodarz z byskiem w oczach. Nie przypuszczaem, e do tego dojdzie Meitei uszczypn si w czubek nosa. Straciem przytomno, potem wydawao mi si, e ni. Kiedy si ocknem, byo mi zimno, ale nie byem mokry i nie czuem wok siebie wody. Nie posiadaem si
75

ze zdumienia, gdy byem przekonany, e wskoczyem do rzeki. W kocu zdaem sobie spraw, e przydarzyo mi si co niezwykego, rozejrzaem si dokoa, oczom wasnym nie wierzc. Po prostu si pomyliem i skoczyem na rodek mostu. Byem niepocieszony. Tylko dlatego, e pomyliem przd z tyem, nie mogem uda si tam, skd dochodzi gos. Kangetsu umiecha si i wci krci w palcach tasiemk od haori, jak gdyby mu przeszkadzaa. Ha, ha, ha! To interesujce! I dziwne. Tak bardzo przypomina moje przeycia. Niezy materia na poparcie teorii profesora Jamesa! Gdyby to opisa w artykule O reakcjach czowieka", oszoomiby nasze krgi literackie... A co si stao z chor pani X? dopytywa si Meitei. Kiedy kilka dni temu odwiedziem j z okazji Nowego Roku, graa ze suc w wolanta, to znaczy, e chyba zupenie wyzdrowiaa. Gospodarz, ktry przez duszy czas siedzia gboko zamylony, w kocu otworzy usta, dajc do zrozumienia, e on te nie jest gorszy. Ja te mam. Masz? Co masz? Meitei, oczywicie, niczego si po nim nie spodziewa. Ja te mam histori, ktra zdarzya si w kocu ubiegego roku. U wszystkich w kocu ubiegego roku. Dziwny przypadek. Kangetsu si rozemia. W dziurze po brakujcym zbie stercza kawaek ciastka. Nie, zdarzyo si to innego dnia, gdzie okoo dwudziestego. Zamiast noworocznego podarunku powiedziaa ona zapro mnie do teatru na wystp Settsu Daijo". Dlaczego nie" mwi i pytam, jak sztuk dzisiaj graj. ona zaglda do gazety i mwi: Unagidani". Nie lubi Unagidani odrzekem moe pjdziemy kiedy indziej". I tego dnia nie poszlimy. Nastpnego dnia ona przynosi gazet i mwi, e graj
76

Horikaw", wic moemy pj. W Horikawa mwi jej cigle graj na samisenie, robi duo haasu i nic poza tym, adnej treci w niej nie ma, wic moe zrezygnujemy. ona odesza z niezadowolon min. Kolejnego dnia obwiecia, e graj wityni Sanjusangendo". Chciaabym koniecznie usysze Settsu w tej sztuce. Moe ty nie lubisz San/jusangend6, ale nie bdziesz chyba przeciwny temu, eby mi j pokaza" . brzmiao to ju jak danie. Skoro tak bardzo chcesz, moemy pj, ale poniewa jest to najlepsze przedstawienie, na pewno bdzie duy tok i sabe s szans, e si dostaniemy. Zreszt od dawien dawna przyjo si rezerwowanie miejsc w tym teatrze najpierw w herbaciarni. Niedobrze jest narusza zasady, do ktrych si wszyscy stosuj. Bardzo mi przykro, ale dzisiaj te musimy zrezygnowa". ona spojrzaa na mnie z wciekoci i odpara: Jestem kobiet i nie i znam si na tak skomplikowanej procedurze, ale wiem, e matka Ohary i Kimiyo Suzuki zdoay si dosta na przedstawienie bez stosowania si do owych zasad i sy' szay wszystko bardzo dobrze. Ty te, mimo e jeste nauczycielem, nie musisz tak komplikowa zwykego pjcia do teatru. Jeste okropny" dodaa zapakanym gosem. Wic dobrze, pjdziemy. Zjemy kolacj i pojedziemy pocigiem" poddaem si. Musimy tam by przed czwart nagle si oywia. Trzeba si , wic pospieszy". Kiedy zapytaem, dlaczego musimy zdy przed czwart, wyjania, e wie od Kimiyo, i wszyli stkie miejsca bd zajte, jeli si spnimy. Zapytaem jeszcze raz, eby si upewni, czy po czwartej bdzie za pno. Oczywicie, e tak" odpowiedziaa. I w tym wanie momencie zaczy si nage dreszcze. U ony? spyta Kangetsu. ona bya w najlepszym zdrowiu i w sidmym niebie. U mnie. Miaem wraenie, e skurczyem si jak przekuty balon, zakrcio mi si w gowie i po chwili nie mogem si porusza.
T7

 Naga choroba, co? zinterpretowa Meitei. Okropna historia. Bya to jedyna w roku proba ony, wic chciaem j koniecznie speni. Cigle jej wymylam, nie rozmawiam z ni, przerzucam na ni wszystkie domowe obowizki, opiek nad dziemi, a nigdy jeszcze nie wynagrodziem jej za to, e peni w domu rol sucej. Na szczcie miaem wanie czas. I troch pienidzy w kieszeni. Mogem j zabra na przechadzk, zwaszcza e tak bardzo pragna wyj. Koniecznie chciaem zabra j do teatru, a tu nagle dostaem dreszczy i zawrotu gowy. Nie tylko nie mogem wsi do pocigu, ale nawet przestpi progu domu. Im bardziej mylaem tym, jak mi jest przykro, tym wiksze czuem dreszcze i zawroty gowy. Porozmawiaem z on i posaem suc po doktora Amaki, magistra medycyny, majc nadziej, e po obejrzeniu przez lekarza i zayciu leku wyzdrowiej przed czwart. Na nieszczcie lekarz jeszcze nie wrci z nocnego dyuru na uniwersytecie. Zapewniono jednak, e jak tylko wrci okoo drugiej do domu, od razu przyjdzie do mnie. Co za zmartwienie! Wiedziaem, e gdybym dosta jaki rodek uspokajajcy, z pewnoci wrcibym do zdrowia przed czwart. Ale jak czowiek nie ma szczcia, to nic mu si nie udaje. Ju liczyem na to, e przynajmniej raz w yciu zobacz umiech na twarzy uradowanej ony, a tu nagle spotka mnie taki zawd. W dodatku ona z wyrzutem spytaa: Czy naprawd nie moesz pj?" Pjd, na pewno pjd. Moesz by spokojna, zobaczysz, e do czwartej wyzdrowiej. Umyj si, przebierz i czekaj na mnie". Pocieszaem j, ale sercem wstrzsa bezgraniczny niepokj i al, e to na prno. Dreszcze si nasilay, w gowie krcio si coraz mocniej. Jeli nie poprawi mi si do czwartej i nie bd mg speni obietnicy, nie wyobraam sobie, co zrobi ta bezduszna kobieta. Jake aosna sytuacja! Co mam robi? Zastanawiaem si przy tym, czy jako m nie mam obowizku uwiadomienia onie, dopki jeszcze jestem przy
78

zdrowych zmysach, jak nietrwae jest ycie i nieunikniona mier wszystkich istot ywych. Gdyby nastpi kryzys, byaby przynajmniej przygotowana i mogaby zapanowa nad blem. Nie zwlekajc poprosiem j do mego gabinetu. Jeste wprawdzie kobiet zaczem musisz jednak zna chocia jedno przysowie zachodnioeuropejskie: Many a slip'twixt the cup and the lip?" ona od razu odcia si z niesychan zajadoci: Skd si mog zna na tych sowach pisanych poziomo? Ty dobrze wiesz, e nie znam angielskiego. Zwracasz si do mnie po angielsku, eby zakpi ze mnie! Skoro tak kochasz ten jzyk, to dlaczego nie wzie sobie za on absolwentki chrzecijaskiej szkoy misyjnej? Nie spotkaam jeszcze nikogo tak okrutnego jak ty!" Tak wic mj przemylany plan zaama si cakowicie. Musz wam wyjani, e jzykiem angielskim posuyem si wcale nie ze zej woli. Sowa te podyktowao mi najczystsze uczucie mioci do ony, byem wic zupenie bezradny, kiedy ona zinterpretowaa je w ten sposb. Poza tym prac mego umysu zakciy nieco dreszcze i zawroty g^owy. Troch zniecierpliwiony, chciaem jak najszybciej wyjani jej prawd o nietrwaoci ycia i mierci i dlatego zupenie niewiadomie przytoczyem to przysowie. Wiem, e le postpiem, e to by bd. W rezultacie dreszcze si nasiliy i jeszcze bardziej zakrcio mi si w gowie. ona tymczasem posza do azienki, obnaya si do pasa i umya, wyja z szafy kimono i przebraa si. Swoim zachowaniem dawaa mi do zrozumienia, e moe wyj w kadej chwili, czeka tylko na mnie. Ze zdenerwowania nie mogem znale dla siebie miejsca. eby wreszcie przyszed Amaki! Spojrzaem na zegarek: bya trzecia. Do czwartej pozostaa tylko godzina. Moe powoli wyjdziemy?" ona stana w drzwiach gabinetu. Gupio jest chwali wasn on, ale nigdy przedtem nie mylaem, e jest tak pikna. Jej skra, ktr starannie wyszorowaa mydem; lnia blaskiem kontrastujcym z czerni je79

dwabnej narzutki haori. Jej twarz rwnie promieniowaa, po pierwsze dlatego, e wymya j wod z mydem, a po drugie z nadziei posuchania Settsu Daijo. Czuem, e za wszelk cen musz speni t nadziej. No, dobrze pomylaem przeami si i pjd. I kiedy rozmylajc nad tym paliem papierosa, przyszed doktor Amaki. Znakomicie, wszystko zaczynao si ukada zgodnie z yczeniem. Amaki obejrza jzyk, potrzyma moj rk i zbada puls, opuka piersi, pogadzi po plecach, wywrci powiek, postuka po gowie i zamyli si. Wydaje mi si, e kryje si w tym pewne niebezpieczestwo..." rzekem do niego, ale lekarz z cakowitym spokojem odpowiedzia: Nie, nie sdz, eby byo co szczeglnego". Nie ma zatem przeszkd pyta ona eby na troch wyszed do miasta?" Nie lekarz znowu si zamyli. Ale pod warunkiem, e samopoczucie nie bdzie ze..." Ale ja si czuj le" odpowiedziaem. W takim razie dam panu agodny rodek uspokajajcy i lekarstwo w pynie". Tak, prosz mwi mu. Zanosi si na co powanego, prawda?" Nie. Nie ma najmniejszych obaw, tylko nie wolno si denerwowa" rzek i poszed sobie. Byo wp do czwartej. Wysaem suc po lekarstwa. Biega tam i z powrotem, zgodnie z surowym nakazem mojej ony. Ju czwarta za pitnacie. Pozstao jeszcze pitnacie minut. Nagle poczuem mdoci. ona wlaa lekarstwo do filianki i postawia przede mn. Wziem filiank do rki i miaem zamiar wypi, kiedy z gbi odka wydoby si okrzyk wojenny: Gee!" i zmierza ku gardu. Musiaem lekarstwo odstawi. ona nalegaa, ebym je szybko wypi. Czuem, e bd winny, jeli nie wypij i nie wyjd zaraz z domu. Zdobyem si na odwag, przytknem filiank do warg i znowu to samo gee" z nieugitym uporem pokrzyowao moje zamiary. Kiedy tak podnosiem filiank do ust i odstawiaem, zegar cienny wybi godzin czwart. No, ju czwarta, nie mog duej zwleka pomylaem
t

80

i podniosem filiank jeszcze raz... I wtedy stao si co dziwnego, wraz z wybiciem godziny czwartej ustay zupenie mdoci i mogem bez trudu wypi lekarstwo. Dziesi minut po czwartej tu musz doda, e wtedy po raz pierwszy zdaem sobie spraw, jak znakomitym lekarzem jest Amaki dreszcze na plecach i zawroty gowy znikny jak sen, a przecie mylaem, e ju nie bd mg utrzyma si na nogach. Wyleczyem si cakowicie w mgnieniu oka. Moecie sobie wyobrazi, jaki byem uradowany. A potem poszlicie oboje do teatru? zapyta Meitei z takim wyrazem twarzy, jakby zupenie nie rozumia, 0 co chodzi. Chciaem pj, ale ona uwaaa, e po czwartej 1 tak si nie dostaniemy, wic musiaem zrezygnowa. Gdyby doktor Amaki przyszed pitnacie minut wczeniej, mgbym wywiza si z cicego na mnie obowizku i ona byaby zadowolona. Bya wic to kwestia tylko pitnastu minut, bardzo auj, e tak si stao. Gdy o tym pomyl, jeszcze dzi zdaje mi si, e grozio mi wtedy powane niebezpieczestwo. Kiedy skoczy opowiada, wyglda jak czowiek, ktry speni swj obowizek. Wierzy z pewnoci, e uratowa swj honor w oczach goci. To wielka szkoda powiedzia Kangetsu i zamia si pokazujc dziur po brakujcym zbie. Twoja ona musi by bardzo szczliwa majc tak troskliwego ma. Meitei mwi z faszyw naiwnoci, jakby do siebie. Za papierow ciank rozlego si pochrzkiwante gospodyni. Wysuchaem kolejno trzech historii, ale ani mnie nie ubawiy, ani nie zasmuciy. Doszedem do wniosku, e czowiek dla zabicia czasu po prostu porusza ustami, mieje si z rzeczy wcale nie zabawnych i cieszy si, gdy nie ma powodu do radoci, bo nic innego nie potrafi robi.
6 Jestem kotem

81

Wiedziaem od dawna o egoizmie i ograniczonoci mego gospodarza, ale poniewa by on na og maomwny, nie mogem go rozgry do koca. Czuem nawet pewien lk z powodu jego nieprzeniknionego charakteru, ale po wysuchaniu dzisiejszej historii zaczem nim gardzi. Dlaczego nie potrafi milcze i sucha, gdy inni opowiadaj? Co moe zyska, kiedy popisuje si takimi nonsensami po to tylko, eby nie by .gorszym od innych? Moe to Epiktet zachca go do takich rzeczy? Mj gospodarz, Kangetsu i Meitei s jakby pustelnikami w czasach pokoju, ale mimo e wynosz si ponad innych i trzymaj si z dala od tumu, niby tykwy uniesione porywami wiatru, w rzeczywistoci s rwnie opanowani ziemskimi dzami i ambicjami. Nawet w ich codziennych rozmowach przejawia si ch wspzawodnictwa i ustawiczny niepokj o wygran. Wystarczy im tylko jeden krok, eby stali si zwierztami kryjcymi si w tej samej jaskini, co filistrzy, ktrych zwykle tak ostro krytykuj. Nawet z punktu widzenia kota jest to fakt godny najwyszego ubolewania. Tylko ich sowa i zachowanie nie s tak szablonowe jak u zwykych dyletantw to jedyny zreszt punkt na ich korzy. Gdy wszystko to sobie przemylaem, zrozumiaem, e ich rozmowa jest wyjtkowo nudna, wyszedem wic zobaczy, co si dzieje z Mikeko, i ruszyem w stron ogrodu nauczycielki gry na koto. Ozdoby z gazek sosny przy bramie i wite festony zostay zdjte, gdy od Nowego Roku upyno ju dziesi dni. Jasne wiosenne soce rzsicie owietlao ca ziemi z wysokoci bezkresnego nieba, na ktrym nie ujrzaby ani jednej chmurki, wic maleki ogrd wyglda jeszcze barwniej i ywiej ni pierwszego noworocznego dnia. Na werandzie leaa poduszka do siedzenia, ale nikogo tam nie byo, ruchome oklejane papierem cianki rwnie byy pozamykane, co wiadczyo, e pani profesor gdzie wysza, moe do ani. Zreszt nie obchodzio mnier czy pani profesor jest w do82

!'

mu, czy nie, niepokoiem si tylko, czy Mikeko -czuje si troch lepiej. Dokoa panowaa martwa cisza, nigdzie' w pobliu nie wyczuwao si ywej duszy, wszedem wic na werand brudnymi apami i pooyem si na rodku poduszki. Leao mi si bardzo przyjemnie. Poczuem senno, zdrzemnem si troch, zapomniawszy nawet o Mikeko, gdy nagle za shoji rozleg si gos. Dzikuj bardzo. Czy ju gotowe? profesorka bya jednak w domu. Przepraszam, e si troch zasiedziaam. Po przyjciu do mistrza, ktry robi buddyjskie otarzyki, musiaam troch poczeka, skoczy. Dobrze, poka mi. Ach, jakie pikne! Dziki temu Mikeko bdzie moga spoczywa w spokoju. Czy zocenie na pewno nie odpadnie? Powiedzieli mi, e uyli najlepszego materiau, wyA trzyma duej ni na pomiertnych tabliczkach przeznaczonych dla ludzi... Poza tym powiedzieli, e lepiej bdzie wyglda, jeli wyraz sawa" w imieniu pomiertnym Myoyoshinnyo napisze si kursyw, wic odpowiednio zmienili zarys kresek. Dobrze, postawimy od razu na otarzyku i zapalimy trociczki. Co si stao z Mikeko? Co tu nie w porzdku,> pomylaem i stanem na poduszce. Dzy" rozleg si dwik dzwonka, a nastpnie dobieg gos nauczycielki: Niech bdzie wieczna chwaa Tobie, Myoyoshinnyo! Niech bdzie wieczna Tobie chwaa, litociwy Buddo Amido! Wieczna Tobie chwaa, Amido! Ty te odmw nodlitw. Dzy". Niech bdzie wieczna chwaa Tobie, Myoyoshinnyo! Niech bdzie tobie wieczna chwaa, Buddo Amido, wieczna Tobie chwaa, Amido! rozleg si gos sucej. Nagle serce zakoatao w mej piersi. Staem na podusz6 * 83

ce bez ruchu, nawet oczy nie poruszyy si, jak kot wyrzebiony w drzewie. Naprawd, to bardzo smutne. A przecie zaczo si od drobnego przezibienia. Gdyby Amaki-san da jakie lekarstwo, mogoby jej pomc. To wina tego Amaki! Za bardzo zlekceway Mikeko. Nie moesz mwi le o innych. W kocu kady yje tyle, ile mu przeznaczone. Okazuje si, e rwnie Mikeko leczya si u Amaki, Wszystko stao si dlatego, e ten kot wczga z domu nauczyciela zbyt czsto wywabia j na ulic. < Tak, to bydl winne jest mierci naszej Mikeko. Chciaem si troch wytumaczy, lecz musiaem eierpie t zniewag, przeknem lin i czekaem dalej. Rozmowa'urwaa si na chwil. ycie nie zawsze ukada si tak, jak chcemy. Przedwczenie umiera taka pikna istota jak Mikeko. A takie brzydactwo jak ten kot wczga pozostaje zdrowe i dalej robi szkody... Oczywicie, prosz pani Drugiej tak uroczej osoby jak Mikeko nigdzie bymy nie znalazy, nawet szukajc ze wiec. Powiedziaa osoby" zamiast kotki". Suca chyba uwaa, e koty i ludzie nale do tego samego rodzaju. Rzeczywicie jej twarz wyjtkowo jest podpbna do kociej. Gdyby to byo moliwe, eby zamiast naszej Mikeko... ...Zdech ten kot wczga z domu nauczyciela. Jak byoby cudownie! No, nie byoby tak cudownie, gdyby wszystko poszo po jej myli. Jeszcze nigdy nie zetknem si ze mierci, trudno mi powiedzie, co to jest, nie wiem, czy mi si spodoba, czy nie. Par dni temu byo bardzo zimno, wszedem wic do dzbanka, w ktrym zwykle wygaszano wgle. Suca, nie wiedzc, e tam jestem, przykrya
84

mnie pokrywk. Na samo wspomnienie cierpie, jakie wtedy przeyem, ogarnia mnie lk. Biaka wyjania mi, e podobno si umiera, gdy takie cierpienia potrwaj troch duej. Nie skarybym si, gdybym mia umrze' zamiast Mikeko, ale jeli nie mona umrze bez takich mczarni, nie chciabym przyznaj umiera za byle kogo. Mimo e bya kotk, kapan odczyta jej sutry, otrzymaa te pomiertne imi buddyjskie, myl wic, e nie oczekuje od nas niczego wicej. Tak, tak, oczywicie, miaa due szczcie! Ale byoby jeszcze lepiej jeli mam prawo da jeszcze wicej gdyby ten kapan nie skoczy czytania sutry tak szybko. Tak, ja rwnie o tym mylaam, e jest troch za krtka, ale gdy powiedziaam: Bardzo szybko si skoczya...", kapan ze wityni Gekkeiji odrzek: Tak, odczytaem czci zapewniajce najwiksz skuteczno, zupenie wystarczajce, eby kot dosta si do raju!" Co podobnego! Gdyby chodzio o tego wczg... Uprzedzaem ju nieraz, e nie mam imienia, a jednak suca wci nazywaa mnie wczg. Co za nieuprzejma kobieta! Grzesznik z niego wielki, nawet najarliwsze modlitwy nie pomog mu dosta si do raju. Nie wiem, ile jeszcze razy nazyway mnie wczg, nie mogem duej znie tej nie koczcej si rozmowy, zeliznem si z poduszki i zeskoczyem z werandy. Postawiem wszystkie swoje osiemdziesit osiem tysicy osiemset osiemdziesit wosw i zadraem na caym ciele. Od tej pory nie byem ani razu w pobliu domu nauczycielki gry na koto i nie wiem, co si z ni dzieje. Z pewnoci kapan Gekkeiji wygasza swoje krtkie modlitwy rwnie za spokj jej duszy. Ostatnio nie mam odwagi wychodzi na dwr. Nie wiem dlaczego, ale wiat wydaje mi si jaki ponury. 85

Staem si kotem tak niemrawym jak mj gospodarz. Przestaem si dziwi, e odosobnienie gospodarza ludzie tumacz nieszczliw mioci. Nigdy jeszcze nie schwytaem myszy i dlatego suca zaproponowaa kiedy, eby mnie wyrzuci, lecz mj gospodarz wie, e nie jestem zwykym kotem podwrzowym i dlatego nadal prowadz bezczynne ycie w jego domu. Za to zrozumienie jestem mu gboko wdziczny, bez adnych waha gotw jestem wyrazi swj podziw dla jego przenikliwoci. Nawet specjalnie si nie zoszcz, gdy suca mnie drczy, poniewa wiem, e ona mnie nie rozumie. Lecz kiedy w niedugim czasie pojawi si nowy Hidari Jingoro * i wyrzebi mj portret na filarze bramy witynnej, a japoski Steinlen z upodobaniem zacznie malowa mnie na ptnie, ludzie bd si wstydzi swojej lepoty. Hidari Jingoro (15941634) samuraj w subie rodu Ashikaga; znany rzebiarz (leworki, std Hidari lewy", lewa strona"). Gwne jego dziea znajduj si w wityni Nishi-Honganji w Kioto i w mauzoleum Tokugawy Ieyasu w Nikko.

Rozdzia trzeci

Mikeko umara, z Kuro nie zaprzyjaniem si, czuj, si wic troch samotny. Na szczcie mam znajomych wrd ludzi i dlatego nie nudz si tak bardzo. Niedawno pewien mczyzna poprosi nawet gospodarza o moj fotografi. Inny znowu przysa specjalnie dla mnie ciasteczka kibidango, synny przysmak z Okayamy. W miar jak ludzie zaczli darzy mnie sympati, stopniowo zapominaem, e jestem kotem. A kiedy poczuem, e s mi blisi ni koty, odechciao1 mi si organizowa przedstawicieli mego rodu do walki na mier i ycie z dwunogimi panami. Co wicej, zmieniem si do tego stopnia, e chwilami wydaje mi si, i nale, do wiata ludzi, co napawa mnie wiar w przyszo. To nie znaczy, e gardz swoim plemieniem, po prostu czuj si spokojniejszy wrd istot bliszych mi swoim zachowaniem. I dlatego nie jest mi przyjemnie, gdy posdza si mnie o niestao, nieuczciwo lub zdrad. A przecie niemao jest ludzi zatwardziaych i ubogich duchem, ktrzy potrafi ublia czowiekowi onglujc tego rodzaju sownictwem. Uwolniwszy si od kocich nawykw, nie mog duej obarcza siebie sprawami Mikeko czy Kuro. Lubi nawet krytykowa ich pogldy, sowa i czyny z wyniosoci rwn czowiekowi. Nie ma w tym chyba niczego dziwnego. Martwi mnie jedynie to, e gospodarz, mimo gbokiej mojej wiedzy, traktuje mnie jak zwykego kota i na przykad bez sowa usprawiedliwienia zjada wszystkie ciastka, ktre zostay przysane dla mnie. Nie zrobi i nie wysa mego zdjcia. Oczywicie, nie jestem z tego
81

nieskoczono, czyta Dialogi konfucjaskie *, jada pieczone pataty i ma sopel pod nosem". Niezbyt udane to zdanie. Gospodarz nie czu si jednak zaenowany, czyta je tonem deki amatora, po czym rozemia si co mu si rzadko zdaizao i rzek: Interesujce! Tylko ten sopel pod nosem jest zbyt okrutny, chyba wykrel go". Przecign kresk przez cae to wyraenie. Potem narysowa jeszcze jedn, do niej doda nastpn, tworzc cae pasmo adnych, rwnolegych kresek. Kreli je w dalszym cigu, nie zwracajc uwagi na to, e wszed ju na obszar nastpnego wiersza. Po wykonaniu omiu linii rzuci pdzel i zacz podkrca wsa. Czyni to z takim zapaem, jakby mia nadziej, e spod krconych wsw wypynfe nowa fraza. Krci je z uporem godnym podziwu, to do gry, to znw na d. W tym samym czasie z bawialni wysza ona i usiada przed jego nosem. Posuchaj rzeka. Co si stao? gospodarz wyda z siebie gos podobny do uderzenia gongu pod wod. onie nie spodoba si chyba ten ton, gdy zacza od pocztku, Posuchaj. No, co?! wsun do nosa kciuk i palec wskazujcy i wyrwa wos. W tym miesicu troch nam pienidzy nie starczy... Niemoliwe, eby nie starczyo. Lekarza opacilimy, dugi w ksigarni uregulowalimy w ubiegym miesicu, wic w tym miesicu powinno co pozosta. Z cakowitym spokojem oglda wos wyrwany z nosa, jak gdyby by to jeden z cudw wiata. Poniewa nie jesz ryu, lecz chleb i dem..: A ile to tych puszek demu zjadem? W tym miesicu^osiem. Osiem? Nie pamitam, ebym zjad a tyle.
* Dialogi konfucjaskie" tytu chiski dziea: Lun-ju" (jap. Rongo"); s to rozmowy Konfucjusza spisane po jego mierci. 89

 Nie tylko ty, dzieci te jedz. Wszystko jedno, nie powinno wynie wicej ni pi, sze jenw. Gospodarz z obojtnym wyrazem twarzy zacz przykleja do papieru wosy wyrywane z nosa. Miay one na kocach troch ciaa, stay wic prosto jak szpilki. Przejty nieoczekiwanym odkryciem, dmucha w nie z caej siy. Trzymay si mocno i wcale nie chciay ulecie. Jakie uparte nadal dmucha z caych si. Nie tylko dem, trzeba take kupowa inne rzeczy. onie z niezadowolenia poczerwieniay oba policzki. Moliwe gospodarz znowu wyrwa kilka wosw. Wrd czerwonych i czarnych znalaz si jeden siwy. Przyglda mu si z takim zdziwieniem, e a oczy wyaziy mu z orbit, nastpnie podsun go onie pod sam nos. Fu, okropne! cofna twarz i odtrcia jego rk. Zobacz no, siwy wos z nosa! gospodarz by bardzo przejty. ona natomiast nie wytrzymaa ju duej i ze miechem odesza do bawialni. Zrezygnowaa widocznie z dyskusji nad problemami ekonomicznymi. Gospodarz za znw przystpi do Tennen Koji. Za pomoc wosa udao mu si przegna on, westchn wic z ulg, jakby mwi: No, teraz mog znowu pracowa spokojnie". I dalej wyrywa woski, prbowa pisania, ale nic mu jako nie wychodzio. Je pieczone pataty to te niepotrzebne" rzek i wykreli. Pal wonnoci* brzmi troch zaskakujco, rezygnuj". W rezultacie tej bezwzgldnej samokrytyki pozostao tylko jedno zdanie: Tennen Koji to czowiek, ktry bada nieskoczono i czyta Dialogi". Pomyla pewnie, e to troch za krtkie, bo powiedzia: Ach, znudzio mnie to, rezygnuj z opowiadania, napisz epitafium". Pomacha pdzlem w powietrzu, nastpnie u gry kartki energicznie wyryi,

90

sowa w stylu bunjinga * niezgrabn orchide. Niestety, cay wysiek skoczy si niepowodzeniem. Wtedy przewrci kartk na drug stron i napisa co cakiem niezrozumiaego: Urodzi si w nieskoczonoci, bada nieskoczono, umar w nieskoczonoci. Ach! Tennen Koji, M Nieskoczonoci!" W tym momencie wszed Meitei. Prawdopodobnie nie widzia on adnej rnicy midzy wasnym a cudzym domem, gdy zawsze przychodzi bez uprzedzenia, nie czekajc na wprowadzenie przez suc. Czasem nawet zjawia si nieoczekiwanie drzwiami kuchennymi. Nalea do tych ludzi, ktrzy ju w momencie narodzin otrzsnli si ze zmartwie, skrpowania, wszelkich skrupuw i trosk. Co, znowu olbrzym Grawitacja? zapyta, nim zdy usi. Czy sdzisz, e mgbym pisa tylko o olbrzymie Grawitacji? Komponuj "wanie epitafium dla Tennen Koji odrzek z nadmiern przesad. Czy ten Tennen Koji, czyli M Przyrody, to imi pomiertne w rodzaju Guzen Doji, czyli Dzieci Przypadku? jak zwykle bez sensu zapyta Meitei. Czy co takiego istnieje? No oczywicie, e nie, ale pocztkowo mylaem, e pracujesz nad czym takim. Guzen Doji... Nie sdz, ebym zna takie imi, ale ty na pewno wiesz, kto to jest Tennen Koji. A kt to moe uwaa si za Tennen Koji? To Sorosaki. Po skoczeniu studiw uniwersyteckich poszed na aspirantur i prowadzi badania nad nieskoczonoci, ale zbyt wiele si powici nauce i umar na zapalenie otrzewnej. Sorosaki by moim bliskim przyjacielem.
* Bunjinga malarstwo wyksztaconych", poetw, pisarzy, mnichw, uczonych, ktrzy malowali dla przyjemnoci, najcz ciej czarnym tuszem. Malarstwo to rozwino si w Japonii w okresie Edo (XVIIXIX).

91

 No, dobrze, nie mam nic przeciwko temu, eby by twoim przyjacielem, ale kt to zmieni tego Sorosaki na Tennen Koji? Ja. To imi nie jest tak pospolite jak te, ktre nadaj mnisi przechwala si, jakby Tennen Koji rzeczywicie byo niezwykym, eleganckim imieniem. Meitei rozemia si i sign po rkopis. Poka no to epitafium! Co to jest?... Urodzi si w nieskoczonoci, bada nieskoczono, umar w nieskoczonoci. Ach! Tennen Koji, M Nieskoczonoci!" przeczyta gono. Rzeczywicie nieze, cakiem odpowiednie dla Ma Przyrody. Prawda, e nieze? z radoci zawtrowa gospodarz. To epitafium powiniene wyry na kamieniu, ktrym si obcia marynowan rzodkiew w beczce, a nastpnie wyrzuci za wityni, niech sobie ley jak te kamienie, ktre podnosz ludzie, eby poprbowa swoich si. Wygldaby adnie i M Przyrody mgby spoczywa w spokoju. Rzeczywicie, chyba tak zrobi gospodarz odpowiedzia .zupenie powanie. Przepraszam na chwil, zaraz wrc, moesz pobawi si z kotem. Wyszed szybko z pokoju, nie czekajc na odpowied Meiteia. Niespodzianie otrzymaem zadanie zabawiania pana Meiteia, nie mogem wic siedzie z ponur min. Zamiauczaem przyjanie i usiadem mu na kolanach. Hm, ale ty uty rzek Meitei i bezceremonialnie chwyci mnie za karczek, i podnis do gry. Zwisaj ci tylne apy, widocznie nie owisz myszy... Czy ten kot owi myszy? widocznie nie wystarczyo mu moje towarzystwo, dlatego zwrci si do gospodyni siedzcej w ssiednim pokoju. Jakie tam myszy. Zje noworoczne z5ni i tacojwa to on potrafi. Gospodyni, ku memu zdziwieniu, wypominaa stare grzechy.
92

Wisiaem nadal w powietrzu,, wic tym bardziej czuem si zaenowany. A Meitei wcale nie zamierza opuci mnie na d. Rzeczywicie, pyszczek wiadczy o tym, e mu figle w gowie. Radz mie si przed nim na bacznoci. Jest bardzo podobny do Nekomata ze starej ksiki rysunkowej! Gada, co mu lina na jzyk przyniosa; tak mu zaleao, eby wcign gospodyni do rozmowy. Z niechci wic odoya sw robtk i wesza do salonu. Pan na pewno si nudzi? M zaraz wrci dolaa, wieej herbaty i postawia przed Meiteiem. Gdzie on mg pj? Kto to moe wiedzie? Ten czowiek nigdy nie mwi, dokd wychodzi. Moe do lekarza. Do Amaki? To nieszczcie dla Amaki, gdy trafi na takiego pacjenta. Hm ona chyba nie wiedziaa, co ma powiedzie, a Meitei zrobi min, jakby niczego nie zauway i dalej wypytywa. Jak si czuje ostatnio? Czy z odkiem jest lepiej? Trudno powiedzie. Mona chodzi codziennie do Amaki, ale co to pomoe na chory odek, jeli si odywia samym demem. Gospodyni daa upust swemu niezadowoleniu. Czy naprawd zjada tyle demu? Zupenie jak dziecko. Nie tylko zreszt dem, ostatnio bez przerwy je tart rzodkiew, mwic, e to lekarstwo na odek... \\ Niesychane! zdziwi si Meitei. Zaczo si od tego, e przeczyta w gazecie, i w tartej rzodkwi znajduje si diastaza. Widocznie zdecydowa si wyrwna szkody spowodowane przez dem. Nieza myl, ha, ha, ha... Skargi ony wyranie rozbawiy Meiteia. ----Ostatnio nawet dziecko tym nakarmi. Demem? / 93

 Nie, tart rzodkwi. Podejd, dziecko, do mnie, tatu da ci co smacznego"... Pomylaam, e cho raz w yciu pobawi si z dzieckiem, a on takie gupoty wyprawia. Przed kilkoma dniami wzi na rce redni crk i posadzi j na szafie... O co mu chodzio? Meitei we wszystkim wszy sensacj. O nic. Po prostu powiedzia, eby zeskoczya. A przecie to ledwie czteroletnie dziecko, adne tego nie potrafi w tym wieku! Rzeczywicie, troch mu nie wyszed ten pomys. Ale przecie to poczciwy czowiek, zupenie nieszkodliwy. Jeszcze by tego brakowao, eby by szkodliwy, nie wytrzymaabym wtedy! powiedziaa z przejciem. Z pewnoci nie ma pani powodu do narzeka. To dobrze, kiedy ycie upywa tak spokojnie. Kushami jest czowiekiem skromnym, nie prowadzi ycia rozpustnego, nie ubiera si w sposb wyszukany. To mczyzna urodzony do ycia rodzinnego z jowialnym tonem wygasza kazanie, chocia nie leao to w jego charakterze. Pan jednak bardzo si myli... . Czyby utrzymywa co w tajemnicy? No, tak, nigdy za duo ostronoci w tym wiecie odpowiedzia zagadkowo. Nie, nic specjalnego, ale cigle kupuje ksiki, ktrych nawet nie czyta. Nie byoby w tym nic zego, gdyby kupowa z rozwag, to, co jest potrzebne, ale jak go co napadnie, idzie do Maruzenu" i przynosi ca stert. A przed pierwszym robi niewinn min. Na przykad pod koniec ubiegego roku zebrao si tyle rachunkw, e nie wiedziaam, co mam robi. ' To, e kupuje ksiki, to nic takiego. Gdy przyjd po pienidze, powiedzcie, e wkrtce zapacicie, i pjd sobie. Nie mona odkada bez koca odpowiedziaa umartwionym gosem.
94

 W takim razie powinnicie porozmawia i zmniejszy wydatki na ksiki. Czy pan sdzi, e on mnie posucha? Przecie niedawno powiedzia mi: Nie nadajesz si na on naukowca, nie masz najmniejszego pojcia o wartoci ksiek. Posuchaj, co zdarzyo si w staroytnym Rzymie. Bdzie to dla ciebie dobra nauka na przyszo". A co si tam zdarzyo? Meitei oywi si. Kierowao nim raczej zaciekawienie ni wspczucie dla ony gospodarza. Powiedzia chyba, e w staroytnym Rzymie by krl o nazwisku Tarukin... Tarukin? Czyli Beczka Zota. To brzmi troch dziwnie. Bardzo trudne s te zagraniczne nazwiska, nijak nie mog zapamita. W kadym razie by chyba sidmym krlem. Sidma Beczka Zota. To jednak dziwne. A co takiego zrobi ten Tarukin Sidmy? Ach, pan take namiewa si ze mnie, stawia mnie w kopotliwej sytuacji. Jeli pan zna prawdziwe nazwisko tego cesarza, mgby mi pan po prostu powiedzie. Niedobry z pana czowiek naskoczya na Meiteia. Namiewam si z pani? Nie jestem tak niedobrym czowiekiem. Po prostu pomylaem, e Tarukin Sidmy brzmi bardziej niezwykle... Chwileczk, sidmy krl rzymski. Nie jestem tego zupenie pewien, ale chodzi tu chyba o Tarkwiniusza Pysznego. Co wic ten krl uczyni? Byo to tak. Przysza do niego pewna kobieta z dziewicioma ksikami i zaproponowaa, eby je kupi. Tak. Kiedy krl spyta, ile chce za nie, podaa mu bardzo wysok cen. Krl poprosi o drobn obnik, wtedy kobieta wzia trzy spord dziewiciu ksiek, wrzucia do ognia i spalia. 95

 Jaka szkoda! Podobno w ksikach tych byy proroctwa czy co takiego, w kadym razie nigdzie nie zapisane rzeczy. Naprawd? Krl, sdzc, e sze ksiek sprzeda taniej ni dziewi, zapyta, ile teraz kosztuj. Kobieta podaa mu poprzedni cen i nie chciaa opuci ani jednego szelga. To grabie!" wykrzykn krl/a kobieta wrzucia do ognia trzy nastpne ksiki. Krl widocznie nie chcia zrezygnowa z ksiek, bo zapyta, za ile sprzeda pozostae trzy, i usysza, e chce tyle, ile za dziewi. Cena pozostaa wic ta sama, nie zmalaa nawet o grosz. Jeli bd domaga si obnienia pomyla cesarz moe spali pozostae trzy ksiki. W kocu kupi je za ogromn sum pienidzy... Mam nadziej, e zrozumiaa teraz, .jakie znaczenie maj ksiki?" - m stara si ze wszech si przekona mnie, ale ja nadal nie wiem, na czym polega ich znaczenie. Przedstawia swj punkt widzenia i teraz czekaa na zdanie Meiteia. Ale nawet Meitei znalaz si w kopocie, z rkawa kimona wycign chusteczk i zacz si ze mn drani. Prosz pani! wykrzykn, jakby co mu nagle przyszo do gowy. To wanie dlatego, e pani m kupuje tyle ksiek i wypenia nimi dom, ludzie nazywaj go naukowcem. Niedawno pisali o Kushamim nawet w czasopimie literackim. Naprawd? gospodyni pochylia si do przodu. W kocu jest jego on, wic obchodzi j opinia o mu. A co tam pisali? Oeh, zaledwie kilka linijek. O tym, e styl kolegi Kushamiego jest jak unoszce si chmury i pynca woda. Tylko tyle? zapytaa z umiechem. A dalej: Znika, ledwie si ukae, a gdy odejdzie, zapomina na wieki o powrocie". 96

Gospodyni zrobia jak dziwn min i z niepokojem zapytaa: Czy to bya pochwaa? Tak, raczej pochwaa odpowiedzia Meitei obojtnie i poruszy chusteczk przed moimi oczami. No, c, skoro ksiki s podstawowym narzdziem jego pracy, to nicr nie mona zrobi, ]ednak dziwak z niego nie lada. Rozpoczyna atak z innej strony pomyla Meitei i wtrci: Tak, to prawda, jest troch dziwakiem, ale kady, kto zajmuje si nauk, jest taki odpowiedzia dyplomatycznie, jakby zgadza si z on i zarazem bra w obron ma. Niedawno po powrocie ze szkoy powiedzia, e musi znowu gdzie wy], ale nie chce mu si przebiera. Usiad wic przy stoliku i jad obiad nie zdejmujc paszcza. Tac postawi na grzejniku, a ja siedziaam obok, trzymajc w rkach naczynie z ryem, i przygldaam si, bo byo to takie zabawne... Wyglda pewnie jak dawny wojownik, ktry identyfikuje odcite gowy wrogw. To typowe dla Kushamiego, w kadym razie niebanalne Meitei obdarzy swego koleg wtpliwym komplementem. Czy kobieta moe wiedzie, co jest banalne, a co nie? Tak czy owak zachowuje si zbyt grubiasko. Lepsze to od banalnoci! Im silniej wspiera jej ma, tym bardziej pogbiao si jej niezadowolenie. Cigle mwicie banalne, banalne, a czy moe mi pan powiedzie, co to jest banalno? Banalno? Banalno... To troch trudne do wyjanienia. Jeeli to rzecz tak nieokrelona, to chyba nie ma nic zego w tym, e co jest banalne z typow kobiec logik zacza przyciska gocia do muru.
7 Jestem kotem 0*1

 To nie jest nieokrelone! Dla mnie to zupenie oczywiste, jedynie trudne do wyjanienia. Po prostu wszystko, co wam si nie podoba, nazywacie banaem niewiadomie ona trafia precyzyjnie w samo sedno. W tej sytuacji Meitei musia si na co zdecydowa. Przykadem banau s ludzie, ktrzy nie maj jeszcze dwudziestu omiu, dwudziestu dziewiciu lat, s ze wszystkiego zadowoleni, nic nie robi, tylko wyleguj si, pogreni w zadumie. A gdy dowiedz si, e jest pikna pogoda, bior tykw wypenion sake i spaceruj po nabrzeu Sumidy. Czy naprawd s tacy ludzie? Kobieta niczego nie zrozumiaa, wic zacza si wycofywa. Zbyt to zawikane, nic z tego nie rozumiem poddaa si cakowicie. Prosz sobie wyobrazi tuw Bakina*, do ktrego przyprawiono gow majora Pendennisa i pozostawiono na rok lub dwa w rodowisku europejskim. / I wtedy powstaby bana? Meitei odpowiedzia miechem. W rzeczywistoci mona bana zrobi bez tak duego zachodu. Jeli do ucznia szkoy rednie] doda pani kierownika domu towarowego Shirokiya" i podzieli na dwa, powstanie znakomity przykad czowieka banalnego. Naprawd? zapytaa i przechylia gow w zastanowieniu, gdy trudno jej byo pogodzi si z tym, co powiedzia Meitei. Jeszcze tu jeste? Niespodzianie wrci gospodarz i usiad obok Meiteia. Jeszcze tu jeste"! To troch niegrzeczne. Czy nie powiedziae: Poczekaj na mnie, zaraz wrc"?
* Bakm (17671848) pisarz Kyokutei (Takizawa), autor poczytnych powieci.

98

' Widzi pan, on zawsze taki jest ona pochylia si w stron gocia. Dowiedziaem si o tobie najrniejszych historii. Same utrapienia z kobietami, e tyle'gadaj. Szkoda, e nie potrafi milcze jak ten kot gospodarz pogadzi mnie po gowie. Podobno dawae dziecku tart rzodkiew do jedzenia. Hm gospodarz rozemia si. Teraz dzieci s bardzo mdre. Gdy zapytam: Gdzie piecze?", zamiast odpowiedzi pokazuj jzyk. Czy to nie jest zabawne? To okrutne, zupenie jakby psa tresowa. A pro, pos, wkrtce powinien nadej Kangetsu. Kangetsu gospodarz zrobi niedowierzajc min. Tak. Wysaem mu pocztwk i napisaem, eby przyszed do twego domu na pierwsz. Co z ciebie za czowiek! Robisz, co ci si podoba, i nawet nie spytasz, czy drugiemu to odpowiada, czy nie. Po co go wezwae? Przecie nie ja to wymyliem, szanowny Kangetsu sam o to prosi. Powiedzia, e musi wystpi z odczytem w Towarzystwie Fizycznym. Chce przedtem zrobi prb i poprosi mnie, abym go wysucha. No, piknie rzekem mu niech i Kushami posucha". I dlatego zaprosiem go do twego domu. Przecie nie masz nic do roboty, wic dobrze si skada, w niczym to nie przeszkodzi, mona go posucha Meitei panowa nad sytuacj. Nie znam si na fizyce powiedzia gospodarz, jakby rozgniewany nieco arbitraln decyzj Meiteia. Przeciwnie, temat wykadu nie jest tak suchy i nieinteresujcy, jak na przykad jakie dysze magnetyczne. Warto posucha, poniewa jest niebanalny i niezwyky. Mechanika wieszania si". Poniewa ty zamierzae powiesi si, ale nie udao ci si, moesz go posucha, lecz ja... ...dostaj dreszczy z powodu teatru kabuki, tak?

Nie mw, e nie masz si sucha tego wykadu jak zwykle artobliwie zauway Meitei. Gospodyni zamiaa si i wycofaa do ssiedniego pokoju. Gospodarz milcza i gadzi mnie po gowie. Tym razem pieci mnie wyjtkowo delikatnie. Po jakich siedmiu minutach przyszed Kangetsu. Ubrany by w wyjtkowo wspaniay frak, wieo uprany, z biaym wystajcym konierzykiem. Wyglda o dwadziecia procent przystojniej ni zwykle, Przepraszam za spnienie wita si z absolutnym spokojem. Obaj czekamy na ciebie, czekamy. Prosimy, zaczynaj od razu rzek Meitei spogldajc na gospodarza, ktry mrukn niechtnie: Aha". Kangetsu nie spieszy si. Przyniecie mi szklank wody. Widz, e zaczynasz, jak naley. Potem zadasz oklaskw Meitei czu si w swoim ywiole. Kangetsu wyj tekst z wewntrznej kieszeni i zacz spokojnie czyta: Poniewa jest to prba, prosz krytykowa bez skrpowania. Skazywanie przestpcw na kar mierci przez powieszenie jest metod stosowan gwnie przez ludy anglosaskie. Ale jeli cofniemy si w przeszo, okae si, e wieszanie si byo gwnie form samobjstwa. O ile mi wiadomo, wrd ludw hebrajskich utar si zwyczaj karania przestpcw ukamienowaniem. Studiujc Stary Testament" mona stwierdzi, e sowo powieszenie" jest uywane w znaczeniu wystawienia martwego ciaa przestpcy na poarcie ptactwu i zwierztom. Zgodnie z Herodotem Judajczycy ju od czasu ucieczki z Egiptu odnosili si z gbok niechci do wystawiania trupw noc. Natomiast Egipcjanie ucinali przestpcom gowy, tuw przybijali do krzya i tak pozostawiali przez ca noc. Persowie...
100

 Kangetsu, coraz bardziej oddalasz si od tematu, ktrym jest wieszanie, moe nie powiniene... wtrci Meitei. Prosz o cierpliwo, gdy dochodz wanie do gwnych rozwaa... Persowie, wydaje mi si, rwnie posugiwali si ukrzyowaniem jako form egzekucji. Nie jest jednak jasne, czy krzyowali ywcem, czy te przybijali do krzya po mierci... Nic nie szkodzi, nie musimy o tym wiedzie ziewn znudzony gospodarz. Jest jeszcze wiele spraw, o ktrych chciabym powiedzie, ale poniewa mgbym was wynudzi... Wedug mnie lepiej brzmiaoby znudzi" ni wynudzi". Co o tym mylisz, Kushami? Meitei znw gani. Wszystko mi jedno odrzek gospodarz obojtnie. No wic przechodzc do gwnego tematu, opowiem wam... Opowiem". Tak raczej mwi opowiadacze rnych historyjek, wykadowca winien uy bardziej wyszukanego sowa znowu wmiesza si profesor Meitei, Jeli opowiem wam" nie brzmi dostatecznie elegancko, to jak naleaoby powiedzie? nieco poirytowanym gosem zapyta Kangetsu. Nigdy nie wiadomo, czy Meitei sucha, czy po prostu przerywa. Kangetsu, nie zwracaj na tego natrta uwagi, jed dalej gospodarz stara si rozadowa przykr sytuacj. I w rozdranieniu opowiada nam o wierzbie jak zwykle zaskakujco rzuci Meitei. b Kangetsu mimo woli wybuchn miechem. Zastosowanie wieszania jako egzekucji, jak dowodz wyniki moich bada, pojawia si w 22 ksidze Odysei". Chodzi mi o ten akapit, w ktrym Telemach wiesza dwanacie suebnych Penelopy. Dobrze byoby, gdybym przeczyta ten fragment po grecku, ale mgby kto po101

myle, e si chwal, dlatego rezygnuj. Znajd panowie ten epizod w wierszach od 465 do 473. Powiniene raczej zrezygnowa z mwienia o tej grece, bo to wyglda tak, jakby chcia powiedzie, e znasz grek. Mam racj, kolego Kushami? Tym razem zgadzam si z tob. Bez popisywania si bdzie znacznie lepiej, bo skromniej gospodarz nieT spodziewanie stan po stronie Meiteia. A to dlatego, e obaj nie znaj greki. Dobrze, dzisiaj wieczorem opuszcz tych par lini^ jek. Teraz opowiem wam, to znaczy przedstawi panom nastpujcy problem. Zastanwmy si nad tym, jak odbywa si wieszanie. Stosuje si dwie metody. Pierwsz posuy si w Telemach, ktry przywiza koniec liny do wierzchoka supa, nastpnie zrobi kilka lunych ptli i woy w nie gowy kobiet, pocign mocno za drugi koniec sznura i podnis je do gry. Krtko mwic, powiesi je tak, jak praczki na Zachodzie wieszaj koszule, prawda? Tak jest. Teraz druga metoda. Jeden koniec sznura zawizuje si na kocu supa, a drugi umocowuje si gdzie wysoko pod sufitem. Nastpnie kilka krtszych sznurw przywizuje si do gwnego i na kadym z nich robi si ptle, do ktrych wkada si gowy i w decydujcym momencie wytrca podstawy spod stp. Jeli mona posuy si porwnaniem, przypomina to kule lampionw na kocach sznurkw tworzcych kurtynk przy wejciu. Trudno mi powiedzie, poniewa nigdy nie widziaem takich lampionw, ale jeli jest co takiego, mona mwi o pewnym podobiestwie. Teraz przedstawi dowody potwierdzajce, i pierwsza metoda jest z punktu widzenia mechaniki nierealna. Interesujce! powiedzia Meitei, a gospodarz mu zawtrowa:
102

 Aha, interesujce. Zamy najpierw, e kobiety s wieszane w rwnych od siebie odlegociach. Zakadam take, e sznur midzy gowami dwu kobiet najbliszych ziemi rozciga si horyzontalnie. Oznaczam alfa1, alfa2, a do alfa6, kt powstay midzy sznurem a lini ziemi, a Tl5 T2, a do T6, si oddziaujc na kad" cz sznura, tak wic T7 = X oznacza si dziaajc na najnisz cz sznura. W" to ciar ciaa kobiet. Czy wszystko jasne? Gospodarz i Meitei wymienili spojrzenia i powiedzieli: No, mniej wicej". Nie musz zwraca uwagi, e owo mniej wicej" wypowiedzieli obaj niezalenie od siebie i na wasn odpowiedzialno, zapewne nie miaoby ono zastosowania u innych ludzi. Zgodnie ze znan wam teori prawdopodobiestwa, stosowan do wieloktw, mona utworzy w tym wypadku dwanacie Ti cos alfa1 = T2 cos alfa2... (1) T2 cos alfa2 = T3 cos alfa3... (2) Do ju tych wzorw brutalnie przerwa gospodarz. Rwnania te s istot caego wykadu Kangetsu wyranie nie mia ochoty z nich zrezygnowa. Moe wobec tego wysuchamy istoty wykadu? zaproponowa ostronie Meitei. Jeli opuszcz wzory, wtedy moje studia mechanistyczne, ktrym powiciem tyle si, nie bd miay sensu. Nie krpuj si, wyrzu je jak najszybciej mwi z zimn krwi gospodarz. Wyjdzie troch bezsensownie, ale skoro dacie, postaram si je opuci... To bardzo dobrze rzek Meitei i zaklaska w donie. ^ Przejdziemy teraz do Anglii, w Beowulfie" znajdujemy sowo galga", ktre oznacza szubienic. Mona z tego wnosi, e wieszanie stosowano ju w owym okresie. Zgodnie z tez Blackstone'a skazany na szubienic, 103

ktry nie zgin przy pierwszym wieszaniu, powinien by powieszony jeszcze raz. Zadziwiajce jest jednak, e w The Vision of Pier Plowman" znajdujemy sformuowanie mwice o tym, e nawet najwikszy zbrodniarz nie moe by wieszany dwa razy. Nie wiadomo, kto z nich ma racj. W kadym razie znamy wiele przykadw, gdy skazany nie zosta powieszony za pierwszym razem. W 1786 roku wieszano synnego zbrodniarza o nazwisku Fitzgerald. Kiedy usunito mu podstaw spod ng, dziwnym trafem urwa si sznur. Przy nastpnej prbie sznur by tak dugi, e nogami sign ziemi. Dopiero za trzecim razem pomogli mu umrze widzowie. No, no, no Meitei nagle si oywi. Rzeczywicie mier nie chciaa go zabra nawet gospodarz si rozbawi. Jeszcze jedna ciekawa sprawa. Powieszony staje si wyszy o jeden cal. Nie ma co do tego wtpliwoci, lekarze to zmierzyli. To co nieoczekiwanego. Gdybymy tak na przykad powiesili na chwil Kushamiego, podrsby o jeden cal i wtedy wygldaby jak czowiek Meitei zwrci si w stron gospodarza. Ten, ku zdziwieniu, zapyta zupenie powanie: * Powiedz mi, Kangetsu, czy jest szansa przeycia po wydueniu ciaa o ten cal? Z pewnoci nie ma, rzecz polega na tym, e po powieszeniu wydua si rdze pacierzowy, dokadnie mwic, przerywa si raczej, ni wydua. W takim razie rezygnuj gospodarz straci nadziej. Do koca wykadu byo jeszcze bardzo daleko, mwca zamierza bowiem scharakteryzowa procesy fizjologiczne zachodzce w organizmie powieszonego. Meitei jednak wci kaprysi, wtrca bez przerwy rozmaite uwagi, gospodarz nie kry ziewania, wobec tego Kangetsu przerwa wykad i wyszed. Nie wiem, niestety, jak zachowywa si
104

Kangetsu tego wieczoru i jak popisywa si swym talentem oratorskim, poniewa wszystko odbywao si daleko ode mnie. Mino kilka dni bez zdarze, lecz pewnego popoudnia jak zwykle niespodziewanie zjawi si Meitei, zaaferowany jak Dzieci Przypadku, ktre zreszt sam wymyli.. Ledwie usiad, od razu zapyta z takim wzburzeniem, jakby obwieszcza upadek Port Artura: Czy syszae, co przydarzyo si Ochi Tofu w Takanawa? Nie, ostatnio nie widziaem go gospodarz jak zwykle by w ponurym nastroju. - Mimo e jestem zajty, przyszedem dzisiaj specjalnie, aby opowiedzie o niepowodzeniu Tofu. Znowu przesadzasz. Jeste niemoliwy! Ha, ha, ha! Niemoliwy? Powiniene raczej powiedzie: To niemoliwe". Wolabym, eby rozrnia te wyraenia, poniewa wie si to ze spraw mego honoru. Przecie to wszystko jedno! rzek mj pan udajc obojtno. W tym momencie wydao mi si, e w gospodarza wcieli si Tennen Koji. W ostatni niedziel Tofu poszed do wityni Sengakuji w Takanawa. Lepiej by zrobi, gdyby siedzia w domu w taki zib. A zreszt kto dzisiaj chodzi do takich wity jak Sengakuji? Tylko wieniacy nie znajcy Tokio. To jego sprawa. Ty nie masz prawa do tego si wtrca. Rzeczywicie, takiego prawa nie mam. Nie chodzi zreszt o prawo, to niewane, rzecz w tym, e w tej wityni znajduje si wystawa Towarzystwa Ochrony Pamitek po Czterdziestu Siedmiu Roninach*. Wiesz o tym?
Czterdziestu siedmiu roninw mowa o 47 samurajach, kt-

105

 Nie... Nie wiesz? Chyba bye w Sengakuji? Nie. Nie? Jestem zdziwiony. Nic dziwnego, e tak gorco bronie Tofu. Jak ci nie wstyd, urodzie si w Edo, a nie znasz Sengakuji. Mona by nauczycielem nie znajc Sengakuji gospodarz coraz bardziej upodabnia si do Tennen Koji. No, dobrze. Tfu oglda wanie wystaw, gdy wszed tam Niemiec z on. Zaczli Tofu pyta o co po japosku. Jednake, jak ci wiadomo, profesor T5fu zawsze pragn porozmawia z kim po niemiecku, wic dugo si nie zastanawiajc paln co po niemiecku. Widocznie szo mu to niele, bo gdy potem si nad tym za- stanawia, doszed do wniosku, e w tej pynnoci mowy kryo si rdo caego nieszczcia. A co si stao? gospodarz w kocu pokn haczyk. Niemcy, zobaczywszy inro, czyli puzderko na lekarstwa z pozacanej laki, ktre kiedy naleao do Otaka Geno, powiedzieli, e chc je kupi, i spytali, czy jest ono do sprzedania. Tofu odpowiedzia wtedy, e to niemoliwe, poniewa Japoczycy s nieprzekupnymi ludmi honoru. Do tego momentu szo mu nawet niele i Niemcy pomyleli, e znaleli dobrego tumacza, zaczli wic zasypywa go pytaniami. Jakimi? Jakimi! Gdyby wiedzia, o co go pytaj, nie byoby zmartwienia, ale zalewali go potokiem sw, ktrych nie mg poj. Chwilami tylko domyla si, e chodzi im na przykad o toporek straacki czy pobij ak, ale poniewa nie uczy si nazw tych rnych przedmiotw, by zupenie bezradny,
rzy po latach przygotowa zemcili si na winnych mierci ich pana. Temat popularnej sztuki teatralnej.

106

 Jasne wspczu gospodarz, przypominajc wa sne trudnoci w szkole. Wtedy zacz gromadzi si wok nich tum gapiw. Otoczyli Tfu i Niemcw i przygldali si im. Zaskoczony T5fQ poczerwienia z zaenowania. Pocztkowa pewno siebie przerodzia si w kompletn bezradno. Czym to si skoczyo? Tofii nie mg widocznie duej wytrzyma, rzek po japosku sainara" i wrci szybko do domu. Zwrciem mu uwag, e sainara" to troch dziwna forma, i zapytaem, czy w jego stronach uywaj sainara1-' zamiast sayonara". Odpowiedzia, e mwi sayonara", ale poniewa jego rozmwcami byli Europejczycy, dla harmonii zmieni poprawn form na sainara". Nie kryj, e zadziwi mnie ten czowiek: nawet w tak trudnych chwilach pamita o harmonii. A co zrobili Europejczycy? Byli podobno zupenie oszoomieni i patrzyli na niego nie wiedzc, o co chodzi. Ha, ha, ha! Ciekawe, co? Nie sdz, eby byo w tym co ciekawego. Dla mnie znamienne jest, e przyszede specjalnie po to, eby mi t histori opowiedzie. Gospodarz strzepn do popielniczki popi z papierosa. W tym momencie zadzwoni energicznie dzwonek przy drzwiach wejciowych i rozleg si przenikliwy kobiecy gos. Meitei i gospodarz wymienili w milczeniu spojrzenia. Kobiety (rzadko odwiedzaj ten dom pomylaem i w tej samej chwili zobaczyem wacicielk tego przenikliwego gosu. Dotykaa maty rbkami dwu warstw jedwabnego kimona. Niedawno przekroczya "chyba czterdziestk. Nad jej wysokim czoem wznosiy si wosy niby wa przeciwpowodziowy, pitrzyy si ku niebu na wysoko co najmniej poowy twarzy. Jej oczy, ustawione ukonie jak ciany przy wycitej w ^kale drodze, wznosiy si ku grze dwiema prostymi liniami, to znaczy szparki byy wsze ni oczy wieloryba. Nos natomiast 107

by ogromny. Jakby zosta komu ukradziony i umocowany na jej twarzy. Wygldao to tak, jakby latarni kamienn z jakiej wielkiej wityni, powiconej duchom naszych wojownikw, wstawiono do ogrdka wielkoci dziesiciu metrw. Nos zakrywa prawie ca twarz i wyranie ,by nie na swoim miejscu. Takie nosy nazywaj krogulczymi. Najpierw wznosi si wysoko w gr, a w poowie, jakby zawstydzony sw wysokoci, obnia nagle lot, a na samym kocu opada bezwadnie, zagldajc do pooonych niej ust. Z tego powodu, gdy kobieta mwia, odnosio si wraenie, e to raczej nos si' porusza, a nie usta. Aby wyrazi swj szacunek dla tego znakomitego nosa, bd t kobiet nazywa Hanako, czyli po prostu Nos. Hanako, skoczywszy ceremoni powitania i prezentacji, rozejrzaa si po caym pokoju i rzeka: Jakie pikne mieszkanie. Co za kamczucha rzek w duchu gospodarz, zajty wycznie paleniem papierosa. Suchaj, dziwny wzr si pojawi. Czy to zaciek, czy soje drzewa? Meitei patrzc w sufit zwrci si do gospodarza. Oczywicie, e zaciek! odpowiedzia gospodarz. To wspaniale! wykrzykn Meitei. Hanako irytowaa si mylc, e ci ludzie wcale nie umiej si zachowa w towarzystwie. Przez chwil siedzieli w trjk, nie mwic sowa. ' Przyszam tutaj, eby si poradzi w pewnej sprawie Hanako znw podja rozmow. Aha gospodarz przyj jej sowa wyjtkowo chodno. Nic w ten sposb nie wskram pomylaa i rzeka: Mieszkam std niedaleko, na rogu zauka. Czy to ten wielki dom w stylu europejskim, ze spichrzem?
108

. To na pewno ten dom z tabliczk Kaneda" doszo w kocu do wiadomoci gospodarza. To m powinien z panem porozmawia, ale jest bardzo zajty sprawami firmy. No, tym razem podziaa na was mwio jej spojrzenie. Gospodarz jednak ani troch si nie wzruszy. By od pocztku niezadowolony, gdy wcale nie spodziewa si, e kobieta, ktr spotyka po raz pierwszy, moe z nim w ten sposb rozmawia. Zreszt nie tylko jednej firmy mwia dalej zajmuje si kilkoma jednoczenie. W kadej jest dyrektorem, zapewne wie pan o tym. To te nie wywaro na nim podanego wraenia? mwio jej oblicze. Prawd mwic, mj gospodarz odnosi si z unionym szacunkiem do kadego, kto mia tytu doktora czy profesora, dziwna jednak rzecz, nie darzy wielkim szacunkiem ludzi interesu. Sdzi, e nauczyciele szkoy redniej zajmuj wysz pozycj ni biznesmeni. By przy tym pewien, e aden biznesmen i milioner nie darz go sw askawoci. Nie mia zreszt nadziei, e to si moe zmieni, zna bowiem sw niezdolno do przystosowania si. Z cakowit obojtnoci odnosi si wic do ludzi, od ktrych nie spodziewa si adnej pomocy. Nie obchodziy go zupenie sprawy innych krgw spoecznych poza naukowcami, nie mia zwaszcza pojcia o tym, gdzie, kto i co robi w wiecie biznesmenw. A nawet jeli co wiedzia, to i tak nie czu najmniejszego respektu ani si ich nie lka. Hanako natomiast nie moga nawet wyobrazi sobie, e w jakim zaktku ziemi, pod promieniami tego samego soca moe y taki dziwak. Nie zdarzao si jej dotd, by ktokolwiek natychmiast nie zmieni swego stosunku do niej, kiedy mwia, e jest on Kanedy. Jako pani Kaneda miaa wolny wstp do wszystkich salonw, nawet najwyej postawionych osobistoci. Bya wic 109

przewiadczona, e tym bardziej zamknity w czterech cianach stary nauczyciel przestraszy si, gdy mu powie, e mieszka w rezydencji po przeciwnej stronie ulicy. Wiesz, kto to jest ten Kaneda? nonszalancko zapyta gospodarz Meiteia. Oczywicie, e wiem. To przyjaciel mego wuja. Niedawno by u niego na przyjciu odpowiedzia powanie Meitei. Tak? A czy mog wiedzie, kim jest twj wuj? To baron Makiyama odrzek Meitei z jeszcze wiksz powag. Gospodarz chcia co powiedzie, ale nim wydoby z siebie sowo, Hanako zwrcia si nagle do Meiteia. Meitei, ubrany w kimono z rcznie tkanego jedwabiu z wyspy Oshima i z jakiej baweny czy czego tam importowanego w dawnych czasach, siedzia nieporuszony. O?! Pan jest spokrewniony z baronem Makiyama?... Wcale nie wiedziaam. Bardzo pana przepraszam. Wiele syszaam o baronie Makiyama, m cigle opowiada o tym, jak bardzo jest dla niego oddany. Jej sposb mwienia sta si bardziej uprzejmy, a nawet zacza si kania. Ha, ha, ha! zamia si Meitei. Zdumiony gospodarz patrzy na oboje w milczeniu. M niepokoi nawet barona w sprawie maestwa naszej crki. Naprawd? tym razem Meitei by nieco zaskoczony i nie potrafi tego ukry. Z rnych stron zwracaj si do nas z prob o rk crki, ale ze wzgldu na nasz pozycj nie moemy jej odda pierwszemu lepszemu... I susznie rzek Meitei odzyskujc spokj. Dlatego przyszam porozmawia z wami o tej sprawie. Hanako zwrcia si do gospodarza przybierajc od razu niedbay sposb bycia, Podobno czsto was 110

odwiedza mczyzna o nazwisku Mizushima Kangetsu. Chciaabym wiedzie, co to za czowiek. Dlaczego pani pyta o Kangetsu? nieprzyjanie zapyta gospodarz. Z pewnoci w zwizku z zampjciem szanownej crki chciaaby si pani czego dowiedzie o jego charakterze i zachowaniu? Meitei popisywa si sw inteligencj. -=- Byabym bardzo zadowolona, gdybym dowiedziaa si czego o nim... Czy chce pani wyda crk za Kangetsu? Nie o to chodzi, czy chc, czy nie chc. Hanako wyranie przywoaa gospodarza do porzdku. Propozycji bdziemy mieli a nadto, nie sprawi nam wic najmniejszego zmartwienia, jeli jej nie polubi. Wobec tego nie musi pani o niego wypytywa odrzek gospodarz jeszcze bardziej wzburzony. " Nie ma pan chyba nic do ukrywania odparowaa prowokujco. Meitei siedzia midzy nimi, trzymajc srebrn fajk niby wachlarz sdziowski podczas zawodw sumo *, i w duchu zachca do walki. Czy Kangetsu. powiedzia, e chce j polubi? gospodarz skierowa bro w stron Hanako. No, wprost tego nie powiedzia... Pani po prostu myli, e chciaby on wzi crk za on gospodarz zrozumia wreszcie, e tylko z broni w rku mona zblia si do tej kobiety. Rozmowy nie s jeszcze zaawansowane, ale nie sdz, eby Kangetsu mia co przeciwko temu Hanako odzyskaa rwnowag. -*- Czy Kangetsu przejawi w jaki sposb swoje uczucia wobec pani crki? gronie odchyli si do tyu,
* Sumo zapasy japoskie*

Ul

jakby mwi: Teraz musisz powiedzie, jak to naprawd byo z t mioci. No tak, w pewnym sensie. Tym razem bro gospodarza nie daa oczekiwanego rezultatu. Meitei, ktry dotd obserwowa oboje z zainteresowaniem, jak arbiter, wyranie zaciekawiony sowami Hanako, pooy fajk i pochyli si do przodu. Czy Kangetsu przysya crce listy miosne? Jakie to zabawne! Mamy jeszcze jedno wydarzenie na Nowy Rok, a przy tym jaki pikny temat do rozmw! cieszy si Meitei. Nie o listy miosne chodzi, lecz o co znacznie powaniejszego. Panowie ju chyba o tym wiedz? Hanako nie krya swej nieufnoci. Czy wiesz co o tym? gospodarz pyta Meiteia z gupi min. Ja? Nie, nic nie wiem, jeli kto wie, to raczej ty Meitei popisywa si swoj skromnoci. Nie, obaj panowie wiecie wszystko! triumfowaa Hanako. i O?! jednoczenie wyrazili swoje zdumienie. Skoro panowie nie pamitaj, to ja przypomn. W kocu ubiegego roku w rezydencji pana Abe na Mukojima odbywa si koncert. Tego wieczoru w powrotnej drodze wydarzyo si co na mocie Azumabashi. Nie bd opowiada szczegowo, gdy moe to kompromitowa osob, o ktrej mowa, ale jest to chyba dowd wystarczajcy. Jak panowie myl, co to byo? Rozsiada si wygodniej, ukadajc na kolanach donie w piercieniach z brylantami. Potny nos jeszcze wyraniej zapanowa nad otoczeniem. A Meitei i gospodarz jakby przestali dla niej istnie. * Nie tylko gospodarz, ale nawet Meitei zdawa si by poraony tym niespodziewanym natarciem. Przez chwil C-baj siedzieli w zupenym oszoomieniu, ale stopniowa rozbudzili si z tego wstrzsu i wrcili do normalnego sta112

nu. Naraz poczuli cay komizm tej sytuacji i, jakby si zmwili, ryknli gonym miechem. Tylko Hanako uznaa, e miech w takim momencie wiadczy o braku wychowania, i patrzya na obu z wyrzutem. Czy to bya pani crka? To wspaniae! Jest tak, jak pani mwi. Prawda, kolego Kushami? Z pewnoci Kangetsu szaleje za pani crk. Nie ma co ukrywa, powiemy pani wszystko. Hm zgodzi si gospodarz. Naprawd, nie naley tego ukrywa. I tak ju wyszo szydo z worka Hanako znowu triumfowaa. Faktycznie, nie mamy wyjcia. Powiemy wszystko, co wiemy o Kangetsu. No, Kushami, jeste gospodarzem, przesta si mia, bo inaczej nigdy z tym nie skoczymy. Tajemnica to rzecz zdumiewajca, strzeesz jej jak oka w gowie, a mimo to wyjdzie na jaw... Nadziwi si nie mog, jak pani Kaneda j wykrya. Naprawd, zdumiewajce! rozgada si Meitei. Nie jestem gupia Hanako zrobia triumfujc min. Pani jest zbyt dobrze poinformowana. Od kogo pani si dowiedziaa? Od ony rikszarza, mieszkajcego po ssiedzku. Tego, ktry ma czarnego kota? gospodarz zrobi wielkie oczy. Wydaam na Kangetsu wiele pienidzy. Chciaam wiedzie, co on opowiada, gdy przychodzi tutaj, wic poprosiam on^ rikszarza, eby mnie szczegowo informowaa. To okropne! wykrzykn gospodarz. Co? Mnie nie obchodzi, co pan mwi i co pan robi. Obchodzi mnie tylko pan Kangetsu. Kangetsu czy ktokolwiek inny to niewane. Wstrtna baba ta ona rikszarza! gospodarz rozgniewa si nie na arty. Czy nie wolno jej podej pod wasz pot i sta tam
8 Jestem kotem

tak dugo, jak ma na to ochot? A jeli panu nie podoba si, e sucha rozmw, to powinien pan albo ciszej mwi, alho przenie si do wikszego domu rzeka Hanako bez cienia wstydu. Zreszt wiem nie tylko od ony rikszrza. Wiele rzeczy usyszaam od nauczycielki gry na koto, mieszkajcej w Shinmichi. O Kangetsu? Nie tylko o Kangetsu odpowiedziaa z lekk grob w gosie, ale gospodarz nie da si zbi z tropu. < Ta nauczycielka, ktra tak nieznonie popisuje si dobrym smakiem i uwaa, e tylko ona ma ludzk twarz? Ona przecie jest gupia. O, zwracam panu uwag, e to jest dama! Swoje gupia" le pan zaadresowa! jzyk Hanako coraz bardziej zdradza jej niskie pochodzenie, a szorstki ton sprawia wraenie, e przysza tylko po to, eby si kci. Meitei, jak to Meitei, znw przysuchiwa si z zainteresowaniem i z wyniosoci Tekkai, chiskiego pustelnika obserwujcego walk kogutw. Gospodarz, ktry zda sobie spraw, e nigdy nie dorwna Hanako w wymianie zoliwoci, musia w kocu zamilkn, ale po chwili co sobie przypomnia, bo zapyta wzywajc na pomoc Meiteia: Przedstawia pani spraw tak, jakby Kangetsu zakocha si w waszej crce, a przecie my syszelimy troch inn histori, prawda, kolego Meitei? Tak, syszelimy, e pani crka zachorowaa i majaczc powiedziaa co na ten temat. o Nic podobnego! pani Kaneda wyraaa si ju bez ogrdek. A jednak Kangetsu mwi, e sysza o tym od ony doktora X. To bya puapka. Poprosilimy on doktora X o przysug, eby sprawdzi, jak si Kangetsu zachowa. I ona doktora X zgodzia si wiedzc, jak sprawa naprawd wyglda? 114

 Tak. Oczywicie, nie moglimy oczekiwa, e zrobi to za darmo, musielimy na to troch wyoy. To znaczy, e pani zdecydowaa nie wraca do domu, zanim nie dowie si wszystkiego o Kangetsu? nawet Meitei poczu si nieco rozdraniony i mwi wyjtkowo szorstkim tonem. Suchaj, Kushami, opowiemy wic 0 nim, ale tak, eby mu nie szkodzi.. Prosz pani, ja 1 Kushami przedstawimy tylko te efekty, ktre uznamy za stosowne, byoby jednak dla nas wygodniej, gdyby pani zadawaa pytania^ Hanako zgodzia si w kocu. Jej sowa, jeszcze przed chwil szorstkie i grubiaskie, nabray znowu pewnej ogady. O ile mi wiadomo, pan Kangetsu, jest bakaarzem fizyki, ale w czym on si specjalizuje? Na studiach aspiranckich prowadzi badania nad magnetyzmem kuli ziemskiej. Na nieszczcie Hanako nie zrozumiaa tych sw, rzeka tylko: Co?" i zrobia powtpiewajc min. A czy uczc si tego bdzie mg zosta doktorem? zapytaa. To znaczy, e jeli nie zostanie doktorem, nie odda mu pani crki? ton gospodarza zdradza niesmak. Tak, zwykemu bakaarzowi... Takich jest mnstwo odpowiedziaa z cakowitym spokojem. Gospodarz spojrza na Meiteia, ktrego twarz wyraaa jeszcze wiksze niezadowolenie. Nie moemy pani zapewni, czy zostanie doktorem, czy nie. Moe pani zapyta o inne sprawy? Meitei te straci swj dobry humor. Czy ostatnio te si uczy tego, jak mu tam, ziemi? Kilka dni temu w Towarzystwie Fizycznym wygosi odczyt na temat mechaniki wieszania niewinnie poinformowa gospodarz. Och, okropno! Wieszania? Musi by z niego niezy dziwak! Nie sdz, eby mia jakkolwiek szans zosta
* . 115

doktorem, skoro zajmuje si wieszaniem czy czym w tym rodzaju. Oczywicie, sabe miaby szans, gdyby sam si wiesza, ale nie jest wykluczone, e mgby uzyska stopie w zakresie mechaniki wieszania. Naprawd? Hanako staraa si wyczyta co z twarzy gospodarza. To smutne, gdy nie wiedziaa, co znaczy mechanika", i dlatego nie moga opanowa niepokoju. Pomylaa chyba jednak, e pytanie o tak bah spraw wizaoby si z utrat godnoci i prbowaa jak wrbita pozna prawd z wyrazu twarzy. Lecz oblicze gospodarza byo ponure i nieprzeniknione. Czy on studiuje jeszcze co? Co bardziej zrozumiaego? Niedawno napisa artyku pod tytuem: Od rozwaa nad stabilnoci odzi do problemw ruchu cia niebieskich". Czy na uniwersytecie ucz si o odziach? Jestem dyletantem i nie wiem dokadnie, ale wydaje mi si, e skoro zajmuje si tym Kangetsu, jest to przedmiot studiw z powanym wyrazem twarzy pokpiwa Meitei. Hanako chyba zrozumiaa, e pytania z zakresu nauki osabiaj jej pozycj, bo zmienia temat. Chodzi mi jeszcze o co innego... Syszaam, e w Nowy Rok zama sobie dwa przednie zby jedzc grzyby... To prawda. A w dziurze po zbach tkwi teraz ciastko ryowe. Meitei si nagle oywi, widzc, e pytanie dotyczy jego dziedziny. Jake nieromantyczny czowiek! Dlaczego nie uywa wykaaczek? Nastpnym razem zwrc mu na to uwag gospodarz zacz chichota. Jego zby s chyba w bardzo zym stanie, skoro zamay si na grzybach. Co pan o tym myli?
116

 Trudno chyba powiedzie, e w dobrym. Co mylisz, Meitei? No, oczywicie, nie s dobre, ale budz troch sympatii. Najdziwniejsze, e nie uzupeni ich. Ciastka maj nadal o co si zaczepia. To niezwyky widok. Czy brakuje mu pienidzy na wstawienie zbw, czy te nie zrobi tego, poniewa ma tak fantazj? Prosz si uspokoi, on chyba nie bdzie zbyt dugo nazywa si Bezzbnym Meitei' wyranie odzyskiwa swj dobry humor. Hanako znw zmienia temat. Moe ma pan jaki list lub inny jego rkopis? Chciaabym zobaczy Mam od niego mnstwo pocztwek, moe pani obejrze gospodarz przynis z gabinetu kilkadziesit. Nie potrzeba mi tak duo, wystarczy kilka... Moe wybior odpowiednie dla pani. O, ta jest na pewno interesujca rzek Meitei i poda jej jedn z kart. O! Nawet maluje. Zupenie niele. No, zobaczymy. Przygldaa si chciwie, po czym rzeka nieco zaintrygowana: O, to przecie borsuk! Dlaczego on maluje te borsuki? Wyglda jak ywy! Prosz przeczyta tekst rzek gospodarz miejc si. Hanako zacza czyta, tak jak suce czytaj gazet: W ostatni noc roku wedug starego kalendarza grskie borsuki zorganizoway w polu przyjcie i taczyy wawo W piosence, ktr pieway, s takie sowa: Dzisiaj wieczorem, w ostatni noc roku, nie przyjd do nas nawet grscy wdrowcy. Tra-ta-ta, tra-la-la". O co mu chodzi? Chyba kpi sobie? Hanako bya wyranie niezadowolona. A podoba si pani ta niebianka? Meitei poda jej 117

nastpn kartk, na ktrej bogini w delikatnej szacie z pir graa na biwa *. Wydaje mi si, e ma troch za may nos. Nie, ma po prostu normalny. Ale prosz zwrci uwag na tekst, a nie na nos. Dawno temu y astronom. Pewnej nocy wszed jak zwykle na wysok wie swego obserwatorium i przyglda si w skupieniu gwiazdom. Wtedy na niebie pojawia si pikna boginka grajca cudown melodi, jakiej nikt nigdy nie sysza na ziemi. Oczarowany astronom zasucha si, zapominajc o przenikliwym chodzie nocy. Nastpnego dnia rano znaleziono jego ciao pokryte bielusiekim szronem. Dziadek garz powiedzia mi, e jest to historia prawdziwa". Co to jest? W tym nie ma adnego sensu! Mimo to jest bakaarzem fizyki? Poczytaby czasami Klub Literacki"! dostao si Kangetsu bez litoci. A ta? Meitei poda trzeci kartk. Bya na niej aglwka i niedbale wypisany tekst: Szesnastoletnia maa dziwka wczoraj w nocy na przystani powiedziaa, e nie ma rodzicw. Pakaa jak siewka przebudzona wczesnym rankiem na skalistym brzegu. Mylaa o rodzicach eglarzach, spoczywajcych na dnie morza". O, to bardzo dobre! wietne! Oddaje prawdziwe uczucia! Czy rzeczywicie oddaje? Tak, mona piewa przy wtrze samisenu. Jeli tak, to naprawd jest arcydzieem. A ta jak si pani podoba? spyta znw Meitei wycigajc kartk. Wystarczy, nie trzeba wicej. Wiem przynajmniej, e nie jest pozbawiony smaku. Uznaa, e rozumie wszystko dostatecznie dobrze. Rozproszya te zapewne swe wtpliwoci co do Kangetsu, gdy wystpia z nowym egoistycznym daniem:
* Biwa lutnia japoska.

118

 Bardzo przepraszam za te kopoty. Prosz jednak zachowa w tajemnicy przed Kangetsu moj wizyt, Uwaaa widocznie, e ma prawo pyta o wszystko, a jednoczenie da milczenia* No, dobrze zgodzili si niechtnie Meitei i gospodarz. W najbliszych dniach odwdzicz si wam za grzeczno powiedziaa z naciskiem i wstaa. Obaj odprowadzili j do wyjcia i ledwie wrcili, Meitei zapyta: A to co znowu? A to co znowu? powtrzy gospodarz. Myl, e to gospodyni w ssiednim pokoju nie moga si pohamowa i zacza si mia. Prosz pani, prosz pani! Meitei gono zawoa. To by wanie model banau! Oszaamiajcy rezultat rozwoju banalnoci. Prosz si nie krpowa, prosz mia si do woli! Przede wszystkim ma nieprzyjemn twarz rzek gospodarz z odraz. I ten dziwaczny nos, rozoony obozem na rodku twarzy doda Meitei. W dodatku jeszcze krzywy. Troch przygarbiony. Garbaty! Absolutnie niezwyke! rozemia si ubawiony. \ To twarz kobiety trzymajcej ma pod pantoflem gospodarz jeszcze czu si uraony. Przypomina nie sprzedany towar z dziewitnastego wieku, ktry zlea si na pkach sklepowych do wieku dwudziestego Meitei dzieli si, jak zwykle, dziwacznymi, niepojtymi uwagami. W tym momencie ona gospodarza wynurzya si z ssiedniego pokoju i z kobiec ostronoci zwrcia im uwag: Jak bdziecie tak obgadywa, ona rikszarza znowu na was doniesie.
119

 Taki donos byby lekarstwem dla tamtej! To nieadnie szkalowa kogo z powodu twarzy. Przecie nikt z wasnej chci nie wybiera sobie takiego nosa. A poza tym ona jest kobiet, za wiele sobie na niej uywacie gospodyni bronia Hanako, a porednio i wasnego wygldu. Co? Za duo sobie pozwalamy? Przecie to nie jest kobieta, lecz idiotka. Prawda, Meitei? Moliwe, e idiotka, ale mimo to ma charakter! Niele przycisna ciebie do muru. I za kogo ona uwaa nauczyciela?! Oczywicie, nie ceni bardziej ni tego rikszarza mieszkajcego na tyach twego domu! eby u takich zyska szacunek, trzeba by co najmniej doktorem nauk. Postpie nierozwanie nie robic doktoratu. Nie mam racji, prosz pani? Meitei ze miechem spojrza na gospodyni. Doktoratu? Nie nadaje si na doktora! nawet ona odwrcia si do niego plecami. Nigdy nie wiadomo, niesusznie mn pogardzasz. Nie wiesz o tym, e w dawnych czasach Isokrates napisa wielkie dzieo w dziewidziesitym czwartym roku ycia. Sofokles za mia prawie sto lat, kiedy zaskoczy wiat nowym arcydzieem. Simonides pisa wspania poezj w osiemdziesitym roku ycia. Wic ja rwnie... Nie bd gupi. Czy spodziewasz si, e tik dugo bdziesz y z t swoj chorob odka? Jak miesz! Id do Amakiego i spytaj. W rzeczywistoci to twoja wina. Kaesz mi nosi tak pogniecion haori z czarnej baweny i to poatane kimono, dlatego takie kobiety jak Kaneda w ogle si ze mn nie licz. Od jutra bd si ubiera tak jak Meitei, przygotuj mi zawczasu ubranie. Dobrze powiedzie przygotuj, ale u nas nie ma takich wspaniaych ubra. Pani Kaneda dlatego grzeczniej potraktowaa pana Meiteia, gdy usyszaa nazwisko jego
120

wuja. To wcale nie z powodu kimona ona sprytnie uchylia si od odpowiedzialnoci. Gospodarz jakby co sobie nagle przypomnia, gdy zwrci si do Meiteia: Pierwszy raz usyszaem, e masz wuja. Dlaczego nigdy o tym nie wspomniae? Naprawd masz wuja? Meitei oywi si, dajc do. zrozumienia, e czeka na to pytanie. Tak. Ten wuj jest wyjtkowo upart besti. To te przeytek z dziewitnastego wieku spojrza na gospodarza i jego on. Ha, ha, ha... Zawsze mwisz takie zadziwiajce rzeczy! A gdzie on mieszka? yje w Shizuoka? ale on nie tylko sobie yje. t)n yje noszc nadal samurajsk fryzur, wic gdzie mi tam do niego. Gdy mwimy, eby woy kapelusz, hardo odpowiada, e nigdy jeszcze nie czu takiego chodu, eby wkada nakrycie gowy. A gdy radzimy, eby sobie polea, mwi, e czowiekowi wystarcz cztery godziny snu. Uwaa, e dusze spanie to po prostu marnotrawstwo. Wstaje, gdy jest jeszcze ciemno. Czsto si chwali, e wiele lat musia wiczy, aeby skrci czas snu do czterech godzin. Byo to strasznie trudne, poniewa w modoci bardzo lubi spa. Dopiero ostatnio osign ten cel i moe kierowa snem wedle wasnej woli. A przecie czowiek w wieku szedziesiciu lat i tak cierpi na bezsenno, to naturalne. Nie ma to wic adnego zwizku z jego treningiem ani innymi sztuczkami. On jednak uwaa, e odnis sukces tylko dziki dyscyplinie, jak sobie narzuci. Gdy wychodzi na dwr, zawsze zabiera ze sob elazny wachlarz. % Po co? Nie wiem, nosi ze sob i ju, po prostu woli wachlarz ni lask. Niedawno zdarzya si zabawna historia Meitei zwrci si teraz do ony. O? niewyranie zareagowaa.
121

 Wiosn tego roku niespodziewanie przysa mi list z prob o natychmiastowe przysanie mu melonika i surduta. Poniewa byem tym troch zaskoczony, poprosiem o dodatkowe wyjanienia i dowiedziaem si, e sam ma zamiar to nosi. Kaza mi dostarczy natychmiast, aby mg zdy na uroczystoci Dwudziestego Trzeciego, obchodzone w Shizuoka z okazji zwycistwa. W tym licie byo te dziwne i ciekawe danie. Brzmiao ono tak: Kup kapelusz odpowiedniego rozmiaru, surdut za zamw wedle swego uznania w Daimaru". Czy teraz europejskie ubranie mona obstalowa w Daimaru"? Nic podobnego, po prostu pomylio muxsi z Shirokiya". Zamw wedle swego uznania to naprawd nie-* rozsdne danie! Cakowicie w stylu mego wuja. I co zrobie? Co mogem zrobi? Zamwiem wedle Swego uznania i wysaem. Jeste jednak nieodpowiedzialny. I pasowa? Pewnie by, mniej lub wicej, zadowolony. Czytaem w lokalnej gazecie, e tego dnia czcigodny Makiyama zjawi si ku powszechnemu zdumieniu w surducie ze swym nieodcznym elaznym wachlarzem... Wyglda na to, e trudno mu si rozsta z tym wachlarzem. Mam zamiar po jego mierci woy mu ten wachlarz do trumny. Szczcie, e mg zaoy melonik i e surdut pasowa. Nic podobnego. Cieszyem si, e wszystko poszo dobrze, ale po pewnym czasie otrzymaem od niego paczk. Mylaem, e przysa mi co w podzikowaniu, ale kiedy j otworzyem, okazao si, e znajduje si w niej ten sam meloik. W zaczonym licie wuj donosi: Cho122

ci zadae sobie tyle trudu w zrobieniu tego zakupu, kapelusz okaza si za duy. Bd wic tak uprzejmy i zanie do kapelusznika, by go zmniejszy. Koszty zmniejszenia pokryj przekazem pocztowym". Rzeczywicie, co za bezmylno gospodarz odkry, e jest kto na ziemi jeszcze bardziej bezmylny ni on, wic wyranie si tym ucieszy. A potem zapyta: < No i co zrobie? C mogem zrobi? Nie miaem wyjcia, wziem kapelusz i nosz go sam. Ten kapelusz? zachichota gospodarz. Czy ten pan jest baronem? spytaa niedowierzajco ona. ' Ktry? No, ten wuj z elaznym wachlarzem. Nie, to uczony, specjalista od chiskich klasykw. W modoci w wityni powiconej Konfucjuszowi w Yushima studiowa z najwikszym oddaniem pisma Cz'u Hi * czy jakie inne i teraz w epoce elektrycznoci z caym naboestwem nosi fryzur samurajsk i nic na to nie mona poradzi Meitei uparcie gadzi si rk po brodzie. O ile pamitam, tej kobiecie mwie o baronie Makiyama. Na pewno pan mwi. Syszaam to nawet w chanoma** chocia w jednym wypadku gospodyni zgodzia si z mem. Tak? Ha, ha, ha! Meitei mia si bez powodu. To kamstwo. Gdybym mia wujka barona, bybym ju dyrektorem departamentu. Wcale nie czu si zakopotany.
* Cz'u Hi (11301200) filozof chiski, twrca neokonfucjamizmu. ** Chanoma (dos. pokj herbaty") niewielki pokj w mieszkaniu japoskim, w ktrym domownicy spoywaj posiki lub przebywa suca; jadalnia, stoowy.

123

 Od razu mylaem, e to podejrzane na twarzy gospodarza pojawia si ni to rado, ni to zmartwienie. Naprawd? Z takim spokojem potrafi pan kama... Musz przyzna, e znakomicie umie si pan przechwala gospodyni bya bardzo przejta tym faktem. Ale tamta kobieta jest znacznie lepsza ode mnie. Nie sdz, eby pan mg z ni przegra. Ale prosz pani, ja kami dla czystej zabawy. Natomiast kamstwa tamtej kobiety, wszystkie bez wyjtku, kryj w sobie jak intryg, s wic kamstwami podstpnymi, podyktowanymi z natur. Prosz nigdy nie myli tych sztuczek wykalkulowanych mapim rozumem z moim upodobaniem do humoru, bdcego darem niebios, bo w przeciwnym razie bg komedii bdzie tylko ubolewa nad czowiekiem z powodu jego niewraliwoci. Ciekawe, jaka jest prawda. rzek gospodarz mruc oczy, a jego ona, nie przestajc si mia, dodaa: Zawsze koczy si tak samo. Nigdy jeszcze nie byem w zauku naprzeciwko. I oczywicie nie wiem, jak wyglda rezydencja Kanedy. Zreszt dzi usyszaem o niej po raz pierwszy. Nikt bowiem w moim domu nie rozmawia o biznesmenach i dlatego ja, ktry zjadam przecie ry swego pana, nie tylko nie interesuj si wiatem biznesu, lecz odnosz si do niego z cakowit obojtnoci, podobnie jak mj pan. Niemniej byem wiadkiem niespodziewanej wizyty Hanako, przysuchiwaem sf rozmowie i wyobraaem sobie jej crk czarujc i pikn. Pniej, rozmylajc nad bogactwem i potg tej rodziny, nie mogem ju spokojnie wylegiwa si na werandzie, mimo e jestem kotem. Gboko przy tym wspczuem koledze Kangetsu. Hanako przekupia on doktora, on rikszarza, a nawet t dam po jakim tam shogunie z jej instrumentem, dowiedziaa si o nim wszystkiego, nawet tego, e straci dwa zby. A on nic o tym nie wie, nadal umiecha si i krci w palcach tasiemk od narzutki haori. I c z tego, e skoczy uni124

wersytet i zosta fizykiem?! Przeciw sobie ma kobiet wyposaon w ogromny nos, ktrej nie kady moe sprosta. W tym wypadku gospodarz zachowa si z obojtnoci, zwaszcza e z pienidzmi u niego gorzej ni krucho. Meitei, co prawda, nie ma wielkich kopotw pieninych, ale poniewa jest Dzieciciem Przypadku, nie zrobi chyba nic, aby pomc Kangetsu. Profesor Kangetsu, wykadajcy mechanik wieszania, jest wic w sytuacji godnej poaowania. Byoby jednak bardzo niesprawiedliwie, gdybym nawet ja nie zdecydowa si wtargn do , zamku wroga i nie dokona rozpoznania ruchw jego wojsk. Jestem wprawdzie kotem, ale mieszkam w domu uczonego, ktry czyta Epikteta i moe nawet jego dzieami uderza w st, i troch rni si od zwykych kotw, zidiociaych* i gupich. Rycerski duch, ktry omieli mnie do podjcia takiego ryzyka, kryje si w koniuszku mego ogona. Ryzykuj nie dlatego, e czuj jaki dug wobec Kangetsu, ani tym bardziej nie kieruj si modzieczym zapaem czy szalonym wzburzeniem, ktre bez zastanowienia kae nam rzuca si na pomoc drugiemu. Uywajc wielkich sw mona by powiedzie, e podejmuj czyn wspaniay, urzeczywistniajcy wol opatrznoci mi ujcej zarwno sprawiedliwo, jak i zoty rodek. Skoro Hanako roztrbia histori, ktra zdarzya si na mocie Azumabashi, wysaa pod czyj dom swego szpiega i tak zebrane wiadomoci rozpowiadaa z triumfem kademu napotkanemu czowiekowi, skoro posuguje si rikszarzami, parobkami, otrami, chuliganami, staruchami wynajmowanymi na dniwki, akuszerkami, wiedmami, masaystami, a nawet wszelkimi durniami i nie waha si dziaa na szkod czowiekowi poytecznemu dla kraju, to i ja musz by gotw do podjcia odpowiednich krokw. Na szczcie pogoda jest adna, tylko odwil stoi nieco na przeszkodzie, ale w imi wypenienia swego obowizku gotw jestem powici nawet ycie. Do apek klei si boto i zostawia na werandzie lady w ksztacie 125

kwiatu liwy. Sucej sprawi one troch kopotu, ale to ju nie moje zmartwienie. Nie bd odkada do jutra, lecz wyrusz od razu podjem wan decyzj. Przepeniony duchem odwagi i powicenia, dobiegem ju do kuchni, gdy przez gow przebiego mi ostrzeenie: Nie piesz si tak! Jako kot nie tylko doszedem do najwyszego etapu ewolucji, ale miem twierdzi, e pod wzgldem rozwoju mzgu nie stoj niej od uczniw trzeciej klasy szkoy redniej. Smutne jest tylko to, e gardo mam zbudowane po kociemu i nie potrafi mwi jzykiem ludzi. Jeli wic uda mi si szczliwie zakra do rezydencji Kanedy i zorientowa w sytuacji wroga, to i tak nie bd mg o tym poinformowa Kangetsu, mimo e on bardzo tego potrzebuje. Nie mog te opowiedzie ani memu gospodarzowi, ani Meiteiowi. W tej sytuacji moje odkrycia bd tyle warte, co brylanty ukryte w ziemi i pozbawione blasku promieni soca, a zdobyta z trudem wiedza na nic si nie przyda. Gupiego robota pomylaem stojc przy drzwiach moe lepiej zrezygnowa. Przerywanie jednak w poowie rozpocztego zadania napawa mnie alem, tak jak tych, ktrzy spdzaj czas na czekaniu z obawy, e przyjdzie ulewa, mimo e czarne chmury odpywaj w inn stron. Oczywicie, co innego, gdy si nie ma racji, ale czyn popeniony w imi tak zwanej sprawiedliwoci i humanizmu moe by rdem gbokiej satysfakcji dla czowieka znajcego swj obowizek. Bezowocny za wysiek, brudzenie na prno apek to rzecz zwyczajna u kota. Taki mj los. Urodziem si kotem, nie jestem wic zdolny do wymiany pogldw z takimi uczonymi, jak Kangetsu, Meitei czy Kushami. Ale aden z nich nie dorwna mi w sztuce zakradania si do obcych mieszka. Robi to, czego inni nie potrafi, to take dua przyjemno. Wic przynajmniej ja bd zna sytuacj w obozie Kanedy. Nie bd mg przekaza swych obserwacji innym, ale pozostanie mi
126

przyjemno powiadomienia Kanedw o tym, e kto pozna ich tajemnic. Poniewa czeka mnie tyle przyjemnoci, nie mam wic wyboru, pjd do nich. Doszedem do zauka naprzeciwko i znalazem dom europejski, o jakim, mwiono. Dominowa przy skrzyowaniu, jakby naleaa do niego caa okolica. Z myl, e waciciel musi rwnie si pyszni jak ten dom, minem bram i przyjrzaem si budowli: nie wyrniaa si adnymi zaletami architektonicznymi, po prostu bezsensownie sterczay dwie kondygnacje i przytaczay czowieka. Pewnie jest to przykad tego, co Meitei nazywa banaem pomylaem. Przeszedem przez gste zarola, minem wejcie frontowe i dostaem si na tyy domu. Kuchnia bya przestronna, z pewnoci dziesiciokrotnie wiksza ni u profesora. Panowa w niej idealny porzdek, wszystko wiecio od czystoci. Pomylaem, e w niczym nie ustpuje kuchni hrabiego Okumy, o ktrej pisano szczegowo w Gazecie Japoskiej". Wzorcowa kuchnia! przyszo mi na myl, gdy wszedem do rodka. Na klepisku przedsionka staa rikszarzowa i rozmawiaa o czym zawzicie z kuchark i rikszarzero. Zdajc sobie spraw z niebezpieczestwa, skryem si za cebrzyk z wod. Ten nauczyciel naprawd nie zna nazwiska naszego pana? zapytaa kucharka. Jak, mgby nie zna? Kto nie zna w tej okolicy rezydencji pana Kanedy, jest kalek, bez oczu i uszu! by to gos rikszarza. Nigdy nie wiadomo! Przecie ten nauczyciel jest dziwakiem, ktry poza ksikami niczego nie wie. Gdyby co wiedzia o naszym panu, na pewno by si przestraszy. Ale gdzie tam! On nawet nie zna wieku swoich dzieci, rzeka rikszarzowa. Czyby si nie ba pana Kanedy? Co za tpa kreatura! Zreszt kto by si mm przejmowa... Moe jednak pjdziemy i nastraszymy go? 127

 Dobry pomys! Opowiada takie okropne rzeczy: e nasza pani ma nos za duy i e jej twarz mu si nie podoba. A przecie jego gba przypomina glinianego borsuka z Imadc *. Uwaa si przy tym za czowieka rwnego naszej pani. Jak z takim wytrzyma?! Nie tylko twarz, ale rwnie chodzenie do ani publicznej ze cierk w rce wiadczy o tym, e jest zarozumiay. A przykro patrze. Myli, e nie ma ludzi lepszych od niego. Profesor Kushami nie cieszy si sympati nawet u kucharki. Chodmy wszyscy pod jego pot i nawymylajmy mu, ile wlezie* Wtedy na pewno spuci z tonu! Ale nie moe nas zobaczy, w przeciwnym razie mielibymy nieprzyjemnoci. Przeszkodzimy mu w nauce i zdenerwujemy go tak, e nas popamita. Pani kazaa to zrobi. Wszystko jasne rzeka on rikszarza gosem wiadczcym o tym, e gotowa jest wzi udzia w drczeniu mego pana. No, tak pomylaem to towarzystwo idzie naigrawa si z mego pana. Ominem ich i przemknem si ukradkiem w gb mieszkania. Koty maj apy, ale zachowuj si tak, jakby ich nie miay, nigdy nie robi haasu niezdarnym stpaniem. Chodz tak, jakby poruszay si w powietrzu lub kroczyy po chmurach, posuwaj si bezgonie jak gong lekko uderzony pod wod czy dotknicie do chiskich gli w gbi jaskini. Kocie stpanie to jakby instynktowne uwiadomienie sobie rzeczy najsubtelniejszych..: Nie zaley mi wcale na tym banalnym domu w stylu europejskim ani na wzorcowej kuchni, ani na rikszarzo* Imado-yaki ceramika pochodzca z miejscowoci Imado, teraz w obrbie Tokio, 128

wej, sucych, kucharkach i pokojowej, ani nawet na pani Hanako oraz na panu i wadcy tego domu. Pjd tam, dokd mam ochot, wysucham rozmw, ktrych chc wysucha, a potem wrc z dumnie wysunitym jzykiem, z koyszcym si ogonem i prosto sterczcymi wsami. Tym bardziej e w sztuce tej jestem najlepszy w Japonii. Czasem nawet sam si zastanawiam, czy nie jestem spokrewniony z legendarnym kotem Nekomata, opisanym w starych ksigach obrazkowych. Powiadaj, e kada aba nosi w czole klejnot dajcy noc wiato. Ja natomiast nosz w ogonie nie tylko wadz bogw japoskich, Buddy i Konfucjusza, mio i mier, lecz take przekazywany z pokolenia na pokolenie1 cudowny rodek omamiajcy wszystkich ludzi wiata. Dlatego mog przechodzi nie zauwaony korytarzami domu Kaneda z wiksz atwoci ni Nio *, stranik wity, rozdeptuje galaretk z morskich wodorostw. Poczuem si oczarowany wasn si i uwiadomiem sobie, e zawdziczam j ogonowi, ktrego strzeg na co dzie jak oka w gowie, a w tej sytuacji tym bardziej nie mogem go lekceway. Zapragnem wic pomodli si do Wielkiego Bstwa Ogona, ktrego otaczam czci, o powodzenie mojej wojennej wyprawy. Pochyliem nieco gow, ale okazao si, e tym razem troch si przeliczyem. Powinienem odda trzy pokony zwracajc si w stfon ogona. Lecz kiedy si obrciem, w tym samym momencie dokona te zwrotu mj ogon. Chcc go dopdzi skrciem gow w bok, lecz ogon mj wywid mnie w pole, cofn si na tak sam dlego, w jakiej znajdowa si poprzednio. Rzeczywicie, ogon jest witoci koncentrujc wszechwiat na odcinku trzech cali i dlatego znajduje si poza zasigiem mej wadzy. cigajc go obrciem si siedem i p raza, zmczyem si tym i w kocu zrezygno* Nio (stranik wityni") bstwo strzegce wity buddyjskich, ustawiane zwykle w bramach witynnych. 9 Jestem kotem 129

waem. Dostaem zawrotu gowy. Nie mogem si zorientowa, gdzie si znajduj. Niewane pomylaem i ruszyem przed siebie. Nagle spoza papierowej cianki dobieg mnie gos Hanako. To tutaj rzekem w duchu i zatrzymaem si. Postawiem uszy do przodu i wstrzymaem oddech. Taki biedny ten nauczyciel, a taki bezczelny! gono rozbrzmiewa piskliwy gos. Tak, bezczelny osobnik. Naleaoby ostro zabra si do' niego, eby popamita na przyszo. W tej szkole ucz te moi krajanie. A kto taki? Jest tam Tsuki Pinsuke i Fukuchi Kishago. Poprosz ich, eby mu troch podokuczali. Nie wiem, z jakiej prowincji pochodzi Kaneda, ale zdziwiy mnie te dziwaczne imiona i nazwiska. Czy on jest nauczycielem angielskiego? pyta w dalszym cigu Kaneda. Podobno. ona rikszarza mwia, e specjalizuje si w czy tankach do angielskiego czy co w tym rodzaju. Na pewno nauczyciel z niego lichy. Uderzya mnie ta pogardliwa ocena mego pana. Niedawo wspomina mi Pinsuke, e maj w szkole dziwnego osobnika. Kiedy dzieci go spytay, jak po angielsku nazywa si bancha, czyli zielona herbata niskiego gatunku, odpowiedzia z ca powag, e savage tea, i odtd sta si pomiewiskiem wszystkich nauczycieli. Pinsuke doda, e ten nauczyciel wszystkim sprawia tylko kopot, wic na pewno chodzi o tego samego. Z pewnoci! Sam wyraz twarzy wiadczy o tym, e mgby tak powiedzie. I pomyle, e na dodatek zapuci takie ohydne wsy! Oburzajce! t Jeli zapuszczenie wsw jest oburzajce, to kady kot musi by dla nich okropny... A ten Meitei, czy jak, mu tam, ten pijak skoczony, ten dziwaczny narwaniec mwi, e baron Makiyama to
130

jego wujek. eby kto z tak twarz mia wujka barona? Czuam od razu, e to nie do wiary... Niedobrze, e przyja za prawd to, co mwi kto tak wtpliwego pochodzenia. Mwisz, e niedobrze. Ale przecie on mnie zupenie otumani. Hanako~~chyba bardzo tego auje. Najdziwniejsze, e nie wspominaj wcale o Kangetsu. Czyby rozmawiali o nim przed moim przyjciem? A moe w ogle o nim nie myl, gdy nie zda u nich egzaminu? Niepokoia mnie ta sprawa, ale c mogem poradzi. Leaem bez ruchu, gdy po chwili usyszaem dwik dzwonka po drugiej stronie korytarza. O, tam te si co dzieje! ebym si tylko nie spni! postanowiem pj tam jak najszybciej. Kiedy przyszedem, usyszaem rozmawiajc o czym kobiet. Jej gos przypomina bardzo gos Hanako, wic wywnioskowaem, e naley do jej drogiej crki, ktra omal nie doprowadzia Kangetsu do samobjstwa. auj bardzo, e z powodu przegradzajcej nas papierowej cianki nie mogem pokoni si jej drogocennej twarzy, a tym samym nie mog zarczy, czy wielki nos ozdabia rodek jej twarzy, czy te nie. Ze sposobu mwienia i sapania mog jednak wnioskowa, e jej nos nie naley do tych zadartych, nie zwracajcych specjalnie niczyjej uwagi. Kobieta bez przerwy co mwia, ale nie syszaem jej rozmwcy, moliwe, e posugiwaa si telefonem, o ktrym co nieco ju syszaem. Czy to Yamato? Jutro wybieram si do was, zarezerwujcie mi trzeci lo, dobrze? Zrozumiae? Czego nie rozumiesz? Musisz koniecznie zarezerwowa trzeci lo. Co?! Nie moesz? Jak to nie moesz? Musisz! miejesz si i mwisz, e artuj. A z czego mam artowa?! Nie wygupiaj si! Do diaba, z kim Ja waciwie mwi? Z Chokichim? Pewnie, ty si na niczym nie znasz. Popro pani do telefonu. Co? Nie potrzeba? Wystarczy, *" 131

co mi sam powiesz? Jak miesz! A "czy wiesz, "kim Ja Jestem? Jestem Kaneda! Mwisz, e dobrze wiesz? Co za gupiec z ciebie! Mwi, e jestem Kaneda. Co? Dzikujesz unienie za nasze aski? A za co mi dzikujesz? Potrzebne mi twoje podzikowanie, jak... O, znowu si miejesz! Widocznie z ciebie prawdziwy gupiec. Mwisz, e mam cakowit racj? Nie zawracaj mi gowy, bo powiesz suchawk. Nie szkodzi? Nie dogadamy si przecie, jeli bdziesz milcza, powiedz co. Nikt nie odpowiada, moe Chokichi przerwa rozmow. Zirytowana panienka rozpaczliwie nakrcaa numer: Dzy-dzy-dzy". Piesek pokojowy u jej stp nagle si przestraszy i zacz szczeka. Lepiej mie si na bacznoci pomylaem, szybko zeskoczyem i skryem si pod podog werandy. Po chwili usyszaem zbliajce si kroki i odgos otwieranych drzwi. Kt to mg przyj? Zaczem uwanie nasuchiwa i zrozumiaem, e to pokojwka. Prosz pani, pastwo prosz, eby pani przysza. Co to mnie obchodzi! wybuchna gniewem. Posali mnie, ebym pani zawoaa, poniewa maj spraw. Nie przeszkadzaj mi. Powiedziaam, e to mnie nie obchodzi! znowu naskoczya gniewnie. Podobno chc porozmawia o Kangetsu pokojwka staraa si taktownie udobrucha panienk. Nie obchodzi mnie ani Kangetsu Zimny Ksi- yc, ani Suigetsu Ksiyc w Wodzie. Nie znosz go! Z t jego twarz podobn do przestraszonej tykwy. Trzeci wybuch gniewu skierowany by pod adresem Kangetsu. O! Od kiedy to zacza si czesa po europejsku? Pokojwka odetchna z ulg i odpowiedziaa: Od dzisiaj. Taka zuchwaa, a przecie jeste tylko pokojwk! I masz chyba nowy konierzyk? 132

 Tak, dostaam go od pani, trzymaam w kufrze, poniewa uwaaam, e jest za pikny dla mnie. Teraz, kiedy mj si zabrudzi, postanowiam zmieni na nowy Kiedy ja ci go daam? W styczniu. Pani kupia go w Shirokiya". Ale poniewa by zielono-brzowy i ozdobiony napisami z programu sumo, pani powiedziaa, e jest za skromny i e si pani nie podoba. Dlatego pani mi go podarowaa. Czyby? Do twarzy ci w tym. Oburzajce! . Bardzo dzikuj. To nie komplement. Powiedziaam, e jestem Oburzona. Sucham? Dlaczego przyja bez sowa rzecz, kti-a tak Ci pasuje? Sucham? Skoro nawet na tobie Wygld tak dobrze, to ja te nie wygldaabym w tym miesznie. Na pewno pani byoby w nim wietnie. To znaczy, e dobrze o tym wiedziaa. Dlaczego nic nie mwia? I najspokojniej w wiecie sama si ubraa. Okropna jeste! Rozgniewana, atakowaa suc nie dajc jej doj do sowa. Zastanawiaem si, jak si rozwie ta niezwyka sytuacja, gdy z salonu dobiego gone woanie Kanedy: Tomiko! Tomiko! Tym razem panienka musiaa usucha i wysza z pokoju. Jej salonowy piesek ruszy za ni, by troch wikszy ode mnie, mia oczy i pyszczek skupione w jednym miejscu. Swoim zwykym zodziejskim krokiem wycofaem si do kuchni, skd wyszedem na ulic i nie tracc czasu wrciem do domu. Moja ekspedycja zakoczya si niemaym sukcesem. Po powrocie miaem wraenie, jakbym z piknego domu przenis si do brudnego kta, z dobrze nasonecznionej gry wpad do ciemnej pieczary. Podczas wypra133

wy byem zbyt zajty rozmowami, nie przyjrzaem si wic urzdzeniu pokojw, parawanom, przepierzeniom itp., ale kiedy uwiadomiem sobie ndz wasnego mieszkania, zatskniem do tego, co Meitei nazywa banaem. Byem skonny sdzi, e biznesmen jest jednak wybitniejszy od nauczyciela. Nie byem pewien, czy myl susznie, wic zapytaem o to swego nieomylnego ogona, ale jego wyrocznia potwierdzia moje przypuszczenia. Wszedem do salonu i ze zdziwieniem spostrzegem, e profesor Meitei jeszcze nie wyszed, siedzia na macie i co opowiada. Zapeniony niedopakami jego papierosw grzejnik hibachi wyglda jak ul. W czasie mojej nieobecnoci zjawi si rwnie Kangetsu. Gospodarz, podpierajc gow rk, przyglda si w skupieniu zaciekom na suficie. Odbywao si zwyke zebranie pustelnikw w czasach wielkiego pokoju. Kangetsu, o ile pamitam, trzymae w tajemnicy nazwisko kobiety, ktra majaczya o tobie w czasie choroby, lecz teraz moesz ju chyba nam powiedzie? zacz pokpiwa Meitei. Gdyby dotyczyo to tylko mnie, nie miabym nic przeciwko temu, ale poniewa mogoby to okaza si kopotliwe dla tej osoby... To znaczy, e jeszcze nie moesz? Poza tym obiecaem pani doktorowej X..; e nikomu nie powiesz, tak? Tak Kangetsu jak zwykle krci w palcach fioletow zawizk od haori. Trudno by byo dzi kupi tasiemki w tym kolorze. Kolor tasiemki wiadczy o tym, e jest ona w stylu z pocztku 'dziewitnastego wieku, prawda? zapyta lecy na boku gospodarz. Absolutnie nie obchodziy go sprawy zwizane z pani Kaneda. \ Tak. Nie moe pochodzi z czasw wojny japosko-rosyjskiej. Takich zawizek uywano w dawnych czasach, pasuj one jedynie do stroju czowieka wysokiej 134

rangi, zwaszcza do haori z herbem malwy i samurajskiego hemu. Podobno Nobunaga z okazji swego lubu ufryzowa wosy na ksztat pdzla do mieszania herbaty i zwiza je takim wanie sznureczkiem. Meitei mwi jak zwykle dugo i rozwlekle. Mj dziadek uywa jej w czasie wyprawy przeciw klanowi Chshu Kangetsu doda z powag. Moe ju pora przekaza j do muzeum? Bo jeli znakomity autor odczytu na temat mechaniki wieszania, bakaarz fizyki Mizushima Kangetsu wyglda na przeytek wasala shoguna, nie podnosi to jego reputacji. Chtnie postpibym zgodnie z t cenn rad, ale pewna osoba uwaa, e bardzo mi ta zawizka pasuje... Kto mwi takie rzeczy wiadczce o braku gustu? zapyta gono gospodarz, przewracajc si na drugi bok. Osoba, ktrej wy nie znacie. Nie szkodzi, e nie znamy. No wic kto? Pewna dama. Ha, ha, ha! Jaki ty wytworny! Czy mam zgadn, o kogo chodzi? To pewnie ta sama kobieta, ktra wzywaa ci z dna rzeki Sumidy. Przy okazji, nie zamierzasz jeszcze raz topi si, majc na sobie to haori z fioletowym wizaniem? Meitei-v nieoczekiwanie uderzy ' z flanki. Ha, ha, ha! Ju mnie nie woa z dna rzeki, jest teraz w Czystej Ziemi, znajdujcej si na pnocnym zachodzie... Nie spodziewam si, eby bya zbyt czysta. Jej nos wyglda jadowicie! Co?! Kangetsu zrobi podejrzliw min. Nos z zauka naprzeciwko zoy nam niedawno niespodziewan wizyt. Wierz mi, bylimy obaj mocno zaskoczeni. Prawda, Kushami? Aha gospodarz lec popija herbat. Kogo nazywacie Nosem? Szanown matk twojej po wieki ukochanej pani. \ 135

 Co?! Kobieta, ktra nazywa si Kaneda, przysza tutaj, eby si wypyta o ciebie z powag wyjani gospodarz. Przygldaem si uwanie Kangetsu i zastanawiaem, czy przestraszy si, ucieszy, czy moe zawstydzi, ale wyraz jego twarzy wcale si nie zmieni. Wyrazia chyba yczenie, ebym wzi t dziewczyn za on, tak? jak zwykle pyta spokojnym tonem i znowu zacz krci w palcach, fioletow tasiemk. Wrcz przeciwnie! Jej szanowna matka jest wacicielk znakomitego nosa... zacz Meitei, lecz przerwa mu gospodarz. Suchaj, od duszego czasu myl nad epigramatem w nowym stylu na temat tego nosa rzek ni std, ni zowd. W ssiednim pokoju rozleg si chichot gospodyni. Widz, e nic ci nie wzruszy. No i co, ju skoezye? Prawie. Pierwsza linijka brzmi nastpujco: Na tej twarzy nos wituje". Co dalej? W ofierze skadaj mu wino". A kolejna linijka? Na razie nie mani wicej. r Interesujce rzek Kangetsu z grymasem umiechu na twarzy. Moe by na koniec doda: A w nim dwie mroczne dziury"? zaimprowizowa Meitei. t A moe tak: S gbokie, e nie wida w nich wosw" dorzuci Kangetsu. W tym samym czasie, kiedy na przemian wymylali, co im lina na jzyk przyniosa, na ulicy w pobliu parkanu rozlego si woanie czterech czy piciu osb: Borsuk z Imado! Borsuk z Imado". Gospodarz i Meitei, nieco zaskoczeni, spojrzeli w stro136

n parkanu: rozleg si gony miech i odgos uciekajcych krokw. Co to znaczy Borsuk z Imado? ze zdziwieniem zapyta Meitei. Nie mam pojcia odpowiedzia gospodarz. Oryginalny pomys oceni Kangetsu. Meitei nagle wsta z miejsca, jakby o czym sobie przypomnia, i naladujc mwc rzek: Od wielu lat prowadz studia nad nosem z punktu widzenia estetyki. Chciabym teraz cz swoich spostrzee przedstawi kolegom, wic wybaczcie mi, e zajm wam troch cennego czasu. Zdziwiony gospodarz popatrzy w milczeniu, a Kangetsu rzek cicho: Chciabym koniecznie posucha. Przeprowadziem rozlege badania, ale nie udao mi si wyjani pochodzenia nosa. Pierwsza wtpliwo jest nastpujca: jeli zaoymy, e nos jest organem o celach wyczne praktycznych, to dlaczego w takim razie nie wystarcz zwyke dwie dziurki? Nie ma wyranej koniecznoci, eby na rodku twarzy sterczao Co tak wydatnego i dumnego. Dlaczego wic nos wyrs na tak wysoko jak w moim przypadku? chwyci palcami wasny nos i pokaza suchaczom. Wcale tak wysoko ci nie wyrs gospodarz powiedzia prawd^ bez chci prawienia komplementw. W kadym razie nie jest wklnity. Chciabym na wstpie zwrci wasz uwag na ten wanie fakt, gdy obawiam si, e moglibymy si nie zrozumie, gdybymy go nie odrnili od dwch zwykych dziurek na rodku twarzy. Wedug mego skromnego zdania rozwj tego narzdu jest uzaleniony od wycierania. Rezultat tego nieznacznego w rzeczywistoci dziaania zakumulowa si w spos"b naturalny i utrwali w tak fenomenalnej postaci.
13?

 Skromnie wypowiadasz swoje pozbawione kamstwa opinie wtrci gospodarz. Jak wam wiadomo, w czasie wycierania musimy chwyci nos palcami i tym samym podraniamy go. Zgodnie z wielk teori ewolucji podraniana cz twarzy rozwina si w stosunku nieproporcjonalnym do pozostaych jej czci. Skra twardniaa, a stopniowo twardniao rwnie ciao. W kocu stao si koci. Chyba troch przesadzasz, ciao nie zmienia si tak atwo w kofr Kangetsu, bakaarz fizyki, prbowa protestowa. Meitei kontynuowa jednak sw przemow z nonszalanck min. Oczywicie, rozumiem twoje wtpliwoci, lecz c mog poradzi, skoro za moj teori przemawiaj fakty. Ko, jak widzisz, istnieje. Powstaa ko. A mimo to ludzie smarcz. Kiedy smark si wydobywa, trzeba chwyci za nos i wytrze. Wskutek tej czynnoci obie strony koci nosowej ulegy starciu i zmniejszeniu, co nos zmienio w wskie i wysokie wzniesienie. Zaprawd, przeraajcy to proces. Tak jak kropla dry kamie, jak gowa Binzuru *, oszlifowana rkami wiernych, janieje blaskiem, tak i nos wyksztaci si i stwardnia wskutek wycierania. Mimo to twj jest mikki i zwiotczay! Poniewa zachodzi obawa o stosowanie ulgowej taryfy wobec nosa wykadowcy, celowo pomijam t spraw w dalszej dyskusji. Ale nos, jakim dysponuje owa wielmona matka Kaneda, chciabym obu kolegom przedstawi. Jest to bowiem okaz najbardziej rozwinity, naj* Binzuru (sanskr. Pindola) ucze Buddy; nie wchodzi do nirwany, by nie zbawienie ludziom. W Japonii wierni gaszcz gow poskw w czasie modlitwy, proszc o wyleczenie z cho roby, std te Binzuru nazywany bywa Nadebotoke Gaskany Budda.

138

znakomitszy pod socem i niezwykle rzadko spotykany. * W tym momencie Kangetsu mimo woli wyrazi po'dziw: Tak! tak!" / Wszystko, co rozwija si do stopnia najwyszego, staje si niewtpliwie czym spektakularnym, ale jednoczenie budzi groz i utrudnia zblienie. Mostek nosowy u tej damy jest z pewnoci wspaniay, ale jednoczenie stromy i nieprzystpny. Jeli zastanowimy si przez chwil nad nosami ludzi dawnych czasw, to musimy stwierdzi z prawdopodobiestwem, e nosy Sokratesa, Goldsmitha i Thackeraya byy uderzajco niedoskonae z punktu widzenia strukturalnego, lecz ta niedoskonao bya rdem ich czaru. Nos ceni si nie za wysoko, lecz za ksztat osobliwy. Zreszt popularne przysowie mwi: Lepszy placek od nosa". Tak wic z punktu widzenia wartoci estetycznych najodpowiedniejszy jest nos taki, jakim dysponuje Meitei. Kangetsu i gospodarz wybuchnli miechem. Wesoo rozemia si rwnie sam Meitei. No wic, dotd opowiedziaem wam... Profesorze, opowiedziaem wam" brzmi zbyt potocznie i bardziej pasuje do stylu opowiadacza bajek. Wolabym, eby pan z tego sowa zrezygnowa Kangetsu mci si za wczorajsz krytyk. W takim razie, panowie, pozwlcie, e rozpoczn inaczej. Teraz chciabym poruszy w paru sowach spra\ w proporcji nosa i twarzy. Jelibym prowadzi rozwa"*ania na temat nosa, abstrahujc od zwizku z innymi * czciami twarzy, to okazaoby si, e nos owej pani matki mona by miao pokazywa wszdzie bez poczucia ' wstydu. Jej nos prawdopodobnie zajby pierwsze miejsce na wystawie dugonosych tengu * na grze Kurama.**
* Tengu latajcy fantastyczny stwr, mieszkajcy w g rach, o postaci ludzkiej i sile boskiej. ** iKurama gra na pnoc od Kioto, na ktrej wedle wie rze zamieszkiwali tengu.

139

Ale niestety, nos ten uksztatowa si bez porozumienia z oczami, ustami i innymi czciami ciaa. Juliusz Cezar mia niewtpliwie wspaniay nos. Ale gdyby uci mu go noycami i umieci na pyszczku kota, jak by to wygldao? Jeli na tak maej paszczynie, jak jest kocie czoo, ustawimy nos owego bohatera, otrzymamy obraz taki, jakbymy na szachownicy ustawili posg Buddy z Nary. Nadmierne naruszenie proporcji obnia warto estetyczn. Nos szanownej matki, podobnie jak nos Cezara, jest najwspanialsz i najdostojniejsz wypukoci w rzeczy samej, ale jak si ukadaj jego stosunki z otoczeniem? Jakie s warunki? Zrozumiae, e nie s one jakoci tak niskiej jak u kota. Ale faktem jest, e na jej wydtym obliczu epileptyka cign si ukonie dwie mocno zarysowane linie brwi, a pod nimi szparki oczu. Zapytuj wic was, koledzy, czy nie naley temu nosowi wspczu, e musi rezydowa na takiej twarzy. Gdy gos Meiteia z,aama si na chwil, z ulicy dobiegy sowa: Jeszcze mwi o nosie. Jaki uparty facet! To ona rikszarza wyjani gospodarz. Wykadowca poczytuje sobie za wielki zaszczyt odkrycie w najbardziej niespodziewanym miejscu jeszcze jednego suchacza, i to pci odmiennej. Jestem naprawd bezgranicznie uszczliwony, e do naszego suchego wykadu akademickiego nowa suchaczka swym sodkim, dwicznym gosikiem wniosa szczypt czarujcego oywienia. Bd stara si mwi w moliwie przystpny sposb, majc nadziej, e odpac godnie tej damie za jej przychylno. Ale poniewa teraz mam zamiar przystpi do omawiania spraw z zakresu mechaniki, si rzeczy moe si to okaza dla pa nieco trudne do zrozumienia, bardzo wic prosz o cierpliwo. Kangetsu usyszawszy sowo mechanika" zachichota. Chciabym tutaj udowodni, e taki nos i taka twarz nigdy nie bd ze sob harmonizowa. Naruszaj one 140

bowiem zot zasad Zeisinga. Zamierzam to precyzyjnie wydedukowa z praw mechaniki. Wysoko nosa oznaczmy liter H, za' pomoc alfa kt powstajcy midzy powierzchni twarzy a nosem, a symbolem W ciar nosa. Mam nadziej, e zrozumielicie mniej wicej. Mona to zrozumie? zapyta gospodarz. A ty, Kangetsu? Ja te niezupenie rozumiem. Zmartwie mnie. Co innego Kushami, ale ty jeste bakaarzem fizyki, mylaem, e zrozumiesz. Wzr ten jest istotn czci mego wykadu. Jeli go opuszcz, cay mj trud' pjdzie na marne. No, trudno, opuszcz ten wzr i podam tylko wniosek. Czy z tego wypywa jaki wniosek? zdziwi si gospodarz. Naturalnie! Wykad bez wnioskw to jak europejski obiad bez deseru. Teraz uwanie suchajcie, podaj wniosek. Jeli powysz zasad rozway si w wietle teorii Virchowa i teorii Wisemana, trzeba bdzie oczywicie zgodzi si z dziedziczeniem form wrodzonych. Mimo istnienia przekonujcej teorii, mwicej o tym, e nabyte cechy nie podlegaj dziedziczeniu, trzeba przyzna, e dziedziczenie stanw duchowych jest do pewnego stopnia nieuniknionym nastpstwem. W zwizku z tym mona zaoy, e dzieci zrodzone przez osoby majce nosy nie pasujce do ich oglnej budowy bd rwnie miay nosy odbiega) jce od normy. Poniewa Kangetsu jeste jeszcze mody, nie spostrzegasz szczeglnych odchyle od normy w strukturze nosa crki Kanedy. Ale okres inkubacji w tego rodzaju dziedziczoci jest dugi. Nigdy nie wiadomo, kiedy si przejawi jej produkt, moe si to na przykad zdarzy wraz z nag zmian klimatu. Wtedy nos rozwinie si na podobiestwo matczynego i w mgnieniu oka napcznieje do niebywaych rozmiarw. Z tego powodu w wietle naukowego dowodu dostarczonego
9

Ul

przeze mnie byoby chyba bezpieczniej zrezygnowa ze lubu. Zreszt nie tylko gospodarz, lecz take picy kot Nekomata nie miaby innego zdania w tej sprawie. Gospodarz podnis si, usiad i stwierdzi z arliwym przekonaniem: Oczywicie! Kto by wzi za on crk takiej kreatury?! Nie wolno ci tego robi, Kangetsu! Chcc jako wyrazi moje poparcie dla takiego rozwizania sprawy, zamiauczaem dwukrotnie: Miau. 'miau". Kangetsu jednak nie wydawa si specjalnie tym zaniepokojony. No, c, jeli szanowni profesorowie wyraaj tak opini, gotw jestem zrezygnowa, ale grzech spadby na mnie, gdyby ona przeja si tym i zachorowaa. Ha, ha, ha! Przestpstwo na tle seksualnym! Tylko gospodarz potraktowa sowa Kangetsu powanie. Co za gupota! Po crce takiej kreatury niczego dobrego spodziewa si nie mona, to jasne! Jej matka, ledwie wesza do domu, od razu zacza na mnie naskakiwa. Zarozumiaa bestia! nie mg pohamowa gniewu. Za potem znw rozleg si gony miech trzech czy czterech osb. Kto zawoa: Zarozumiay bawan!", a kto inny doda: Chciaby przenie si do wikszego domu, co?" Nastpny za krzycza: Wspczuj ci, ty tchrzu! Umiesz tylko w domu si przechwala!" Gospodarz wyszed na werand i krzykn gono: Zamknijcie gby' Co wy sobie wyobraacie? Stanlicie pod moim potem... Ha, ha, ha, ha, ha! Dzika Herbata! Dzika Herbata! przezywali go na przemian. * Gospodarz w przypywie gniewu odwrci si, wzi 142

lask i wyskoczy na ulic. Meitei zaklaska w donie i zawoa: Ale heca! Kangetsu z grymasem miechu na twarzy krci w palcach zawizk haori. Wybiegem za gospodarzem, przedostaem si przez dziur w pocie i zobaczyem go, jak sta na rodku ulicy, wspierajc si na lasce, z wyrazem zakopotania i bezradnoci, jakby omamiony przez lisic. Na ulicy nie byo nikogo. . *

Rozdzia czwarty

Jak zwykle, zakradem si do rezydencji Kanedw. Nie musz terag wyjania, co ziaczy wyraenie jak zwykle", wskazuje ono bowiem na wielokrotno czynnoci oznaczonej sowem czsto". To, co zrobie raz, chcesz zrobi powtrnie, a czego dowiadczye dwa razy, chcesz wyprbowa po raz trzeci. Ta ciekawo cechuje nie tylko ludzi, odczuwaj j rwnie koty od samego urodzenia. Kiedy powtrzymy t sam czynno kilkakrotnie, staje si ona przyzwyczajeniem, a to przyzwyczajenie podobnie jak u ludzi staje si yciow koniecznoci. Jeli kto ma wtpliwoci, w jakim celu tak czsto chodz do Kanedy, to nim odpowiem na to pytanie chciabym wpierw zapyta: Dlaczego ludzie poykaj dym ustami, a wypuszczaj nosem? Skoro bez poczucia wstydu poykaj to, co ani nie napenia odka, ani nie jest lekarstwem, to tym bardziej nie ycz sobie, eby mnie zbyt gono potpiano za czste wizyty u Kanedw. Po prostu dom Kanedw jest dla mnie tym, czym papieros dla ludzi. Musz jeszcze doda kilka uwag do sowa zakrada si", tym bardziej e brzmi ono do nieprzyjemnie, jakby chodzio o zodzieja czy kochanka. To prawda, e chodz do Kanedw bez zaproszenia, ale przecie nie po to, eby- cign kawaek bonito czy prowadzi tajne rozmowy z ich pieskiem pokojowym, ktrego oczy i nos cz si w rodku pyszczka, jakby cignite skurczem. Co? Chodz tam jako szpieg? Nie, zdecydowanie protestuj! Jeli spytafcie mnie, jaki zawd na wiecie uwaam
244

za najpodlejszy, odpowiem, e najbardziej nikczemnym zawodem jest szpiegowanie i lichwiarstwo. Wprawdzie budzia si we mnie rycerska odwaga, ktrej brak innym kotom, i dla dobra kolegi Kangetsu prowadziem obserwacj w domu Kanedw, ale zdarzyo si to tylko jeden raz, potem ju nigdy nie zachowaem si tak podle i nie musz wstydzi si swego kociego sumienia. Dlaczego wic posuyem si takim budzcym podejrzenia sowem zakra si?" Jest w tym bardzo gboki sens. Moim zdaniem niebo jest po to, eby przykrywao sob wszystko, co istnieje na wiecie, a ziemia po to, eby nosi na sobie wszystko, co istnieje... Nawet tacy uparci dyskutanci, jak ludzie, nie mog chyba temu zaprzeczy. Ile wysiku ludzie woyli w to, eby stworzy niebo i ziemi? Okazuje si, e nie poruszyli nawet palcem w bucie. A nie ma przecie takiego prawa, ktre pozwala uwaa za swoj wasno to, czego samemu si nie zrobio. Zreszt mog sobie uwaa, e to jest ich wasno, ale nie maj podstaw do wydawania zakazu wchodzenia innym na ich" teren. To prawda, e nie brak im przebiegoci' i e rozleg ziemi podzielili potami i powbijali pale z napisami: Wasno takiego a takiego". A wyglda to tak, jakby po niebie poprzecigali liny i ogosili: Ta cz nieba jest moja, a tamta cz twoja". Skoro ziemi tn na skrawki wielkoci jednego tsubo i sprzedaj prawa do ich wasnoci, to niech te podziel na stopy i sprzedaj powietrze. Jeli za nie godzi si dzieli nieba rozpitymi linami, to tym bardziej absurdalne jest ustanawianie prywatnej wasnoci na ziemi. Tak uwaam i tym pogldom pozostaj wierny chodz wszdzie, gdziekolwiek mam. ochot, a nie chodz tam, gdzie nie chc. Jeli ju zapragn gdzie si dosta, to id powoli i z obojtn na wszystko min. Nie mam powodu krpowa si takich ludzi jak Kaneda. Jednake nasza kocia bieda polega na tym, e nie dorwnujemy ludziom pod wzgldem siy. Racj ma ten, kto jest silny" dopki
10 Jestem Isotem
v

145

bdziemy yli w wiecie, w ktrym istnieje takie powiedzenie, nigdy nam si nie uda dowie swej kociej racji, nawet jeli bdzie ona cakowicie po naszej stronie. Kiedy wbrew wszystkiemu staramy si postawi na swoim, moe nas spotka to samo, co Kuro od rikszarza: zaskoczeni, dostaniemy od sprzedawcy ryb drkiem po grzbiecie. Gdy suszno jest po naszej stronie, ale sia po przeciwnej, trzeba albo odstpi od susznoci i podda si, albo te dochowa jej wiernoci do koca. Ja wybraem oczywicie to ostatnie wyjcie. Aeby jednak unikn paki, musz si zakrada. Skoro nic waciwie nie stoi na przeszkodzie, eby wchodzi do czyjego domu, nie mog si od tego powstrzyma. Teraz wiecie, dlaczego zakradam si do rezydencji Kanedw. Mimo e nie zamierzaem peni roli detektywa, musiaem coraz czciej by wiadkiem zdarze zachodzcych w domu Kanedw, ktrych wcale nie chciaem ani nie powinienem oglda. Wiem na przykad, e Hanako po umyciu twarzy tylko nos wyciera nadzwyczaj starannie, jej crka Tomiko objada si ciastkami ryowymi Abekawa", a kolega Kaneda... W odrnieniu ,od ony Kaneda ma spaszczony nos. Nie tylko zreszt nos, caa jego twarz jest paska. Mona podejrzewa, i w czasie ktni w dziecistwie jaki zawadiaka chwyci go za kark i z caej siy przycisn do muru twarz nawet po czterdziestu latach zachowaa lady owego nieszczliwego zdarzenia. Jego twarz jest agodna, bez 'Cienia groby, i wydaje si zupenie martwa. Nawet w najwikszym gniewie pozostaje bez wyrazu... Ogldam, jak kolega Kaneda zajada sashimi * z tuczyka, poklepujc si po ysej gowie, i jak wkada niewspmiernie duy kapelusz i podwyszone obuwie geta, gdy nie tylko twarz ma pask, lecz take wzrost bardzo niski. Przysuchuj si te, jak rikszarz wymiewa si z niego w roz* Sashimi pTzysmak z cienko krojonej surowej ryby.

146

mowie z uczniem shoseiem, a ucze, zachwycony, powtarza: Jaki ty spostrzegawczy!" Nie potrafi nawet tego wszystkiego wyliczy. Ostatnio najczciej przechodz obok tylnego wejcia do ogrodu, zajmuj pozycj za sztucznym pagrkiem i wygldam w stron domu. Kiedy przekonam si, e shoji s zamknite i cisza jest dokoa, wtedy wchodz do domu. Jeli sysz gwar rozmw lub, obawiam si, e dojrz mnie z salonu, obchodz staw od strony wschodniej i przemykajc si niepostrzeenie obok ubikacji wchodz pod podog werandy. Nie pamitam, ebym kiedykolwiek zrobi co zego, nie mam wic potrzeby ukrywa si lub ba, mimo to musz by przygotowany na wszystko, gdy spotkam si oko w oko z niepoczytalnym stworzeniem, ktremu na imi czowiek. Zreszt gdyby w wiecie yo wicej takich rozbjnikw jak Kumasaka Chohan *, to nawet ludzie cnoty i honoru zachowywaliby si podobnie jak ja. Poniewa kolega Kaneda jest powanym, dostojnym biznesmenem, nie musz si obawia, e nagle zacznie przede mn wymachiwa wielkim mieczem jak w Kumasaka Chohan. Syszaem jednak, e cierpi on na jak chorob, ktra nie pozwala mu innych uwaa za ludzi. A skoro w ten sposb traktuje wasne plemi, to mona sobie wyobrazi, jak odnosi si do kotw. W tej sytuacji kot, nawet najcnotliwszy, nie moe w jego domu zapomina o czujnoci. Wanie potrzeba czujnoci mnie pociga, a groba niebezpieczestwa sprawia, e tak chtnie przekraczam bram domu Kanedw. Do tego tematu pozwol sobie wrci jeszcze raz, kiedy bliej poznam sekrety kociego umysu. Ciekawe, co si tu dzisiaj dzieje przylgnem brod do trawy i lustru] przedpole: salon wielkoci pitnastu
* Kumasaka Chohan wielki zodziej okresy prego Heian, rozsawiony w dramatach, m. in. w dramacie no Kumasaka". 10* , " 147

mat* jest otwarty na ocie na powitanie wiosny, w salonie pani Kaneda prowadzi rozmow z gociem. Szkoda, e skierowaa swj nos w moim kierunku i wpatruje si w punkt za stawem, pooony na wysokoci mojego czoa. Dzi po raz pierwszy w yciu nos wpatrywa si we mnie. Kolega Kaneda natomiast siedzia na wprost gocia, zwrcony do mnie bokiem, i dlatego nie widziaem drugiej poowy jego paskiej twarzy. Miaem jedynie dobr okazj do obserwacji nosa, ale mimo to nie mogem, niestety, stwierdzi jego obecnoci. Tylko po sterczcych, na wszystkie strony szpakowatych wsach domylaem si, e ponad ich gstwin powinny znajdowa si dwie dziurki. Wyobraaem sobie, jak przyjemnie jest wiosennemu wietrzykowi dmucha po tak paskiej twarzy. Tylko go mia zwyky wygld. Ale z powodu tej zwyczajnoci nie znalazem w jego obliczu ani jednej cechy wyrniajcej i godnej wzmianki. Zwyczajno w rzeczy samej nie jest czym zym, lecz kiedy signie szczytu, staje si przecitnoci, zacisznym ustroniem banau, stanem godnym najwikszego ubolewania. Kogo spotka taki los? Kto urodzi si z tak twarz bez wyrazu w naszej wiatej epoce Meiji? Nigdy bym si o tym nie dowiedzia, gdybym nie wszed swoim zwyczajem pod podog werandy i nie podsucha rozmowy. Dlatego ona powicia swj cenny czas, posza do domu tego czowieka i zapytaa... Kaneda jak zwykle mwi ze sztuczn wyniosoci. Mimo to ton jego gosu nie by surowy. Sowa, podobnie jak twarz, byy paskie i bezksztatne. Rzeczywicie, on uczy kiedy pana Mizushim, to nieza myl, rzeczywicie... owo rzeczywicie" pochodzio z ust gocia.
* Mata wycieajca podog tradycyjnego domu japoskiego, suy rwnie do okrelania pewierzchm mieszkalnej. 1 ma ta = ok. 1,90 X 0,90 m.

148

 Jednak nie mogli znale wsplnego jzyka. Pewnie, ten Kushami nigdy nie mwi do rzeczy. Ju w czasach, gdy wsplnie mieszkalimy na stancji, by gamoniowaty rzek-go zwracajc si w stron Hanako. Wyobraam sobie, w jak przykrej sytuacji pani postawi. W przykrej czy nie, nie o to chodzi, ale ja w cigu swego dugiego ycia nigdy nie spotkaam si z takim przyjciem w adnym domu Hanako gono pocigna nosem. Powiedzia co obraliwego? Od dawna ma zoliwy charakter, mona po nim wszystkiego si spodziewa. Wszak od dziesiciu lat nic innego nie robi, tylko zajmuje si czy tankami do angielskiego, teraz chyba pani sama rozumie go stara si dostosowa do tonu gospodyni. Nie ma nawet co o nim mwi, na kade pytanie mojej ony niemal skaka do oczu... To skandal! Wystarczy, e czowiek linie troch nauki, od razu przewraca mu si w gowie. A jeli przy tym jest biedny, to robi si przykry jak cierpkie winogrona, nie potrafi po prostu przyzna si do swej prze-, granej. Co tu duo mwi, na wiecie yje jeszcze wielu niegodziwcw. Nie widz tego, e sami nic nie zdziaali, ale gotowi s bez litoci pore ywcem kadego, kto dorobi si majtku. Oburzajce, uwaaj nawet, e to ich pozbawiono tego majtku, ha, ha, ha! go by naprawd bardzo z siebie zadowolony. Wierz mi, pan, trudno to opisa. Po prostu ten czowiek nie zna absolutnie ycia, dlatego postanowiam da mu nauczk, eby mnie popamita na przyszo. Ju co nieco w tej sprawie zrobiam! Rzeczywicie, nie wtpi, e odczuje to na wasnej skrze, a poza tym na pewno wyjdzie mu to na dobre nie wysuchawszy do koca, co w tej sprawie zrobiono, przytakiwa skwapliwie. 149

 Niech pan posucha, panie Stizuki... Gdyby pan wiedzia, jaki to uparty czowiek. Podobno nie chce nawet rozmawia z panem Fukuchi i z panem Tsuki. Pocztkowo myleli, e poczu si winny i dlatego milczy, jednak ostatnio ugania si z lask za naszym shoseiem, ktry zreszt nic mu nie zrobi. I pomyle, e trzydziestoletniego mczyzny takie gupoty si trzymaj. Widocznie z rozpaczy pomieszao mu si w gowie. Dlaczego zrobi si taki szalony? tym razem w pytaniu gocia zadwiczaa nuta niedowierzania. Podobno shosei powiedzia co przechodzc koo jego domu, a tamten chwyci lask i boso wyskoczy na ulic. Jeli nawet co powiedzia, to co z tego? Przecie to jeszcze dzieciak. A tamten to dryblas wsaty, poza tym bd co bd nauczyciel. Tak, to przecie nauczyciel powiedzia go, a za nim powtrzy Kaneda: No tak, nauczyciel. Skoro jest nauczycielem, powinien widocznie wysuchiwa obelg ze spokojem drewnianego posgu. W tej jednej sprawie wszyscy troje doszli niespodziewanie do tego samego wniosku. W dodatku ten Meitei, czy jak mu tam, to niezy blagier. Plecie same niedorzecznoci. Po raz pierwszy spotkaam si z takim dziwakiem. Ach, Meitei! Widz, e buja jak dawniej. Spotkaa go pani u Kushamiego? Z nim lepiej nie mie do czynienia. Dawniej jadalimy razem z jednego garnka, ale czsto si kcilimy, gdy cigle z czowieka robi gupiego, Taki kadego wyprowadzi z rwnowagi. Prawda, kama mona, gdy si w czym zawinio czy chcc si wykrci z nieprzyjemnej sytuacji. W takim wypadku kady mwi nie to, co ma na sercu. Ale ten czowiek kamie jak najty nawet wtedy, gdy wcale nie musi kama. Po co on plecie takie gupstwa?! Przy tym ma czelno kama w ywe oczy! 150

 Pani ma racj, tym gorzej, e kamie dla zabawy. Widzi pan, poszam specjalnie, eby porozmawia o Mizushimie, ale nic z tego nie wyszo. Strasznie mnie rozgniewa, patrze na niego nie mogam. Ale przyzwoito obowizuje, skoro poszam do czyjego domu, eby si czego dowiedzie, nie mogam udawa, e nic nie wiem o obowizku wynagrodzenia, i dlatego wysaam potem rikszarza z tuzinem butelek piwa. I wie pan, co on zrobi? Podobno powiedzia: Nie widz powodu, dla ktrego miabym co takiego przyjmowa, zabieraj to z powrotem!" Ale to w podzikowaniu mwi rikszarz prosz przyj". A ten niewdzicznik na to: Dem to ja jem codziennie, ale takiego gorzkiego paskudztwa nigdy jeszcze nie piem" i znikn w gbi domu, jakby nie mia ju nic innego do powiedzenia... I co pan na to? To przecie grubianin. To okropne! tym razem go by chyba szczerze przekonany, e Kushami jest okropny. No, wic specjalnie zaprosiem dzisiaj ciebie... po pauzie znw rozleg si gos Kanedy. Zdawao mi si. ze wystarczy z takiego gupca pokpi troch z daleka, lecz okazuje si, e jest to sprawa bardziej kopotliwa... Poklepa si po ysinie, czyni to najczciej w czasie jedzenia sashimi z tuczyka. Co prawda, siedziaem pod podog i nie mogem widzie, czy klepie si po ysinie, ale do tego odgosu jestem ju od pewnego czasu przyzwyczajony. Podobnie jak mniszka rozrnia, kto uderza w koatk, tak i ja rozpoznaj odgos klepania si po ysinie. W zwizku z tym mam ma prob do ciebie... Prosz bardzo, wszystko zrobi, co bd mg. Przecie zostaem przeniesiony do Tokio tylko dziki paskiej troskliwej pomocy. Go z radoci zgodzi si speni yczenie Kanedy. Zawdzicza mu chyba niemao, wiadczy o tym ton jego gosu. O! pomylaem. Zaczyna si dzia co ciekawego. * 151

W dzisiejszy pogodny dzie szedem tu bez specjalnej ochoty, zupenie nie liczyem.na to, e zbior tak wietne obserwacje. Czuem si tak, jakbym w czas zrwnania dnia z noc poszed do wityni buddyjskiej i zosta nieoczekiwanie poczstowany sodyczami przez gwnego kapana. O co chce Kaneda poprosi swego gocia? zastanawiaem si i z jeszcze wiksz uwag zaczem nasuchiwa. Podobno ten dziwak Kushami z niewiadomego powodu daje Mizushimie do zrozumienia, e nie powinien eni si z nasz crk. Prawda, Hanako? Daje do zrozumienia! Przeciwnie, on mwi wprost: Gdzie znajdziesz takiego gupiego, ktry wziby 2a on crk tego krwiopijcy? Nie wolno ci si z ni eni, Kangetsu". Tego krwiopijcy? Oburzajcy brak szacunku! Czy naprawd tak powiedzia? Oczywicie! ona rikszarza specjalnie przysza z t wiadomoci. No, jak, kolego Suzuki? Widzisz teraz, jak to wyglda. Nieprzyjemna sprawa, co? Niewtpliwie, postronni nie powinni si do tego wtrca. Nawet Kushami powinien o tym wiedzie. A co ja mog zrobi? >x Widzisz, postanowiem zwrci si do ciebie, poniewa w studenckich czasach mieszkae razem z nim, bylicie chyba przyjacimi. Chciabym, eby si z nim spotka i wyjani mu, co jest dla niego korzystne, a co nie. Moe za co si na nas rozgniewa? Powiesz mu, eby si uspokoi, a my wwczas wszystko mu wynagrodzimy, a zwaszcza zaniechamy wszelkich nieprzyjemnych krokw. Jeli natomiast bdzie nadal zachowywa si tak samo, my te nie pozostaniemy duni. Mwic krtko, jeli bdzie upiera si przy swoim, tylko sobie zaszkodzi. Oczywicie, wita racja, gupi upr przyniesie mu tylko szkod, na dobre mu to nie wyjdzie, oczywicie. Wytumacz mu, jak naley.
152

 Powiedz mu jeszcze, e wielu prosi o rk naszej crki, dlatego nie wiemy, czy zdecydujemy si odda j Mizushimie. Co prawda, coraz bardziej jestemy przekonani o jego zaletach, jest wyksztacony. Moesz wic da przy okazji do zrozumienia,- e jeli bdzie si uczy i wkrtce zrobi doktorat, moe nawet zdecydujemy si odda mu crk. To na pewno zachci go do dalszej nauki. Dobrze, porozmawiam. Jeszcze jedna delikatna sprawa. Chodzi o to, e Mizushima tego dziwaka Kushamiego tytuuje cigle profesorem i sucha zawsze jego rad, a to niedobrze. wiat si zreszt nie koczy na Mizushimie, jeli nawet Kushami bdzie co mwi i przeszkadza w tej sprawie, specjalnie si nie zmartwi. , al nam po prdstu Mizushimy wtrcia Hanak. Nie znam pana Mizushimy, ale w kadym razie spotka go najwiksze szczcie, jeli wejdzie do waszej rodziny. Na pewno nie bdzie si temu sprzeciwia. Tak, Mizushima chce si eni z nasz crk^ ale odradzaj mu ci dwaj odmiecy, Kushami i Meitei. Ludzie wyksztaceni nie powinni tak postpowa. Pjd do Kushamiego i pomwi z nim. Bardzo prosz, cho sprawi ci to troch kopotu. A poza tym Kushami zna Mizushim najlepiej, onie nie udao si dowiedzie o nim wszystkiego, na wszelki wypadek wypytaj wic szczegowo o jego charakter, ^zachowanie, postpy w nauce. Sucham pana. Dzi jest sobota, moe teraz zastan go w domu. Gdzie on mieszka? Gdy wyjdzie pan od nas, skrci w prawo, pjdzie prosto do koca ulicy, potem jeszcze ze sto metrw w lewo, tam pan zobaczy sczerniay, rozwalajcy si pot, a za nim jego dom wyjania Hanako. To bardzo blisko, trafi bez trudu. Wstpi do niego 153

w powrotnej drodze. Rozpoznam jego dom po tabliczce z nazwiskiem. Prosz pamita, e tabliczka nie zawsze jest na swoim miejscu. On po prostu przykleja j za pomoc ziarnka gotowanego ryu. *W czasie deszczu wizytwka odpada, a w dni pogodne znw j przykleja. Dlatego nie moe pan na niej polega. Prociej byoby powiesi drewnian tabliczk na stae. Naprawd, trudno go zrozumie. Rzeczywicie. Ale jeli zapytam o dom z walcym si, sczerniaym potem, ludzie bd wiedzieli, o kogo chodzi? Oczywicie, drugiego tak zaniedbanego domu nie ma w caej okolicy. Znajdzie pan bez trudu. A jeli i to zawiedzie, niech pan szuka dachu poronitego traw, wtedy trafi pan bezbdnie. Charakterystyczny dom! Ha, ha, ha, ha! Byoby troch niedobrze, gdybym nie wrci do domu przed wizyt kolegi Suzukiego. I tak ju duo si dowiedziaem. Wyszedem wic spod werandy, minem ubikacj od strony zachodniej, ukryem si za sztucznym pagrkiem, potem wydostaem si na ulic i szybko wrciem do domu, ktrego dach porasta trawa, i z obojtn min wszedem na werand przylegajc do salonu. Mj pan rozoy tu biay kocyk i lec na brzuchu zaywa kpieli w radosnych promieniach wiosennego soca. Wbrew przypuszczeniom soce okazao si sprawiedliwe, t ndzn chat, napitnowan dachem poronitym tasznikiem, ogrzewao rwnie szczodrze, jak pokj gocinny Kanedy. Tylko koc nie pasowa do wiosennej aury. W tkalni wierzono, e jest biay, rwnie w sklepie sprzedano go z tym samym przewiadczeniem, zwaszcza e sam gospodarz poprosi o biay, ale dziao si to kilkanacie lat temu i dawno skoczya si epoka bieli, a zacz czas szarego popiou. Mam pewne wtpliwoci, czy koc przeyje jeszcze do przemiany w kolor soczystej czerni. Ju dzi jest wytarty, wyranie wida w nim osnowy. nazywanie wic go kocem jest grub przesad. Lecz gos154

podarz widocznie uwaa, e skoro suy mu rok, dwa, a nastpnie pi i dziesi lat, musi suy do koca ycia. Co za niefrasobliwo! Na tym historycznym kocu gospodarz jak ju mwiem lea na brzuchu. I jak mylicie, co robi? Opar podbrdek na obu doniach, a w palcach prawej rki trzyma papierosa. To wszystko. Nic wicej. Niewykluczone, e w jego gowie obsypanej upieem wiroway niczym ognista kula wielkie prawdy wszechwiata, ale patrzc na niego z boku, trudno byo sobie wyobrazi, e co takiego w niej si dzieje. Ogie papierosa stopniowo przyblia si do ust; gospodarz, nie zwracajc uwagi na spadajcy na koc supek popiou dugoci cala, ledzi uwanie smuk dymu. Wznoszc si, to znw opadajc na wiosennym wietrze dym ukada si .w dziesitki odpywajcych kek, osiada na gowie i mokrych jeszcze po umyciu wosach ony. Ach! Powinienem by wczeniej opowiedzie onie. Zapomniaem. ona siedziaa tyem do ma. Uwaacie, e to niegrzecznie wobec ma? Nic z tych rzeczy. Ten sam czyn mona bowiem rozmaicie kwalifikowa, raz jako grzeczny, a raz jako niegrzeczny, zaley to od sposobu interpretacji. C z tego, e m spokojnie opar brod na doniach akurat przy samych poladkach ony, ktra nic sobie z tego nie robic wypinaa je majestatycznie w jego stron? Nikt tU( nikogo nie obraa. Byo to bowiem maestwo, ktre wyzbyo si wszelkich skrupuw; ju w niecay rok po lubie udao im si wyzwoli z krpujcych wizw dobrych obyczajw zasad etykiety... Trudno mi zgadn, co jej przyszo do gowy, w kadym bd razie kobieta ta pewnie pod wpywem dzisiejszej pogody umya wosy w mieszance krochmalu i surowego jajka, wypukaa niezbyt starannie i siedziaa teraz bez sowa, koncentrujc ca uwag na szyciu koszulki dla dziecka. Swoje kruczoczarne wosy, dugoci ponad jednego okcia, rozpucia na plecach, jakby chciaa si nimi pochwali. I siedzc na 155

jedwabnej poduszce suszya je, pokazujc zalotnie plecy mowi. Zreszt moe to m przenis sw gow w t stron, w ktrej znajdoway si jej poladki. Zatem dym z papierosa, o ktrym poprzednio wspomniaem, przepywa nieustannie pomidzy czarnymi wosami poruszajcymi si na wietrze, a zaintrygowany gospodarz przyglda si w skupieniu migajcej mu przed oczyma fatamorganie. Dym nie zatrzymywa si w jednym miejscu, zda wci wyej i wyej i gospodarz porusza gow w lad za splatajcymi si strukami dymu i wosw. Obserwacj rozpoczyna od momentu, w ktrym dym przechodzi obok bioder, powoli przenosi wzrok ponad jej plecami, patrzy na ramiona, szyj i gow. Kiedy jego wzrok doszed do czubka, mimo woli z garda wyrwa si okrzyk zdziwienia: Ach!" Na rodku gowy, ktrej przysiga na dobre i ze, odkry okrg, du ysin. Poyskiwaa triumfalnie, odbijajc ciepe promienie soca, jakby od dawna czekaa na t chwil. Kiedy m dokona wielkiego odkrycia, e ona jest ysa, nie mg ukry swego zdumienia. Mimo olepiajcych promieni renice mu si rozszerzyy i w najwyszym zapamitaniu widroway odkryt plam. Przypominaa mu ona podstawk lampki, ktra ozdabia otarzyk buddyjski przekazany mu przez przodkw. Pochodzi z rodziny wyznajcej sekt shinshu *, w ktrej zgodnie ze starym zwyczajem na kupno otarzyka przeznaczano znaczne sumy pienidzy, odpowiadajce pozycji rodziny. Pamita jeszcze z dziecistwa, jak w pmroku komory oglda zushi, miniaturowe sanktuarium, pokryte solidnie zotem, w ktrym stale palia si maltitkim pomykiem mosina lampka. Dokoa niej byo ciemno, tylko podstawka byszczaa wyranie; i to wanie przeycie z czasw dziecistwa, odczuwane jeszcze dziecicym sercem, ulego
* Sekta shinshu. buddyjska sekta jodo-shinshu, czyli prawdziwa sekta Czystej Ziemi, powstaa w XIII w. Czonkowie tej sekty gosili moliwo zbawienia dla wszystkich ibezgranieznie wierz cych w ask Amidy.

156

nagle rozbudzeniu dziki ysinie ony. Po chwili wspomnienie lampki znikno, a pojawio si wspomnienie gobia Bogini aski Kannon. Mogoby si wydawa, e midzy gobiem bogini a ysin ony nie" ma adnego zwizku, jednak w gowie jej ma wytworzya si cisa wi, dziki pewnemu skojarzeniu. Kiedy w dziecistwie odwiedza Asakus, zawsze kupowa groch dla gobi. Sprzedawano go w talerzykach po dwa grosze. ysina ony swoj barw i wielkoci podobna bya wanie do tych czerwonych glinianych talerzykw. Naprawd podobna! zawoa gospodarz, wyranie poruszony swym odkryciem. Co? spytaa ona nawet nie odwracajc si do niego. Co?! Wielka ysina na twojej gowie. Wiesz o niej? Aha odrzeka nie przerywajc robtki, jakby odkrycie ma wcale jej nie przestraszyo. Bya typow on, ktrej nic ju nie moe poruszy. Masz j od czasw panieskich czy powstaa ju po lubie? pyta m. Jeli miaa j przed lubem, znaczyoby, e mnie oszukaa doda w myli, ale nie powiedzia tego gono. Nie pamitam, od kiedy. Ale czy to nie Wszystko jedno, czy ysina jest, czy nie ma? odpowiedziaa filozoficznie. Powiadasz wszystko jedno"! Przecie tu chodzi o twoj gow gospodarz zacz si denerwowa. Dlatego, e to moja gowa, wszystko mi jedno odrzeka, ale chyba si troch zaniepokoia, gdy praw rk przesuna po ysinie. O! Nie mylaam, e jest taka dua! Dopiero teraz spostrzega, e ysina jest zbyt dua jak na jej wiek. Z biegiem lat kada kobieta, ktra ukada tradycyjn fryzur, ysieje w tym miejscu. To dlatego, e wosy s mocno cinite bronia si niemiao. Jeli bdziesz ysie w takim tempie, to w wieku 157

czterdziestu lat bdziesz nosi gadki czajnik, a nie gow! To na pewno jaka choroba. Moe nawet zaraliwa. Musisz jak najszybciej poradzi si doktora Amaki. Gospodarz rwnie zacz si gwatownie gadzi po gowie. Czepiasz si innych, a nie widzisz, e w twoim nosie rosn siwe wosy. Jeli ysina jest zaraliwa, to na pewno siwienie wosw w nosie te jest zaraliwe rzeka nieco zagniewanym tonem. Siwych wosw w nosie nie wida, nie przynosz wic adnej szkody. Gorzej z gow, patrze przykro, zwaszcza gdy ysieje moda kobieta. Kaleka! Jeli jestem kalek, to dlaczego wzie mnie za on? Sam chciae, nikt ci nie kaza, a teraz mwisz: Kaleka". Bo nie wiedziaem! Do dzisiejszego dnia nic nie wiedziaem. Dlaczego mi jej nie pokazaa, gdy bya pann? Co za gupie gadanie! Kto to widzia, eby dziewczyna pokazywaa narzeczonemu swoj gow, zanim wemie j za on?! Z ysin mona jeszcze wytrzyma, ale ty jeste przy tym taka niska, e nie ma na co patrze. Wystarczyo dobrze spojrze, eby si przekona, jakiego jestem wzrostu. Nie wiedziae o tym, e jestem niska, kiedy brae mnie za on? No, tak, wiedziaem, nie przecz, ale mylaem, e jeszcze uroniesz. Miaam wtedy dwadziecia lat, jake mogam jeszcze urosn?... Kpisz sobie ze mnie... Rzucia szycie i zwrcia si w stron ma. Caym swoim wygldem dawaa do zrozumienia, e nie ustpi w tej dyskusji. Skd wiadomo, e po dwudziestym roku ycia czowiek nie ronie? Mylaem, e moe jeszcze troch podroniesz, gdy ci podkarmi poywnymi potrawami z powan min wykada ten swj osobliwy pogld.
158

Przy bramie zadzwoni gono dzwonek i rozleg si czyj gos: Czy mona wej?" To Suzuki trafi wreszcie do jaskini picego smoka, profesora Kushamiego. Gospodyni odoya spr na dni nastpne, wzia pudeko z przyborami do szycia, koszulk dla dziecka i szybko skrya si w chanoma. Gospodarz zwin koc i wrzuci do swego gabinetu. Spojrza na wizytwk, wrczon mu przez suc, z nieco zdziwion min, po czym poleci wprowadzi gocia, a sam z wizytwk w garci pospieszy do ubikacji. Nie wiem, dlaczego tak nagle poszed do ubikacji, tym trudniej mi wyjani, w jakim celu zabra ze sob wizytwk kolegi Suzuki To juro. Najbardziej przykre to byo dla wizytwki, ktra bez potrzeby znalaza si w tak cuchncym miejscu. Suca pooya poduszk obszyt perkalem przed nisz tokonoma *, zaprosia gocia, eby usiad na honorowym miejscu, i odesza. Suzuki rozejrza si po pokoju, krytycznie popatrzy na kopi kaligrafii Mokuana i przeczyta: Na caym wiecie wiosna kwitn winie", popatrzy na gazk wini w tanim zielonym wazonie porcelanowym, pochodzcym z Kioto, i przyjrza si innym przedmiotom. Nagle wzrok jego pad na poduszk podan mu przez suc spostrzeg na niej kota, ktry zjawi si tu nie wiadomo kiedy i siedzia wygodnie, obojtny na wszystko. Nie musz podpowiada, e kotem tym byem ja. Moje zachowanie zburzyo na uamek sekundy spokj Suzukiego, ale , szybko si opanowa. Nie mia wtpliwoci, e poduszk pooono dla niego. A tu bez proby o pozwolenie, bez adnego uprzedzenia rozsiado si na niej jakie dziwne zwierz. By to pierwszy powd zburzenia rwnowagi ducha Suzukiego. Gdy poduszka wystawiona na powiewy wiosennego wiatru leaa nietknita, tak jak j pooya suca, kolega Suzuki, chcc
* Tokonoma nisza w reprezentacyjnym pokoju, suca do ekspozycji dzie sztuki, kompozycji kwiatowych; honorowe miej sce w tradycyjnym domu japoskim. 159

podkreli sw skromno, wytrwaby na twardej macie do chwili zaproszenia go przez gospodarza do zajcia miejsca na poduszce. Ale fakt, e to kot zaj jego miejsce, wprawi go w jeszcze bardziej nieprzyjemny nastrj. I to by drugi powd zburzenia rwnowagi ducha Suzukiego. W dodatku to wyzywajce zachowanie kota... Gdyby cho przyzna si do tego niewaciwego zachowania, ale gdzie tam! Wyniole rozwali si na poduszce, do ktrej nie mia prawa, i tylko ypa okrgymi lepiami, jakby pyta: A ty kim jeste?" I to jest trzeci powd zburzenia duchowej rwnowagi Suzukiego. By wcieky, ale mimo to nie wzi mnie za kark i nie cign z poduszki, tylko patrzy bez sowa. Jak to moliwe, eby tak wana osoba baa si kota i nie posuya si rkami w tej sytuacji? Dlaczego nie ukara mnie i nie wyadowa swego gniewu? Przypuszczam, e przyczyn byo wyjtkowe poczucie wasnej godnoci, ktre ograniczao jego indywidualno. Z punktu widzenia siy fizycznej wystarczyoby mae dziecko, eby mnie podnie do gry, ale z punktu widzenia poczucia godnoci nawet sam Suzuki Tojur, prawa rka kolegi Kanedy, nie potrafi niczego zrobi kociemu Bstwu aski, ktre usadowio si na rodku poduszki. Nie wypadao mu bowiem kci si z kotem o miejsce i tym samym podwaa sw czowiecz godno. Rzeczywicie, byoby dziecinad traktowa kota jak powanego partnera i spiera si z nim o racj. Wygldaoby to zabawnie. Lepiej znosi pewne niewygody ni z saw. Ale im wicej znosi niewygody, tym bardziej rosa jego niena-^ wi, dlatego te spoglda na mnie od czasu do czasu i chmurzy twarz. Natomiast j z przyjemnoci patrzyem na niezadowolon min kolegi Suzukiego, starajc si opanowa miech i zachowa obojtny wyraz pyszczka. Podczas gdy midzy mn a Suzukim rozgrywa si dramat bez sw, gospodarz, poprawiwszy na sobie ubranie, i wyszed z ubikacji, krzykn: Czoem!" i usiad obok mnie. Nie mia ju w rce wizytwki i std mona byo 160

wnosi, e skazana zostaa na doywotnie zesanie w rejon brzydko pachncy. Ledwie zdyem pomyle, jaki straszny los przypad w udziale tej wizytwce, gospodarz z okrzykiem: A ty, diable!" chwyci mnie za kark i wyrzuci na werand. No, siadaj, prosz. Co za niespodzianka! Od kiedy jeste w Tokio? Podsun dawnemu przyjacielowi poduszk. Suzuki obrci j na drug stron i usiad. Byem bardzo zajty, nie dawaem wic o sobie zna. Ostatnio przenieli mnie do centrali firmy w Tokio... Piknie. Tak dawno nie widzielimy si, chyba od twego wyjazdu na wie? Tak, blisko dziesi lat. Od czasu do czasu przyjedaem do Tokio, niestety, byem bardzo zajty, nigdy wic nie mogem wstpi. Nie miej mi tego za ze. W firmie handlowej czowiek jest cigle zaganiany, nie tak jak w twojej pracy. Bardzo si zmienie w cigu tych dziesiciu lat gospodarz obejrza Suzukiego od stp do gw. Starannie uczesany, z przedziakiem, w tweedowym garniturze kroju angielskiego, w modnym krawacie, na piersi poyskiwa nawet zoty acuszek. Trudno uwierzy, e to dawny kolega Kushamiego. Musz teraz tak si ubiera Suzuki czu si w obowizku wytumaczy z acuszka na piersi. Prawdziwe? gospodarz zapyta niedelikatnie. No, tak, osiemnastka odpowiedzia Suzuki miejc si. Tobie te przybyo lat. Masz chyba dzieci, 0 ile pamitam. Jedno? 1 Nie. . Dwoje? Nie. Wicej? Troje? Aha, troje. I nie wiadomo, ile jeszcze przybdzie.
11 Jestem kotem 161

 Jak zwykle, nie przejmujesz si. II* lat ma najstarsze? Dokadnie nie wiem, sze albo siedem, Ha, ha, ha, ha! Jak widz, nauczyciele niczym si nie przejmuj. Szkoda, e ja nie zostaem nauczycielem. Sprbuj, a po trzech dniach odechce ci si. Czyby? Przecie praca jest pikna, spokojna, pozostawia wiele wolnego czasu, mona si uczy. By handlowcem te nie najgorzej, ale nie w mojej firmie. W kadym razie w biznesie jest dobrze, gdy si ma wysokie stanpwiskp, bo na dole cigle musisz schlebia innym, popija sake"na przyjciach, nawet gdy nie masz na to ochoty. Gupia sytuacja. Ju na uniwersytecie nie znosiem handlowcw. Gotowi s wszystko zrobi dla pienidzy. Dawniej ludzie docinali innym mwic: To zwykli handlarze". Mimo e siedzia przed jednym z tych handlowcw, opowiada takie nonsensy. No, niezupenie. Bywaj moe troch maostkowi, ale jeliby nie byli gotowi nawet na mier' dla pienidzy, niczego by nie osignli. A pienidz to taka bestia... Niedawno byem u pewnego kupca, ktry powiedzia mi, e w robieniu pienidzy naley stosowa trygonometri, to znaczy zapomnie o obowizku moralnym, zapomnie o uczuciach i zapomnie o wstydzie *. Interesujce, prawda? Ha, ha, ha! Kim jest ten gupiec? To nie gupiec, lecz bardzo mdry czowiek, szanowany w krgach biznesu. Znasz go z pewnoci, mieszka niedaleko std. Kaneda? Co takiego! Dlaczego si rozgniewa? To tylko art, przenonia mwica o tym, e jeli nie jeste do tego zdolny, pie* Gra sw: fonetycznie kaku nie ma", brak" znaczy te kt" i bok w trjkcie",

162

nidzy nie zrobisz. Nie mona tak powanie wszystkiego przyjmowa. No, dobrze, niech tam z t twoj trygonometri, rozumiem, e to art. Ale powiedz mi, co mylisz o nosie jego ony? Jeli bye u nich, musiae widzie jej nos. Mwisz o jego onie? To bardzo towarzyska osoba. Nos! Mwi o jej wielkim nosie. Ostatnio napisaem nawet o nim humorystyczny epigramat. A co to takiego epigramat? Nie znasz epigramatu? Widz, e jeste cakiem zapniony. Ludzie tak zajci jak ja niewiele maj czasu na literatur. Zreszt dawniej te nie lubiem jej specjalnie. Czy wiesz, jak wyglda nos Charlemagne'a? Ha, ha, ha! Masz czas na arty! Oczywicie, e nie wiem. Wellingtona podwadni przezywali Nosem. Czy wiesz o tym? Dlaczego tak przejmujesz si nosami? Czy to nie wszystko jedno, jaki nos, okrgy czy ostry? Nie masz racji. Czy wiesz co o Pascalu? Znowu czy wiesz". Zupenie jakbym przyszed zda/ wa egzamin. Co z tym Pascalem? Pascal powiedzia tak. ' Jak? Jeliby nos Kleopatry by krtszy, wpynby na powane zmiany w porzdku wiata. Rzeczywicie.' Oto dlaczego nie mona nosw lekkomylnie traktowa, jak ty to robisz. No, dobrze. Od dzi bd je ceni. A poza tym przyszedem dzi do ciebie, poniewa mam pewn drobn spraw. Chodzi o twego ucznia. Jake on si nazywa? Zdaje si Mizushima. Nie mog sobie przypomnie. No,, wiesz, ten, ktry przychodzi do ciebie. Kangetsu?
e

163

 Tak, tak, Kangetsu. Przyszedem wanie, eby si czego o nim dowiedzie. Chodzi pewnie o jego maestwo? Aha, co w tym rodzaju. Gdy wstpiem dzi do Kanedw... Niedawno Nochal zoy tu wizyt osobicie. Tak? Rzeczywicie, jego ona o tym te mwia. Wstpia do ciebie, aby szczegowo si wypyta, ale niestety, przyszed Meitei i wci wtrca swoje trzy grosze. Wcale nie moga go zrozumie. Sama winna. Co mona zaatwi z takim nosem? Poczekaj, ona nie o tobie mwia. Po prostu ubolewaa, e z powodu tego Meiteia nie miaa miaoci pyta o szczegy, poprosia wic mnie, ebym zechcia przyj i dowiedzie si. Nigdy jeszcze takich usug nie wykonywaem, myl jednak, e byoby cakiem niele oczywicie, jeli obie strony nie s temu przeciwne gdyby udao si t spraw zaatwi pozytywnie. I dlatego tu przyszedem. Dzikuj, e chcia si trudzi chodno odrzek gospodarz. Kiedy jednak usysza sowo strony", z niezrozumiaego powodu co si w jego sercu poruszyo. Jakby w parn letni noc powiew chodnego wiatru wlizn si przez rkaw i dotkn nieoczekiwanie jego ciaa. Mj gospodarz jest szorstki i uparty, ulepiony z surowej bezbarwnej gliny, ale jednoczenie rni si mocno od tych dzisiejszych tworw cywilizacji, okrutnych i bez serca. Z byle powodu traci panowanie nad sob i zoci si, a jednak nie brak mu zrozumienia dla uczu ludzkich. Niedawno pokci si z Nosem, poniewa nie podoba mu si jej nos, lecz crka w niczym tu nie zawinia. Poniewa nie lubi handlowcw, z pewnoci nie znosi te Kanedy, naley jednak powiedzie, e tej niechci nie przenosi na jego crk. Nie czuje do tej dziewczyny ani sympatii, ani niechci. Kangetsu jest jego uczniem, ktrego lubi bar164

dziej ni rodzonego brata. Jeliby rzeczywicie oboje si kochali jak mwi kolega Suzuki to nawet porednie przeszkadzanie w ich zwizku byoby niegodne czowiekahonoru. A profesor Kushami mimo wszystko uwaa siebie za czowieka honoru. Jeli si oboje polubi... Ale w tym wanie problem. Chcc ,zmieni sw postaw, naley przede wszystkim pozna stan faktyczny. Suchaj, czy ta dziewczyna chce wyj za Kangetsu? Obojtne mi, co sdz Kaneda i jego Nos, chodzi mi tylko o zamiary dziewczyny. No, tak, w kadym razie... Sdz, e chce wyj... Odpowied bya nieco wieloznaczna. Prawd mwic, nie by na to przygotowany, nie interesowa si zamiarami dziewczyny, sdzi, e daj od niego tylko wiadomoci dotyczcych Kangetsu. Zaradny i pomysowy Suzuki znalaz si wic w kopotliwej sytuacji. . Sdz" to niezbyt jasne sowo gospodarz nie moe uspokoi si, dopki przeciwnikowi nie zada ciosu. No, nie, po prostu le si wyraziem. Z pewnoci jej crka rwnie ma ch. Na pewno! Powiedziaa mi to matka. Cho, co prawda, nie zawsze dobrze si wyraa o Kangetsu. Dziewczyna? Tak. Niewychowana! eby le mwi o ludziach! To znaczy, e nie ma adnych powanych zamiarw w stosunku do Kangetsu? Nie rozumiesz. Dziwnie bywa na tym wiecie, czsto si zdarza, e le mwimy o tych, ktrych kochamy. Gdzie ty widzia takich gupcw? gospodarz nie rozumia subtelnoci ludzkich uczu. Takich gupcw na tym wiecie jest niemao, nie ma na to rady. "Pani Kaneda rwnie uwaa, e crka w sercu lubi Kangetsu, skoro wymyla pod jego adresem od czasu do czasu i porwnuje go do przejrzaej tykwy, ktra zapomniaa, gdzie jej miejsce. 165

Gospodarz wysucha tego dziwnego wyjanienia i nie wiedzc, co ma powiedzie, z wytrzeszczonymi oczyma przyglda si twarzy Suzukiego niby uliczny wrbita. Suzuki widocznie te zrozumia, e jeli rozmowa potoczy si dalej w tym duchu, nie bdzie mg wypeni powierzonej mu misji, wic zwrci si do gospodarza bardziej zrozumiaym jak mu si zdawao jzykiem. Jak pomylisz, te si zgodzisz, e crk z takim bogactwem oraz urod chtnie przyjm w kadym domu. Nie mwi, e Kangetsu nie jest czowiekiem wybitnym, ale co si tyczy jego sytuacji osobistej... Moe to nie wypada mwi o jego sprawach osobistych... Ale pod wzgldem majtkowym nie jest on partnerem rwnorzdnym. O tym wiedz wszyscy. Jej rodzice s tym tak zaniepokojeni, e specjalnie mnie tutaj wysali. To niewtpliwie wiadczy o uczuciach ich crki do Kangetsu. Suzuki starannie dobiera argumenty. Gospodarz chyba da si przekona o mioci crki, wic Suzuki wreszcie si uspokoi, ale wiedzia te dobrze, e jeli dalej nie zachowa dostatecznej ostronoci, moe znw zosta nagle zaatakowany, i dlatego postanowi przystpi jak najszybciej do wypenienia swej misji. Sprawa wyglda tak, jak powiedziaem. Oni niczego nie potrzebuj: ani pienidzy, ani majtku, pragn tylko jednego, chc mie zicia z odpowiednimi kwalifikacjami. Mwic kwalifikacje" mam na myli stopie naukowy. To znaczy, e wydadz za niego crk, jeli zostanie doktorem. Nie myl, e to wiadczy o wysokim mniemaniu o sobie czy pysze Kanedw. Nie. Kiedy poprzednio odwiedzia ciebie pani Kaneda, by tutaj Meitei. Plt trzy po trzy, nie martw si, to nie twoja wina. ona Kanedy chwalia ciebie za szczero i za to, e nie prawisz komplementw. Myl, e to kolega Meitei zawini... Jeli Kangetsu zostaby doktorem, podniosoby to ich presti w spoeczestwie. Jak mylisz, czy kolega Mizushima wkrtce przedoy rozpraw i uzyska stopie doktora? Co? Nie, 166

Kanedzie nie jest potrzebny ani magister, ani doktor, tu chodzi jedynie o spoeczestwo i dlatego tej sprawy nie mona lekceway. Pod wpywem tych wywodw gospodarz skonny by przyzna, e danie od zicia tytuu doktora nie jest niedorzeczne. Gotw wic by speni prob Suzukiego. Jednym sowem, znalaz si cakowicie na jego asce. Nic dziwnego, mj gospodarz jest przecie czowiekiem uczciwym i naiwnym. Wobec tego powiem Kangetsu, eby pisa rozpraw doktorsk. Ale przede wszystkim trzeba wyjani, czy chce on crk Kanedw na on, czy nie chce. Wyjani? Posuchaj. Gdy bdziesz dziaa tak oficjalnie, to nic z tego nie wyjdzie. Najlepiej byoby wyprbowa mimochodem, jakie s jego uczucia w stosunku do niej. Wyprbowa uczucia? Tak. No, moe niewaciwie si wyraziem Niekoniecznie wyprbowa, po prostu porozmawia i mimochodem si dowiedzie. Tobie moe by to wystarczyo, ale ja rozumiem tylko wtedy, gdy mwi do mnie jasno, wprost. Jeli nie potrafisz w ten sposb si dowiedzie, to lepiej nie pytaj wcale. Nie jest te dobrze, gdy tacy ludzie jak Meitei wtrcaj si do nie swoich spraw i wszystko psuj. Jeli nie mona mu pomc dobr rad, to przynajmniej naley pozostawi mu woln wol. Kiedy Kangetsu znowu przyjdzie, prosz mu w miar monoci nie przeszkadza w podjciu decyzji. Nie, nie mwi o tobie, myl o Meiteiu. Gdy on wemie go na swj jzyk, niczego dobrego nie mona si spodziewa. Suzuki krytykowa Meiteia, w rzeczywistoci gospodarza majc na myli. O wilku mowa, a wilk tu" powiada przysowie i jak zwykle od strony kuchni wszed niespodziewanie Meitei, wnoszc za sob wiosenny powiew wiatru.
167

 O, masz rzadkiego gocia! Z codziennymi gomi, takimi jak ja, Kushami obchodzi si zwykle do szorstko. Widz, e do Kushamiego nie naley przychodzi czciej ni raz na dziesi lat. Nawet ciastka dzisiaj s lepsze ni zazwyczaj. Nie czekajc na zaproszenie Meitei napcha usta galaretk od Fujimury. Kolega Suzuki patrzy na niego z nie ukrywanym zaniepokojeniem. Gospodarz umiecha si pokazujc zby. Meitei starannie przeuwa. Przygldajc si tej scenie doszedem do wniosku, e dramat bez sw jest rzecz cakowicie realn. Mnisi sekty zen uczestnicz w dysputach nie wypowiadajc ani jednego sowa, wymieniaj myli na odlego, wprost z serca do serca. Teatr bez sw, na ktry teraz patrzyem, by chyba epizodem tego rodzaju dysputy. Bya to krtka scena, ale bardzo dobitna. Mylaem, e ycie pdzisz jak przelotny ptak, widz jednak, e wrcie do rodzinnych stron. Dobrze, gdy czowiek yje dugo. Nigdy si nie wie, jakie szczcie moe go jeszcze spotka. Meitei zwrci si do Suzukiego bez najmniejszego skrpowania, jakby rozmawia z gospodarzem. Po dziesicioletniej rozce nawet najblisi koledzy, ktrzy mieszkali pod wsplnym dachem i jedli z jednego garnka, czuj si nieco skrpowani, ale u Meiteia tego nic dostrzeesz. Nie wiem, czy jest on a tak mdry, czy tak gupi. Sucham tego z przykroci, nie jestem przecie gupcem odpowiedzia Suzuki niezupenie na temat, nie mg jednak opanowa si i nerwowo krci w palcach swj zoty acuszek. Czy przyjechae pocigiem elektrycznym? niespodziewanie zapyta gospodarz. Mona by pomyle, e przyszedem tylko po to, ebycie kpili sobie ze mnie. Uwaacie mnie za prowincjusza, a przecie mam szedziesit udziaw w kolei miejskiej. 168

 Oho! Gupcowi to by si nie udao! Miaem osiemset osiemdziesit osiem i p akcji, ale niestety, wikszo zjady mi mole, pozostao mi zaledwie p akcji. Gdyby troch wczeniej przyjecha do Tokio, oddabym ci te dziesi akcji, ktrych nie zdyy jeszcze pore. auj, e tak si stao. Jzyk masz nadal jadowity. arty artami, ale dobrze mie akcje, z roku na rok rosn w cenie. Oczywicie, nawet pozostae p akcji przez tysic lat tak mnie wzbogaci, e bd mg zbudowa ze trzy skarbce. Obaj jestemy geniuszami wspczesnych czasw, wic adnego bdu nie popenimy. al mi natomiast takich ludzi jak Kushami, oni uwaaj, e akcje to zespoy zdarze w utworach literackich. Meitei znowu woy kawaek ciastka do u,st i popatrzy na gospodarza, ktry take wycign rk w stron talerzyka z ciastkami, jakby zarazi si od-Meiteia. Oczywicie, czowiek ma prawo naladowa wszystko, co pozytywne. Mniejsza o akcje. Chciabym cho raz zobaczy jak Sorosaki jedzie pocigiem elektrycznym rzek gospodarz przygldajc si ze zdziwieniem ladom swych zbw, pozostawionym na ciastku. Sorosaki zawsze dojedaby do kocowej stacji Shinagawa, niech wic raczej bdzie Dzieciciem Przyrody, ktrego imi zostanie wyryte na kamieniu nagrobnym, sucym do przyciskania w beczce marynowanej rzodkwi. Sorosaki podobno nie yje. Szkoda, mia dobr gow. Szkoda, e tak si stao rzek Suzuki. Meitei za doda: Mia mdr gow, to prawda, ale ry gotowa najgorzej ze wszystkich. Gdy przychodzia jego kolej, zawsze wychodziem z domu i cay dzie musiaem wytrzyma na gryczanym makaronie. To prawda. Wszystko, co gotowa Sorosaki, czu byo spalenizn, mimo e w rodku pozostawao surowe. Mnie te nie smakowao. Poza tym zmusza nas do jedzenia su169

rowego tofu *, twarogu sojowego, ktry by zimny i nie nadawa si do jedzenia uskara si Suzuki przypomniawszy sobie niezadowolenie sprzed dziesiciu lat. Sorosaki i Kushami ju wtedy si przyjanili, co wieczr wychodzili razem je shiruko **. Spotkaa ich za to kara, Kushami dotd cierpi na chroniczn niestrawno. Prawd mwic, to Kushami powinien by umrze wczeniej, gdy zjada zawsze wiksze porcje tej sodkiej fasolki, Zadziwiajca jest ta twoja logika! Przypomnij lepiej, co ty robi, Pod pozorem gimnastyki wychodzie co wieczr z bambusowym mieczem na cmentarz 'za naszym domem i uderzae w nagrobki. Kiedy schwyta ci kap&n i zwymyla, pamitasz? gospodarz nie da si przecign i ujawni dawne psoty Meiteia. Ha, ha, ha, ha! To prawda. Kapan powiedzia wtedy co takiego: Przesta stuka pak po gowach zmarych, gdy przeszkadzasz im w spokojnym nie". Ja miaem przynajmniej miecz bambusowy, ale genera Suzuki by z goymi rkami. Mocowa si jak zapanik z nagrobkami i powali chyba ze trzy. Kapan rozgniewa si nie na arty. Postaw tak, jak stay!" krzykn. Prosz poczeka, a wynajm robotnikw" powiedziaem. adnych robotnikw! Jeli nie podniesiesz wasnymi rkami i nie wyrazisz w ten sposb swej skruchy, to zniewaysz zmarych" sprzeciwi si. Nie wygldae wtedy zachcajco, pamitam, jak mocowae si z tymi kamieniami ubrany w pcienn koszul i slipki wizane na tasiemk, cay obocony... A ty ze spokojem starae si mnie narysowa. To byo okropne! Jestem z tych, co rzadko si zoszcz, ale

* Tfu potrawa z fasolki sojawej, przypominajca twaroek. ** Siiruko zupa "z czerwonej fasolki, ciasta ryowego i cukru. -----

J70

wtedy nie wytrzymaem, uwaaem, e mnie obraasz. Czy wiesz, e do dzi pamitam, co wtedy powiedzia? Kto to pamita, co si mwio przed dziesiciu laty? Zapamitaem tylko napis wyryty na nagrobku: Kisen-inden-kokaku-daikoji, stycze w Roku Smoka, pity rok ery An' ei" *. By to pomnik w stylu klasycznym. Miaem nawet ochot ukra go i przenie do nowego domu. Odpowiada wszelkim zasadom estetyki, wyrzebiony by w gotyckim duchu Meitei znowu popisywa si wtpliw znajomoci estetyki. Niewane, wrmy do tego, co wtedy powiedziae. Brzmiao to jako tak: Poniewa mam zamiar specjalizowa si w estetyce, staram si utrwali w szkicach wszystko, co jest interesujce midzy niebem a ziemi. Bdzie to materia do przyszych studiw. Ach, biedactwo! Ach, nieszczliwy! tego rodzaju sowa, wyraajce osobiste<9 uczucia, nie powinny by stale powtarzane przez czowieka wiernego nauce tak jak ja..." Mwie tak, jakby wicie w to wierzy. Poniewa uwaaem, e jeste czowiekiem pozbawionym uczu, chwyciem zaboconymi rkami twj szkicownik i porwaem. I wanie od tamtej chwili mj obiecujcy talent malarski uleg zahamowaniu, nigdy ju nie zabysn. To * ty zamae mu ostrze. Mam al do ciebie. Nie ple gupstw! To ja powinienem* czu al do ciebie. Meitei ju wtedy znany by z przechwaek gospodarz skoczy je ciastko i wczy si do rozmowy. Nie pamitam, eby kiedykolwiek dotrzyma obietnicy. Nigdy te nie przyznaje si do winy i prbuje si czym wykpi. Pewnego razu, kiedy przy wityni zakwit krzewiasty mirt, powiedzia Zanim opadn kwiaty mirtu, napisz traktat o podstawach estetyki". Powiedziaem mu wtedy, e nic z tego nie wyjdzie, a on na to: Mj wygld
* Era An'ei 17721780.

171

nie budzi zaufania, ale w rzeczywistoci jestem czowiekiem silnej woli. Jeli nie wierzysz, za si ze mn". Przyjem zakad i umwilimy si, e ten, kto przegra, postawi obiad w europejskiej restauracji w Kanda. Mimo wszystko jednak miaem pewne obawy. Byem bez pienidzy, nie miaem czym zapaci za obiad w restauracji europejskiej. Ale Meitei nawet nie zamierza przystpi do pisania. Min sidmy, potem dwudziesty, lecz nie napisa ani jednej linijki. Wreszcie opady kwiaty mirtu do ostatniego patka, a on niczym si nie przejmowa, mylaem wic, e mam ju zapewniony obiad. Kiedy jednak zadaem spenienia obietnicy, Meitei nie reagowa, jakby sprawa ta w ogle go nie dotyczya. Pewnie na swoj obron wygosi jak teori wtrci Suzuki. Nie mia wstydu, z uporem podkrela, e ma siln wol, pod tym wzgldem adnemu z nas nie ustpuje, nawet jeli w innych sprawach nie dorwnuje. Mwisz, e ani strony nie napisaem? zapyta Meitei. Oczywicie! Powiedziae wtedy tak: Pod wzgldem silnej woli nie ustpuj nikomu ani na krok. Ale pami mam nienadzwyczajn. Miaem dostatecznie siln wol, aby napisa Podstawy estetyki, ale niestety, zapomniaem o tym ju* nastpnego dnia. Jeli traktatu nie skoczyem do opadnicia kwiatw mirtu, stao si to tylko z winy pamici. A skoro nie zawinia tu wola, nie ma adnych powodw do stawiania tobie obiadu w europejskiej restauracji". To interesujce i w stylu Meiteia Suzuki nie wiadomo dlaczego znalaz w tym co interesujcego. Mwi to zupenie innym tonem ni przedtem, kiedy Meiteia jeszcze nie byo. Moliwe, e tak postpuj wszyscy rozumni. Co w tym interesujcego? zdawao si, e gospodarz do tej pory jeszcze gniewa si na Meiteia.
172

 Bardzo mi przykro, ale przecie staraem si naprawi swj bd. Wiesz przecie, e ng nie szczdz, eby znale dla ciebie pawie jzyki i temu podobne potrawy. No, nie zo si, bd cierpliwy. Skoro mwimy o rozprawach, przyniosem wam niezwyk wiadomo. Zawsze przynosisz niezwyke wiadomoci, z tob trzeba mie si na bacznoci. Ta wiadomo to wita prawda. Cena tej niezwykej wiadomoci jest niepodwaalna, nie opuszcz ani o grosz. Czy wiecie, e Kangetsu zacz pisa dysertacj doktorsk? Nigdy nie sdziem, e Kangetsu, jako czowiek o zadziwiajco rozwinitym poczuciu wasnej godnoci, zajmie si tak bezsensown mordg, jak jest rozprawa doktorska. Zabawna historia, okazuje si, e nie brak mu pocigu do pci odmiennej. Naleaoby koniecznie donie o tym Nosowi, ktry pewnie w snach widuje doktora nauk o odziach. Usyszawszy imi Kangetsu, Suzuki zacz dawa gospodarzowi znaki oczyma, eby nie przerywa. Lecz gospodarz niczego nie zrozumia. Kiedy sucha mowy obronnej Suzukiego, ogarno go wspczucie dla crki Kanedy, ale teraz, kiedy Meitei cigle powtarza: Nos", Nosowi", Nosa", znw przypomnia sobie o niedawnym sporze z Hanako. Wraz ze wspomnieniem zbierao mu si na miech i powracao lekkie rozdranienie. Wiadomo o rozpoczciu pracy doktorskiej przez Kangetsu okazaa si najlepszym dla niego podarunkiem, sensacj ostatnich czasw, usprawiedliwiaa nawet samochwalstwo Meiteia. Bya nie tylko niezwyka, lecz take radosna i przyjemna. Ostatecznie nie chodzi o to, czy Kangetsu wemie za on crk Kanedy, czy te nie. Wane jest to, e zostanie doktorem nauk. Gospodarz wcale nie mia alu o to, e on sam, jak nieudana drewniana i szarzejca statua bez po-' zoty, bdzie sta gdzie w kcie pokoju rzebiarza, czekajc, a zer go robaki; bardzo jednak pragn, eby udana rzeba jak najszybciej zostaa pozocona. 173

 Naprawd zacz pisa rozpraw? zapyta gorliwie, nie zwracajc uwagi na znaki dawane mu przez Suzukiego. Co za czowiek! Cigle wtpi w to, co inni mwi... Zreszt nie wiem, na jaki temat pisze, o odziach czy mechanice wieszania. Tak czy owak, nie ma wtpliwoci, e Kangetsu pisze i na pewno bdzie to co takiego, co Nos wprawi w zdumienie. Za kadym razem, gdy Meitei nazywa on Kanedy Nosem, Suzuki zdradza pewne zaniepokojenie. Lecz Meitei tego nie zauwaa i niczym si nie przejmujc cign dalej: Po ostatniej rozmowie podjem studia nad nosem i odkryem, e w Tristramie Shandy" znajduj si rozwaania na ten temat. Szkoda, e raie mona Sterne'owi pokaza nosa pani Kanedy, miaby wietny materia. Ogromnie auj, e jej nos zostanie cakowicie zapomniany, mimo e ma wszelkie dane po temu, by jego imi zostao przekazane potomnoci. Jeli pani Kaneda pojawi si tutaj znowu, zrobi szkic jej nosa, bd mia materia do bada estetycznych. Jak zwykle gada, co mu lina na jzyk przyniosa. Podobno jej crka chce wyj za Kangetsu. Kiedy gospodarz ogasza t wiadomo, Suzuki z min mwic, e robi mu niedwiedzi przysug, bez przerwy dawa oczyma znaki, ale Kushami, niby ciao nie przewodzce elektrycznoci, nie da si ani na jot naelektryzowa. Troch to zabawne, e dzieci takich rodzicw zdolne s do mioci. Sdz jednak, e nie jest to powana mio, lecz taka sobie mio nosw. Mio nosw czy nie nosw, ale Kangetsu mgby wzi j za on. Poprzednio mwie przecie co odmiennego. Widz, e dzi okropnie zmike. Nie, nie zmikem, nigdy nie mikn, ale...
174

 Ale co z tob nie w porzdku. Poniewa ty, Suzuki, jeste z tych, ktrzy psuj powietrze w przedpokojach biznesmenw, powiem ci co, co moe si przyda. Powiem ci, kim jest niejaki Kaneda. My, przyjaciele Mi~ zushimy Kangetsu, nie moemy patrze obojtnie na to, e crka tego osobnika ma piastowa godno maonki tak utalentowanego czowieka, zwaszcza e to przypomina zestawienie papierowej latarenki z brzowym dzwonem. Myl, e ty, cho jeste czowiekiem interesu, jeste tego samego zdania. Zabierasz si do nie swoich spraw z tak sam energi jak dawniej. Znakomicie. Przez dziesi lat wcale si nie zmienie, godne podziwu Suzuki prbowa si wykrci od jasnej odpowiedzi. Skoro mnie pochwalie, pozwl, e jeszcze troch popisz si erudycj. Staroytni Grecy bardzo wysoko cenili wiczenia fizyczne, na wszelkich zawodach przyznawali za nie cenne nagrody, stworzyli cay system wyrnie. Dziwna jednak rzecz, nie pozosta aden dokument wiadczcy o tym, i kiedykolwiek przyznano nagrod uczonemu za jego wiedz. Bardzo mnie to niepokoio. Rzeczywicie, troch dziwna sprawa Suzuki stara si we wszystkim zgadza z Meiteiem. Ale kilka dni temu niespodziewanie odkryem t ' przyczyn i jak ld stopniay moje wieloletnie wtpliwoci. Nawiedzio mnie nadzwyczaj przyjemne olnienie, jakbym przey najwyszy stopie ekstazy. Sowa Meiteia byy nadte, e nawet na twarzy tak wytrawnego pochlebcy jak Suzuki pojawio si zakopotanie. Gospodarz za postukiwa paeczkami z koci soniowej po krawdzi talerzyka i siedzia z opuszczon gow, jakby mwi: Znowu si zaczo". A Meitei rozprawia ogromnie z siebie zadowolony. Jak mylicie, kto precyzyjnie wyjani t sprzecznoi i wydoby nas z gbin mroku, rozwiewajc tysic175

letnie zwtpienia? Grecki filozof, ktry moe zosta uznany za najwikszego uczonego od czasu powstania nauki, ojciec perypatetykw, Arystoteles. W swych pismach mwi on... Ej, nie stukaj w talerz, tylko suchaj z naleyt uwag. Nagrody przyznawane na zawodach sportowych byy przez Grekw cenione znacznie wyej ni faktyczne umiejtnoci nagradzanych. Byy one form uznania za osignicia, ale jednoczenie zachcay do wysiku. A jak to si przedstawiao w dziedzinie wiedzy? Jeliby za wiedz dawano nagrody, musiano by dawa rzecz cenniejsz od wiedzy. Czy jest na wiecie skarb cenniejszy od wiedzy? Oczywicie, e nie ma i by nie moe. Wrczenie wic jako nagrody jakiej zwykej rzeczy byoby ubliajce dla godnoci nauki. Po dugich rozwaaniach doszli zatem do wniosku, e nawet gra skrzynek, wysoka jak Olimp, wypenionych zotymi monetami, nawet cae bogactwo Krezusa nie zrwnowa wartoci wiedzy, i zdecydowali w ogle nie przyznawa nagrd uczonym. Teraz wytumaczyem wam chyba dostatecznie jasno, e ani zoto, ani srebro, mied nie mog by odpowiedni nagrod za wiedz. Kiedy ju wzilimy sobie do serc t zasad, moemy powrci do aktualnego problemu. Kim jest Kaneda? Czy nie jest on tylko banknotem, ktremu przyprawiono oczy i nos? Mwic obrazowo, krtko i dowcipnie jest on zwykym chodzcym banknotem. Crka za chodzcego banknotu moe by najwyej chodzcym znaczkiem pocztowym. A co mona powiedzie o Kangetsu? Najznakomitsz kuni wiedzy skoczy jako najlepszy i nawet przez myl mu nie przeszo pawi si w lenistwie, przywdzia narzutk haori, przyszy do niej zawizk z czasw podbojw "klanu Choshu i oddawa si dzie i noc studiom nad stabilnoci 'odzi. Ale nawet to go nie zadowolio, ostatnio przygotowuje do publikacji swj wielki traktat, ktry zami saw lorda Kelvina. Wprawdzie przechodzc przez most Azumabashi zaprezentowa nieudan sztuk odebra176

nia sobie ycia, ale zdarzenie to mona wytumaczy zwyk w modoci skonnoci do czynw gwatownych i nie przemylanych. Nie wywaro ono przecie ujemnego wpywu na jego reputacj hurtownika wiedzy. Oceniajc Kangetsu mona by posuy si jednym ze znakomitych porwna, z ktrych przecie syn. Ot Kangetsu to chodzca biblioteka. To pocisk 208-milimetrowy wypeniony wiedz. Jeli ten pocisk pewnego piknego razu wybuchnie w wiecie nauki... Co si stanie, gdy wy- . buchnie? A z pewnoci wybuchnie... Gdy Meitei doszed do tego miejsca, obrazowe okrelenie w jego najlepszym wasnym stylu zaamao si nagle, po prostu nie wyszo mu tak, jak chcia, byskotliwy pocztek zmierza do ni]akiego zakoczenia, otrzsn si wic i rzek: Chodzce znaczki pocztowe, nawet dziesitki milionw, i tak obrc si w proch i py. Dlatego Kangetsu nie moe eni si z dziewczyn, ktra do niego w ogle nie pasuje. Nigdy si na to nie zgodz. Jak by to wygldao, gdyby ogromny so, najmdrzejsze ze zwierzt, eni si z ma wink, zwierzciem najbardziej arocznym? Gospodarz w milczeniu znw zacz postukiwa paeczkami o talerzyk z ciastkami. Suzuki za powiedzia bezradnym gosem, jakby straci nieco pewno siebie: Nie sdz, eby mia racj. Gospodarz na pewno nie przepuci okazji, by paln co jeszcze bardziej nieodpowiedzialnego. Najrozsdniej byoby powstrzyma impet Meiteia i nie pozwoli mu zagalopowa si dalej, a tym samym wyj cao z trudnej sytuacji. Niewtpliwie Suzuki to czowiek chytry. Dobrze o tym wie, e unikanie zbytecznego sprzeciwu jest modne w dzisiejszych czasach, a spory bez poytku s przeytkiem epoki feudalnej. Cel ycia czowieka wyraa si w czynach, a nie w sowach. Jeli sprawa rozwija si zgodnie z wasnym zamiarem, wtedy cel ycia moe by osignity. Jeli rozwija si bez trudw8 zmartwie i spo12 Jestem kotem 177

rw, cel ycia osiga si w rajskim stylu. Suzuki po skoczeniu studiw odnis sukces dziki tej rajskiej zasadzie ycia, to dziki niej nosi zoty zegarek, dziki niej pastwo Kaneda zwrcili si do niego z prob, tudzie dziki tej zasadzie rajskoci tak gadko udao mu si przecign na swoj stron Kusharniego. Podstawowa sprawa, ktr mia w swych kompetencjach, zostaa wic w dziewidziesiciu dziewiciu procentach zaatwiona. Lecz pojawienie si tego wczgi Meiteia, ktrego nie mona ocenia wedle ustalonych zasad i co do ktrego mona powtpiewa, czy jego psychika funkcjonuje tak jak u zwykych ludzi, wprowadzio nieco zamieszania w normalnym biegu sprawy. Nic nie wiesz i dlatego mwisz ze spokojem: To chyba nie tak". Jeste dzi jak nigdy wytwornie oszczdny w sowach, ale nawet najzagorzalsi zwolennicy interesu, gdyby widzieli, co si dziao wtedy, kiedy przysza tutaj wacicielka tego nosa, popadliby w popoch. Prawda, Kushami? Przecie sam z ni wojowae? Mimo to ma lepsze zdanie o mnie ni o tobie! Ha, ha, ha, ha! Jaki zarozumiay! To jasne, w przeciwnym razie baby si chodzi do szkoy, gdzie uczniowie i nauczyciele kpi z ciebie nazywajc Dzik Herbat. Ale ja te nie mam zamiaru ustpowa innym pod wzgldem siy woli, jednak nie jestem tak gruboskrny jak ty. Moje -najwysze uznanie! Czego miabym si ba? Niech sobie kpi, skoro sprawia im to przyjemno! Sainte-Beuve by niezrwnanym krytykiem wszystkich czasw, ale kiedy prowadzi wykady na uniwersytecie w Paryu, mia nadzwyczaj z opini. Na zajcia chodzi zawsze z noem w kieszeni na wypadek ataku ze strony studentw. A kiedy Brunetiere atakowa powieci Zoli... Chwileczk, nie jeste profesorem uniwersytetu* W najlepszym razie jeste nauczycielem czytanek an 178

gielskich, a porwnujesz si do takich znakomitoci. Uwaaj, b za te sowa wymiej ci jeszcze bardziej! Milcz! Jestem takim samym uczonym jak Sainte-Beuve! Nie jeste zbyt skromny! Chodzenie z noem jest jednak niebezpieczne, radz nie naladowa. Skoro wykadowcy uniwersytetu nosz sztylety, nauczycielom czytanek angielskich przydaby si, powiedzmy, krtki miecz. Naley jednak pamita, e noszenie ostrych narzdzi grozi niebezpieczestwem, powiniene raczej pj do Asakusy i na straganie kupi strzelb dla dzieci i nosi j na ramieniu. Wygldaby cakiem atrakcyjnie. Co 0 tym mylisz, Suzuki? Suzuki westchn z ulg, poniewa rozmowa oddalia si od sprawy Kanedy. Jeste jak zwykle dobroduszny i wesoy powiedzia. Spotkawszy si z tob po dziesiciu latach rozki odnosz wraenie, jakbym z wskich i ciasnych zaukw wyszed na przestronne pole. Widz, e rozmawiajc w gronie moich znajomych wci trzeba si mie na bacznoci. Trzeba uwaa na kade sowo. Ile std bierze si zmartwie, skrpowania! Naprawd trudno wytrzyma! Z kolegami z dawnych lat szkolnych przyjemnie jest rozmawia szczerze, bez skrpowania. Jestem bardzo zadowolony z niespodziewanego spotkania z tob, Meitei. Musz ju jednak was przeprosi, poniewa mam jeszcze co do zaatwienia. Gdy Suzuki zacz wstawa, rwnie Meitei podnis si 1 powiedzia: Ja te pjd, musz by na posiedzeniu Towarzystwa Odnowy Moralnej w wiecie Sztuk Scenicznych, to chyba po drodze. wietnie, przejdziemy si razem po tylu latach rozstania. Po tych sowach wyszli z domu rami przy ramieniu.
179

Rozdzia pity Dokadne przeczytanie drobiazgowego opisu zdarze dwudziestu czterech godzin rwnie zajoby co najmniej dwadziecia cztery godziny, ale zrobienie opisu musz przyzna byoby przedsiwziciem ponad moje kocie siy, mimo e jestem przecie zagorzaym zwolennikiem szkicowania z natury*. Dlatego gboko bolej nad tym, e nie ' jestem ani tak zdolny, ani wytrway, eby szczegowo informowa czytelnikw o osobliwych sowach i ekscentrycznych poczynaniach mego gospodarza, 'chocia s one godne tego. Przykro mi, ale nic wicej nie mog zrobi. Ja te potrzebuj odpoczynku, mimo e jestem tylko kotem. Po odejciu Suzukiego i Meiteia wiatr ucich, zrobio si tak cicho jak noc, kiedy pada nieg. Gospodarz swoim zwyczajem skry si w bibliotece. Dzieci spay obok siebie w maym pokoju. Gospodyni leaa za parawanem i karmia piersi dwuletni Menko. Na pochmurnym niebie spieszce ku zachodowi soce dawno si skryo za horyzontem, z ulicy dochodziy wyrane odgosy drewniakw geta, w pensjonacie obok nas rozbrzmiewa, to znw cich dwik chiskiego fletu, rozbudzajcy od czasu do czasu moje usypiajce uszy. Na ulicy zapada mrok. Po oprnieniu muszli suchotki, wypenionej rybn zup, poczuem si zmczony i spragniony wypoczynku. Syszaem kiedy o zjawisku bliskim gustom humorys* Aluzja do poety Masaoka Shiki, ktry postulowa szkicowa nie z natury w poezji tanka i haiku.

180

tycznej poezji haikai *, nazywanym koci mioci. Podobno s takie noce na pocztku wiosny, w ktre moi rodacy z caej dzielnicy nie mog zasn i wasaj si do rana. Ja jednak nie dowiadczyem jeszcze takiej przemiany duchowej. No tak, mio jest uniwersaln si ycia. Wszystkie istoty tego wiata, od Jowisza na niebie do poczwarki i turkucia popiskujcego w ziemi, s niewolnikami jej potgi, nic wic dziwnego, e rwnie i koty w zamglone noce wiosenne odczuwaj rado i pragnienie przeycia intrygujcej przygody. Kiedy sigam pamici wstecz, przypominam, e ja rwnie umieraem z tsknoty za Mikeko. Kr pogoski, e nawet Tomiko, crka Kanedy, gwnego herszta wyznawcw trygonome-' trycznej zasady bogacenia si, zakochaa si w Kangetsu. Dlatego nie mam najmniejszego zamiaru wymiewa si z ^dzy zwierzcej i szaleczych igraszek kotek i kotw, ktre z sercem w niebiosach jedn noc wiosenn ceni bardziej ni tysice sztuk zota. Lecz jeli o mnie chodzi, adne pokusy nie potrafi rozbudzi w mym sercu tego rodzaju uczucia, nic na to nie poradz. Jedynym moim pragnieniem jest wypoczynek. Nie mona przecie kocha, kiedy tak bardzo chce si spa. Stpam cichutko, kad si przy nogach dzieci i sodko zasypiam. Po chwili otworzyem oczy i zobaczyem, jak gospodarz niepostrzeenie wymkn si z biblioteki i wsun pod kodr rozesan obok pocieli ony. Zwykle przed snem przynosi do sypialni ksik zadrukowan poziomymi linijkami. Nigdy jeszcze jednak nie udao mu si przeczyta na leco nawet dwu stron. Czasami przynosi ksik i kadzie obok poduszki, wcale nie otwierajc. Mgby nie przynosi jej z biblioteki, skoro nie czyta, ale taki ju jest ten mj gospodarz. ona take namiewa si z niego, ale on obstaje przy swoim. Zdarza si nawet, e z zachan* Haikai (art", zabawa") nazwa humorystycznej poezji japoskiej.

181

noci przynosi trzy albo cztery ksiki. Ostatnio przytarga wielki sownik Webstera. Sdz, e jest to objaw chorobliwy, podobny do ekstrawagancji ludzi, ktrzy nie mog zasn, dopki nie usysz bulgotania wody w czajniku, przypominajcego im szum wiatru w gaziach sosen. Gospodarz rwnie nie potrafi usn, dopki nie pooy ksiki obok wezgowia. wiadczy to o tym, e ksika nie suy mu do czytania, lecz jest rodkiem wywoujcym senno. Jest po prostu drukowanym proszkiem nasennym. Dzisiejszej nocy chyba te co przynis pomylaem i spojrzaem w jego stron. Rzeczywicie, cienka, na wp otwarta czerwona ksika leaa dotykajc kartkami wsw. Duy palec lewej rki pozosta midzy stronicami, z czego mona wnosi, e dzisiaj gospodarz zasuy sobie na pochwa, poniewa przeczyta chyba z pi albo sze linijek. Obok czerwonej ksiki poyskiwa zimnym blaskiem, nie harmonizujcym z wiosenn por, jego nierozczny niklowany zegarek kieszonkowy. , ona odsuna od siebie niemowl na odlego okcia i gono pochrapywaa usta miaa otwarte, a gowa spoczywaa obok poduszki. Wydao mi si, e nie ma u czowieka niczego bardziej odpychajcego i nieprzyzwoitego ni spanie z otwartymi ustami. Kot nigdy nie przynosi takiego wstydu. Prawd mwic, pyszczek suy kotu do wydawania gosu, a nos do wdychania i wydychania powietrza. Jednake mieszkacy pnocnej Japonii s leniwi, staraj si oszczdzi sobie trudu i otwieraj usta jak najrzadziej, a mwi przez nos. I dlatego powsta tam jzyk lokalny, brzmicy nieprzyjemnie zwaszcza wtedy, gdy mwicy ma zatkany nos i oddycha ustami. Towarzyszy temu zreszt pewne niebezpieczestwo, do otwartych ust moe bowiem wpa z sufitu mysie ajno. Spogldam na dzieci: pi rwnie odraajco jak rodzice. Starsza crka, Tonko, jakby chcc podkreli prawo
182

starszestwa, pooya wycignit rk na uchu modszej. Modsza natomiast, Sunko, z gestem dumnej damy uoya sw nog na brzuchu starszej. Od zanicia zdyy si przesun o jakie dziewidziesit stopni. W tej nienaturalnej pozycji spay snem gbokim, w ogle nie skarc si na niewygod. Nawet wiato lampy jest inne wiosn. Jej pomyk janieje blaskiem miym sercu, owietlajc ten niewinny aczkolwiek wcale nie urzekajcy obraz; wydaje si przy tym ubolewa, e nikt nie docenia pikna tej nocy. Ktra to godzina? Rozejrzaem si po pokoju: dookoa panowaa martwa cisza, ktr zakcao tylko tykanie zegara, chrapanie gospodyni i w dali zgrzytanie zbw sucej. Suca zdecydowanie zaprzecza, gdy mwi jej, e zgrzyta zbami. Nie pamitam, ebym kiedykolwiek w yciu zgrzytaa zbami!" twierdzi z uporem zamiast przeprosi i obieca popraw, Wci powtarza, e nic takiego nie pamita. Jak zreszt moe pamita, skoro dzieje si to podczas snu? Niestety, fakt pozostaje faktem. S na wiecie ludzie, ktrzy popeniaj zo, a mimo to uwaaj si za cnotliwych, poniewa s przekonani o swej niewinnoci. Nie mona im odmwi tej naiwnej prostoty, ale nawet najwiksza naiwno i prostota nie umniejszaj zmartwie, jakie przynosz innym ludziom. Wydaje mi si, e nasza suca naley do ludzi tego pokroju... Chyba zrobio si ju bardzo pno. W okiennice kuchenne kto dwukrotnie lekko zastuka. Co to? Przecie teraz nie pora na odwiedziny. Moe to myszy?... Niech sobie pohulaj do woli, nie bd polowa. I znowu: Stuk, stuk". Nie, to nie myszy. A jeli nawet one, to bardzo ostrone bestie. Myszy w tym domu, jak uczniowie w szkole, w ktrej pracuje mj gospodarz, zapamitale wicz si dniem i noc w gwacie i bezprawiu, przyjmujc na siebie zadanie budzenia mego pana ze snu, nie krpowayby si wic do tego stopnia. Nie, to z pewnoci nie myszy. To pukanie jest zbyt tchrzliwe jak na 183

myszy, ktre niedawno wtargny do sypialni pana, ugryzy go w czubek nosa i nastpnie wycofay si triumfalnie. Nie, to nie mog by myszy. W tym momencie rozlego si skrzypienie unoszonych ku grze okiennic i ostronie przesuwanych sfaoji. To nie myszy. To czowiek. Profesor Meitei i kolega Suzuki nie skadaliby wizyty o tak pnej porze, nie otwieraliby bez pozwolenia zamknitych na noc okiennic i przesuwanych cianek shoji. Moe to Zodziej-Pustelnik, o ktrego sawie syszaem ju dawniej? Jeli rzeczywicie pojawi si tu we wasnej osobie, chciabym szybko pokoni si jego witobliwym licom. Wyobraaem sobie, jak w zaboconych butach przekracza prg kuchni i stawia dalsze dwa kroki. Przy trzecim potyka si o klap piwniczki, poniewa rozlega si stukot zakcajcy nocn cisz. Poczuem si tak, jakby kto przesun mi pod wos po grzbiecie szczotk do butw. Na chwil zapanowaa cisza. Spojrzaem na gospodyni: w dalszym cigu spokojnie wdychaa powietrze przez otwarte usta. Gospodarz za patrzy we nie na swj duy palec wetknity midzy stronice ksiki. Wreszcie od kuchni dobieg trzask zapalane] zapaki. Widocznie nawet witobliwy Pustelnik noc nie widzi tak dobrze jak ja. Nasza kuchnia nie jest okazaa, nie czuje si wic w niej zbyt wygodnie. Siedziaem skulony i zastanawiaem si, czy Pustelnik wejdzie do chan oma, czy te skrci na lewo, minie sie i przejdzie do biblioteki. Odgosy krokw i skrzypienie przesuwanych cianek dobiegay od strony werandy. Pustelnik na pewno wszed do biblioteki. W domu znowu zapanowaa zupena cisza. W tym momencie zdaem sobie spraw, e powinienem szybko zbudzi gospodarzy, ale nie wiedziaem, jak to zrobi. Nic mi nie przychodzio do gowy, myli wiroway z impetem koa myskiego, ale na prno. Moe szarpn zbami za brzeg kodry? Sprbowaem kilkakrotnie, ale bez skutku. Moe potrze mokrym noskiem po twarzy?
184

Ale gdy zbliyem si, gospodarz nie otwierajc oczu wycign! zdecydowanie rk i odrzuci mnie silnym uderzeniem w nos. Koci nos to miejsce wraliwe. Zabolao dotkliwie. Sprbowaem zamiaucze kilka razy, ale nie mogem nie wiem, dlaczego wydoby z siebie" gosu, jakby co stano mi w gardle. W kocu z duym trudem udao mi si miaukn, lecz przestraszyem si swego cichego gosu. Nie dostrzegem adnych oznak przebudzenia si gospodarza. Usyszaem nagle kroki Pustelnika. Szed powoli wzdu werandy okalajcej nasz dom, by coraz bliej. Ju wszed! Nic nie mogem poradzi! Zrezygnowaem z dalszych prb, wcisnem si midzy ciank a kuferek, przyczaiem i ledziem rozwj wydarze. Odgos krokw Pustelnika zblia si do papierowej cianki sypialni i nagle zamar. Wstrzymaem oddech i czekaem niecierpliwie na to, co bdzie dalej. Znajdowaem si w tak silnym napiciu, e zdawao mi si dusza wyskoczy mi przez oczy. Kiedy pniej nad tym si zastanawiaem, doszedem do wniosku, e chciabym przey to samo podczas apania myszy. Dziki Pustelnikowi przeyem niepowtarzalne olnienie i jestem mu za to wdziczny. Nagle papier shoji zmieni barw, jak gdyby zosta zmoczony w czasie deszczu. Za papierem pojawia si ciemniejca stopniowo plama w odcieniu czerwonym, potem papier pk i ujrzaem kawaek czerwonego jzyka. Po chwili jzyk znik w ciemnoci, a w dziurze pojawio si co okropnie wieccego. To na pewno oko Pustelnika. Dziwna rzecz, oko nie rozgldao si po rzeczach w pokoju; czuem wyranie, e wpatruje si tylko we mnie. Trwao to nieca minut, ale wydawao mi si, e od tego natrtnego spojrzenia kurczy si moje ycie. Nie mogc duej wytrzyma, zdecydowaem si wyskoczy zza kuferka, w tej samej chwili otwary si cicho shoji i oczekiwany niecierpliwie Pustelnik zjawi si przed moimi oczyma. Zgodnie z porzdkiem zdarze mam teraz zaszczyt za185

pozna czytelnikw z bardzo rzadkim gociem, Zodziejem-Pustelnikiem, ale nim to uczyni, przedstawi swj prywatny pogld na niektre sprawy, dlatego prosz jeszcze o chwil cierpliwoci. Staroytni bogowie czczeni s jako wszechwiedzcy i wszechmocni. Zwaszcza Bg chrzecijaski, ktry nawet w dwudziestym wieku nosi mask wszechwiedzcego i wszechmocnego. Lecz to, co w pojciu przecitnych ludzi jawi si jako wszechmoc i wszechwiedza, moe czasami by interpretowane jako niemoc i niewiedza. Takie twierdzenie brzmi zapewne paradoksalnie, ale gdy pomyl, e to ja pierwszy od stworzenia wiata odkryem ten paradoks, schlebiam swej prnoci uwaajc, e nie jestem zwykym kotem. Chciabym wic koniecznie wyjani powody i wbi do gw moich zarozumiaych kolegw ludzi, e z kotami take naley si liczy. Uwaa si, e Bg stworzy cay wszechwiat, wobec tego rwnie czowiek jest tworem Boga. Mwi o tym podobno Biblia. Co si tyczy ludzi... Wanie ludzie, chepic si znajomoci kilku tysicy lat dziejw, wielce si temu dziwuj, a jednoczenie coraz bardziej skaniaj si ku uznaniu wszechwiedzy i wszechmocy boskiej. Rzecz w tym, e na wiecie istnieje ogromna masa ludzi, ale nie znajdziecie pord nich dwu twarzy absolutnie do siebie podobnych. A przecie czci twarzy s z gry ustalone, ustalone te s w przyblieniu ich rozmiary. Innymi sowy, wszyscy s zbudowani z tego samego materiau, ale rezultat ostateczny w kadym przypadku jest odmienny. I kiedy zastanawiam si nad tym. jak z jednakowego prostego materiau Bg wymyli tyle twarzy, nie mog powstrzyma si od podziwu dla talentu Stwrcy. Bez wielkiej twrczej wyobrani nie udaoby si stworzy takiej rnorodnoci. Nawet najwiksi artyci wiata, powicajc wszystkie swoje zdolnoci, nie potrafiliby stworzy wicej ni dwanacie czy trzynacie rnicych si od siebie twarzy; biorc to pod uwag, tym bardziej godn jest podziwu umiejtno Boga, ktry sam 186

podj si stworzenia wszystkich ludzi. Takich umiejtnoci nie widzi si w ogle w spoeczestwie ludzkim i dlatego nazywa si je wszechmoc. Z tego te wzgldu ludzie s przepenieni czci i wdzicznoci dla Boga i z ludzkiego punktu widzenia takie uczucia s cakowicie uzasadnione. Ale z punktu widzenia kota ten sam fakt moe by interpretowany odwrotnie, jako dowd bezsilnoci Boga. Mona bowiem wysun wniosek, e jeli nawet Bg nie jest cakowicie bezsilny, to jego moc nie przewysza ludzkiej. Powiadaj, e Bg stworzy tyle twarzy, ile jest ludzi, lecz nie wiadomo, czy ta rnorodno jest rezultatem uprzednich przewidywa. By moe Bg przystpujc do dziaania zamierza stworzy na jedn mod i kota, i warzchew, lecz praca nie sza mu dobrze, wszystko wypado nie tak, jak zamierza, i w rezultacie powsta ten cay galimatias. Zatem budow twarzy ludzkiej mona rozpatrywa jako pomnik sukcesu Boga i jako lad jego klski. Nie ma wio- przeszkd, by mwi jednoczenie o wszechmocy i o niemocy. Szkoda, e oczy u czowieka le obok siebie i nie mog patrze jednoczenie w prawo i w lewo w ich pole widzenia wchodzi tylko cz rzczy i zjawisk. Mona by wykaza, e wiele tego rodzaju prostych zjawisk wystpuje w spoeczestwie ludzkim, ale ludzie, Ogupieni i pochonici myl o Bogu, nie potrafi niczego dogbnie poj. Wiadomo, e trudno osign w twrczoci Boga zrnicowanie typw, ale rwnie trudno osign pen jednolito i podobiestwo. Dla Rafaela jednakowo kopotliwe byoby namalowanie dwch identycznych podobizn Matki Boskiej, co dwu postaci cakowicie do siebie niepodobnych. Nie, jednak namalowanie dwch rzeczy identycznych byoby trudniejsze. Na przykad dla Kobo Daishi * byoby znacznie trudniej napisa hieroglify oznaczajce niebo" i morze" w ten sam sposb, jak je napi* Kdb Daishi (Wielki Mistrz szerzcy nauki Buddy) tytu pomiertny mnicha Kufcai (774835),* zaoyciela sekty shingon:' poeta, kaligraf, pozostawi kilka cenionych dzie.

18?

sa poprzedniego dnia, ni w zupenie odmiennym stylu. Nauka jzyka ludzi opiera si cakowicie na naladownictwie. Kiedy dzieci ucz si nowych sw, niczego wicej nie pragn, tylko powtrzenia ich tak, jak usyszay. Po prostu naladuj innych, wykorzystujc wszystkie swoje siy i umiejtnoci. W ten sposb w cigu dziesicioleci w jzyku przyswajanym w procesie naladowania pojawiaj si naturalne zmiany fonetyczne, ktre wiadcz po prostu o niezdolnoci ludzi do absolutnie wiernego naladownictwa. Tak wic precyzyjne naladowanie jest rzecz nadzwyczaj trudn. Z tego wzgldu Bg wiksz by wykaza si moc, gdyby stworzy ludzi o jednakowych twarzach, niby maskach odcinitych, z tej samej sztancy. A poniewa dla wasnej wygody i kaprysu wypuci w wiat twarze tak rnorodne, e ich rnorodno przyprawia o zawrt gowy, to w ten sposb potwierdzi przypuszczenie o swej cakowitej niemocy. Zupenie ju zapomniaem, w jakim celu snuem te rozwaania. Ale skoro nawet ludzie zapominaj, od czego zaczli rozmow, to co dopiero koty, dla ktrych to rzecz cakowicie naturalna; wystarczy przecie zajrze do Ksigi przykaza" Nichirena *. Kiedy wic spojrzaem na Zodzieja-Pustelnika skradajcego si do sypialni, mimo woli oyy powysze spostrzeenia i popyny refleksje. Dlaczego tak si stao? Musz si nad tym zastanowi. Aha, ju wiem. Gdy zobaczyem twarz Pustelnika, ktry pojawi si przed moimi oczyma bez najmniejszego zdenerwowania, kiedy zobaczyem t twarz... Do tej chwili wtpiem w doskonao tworw boskich, ale gdy dostrzegem szczeglne cechy twarzy Pustelnika, wszystkie wtpliwoci prysy. Jego twarz bya podobna jak dwie krople wody do naszego drogiego i przystojnego kolegi Mizushimy Kangetsu. Oczywicie, nie mam wielu znajomych wrd zodziei, ale
* Nichiren (12221282) reformator buddyzmu japoskiego, zaoyciel sekty holcke-shu, autor wielu prac.

188

nieraz prbowaem wyobrazi sobie oblicze zodzieja odpowiadajce jego brtitalnym postpkom. Uwaaem, e nos winien by may i spaszczony, oczy wielkoci miedzianej monety, a na gowie powinny stercze wosy jak kolce na skorupie kasztana. To, co teraz zobaczyem, rnio si od mego wyobraenia tak bardzo jak niebo i ziemia, przestaem wic w ogle ufa wyobrani. Pustelnik by szczupy i przystojny, mia ciemne, proste jak strzaki brwi, modne ubranie, by z pewnoci wspaniaym zodziejem. Liczy sobie ze dwadziecia sze, siedem lat, a wic pod tym wzgldem by doskona kopi Kangetsu. Skoro Bg zdolny jest stworzy dwie twarze tak do siebie podobne, nie mona nie docenia jego mocy. Poniewa mczyzna by tak bardzo podobny do Kangetsu, pomylaem, e to prawdziwy Kangetsu straci rozum i przybieg do nas porodku nocy. I dopiero kiedy spostrzegem, e pod nosem gocia nie czerni si z rzadka kiekujce wsy, domyliem si, e jednak jest to kto inny. Kangetsu jest przystojnym mczyzn o zdecydSwanej mskiej twarzy, jest tworem wystarczajco starannie wykonanym, eby mg swym urokiem przyku uwag crki Kanedy, ktr Meitei nazwa chodzcym znaczkiem pocztowym. Lecz Pustelnik rwnie swoim wygldem ani troch nie ustpowa Kangetsu. Jeli crka Kanedy stracia gow od jednego spoj rzenia czy sowa naszego przyjaciela, to byaby niewdzicznic, gdyby nie zakochaa si z rwnym arem w koledze zodzieju. Mniejsza o sprawiedliwo, postpiaby po prostu nielogicznie. Przecie utalentowana i pojtna dziewczyna musi to zrozumie bez trudu. Jeliby wic zamiast Kangetsu przedstawiono jej zodzieja, pokochaaby go tak samo z caego serca i pdziaby z nim ycie w harmonii i szczciu. Gdyby Kangetsu, poruszony kazaniami Meiteia i innych, zerwa ten najlepszy z moliwych w wiecie zwizek, nie miaaby ona powodu do niepokoju, poniewa yje i jest zdrowy Pustelnik. Uwiadomiwszy to sobie, poczuem si spokojny o przyszo panny Tomiko. 189

Istnienie na wiecie kolegi zodzieja byo spraw najwyszej wagi dla panny Tomikoi i je] szczliwego ycia. Pustelnik trzyma co poi pach. By to stary koc, ktry poprzednio gospodarz porzuci w bibliotece. Mia na sobie krtki paszczyk faanteo z tafty, przewizany na tyku granatowym pasem olbi z Hakaty, wyjtym z komrki, obie nogi obnaone byy do kolan. Podnis jedn nog i postawi na macie. Gospodarz, nadal nicy o ksice uwierajcej w duy palec, przewrci si na drugi bok i krzykn: Kangetsu!" Zodziej rzuci koc, cofn nog z pokoju. Przez papier shoji widziaem dwie poruszajce si, nieco za szczupe ydki. Gospodarz zamrucza co pod nosem, odrzuci czerwon ksik i jakby mia wierzb, zacz zapamitale drapa rk brudnymi pazurami. Jego gowa zsuna si z poduszki i znw zapanowaa cisza. Pustelnik sta chwil na werandzie i obserwowa, co dzieje si w pokoju. Upewniwszy si, e gospodarze pogreni s w gbokim nie, znw postawi jedn nog na macie. Potem zrobi krok drug nog. Sypialnia rzsicie owietlona lampk wiosenn zostaa przedzielona cieniem Pustelnika na dwie czci. P ciany od kuferka ponad moj gow znalazo si w cakowitej ciemnoci. Obejrzaem si za siebie i spostrzegem, e cie gowy Pustelnika poruszy si niewyranie na wysokoci dwch trzecich ciany. Cie wyglda dziwacznie, zupenie jak zjawa o gowie tropikalnej bulwy. Pustelnik spojrza na pic twarz gospodyni i nie wiadomo dlaczego, umiechn si. O, dziwo! Umiecha! si tak samo jak Kangetsu. U wezgowia maty staa zbita gwodziami skrzynka, wysokoci piciu, szeciu cali i dugoci ptorej stopy. Znajdoway si w niej dzikie bataty, ktre Tatara Sampei przywiz w podarunku z podry do rodzinnego Karatsu w prowincji Hizen. Nieczsto si zdarza, by ktokolwiek kad bataty w sypialni, lecz nasza gospodyni ma sabe pojcie o przechowywaniu rzeczy, nie wie, gdzie i co mona pooy, na przykad cukier wkada do komody. Nie 190

ma wic co si dziwi, e w sypialni przechowuje nie tylko bataty, lecz take marynowan rzep. Pustelnik oczywicie nie jest Bogiem i nie moe zna obyczajw tej kobiety. Nic wic dziwnego, i w skrzynce, ktr wacicielka postawia przy wezgowiu, spodziewa si znale co bardzo cennego. Sprbowa podnie, ale okazaa si chyba za cika. Ucieszy si z tego. Czyby chcia ukra te dzikie bataty? Taki przystojny i kradnie dzikie bataty? mia mi si chciao na sam myl o tym. Lecz powstrzymaem si od miechu, gdy mgbym tylko narazi siebie na niebezpieczestwo. Z nabon czci Pustelnik zacz zawija skrzynk w stary koc. Rozejrza si dokoa, szukajc jakiego sznurka do przewizania. Na szczcie wpad mu w oko mikki krepdeszynowy pas, ktry gospodarz zdj z siebie puzed snem. Zwiza tym pasem skrzynk z dzikimi batatami i zarzuci sobie bez trudu na plecy. Teraz wyglda niezbyt atrakcyjnie i nie przypadby specjalnie do gustu kobietom. Nastpnie wzi dwie dziecice koszulki, wepchn je do trykotowych kalesonw gospodarza, ktre wybrzuszyy si w kroczu i wyglday jak w, ktry pokn ab... Czy raczej jak w w ostatnim miesicu przed zniesieniem jaj. Tak, to lepsze okrelenie. Tak czy owak wyglday osobliwie. Jeli nie wierzycie, moecie sami sprawdzi. Pustelnik zawiza kalesony na szyi. Jedwabny paszcz gospodarza rozesa niby chust, starannie poskada na nim ozdobny pas do kimona gospodyni, narzutk i bielizn gospodarza, a nastpnie zawin. Jego zrczno wzbudzaa mj podziw. Zwin jeszcze tasiemk od kimona, przepask biodrow owin toboek i wzi do rki. Rozejrza si dookoa, zastanawiajc si, czy jeszcze czego nie zostawi; zobaczy paczk Asahi" przy gowie gospodarza, podnis j i wrzuci do kieszeni. Nastpnie wyj jednego papierosa, nachyli si nad lamp i zapali. Zacign si ze smakiem. Dym rozpyn si w mleczn mg. Zanim zupenie znikn, odgosy krokw 191

Pustelnika oddaliy si, a potem cakowicie umilky. Gospodarze spali smacznie dalej. Mimo wszystko ludzie s bezmylni i gupi. Potrzebowaem jeszcze troch odpoczynku. Nie pocignbym dugo, gdybym gada tak bez przerwy. Zasnem gbokim snem i kiedy si obudziem, marcowe niebo janiao ju pogodnym blaskiem. Gospodarze rozmawiali przy wejciu z policjantem. To znaczy tdy wszed do mieszkania i dosta si do sypialni. A pastwo spali i niczego nie syszeli, tak? Tak odrzek gospodarz, wyranie podenerwowany. O ktrej godzinie zdarzya si ta kradzie? policjant w dalszym cigu zadawa nielogiczne pytania. Gdyby wiedzieli, o ktrej, toby nie dopucili do kradziey. Gospodarze nie doszli jednak do tego wniosku i wci naradzali si nad odpowiedzi na pytanie. O ktrej to byo? No wanie zastanawiaa si ona, jakby chciaa co wymyli. O ktrej pooye si wczoraj spa? Po tobie. Tak, to znaczy pooyam si wczeniej od ciebie. A przebudzie si o ktrej? Chyba o wp do smej. Wobec tego, o ktrej mg wej zodziej ? W kadym razie na pewno noc. Wiadomo, e noc, chodzi o to, o ktrej godzinie. Trzeba by dobrze si zastanowi, poniewa nic pewnego nie wiadomo gospodyni jeszcze staraa si myle. Policjant pyta ze wzgldw formalnych, wcale go nie interesowao, o ktrej godzinie wszed zodziej. Byo mu obojtne, czy usyszy prawd czy kamstwo, chcia tylko, by co odpowiedzieli, a gospodarze prowadzili dialog, ktry niczego do sprawy nie wnosi. 192

 To znaczy, e czas kradziey nie jest znany? policjant chyba troch si zdenerwowa. No, pewnie zareagowa jak zwykle objtnie gospodarz. Policjant nawet si nie umiechn. Wobec tego zcie zaalenie: takiego to a takiego dnia i miesica trzydziestego smego roku Meiji * pozamykalimy drzwi i okna i pooylimy si spa. Wtedy zodziej otworzy takie to a takie okiennice, dosta si do domu i takie to a takie rzeczy ukrad i uciek. W zwizku z powyszym zgaszamy zaalenie. Nie chodzi o doniesienie, lecz o zaalenie. Adresu mona nie podawa. Czy rzeczy skradzione naley dokadnie opisa? Tak, naley opisa. Haori sztuk tyle, w cenie takiej itp... Nie, nie bd wchodzi do domu, bo co to da? Po kradziey nic tam po mnie stwierdzi zdecydowanym tonem i odszed. Gospodarz rozoy w rodku salonu przybory do pisania i ktliwym tonem przywoa on: Bd teraz pisa skarg, podawaj mi po kolei wszystkie skradzione rzeczy. No, szybko! Jak to: Podawaj szybko?" Jak bdziesz tak rozkazywa, to nikt ci niczego nie poda. Usiada ciko. Miaa na sobie kimono przepasane tasiemk. Jak ty wygldasz? Jak ndzna prostytutka z gospody przy gocicu! Jeeli ci si nie podoba, to kup mi nowe! Prostytutka! A c ja jestem winna, e ukrad mi pas obi? Co? Nawet obi ukrad? Co za dra! W takim razie zapisujemy pas obi. Jaki to by pas? ' Jak to, jaki? Mwisz tak, jakbym miaa kilka. Podwjny, na wierzchu z czarnej satyny, a pod spodem z krepy. Podwjny pas obi z czarnej satyny na wierzchu i z
* 38 rok Meji rok 1905.
13 Jestem kotem

krepy pod spodem jedna sztuka.- I ile mg kosztowa? Chyba ze sze jenw, Co? Miaa czelno nosi takie drogie rzeczy? Odtd bdziesz kupowaa za ptora jena, nie drosze, Za tak cen mona kupi obi'' Jeste okropny! Byle tobie byo dobrze, a nina wcale ci nie obchodzi, moe wyglda jak ostatnia ndza. No, dobrze. Co jeszcze? Jedwabna haon. Dostaam j po nieyjcej ciotce Kono. Jedwabna, stary jedwab to nie to, co dtzisiejszy. Obejdzie si bez twoich wykadw. Ile kosztuje? Pitnacie jenw aori za pitnacie jenw In absolutnie nie na nasz kiesze! Czy to nie wszysko jedno1 Przeoe nie kupowae. Co jeszcze? Czarne skarpetki tabi, jedna para. Twoje? Nie, twoje, dwadziecia siedem sendw. Dalej! - Skrzynka dzikich batatw. 'Zabra nawet dzikie batatj' Co z nimi zrobi? Zje gotowane czy zrobi przecier? Nie wiem, id do zodzieja i zapytaj go! Ile kosztowayby? Nie znam si na cenach dzikich batatw. Napiszemy dwanacie jenw pidziesit senw.1 Rozum stracie? Nawet przywiezione z Karatsu nie mog tyle kosztowa. Przecie mwisz, ze nie wiesz Nie wiem, oczywicie, ale dwanacie jenw i pidziesit senw to gruba przesada. Co znaczy gruba przesada"? Ifie ma w tym adnej logiki. Jeste prawdziwym Otamcunera Paleologiem *. * Otanchin Paleolog znieksztacone. Konstantym Paleolog. 194

, Kim? Otanchinem Paleologiem. A co to takiego? Niewane. Co jeszcze? Nie wyliczya je'szcze moich ubra. Nie szkodzi. Powiedz lepiej, co to znaczy Otanchin Paleolog. A co miaoby znaczy? Moesz chyba mi powiedzie, co to jest. Za bardzo kpisz sobie ze mnie. Wiesz, e nie znam angielskiego i dlatego mi dogadujesz. Nie ple gupstw! Powiedz lepiej, co jeszcze. Trzeba szybko zoy skarg, w przeciwnym razie nie odzyskamy naszych rzeczy. Teraz te jest za pno. Powiedz wreszcie, co to takiego ten Otanchin Paleolog. Co za kobieta! Spokoju czowiekowi nie da. Mwi ci, e to nie ma adnego znaczenia. W takim razie nie ma wicej rzeczy do wyliczenia. Uparty guptas. Rb, jak chcesz. Nie bd za ciebie pisa skargi o kradziey. A ja ci nie powiem, jakie rzeczy ci ukradli. Jeli nie napiszesz, wcale si nie zmartwi. No wic nie bd. Gospodarz wsta i wyszed do biblioteki. ona ukrya si w chanoma i usiada przed pudekiem z przyborami do szycia. Przez dziesi minut siedzieli w milczeniu, wpatrujc si wrogo w rozdzielajc ich ciank. Nagle otworzyy si drzwi wejciowe i energicznym krokiem wszed kolega Tatara Sampei, ofiarodawca owych dzikich batatw. Tatara Sampei mieszka kiedy u profesora na stancji, po skoczeniu prawa rozpocz prac w dziale grniczym pewnej firmy. On rwnie, jak Suzuki, jest pocztkujcym biznesmenem. Przez wzgld na dawne stosunki od czasu do czasu odwiedza ndzn chatk 195

nauczyciela, a czasem spdza nawet z nim ca niedziel. Zreszt czuje si tutaj jak w rodzinie. Pikna dzi pogada, prosz pani rzek z akcentem przypominajcym dialekt okolic Karatsni. Mia na sobie spodnie. Usiad przed gospodyni na macie, jedn nog zgit w kolanie pozostawi uniesion ku grze. O, kolega Tatara! Profesor gdzie wyszed? Nie, jest w bibliotece. Profesor wci studiuje, moe mu to zaszkodzi, prosz pani. W niedziel mgby odpocz. Prosz to jemu powiedzie, mnie nie sucha. No, tak, dobrze... zacz Sampei i rozejrzawszy si po pokoju rzek ni to do gospodyni, ni to do siebie: Co to? Dziewczynek nie wida. W tym samym momencie Tonko i Sumko wbiegy z ssiedniego pokoju. Wujku Tatara, przyniose dzisiaj sushi *? zapytaa Tonko, patrzc przynaglajco na jego twarz, chcc si upewni, czy nie zapomnia o obietnicy, Tatara potrzsajc gow wyzna: Widz, e nie zapomniaa, nastpnym razem na pewno przynios. Dzi zapomniaem. Fee... zacza starsza, a modsza jej zawtrowaa: Fee. Nastrj gospodyni si poprawi, zacza nawet si umiecha. Sushi nie przyniosem, ale daem przecie dzikie bataty. Czy jada je? Dzikie bataty? A co to takiego? zapytaa starsza, a modsza powtrzya za ni: Dzikie bataty? A co to takiego?
* Smshi potrawa z gotowanego ryu z ryb, jarzynami, przyprawiana do smaku octem; najczciej w postaci kulek. 196

 Jeszcze nie jadycie? Niech wam mama szybko ugotuje. Dzikie bataty z Karatsu s smaczne, nie to, co tokijskie Sampei zachwala swoje strony. Panie Tatara, bardzo dzikuj za uprzejmo. A pani sprbowaa? Specjalnie zamwiem skrzynk, eby si nie pognioty, i ciasno zapakowaem. Myl, e przyjechay w dobrym stanie. Pan si tak stara, a dzisiaj w nocy ukrad je zodziej. Zodziej? Co za gupiec! Czyby tak lubi dzikie bataty? Sampei by niemal zachwycony. Mamo, u nas noc by zodziej? zapytaa starsza crka. Tak odpowiedziaa matka krtko. By zodziej... By zodziej... A jak on wyglda? tym razem modsza zapytaa. Na to zaskakujce pytanie matka nie wiedziaa, jak odpowiedzie. By straszny odrzeka i spojrzaa na Tatar. Straszny? Tak jak wujek Tatara? zapytaa starsza z naiwn prostot. ' Co takiego?! Jak mona tak niegrzecznie... Ha, ha, ha! Czy moja twarz jest taka straszna? Przykra sprawa. Tatara podrapa si po gowie. Z tyu mia ysin wielkoci jednego cala. Pojawia mu si przed miesicem, chodzi nawet do lekarza, ale na razie nie ma szans na wyleczenie. Tonko i t ysin odkrya. Oj, gowa wujka Tatary wieci si jak u mamy! Mwiam ci, eby milczaa. Mamo, czy u zodzieja te byszczaa? zapytaa modsza. Gospodyni i Tatara mimo woli wybuchnli miechem, a poniewa dzieci przeszkadzay im w rozmowie, matka, wypdzia je z pokoju. 197

 No, idcie na podwrze i pobawcie si. Mama przygotuje wam smaczne ciastka. A co z pana wtosami? spytaa z powan min. Mole wyjady. Wcale nie ches si zagoni. U pani take? No, nie! Nie mole U kobiet ysina powstaje w tym miejscu, w ktrym cignie si wosy przy ukadaniu fryzury. U mnie jest niewielka. Wszystkie ysiny powstaj z powodu bakterii. Moja nie z powodu bakterii. Ale pani upiera si przy swoim! Bo nie zawsze z powodu bakterii. A jak jest po an- \| gielsku ysina"? Chyba bod" czy jako tak. > Nie, to nie to, jest jeszcze jaka dusza nazwa. Prosz zapyta profesora, na pewno wie. Wcale nie chce mi wyjani i dlatego pana pytam. Nie znam innego sowa prcz bold". Dusze... Co to moe by?... i Otanchin Paleolog Otanchin znaczy ,,ysa", a Paleolog chyba gowa". Moliwe. Pjd zaraz do biblioteki profesora i sprawdz. Profesor jest bardzo dziwnym czowiekiem. Taka adna pogoda, a on siedzi w domu. Prosz pani, w ten sposb nie wyleczy choroby odka. ProsK mu powiedzie, eby poszed do Ueno i popatrzy na kwiaty wini. Niech go pan zabierze ze sob. Profesor wcale nie sucha tego, co mwi kobieta. - Czy wci je dem? Tak, jak dawniej, Niedawno troch si skary, e mu pani wypomina, i je za duo demu, a on uwaa, e tak duo nie je. To chyba jakie nieporozumienie. Na pewno pani i crki rwnie jecie dem... Pan Jest nieznony, Tatara. Jak mona tak mwi? Widz to z pani twarzy. 198

 Jak pan moe co mwi na podstawie wyrazu twarzy? Czy to niemoliwe? Pani w ogle nie je? No, troch jem. Czy nie mog? Przecie to nasz dem. Ha, ha, ha, ha! Tak te mylaem... Lecz kradzie to okropna rzecz. Zabra tylko dzikie bataty? Gdyby tylko bataty, nie byoby zmartwienia. Zabra ca nasz odzie. To bardzo przykre. Znowu trzeba bdzie zacign poyczk. Szkoda, e ten kot nie jest psem, wielka szkoda. Koniecznie musicie sobie wzi porzdnego psa. Z kota aden poytek, tylko umie re... owi chocia myszy? Nie zowi jeszcze ani jednej. Leniwe, bezwstydne zwierz! To niedobrze, tak nie mona. Wyrzucie go jak najszybciej. Moe zabior go ze sob, ugotuj i zjem? O?! Pan je koty? Jadem. Zupenie smaczne. Bohater z pana. Ju dawniej syszaem, e wrd podego rodzaju, zwanego shoseiami, s barbarzycy, ktrzy jedz koty, ale przez myl mi nie przeszo, e kolega Tatara, odnoszcy si do mnie askawie, rwnie do nich naley. Tym bardziej e nie jest ju shoseiem, lecz powanym pracownikiem w powanej firmie przemysowej Mutsui Bussan. Trudno mi byo uwierzy wasnym uszom. Kangetsu Drugi dowid swoimi czynami susznoci przysowia: Kiedy zobaczysz czowieka, myl, e to zodziej", ja natomiast pierwszy odkryem prawd: Kiedy zobaczysz czowieka, pomyl, e to poeracz kotw". yjc w wiecie poznajesz wiele rzeczy, poznajc wiele cieszysz si" gosi inne powiedzenie, ale kady dzie ycia przynosi nowe niebezpieczestwa i kadego dnia trzeba by bardzo ostronym. To, e trzeba chroni si pod podwjnym pancerzem przebiegoci i podoci, to take rezultat po199

znawania ycia, czyli po prostu grzech starzenia si. Dlatego trudno spotka prawego czowieka wrd starych ludzi. Moe wic byoby dla mnie lepiej przebudzi si w niebie razem z cebul z patelni Tatary? Skurczyem si w kciku i w tym momencie usyszaem gos gospodarza, Tctry po sprzeczce z on wycofa si do biblioteki. Profesorze, podobno pana okradli? Co za gupia historia! Gupi ten, co wszed do nas odrzek gospodarz uwaajc si za mdrzejszego od innych. Z pewnoci gupi ten, ktry zakrad si do was, ale ograbiony te niezbyt mdry. Tacy ludzie jak Tatara s najmdrzejsi, bo nic nie maj, nikt im niczego nie moe zabra gospodyni tym razem wzia stron ma. Ale najgupszy jest kot. Myszy nie owi, udaje, e nic nie widzi, gdy przychodzi zodziej. Panie profesorze, moe odda mi pan tego kota? On i tak wam adnej korzyci nie przynosi. Mona by odda. Ale po co on tobie? Ugotuj go i zjem. Usyszawszy te grone sowa gospodarz umiechn si grymasem czowieka chorujcego na niestrawnosc, ale nic nie odpowiedzia. Tatara te nie powtrzy proby. I w ten sposb zostaem uratowany. Gospodarz zmieni temat. -4 Niewany jest kot, najgorsze, e ukradziono mi kimono i musz teraz marzn. Wyglda naprawd bardzo przygnbiajco. Na pewno byo mu zimno. Zwykle nosi dwa kimona watowane, jedno na drugim, dzi by tylko w jednym kimonie z krtkimi rkawami. A poniewa od rana wcale si nie rusza, krew, ktrej ma tak mao, pracowaa tylko dla odka i nie dochodzia do ng i rk. \ Profesorze, to okropne by nauczycielem. Ukradn
200

par rzeczy i czowiekowi ciko. Moe by pan zosta handlowcem? Nie znosi handlowcw, "wic nie mwcie mu o tym popieszya z odpowiedzi ona. Oczywicie by chciaa, eby jej m zosta handlowcem. Kiedy pan profesor skoczy studia? Mija chyba dziewi lat odpowiedziaa i spojrzaa na ma. M nie powiedzia ani tak", ani nie". Mino prawie dziewi lat, ale pensja w ogle nie wzrosa. Uczysz si, ile masz si, i nikt ci nawet nie pochwali. I yje sobie dobry chopiec w cakowitej samotnoci" zacytowa fragment wiersza zapamitany w szkole redniej, lecz gospodyni nie zrozumiaa sensu, milczaa wic. Oczywicie, nie znosz nauczycieli, ale handlowcw jeszcze bardziej rzek gospodarz i zaduma si. M nikogo nie lubi, dlatego tak "jest. Ale ona jest chyba wyjtkiem? nikt by si nie spodziewa, e Tatara umie artowa. Jej najbardziej nie znosz odpowied bya nadzwyczaj jasna. ona odwrcia oczy, jakby jej to nie dotyczyo, i znowu zwrcia si do ma: Nie znosisz rwnie ycia. Spodziewaa si, e tym cakowicie go pogry. Specjalnie nie przepadam odpowiedzia nieoczekiwanie beztrosko. Nie miaa wic punktu zaczepienia. Powinien pan troch pospacerowa, bo inaczej zrujnuje pan zdrowie... Niech pan zostanie handlowcem, nie bdzie pan musia tak ciko pracowa dla pienidzy. Ty te specjalnie duo nie zarabiasz. Przecie dopiero w ubiegym roku wstpiem do firmy. Mimo to mam wiksze oszczdnoci ni pan. = Ile pan zaoszczdzi? z oywieniem zapytaa gospodyni. f Ju pidziesit jenw.

 A jaka jest paska pensja? Trzydzieci jenw. Z tego co miesic firma zatrzymuje pi jenw jako oszczdnoci, w kadej chwili jednak mog je odebra... A przy okazji, za oszczdnoci mogaby pani kupi kilka akcji stoecznej linii Sotobori. Za trzy, cztery miesice podwoj si. Naprawd, wystarczy troch pienidzy, a mona je podwoi lub potroi. Gdybymy mieli tyle pienidzy, nie martwilibymy sig teraz zodziejem. Dlatego najlepiej by handlowcem. Szkoda, e profesor nie zosta prawnikiem i nie wstpi do spki, handlowej czy banku. Teraz dostawaby miesicznie trzysta, czterysta jenw. Czy pan zna inyniera Suzuki Tojuro? Tak, wczoraj tu by. Naprawd? Niedawno spotkaem go na pewnym przyjciu i rozmawiaem z nim o panu. Mieszkae u kolegi Kushamiego? zdziwi si. Ja te jadem z nim z jednego garnka, kiedy mieszkalimy w Koishikawie. Prosz go pozdrowi przy okazji, zreszt ja te wstpi do niego". Podobno niedawno przenis si do Tokio. , Tak, przedtem pracowa w kopalni na Kiusiu, teraz przenieli go do Tokio. Niezwyky czowiek. Nawet z takimi jak ja rozmawia po przyjacielsku. Jak pan myli, ile on dostaje miesicznie? ' 9 Skd mog wiedzie? Dwiecie pidziesit miesicznie, a pod koniec roku i na wito Zmarych w lipcu * wypacaj mu jeszcze premi. rednio wypada ze czterysta lub piset jenw. A pan uczc angielskiego musi przez dziesi lat chodzi w tym samym palcie. To nonsens. Naprawd nonsens nasz gospodarz, ktry na wszystko spoglda z gry, w kwestii pienidzy podziela
* Buddyjskie wito Zmarych przypada w Japonii w dini 15 lipca. 202

pogldy zwykych ludzi. Na pewno poda pienidzy bardziej ni ktokolwiek inny, poniewa y w ndzy. Prosz pani, czy do profesora przychodzi mczyzna imieniem Mizushima Kangetsu? zapyta Tatara, kiedy ju dostatecznie przekonujco przedstawi korzyci zawodu handlowca. Tak, czsto. Co to za czowiek? Podobno bardzo uczony. Czy przystojny? ' Ho, ho! Co najmniej jak pan. Naprawd? Tak jak ja? Tatara wzi to na powanie. , A skd pan zna to nazwisko? zapyta gospodarz. 1 Niedawno pewien czowiek poprosi mnie, ebym zapyta pana o niego. Czy naprawd wart takiego zachodu? Tatara jeszcze nic o nim nie wiedzia, a ju stawia go niej od siebie. Duo mdrzejszy od ciebie. Naprawd? Mdrzejszy od mnie? ani si nie rozemia, ani nie rozgniewa. To charakterystyczne dla Tatary. Czy zostanie wkrtce doktorem? Podobno pisze teraz rozpraw. Mimo to jest gupi. Mylaem, e jest bardziej rozumny. Pan nie straci dawnej pewnoci siebie rzeka gospodyni i rozemiaa si. Pytali mnie, czy maj wyda za niego crk, jeli zostanie doktorem. Odpowiedziaem wtedy, e jest gupcem, skoro robi doktorat, eby si oeni. Byoby lepiej wyda j za mnie ni oddawa takiemu czowiekowi. Komu to powiedziae? Temu, ktry prosi mnie, ebym wypyta si o Mizushim. Moe Suzukiemu?
203

 Nie. Jemu bym nie powiedzia. To gruba ryba. Niezy z ciebie lew salonowy. Kiedy przychodzisz do nas, zadzierasz nosa, a przed takim jak Suzuki kaniasz si w pas. Pewnie, niebezpiecznie jest postpowa inaczej. Pjdziemy na spacer, panie Tatara? zapyta nieoczekiwanie gospodarz. Byo mu zimno w jednym kimonie, pomyla pewnie, e si troch rozgrzeje spacerujc. Tatara zgodzi si chtnie, poniewa nie mia adnych innych planw. Chodmy. Moe do Ueno? Pjdziemy na Imozaka i zjemy placki dango. Czy pan jad tam kiedy placki? Prosz pani, prosz wybra si tam i sprbowa. Mikkie i tanie. Podaj do tego sake. Kiedy tak papla swoim zwyczajem bez umiaru, gospodarz woy czapk i zszed do sieni. Nie potrzebuj ledzi gospodarza i Tatar w Ueno i sprawdza, ile talerzy plackw zjedz w Imozaka. Nie mam zreszt odwagi depta im po pitach. Skrc t cz opowieci, poniewa musz odpocz. Wszystkie istoty ywe maj prawo da od niebios wypoczynku. Wszystko, co peza i chodzi po tej ziemi, musi mie zapewniony odpoczynek, aby mc wypenia obowizek ycia. Gdyby Bg mi powiedzia: Urodzie si po to, eby pracowa, a nie po to, eby spa", odrzekbym: Urodziem si po to, eby pracowa, ale musz odpoczywa, ebym mg pracowa". Przecie tacy tpi ludzi jak mj gospodarz, ktry przypomina maszyn do narzekania, odpoczywaj nawet w dni powszednie. Zrozumiae wic, e taki prosty kot jak ja, ktry dniem i noc szarpie swoje nerwy, potrzebuje wicej odpoczynku ni gospodarz. Dlatego troch si zmartwiem, gdy Tatara nawymyla mi, e nie przynosz adnej korzyci, poniewa cigle pi. Tacy prostacy sprawiaj najwicej kopotu, yj bowiem w cakowitej wadzy rzeczy, w dziaaniu kieruj si tylko zmysami, a innych oceniaj na podstawie wygldu zewntrznego.
204

Uwaaj, e nie pracuje ten, kto nie zgina karku i nie oblewa si potem. Podobno pewien mnich, imieniem Dharma, tak dugo siedzia w jednej pozie i rozmyla, a zaczy mu gni nogi. Nie poruszy si nawet wtedy, gdy bluszcz dosta si przez szpary w cianie i oplt mu oczy i usta. Mimo to y i nie spa. Jego mzg pracowa; by moe rozmyla nad pewnymi tajemnymi zasadami doktryny zen, szuka uzasadnienia dla wszechogarniajcej zasady zen, odnoszcej si do witych i laikw. Podobno konfucjanici rwnie posugiwali si metod zwan siedzenie w bezruchu". Nie mylcie jednak, e zachowywali si jak kalecy bez ng, ktrzy cay dzie przesiaduj w zamknitym pokoju. Ich mzg arzy si wtedy dwakro intensywniej ni u zwykych ludzi. Tylko z wygldu byli uosobieniem najwyszego spokoju i dostojestwa. Oko nie wtajemniczonego prostaka patrzy na tych olbrzymw mdroci jak na normalnych ludzi pogronych w letargicznym nie lub nieprzytomnych. Rzucaj na nich kalumnie, e s to wite krowy i darmozjady. Oczy nie wtajemniczonych prostakw cierpi od urodzenia na pewnego rodzaju lepot, polegajc na tym, e widz tylko form, nie widz za sedna rzeczy. Tatara Sampei jest najznakomitszym przykadem takiego prostaka. Nie dziwota, e Sampei patrzy na mnie jak na owo przysowiowe ajno zaschnite na patyku. Godne jednak ubolewania jest to, e gospodarz, ktry zdawaoby si czyta dawne i dzisiejsze ksigi i do pewnego stopnia orientuje si w wielu sprawach, zgodzi si cakowicie z powierzchownym Sampeiem i nie zrobi ani jednego gestu, aby mu przeszkodzi w przygotowaniu pieczeni z kota. Kiedy jednak gbiej zastanawiam si nad tym, dochodz do wniosku, e by moe ich pogarda dla mnie nie jest cakowicie pozbawiona podstaw. Stare przysowie mwi: Gone sowa pozostaj w uchu krcej, a wzniose pieni rozumie niewielu". Kaza oglda wiato ducha czowiekowi, ktry poza zewntrzn form nie widzi niczego, to 205

tak jakby zmusza mnichw do fryzowania wosw, tuczyka do wygoszenia przemwienia, tramwaj do zejcia z toru, gospodarza do zrezygnowania z pracy, a Sampeia do niemylenia o pienidzach. Byoby to po prostu danie niemoliwego. A przy tym koty s istotami spoecznymi. I dlatego musz do pewnego stopnia y w zgodzie ze spoeczestwem, niezalenie od tego, jak bardzo wynosz siebie nad innych. Szkoda, e gospodarz, jego ona, suca, a take Sampei i jemu podobni nie ceni mnie odpowiednio do moich zalet, ale nie mam na to, niestety, wpywu. Jeli jednak z niewiadomych pobudek nierozwanie zapragnliby oni zedrze ze mnie skr i sprzeda j rzemielnikowi wyrabiajcemu shamiseny, a pokrojone miso postawi na stole kolegi Tatary, byaby to dla mnie bardzo powana sprawa. Ciao moje bowiem ma niezwykle wysok warto, jestem jedynym kotem wszechczasw, ktrego los obdarzy umysem kierujcym wasnymi dziaaniami. Przysowie mwi: Dzieci bogacza nie siedzi nad przepaci". Wobec tego naraanie siebie na niebezpieczestwo po to, eby wykaza sw wyszo, nie tylko przyniosoby osobist szkod, ale byoby powanym wykroczeniem przeciw woli niebios. Nawet dziki i dumny tygrys wtrcony do zoo spokojnie sobie yje w ssiedztwie utytanej gnojem winki; due dzikie gsi, schwytane przez ptasznika, umieraj na tej samej desce kuchennej, co kurczta i kury. Skoro wypado mi y pord ludzi pospolitych, musz by kotem pospolitym. A jeli mam by zwykym kotem, to musz apa myszy... I dlatego postanowiem owi myszy. Podobno Japonia prowadzi teraz wielk wojn z Rosj. Poniewa jestem kotem japoskim, zrozumiae, e jestem po stronie japoskiej. Jeliby to byo moliwe, sformowabym nawet koci brygad" i wyprawi j na front drapa rosyjskich onierzy. Jestem, jak wiadomo, zdrowy i peen energii, jeli wic miabym ochot schwyta kilka myszy, mgbym tego dokona bez trudu, nawet we nie. Podo206

bno w dawnych czasach pewien czowiek zapyta synnego mistrza zen: Co mam zrobi, eby osign owiecenie?" Bierz przykad z kota czatujcego na myszy". To znaczy postpujc tak jak kot owicy myszy, z pewnoci osignie si cel. Mwi si te: Kobieta mdra, a krowy sprzeda nie potrafi". Nie ma jednak na razie przysowia: Kot mdry, a myszy zapa nie potrafi". Ja jestem mdrym kotem i owi potrafi, to oczywiste. Dotd ni owiem, bo po prostu nie chciaem, i tyle. Wiosenny dzie dobiega koca, niesione powiewami wiatru patki kwiatw wini od czasu do czasu wpadaj do kuchni przez dziur w shoji, bielej w wtym wietle lampy kuchennej, unosz si na wodzie w ceberku. W tak wanie noc postanowiem zadziwi wszystkich czynem chwalebnym. Zaczem od przeprowadzenia inspekcji pola bitwy i zapoznania si z rzeb terenu. Zrozumiae, e linia frontu nie moe by nazbyt duga. Najwyej na jakie cztery maty, podzielone w poowie zason: w jednej czci jest zlew, w drugiej klepisko suce do wysuchiwania sprzedawcy sake czy jarzyn. W kuchni stoi imponujcy piec, ktry nie pasuje do jej ubstwa, na nim miedziany kocioek, wyczyszczony i byszczcy, w* kcie obok pieca, w miejscu wyoonym deskami, ley skorupka suchotki, z ktrej zwykle jadam posiki. W pobliu chanoma stoi szafka na sze stp dugoci, w ktrej przechowuje si tace, miseczki, talerze, garnki, zmniejszajc i tak -ciasn kuchni; na prawie tej samej wysokoci obok szafki wisi wystajca pka. Pod ni ley odkryta stpa, w ktrej wntrzu znajduje si wiaderko zwrcone dnem w moj stron. Tarka do rzodkwi i drewniany tuczek wisz obok siebie, przy nich przycupno przygnbione naczynie do wygaszania arzcych si wgli drzewnych. Od skrzyowania dwu sczerniaych belek zwisa na haku wielki paski kosz. Czasami kosz si koysze rytmicznie od podmuchu wiatru to w jedn, to w drug stron. Przyznam si, e na pocztku mego pobytu w tym domu nie
207

wiedziaem, do czego suy ten kosz, ale kiedy w kocu zorientowaem si, e chowaj w nim produkty ywnociowe przed kotem, uzmysowiem sobie bolenie podo natury ludzkiej. Zaczem opracowywa plan operacji. Oczywicie bd walczy z myszami na moim terenie. Bo c to byaby za wojna, gdybym zaczai si w jakim bardzo dogodnym miejscu, lecz przeciwnik by tam nie przyby? Musiaem wic najpierw odkry mysie drogi. Stanem na rodku kuchni i rozejrzaem si dokoa, chcc odgadn, z ktrej strony one przychodz. Wydao mi si, e jestem admiraem Togo*! Suca wysza do ani i jeszcze nie wrcia. Dzieci od dawna pi. Gospodarz najad si plackw w Imozaka i po powrocie do domu zaszy si w bibliotece. ona... Wanie. Nie wiem, co robi ona. Na pewno zdrzemna si i ni o dzikich batatach. Od czasu do czasu przejeda riksza, lecz kiedy si oddala, znowu nastaje gucha cisza. W moim zdecydowaniu, stanie ducha i kuchni pogronej w absolutnej ciszy wyczuwao si atmosfer patetyzmu. Nieraz tak bywa, e po przekroczeniu pewnych granic odczuwany w strachu pewnego rodzaju rado, ale ja na dnie tej radoci odkryem czajcy si jeszcze wikszy niepokj. Skoro postanowiem prowadzi wojn z myszami, byem przygotowany na wszystko, nie przeraay mnie nawet najwiksze hordy szczurw, lecz byem niespokojny, poniewa nie wiedziaem dokadnie, skd one nadejd. Syntetyzujc materiay, zgromadzone w toku skrupulatnej obserwacji, ustaliem trzy drogi przemarszu mysiej bandy. Myszy mieszkajce w kanaach na pewno przedostan si rur kanalizacyjn do zlewu i wejd za piec kuchenny. W tym przypadku ukryj si za naczyniem do gaszenia wgli drzewnych i odetn im drog odwrotu. Inne mog wyj z dziury w klepisku, przez ktr zwykle spuszcza si zuyt ciep wod, obejd
" * Togo Heihachiro (18471934) admira, dowdca floty w czasie wojny, ^osyjs&o-japoskiej. 208

wtedy wahn i wpadn od razu do kuchni. W tej sytuacji przyczaj si na pokrywie kota i kiedy bd przechodzi, zeskocz i zapi wszystkie za jednym zamachem. Rozejrzaem si jeszcze raz i odkryem w prawym dolnym rogu drzwiczek szafki dziur w ksztacie pksiyca, doszedem do wniosku, e moe ona suy za dogodne przejcie dla wroga. Przytknem nos i poczuem saby zapach myszy. Gdy wznios okrzyk wojenny, skryj si za supem niby za tarcz, przepuszcz je, a nastpnie zaatakuj pazurami z flanki. A jeli nadejd z sufitu? Spojrzaem w gr. W wietle lampy byszczaa czarna sadza niczym odwrcone i zawieszone nad gow pieko. Nawet przy mojej zrcznoci nie udaoby mi si wspi tam ani zej na d. Wtpliwe te, eby myszy mogy zeskoczy z takiej wysokoci. Postanowiem nie koncentrowa swej uwagi na tym kierunku ataku. I tak grozio mi niebezpieczestwo z trzech kierunkw. Gdyby w gr wchodzi tylko jeden, pokonabym przeciwnika samym spojrzeniem. Nawet atak z dwu stron zdoabym chyba odeprze. Ale co bdzie, jeli zaatakuj z trzech stron? Nawet ja, urodzony do apania myszy i szczurw, nie poradz sobie. Honor nie pozwala mi jednak prosi o pomoc takiego typa jak Kuro od rikszarza. Co mam pocz? Kiedy zastanawiasz si, co masz zrobi, i adna mdra myl nie przychodzi ci do gowy, najatwiej uspokoi siebie przekonaniem, e nie zdarzy si to, czego si obawiasz. Zreszt kady chtnie wierzy, e nie zdarzy si nic zaskakujcego. Spjrz, co si dzieje codziennie wok ciebie. Czy moe ci kto zapewni, e polubiona kobieta nie umrze dzisiaj? A przecie mody maonek wcale si nie martwi, przeciwnie, piewa w dzie lubu pie radoci: Pikne s kwiaty kamelii, bdziemy yli tysice lat, bdziemy yli osiem tysicy lat". Nie chodzi o to, e si nie martwisz, bo martwi si nie warto, nie, po prostu dlatego, e zmartwienie niczego nie zmieni. Rwnie w mojej sytuacji nie ma adnych podstaw do twierdzenia, e atak
U Jestem kotem

209

2 trzech stron nie nastpi, ale zakadajc, e nie nastpi, uatwi sobie zachowanie spokoju. Spokj za niezbdny jest kademu. Ja te go pragn. I dlatego zakadam, e atak .nastpi tylko z jednej strony. Mimo to nie udao mi si pozby niepokoju. Dopiero po duszym namyle zrozumiaem, w czym rzecz. Po prostu nie miaem jasnoci w kwestii zasadniczej: ktry z trzech planw taktycznych daje najwiksz szans powodzenia. To wanie byo rdem mojej udrki. Miaem gotowy plan na wypadek pojawienia si myszy od strony szafy, Miaem te pewien pomys na wypadek, gdyby wyszy z azienki, przewidziaem te sposb przyjcia ich, gdyby wyszy ze zlewu, ale przecie musiaem si zdecydowa na jeden z tych wariantw i w tym trafiaem cigle w lepy zauek. Podobno admira Togo bardzo si niepokoi nie wiedzc, jak drog obierze Flota Batycka cienin Tsushima, Tsugaru czy cienin Soya. Teraz ja znalazem si w podobnej sytuacji i dobrze rozumiaem jego zmartwienie. Nie tylko byem w podobnej sytuacji jak ekscelencja Togo, lecz take przeywaem podobne niepokoje. Wysilaem ca sw pomysowo, zapomniawszy o otaczajcym mnie wiecie, kiedy nagle otwary si dziurawe shji i ukazaa si w nich twarz sucej. Powiedziaem twarz", poniewa w ciemnoci nocy nie byo wida jej ciaa, tylko twarz byszczaa, wyranie odcinajc si od reszty. Czerwone zazwyczaj policzki poczerwieniay w ani jeszcze bardziej. Przysza wczeniej zamkn drzwi i okna, pamitajc przykr nauczk z ubiegej nocy. Z biblioteki dobieg gos gospodarza: Moj pak po obok poduszki". Nie mam pojcia, dlaczego poduszk chce ozdobi pak. Czyby uwaa si za miaka znad rzeki I-szun i chcia posucha smoczego fletu" *? Nie podejrzewaem go o takie szalestwa. Wczoraj koo poduszki
* Smoczy flet" nazwa fletu ryueki, ktry zgodnie z etymologi ludow zosta skonstruowany po usyszeniu paczu smoka. 210

leay dzikie bataty, dzisiaj paka, ciekawe, co bdzie jutro. Noc dopiero si zacza, na myszy bd musia jeszcze poczeka. Przed wielk bitw potrzebny mi wypoczynek. W naszej kuchni nie ma okna, natomiast w salonie zastpuje je poduny otwr nad drzwiami, szerokoci jednego okcia, przepuszczajcy powietrze latem i zim. Przestraszony nagym powiewem wiatru, porywajcym za sob bezlitonie patki wczenie zakwitajcej wini, otworzyem oczy. Ju wzeszed ksiyc sczcy przez mg smug wiata, cie pieca kuchennego kad si ukonie na Map w pododze. Zaniepokoiem si, czy nie zaspaem, zastrzygem kilkakrotnie uszami i rozejrzaem si po mieszkaniu, ale dokoa panowaa cisza, tylko rozbrzmiewao tykanie zegara. Ju pora na myszy. Ciekawe, ktrdy przyjd. Co zaszelecio w szafie. Pewnie paaszuj co z talerza. Znieruchomiaem w oczekiwaniu. Czekaem, ale one nie wychodziy. W kocu szelest na talerzu usta, jedynie od, czasu do czasu pobrzkiway miseczki czy inne naczynia, A wszystko to dziao si za drzwiczkami szafki, tu obok mnie. Nie dalej ni trzy cale od mego nosa. Chwilami ich drobne kroczki przybliay si do krawdzi dziury, to znw oddalay, ale adna nie pokazaa nawet pyszczka. Musiaem by cierpliwy. Siedziaem nadal bez ruchu przy dziurze, mimo e wrg bezkarnie sia spustoszenie. Myszy urzdziy sobie prawdziwy bal w miseczce z Port Artura. Osan powinna bya zostawi drzwi nie domknite, ebym mg wej do rodka. Co za gupia kobieta! Teraz zabrzczaa moja suchotka za "piecem. Wrg nadchodzi rwnie z tej strony! Zbliyem si po cichutku, lecz zdyem zobaczy tylko ogon umykajcy pod zlewem. Po chwili w azience kubek uderzy o metalow miedniczk. Zachodziy mnie od tyu, obejrzaem si: piciocalowa bestia strcia torebk z proszkiem do czyszcze" 211

nia zbw i ucieka pod podog. Nie pozwol jej uciec! przemkno mi przez myl, ale kiedy skoczyem w d, straciem po niej wszelki lad. Okazao si, e trudniej jest mysz zapa, ni mylaem. Zaczem wtpi w moje wrodzone zdolnoci do owienia myszy. Kiedy wszedem do azienki, wrg wychyn z szafki; kiedy pilnowaem szafki, wrg wyskakiwa ze zlewu; gdy gotowaem si do walki na rodku kuchni, wrg wszczyna intensywne dziaania we wszystkich kierunkach. Nie wiedziaem, czy jest tak zuchway, czy po prostu tchrzliwy. W kadym razie nie grzeszy zbytnim honorem. Przebiegem kuchni moe z pitnacie, szesnacie razy, lecz nie udao mi si zapa ani jednej. Byem ju porzdnie zmczony. Niestety, na takich wrogw nawet admira Togo nie znalazby sposobu. Pocztkowo miaem odwag, czuem nienawi, porywao mnie nawet wzniose uczucie patetyzmu, ale w kocu zrozumiaem kopotliwo i niedorzeczno swego pooenia. Senny i zmczony, usiadem na rodku kuchni, nie prbujc zrobi najmniejsze*go nawet ruchu. Nie przestaem tylko gronie ypa lepiami, wierzc, e ten niepozorny wrg przestraszy si mnie i nic zego nie zrobi. Uwaaem myszy za swoich wrogw, a one okazay si podymi tchrzami. Tak rozwiaa si moja nadzieja wielkiej sawy, jak miaa mi przynie wojna z nimi, pozostao tylko uczucie pogardy. Przemina w kocu i pogarda, przestaem si w ogle nimi interesowa. Rbcie teraz, co chcecie, i tak niczego mdrego nie wymylicie. Zmorzy mnie w kocu sen. Spaem. Odpoczynek potrzebny jest nawet w obliczu wroga. W przewicie nad drzewami znowu pojawi si przyniesiony wiatrem oboczek kwiatw wini i zawirowa wok mnie. W tej samej chwili z dziury w szafce co wyleciao jak pocisk i nim zdyem pomyle o ucieczce, przecio ze wistem powietrze i wpio si zbami w moje lewe ucho. W lad za tym czarny cie zatoczy uk i zawis mi na ogonie. Zdarzyo si to w mgnieniu oka. Machi212

nalnie poderwaem si w gr. Zebraem wszystkie siy i sprbowaem strzsn z siebie te potwory. Mysz trzymajca zbami moje ucho stracia rwnowag i dyndaa obok nosa. Koniuszek mikkiego jak guma ogona wszed mi midzy zby. wietna okazja, teraz ci schrupi pomylaem, ale gdy poruszyem gow, mysz uderzya 0 ciank zrobion z naklejonych gazet, odbia si i upada na klap piwniczki, midzy zbami pozosta mi tylko kawaek ogona. Kiedy prbowaa stan na czterech apkach, skoczyem na ni, lecz mysz, niby kopnita pika, musna koniuszek mego nosa i zatrzymaa si dopiero na krawdzi wiszcej pki. Przygldaa mi si z gry, ja patrzyem na ni z dou, siedzc na klapie piwniczki. Dzielio nas pi stp przecitych smug wiata ksiycowego niby pasem obi rozcignitym w powietrzu, Zebraem siy 1 skoczyem w stron pki. Udao mi si chwyci krawdzi przednimi apami, tylne za zawisy w powietrzu. Druga mysz trzymaa si nadal kurczowo mego ogona, jak gdyby wolaa zgin ni si z nim rozsta. Byem w niebezpieczestwie. Sprbowaem mocniej uczepi si pki, utrzymujc si przez chwil na jednej apie, lecz pod ciarem myszy wiszcej u ogona coraz trudniej mi to przychodzio, pazury przesuway si coraz bliej krawdzi. W cigu kilku minut spadn jak nic. Niebezpieczestwo byo coraz bliej. Sycha byo zgrzyt osuwajcych si po desce pazurw. Tak dugo nie wytrzymam przemkno mi przez myl i sprbowaem oderwa lew ap od pki, eby uchwyci si mocniej, ale w tym momencie poniosem sromotn klsk zawisem na jednym jedynym pazurze prawej apy. Koysaem si tylko na wosku. Bestia, siedzca dotd na pce bez ruchu i przypatrujca mi si uwanie, doczekaa si odpowiedniego momentu i skoczya z pki prosto na mnie, lecc niby rzucony kamie. Ostatni mj pazur zelizn si z krawdzi. Trzy ciaa poczone w jedno przeciy pasmo wiata ksiycowego i spady na d. Stpa, kubeek i puszka po demie po213

rway garnek do wygaszania wgli drzewnych i spady z gruchotem na ziemi: cz rzeczy spada do zbiornika z wod, reszta rozsypaa si po pododze. Powsta tak przeraajcy omot, rozdzierajcy cisz nocy, e ciarki przebiegy mi po grzbiecie i zmroziy krew w yach. Zodziej! wrzasn gospodarz i wybieg z sypialni. W jednej rce trzyma lamp, w drugiej pak. Zaspane jeszcze oczy pony gniewnym blaskiem. Szybko umknem i przylgnem do podogi obok mojej suchotki. Dwa potworki skryy si w gbi szafy. Gospodarz nikogo nie zasta i poczu si zawiedziony, mimo to zapyta gniewnie: Co tu si dzieje1! Kto tak haasuje? Ksiyc przechyli! si ku zachodowi i pasmo powiaty zwzio si do poowy

Rozdzia szsty
Upa nawet dla kota jest nie do zniesienia. Powiadaj, e pewien Anglik, imieniem Sidney Smith, skary si, i chciaby zdj skr, zdj ciao i samymi komi zaywa chodu. Ja nie potrzebuj rozbiera si do samych koci, ale chciabym przynajmniej zdj z siebie to jasnoszare futerko w ctki i odda do prania czy- do lombardu na pewien czas. Ludzie pewnie myl, e koty nie zmieniaj wygldu przez cay rok, e wiosn, lato, jesie i zim spdzaj w tym samym ubranku, prowadz dziki temu ycie bardzo proste, przyjemne i nie wymagajce pienidzy. A jednak nawet koty odczuwaj upay i chody. Ja te czasami pragn wzi prysznic, ale moje futerko nieatwo potem wysuszy, musz wic cierpliwie znosi zapach potu. Z tego wzgldu ani razu nie byem jeszcze w ani. Od czasu do czasu chciabym si powachlowa, ale c na to poradz, skoro nie potrafi utrzyma wachlarza. Zastanawiajc si nad tym doszedem do wniosku, e czowiek yje w luksusach. To, co moe zje na surowo, nie wiadomo po co, gotuje, smay, polewa octem, doprawia sosem. Sowem, dla przyjemnoci przysparza sobie z upodobaniem tyle zbytecznej roboty. To samo mona powiedzie o ubraniu. Byoby nierozsdnie da od ludzi, eby chodzili w jednym ubraniu przez cajy rok, bo przecie urodzili si pozbawieni okrycia, niemniej mogliby y zupenie dobrze bez nakadania na wasn skr tylu rozmaitych rzeczy. S przez to ciarem dla owiec, musz korzysta z usug jedwabnikw, wykorzystuj dobro pl bawenianych. Jestem cakowicie przekonany, e te zbytki 215

s skutkiem ludzkiej nieudolnoci. Mona jeszcze z przymrueniem oka patrze na ich ubiory i jedzenie, ale poj nie mog;, dlaczego tak si upieraj przy rzeczach, ktre ich yciu nie przynosz bezporednich korzyci. Wemy dla przykadu wosy na gowie: rosn same, mogliby wic je zostawi w spokoju dla wasnej wygody i korzyci, zadaj sobie jednak tyle trudu, eby nada im rne ksztaty, i widz w tym powd do dumy. Spjrzcie na mnichw ich gowy s zawsze sine. W upay musz nosi parasole. W chd owijaj je chustkami. Po co wic je gol? Jaki to ma sens? S tacy, ktrzy nie wiadomo po co, rozdzielaj wosy na dwie rne poowy przedmiotem przypominajcym pi, a nazywanym przez nich grzebieniem, a potem ciesz si z tego. Inni dziel je w stosunku trzy do siedmiu, robic na czaszce sztuczn granic, niekiedy biegnc od czoa przez czubek gowy a po potylic. Przypomina to li bananowy. Inni z kolei obcinaj wosy na rodku gowy, boki natomiast wyrwnuj pod linijk. Wygldaj tak, jakby na okrg gow zaoyli prostoktn ramk przypominaj ogrodnika otoczonego ywopotem modych kryptomerii. Podobno istnieje jeszcze wiele innych sposobw strzyenia, na przykad strzyenie numer pi, numer trzy czy numer jeden, a kto wie, moe w kocu zapanuje oryginalna moda strzyenia w gb gowy i wtedy bdzie si mwi o strzyeniu minus jeden, minus trzy itd. Nie wiem, dlaczego ludzie zapaali mioci do tego rodzaju zaj! Pozwalaj sobie zreszt na inne luksusy: maj cztery nogi, a korzystaj tylko z dwch. Gdyby chodzili na czterech, poruszaliby si znacznie szybciej; to dowd gupoty posugiwa si tylko dwiema, gdy pozostae zwisaj bezczynnie niby zaczepione u szyi sztokfisze. Wynika z tego, e ludzie maj znacznie wicej wolnego czasu ni koty i z nudw wymylaj rnego rodzaju igraszki. A do tego te nieroby maj zwyczaj przy kadym spotkaniu uala si na nadmiar zaj. 216

Tyle robi szumu wok siebie, e zaczynam si obawia, czy te liczne zajcia nie por ich na mier. Niektrzy patrzc na mnie mwi: Dobrze byoby poy tak spokojnie jak ten kot". Moecie sobie y tak spokojnie, zobaczymy, czy to was zadowoli. Nikt was nie prosi, ebycie si tak uganiali za byle czym. Wymyla najrozmaitsze zajcia, ktrym trudno podoa, a potem mwi: Ach, jak mi ciko!" to tak, jakby rozpala samemu ognisko i krzycze, e gorco. Nawet koty nie mogyby y spokojnie, gdyby wymyliy dwadziecia sposobw strzyenia gowy. Jeli wic chcecie y spokojnie, nauczcie si przynajmniej chodzi w futerku latem... To prawda, e w futerku jest mi troch gorco... Tak, naprawd jest gorco. W taki upa nie mog spa po obiedzie, mimo e mam na to monopol. Musz znale sobie inne zajcie. Od dawna zaniedbaem obserwacj spoeczestwa ludzi, postanowiem wic przyjrze si ich niespokojnej krztaninie, ale niestety, gospodarz pod jednym wzgldem ma koci charakter. W cigu ,dnia sypia nie mniej ode mnie, zwaszcza od pocztku wakacji nie zajmuje si niczym godnym miana czowieka, obserwowanie jego zachowania nie sprawia mi wic adnej przyjemnoci. Gdy odwiedzi nas czasem Meitei, cera chorego na niestrawno gospodarza troch si oywia i na chwil przestaje by tak bardzo podobny do kota. Kiedy pomylaem, e dzi powinien przyj do nas Meitei, usyszaem haaliwe pluskanie w azience. Od czasu do czasu rozlegay si te gone pokrzykiwania i rozbrzmieway echem na cay dom: Ach, jak dobrze! Ach, jak przyjemnie! Polej jeszcze!" Tylko jeden czowiek mgby sobie pozwoli w domu gospodarza na takie okrzyki i zachowanie tak niewaciwe Meitei. Skoro przyszed, to p dnia jako minie pomylaem.
217

Wycierajc krople potu i nacigajc ha grzbiet yukat * profesor Meitei wszed do pokoju jak zwykle bez uprze-, dzenia, rzuci kapelusz na mat i swoim zwyczajem za-' woa: Gdzie jest Kushami? Gospodyni spaa sobie przyjemnie w ssiednim pokoju, obok pudeka z przyborami do szycia, zadzwonio jej w uszach od haasu, poderwaa si wic wystraszona, wytrzeszczya zaspane oczy i wesza do salonu, w ktrym Meitei w cienkiej yukacie rozsiad si wygodnie i wymachiwa gorczkowo wachlarzem. O! Witam rzeka, a nastpnie, jakby nieco speszona, dodaa: Nic nie wiedziaam. Ukonia si. Na jej nosie srebrzyy si krople potu. Dopiero przyszedem! Zdyem si tylko wykpa, pomoga mi suca, teraz czuj si jak nowo narodzony... Gorco, prawda? Tak, od kilku dni tak gorco, e czowiek si poci, nawet kiedy si nie rusza. U pana bez zmian? gospodyni wci nie wycieraa potu z nosa. Tak, dzikuj. Co moe si zmieni w taki upa? Ale ar, jak nigdy! Rusza si trudno... Nigdy przedtem nie spaam w cigu dnia, ale w ten upa mimo woli... Sypia pani? To dobrze. Co moe by lepszego od snu w cigu dnia i nocy? Plt jak zwykle beztrosko, ale byo mu jeszcze za mao, gdy doda: Na przykad mnie zupenie nie chce si spa. Tak mam natur. Zazdro mnie bierze, kiedy widz takich jak Kushami. On zawsze pi, kiedy tu przychodz; Z pewnoci upa le dziaa na chory odek. Nawet zdrowemu czowiekowi w taki dzie ciko utrzyma gow na karku. Ale skoro ju na nim siedzi, oderwa trudno. Nawet Meitei nie
* Yukata japoska podomka baweniana, przypominajca mono.

218

wiedzia, co zrobi z gow. To do niego niepodobne: Pani jeszcze trudniej usiedzie, majc tyle na gowie. Pod samym ciarem wosw ma si pewnie ochot pooy. Gospodyni pomylaa, e to pewnie z wygldu fryzury domyli si, e spaa, sprbowaa wic poprawi wpsy, Ale zoliwy z pana czowiek rzeka. ', Wczoraj prbowaem usmay jajecznic na dachu powiedzia Meitei nie zwracajc uwagi na jej sowa. Jak to pan zrobi? Dach by bardzo gorcy, wic postanowiem wykorzysta t okazj. Roztopiem maso, potem rozbiem jaja. Co podobnego! Jednak soce nie byo tak silne, jak mylaem. Jajka nie chciay si usmay, zszedem wic na d i zaczem czyta gazet. Przyszed znajomy i zapomniaem o jajkach. Gdy dzi rano sobie przypomniaem, pomylaem, e na pewno ju si usmayy, i wszedem na dach. I co si stao? Nie tylko si nie usmayy, ale po prostu spyny. Oj, oj, oj! wykrzykna marszczc brwi, Dziwna rzecz, w rodku lata byo chodno, a teraz znowu gorco. Niedawno w letnim kimonie byo za zimno, a przedwczoraj nagle si ocieplio. Kraby pezaj bokiem, pogoda idzie do tyu! Jakby mwia: Jaka to rnica do tyu czy do przodu?". Co pan powiedzia? Cofanie si pogody przypomina bardzo byka Herku lesa. Meitei dosiad swego konika i nie mia zamiaru si zatrzyma. Gospodyni oczywicie nic z tego nie rozumiaa, lecz nauczona gorzkim dowiadczeniem, wyrazia tylko zdziwienie i zrezygnowaa z zadawania pyta. Poniewa o nic go nie pytaag Meitei zwrci si do niej wprost: 219

 Syszaa pani o byku Herkulesa? Nie znam takiego byka! Nie zna pani? Moe wyjani? Prosz gospodyni nie miaa odwagi odmwi. Dawno, dawno temu Herkules prowadzi byka. Ten Herkules by pastuchem? Nie, pastuchem nie by. Nie by te wacicielem restauracji Iroha". W tamtych czasach w Grecji nie byo jeszcze ani jednego sklepu z misem woowym. Pan mwi o Grecji? Szkoda, e pan od razu tego nie powiedzia. Gospodyni znaa po prostu nazw tego kraju. Przecie powiedziaem Herkules. A sowo Herkules" oznacza Grecj? Pewnie! Herkules to grecki bohater! Nic dziwnego, e nie wiedziaam. No wic, co ten czowiek zrobi? t Temu czowiekowi, tak jak i pani, zachciao si spa, no i usn twardo. - Co podobnego! W czasie snu przyszed do niego syn Wulkana. Kto to jest Wulkan? Wulkan to kowal! A syn tego kowala ukrad byka Herkulesowi. I co dalej si dzieje? Cignie tego byka za ogon do tyu, budzi si Herkules, szuka byka, nawouje, ale znale nie moe. No bo jak mg znale? Przecie syn Wulkana uprowadzi go w taki sposb, eby zmylj Herkulesa, pocign zwierz do tyu, a nie do przodu. Jak na syna kowala by znakomity! Profesor Meitei zapomnia ju, e mia mwi o pogodzie. A co robi gospodarz? Spi jak zwykle? Sen w cigu dnia, opiewany w poezji chiskiej, jest wyrazem wyrafinowanego stylu ycia, lecz kiedy staje si codziennym nawykiem, nabiera cech banau. Jest po prostu umieraniem codziennie po trochu! Przepraszam za fatyg, ale prosz go obudzi. Gospodyni nie oponowaa.
220

 Naprawd nie wiem, co mam z nim zrobi. Zwaszcza e sam sobie szkodzi. Przecie dopiero co zjad obiad. Zacza podnosi si z miejsca, gdy Meitei z niewinnym wyrazem twarzy oznajmi rzecz niesychan: Wspomniaa pani o obiedzie, a ja jeszcze nie jadem. Och, nie domyliam si, przecie to rzeczywicie pora obiadowa. Przykro mi, e niczego specjalnego nie mam, ale poczstuj pana ryem z herbat. Nie, ryu z herbat nie chc. Nigdy nie potrafimy panu dogodzi odpowiedziaa nieprzychylnie. Meitei, ktry spodziewa si takiej odpowiedzi, wymyli znowu co, czego nie potrafiby byle kto. Pozwoli pani, e si wymwi od ryu z herbat i od ryu z przegotowan wod. Po drodze zamwiem co do jedzenia, zjem obiad, kiedy przynios. O?! okrzyk gospodyni zabrzmia zdziwieniem, obraz, a jednoczenie poczuciem wdzicznoci za wybawienie jej z kopotu. W tym samym momencie niepostrzeenie pojawi si gospodarz, wszed niepewnym krokiem, w nie najlepszym chyba nastroju, obudzony haasem tej rozmowy, nim zdy dobrze zasn. Wci haasujesz! Akurat przyjemnie mi si zasypiao powiedzia ziewajc. Ach! Wstae jednak? Najpokorniej prosz o przebacznie za to, e zbudziem ciebie ze snu. Ale to nic nie szkodzi, od czasu do czasu mona. No, usid. Wita si w taki sposb, e nie wiadomo byo, kto tu jest gospodarzem, a kto gociem. Gospodarz usiad w milczeniu, z drewnianej papieronicy wyj Asahi" i zapali. Nagle wzrok jego pad na lecy w kcie kapelusz Meiteia. Co? Kapelusz kupie? zapyta. Meitei poderwa si z miejsca i z dum podsun go w stron gospodarza i jego ony. 221

 No jak? zapyta. O, pikny! Bardzo drobno pleciony, mikki. Gospodyni gadzia kapelusz bez przerwy. To bardzo cenny kapelusz. Spenia posusznie wszystko, co mu ka. Zacinit pici dotkn kapelusza i zgodnie z yczeniem powstao wgbienie wielkoci pici. O?! krzykna gospodyni. Meitei woy pi do rodka, pchn zdecydowanie i wgbienie stao si pagrkiem. Nastpnie wzi kapelusz do rki i cisn rondo z obu stron. Zgnieciony kapelusz zrobi si paski jak ciasto rozprasowane wakiem. Zwin go nastpnie w trbk jak mat somian i wsun za pazuch. Widzicie, jaki posuszny? Dziwne! zawoaa zachwycona gospodyni, jakby ogldaa sztukmistrza Kitensai Shoichi. Meitei poczu si chyba w jego roli, poniewa kapelusz woony z prawej strony wyj przez rkaw z lewej. I nic mu si nie stao! Rozprostowa go, zawiesi na wskazujcym palcu i zacz nim obraca. Mylaem, e na tym si sztuka skoczy, ale rzuci nagle kapelusz za siebie i ciko usiad na nim. Suchaj, czy nic mu si nie stanie? nawet na twarzy gospodarza pojawi si wyraz zaniepokojenia. Szkoda byoby zniszczy taki pikny kapelusz, niech pan raczej zaniecha tych sztuczek. Rwnie gospodyni si niepokoia. Tylko waciciel by spokojny. Jednak si nie zniszczy. Dziwne, co? Wyj spod siedzenia zgnieciony kapelusz, woy na gow i zdumiewajce! kapelusz natychmiast dostosowa si do ksztatu gowy. Naprawd mocny kapelusz. Jak to moliwe? gospodyni wyranie si zainteresowaa.
222

 Nic mu nie zrobiem. Taki by od pocztku Meitei odpowiada nie zdejmujc kapelusza z gowy. Suchaj, ty te mgby sobie kupi taki kapelusz zaproponowaa gospodyni mowi. Przecie Kushami ma wspaniay kapelusz somkowy. Wyobra sobie, e niedawno dzieci zupenie go rozdeptay. Och, jaka szkoda! Dlatego dobrze byoby kupi taki mocny i pikny jak ten. Gospodyni nie wiedziaa, ile kosztuje la panama, i dlatego ywo zachcaa ma. Kupisz sobie taki kapelusz? Meitei z prawego rkawa wyj noyczki w czerwonym futerale i pokaza gospodyni. Do ju o kapeluszu, prosz teraz popatrze na noyczki. One rwnie s bardzo cenne, mona nimi wykona czternacie rnych czynnoci. Gdyby nie te noyce, gospodyni zamczyaby ma panam na mier. Na szczcie podobnie jak inne kobiety miaa wrodzone poczucie ciekawoci i to go uratowao. W tym wypadku dowcip Meiteia odegra mniejsz rol. Jak mona tymi noycami a tyle..: nim zdya dokoczy, triumfujcy Meitei odpowiedzia: Wyjani wszystko po kolei, prosz sucha. Widzi pani, tu jest wycicie w ksztacie pksiyca, mona w nie woy czubek cygara: ciach i ucity. Niej jest miejsce przystosowane do cicia drutu. Dalej noyce s paskie i rwne, mona posuy si nimi jak linijk. Na drugiej stronie znajduje si podziaka, mona wic mierzy dugo. A z tej strony jest pilnik do paznokci. Widzi pani? Na ten czubek mona naoy nakrtk, dokrci do oporu i wtedy bdziemy mieli motek. Mona te nimi otwiera wszystkie skrzynki zabite gwodziami. Koniuszek ostrza jest widerkiem. Mona te nimi wy drapa bdnie napisany znak, a jeli noyce rozoymy na czci,
223

stan si noem. Wreszcie... Teraz, prosz pani, rzecz najbardziej interesujca. Tutaj jest kulka wielkoci oka muchy, prosz zobaczy. Nie chc, znowu pan kpi sobie ze mnie. Jak mona mi tak nie ufa? Myli pani, e oszukuj? Prosz sprawdzi wasnymi oczyma. No, nie chce pani? Choby przez chwil. Wycign noyce w stron gospodyni. Wzia je nieufnie do rki, zbliya oczy do kulki i wpatrywaa si uwanie. No i co? Zupenie czarno. To niemoliwe. Prosz podnie bliej oka, prosz nie pochyla tak. Teraz musi pani widzie. O! Fotografia! Jak pan wklei tam tak ma fotografi? Ciekawe, co? Oboje wyranie si oywili. Milczcy dotd gospodarz rwnie zapragn zobaczy. Ej! Mnie te pokacie! Ale gospodyni podsuwaa noyce coraz bliej nosa, mwia: To naprawd adne, to goa pikna kobieta" i nie chciaa si z nimi rozsta. Ej, powiedziaem, poka! Ach, nie piesz si tak. Jakie pikne ma wosy. Sigaj do bioder. Patrzy w gr, wysoka a strach, ale pikna. Powiedziaem, eby mi pokazaa. Suchaj, co do ciebie mwi! m krzycza ju bardzo zniecierpliwiony. Ach, najmocniej przepraszam, uprzejmie prosz pana ma, prosz oglda do woli. Gdy podawaa mowi noyce, suca zawiadomia, e przyniesiono zamwiony obiad, i wniosa do salonu dwa pudeka gryczanego makaronu. Prosz pani, czstuj si na wasny koszt. Prosz wybaczy, zjem na miejscu i skoni si uprzejmie.
224

Nie wiadomo, czy mwi powanie, czy kpi, gospodyni nie wiedziaa wic, jak ma si zachowa, rzeka tylko: Tak, prosz" i patrzya. Gospodarz w kocu oderwa wzrok od zdjcia i zauway: To niezdrowo je makaron gryczany w taki upa, Nic mi nie bdzie, przecie rzadko szkodz rzeczy, ktre si lubi. Podnis pokrywk z parujcego koszyczka. wietny, jaki wietny! Niczego dobrego nie mona si spodziewa po zleaym makaronie i ludziach bez pitej klepki. Wrzuci do sosu rne przyprawy i zacz machinalnie miesza. Nie dawaj tyle imbiru, bo bdzie za ostre zwrci mu uwag zatroskany gospodarz. Makaron gryczany je si z sosem i imbirem. Ty nie lubisz gryczanego? Nie. Ja lubi z pszennej mki. Pszenny jedz wonice. Najbardziej al mi ludzi, ktrzy nie znaj si na smaku makaronu gryczanego. Wbi cedrowe paeczki w makaron, nabra jak najwicej i unis na dwa cale w gr. Makaron gryczany mona je na rne sposoby. Tylko niedowiadczony polewa sosem bez umiaru i moczy w ustach. W ten sposb nie pozna prawdziwego smaku. Naley nabiera go tak, jak ja to robi. Podnis! paeczki, z ktrych zwisay dziesitki dugich, trzydziestocentymetrowych nitek. Ju mia otworzy usta, ale spojrza w d i zobaczy, e niektre ogonki nie oderway si od dna koszyczka, lecz leay popltane na bam-^ busowej kratownicy. S bardzo dugie, prosz spojrze, jakie dugie zwrci si do gospodyni, jakby oczekiwa potwierdzenia. Tak, s bardzo dugie odpowiedziaa udajc zainteresowanie. Te dugie nitki macza si na jedn trzeci dugoci w sosie i poyka za jednym razem. Nie wolno gry. Strac
Testem kotem

225

smak. Najwiksza przyjemno jest w momencie przelizgiwania si przez gardo! Zdecydowanie podnis w gr paeczki, makaron oderwa si od dna. Pomalutku opuci paeczki nad miseczk z sosem, ktr trzyma w lewej rce. Zgodnie z prawem Archimedesa poziom sosu podnis si o tyle, o ile zanurzy si w nim gryczany makaron. Poniewa sosu od pocztku byo prawie po brzegi, wic nim makaron zanurzy si do jednej czwartej, miseczka przepenia si. Paeczki zatrzymay si i chwil stay bez ruchu. Trudno si dziwi. Wystarczyo odrobin je opuci, eby sos si wyla. Meitei nieco si zawaha, lecz nagle z energi zrywajcego si do biegu zajca pochyli usta ku paeczkom. Rozlego si siorbanie, jego grdyka konwulsyjnie poruszya si raz i drugi i makaron znikn cakowicie. Z kcikw oczu wypyno kilka ez i pocieko po policzkach. Dotd nie wiem, co byo przyczyn tych ez > imbir czy wysiek, z jakim poyka makaron. Wspaniale! Pokne w mgnieniu oka. Jak to zrobie? gospodarz nie ukrywa zachwytu. Ach, to cudowne! ona rwnie podziwiaa niezrwnane umiejtnoci Meiteia. Meitei nic nie mwi, pooy paeczki, uderzy si w piersi i powiedzia: Taki dugi makaron gryczany poyka si zwykle trzema lub czterema ykami. Jeli duej to si robi, nie daje przyjemnoci. Otar usta chusteczk i odetchn gboko. W tym momencie wszed Kangetsu. Wci nie wiem, dlaczego mimo upaw chodzi w zimowej czapce i zakurzonych butach. Oto i nasz urodziwy chopiec przybywa. Pozwl, e skocz obiad Meitei bezwstydnie dojada resztki ma^ karonu. Tym razem nie popisa si ju tak zaskakujcym sposobem jedzenia, wci posugiwa si chusteczk, nie
226

siorba. Bez tych. objaww zych manier z atwoci rozprawi si z dwoma koszyczkami makaronu. Kangetsu, koczysz ju wkrtce dysertacj doktorsk? zapyta gospodarz. Kocz jak najszybciej, gdy crka Kanedy czeka niecierpliwie doda Meitei. Postaram si umiechn si ponuro Kangetsu. To grzech trzyma j w takiej niepewnoci. Problem jednak jest trudny, a badanie wymaga ogromnego nakadu pracy. Mwi powanie o sprawach, ktrych nikt z obecnych nie bra powanie. No oczywicie, problem trudny i dlatego nie ukada si po myli Nosa. Pamitaj jednak, e ten Nos zasuguje na uwag Meitei wpad w ton Kangetsu. Jaki jest temat twojej pracy? stosunkowo najpowaniej podchodzi! do sprawy gospodarz. Wpyw promieni ultrafioletowych na procesy elektryczne w gace ocznej aby. Dziwny temat. Mona byo zreszt po tobie takiego tematu si spodziewa. Gaka oczna aby to niezwyke! Co na to powiesz, Kushami? Moe nim skoczy pisa, naleaoby poinformowa o tym Kanedw? Gospodarz nie podj wyzwania Meiteia, lecz zwrci si do Kangetsu: Taki temat wymaga pewnie mudnych bada? Tak, to bardzo skomplikowany problem. Po pierwsze struktura soczewki u aby nie jest taka prosta. Trzeba najpierw przeprowadzi wiele rnych eksperymentw, w tym celu zrobi okrge szklane kule, a potem przystpi do waciwych studiw. Takie szklane kulki mona bez trudu dosta u szklarza. Nic podobnego profesor Kangetsu nieco odchyli gow do tyu i wypi pier. Koa i linie to figury geometryczne. W rzeczywistoci nie znajdziesz idealnego koa ani prostej, ktre odpowiadayby definicjom.
w 227

 Skoro nie mona, to rzu to w choler i nie zajmuj si tym poradzi Meitei. Zamierzam zrobi tak kulk, ktra odpowiadaaby warunkom eksperymentu. Od kilku dni nad tym pracuj. I udao si? zapyta gospodarz, jakby sdzi, e to taka prosta sprawa. To niemoliwe odpar Kangetsu, ale chyba spostrzeg, e przeczy samemu sobie, gdy zacz si tumaczy. To bardzo trudne. Szlifowaem stopniowo, lecz nagle spostrzegem, e z jednej strony promie jest nieco duszy. Znw troch podszlifowaem i wtedy si okazao, e staa si zbyt wypuka z drugiej strony. Szlifowaem z takim trudem, a mimo to otrzymaem krzyw kul Jeszcze raz zdobyem si na ogromny wysiek, eby pozby si nierwnoci, ale znw co nie wyszo ze rednic. Pocztkowo kula miaa wielko jabka, potem zmalaa do wielkoci truskawki. Mimo to cierpliwie pracowaem dalej i otrzymaem kulk wielkoci fasolki sojowej. Nawet w tym stadium nie otrzymaem absolutnej kuli. Szlifowaem z duym zapaem... Od stycznia zeszlifowaem sze szklanych kul. Opowiada dugo i namitnie, lecz trudno byo si rozezna, czy mwi prawd, czy kamie. Gdzie je tak szlifujesz? W laboratorium uniwersyteckim. Rozpoczynam rano, odpoczywam troch w poudnie, a potem pracuj do zmroku. To nie takie atwe zajcie. To znaczy, e cigle jeste zajty. Nawet w niedziel chodzisz na uniwersytet, eby szlifowa te kule? Oczywicie, od rana do nocy szlifuj kule. Oto ja, ktry zostaem doktorem od szlifowania kulek i wszedem w progi... Tak to wyglda, prawda? Nawet Nos bdzie ci wdziczny, kiedy dowie si o takim zapale. Prawd mwic, niedawno poszedem do biblioteki i kiedy wracaem, spotkaem w bramie koleg Robaia. Zdziwiem si bardzo, e nawet po skoczeniu studiw chodzi do biblioteki, i powiedziaem, e podziwiam jego pilno. Na
228

to on zrobi zdziwion min i rzek: Nie przyszedem tu po to, eby czyta ksiki, po prostu wstpiem po drodze do ubikacji". Pkalimy ze miechu. Chciabym w Nowym wyborze Mogyu" poda twj przykad i pokaza ku pouczeniu dzieci, jaka rnica dzieli ciebie od kolegi Robaia. Gospodarz znw zrobi powan min i zapyta: To dobrze, e co dze szlifujesz kule, ale kiedy masz zamiar skoczy badania? Jeli tak dalej pjdzie, to za jakie dziesi lat Kangetsu by bardziej beztroski ni mj gospodarz. Dziesi lat? Nie mgby troch szybciej szlifowa? Dziesi lat to niedugo, taka praca moe trwa nawet dwadziecia lat. To straszne! Okazuje si, e nieatwo zosta doktorem. Ja te bym chcia zakoczy jak najszybciej, aby was uspokoi, ale dopki nie wytocz kulek, nie bd mg rozpocz najwaniejszego eksperymentu... Kangetsu umilk na chwil. Zreszt nie ma co si martwi. Kaneda te dobrze wie, e teraz cay czas zajmuj si kulkami. Przed kilkoma dniami byem u nich i wszystko dokadnie wyjaniem rzek z triumfujc min. Gospodyni, ktra dotd uwanie przysuchiwaa si rozmowie mczyzn, zapytaa nieufnie: A czy caa rodzina Kanedw nie wyjechaa w ubiegym miesicu do Oiso? Dziwne! Jake to moliwe? Kangetsu nieco si zmiesza, udawa, e nie wie, o co chodzi. W takich chwilach nieocenionym skarbem okazywa si Meitei. Nawet w najbardziej kopotliwych sytuacjach znajdowa si na miejscu, nawet jeli go o to nie proszono. W ubiegym miesicu wyjechali do Oiso, a mimo to mona ich spotka w Tokio. Interesujce, niemal mistyczne. Nazywaj to duchowym kontaktem dusz. Zjawisko to zachodzi wtedy, gdy dwoje ludzi myli o sobie intensy229

wnie. Pozornie moe si to wydawa snem, ale sny czasem bywaj bardziej realne ni rzeczywisto. Nie zdziwibym si, gdyby w prawd moich sw powtpiewa kto taki jak gospodyni. Pani przecie wysza za Kushamiego wcale o nim nie mylc i przez cae ycie nie poznaa pani, co to jest prawdziwa mio... O?! Jakie ma pan dowody, eby tak mwi? Pan mnie obraa! gospodyni przerwaa Meiteiowi w p sowa. Ty te nie doznae nigdy cierpie mioci gospodarz odparowa, idc w sukurs onie. Moje przygody miosne przebrzmiewaj po siedemdziesiciu piciu dniach i dlatego nie zachowuj si w mojej pamici... A prawd mwic, to wskutek zawodu miosnego przeyem dotd swoje lata samotnie. Powid wzrokiem po wszystkich obecnych. Ho, ho! Interesujce! powiedziaa gospodyni. Znowu kpisz sobie z nas te sowa wyszy z ust gospodarza zapatrzonego w stron ogrodu. Tylko Kangetsu umiecha si jak zwykle i powiedzia: Prosz opowiedzie, chciabym posucha, bdzie to na pewno dla mnie pouczajca historia. Niemao w tej historii mistyki. witej pamici Koizumi Yakumo * byby ni poruszony do gbi, niestety, profesor pi snem wiecznym i dlatego nie mam ochoty opowiada. Ale skoro o to prosicie, otworz przed wami swoje serce. Musz mie jednak gwarancj, e wysuchacie mnie do koca. Po tym wstpie Meitei przystpi do opowiadania waciwej historii. O ile jeszcze pamitam byo to... hm... Ile to ju lat temu? Poniewa trudno mi przypomnie, powiedzmy, e
* Koizuirni Yakuimo, japoskie nazwisko Lafcadia Hearna (18501904), pisarza japoskiego i amerykaskiego, popularyza tora wiedzy o Japonii, autora opowiada, reportay; tu aluzja do jego opowieci o duchach, 230

mino od tamtego czasu okoo pitnastu, a moe szesnastu lat.? Me artuj! rzek gospodarz i fukn przez nos. Jak ma pan sab pami docia mu gospodyni. Tylko Kangetsu dotrzyma obietnicy i nie rzek nawet sowa, ca postaw dawa do zrozumienia, e chce sucha dalszego cigu. Zdarzyo si to zim. Podrowaem wtedy po Echigo. Minem Dolin Bambusowych Pdw w powiecie Kambara, wspiem si na Przecz Dzbanw i* potem na Omiornic, by stamtd przedosta si w rejon Aizu... Dziwaczne jakie nazwy znowu przeszkodzi gospodarz. Milcz, prosz, i suchaj! To ciekawe powstrzymaa go ona. Zaszo soce, drogi nie znalazem, poczuem gd, nie miaem wyboru i musiaem zapuka do samotnego domu stojcego nad sam przecz. Wyjaniem szczegowo, o co mi chodzi, i poprosiem o nocleg. Bardzo prosz, prosz wej" usyszaem w odpowiedzi i przy wietle wiecy zobaczyem twarz dziewczyny. Zadraem na caym ciele. I wtedy wanie poznaem do blu tajemn si tej kanalii mioci. Niesychane! W dzikich grach bywaj pikne kobiety? I w grach, i na morzach, wszdzie... Co to bya za dziewczyna! Chciabym, eby pani moga cho jednym okiem spojrze na ni, na jej wykwintn fryzur w stylu bunkin-no takashimada *. Gospodyni nie posiadaa si ze zdumienia. Wszedem do mieszkania i zobaczyem na rodku pokoju due palenisko, przy ktrym siedzia dziadek dziewczyny i babcia. My te tam usiedlimy. Pan na
* Bunkin-no takashimada jedna z tradycyjnych damskich fryzur, wysoko uniesiona, sprawia wraenie wytwornoci i ele*gancji.

231

pewno jest godny?" zapytaa dziewczyna. Dajcie mi wszystko jedno co, byle szybko" poprosiem. Mamy dzi drogiego gocia, poczstujemy go daniem z wa" powiedzia starzec. Suchajcie uwanie, teraz zaczyna si historia zawodu miosnego. Profesorze, suchamy ci uwanie, ale w takiej krainie jak Echigo w zimie nie ma wy. Hm, w zasadzie suszne stwierdzenie. Jednak w poetyckich historiach nie mona opiera si tylko na rozumie. Czy w powieci Izumi Kyoka kraby nie wya spod niegu? No, tak powiedzia Kangetsu i znw skupi si na suchaniu opowieci. W owym czasie chtnie jadem najrozmaitsze wistwa, szaracze, limaki, aby ju mi si przejady, tote potrawa z wa wydaa mi si smakoykiem. Chtnie przyjem propozycj. Starzec postawi nad paleniskiem sagan, nasypa ryu i zacz gotowa. Dziwna rzecz, w pokrywce garnka byo z dziesi mniejszych i wikszych otworw. Uchodzia przez nie z gwizdem para. Jak na tak wiosk, niele wymylili, godne podziwu pomylaem. Starzec wsta i wyszed, a po chwili wrci z duym koszem. Spokojnie postawi go obok paleniska. Zajrzaem do rodka... Byy w nim dugie, spltane z zimna w jeden kbek... Niech pan przestanie opowiada takie rzeczy. To okropne! zawoaa gospodyni marszczc brwi. Dlaczego? To gwna przyczyna nieszczsnej mioci. Nie mog tego pomin. Starzec lew rk unis pokrywk, praw bez trudu chwyci zwinit dug sztuk, szybko wrzuci do garnka. Poczuem, jak co utkwio mi w gardle. Prosz przesta! To niesamowite! gospodyni nie krya strachu. Jeszcze chwila i zaczn opowiada o zawodzie miosnym, prosz o troch cierpliwoci. Nie mina minuta,
232

gdy ku mojemu zdziwieniu z jednego z otworw w pokrywce wysuna si zakrzywiona gowa wa. Po chwili pojawia si w ssiednim otworze druga gowa. O! jeszcze jedna wylaza przemkno mi przez myl i rwnoczenie ujrzaem gow w nastpnym otworze, potem we wszystkich innych. W kocu ca pokrywk zdobiy gowy wy. Dlaczego one wysadziy gowy? spyta Kushami. W garnku byo im za gorco, nie wytrzymyway blu i chyba chciay uciec. Wkrtce starzec powiedzia: Ju gotowe, wycignij je". Stara kobieta rzeka: Aha", a dziewczyna: Tak", i zaczy wyciga we za gowy. Miso pozostao w garnku, dokadnie oddzielone od koci, ktre wycigay przez otwory w pokrywce. Tak zwane wyciganie koci wom, prawda? miejc si zapyta Kangetsu. W rzeczy samej, wyciganie koci. Jak dobrze to urzdzili, co? Nastpnie zdjli pokrywk, przemieszali opatk ry z misem i podajc rzekli: Prosz je". Jade? chodno zapyta gospodarz. Gospodyni natomiast z grymasem obrzydzenia na twarzy zacza si skary: No, do tego! I tak mdo mi si robi, nie bd moga je ryu ani niczego. Nigdy pani nie jada potrawy z wa i dlatego tak mwi, radz przynajmniej raz sprbowa, tego smaku nie zapomina si przez cae ycie. * Fu, wstrtne! Ja miaabym to je?! Najadem si do syta, zapomniaem nawet o chodzie, patrzyem na dziewczyn, ile tylko pragnem, c mi jeszcze do szczcia byo potrzeba? Po chwili dziewczyna powiedziaa mi dobranoc", a poniewa zmczenie podr dawao ju zna o sobie, wic i ja chtnie zgodziem si na odpoczynek. Pooyem si wygodnie, cho nie bez pewnej przykroci, e musz ju spa, zapomniaem o caym wiecie i usnem.
233

' A co si potem stao? tym razem gospodarz zachca do opowiadania. Obudziem si rano i... Wanie tego ranka zaczo si nieszczcie mojej mioci. Co si stao? Nie, nic specjalnego. Obudziem si, zapaliem papierosa i wyjrzaem przez okno. Zobaczyem ys gow myjc si przy rdle. Starzec? Starucha? zapyta gospodarz. Ja te nie od razu si domyliem, patrzyem przez chwil i dopiero kiedy czajnik" zwrci si w moj stron, przeraziem si. Bya to dziewczyna, moja pierwsza mio. Jake to? Pan na pocztku mwi, e miaa wyszukan fryzur. Tak, wspania fryzur miaa poprzedniego dnia, a rankiem bya ysa jak kolano! Nie kpij lepiej -r rzek gospodarz i spojrza swym zwyczajem w sufit. Ja te byem zdziwiony, nawet troch przestraszony. Dyskretnie rozejrzaem si dokoa. ysina w kocu umya si i niedbale woya na gow lec obok na kamieniu peruk, uczesan w stylu takashimada, i jak gdyby nic, wesza do domu. Teraz rozumiem pomylaem i od momentu, w ktrym to pomylaem, zaczem si uskara na los, ktremu zawdziczaem smutek zawodu miosnego. Jaka bzdurna historia, a nie aden zawd miosny. Ale widzisz, Kangetsu, nawet po zawodzie miosnym mona by tak wesoym i penym energii gospodarz jednoznacznie oceni przeycie Meiteia. Gdyby ta dziewczyna nie bya ysa, gdyby pan szczliwie przywiz j do Tokio, byby moe jeszcze zdrowszy i weselszy. W kadym razie ysa dziewczyna moe zostawi b w sercu na dugie lata. A dlaczego taka moda dziewczyna stracia wosjr?
234

Te nad tym mylaem i doszedem do wniosku, e po prostu za duo jada wy. Od takich potraw krew uderza do gowy. Ale po panu nic nie wida, wszystko w najlepszym porzdku. U mnie skoczyo si bez ysiny, ale za to od tego czasu staem si krtkowidzem. Zdj okulary w zoconej oprawce i dokadnie wytar chusteczk. Po chwili gospodarz, jakby co sobie przypomnia, zapyta: A gdzie jest tu mistyka, o ktrej mwie na pocztku? Dugo i bezskutecznie zastanawiaem si nad tym, jak moga kupi czy znale w tej okolicy peruk, i to jest dla mniej najbardziej mistyczne! rzek Meitei i zaoy znowu okulary na nos. Wydaje mi si, e suchaam opowieci zawodowego bajarza wyrazia sw opini gospodyni. Mylaem, e prne gadanie Meiteia na tym si skoczy, ale okazao si inaczej. Baem si nawet, e w ogle nie zamilknie, dopki nie wepchnie mu si knebla w usta. Oczywicie, moje rozczarowanie byo gorzkie, ale gdybym wtedy wzi j za on, nie wiedzc, e jest ysa jak czajnik, przez cae ycie naraony bybym na przykry widok. Dlatego te zawsze trzeba si dobrze zastanowi, nim si podejmie decyzj, gdy mona napyta sobie biedy. Zdarza si nawet, e w ostatnim momencie przed lubem wykrywa si wady ukryte w najmniej spodziewanym miejscu. Dlatego, Kangetsu, nie daj si opanowa tsknocie i nie upadaj na duchu, nie poddawaj si cierpieniom samotnoci, we si porzdnie w gar i szlifuj swoje kulki. Chciabym w miar monoci je szlifowa rzek Kangetsu z min celowo zmieszan - ale nie wiem, co grobie, gdy mi nie pozwol. 235

 No tak, podnosz alarm z tego powodu. Ludziom zdarzaj si rne zabawne historie. Na przykad taki Robai, o ktrym mwiem, e wstpi do bilblioteki, aby odda mocz, przey zupenie wyjtkow histori. Co on takiego zrobi? gospodarz oywi si. Posuchaj. Dawno temu zatrzyma si w hoteliku Wschd-Zachd" w Shizuoka... Tylko na jedn noc! I tego samego wieczoru poprosi pokojwk o rk. Ja te jestem lekkomylny, ale do tego stadium jeszcze nie doszedem. W tym hotelu suya przepikna dziewczyna, imieniem Onatsu, to wanie ona obsugiwaa go w pokoju, nic wic dziwnego. Dlaczego nic dziwnego"? Czy czasem ta historia nie okazaa si podobna do tej znad przeczy?... Jak si ta przecz zwie? Troch podobna. Prawd mwic, ja i Robai nie rnimy si tak bardzo od siebie. Poprosi t Onatsu o rk, ale zanim otrzyma odpowied, zachciao mu si zje arbuza. Co? Co takiego? gospodarz zrobi zdziwion min. Nie tylko zreszt gospodarz. Rwnie gospodyni i Kangetsu, jakby si zmwili, pokrcili gowami i zaczli si zastanawia. Meitei nie zwraca na nich uwagi, dalej snu sw opowie. Wezwa Onatsu i zapyta, czy w Shizuoka s arbuzy. Oczywicie, e s arbuzy w Shizuoka" odpowiedziaa i przyniosa arbuz na talerzu. Robai zjad. Sprztn ca gr arbuza i czeka na odpowied Onatsu. Ale nim odpowied uzyska, rozbola go brzuch. Jcza i jcza. Zawoa Onatsu i zapyta, czy jest lekarz w Shizuoka. Oczywicie, e s lekarze w Shizuoka!" usysza odpowied. Przyprowadzia mu lekarza, ktry si nazywa Tenchi Genk; mona by sdzi, i to nazwisko i imi ukrad z Ksigi tysica hieroglifw". Nastpnego dnia rano dziki Bogu przesta go bole brzuch, wic na pitnacie minut przed wyruszeniem w drog wezwa Ona236

tsu i zapyta o odpowied na wczorajsz propozycj matrymonialn. Onatsu miejc si odpowiedziaa: W >hizuoka s arbuzy. S te lekarze, ale nie ma kobiet, ktre mona w cigu jednej nocy bra za ony!" Po czym wysza i wicej si podobno nie pokazaa. Od tego czasu R6bai, podobnie jak ja, rozczarowa si do mioci i zacz chodzi do biblioteki tylko w tym celu, eby odda mocz. Jeli si nad tym zastanowi, to okae si, e wszystkiemu winne s kobiety. Czysta prawda gospodarz uleg przekonujcemu nastrojowi tych sw. Niedawno czytaem sztuk Musseta. Jego bohater cytujc rzymskiego poet powiedzia: Lejszy od pierza jest py. Lejszy od pyu wiatr. Lejsza od wiatru jest kobieta. Lejsza od kobiety jest tylko nico". Dobrze powiedzia, prawda? Z kobietami tak ju jest. Dziwne, e przejawi tyle siy i zdecydowania. Warn si nie podoba lekko kobiet, ale te nic dobrego nie ma w ciarze mczyzn ona nie moga si pogodzi ze zdaniem ma. Ciar mczyzn? Co to znaczy? Ciar to ciar. Taki jak twj. Dlaczego jestem ciki? Czy nie jeste? Rozpocz si jaki dziwny spr. Meitei sucha z zainteresowaniem, ale w kocu zabra gos. Gdy widz, jak atakujecie si wzajemnie sowami, czerwoni na twarzach, mam wraenie, e taki jest prawdziwy obraz ycia maeskiego. Z pewnoci dawne maestwa nie miay takich przyjemnoci rzek mtnie, nie wiadomo, czy kpi, czy chwali, ale niestety, nie skoczy na tym, zacz dugo i rozwlekle wyjania, o co mu chodzi. Mwi, e w dawnych czasach adna kobieta nie omieliaby si przeczy mowi. Co do mnie, nie widz w dawnym obyczaju nic dobrego, gdy przypomina mi
237

sytuacj mczyzny, ktry polubi niemow. Chodzi tylko o to, eby nie mwiono tak, jak przed chwil powiedziaa gospodyni: Ty jeste ciki" czy co w tym rodzaju. Ale byoby nieznonie nudno, gdyby m nie kci si z on od czasu do czasu. Moja matka na przykad cae ycie powtarzaa ojcu tylko tak" i sucham". Przez dwadziecia lat, ktre ze sob przeyli, nigdzie nie chodzia poza wityni. To straszne! Za to znaa na pami wszystkie pomiertne imiona naszych przodkw. Podobne zwyczaje panoway wwczas zreszt we wszelkich kontaktach mczyzn i kobiet. Byo nie do pomylenia, eby mczyzna gra na instrumencie razem z ukochan, organizowa wsplne sztuczki spirytystyczne czy utrzymywa duchowe kontakty, jak to czyni teraz Kangetsu. Bardzo mi przykro Kangetsu spuci gow. Naprawd przykre. A przy tym wcale to nie znaczy, e wczesna kobieta lepiej prowadzia si ni dzisiejsza. Gospodyni narzeka, e wspczesne gimnazjalistki s zepsute, a przecie dawniej zdarzao si jeszcze gorzej! Naprawd? powanie zapytaa gospodyni. Oczywicie. Wiem, co mwi, mam na to dowody. Gdy miaem z pi, sze lat, widziaem nieraz dziewczta, ktre wkadano do koszy, zawieszonych na drku na ramieniu, i sprzedawano jak dynie. Kushami, na pewno to pamitasz? Nie pamitam. Nie wiem, jak w twoich stronach rodzinnych, ale w Shizuoka z pewnoci tak byo. To niemoliwe! wyszeptaa gospodyni. Czy to prawda? zapyta Kangetsu niedowierzajco. Oczywicie, e prawda! Nawet mj ojciec zamierza jedn kupi. Miaem wtedy chyba z sze lat. Szedem z nim z Abura-cho do Tori-cho na spacer i usyszaem z naprzeciwka gone nawoywanie: adne dziewczta! adne dziewczta!" Poszlimy do rogu nastpnego kwar238

tau i przed sklepem tekstylnym Isegen" spotkalimy tego sprzedawc. Isegen" by najwikszym sklepem w Shizuoka, od frontu mia chyba z dwadziecia metrw, wchodzio si do niego przez picioro drzivi. Pojed, to zobaczysz. Na pewno przetrwa do dzisiejszych czasw, Pikny dom. Kierownik nazywa si chyba Jimbei. Przed kantorkiem siedzia zawsze z tak min, jakby mu przed trzema dniami umara matka. Obok niego siedzia mody chopiec Hat&u, mg mie ze dwadziecia cztery, pi lat, zupenie zielony na twarzy. ? Jakby ywi si przez trzy tygodnie samym wywarem po makaronie sojowym, chcc wyrazi skruch wobec kapana Unsh Risshi. Tu; przy Hatsu siedzia Chdon, opiera si o liczydo z min tak smtn, jakby wczoraj uratowano go z poaru. Obok Chodona... Opowiadasz o sklepie tekstylnym czy o handlu dziewcztami? O handlu dziewcztami, oczywicie. O Isegenie" te znam bardzo interesujc histori, ale dzi zrezygnuj z niej, cho niechtnie, i opowiem tylko o handlu ludmi. Przy okazji mgby zrezygnowa rwnie i z handlu. Dlaczego? Jest to materia bardzo przydatny dla porwnania charakterw dziewczt yjcych w dwudziestym wieku i pierwszych latach epoki Meiji. Jake wic mgbym z tego tak atwo zrezygnowa? Kiedy wic przechodziem z ojcem obok Isegenu", handlarz dziewcztami zobaczy nas i zwrci si do ojca: Panie szanowny, zostay mi ostatnie dziewczta, moe je pan kupi? Oddam tanio". Zdj z ramienia nosida i otar pot. W koszach z przodu i z tyu zobaczyem dwie moe dwuletnie dziewczynki. Jeli tanio, to mog kupi powiedzia ojciec. Tylko te zostay?" Niestety, dzi ju wszystkie sprzedaem, zostay tylko te dwie sztuki. Wecie t, ktra wam si podoba" - rzek sprzedawca i podnis kosze pod nos ojca. Ojciec postuka dziewczynki po gowie, jakby to
239

dynie, i powiedzia: Dzwoni zupenie niele". Zaczli si targowa. Ojciec wci obnia cen, wreszcie owiadczy: Mgbym je kupi, ale czy dostan gwarancj?" Obserwowaem ma, ktra siedzi z przodu, i za ni mog rczy. Jeli chodzi o drug, nie dam gowy, moe ma jak wad, z tyu nie mam oczu. Zreszt mog odda j taniej, bez gwarancji" wyjani sprzedawca. Pamitam t rozmow do dzi. W swym dziecicym sercu pomylaem wtedy, e przed kobietami naley mie si na bacznoci. Ale dzi, w trzydziestym smym roku ery Meiji, nie ma ju ludzi, ktrzy robiliby takie gupstwa. Nikt nie sprzedaje ju dziewczt, nie sycha te skarg, e dziewczta noszone z tyu, poza zasigiem czujnego wzroku, nie s godne zaufania. Dlatego uwaam, e dziki europejskiej cywilizacji rwnie w zachowaniu kobiet nastpi znaczny postp. Co o tym sdzisz, Kangetsu? Kangetsu najpierw gono zakaszla, a nastpnie nienaturalnie spokojnym gosem powiedzia: Wspczesne dziewczta w drodze do szkoy lub ze szkoy, na koncertach, zebraniach charytatywnych, na piknikach czsto same siebie proponuj: Moe mnie kupisz? Nie chciaby mnie?" Po prostu same siebie sprzedaj. Nie ma zatem potrzeby wynajmowa bezrobotnych sprzedawcw warzyw do tego niecnego procederu. Nikt nie chodzi po miecie i nie nawouje: adne dziewczta, kupujcie! adne dziewczta^" Jakby to byy warzywa. Nowe obyczaje kobiet ksztatuj si w miar rozwijania si u czowieka de do niezalenoci. Niepotrzebnie starzy utyskuj z tego powodu, bo przecie taki jest kierunek rozwoju dzisiejszej cywilizacji. Zreszt uwaam to za zjawisko pozytywne i w duchu gratuluj sobie, e yj w tej epoce. Nie spotkasz teraz nieokrzesanych dzikusw, ktrzy opukuj gow dziecka i pytaj, czy towar jest gwarantowany. A poza tym w naszym skomplikowanym wiecie nie ma czasu na postukiwanie po gowie. Trzeba
240

si spieszy, gdy po pidziesitce czy szedziesitce za pno szuka sobie ma. Kangetsu nie darmo jest dzieciciem XX wieku, potrafi wyoy wspczesny punkt widzenia. Zaciga si teraz gboko papierosem Shikishima" i dmucha w stron Meiteia. Ale Meitei nie naley do ludzi, ktrych mona byle dymem wyprowadzi z rwnowagi. Jak susznie powiedziae, wspczesne uczennice i szanowne cry s zbudowane do szpiku koci z mioci wasnej i pewnoci siebie. Mam nawet dla nich gbokie uznanie za to, e w niczym nie ustpuj mczyznom. Na przykad uczennice eskiej szkoy, ktra mieci si w moim ssiedztwie, s pod tym wzgldem niezrwnane. Budz mj podziw, gdy w kimonach o wskich rkawach wykonuj wiczenia na drku. Kiedy ogldam jb ze swego okna, przypominaj mi si kobiety staroytnej Grecji. Znowu Grecja! parskn ze zoci gospodarz. C na to poradz, skoro wszystko, co budzi pikne uczucia, ma swe rdo w Grecji. Na og nie da si rozdzieli pikna od Grecji... Gdy patrz, jak te czarne dziewczta z caym sercem oddaj si wiczeniom gimnastyczcznym, przypominam sobie anegdot o Agnodice z min znawcy odrzek Meitei. Znowu wyszukae trudne nazwisko Kangetsu zamia si. Agnodice bya wielk kobiet! Jestem dla niej peen podziwu. W jej epoce w Atenach prawo zabraniao kobietom zajmowa si poonictwem. Absurdalne! Z tego absurdu zdawaa sobie spraw Agnodice. Kto? O kim ty mwisz? O kobiecie. To jej imi. Godne ubolewania jest i kopotliwe rozumowaa Agnodice e kobieta nie moe zosta akuszerk. Co robi, eby zosta akuszerk? zastanawiaa si przez trzy dni" i trzy noce. Trzeciego dnia o wicie usyszaa dobiegajcy z ssiedztwa pacz niemo16 Jestem Kotem 241

wlcia i doznaa olnienia. Natychmiast obcia dugie wosy, przywdziaa msk szat i posza na wykady Hierophilusa. Uszczliwiona, ukoczya kurs, uwierzya w swoje siy i rozpocza praktyk. Niech pani sobie wyobrazi, zdobya wielk popularno! Gdziekolwiek rozlega si pacz rodzcego si dziecka, tam zawsze bya ta kobieta. Wkrtce staa si bogata. Ale w sprawach ludzkich nie zbadane s wyroki losu. W kocu jej tajemnica wysza na jaw i czekaa j straszna kara za naruszenie prawa pastwowego. Prawdziwy z; pana bajarz. -> Prawda? wietnie to robi. Jednak kobiety Aten podpisay wspln petycj, sdziowie nie mogli zatka sobie uszu i musieli wysucha ich proby. W kocu uniewinniono j i zwolniono. Wydano te ustaw zezwalajc kobietom zajmowa si poonictwem. Tak wic wszystko skoczyo si szczliwie. Zdumiewajce, e pan zna tyle rnych historii. < Tak, wiem prawie wszystko. Nie wiem tylko, e sam jestem gupcem. Ale troch si domylam... Ho, ho, ho! Ciekawe! Gdy twarz gospodyni rozpromienia si w umiechu, zadzwoni dzwonek u drzwi wejciowych takim samym tonem, jakim dzwoni od czasu, gdy go zainstalowano. O, znowu gocie! burkna gospodyni i wysza. Jak mylicie? Kto przyszed zaraz po odejciu gospodyni? Znany wam Ochi Tofu. Nie mog powiedzie, e wraz z przybyciem Tofu znaleli si w komplecie wszyscy dziwacy odwiedzajcy ten dom, ale musz stwierdzi, e ich ilo staa si wystarczajca do rozproszenia mojej nudy. Gdybym na nieszczcie mieszka w innym domu, na pewno umarbym nie podejrzewajc nawet, e na wiecie istniej tacy ludzie jak ci szanowni panowie. Na szczcie zostaem wychowankiem szkoy profesora Kushamiego i jego znakomitoci su dniem i noc. Poczytuj te sobie za zaszczyt,
242

jaki przypada w udziale jedyny raz w yciu, e wylegujc si mog jednoczenie patrze na zachowanie i gesty nie tylko mego dobroczycy, lecz take Meiteia, Kangetsu, a nawet T5fu. Jest to grono niezwykych bohaterw, jakich w rozlegym Tokio spotka nieatwo. Wszake kiedy si zgromadz, rzadko spotkanie koczy si na zwykych artach. Dziki nim zapominam o cierpieniach noszenia futra w taki upa i przyjemnie mog spdzi czas. Jestem im za to bezgranicznie wdziczny. Ukryty za parawanem, patrz wic nabonie na rozwijajce si zdarzenia. Dzie dobry. Wybaczcie, e tak dugo nie dawaem znaku ycia. Kiedy Tofu pochyla si w ukonie, widz jego gow byszczc tak przyjemnie jak przedtem. Sdzc po wosach, mona by powiedzie, e jest porzdnym aktorem, lecz w swych biaych, mocno nakrochmalonych prostych szarawarach, noszonych z ceremonialn powag, przypomina ucznia Sakakibary Kenkichiego, mistrza szermierki. Dlatego te wydaje mi si normalnym czowiekiem tylko od gry do bioder. Och! Tak gorco, a ty przyszede. Podejd bliej zacz Meitei, jakby by gospodarzem. Ach, pan profesor! Dawno si nie widzielimy. Tak, ostatni raz wiosn, na wieczorze recytatorskim. A propos, wasze kko jeszcze si rozwija? Od tego czasu chyba nie wystpowae w roli bohaterki Omiya? Wtedy zagrae wietnie! Klaskaem z caych si, pamitasz? Pewnie, dodawao mi to odwagi, mogem jako dopyn do koca. A kiedy znowu organizujecie wystpy? wtrci gospodarz. Odpoczniemy w lipcu i sierpniu, na wrzesie za planujemy du rzecz. Moe wy macie dla nas jakie interesujce pomysy? Rozumiem rzek bez entuzjazmu gospodarz.
16*

243

 Kolego Tofu, a nie wziby mojego utworu? tym razem Kangetsu wystpi z propozycj. To byoby interesujce. A co ty napisae? Oczywicie scenariusz odrzek z naciskiem, a caa trjka, jakby si zmwili, spojrzaa na niego zapominajc o zoliwociach. To znaczy sztuk? Znakomicie! Czy to komedia, czy tragedia? Ani komedia, ani tragedia cign Kangetsu z jeszcze wiksz pewnoci siebie. Teraz mwi si duo o starym dramacie i nowym dramacie, a ja postanowiem doda do tego nowy kierunek w teatrze, stworzyem sztuk haigeki. - Co to znaczy haigeki? To skrt nazwy: dramat w stylu poezji haikai". Po tym owiadczeniu gospodarz i Meitei nieco si zmieszali i umilkli. Jaka jest ta4 sztuka? zapyta znowu Tofu: Wywodzi si ze stylu haikai, ale staraem si unikn duyzn, ktre s zabjcze dla dramatu, i ograniczyem j do jednego aktu. Zaczn od opisu dekoracji. S one kracowo proste, co jest ich zalet. Na rodku sceny stawiamy jedn wielk wierzb. Z jej pnia w praw stron wyrasta ga, na ktrej siedzi kruk. Zby tylko ten ptak zechcia siedzie spokojnie zmartwi si gospodarz, jakby mwi do siebie. Nie ma zmartwienia, mona go przywiza za nog do gazi. Pod drzewem ustawimy bali z wod. W balii stoi pikna kobieta, bokiem do publicznoci, zasania si rcznikiem. To dekadenckie. A poza tym, kto zgodzi si zagra t kobiet? zapyta Meitei. To aden problem. Mona zatrudni modelk ze szkoy plastycznej. Co na to powie komenda policji? Na pewno bdzie
244

miaa wiele do powiedzenia gospodarz znowu si zmartwi. Przecie nie bdziemy tej sztuki pokazywa szerokiej publicznoci, wic nie powinno by adnych przeszkd. Gdyby przyj wasze rozumowanie, to okazaoby si, e studentom szk plastycznych nie wolno szkicowa z natury ludzkiego ciaa. Oni robi to na wiczeniach, dla nauki. To troch co innego ni zwyke ogldanie! Jeli wy, profesorowie, bdziecie gosi takie opinie, niedobrze bdzie z postpem Japonii. Przecie teatr to sztuka Kangetsu gorco broni swego stanowiska. Przestacie si spiera. Powiedz lepiej, co dzieje si dalej Toffi zainteresowa si, moe nawet mia zamiar wystawi t sztuk, dlatego chcia pozna jej tre. Na scen po hanamichi* wchodzi poeta haiku z lask. Jest to Takahama Kyoshi **. Na gowie ma kapelusz z sitowia, odziany jest w haori z cienkiego jedwabiu, pcienne kimono w drobn kratk, ktrego poy s zatknite z przodu za pas, i pbuty. Chocia w tym stroju wyglda jak zaopatrzeniowiec w armii ldowej, to jednak zachowuje si dostojnie, jak przystao na poet haiku jest wyranie pochonity komponowaniem wiersza. Nagle podnosi zamylone oczy, patrzy przed siebie, dostrzega wielk wierzb i kpic si bia kobiet. Wstrznity, spoglda w gr i widzi na dugiej gazi kruka wpatrujcego si w kobiet. Pidziesit sekund trwa wielka ekstaza mistrza Kyoshi, ktry nastpnie swe wzruszenia wypowiada w sowach: I kruk zakocha si w kpicej
* Hanamichi pomost biegncy od sceny poprzez widowni na ktrym rozgrywaj si niektre sceny sztuk kabuki, np. wejcie lub odejcie bohatera. ** Takahama Kyoshi (18741959) pisarz i poeta japoski, postulowa potrzeb obiektywnego opisu w poezji haiku; kierowa czasopismem Hototogisu", w ktrym Soseki na zamwien ie publikowa odcinki powieci: Jestem kotem".

245

kobiecie". W tym momencie rozlega si gos koatek i zapada'kurtyna... Taka jest tre. Nie podoba ci si? Widzisz, lepiej, eby zagra rol poety Kyoshi ni dziewczyny Omiya. Myl, e ta sztuka jest nieco za krtka. Przydaoby si tu troch zdarze dajcych smak ludzkich uczu odpowiedzia Tofu powanie. Meitei natomiast, ktry dotd siedzia spokojnie, nie potrafi ju duej milcze. Ta sztuka w stylu haikai jest straszna! Zgodnie z teori Uedy Bina * wydwik tej poezji i w ogle komizmu jest pasywny. Haikai to muzyka degeneracji kraju. Sprbuj wystawi t bzdurn sztuk, a narazisz si na jego miech. Tym bardziej e nawet nie wiadomo, czy to sztuka, czy jaki skecz. Nic si w niej waciwie nie dzieje. Przepraszam ci, kolego Kangetsu, ale lepiej zrobisz, jeli bdziesz szlifowa swoje kule w laboratorium. Sto czy nawet dwiecie takich sztuk haigeki zaszczytu ci nie przyniesie.W ogle pisa ich nie powiniene, skoro s muzyk degeneracji kraju. Czy naprawd jest taka za? Kangetsu troch si rozgniewa i zaczaj: objania rzecz, ktra i tak nikogo nie obchodzia. A ja mylaem, e jest bardzo dobra. Oto mistrz Kyoshi chce nas przekona, e kruk zakocha si, bo mwi: I oto kruk zakocha si w kobiecie". To jest mdim zdaniem nadzwyczaj dramatyczne. To co nowego. Chtnie posuchalibymy twego uzasadnienia. Z punktu widzenia bakaarza nauki nie jest chyba racjonalne to, e kruk zakocha si w kobiecie. Absolutnie suszne! Jednak nie zabrzmi sztucznie, kiedy ten tekst nieracjonalny wypowie si prosta i bezporednio.
Ueda Bin ^18741916) ~ anglista i poeta japoski, przyczyni si do spopularyzowania w Japonii literatury europejskiej. 246

 Czyby? tonem powtpiewajcym wtrci gospodarz, ale Kangetsu nie zwrci na to uwagi. Dlaczego nie zabrzmi sztucznie? To zupenie zrozumiae z punktu widzenia psychologii. Niewane zreszt, czy kruk zakocha si, czy nie. To uczucie mioci tkwi w sercu poety i nie ma adnego zwizku z krukiem. To poeta jest zakochany, a nie kruk, cho wydaje mu si, e kruk take si zakocha. Kyoshi widzc pikn kobiet w kpieli uleg jej czarowi i zakocha si w niej na zawsze. Zakochanymi oczyma patrza na kruka siedzcego na gazi bez ruchu i wydao mu si, e ptak rwnie si zakocha. Poeta popeni bd, ale wanie w tej pomyce jest co bardzo literackiego i dramatycznego. Czy nie widzi pan w tym przeciwiestwa pasywizmu? Przecie jego wasne uczucia ogarniaj nawet ptaka, poeta nasyca go tym, co sam czuje, czynic to w taki sposb, jakby nic si nie zdarzyo. Sdzi pan, e nie mam racji? Rzeczywicie, imponujca teoria. Kyoshi na pewno bardzo by si zdziwi, gdyby to usysza. Niestety, tylko wyjanienie jest pozytywne, w rzeczywistoci w dniu wystawienia sztuki widzowie z pewnoci odnieliby si do niej bardzo negatywnie. Nie zgadzasz si ze mn, Tofii? Tak, troch zbyt pasywna jest ta sztuka odrzek Tofii z powan min. Gospodarz widocznie postanowi zmieni temat rozmowy, gdy zapyta: Czy nie stworzye jakiego arcydziea, panie Tofu? Nie stworzyem niczego specjalnego, w kadym razie niczego, co mgbym panu przedstawi, ale zamierzam wyda tom wierszy... Dobrze, e zabraem ze sob rkopis, skorzystam z okazji i zapytam o wasze zdanie. Wyj z zanadrza fioletowe zawinitko, wycign notatnik, liczcy jakie pidziesit, szedziesit stron, i pooy go przed gospodarzem. Gospodarz z min znawcy podnis ku oczom pierwsz stron. Widniao na niej tylko
247

jedno zdanie: Powicam filigranowej pannie Tomiko, ktrej nikt nie dorwna w wiecie". Gospodarz z nieprzeniknion min przyglda si tej pierwszej stronie, Meitei za zajrza z boku i rzek: Czy to s wiersze w nowym stylu? O, jest nawet dedykacja. Zuch z ciebie, Tfu, e nie wahae si powici tych wierszy pannie Tomiko chwali go bez umiaru. Panie Tofu, czy ta Tomiko naprawd istnieje? zapyta gospodarz ze zdziwieniem. Tak, to jedna z tych pa, ktre razem z panem Meiteiem zaprosiem na wieczr recytacji. Mieszka std niedaleko. Wanie byem u niej, eby pokaza te wiersze, ale jej nie zastaem, podobno od miesica jest na wczasach w iso mwi zupenie powanie. Kolego Kushami, przecie to dwudziesty wiek! Nie rb takiej miny. Przeczytaj nam co z tych arcydzie. Dedykacja jednak nie jest zbyt udana. Co znaczy to eleganckie filigranowej"? Myl, e oznacza delikatno lub subtelno. Mona by si zgodzi z tym wyjanieniem, cho pierwotne znaczenie jest inne. Dlatego tak bym nie napisa. A jak naley napisa, eby brzmiao bardziej poetycko? Napisabym tak: Powicam filigranowemu nosowi panny Tomiko, ktremu nikt nie dorwna w wiecie". Dodaem tylko nosowi", a' brzmi zupenie inaczej! _ Gospodarz odwrci kartk i zacz czyta:
W kbach wonnego dymu twoja dusza czy moe dymne snucie si marze. O, ja! ach, ja! w tym gorzkim wiecie poznaem sodycz gorcego pocaunku.

Niezupenie rozumiem rzek gospodarz, westchn i poda rkopis Meiteiowi.

248

 Troch przesadzie oceni Meitei i poda Kangetsu. Rzeczywicie potwierdzi Kangetsu i zwrci Tfu. To zupenie naturalne, e pan tego nie rozumie. W cigu ostatnich lat poezja zrobia tak wielkie postpy, e dzi trudno j zrozumie. Wierszy naszych czasw nie mona ju czyta przed snem czy na przystanku tramwajowym. Zdarza si nawet, e sam twrca ma trudnoci z odpowiedzi, gdy zada mu si pytanie, co znaczy jego wiersz. Dzi wiersze pisane s w natchnieniu, poeta przed nikim nie bierze adnej za nie odpowiedzialnoci. Interpretacja, doszukiwanie si pouczajcego sensu to nie nasza sprawa, to zajcie dla uczonych. Niedawno mj przyjaciel, imieniem Soseki, napisa tak absurdalne opowiadanie, pt. Noc" *, e aden z czytelnikw nie mg go zrozumie. Spotkawszy autora poprosiem o wyjanienie sensu opowiadania, ale on nawet nie chcia ze mn rozmawia. Myl, e na tym wanie polega osobliwo poetw. Moe jest on poet, ale take dziwakiem powiedzia gospodarz. Gupiec Meitei krtko rozprawi si z Sosekim. Soseki jest wyjtkiem wrd naszych kolegw, ale chciabym, ebycie czytali moje wiersze tak, jak on traktuje swoje utwory. Tfu chcia za wszelk cen jeszcze co wyjani. Prosz zwrci szczegln uwag na wyraenia: w tym gorzkim wiecie" i sodycz pocaunku". Wiele wysiku w to woyem. Tak, nawet wida lady tego wysiku. Interesujce przeciwstawienie sodyczy i goryczy, jak w przyprawach kuchennych. Ukazuje ono oryginalne mistrzostwo. Moje najwysze uznanie, kolego Tfu Meitei kpi z niego w ywe oczy.
* Noc" (Ichiya") opowiadanie Natsume Soseki. Opowiadanie to, ktrego treci jest rozimowa nocna dwu mczyan i kobiety, opublikowa Natsume na amach Cmokoron".

249

Gospodarz nagle wyszed do biblioteki. Po chwili wrci z kartk papieru i powanym tonem powiedzia: Mielimy przyjemno pozna twrczo kolegi Tofu, teraz prosz o wyraenie opinii na temat krtkiego utworu, ktry ja napisaem. ->- Jeli to jest epitafium dla Tennen Koji, to pamitaj, e wysuchalimy go ju kilkakrotnie z naleytym pietyzmem. Prosz ci, zamilcz na chwil. Toffi-san, sam nie jestem dzieem zachwycony, ale chciabym, eby posucha choby dla zabawy. Z wielk przyjemnoci, ' Kangetsu, ty te posuchaj chocia pocztku. Mog posucha nie tylko pocztku. Mam nadziej, e nie jest dugi. - Okoo szedziesiciu znakw profesor Kushami zacz w kocu czyta wasnorcznie napisane arcydzieo. Duchu Yamato! wykrzykn Japoczyk i zakrztusi si jak grulik". Oszaamiajcy pocztek! pochwali Kangetsu. Duchu Yamaio! krzyczy gazeciarz. Duchu Yamato! krzyczy kieszonkowiec. Duch Yamato jednym susem przeskoczy morze. W Anglii wygaszaj odczyty o duchu Yamato. W Niemczech wystawiaj sztuki o duchu Yamato". Tak, rzeczywicie, to jeszcze lepsze ni Tennen Koji wieloznacznie zauway Meitei. Admira Togo ma ducha Yamato. I handlarz rybami, Gin-san, ma ducha Yamato. I aferzysta, i szarlatan, i zabjca maj ducha Yamato". Profesorze, dodajcie, prosz, e Kangetsu te go ma, Zapytano: Co to jest duch Yamato? Odpowiedzieli: Duch Yamato to duch Yamato i poszli sobie. Po kilkunastu krokach rozlego si pokasywanie".
250

 Znakomicie napisane. Masz talent literacki. A co dalej? Duch Yamato jest trjktny? Duch Yamatp jest kwadratowy? Duch Yamato jak sama nazwa wskazuje to duch. A skoro duch, to zawsze chodzi na chwiejnych nogach". Profesorze, to bardzo interesujce, ale czy nie sdzi pan, e tego ducha Yamato troch za duo? ostronie zwrci uwag Tofu. Masz racj wykrzykn Meitei. Wszyscy o nim mwi, ale nikt go nie widzia. Wszyscy o nim syszeli, ale nikt go nie spotka. A moe duch Yamato to co w rodzaju tengu?'' Gospodarz jednym tchem wypowiedzia ostatnie zdanie i umilk. Arcydzieo okazao si jednak zbyt krtkie i suchacze nie zdyli uchwyci jego gwnej myli. Oczeki wali na cig dalszy. Ale z ust gospodarza nie pado ju ani jedno sowo, wic koniec kocw Kangetsu zapyta: To wszystko? Aha odpowiedzia krtko gospodarz. To aha" byo niefrasobliwe. Dziwna rzecz, ale dzieo nie wywoao potoku slwi u Meiteia, jak to zwykle si dzieje, zostao jedynie skwitowane krtkim zdaniem: Zebraby swe utwory w jeden tom i powici komu. . Moe tobie powic? zapyta obojtnie gospodarz. O, nie! Wypraszam sobie Meitei zacz obcina sobie paznokcie noyczkami, ktrymi niedawno przechwala si przed gospodyni. Czy znasz crk Kanedw? Kangetsu zwrci si do Tofu. r Od owego wieczoru recytacji zaprzyjanilimy si 251

>

i podtrzymujemy stosunki towarzyskie. Kiedy jednak znajduj si w jej obecnoci, ogarnia mnie jakie szczeglne uczucie, ktre wpywa na moje zachowanie. Ostatnio nawet z przyjemnoci pisz wiersze: i w stylu europejskim, i rodzimym. W tym tomiku jest duo wierszy miosnych. Zawdziczam je rwnie natchnieniu, ktrego rdem jest owa przyjacika. Odczuwam dla tej damy gbok wdziczno i dlatego postanowiem jej zadedykowa te wiersze. Podobno od czasw najdawniejszych aden z poetw nie umie napisa piknego wiersza, jeli nie przyjani si z kobiet. Naprawd? zapyta Kangetsu z iskierkami kpiny w oczach. No c, widocznie zgromadzenie nawet najwikszych gaduw nie moe trwa wiecznie, poniewa pomienie ich gadulstwa zmalay i przygasy. Ja zreszt nie mam obowizku wysuchiwa caymi dniami tej monotonnej gadaniny, dlatego te przeprosiem i wyszedem do ogrodu na poszukiwanie modliszek. Soce chylio si ku zachodowi, promienie sczyy si przez gste licie paulowni i plamami kady si na ziemi. Na gazi drzewa cykada tsukutsukubshi wypiewywaa arliwie. Kto wie, moe noc spadnie deszcz?

Rozdzia sidmy Ostatnio zaczem uprawia sport. Tym z was, ktrzy wybuchn miechem i zapytaj, co moe kot mie wsplnego ze sportem, odpowiem: przecie ci sami ludzie, ktrzy teraz mnie wymiewaj, do niedawna jeszcze nie mieli pojcia o sporcie i uwaali, e powoaniem czowieka jest jedzenie i spanie. Czy nie mam racji? Powinni oni zreszt pamita te czasy, kiedy szlachetnymi nazywano ludzi bezczynnych, ktrzy siedzieli z zaoonymi rkami i nie odrywali swych gnijcych tykw od poduszek, yli w pysze i dali, aby oddawano im honory jako panom i wadcom. Zaywaj troch ruchu, pij mleko, bierz prysznic, wskakuj do morza, w lecie kryj si w grach i przez jaki czas odywiaj si mg oraz inne tego rodzaju zalecenia s chorob naszych czasw, chorob, ktra przeniosa si z Zachodu do Kraju Bogw. Mona j nawet zaliczy do tej samej kategorii, co duma, grulica czy nerwica. Urodziem si w ubiegym roku, licz sobie dwanacie miesicy, a jak dotd, nie pamitam wypadku zachorowania kogokolwiek z ludzi na jedn z tych chorb; co prawda, wypadki tego rodzaju mogy si zdarza na rwni z innymi przypadociami tego marnego wiata, ale prosz pamita, e jeden rok ycia kota odpowiada dziesiciu latom czowieka. ycie kotw jest wielekro krtsze, ale mimo to ten krtki okres cakowicie kotu wystarcza dla penego rozwoju, std byoby wielkim bdem mierzy jedn miark dni i miesice czowieka i kota. Wecie mnie za przykad, a zrozumiecie to. Licz sobie dopiero ponad rok, a jak mam wiedz, sami wiecie najlepiej. Trzecia
253

crka gospodarza ma na przykad trzy lata, ale o, rety! jaka ona jest tpa. Potrafi tylko becze, siusia do eczka i ssa pier, nic poza tym. To saba na umyle istota w porwnaniu ze mn, ktry przecie potrafi si smuci yciem na tym wiecie i zoci na czasy, w jakich yj. Nie naley si temu w ogle dziwi, e w tym malutkim kocim mzgu potrafiem pomieci ca histori sportu, kpieli morskich i wyjazdw do wd. Jedynym stworzeniem na tym wiecie, ktre temu moe si dziwi, jest czowiek, taka odmiana bawana, ktremu brakuje dwch ng. Zreszt czowiek jest bawanem od najdawniejszych czasw. Dlatego stosunkowo niedawno zacz docenia walory ruchu i zachwala korzyci morskich kpieli, uwaajc to za wielkie wasne odkrycie. A przecie ja wiedziaem od urodzenia, e na przykad morska woda jest lekarstwem. Kady, kto by cho raz nad morzem, musi o tym wiedzie. Nie potrafi powiedzie, ile ryb mieszka w odmtach wodnych, ale wjtem na pewno, e nie zdarzyo si. jeszcze, aby cho jedna ryba zachorowaa i posza do lekarza. Wszystkie ciesz si dobrym zdrowiem. Gdy ryba zachoruje, jej ciao przestaje funkcjonowa i nieywa wypywa na powierzchni. Dlatego o mierci ryby mwimy w Japonii, e po prostu wypyna na wierzch, podobnie jak o mierci ptaka, e spad na ziemi, natomiast o wiecznym odpoczynku czowieka, e wycign nogi. Gdy zapytacie podrnika, ktry przepyn cay Ocean Indyjski, czy widzia umierajc ryb, na pewno odpowie, e nie. Moecie pywa tam i z powrotem, ile chcecie, i tak nie zobaczycie ryby w chwili oddawania ducha. Nie, waciwie nie o ducha tu chodzi, ale raczej o oddawanie sonej wody tak wic nikt nie widzia jeszcze ryby w chwili oddawania sonej wody" i wypywania na wierzch". Wobec tego, skoro od najdawniejszych czasw po dzie dzisiejszy ludzie, pywajcy po bezkresnych przestworzach oceanw, nie znaleli mimo poszukiwa ani jednej ryby wypywajcej na wierzch", mona 254

wycign wniosek, e ryba jest wyjtkowo zdrowym stworzeniem. Na pytanie, dlaczego ryba jest taka zdrowa, ludzie nie potrafi odpowiedzie, czemu zreszt nie ma co si tak bardzo dziwi. A przecie to takie oczywiste: po prostu pije morsk wod i bez przerwy zaywa morskiej kpieli. Widzimy std, e korzy z kpieli morskiej dla ryb jest oczywista. Skoro tak, to moe by rwnie korzystna dla ludzi. W 1750 roku doktor Richard Russel rozgosi na cay wiat, e morskie kpiele w Brighton lecz czterysta cztery choroby. mia mi si chce z tego spnionego odkrycia. Nawet my, koty, kiedy nadejdzie odpowiednia pora, bdziemy jedzi w okolice Kamakury. Lecz na razie jest to niemoliwe. Wszystko dzia si musi we waciwym czasie. Podobnie jak Japoczycy przed Restauracj umierali nie majc moliwoci zasmakowania dobrodziejstw kpieli morskich, tak samo dzisiejsze koty nie doczekay si jeszcze warunkw umoliwiajcych wskakiwanie nago do morza. Popiechem mona wszystko zepsu. Dopki nie zaczn wraca bezpiecznie do domw wszystkie koty wrzucane do kanaw w Tsukiji, nie bdziemy mogli pozwoli sobie na masowe nierozwane kpiele w morzu. Dopki zgodnie z prawem ewolucji nie rozwinie si u nas dostateczna odporno na szalejce morskie fale, innymi sowy, dopki nie zacznie si powszechnie uywa wyraenia: kot wypyn na wierzch" zamiast dotychczasowego kot zdech", nie bdzie atwo wprowadzi do programu naszego codziennego ycia kpieli morskich. Jeli jednak kpiele morskie wczeniej czy pniej maj wej do naszego ycia, to ju teraz trzeba si zdecydowa na uprawianie sportu. Tym bardziej e w dzisiejszych czasach nie uprawiajcy sportu uwaany jest za biedaka, ktremu nie przysuguje nawet odrobina szacunku. Nie poprzestaje si na stwierdzeniu, e kto nie uprawia sportu, lecz zaraz ocenia si go, dodajc, e nie moe zajmowa si sportem albo e nie ma na to czasu, poniewa 255

musi pracowa, W dawnych czasach wymiewano si z tych, ktrzy zajmowali si sportem, *wymylano im od ostatnich, dzi natomiast kogo, kto nie uprawia sportu, uwaa si za istot gorszego gatunku. Pogldy ludzi zmieniaj si w zalenoci od czasu i miejsca, podobnie jak moje renice. Moje renice wprawdzie malej, to znw rozszerzaj si, ale pozostaj te same, natomiast pogldy ludzi zmieniaj si w przeciwiestwo. Mech si zreszt zmieniaj, nie mam nic przeciwko temu. Kady medal ma dwie strony, a kady kij dwa koce. Tylko ludzie umiej tak manipulowa tymi waciwociami, e ten sam przedmiot zmienia si z czarnego w biay lub odwrotnie. Jeli na przykad zmienimy kolejno hieroglifw hsun", co oznacza pogld", otrzymamy sunp?, co znaczy rozmiar". Spjrzcie na przykad na Ama-no hashidate * od dou, poprzez wasne nogi, a odniesiecie zupenie inne wraenie ni patrzc normalnie. Nawet Szekspir moe was znudzi, jeli pozostanie tym samym, niezmiennym dramaturgiem sprzed wiekw. Gdyby nie pojawili si ludzie, ktrzy prbuj spojrze na Hamleta poprzez wasne nogi i mwi potem: To nic niewarte", nie byoby postpu w literaturze. Nic wic dziwnego, e ludzie, ktrzy kpili ze sportu, nagle zapragnli ruchu dzi nawet kobiety paraduj z rakietami do tenisa. Mam wic nadziej, e nie bdziecie wymiewa si z moich kocich sportw ani posdza mnie o zuchwao. Jestecie pewnie ciekawi, jakie wiczenia uprawiam, postaram si wic pokrtce to wyjani. Jak wam wiadomo, nie mog, niestety, posugiwa si sprztem sportowym. Dlatego w manipulowaniu pik czy kijem palantowym jestem wyjtkow nog. Zreszt nie mam pienidzy na ich kupno. Z tych dwch powodw musiaem poprzesta na takich rodzajach' sportu, ktre mona uprawia nie majc grosza przy duszy ani potrze* Ama-no hashidate mierzeja w zatoce Miyazu, jeden z trzech najpikniejszych widofew Japonii: trzy kilometry Maego piasku poronitego lasem sosnowym.

256

bnego sprztu. Kto mgby pomyle, e pozostaje mi jedynie spacer czy bieg ze skrawkiem surowego tuczyka w zbach, ale przecie mechaniczne wprawianie w ruch czterech ap i przemierzanie ziemi zgodnie z prawem przycigania jest zajciem zbyt prostym i nieinteresujcym. Zreszt poprzestanie na tego rodzaju wiczeniach, ktrym od czasu do czasu hoduje mj gospodarz, byoby profanacj idei sportu. Nie przecz, oczywicie, e sport w caym tego sowa znaczeniu mog uprawia pod wpywem okrelonych bodcw. Do takich bodcw nale na przykad zawody o kawaek suszonej ryby bonito czy poszukiwanie ksa ososia, ale tego rodzaju bodce s efektywne tylko w wypadku istnienia wspomnianych konkretnych obiektw, natomiast jeli brakuje pyncej od nich podniety, znika te cakowicie zainteresowanie tego rodzaju zawodami. Chciabym wykonywa wiczenia dajce okazj do popisania si zdolnociami bez uywania rodkw dopingujcych, do ktrych naley zainteresowanie materialne. Dugo nad tym mylaem. Prbowaem wskoczy na dach domu, stan czterema apami na dachwce w ksztacie kwiatu liwy, zdobicej kalenic, przej po erdzi do suszenia bielizny, ale nic mi z tego nie wyszo, bambus okaza si bardzo liski, wic nie mogem uczepi si go pazurami. Innym wiczeniem, nadzwyczaj interesujcym, byo wskakiwanie znienacka od tyu na dziecko. Wymagao to ode mnie duej ostronoci, dlatego dla wasnego bezpieczestwa ograniczyem ilo skokw do trzech w miesicu. Zakadanie na gow papierowych torebek to wiczenie trudne i wyjtkowo nieciekawe. Nie udaje si ono zreszt bez pomocy czowieka, dlatego uprawia go nie mog. Poza tym mona jeszcze drze pazurkami okadki ksiek, ale grozi za to porzdne lanie, kiedy przyapie mnie gospodarz, co wicej, w wiczeniu bior udzia tylko koniuszki ap, za pozostae minie pozostaj nieczynne. Wszystkie powysze wieenia zaliczam do sportu starego
17 Jestem kotem

257

typu. Wrd nowych za niektre s wrcz frapujce. Mam na myli przede wszystkim polowanie na modliszki. Nie jest to co prawda tak wielki sportowy wyczyn, jak polowanie na myszy, ale za to mniej niebezpieczny. Naley do najlepszych zabaw uprawianych od poowy lata do pocztkw jesieni. Zasady tej zabawy s nastpujce: najpierw naley wyj do ogrodu i znale modliszk. Kiedy pora jest odpowiednia, mona stosunkowo szybko speni ten pierwszy warunek. Po odkryciu ksinej modliszki zbliam si do niej jednym byskawicznym susem. Zaskoczona, przybiera postaw obronn, podnoszc gow do gry. Jest bardzo dzielna, mimo e to zwyka modliszka, i dlatego dopki nie zna siy przeciwnika, stawia zacity opr i to jest w tej zabawie najbardziej pasjonujce. Najpierw uderzam j lekko praw" ap po uniesionej gwce. Jej saba szyjka od razu skrzywia si w bok. W tym momencie wyraz buzi koleanki modliszki ma dla mnie wiele szczeglnego uroku. Mam wraenie, e nad czym si gboko, zastanawia. Po chwili jednym skokiem zachodz j od tyu i pocigam lekko pazurami po jej skrzydekach, ktre zazwyczaj s starannie zoone. Jeli podrapi je zbyt mocno, pkaj i ukazuje si spod nich delikatna bielizna o bladej barwie papieru z Yoshino. Nawet latem nie szczdzi sobie trudu i wkada podwjne szaty, co mnie szczeglnie bawi. W tej samej chwili jej ebek na dugiej szyi zwraca si ku tyowi. Czasem moe nawet zaatakowa, ale najczciej pozostaje na miejscu z wycignit ku mnie szyjk, jakby oczekiwaa ataku z mojej strony. Gdyby tak staa do koca, nie miabym okazji do adnych wicze sportowych, dlatego jeli si to przedua, znw uderzam j leciutko. Po takim dziaaniu zaczepnym modliszka, ktra potrafi zorientowa si w grozie sytuacji, bezzwocznie ucieka. Tylko wyjtkowo le wychowana grubianka atakuje mnie jak szalona. Ale gdy podejmuje krok tak barbarzyski, wyczekuj na odpowiedni moment i uderzam j z caej siy. Odbija si 258

wtedy ode mnie i leci kilka stp. Kiedy za spokojnie odchodzi pokazujc mi plecy, al mi si jej robi, zostawiam wic j w spokoju i obiegam kilkakrotnie ywopot. Ksina modliszka nie zdy oddali si nawet na sze cali. Poznaa ju moj si i nie ma odwagi stan do walki. Po prostu miota si w ucieczce w prawo i w lewo. Poniewa nie odstpuj jej ani na krok, udrczona, zdobywa si czasem na ostatni wysiek i zaczyna wymachiwa skrzydekami. Wprawdzie skrzyda jej s zharmonizowane z szyj i gow, s wskie i dugie, ale jak wiem, stanowi wycznie jej ozdob, podobnie jak u ludzi jzyk angielski, francuski czy niemiecki, ktre waciwie nie maj adnego praktycznego znaczenia. I dlatego, poruszajc swymi dugimi i nieprzydatnymi skrzydami i podejmujc w ten sposb prb dziaania, nie jest w stanie osign adnego wikszego efektu. Co to zreszt za dziaanie! W rzeczywistoci idzie po prostu po ziemi cignc za sob skrzyda. al mi si jej robi, ale skoro mam uprawia sport, c mog na to poradzi, mwi: Przepraszam" i jednym skokiem zabiegam jej drog. Modliszka nie potrafi wykona nagego zwrotu, si bezwadnoci biegnie prosto na mnie i dostaje w tym momencie ode mnie po nosie. Pada z rozpostartymi skrzydami. Przyciskam j przedni ap i robi sobie krtki odpoczynek. A nastpnie znowu j uwalniam. Po chwili znowu przyciskam. Siedem razy uwalniam i siedem razy chwytam, czynic z przeciwnikiem, co mi si ywnie podoba, zgodnie ze starodawn strategi. T gr przeduam do trzydziestu minut i gdy spostrzegam, e ju w ogle si nie rusza, bior j ostronie w zby i potrzsam. Nastpnie wypluwam. Zazwyczaj ley na ziemi bez ruchu, szturcham wic j ap i jeli podskoczy do gry, znowu j przyciskam. Kiedy mi si to znudzi, nadchodzi ostatni etap zabawy: bior j w zby i zjadam z chrupaniem. Tym, ktrzy nigdy nie jedli modliszek, zdradz, e nie s one zbyt smaczne. Poza tym s wyjtkowo mao poywne. 259

"Oprcz polowania na modliszk uprawiam take wiczenie zwane chwytaniem cykady. Powiedziaem: chwytanie cykady", ale przecie nie chodzi tu o jednego owada. Tak jak wrd ludzi bywaj tuciochy, krzykacze i jczce maluchy, tak i wrd cykad s cykady tuciochy, krzykacze czy maluchy. Tuciochy s uparte i do wicze sportowych nieodpowiednie. Cykady krzykacze s zoliwe i nieprzyjemne. Najciekawiej jest polowa na maluchy. Ale one pojawiaj si dopiero pod koniec lata, kiedy jesienny wiatr jeszcze nie proszony i nie zapowiedziany wciska si przez rkawy kimon i lie po goej skrze, powodujc kichanie. O tej porze maluchy zadarszy ogony wypiewuj i nieustannie pochlipuj. Odnosz nawet wraenie, e jedynym ich powoaniem jest wanie pacz i oczekiwanie na chwil, kiedy padn ofiar kota. Poluj na nie na pocztku jesieni. I ten wanie sport nazywam chwytaniem cykady. Teraz opowiem o tym troch dokadniej, ale musicie wpierw wiedzie, e normalne cykady nigdy nie pezaj po ziemi. Jeli kiedykolwiek znajdziecie jedn z nich na ziemi, to zawsze na niej bd siedziay mrwki. Ja nie poluj na nie, natomiast owi te sztuki, ktre siedz na gaziach wysokich drzew i zawodz sw ulubion melodi oshii-tsuku-tsuku". Przy okazji chciabym zapyta uczonych ludzi, czy one piewaj oshii-tsuku-tsuku" czy tsuku-tsuku-oshii", gdy sdz, e od wyjanienia tego problemu zaley postp w badaniach naukowych nad cykadami. Pod tym wzgldem grujecie nad kotami, co zreszt poczytujecie sobie za powd do dumy, a jeli nie potraficie od razu odpowiedzie na to pytanie, moecie si namyle. Tym bardziej e dla moich wicze w chwytaniu cykady kolejno ta nie ma adnego znaczenia. Wany jest sam gos jest on dla mnie drogowskazem przy wchodzeniu na drzewo. Cykad bowiem chwyta si wtedy, gdy piewa zapomniawszy o caym wiecie. Na pierwszy rzut oka chwytanie cykady jest bardzo atwe, w rzeczy260

wistoci wymaga ogromnego wysiku. Mam cztery apy i sdz, e w chodzeniu po ziemi nie ustpuj inhym zwierztom. W kadym razie nie ustpuj czowiekowi, choby z tej prostej przyczyny, e cztery to wicej ni dwie. Jednak musz przyzna, e w chodzeniu po drzewie jestem gorszy od niektrych stworze. Nie mwi o wyspecjalizowanych w tej sztuce mapach, ale nawet wrd ludzi, potomkw map, s tacy, ktrzy czyni to w sposb nie do pogardzenia. Dla mnie jest to zajcie sprzeczne z prawem przycigania ziemskiego i dlatego nie widz specjalnego powodu do wstydu, niemniej saba umiejtno chodzenia po drzewach jest niemaym utrudnieniem w chwytaniu cykady. Na szczcie mam wygodne narzdzie zwane pazurami, dziki ktremu udaje mi si jako tako chodzi pod gr, cho nie jest to takie atwe, jak moe si, wydawa patrzcemu z boku. Poza tym cykady potrafi lata. W odrnieniu od modliszek odlatuj przy pierwszym zblieniu i w ten sposb cae przedsiwzicie^ polegajce midzy innymi na mudnej wspinaczce na drzewo, koczy si cakowitym niepowodzeniem. Poza tym zagraa mi niekiedy niebezpieczestwo cykada moe mnie bowiem obsika. Z zasady mierzy prosto w oczy. Tak, cykady uciekaj i nie ma na to rady, ale * musz przynajmniej co zrobi, eby nie sikay na mnie. Robi to zwykle w momencie zrywania si do lotu; ciekawi mnie to zjawisko, chciabym wiedzie, jaki mechanizm psychiczny oddziaywa w tym momencie na organ\ fizjologiczny. Bardzo moliwe, e przyczyn jest lk. A moe w ten sposb prbuj zaskoczy nieprzyjaciela i stworzy sobie chwil czasu potrzebn do ufcieczki. Kaamarnica pluje sepi, jeozwierz wystawia igy, gospodarz zaczyna popisywa si acin wszystkie te zjawiska nale do tego samego rodzaju i sklasyfikowano by je zapewne pod jednym paragrafem. Jest to wic problem, ktrego nie powinna lekceway cykadologia. Szczegowe badania w tym zakresie nadawayby si nawet na prac doktorsk. 261

Dla mnie jednak jest to problem marginesowy, ogranicz si wic tylko do jego zasygnalizowania i wracam do tematu podstawowego. Cykady koncentruj si najczciej... Jeli mieszy was to sowo, mog powiedzie: zbieraj si", ale poniewa zbieraj si" jest nieco banalne, pozostan przy swoim okreleniu. No wic najczciej koncentruj si na modych platanach. Po chisku, jak si zdaje, zw to drzewo wutung. Tak czy owak na tych platanach lici jest bardzo duo, przy tym kady li ma wielko wachlarza i kiedy nao si one na siebie, nawet gazi nie wida. Jest to wielkie utrudnienie w uprawianiu wicze: chwytanie cykady". Zaczynam'nawet podejrzewa, e to moe na moj cze uoono piosenk: Cho sysz gos, nie widz twej postaci". Mwi si: trudno, kierunek okrelam po gosie. Oto dwa metry nade mn pie platanu rozdwoj si jak na zamwienie, tu wic zatrzymuj si na odpoczynek i ukryty za limi wypatruj miejsca pobytu owada. Zdarza si, e zanim dojd do tego miejsca, sysz ju tylko odgos odlatujcych skrzyde. Kiedy zrywa si choby jedna do lotu, wszystko stracone. Cykady s nie mniej gupie ni ludzie, jeli chodzi o naladowanie innych. Kiedy zerwie si jedna do lotu, pozostae id w jej lady. Kiedy wreszcie docieram do rozgazienia, nie sysz w ogle wierkania na drzewie. Skoro jednak wspiem si do tego miejsca, rozgldam si i strzyg uszami. Nigdzie nie dostrzegam ladu obecnoci cykady, ale zbyt kopotliwe byoby rozpoczynanie wszystkiego od pocztku, wic z myl o odpoczynku zajmuj stanowisko i czekam na nastpn okazj. Chce mi si spa i mimo woli w kocu przenosz si w wiat sennych marze. N%age przebudzenie nastpuje na kamiennej pycie w ogrodzie, na ktr spadam jak dugi. W wikszoci wypraw udaje mi si jednak schwyta jak cykad. Jednak niewielkie mam z tego zadowolenie, poniewa schodzc z drzewa musz trzyma j w zbach i gdy znios na d, zwykle jest ju mar262

twa. Prbuj si z ni bawi, szarpi j a do znudzenia, ale najczciej nie reaguje. Najwiksz przyjemno mam tylko wtedy, gdy po tych wszystkich przejciach zaczyna % caych si wyciga, to znw kurczy ogon, ja za przednimi apami przyciskam j do ziemi. Wtedy cykada popiskuje aonie i bez przerwy potrzsa cienkimi przezroczystymi skrzydekami. W szybkoci i piknie jej ruchw jest co, czego sowami wyrazi nie mona naprawd, to najpikniejszy widok w wiecie cykad. Za kadym razem, kiedy przyciskam pani cykad swoja^ ap, wymagam od niej takiego artystycznego spektaklu. Kiedy mi si to znudzi, mimo wspczucia, wkadam j sobie do pyszczka niektre z nich nawet wtedy nie przerywaj przedstawienia. W nastpnej kolejnoci uprawiam wiczenia zwane lizganiem si po sonie". Nie potrzebuj dugo tego opisywa, opowiem w skrcie. lizganie si po sonie" moe sugerowa, e chodzi tu rzeczywicie o zelizgiwanie si z sosny, ale to nie tak. Jest to jedna z odmian wspinaczki po drzewie. W poprzednim wiczeniu wspinam si w celu chwytania cykad, za w lizganiu si po sonie" celem jest wspinanie si jako takie. To gwna rnica midzy obu wiczeniami. Sosna, drzewo wiecznie zielone, od czasw wieczerzy w Saimyoji* po dni dzisiejsze, ma nieprzyjemnie chropowaty pie. W zwizku z tym jest najmniej na wiecie odpowiednim drzewem do zjedania. Ale te bardzo wygodnym do chwytania si pazurami. I wanie na taki dogodny dla pazurw pie wbiegam jednym tchem. Po wspiciu si w gr zbiegam na d. Przy zbieganiu mona stosowa dwie metody. Pierwsza polega na odwrceniu si i schodzeniu gow w d. Druga na zachowaniu pozycji przyjtej przy wspinaniu si w gr, a wic na schodzeniu ogonem do dou. Pytam si was,
* Aluzja do szftufci no pt.: Hachi-no ki" Zeamiego. Saimyoji to popularne imi Hojo Tofeiyori, ktry zostawszy mnichem zamiesz ka w klasztorze Saimyoji, -w wityni Kenchji w Kamakurze. 263

ludzi: ktry sposb jest trudniejszy? Zgodnie z waszym powierzchownym rozeznaniem przypuszczalnie odpowiecie, e atwiej schodzi gow w d. Nic podobnego. Wiecie tylko o tym, jak Yoshitsune zdoby przecz Hiyodorigoe, i uwaacie pewnie, e skoro Yoshitsune schodzi zwrcony ku doowi, to i kotom musi to odpowiada. Tak lekceway nas nie wolno. Jak mylicie, w ktr stron wyrastaj nasze pazury? Oczywicie zagite s do tyu. I dlatego mona nimi, niby hakami straackimi, przyciga rzeczy do siebie, natomiast nie ma w nich siy odpychajcej. Zamy teraz, e z ca energi wbiegam w gr na sosn. Poniewa jestem stworzeniem naziemnym, z istoty rzeczy nie mog sobie pozwoli na duszy pobyt na szczycie sosny. Kiedy staj normalnie, od razu spadam. Puci si apami i po prostu spa to jednak troch dla mnie za szybkie. Musz wic co wymyli i zmniejszy to przypieszenie. W tym celu naley schodzi. Wydawaoby si, e midzy spadaniem a schodzeniem jest dua rnica, ale w rzeczywistoci nie jest ona taka dua. Schodzenie jest po prostu zmniejszeniem szybkoci spadania, a spadanie jest przypieszeniem schodzenia. Rnica midzy jednym a drugim jest niewielka, polega tylko na zmianie kilku liter. Poniewa nie podoba mi si spadanie z sosny, wic schodz, czyli zmniejszam szybko spadania. To znaczy, musz w jaki sposb przeciwstawi si szybkoci, Moje pazury, jak ju mwiem, s zagite do tyu i dlatego schodzc gow do gry mog si napronych pazurw przeciwstawia si impetowi spadania. W ten sposb spadanie staje si schodzeniem. Zasada naprawd atwa do wykrycia. Przypumy jednak, e mam ochot wyprbowa metod Yoshitsune. W tym wypadku pazury na nic mi si nie przydaj. apy si lizgaj i nie mam monoci zatrzyma ciaa. Zamiar schodzenia obraca si w spadanie. Nieatwo jest powtrzy zejcie Yoshitsune w przeczy Hiyodorigoe. Chyba tylko ja jeden wrd 264

kotw opanowaem t sztuk schodzenia. I ten rodzaj sportu nazwaem lizganiem si po sonie". Na koniec powiem jeszcze kilka sw na temat obchodzenia potu". Dom i podwrze gospodarza otoczone s z czterech stron potem bambusowym. Jego dugo wynosi jakie szesnacie, osiemnacie metrw, szeroko nie wicej ni osiem metrw. wiczenie, ktre nazwaem przed chwil obchodzeniem potu", polega n chodzeniu po grnej krawdzi potu dokoa podwrka bez spadnicia. Nie zawsze mi si to udaje, ale wielk odczuwam przyjemno, kiedy wiczenie koczy si szczliwie. W niektrych miejscach tkwi w pocie koki o spalonych kocach, Wykorzystuj je do krtkiego wypoczynku. Dzi mi si powiodo od rana do poudnia wykonaem trzy obejcia, za kadym razem szo mi coraz lepiej i coraz bardziej mnie to bawio. Wreszcie postanowiem obej podwrze po raz czwarty i kiedy doszedem do poowy potu, z ssiedniego dachu nadleciay cztery wrony i usiady na pocie dwa metry przede mn. Nieproszeni gocie przeszkadzali mi w wiczeniach. Na dodatek nie wiadomo, skd pochodz, s bez miejsca zameldowania, bez nazwiska. Jakim wic prawem usiady na czyim pocie? pomylaem i zawoaem: Ej, wynocie si, bo id!" Najblisza wrona spojrzaa na mnie i zamiaa si kpico. Nastpna patrzya obojtnie na ogrd. Trzecia za ocieraa dzib o bambus w pocie. Na pewno czego si naara. Daem im trzy minuty do namysu, stojc na krawdzi potu i czekajc. Wrony podobno nazywaj Kanzaemonami i rzeczywicie to prawdziwe Kanzaemony! Maj bardzo z pami. Czekam i czekam, one za nie zamierzaj ani si przywita, ani odlecie. Trudno, nie ma wyjcia i powoli ruszam przed siebie. Wtedy stojcy najbliej Kanzaemon lekko unosi skrzyda. Przestraszy si mnie i chce odlecie pomylaem, ale on obrci si tylko z prawej w lew. obuz! Gdybym by na ziemi, nie pucibym tego pazem, ale tutaj, gdzie trudno samemu
265

si utrzyma, nie mogem mierzy si z takim przeciwnikiem. Nie miaem te ochoty czeka, a caa trjka odleci. Zbyt dugiego czekania nie wytrzymayby moje apki. Przeciwnicy maj skrzyda, s przyzwyczajeni tkwi na kokach. Mog siedzie tak dugo, jak tylko chc. Poza tym byo to moje czwarte okrenie i czuem si zmczony. Nie musz przypomina, e to wiczenie jest nie mniej trudn sztuk ni chodzenie po linie. Nawet bez adnych przeszkd nie ma gwarancji, e nie spadniesz, \ a tu drog zastawiy ci takie trzy czarne straszyda. Tak, j] sytuacja moja bya naprawd trudna. W kocu postano- ; wiem przerwa wiczenie i zej z potu. Im szybciej zej- ] d, tym lepiej. Wrogowie maj przewag liczebn, a poza tym nie jestem przyzwyczajony do ich wygldu. Maj "j strasznie ostre dzioby i wygldaj jak mali posacy du- ' gonosych tengu. W kadym razie s to okropne typy! Najbezpieczniej wic bdzie wycofa si. Bo gdybym si zagalopowa i spad przy tym na ziemi, najadbym si jeszcze wikszego wstydu. Kiedy tak rozmylaem, ptak > zwrcony w lew stron wrzasn: Dure!" Za jego przykadem powtrzy to drugi: Dure!" Ostatni z nadmiernej gorliwoci powtrzy dwukrotnie: Dure! Dure!" Nie mogem tego puci pazem, mimo e jestem stworzeniem agodnym. Tym bardziej e banda wron obraaa mnie w mej wasnej rezydencji ich zachowanie godzio zatem w moje dobre imi. Jeli uwaacie, e mojemu imieniu nic nie zagraao, poniewa imienia jeszcze nie mam, to wyra si inaczej: godzio w mj honor. Pod adnym pozorem nie mogem si wycofa. Zreszt ten triumwirat chyba nie by tak grony, skoro mwi si: Zgromadzenie wron to tum bezadny". Wobec tego musiaem posuwa si do przodu, tylko do przodu! Zdobyem si na odwag i ruszyem powoli przed siebie. Wrony jakby o czym ze sob rozmawiay, udaway, e nic nie widz. To mnie wyprowadzio cakowicie z rwnowagi. Gdyby tylko grubo potu miaa o jakie pi, sze cali
266

wicej, pokazabym im, co potrafi, ale niestety, jakkolwiek ponosi mnie gniew, mogem si porusza tylko bardzo wolno i ostronie. Gdy do przeciwnika pozostao okoo piciu albo szeciu cali, postanowiem zrobi sobie krtki odpoczynek, ale Kanzaemony, jakby si umwiy, zatrzepotay nagle skrzydami i zerway si w powietrze na kilka okci. Nagy powiew uderzy mnie w twarz, krzyknem przestraszony, cofnem si i spadem na ziemi. Popeniem bd! pomylaem spogldajc w gr. Zobaczyem ca trjk siedzc na poprzednim miejscu, patrzc z wycignitymi dziobami w moj stron. Bezczelne bestie! Zmierzyem je wzrokiem, ale nic to nie pomogo. Wygiem grzbiet i mruknem gniewnie, ale i tym razem na prno. Podobnie jak posplstwo nie rozumie uduchowionej poezji symbolicznej, tak i oznaki mego gniewu nie wywoay u wron adnej reakcji. Po zastanowieniu si doszedem do wniosku, e nie ma w tym nic dziwnego. Dotd traktowaem je tak samo jak koty. le robiem. Gdyby przeciwnikiem byl kot, od razu by zareagowa, ale moim przeciwnikiem byy wrony. I nic im, niestety, nie mogem zrobi. Postanowiem wic, podobnie jak kupiec Kaneda, ktry z niecierpliwoci oczekuje dogodnej chwili, eby przycisn do ziemi profesora Kushamiego, poczeka na bardziej odpowiedni moment, eby rozprawi si z tymi wronami, co zapaskudzaj swymi odchodami brzowy monwment Saigo Takamori *, Wycofaem si najspokojniej w wiecie w stron werandy. Nadesza pora kolacji. Sport rzecz nieza, ale przesadza te nie mona dzi byem wyjtkowo zmczony, czuem si saby na caym ciele. Poza tym to dopiero pocztek jesieni, moje weniane futerko rozgrzao si podczas wi* Saigo Takamori (18271877) zasuony bojownik rewolucji (restauracji Medji), wywodzcy si z klanu Satsuma. Na tle kon fliktu zwizanego z podbojem Korei wycofa si z rzdu, wyje cha do sitron rodzinnych i tam wywoa powstanie (1877), ktre zostao stumione. Popeni samobjstwo rytualne. 267

eze, nasycio promieniami popoudniowego soca i teraz grzao mnie nie do zniesienia. Pot wydostajcy si z porw nie spywa ze mnie, lecz zastyga niby tuszcz u korzonkw sierci. Poczuem nieznone swdzenie na grzbiecie. Orientuj si, kiedy swdzi mnie skra od potu, a kiedy z powodu pche. W miejscach, do ktrych sigam pyszczkiem, mog sobie pomc zbami, umiem te podrapa si apkami, ale co mam zrobi ze swdzeniem na samym rodku grzbietu? Musz wtedy znale czowieka i ocieram si o niego z caych si albo tr grzbiet o kor sosny. Jeli nie mog posuy si jednym z tych dwch sposobw, cierpi tak bardzo, e nawet zasn nie mog. Ludzie to gupie stworzenia, nie rozumiej, co do nich mwi, kiedy zbliam si do kolan i mrucz: Prosz mnie podrapa". Uwaaj, e mrucz z mioci do nich, gaszcz mnie po grzbiecie, czasami nawet po gowie. Jednak od czasu, gdy w moim futerku zamieszkay pasoyty, ktre oni nazywaj pchami, chwytaj mnie za skr na karku i odrzucaj od siebie. Straciem przyja ludzi chyba jedynie z powodu robakw, ktre trudno nawet dostrzec, a jeszcze trudniej schwyta. Przysowie mwi: Machniesz rk i spadnie deszcz, odwrcisz do i nadcigaj chmury". Uczucia czowieka s te zmienne jak pogoda. Pierwszy artyku prawa mioci, stosowanego wrd ludzi, brzmi podobno tak: Kochaj bliniego, dopki przynosi ci to osobist korzy". Od chwili kiedy stosunek czowieka do mnie tak bardzo si zmieni, nie mog liczy na jego pomoc, nawet gdybym umiera ze swdzenia. Dlatego nie widziaem innej moliwoci, jak tylko stosowa metod pocierania si o kor sosny. Zbiegem wic z werandy, eby troch si podrapa, lecz w tym momencie przyszo mi do gowy, e i ten sposb przyniesie mi wicej strat ni korzyci. Nie miaem co do tego wtpliwoci. Przecie na sonie jest ywica. A ywica bardzo atwo przywizuje si do ciaa. Wystarczy tylko dotkn koniuszkami wosw, a nie odejdzie za adne skarby8 nie
268

pomog ani grzmoty, ani doszcztna klska caej Floty Batyckiej. Poza tym jeli nawet przylgnie tylko do piciu wosw, to prawem dyfuzji ogarnia nastpnych dziesi. Kiedy poczujesz, e ju chwycia dziesi, w tym samym momencie tracisz nastpnych trzydzieci. Mam wyrobiony smak, ceni prostot i prostoduszno. Bezgranicznie nie znosz typw upartych, zoliwych, czepiajcych si i mciwych. O, nie, nie ycz sobie takich, nawet gdyby chodzio o najpikniejsz kotk na wiecie. Tym bardziej wypraszam sobie ywic. Nie rni si ona pozycj spoeczn od tej obrzydliwoci, ktra w porze pnocnych wiatrw wycieka z oczu kota Kuro, niszczy mi po prostu moje szare futerko, do czego nie chciabym za wszelk cen dopuci. Zastanw si, co robisz!" mwi jej, ale ona wcale nie myli nli pomc. Ledwie podchodz do kory i dotykam jej grzbietem, ywica przyczepia si do mnie bez krzty powcigliwoci. Utrzymujc stosunki z takim nierozgarnitym guptasem, mona nie tylko utraci wasn twarz, lecz take i sier. C, wypada cierpie, nawet gdyby bardzo swdziao. No tak, jeli odrzuc oba sposoby, bd w bardzo przykrym pooeniu. Jeli czego nowego nie wymyl, na pewno zachoruj od tego swdzenia. Przysiadem wic na tylnych apach i zaczem si zastanawia nad rnymi moliwociami. I wtedy co sobie przypomniaem. Oto od czasu do czasu mj gospodarz bierze rcznik i mydo i ni std, ni zowd gdzie wychodzi. Kiedy po trzydziestu, czterdziestu minutach wraca do domu, jego przedtem mtna, szara fizjonomia nabiera troch ycia i jakby si nieco rozpromienia. Jeli co dziaa tak silnie na tego ponurego mczyzn, to na pewno tym bardziej podziaa na mnie. Wprawdzie ja i tak jestem przystojny i nie potrzebuj stawa si jeszcze bardziej interesujcym kotem, ale jeli miabym zachorowa i odej z tego wiata przedwczenie, liczc sobie zaledwie rok i kilka miesicy ycia, popenibym niewybaczalny grzech wobec aktu stworzenia wiata. Sprawdziem wszy269

stko i okazao si, e gospodarz wychodzi do tak zwanej ani, ktr ludzie wymylili dla zabijania czasu. Naley przyj, e skoro j wymylili ludzie, to nie mona si po niej niczego dobrego spodziewa, ale w tym wypadku nie zaszkodzioby pj i samemu sprawdzi. Gdy po sprawdzeniu ta ich ania okae si dla mnie nieprzydatna, mog po prostu z niej zrezygnowa. Ale czy ludzi sta na wielkoduszno, eby kota nalecego do odmiennej rasy istot ywych wpuci do ani zbudowanej dla czowieka? Oczywicie, jeli przyjmuj tam mego gospodarza, dlaczego nie mieliby wpuci mnie, ale gdyby spotkaa mnie tam nieprzyjemno, okrybym si hab. Musz wic najpierw pj na zwiady. Jeli stwierdz, e nic mi nie grozi, wtedy wezm rcznik w -zby i podskocz jeszcze raz. Podjem decyzj i ruszyem wolnym krokiem w stron ani. Skrciem z zauka w lewo i zobaczyem w kocu ulicy stojcy pionowo przedmiot przypominajcy wielk tub bambusow, wypuszczajc dym. To bya ania. Zakradem si tylnym wejciem. Powiadaj, e zakradanie si od kuchni jest wyrazem tchrzostwa lub podoci, ale s to typowe porzekada zrodzone przez zazdro tych, ktrzy nie mog skada wizyt inaczej jak tylko frontowym wejciem. Od dawna wiadomo, e sprytni ludzie zawsze atakowali wroga przez zaskoczenie od tyu. O ile pamitam, pisano o tym na pitej stronie pierwszego rozdziau drugiego tomu Edukacji dentelmena". Co\ wicej, na nastpnej stronicy stwierdzono w formie testamentu dentelmena, e wejcie kuchenne jest bram do cnt osobistych. Poniewa jestem kotem XX wieku, w tych sprawach nie brak mi dobrej orientacji. I nie wolno mnie lekceway. Tak wic zakradem si do tylnego wejcia i zobaczyem po lewej stronie gr sosnowych polan dugoci omiu cali kada, obok nich pitrzyo si wzgrze wgla. Moe kto zapyta, dlaczego kup polan drzewa porwnaem do gry, za wgla do wzgrza, ale nie
270

ma w tym adnego gbszego sensu, po prostu uyem rnych sw dla urozmaicenia. Szkoda jednak, e ludzie, ktrzy i tak ywi si rozmaitym poskudztwem, jak ry, drb, ryby, zwierzta, w kocu zdegenerowali si do tego stopnia, e zaczli je nawet wgiel. Na wprost mnie stay otworem drzwi szerokoci dwch metrw, zajrzaem wic do wntrza i przekonaem si, e panuje tam taka cisza, a w uszach dzwonio. Troch dalej, w gbi, usyszaem gwar ludzkich gosw. Uznaem, e tak zwana ania jest w tym miejscu, z ktrego dochodz odgosy, przecisnem si szczelin midzy sosnowym drzewem a wglem, skrciem na lewo, potem poszedem do przodu i znalazem po prawej stronie szyb okienn, za ni za ustawione w ksztacie trjktnej piramidy okrge cebrzyki. W tej piramidzie musi by im bardzo niewygodnie pomylaem wspczujc kolegom cebrzykom. Obok nich wystawaa deska dugoci czterech, piciu stp i zdawaa si mnie zaprasza. Bya jaki metr nad ziemi, w\ sam raz, eby na ni wskoczy. Znakomicie!" rzekem do siebie i skoczyem. Okazao si, e ania wisi u koca mego nosa, pod oczami i przed pyszczkiem. Co jest najbardziej interesujce na wiecie? Sprbowa tego, czego nigdy nie jadem, zobaczy to, czego nigdy nie widziaem. Jeli podobnie jak mj gospodarz trzy razy w tygodniu przeywacie trzydzieci czy moe czterdzieci minut w tym wiecie ani, to dla was nic wielkiego, ale jeli tak jak ja nigdy nie widzielicie tego, co nazywacie ani, zrbcie to jak najszybciej. Nie musicie by przy ou mierci swoich rodzicw, ale ani koniecznie musicie zwiedzi. Jak wiat dugi i szeroki, drugiego takiego cudacznego widoku chyba nie znajdziecie. Jest tak cudaczny, e krpuj si go nawet opisywa. Zbity i buczcy jak pszczoy tum skada si z cakowicie nagich mczyzn. Jak dzikusy z Taiwanu. Adamowie XX wieku. Jeli przeledzimy histori ubioru... To duga historia, wic zaszczyt jej przedstawienia odstpi Teufels271

drockhowi. Wynika z niej, e cae czowieczestwo zasadza si na ubiorze. Oto od czasu gdy Beau Nash ustanowi surowy regulamin dla ciepych rde w Bath. w Wielkiej Brytanii, w XVIII wieku, mczyni i kobiety zaczli w kpieli pojawia si w kostiumach zakrywajcych' ciao a do pit. Przed okoo szedziesiciu laty w pewnym miecie, rwnie w Anglii, zaoono szko rysunkw. Szkoa ta zakupia na pomoce naukowe obrazy i rzeby ukazujce nagie postacie; rozwieszono i porozstawiano je w rnych miejscach, co uwaam za rzecz zupenie normaln, lecz kiedy nadszed dzie uroczystego otwarcia szkoy, administracja i nauczyciele znaleli si w nadzwyczaj kopotliwej sytuacji. Na ceremoni otwarcia zaproszono rwnie damy z miasta. A damy tych czasw uwaay, e czowiek jest zwierzciem w ubraniu. Nie mylay o tym, e jest po prostu modszym bratem mapy w innej skrze. Czowiek bez ubrania to jak so bez trby, szkoa bez uczniw, a onierz bez odwagi po prostu traci sw czowiecz posta. A utraciwszy j, przestaje by uwaany za czowieka. Staje si zwierzciem. Dlatego te pomoce szkolne, zrwnujce czowieka ze zwierzciem, raziy gusta szlachetnych dam i nie chciay one wzi udziau w ceremonii. Co za uparte kobiety pomyleli pracownicy szkoy, ale kobieta zarwno na Zachodzie, jak i na Wschodzie jest swego rodzaju ozdob. Nie moe zosta ani mynarzem, ani onierzem, ale jest niezbdnym elementem ceremonii otwarcia szkoy. Nauczyciele udali si wic do sklepw, zakupili trzydzieci pi sztuk czarnego ptna i zasonili nim zezwierzcone obrazy i rzeby. Starali si zakry modele jak najdokadniej, aby nie spotka si z krytycznymi uwagami ze strony goci. Dopiero po takim przygotowaniu ceremonia przesza bez zakce. Z tego widzimy, jak wielkie znaczenie ma ubranie dla czowieka. Ostatnio pojawili si panowie, ktrzy wci powtarzaj: akt", akt" i gosz potrzeb malowania nagiego ciaa, ale nie maj racji. Nie
272

zgadzam si z ich opini, tym bardziej e od urodzenia ani na dzie nie obnayem swego ciaa. Nagie ciao stao si modne w okresie Odrodzenia, wskutek rozwizoci obyczajw przejtych od dawnych Grekw i Rzymian. Te ludy w yciu codziennym przyzwyczaiy si do nagiego ciaa, w ogle nie mylay, e wpywa ono ujemnie na moralno publiczn, ale w Europie pnocnej jest zimno. Nawet w Japonii powiadaj: Goy, a w podr si wybiera". Sprbujcie jednak wyj nago w Niemczech czy Anglii, a narazicie si na niebezpieczestwo mierci. Nikt nie ma ochoty umiera i dlatego wszyscy si ubieraj. Wkadajc na siebie ubrania, zamieniaj si ze zwierzcia w istot odzian* Stawszy si istot odzian, nie uznaj za czowieka tego, kto nagle pojawia si nago; widz w nim po prostu zwierz. Dlatego Europejczycy, zwaszcza z Pnocy, w obrazach i rzebach nagich cia widz zwierzco. Naley podkreli, e chodzi tu o zwierzta niszego od kotw rzdu. Sdzicie, e akty s pikne i interesujce? Niech nawet bd pikne, ale naley w nich widzie tylko pikno zwierzcia. Moe mnie kto zapyta, czy widziaem dam europejsk w eleganckiej toalecie; jestem jednak kotem i nigdy nie miaem okazji oglda stroju Europejki. Jak syszaem, obnaaj one piersi, obnaaj plecy, ramiona i taki strj nazywaj toalet wieczorow. Bezwstydnice. Do XIV wieku nie ubieray si tak komicznie, nosiy si tak samo jak ludzie normalni. Dlaczego zaczy ubiera si jak wulgarne akrobatki cyrkowe, o tym ju opowiada nie bd, poniewa jest to nazbyt kopotliwe. Ci, ktrzy wiedz, to wiedz, a ci, ktrzy nie wiedz, nie musz wiedzie. Histori zostawiam w spokoju, ale zatrzymam si jeszcze na owych damach, ktre tylko wieczorem triumfalnie wkadaj te osobliwe przybrania. W sercach ich pozostaje jednak co czowieczego, poniewa wraz ze wschodem soca zasaniaj plecy, kryj piersi, przykrywaj rce, chowaj przed wzrokiem innych swe ciaa, wstydz si pokaza choby jeden
18 Jestem kotem 273

paznokie u stopy. Po zastanowieniu si przychodzi mi na myl, e ich wieczorowa toaleta zostaa stworzona w wyniku absolutnej zmowy gupcw. Jeli wniosek ten was denerwuje, to sprbujcie w cigu dnia obnay plecy, piersi i ramiona. T sam propozycj kieruj te pod adresem nudystw. Skoro jestecie tak zagorzaymi zwolennikami nagoci, rozbierzcie do naga swoje crki, obnacie si sami i wyjdcie na spacer do parku Ueno. Nie moecie? Nieprawda, moecie, ale rzecz w tym, e Europejczycy tak nie postpuj, wic i wy te tego nie robicie. A przecie wchodzicie nadci dum do Imperialu" w tak absurdalnych wieczorowych toaletach. Dlaczego tak si dzieje? Nikt z was nie potrafi odpowiedzie. Umiecie powiedzie tylko, e tak chodz ubrani Europejczycy. Poniewa Europejczycy s silni, wic musicie ich naladowa, wbrew logice i rozsdkowi. Daj si owija wok palca drugiemu, zginaj grzbiet przed silnym, kad si pod stopy cikiemu czy to jest wasza zasada? Czy o to wam chodzi? Czy naprawd sdzicie, e postpujecie rozsdnie? Mog wybaczy, jeli postpujecie tak nie zdajc sobie z tego sprawy, ale w takim razie nie mwcie wy, Japoczycy, e jestecie tacy mdrzy i wybitni. Tak samo postpujecie rwnie w dziedzinie nauki, ale ten problem pomin, poniewa nie ma zwizku z ubiorem. Tak oto wyjanilimy, jak bardzo wane jest ubranie dla czowieka. Jest tak wane, e nie sposb rozstrzygn, czy czowiek to jego ubir, czy ubir to czowiek. Chciaoby si nawet powiedzie, e historia1 czowieka nie jest histori jego ciaa, nie jest histori jego koci, nie jest te histori jego krwi, lecz histori jego ubioru. Dlatego kiedy widzisz czowieka bez ubrania, odnosisz wraenie, e to nie jest czowiek. Zdaje ci si, e spotka upiora. No, ale jeli wszyscy si umwi i zmieni si w upiory, to pojcie upiora przestanie istnie. Tym przejmuj si najmniej, gdy w przykrej sytuacji znajd si jedynie tak zwani ludzie waciwf, czyli odziani. Dawno temu przyro274

da stworzya i wypucia w wiat ludzi na rwnych prawach. Std te wszyscy bez wyjtku rodz si nadzy. Jeli natura czowieka zadowoliaby si t rwnoci, ludzie do tej pory yliby nago. Ale pewien nagi powiedzia: Jeli wszyscy s tacy sami, nie ma zachty do poszukiwa. Nikt bowiem nie dostrzee mego wysiku. A przecie ja to ja, chciabym wic dziaa tak, eby kady zauway, e to ja. W tym celu chciabym woy na siebie co takiego, co* innych zadziwi". Rozmyla nad tym dziesi lat, a wreszcie wynalaz opask na biodra, ozdobi ni siebie i zacz przechadza si z dum, jakby pyta: No co, nie spodziewalicie si tego po mnie?" By to przodek dzisiejszych rikszarzy. Moe wyda si wam to nieco dziwne, e dla wynalezienia takiej prostej rzeczy zuy dziesi lat, ale prosz wyobrazi siebie na jego miejscu w wiecie niewiedzy, w czasach odlegej staroytnoci, kiedy tak wielkich umysw jak teraz nie byo w ogle. Podobno nawet Kartezjuszowi dziesi lat zajo odkrycie owego: Myl, wic jestem", czyli prawdy zrozumiaej nawet dla trzyletniego dziecka. Odkrycie czego nowego jest zawsze rzecz bardzo trudn, dlatego powtarzam z caym naciskiem, e wynalezienie opaski biodrowej w cigu dziesiciu lat to wynik wyjtkowo dobry jak na rozum zwykego rikszarza. Tak oto gdy powstaa opaska biodrowa, najwiksze wpywy na wiecie zdobyli rikszarze. Ale wtedy pewien nieugity upir, ogarnity duchem wspzawodnictwa i oburzony tym, e rikszarze w opaskach biodrowych przechadzaj si po wielkich drogach wiata z min panw, rozmyla sze lat i wymyli zbyteczny, moim zdaniem, strj zwany narzutk haori. Podupada wtedy wadza opasek biodrowych, nadszed czas rozkwitu haori. Sprzedawcy warzyw, aptekarze, sklepikarze s potomkami owego wynalazcy. Po epoce opaski biodrowej i epoce haori nadesza epoka szarawarw. Wymyli je upir, ktry zdenerwowa si powodzeniem haori. On da pocztek dawniejszym samurajom i dzisieji8* 275

szym urzdnikom pastwowym. W ten sposb upiory, kierujc si duchem wspzawodnictwa, przecigay si w wyszukiwaniu nowoci, w kocu wymylili monstrualny strj wzorowany na jaskczym ogonie. Siedzc pochodzenie wszystkich odmian odziey przekonujemy si 0 jednym: nie ma dowodw na potwierdzenie tezy o powstaniu Odziey pod wpywem koniecznoci, braku innych zaj, przypadku czy po prostu nudy. Zrodzia si ona 1 przybieraa rozmaite nowe formy z nieugitego pragnienia pokonania innych, z chci podkrelenia rnic midzy ludmi. Te motywy psychologiczne byy te przyczyn innych wielkich odkry. To zrozumiae. Tak jak przyroda nie znosi prni, tak czowiek nie lubi wzajemnego podobiestwa. Z niechci do rwnoci czowiek przywyk do odziey jak do ciaa i koci, ubranie stao si czci jego istoty, dlatego domaganie si powrotu do pierwotnej epoki rwnoci brzmi jak bredzenie wariata. Zreszt nawet zgoda na miano szaleca nie uatwi wam przywrcenia minionej epoki. Ci, ktrzy by wrcili do epoki nagoci, byliby w oczach cywilizowanego wiata upiorami. Nie zyskaliby nic, nawet gdyby setki milionw ludzi wiata dao si wcign do warowni upiorw, rozebrao si i obwiecio rwno dla wszystkich i spokojne ycie bez poczucia wstydu. Nawet jeli cay wiat zmieni si w upiorw, rywalizacja nie ustanie, ju od nastpnego dnia rozpocznie si wspzawodnictwo midzy upiorami. Nie mogc walczy ze sob za pomoc stroju bd walczy za pomoc nagoci. Nawet golasy zaczn ustanawia nierwno midzy sob. Choby z tego wzgldu nie naley rozbiera si do naga, bo to i tak niczego nie zmieni. Mimo to tum ludzi, ktry ujrzaem w dole przed sob, zdj wszystko, czego nawet zdejmowa nie wolno. Zoy na pkach przepaski biodrowe, haori, szarawary hakama i bezwstydnie manifestowa publicznie swj pierwotny skandaliczny wygld, a przy tym zachowywa si jak
276

gdyby nigdy nic, rozmawia i mia si bez najmniejszego skrpowania. To wanie ten widok nazwaem poprzednio najwikszym cudactwem. Tak, panowie z cywilizowanego wiata, przypad mi teraz zaszczyt powiedzie wam o tym wszystkim z ca uczciwoci. Wszystko byo tam tak popltane, e nawet nie wiem, od czego zacz. W dziaaniu upiorw nie ma bowiem adnych zasad, dlatego te trudno jest przedstawi wiadectwo ich zachowa w sposb uporzdkowany. Moe wic zaczn od basenu kpielowego. Zreszt nie wiem, czy to by basen, czy co innego, myl jednak, e basen. Rozgrodzony by na dwie czci w jednej znajdowaa si jaka dziwnie biaa woda. Lecznicza jak j nazywaj. Woda bya mtna, jakby rozpuszczono w niej wapno. Zreszt nie chodzi tu o zwyczajn mtno. Ta woda bya jaka cika, przetuszczona. Nic dziwnego, e wygldaa na niewie, zmieniano j bowiem raz na tydzie. W drugiej czci basenu znajdowaa si zwyka ciepa woda, ale nie mgbym przysic, e bya przejrzysta i czysta. Miaa zupenie tak sam barw jak woda w beczce przeciwpoarowej, naturalnie po zamieszaniu. Teraz opowiem o upiorach, cho to bardzo trudne zadanie. Oto w tej wodzie z beczki przeciwpoarowej stao dwch zuchw, ktrzy polewali sobie brzuchy ciep wod. Przyjemna zabawa. Obaj byli czarni do niemoliwoci. Patrzc na nich pomylaem: Jakie silne upiory! W tym momencie jeden z nich zacz trze rcznikiem swoj pier i rzek: Kin-san, co mnie tu pobolewa. Co to moe by?" Wtedy Kin-san z zapaem wyjani: To odek. Od odka mona straci ycie. Koniecznie musisz uwaa, to niebezpieczne!" Tamten wskaza wtedy na lewe puco: Przecie to tu, z lewej!" Tu wanie jest odek. Z lewej odek, z prawej puca". Czyby? A ja mylaem, e odek jest tutaj". Poklepa siebie po biodrach. Kin-san za odpowiedzia: Tam bywa lumbago". W tym momencie do wody wskoczy z pluskiem dwudziestopi277

cioletni mczyzna z rzadkim zarostem. Mydo, ktre pokrywao jego ciao, rozpyno si po powierzchni wody i byszczao jak metaliczna powoka. Obok niego ysy dziadek przytrzymywa ostrzyonego na jea faceta i co tumaczy. Z wody wystaway tylko ich gowy. To bieda by starym! Kiedy czowiek si postarzeje, modym nie dorwna! Ale wod i dzi lubi tylko gorc, w innej czuj si niedobrze. Pan przecie ?jest bardzo zdrowy. To dobrze, gdy czowiek ma tyle zdrowia i energii. Energii to nie mam. Tylko tyle, e nie choruj. Czowiek moe doy nawet do stu dwudziestu lat, jeli gupstw nie robi. Co? Moe tyle przey? Moe, moe, rcz za te sto lat. Ale przed Restauracj by w Ushigome wasal shoguna nazwiskiem Magaribuchi, ktrego suga y sto trzydzieci lat. To sobie czowiek poy! y tak dugo, e zapomnia, ile ma lat. Mwi, e pamita do stu, a potem ju zapomnia. Kiedy go poznaem, mia sto trzydzieci lat. Nie wiem, co si z nim potem stao. Kto wie, moe jeszcze yje. To rzekszy staruszek wyszed z basenu. Mczyzna z wsami umiechn si do siebie, rozchlapujc dokoa mydlan pian, przypominajc mik. Na miejsce starca do wody wskoczy upir inny ni wszystkie pozostae, mia bowiem na sobie wytatuowany obraz. Tatua przedstawia chyba lwami Jutar, wojownika z uniesionym mieczem w chwili zadawania ciosu boa dusicielowi, ale niestety, dla wa zabrako miejsca, gdy nie byo go nigdzie wida. I dlatego zapewne pan Jutar w tej pozie wyglda na zawiedzionego. - O! Strasznie zimna! zawoa waciciel tatuau, W lad za nim wskoczy jeszcze jeden mczyzna, skrzywi twarz, jakby z trudem znosi wrztek, i rzek: C to? Mogaby by bardziej gorca... popatrzy
278

na twarz Jutaro i powita go sowami: O! Uszanowanie, szefie. Jutaro skwitowa pytanie jednym Aha", potem dopiero zapyta: Co u Tamiego? Co moe by? Wie pan, e on lubi si popisywa. Dobrze by byo, gdyby tylko si popisywa. Niedobry z niego czowiek... Ciekawe, e nikt go nie lubi. Moe po prostu ludzie mu nie ufaj? Pracownik nie powinien tak si zachowywa. No, pewnie. Nikt nie powie, e on jest skromny. Troch zadziera nosa. I dlatego mu nie ufaj. Tak jest. Uwaa, e jest lepszy od innych. To mu po prostu szkodzi. Starzy ludzie z Shirogane-cho poumierali, pozosta tylko bednarz Gen-san, waciciel cegielni, no i pan. Ja przynajmniej tu si urodziem, a ten Tami nie wiadomo, skd przyszed. A mimo to tyle osign. Tak, ale nie lubi go ludzie. Nikt z nim nie utrzymuje stosunkw. Nie zostawili suchej nitki na Tamim. Tyle na temat basenu z wod przeciwpoarow. A teraz spjrzmy w stron biaej wody. By tu taki tum, e naleaoby raczej powiedzie, e to woda wesza midzy ludzi, a nie ludzie do wody. Mimo to wszyscy byli spokojni i zadowoleni. No, tak, skoro tyle ludzi siedzi teraz w tej wodzie, a zmieniaj j raz na tydzie, nic dziwnego, e jest taka brudna pomylaem. Kiedy przyjrzaem si dokadniej, zobaczyem wcinitego w lewy rg, skulonego i czerwonego jak rak, profesora Kushamiego. Biedak! Mgby mu kto zrobi miejsce i pozwoli wyj mylaem, ale nikt nie zamierza si ruszy, a sam profesor nie przejawia chci, eby wyj. Po prostu siedzia bez ruchu, cay czerwony. Na pewno bardzo cierpia. Ale widocznie postanowi poczerwienie za
279

cae dwa seny i pi rinw. Siedzc na pce i ogldajc wszystko przez szyb zaczem naprawd si niepokoi, bo jeli profesor szybko stamtd nie wyjdzie, na pewno zamieni si w par. W tym momencie mczyzna siedzcy przy nim zmarszczy brwi i przemwi do rozsdku pozostaych upiorw: Chyba troch za mocno dziaa, okropnie piek mi plecy, to po prostu wrztek. Jest w sam raz. Kpiel lecznicza nie dziaa, jeli nie jest gorca. W moich stronach rodzinnych wchodzi si do Wody dwa razy gortszej kto zacz popisywa si przed innymi. A na co ta woda dziaa? ** spyta mczyzna ukrywajcy pod rcznikiem sw nieksztatn gow. Na rne rzeczy. Podobno na wszystko. Nieza, co? Sowa te wypowiedzia mczyzna o wychudzonej gowie, barw i ksztatem przypominajcej ogrek. Jeli tak dobrze dziaa, to mwicy mgby wyglda troch zdrowiej. Podobno kpiel jest najbardziej skuteczna na trzeci lub czwarty dzie od wpuszczenia do wody lekarstwa. Dzisiaj akurat przypada ten dzie. Spojrzaem w stron mwicego. By to mczyzna nadty jak bania. Z pewnoci zgrubia tak od brudu. A pi te mona? dolecia mnie piskliwy gos. Kiedy bardzo przemarzniesz, wypij kubek i po si spa, a Zobaczysz, jak to dziwnie dziaa; nie bdziesz nawet musia wychodzi na dwr za potrzeb. Tym razem te nie mogem dostrzec twarzy mwicego. Zostawmy baseny w spokoju i spjrzmy teraz na drewnian podog. Co widzimy? Widok niegodny opisu. Rozsiedli si tu i tam, ciasno obok siebie, Adamowie kady w pozie, jaka mu jest wygodna i myj to, co uwaaj w danej chwili za stosowne. Najbardziej mnie zdumiao dwch Adamw: jeden lea na wznak i przy280

glda si okienku pod sufitem, drugi lea na brzuchu i przyglda si rowkowi ciekowemu. Mieli widocznie tyle czasu, e nie wiedzieli, co z nim zrobi. Za plecami bonzy, siedzcego twarz do kamiennej ciany, sta chopiec i klepa go bez przerwy po plecach. By to pewnie jego ucze, ktry teraz zastpowa posugacza az-iennego. Prawdziwy za sucy wyglda na przezibionego mimo panujcej tu wysokiej temperatury mia na sobie watowany serdak. Z owalnego ceberka polewa plecy jakiemu mczynie. Midzy duymi palcami prawej nogi trzyma myjk z kamlotu. Bliej mnie my si kto uywajc, zapewne z chciwoci, a trzy ceberki naraz. Uparcie proponowa on ssiadowi swoje mydo i co mu bez przerwy opowiada. Nastawiem uszu i usyszaem, co mwi, Bro palna przysza do nas z zagranicy. U nas dawniej po prostu si zarzynali. Obcokrajowcy s tchrzami i dlatego wymylili strzelby. Nie sdz, aby wymylili to w Chinach. Mwi, e w innym kraju. W czasach Watonai * jeszcze ich nie mieli. A przecie Watonai pochodzi z rodu wojownikw Seiwa Genji **. W dawnych czasach, gdy yoshitsune z Ezo udawa si do Mandurii, przyczy si do niego pewien mczyzna biegy w naukach, pochodzcy z Ezo. Syn tego Yoshitsune napad na Wielkiego Minga. Mingowie znaleli si w kopotliwej sytuacji i wysali poselstwo do trzeciego shoguna z prob o przysanie im trzech tysicy onierzy, a shogun po prostu zatrzyma tego posa... Jak si on nazywa? Wszystko jedno, niewane. Trzyma go u siebie przez dwa lata, potem zaprowadzi do domu publicznego w Na* Watonai bohater sztuki joruri pt: Kokusen'ya-gas5en" (Bitwa Koksingi") Chikamatsu Monzaemona; pierwowzorem tego bohatera jest potomek chiskich Mingw. ** Seiwa Genji patronimik rodw wywodzcych si od Sadazumi-shinn5 (IXX w.), syna cesarza Seiwa, ktry otrzyma! nazwisko Minamoto.

281

gasaki. Jedna z dziewczt z tego domu powia mu syna, owego Watonai. Kiedy pose wrci do kraju, Wielki Ming zosta pokonany przez zdrajcw. Z tego, co mwi, niewiele mona byo zrozumie. Z tyu za nim jaki mczyzna, dwudziestopicio- czy dwudziestoszecioletni, o ponurym obliczu, zapomniawszy o caym wiecie masowa sobie bez przerwy krocze, polewajc je t bia gorc wod. Moe mia tam jaki wrzd. Obok niego siedemnaste-, osiemnastoletni chopiec papla co wspczesnym argonem modzieowym by to chyba uc?e mieszkajcy i usugujcy w domu ssiadw. Spoza niego wyzieray czyje osobliwe plecy. Koci krgosupa rysoway si tak wyranie, jakby jego wacicielowi wbito w siedzenie palik bambusowy. Po obu stronach krgosupa rozlokoway si cztery plamy, jak kostki na planszy w grze juroku-musashi. Plamy byy czerwone, rozognione i ropiejce. Zbyt wiele tu si dziao, eby tak po kolei wszystko opisywa, nie potrafi nawet dokadnie odmalowa adnej z tych plam. Podjem si kopotliwego zadania pomylaem zmartwiony, gdy oto u wejcia pojawi si moe siedemdziesicioletni mnich w jasnotej bawenianej szacie. Pokoni si z szacunkiem wszystkim upiorom i rzek: Witam was, moi drodzy, i dzikuj za przybycie. Dzi jest troch chodniej, prosz wic si nie spieszy, korzystajcie z leczniczej kpieli do woli i ogrzejcie dokadnie. Hej, czowieku, pilnuj, eby temperatura wody bya, jak naley! Sucham pana odpowiedzia czowiek". Ten od Watonai pochwali staruszka: Jaki jest miy dla goci. Tak trzeba prowadzi interes. Ten osobliwy starzec nieco mnie zaskoczy, przerw wic poprzedni wtek i przez pewien czas skoncentruj obserwacj wycznie na nim. Oto ujrzawszy czterolet282

niego chopca, ktry wyszed wanie z basenu, starzec wycign rce w jego stron i przemwi: Chopcze, podejd bliej. Chopiec spojrza na starca, ktry by podobny do rozdeptanego Boga Szczcia, przerazi si go i rozbecza na ca ani. Starzec mwi dalej z uczuciem, cho nieco zniechconym tonem: O, paczesz?! Co, boisz si dziadka? Co takiego! Nie majc innego wyjcia ostrze swej yczliwoci skierowa w stron ojca tego chopca. Ach, Gen-san. Chodnawo dzi, co? Ale gupiec z tego zodzieja, ktry wczoraj wszed do sklepu miya. Wyci w drzwiach kwadratow dziur. A wiesz, co potem si stao? Odszed z niczym. Widocznie zobaczy policjanta czy moe stranika nocnego... Pomia si nad gupot zodzieja, a potem przyczepi si do innego czowieka: Tak, tak, zimno. Wy jestecie modzi, nie czujecie tego, co? Najwyraniej tylko ten starzec odczuwa chd. Zajty staruszkiem zapomniaem cakowicie o pozostaych upiorach, nie wiedziaem nawet, kiedy znik z mej pamici skulony w kcie profesor Kushami, ale oto niespodziewanie usyszaem krzyk dochodzcy z miejsca, gdzie krawd podogi styka si z posadzk. Spojrzaem w tamt stron i nie miaem ju wtpliwoci by to sam profesor Kushami. Nie po raz pierwszy usyszaem wyjtkowo donony krzyk mego pana, ponury i przykry, ale tym razem rozleg si on w tak nietypowym miejscu, e przestraszy mnie jak nigdy przedtem. Przez chwil sdziem, e mj pan zwariowa, poniewa siedzia zbyt dugo we wrztku i cierpia. Gdyby tak rzeczywicie si stao, trudno byoby go za ten krzyk wini, ale jak na utrat zmysw, zachowywa si nader przytomnie. Jak wam powiem, dlaczego krzycza tak skandalicznie, zapewne nie uwierzycie. Oto ni mniej, ni wicej zrobi po prostu awantur maemu niegrzecznemu chopcu. Od#

283

su si ode mnie! Lejesz wod do mojej miski!" wrzeszcza. Na rzeczy mona patrze rozmaicie, wic nie ma koniecznoci tumaczenia tego wrzasku utrat zmysw. Prawdopodobnie tylko jeden na tysic gotw byby porwna* t sytuacj ze scen, w ktrej Takayama Hikokuro * ganj rozbjnika. Moe rzeczywicie profesor sdzi, e jest bohaterem tej sztuki, ale jego partner nie uwaa si za rozbjnika i dlatego gra nie moga da oczekiwanego efektu. Ucze po prostu odwrci si i odpowiedzia spokojnie: Ja byem tutaj wczeniej". Zwyka szczera odpowied wskazywaa, e chopiec nie zamierza ustpi miejsca mimo da mego pana, ktry w koca musia zrozumie, e nie ma podstaw gani go jak rozbjnika. Zreszt profesor rozgniewa si nie tyle z powodu zajtego przez ucznia miejsca, co z nieznonej pyszakowatoci chopca, ktry od duszego czasu rozmawia z drugim arogancko o sprawach, o ktrych nie przystoi mwi modym, a mj pan cay czas musia ich wysuchiwa. Mimo grzecznej odpowiedzi mj pan nie mia zamiaru ustpi. Co to jest?! Idioci! obuzy! Brudn wod rozchlapuj do czyjej miski!" wrzeszcza. Jego gniew sprawi mi pewn przyjemno, poniewa te todzioby zdenerwoway mnie rwnie, ale by jednak nazbyt porywczy jak na wychowawc szkolnego. Faktycznie, mj profesor jest zbyt porywczy. Przypomina uel w popielniku, suchy i szorstki, a przy tym nieprzyjemnie twardy. Gdy Hannibal przekracza Alpy, drog przegrodzia mu wielka skaa i hamowaa przemarsz wojsk. Hannibal obla ska octem, rozpali wok niej ognisko, zmikczy j, poci piami na drobne kawaki jak kamaboko gotowan past rybn i przeprowadzi armi bez trudu. Wydaje mi si, e na takich ludzi
* Takayanaa Hikokuro (17471793), czyli Masayuk, zwany te Hlkokuro. Kiedy studiujc histori zrozumia, e shgun uzurpo wa wadz nalen cesarzowi, popeni samobjstwo. Jest wzo rem lojalnoei watoec cesarza. 2E4

jak mj pan, kpiel lecznicza nie dziaa w ogle, nawet gdyby siedzia w niej nie wiem jak dugo. Naleaoby go obla octem i podgrza innego sposobu nie ma. W przeciwnym razie nawet setki takich chopcw przez dziesitki lat nie wylecz go z zatwardziaoci. Oczywicie, naley pamita o tym, e ta caa gromada upiorw zrzucia z siebie ubiory, niezbdn oznak cywilizacji, nurzaa si w basenie lub wylegiwaa leniwie na pododze, nie mona wic ocenia ich wedug ustalonych uniwersalnych zasad. U nich dopuszczalne s wszelkie dziwactwa. odki u nich mog znajdowa si na miejscu puc. Watonai moe stawa si Seiwa Genji, mog te nie ufa Tamiemu. Ale kiedy wychodz z basenu, przestaj by upiorami. Wracaj do wiata, w ktrym oddychaj normalni ludzie, musz wie woy na siebie ubrania, niezbdne oznaki cywilizacji. I musz te zachowywa si jak normalni ludzie. Mj pan jednak stoi teraz na progu tych dwch wiatw, midzy posadzk zalan wod a podwyszon podog, tu przed powrotem do wiata radoci i szczliwoci, wiata wszechstronnych moliwoci. Jeli jest on tak zatwardziay nawet w tym przejciowym momencie, zatwardziao staa si ju jego wizieniem czy chorob, z ktrej nie mona si wyleczy tak atwo. Moim skromnym zdaniem istnieje tylko jeden sposb na wyleczenie mego pana z tej choroby: zwrcenie si do dyrektora szkoy, eby zwolni go z obowizkw profesora. Gdy straci prac> nie bdzie mg przystosowa si do nowej sytuacji i z pewnoci sobie nie poradzi. Po prostu bdzie musia umrze z godu. Innymi sowy, zwolnienie -z pracy stanie si przyczyn mierci. Mj pan choruje cigle i czyni to z pewnym zadowoleniem, ale wcale nie chce umiera. Pozwala sobie po prostu na swego rodzaju luksus chorowania na chorob, na ktr si nie umiera. Jeli si. go nastraszy mwic: Zabij, jak zachorujesz!", na pewno zacznie dre jak w febrze, poniewa jest tchrzem. Myl, e podczas tego 285

drenia przejdzie mu ochota na chorowanie* A jeli nie, to niech bdzie tak, jak byo dotd. Nawet gdyby by gupi i chory, i tak pozostanie moim panem. Pewien poeta powiedzia: Bd wierny temu panu, ktry karmi mnie i ask darzy". Zrozumiae, e kotu rwnie nie jest obca troska o swego pana. Pier moj wypenio uczucie alu, e nie zwrciem na niego uwagi i zaniedbaem obserwacj kpieliska. Rozmylania przerway nowe gosy zorzecze dochodzce z basenu z wod lecznicz. Czy tam te wybucha ktnia? pomylaem i odwrciem si. W basenie, niby ziarna w szczelinach granatu, w ktrym nie zostao najmniejszego otworu, upiory przywary jeden do drugiego, owosione golenie spltay si z bezwosymi ldwiami. Jesienny dzie chyli si ku zachodowi, ani po sufit wypenia para. Ksztaty stoczonych upiorw niewyranie rysoway si we mgle. Krzyki: Gorco! gorco!" leciay ku mnie ze wszystkich stron, widroway uszy, przenikay do mzgu i rozbiegay si na wszystkie strony. W mej wyobrani gosy miay kolory, piszczce byy te, piewne zielone, grube i chrypice byy czarne. Nakaday si na siebie, wypeniay ani nieokrelonym pogosem. Wyraay panujcy tu cisk i zamieszanie. Staem bezmylnie, bez ruchu, jak zaczarowany. Kiedy zamieszanie signo szczytu, ze spltanego i przepychajcego si bezadnie tumu wysun si nagle olbrzym. By on z pewnoci wyszy o trzy cale od pozostaych mczyzn. Pochyli ku przodowi czerwon twarz, o ktrej trudno byo powiedzie, czy porasta j broda, czy te twarz wyrasta z brody, i krzykn gosem dzwonu popkanego od aru sonecznego: Dola! Dola zimnej! Gorco! Gorco!" Na tle bezadnie spltanego tumu widziao si tylko tego mczyzn, wydawao si nawet, e on sam wypenia cay basen. To nadczowiek. Ten sam, o ktrym mwi Nietzsche. Wielki Krl Demonw. Szef upiorw mylaem patrzc na niego. Wtem z koca
286

basenu kto mu odpowiedzia: Zaraz!" Wzrok skierowaem w tamt stron i w mroku, w ktrym giny barwy i ksztaty, ujrzaem tego samego aziennego w watowanym serdaku, wrzucajcego kawa wgla do pieca. Wgiel zaj si ogniem, zatrzeszcza, owietlajc jeden policzek pomocnika. Jednoczenie rozjania si za nim ceglana ciana, jakby zapona w mroku. Oblecia mnie troch strach, wic nie zwlekajc wyskoczyem przez okno i wrciem do domu. Po drodze zastanawiaem si: zdjli z siebie narzutki haori, przepaski biodrowe, szarawary i chcieli w ten sposb osign rwno, ale oto wrd tych nagusw pojawi si bohater i przygnit swym ciarem tum maluczkich. Wida z tego, e nawet rozebranie si do nagusieka nie daje szansy osignicia rwnoci wrd ludzi. Kiedy wrciem z ani, na ziemi panowa pokj, mj pan spoywa kolacj, jego twarz jeszcze wiecia si po niedawnej kpieli. Widzc, jak wchodz od strony werandy, mrukn; Co za beztroski kot. Gdzie on si wczy o tej porze?" Spojrzaem na stolik. Mimo e mj gospodarz nie ma pienidzy, to jednak pooy przed sob kilka rodzajw zaksek. Bya nawet smaona ryba. Nie wiem, jak si ona nazywa, ale z pewnoci zowili j wczoraj w okolicach Odaiba. Wyjaniem ju, e ryba jest zdrowym stworzeniem, ale najwiksze nawet zdrowie nie pomoe, gdy bd ci tak smay i gotowa. Wolabym ju chorowa, byleby zachowa mono oddychania. Z takimi mylami usiadem obok stolika, udajc, e nie patrz na potrawy, i czekaem na odpowiedni moment, eby si poczstowa. Kto nie potrafi tak udawa, powinien zrezygnowa z nadziei sprbowania smacznej ryby. Gospodarz zabiera si wanie do ryby, ale nagle odoy paeczki z min zdegustowan. Siedzca na wprost niego ona w milczeniu ledzia ruch paeczek i pilnie studiowaa ruchy szczk ma.
287

 Stuknij no po gowie tego kota! zada nagle gospodarz. A po co? Niewane, stuknij. Uderzya mnie lekko po ^gowie otwart doni, jakby pytajc, czy tyle wystarczy. Nie bolao. Nie zamiaucza? Nie. Jeszcze raz sprbuj. Czy to nie wszystko jedno, ile razy go stukn? Klepna mnie jeszcze raz. Nic nie poczuem i nadal siedziaem spokojnie. Nie mogem w ogle zrozumie, o co mu chodzi, mimo e jestem taki mdry. Gdybym wiedzia, zareagowabym w odpowiedni sposb, ale on mwi tylko: Bij!" sprawiajc przykro onie, ktra musiaa mnie bi, no i mnie bitemu. Poniewa dwukrotna prba nie daa oczekiwanego rezultatu, gospodarz zacz traci cierpliwo. No, uderz go tak, eby zamiaucza. I co to da? zapytaa ona z zakopotanym wyrazem twarzy i klepna mnie po gowie. Ale ja ju wiedziaem, o co chodzi gospodarzowi, wystarczyo po prostu zamiaucze, eby go zadowoli. Jaki z niego gupiec. Nie lubi go za to. Gdyby od razu powiedzia, czego si po mnie spodziewa, obyoby si bez zbytecznego wysiku jego ony, a i ja nie cierpiabym od tych uderze. Rozkaz: Bij!" stosuje si tylko wtedy, gdy celem jest samo bicie. Bi to ich zadanie, a miauczenie to moje. Ale to bezczelno, etoy w jednym sowie bij" pomieci te miauczenie, ktre przecie winno zalee jedynie od mojej woli. Po prostu nie docenia mojej osobowoci. Kpi sobie z kotw. W ten sposb mgby postpowa Kaneda, ktrego gospodarz nie znosi jak mii, ale eby on, mj gospodarz, ktry nie tak dawno stawia si jako nagus, okaza si tak pody?! Lecz mj gospodarz nie zawsze jest taki zy. Rozkaz nie by}
288

wyrazem jego zoliwoci. Po prostu zrodzi si niby larwa moskitw w chwili, gdy zabrako mu rozumu. To jasne, e od jedzenia napenia si brzuch. Od zacicia si pynie krew. Kiedy za kogo si zabija, ten kto bezwzgldnie umiera. Na tej samej zasadzie mj pan pochopnie rozumowa, e uderzeniu musi towarzyszy pacz. Przykro mi, ale nie jest to zbyt logiczne. W przeciwnym razie musiaby umiera kady, kto wpadnie do rzeki, dosta biegunki, kto zje tempur. Otrzymywanie wypaty oznaczaoby paranie si prac. Czytanie ksiki gwarantowaoby sukces yciowy. Takie stanowisko nie wszystkich musi koniecznie zadowoli. Mnie na przykad w ogle nie odpowiada rozumowanie gospodarza: kot musi miaucze, jeli go uderzysz. Nie miaoby sensu rodzi si kotem, gdyby ci traktowano jak dzwon w Mejiro, wybijajcy regularnie godziny. Pokonawszy w duchu rozumowanie gospodarza, zamiauczaem zgodnie z jego oczekiwaniem. ' A teraz powiedz mi zwrci si do ony co to jest miau". Wykrzyknik czy przyswek? Pytanie tak j zaskoczyo, e nic nie odpowiedziaa. Pomylaem, e gospodarz nie odzyska jeszcze zdrowych zmysw po zdarzeniu w ani. Zreszt od dawna cieszy si reputacj dziwaka, niektrzy nawet twierdz, e jest naprawd chory na umyle. Gospodarz by jednak bardzo pewny siebie, powtarza z uporem, e to nie on jest psychicznie chory, lecz otaczajcy go wiat. Kiedy ssiedzi przezywali go psem, gospodarz, chyba dla sprawiedliwoci, nazywa ich winiami. Rzeczywicie, zawsze stara si broni sprawiedliwoci. I w tym cay kopot. Bdc taki, jaki jest, w swym dziwnym pytaniu skierowanym do ony nie widzia niczego wicej poza drobnym incydentem, lecz dla zapytanej wygldao to cakiem inaczej takie pytanie zadaje czowiek bliski postradania zmysw. Dlatego ona, zdumiona, po prostu milczaa. Ja te nie wie19 Jestem kotem

dziaem^ jak mam zareagowa. Wtedy gospodarz krzykn: Eje! Tak? powiedziaa przestraszona: Twoje tak" to wykrzyknik czy przyswek? Jak sdzisz ? Co za gupie pytanie! Czy to nie wszystko jedno? O nie, to powany problem zajmujcy umysy badaczy naszego jzyka. Miauczenie kota? Co za gupota. Czy koty miaucz po japosku? W tym rzecz. Na tym polega caa trudno. Nazywaj to jzykoznawstwem porwnawczym. No i rozstrzygnli, jak to jest? To wany problem, tak szybko si go nie rozstrzyga mwi przeuwajc ryb. Potem zabra si za lec obok wieprzowin z kartoflami. Co to jest? Wieprzowina? Tak, wieprzowina. Hm burkn z najwysz pogard i przekn. Moe wypij jeszcze jedn sake? wycign czark w stron ony. Dzisiaj za duo pijesz. Poczerwieniae. Ale napi] si. Wiesz, jakie sowo jest najdusze na wiecie? Wiem. Saki-no kampaku-dajo-daijin. To tytu urzdowy. Pytam o dugie sowo. Pisane poziomo? Aha. Nie wiem! Chyba za duo ju wypie. Moe zjes troch ryu? Nie, jeszcze si napij. Chcesz? Powiem ci to najdusze sowo. Dobrze, a potem bdziesz jad. To jest sowo: Archaiomelesidonophrunicherata. Znowu wymylie jak gupot.
290

 Nic nie wymyliem, to po grecku. A co to znaczy po japosku? Nie wiem. Wiem tylko, jak si pisze. Jeli je napiszesz z odstpami, zajmie sze i p cala. Dziwi si, jak mj gospodarz moe mwi przy trzewym umyle to, co inni po pijanemu. Co prawda, dzisiaj stosunkowo duo wypi, cztery czarki, cho zwykle ogranicza si do dwch. Ju po dwch robi si bardzo czerwony, dzi po podwjnej porcji twarz jego pona jak rozpalone w ogniu szczypce. Na pewno czu si niedobrze, mimo to wcale nie zamierza przerwa picia, gdy znowu wycign czark w stron ony. Jeszcze jedn. Myl, e ju wystarczy. Bdzie ci niedobrze rzeka gniewnie. Nawet jeli bdzie mi niedobrze, to co? Musz si przyzwyczai. Omachi Keigetsu powiedzia. Pij". Co to jest Keigetsu? Pomyle, e sam Keigetsu nie budzi u ony za grosz szacunku. Keigetsu to najlepszy krytyk dzisiejszych czasw. Kiedy on mwi: Pij", to z pewnoci ma racj. Co za gupoty opowiadasz! Ten Keigetsu czy Baigetsu niech lepiej nie wtrca si do czyich spraw. Co podobnego! Kaza pi, eby czowiek cierpia. Nie tylko radzi pi sake. Powiedzia te: Musisz utrzymywa stosunki z ludmi, bawi si i podrowa". To jeszcze gorsze! I taki czowiek moe by najlepszym krytykiem? Oburzajce! eby mczynie, ktry ma on i dzieci, doradza zabawy... Zabawa dobrze robi. Nawet bez rady Keigetsu bawibym si, gdybym mia pienidze. Jestem szczliwa, e nie masz. Byoby straszne, gdyby teraz jeszcze zacz si zabawia! No, jeli mwisz, e byoby straszne, to zrezyw 291

gnuj, ale w zamian musisz troch bardziej troszczy si o mnie i lepiej karmi wieczorami. I tak daj wszystko, co mog. Moliwe. Dobrze, na dzi wystarczy, a bawi si bd wtedy, gdy zjawi si pienidze rzek i wycign w stron ony miseczk na ry. Pochon chyba ze trzy porcje ryu z herbat. Tego wieczoru udao mi si zje trzy kawaki wieprzowiny i eb smaonej ryby.

Rozdzia smy

Wydaje mi si, e o bambusowym pocie otaczajcym domostwo gospodarza ju wspominaem, kiedy objaniaem wiczenia zwane obchodzeniem potu, ale jeli mylicie, e za tym ogrodzeniem znajduje si dom jakiego wanego ssiada, to si mylicie. Profesor Kushami, cho czynsz paci niewielki, jest naprawd najbardziej szanowan tutaj person. Od niewyksztaconych ssiadw, takich jak Yo-tchan czy Jiro-chan, oddziela go cienka warstwa potu, ale mimo bliskiego ssiedztwa nie utrzymuje z nimi adnych stosunkw. Za tym potem rozciga si pusty plac szerokoci okoo dziesiciu metrw, na kocu ktrego ronie kpa kryptomerii. Z werandy wygldaj one jak gsty las i czasem wydaje mi si, e gospod arz jest pustelnikiem pdzcym dni i noce w domku stoj cym w szczerym polu w towarzystwie jedynie bezimiennego kota. Gazie kryptomerii nie s jednak tak gste, jak moglicie sobie wyobrazi z mego opisu, poprzez nie wida sterczcy bezceremonialnie d ach taniego pensjonatu, ktry si tylko wabi wspaniale: Gunkakukan", czyli Dom Stada urawi". Skoro tani pensjonat nazywa si Domem Stada urawi", to mieszkanie profesora na pewno zasuguje na nazw Pieczary Odpoczywajcego Smoka". Od nazw nie paci si podatku, mona wic wedle woli wybiera nazwy wiadczce o wielkoci i dostojestwie. Pusta przestrze o szerokoci ponad dziesiciu, a dugoci dwudziestu metrw cignie si ze wschodu na Zachd wzdu potu bambusowego, potem zaamuje si nagle na ksztat haka i obejmuje Pieczar Odpoczywa 293

jcego Smoka" od strony pnocnej. Wanie ta cz pnocna jest koci niezgody. Plac jest duy, mona by nawet si cieszy, e dbejmuje dom z dwu stron, ale zarwno gospodarz Pieczary Odpoczywajcego Smoka", jak i ja, wity kot z tej pieczary, nie wiemy, co pocz z tym pjaeem. W pnocnej czci stoi w szeregu siedem, osiem drzew paulowni. Ich pnie s ju dosy grube, moe na stop w obwodzie, producent drewniakw geta daby z! -pewnoci za nie niez cen, ale c z tego, e my o tym wiemy, jestemy przecie tylko najemcami i zrealizowa pomysu nie moemy. al mi gospodarza. Niedawno przyszed tu wony ze szkoy, odci jedn ga paulowni i zrobi z niej nowe geta, i cho powinien by milcze, pochwali si tym. Chytry lis. Tak wic mamy paulownie, ale adnego z nich poytku. Okazja czy ni zodzieja" mwi, stare przysowie. My za po winnimy powiedzie: Kto hoduje paulownie, ten nie ma pienidzy". Jest to wita prawda, bo gupiec umiera na worku zota. Gupcem nie jest ani mj gospodarz, ani ja, lecz waciciel Dembei. Same drzewka napraszaj si o twrc geta, Dembei za jakby tego nie widzia, przychodzi do nas jedynie po to, eby pobra czynsz. Nie mam zreszt do niego alu, nie bd te go duej obmawia, przejd ju do gwnego tematu, do tej niecodziennej historii, kiedy to pusty plac sta si ziarnem niezgody. Ale prosz obieca, e nie powiecie o tym memu gospodarzowi. To jedyna moja proba. Pierwsz niedogodnoci tego pustego terenu jest brak ogrodzenia. Po pustym placu hula wiatr, unosi si kurz, przechodzi kady, kto chce. Powiedziaem jest", cho to niezupenie cise. W rzeczywistoci naleao powiedzie by". eby zrozumie przyczyny tej historii, musz cofn si do momentu mojej przeprowadzki. Nawet lekarz nie postawi trafnej diagnozy, jeli nie zna przyczyny. Zaczn sw opowie bez popiechu, od czasw, ktre ju miny. Kiedy w lecie hula po pustym placu wiatr, od 294

wiea powietrze i wtedy jest bardz o przyjemnie, a poza tym nawet przy braku ostronoci nie zdarza si kradzie tam, gdzie nie ma pienidzy. Tak wic dla mego gospo darza nie potrzeba byo adnych parkanw i potw, ko kw i zasiek. Myl jednak, e wiele zaley od tego, jakiego rodzaju ludzie czy zwierzta mieszkaj po drugiej stronie pustego placu. Naley wic najpierw wyjani charaktery dentelmenw tkwicych na mocnych pozy cjach po przeciwnej stronie, Moe zbyt pochopnie na zwaem ich dentelmenami, skoro nie wiadomo, czy s to l udzie, czy zwierzta, ale nie mam wtpliwoci, e w zasadzie s to dentelmeni. Tym bardziej e yjemy w wiecie, w ktrym nawet zodzieje wabi si dentel 'menami. W tym wypadku nie s to dentelmeni, ktrzy sprawiaj kopot policji. Ich mocn stron je st po prostu ilo. Wszdzie si od nich roi. Szkoa rednia bowiem, o nazwie Rakuunkan", czyli Dom Spadajcych Obo kw", liczy sobie omiuset paniczw, wychowywanych wbrew ich woli za pobraniem czesnego w wysokoci dwch jenw miesicznie. Po nazwie szkoy mona by sdzi, e s w niej sami eleganccy dentelmeni, ale by oby to absolutne nieporozumienie. Nie naley wic wie rzy nazwom. W Domu Stada urawi" nie siadaj u rawie, w Pieczarze Odpoczywajcego Smoka" mieszka kot, a w Domu Spadajcych Obokw" nie yj sami eleganccy dentelmeni, skoro wrd tak zwanych magi strw i wykadowcw s tacy upoledzeni na umyle jak kolega Kushami. A jeli tego nie wiecie, sprbujcie ze trzy dni pomieszka u mego gospodarza. W czasie mojej przeprowadzki pu sty plac nie by jesz cze ogrodzony, a dentelmeni z Domu Spadajcych Obokw", podobnie jak Kuro od rikszarza, zakradali si pod drzewa paulowni, tam rozmawiali, jedli swoje nia dania, wylegiwali si na trawie i robili rne rzeziy. Po kadej ich wizycie pozostaway rne rupiecie, opako wania po niadaniach, kora bambusowa, stare gazety, 295

stare sanday zori i drewniaki geta. Nie rozumiem, dla czego beztroski gospodarz zachowywa si wobec tego nadzwyczaj obojtnie i nie zgasza specjalnych pretensji. Moe nie dostrzega, a moe po prostu nie chcia nikogo potpia. Ale ci dentelmeni wraz z postpami w nauce tracili stopniowo cechy dentelmenw i zaczli wdziera si coraz bardziej na poudnie, na teren, ktry do nich nie nalea. Jeli uwaacie, e sowo wdziera si" nie przystoi dentelmenowi, mog z niego zrezygnowa. Niemniej drugiego tak dobrego dla tej sytuacji nie znajduj. Podobnie jak mieszkacy pustyni przenosz si z miejsca na miejsce w poszukiwaniu wody i trawy, oni rwnie przenieli si spod drzew paulowni w stron kryptomerii. Kryptomerie za rosn akurat na wprost salonu. Tylko wyjtkowi miakowie mogli si zdoby na taki post pek. Po kilku dniach oswoili si z now sytuacj i zachowywali si ju nadzwyczaj swobodnie. Nie ma nic straszniejszego od edukacji. Nie tylko rozsiedli si pod salonem, ale zaczli nawet wypiewywa. Zapomniaem, jakie pieni, w kadym razie nie byy to trzydziestojednosylabowe strofy, lecz haaliwe, wulgarne piosenki. Zaskoczyo to nie tylko gospodarza, ale nawet mnie; , przysuchiwaem si, zachwycony, tym talentem dentel- 5 menw. Lecz jak czytelnikowi zapewne wiadomo zachwyt i niech s czasem ze sob zwizane nierozerwalnie. Dotd jednak auj, e mielimy do czynienia z tego rodzaju zwizkiem. Gospodarz pewnie te aowa, mu sia bowiem wyskoczy z biblioteki i ostrzec ich, eby tutaj nie wchodzili. Wypdza ich ze dwa, trzy razy. Ale nie mieli nawet zamiaru grzecznie go wysucha, ponie wa byli wyksztaceni. Wyrzuceni, wkrtce wchodzili znowu. I od razu zaczynali haaliwie wypiewywa. Prowadzili gone rozmowy. Byli dentelmenami, wic czsto paday z ich ust sowa: Ty" i Co mnie to obchodzi?" Tego rodzaju sowa przed Restauracj naleay do specjalistycznego repertuaru suby samurajw, tragarzy, a -

ziennych, lecz w XX wieku stay si jedynym jzykiem ludzi wyksztaconych. Kto nawet prbowa porwna to zjawisko do sportu, ktrym wszyscy przedtem pogardzali, lecz teraz, jak wiemy, popieraj. Gospodarz znw wyskoczy z biblioteki, schwyta najbardziej biegego w tej mowie i surowym tonem zapyta, dlaczego tu przychodz. Ucze-dentelmen, zapomniawszy o tak eleganckich sowach, jak ty" czy co mnie to obchodzi", odrzek jzykiem wyjtkowo wulgarnym: Mylaem, -e jest to ogrd botaniczny szkoy. Gospodarz ostrzeg go, eby na przyszo tego nie robi, i wypuci. Wypuci" brzmi moe dziwnie, jakby chodzio o maego wia, ale napisaem tak, poniewa gospodarz w czasie rozmowy trzyma go za rkaw. Mia nadziej, e po surowym upomnieniu zostawi go w spokoju. Wiadomo jednak, e od czasw cesarzowej Nu Kua-szy oczekiwania si nie speniaj, wic i tym razem gospodarz ponis porak. Po pewnym czasie znowu zaczli pojawia si od pnocy, wchodzili prosto przez podwrze od frontu, haaliwie otwierajc bram gwn; kiedy mylelimy, e id gocie, na plantacji paulowni rozlega si miech. Z kadym dniem sytuacja si pogarszaa. Efekty edukacji byy widoczne jak na doni. Biedny gospodarz nie wytrzyma, skry si w bibliotece i z naleytym szacunkiem napisa skarg do dyrektora Domu Spadajcych Obokw", proszc o nieco wiksz kontrol nad uczniami. Dyrektor rwnie odpisa uprzejmie, proszc o cierpliwo do czasu postawienia parkanu. Wkrtce przyszo kilku robotnikw i przez p dnia na granicy dworku gospodarza i Domu Spadajcych Obokw" postawili pot wysokoci okoo jednego metra. Teraz mog by spokojny uradowa si gospodarz. Tak, mj gospodarz to gupiec. Nie mona przecie tak szybko zmieni zachowania tych maych dentelmenw. Owszem, artowa z ludzi to rzecz interesujca. Nawet kot taki jak ja od czasu dq czasu zabawia si, dranic, 297

crki pana domu, nic wic dziwnego, e dentelmen! z Domu Spadajcych Obokw" pokpiwali sobie z gup kowatego profesora Kushamiego. Zrozumiae, e wykpi wany nie widzia w tym nic interesujcego. Analizujc psychologi kpiny, dostrzegamy dwa elementy. Po pierwsze, wykpiwany nie moe zachowywa si obojtnie. Po drugie, kpicy winien przewysza partnera pod wzgldem siy. Niedawno gospodarz wrci z zoo i z podnieceniem opowiada o tym, co zobaczy. Co on takiego zobaczy? Okazao si, e po prostu widzia ktni wiel bda ze szczeniciem. Kiedy szczeni biegao niczym wiatr dokoa wielbda i ujadao, wielbd nawet tego nie spostrzeg, sta jak przedtem ze swym garbem na grzbiecie. Nie wiem, jak dugo pies szczeka i szala, ale wiadomo, e nic nie docierao do wielbda. W kocu, zniechcony szczekaniem, zamilk. Gospodarz mia si, e wielbd jest taki niewraliwy, dla mnie natomiast by to najlepszy przykad tego, co si dziao w tym domu. Nawet najdotkliwsza kpina nic nie zdziaa, gdy jej 'przedmiotem jest wiel bd. Nie warto te artowa z lwa czy tygrysa, poniewa przewyszaj nas si. Nim zacz niesz artowa, rozszarpi ci na kawaki. Najwicej przyjemnoci z artw mamy wtedy, gdy przeciwnik wcieka si, pokazuje zby, a jednoczenie nic nie moe nam zrobi. Dlaczego jest to takie zabawne? Z rnych przyczyn. Przede wszystkim pomaga zabija czas. Bo w czasie nudy ma si ochot liczy Wosy we wasnej brodzie. Syszaem, e w staroytnoci pewien wizie z nadmiernej nudy- codziennie rysowa trjkty na cia nie swej celi i to go trzymao przy yciu. Nie ma bowiem na wiecie niczego bardziej nieznonego ni nuda. Jeli wic nie zdarzy si cokolwiek, co rozbudzi energi, ycie staje si bardzo przykre. Zatem artowanie z kogo jest swoist rozrywk, dostarcza wanie takich podniet. Pod niet za staje si tylko wtedy, gdy rozgniewa i osabi przeciwnika. Dlatego te od najdawniejszych czasw ta 298

kirni rozrywkami, jakimi s art czy kpina, zajmowali si z oddaniem ci, ktrzy nie rozumieli psychiki innych, znu dzeni i gupkowaci wielcy panowie, ludzie o niskim po ziomie umysowym, czy te po prostu mali chopcy, kt rzy nie wiedz, jak wyadowa sw energi. Poza tym bya to najprostsza metoda udowadniania w prakt yce wasnej wyszoci. Oczywicie, wasn wyszo mona te wykaza zabijajc kogo, ranic lub chwytajc w pu apk, ale s to sposoby, ktre mona stosowa jedynie wtedy, gdy zabicie, zranienie czy schwytanie jest jedy nym celem. Ale gdy z jednej st rony chcesz wykaza sw si, z drugiej za nie chcesz wyrzdzi szkody innym, najlepiej posuy si kpin. Jeli jednak nie zranisz, nie bdziesz mg udowodni swej wyszoci. I przyjemno bdziesz mia nadzwyczaj ma, poza moe pewnym po czuciem spokoju. Czowiek to taka istota, ktra lubi wie rzy we wasne siy. Wierzy w nie nawet w najwikszych tarapatach. Mona by wic sdzi, e polegajc na sobie samym powinien by spokojny, lecz nie zazna spokoju dopty, dopki nie wykae tego innym. Prostacy, ktrzy nie potrafi rozumowa i nie umiej osiga spokoju du cha, nie ufaj we wasne moliwoci, wykorzystuj wic wszelkie okazje, eby wykaza swoje mstwo. Dzia aj tu te same motywy psychologiczne, co u entuzjastw judo, ktrzy pragn rzuci czowiekiem o ziemi. Z ta kim niebezpiecznym pragnieniem przechadzaj si ulica mi miasta i szukaj kogo sabszego, chcc cho raz rzuci nim o bruk. S jeszcze inne przyczyny przyjem noci artowania, ale na tym poprzestan, eby opis nie wyduy si za bardzo. Jeli kto chciaby jeszcze posu cha, niech przyjdzie do mnie na lekcje z koszykiem su szonych bonito, chtnie mu to wyjani. Z powyszych wyjanie wynika, e najbardziej odpowiednim obiektem do artw s mapy z Okuyama i nauczyciele. Przykro mi, e porwnuj nauczycieli do map. Przykro mi nie ze wzgldu na mapy, lecz ze wzgldu na 299

nauczycieli. Ale c ja na to poradz, e s do siebie podobni. Jak wiadomo, mapy s uwizane na acuchach. I chocia cigle szczerz zby i awanturuj si, nie ma obawy, e podrapi. Nauczyciele nie s wprawdzie uwizani acuchami, ale s skrpowani miesiczn wypat. Moecie z nich pokpiwa do woli, nie zrezygnuj z pracy, eby wyoi skr uczniom. Jeli ktry z nich miaby na tyle odwagi, eby zrezygnowa, to przecie nigdy by nie zosta nauczycielem. Tak, mj gospodarz jest nauczycielem, co prawda, nie w Domu Spadajcych Obokw", ale jaka to rnica, nauczyciel jest nauczycielem a wic najodpowiedniejszym obiektem dla artw i kpin, spokojnym i nieszkodliwym. Natomiast uczniowie Do mu Spadajcych Obokw" to modzi chopcy. Psoty s jednym ze sposobw schlebiania ich pysze i jak sdz przywilejem edukacji. Poza tym nie brak im energii, z ktr nie wiedz, co zrobi podczas dziesiciominutowej przerwy. Biorc te wszystkie czynniki pod uwag widzimy, e nie bez powodu mj gospodarz sta si przedmiotem artw i kpin. I dlatego jego gniew jest wyrazem prostactwa i najwyszej gupoty. A teraz opowiem wam, w jaki sposb uczniowie z Domu Spadajcych Obokw" artowali i jak gospodarz wyjtkowo prostacko na to reagowa. Wiecie chyba, jak wyglda parkan upleciony z bam busu. Jest to zwyky pot nie zatrzymujcy wiatru. Ja rwnie mog przej przeze swo bodnie. Dla mnie jest wszystko jedno, czy ten pot stoi, czy nie. Lecz dyrektor Domu Spadajcych Obokw" nie dla kotw po stawi to luno splecione ogrodzenie, specjalnie wezwa robotnikw i kaza im zrobi tak, eby dentelmeni, ktrych on wychowuje, nie mogli przej na podwrze gospodarza. Rzeczywicie, czowiek przez to nie przelezie. Przez kwadratowe dziury byoby trudno przecisn si nawet samemu Czang Szy-tsunowi, magikowi z kraju Ts'in. Nie mam wtpliwoci, e pot spenia swoje za 300

danie wobec ludzi. Nic dziwnego, e gospodarz si ucieszy, zobaczywszy gotowe dzieo. Lecz w jego rozumowaniu bya ogromna luka. Wiksza jeszcze ni dziury w pocie. Tak dua, e przepynaby przez ni ryba poykajca odzie. Gospodarz po prostu nie wpad na pomys, e mona pot przeskoczy. Uwaa, e ucznio wie gimnazjum nie bd wchodzi na teren, ktrego granice zostay wyranie oddzielone potem, niewane jak bardzo ndznym, w kadym razie potem. A nawet gdyby ktry zdecydowa si przele rozumowa to i tak nie zdoa tego zrobi. Innymi sowy, pochopnie wnioskowa, e nie ma obaw o wtargnicie na jego terytorium, gdy nawet najmniejszy chopiec nie mgby przecisn si przez dziury w plecionym pocie bambusowym. Istotnie, dopki nie s kotami, nie mog przechodzi przez oka tej kraty, ale przele lub przelecie ponad potem nie bdzie dla nich adn sztuk. Byoby to nawet cie kawe wiczenie sportowe. Nastpnego dnia po postawieniu potu chopcy znowu pojawili si od pnocnej strony placu. Jedynie nie zagbiali si tak bardzo, eby znale si na wprost salonu. Kryli w takiej odlegoci od domu, aby zabezpieczy si przed schwytaniem, gdyby zaczto ich goni, brali po prostu w rachub czas potrzebny do pokonania przeszkody. Gospodarz, siedzc w pokoju po wschodniej stronie, domu, oczywicie nie wiedzia i nie widzia, co oni ro bi. Chcc ich zobaczy, musiaby przej przez furtk do drugiego skrzyda domu lub popatrze z okna ubikacji. Z okna mona ich oglda wyranie jak na doni, ale schwyta nie sposb. Mona jedynie nawymyla do woli. Na nic by si te nie zdao obchodzenie podwrza i atakowanie z drugiej strony, gdy usyszeliby kroki i ucie kli przez pot. Gospodarz by w podobnej sytuacji jak kusownicy podchodzcy do miejsca, w ktrym foki wygrzewaj si na socu. Oczywicie, nie mg sta cigle 301

na stray w ubikacji. Nie mg te wyskakiwa cigle przez boczn furtk, gdy tylko usysza ich obecno. Gdyby si na to zdecydowa, musiaby zrezygnowa z pracy w szkole i zaj si wycznie polowaniem na intruzw. Niedogodno pozycji gospodarza polegaa na tym, e w biblioteoe sysza odgosy wroga, lecz go nie widzia, a przez okno od pnocy mg co prawda wi dzie, ale nic poza tym. Wrg przejrza t niedogodno pooenia gospodarza i przyj now taktyk. Gdy rozpozna, e gospodarz znajduje si w swojej bibliotece, stara si haasowa jak najgoniej, zwaszcza gono wykrzykiwa wszelkie obraliwe sowa. A robi to tak, eby nie zdradzi miejsca, z ktrego gos pochodzi. Baz % tej, raz z drugiej strony potu. Gdy tylko zblia si gospodarz, uciekali natychmiast lub po prostu przybierali miny niewinitek, jeli ju znajdowali si po drugiej stronie potu. Kiedy gospodarz szed do ubikacji... Oczywicie, nie poczytuj sobie za zaszczyt powtarza wci ubikacja", co dla mnie rwnie brzmi nieprzyjemnie i nad wyraz krpuje, ale c mog poradzi, skoro jest to niezbdne w opisie wojny... A jeli wywszyli, e gospodarz uda si do ubikacji, podchodzili do drzew paulowni, eby rzuca si mu w oczy. Gdy gospodarz zaczyna na nich wrzeszcze, a gos jego roznosi si dokoa, nie wykazujc popiechu wycofywali si na uprzednio zajmowane pozycje. Tego rodzaju taktyka stawiaa gospodarza W wyjtkowo trudnej sytuacji. Kiedy stwierdza obec no nieprzyjaciela, chwyta lask i wybiega na dwr, by zasta niezmcon dokoa cisz. Gdy wraca do mieszkania i wyglda przez okno, wtedy dostrzega kilku intruzw. To wyglda przez okno z ubikacji, to znw wybiega na tyy domu, i tak powtarza te same czyn noci wielokrotnie. W takich sytuacjach mwi si: wyczerpaa go praca bez wytchnienia. W kocu szalestwo gospodarza osigno taki stopie, e nie wiadomo ju
302

byo, czy jego zawodem jest nauczanie w szkole, czy prowadzenie wojny. Kiedy ten stan umysu sign szczytu, zdarzy si nastpujcy wypadekW wikszoci wypadki zdarzaj si z pomieszania zmysw. Hieroglify oznaczajce pomieszanie zmysw wskazuj na stan, w ktrym krew idzie w gr pod prd", czyli uderza do gowy, i nastpne utrata wadz rozumu. W tej kwestii nikt jeszcze nie wysun innych argumen tw, nawet Galen, Paracelsus czy Pie Cz'u -i ze starej szkoy chiskiej. Problem polega jedynie na tym, dokd krew idzie pod prd". Poza tym sporne jest, co waciwie idzie w gr pod prd". Zgodnie' z pogldem staroeuropejskim w naszych ciaach kr cztery rodzaje pynw. Pyn gniewu. Kiedy pyn ten idzie w gr pod prd", czowiek wpada w gniew. Pyn tpoty. Kiedy podchodzi w gr", tpiej nerwy. Pyn smutku, ktry powoduje u czowieka melancholi. I krew, ktra dostarcza czowiekowi energii. Wraz z rozwojem kultury pyny gniewu, tpoty i smutku zaniky, a w czowieku pozostaa tylko krew. W zwizku z tym i w gr pod prd" moe tylko krew. Ilo krwi u kadego czowieka jest cile okrelona. Nieznaczne rnice ilociowe zale od cech szczeglnych osobnika. W zasadzie na kadego przypada okoo dziesiciu litrw. Gdy ilo ta zaczyna i w gr pod prd", zwiksza si nadmiernie aktywno tej czci organizmu, do ktrej napywa, a pozostae czci cierpi na jej niedo statek i zaczynaj traci ciepot. Zdarzyo si to kiedy policjantom: gdy podpalono budki policyjne, wszyscy policjanci zgromadzili si w komendzie. Z medycznego punktu widzenia byoby to policyjne odejcie w gr pod prd", czyli po prostu szalestwo. eby wyleczy si z tej choroby, naley krew rozprowadzi rwnomiernie po caym organizmie, to znaczy skierowa w d to, co poszo-, w gr. Mona to osign rnymi sposobami. Podobna jeden z nieyjcych ju kolegw gospodarza kad sobie
303

na gow mokry rcznik i grza si przy kotatsu *. W starej chiskiej ksidze medycznej pt: Szang-han-lun, czyli rozwaania o tyfusie" napisano, e gorca gowa i zimne nogi to oznaki bliskiej mierci, zatem o mokrym rczniku jako metodzie przeduania ycia nie wolno zapomina nawet na chwil. Jeli wam to nie odpowiada, moecie sprbowa sposobu, ktrym posuguj si mnisi. Tak jak ongi bezdomny mnich Unsui, na miejsce noclegu wybieraj oni kamie pod drzewem. Nie czyni tego w celu umartwiania ciaa, lecz dla obnienia tego, co poszo w gr", czyli w celu pozbycia si szalestwa spowodowanego uderzeniem krwi do gowy. Ten tajemny sposb wymyli Hui-neng, Szsty Kapan, podczas uskania ryu. Poprbujcie troch posiedzie na kamieniu, a zobaczycie, jak zzibn wam poladki. Rwnoczenie ustpi zamroczenie. Jest to zgodne z prawami natury i nie ma co do tego adnych wtpliwoci. Widzimy wic, e w celu obnienia podwyszonego wymylono rne sposoby, szkoda jednak, e nie wymylono dotd skutecznej metody wywoujcej uderzenie krwi do gowy i powodujcej zamroczenie. Na pierwszy rzut oka takie zamroczenie wydaje si zjawiskiem szkodliwym, ale s sytuacje, w ktrych jest podane. Na przykad s zawody, dla ktrych stan ten jest szczeglnie niezbdny. Najbardziej ceni go poeci. Jest im tak potrzebny jak parowcom wgiel przerwa w dostawie zamienia ich w zwyczajnych zjadaczy ryu, niezdolnych do adnego innego dziaania. Ten rodzaj zamroczenia nazywa si jak Wiadomo utrat zmysw, czyli szalestwem. Ze wzgldu jednak na reputacj zawodu unika si twierdzenia, e bez utraty zmysw nie ma poezji. Ludzie umwili si midzy sob, e w tym wypadku nie bd nawet stanu tego nazywa zamroczeniem. Jeden przez drugiego powtarzaj z dum jedno sowo: inspiracja". Jest to sowo, ktre wymylili po to, eby
* Kotatsu piecyk w domu japoskim, sucy do ogrzewania stp, zwykle wpuszczony, w, podog i ofcrytj kodr,. y 304

wszystkich dokoa wprowadzi w bd, bo w rzeczywistoci chodzi o utrat zmysw. Na ich poparcie Platon na zwa ten rodzaj zamroczenia witym szalestwem, jednak ludzie stroni od sowa szalestwo", nawet jeli nazywa si je witym. Tak czy owak korzystniej jest dla nich nazywa ten stan ducha inspiracj, cho sowo to przypomina waciwie nazw jakiego nowego lekarstwa. Tak jak dla rybiej pasty kamaboko podstaw s bataty, dla rzeby Bogini aski Kannon suche drzewo, tak jak surowcem potrawy z dzikiej kaczki jest wrona, a dla potraw z woowiny w tanich restauracjach konina tak podstaw inspiracji jest zamroczenie umysu. Zamroczenie umysu za to chwilowe szalestwo. I tylko dziki krtkotrwaoci tego stanu poeci obchodz si bez leczenia w Sugamo. Niemniej wytworzenie takiego chwilowego szalestwa jest spraw trudn. atwiej doprowadzi czowieka do szalestwa na cae ycie ni pozbawi rozumu tylko na czas trzymania pdzla nad kartk papieru nie przychodzi to atwo nawet najbardziej uzdolnionym bstwom. A skoro nie potrafi tego zrobi bogowie, to tym bardziej ludzie musz polega na wasnych siach. Od najdawniejszych czasw uczeni ami sobie gowy zarwno nad sztuk wywoywania, jak i usuwania zamroczenia umysu. Pewien czowiek w celu wywoania stanu inspiracji jad codziennie po dwanacie niedojrzaych owocw kaki *. Rozumowa prosto: jedzc cierpkie owoce dostaje si obstrukcji, a obstrukcja powoduje zamrocze nie umysu. Inny natomiast wskakiwa do p odgrzanej wanny z karafk sake. Uwaa bowiem, e picie alkoholu w gorcej kpieli wywouje uderzenie krwi do gowy. Gdyby jednak to nie poskutkowao, naley wzi kpiel w winie gronowym. Nie mia jednak pienidzy i niestety umar, zanim zdy zrealizowa swj pomys. Jeszcze innemu przyszo do gowy, e inspiracj mona wywoa naladujc ludzi staroytnoci, zgodnie z teori, wedle s Kaki liwa daktylowa.
20 Jestem kotem 305

ktrej naladowanie postawy i dziaania okrelonej osoby prowadzi do upodobnienia si do niej rwnie pod wzgldem psychicznym. Na przykad wywoujc awantur, mona poczu si jak po wypiciu sake. przesiadujc w bezruchu tak dugo, jak dugo pali si jedna trociczka, mona naprawd uwierzy, e jestemy mnichami. Naladujc w ten sposb wybitnych ludzi staroytnoci, ktrzy przeyli chwile inspiracji, mona osign podobny stan. Jak syszaem, Wiktor Hugo rozmyla nad stylem zda lec na pokadzie jachtu. Wsidcie wic na statek i wpatrujcie si w niebo, a na pewno zjawi si zamroczenie. Poniewa Robert Louis SteVenson pisa powieci lec na brzuchu, pocie si tak samo jak on, wecie piro do rki, a krew z pewnoci pjdzie w gr". Rni wic ludzie wymylali rne rzeczy, ale nikomu nic z tego jeszcze nie przyszo. Na razie uwaa si, e sztuczne Wywoywanie inspiracji jest niemoliwe. Przykre, ale c pocz. Nie ulega jednak wtpliwoci, e wczeniej czy pniej mona bdzie zgodnie z yczeniem wywoa inspiracj. Gorco bym pragn, eby dla dobra cywilizacji ten czas przyszed jak najszybciej. Myl, e wystarczajco wyjaniem spraw zamroczenia umysu, i teraz wreszcie przystpi do opisu wspomnianego zdarzenia. Oczywicie, przed duym zdarzeniem pojawiaj si zawsze mniejsze. Mwienie wic wyczn ie o wielkich zdarzeniach, a pomijanie maych jest bdem, ktry popeniaj historycy od najdawniejszych czasw. Zamroczenie umysu gospodarza przybierao na intensywnoci po kadym drobnym incydencie i doprowadzio w kocu do wielkiego zdarzenia. Musz wic opowiedzie wszystko po kolei, w przeciwnym razie trudno byoby zrozumie, w jakim stopniu zmieni si mj gospodarz. A jeli tego nie zrozumiecie, jego zamroczenie stanie si pust nazw, wiat z pogard uzna, e nic si specjalnie nie zmienio, a gospodarz poczuje si zawiedziony, gdy jego wspaniae szalestwo nie spotka si z podziwem.
306

Jednak wszystkie zdarzenia, ktre opisz, nie przyniosy mu zaszczytu. Skoro same zdarzenia s dla niego habi ce, chciabym przynajmniej jedno powiedzie bez niedomwie, to mianowicie, e jego szalestwo byo najprawdziwsze, w niczym nie ustpowao innym. Jeli nie po chwalibym go za to, nie miabym w ogle o czym pisa. Nieprzyjacielska armi, skoncentrowana w Domu Spadajcych Obokw", znalaza w ostatnich dniach swego rodzaju pociski dum -dum" i w czasie przerw, a take po zajciach ostrzeliwaa nas ogniem armatnim od pnocnej strony pustego placu. Te pociski w normalnym jzyku nazywane s pukami; kieruje si je w stron wroga za pomoc czego, co przypomina tuczek. Jednak nawet dum-dum", wystrzelone z boiska Domu Spadajcych Obokw", nie trafi w gospodarza, jeli ukryty jest w bi bliotece. Nie sdz, by wrg nie zdawa sobie sprawy, e odlego jest zbyt dua, ale mia w tym pewie taktyczne zaoenia. Skoro poredni ostrza prowadzony przez ma rynark w czasie walk o Port Artur okaza si bardzo skuteczny, to rwnie piki uderzajce o ziemi na pustym placu mog przynie znaczne korzyci. Co wicej, kady wystrza przeciwnika odprowadzany by przez ca armi gromkim okrzykiem wojennym, po ktrym gospodarzowi ze strachu krew odpywaa z ng i rk. W kocu jednak agonii krew zmieniaa kierunek i uderzaa do gowy, mo na wic powiedzie, e wrg cakiem chytrze uknu ten. spisek. Podobno w dawnej Grecji y pisarz imieniem Ajschylos. Mczyzna ten mia gow zarwno do nauki, jak i literatury. Gowa do nauki i literatury to po prostu ysa gowa. Dlaczego gowa ysieje? zapytacie. Po prostu z powodu niedoywienia wosy nie maj do energii dla dalszego rozwoju. Naukowcy i pisarze najwicej eksploatuj gow i dlatego s zawsze niedoywieni i ysiej. A poniewa Ajschylos by pisarzem, z na tury swej musia wyysie. I faktycznie, mia gow gadk jak kumkwat. Ale oto pewnego dnia kiwajc t sam
20*

307 307

gow nie mamy przecie innych gw na co dzie, a innych od wita szed ulic pod palcymi promieniami soca. I to by jego bd. ysa gowa, wystawiona na soce, byszczy i widoczna jest z daleka. O wysokie drzewo zawadza wiatr, w wiecc gow moe co trafi. Nad gow Ajschylosa kry orze trzymajcy w szpo nach schwytanego wia. wie, jak wiadomo, s bardzo smaczne, ale ju od czasw greckich nosz na sobie twarde pancerze. S co prawda homary pieczone w skorupach, ale nikt dotd nie sysza o wiach zapiekanych w pancerzach. W pewnym momencie orze, mocno ju zniecierpliwiony, zobaczy w dole jaki bysk. No, wreszcie ci zaatwi przemkno mu przez myl. By chyba pewien, e jeli rzuci witko na ten byszczcy w dole przedmiot, skorupa pknie. Wtedy opuci si na d i bez trudu spoyje jej zawarto. Niestety, gowa pisarza jest miksza ni skorupa wia, rozbia si wic ysina na kawaki i synny Ajschylos tragicznie skoczy swj ywot. W tej historii niezupenie jest jasne, co waciwie mia na myli orze. Czy zrzuci wia wiedzc, e w dole znajduje si gowa pisarza, czy te pomyli j ze ska. Zastanawiajc si nad tym mona porwna ora do przeciwnika z Domu Spadajcych Obokw", cho porwnanie moe okaza si chybione. Gowa gospodarza nie byszczy wprawdzie tak jak Ajschylosa czy innych uczonych staroytnoci, niemniej naley go traktowa jako osobnika tego samego rodzaju, co pisarze i uczeni. Przesiaduje on bowiem w pokoju liczcym co prawda zaledwie sze mat, ale nazywanym przecie bibliotek, i cho w nim czsto usypia, to jednak gow kadzie na powanych ksigach. A jeszcze nie wyysia, bo po prostu nie przysza na to pora. Na pewno wyysieje w swoim czasie, to przeznaczenie, ktre tak czy owak musi spa na jego gow. W tym wietle ostrza pociskami dum-dum", skierowanymi w jego gow, by dziaaniem prowadzonym w najwaciwszym czasie. Gdyby wrg prowadzi swe dziaania bez przerwy
308

przez dwa tygodnie, gowa gospodarza zaczaby si uskara na niedoywienie od lku i udrki i przybraaby wygld kumkwata, czajnika czy te miedzianego kocioka. Jeli ostrza artyleryjski potrwaby przez nastpne dwa tygodnie, owoc kumkwata na pewno pkby, czajnik zaczby przecieka, a w miedzianym kocioku pojawiyby si pknicia. Ale profesor" Kushami nie przewidywa tego oczywistego rezultatu i z beznadziejnym uporem prowadzi wojn. Pewnego popoudnia wyszedem jak zwykle na we rand, zdrzemnem si i przynio mi si, e zamieniem si w tygrysa. Rzekem do gospodarza: Przynie kur!", a on mi j nis drc ze strachu. Kiedy przyszed Meitei, powiedziaem do niego, e mam ochot na dzik g, i kazaem zamwi j w restauracji. Meitei ze zwykym sobie dowcipem odpowiedzia, e mog zje placuszki ryowe z marynowan rzodkwi, a bd mia wraenie, e jem dzik g. Ryknem na niego, chcc nastraszy, Meitei pozielenia i grzecznie zapyta: Co mam zrobi? Restauracja Yamashity jest zamknita". Wobec tego rzekem moe by woowina, pobiegnij do Nishikawy i przynie z p kilo pieczeni. Pospiesz si, bo w przeciwnym razie zjem ciebie". Meitei podwin poy kimona i pobieg. Ciao moje tak si nagle powikszyo, e wycignem si na ca szeroko werandy i czekaem na jego powrt, ale wtedy rozleg si nagle haas w caym domu, wic nie doczekawszy si woowiny przebudziem si ze snu i wrciem do rzeczywistoci. Gospodarz, ktry przed chwil dra ze strachu przede mn, wyskoczy z ubikacji, kopn mnie w bok i nim o czymkolwiek zdyem pomyle, ju wkada geta w ogrodzie, i bieg w stron furtki, a nastpnie do Domu Spadajcych Obokw". Poniewa skurczyem si nagle i z tygrysa znw zamieniem si w kota, poczuem si nieswojo, a poza tym rozmieszyo mnie to wszystko; z powodu gronego wygldu gospodarza i blu od kopniaka w brzuch zapomnia309

em o tygrysie. Jednoczenie wyobraziem sobie, e gospodarz sam wreszcie wyruszy w pole, eby stoczy walk z wrogiem. Cierpliwie znoszc boi ruszyem z ciekawoci w jego lady. W tym momencie rozleg si gos gospodarza: Zodzieje!" Zobaczyem osiemnasto-, dziewitnastoletniego, silnie zbudowanego chopaka w czapce szkolnej w chwili przeaenia przez pot. Zdy czy nie? zastanawiaem si, gdy uczniowska czapka w biegu przeskoczya pot i pomkna jak strzaa w stron wasnego obozu. Gospodarz krzycza dalej i ciga intruza. Chcc go jednak dopdzi, musiaby rwnie przeskoczy przez pot, ale wtedy znalazby si na obcym terytorium i sam mgby zosta posdzony o kradzie. Jak ju mwiem, gospodarz wspaniale potrafi popada w stan szalestwa. Poniewa nadarzya si okazja cigania zodzieja, postanowi goni go bez wzgldu na to, czy sam zostanie posdzony o kradzie, czy te nie. Dobieg do potu nie majc zamiaru si wycofa. W chwili gdy do obcego terytorium pozosta tylko jeden krok, z armii wroga oderwa si dowdca, o rzadkich jasnych wsikach, i wyruszy w kierunku mego pana. Obie strony rozpoczy rozmowy przez pot wyznaczajcy granic. Jak si okazao, mwili 0 gupstwach. To ucze naszej szkoy. Jeli jest waszym uczniem, to dlaczego wdziera si na moje podwrze? Poniewa niechccy wpada mu tam pika. A dlaczego nie poprosi o pozwolenie? Otrzyma za to surowe ostrzeenie. Jeli tak, to dobrze. Ju miaem nadziej, e bd wiadkiem imponujcego widowiska walki tygrysa ze smokiem lecz pertraktacje przebiegay prozaicznie i zakoczyy si szybko 1 szczliwie. Gospodarz bowiem mocny jest tylko w sowach i zamiarach. Kiedy przychodzi czas na czyn, zawsze tak si koczy. Przypomina mi to moje wasne przebu 310

dzenie i nag przemian tygrysa w kota. To takie wanie sytuacje nazywam drobnymi zdarzeniami. Skoro opowiedziaem ju o maym zdarzeniu, nadesza kolej na relacj o wielkim. Gospodarz otworzy drzwi na werand, pooy si na brzuchu i nad czym rozmyla. Prawdopodobnie opracowywa plan obrony. W Domu Spadajcych Obokw" trway zajcia i na boisku panowaa niezwyka cisza. W jednej z klas uczniowie suchali wykadu z etyki, dochodzio tu wyranie kade sowo. Wsuchujc si w gos znakomitego mwcy spostrzegem, e przemawia ten sam genera, ktry wyszed z obozu wroga do prowadzenia pertraktacji. / ...Moralno publiczna to sprawa bardzo wana. Gdy pojedziecie do Francji, Niemiec czy Anglii, zobaczycie, ze nie ma kraju, w ktrym nie przywizywano by wagi do moralnoci publicznej. Nawet wrd najprostszych ludzi nie znajdziecie takich, ktrzy nie ceni moralnoci. Ach, jakie to smutne! W naszej Japonii nie moemy pod tym wzgldem rywalizowa z zagranic. Kiedy wic mwi moralno publiczna, na pewno niektrzy z was myl, e jest to co importowanego z zagranicy, ale takie rozumowanie jest wielkim bdem, gdy nawet ludzie staroytni szli jedn drog wytknit przez mdrca, wierni jego wskazaniom o wiernoci wobec pana i wspaniaomylnoci wobec poddanych. Innymi sowy, owa wspaniaomylno jest rdem moralnoci publicznej. Poniewa jestem czowiekiem, czasami przychodzi mi na przykad ochota na piewanie. Ale kiedy si ucz i sysz, jak kto w ssiednim pokoju wypiewuje, wtedy mi to przeszkadza. Tak ]est ze wszystkimi ludmi. Nawet jeli wiem, e gona deklamacja wybranego wiersza z Antologii poezji epoki T'ang" poprawiaby moje samopoczucie, powstrzymuj si, poniewa mgbym niechcy zakci spokj ssiada. I dlatego, koledzy, musicie stara si przestrzega zasad 311

moralnoci publicznej, nie wolno bowiem pod adnym pozorem przeszkadza innym... Gospodarz uwanie sucha tego wykadu, ale w pe wnym momencie wyszczerzy zby w umiechu. Musz krtko wyjani sens tego umiechu. Gdyby to czyta cynik, pomylaby, e w umiechu tym kryje si sarkazm. Ale gospodarz nie jest a tak zym czowiekiem. Chodzi tu raczej o to, e nie ma nazbyt rozwinitego intelektu. Dlaczego wic si umiecha? Po prostu ucieszy si. Wydawao mu si," e skoro wykadowca etyki osobicie da swoim uczniom tak ostre przestrogi, to nie bdzie naraony na ostrza pociskami dum-dum". A tym samym nie bdzie musia wyysie jeszcze przez duszy czas i szalestwo moe nie od razu, ale z biegiem czasu przeminie; nie bdzie te musia ka na gow mokrego rcznika, wygrzewa si przy kotatsu ani sypia na kamieniu pod drzewem. To dlatego wanie tak bardzo wykrzywiy mu si policzki w umiechu. Wysucha wykadu z powag, szczerze bowiem wierzy, e rwnie w wieku XX zwraca si zacignite dugi. W kocu rozleg si dzwonek i wykad nagle si skoczy. Skoczyy si te zajcia we wszystkich klasach. Wielka masa w sile omiuset ludzi, zamknitych dotd hermetycznie, wypada z budynku z wojennym okrzy kiem. Przypominali rj pszcz uciekajcych z rozbitego ula. Z buczeniem i pokrzykiwaniem, nie zwaajc na siebie, wylatywali bezlitonie przez okna i drzwi, wyskakiwali z kadej szczeliny. To by pocztek wielkiego zdarzenia. Najpierw opisz szyk bojowy nieprzyjaciela. Myliby si ten, kto by uwaa, e w takiej wojnie nie ma szyku bojowego. Zwykli ludzie myl, e nie ma w ogle wojen godnych tego miana poza bitwami nad rzek Shahe, pod Mukdenem czy Port Arturem. Nieco bardziej romantyczni barbarzycy kojarz sobie bitwy wycznie z wyczynami takich bohaterw jak AchilleSj ktry wlokc trup Hektor 312

ra obszed trzykrotnie mury Troi, czy Czang Fei, ktry ze wzniesion dug halabard, przypominajc wycignitego prosto wa, stawia czoo milionowej armii Ts'ao Ts'ao *. Kady moe mie rne skojarzenia, ale niesuszny byby sd, e wszystkie bitwy s do tam tych podobne. By moe w czasach ciemnoty prowa dzono takie gupie wojny, lecz dzi, w czasach pokoju, w centrum cesarskiej stolicy wielkiej Japonii takie barbarzyskie czyny nie mog si wydarzy. Nawet w najwikszych zamieszkach skoczyoby si najwyej na podpaleniu budek policyjnych. Z tego wzgldu wojn midzy gospodarzem Pieczary picego Smoka" a omiuset dzielnymi chopcami z Domu Spadajcych Obokw" mona by uwaa za jedn z najwikszych wojen w historii Tokio. W Tso-czuanie" ** opis bitwy pod Jen-ling rozpoczyna si od przedstawienia formacji si przeciwnika. Zreszt od najdawniejszych czasw wszystkie znakomite opisy tak si zaczynaj. Nie ma wic chyba przeszkd,' ebym i ja swoje opowiadanie rozpocz od opisu szyku bojowego pszcz". Jeden oddzia sta w kolumnie po zewntrznej stronie potu. Widocznie jego zadaniem byo wcignicie przeciwnika na lini dziaa bojowych. Poddajesz si?" Nie, nie!" Tak nie mona! Nie mona!" Wychod no!" Nie poddasz si?" Musisz si podda!" Sprbuj poszczeka!" Hau, hau!" Hau, hau!" Hau, hau, hau, hau!" Caa kolumna wzniosa chrem okrzyk bojowy. Po prawej stronie, w pewnej odlegoci od kolumny na boisku, w malowniczym zaktku, zaja pozycj bojow artyleria. Jeden z oficerw" stan przodem do Pieczary picego Smoka" z pak przypominajc duy tuczek. Naprzeciw niego, w odlegoci dziesiciu metrw, stan nastpny, a dalej jeszcze jeden. W takim szyku
* Czang Fei; Ts' ao Ts' ao bohaterowie po wieci chiskiej Lo Kuan-Czunga pt.: Dzieje Trzech Krlestw", Warszawa 1972. ** Tso-czuan" komentarz do Kroniki ksistwa Lu" Konfu cjusza.

313

kLI

stali artylerzyci. Zgodnie z tym, co niedawno od kogo usyszaem, byy to wiczenia gry w baseball, a nie przygotowania wojenne. Jestem ignorantem i nie mam pojcia, co to takiego ten baseball. Syszaem jedynie, e jest to gra przeniesiona z Ameryki i naley dzi do najmodniejszych wicze prowadzonych w gimnazjach i szkoach wyszych. Amerykanie wymylaj rne nieodpowiedzialne rzeczy, ale kto wie, moe powinnimy by im wdziczni, e nauczyli nas, Japoczykw, tej niebezpiecznej dla otoczenia gry, ktr mona nawet pomyli z artyleri. Sam widziaem na wasne oczy, jak wykorzystano j do ostrzau artyleryjskiego. Wszystko bowiem zaley od punktu

widzenia. S tacy, ktrzy pod pokrywk dobrodziejstwa popeniaj oszustwa, a pod nazw inspiracji rozkoszuj si szalestwem. Mona zatem pod pretekstem gry w baseball prowadzi wojn. Ten, kto wyjania mi zasady gry, mia zapewne na myli pospolity baseball. Lecz baseball, o ktrym ja pisz, jest stosowany w szczeglnych przypadkach, a mianowicie podczas ataku na warownie przeciwnika. Opisz teraz sposb ostrzeliwania pociskami dum -dum". Jeden spord stojcych w szeregu bra pocisk do prawej rki i rzuca nim w posiadacza owego tuczka". Nie wszyscy zapewne wiedz, z czego jest zrobiony taki pocisk. Jest to po prostu twarda jak kamie kula, 'gadko obcignita skr. Wyrzucona przez jednego z artylerzystw, przecinaa powietrze, stojcy naprzeciwko onierz podnosi w gr tuczek" i odbija j od siebie. Czasem nie udawao mu si odbi, wtedy kula przelatywaa da lej albo odskakiwaa z odgosem klapnicia. Sia uderzenia bya potna. Kula mogaby bez trudu rozbi gow gospodarzowi o sabych nerwach i chorym odku. Artylerzystw byo niewielu, ale wok nich zgromadziy si cae tumy kibicw i pomocnikw. Gdy tylko gracz trafia w pik, zaczynali wrzeszcze, klaska w donie i pokrzykiwa: Brawo! Brawo!" Trafi!" To znw: Jeszcze ci 314

mao?" Przestraszye si? Poddajesz si?" Gdyby na tym si skoczyo, nie byoby problemu, ale raz na trzy strzay gracz kierowa pocisk do Pieczary pice go Smoka". Bez tego trudno by mwi o ataku. Obecnie pociski dum -dum" produkuje si wszdzie, s jednak dosy drogie, trudno wic liczy na zadowalajce zaopatrzenie. Zwykle s rozdzielane po jednym lub dwa na strzelca. W tej sytuacji uczniowie nie mog sobie pozwo li na straty jednego pocisku na jeden strza. Tworz od dzia zwany zbieraczami, ktrego celem jest odzyskiwa nie wystrzelonych kul. atwo jest znale kule, ktre padaj w dogodnym miejscu, trudniej natomiast odzyska te, ktre wpadn w traw lub na czyje podwrko. Aeby unikn zbytecznych strat energii, zwykle staraj si wy strzeli pocisk tam, gdzie go atwo znale, tym razem jednak dziao si inaczej. A to dlatego, e ich celem nie bya gra, lecz wojna. Specjalnie wstrzeliwali dum -dum" w ogrd gospodarza, a potem wchodzili na jego posesj. Przejcie przez pot byo drog najprostsz. Jeli ktry z nich haasowa, gospodarz zaczyna si gniewa. Gdyby si nie denerwowa, musiaby po prostu podda si. Z nad miaru przykrych przey na pewno by wyysia. Pocisk wystrzelony przez wroga bezbdnie przelecia ponad potem, przebi si przez licie paulowni i trafi w drugi mur obronny naszego zamku, to znaczy w bambusowy parkan. Rozleg si gony huk. Pierwsza zasada dynamiki Newtona gosi: Ciao raz wprawione w ruch porusza si prostolinijnie ruchem jednostajnym, jeli na ciao nie dziaaj inne siy." Jeli ruch ciaa byby okre lony zgodnie z t zasad, gow gospodarza spotkaby zapewne los Ajschylosa. Na szczcie Newton ustalajc pierwsz zasad stworzy jednoczenie drug i dlatego gowa gospodarza unikna niebezpieczestwa, a jego y cie zostao uratowane. Druga zasada gosi: Zmiana ruchu jest proporcjonalna do przyoonej siy i zachodzi po prostej w kierunku dziaania lej siy". Nie wiem doka 315

dnie, co to znaczy, ale niewtpliwie dziki Newtonowi pociski dum-dum" nie przeleciay przez bambusowy parkan, nie przebiy shoji i w rezultacie nie strzaskay gowy gospodarzowi. Po chwili, jak si spodziewaem, wrg wtargn na nasze podwrze, gdy usyszaem sowa: Tutaj?" Bardziej na lewo" i szelest rozsuwanych kijem krzewiastych bambusw. Kiedy wrg wdziera si do ogrodu w poszukiwaniu pociskw dum-dum", zawsze rozmawia bardzo gono. Gdyby wszed po cichu i cicho zebra kule, nie wypeniby swego gwnego celu. Moliwe, e pociski dum-dum" s cenne, ale dla nich waniejsze byo dokuczenie gospodarzowi. Ju z daleka byo wida, gdzie znajduje si kula. Syszeli, e uderzya w bambusowy parkan. Gdyby wic chcieli j spokojnie podnie, mogliby to zrobi. Zgodnie z definicj Leibniza przestrze jest porzdkiem wspistnienia zjawisk potencjalnych. Litery w alfabecie i-ro-ha* uoone s w okrelonym porzdku. Pod wierzb zawsze s lizy. Z nietoperzami wie si wieczorny ksiyc. By moe piki baseballowe nie maj zwizku z bambusowym parkanem, lecz cz si z oczyma tych, ktrzy codziennie wrzucaj je do cudzego ogrodu i s przyzwyczajeni do takiego porzdku rzeczy w przestrzeni, ktry wci ogldaj. Po winni dostrzega zatem wszystko na pierwszy rzut oka. Niemniej podnosz tak wrzaw, jakby niczego nie rozumieli, a to dlatego, e w rzeczywistoci krzyk naley do ich taktyki, ktrej celem jest wyzwanie do walki. W tej sytuacji, mimo caej swej pasywnoci, gospodarz musia przyj wyzwanie. Jeszcze przed chwil umiecha si w salonie suchajc wykadu z etyki, teraz wielce wzburzony zerwa si na rwne nogi. Wybieg jak szalony. Schwyta jednego z wrogw do niewoli. Jak na niego, to
* Alfabet i-ro-ha 47 sylab i znakw sylabicznych tak uoo nych, e w efekcie powstaje wiersz o nietrwaoci wszystkich rzeczy. Uwaano, e alfabet i -ro-ha uporzdkowa Kho Daishi, faktycznie powsta on w poowie Heian. 316

wielki wyczyn. Jecem by czternasta-, pitnastoletni chopiec. Trzymanie takiego jeca troch nie przystoi wsatemu mczynie, ale chyba uzna, e nawet dziecko mu wystarczy. Chopiec baga o przebaczenie, ale gospodarz cign go na werand. W tym miejscu trzeba jeszcze do da par sw o taktyce przeciwnika. Pamita on wczorajszy grony wygld gospodarza, dlatego przypuszcza, e gospodarz wczy si do walki. Zabawa mogaby si skoczy przykro, gdyby ktry z nich nie zdy uciec i dal si zapa wielkiemu bonzie. Przeciwnik uzna wic, e do zbierania k ul najlepiej bdzie wyznaczy pierwszo i drugoklasistw. Wierzy, e w ten sposb uniknie nie bezpieczestwa, a ponadto uwaa, e nie splami to honoru Domu Spadajcych Obokw", gdy gospodarz zapie dziecko i zacznie mu rozwlekle prawi moray. Przeci wnie, przyniesie to raczej wstyd gospodarzowi, ktry b dzie si musia wdawa w ktni z nieletnimi. Tak myla wrg. I tak rozumuj wszyscy zwykli ludzie. Wrg jednak nie wzi pod uwag, e jego przeciwnik nie jest zwykym czowiekiem. Gdyby gospodarz kierowa si zdrowym rozsdkiem, nie wyskakiwaby z domu. Szalestwo zwykych ludzi czyni niezwykymi, a kierujcych si zdrowym rozsdkiem pozbawia rozumu. Nie warto wic chwali si takim szalestwem, przy ktrym rozrnia si jeszcze kobiety, dzieci, rikszarza czy wonic. Nie wejdzie do grona ludzi obkanych ten, ktry nie zachowuje si choby tak jak gospodarz, biorcy w niewol pierwszoklasist szkoy redniej. Naley wspczu jecowi. By szere gowcem i wypenia rozkazy starszych kolegw. Nie mia szczcia. Przeladowany przez nierozsdnego, wrogiego sobie generaa, geniusza szalestwa, nie zdy przesko czy przez pot i zosta schwytany. W tej sytuacji wrogo wie nie mogli spokojnie czeka i patrze na ponienie swego sojusznika. Ruszyli przez pot, a take przez furtk i przedostali si do ogrodu. Byo ich" z dwunastu. Stanli przed gospodarzem. Nie mieli na sobie ani marynarek, ani 3lf

kamizelek, tylko biae koszule z podwinitymi rkawami. Niektrzy mieli wywiechtane koszule flanelowe. By te wrd nich elegant w pciennej biaej koszuli, obszytej czarnym paskiem i ozdobionej hieroglifem kwiat". Wszyscy czuli si walecznymi generaami, dowodzcymi tysicami wojsk, rysoway si u nich mocniejsz barw wydatne muskuy i zdawao si, e mwi: Oto przybylimy wczorajszej nocy z Sasayama, z krainy Tamba". A szkoda, e posano ich do szkoy i kazano zdobywa nauki. Nie mog oprze si myli, e wiksza byaby dla kraju korzy, gdyby zostali rybakami czy marynarzami. Wszyscy byli bosi, z podwinitymi wysoko nogawkami, jakby szli gasi poar. Stali przed gospodarzem, nie mwic ani sowa. Gospodarz take milcza. Przez chwil mierzyli siebie wzrokiem. W napitej atmosferze przeczuwao si okruciestwo. Zodzieje, co? spyta gospodarz. Pon z gniewu. Petarda rozgryziona tylnymi zbami zamienia si w po mie buchajcy przez dziurki w nosie, a jego may nos zamieni si w grud gniewu. Nos lwa z Echigo jest chyba podobnie uformowany. W przeci wnym razie nie byby taki straszny. Nie, nie jestemy zodziejami. Jestemy uczniami z Domu Spadajcych Obokw". Kamiesz! Uczniowie nie wchodz da czyjego ogrodu samowolnie. Mamy przecie czapki ze znaczkami szkoy, widzi pan? Na pewno sfaszowane. Jeli jestecie uczniami z Domu Spadajcych Obokw", to dlaczego cigle tutaj si wdzieracie? Poniewa wpada nam pika. Dlaczego wrzucacie tu pik? Sama wpada. obuzeria! Bdziemy teraz uwaa, prosz nam wybaczy. 318

 Dlaczego mam wybaczy obcym, ktrzy przea przez pot i wdzieraj si do mego ogrodu? Ale my naprawd jestemy uczniami z Domu Spa dajcych Obokw". W takim razie w ktrej jestecie klasie? W trzeciej. Na pewno? Tak. Gospodarz obrci si i krzykn do sucej : Chod tu! Po chwili ukazaa si jej twarz. Sucham pana. Pjd do Domu Spadajcych Obokw" i przypro wad kogo. Kogo mam przyprowadzi? Wszystko jedno kogo. Aha odpowiedziaa przygldajc si niecodzien nemu obrazkowi. Nie zrozumiaa zreszt polecenia, a cay przebieg zda rzenia by tak gupi, e wybuchna niepohamowanym miechem. A przecie gospodarz by przekonany, e pro wadzi wielk bitw, e zabynie w niej swym talentem nieprzecitnym. Suca, ktra winna bya trzyma jego stron, nie tylko nie zachowaa naleytej powagi, lecz miaa si z jego polece. Gospodarz oszala wic jeszcze bardziej. Powiedziaem ci, eby zawoaa kogo, nie rozu miesz? Dyrektora, inspektora, starszego wykadowc... Pana dyrektora? suca znaa tylko sowo dy rektor". Mwi, e dyrektora, inspektora lub starszego wy kadowc. A gdyby adnego z nich nie byo, czy mona wone go? Gupia! Co wony z tego zrozumie? Suca pomylaa zapewne, e nic nie wskra, odpo 319

wiedziaa tak" i odesza. Ju si zmartwiem, e moe faktycznie przyprowadzi wonego, gdy w gwnym wejciu pojawi si zupenie nieoczekiwanie profesor etyki. Gospodarz spokojnie poczeka, a go zajmie swoje miejsce, a nastpnie przystpi do pertraktacji. Oto ci osobnicy pr zed chwil wtargnli do mego domu... rozpocz sowami ze starowieckiego dramatu Skarbiec wiernych wasali" *. Przerwa, po czym tonem nieco ironicznym zapyta: Czy to naprawd uczniowie z waszej szkoy? Wykadowca etyki nie wyglda na specjalnie zaskoczonego, spokojnie przyjrza si stojcym przed domem bohaterom i znw zwrci renice w stron gospodarza. Tak jest odpowiedzia wszyscy s uczniami naszej szkoy. Niedawno pouczaem ich, eby nie dopuszczali si podobnych postpkw. Przykra sprawa... Dlaczego przechodzicie przez pot? Uczniowie jak to uczniowie, w obecnoci swego nauczyciela stali powanie i spokojnie, skupieni w kcie podwrza niby stado owieczek zaskoczonych przez nieg. Rozumiem, e od czasu do czasu mog wpada d o mnie piki. Mieszkam przecie w pobliu szkoy. Ale... Ale uczniowie bardzo si rozbestwili! Nawet przez pot mona przele cicho, tak, ebym nie sysza, i po cichu wzi pik. Wtedy mgbym im wybaczy, ale... Ma pan racj, zwrc im uwag, ale roz umie pan, tylu ich jest... Syszycie? Uwaajcie na przyszo! Jeli pika wpadnie, wchodcie przez gwn bram i pytajcie o pozwolenie. Jasne? Nasza szkoa jest dua, wic i ko potu pastwu wiele sprawiamy. Gimnastyka jednak jest konieczna z punktu widzenia wychowawczego, wic nie moemy zabrania. W zwizku z tym zdarzaj si sytuacje przykre rwnie dla pastwa. Prosz bardzo o wyrozu miao. Obiecuj te, e aden z nich nie wejdzie tutaj
* Skarbiec wiernych wasali" tytu sztuki joruri i kabuki o zemcie 47 roninw.
320

inaczej ni przez bram i po uzyskaniu pozwolenia. Wspaniale! Skoro si rozumiemy, to ju dobrze. Niewane, ile piek tu wrzuc. Jeli przyjd gwnym wejciem i poprosz, to nie widz przeszkd. Wobec tego przekazuj panu tych uczniw i przepraszam, e pana spe cjalnie tu wezwaem. Gospodarz jak zwykle wspaniale zacz, a skoczy aonie. Wykadowca etyki zabra swych Sasayamw z Tamba i wycofa si do Domu Spadajcych Obokw", I na tym skoczyo si to wielkie wydarzenie, o ktrym na pocztku wspomniaem. A jeli kto z was rozemieje si i powie: O, rety! Co to za wielkie wydarzenie?!", to moe si mia, dla niego to nic wielkiego, ale w yciu gospodarza to byo wane wydarzenie. By moe kto kpic porwna mego gospodarza do strzay wypuszczonej z ogromnej odlegoci, ale chciabym, eby zapamita, i chodzi tu o podstawow ocen jego charakteru. A jeli twierdzicie, e to gupota traktowa powanie czternasto- czy pitnostoletniego chopca, to znaczy, e ja te jestem gupcem. Wanie dlatego Omachi Keigetsu mwi, e mj gospodarz jeszcze nie wyrs z wieku modzieczego. Opowiedziaem o maym zdarzeniu, doprowadziem do koca opowie o duym, zamierzam t cz ksiki zakoczy opowiadaniem o wypadkach, ktre nastpiy pniej. Kto wie, moe niektrzy czytelnicy pomyl, e pisz wszystko, co mi lina na jzyk przynosi, ale ja wcale nie jestem takim lekkomylnym kotem. Przecie za kadym znakiem, za kad fraz kryje si czstka wielkiej prawdy, wszystkie litery i wyrazy nastpuj po sobie w okrelonym porzdku, objaniajc i uzupeniajc poprzedzajce. Jeli kto bdzie czyta t ksik nieuwa nie, moe sdzi, e jest to bzdurna historia, zbir niezrozumiaych sw. W adnym wic razie nie wolno odnosi si do niej bez naleytej uwagi, to znaczy, nie naley czyta na eco lub co pil linijk. Kiedy Liu Tsung-juan czyta dziea Han T'ui -czy, wpierw zmywa

21 Jestem kotem

32 J

rce wod ran. Prosibym wic tych wszystkich, ktrzy chcieliby si zapozna z moim dzieem, eby przynaj mniej kupili egzemplarz czasopisma, w ktrym si ono publikuje, za wasne pienidze, a nie poyczali u przyjaciela. Zamierzam przedstawi teraz co, co nazwaem nastpstwem zdarze. Bdziecie jednak aowa, jeli uznacie, e jest to rzecz bzdurna i wobec tego mona jej nie czyta. Prosz przeczytajcie koniecznie utwr do koca. Nastpnego dnia po wielkim wydarzeniu postanowiem troch pospacerowa. Wyszedem z domu i nagle zobaczyem na rogu zauka pana Kaned i Suzukiego, jak rozmawiali o czym z oywieniem. Spotkali si przypadkowo Kaneda wraca riksz do domu, a Suzuki, nie zastawszy Kanedy, kierowa si w drog powrotn. W ostatnich czasach w domu Kanedy nie dziao si nic szczeglnego, wic odwiedzaem go rzadko, niemniej przyjemnie mi byo spotka starego znajomego. Suzukiego te dawno nie widziaem, wic z zadowoleniem skorzystaem z zaszczytu ogldania jego oblicza. Podszedem bliej do miejsca, w ktrym stali obaj panowie, i chcc nie chcc przysuchiwaem si ich rozmowie. To nie jest moja wina. Oni sami s winni, e rozmawiali. Jeli Kaneda mia czelno zatrudnia detektyww, eby ledzili mego gospodarza, nie powinien gniewa si za to, e przypadkowo po dsuchaem ich rozmow. A gdyby si rozgniewa, wiadczyoby to o tym, e nie ma pojcia o sprawiedliwoci. Tak czy owak podsuchaem ich rozmow. Suchaem nie dlatego, e chciaem sucha. Co wicej, nie chciaem ich nawet podsuchiwa, lecz rozmowa sama wazia mi do uszu. Przed chwil byem u pana w domu, ciesz si, e si spotkalimy rzek Suzuki, uprzejmie skaniajc gow. Tak? Prawd mwic, ja te chciaem si z tob spotka. Dobrze si wic skada.
322

 Bardzo mi przyjemnie. Ma pan moe jak spraw do mnie? No tak, nic specjalnego. Niewane zreszt, ale tylko ty potrafiby to zaatwi. Zrobi dla pana wszystko, co w mojej mocy. O co chodzi? Tak, tak zamyli si Kaneda. Moe lepiej bdzie, jeli odwiedz pana w dogodniejszym momencie. Kiedy mgbym przyj? Nie, to nie takie wane. Ale skoro ju o tym mwi my, chciabym prosi o przysug. Bardzo prosz. Ten dziwak, wiesz, ktry, twj dawny kolega, nazywa si chyba Kushami czy jako tak... Tak. Co znowu zrobi Kushami? Nie, nic takiego, ale czuj al do niego od tamtej historii. Rozumiem, Kushami jest arogancki. Powinien cho troch pamita o swoim miejscu w spoeczestwie, ale tak si zachowuje, jakby sam jeden mieszka na ziemi. No, wanie. Plecie, bezczelny, e nie bdzie schyla gowy przed pienidzmi, e ludzie interesu to, e ludzie interesu tamto. Ale ja mu poka, co potrafi ludzie inte resu. Ju od duszego czasu przycieram mu troch nosa, ale on, a dziw, wci obstaje przy swoim. Uparty typ! Tak, rzeczywicie ma sabe pojcie o tym, co dla niego jest korzystne, a oo nie. Na pewno cierpi przez t swoj pych, cho go na to nie sta. Od dawna jest taki. Po prostu nie widzi tego, co dla niego jest szkodliwe, i trudno z nim doj do adu. Ha, ha, ha! To prawda, trudno z n im doj do adu. Prbowaem wszystkich sposobw. W kocu musiaem skierowa uczniw przeciw niemu. To wietny pomys. Dao efekty? Tym razem, zdaje si, porzdnie mu dokuczyem. Ju wkrtce na pewno si podda.
21* 323

To piknie. Pycha mu nie pomoe, bo jeden przeciw masie nic nie poradzi. Oczywicie, sam niczego nie zwojuje. Dostao mu si w kocu porzdnie. Chciabym, eby tam poszed i do wiedzia si, jaka naprawd jeisf sytuacja. Ach, o to chodzi? To nic trudnego. Zaraz tam pjd. W powrotnej drodze wstpi do pana. Tak, to interesujce widzie, jak miknie upr, na pewno warto popatrze. wietnie, wstp do nas w powrotnej drodze, bd czeka. Wobec tego przepraszam i pjd ju. O, znowu intryga! Rzeczywicie, potni s ci biznesmeni, wszystko mog zrobi, nawet doprowadzi do szalestwa gospodarza, i tak ju podobnego do spopielaych wgli; spowodowa cierpienia, od ktrych jego gowa byaby taka gadka, e muchy nie miayby czego si uczepi i spotka j mgby los Ajschylasa. Nie wiem, jakie siy obracaj kul ziemsk, lecz nie mam wtpliwoci, e wiatem rzdz pienidze. Biznesmeni znaj moc pienidza i swobodnie t moc wadaj. To dziki nim soce szczliwie pojawia si na wschodzie i szczliwie pochyla si ku zachodowi. Wychowaem si w domu biednego i niewiele pojmujcego nauczyciela, ale to tylko moja wina, e nie poznaem, ile dobrego przynosz ludzie interesu. Myl, e mj ciemny i niewraliwy gospodarz bdzie musia to w kocu zrozumie. Groziaby mu klska, gd yby i tym razem zamierza osania si swoj ciemnot i niewraliwoci. A jego ycie, ktre ceni najbardziej ze wszystkiego, znalazoby si w niebezpieczestwie. Nie wiem, co powie Suzukiemti, ale z jego reakcji bdzie mona si dowiedzie, czy cokolwiek wreszcie zrozumia, czy te nie. Nie mog wic si ociga; chocia jestem kotem, bardzo si niepokoj o mego pana. Wyminem ukradkiem Suzukiego i ruszyem szybko w stron domu. Okazao si, e Suzuki -kun to czowiek bardzo pomy324

sowy. O Kanedzie sowem nawet nie wspomnia, mwi! ywo i ciekawie o rnych obojtnych sprawach. Niezbyt dobrze wygldasz. Czy co si stao? Nic mi waciwie nie jest. Ale blady jeste, musisz uwaa. Za teraz pogoda. Czy pisz noc spokojnie? Tak. Masz moe jakie zmartwienie? Pomog ci, jeli bd mg. Powiedz, nie krpuj si. Zmartwienie? Z jakiego powodu? Jeli nie masz, to wietnie, mwi tak na wszelki wypadek. Zmartwienie to najwiksza trucizna. Na tym wiecie trzeba y z umiechem, wtedy si zyskuje. A ty jeste zbyt ponury. miech to te trucizna. Mona umrze od gwato wnego miechu. Nie artuj! Mwi przecie, e do bram miejcego si przychodzi szczcie. W staroytnej Grecji y filozof Chryzyp. Chyba nie syszae o nim? Nie syszaem. A dlaczego o nim mwisz? Umar, bo za duo si mia. / . No, no! To dziwne. Ale to stara historia." A co to za rnica, dawniej czy dzi? Zobaczy, e osio je figi ze srebrnej miski, i to go tak rozmieszyo, e mia si i mia bez przerwy, nie mg si opanowa. W kocu umar ze miechu. Ha, ha, ha! Nie trzeba si tak mia, eby nie mona byo si powstrzyma. Troch si pomia, z umiarem, a wtedy samopoczucie od razu si poprawi. Kiedy Suzuki niezmordowanie bada sytuacj, z oskotem otwara si frontowa furtka. Mylaem, e to go wchodzi, ale si myliem. Pika nam wpada. Czy moemy j zabra? Suca z kuchni odpowiedziaa tak" i uc?e poszed na
325

tyy domu. Suzuki zrobi zdziwion min i zapyta, co si stao. / Uczniowie wrzucili pik do ogrodu. Tu s uczniowie? W szkole pod nazw Dom Spadajcych Obokw". Ach tak, szkoa. Na pewno bardzo haasuj. Haasuj, nie tylko haasuj. Nie mog w ogle pracowa. Gdybym by ministrem owiaty, kazabym t szko od razu zamkn. Rozgniewao ci, co? Rzeczywicie tak dokuczaj? Jeszcze jak! Drani mnie od rana do wieczora. Na pewno ci zoszcz, powiniene moe przenie si do innego domu. Kto ma si przenosi?! Oburzajce! Czemu si na mnie zocisz? To przecie dzieci. Nie zwracaj na nie uw agi i wszystko bdzie dobrze. Tobie dobrze, ale nie mnie. Wczoraj wezwaem ich nauczyciela i rozmawiaem z nim na ten temat. To interesujce. Na pewno by wystraszony. Aha. W tym momencie znowu otworzya si furtka. Pika wpada. Czy mog zabra? Jake czsto przychodz! Znowu ta pika. Umwiem si, e bd wchodzi gwnym wejciem. I dlatego tak przychodz, rozumiem. Co rozumiesz? Dlaczego przychodz po t pik. Dzisiaj ju po raz szesnasty. Czy to ci nie przeszkadza? Byoby moe lepiej, gdyby nie przychodzili? Jak to, gdyby nie przychodzili? I tak bd przy chodzi, nic na to nie poradz. Skoro mwisz, e nie ma na to rady, to rzeczywicie jej nie znajdziesz. Ale czy warto a tak si upiera? Na tym wiecie lepiej by gadkim, bez rogw, bo wt edy atwiej toczy si i zaj daleko bez trudu. Rogaty nie
326

tylko musi si napracowa, eby toczy si, ale gdy upadnie, musi cierpie bl, gdy rogi zawadzaj i cieraj si. Tak czy owak nie jeste sam na wiecie, inni ludzie nie s i nie mog by tacy, jak ty by sobie yczy. Nawet nie warto o tym myle. To czysta strata walczy z tymi, ktrzy maj pienidze. Szarpie sobie czowiek nerwy, psuje zdrowie i nikt go nie pochwali. Przeciwnikowi natomiast nic to nie zaszkodzi, bo moe posugiwa si innymi. Przecie to jasne, e sam przeciw wielu nic nie zrobisz. Twj upr przeszkadza ci tylko w nauce, w wypenianiu codziennych obowizkw i w rezultacie doprowadza do nieprzyjemnoci i zmczenia. Przepraszam. Pika wpada na pana podwrze. Czy mog wzi? Znowu przyszed Suzuki rozemia si. Okropne! gospodarz poczerwienia. Suzuki uzna, e wypeni cel swej wizyty, poegna si i wyszed. Po chwili zjawi si doktor Amaki. Od najdawniejszych czasw mao znamy przykadw, by sama ofiara nazywaa siebie szalecem. Kiedy kto spostrzega, e jest z nim co nie w porzdku, wtedy punkt krytyczny ju mija. U gospodarza kulminacja nastpia podczas wielkiego zdarzenia. Jego pertraktacje z przeciwnikiem skoczyy si wprawdzie mao chwalebnie, ale koniec kocw osign jakie porozumienie. Kiedy jednak zastanowi si nad tym gbiej, siedzc dzi wieczorem w bibliotece, doszed do wniosku, e to wszystko jest troch dziwne. Mona by si zastanowi, czy szkoa zachowywaa si niestosownie, czy te on sam, ale tak czy siak, wszystko byo dziwne. Uwiadomi sobie, e mieszkajc w ssiedztwie szkoy przez cay rok psuje sobie nerwy. I to byo podejrzane. Naleao co zrobi. Ale co? Pozostao jedno wyjcie zagodzi rdo rozdranienia za pomoc jakiej apwki w postaci lekarstwa przepisanego przez lekarza. Doszedszy do takiego wniosku wezwa swego staego leka 327

hmiit

rza AmakiegOj eby go zbada. Czy mdrze zrobi, czy gupio, mniejsza z tym, w kadym razie naley stwierdzi, e zauwaenie wasnego szalestwa byo wielce chwale^ bnym odkryciem, cudownym olnieniem. Ze spokojnym jak zwykle umiechem doktor Amaki zapyta: No, jak tam samopoczucie? Lekarze prawie zawsze tak zaczynaj rozmow. Ja nie ufabym lekarzowi, ktry nie zapytaby mnie: No, jak tam samopoczucie?" Bardzo ze, doktorze. Naprawd? Czy wasze lekarstwa kiedykolwiek pomagaj?

Doktor Amaki zdziwi si, ale jako czowiek z natury dobroduszny odrzek spokojnie, bez najmniejszego roz dranienia: Czsto pomagaj. A co z moim odkiem? Mog -pi lekaistwa bez koca i tak nie pomog. To niemoliwe. Sdzi pan, e polepszyo si troch?... r. o wasny odek pyta postronn osob. Tak nagle nie mona si wyleczy, lek dziaa "powo^ li. Ale teraz jest ju lepiej, ni byo p rzedtem. Naprawd? H- Co, w dalszym cigu ponosz pana nerwy? Oczywicie, nawet we nie. Powinien pan troch zaj si sportem. Jeli si zajm sportem, bd si jeszcze bardziej denerwowa. Nawet doktorowi Amakiemu opady rce. Moe pana zbadam? zapyta i zacz go oglda. Gospodarz, czekajc cierpliwie koca ogldzin, nagle zapyta podniesionym gosem: Doktorze, niedawno przeczytaem ksik o hipnozie, z ktrej dowiedziaem si, e stosujc hipnoz mona wyleczy z kleptomanii i innych chorb. Czy to prawda?
S28

 Tak, jest taka metoda leczenia. Czy teraz j stosuj? Tak. Czy trudno hipnotyzowa? f Nnie, skde. Ja te potrafi to robi. Co? Pan take umie? Tak. Chce pan sprbowa? Z logicznego punktu widzenia kady musi jej ulec. Jeli pan sobie yczy, moemy sprbowa. To ciekawe, prosz sprbowa. Ju od dawna pra gnem zastosowa hipnoz. Ale co bdzie, jll zasn i nie przebudz si? Nie ma obawy. Zaczynamy. Szybko doszli do porozumienia i gospodarz postanowi podda si hipnozie. Nigdy jeszcze czego takiego nie widziaem, wic cieszyem si w duchu, oczekujc w kcie pokoju na efekty tej hipnozy. Doktor zacz od oczu gospodarza. Gadzi powieki z gry na d, nie przerywa tej czynnoci, nawet gdy gospodarz mia ju powieki zamknite. Po pewnym czasie zapyta: Czuje pan ociao, kiedy gadz panu powieki? * Rzeczywicie, chce mi si spa. Doktor dalej gadzi i mwi: Staj si coraz cisze, coraz cisze, prawda? 1 Gospodarz milcza, widocznie chcia odczu to, co mu wmawiano. I tak mino cztery lub pi minut. W kocu doktor Amaki rzek: Teraz oczy ju si nie otworz. , Olep mj biedny gospodarz! Czy ju si nie otworz? Nie, nie otworz. Gospodarz milcza z zamknitymi oczami. Mylaem, e zosta lepcem. Teraz prosz sprbowa otworzy oczy. Nie uda si to panu powiedzia doktor. , 329

 Naprawd? zdziwi si gospodarz i w tym samym momencie otworzy oczy, ]akby nic si nie stao. Nie udao si? zapyta i skrzywi wargi w umiechu. Doktor Amaki rwnie si zamia i odpowiedzia: Nie, nie udao si. Seans hipnozy skoczy si niepowodzeniem. Doktor Amaki wrci do domu. Nastpnie pojawi si... Nigdy jeszcze nie byo tak duo goci. Niesychane, eby tyle osb przychodzio do domu, ktrego gospodarz jest taki nietowarzyski. Niemniej to prawda, znowu kto przyszed. A by to szczeglnie rzadki go. Opowiadam o nim nie tylko dlatego, e by rzadkim gociem. Jak ju poprzednio wspomniaem, opisuj teraz nastpstwa owego wielkiego zdarzenia. Nowy go jest materiaem, jakiego nie moe zabrakn w tym opisie. Nie wiem, jak on si nazywa, ale jest to mczyzna chyba czterdziestoletni, o podunej twarzy, z dug kozi brdk. W odrnieniu od estetyka Meiteia bd go nazywa Filozofem. Dlaczego wanie Filozofem? Wcale nie dlatego, e sam siebie tak nazwa, ale po prostu w czasie rozmowy z gospodarzem zrobi na mnie nieodparte wraenie filozofa. Widocznie on rwnie by koleg ze studiw, gdy rozmawiali ze sob w sposb bardzo zayy. Meitei snuje si po wiecie bezwolnie jak pywajcy po stawie okruch pszennego chleba dla zotych rybek. Niedawno przechodzi z przyjacielem obok domu jakiego arystokraty, ktrego w ogle nie zna, i ni std, ni zowd powiedzia, eby wstpili do niego na herbat. I rzeczywicie zacign tam przyjaciela. Co za lekkomylno! No i co si stao? Nawet nie pytaem, co si potem stao. Tak, jest utalentowany, ale dziwak, pozbawiony myli jak ten okruch chleba na wodzie. Suzuki bywa u ciebie? Gupi jak but, ale ma nosa i umie si urzdzi. Naley do tych, ktrzy nosz zote zegarki. Ani krzty gbi, cigle jaki
330

niespokojny. Opowiada wci o potrzebie ogady i zgody, ale cam nie wie, co to znaczy. Jeli Meitei jest okruchem chleba dla zotych rybek, to Suzuki kawakiem galarety owinitej w som. liski i trzscy si. Gospodarz suchajc tych dowcipnych porwna, zachwycony, rozemia si gono i szczerze, po raz pierwszy od duszego czasu. A ty jaki jeste? Ja? Jaki mog by? Moe czym w rodzaju sodkiego ziemniaka. Nie jestem wysoki, siedz po uszy w bocie. Zazdroszcz ci. Jeste spokojny i niczym si nie przejmujesz. Mnie zazdrocisz? yj jak wszyscy zwykli ludzie. Nie ma mi czego zazdroci. Moe jednej tylko cechy: nigdy nie mam ochoty zazdroci innym. A jaka jest twoja sytuacja finansowa? Bardzo dobra? Skde! Ledwie wi koniec z kocem. Mam za co je, a o reszt si nie martwi. Nie dziw si tak. Moja sytuacja jest bardzo przykra, denerwuj si i zoszcz okropnie. Dokoa same przykroci. Przykroci to te dobrze. Wszystkie przykroci kiedy si kocz i wtedy jest bardzo przyjemnie. Ludzie s rni, nie przerobisz ich na swoje kopyto. To prawda, e pa eczki trzeba trzyma tak jak inni, w przeciwnym razie trudno byoby si nimi posugiwa, ale wasny chleb naj lepiej kroi tak, jak si chce. Gdjr dobry krawiec uszyje ci ubranie, od pocztku jeste* zadowolony, ale jeli uszyjesz u zego krawca, bdziesz musia odcierpie, dopki nie przyzwyczaisz si do ubrania. Tak, wiat urzdzono cakiem sprytnie, nawet ubranie podczas noszenia przy stosowuje si do twego ciaa. Jeliby mia rodzicw z wyszej sfery, ktrzy by ci urodzili, jak naley, miaby due szczcie. Ale jeli si co nie uda, wtedy nie b dziesz pasowa do tego wiata, pozostanie ci cierpienie i czekanie do chwili, w ktrej si dostosujesz. Nie ma in nej rady. 33f

 Ale ja nie mam nadziei, nigdy nie dostosuj si do tego wiata. Niektrzy upieraj si i wkadaj na sil za ma marynark i marynarka pka w szwach. Innymi sowy, czujc si skrpowani wywouj ktnie i awantury, popeniaj samobjstwa. Ale ty jeste tylko zniechcony, wic nie wierz, by mg wywoa awantur czy popeni samobjstwo. Nie jest wic le z tob! A jednak kc si co dzie, cho nie z otwarcie dziaajcym przeciwnikiem. Ale skoro gniew mnie ponosi, to na jedno wychodzi. To znaczy, kcisz si z samym sob. To ciekawe. Wobec tego moesz kci si do woli. - Mnie ju nadojado! To przesta. Dobrze wiesz, e poradzi z,e sob samym nie tak atwo. Z czego jeste taki niezadowolony? Gospodarz zwierzy si Filozofowi ze wszystkich swoich przykroci, poczynajc od wydarze zwizanych z Domem Spadajcych Obokw", a koczc na Borsuku, sprzedawcy sodkich pierokw, Pinsuke i Kishago. Filozof sucha w milczeniu, w kocu zacz wykada. Czy nie lepiej by byo, gdyby w ogle nie zwraca uwagi na to, co nudzi jaki Pinsuke czy Kishago? Przecie to same gupoty. Czy warto przejmowa si jakimi tam uczniami ze szkoy redniej? Co? Przeszkadzaj? A czy przestan przeszkadza, jeli bdziesz si z nimi awantu rowa, dyskutowa? Myl, e w takich sprawach dawni Japoczycy byli o wiele mdrzejsi od Europejczykw. Dzi stao si modne wychwalanie aktywnoci Europejczykw, ale jest w tym wielki bd. Po pierwsze, aktywno nie zna granic. Nawet najaktywniejszym postpowaniem nie zdobdziesz zamku zwanego zadowoleniem czy doskonaoci. Oto kryptomeria. Utrudnia ci widoczno, wic j wycinasz. No i co? Teraz przeszkadza ci stojcy za ni
332

pensjonat. Likwidujesz pensjonat, lecz wtedy denerwuje ci nastpny dom. I tak bez koca. To jest metoda Europejczykw. Ani Napoleon, ani Aleksander nie mogli si zadowoli swymi zwycistwami. Nie podoba ci si jaki czowiek, bierzesz si z nim za bary, on si nie poddaje, prowadzisz go do sdu, Wygrywasz. I co? Mylisz, e da ci to spokj? Nic podobnego. Tak drog nie osigniesz spokoju, nawet jeli bdziesz si spieszy a do samej mierci. Nie podoba si ci polityka mniejszoci, zmieniasz j na system parlamentarny. Nie spodoba ci si. system parlamentarny, zapragniesz zmieni go na jaki inny. Na zuchwaej rzece stawiaj most. Nie podoba im si gra, przebijaj tunel. Tak bdzie trwa wiecznie i nic nie przyniesie zadowolenia. Czy czowiek moe jednak bez koca urzeczywistnia swoje aktywne zamierzenia? Bardzo moliwe, e cywilizacja zachodnia jest aktywna i postpowa, ale jest to cywilizacja stworzona przez czowieka, ktry do mierci yje w niezadowoleniu. Japoska cywilizacja nie zrodzia si z poszukiwa zadowolenia w zmienianiu tego, co otacza czowieka. Rozwijaa si opierajc na podstawowym zaoeniu: zakazie naruszania podstawowych warunkw, w ktrych yje czowiek. Gdy stosunki midzy rodzicami i dziemi s niedobre, nie wolno ich zmienia na mod europejsk i szuka w tym ukojenia. Naley raczej przyj zaoenie, e stosunki midzy rodzicami i dziemi winny zosta w nie zmienionym sta nie, i dopiero na tej podstawie szuka sposobu odzyska nia poczucia spokoju i bezpieczestwa. Stosunki midzy mem a on winny by takie same jk midzy panem a poddanym, jak midzy samurajem a mieszczaninem. Podobnie rzecz si ma z przyrod. Zamiast niszczy gr, ktra nie pozwala przej do ssiedniego kraju, starajmy si znale rodki pozwalajce y bez potrzeby wyjazdu do tego kraju. W ten sposb bdziemy pielgnowa w sobie poczucie zadowolenia bez przekraczania tej gry. Zenici i konfucjanici ten problem' rozumiej najlepiej.
333

Nawet gdyby by najwybitniejszym z wybitnych, nie pokierujesz wiatem wedle swej woli, nie odwrcisz biegu soca ani rzeki Kamogawy. Moesz jedynie robi, co zechcesz, z wasnym sercem. Jeli nauczysz si nim kierowa, zobojtniej ci najwiksze awantury uczniw z Domu Spadajcych Obokw", przestanie ci obchodzi Borsuk z Imado. Gdy Pinsuke powie ci jakie gupstwo, najwyej dla spokoju ducha nazwiesz go durniem. Pe wien mnich buddyjski, nad ktrym trzymano miecz go towy do obcicia gowy, powiedzia dowcipnie: To byskawica przecina wiosenny wiatr". Po dugotrwaym wiczeniu serca osiga si kulminacj pasywnoci, dziki ktrej mona sprosta przeciwnociom losu. Kotu trudno to poj, ale wydaje mi si, e pogld o susznoci aktywizmu w stylu europejskim jest bdny. Nic ci nie da nawet najwiksza aktywno, bo uczniowie i tak przyjd, eby kpi z ciebie. I co na to poradzisz? adna aktyw no nie przyniesie ci zwycistwa, niczego sam nie zmienisz. Chyba e miaby wadz i mgby zamkn t szko lub pj na skarg na policj... Ale to ju odrbna sprawa. Musiaby mie pienidze, gdyby chcia czego dokona. W przeciwnym razie bdziesz bezsilny wobec potgi. Innymi sowy, bdziesz musia pochyli gow przed bogaczami. Bdziesz musia rwnie przeprosi dzieci, gdy one s w wikszoci. Cay kopot w tym, e ubogi i osamotniony. Aktywne dziaanie jest rdem twego rozgoryczenia. Zrozumiae? Gospodarz nic nie odpowiedzia. Po odejciu rzadkiego gocia skry si w bibliotece i pogry w rozmylaniu. Suzuki gosi, e lepiej podda si wikszoci i pienidzom. Doktor Amaki prbowa uspokoi psychik hipnoz. Rzadki go doradza spokj serca i postaw pasywn. Wybr zaley tylko od wolnej woli gospodarza. Jedno jest pewne: nie moe by tak, jak byo dotd.

Rozdzia dziewity

Mj gospodarz jest dziobaty. Przed Restauracj dzio baci podobno byli w modzie, lecz w dzisiejszych czasach, kiedy podpisano ukad japosko -angielski, takie twarze wydaj si nieco staromodne. Liczba dziobatych w na szych czasach zmienia si odwrotnie proporcjonalnie do wzrostu liczby ludnoci. W kocu dojdzie do tego, e dziobaci zupenie znikn, o czym wiadczy statystyka medyczna wniosek ten jest tam tak precyzyjnie uzasadniony, e nie ma miejsca na moje kocie wtpliwoci. Nie wiem, ilu dziobatych yje jeszcze na kuli ziemskiej, ale wrd kotw, ktre znam, nie ma adnego. Wrd lu dzi znam tylko jednego wanie mego pana. Ogromnie mi przykro. Za kadym razem, kiedy widz jego twarz, zastanawiam si, za jakie grzechy otrzyma on takie osobliwe oblicze i jak moe taki przeytek bez wstydu od dycha powietrzem XX wieku. By moe dawniej cie szyby si popularnoci, lecz teraz, kiedy wszystkim rozkazano przenie dzioby na ramiona, plamy na twarzy gospodarza nie mog by powodem dumy. Przesiadujc uporczywie na jego nosie i policzkach, godz w swoj dziobowat godno. Gdyby to byo moliwe, naleaoby usun je stamtd jak najszybciej, zwaszcza e im te jest na pewno nieprzyjemnie. Z drugiej strony naley bra pod uwag ewentualno, e w obecnych czasach politycznych kryzysw dzioby poprzysigy sobie nie ustpi, dopki soce nie zatrzy ma si w porze poudnia. Oczekujc na to wydarzenie zoliwie okupuj ca twarz gospodarza. Z tego punktu 335

widzenia nie wolno na nie patrze z uczuciem pogardy. Mona nawet rzec, e owe wzgrki i doy godne s wielkiego szacunku, poniewa s skupiskiem staym i niemiertelnym, sprzeciwiajcym si zmiennociom mody. Ujemn stron tego zjawiska jest jednak to, e sprawiaj wraenie brudu na twarzy. W czasach dziecistwa gospodarza przy ulicy Yamabushi-cho, w dzielnicy Ushigome, y stary Asada So haku, synny lekarz, znawca medycyny chiskiej, ktry z wizyt do chorych udawa si zawsze W lektyce. Kiedy starzec umar, jego spadkobierca lektyk zamieni na riksz. By moe, kiedy przeminie w nastpca, jego syn chiskie leki zamieni na aspiryn. Ale poruszanie si po Tokio w lektyce nawet za czasw starca Sohaku nie uchodzio za nazbyt przyzwoite. Tak postpowali tylko konserwatywni pogrobowcy, winie odstawiane w koszach na stacj oraz wspomniany stary Sohaku. Dzioby gospodarza zestarzay si tak jak lektyka, dla tego te przykro patrze, e z uporem godnym starego lekarza Sohaku chodzi codziennie do szkoy uczy angielskiego, wystawiajc na pokaz swoje dzioby, ktre poprzysigy sobie nie ustpi do czasu zatrzymania si soca. Staje na katedrze z wyrytym na caej twarzy pitnem ubiegego wieku bez adnego skrpowania, przekazujc uczniom w obfitych ilociach rne przestrogi i pouczenia. Zamiast powtarza im zdanie: Mapa ma rce" rozwizuje z rzadk sobie atwoci problem wpywu dziobw na fizjonomi, cho w jego sytuacji sowa s zbyteczne. Gdyby taki czowiek znikn nagle z grona nauczycielskiego, uczniowie musieliby biega do bibliotek lub muzew, by studiowa ten problem samodzielnie, i traciliby tyle si, co przy poznawaniu staroytnych Egipcjan na podstawie mumii. Z tego punktu widzenia dzioby gospodarza niewiadomie -speniay dobroczynn rol. Oczywicie gospodarz nie myla o tym dobroczyn336

nym dziaaniu, kiedy szczepi osp na swej twarzy. Bo j rzeczywicie zaszczepi. Sdzi, e bdzie j mia tylko na rce, ale okazao si, na nieszczcie, e przeniosa si na .policzki. By wtedy jeszcze dzieckiem i nie targay nim adne subtelne uczucia; kiedy go swdziao, drapa si po caej twarzy. W rezultacie zniszczy otrzyman od rodzicw twarz, ktra zacza przypomina^ rozlewajc si wulkaniczn law. Opowiada onie, e zanim dosta osp, by mczyzn piknym jak klejnot. Chwali si nawet, e przy Kannon w Asakusa obejrza si za nim obcokrajowiec, urzeczony jego urod. Rzeczywicie, mogo mu si to przydarzy. Szkoda tylko, e nie ma ani jednego wiadka. Jednak brzydkie pozostanie brzydkie, niezalenie od dobrodziejstw i walorw umysowych. Kiedy wic gospodarz dors, zacz si martwi dziobami i wszelkimi sposobami stara si ich pozby. Jednak dzioby to nie lektyka starca Sohaku i pozby si ich, kiedy zbrzydn, nie tak atwo. Pozostaj wci tam, gdzie s. Gospoda rza martwi chyba ten fakt niezbity, poniewa na kadym spacerze liczy ludzi dziobatych, a w swoim dzienniku szczegowo zapisuje, ilu ich spotka, czy byli to m czyni, czy te kobiety, i gdzie ich zobaczy w Ogawa-machi czy te w parku Ueno. By te przekonany, e na bliznach po ospie zna si najlepiej. Niedawno odwie dzi go przyjaciel, ktry wrci z Europy. Gospodarz nie omieszka go zapyta, czy wrd Europejczykw s dziobaci. Go dosy dugo si zastanawia, pochyliwszy gow, w kocu odpowiedzia: No, tak, prawie nie ma". Gospodarz z naciskiem zapyta: Prawie nie ma? To znaczy, e troch jest?" Przyjaciel odrzek obojtnie: Nawet jeli s, to tylko wrd ebrakw i wczgw. Wrd wyksztaconych chyba nie ma". A wic wyglda to troch inaczej ni w Japonii" skonstatowa gospodarz. Zgodnie z propozycj Filozofa gospodarz zaniecha ktni z Domem Spadajcych Obokw" s skry si w swej
22 Jestem Kotem

bibliotece i wci nad czym rozmyla. Moe zamierza wiczy swego ducha w pasywnoci za pomoc medytacji? Trudno jednak spodziewa si nadzwyczajnych rezultatw po czowieku z gruntu tchrzliwym, w dodatku siedzcym w ponurym nastroju, z rkami w zanadrzu. Wydawao mi si, e byoby znacznie lepiej, gdyby swoje angielskie ksiki odda do lombardu i nauczy si od gejsz wesoej piosenki Rappa-bushi". Ale nie ma obaw, ten dziwak na pewno nie posucha kociej rady. Niech wic robi, co mu si ywnie podoba, a ja zostawi go w spokoju i pi, sze dni poyj z daleka od niego. Dzi mija akurat sidmy dzie. Niektrzy zenici twierdz, e dla osignicia owiecenia wystarczy wanie siedem dni. Wiedzc o tym podszedem cichutko do werandy, pod drzwi biblioteki, chcc zobaczy, czy mj gospodarz umar, czy te jako rozwika,swoje problemy. Biblioteka znajdowaa si w poudniowej czci domu. By to pokj wielkoci szeciu mat, po jego sonecznej stronie sta wielki st. Nie, wielki st to za mao powiedziane. (Mia on dugo szeciu stp, szeroko trzech stp i wysoko odpowiedni do tych rozmiarw. Oczywicie, zrobiono go na zamwienie, u pobliskiego sto larza. By to mebel unikalny suy za ko i st jednoczenie. Po co gospodarzowi taki duy st? Skd przyszo mu do gowy, eby spa na nim? Trudno mi na to odpowiedzie, ale prawdopodobnie zamwi ten niewygodny przedmiot pod wpywem krtkotrwaego im pulsu . skojarzyy mu si zapewne dwie rzeczy nie majce ze sob adnego zwizku, jak to czsto si zdarza przy niektrych chorobach umysowych. By to z pew noci pomys oryginalny, jednak przy caej swej oryginalnoci powanym niedostatkiem bya jego bezuyteczno. Kiedy nawet widziaem, jak gospodarz chcc si obrci z boku na bok w czasie snu stoczy si na werand. Od tej pory, o ile mi wiadomo, nie uywa stou jako ka. Przed stoem ley cienka poduszka powle 338

czona mulinem, ziejca trzema dziurami wypalonymi papierosem. Wida przez nie poczernia wat. Na tej wanie poduszce siedzia w przepisowej pozie gospodarz. Koce zszarzaego z brudu pasa hekoobi, zwizane w duy wze, zwisay mu luno na pity. Nie tak dawno sprbowaem pobawi si tymi kocami i zapltaa mi si w nie gowa. Teraz wiem, e nie naley zblia si do tego rodzaju p asw pod adnym pretekstem. Wci jeszcze medytuje pomylaem przypominajc sobie powiedzenie, e lepiej nie myle ni myle le, i zajrzaem mu przez rami: na stole leao co byszczcego. Zamrugaem kilka razy mimo woli, rzekem w duchu: To dziwne" i przezwyciajc olepiajcy blask spojrzaem jeszcze raz. I wtedy 'zrozumiaem, e ruchome wiato pochodzi od lustra poruszajcego si na stole. Ale po co gospodarz wymachuje lustrem? Przecie to lustro zwykle znajduje si w azience. Jeszcze dzi rano widziaem je na waciwym miejscu. Mwi wci to lustro", gdy w domu drugiego nie ma. Rankiem po umyciu twarzy gospodarz zwykle czesze si przed tym lustrem Moe kto zdziwi si, e mj gospodarz w ogle si czesze. Jednak to prawda. Ten leniwy i niedbay w innych sprawach czowiek gow zajmuje si staran nie. W najwiksze nawet upay nie strzye wosw maszynk, zawsze nosi je nie krtsze ni na dwa cale. Starannie robi przedziaek z lewej strony, a z prawej ukada fale. Kto wie, moe to te s objawy choroby umyso wej? Myl nawet, e takie efektowne uczesanie w ogle nie harmonizuje ze wspomnianym stoem, ale poniewa nie przynosi szkody innym, nikt si temu nie sprzeciwia. Sam waciciel jest z niego dumny. Sprbujmy teraz odpowiedzie na pytanie, dlaczego wanie nosi takie wosy. Ot dzioby wyary mu nie tylko policzki, ale take wgryzy si w skr gowy. Jeliby ostrzyg si na krtko, tak jak inni ludzie, odsoniby lady po ospie, ktre w aden sposb nie daj si ani wygadzi, ani ze22

339 339

trze. Moe s one eleganckie i oryginalne, jak wie tliki iskrzce si pord zwidych traw, ale jego ona nie podziela tego pogldu, po"prostu jej si nie podobaj. Poza tym lepiej nie ujawnia swych niedostatkw, zwaszcza gdy mona je ukry pod dugimi wosami. Ukryby nawet wszystkie dzioby, gdyby wosy mogy wyrosn na policzkach. Nie ma wic adnej potrzeby traci pienidze na strzyenie wosw, ktre rosn za darmo, i ogasza wiatu, e na czaszce rwnie s dzioby po ospi e. Oto dlaczego gospodarz zapuci dugie wosy. A poniewa s dugie, rodzi si potrzeba czesania i dla tego w naszej azience wisi lustro. Powtrz tu jeszcze raz: lustro mamy tylko jedno. Jeli wic nie wisi ono w azience, lecz znalazo si w gabinecie, to niewtpliwie albo samo zachorowao na rozdwojenie jani, albo przynis je gospodarz. Jeli przyjmiemy, e to on je przynis, powstaje pytanie: po co? Niewykluczone, e okazao mu si potrzebne do wicze w pasywnoci. W dawnych czasach pewien uczony odwiedzi mnicha buddyjskiego i zobaczy, e ten wielki mnich starannie poleruje kawaek czaszki. Co robisz, bracie?" zapyta go, Che zrobi zwierciado teraniejszoci, dlatego poleruj to ze wszech si" usysza odpowied. Uczony wielce si zdziwi i powiedzia, e nawet najznakomitszy kapan nie zmieni czaszki w zwierciado. Wielki mnich rozemia si i rzek: Naprawd? Wobec tego rzuc t robot! Ale ty take moesz czyta i czyta swoje ksiki, a nie poznasz drogi do owiece nia". Gospodarz gdzie podsucha pewnie t histori, wzi wic lustro z azienki i obraca nim przed swym triumfalnym obliczem. O! Sprawy przybray^ niebezpieczny obrt! pomylaem i czekaem, co bdzie dalej. Gospodarz, niczego nie podejrzewajc, z ogromnym zapaem przeglda si w tym jedynym w domu zwier ciadle. A lustro to rzecz budzca niesamowite wraenie. Podobno trzeba niemaej odwagi, eby spojrze w lustro
340

noc w duym pokoju przy wiecy. Gdy po raz pierwszy crka gospodarza podstawia mi przed nos lusterko, tak si przestraszyem, e trzykrotnie obiegem dom dokoa. Nawet podczas dnia mona si przestraszy wasnej twa* rzy, jeli si patrzy tak uporczywie w lustro jak gospo darz. Zreszt nie jest to twarz zbyt adna. Po pewnym czasie gospodarz powiedzia sam do siebie: Rzeczywi cie, brzydka twarz". To, e przyzna si do wasnej brzydoty, jest rzecz godn uznania. Zachowywa si oczywicie jak pomylony, ale mwi prawd. Brakowao tylko jednego kroku, by przerazi si wasnej brzydoty. Zreszt czowiek, ktry nie poczuje dogbnie lku, wi-> dzc wasne zo, jest zwyczajnym otrem, niegodnym miana czowieka. Za czowiek, ktry nie zna cierpie, nie moe wyzwoli si z ziemskich namitnoci i osign zbawienia. Miaem nadziej, e w tym momencie powie: Och, jak si boj!", ale nic takiego nie usyszaem. Jak sdzicie? Co on zrobi powiedziawszy; Rzeczywicie, brzydka twarz"? Po prostu wyd policzki. Potem po -? klepa je rk kilka razy. Nie wiem, jakie znaczenie mia y te zaklcia. Odniosem wraenie, e gdzie ju tak twarz widziaem. Dobrze si zastanowiem i uwiadomiem sobie, i przypomina mi ona twarz sucej Osan, A skoro o niej mowa, chciabym j pokrtce przedstawi. Mwi wam, co to za nadta sztuka! Niedawno kto przynis gospodarzowi lampion ze wityni Anamori-Inari, zrobiony z ryby najeki twarz Osan jest wa nie tak nadta jak ten lampion z najeki. Tak okrutnie nadta, e nawet oczy znikny z powierzchni. Najeka te si nadyma i wtedy staje si cakiem okrga. Policzki Osan, szerokie i kanciaste, przypominaj zegar w ksztacie szecioboku, schorowany od wilgoci. Wyobra-1 arn sobie, jak by si rozgniewaa, gdybym jej to powiedzia, lepiej wic poprzestan na tym i wrc do sprawy gospodarza. Jak ju powiedziaem, poklepa si po nadtych do granic moliwoci policzkach i znw powiedzia 341

do siebie: Jeliby si w ten sposb skr rozcigno, nie byoby wida dziobw". Nastpnie zwrci twarz w stron wiata i popatrzy w lustro. Teraz bardziej rzucaj si w oczy. En face byy mniej widoczne. Dziwne!" By wyranie zaintrygowany. Wycign praw rk, odsuwajc lustro jak naj dalej od siebie, i intensywnie si przypatrywa. Z tej odlegoci prawie wcale ich nie wida. Najlepiej patrze z daleka. Najlepiej na wszystko patrze z daleka, a nie tylko na twarz" rzek, Jakby odkry wielk prawd. Nagle ustawi lustro ukosem i zmarszczy ca buzi. Oczy, czoo, brwi skupiy si wok nosa. A przykro byo patrze. Gospodarz chyba te to spostrzeg, gdy powiedzia: Nie, to okropne" i szybko powrci do normalnego wygldu. Dlaczego twarz jest taka wstr tna?" nieco podejrzliwie przysun lustro bliej oczu. Palcem wskazujcym prawej rki potar nos, nastpnie przycisn mocno do bibuy lecej na stole. Na bibule pozostaa tusta okrga plama. Najwyraniej zebrao mu si na odstawianie rnych sztuczek. Oczyszczonym z tuszczu koniuszkiem palca wywin doln powiek prawego oka i znakomicie zaprezentowa sztuczk zwan potocznie strojeniem miny . Nie byem zupenie pe wien, o co mu chodzi: Czy studiuje dzioby, czy bawi si z lustrem? Gospodarzowi, czowiekowi wielce niezdecydowanemu, mog przecie przychodzi rne pomysy do gowy. Jeliby jednak zinterpretowa to w dobrej wie rze, na wzr Dialogu o konnyaku" *, okazaoby si, e te wszystkie gesty przed lustrem su poznaniu samego siebie i doskonaleniu duch,a. Bowiem czowiek, ktry cokolwiek studiuje, w rzeczywistoci studiuje samego siebie. Sowa: niebo" i ziemia", gry" i rzeki", soce" i ksiyc", gwiazdy" i planety" s innymi nazwaniami czowieka. Po prostu czowiek nie potrafi znale

342

innego przedmiotu godnego studiw poza wasnym ja". Jeliby mg wyj poza wasne ja", to wtedy ja" od razu przestaoby istnie. Zreszt nikt inny poza samym sob owego ja" nie moe studiowa. Nawet jeliby kto bardzo chcia studiowa kogo lub by studiowanym, okazaoby si to niemoliwe. Dlatego te wszyscy bohate rowie dawnych czasw stali si bohaterami tylko dziki wasnej sile. Gdyby mona byo pozna wasne ja" przy pomocy innych, to mona by te ocenia twardo i mikko woowiny, ktr zjada kto inny. Rano sucha za sad religijnych, wieczorami podstaw sprawiedliwoci, cay dzie trzyma ksigi w rce to tylko rodki do potwierdzania samego siebie. W prawach wykadanych przez innych, w zasadach sprawiedliwoci goszonych przez innych i w stosach ksig zartych przez mole nie moe by ja". Jest w nich najwyej upir owego ja". Oczywicie, w niektrych przypadkach upir jest z pewnoci lepszy ni nic. Niewykluczone, e idc za cieniem mona doj do istoty rzeczy. Zreszt cie najczciej jest nieodczny od rzeczy. Jeli gospodarz w tym sen sie igra z lustrem, znaczy to, e jest czowiekiem znaj cym si na rzeczy. To o wiele lepiej ni udawa uczo nego, wkuwajcego na pami Epikteta czy innych staroytnych mdrcw. Lustro jest zarwno browarem mioci wasnej, jak te rodkiem dezynfekujcym na pych. Nie ma takiej dru giej rzeczy, ktra by tak rozniecaa u gupcw prno i lekkomylno. Gdy czowiek od dawien dawna z po wodu manii wielkoci szed sam na stracenie, a i innym te przynosi zgub, w dwu trzecich takich wypadkw win z pewnoci ponosio lustro. I tak jak pewien lekarz-orygina podczas rewolucji francuskiej opracowa ulepszon maszyn do obcinania gw i przyczyni si do popenienia potwornego przestpstwa, tak i czowiek, ktry po raz pierwszy zrobi lustro, z poczucia winy nie moe spa spokojnie. Kiedy 'jednak kto utraci mio
343

wasn, a jego wasne ja" uwido, nie ma dla lepszego lekarstwa ni spojrzenie w lustro. Zobaczy, oczywicie, brzydot i zapyta siebie: Jak mogem z tak twarz przey do dnia dzisiejszego i zwa siebie czowiekiem?" Chwila, w ktrej czowiek to spostrzee, bdzie najmil sz w jego yciu. Nic nie brzmi chwalebniej ni przy znanie si do wasnej gupoty. Przed wiadomym gup cem wszystkie snoby powinny pochyli gowy i zaczerwieni si ze wstydu. Gupiec natomiast, pogardzajcy sob i wymiewajcy siebie samego, kiedy spotka si z uznaniem, bdzie dumny i z powodu tej dumy skru szony jednoczenie, wic pochyli gow. Mj gospodarz nie jest chyba takim mdrcem, eby zdawa sobie spra w z wasnej gupoty. Ale on jest mczyzn, ktry sprawiedliwie odczyta inskrypcj wyryt przez osp na jego , twarzy. Uwiadomienie za sobie brzydoty bdzie pierwszym stopniem prowadzcym do zrozumienia podoci wasnego ducha. W tym wzgldzie mona na nim pole ga. Moliwe, e jest to rezultat wpywu Filoz ofa. Rozmylajc, wci obserwowaem gospodarza. Wykrzywi twarz i powiedzia: Powieki s bardzo przekrwione. Na pewno mam chroniczne zapalenie spojwek". Zacz mocno pociera obie powieki kocem wskazujcego palca. Na pewno go swdziay, ale prze cie nie powinien ich tak mocno trze, gdy i tak s czerwone. Ju niedugo jego oczy zgnij jak u solonego leszcza. Po chwili otworzy oczy i spojrza w lustro. A nie mwiem?! Jego oczy byy teraz zamglone jak zimowe niebo w pnocnym kraju. Oczywicie, oczy gospodarza nie s zbyt promienne na co dzie. Gdybym posuy si bombastycznyrn okreleniem, tobym powiedzia, e s one tak mtne, i nie wida rnicy midzy czerni a biel. Podobnie jak jego duch pogrony w ciemnocie, tak i nie widzce, zagubione oczy wiecznie chybotaj w gbi oczodow. Powiadaj, e to z powo du wrodzonego syfilisu 'albo komplikacji po ospie.
344

W dziecistwie matka leczya go intensywnie wierzbo-* wymi robakami" i czerwonymi abkami, lecz jej wszyst kie starania nic nie day, oczy N pozostay do dzi tak zmcone, jak byy zaraz po urodzeniu. Myl jednak, e przyczyn tego nie jest wrodzonny syfilis czy powikania po ospie. Jego oczy pozostaj w smutnym wiecie mrocznych mtw dlatego, e jego mzg zbudowany jest z nieprzejrzystej mtnej substancji, ktrej dziaanie dopro wadza go do ciemnoty. Matka za o tym nie wiedziaa i niepotrzebnie si martwia. Wiadomo, e nie ma dymu bez ognia, a mtnoci bez gupoty. Oczy s symbolem jego serca, w sercu za jak w drobnej, monecie z okresu Tempo jest po prostu dziura, a oczy jak ta moneta s due i niewiele warte. Gospodarz zacz skuba wsy. Wsy jego nigdy nie zachowyway si grzecznie, kady wos rs po swojemu, ]ak mia ochot. C z tego, e yjem y w czasach mody na indywidualizm, skoro samowola i kaprysy sprawiaj przykroci wacicielom? Gospodarz wycign z tego faktu waciwy wniosek i teraz usilnie trenuje swoje wsy, chcc w miar monoci doprowadzi je do porzdku. Jego arliwe wysiki nie poszy na marne, gdy od ostatnich dni wsy zaczy si troch ukada. Dotd po prostu sobie rosy, a teraz mona rzec z dum gospodarz wsy zapuszcza. Jego zapa ronie wraz z efektami; widzc przed wsami obiecujc przyszo, w kadej wolnej chwili, rankami i wieczorami, obowizkowo je musztruje. Marzy skrycie o wypielgnowaniu wsw bujnych i dumnych jak u kajzera. Dlatego nie zwracajc uwagi na to, czy wosy rosn w bok, czy w d, chwyta kp palcami i podkrca w gr. Niewtpliwie cikie chwile nastay dla wsw, a czasami cierpia nawet ich waciciel. Ale na tym wanie polega musztra. Chc tego czy nie, podkrca si je w gr. Dla postronnych wy glda to na prn zabaw - zainteresowany widzi natomiast w tym najwaniejsz spraw ycia. Tak jak nie
345

gani si wychowawcy, ktry na prno wiczy charak tery uczniw, eby si potem pochwali swymi zasu gami, tak nie ma powodu do potpienia gospodarza za trosk o wsy. Gdy gospodarz musztrowa wsy z serdecznym zapa em, z kuchni wysza kanciasta Osan i mwic: Przy sza poczta" wsuna do gabinetu sw zawsze czerwon rk. Gospodarz, ktry praw'rk trzyma wsy, a lew lustro, odwrci gow w stron wejcia. Kanciasta twarz ledwie dojrzaa wsy, ktre stay dba, zawrcia do kuchni i oparszy si o garnek zacza chichota. Gospodarz nawet okiem nie mrugn. Spokojnie odoy lustro i wzi do rki poczt. Pierwszy list by drukowany i bardzo powany. Oto jego tre: Szanowny Panie! Najunieniej kaniam si i pozdr awiam Pana z okazji szczliwego wydarzenia. W kampanii z Rosj odnosilimy zwycistwo za zwycistwem i przywrcilimy pokj; teraz nasi wierni i wa leczni rycerze wrcili w wikszoci do Kraju, witani okrzykami: Niech nam yj! i zwyciskimi pieniami. Rado Narodu nie ma sobie rwnej w naszych dziejach. Kiedy tylko zajaniaa blaskiem wielka proklamacja dziaa wojennych, nasi ryce rze, odwanie powicajcy si dla dobra publicz nego, na dugie miesice od]echali do obcych ziem, odlegych o dziesitki tysicy mil, gdzie znosili trudy i cierpienia z powodu chodw i upaw, i wszyscy jednomylnie przystpili do walki, powicajc wszystkie swoje siy Ojczynie. Ich szczere oddanie bdzie dugo sawione i nigdy nie zapomniane. W biecym miesicu dobiega koca triumfalny powrt armii do Kraju. Nasze Towarzystwo, skupia jce reprezentantw dzielnicy, dwudziestego pitego dnia tego miesica organizuje bankiet i wiec z oka zji powrotu ponad tysica oficerw, podoficerw
346

i onierz y z naszej dzielnicy. Ku pocieszeniu rodzin polegych na polu chway powitamy ich go rco i serdecznie, chcc w ten sposb wyrazi czstk wdzicznoci dla naszych Bohaterw. Wierz, e wyraam wol wszystkich czonkw Towarzystwa, i jestem przekona ny, e jeli spotka mnie szczcie zorganizowania tej wielkiej uroczystoci, przyniesie ona chwa naszemu Towarzystwu. Zwracam si do Pana z prob o wyraenie zgody, mam te wielk nadziej, e nie odmwi Pan ofiary na ten cel. Nadawc by pewien arystokrata. Gospodarz przeczyta w milczeniu, po czym z obojtn min woy list do koperty. Nic nie wskazywao, e zamierza da ofiar. Niedawno przekaza kilka jenw na rzecz godujcych w pnocno-wschodniej Japonii, ale teraz kademu opowiada, e zabrano mu te pienidze. A przecie wiadomo, e ofiary si daje, a nie zabiera. To nie zodziej do niego przyszed, wic zabrano" jest sowem niewaciwym. Mimo to gospodarz czu si tak, jakby go okradziono. Proba wic arystokraty o ofiar na p owitanie wojska nie ma dla niego znaczenia. Po prostu gospodarz nie naley do ludzi, ktrzy daj pienidze na wezwanie jakiej tam ulotki, chocia nie wiem, co by uczyni, gdyby przedstawiono mu propozycj nie do odrzucenia. Z jego punktu widzenia przed powitaniem wojska naley po wita samego siebie. Dopiero po uhonorowaniu siebie mgby wita innych. Dopki jednak sam bdzie mia trudnoci ze niadaniami i kolacjami, honor witania in nych powierzy raczej panom arystokratom. Gospodarz wzi do rki drugi list i zawoa: O! Ten rwnie jest drukowany!" Przesyam Panu wyrazy pamici w te dni jesiennych chodw i ycz Jego Szanownemu Domowi dalszego powodzenia i rozkwitu. Wyrazy szacunku"

341

Jak panu wiadomo, od kilku lat nasza szkoa wskutek przeszkd, stawianych przez nieliczne jednostki majce przede wszystkim wasne dobro na wzgldzie, znalaza si w opakanym stanie. Doszlimy do wniosku, e przyczyny niepowodze kryj si w niedostatku naszych stara. Dogbnie przemylelimy nasze bdy i znalelimy sposb na uzyskanie funduszy na budow nowego gmachu szkoy, zgodnie z dawna wymarzonym ideaem. rodki te uzyskamy z wydanego przez nas dziea pt. Krtki zarys tajnikw sztuki krawieckiej*. Napisalimy je opierajc si na zasadach sztuki, ktr studiowalimy przez wiele lat w ogromnym trudzie, z bezgraniczn uwag i trosk. Pragniemy teraz, eby ksika trafia do wszystkich domw po cenie kosztw produkcji, z nieznacznym tylko zyskiem. Zwracamy si z askaw prob o jej nabycie > dla Pana bdzie ona pomoc w rozwoju, nam po zwoli zgromadzi niewielki fundusz na budow szkoy. Z gbi serca prosimy i jednoczenie przepraszamy za miao, ale sdzimy, e Pan wyrazi ju askaw ch zoenia ofiary na nasz cel. Ku pujc jeden egzemplarz przedstawionej ksiki prosz choby przeznaczy j dla Paskiej su cej askawie wyrazi Pan poparcie dla naszych zamierze. Wnoszc przed Pana t najgortsz prob pozostajemy z najgbszym szacunkiem i unionymi pokonami. ' Dyrektor szkoy Nuida Shinsaku eska Szkoa Kroju i Szycia w Wielkiej Japonii" Gospodarz przeczyta to wielce uprzejme pismo z zimnym wyrazem twarzy, po czym cisn je w kulk i wrzuci do kosza. Szkoda, e wszystkie unione pokony", trudy i cierpienia" na nic si nie przyday. Przystpi teraz do trzeciego listu. Ten list byszcza jako osobliwie.
348

Kopert pokryway biae i czerwone pasy, przypomina jce szyld sprzedaWcy kolorowych lizakw, i zamaszysty, gruby napis: Szanowny Profesor Chinno Kushami". Nie dabym gowy za to, e w kopercie znajduje si Otafu ku lalka wesoej dziewczynki symbolizujcej szcz cie ale na pierwszy rzut oka list wyglda wspaniale. Jeli mog mierzy niebo i ziemi sw wasn miar, to jednym haustem powinienem wypi wody rzeki Si-kiang. Ale jeli to samo niebo i ziemia s dz mnie swoj miar, to jestem po prostu drobnym pyem. W kadym za wypadku jestem zwizany z niebem i ziemi... Czowiek, ktry po raz pierw szy je trepangi namako, godzien jest szacunku za upr, za czowieka po raz pierwszy smakujcego ryb fugu naley ceni za odwag. W tego, ktry potrafi je trepangi, wcieli si duch Shinrana, w delektujcego si najek wcieli si duch Nichi 11 rena. A profesor Kushami zna jedynie stchy smak octu i pasty sojowej. Nie widziaem jeszcze, eby czowiek, ktry spoywa stch past sojow i ocet, zosta kiedykolwiek bohaterem wiata. i Zaprzeda Ci nawet najbliszy przyjaciel. Znie nawidz ojciec i matka. Porzuci Ci ukochana. I bogatym nigdy nie bdziesz. W cigu jednego ranka utracisz tytuy i majtki. Splenieje wiedza, ktr kryjesz w swej gowie. Czego Ty oczekujesz? Na co liczysz w niebie i na ziemi? Na Boga? Bg to gliniany posek. To stwardniae ajno ludzkiego rozczarowania! Spokojem nazywasz nadziej spenienia niemoliwego do spenienia. Postkujc i gderajc, chwiejnym krokiem pijanego kierujesz si do grobu. Koczy si oliwa i wygasa wiato. C zosta moe po Tobie? Profesorze Kushami, lepiej napij si herbaty.
349

To nic strasznego, jeli czowiek nie uwaa si za czowieka. Ale jake moe si gniewa na wiat ten, kto nie uwaa ludzi za ludzi, a siebie za siebie? Byoby to przyrwnywaniem si do mw, ktrzy signli szczytu wadzy i wielkoci i dlatego innych nie uwaaj za ludzi. Czy nie zmieniasz si na twarzy ze zoci, gdy inni nie uwaaj Ciebie za czowieka? Nieche Ci si zmienia twarz do woli, gupcze... Ten, kto uwaa siebie za czowieka, ale nie widzi czowieka w innych, miota si spazmatycznie z niezadowolenia. Ten spazmatyczny ruch nazywa si rewolucj. Lecz rewolucji nie wywouj niezadowoleni. Najchtniej produkuj j mowie bdcy u szczytu wadzy i sawy. W Korei jest duo e-szenia, dlaczego wic, Profesorze, nie zaywasz e-szenia? Podwjne ukony. Khei Tendo Stranik Niebiaskiej Sprawiedliwoci, mieszkajcy w Sugamo" Kolega Shinsaku bi niskie pokony z najgbszym szacunkiem", Kohei Tendo kania si tylko dwukrotnie. Nie prosi o ofiar, wic mona byo po nim tylko tyle ukonw si spodziewa. Nie jest to proba o pienidze, ale te nie wiadomo, o co tu chodzi. Ten list zasuguje na opublikowanie w jakim czasopimie; profesor, znany z mtnego umysu, odczytywa go wci od nowa zamiast jak si naleao spodziewa porwa w kawaki i wyrzuci. Sdzi pewnie, e w takim licie kryje si jaki sens i postanowi go odkry. Na wiecie wiele jest niezrozumiaych rzeczy, ale kadej z nich mona nada pewien sens. Nawet najtrudniejszy tekst mona w okrelo ny sposb zinterpretowa, jeli si tego pragnie. Zarwno twierdzenie, e czowiek jest gupi, jak i e jest mdry, mona zrozumie bez trudu. Co wicej, twierdzenie, e czowiek jest psem albo e jest wini, nie jest zbyt X trudne do uzasadnienia. Moecie powiedzie, e gry s 350

niskie, a wszechwiat may, wrona jest biaa, Komachi* brzydka, a profesor Kushami jest szlachetny z tym te potrafi sobie poradzi. Zgodnie z tymi rozwaaniami mona znale sens nawet w bezsensownym licie. Tym bardziej gdy zabiera si za czytanie mj pan, ktry wyjania wbrew logice sens wyrae nie znanego mu jzyka angielskiego. Kiedy jeden z uczniw zapyta go, dlaczego mwi good morning" nawet w z pogod, zastanawia si nad tym przez siedem dni. Kiedy zapytali go, jak brzmi po japosku nazwisko Kolumb, przemyliwa nad odpowiedzi przez nastpne trzy dni i trzy noce. Dla takiego czowieka w kadym zdaniu moe kry si jakie znaczenie, obojtne, czy to bdzie: Stchy ocet i pasta sojowa s bohaterami wiata", czy te: Je koreaski e -sze, wic wywoa rewolucj". Po pewnym czasie widocznie zrozumia trudny tekst, gdy zacz bezgranicznie si zachwyca: W tym tkwi naprawd gboki sens. Od razu wida, e ten czowiek dugo studiowa filozofi. Wspaniaa erudycja!" Ju po tych sowach od razu wida, e gospodarz jest gupi. Ale po gbszym zastanowieniu mona si zgodzi, e w niektrych punktach ma' racj. Zawsze zachwyca si tym, czego nie rozumie. Zreszt chyba nie tylko on. W niezrozumiaym kryje si bowiem to, co niedostpne dla gupca, a rzeczy niejasne budz w czowieku szlachetne uczucia. Dlatego proci miertelnicy gosz, e rozumiej niezrozumiae, a uczeni tak wyjaniaj sprawy oczywiste, e ich zrozumie nie sposb. Zdarza si to czsto na uniwersytetach: wykadowcy rzeczy niezrozumiaych ciesz si powodzeniem, nikt natomiast nie zwraca uwagi na tych, ktrzy wykadaj zrozumiae. Za-

351

chwyci si tym listem nie dlatego, e wszystko zrozu mia. Przeciwnie, zachwyca si nim, poniewa niczego sensownego w nim nie znalaz. Zachwyca si, poniewa ni std, ni zowd pojawiy si w nim trepangi i ajno rozczarowania. Jedyny powd czci gospodarza dla tego tekstu jest taki sam, jaki maj taoici dla Ksigi etyki", konfucjanici dla Ksigi przemian", a zenici dla Wspomnie& Rinzaia" *; chodzi tu o to, e nie rozumiej oni ani sowa. Ludzie jednak nie zaznaj spokoju, dopki czego do koca nie zrozumiej, stosuj wic zupenie dowolne interpretacje i robi miny, jakby wszystko wiedzieli. Udawanie, e si rozumie niezrozumiae i odnosz-' nie si do tego z szacunkiem, to od dawien dawna praw - t) dziwa przyjemno... Getepodarz z namaszczeniem zoy pismo, pooy je na stole i z rkami w zanadrzu pogry si w rozmylaniach. W tym momencie z przedsionka dobieg donony g os: Halo! Halo! Kto wprasza si do domu. Sdzc po gosie by to Meitei, ale przecie Meitei nigdy nie prosi o zgod, kiedy chce wej. Gospodarz sysza to woanie, nie ruszy si jednak z miejsca. Widocznie uwaa, e witanie goci w przedpokoju nie jest jego zadaniem, nigdy zreszt tego nie robi. Suca przed chwil wysza po mydo. Gospodyni za bya w toalecie. Na mnie wypad ten obowizek. Ale ja te nie miaem ochoty. Go straci w kocu cierpliwo, zdj buty, wskoczy na kamienny prg. otworzy shji i wszed do mieszkania. Gospodarz dobry, a go jeszcze lepszy. Wszed do salonu, potem odsuwa i zamyka kilkakrotnie przepierzenia fusuma, a wreszcie pojawi si w gabinecie.

 Co to za arty? Co ty robisz? Przecie przyszedem do ciebie! A, to ty? Jeste tu, wic moge odpowiedzie na woanie. Dom wyglda jak opuszczony. Mam co do przemylenia. Mgby przynajmniej odpowiedzie: Wejd!" No wic mgbym... Zawsze zbyt wiele sobie wyobraasz. Od paru dni pracuj nad doskonalenie m ducha. Dziwak. Ciki bdzie ywot goci, kiedy udoskona lisz siebie tak, e nie bdziesz nawet zdolny do odpowie dzi. Twj spokj moe czowieka doprowadzi do sza lestwa! Zreszt nie sam przyszedem. eby wiedzia, co za gocia ci przyprowadziem! Wyjd i przywitaj si z nim. Kogo przyprowadzi? Chod i przywitaj si z nim. Mwi, e chce ko niecznie ciebie przywita. Kto? Zobaczysz, wstawaj. Gospodarz wsta, nie wyjmujc rk z zanadrza, wy szed na werand i z obojtn min skierowa si do sa loniku. Obok tokonomy zobaczy dostojnego starca. Mimo woli wyj rce i usiad ciko przy wejciu. Obaj wic siedzieli zwrceni na zachd i nie mogli si sobie poko ni. Wiadomo, e ludzie starej daty s draliwi na pun kcie zasad dobrego wychowania. Prosz tutaj rzek starzec wskazujc gospoda rzowi tokonom. Gospodarz uwaa zawsze, e w salonie mona siada tam, gdzie si ma ochot, ale przed kilku laty kto mu Wyjani, e tokonoma jest czym w rodzaju miejsca tro nowego, i wtedy doszed do przekonania, i w tym miej scu mog zasiada wycznie posaey cesarza, i sam pod
23 Jestem kotem 353

adnym pozorem nie zblia si do tokonomy. Tym bardziej teraz, kiedy w pobliu alkowy siedzia nieznajomy starzec, nie mia najmniejszej ochoty podej do toko nomy. Nawet nie przywita si z nim, jak naley. Schyli tylko gow i powtrzy: Prosz tutaj. Nie, prosz tutaj, poniewa nie mog si z panem przywita, jak naley. Nie, wobec tego... Moe tutaj, prosz powtrzy za gociem bezmylnie. ' Zdumiewa mnie paska skromno. I stawia w przykrym pooeniu. Niech si pan jednak nie krpuje, prosz tutaj... Paska skromno... Jestem zakopotany... Jednak e,.. gospodarz poczerwienia i co mamrota niezro zumiale. Widocznie doskonalenie ducha nie dao efektw. Meitei-kun z umiechem przyglda si obu spoza para wanu i doszedszy zapewne do wniosku, e przysza ju pora na niego, popchn lekko gospodarza mwic: No, dobrze, wejd dalej, przylepie si do ciany, a ja nie mam gdzie usi. Nie krpuj si, wejd dalej. Kushami, popchnity, nie mia innego wyjcia, wszed gbiej do pokoju. Kushami-kun, to mj wujek z Shizuoka, o ktrym ci czsto opowiadaem. Wujku,' to kolega Kushami. Mam wreszcie honor pozna pana. Meitei wci tu przychodzi i naduywa paskiej gocinnoci, wic od dawna poczytywaem sobie za zaszczyt odwiedzenie pana i odbycie z nim rozmowy. Dzisiaj na szczcie przecho dziem blisko pana domu i postanowiem wstpi, eby zoy wyrazy mojej wdzicznoci. Ciesz si, e mogem pana pozna osobicie i prosz o jego askawo na przyszo. Starzec mwi starowieckim stylem bez najmniejszego zajknicia. Nietowarzyski i maomwny gospodarz chy354

ba si jeszcze nigdy nie spotka z takim dziadu niem, bo nieco zmieszany potokiem wymowy zapomnia i o koreaskim e-szeniu, i o ubarwionej cukierkowo kopercie. Udrczony i skrpowany, wydusi z siebie dziwaczn odpowied. Ja te... Ja te zamierzaem zoy wizyt... Prosz nie mie mi za ze... przerwa, gow nieco unis znad maty i zobaczy, e starzec wci pozostaje pochylony w niskim ukonie. Poczu si zawstydzony i znowu przytkn eb do podogi. Starzec wytrzyma przyzwoit pauz i unis gow: Dawniej miaem tutaj dom i przez dugie lata mieszkaem u stp shoguna, ale w czasie przewrotu wy jechaem i nigdy tu nie przyjedaem. Teraz to nawet ulic w tym miecie nie znam. Gdyby nie oprowadza mnie Meitei, nic bym nie zaatwi. Chocia mwi, e wszystko si w wiecie zmienia, to jednak rd shoguna przez trzysta lat od rozpoczcia rzdw... Wuju Meitei przerwa mu nie majc ochoty su cha tego rd shoguna by z pewnoci znakomity, ale wspaniaa te jest epoka Meiji. Dawniej na przykad nie byo Czerwonego Krzya. Nie byo. W ogle nie byo adnych Czerwonych Krzyy. Nie -zdarzao si rwnie, ebymy ogldali oblicze wielkiego ksicia. Takie rzeczy nastay dopiero w epoce Meiji. Dziki dugiemu yciu wziem udzia w wielkim zgromadzeniu, wysuchaem tam gosu jego wysokoci wielkiego ksicia i teraz mog spokojnie umiera. Dobrze, e przynajmniej zwiedzie Tokio po tak dugiej nieobecnoci. Wiesz, Kushami, wujek specjalnie przyjecha z Shizuoka na zjazd Czerwonego Krzya. Dzisiaj bylimy razem w Ueno, stamtd wanie wracamy. Ma na sobie frak, ktry wczoraj zamwiem w Shiro kiya".
f 355

I'1.! '

Rzeczywicie, by we fraku. Ale ten frak w ogle do starca nie pasowa. Rkawy byy za dugie, konierz odstawa, na plecach porobiy si zmarszczki, a pod pacha mi uwiera. Nawet kto chcc uszy jak najbrzydsze ubranie nie potrafiby zrobi czego tak nieksztatnego. Biay konierzyk odcza si od biaej koszuli, kiedy wuj podnosi gow, i ukazywao si wtedy jabko Adama. Trudno te byo okreli, czy czarne klapki nale do fraka, czy te do koszuli. Frak mona jeszcze znie, ale jake dziwacznie wyglda siwy kok samurajski na rodku jego gowy. Zaczem szuka wzrokiem elaznego wachlarza, o ktrym Meitei opowiada, i okazao si, e lea on, zgodnie z zasadami, obok jego kolan. Gospodarz wrci wreszcie do siebie, bowiem z cakowit swobod zastosowa wobec stroju starca efekty doskonalenia duchowe go i nieco si zdziwi. Nie wierzy sowom Meiteia, a teraz przekona si, e Meitei wcale nie przesadza. Jeli dzioby gospodarza mog suy za materia do bada nauko wych, to samurajski kok i elazny wachlarz z pewnoci jeszcze bardziej na to zasugiway. Mj pan zapragn dowiedzie si za wszelk cen czego wicej o pochodzeniu tego wachlarza, lecz nie wypadao mu przerywa to ku rozmowy,, zada wic tylko zwyczajowe pytanie: Rzeczywicie, by we fraku. Ale ten frak w ogle do starca nie pasowa. Rkawy byy za dugie, konierz odstawa, na plecach porobiy si zmarszczki, a pod pacha mi uwiera. Nawet kto chcc uszy jak najbrzydsze ubranie nie potrafiby zrobi czego tak nieksztatnego. Biay konierzyk odcza si od biaej koszuli, kiedy wuj podnosi gow, i ukazywao si wtedy jabko Adama. Trudno te byo okreli, czy czarne klapki nale do fraka, czy te do koszuli. Frak mona jeszcze znie, ale jake dziwacznie wyglda siwy kok samurajski na rodku jego gowy. Zaczem szuka wzrokiem elaznego wachlarza, o ktrym Meitei opowiada, i okazao si, e lea on, zgodnie z zasadami, obok jego kolan. Gospodarz wrci wreszcie do siebie, bowiem z cakowit swobod zastosowa wobec stroju starca efekty doskonalenia duchowe go i nieco si zdziwi. Nie wierzy sowom Meiteia, a teraz przekona si, e Meitei wcale nie przesadza. Jeli dzioby gospodarza mog suy za materia do bada nauko wych, to samurajski kok i elazny wachlarz z pewnoci jeszcze bardziej na to zasugiway. Mj pan zapragn dowiedzie si za wszelk cen czego wicej o pochodzeniu tego wachlarza, lecz nie wypadao mu przerywa to ku rozmowy,, zada wic tylko zwyczajowe pytanie: Ludzi byo chyba duo? Nadzwyczaj duo i wszyscy mi si przygldali, pe wnie dzisiejsi ludzie s bardzo ciekawi. Dawniej tak si nie zachowywali. No, oczywicie, dawniej tego nie byo rzek gospodarz, jakby sam by starcem. Nie udawa jednak wszechwiedzcego. Mona przyj, i caa jego replika

wypyna ze zmconeg o umysu. W

szyscy patrzyli na mj rozcinacz pancerza..'. Na pewno ten elazny wachlarz jest dosy ciki. Kolego Kushami, sprbuj, we do rki. Bardzo ciki. Wujku, pozwl mu podnie.
356

Starzec rzek: Wybaczy pan", podnis z wysikiem i przekaza gospodarzowi. Erofesor Kushami przez chwil trzyma wachlarz, jak ptnik w wityni Kurodani w Kioto trzyma miecz Renshbo *, nastpnie odrzek: Rzeczywicie i zwrci wachlarz gociowi. Wszyscy, nie wiadomo dlaczego, nazywaj go elaznym wachlarzem, ale to nie ma nic wsplnego z wachlarzem, to jest po prostu rozcinacz pancerzy... A do czego on suy, jeli wolno zapyta? Do rozcinania zbroi... I dobijania wroga, kiedy traci przytomno. Posugiwano si nim od czasw Kusunoki Masashige **... , Wujku, ten rozcinacz zbroi nalea do Masashige? Nie, nie wiem, do kogo nalea. Ale to stara rzecz. By moe zrobiono go w czasach Kemmu. Moe rzeczywicie w epoce Kemmu, ale Kangetsu mia z nim sporo kopotw. Wstpilimy po drodze na uniwersytet i obejrzelimy pracowni fizyki. Wszystkie magnetyczne przyrzdy powarioway, bo to elazo. Ile zamieszania narobi! Nie, to niemoliwe! elazo pochodzi z epoki Kemmu i dlatego ma dobry charakter, nie ma wic obawy, e wywoa zamieszki. elazo to elazo, co tu ma charakter do rzeczy! Sam Kangetsu tak powiedzia i nic na to nie poradz. Czy to ten mczyzna, ktry szlifuje szklane kule? al mi go, jeszcze taki mody. Mgby robi co bardziej sensownego.

 To przykre,, ale nazywaj to badaniami. Gdy uda mu si oszlifowa jsule, zostanie znakomitym uczonym. Kady to potrafi. Ja te mgbym zosta szklarzem.* Tych, ktrzy zajmowali si czym- takim w Chinach, nazy-* wali jubilerami. Nie cieszyli si oni wielkim powaaniem w spoeczestwie mwic to patrzy w stron gospodarza, jakby oczekiwa potwierdzenia. Rzeczywicie zgodzi si gospodarz. Te wszystkie wspczesne nauki s konkretne i na pierwszy rzut oka wielce poyteczne, ale kiedy przyjdzie co do czego, na nic si nie przydaj. W dawnych czasach byo inaczej. Na przykad zawd samuraja to byo ryzykowanie ycia, wic doskonalono ducha tak, eby w chwili niebezpieczestwa samuraj nie popad w panik; chyba nie musz tego tumaczy, bo wiadomo, e nie byo to takie atwe jak szlifowanie kulek czy skrcanie drutw. i Rzeczywicie znw si zgodzi gospodarz. Wujku, doskonaleniem ducha nazywa si siedzenie z zaoonymi rkami, w tym celu wcale nie musi si szli fowa kulek. Nie, tu nie masz racji. To nie taka prosta sprawa. Nawet Mencjusz da od swych uczniw wyzwolenia ducha; natomiast Szao K'ang-czy ostrzega swoich wyznawcw przed poddawaniem umysu jednej myli i wymaga od nich szerokiego spojrzenia. A buddyjski mnich sekty zen, Czung Feng, uczy o niezmiennoci i wytrwa oci ducha. Nie tak atwo to poj... Nigdy tego nie zrozumiem. Co wic naley robi? Czytae ksig mistrza zen, mnicha Takuana pt. Cudowna kronika niezmiennej mdroci"? Nie, nawet o niej nie syszaem. Gdzie naley umieci ducha? pyta Takuan. Jeli umiecisz go w rejonie ruchw w roga, serce twoje zostanie wcignite w sprawy i zachowanie wroga. Jeli skierujesz go na miecz wroga, staniesz si niewolnikiem
358

jego miecza. Jeli ducha nastawisz na zabicie wroga, popadniesz w niewol tej pokusy. Jeli umiecisz go na wasnym mieczu, to zagarnie on twj wasny miecz. Jeli skierujesz na obron siebie od mierci, to duch twj popadnie w sieci obrony przed mierci. Jeli umiecisz ducha na wygldzie czowieka, to popadnie on w sieci wygldu czowieka. Mwic krtko: podano tam, e-nie ma miejsca dla ducha. Jak dobrze wszystko pamitasz, wujku. Masz bardzo dobr pami. Przecie to takie dugie. Kushami, zrozu miae? Rzeczywicie znw zaatwi spraw swoim rzeczywicie". Widzi pan, mam racj? Gdzie wic jest miejsce du cha? Jeli ducha skupimy na ruchach wroga, wtedy duch zostanie wcignity w sprawy i zachowanie wroga. Jeli umiecimy go na mieczu wroga... Wujku, kolega Kushami zna to bardzo dobrze. Ostatnio godzinami siedzi w bibliotece i doskonali swego ducha. Tak dalece ju go wyzwoli, e nawet gdy gocie przychodz, nie wita ich przy wejciu. Nie trzeba mu wic tego powtarza. To godne najwyszego uznania. Ty te mgby troch powiczy razem z nim. Nie mam czasu! Wujku, mylisz, e inni prnuj, skoro ty nie masz nic do roboty? A ty naprawd nie prnujesz? Tak naprawd to prnowanie jest bardzo praco chonne. Widz, e jeste nieco rozproszony, dlatego musisz wiczy ducha. Jestem przekonany, e racj maj ci, kt rzy mwi: pord licznych zaj znajd chwil na spokj, natomiast nigdy nie syszaem, e prnowanie to te pracochonne zajcie. Co pan o tym myli, panie Kushami? Ja te chyba nie syszaem. 359

- Ha, ha, ha! Wobec tego poddaj si. Wujku, a czy nie zjadby tokijskich wgorzy? Dawno ju nie prbowae. Zaprowadz ci do Chikuyo". Tramwajem dojedziemy tam szybko. Wgorze to nieza rzecz... Ale obiecaem wstpi dzi do Suihary, przykro mi, nie mog skorzysta. Ach, chodzi ci pewnie o Sugihar, ten dziadek te dobrze si trzyma. To nie Sugihara, lecz Suihara. Przykro mi, e cigle tak si mylisz. Niegrzecznie myli .nazwiska ludzi. Musisz bardziej nwaa. Ale przecie pisze si Sugihara"? Pisze si Sugihara", lecz wymawia Suihara". Dziwne. Co w tym dziwnego? W Japonii od dawna znaki odczytuje si w rny sposb. Na przykad pisze si kyuin", a czyta mimizu", co znaczy ddownica, do sownie niewidzca". Podobnie rzecz si ma z hierogli f em aba", ktry wymawia si kairu". Dziwne. aba po zabiciu przewraca si na grzbiet i dlatego nazywa si kaeru" co znaczy zmienia", obraca si". W czytaniu normalnym jest kairu". Podobnie su kigaki" czytamy suigaki", za kukitachi" kukutachi". Tylko prowincjusze hieroglify suihara" odczytuj sugihara". Jeli nie bdziesz bardziej uwaa, wymiej ci, To znaczy, e teraz wybierasz si do tego Suihary? Szkoda. Jeli ty nie chcesz, to nie id. Sam pjd. A czy trafisz? Piechot trudno mi bdzie. Wynajmijcie mi powz, wsid i pojad. Gospodarz usunie wezwa riksz. Starzec dugo i rozwlekle si egna, po czym na gow z samurajskim ko kiem woy cylinder i odszed. Meitei jeszcze pozosta.
360

Czy to twj wujek? \ No pewnie. Rzeczywicie rzek gospodarz, woy rce w zanadrze i nie ruszajc si z miejsca pogry si w rozmylaniach. Ha, ha, ha! Bohater, prawda? Jestem szczliwy, e mam takiego wuja. Gdziekolwiek go zaprowadz, zachowuje si tak samo. Jeste zaskoczony? Meitei by bar-dzo zadowolony z siebie, mylc, e porzdnie zadziwi swego przyjaciela. Nie, nie bardzo. No, jeli teraz ciebie nie zaskoczyem, to znaczy, e ju nigdy mi si to nie uda. W twoim wuju jest co wielkiego. Nawoywanie do doskonalenia ducha jest godne najwikszego podziwu. Naprawd to jest godne podziwu? Zobaczysz, ty te staniesz si tak zacofany jak mj wuj, kiedy bdziesz mia szedziesit lat. Strze si. Nic mdrego nie wychodzi z poddawania si sabociom i z zacofania. Ty wci si obawiasz pozostania w tyle za biegiem zdarze, ale niekiedy takie pozostawanie jest bardzo cenne, to zaley od miejsca i czasu. Zwaszcza e wsp czesna nauka wci pdzi i pdzi przed siebie, a kresu tej drogi nie wida. Nie osigniemy w ten sposb zadowole nia. Natomiast nauka Wschodu jest pasywna, ma ona smak szczeglny i gboki. Chodzi tu zwaszcza o dosko nalenie ducha podj wtek zasyszany u Filozofa i wykada jak wasn teori. Oho! Do czego to doszo! Mwisz zupenie tak samo jak kolega Yagi Dokusen. Gospodarz zaniepokoi si usyszawszy to nazwisko. Filozofem, ktry niedawno odwiedzi Pieczar picego Smoka" i nawrci gospodarza, a nastpnie odszed dostojnym krokiem, by wanie Yagi Dokusen, zatem teoria, ktr teraz wykada z tak powanym wyrazem twarzy, okazaa si zapoyczeniem od tego Yagi Dokusena. Gos361

podarz myla, e Meitei go nie zna, wic kiedy wymieni nazwisko w najbardziej niespodziewanym momencie, zerwa mask, ktr Kushami majstrowa sobie przez ca noc i woy na twarz. Czy kiedykolwiek syszae pogldy Doku sena? ostronie upewnia si. Jake miabym nie sysze?! Jego teorie s takie same jak przed dziesiciu laty, kiedy razem studiowali* my, wcale si nie zmieniy.. Prawda tak szybko si nie zmienia, wic moe to nawet dobrze, e pogldy Dokusena si nie zmieniy.! Dokusen istnieje dziki popieraniu go przez takich jak ty, Po pierwsze, ma cakiem udane nazwisko: Yagi. Yagi znaczy kozio, a on brod ma kozi. Tak sam nosi ju w czasach studenckich. Imi Dokusen te jest osobliwe. Kiedy zosta u mnie na noc i zacz rozprawia na temat swego pasywnego samodoskonalenia. Gada i gada wci to samo i wcale nie zamierza skoczy. Przerwaem mu wic mwic: Idziemy spa". A on na to z cakowitym spokojem: Profesorze, lekko traktujesz ycie, mnie si spa nie chce" i dalej mczy mnie t swoj teori pa sywnoci. No> dobrze, nie chce ci si spa mwi mu - ale ja jestem miertelnie senny, wic nie gadaj". W kocu jako udao mi si uoy go do snu, ale nie wiadomo skd, zjawia si mysz i ugryza Dokusena w czubek nosa. Narobi strasznego haasu w rodku nocy. Ten profesor w mowie wielce jest uczony, ale w yciu godny poaowania ogromnie si przej t nocn przygod. Molestowa mnie, krzycza, e mysz go na pewno zarazia, prosi, ebym co zrobi. Zdumiewa mnie tym. Jednym sowem, miaem z nim mnstwo kopotw. Co miaem robi. Poszedem do kuchni, pooyem na papierku ziarnko gotowanego ryu i przykleiem mu do nosa. > Po co? Powiedziaem mu, e to zagraniczny plaster, nie dawno wynaleziony przez synnego lekarza niemieckiego;
362

stosowany w Indiach po ugryzieniu przez wa, daje na tychmiastowe efekty. , Ju wtedy potrafie genialnie oszukiwa. Wiesz przecie, jaki prostoduszny i atwowierny jest kolega Dokusen. Nie mia najmniejszej wtpliwoci, uspokoi si i spa jak kamie. Najzabawniejszy by widok nastpnego dnia rano, kiedy si obudzi; spod papierka zwisa na koziej brdce kawaek nitki. Ale od tamtego czasu sta si wybitn osobistoci. Widziae go ostatnio? Odwiedzi mnie przed tygodniem, dugo rozmawialimy... To dlatego popisywae si teori pasywnoci! Prawd mwic, jestem ni zachwycony i dlatego postanowiem zaj si intensywnym doskonaleniem du cha. Intensywno rzecz pikna. Ale jeli wszystko, co ci powiedz, bdziesz uwaa za prawd, wyjdziesz na gupca! Nie powiniene wszystkiego przyjmowa na wiar. Dokusen jest wielki tylko w sowach, a kiedy przychodzi do dziaania, nie jest lepszy od innych. Pamitasz chyba trzsienie ziemi sprzed dziewiciu lat? Tylko on jeden skaka z pitra i pokaleczy si. Czy tumaczy si ze swego postpowania? Oczywicie, uwaa, e postpi mdrze. Wedug niego istot nauki zen jest osignicie gotowoci do zachowania spokoju, co w krytycznej chwili pozwala na byskawiczne przystosowanie si do sytuacji. Tote kiedy inni w tym zamieszaniu nie wiedzieli, co robi, on podj szybk decyzj i wyskoczy z okna. Mog si tylko cie szy szed kulejc i mwi z nie ukrywan radoci poniewa wiczenie ducha nie poszo na marne". On nigdy si nie przyzna, e powina mu si noga. Nie ma bardziej podejrzanych ludzi od tych, ktrzy rozprawiaj o medy tacji zen czy o Buddach.
363

 Naprawd? -i- profesor Kushami traci powoli grunt pod nogami. Nie mwi ci o jakich bredniach mnichw zen? Powiedzia mi zdanie, ktre brzmi chyba tak: By-" skawica przecina wiosenny wiatr". Wanie, byskawica! Przecie on si z ni obnosi przez dziesi lat. To mieszne. W mojej bursie wszyscy, znali byskawice mistrza zen Muzaku. Najzabawniejsze, e czasami si myli i zamiast: Byskawica przecina wio senny wiatr" mwi: Wiosenny wiatr przecina byskawi c". Sprbuj to sprawdzi nastpnym razem. Po prostu sprzeczaj si z nim, kiedy mwi spokojnie. Wtedy mu si wszystko pokrci i zacznie mwi osobliwe rzeczy. Nikt nie sprosta takiemu kpiarzowi jak ty. Nie wiadomo, kto tu jest kpiarzem. Nie znosz mnichw zen ani tak zwanych owieconych. W pobliu mego domu jest witynia Nanzoin, w ktrej yje osiemdziesicioletni starzec. Podczas ostatniej burzy piorun uderzy w podwrzec wityni i rozdar sosn rosnc w ogrodzie. Podobno ten starzec nawet nie drgn, ale kiedy si bliej zainteresowaem t spraw, okazao si, e jest guchy. Wtedy zrozumiaem, dlaczego nie zareagowa. Tak jest najczciej. Dokusen sam mgby y jako owiecony, ale to mu nie wystarcza, namawia innych, a to ju niedobrze. Z jego powodu ju dwch uznano za wariatw. Kogo? Jeden to Rino Tozen. Pod wpywem Dokusena za gbia si intensywnie w naukach zen, wyjecha do Ka makury i tam w kocu zwariowa. Wszed na przejazd kolejowy, przed Enkakuji, usiad i rozpocz seans medytacji. Rozgosi, e medytacjami zatrzyma pocig. Rzeczywicie, pocig stan i dziki temu uszed z yciem. Od tamtej por y przyj przydomek Niewzruszony" i twier dzi, e nie spali si w ogniu ani nie utonie w wodzie. I rzeczywicie wszed do stawu przy wityni i chodzi po nim.
364

_- Uton? Nie, na szczcie przechodzi tamtdy jaki bonza i uratowa go, ale kiedy wrci do Tokio, zmar na zapa lenie otrzewnej. Przyczyn tego zapalenia bya kasza jczmienna i zepsute marynaty, ktre spoywa w wi tyni. Mona wic powiedzie, e porednio zabi go Do kusen. Wielkie zaangaowanie ma dobre i ze strony gospodarz czu si chyba nieswojo, gdy zmieni si na twarzy. Dokusen zgubi jeszcze jednego mego przyjaciela, r Niebezpieczny czowiek. Kogo? Koleg Tachimachi Robai. Naopowiada mu niestwo rzonych rzeczy o wgorzach odlatujcych do nieba, opta go i w kocu naprawd to si stao. Jak to naprawd to si stao"? W kocu wgorze uleciay do nieba, a winka zosta a witobliwym pustelnikiem. . Nic z tego nie rdzumiem. Yagiego nazywaj Dokusenm, co oznacza Samotny Pustelnik, a Tachimachi by Tonsenem, to znaczy Swi nk -Pustelnikiem. Zreszt takiego wstrtnego aroka jak on nigdzie nie znajdziesz, a co gorsze, aroczno pojawi a si u niego rwnoczenie ze zoliwoci, typow dla mnichw zen, i na to nie byo rady. Pocztkowo nie zwra calimy na to uwagi, ale teraz przypominam sobie, e od pocztku zachowywa si dziwnie. Przychodzi do mnie i wci powtarza swoje zote myli w rodzaju: Czy na te sosny nie spadaj kotlety? U nas na prowincji pywaj po rzece na deseczkach placuszki z pasty rybnej". Kiedy doszo do tego, e zacz mnie namawia, eby pj z nim i wykopa z kanau przed domem galaretk ze sodkich ziemniakw i kasztanw^ rce mi opady. Po kilku dniach zosta Swink -Pustelnikiem i skierowano go do Sugamo na leczenie. W zasadzie winie nie maj adnych powo 365

dw, eby traci rozum, ale doszo do tego stanu waciwie dziki Dokusenowi. Jego wpyw by niezaprzeczalny. Gzy obecnie Robai jest w Sugamo? Tak. Cierpi na mani wielkoci i gosi swoje wielkie prawdy. Doszed do wniosku, e nazwisko Tachimachi Robai jest zbyt trywialne, i nazwa siebie Tend Kohei, czyli Niebiaska Sprawiedliwo; uwaa bowiem siebie za ziemskie wcielenie losu. Straszne rzeczy wyprawia. Pjd i zobacz. < ~ Niebiaska Sprawiedliwo. - Tak, Niebiaska Sprawiedliwo. Wariat, ale na zwisko wymyli wietne, prawda? Czasem podpisuje si jako Sprawiedliwo Konfucjaska. Wci wysya listy do przyjaci, goszc, e ludzie bdz, a on chce ich zbawi. Ja te otrzymaem cztery czy pi listw, niektre s bardzo dugie, dwukrotnie musiaem nawet dopaca za przesyk. To znaczy, e list, ktry dzi otrzymaem, pochodzi od Rbaia. Ty te otrzymae? To dziwne. W czerwonej ko percie? Tak, czerwona na rodku, zas z prawej i z lewej biaa. Bardzo oryginalna. Podobno sprowadza te koperty z Chin. Barwy symbolizuj jego mdro: biel drog niebios i ziemi, czerwie natomiast czowieka, ktry znajduje si midzy nie bem i ziemi. Ma to jednak gboki sens. Jak na wariata, niele obmylone . Od czasu kiedy postrada zmysy, nie przesta chyba by arokiem, gdy w kadym licie pisze o jedzeniu. Do ciebie rwnie o tym pisze? Tak, o trepangach. Lubi trepangi i to dlatego. Ma racj. A jeszcze o czym? ~ O rybie fugu i e -szeniu. Chcia widocznie powie366

dzie, e jeli fugu zaszkodzi, naley leczy si korea skim e-szeniem*. Chyba jednak nie o to chodzi. Moe i nie, to niewane. Przecie to wariat. Czy to wszystko? Nie, jest te zdanie: Profesorze Kushami, lepiej napij si herbaty". Ha, ha, ha! Zbyt surowo ci potraktowa. Uwaa, e zapdzi ci tym w lepy zauek. I wspaniale mu si to udao. Niech yje Tendo Khei! ubawiony profesor Meitei rozemia si na cay gos. Kiedy gospodarz si dowiedzia, e nadawc listu, ktry czyta z takim pietyzmem, jest notoryczny wariat, poaowa swego wczesnego zapau i zbytniego wysiku. Zdenerwowa si, a nawet poczu wstyd na myl o tym, e pismo szaleca przyj z takim wzruszeniem i uznaniem, w kocu zacz si nawet niepokoi, c zy jego psychika jest w porzdku, skoro tak si zachwyca bredniami szaleca. Rozdranienie, wstyd i zmartwienie stopiy si w jedno i wyranie odmaloway w jego niespokojnym wyrazie twarzy. W tym momencie otwary si dononie drzwi wejciowe, rozleg si ciki stukot butw w sieni i kto gono zawoa: Przepraszam, czy mog na chwil? W przeciwiestwie do cikiego gospodarza Meitei zawsze porusza si z ogromn atwoci, nie czekajc na suc, zawoa: Wejd" i w kilku skokach dopad wejcia. Meitei zwykle miao i bez pytania wchodzi do cudzego mieszkania, dobrze wic, e okaza si taki uczynny i chtnie spenia obowizki suby. Ale skoro Meitei, ktry by przecie tylko gociem, wyszed na przyjcie nowego gocia, profesor Kushami jako gospodarz nie mia prawa siedzie sobie spokojnie w salonie. Kady inny od razu by ruszy si z miejsca i poszed do drzwi, ale Kus-hami ma swoje szczeglne zasady. Nadal spokojnie 36?

licji chyba si rozgniewa, gdy nad policzki i trzasn drzwiami. Ha, ha, ha! Z wielkim szacunkiem odnosisz si do policjantw. eby zawsze zachowywa si tak skromnie, byby niezym czowiekiem. Szkoda, e uprzejmy jeste tylko dla policjantw. Przecie przyszed specjalnie, eby mnie zawiado mi. Przyszed zawiadomi! To jego zawd! Mgby si z nim obej tak samo jak z kadym innym. To nie jest zwyky zawd. Oczywicie, e nie zwyky. To zawd paskudny! Troch gorszy od pozostaych zawodw. Jeli bdziesz tak mwi, mog ci spotka due nieprzyjemnoci. Ha, ha, ha! No, dobrze, nie bdziemy le mwi o policjantach. Mog zreszt zrozumie twj szacunek dla nich, ale bardzo mnie zaskoczye, kiedy z tak rewerencj traktowae zodzieja. Kto z powag traktowa zodzieja? Ty, oczywicie. Nie mam przecie znajomych zodziei. ' Nie masz? A kto kania si zodziejowi? Kiedy? i- Przed chwil. Omal nie pade przed nim na kolana. Nie gadaj gupstw, kaniaem si ledczemu. v Od kiedy policjanci tak si ubieraj? By tak ubrany, poniewa jest ledczym. , Jaki ty uparty! To ty jeste uparty. Powiedz, do licha, ktry policjant bdzie sta z rka mi w zanadrzu? A dlaczego nie? Poddaj si, skoro z takim uporem obstajesz przy swoim. Zauwaye, e nawet nie drgn, kiedy mu si kaniae?
370

 To przecie policjant, wolno mu si tak zachowywa. Ale jeste pewny siebie. Wcale nie suchasz, co do ciebie mwi. A nie sucham! Mwisz cigle zodziej, zodziej", a przecie nie widziae, jak krad. Po prostu przysza ci taka myl do gowy i upierasz si przy niej. Teraz nawet Meitei, wbrew swoim obyczajom, zamilk, uznawszy zapewne, e gospodarz jest przypadkiem beznadziejnym. Gospodarz za myla, e pokona Meiteia, co mu si przedtem rzadko zdarzao, i dlatego by bardzo z siebie zadowolony. W oczach Meiteia gospodarz wiele straci przez swj upr, gospodarz natomiast uwaa, e dziki swemu uporowi okaza si znacznie lepszy od Meiteia. W yciu czsto powstaj takie absurdalne sytuacje. Kto uwaa, e upierajc si doprowadzi do zwycistwa , a w gruncie rzeczy jego akcje spadaj coraz bardziej. Dziwna rzecz, ale uparty zwykle uwaa, e dziki uporowi zachowuje swoj twarz, i nawet nie podejrzewa, e wszyscy dokoa gardz nim i nie chc mie z nim nic wsplnego. Szczliwy czowiek. Takie szczcie nazywa si podobno wiskim szczciem. W kadym razie pjdziesz tam jutro? Oczywicie. Powiedzia na dziewit, wic ju o smej wyjd. A co ze szko? Nie pjd. Co mi tam szkoa! z niesychan si obwieci gospodarz. Oho! Jaki odw any! Czy mona nie i do szkoy? Mona, jestem na pensji, nie potrc mi, nie martw si wyzna szczerze. Niezbyt to uczciwe stanowisko, a przy tym naiwne. No, dobrze, pjdziesz, ale czy znasz drog? Skd mam zna? Riksza dowiezie mnie bez trudu rzek nieco poirytowany. Przepraszam ci, ale w manierach nie ustpujesz -memu wujowi.
9K
37j

 A moesz sobie przeprasza, ile wlezie, Ha, ha, ha! Komenda w Nihonzutsumi znajduje si nie byle gdzie, bo w Yoshiwarze! Gdzie?! W Yoshiwarze. To tam, gdzie s domy publiczne? No pewnie! W Tokio jest tylko jedna Yoshiwara. Wic chcesz tam jecha? Meitei znw zacz pokpiwa. Gospodarz na dwik sowa Yoshiwara" troch spuci z tonu, zawaha si i odrzek z niepotrzebnym naciskiem: A niech bdzie Yoshiwara, niech bd domy publiczne! Skoro raz powiedziaem, e pjd, to pjd. Gupiec w takich sytuacjach jest zawsze uparty. Meitei powiedzia tylko: Id sobie, to bdzie dla ciebie interesujce. Epizod z policjantem, ktry tak zburzy porzdek w domu, na tym w zasadzie si zakoczy. Meitei papla swoim zwyczajem jeszcze troch i o zmierzchu wyszed do domu. Ju pno, wuj moe si na mnie gniewa doda wychodzc. Po odejciu Meiteia gospodarz zjad pospiesznie kolacj, wycofa si do swego gabinetu, znowu zaoy rce na piersiach i zacz rozmyla. Kolega Yagi Dokusen, ktry tak mnie zachwyci i ktrego chciaem naladowa, okaza si zgodnie ze sowami Meiteia czowiekiem niegodnym naladowania. Co wicej, nauki, ktre gosi, s pozbawione zdrowego rozsdku, a ich autor naley do kategorii szalecw. Tym bardziej e pord jego uczniw jest dwch wariatw. To bardzo niebezpieczne. Kontaktowanie si z nim bez dostatecznej ostronoci grozioby wcigniciem w ten sam krg szalecw. Tend Kohei w rzeczywistoci Tachimachi Rbai ktrego uznawaem za wielkiego uczonego i zachwycaem si jego listem, okaza si
372

pospolitym szalecem, przebywajcym w lecznicy w Sugamo. Nawet jeli Meitei z igy zrobi widy, nie mog mie wtpliwoci, e Tachimachi, ktry uwaa si za krla opatrznoci, cieszy si niemaym autorytetem w domu wariatw. By moe ja rwnie jestem troch stuknity. Wszak mwi, e swj swego wyczuje na odlego, a jeli budz we mnie zachwyt teorie goszone przez wariatw w kadym razie poruszy mnie ten list... to zapewne i ja mam co w sobie z szaleca. Cakowicie moliwe, e mieszkajc w ssiedztwie takiego wariata jeli nawet nie zostan uksztatowany na jego mod mog ktrego dnia przekroczy dzielc nas granic i zacz z nim rozmawia przyjanie, siedzc kolana przy kolanach. To straszne. Rzeczywicie, od niedawna jeli si nad tym bliej zastanawiam w czynnociach mego mzgu pojawiy si zaskakujce wzloty i dziwne przeskoki mylowe. Pozostawiajc na uboczu zmiany mego mzgu, a biorc pod uwag tylko jego dziaanie, ktre przeradza si w czyny, w sowa, widz, ile w nim momentw nieumiarkowanych. Jzyk nie czuje smaku wody, pod pachami nie czuj powiewu orzewiajcego wiatru, zby moje potwornie cuchn, a w gowie doskwiera bl. Co wic mam pocz? Coraz gorzej ze mn. A moe ju jestem doskonaym pacjentem dla szpitala w Sugamo? Na szczcie nikomu jeszcze nie zadaem ran, nie popeniem niczego, co przyniosoby szkod spoeczestwu, i chyba tylko dlatego nie wyrzucono mnie z dzielnicy i istniej jako obywatel Tokio. To ju nie jest kwestia pasywnoci czy aktywnoci. Najpierw naleaoby zmierzy puls. Zdaje mi si, e jest normalny. Moe mam gorczk? Nie. Nie widz te objaww pomieszania zmysw. A jednak jestem niespokojny. Porwnujc siebie z szalecami i biorc pod uwa373

374

g jedynie podobiestwa nie mgbym wyrwa si z ich krgu. Nie, tak nie mona postpowa. Prbowaem ' zinterpretowa swj stan biorc za wzorzec szaleca, nic wic dziwnego, e doszedem do takich wnioskw. By moe rezultat byby zupenie odmienny, gdybym porwna siebie ze zdrowym czowiekiem. Powinienem wic rozpocz od najbliszych j sobie. Moe zaczn od wuja we fraku, ktry by tu | dzisiaj? Gdzie umieci ducha?... Nie, to przypadek! podejrzany. Moe Kangetsu? Nosi ze sob posiek w pudeku i od rana do wieczora szlifuje szklane kulki. Nie, on te jest z tej samej paczki. A Meitei? Wykpiwanie innych uwaa za swoje powoanie. To szaleniec, cho pozytywny. Czwarty... ona Kanedy.

Charakter zoliwy, zdecydowanie skcony ze zdrowym rozsdkiem. Stuknita ani chybi. Kaneda. Z nim si jeszcze nie spotkaem, ale wiedzc, jakim . respektem otacza on i pdzi z ni harmonijne ycie maeskie, trzeba go uzna za czowieka niezwykego, a wic nienormalnego. Poniewa nienormalny to inna nazwa szaleca, wic bez przeszkd moemy zaliczy go do tej samej grupy. A dalej... Tylu ich jest, e trudno wyliczy. Dentelmeni z Domu Spadajcych Obokw. Dopiero pczkujcy, ale pod wzgldem szalestwa wystarczajco wspaniali weterani, eby ycie uczyni bezsensownym. Przy tym wyliczaniu zrozumiaem, e wikszo ludzi naley do tego samego rodzaju. I o dziwoi poczuem si zdrowiej. Bardzo moliwe, e spoeczestwo jest zbiorem szalecw. Zebrali si w gromad, zczyli w morderczej walce, warcz jak wcieke psy, przeklinaj, rabuj, cz si w towarzystwa i rozpadaj jak komrki, pn si w gr, to znw opadaj i... tak yj. I to ma by spoeczestwo? Jeli wrd nich znajd si mniej lub bardziej rozumni, s uwaani za zawad i umieszczani w domach wariatw;

zamyka si ich tam, eby nie mogli wyj. To ci, ktrych si izoluje w domach wariatw, s ludmi normalnymi, a ci, ktrzy panosz si swobodnie, s wariatami. Bywa te i tak, e ludzie osamotnieni i pozbawieni przyjaci, dziaajcy w pojedynk, uznawani s za wariatw, ale kiedy si zjednocz w gromad i zaczn reprezentowa okrelon si, staj si ludmi zdrowymi. Nie brak te przykadw na to, jak wielki wariat za pomoc pienidza i wa dzy szerzy gwaty, posugujc si mas wariatw, a wszyscy nazywaj go wspaniaym czowiekiem. Nic z tego nie rozumiem". Opisaem wiernie psychiczny stan gospodarza, gdy siedzia samotnie tej nocy przy ostrym wietle lampki i rozmyla, Mtno jego umysu i w tych rozmylaniach przejawia si dobitnie. Ten guptas, mimo swych kajzerowskich wsw, nawet nie potrafi odrni wariata od normalnego czowieka. I chocia postawi ten problem i odwoa si do swych wadz intelektualnych, zrezygnowa z dojcia do ostatecznych wnioskw. Jest on po prostu czowiekiem o umyle niezdolnym do przemylenia czegokolwiek do koca. Jedyn waciwoci jego rozumowania, godn zapamitania, jest nieokrelono i nieuchwytno, podobna do dymu z papierosw Asahi", wypuszczanego nosem. Jestem kotem. Kto moe wic powtpiewa, czy potrafi opisa tak precyzyjnie stan ducha gospodarza, musz jednak stwierdzi, e tego rodzaju sprawy nie przedstawiaj dla kotw najmniejszej trudnoci. Ja znam sztuk czytania myli. Kiedy si jej nauczyem? Nie zadawajcie takich pyta. Po prostu znam i ju. Drzemic na kolanach czowieka ukradkiem pocieram o jego brzuch swym mikkim futerkiem. Powstaje wtedy strumie elektrycznoci i cay bieg zdarze wewntrznych czowieka ukazuje si wyrazicie przed oczyma mej duszy. Niedawno 375 gospodarz gadzi mnie delikatnie po gowie i ni std, ni zowd przyszo mu co absurdalnego do gowy: Jaki ciepy byby serdaczek ze skry tego kota!" Od razu si napuszyem i mimo woli przeszy mnie ciarki po grzbiecie. To straszna historia. Tak czy owak mog was powiadomi, jakie myli zrodziy si w gowie mego gospodarza, i poczytuj to sobie za wielki zaszczyt. Gospodarz zdy jeszcze pomyle, e nic z tego nie rozumie, i usn snem niewinitka, a z rana ju nie pamita nic z tego, co wieczorem przemyli wa. Jeli zapragnby jeszcze raz rozway spraw szalestwa, musiaby wszystko rozpoczyna od pocztku. I wwczas nikt nie miaby adnej pewnoci, czy jego myli potocz si tym samym traktem. Pewne jest tylko jedno niezalenie od tego, ile razy bdzie rozpoczyna swoje rozwaania i jak drog potocz si jego myli, wszystko zakoczy si stwierdzeniem: Nic z te-

go nie rozumiem".

Rozdzia dziesity

Wstawaj, ju sidma! zawoaa spoza drzwi gospodyni. ' Gospodarz lea i milcza, odwrcony ku cianie, nie wiadomo, czy spa, czy nie. Nie odpowiada to jego zwyczaj. Kiedy musi otworzy usta, mruczy tylko mhm" i dalej milczy. Nawet to mhm" nie przychodzi mu atwo. Gdy mczyzna zleniwieje do tego stopnia, e nie ma nawet ochoty na odpowied, moe okaza si interesujcym przypadkiem dla obserwacji, ale kobiety nie lubi takich mczyzn. Nawet ona nie ceni go zbyt wysoko. Wycigajc wniosek z tego jednego przypadku nie popenimy chyba powaniejszego bdu, jeli powiemy to samo o innych. Poniewa przysowie mwi: Jeli odwrcia si od ciebie rodzina, tym bardziej nie oczekuj aski od obcych", tote gospodarz, lekcewaony przez wasn on, nie moe oczekiwa jakichkolwiek wzgldw od innych kobiet. Moe le robi ujawniajc niepopularno gospodarza u pci odmiennej, ale czyni to z najlepszych pobudek. Chc mu pomc w uwiadomieniu sobie tego podstawowego faktu, i to on sam popenia zaskakujcy bd uznajc, e ona go nie lubi, poniewa nadeszy dla niego nieszczliwe lata. ona przypomniaa mu, e ju czas wstawa, lecz on jej trosk cakowicie zlekceway, odwrci si do ciany, nie raczc nawet wydoby z siebie mhm". ona wic powiedziaa: Jeeli si spnisz, nic mnie to nie bdzie obchodzi", zarzucia na ramiona miot i trzepaczk i odesza do biblioteki. Wkrtce dobiegy odgosy trzepa377

nia rozpocza swj codzienny jednostajny obrzdek! sprztania. Nie mam tego rodzaju obowizkw, wic nie' wiem, czy to jest sport czy zabawa, i wydaje mi si, e nie przeszkadzam w tym, siedzc sobie z obojtn min. Musz jednak powiedzie, e jej metoda sprztania jest wyjtkowo bezsensowna. Dlaczego bezsensowna? A dla-s tego, e sprzta dla samego sprztania. Trzepaczk postu-; ka po cianach shoji, pojedzi miot po matach i uwaa, e skoczya sprztanie. Ani za przyczyn, ani za skutek sprztania nie ma zamiaru odpowiada. Dlatego czyste, miejsca zwykle s czyste, brudne pozostaj niezmiennie brudne i zakurzone. Znane s w historii przypadki piel gnowania formy bez zwracania uwagi na istotn dla niej tre, moe wic lepsze jest takie sprztanie ni adne. W kadym bd razie gospodarzowi adnej korzyci o no nie daje. Wielko gospodyni polega wanie na tym, e dzie po dniu z oddaniem wykonuje zajcia nikomu nie potrzebne. Gospodyni i porzdek zwizane s nierozerwalnie wielowiekowym zwyczajem i mechanicznie kojarz si ze sob. Mimo to rezultat sprzt ania jest taki jak przed urodzeniem si gospodyni i wynalezieniem trzepaczki i mioty. Myl, e zwizek tych dwu elementw gos-j podyni i sprztania zosta ustanowiony nie ze wzgldu na ich tre, lecz na podobiestwo zwizku nazwy i rzeczy w logice formalnej. W odrnieniu od gospodarza wstaj wczesnym rankiem i o tej porze doskwiera mi okropny gd. Poniewa jestem kotem, nie wypada mi nawet myle, eby zje niadanie przed domownikami, i na tym polega ujemna strona mego kociego ycia. Na sam myl o parujcej zupie z ma y i o jej smakowitych zapachach nie mog usiedzie w miejscu. Wiem jednak, e nie mog liczy na popraw, wic lepiej siedzie spokojnie, bez ruchu, malujc sobie w gowie obrazy nadziei. Ale trudno si na to zdoby, zawsze przecie ma si wielk ochot potwierdzi pragnienie serca z rzeczywistoci, nawet gdy wiadomo, e po
378

sprawdzeniu nastpi rozczarowanie. Trudno si pogodzi z niepewnym oczekiwaniem, zanim si nie przekona, e rozczarowanie jest faktem niezbitym. Nie mogem ju wytrzyma i zakradem si do kuchni. Zajrzaem za piec kuchenny do swej miseczki zrobionej z muszli awabi. Jak przewidywaem staa cicho, smtnie wylizana przeze mnie poprzedniego wieczoru, poyskujc w niepewnych promieniach wczesnej jesieni, sczcych si przez okienko pod sufitem. Ry ju si ugotowa. Osan przeoya go do drewnianego szaflika, teraz mieszaa co w garnku sto jcym na maym piecyku. Na ciankach naczynia widniay lady rozlanego podczas gotowania wywaru z ryu. Wyschnite biae pasma wyglday jak przylepione paski papieru z Yoshino. Ry i zupa byy ju gotowe, mogliby mnie nakarmi. Krpowa si w takich chwilach niepowana sprawa. Jeli nie zaspokoj mego pragnienia, to i tak nie ponios straty: postanowiem miao przyspieszy swoje niadanie, mimo e jestem tu traktowany jak intruz. Zaczem pomiaukiwa, jakbym si asi, skary czy gniewa. Osan nie zwracaa na mnie najmniejszej uwagi. Wiadomo, e od urodzenia jest kanciasta i daleka od ludzkich uczu, wic rozbudzanie jej wspczucia umiejtnym miauczeniem to moja specjalno. Nastpnie zaczem paka w innej tonacji. Jestem przekonany, e w moim paczu by ton tak gbokiego alu, e mgby zama serce kademu wdrowcy wydalonemu z rodzinnego kraju. Ale Osan nawet nie spojrzaa na mnie. Moe jest gucha? Nie, gucha nie mogaby by suc. Mo e jest tylko guch na woanie kota? Na wiecie s daltonici i cho sami uwaaj, e dysponuj normaln zdolnoci widzenia, to jednak wedle opinii lekarzy s kalekami. Moe Osan jest rzeczywicie gucha? A to te kalectwo. A przy tym jest taka zoliwa. Nigdy si jeszcze nie zdarzyo, eby otworzya mi drzwi noc, kiedy tego potrzebuj. Czasami wypuszcza mnie na dwr, ale po tem wcale nie chce wpuci z powrotem. Nocna rosa jest 379

przykra nawet latem. A tym bardziej mrz nie moecie i sobie wyobrazi, jak przykro jest czeka pod okapem na] wschd soca. Kiedy zamkna mi niedawno drzwi przed nosem, zaatakowa mnie bezdomny pies. Ledwie uszedem z yciem; w ostatniej chwili wskoczyem na dach szopy] i ca noc trzsem si ze strachu i chodu. Przyczyn tych | nieszcz jest brak serca u Osan. Nie mona jej wzruszy j nawet dugim, aosnym miauczeniem, a poniewa po -i wiadaj, e godny pokada nadziej w Bogu, biedny kra-j dnie, a zakochany pisuje listy, wic ze wszystkim chc j czy nie chc musz si godzi. Zamiauczaem po raz trzeci w szczeglnie skomplikowany sposb, eby przy cign jej uwag. Byem wicie przekonany, e wydo byem z siebie tony przepikne, nie ustpujce symfonii Beethovena, ale i one nie wywary na Osan adnego wra -; eni. Nagle Osan przyklka, podniosa klap w 'pododze i wyja bry wgla drzewnego. Stukna ni o krawd piecyka i brya rozpada si na trzy czci, a dokoa roz sypa si czarny py. Troch wpado chyba do zupy, ale Osan nie zwraca uwagi na takie drobiazgi. Kawaki wgla wepchna do piecyka przez szpar za garnkiem. Wcale nie mylaa sucha mojej symfonii. Trudno, roz czarowany ruszyem do chanoma i przechodzc obok a zienki usyszaem wesoy gwar myjcych si trzech dziewczynek. Dwie starsze chodziy ju do przedszkola, trzecia natomiast bya jeszcze tak maa, e ledwie moga chodzi, trzymajc si za ubranko starszej siostry, i sama nie moga si jeszcze ani umy, ani wytrze czy uczesa. Wycigna z cebra mokr cierk i gorliwie szorowaa ni po twarzy. Na pewno nie jest przyjemnie my sobie twarz cierk, ale nie ma co si dziwi, bya po prostu dzieckiem, ktre podczas kadego trzsienia ziemi wykrzykiwao: Aaa! baldzo lubi!" Moe ona jest bardziej owiecona ni kolega Yagi Dokusen? Starsza siostra czua si za modsz odpowiedzialna, odrzucia z brzkiem szklank uywan do
380

pukania garda i przystpia do zabierania cierki z rk siostrzyczki, powtarzajc: Boya, to brudna cierka!", ale Boya bya bardzo pewna siebie i nie miaa wcale ochoty usucha. Nie chc! Babul" krzyczaa i cigna cierk w swoj stron. Co znaczy sowo babu" i od czego pochodzi nikt nie wie. Wiadomo tylko, e Boya nim si posuguje, kiedy si gniewa. Starsza cigna cierk w jedn stron, a Maa w drug, krople wody spaday bezlitonie na jej stopy i kolana. Cho bya maa, miaa na sobie wzorzyste adne ubranko w stylu genroku *. Stylem genroku okrelano te kimona, ktre miay specjalny dese rednich rozmiarw. Nie wiem, skd si o tym dowiedziaem. Boya, przesta, bo zmoczysz ubranko genroku" sprytnie j podchodzia starsza. A przecie jeszcze przed chwil mylia sowo genroku" z nazw gry sugoroku. Przy okazji wspomn, e ta dziewczynka czsto myli rne sowa, czasem sprawia to wraenie, jakby kpia z kogo. Mwi na przykad: Grzyby kinoko lec w czasie poaru" zamiast: Iskry hinoko lec..." lub: Posza do szkoy w ochanomiso zupie herbacianej...1' zamiast w Ochanomizu. Boga bogactwa, Ebisu, zestawia z kuchni, mwic: Ebisu daidoko" zamiast Ebisu-daikoku". Kiedy indziej mwi, e nie s dziemi ze somianego domu" waradana, zamiast powiedzie, e nie mieszkaj w zauku uradana. Gospodarz mieje si suchajc tych pomyek, ale sam z. pewnoci podczas lekcji angielskiego znacznie zabawniejsze popenia bdy, i to z ca powag. Boya zreszt sama nie mwi tak o sobie, zawsze powtarza Boba spostrzega mokre ubranko genroku i zacza paka: Genloku psiemoko". W mokrym ubranku mogaby si przezibi, wic Osan wybiega z kuchni, zabraa cierk i wytara jej ubranie. Podczas tego caego
* Genroku nazwa okresu historycznego 16881703; sugoroku nazwa gry znanej w Japonii ju przed VIII wiekiem, sprowadzonej z Indii. 381

zamieszania stosunkowo cicho zachowywaa si rednia crka, Sunko. Po prostu odwrcia si plecami i bez przerwy smarowaa si pudrem z puderniczki, ktra spada z pki. Najpierw wepchna palec do soika i przejechaa nim po nosie, pozostawiajc na nim bia kresk, dziki temu wida byo, w ktrym miejscu ma nos. Potem roztara puder na policzku, pozostawiajc du bia plam. Kiedy si tak upikszaa, wesza suca, wytara ubranie maej i przy okazji twarz Sunko. Ale Sunko wcale nie bya z tego zadowolona. Napatrzywszy si temu, co si dziao w azience, przeszedem przez chanoma i zajrzaem dyskretnie do sypialni gospodarza, eby sprawdzi, czy ju wsta. Nie dostrzegem jednak jego gowy, tylko sterczc nog numer dziesi i p z wysokim podbiciem. Gospodarz schowa gow, eby go nie zbudzili. Jak w. W tym momencie wesza z miot4 i trzepaczk gospodyni, ktra skoczya porzdki w bibliotece. Jeszcze nie wstae? stana w progu i wpatrywaa si w pociel, w ktrej nie wida byo gowy ma. Tym razem rwnie nie odpowiedzia. Gospodyni zrobia dwa kroki, stukna miot o podog i ponownie zapytaa: No, jeszcze nie wstae?" Gospodarz ju nie spa, lecz dla odparcia ataku ony skry si pod kodr. By przekonany, e zostawi go w spokoju, gdy nie bdzie wida jego gowy, ale chyba si przeliczy. Dopki gos dochodzi od drzwi, z odlegoci przynajmniej dwu metrw, gospodarz czu si bezpieczny, lecz kiedy miota zastukaa w odlegoci zaledwie trzech stp, troch si wystraszy. Za drugim razem gos zabrzmia ze zdwojon si, wic gospodarz zrozumia, e na nic si nie zda jego sprzeciw, i cicho odpowiedzia: Dobrze". Masz zdy na dziewit. Jeli si nie pospieszysz, nie zdysz. No, dobrze, ju wstaj zabrzmiaa gucho odpowied spod kodry.
382

Gospodyni dobrze wiedziaa, e zwykle jej m nie rusza si spod kodry, gdy odchodzi uspokojona, wic teraz nie moga go tak zostawi i uparcie powtarzaa: No, wstawaj!" To bardzo nieprzyjemne, gdy krzycz na cie bie: Wstawaj!", skoro ju powiedziae: Zaraz wstaj". Nie podobao si to zwaszcza takiemu egoicie jak gospodarz. Nie wytrzyma duej, gwatownie zrzuci z siebie kodr. Oczy mia szeroko otwarte. Co tak haasujesz?! Powiedziaem, e wstaj, to wstaj! Zawsze mwisz, e wstajesz, a mimo to wcale nie wstajesz. Kiedy tak byo? Zawsze. Nie mw gupstw. To nie takie pewne, kto tu jest gupi . Rozgniewana ona staa u wezgowia wsparta na mio tle. Wygldaa malowniczo. W tym momencie rozpaka si gono Yat-chan, syn rikszarza. Yat-chan zawsze pacze, kiedy gospodarz si gniewa, bo tak kae mu matka. Nakazuje mu paka, gdy za to dostaje drobn zapat, ale dla chopca to nic przyjemnego. Lecz co ma zrobi, kiedy ma tak matk. Ostatnio kae mu paka od rana do wieczora. Gospodarz mgby powstrzyma si od gniewu, dziki temu ycie Yat-chana byoby troch lejsze. Kaza dziecku paka choby na prob samego Kanedy to wielka gupota, mona nawet sdzi, e matka Yat-chana zgupiaa jeszcze bardziej ni Tendo KShej. Zreszt gdyby paka tylko nad rozgniewanym gospodarzem, mona by to jeszcze jako wytrzyma, ale on musi rwnie paka, gdy okoliczni chuligani, wynajci przez Kaned, dokuczaj sprzedawcy ceramiki z Imado. Czsto gospodarz jeszcze si nie gniewa, a ju Yat-chan zaczyna paka, przewidujc zapewne, e i tak wczeniej czy pniej si rozgniewa. W tej sytuacji trudno ro zstrzygn, czy gospodarzem tego domu jest mj pan, czy Yat 383

-chan. Nie trzeba wielkiego zachodu, aby gospodarzom dokuczy, wystarczy nakrzycze na Yat -chana, ktrego pacz doprowadza go do pasji. W dawnej Europie, kiedy skazany przestpca uciek za granic i nie mg by schwytany, wykonywano jego kuk i palono na stosie. Widocznie w szajce Kanedy znajduje si strateg znajcy dobrze histori Europy, poniewa wybra cakiem niez metod. Zarwno chopcy z Domu Spadajcych Obokw", jak i matka Yat-chana odznaczaj si wiksz si ni bezbronny gospodarz. Ma on poza tym wielu innych przeciwnikw. By moe caa dzielnica nastawiona jest wobec niego wrogo, ale to nie wie si z tematem, bd wic o tym informowa przy okazji. Ledwie gospodarz usysza pacz Yat -chana, od razu si rozgniewa i zerwa na rwne nogi z rzadk u niego energi. Zapomnia o wszystkim o doskonaleniu psy| chiki i o Yagim Dokusenie. Zacz drapa si po gowi obiema rkami z tak zacitoci, jakby chcia zedrze sobie skr. upie z caego miesica posypa si bezcej remonianie na szyj i konierz piamy. Niezwykle impc nujcy widok. Wsy gronie sterczay ku grze. Widoczj nie doszy do wniosku, e nie wypada im siedzie spokj-; nie, gdy waciciel si gniewa. Kady wos, peen pasji i rozdranienia, obra kierunek wedle swej woli i ruszy do przodu z ogromnym rozmachem. Byo na co patrze.) Wczoraj przed lustrem stay grzecznie, w najlepszym pc rzdku, naladujc niemieckiego kajzera, ale po nocj zapomniay o mustrze i wrciy do pierwotnego stanu! niezalenoci i swobody. Podobnie jak gospodarz, do-I szcztnie zapomniay o rozpocztym wieczorem doskona-S leniu ducha i wrciy do stanu wrodzonej dzikoci, od -j krywajc cakowicie swoje oblicze . Dopiero teraz zrozu-i miaem, jak rozlega jest Japonia, skoro czowiek o takt dzikich wsach, w dodatku tak samo nieokrzesany jak te wsy, moe si w niej zagubi i do tej pory pracowa i jako nauczyciel. wiadczy to o tym, jak wielkim krajem i
384

jest Japonia. \ Nawet Kaneda i jego psy s uwaani za ludzi. A dopki oni uchodz za ludzi, gospodarz jest przekonany, e nie musi obawia si o strat posady. W ostatecznoci mona by wysa byskawic list - do Sugamo i zapyta o to koleg Tendo Khei, on wszystko wyjani. Gospodarz wyta swe zamglone prehistoryczne oczy, o ktrych ju wczoraj mwiem, i przyglda si szafce. Nie bya to waciwie szafka, lecz nisza wysokoci okoo dwu metrw, przecita w grze i na dole dwiema pka mi. Dolna pka znajdowaa si tu przy nogach picego, wic gdy gospodarz budzi si, wzrok naturalnie kierowa w tamt stron. Wzorzysty, papier, zasaniajcy pk, miejscami popka ukazujc osobliwe wntrze. Wewntrz byy najrozmaitsze papiery. Drukowane lub pisane odrcznie, zwrcone tyem lub do gry nogami. Gospodarz zapragn przeczyta je i dowiedzie si, co jest tam napisane. Moe si to wyda dziwne, ale jeszcze przed chwil paa takim gniewem, e chtnie by schwyta on rikszarza i stukn jej gow o sosn, a teraz zapragn nagle poczyta te stare papierzyska. U pozytywnych cholerykw takie przemiany nastroju nie s jednak niczym wyjtkowym. Z nim jak z dzieckiem, ktremu wystarczy da cukierek, eby przestao paka i zaczo si mia. Przed wielu laty gospodarz zatrzyma si na nocleg w pewnej wityni. W ssiednim pomieszczeniu, za przepierzeniem, nocowao pi czy sze zakonnic. Naley pamita, e zakonnice to najbardziej zoliwe istoty spord wszystkich zoliwych kobiet. Zakonnice widocznie przejrzay charakter gospodarza, gdy uderzajc do ry tmu w garnek pieway: Ptaszek, co przed chwil pa ka, teraz ju si mieje..." Podobno od tego czasu datuje si jego wielka niech do zakonnic, ale im to wcale nie przeszkadza. Rzeczywicie, gospodarz to si mieje, to pacze, cieszy si, to znw smuci, ale aden z tych na strojw nie trwa dugo. agodnie mwic, nie jest wy 25 Jestem kotem

385 385

trway, jego nastroje wci si odmieniaj, a przekada jc na sowa pospolite mona powiedzie, e jest po prostu pytki, ograniczony i uparty jak krnbrne dziecko. A skoro jest zepsutym dzieckiem, nie ma co si dziwi, e zerwa si z pocieli w porywie gniewu, a potem nagle si zmieni i zabra do czytania papierw na pkach w niszy. Najpierw wzrok jego zatrzyma si na przewr conym do gry nogami It Hirobumi. U gry dostrzeg napis: 28 wrzenia, 11 rok Meiji". Widocznie ju od tego czasu przyszy gubernator Korei biega na smyczy cesarskich edyktw. Ciekawe, co on wtedy porabia? Gospodarz by na pewno ciekaw, ale jego uwag przycig no ju co innego. Nie sdzi, e przeczyta na odlego, ale jako udao mu si: Pan minister finansw". Rze czywicie, wielki czowiek, pan minister, a mimo to stoi na gowie. Nieco w lewo jeszcze jeden minister finansw. Lea na boku, ucinajc poobiedni drzemk. I susznie. Zbyt dugo nie wytrzyma stania na gowie. Pod nim zwisa duy arkusz papieru z dwiema literami: TY". Dalszego cigu nie byo wida, a szkoda, bo chciaem przeczyta. W nastpnej linijce znajdoway si tylko dwie sylaby: Szybko". I tu te nie mona byo zobaczy dalszego cigu. Gdyby gospodarz by detektywem, spr bowaby zapewne wycign te papiery nie pytajc o po zwolenie. Jak wiadomo, detektywi nie maj wyszego wyksztacenia i gotowi s zrobi wszystko dla wyjanie na faktw. Tak ju jest. Mona byoby jedynie sobie yczy, eby prowadzili si nieco skromniej. Mona by im te nie podawa faktw, dopki nie stan si skromniejsi. Jak syszaem, robi przestpcw nawet z uczci wych ludzi, fabrykujc dowody. Znakomity przykad szalestwa czyni przestpc tego, kto ich utrzymuje za wasne pienidze. Spojrzaem na rodek pki: tu wanie wykonywaa salto mortale ksika o prefekturze Oita. Skoro It Hirobumi stoi do gry nogami, to i prefektura Oita moga
386

wykona miertelny skok. Doczytawszy do tego miejsca, gospodarz podnis w gr zacinite piici. Szykowa si do ziewania. Jego ziewanie byo niezwyke, przypominao odlege wycie wieloryba. Kiedy skoczy ziewa, zacz si po woli ubiera i ruszy w stron azienki. Niecierpliwie czekajca ona zwina kodr, zoya piam i swoim zwyczajem rozpocza sprztanie. Podobnie jak sprztanie odbywa si zawsze jednakowo, tak i mycie si gospodarza przebiega podobnie. Pucze gardo, powtarzajc swoje gha-gha-ghe-ghe", nastpnie robi sobie przedziaek, zakada europejski rcznik na ramiona i niczym jego cesarska mo raczy przej do chanoma, zajmuje swoje stae miejsce obok podunego piecyka nagahibachi. Nie jest to oczywicie hibacbi * zrobiony z pnia drzewa keyaki, o lnicych sojach, z miedzianym popielnikiem i siedzc kurtyzan, wystukujc popi z du giej fajki zrobionej z czarnego drzewa liwy daktylowej. Hibachi naszego profesora nie naley do rzeczy tak wytwornych. Jest tak starowiecki, e zwykemu czowiekowi trudno byoby okreli, z czego zosta zrobiony. Warto nagahibachi zaley od jego poysku, jaki powstaje w wyniku cigego wycierania z kurzu. Nasz piecyk, niezalenie od, tego, czy zrobiony byby z drzewa keyaki, z wini czy paulowni, nie miaby tego blasku, poniewa nigdy nie jest wycierany, i wyglda ponuro. Zapytacie, gdzie on taki piecyk kupi. Nie pamita, eby kupowa. W takim razie moe otrzyma? Ale okazuje si, e te go nie dosta. To wobec tego ukrad! Ale i to nie jest pewne. Dawno temu poproszono go, by przez pewien czas popilnowa domu, w ktrym y i umar stary kre wny. Kiedy si gospodarz stamtd wyprowadzi do swego domu, zabra ze sob ten piecyk i uywa jak wasny.
* Hbachi przenony grzejnik, piecyk na wgle drzewne keyaki. 387

Chyba postpi nieadnie. Ale przecie takie wypadki w yciu si zdarzaj. Na przykad bankierowi operujcemu codziennie cudzymi pienidzmi zaczyna si z czasem wydawa, e s to jego wasne pienidze. Urzdnicy s sugami narodu. Otrzymali pewne penomocnictwa w celu zaatwienia okrelonych spraw. Jednake po pewnym czasie przyzwyczaili si do powierzonej im wadzy i zaczli ci szalecy uwaa, e wadza ta jest ich wy czn wasnoci, a nard nie ma adnych podstaw do ingerencji. Dopki wiat peen jest takich ludzi, nie mona uwaa gospodarza za zodzieja. Jeli gospodarza uznalibymy za zodzieja, naleaoby wszystkich ludzi uwaa za zodziei. Kiedy gospodarz usadowi si przy stole obok nagahibachi, jego crki ju paaszoway niadanie: Boba, ktra szorowaa niedawno twarz cierk, Tonko, ktra chodzi do szkoy w zupie herbacianej", i Sunko, ktra wpakowaa palec do soika z pudrem. Gospodarz popa trzy na kad z nich. Twarz Tonko przypominaa mu zarys gardy szabli z zamorskiej stali. Sunko podobna bya nieco do starszej siostry, cho w rzeczywistoci wygldaa jak okrga, pokryta cynobrow lak taca z Ryukyu. Tylko Maa wnosia pewne urozmaicenie miaa podun twarzyczk. Podunych twarzy jest wiele wrd ludzi i nie byoby w tym nic dziwnego, ale twarz tej dziewczynki wyduaa si nie pionowo, lecz poziomo. Moda, oczywicie, rzecz zmienna, ale nigdy chyba nie przyjmie si twarz rozcignita na boki. Gospodarza czsto nachodz bolesne myli dotyczce tego dziecka: mi mo to musi y. Gdzie tam tylko y! Przecie ona ronie w takim tempie jak pdy bambusa przy wityni zenistw. Za kadym razem, gdy spostrzega, jak szybko ronie, oglda si za siebie, majc wraenie, e kto go goni, i oblewa si zimnym potem. Nawet nie widzcy wy ranie gospodarz musia przynajmniej tyle wiedzie, e
388

trzy jego crki s kobietami. Musia si pogodzi z t myl, e wczeniej czy pniej bd musiay wyj za m. Wiedzc o tym, musia te zdawa sobie spraw, e nie dysponuje adnymi rodkami do tego celu niezbd nymi. Dlatego nie wie, co zrobi z wasnymi dziemi. Mgby ich nie mie, ale on jest czowiekiem, A czowiek to istota, ktra mczy siebie tworzc zupenie niepotrzebne rzeczy. Mimo to dzieci s genialne. Nie domylaj si, e ojciec nie wie, co z nimi pocz, i radonie zajadaj niadanie... Tylko z Ma nie mona sobie poradzi, W tym roku koczy trzy latka, wic matka wpada na pomys, by w czasie posiku stawia przed ni miseczk i ka paeczki odpowiadajce jej wzrostowi. Ale Maa nie przyjmuje tego do wiadomoci. Zabiera stale miseczk i pa eczki starszej siostry i cho trudno jej posugiwa si zbyt duymi paeczkami, upiera si przy swoim. Tak ju jest na tym wiecie: im ludzie mniejsi i bardziej pozba wieni zdolnoci i talentu, tym mocniej si przepychaj, , by zaj stanowiska zupenie dla nich nieodpowiednie. A ich charaktery ksztatuj si ju w wieku Maej. Naleaoby jak najszybciej zrezygnowa z nadziei zlikwidowania tych cech za pomoc zabiegw wychowawczych, poniewa zo gniedzi si w nich od wczesnego dzie cistwa, t Maa wzia w swoje wyczne posiadanie odebran siostrze ogromn misk i dugane paeczki i tyranizuje wszystkich przy stole wedle swej woli i uznania. Chce posugiwa si tym, czym nie umie, i dlatego stosuje gwat i tyrani. ciska obie paeczki w garci i z Ca si wbija je w miseczk, wypenion po brzegi zup ryow. Miska pod naciskiem paeczek przechylia si pod ktem trzydziestu stopni, a zupa wylaa si na jej pier. Ale takimi drobiazgami Boba si nie przejmuje. Boba jest tyranem. Energicznie przechyla wbite do dna paeczki, malutkie usteczka przyblia do brzegu miseczki
389

i wydwignity z dna ry pakuje do buzi. Rozsypiajce si ziarenka, ozdobione taw zup, przyczepiaj si skwapliwie do czubka nosa, do policzkw i brody. Te, ktrym nie udao si przyklei, spadaj na mat. Nierozwany to sposb spoywania posiku. Przy okazji z naleytym szacunkiem chc przestrzec znanego koleg Kaned i wszystkich potnych tego wiata. Panowie, jeli bdziecie postpowa z innymi tak, jak Boba z miseczk i paeczkami, do waszych ust trafi niezmiernie maa czstka ryu. Trafi nie wskutek natural nego dziaania, lecz przez zwyk pomyk.' Uprzejmie wic prosz o ponowne rozwaenie tej sprawy. Nie li cuje to z waszymi zdolnociami, z wasz znajomoci spraw tego wiata. Starsza siostra Tonko, obrabowana z duych paeczek, z trudem radzi sobie z .maymi i miseczk, ktre nie s przeznaczone dla niej, nakada sobie do pena, ale ju po trzech ykach miseczka "pustoszeje. Dlatego te wci wyciga rce w stron garnka z ryem. Zjada ju cztery miseczki, teraz zamierza naoy pit. Zdejmuje pokrywk, chwyta wielk opatk i chwil si jej przy glda. Nie wiedziaa chyba, ile ma sobie naoy, ale w kocu si zdecydowaa, gdy wzrok zwrcia w stron nie przypalonej grudy r yu. Nabraa tyle, ile miecio si na opatce, ale kiedy opatk obrcia i zwalia za warto do miseczki, ry si nie zmieci i caa brya spada na mat. Tonko wcale si nie przeja, zacza dokadnie zbiera rozsypane ziarenka. I jak mylicie, co zrobia po zebraniu? Po prostu wrzucia z powrotem do garnka. Nie byo to zbyt higieniczne. Kiedy Boba poderwaa paeczki do gry, eby dokona wielkiego dziea, Tonko wanie skoczya nakada so bie ry. Jako starsza siostra nie moga ju duej patrze na okropnie powalan buzi Boby i zawoaa: Och, Boba! Okropne, ca buzi masz w ryu!" i od razu
390

zabraa si do robienia porzdkw na jej twarzy. Naj pierw zebraa ry, ktry zadomowi si na jej nosie, i woya go sobie do buzi. Nastpnie przystpia do policzkw. Tutaj ry siedzia w wielkich gromadach, na obu policzkach byo pewnie ze dwadziecia ziaren. Starsza siostra starannie zbieraa ziarenko po ziarenku i zjadaa, a zjada wszystkie. Sunko jada spokojnie kawaek marynowanej rzodkwi, ale nagle wydobya z zupy kawaek sodkiego ziemniaka i wrzucia sobie do buzi. Sami dobrze wiecie, e nie ma nic przykrzejszego w ustach od gorcego ziemniaka z zupy. Nawet dorosy musi uwaa, eby si nie poparzy. A co dopiero si dziwi takiemu malestwu jak Sunko, ktra nie miaa wikszego dowiadczenia w jedzeniu batatw. Wpada w panik, krzykna: Waa!" i wyplua na st. Kilka kawakw spado tak blisko Boby, e moga je dosign. Boba bardzo lubi bataty. A poniewa przyleciay same i usiady tu przed jej nosem, rzucia od razu paeczki i zacza rkami zbiera i poera. Gospodarz od duszego czasu przyglda si temu, co si dzieje przy stole, ale nie mwi ani sowa, jad obojtny na wszystko, poyka ry i popija zup, w kocu wprawi w ruch wykaaczk. Widocznie w wychowywaniu crek przyj postaw absolutnej obojtnoci. Nawet gdyby teraz wszystkie trzy stay si damami takimi, jak Ebicha Shikbu czy Nezumi Shikibu, przygaday sobie kochankw i ucieky z nimi z domu, jadby obojtnie swj ry i popija zup. Mj pan w ogle nie przejawia ini cjatywy. Ale jeli si przyjrze wspczesnym ludziom z inicjatyw, to okae si, e ta ich inicjatywa polega jedynie na oszukiwaniu i zwodzeniu blinich, zabieganiu komu drogi i utrudnianiu ycia, szantaowaniu faszyw wadz, stawianiu kuszcych propozycji i zwodzeniu. Nawet uczniowie szk rednich postpuj podobnie, popeniaj czyny, od ktrych powinni si rumieni ze wsty391

du, a mimo to wierz, e w przyszoci bd den telme- nami. Niesusznie takich ludzi nazywa si ludmi pomysowymi. Naleaoby ich nazwa niegodziwcami. Ja jestem kotem japoskim, wic mam w sobie troch uczu patriotycznych. I kiedy widz tych pomysowych ludzi, mam ochot sprawi im lanie. Wraz z pojawieniem si nowego takiego osobnika kraj coraz szybciej stacza si do upadku. A szkoa, w ktrej s tacy uczniowie, przynosi wstyd pastwu. I trudno zrozumie, dlaczego ci ludzie * przynoszcy wstyd nadal pasoytuj i wcz si po wie- J cie. Japoczycy ludzie chyba mniej si tym martwi ode mnie, kota. Fakt godny najwyszego ubolewania. Powinienem jednak powiedzie, e w porwnaniu z tymi niegodziwcami mj gospodarz jest znacznie wartociowszym czowiekiem. Wanie dlatego, e brak mu poczucia wasnej dumy i przedsibiorczoci. Jest wartociowy, po niewa nie jest zuchway. Gospodarz skoczy szczliwie niadanie, ubra si. wsiad do rikszy i odjecha do komendy w Nihonzutsumi. Kiedy otworzy bram i zapyta rikszarza, gdzie jest JNTihonzutsumi, ten rozemia si, a gospodarz, eby nie byo wtpliwoci, wyjani, e chodzi o Nihonzutsumi w dzielnicy rozkoszy. Zabrzmiao to zabawnie. Gospodarz odjecha riksz rzadko to mu si zda rza a gospodyni skoczya niadanie i zacza pona gla dzieci: Idcie do szkoy, bo si spnicie! x Dzieci wcale si tym nie przejy. Dzi nie ma lekcji! Wcale nie miay zamiaru szykowa si. Czy naprawd nie ma zaj? Pospieszcie si! rzeka karcco matka. A starsza crka, wci nie wzruszona, odpara: Przecie wczoraj pan powiedzia, e nie ma lekcji Gospodyni wzia z pki kalendarz, zacza go prze 392

glda i odkrya, e w dniu dzisiejszym napisano czerwonymi literami sowo: wito". Gospodarz, nie wie dzc o tym z pewnoci, napisa zawiadomienie o niestawieniu si do pracy i wrzuci do skrzynki pocztowej. Nawet Meitei o tym nie wiedzia, a moe tylko udawa, e nie wie nie miaem co do tego pewnoci. Zdziwiona tym odkryciem, gospodyni pomylaa chwil i polecia dzieciom, eby grzecznie si bawiy, a sama zabraa si do szycia. Przez p godziny w domu panowa spokj, nic si specjalnie nie zdarzyo, o czym mgbym opowiedzie. Jednak wkrtce zjawi si nieoczekiwanie osobliwy go. Bya to siedemnastolenia uczennica. Zdja buty o skrzywionych obcasach i powczc po pododze fioletowymi szarawarami wesza bez pytania kuchennymi drzwiami. Bya to krewna gospodarza, o adnym imieniu Yukie i poskrcanych w drobne loczki wosach. Od czasu do czasu przychodzia w niedziel, czsto kcia si ze swoim wujkiem i odchodzia. Jej twarz nie bya taka pikna1 jak imi takie fizjonomie spotyka si czsto, wystar czy na chwil wyj z domu i zrobi kilkadziesit kro kw. Wesza do chanoma, usiada obok pudeka do szycia i powiedziaa: Dzie dobry, ciociu! O, tak wczenie... Dzi wielkie wito, dlatego postanowiam odwiedzi was wczesnym rankiem, wyszam o wp do dzie - t witej z domu, spieszyam si. Masz jak spraw? Nie, po prostu dawno u was nie byam, wic wst piam na chwil. Dlaczego na chwil, zosta duej. Wujek wkrtce wrci. Wujek ju wyszed? To niebywae. Tak, pojecha w niezwyke miejsce. Na policj. Prawda, e to niezwyke? 393

 Dlaczego? Podobno zapano zodzieja, ktry okrad nas tej wiosny. Wic wujka wezwali, eby go rozpozna? Dodatkowy kopot. Nie, chc zwrci nasze rzeczy. Wczoraj specjalnie przyszed policjant i powiedzia, eby stawi si i odebra , rzeczy. Co takiego! No tak, inaczej wujek nie wychodziby tak wczenie, zwykle o tej porze jeszcze pi. Nie ma wikszego piocha ni wujek. A kiedy go budz, zawsze si gniewa. Powiedzia, ebym go zbu dzia dzi przed sidm, a on skry si z gow i w ogle nie odpowiada. Zmartwiam si i zaczam go budzi po raz drugi, a on tylko mamrota co do mnie spod kodry. Naprawd, rce opadaj. Dlaczego chce mu si tak spa? Na pewno ma neurasteni. Co ma? Cigle si zoci bez powodu. A dziw, e jeszcze pracuje w szkole. W szkole zachowuje si spokojnie. To jeszcze gorzej. Zupenie jak Konnyaku Emma *, krl piekie, drcy jak galareta. Dlaczego? Dlaczego? Po prostu dlatego, e Konnyaku Emma. Czy nie wyglda na Konnyaku Emma? Nie tylko zreszt si zoci! Powiesz biae", on na to czarne", powiesz czarne", on biae", nigd y jeszcze nie zrobi tak, jak mu si mwi. Uparciuch! To perwersja. Rodzaj rozrywki. Dlatego te trzeba mu mwi odwrotnie, ni si chce, eby zrobi. Wtedy postpi po naszej myli. Niedawno chcia kupi mi pa * Konnyaku Emma krl Emma, czczony w wit yni Genkakuji w Tokio. Wierni skadaj mu w darze konnyaku past zrobion z krochmalu, std przydomek. * - 394

rasol, a ja mwiam: Nie potrzebuj". Specjalnie tak mwiam, a on na to: Jak to nie potrzebujesz?" i kupi mi od razu. Ho, ho! J aka sprytna. Ja te bd tak postpowaa. Koniecznie. Tak trzeba, bo inaczej stracisz. Niedawno odwiedzi nas agent firmy ubezpieczenio wej i namawia, eby koniecznie si ubezpieczy, bo to poyteczne i daje korzyci. Tumaczy przez godzin, a wujek nie i nie. Wiesz, e nie mamy adnych oszczd noci, a troje dzieci, naleaoby wic przynajmniej si ubezpieczy, byabym spokojniejsza, ale to go nic a nic nie obchodzi. No tak, czowiek si martwi, e co si stanie, ale co z tego? Mimo swych siedemnastu lat mwia tak, jakby si znaa na wszystkich sprawach. Syszaam, jak m rozmawia z agentem, to byo naprawd bardzo zabawne. Kady powinien si ubez pieczy" mwi agent. Bo to potrzebne dla waszej firmy. Ale poniewa nie zamierzam jeszcze umiera, nie potrzebuj si ubezpiecza" upiera si przy swoim. To wujek tak mwi? Tak. A agent na to: Oczywicie, jeli si nie umie ra, to nie trzeba si ubezpiecza. Ale ycie czowieka, cho wydaje si takie odporne na wszystko, jes t bardzo kruche i nigdy nie wiadomo, kiedy zjawi si niebezpie czestwo". Wujek natomiast wci odpowiada bezmyl nie: Nie ma zmartwienia, postanowiem nie umiera". Postanawia czy nie, to i tak umrze. Ja na przykad postanowiam zda egzamin. I co z tego? Oblaam. Agent ubezpieczeniowy te tak mwi. ycie czo wieka nie poddaje si swobodnej kontroli. Jeliby zalea o jedynie od decyzji nieumierania, nikt by nie umiera". Mia cakowit racj. Oczywicie. A m tego nie rozumie. Nie, na pe wno nie umr" powtarza. Przysigam, e nie umr" przechwala si. 395

 Dziwne. Bardzo dziwne. Mwi, e pienidze na ubezpieczenie lepiej zoy w banku. Macie oszczdnoci? Ale skd! On zupenie nie myli, co si stanie po jego mierci, jemu jest wszystko jedno. To rzeczywicie zmartwienie. Dlaczego taki jest? Takich ludzi jak wujek nie ma nawet wrd jego zna jomych. * Pewnie, e nie ma. On jest jedyny w swoim ro dzaju. Dobrze byoby poprosi pana Suzukiego, eby na mwi wujka. Byoby o wiele lej, gdyby by taki ago dny jak pan Suzuki. Jednak pan Suzuki nie cieszy si u nas dobr opini. Wszystko na odwrt. Wic moe by poprosi tego, jak mu tam, taki zawsze opanowany? Yagi-san? Tak. M zachwyca si tym Ya gim. Ale wczoraj przyszed Meitei i bardzo le o nim mwi, wic teraz chyba, nie ma co go prosi, eby porozmawia z mem. Nie daoby to adnego rezultatu. Dlaczego nie? On jest taki opanowany i wspaniaomylny... Niedawno mia wykad w naszej szkole . Kto? Yagi-san? Tak. Czy Yagi jest nauczycielem? Nie, ale zaproszono go do wygoszenia odczytu w Towarzystwie Szlachetnych Niewiast. Byo ciekawe? Hm, nie bardzo. Ale on ma tak dug twarz i dug kozi brod jak Tenshin-sama, e wszystkie suchaymy go z zachwytem. O czym on wam opowiada? 396

W tjym momencie wtargny do pokoju dzieci, ktre usyszay z werandy gos Yukie. Przedtem bawiy si na pla^u za potem. Och, Yukie- san przysza! krzyczay uradowane. / Nie haasujcie tak, siadajcie i bdcie cicho. Yukie -san opowiada ciekawe rzeczy upomniaa je matka i odoya robtk. Yukie, o czym opowiadasz? Bardzo lubi ciebie su cha powiedziaa Tonko. Opowiedz o zajcu i borsuku tym razem w czya si Sunko. Bajka, bajka zayczya sobie trzecia crka, prze ciskajc si do przodu. Wcale nie zamierzaa sucha opowiadania, po prostu ogaszaa, e sama bdzie opo wiada. O, Boba znowu nam co opowie! zamiaa si starsza siostra. Boba opowie pniej, kiedy skoczy Yukie -san prbowaa sprzeciwi si matka. Ale Boba nie chciaa sucha. Nie! Nie! Ja! Nie! podniosa krzyk. ' Dobrze, dobrze, opowiadaj. Co to bdzie? ust pia Yukie. Bon-tan, bon-tan, dokd idziesz? A co dalej ? Ja na pole kosi lis. Jak adnie! i Kiedy psydzies, to pseskodzis. 'Nie psydzies, lecz przyjdziesz prbuje poprawi Tonko. Lecz Maa powstrzymaa j jednym sowem ba bu". Poniewa jej przerwano, zapomniaa, co byo dalej. To ju koniec, Boba? spyta a Yukie. Dalej jest tak: To brzydko robi buu"... No, no, no, okropne. Kto ci tego nauczy? Otan. \ Niedobra Osan, e uczy takich rzeczy matka 397

zmusia si do miechu. A teraz kolej na Yukie-san. Boba, sied cicho i suchaj. Despotka widocznie si pogodzia, gdy milczaa chwil. Profesor Yagi opowiedzia nastpujc histori rozpocza wreszcie Yukie. W dawnych czasach na rodku pewnej ulicy sta wielki kamienny posg Jiz5. Ale niestety, ruch kom i ludzi w tym miejscu by bardzo duy, wic posg zawadza. Mieszkacy miasteczka zebrali si i naradzali, jak przenie posg na pobocze ulicy. Czy to naprawd si zdarzyo? Nie wiem, tego nie mwi. I kiedy tak si naradzali, wystpi najsilniejszy w okolicy mczyzna i powiedzia, e on bez trudu go przeniesie. Poszed na t ulic, obna y si do pasa i zacz szarpa posg, oblewajc si po tem, ale nie mg ruszy. Na pewno by bardzo ciki. Mczyzna zmczy si, wrci do domu i pooy spa, a mieszkacy miasteczka znw si zebrali na na rad. Wtedy najmdrzejszy z mczyzn zaproponowa, eby jemu powierzono to zadanie, a on pokae wszystkim, co potrafi. Naadowa pene pudeko sodyczy botan -mochi, poszed do Jizo i powiedzia: Prosz ci, podejd tutaj". Pokazywa sodycze, mylc, e Jizo te jest akomy i da si zwie sodk przynt, ale Jizo si nie ruszy. Mdry czowiek pomyla, e naley postpi inaczej. Do naczynia z tykwy nala sake i trzymajc tykw w jednej rce, a czark w drugiej znowu zbliy si do posgu: Moe napijesz si? Jeli chcesz si napi, pode]d do mnie". Przekomarza si przez trzy godziny, ale Jizo si nie ruszy. Yukie-san, czy Jizo-sama nie czuje godu? zapytaa Tonko. Chc sodkich botan-mochi powiedziaa Sunko. Za trzecim razem mdry czowiek narobi faszy wych banknotw i zacz znowu kusi Jizo: Chciaby 398

je mie? Jeli chcesz, to podejd i we". Pienidze wyjmowa, to znw chowa, ale na nic si to nie zdao. Jiz-sama by bardzo uparty. Troch podobny do wujka wtrcia gospodyni. Cakiem jak wujek. W kocu mdry czowiek znie chci si i zrezygnowa z dalszych prb. Potem wystpi wielki garz i rzek takim *tonem, jakby zadanie byo bardzo atwe: Nie martwcie si, ja to na pewno zaatwi". I co zrobi ten garz? Najpierw woy mundur policjanta, doprawi sobie wsy, podszed do Jizo i krzykn wyniole: Ej, tam, ruszaj si szybko z miejsca, bo w przeciwnym razie b dzie le z tob! Z policj nie ma artw!" Ale kto w na szych czasach boi si pogrek policjanta? To prawda. I co? Ruszy si? Nic podobnego. Zupenie jak wujek. Ale wujek bardzo boi si policji! Naprawd? Z tak fizjonomi? Policji nie ma si co ba. I Jizo -sama si nie ruszy. Sta sobie spokojnie. garz si rozgniewa, zdj mundur policjanta, wsy wy rzuci do mietnika, nastpnie przebra si za bogacza. Podobno wyglda tak, jak dzisiaj wyglda baron Iwa saki. miesznie, co? A jak wyglda ten baron? Po prostu jest duy. Tym razem nic ju nie robi , nic nie mwi, tylko chodzi dokoa Jizo-sama, palc wielkie cygaro. A po co? eby odurzy. To podobne do historyjek ulicznych gawdziarzy. No i co, powiodo si? Nic podobnego. Jizo jest przecie z kamienia. Mgby ju na tym skoczy to oszukiwanie, ale on przebra si z kolei za wielkiego ksicia. Gupiec. Wtedy te byli ksita? ~ Chyba tak. Tak mwi profesor Yagi. Przebra si 399

za wielkiego ksicia. To niegodziwe. Po pierwsze, to wykroczenie przeciw majestatowi, a po drugie... ! A za ktrego wielkiego ksicia?... Za ktrego ksicia? Tak czy owak, to brak czci dla majestatu. No, pewnie. ' Ale wielki ksi rwnie* nic tu nie mg poradzi. garz nie mia wyjcia i musia przyzna, e jego po mysy nic nie daj. Dobry sobie. - Tak. Przy okazji naleaoby go zesa na katorg. Zmartwieni mieszkacy rozpoczli now narad, ale nikt nie chcia si podj zadania, wic nie wiedzieli, co pocz. I to ju koniec? O nie, jest jeszcze dalszy cig! Wreszcie zatrudnili ca mas rikszarzy i rnego rodzaju awanturnikw, ktrzy mieli dokuczy Jizo, haasowali wic wok niego dzie i noc. Musieli si namczy. Tak, ale nic z tego nie wyszo. Jizo -sama widocznie by uparty. A co byo potem? pytaa zaciekawiona Tonko. Krzyki w dzie i w nocy nie day adnego rezultatu i wszystkim to bardzo si sprzykrzyo; tylko rikszarze i awanturnicy byli zadowoleni, gdy dostawali dniwk. Yukie-san, co to jest dniwka? zapytaa Sunko. Dostawali pienidze i co robili? Co robili z pienidzmi? Gupia Sunko. Wic ciociu, haasowali w dzie i w nocy. W tym miasteczku y pe wien gupi Take, tak go nazywali, ktry nic nie rozumia i nikt si z nim nie liczy. Ten gupiec widzc zamiesza nie zapyta: Tak haasujecie przez cae lato i nie potra ficie przesun Jizo? Biedacy". Gupi, gupi, ale mdry. Bardzo mdry gupiec. Usyszawszy to, postanowio400

zwrci si do niego, cho sdzono, e nic z tego nie wyjdzie. Take zgodzi si od razu. Najpierw rikszarzom i awanturnikom kaza si uspokoi, eby mu nie przeszkadzali, potem z flegm podszed pod pomnik Jizo. Yukie-san, Flegma to kolega gupiego Take? - w takim wanym momencie Tonko wyskoczya z osobliwym pytaniem, a gospodyni i Yukie wybuchny mie chem. Nie, to nie kolega! A wic kto? Flegma... to znaczy... to trudno okreli. Flegma to znaczy trudno okreli? No, nie! Z flegm to znaczy, wiesz... Tak? No, znasz chyba pana Tatar Sampei? Tak, podarowa nam dzikie bataty. To co takiego jak Tatara Sampei. Tatara Sampei to flegma? No, mona tak powiedzie. Wic gupi Take pod szed do Jizo-sama, zaoy rce i powiedzia: Mieszkacy miasteczka prosz ci, eby si poruszy, wic zrb to, prosz ci". Na to Jizo -sama przemwi: Ach, o to chodzi, dlaczego od razu tak nie powiedzieli?" I przenis si. Osobliwy Jizo-sama. A potem jeszcze wygosi przemwienie. Jeszcze mwi? Tak. Dzi jest zebranie stowarzyszenia pa powiedzia profesor Yagi wic t histori opowiedziaem wam nieprzypadkowo. Moe wyda si wam to niegrzeczne, co powiem, ale rwnie nasze panie dla osignicia swych celw nie id najprostsz drog, lecz przeciwnie, obieraj metody okrne i pracochonne. Zreszt nie tyl ko kobiety tak postpuj. Mczyni epoki Meiji pod wpywem rozwoju cywilizacji stali si do pewnego sto pnia zniewieciali, trc wiele energii i rodkw, ponie n0

26 jestem kotem

401

wa uwaaj faszywie, e tak naley robi lub e tak postpuje dentelmen. Tacy ludzie s kalekami, dziemi skrpowanymi grzechami cywilizacji. Nie bdziemy o nich mwi. Chciabym jednak, eby szanowne panie zapamitay t star histori, ktr wam przed chwil opowiedziaem, i kiedy zajdzie potrzeba, postpoway szczerze i prostolinijnie jak w gupi Take. Unikniecie wtedy jednej trzeciej wszystkich nieprzyjemnych komplikacji, jakie powstaj w maestwie czy midzy sy now a teciow. Im wicej ma czowiek skrytych de, tym wicej rde nieszczcia, gdy owe skryte denia staj si jego przeklestwem. Dlatego wicej jest kobiet nieszczliwych ni mczyzn, gdy kobiety maj za duo skrytych myli. Bdcie wic takie jak w gupi Take. No i co, Yukie, zamierzasz zosta gupim Take? Ale! Nie chc zosta adnym gupim Take. Na przykad Tomiko -san, crka Kanedy, obrazia si i roz gniewaa okropnie. Torniko? To ta, co mieszka przy ulicy naprzeciwko? Tak, ta elegantka. Ona te chodzi do szkoy? Nie, przysza tylko na odczyt. Naprawd modna. Zadziwia mnie. Mwi, e jest bardzo adna. Przecitna. Nie ma czym si chwali. Z tak toalet kada by adnie wygldaa. W takim razie, Yukie, bdziesz dwa razy od niej adniejsza, jeli si zaczniesz malowa. No, nie! Co podobnego! Nie wiem. Ale ona maluje si zbyt przesadnie. I cho ma tyle pienidzy... Lepiej malowa si przesadnie i by bogat. No, pewnie, ale jej by nie zaszkodzio upodobni si nieco do gupiego Take. Jest zbyt zarozumiaa. Niedawno roztrbia na cay wiat, e jaki tam poeta powici jej tomik wierszy. To pewnie TofQ-san.'
402 /

 Ach? Orygina z niego. Tofu jest bardzo powanpm czowiekiem. Uwaa, e powinien tak postpowa. Niedobrze, gdy s tacy ludzie. Jeszcze jedno. Nie dawno kto przysa jej list miosny. Co takiego! Kto to zrobi? Ona nie wie. Nie podpisany? Nie, jest podpis, ale ona nigdy n ie syszaa takiego nazwiska. Powiedziaa, e to bardzo dugi list, prawie na dwa metry dugoci. Podobno byy w nim rne oso bliwe rzeczy. Darz ci takim uczuciem, jakie wierzcy kieruje do Boga", Najwikszym byoby dla mnie hono rem, gdyby zoono mnie Pani w ofierze jak baranka na otarzu", Jeli moje serce byoby trjktne, to strzaa Kupidyna trafiaby w sam jego rodek", Najatwiej tra fiaj tam strzay z dmuchawki..." Czy on to powanie pisa? Mwia, e powanie. Moje trzy koleanki czytay ten list. Co za kobieta! eby pokazywa innym takie listy. Ma przecie zamiar zosta on Kangetsu, to jej zaszko dzi, gdy wszyscy si o tym dowiedz. Zaszkodzi? Przecie ona jest bardzo z tego zado wolona. Gdy przyjdzie Kangetsu, moecie mu op owiedzie. On z pewnoci nic o tym nie wie. Przypuszczalnie nie wie, przecie on caymi dniami siedzi w uczelni i szlifuje swoje kulki. Czy naprawd Kangetsu zamierza si z ni oeni? Biedny. Dlaczego? Ona jest bogata, pienidze mu si przy dadz. Ciociu, to nieadnie tak wci mwi o pienidzach. Czy mio nie jest waniejsza od pienidzy? Bez mio ci nie uo si stosunki w maestwie.
26* ' *403

 Tak? W takim razie za kogo masz zamiar wyj za m? ' ^ Skd mog wiedzie? Na razie nikogo nie mam na widoku. Yukie i gospodyni ywo rozmawiay o sprawach matrymonialnych, a tu nagle gos zabraa Tonko, ktra uwanie przysuchiwaa si tej rozmowie. Ja te chc pj za m. To lepe pragnienie, przepenione duchem modoci, godnej naj wyszego wspczucia, zbio Yukie z tropu i przytpio jej zoliwo. Gospodyni natomiast przyja to stosunkowo spokojnie i umiechajc si zapytaa: A gdzie chcesz pj? ^Wiesz, mamo, chciaabym pj za m do wityni Polegych Wojownikw na uroczysto, ale nie chciaabym przechodzi przez most Suidobashi, wic nie wiem, co mam zrobi. Ani matka, ai Yukie nie miay siy zareagowa na t znakomit odpowied i pokaday si ze miechu. Ty te kochasz wityni Polegych Wojownikw? Bo ja bardzo. Wyjdziemy razem za m do wityni Po legych Wojownikw. Nie chcesz? Jeli nie, to nie. We zm riksz i pojad tam sama zapowiedziaa starsza siostra. Babu te pojedzie niespodziewanie Maa zdecydowaa si wyj za m do wityni Polegyc h Wojownikw. Gdyby tak wszystkie trzy naraz wyszy za m, o ile lej byoby gospodarzowi. W tym momencie dobieg odgos zatrzymujcej si rikszy i rozleg si energiczny gos profesora. Widocznie wrci z komendy w Nihonzutsumi. Suca wzia od rikszarza duy pakunek, gospodarz za wszed dostojnie do chanoma. Przywita si z Yukie i obok synnego piecyka nagahibachi postawi przedmiot podobny do ka rafki. Nie bya to ani zwyka karafka, ani wazon na kwia404

ty, byo to jakie osobliwe naczynie z ceramiki, nie wiem, jak naleaoby je nazwa. __ Jaka dziwna karafka! Dali ci to na policji? zapytaa Yukie. Wujek patrzc na ni zapyta tonem penym dumy: ___ 'adny, prawda? adny? Nie sdz, eby by adny. Po co wujkowi ten garnek? Na oliw? Nie masz zupenie smaku, a mwisz, e nieadny. A wic co to jest? To wazon do kwiatw. Jak na wazon ma zbyt ma szyjk, a brzuch za gruby. To wanie jest oryginalne. Ty te nie masz dobrego gustu. Wcale nie jeste lepsza od ciotki. To okropne! Podnis wazon w stron wiata i przyglda mu si. Wiadomo, skd u mnie gust?! Ja bym nie przyno sia z policji garnkw na oliw. Prawda, ciociu? Ciotka miaa jednak co innego w gowie, rozwina tumok i przekrwionymi oczyma sprawdzaa skradzione rzeczy. Dziwne. Zodzieje te zrobili teraz postpy. Wszystko jest uprane i poskadane. Chod, zobacz! Kto ci powiedzia, e na policji daj dzbanki na oli w? Nudzio mi si czeka, wic przechadzaem si po okolicy i znalazem to w antykwariacie. Ty, oczywicie, nie znasz si na tym, wic mwi ci, e to rzadki okaz. Nazbyt rzadki. A gdzie wujek tak spacerowa? W ssiedztwie Nihonzutsumi. Przechodziem te przez Yoshiwar. Bardzo ruchliwe miejsce. Czy widzia a tamtejsz elazn bram? Chyba nie. - Oczywicie, e nie. Jak mogabym chodzi do Yoshiwary, skoro mieszkaj tam kobiety haniebnej profesji. Wujek, cho jest nauczycielem, mia jednak miao chodzi po takiej okolicy. Jestem naprawd zdziwiona. Prawda, ciociu? 405

Tak, tak. Chyba czego brakuje. Czy wszystko zwrj ciii? Nie zwrcili tylko batatw. Powiedzieli stawi si na dziewit, a kazali czeka do jedenastej. Jakim pra wem?! Policja japaska jest okropna! Spacerowa po Yoshiwarze to jeszcze okropniejsze! Gdy o tym si dowiedz w szkole, straci wujek prac. Prawda, ciociu? , Tak, moliwe. Suchaj, nie ma podkadki do mego pasa obi. Wiedziaam, e czego brakuje. Musisz si z tym pogodzi. Kazali mi trzy godziny czeka, p dnia cennego czasu straciem. Przebra si w kimono, opar o hibac hi i spokojnie oglda dzbanek do oliwy. Gospodyni widocznie si pogodzia ze strat, bo schowaa zwrcone rzeczy do szafy i znw usiada na swoim miejscu. Ciociu, wujek mwi, e ten dzbanek jest rzadkir okazem. Ale przecie to brzydactwo, prawda? y Kupie to w Yoshiwarze? Ale z ciebie... Co za ale"? Ty na niczym si nie znasz. Po taki dzbanek nie trzeba jecha do Yoshiwaryj Peno tego wszdzie. A jednak nie ma! Nie tak atwo tak rzecz znale.' Wujek to jak ten kamienny Jizo. Jeste jeszcze dzieckiem, a miesz tak si odzywa. Zarozumiaa! Jaki okropny jzyk maj dzisiejsze gimna zjalistkfc Przydaoby ci si poczyta Wielkie nauki dla kobiet" *. Wujku, nie podoba ei si ubezpieczenie? Ale co bardziej: Ubezpieczenie czy uczennice? Nie jestem przeciwny ubezpieczeniu. Ubezpieczenie jest potrzebne. Kto myli o przyszoci, ten si ubezpie cza. A uczennice na nic si nie przydaj.
* Wielkie nauki dla kobiet" tytu dziea dydaktycznego Kaibary Ekikena (1630 1714), konfucjanisty i pedagoga. 406

Niech i tak bdzie. A przecie nie jeste ubezpie czony. Mam zamiar ubezpieczy si od przyszego mie sica. . Na pewno? Na pewno! Nie rb tego. Po co si ubezpiecza? Lepiej za ska dk co kupi. Prawda, ciociu? Gospodyni si umiechna. Gospodarz spowania. Mwisz tak nieodpowiedzialnie, jakby miaa za miar y sto czy dwiecie lat. Podroniesz, to zrozumiesz, i wtedy zaczniesz odczuwa konieczno ubezpieczenia. Ja na pe*wno ubezpiecz si od przyszego miesica. Trudno, niech i tak bdzie. Oczywicie, jeli masz pienidze na parasolk, to lepiej si ubezpieczy -ni ku powa takie rzeczy. Mwiam, e nie potrzebuj, nie po trzebuj, ale kupie mi wbrew mojej woli. Czy a tak bardzo nie potrzebowaa? Nie chciaam parasola. Wic moesz mi go zwrci. Tonko chce, eby jej kupi, wic przynie. Masz dzi ze sob? Wujku, tego za wiele. To okropne! Sam mi kupie, teraz odbierasz. Mwisz, e nie jest ci potrzebny, wic oddaj. Nic w tym okropnego. Rzeczywicie nie jest mi potrzebny, a jednak to okropne! Sama nie wiesz, co mwisz. Skoro nie jest ci po trzebny, wic prosz, eby mi przyniosa. I co w tym okropnego? To przecie... Co przecie ' ? To przecie okropne. Jeste gupia, powtarza sz jedno i to samo. ~ A czy wujek nie powtarza tego samego w kko?
407

Co mam zrobi, kiedy i ty powtarzasz. Czy nie po wiedziaa, e nie potrzebujesz? Powiedziaam. Nie potrzebuj, to nie potrzebuj,! ale nie chc odda. Zdumiewasz mnie. Jest e tpa i uparta. Czy w two -| jej szkole nie ucz logiki? Co podobnego! Poniewa jestem niewyksztacona,' wujek moe mwi, co mu si ywnie podoba. Ale jak mona da zwrotu rzeczy, ktra do niego nie naley? Nawet obcy by nie powiedzia czego tak okrutnego. Pouczyby si troch od gupiego Take. Czego mam si uczy? Mwi, eby by bardziej uczciwy i szczery. Jeste gupia, a przy tym nieznonie uparta. Dla -] tego nie zdajesz egzaminw. To co, e nie zdaj? Nie prosz wujka o czesne. Yukie nie moga ]u duej nad sob zapanowa na fioletowe szarawary hakama posypay si rzsiste zy. Gospodarz, jakby studiujc psychiczne rda jej ez, spoglda to na hakama, to na opuszczon twarz. W tym momencie zajrzaa do pokoju Osan i powiedziaa, e go przyszed. Kto? zapyta gospodarz. Ucze ze szkoy odpowiedziaa, spogldajc z ukosa na zapakan Yukie. Gospodyni wysza do salonu. Ja rwnie dyskretnie przeszedem za gospodarzem na werand w celu zbie rania materiau i studiowania ludzi. Na studiowanie ludzi najlepiej wybra chwile zaburze, wtedy mona liczy na efekty. W zwyczajnych sytuacjach wszyscy ludzie s zwyczajni, nawet nie ma si ochoty na nich patrze ani ich sucha. Lecz kiedy co si stanie, zwyczajno pod wpywem jakich osobliwych i tajemnych procesw opada z nich, pojawiaj si zadziwiajce sprawy, ktre z naszego kociego punktu widzenia mog by w przyszoci wielce pouczajce. Do takich, spraw nale rwnie zy
408

Yukie. Kiedy rozmawiaa z gospodyni, trudno byo podejrzewa, e ma tak tajemnicze i niepojte serce, ale ledwie wrci gospodarz z wykopanym spord staroci dzbankiem na oliw, natychmiast niczym zdechy smok oblany wrztkiem ujawnia bez reszty gbokie, subtelne i osobliwe tajemnice swego ducha. Te waci woci ducha wsplne s dla wszystkich kobiet na ziemi. Niestety, nie ujawniaj si one tak atwo. Wprawdzie dniem i noc pojawiaj si ich oznaki, ale rzadko tak wyrazicie, z tak olniewajc, nieskrpowan si. Na szczcie udao mi si zobaczy szalone widowisko farso we dziki mojemu pomylonemu gospodarzowi, ktry cza sem gadzi mnie pod wos. Nie mam wtpliwoci, e wszdzie tam, gdzie pojawi si gospodarz, ludzie czuj si jak na scenie, wystarczy wic dla mnie, e nie bd go odstpowa, a w swym krtkim kocim yciu mog wiele jeszcze dowiadczy. Szczliwy mj los. Kim jest ten nowy go? W kcie pokoju siedzia chopiec moe troch modszy, moe troch starszy od Yukie. Jego ogromna gowa bya ostrzyona prawie do skry, na rodku twarzy siedzia nos jak kartofel. Poza ogromnym bem niczym szczegl nym si nie wyrnia. Nawet ostrzyony wyglda po tnie, a jeliby zapuci dugie wosy, jak gospodarz, zwracaby na pewno powszechn uwag. Gospodarz ju od dawna uwaa, e takie gowy nie s zbyt dobre do nauki. Moe ma racj, lecz na pierwszy rzut oka go robi imponujce wraenie, jak Napoleon. Ubrany jak kady ucze w kimono w drobn kratk, znan pod nazw Satsumagasuri, a moe Kurumegasuri czy Iyoga suri, nie wiem dokadnie. W kadym razie by to rodzaj tkaniny zwany kasuri. Pod kimonem o krtkich rka wach bielizny chyba nie mia. Podobno modne jest teraz chodzenie bez bielizny i na bosaka, ale chopiec sprawia raczej przykre wraenie. Moe zawiniy iu bose s topy, zwaszcza e na macie pozostawiy a trzy ogromne la N

409

dy. Siedzia dokadnie na czwartym ladzie stopy, sztywno i potulnie. Zreszt nie ma co si dziwi, e sie dzia potulnie, ale ta grzeczna poza jako nie harmoni zowaa z tym awanturnikiem o krtko ostrzyonej makwce. Takim osobnikom, ktrzy przechwalaj si, e nie kaniaj si nauczycielom, ciko wysiedzie nawet trzydzieci minut w normalnej pozycji. Dla postronnego obserwatora jest to widok do zabawny, gdy taki typ, udrczony niedogodn pozycj robi min, jakby od urodzenia by wzorem skromnoci i dobrych obyczajw. Haaliwi w klasach i na boisku, maj na tyle siy, eby siebie skrpowa. Na myl o tym zrobio mi si go al i zachciao mia. Nawet gupawy gospodarz wydaje si kim wanym dla uczniw, gdy spotykaj si z nim twa rz w twarz. Gospodarz zreszt wie o tym i jest z tego dumny. Powiadaj, e py si gromadzi i powstaje gra. Kiedy si uczniowie razem zbior, tworz si, ktrej nie mona lekceway, mog bowiem zorganizowa bojkot i strajk. Zachodzi tu takie samo zjawisko jak z tchrzem, ktry nabiera odwagi po pijanemu. Tumne wywoywanie zamieszek jest rezultatem odurzenia, przypominajcego odurzenie alkoholowe, i utraty zdrowych zmysw. Bez tego taki osobnik, jak siedzcy tutaj w kciku, jest zastraszony i bezradny, nie mie lekceway gospodarza, choby go uwaano za zdziecinniaego starca, ktry nosi tytu profesora. Nie mgby zrobi mu gupich kawaw.; Gospodarz podsun gociowi poduszk, ale pan Jeogowy jeszcze bardziej zesztywnia i nie poruszy si| Dziwny to by widok: ysiejca na rogach poduszka leaa sobie nie poruszona, natomiast za ni siedziaa bezmylna wielka gowa. Poduszka zabuton istnieje po to, eby na niej siedzie, a nie przyglda si jej. Siedzie na macie obok poduszki to plama na jej honorze, a w konsekwencji powd do utraty twarzy dla gospodarza, ktry j gociowi zaproponowa. A pan Jeogowy gapi si tylko na poduszk, cho nie sdz, by ywi do niej jakie wrogie uczucia. 410

prawd mwic, jeszcze nigdy w yciu nie siedzia, jak naley, moe z jedynym wyjtkiem mszy za dusz dziadka teraz wic z trudem znosi drtwienie ng i skarg udrczonych stp. Mimo to nie podoy sobie poduszki, cho poduszka uskaraa si na bezczynno i cho zachca go gospodarz. C za nieznony Jeogowy bonza! Skoro tak bardzo si krpuje, mgby zachowywa si powcigliwiej wtedy, gdy znajduje si w gromadzie, mgby czu si bardziej skrpowany w szkole i na stancji. Ale nie, on krpuje si tam, gdzie jest to zbyteczne, a gdy powinien, o skromnoci zapomina. Co wicej, chtnie urzdza zamieszki i skandale. Wstrtny Jeogowy bonza. Cicho otwary si przesuwane drzwi fusuma i Yukie z szacunkiem podaa bonzie filiank herbaty. W kadym innym wypadku zakpiby sobie z Dzikiej Herbaty, ale teraz czu si skrpowany. W dodatku filiank postawia przed nim dziewczyna w kwiecie wieku, zachowujca si bardzo dostojnie, zgodnie z zasadami ceremonii w stylu Ogasawara, o ktrym niedawno uczy si w szkole. Bonza nie potrafi nawet ukry przeywanej udrki. Yukie z umiechem na twarzy zamkna za sob drzwi. Kobiety nawet w tym samym wieku co bonza s znacznie dojrzalsze i znacznie mielsze. Jej umiech by tym wymowniejszy, e pojawi si w chwil po gorcej zie przelanej z nieutulonego alu. Po odejciu Yukie obie strony wytrzymay ehwil w milczeniu, w kocu gospodarz spostrzeg, e sytuacja ta przypomina wiczenia w doskonaleniu ducha, otworzy wic usta. Jak si nazywasz? Furui. Furui? A imi? Furui Buemon. Furui Buemon. Dugie imi, niedzisiejsze. Jeste w czwartej? 411

Nie. ' W trzeciej? Nie, jestem w drugiej. * W drugiej A"? W drugiej B". W B"? To znaczy w mojej klasie zdziwi si prc fesor. Prawd mwic, ten wielkogowy rzuci si profesorowjj w oczy od pierwszych dni w szkole i wcale go nie z mnia. Wywar on na nim tak silne waenie, e czasar widywa go we nie. Ale bezmylny gospodarz nie pc trafi teraz poczy tej duej gowy ze starowieckir imieniem i z kl as drug B". Usyszawszy, e ta gowa ktra go tak zaintrygowaa i nia mu si, naley de ucznia z jego klasy, mimo woli w duchu zaklaska w doi nie. Wci jednak nie mg odgadn, w jakim celu przyj szed do niego ten ucze o duej gowie, starow ieckir imieniu i w dodatku z klasy, ktrej on jest wychowawc Nie by lubiany, nigdy wic si nie zdarzyo, eby ucznk wie skadali mu wizyty z okazji Nowego Roku czy zakol czenia starego. Furui Buemon okaza si naprawd rzadj kim gociem. Gospodarz czu si zakopotany, poniewa nie zna intencji tej wizyty. Nie przyszed chyba dla przyjemnoci, mj doi jest mao ciekawy. Nie przynis te zawiadomieni! o zwolnieniu mnie z pracy, bo zachowywaby sil bardziej wyniole. Nie oczekuje te chyba ode mnie" porady w osobistych sprawach". Sdzc po zachowaniu sam Furui Buemon nie mia jasnoci, w jakim celu tu przyszed. W kocu gospodarz postanowi zapyta go wprost. Przyszede w goci? Nie. Masz jak spraw? Tak.
412

____ W zwizku ze szko? ___ Tak, chciabym porozmawia...

__ O co chodzi? Buemon spuci wzrok i milcza. Umysowo nie by rozwinity na miar swojej gowy, ale by wygadany pod wzgldem gadulstwa wyrnia si w klasie drugiej B". Niedawno tene Buemon sprawi sporo kopotu gos podarzowi, d omagajc si tumaczenia na japoski nazwi ska Kolumb. Musia by jaki powd, e ten przodujcy gadua teraz waha si, nie wiedzia, co powiedzie, niby jkajca si ksiniczka. Przyczyn tego byo z pewnoci nie tylko skrpowanie. Profesorowi wydao si to nieco podejrzane. Jeli masz co do powiedzenia, to mw szybko. Nieatwo mi o tym mwi... Nieatwo mwi? gospodarz spojrza pytajco w jego twarz, ale Buemon nadal wpatrywa si w mat i trudno byo z tej twarzy cokolwiek wyczyta. Zmie ni wic nieco ton i doda agodniej: Mw. Nikt poza nami nie sucha. Nikomu o tym nie powiem. Naprawd mog powiedzie? Buemon wci nie mg si zdecydowa. Moesz zawyrokowa profesor samowolnie. Wic powiem podnis gow i tpo popatrzy na gospodarza. Mia trjktne oczy. Gospodarz wyd policzki i wypuszczajc dym z papie rosa Asahi" zwrci gow nieco w bok. Naprawd... tego... zdarzyo si co przykrego.., Co? Przykre i dlatego przyszedem. Wic pytam, co byo takie przykre. Nie miaem zamiaru tego robi, ale Hamada mwi; Poycz, poycz". >. Mwisz o Hamada Keisuke? X Tak. 41?,

Poyczye temu Hamadzie pienidze na zapacenie stancji? Nie, nie poyczyem. Wic co poyczye? Nazwisko. Czy Hamada co zrobi pod twoim nazwiskiem? Posa list miosny. Co posa? Powiedziaem mu, e wrzuc do skrzynki pocztowej bez nazwiska. Nic z tego nie rozumiem. Wic kto i co zrobi? Posa list miosny. Posa list miosny? Do kogo? Mwiem, e trudno o tym mwi. No, dobrze. To znaczy, e wysae jakiej kobiecie list miosny? Nie, ja nie. Hamada wysa? Hamada te nie. Kto wic wysa? Nie wiem, kto. Nic a nic nie pojmuj. Wobec tego nikt niczego nie* wysa? Ja tylko swoje nazwisko. Co to znaczy: Ja tylko swoje nazwisko"? Nic nie rozumiem. Mgby mwi bardziej sensownie. Kto ten list otrzyma? Pani Kaneda. Crka przemysowca Kanedy? Tak. A co to znaczy, e poyczye tylko nazwisko? Ta dziewczyna stroi si i zadziera nosa, wic wysali do niej list miosny. Hamada powiedzia, e podpi s jest potrzebny, wic powiedziaem mu, eby poda swoje na zwisko, a on na to, e jego nie jest interesujce, e lepsze jest Furui Buemon... Wic w kocu poyczyem swoje. 414

. Znasz t dziewczyn? Utrzymujesz z n kontakty? Nie utrzymuj adnych kontaktw. Nawet jej nie widziaem. Co za zuchwalstwo! Posya list miosny osobie, ktrej nawet nie widziae. Dlaczego to zrobie? Po prostu wszyscy mwili, e ona jest zarozumiaa, i postanowili z niej zakpi. Tym wiksze zuchwalstwo! Wysae list podpisany swoim nazwiskiem? Tak, list pisa Hamada, ja podpisaem swoim nazwi skiem, a Endo poszed noc do jej domu i wrzuci do skrzynki. To znaczy dziaalicie we trjk? Tak, ale potem pomylaem, e mog mnie wyrzuci ze szkoy, jeli si wyda, bardzo si zmartwiem i kilka nocy nie mogem spa, w gowie mi si jako z tego po mieszao. Zrobilicie okropne gupstwo. Podpisae: Furui Buemon, ucze drugiej klasy szkoy redniej Bummei"? Nie, nazwy szkoy nie podalimy. Dobrze, e nie wpadlicie na taki pomys. Tego by tylko brakowao! Godzioby to w dobre imi szkoy. Jak pan myli, wyrzuc mnie? Oczywicie. Panie profesorze, mj ojciec jest bardzo surowy, poza tym ja mam macoch. Jeli mnie wyrzuc ze szkoy, co ja wtedy zrobi? Czy naprawd mnie wyrzuc? Mwi ci, e nie wolno robi takich kawaw! Ja nie chciaem, ale jako tak wyszo. Czy nie mona by si postara, eby mnie nie wyrzucili? Buemon mwi przez zy, prosi gorco o pomoc. Gospodyni i Yukie chichotay ukryte za fusum. Gospodarz natomiast z przesadn powag powtarza wci: Oczy wicie". Byo to bardzo interesujce. Powiedziaem interesujce" i by moe kto zapyta, co w tym takiego interesujcego. Pytanie byoby cakiem 415

uzasadnione. Wanym celem ycia, zarwno czowieka jak i zwierzcia, jest poznanie samego siebie. Jeli czowiek umiaby pozna samego siebie, zasugiwaby na wikszy szacunek ni kot. I wtedy kiepsk przysug okazaoby si moje pisanie, musiabym je przerwa. Ale czowiekowi jest bardzo trudno pozna samego siebie, podobnie jak ujrze koniec wasnego nosa, i dlatego zwraca si o po moc do zwykle pogardzanych kotw. Oczywicie, czowiek jest zarozumiay, ale jednoczenie czego mu brak. Kroczy przez wiat dwigajc dumnie haso: Czowiek panem wszystkich stworze", ale jednoczenie trudno mu poj najprostsze sprawy. Jest przy tym tak powany, e mia mi si chce. Nie daje innym spokoju, zarzucajc pytaniami w rodzaju: Powiedzcie mi, gdzie jest mj nos". Zdawa by si mogo, e w tej sytuacji powinien zrezygnowa z zaszczytu panowania nad wiatem, ale skde obnosi si z tym do samej mierci. Moe to nawet sympatyczne, e nie potrafi dostrzec oczywistych sprzecznoci. W zamian za to musi si zadowoli wasn gupot. Buemonem, gospodarzem, gospodyni i panienk Yukie zainteresowaem si nie wskutek zbiegu okolicznoci, ktre wywoay we mnie ten osobliwy ruch falowy. Nie, zainte-| resowa mnie wpyw tego zdarzenia na ich serca, przeja-f wiajcy si w specyficznych dla kadego odcieniach. Gospodarz pozosta raczej obojtny. Nie przestraszya go surowo ojca Buemona i stosunek macochy do chopca. Nie mia zreszf powodu do strachu. Midzy wyrzuc -^ niem Buemona ze szkoy a zwolnieniem gospodarze z pracy jest ogromna rnica. Gdyby wyrzucono tysic uczniw, wtedy nauczyciele mieliby powane trudnoci bytowe, ale nawet najwiksze zmiany losu jednego Fur Buemona nie maj wpywu na ranki i wieczory gospodarza. A skoro wpyw jest niky, sabe te jest wspczucie^ Chmurzy czoo, wyciera nos czy wzdycha z powodt kopotw obcego czowieka nie naley do zwyczajw gos-r podarza. Bardzo trudno uwierzy w to, e czowiek jes, 416

zwierzciem miosiernym i wraliwym. Wylewa zy i robi od czasu do czasu wspczujce miny jedynie w celach towarzyskich, chcc spaci dug za umoliwienie mu bytowania na tym wiecie. Jest to zwyke oszustwo, kt re prawd mwic nie jest atw sztuk. Tego, kto umiej^nie posuguje si oszustwem, nazywa si artyst o wyrobionym smaku, cenionym przez wiat bardzo wysoko. Dlatego te nie ma ludzi bardziej podejrzanych ni ci wysoko cenieni przez otoczenie. Przypatrzcie si im, a od razu wszystko zrozumiecie. Gospodarz naley do rodzaju nie majcego z tym artyzmem wiele wsplnego. I dlatego inni go nie ceni. Ku zaskoczeniu wszystkich, gospodarz swej obojtnoci nie kryje, lecz wystawia na pokaz. Wystarczy posucha, jak powtarza Buemonowi swoje oczywicie". Nie naley jednak potpia tak dobrodusznego czowieka tylko dlatego, e jest obojtny. Obojtno to przyrodzona cecha czowieka, ten za, kto tej cechy nie ukrywa, jest uczciwy. Jeeli oczekujecie czego wicej ni obojtnoci, to musz powiedzie, e przeceniacie czowieka. Spodziewa si czego wicej ni uczciwoci na tym deficytowym wiecie, to jakby oczekiwa, e z kart powieci Bakina ycie omiu psw" wyskocz Shino czy Kobungo i zaczn biega pod waszymi oknami... Tyle na razie na temat gospodarza, teraz przejd do kobiet miejcych si w chanoma. One zaszy krok dalej, przekroczyy obojtno gospodarza i wskoczyy w rejon komizmu. Ta historia listu miosnego, ktra przyprawiaa 0 bl gowy Buemona, kobietom wydaa si tak radosna jak sowo Budda". Cieszyy si bez powodu. A gdyby si nad tyrn zastanowi, okazaoby si, e radowaa je po prostu trudna sytuacja Buemona. Koledzy, zwrcie si do kobiet 0 zapytajcie: Czy miejecie si dlatego, e was ciesz kopoty Buemona?" Na to pytanie odpowiedz, e gupi. v I e zadalicie to pytanie po to, eby obrazi niewieci godno. Moe rzeczywicie si obra, ale mianie si z czyjego nieszczcia to te fakt. Z drugiej strony nie
Jestem kotem

417 417

m a co oczekiwa, e kobieta przyzna wam racj. Jest! w tym podobna do mnie. Ja kradn, ale nie lubi, gdyl mwicie, e jestem niemoralny. Jeli mimo to oskaryciel mnie o niemoralno, to tak, jakbycie wymazali mnie botem i obrazili. Kobieta jest bardzo przebiega i nie brak jej swoistej logiki. A wic skoro urodzie si czo wiekiem, musisz wiedzie, e zachowanie s pokoju wtedyjj gdy kobieta kopie i bije, opluwa i obrzuca kaem, gone i z luboci mieje si, jest koniecznoci. Jeli nie jeste! do tego przygotowany, strze si jakichkolwiek zwizkw z kobietami, zwaszcza z tymi, ktre wabi si sawantka mi. By moe Buemon, popeniwszy gupi bd, ktrym przygnbiony jest teraz do gbi, uzna, e niegrzecznie jest wymiewa si za plecami z czyjego nieszczcia, lecz byaby to w rzeczywistoci naiwna postawa niedojrzaego chopca. Tych, ktrzy zoszcz si z powodu czyjego nie grzecznego zachowania, nazywa si niecierpliwymi, jeli wic Buemon nie chciaby, eby go tak nazywano, mu siaby sam si zachowywa, jak na grzecznego chopca przystao. Na koniec przedstawi pokrtce stan ducha kolegi Bue mona. By on wcieleniem niepokoju. Jego potna mzgo wnica gotowa bya w kadej chwili urwa si ze zmart wienia, podobnie jak gowa Napoleona pkaa od, nadmiaru ambicji. Jego przysadzisty nos podrygiwa ner wowo, gdy zmartwienie poruszao rwnie nerwami twarz y. Przez ostatnie dni cierpienie tkwio w jego brzu chu jak pocisk armatni, z ktrym nie wiedzia, co zrobi. W tym przygnbieniu uda si do profesora, nazywanego wychowawc klasy, z nadziej, e moe go poratuje oto dlaczego znalaz si w domu nielubianego czowieka i pochyla przed nim sw wielk gow. Teraz zapomnia, e w szkole drwi sobie z niego i podburza przeciw nie mu kolegw. Pewnie wierzy, e skoro jest wychowawc, to z pewnoci zaniepokoi si jego losem, nie bdzie pa mita o drwinach i innych niegodziwociach. Trzeba 418

przyzna, e myla do prymitywnie. Gospodarz zosta wychowawc nie z wasnej chci. Przyj ten obowizek, bo otrzyma polecenie od kierownika szkoy. Sowem, by to taki obowizek jak cylinder wujka Meiteia. Tylko nazwa i nic wicej. Z sam nazw daleko nie zajdziesz. Jeliby samo imi mogo si na co przyda, to Yukie mogaby na pierwsze spotkanie z narzeczonym posa tylko swoje imi. Kolega Buemon nie tylko jest egoist, ale take przecenia ludzi, uwaa bowiem, e s oni zobowizani do uprzejmoci wobec niego. Wcale si nie spodziewa, e zostanie wymiany. W domu wychowawcy odkry jedn niewtpliw prawd. Dziki niej stanie si prawdziwym czowiekiem: bdzie obojtnia na zmartwienia innych, gono si mia, gdy kto znajdzie si w trudnej sytuacji. I wiat przepeni si Buemonami przyszoci. Przepeni si takimi jak Kaneda i jego ona. Z caej duszy ycz Buemonowi, by jak najprdzej ockn si i sta si prawdziwym czowiekiem. W przeciwnym razie nigdy nie odniesie sukcesu takiego jak Kaneda, nawet jeli bdzie si martwi, aowa za grzechy i obiecywa sobie, e wrci na. ciek dobra. Spoeczestwo odrzuci go od siebie i skae na banicj w rejon bezludny. To ju jest powaniejsza sprawa ni wyrzucenie ze redniej szkoy. Tak rozmylajc i podziwiajc bieg wasnych myli usyszaem zgrzyt otwieranej bramy. Po chwili spoza shoji wysuna si twarz; Panie profesorze... Gospodarz powtarza Buemonowi to samo oczywicie, oczywicie", kiedy go zawoano. Spojrza zaciekawiony, dostrzeg poow twarzy sterczcej poza shoji. Okazao si, e by to kolega Kangetsu we wasnej osobie. Wejd rzek i nie ruszy si z miejsca. Masz gocia? zapytaa jedna poowa twarzy. Nic nie szkodzi, wejd. Prawd mwic, przyszedem po pana... Gdzie idziesz? Znowu do Akasaki? Tam Ju mnie
27*

419 419

nie zacigniesz. Niedawno tak si nachodziem, e nogi zdrtwiay mi jak koki. Dzi nie ma czego si obawia. Dawno ju nie chodzilimy na spacer. Moe pjdziemy? N jaki znowu spacer? No, wejd! Mylaem, e pjdziemy do Ueno posucha ryku tygrysw. Czy warto wychodzi dla takiego gupstwa? Wejd cho na chwil. Kangetsu chyba doszed do wniosku, e rozmowa na odlego nie doprowadzi do ugody, zdj wic buty | i wszed do pokoju. Jak zwykle mia na sobie poatane na 1 tyku spodnie. Nie, nie popkay ze staroci czy od zbyt cikiego tyka. Zgodnie z jego wyjanieniami zacz uczy si jazdy na rowerze i stosunkowo czsto t cz ciaa naraa ria tarcie. Nie podejrzewajc wcale, e ma przed sob miertelnego wroga, ktry jego wybrance i przyszej onie wysa list miosny, ukoni si lekko i zaj miejsce w pobliu. Czy warto mczy si tylko po to, eby posucha i ryku tygrysa? Najpierw pochodzimy troch tu i wdzie, a do Ueno ; zajdziemy na jedenast wieczorem. Co?! Wtedy stare drzewa w parku wydaj si wysze| i gstsze, poza tym wygldaj gronie... Pewnie, troch smutniej ni w cigu dnia. Wejdziemy w tak gstwin, w ktr ludzie naweti za dnia nie wychodz, i bdzie si nam wydawao, e zb-j dzilimy w grskim lesie, zapomnimy, e mieszkamy| w miecie pogronym w tumanach kurzu. A po co ma si nam tak wydawa? Kiedy postoimy chwil w miejscu, wtedy nagle za-J rycz tygrysy w zoo. Czy naprawd bd rycze? Na pewno, nie ma obawy. W cigu dnia sycha jej
420

nawet na uniwersytecie, prosz wic sobie wyobrazi, jak to bdzie w ciszy gbokiej nocy, kiedy dokoa nie ma ywej duszy. Poczuje pan na skrze oddech upiorfw i wo wilkoaka... Co to znaczy: wo wilkoaka"? Czy tak si nie mwi, kiedy czowieka oblatuje strach? Nie syszaem. Wic... Te tygrysy rycz z tak si, e opadaj licie starych cedrw w Ueno. To straszne. Pewnie, e straszne. Moe wyruszymy na spotkanie przygody? Myl, e to bdzie nadzwyczajne. Ryku tygrysa trzeba sucha ko niecznie w nocy, w przeciwnym razie trudno powiedzie, e si syszao. Oczywicie. Gospodarz by rwnie obojtny na przygod Kangetsu, jak na gorc prob Buemona. Usyszawszy to oczywicie" Buemon, ktry dotd su cha z zazdroci opowiadania o ryku tygrysw, przypo mnia sobie o swym pooeniu. Prosz pana, bardzo si martwi, co ze mn b dzie wtrci si do rozmowy. Kangetsu spojrza pytajco na t ogromn gow. Ja natomiast, majc po temu powd, przeprosiem towarzy stwo na chwil i poszedem do chanoma. Gospodyni chichotaa nalewajc zwyk herbat do ta nich filianek z Kioto i stawiaa na tacy zrobionej z anty monu. Yukie- san, bd tak dobra i zanie to do salonu. Nie chc. Dlaczego? gospodyni nieco si zdziwia i przestaa umiecha. Nie chc i ju. Yukie przybraa obojtn min, spucia wzrok na lec obok gazet Yomiuri -shimbun". Ach, jaka ty dziwna! To tylko Kangetsu. Nie krpuj si. G ospodyni prbowaa jej przetumaczy. 49A

 Jednak nie chc! Yukie nie podnosia wzroku znad Yomiuri -shimbun". Oczywicie, nie bya w staniej I przeczyta ani jednej litery, ale sprbujcie jej powiedzie,| e nie czyta, na pewno znowu si rozpacze. Czego si wstydzisz? zapytaa gospodyni, roze-] miaa si i postawia filiank na gazecie. Ach, to nieadnie! zawoaa Yukie i sprbowaa^ wycign gazet spod filianki, herbata rozlaa si i po pyna na mat. Spjrz, co zrobia! rzeka gospodyni. Och, to straszne! zawoaa Yukie i wybiega do kuchni. Pewnie zamierzaa przynie cierk. Ubawia mnie nieco ta farsa. Kangetsu, o niczym nie wiedzc, mwi w salonie dzi wne rzeczy. Profesorze, odnowi pan shoji? Kto je klei? Kobiety. adnie zrobione, prawda? Tak, bardzo dobrze. Oklejaa moe ta panienka, ktra tu czasem przychodzi? Tak, ona te pomagaa. A wiesz, chwalia si, e skoro potrafi tak dobrze okleja shoji, to znaczy, e jest ju przygotowana do zampjcia. Rzeczywicie Kangetsu przyjrza si uwaniej shoji. Z lewej strony jest rwno, ale z prawej za duo pa pieru i dlatego jest pofalowany. W tym miejscu rozpoczynay i nie miay jeszcze dowiadczenia. Tak, troch gorzej tu wypado. Ta powierzchnia przedstawia transcendentalne krzywe i nie moe by uje ta w prostych funkcjach mwi jakie dziwne rzeczy! jak to fizyk. No, tak potwierdzi ostronie gospodarz. Kolega Buemon, ktry doszed do wniosku, e na si nie zdadz jego proby, nagle przycisn do m aty swj potny eb i w milczeniu wyrazi wol poegnania
422

si. Gospodarz zapyta jedynie, czy ju odchodzi. Buemon, ponuro powczc drewniakami, wyszed z domu. Biedak, jeli nie znajdzie u nikogo wspczucia, na pewno napisze poegnalny wiersz na szczycie gry * i wskoczy do wodospadu Kegon. A wszystkiemu winna panienka Kaneda, poniewa stroi si i zadziera nosa. Kolega Buemon po mierci powinien zamieni si w upiora i zadusi t panienk. Jeliby jedna czy dwie takie znikny z tego wiata, mczyni w ogle nie odczuliby straty. A Kangetsu mgby si oeni z bardziej przyzwoit mod dam. Sensei, czy to pana ucze? Aha. Ale ma du gow! Zdolny jest? Nie tak zdolny, jak wielk ma gow, czasami zadaje dziwaczne pytania. Niedawno miaem z nim kopot, gdy chcia, ebym przetumaczy nazwisko Kolumb na jzyk japoski. Zadaje niepotrzebne pytania, gdy ma za du go w. A co pan odpowiedzia? Jako przetumaczyem, waciwie powiedziaem byle co. Przetumaczy pan?! Znakomicie! Musz wszystko tumaczy, o co prosz uczniowie, poniewa przestaliby mi ufa. Sta si pan niezym politykiem. Teraz wyglda na bezradnego, nie robi wraenia ucznia, ktry sprawia kopoty. Tak, dzi nie czuje si dobrze. Gupiec!

Dlaczego? Kiedy go zobaczyem, zrobio mi si bardzo al. A o co chodzi? Gupstwo. Wysa list do crki Kanedy. Co? Ta wielka gowa? Jacy odwani s dzisiejsi uczniowie. Nie mog uwierzy. Ty te si pewnie zmartwie... Mnie to wcale nie martwi. Przeciwnie, raczej bawi. Niech l do niej listy miosne, ile tylko pragn. No, skoro ci wszystko jedno... Oczywicie, absolutnie wszystko jedno. Ale e dua gowa napisaa list mitosny, trudno mi uwierzy. Tak, to by art. Panienka ubiera si modnie zadziera nosa, wic postanowili zakpi z niej, w| trzech... We trzech napisali jeden list do panienki Kanedyl Widz, e to zabawniejsze, ni mylaem. To tak, j -kbj si jado jedno europejskie danie w trjk. Ale zadania byy podzielone. Jeden napisa list, dri gi wrzuci do skrzynki, a trzeci podpisa swoim nazwij skiem. Ten wanie, ktry tu by przed chwil. Najgupszy z nich. I jeszcze mwi, e nigdy nie widzia crki Kanedy. Nie rozumiem, jak mg zrobi takie gupstwo. No, dawno nie mielimy takiej historii! Znakc mite! To wietny pomys. Wielka gowa wysaa list ml osny. eby nie wyszo z tego jakie gupie nieporozumie nie. A c to komu moe zaszkodzi? Przecie to Kanedg A jeli zostanie twoj on? Moe zostanie i dlatego wszystko mi jedno. Kanec wcale mnie nie obchodzi. Nawet gdyby ci nie obchodzia... Nie, naprawd mnie nie obchodzi, nie ma co si o ni martwi.
424

__ Skoro tak, to w porzdku. Buemon poczu wyrzuty sumienia, pr zestraszy si i skruszony przyszed do mnie po rad. __ To dlatego by taki smutny... A wyglda na nie miaego. I co pan mu poradzi? Z apyta mnie, czy zostanie wyr zucony ze szkoy, o to najbardziej si martwi. Dlaczego ma by wyrzucony ze szkoy? Poniewa popeni czyn zy i niemoralny. Nie w idz w tyr a nic szczeglnie niemor alnego. Co to komu szkodzi. Kaneda czuje si uhonorowana i wszyst J kim to rozgasza. Przesadzasz. T a k c z y o w a k , a l m i g o . N a w e t j e l i l e p o s t p i , nie mona pozw oli chopcu tak si mar twi, to go moe zabi. Mimo tej duej gowy wyglda nie najgorzej. Przy tym tak mio rusza nosem. Mwisz nieodpowiedzialnie, jak Meitei. T akie s ter az zw yczaje, sensei jest zbyt star ow ie cki, wszystko komplikuje. Pr zecie to gupota i br ak zdrow ego r ozsdku posy a dla artw list miosny do nieznajomej. W ar t a ch z w y kl e ni e m a zdr o w e go r o zs dk u. Pr o sz mu pomc. Bdzie to dobry uczynek. On sprawia w r a e n i e , j a k b y m i a s i r z u c i d o w od o s p a d u K e g o n . Nie wiem, czy... Pr osz mu po mc. M dr z y, w ielcy bonzo w ie pop e niaj znacznie gor sze r zeczy, a r obi miny, jakby nic si ni e s t a o. J e l i t a ki e dz i e ck o w yr zu c i ci e z e s zk o y, ta m ty ch n al e a o by sk a z a n a z es an i e, w pr z e ci w n y m r a zi e byoby to niesprawiedliwe. Chyba masz racj... No wic pjdziemy posucha r yku tygrysw w U e no? Tygrysw? ^425

Tak, chodmy. Chciabym koniecznie pj z panem na spacer, po to tu przyszedem. Za kilka dni wyjedam na prowincj w pewnej sprawie i przez duszy czas nie bd mg panu towarzyszy. Masz tam jakie sprawy? Tak, pewn drobn spraw. Chodmy ju, dobrze? Wobec tego moemy i. Dzi stawiam kolacj, potem przejdziemy si i akurat zdymy do Ueno. Po wyjciu gospodarza i Kangetsu gospodyni i Yukie, niczym nie skrpowanej miay si dugo i serdecznie.

Rozdzia jedenasty

Meitei i Dokusen siedzieli przed alkow przy szachownicy. Za darmo nie gram. Przegrywajcy paci. Zgoda? upomnia si Meitei. W ten sposb wulgaryzujesz czyst gr odrzek Dokusen, pocigajc jak zwykle za sw kozi brdk. Nie bawi mnie gra, w ktrej stawiajc fant myl tylko o tym, czy przegram, czy wygram. Naley zapomnie o wyniku i gra z tak swobod, z jak unosz si po niebie oboki. Tylko wtedy czuje si smak gry. Znowu ci ponosi. To mka gra z pustelnikiem. Zupenie jak z bohaterem z Ksigi pustelnikw". Gra na instrumencie bez strun. x Rozmowa przez telegraf bez drutw. No to zaczynamy. Twoje s biae? Wszystko jedno. Co za wspaniaomylno. Od razu wida, e pustelnik. Skoro twoje s biae, to moje z natury rzeczy musz by czarne. Zgodnie z zasad rozpoczynaj czarne. Wobec tego rozpoczniemy skromnie. Nie mona tak zaczyna. Nie szkodzi. To mj najnowszy wynalazek. Mj wiat jest wski, wic gr w go zobaczyem po raz pierwszy stosunkowo niedawno, a im wicej si nad ni zastanawiam, tym bardziej mi si wydaje dziwna. Niedua kwadratowa deska, pokrywajca pudeko, podzielona
427

jest na drobne kwadraty, na nich rozoone s bez adu i skadu biae i czarne kostki, od ktrych pstrokacizny a krci si w gowie. Nad desk grajcy oblewaj si potem i haasuj wykrzykujc: Zwyciyem!", Przegraem!", Przepad!", yje!" Szachownica ma powierzchni okoo jednej stopy kwadratowej. Znajduje si na takiej wyso-w koci, e kot machajc przednimi apami moe zgarnl z niej kostki na mat. Po zoeniu przypomina domek,| a gdy si j rozoy, staje si paska jak rwnina. Bezuyteczna to zabawa. Daleko lej jest patrze na t desk siedzc z ukrytymi w zanadrzu rkami ni poci si nad )ni. Dopki ley na niej trzydzieci czy czterdzieci kostek, nie wyglda przykro, lecz w krytycznym momencie gry o nieba! przed oczyma roztacza si widok aosny. Biae i czarne stoj tak blisko siebie, tak si rozpychaj, e a popiskuj i omal nie spadaj z deski. I cho nie jest im wygodnie, nie wypada prosi ssiada o miejsce, nie maj prawa da, eby inne im nie przeszkadzay i usuny si z drogi, musz si pogodzi z wyrokiem losu, skuli si skromnie i sta nieruchomo. Gr w go wynalaz czowiek, dlatego te odzwierciedlaj si w niej ludzkie upodobania, mona nawet powiedzie, i los skrpowanych kamykw reprezentuje ruchliwy i nieznony charakter czowieka. A skoro charakter czowieka mona wydedukowa z tych kamykw, to naley stwierdzi, e czowiek lubi ogradza swoj wasno kordonami, lubi zawa swj wiat pogodny jak niebo i otwarty jak morze, i nie sposb zrobi nawet kroku poza miejsce, w ktrym si zatrzyma. Ujmujc to innymi sowy czowiek to istota uparcie poszukujca nowych cierpie. Nie wiem, co te przyszo do gowy Meiteiowi i Dokusenowi, znanemu ze skonnoci zenistycznych, do wyci -j gnicia z pki starej deski do go i zajmowania si t gr wywoujc dusznoci. Dobrali si znakomicie. Na p cztku kady z nich postpowa tak, jak mia na to och o-. t czarne i biae kostki przeskakiway swobodnie
428

z miejsca na miejsce. Ale wielko deski jest ograniczona i z kadym nowym ruchem wolne dotd kartki pokryway si kostkami, gracze za bez wzgldu na lekkomylno jednego i zenistyczne skonnoci drugiego, zaczli natrafia na coraz wiksze trudnoci. Meitei-kun, nie zwracasz uwagi na zasady gry. Gdzie ty wychodzisz? Przecie nie ma takiego ruchu! U bonzw sekty zen moe takich zasad w go nie ma, ale w stylu szkoy mnicha Hon'inbo s, i nic na to nie poradz. Skoczy si na tym, e przegrasz. Wasal nie unika nawet mierci, a tym bardziej na penionej czarki. Moe zrobi taki ruch? Ten ruch jest dobry. Z poudnia powia zefir i ochodzi komnaty paacowe". Jeli wezm, to nic mi tu nie grozi. O, uderzye?! Nie doceniaem ciebie.'Mylaem, e tu nie posuniesz. Nie bij w dzwon w wityni Hachima na... Ciekawe, co powiesz na ten ruch. Pewnie co powiem. Zamarza miecz wzniesiony ku niebu..." Taak, to kopot. Nie zastanawiaj si dugo, lecz
bi].

Ale to straszne! Od tego uderzenia zgin. No, nie artuj! Poczekaj troch. Nie powiesz chyba, e ci nie uprzedziem. askawie prosz o przebaczenie. Zabierz z powro tem ten biay. Ten te? Przy okazji i ten ssiedni wycofaj. Tego ju za wiele! a Do you see the boy? I to mimo naszych stosunkw? Nie mw tak jak obcy, po prostu wycofaj. Tu chodzi o mier i ycie. Chwileczk, chwileczk, wkrtce na scen wejdzie gwny aktor. A co to mnie obchodzi? Mo,e nie obchodzi, wystarczy, e cofniesz. 429

i
Ju sze razy kazae mi si cofa. Jak masz pami. Tym razem prosz ci askawie, eby dwie kostki cofn na poprzednie miejsce. Odsu si std! Jeste zbyt uparty. Pomedytuj troch, staniesz si wtedy troch bardziej towarzyski. Jeli nie pobij tego, mog przegra, nie chc, e by ty wygra. Owiecony gupiec! W dalszym cigu gosisz, e wiosenny wiatr przecina byskawic? Nie wiatr byskawic, lecz byskawica wiatr. Wszystko przewracasz do gry nogami. Ha, ha, ha! Mylaem, e ju czas, eby stawa na gowie, a ty trzymasz si pewnie na nogach. No, dobrze, rezygnuj, niech zostanie tak, jak jest. Narodziny i mier nie w naszej mocy, nietrwao biey rczo, wic musisz zrezygnowa. Amen! nie zastanawiajc si profesor Meitei pooy kostk, gdzie popado. Kiedy Meitei i Dokusen toczyli walk na mier i ycie, w drzwiach prowadzcych do salonu siedzieli rami w rami Kangetsu, Tofu i gospodarz o pokej twarzy. Przed nimi roztacza si osobliwy widok: na macie leay grzecznie jeden obok drugiego trzy goe kawaki suszonej bonito. Kawaki ryby przynis w zanadrzu kolega Kangetsu; gdy je wyj, byy jeszcze ciepe, doni wyczuwao si to ciepo nawet teraz. Mimo e leay obnaone, nie straciy temperatury jego ciaa. Gdy gospodarz i Tffl przenieli zdziwiony wzrok na bonito, Kangetsu otworzy usta. Przed czterema dniami wrciem z rodzinnych stron, miaem tam rne sprawy do zaatwienia. Dlatego was nie odwiedzaem. Wcale nie musiae si tak spieszj^ odpar gospodarz jak zwykle niezbyt taktownie. Oczywicie, mogem si nie spieszy, ale chciaem jak najprdzej przekaza panu ten upominek.
430

. Przecie to suszone bonito. . Tak, ale moje strony rodzinne syn z nich. Moliwe, e syn, ale w Tokio chyba ich nie brak? gospodarz wzi najwiksz do rki, podnis do nosa i powcha. Po zapachu nie mona pozna, czy ta suszona ryba jest dobra, czy nie. Cenion s chyba dlatego, e s troch wiksze. Prosz sprbowa. Zje zjem, ale ta jest urwana na kocu. Wanie z tego powodu si niepokoiem i chciaem przynie jak najszybciej, Dlaczego? N Bo mysz obgryza. To niebezpieczne. Mona nabawi si dumy. Nic podobnego, nic nie szkodzi, gdy odgryzie taki may kawaek. Gdzie to waciwie si stao? Na statku. Na statku? Dlaczego? Nie miaem gdzie jej schowa, woyem wic razem ze skrzypcami do futerau, wsiadem na statek i tego wie czoru to si stao. Nie tylko ryb, skrzypce te pogryzy, mylc je z ryb. C za nierozgarnite stworzenia! By moe miesz kajc na statku przestay rozrnia rzeczy rzek gos podarz niejasno i dalej wpatrywa si w suszon ryb. Co ty mwisz! Na statku czy nie na statku myszy zawsze s gupie. Baem si, e na stancji te mog po gry i dlatego na noc chowaem do pocieli. Nie byo to zbyt higieniczne. Dlatego prosz troch umy przed jedzeniem. To nie pomoe. Wobec tego mona wyszorowa ugiem, rr Czy skrzypce te kade sobie do ka? 431

 Niestety, ze skrzypcami nie mogem spa, s troch za due. Ledwie zacz mwi, od razu wtrci si Meitei: Co, co? Spisz trzymajc skrzypce w objciach? Wyrafinowane masz gusta. Idzie wiosna, do serca swego przyciskasz lutni" nawet wiersz jest na ten temat, ale z dalekiej przeszoci. Geniusze Meiji musz sypia ze skrzypcami, bo inaczej nie przewysz staroytnych. W dug noc czuwaj przy mnie skrzypce". No, jak ci si podoba? Tofu, czy mona to wyrazi wierszem w no wym stylu? ToQ~kun odpowiedzia powanie: Wiersze w nowym stylu to co innego ni haiku, na poczekaniu nie da si ich skomponowa. Ale kiedy uda si napisa, wiersz brzmi tonem niepowtarzalnym, poru szajcym strun najgbszych tajemnie ducha ludzkiego. Naprawd? A ja mylaem, e duchy wywouje si przez palenie padzierzy konopnych. Widz jednak, e moc wiersza w nowym stylu te mona je wywoa pokpiwa Meitei zapomniawszy o grze w go. Jak bdziesz tak plt po prnicy, to znw prze grasz! zwrci mu uwag gospodarz. Lecz Meitei si nie przejmowa. Co tu mwi o wygraniu czy przegraniu, skoro przeciwnik, jak omiornica w potrzasku, nie moe si poru szy. Z nudy musiaem przystpi do towarzystwa skrzypiec. Teraz twoja kolej. Czekam na ciebie. Dokusen nie kry rozdranienia. Ju ruszye? Dawno ruszyem. Gdzie? Tym biaym poszedem na ukos. Aha, poszed biaym na ukos i przegra. W takim razie my ju... ju... ju dawno zaszo soce... Jednak nie
432

dobrego ruchu. No, dobrze, pozwol ci jeszcze raz ruszy, moesz posun, gdzie chcesz. ___ Czy tak mona gra w go? Jeli mona, to ruszamy. Skrcimy troch i pjdzie my tu, w ten kcik. Kangetsu, twoje skrzypce s za tanie, dlatego myszy ich nie uszanoway i pogryzy, musisz zafundowa sobie troch lepsze. Moe sprowadzi ci z Woch egzemplarz sprzed trzystu lat? Bardzo prosz, a przy okazji zapa za nie. Jaki poytek z takich starych rzeczy? nie orientujcy si w niczym gospodarz rozgniewa si na Meiteia. Patrzysz na stare skrzypce jak na starych ludzi. Jeli niektrzy spord starcw, choby taki Kaneda, ciesz si powodzeniem, to co dopiero mwi o skrzypcach: im starsze, tym lepsze! No, kolego Dokusen, bardzo prosz, po spiesz si. Keimasa powiedzia to inaczej, ale wiesz, e dzie jesienny szybko si koczy. Gra w go z tak niecierpli wym czowiekiem jak ty jest tylko cierpieniem. Nie ma nawet kiedy si zastano wi. Trudno, z tej kratki przejd w tamt. Co ty najlepszego zrobi?! Nie sdziem, e tam posuniesz, specjalnie zagadywaem i amaem sobie gow nad tym, co zrobi. Ju nic nie mona poradzi? Oczywicie. Gdyby przynajmniej gra, a ty cay czas tylko udajesz i starasz si oszuka. Na tym wanie polega styl Hon'inbo, Kanedy 1 wszystkich wspczesnych dentelmenw. Profesorze Kushami, czy tego nie wida, e Dokusen by w Karnakurze, objad si stchymi marynatami i teraz nic go nie wzrusza? Godzien jest najwyszego szacunku. Wgo gra sabo, ale ma stalowe nerwy. Jeste tchrzliwym mczyzn, dlatego mgby bra 2 niego przykad ledwie gospodarz, odwrcony tyem, to powiedzia, Meitei wysun wielki czerwony jzyk. Dokusen za, jakby jego to nie tyczyo, znowu pona gla:
SS _ jestem kotem 433

 No, twoja kolej. Od kiedy grasz na skrzypcach? Ja te chciabym si troch pouczy, ale podobno to bardzo trudne zwrci si Tofu do Kangetsu. Tak, ale w zasadzie nauczy si moe kady. To te jest sztuka. Pocieszam siebie, e kto ma zdolnoci do poezji, ten i w muzyce moe mie osignicia. Co o tym mylisz? Chyba tak. Na pewno bdziesz gra dobrze. Kiedy zacze? W czasach gimnazjalnych. Profesorze, czy nie opowiadaem o tym, jak zaczynaem si uczy gry na skrzypcach? Nie, nie opowiadae. Na pewno w gimnazjum spotkae nauczyciela, ktry gra. Nie, skde. Nie miaem adnego nauczyciela. Jestem samoukiem. Geniusz z ciebie. Samouk niekoniecznie musi by geniuszem. Kangetsu zrobi skromn min. Chyba tylko Kangetsu robi skromn min, gdy nazywaj go geniuszem. Niewane. Opowiedz, jak nauczye si gra. To mi si przyda. Mog opowiedzie. Zgojda, profesorze? Opowiadaj. Teraz czsto widzi si na ulicy modych ludzi ze skrzypcami, ale w tamtych czasach nikt si jeszcze nie interesowa muzyk europejsk. Tym bardziej w Naszej prowincjonalnej szkole, w ktrej byo tak ubogo, e nawet nie mielimy przyzwoitego obuwia. Zdaje si, e to bdzie co interesujcego. Moe naj tym skoczymy, Dokusen? Jeszcze zostao kilka wolnych miejsc. 1 - - Nie szkodzi, moesz je zaj. Ja nie mog si na to zgodzi.
434

__ Jeste taki dokadny, zupenie niepodobny do uc zonego zenisty. No, dobrze, koczmy jak najszybciej. Co ty tam takiego ciekawego powiadasz, Kangetsu? O tym gim nazjum, do ktrego uczniowie boso chodzili? . Nic podobnego. Na zajciach wojskowych wszyscy wiczyli boso, syszaem o tym, nawet skra s tp im pogrubiaa od tych wprawozwrotw. Co podobnego! Kto takie rzeczy opowiada? Niewane, kto. Uczniowie chodzili do tej szkoy z za wieszon przy pasie torb z ogromn kul ryu wielkoci japoskiego grejpfruta, ktr zjadali na niadanie. Wa ciwiej byoby powiedzie, e wgryzali si w ni. A w rodku siedziaa jedna marynowana liwka. Poniewa by to najsmaczniejszy ks w tym caym posiku, wic nieso lony r y po e ra li by ska wic z nie , by ja k na jsz yb c ie j si dosta do liwki. Bardzo energiczni modz i ludzie. Doku sen, takie historyjki powinny ci si podoba. Obyczaje godne pochway, sama skromno i zdro wie. Jest jeszcze co ba rdzie j godnego pochway. W tej miejscowoci nie ma popielniczek bambusowych. Mj prz yja c ie l pra c o wa w t e j mie jsc owoc i i kie dy pe wne g o ra z u p os ta no w i k u pi je d n z e z na k ie m T og e pp o, nie znalaz nie tylko synnej Togeppo, lecz jakiejkolwiek innej. Zdziwiony, zacz wypytywa, dlaczego, odpowie dziano mu spokojnie, e nie ma potrzeby tego sprzedawa, poniewa kady moe wyj za dom, ci bambus i zrobi sobie tak, jakiej potrzebuje. To te jest pikny przykad skr omnyc h i z dro wyc h o byc z a jw. P ra w da , Dok use n? No ta k, a le tu je sz c z e jest wolne p ole . . . Dobrze, zaatwione. Bardzo mnie ta historia zasko czya. Podziwiam ci, e w takiej wiosce zabitej deskami sam si nauczye gry na skrzypcach. O takich jak ty w ksidze Cz'u - tsy" napisano: Samotny, wic genialny". Kangetsu, na pe wno je ste K'ii Jiia nem okresu Meiji.
28

'

435

 Nie chc by K'ii Jiianem. To bd Werterem naszego wieku. Co mwisz? Pozbiera kostki i policzy? Co za uczciwo! Bez liczenia wiem, e przegraem. Ale trzeba wiedzie dokadnie. Zrb to wic sam. Nie mam czasu na liczenie. Wy bacz. Przodkowie by mi nie darowali, gdybym nie wysucha opowieci geniusza naszych czasw o tym, jak si uczy gra na skrzypcach. Wsta z miejsca i podszed ku Kangetsu. Dokusen bra biae kostki i kad na pustych biaych polach, a czarne na czarnych i liczy, poruszajc lekko wargami. Zwyczaje na prowincji, zwaszcza w moich stronach, s szczeglnie surowe. Nasi uczniowie nie chcc utraci prestiu w oczach uczniw innych prefektur rozprawiali si bardzo surowo z kadym przejawem zniewieciaoci, nie byo wic atwo tam y. Uczniowie w twoich stronach to durnie. Nosz niebieskie hakama bez adnego deseniu. Choby tylko dla tego s podejrzani. A poza tym maj zbyt ciemn cer, moe to od sonego wiatru znad morza. Mczyzna moe jeszcze z tym wytrzyma, ale kobiecie zupenie to nie pasuje. Gdy Meitei zaczyna wtrca si, gwny temat rozmowy schodzi na plan dalszy. Tak, kobiety tam s'rwnie ciemne. I mimo to wychodz za m. Przecie wszyscy w tej okolicy s ciemni, nie spra wia wic im to adnej rnicy. To jest przeznaczenie. Prawda, Kushami? ^-^ To dobrze, e s ciemne. Jasnoskre wci spogl daj w lustro i zachwycaj si sob. Kobiety to stworze nia, ktrymi nieatwo jest kierowa rzek gospodarz i ciko westchn. Przecie dziewczta majce ciemn skr te mog si zachwyca sob T5fQ zauway bardzo rozsdnie. 436

 Tak czy owak kobieta to rzecz absolutnie zbytecz na rzek gospodarz. ___ Jeli bdziesz tak mwi, ona przestanie by dla ciebie mia. Nie twoje zmartwienie. Nie ma jej w domu? Wysza gdzie z dziemi. Tak te mylaem, poniewa wyjtkowo dzi cicho. A gdzie posza? Nie wiem. Nie mwi mi, gdzie wychodzi. I wraca te, kiedy chce? Tak. Zazdroszcz ci, e jeste kawalerem. Tfu zrobi niezadowolon min. Kangetsu umiechn si, a Meitei powiedzia: Wszyscy onaci tak mwi. Dokusen, czy ty te cierpisz z powodu ony? Nie przeszkadzaj. Czterdzieci sze, dwadziecia cztery, dwadziecia pi, dwadziecia sze, dwadziecia siedem. Mylaem, e za mao, a tu jest czterdziesta szsta. Okazuje si, e rnica wynosi zaledwie osiemnacie, a mylaem, e wicej zdobyem. Co mwie? Pytaem, czy ty te cierpisz z powodu ony... Ha, ha, ha! Specjalnych cierpie nie przeywam. Moja ona mnie kocha. Wybacz. Nie byby Dokusenem. Nie tylko Dokusen. Takich przyk adw jest wiele. Kangetsu wzi na siebie trud obrony wszystkich on. Ja te si zgadzam z Kangetsu. Moim zdaniem s tylko dwie drogi prowadzce do absolutu: sztuka i mio. Mio maeska reprezentuje jedn z drg i dlatego czowiek musi wstpowa w zwizek maeski i wype nia to szczcie, jeli nie chce sprzeciwia si woli nie bios... Co pan o tym myli, profesorze? Jak zwykle powany Tfu zwrci si w stron Meiteia. Znakomita teoria! Nie sdz jednak, ebym mg wej do te] sfery szczliwoci.
437

 Jeli wemiesz sobie on, tym bardziej nie wej dziesz rzek gospodarz ze zbola min. W kadym razie my modzi, nieonaci mczyni tylko przez kontakt z tajemnym duchem sztuki moemy zrozumie sens ycia. Na pocztek zamierzam uczy si gry na skrzypcach, dlatego wypytuj Kangetsu o jego dowiadczenia. Tak, tak. Naley wysucha ze czci opowieci j skrzypcowej kolegi Wertera. No, mw dalej. Ju nie bd przeszkadza. Meitei w kocu schowa ostrze. Drogi ku postpowi nie odkrywa si za pomoc skrzypiec. Byoby to straszne, gdyby prawdy wszechwiata poznawao si oddajc zabawom. Jeli chce si pozna prawdy najwysze, trzeba dotkn doni skalnego urwiska, umrze i wrci z otchani do ycia Dokusen z wyszoci zacz poucza Tofu, jednake Tofu nic o zen nie wiedzia, nawet jak si pisze to sowo, i specjalnie si tymi pouczeniami nie przejmowa. Moliwe, ale ja myl, e to jednak sztuka wyraa najwysz form podziwu dla czowieka, i dlatego nie mgbym z niej zrezygnowa. Skoro nie mgby zrezygnowa, w takim razie posuchaj historii moich skrzypiec. Zanim rozpoczem wiczenia na skrzypcach, przeyem wiele cierpie. Po pierwsze, miaem powane kopoty z kupnem. Przypuszczam. Na prowincji, gdzie nie ma nawet przyzwoitych chodakw, trudno myle o skrzypcach. Nie, skrzypce sprzedawali. Pienidzy te troch za oszczdziem przez wiele lat, ale mimo to nie mogem kupi. "^ Dlaczego? Tam wszyscy wszystkich znaj, od razu by wiedzieli, e je kupiem. I powiedzieliby, e zadzieram nosa, i nie oszczdziliby mnie. Geniuszw przeladowano od najdawniejszych czasw Tofu wyrazi gbokie wspczucie.
438

 Znowu geniusz! Nie nazywajcie mnie geniuszem, wypraszam sobie. Codziennie przechodziem obok sklepu ze skrzypcami i marzyem o kupnie, powtarzajc sobie w duchu: chciabym je mie, chciabym je mie. Wyobraaem sobie to uczucie, gdy wezm je do rki... Zrozumiae zgodzi si Meitei. Dziwne upodobanie gospodarz nie mg tego poj. Jednak jeste geniuszem! zachwyca si Tfu. Tylko Dokusen milcza, wyniole skubic brod. Moe to was dziwi, e w takiej wsi sprzedawano skrzypce, ale kiedy wyjani pewne rzeczy, okae si to naturalne. Ot znajdowaa si tam rwnie szkoa e ska, a uczennice tej szkoy musiay codziennie wiczy gr na skrzypcach, by to przedmiot obowizkowy, dla tego te skrzypce musiay by w sprzeday. Oczywicie, dobrych instrumentw nie byo. Dlatego w sk lepie nie przywizywano zbyt duej wagi do tego towaru, zwizywano po kilka sztuk i wywieszano przed wejciem. Prze chadzajc si w pobliu syszaem, jak dwiczay od wiatru czy od potrcenia przez chopca sklepowego. Kie dy syszaem te dwiki, czuem si tak, jakby nagle serce miao mi pkn, i po prostu nie mogem znale sobie miejsca. To niebezpieczne. Istnieje hydrofobia, mizantropia i inne rodzaje braku rwnowagi psychicznej, twj nato miast, werterowski, mona by nazwa po pros tu violofobi kpi Meitei. Nie, po prostu jeli kto nie ma tak wraliwych zmysw, nie zostanie prawdziwym artyst. Na pewno jest w tym co z geniusza Tofu by coraz bardziej po ruszony. By moe byy to jakie lki. Dwiki, ktre syszaem wtedy, byy osobliwe. Do dzi nagraem si niemao, ale ani razu nie udao mi si wydoby tak piknego tonu. Nie wiem nawet, jak to wyrazi. Brak mi sw.

439 439

 Moe byy to cudowne tony drogocennych klejnotw? Dokusen sprbowa wyjani t trudn kwesti, ale niestety, nikt na to nie zareagowa. Trzykrotnie usyszaem le - niebiaskie tony, kiedy tak dzie po dniu przechodziem obok sklepu. Wanie za trzecim razem zdecydowaem si kupi te skrzypce, nawet jeliby caa prowincja miaa mnie potpi, jeli bym nawet spotka si z pogard innych prefektur, a na wet gdybym mia wyzion ducha ulegajc prawu pici... To znaczy, gdybym1 przez pomyk zosta ukarany wyrzuceniem ze szkoy. - To geniusz! Nikt inny nie byby zdolny do takich pragnie! Zazdroszcz ci. Ju od lat pragn przey tak potne uczucie, ale nic z tego nie wychodzi. Chodz na koncerty, sucham uwanie, ale zachwytu przey nie potrafi Tofu wyranie zazdroci. To szczcie, e ci to nie wyszo. Teraz ju mog o tym mwi spokojnie, ale wtedy tak cierpiaem, e na wet nie mona tego sobie wyobrazi. No i w kocu ku piem. Jak to? Wanie by wieczr w wigili urodzin Cesarza. Wszyscy moi rodacy wyjechali do ciepych rde, nikt nie zosta we wsi. Powiedziaem, e jestem chory, nawet do szkoy tego dnia nie poszedem. Lec w ku mylaem tylko o tym, e tego wieczoru wyjd z domu i kupi upragnione skrzypce. Nawet do szkoy nie poszede udajc chorob? To prawda. Rzeczywicie, jest w tym co genialnego Meitei jakby nabra troch respektu. Wysuwaem gow spod kodry, niecierpliwie oczekujc wieczoru. Ale czas si duy, wic nakryem si z gow i czekaem z zamknitymi oczyma. Gdy znowu wysunem gow, silne promienie jesiennego soca za 440

leway niewielkie shoji. Wzrok mj zatrzyma si na wskim dugim cieniu, poruszajcym si u gry. __ . Co to takiego byo, ten dugi, wski cie? ___ . Wizka obranych ze skry owocw kaki. __ I co dalej? ___. Wstaem z pocieli, otworzyem shji i wyszedem na werand. Wziem jeden suszony owoc i zjadem. Smakowa? zapyta jak dziecko gospodarz. Smakowa! Kaki w naszych stronach s wyjtkowo smaczne. Tu w Tokio nie mona nawet sobie tego wy obrazi. Dosy o owocach. Co byo dalej? dopytywa si Tofu. Wrciem pod kodr, skryem si z gow i modli em w duchu o to, eby dzie jak najszybciej si sko czy. Wydawao mi si, e miny ju trzy, cztery go dziny, ale kiedy wysunem gow spod kodry, ku memu zdumieniu okazao si, e olepiajce jesienne soce owieca jak przedtem ciank shoji, na ktrej tle rysowa si poduny cie i chwia leniwie. O tym ju syszelimy. To powtarzao si kilka razy! Wstawaem, otwiera em shoji, wychodziem na werand, zjadaem suszony owoc kaki, znw wracaem do pocieli i modliem si w duchu. Nie posuwasz si ani o krok. Sensei, prosz posucha spokojnie i nie spieszy si. Potem znw ze trzy, cztery godziny cierpliwie lea em w pocieli, byem pewien, e tym razem ju czas na mnie, podniosem gow i znw okazao si, e olepia jce jesienne soce pada na shoji o wielkoci szeciu stp, a u gry rysuje si poduny cie i chwieje leniwie. I tak ju bez koca? Wstaem, otworzyem shji, wyszedem na werand, zjadem suszony owoc kaki...
44!

 Znowu zjade kaki? Wci tylko te kaki! To z niecierpliwoci. Nam te brak cierpliwoci, eby ci wysucha. Pan taki niecierpliwy, trudno w takich, warunkach opowiada^ Sucha te ciko! nawet T5fu wyrazi swoje niezadowolenie. Skoro kolegom tak ciko sucha, postaram si opowiedzie jak najszybciej. Krtko mwic, jadem kaki i kadem si, kadem si i jadem, w kocu zjadem wszystkie kaki, ktre wisiay u okapu. Gdy wszystkie zjade, soce na pewno zaszo. Kiedy zjadem ostatni sodki owoc i podniosem gow, mylc, e nadesza ju waciwa pora, olepiajce soce padao na shoji. Mam tego do. Masz tyle cierpliwoci, e wszystkiego dokona moesz. Jeli bdziemy milcze, jesienne soce bdzie wieci do nastpnego ranka. Kiedy w ogle zamierzasz kupi te skrzypce? nawet Meitei nie_ mg duej wytrzy ma. Tylko Dokusen nie rusza si z miejsca, dla niego je sienne soce mogoby wieci do nastpnego ranka czy nawet duej. Kangetsu te zachowa kamienny spokj. Kupi je, jak tylko zapadnie zmrok. Ale niestety, co wyjem gow spod kodry, wiecio jesienne soce. Mojego wczesnego cierpienia nie da si nawet porwna z waszym zdenerwowaniem. Nawet kiedy zjadem ostatni owoc kaki, soce nie zaszo. I wtedy mimo woli rozpa kaem si. Tofij, naprawd pakaem ze zmartwienia. Zrozumiae, artysta z natury swej jest istot uczu ciow, wspczuj twoim zom, ale chciabym, eby szybciej opowiada. Dobrotliwy Tfu przyjmowa
442

wszystko z powag, ale jego sowa brzmiay w tej sy tuacji zabawnie. Chciabym opowiedzie jak na-jszybciej, ale przykro mi, e soce nie chce zachodzi. Tak, przykro bdzie, jeli soce nie zajdzie, ale sucha te ju nie mona, lepiej nie opowi adaj gospodarz nie mg duej wytrzyma. Jeli zrezygnuj, bdzie to bardziej przykre. Zwa szcza e dochodz do punktu kulminacyjnego. Dobrze, suchamy jeszcze, ale przyjmujemy, e soce ju zaszo. danie troch wygrowane, ale z szacunku dla pa-> na uznam, wbrew rzeczywistoci, e soce zaszo. Znakomicie! spokojnie potwierdzi Dokusen, a wszyscy wybuchnli miechem. W kocu nadesza noc, westchnem z ulg i wy szedem z domu, w ktrym mieszkaem we wsi Kura kake. Z natury nie lubi haaliwych miejsc, celowo unikaem wygd miejskich i dlatego zaoyem sobie li macze gniazdko w ubogiej chopskiej chacie w tej bez ludnej wiosce... Bezludna wioska to gruba przesada wnis sprzeciw gospodarz. Zaoyem sobie limacze gniazdko" to brzmi zbyt pompatycznie. Realistyczniej i ciekawiej byoby powie dzie: Zajmowaem may pokoik bez wygd" zad,rwi Meitei. Fakty jak fakty, ale sowa s poetyckie i przyjemne dla ucha pochwali Tofu. Pewnie okropnie daleko miae do szkoy? Ile mil? z powan min zapyta Dokusen. Do szkoy miaem tylko jakie czterysta, piset metrw. Przecie szkoa znajdowaa si w tej biednej wiosce. To znaczy, e wikszo uczniw mieszkaa w tej samej wsi? Dokusen nie dawa za wygran.
443

 Tak, w kadej prawie chacie mieszka jeden lub dwch uczniw. I mimo to mwisz o bezludnej wiosce? Dokusen przypuci atak frontalny. Bo gdyby nie szkoa, byaby cakiem bezludna.. Wychodzc ubraem si w szkolny paszcz o pozacanych guzikach, pod spd woyem baweniany kubrak na wa tolinie, a na gow nacignem kaptur, eby nikt mnie nie rozpozna. Bya to pora opadania lici z drzew kaki i cieka z domu do szosy caa pokryta bya listowiem. Licie szeleciy pod stopami, ogarnia mnie lk. Wyda wao mi si, e kto za mn idzie. Odwrciem si i zobaczyem czerniejcy w mroku las wok Toreiji. Toreiji to buddyjska witynia rodu Matsudaira. Staa u stp gry Koshinyama, jakie sto metrw od domu. Wok niej panowa zawsze spokj i pustka. Nad lasem rozci gao si bezkresne, gwiadziste niebo, Droga Mleczna przecinaa rzek Hasegawa, a dalej... dalej, pyna ku Hawajom... Fantastycznie rzek Meitei. Szos przeszedem z dwiecie metrw i ulic Takanodai wszedem do miasta, minem ulic Kojo -machi, skrciem w Sengoku-machi, przeciem Kuishiro-ch i przeszedem kolejno od pierwszego do trzeciego kwar tau przy ulicy Tori -ch, nastpnie ulicami Owari -cho, Nagoya-cho, Shachihoko-cho, Kamaboko-cho... Moe ju wystarczy tego chodzenia ulicami? W kocu kupie te skrzypce czy nie? zapyta ze zoci go spodarz. Sklep z instrumentami muzycznymi nazywa si Kanezen" i znajdowa si przy domu Kaneko Zempei, a to byo do daleko. Nie szkodzi, e daleko, kupuj wreszcie jak najszybciej. Tak jest. Przyszedem do Kanezen" i widz w sklepie olepiajce wiato.
444

_ Znowu olepiajce? Wszystko u ciebie wieci ole piajco, wytrzyma nie mona Meitei tym razem chcia zapobiec dalszemu cigowi. __ Tym razem o olepiajcym wietle wspominam tyl ko raz, nie ma wic szczeglnego powodu do zmartwie nia. W tym wietle ujrzaem skrzypce lekko odbijajce promienie jesiennej nocy. Zaokr glone wycicia na pudle poyskiway zimnym blaskiem. Bielay tylko mocno na pite struny. Wcale pikny opis! pochwali Toffi. To s te same skrzypce pomylaem i nagle moc niej zabio mi serce, zadray nogi... Dokusen zamia si przez nos. Bezwiednie wbiegem do sklepu. Wycignem z kieszeni sakiewk i wyjem dwa banknoty po pi je nw kady. Kupie w kocu? spyta gospodarz. Miaem zamiar kupi, ale powiedziaem do siebie w duchu: Chwileczk, poczekaj, to decydujcy moment w yciu, trzeba dziaa ostronie. eby nie popeni b du i nie ponie klski". Postanowiem jeszcze nie ku powa. Co? Jeszcze nie kupie? Jednymi skrzypcami chcesz czowieka na mier zanudzi. Wcale nie chc, ale co mam zrobi. Naprawd nie mogem jeszcze kupi. Dlaczego? Wieczr dopiero si zacz, a na ulicach byo jeszcze duo ludzi. A co to przeszkadza? Niech sobie chodz setkami. Dziwny z ciebie czowiek gospodarz rozgniewa si. Oczywicie, gdyby chodzio o zwykych ludzi, nie martwibym si nawet tysicami, ale nieatwo jest pora dzi sobie z uczniami, ktrzy wcz si z zawinitymi rkawami i wielkimi kijami w rkach. Przecie wrd nich byli czonkowie gangu -odtrconych", ktrzy z roku
445

na rok pozostawali w tej samej klasie i w cale si tym nie przejmowali. Byli mocni w judo. Lepiej byo nie siga po skrzypce w ich obecnoci. Nigdy nie wiadomo, co tacy mog zrobi. Oczywicie, pragnem mie skrzypce, ale na yciu mi te zaleao. Wolaem y nie grajc. I w rezultacie nie kupie? upewnia si gospodarz. Kupiem. Denerwujesz mnie. Jeli masz zamiar kupi, to ku puj szybko. Jeli nie chcesz, to nie kupuj. Ale kocz to ju. Na tym wiecie nie ukada si tak atwo, jak by si chciao odpowiedzia Kangetsu i spokojnie zapali Asahi". Gospodarzowi wyranie to zbrzydo, gdy wsta niespodzianie, wszed do biblioteki i po chwili wynis jak star ksig europejsk, pooy si na brzuchu i zacz czyta. Dokusen niepostrzeenie wycofa si w stron alkowy tokonoma i ustawi kostki na szachownicy gra w go sam ze sob. Pouczajca przypowie zaja zbyt wiele czasu, wic grono suchaczy malao, w kocu pozosta wierny sztuce Tfu. i niezmordowany Meitei. Kangetsu, wypuciwszy bezceremonialnie w wiat dug smug dymu, kontynuowa opowie w takim samym tempie jak poprzednio. Wwczas pomylaem, e jeli nie uda mi si tego zaatwi na progu wieczora, to o pnocy tym bardziej nic nie zaatwi, bo Kanezen bdzie ju spa. Postanowi em poczeka na bardziej odpowiedni moment, kiedy uczniowie rozejd si do domw, za Kanezen nie pooy si jeszcze do snu, w przeciwnym razie cay mj plan obr ciby si w pian morsk. Ale utrafi w taki moment jest bardzo trudno. Tak, na pewno trudno. Postanowiem przyj do sklepu'o dziesitej. Musiaem gdzie poczeka do tego czasu. Wrci do domu
446

i pniej przy -j jeszcze raz byo zbyt 'kopotliwe. Pj do znajomych te nie mogem ani nie pozwalao mi na to sumienie, ani nie miaem specjalnej ochoty. Nie majc nic lepszego do roboty postanowiem pospacero wa po miecie. Normalnie dwie, trzy godziny spaceru mijaj szybko, tego wieczoru jednak czas upywa wolno. Odczuem wtedy bolenie, co znaczy powiedzenie: Dzie dugi jak wieczno". Kangetsu zrobi min, jakby przeywa to teraz jeszcze raz, i spojrza na Meiteia. Dawni ludzie jeszcze mwili: Przykre jest czeka nie przy kotatsu", Ciej czeka na kogo ni by ocze kiwanym". Skrzypcom te byo przykro wisie pod oka pem, ale wierz, e tobie byo znacznie ciej wczy si bez celu po miecie, jak detektyw nie majcy specjal nego zadania. Czue si pewnie jak pies bezdomny. Na prawd, nie ma nic 'bardziej aosnego od bezdomnego psa. To okrutne, eby mwi o psie. Jeszcze nikt nie porwnywa mnie do psa! Suchajc ciebie mam wraenie, e czytam biografi artysty z dawnych czasw. Gboko ci wspczuj. Sensei porwna ci do psa dla artu, nie przejmuj si tym i opowiadaj dalej pociesza go Tofu. Nawet bez tych sw pocieszenia Kangetsu mia za miar opowiada dalej. Nastpnie przeszedem od ulicy Okachi -machi do Hyakki- machi, dalej z Ryogae wyszedem na Takajo, po liczyem usche wierzby przed gmachem prefektury, przeliczyem wiata w oknach szpitala, na mocie Kon'yst wypaliem dwa papierosy, po czym spojrzaem na ze garek. Bya ju dziesita? Niestety, nie. Minem most Kon'ya i idc wzdu rzeki na wschd spotkaem trzech masaystw. Zaczy te zajadle szczeka psy.
447

 Jesienny wieczr nad rzek, odlege szczekanie psw to troch teatralne. Ty grae rol zbiega? Czy zrobiem co zego? Wanie masz zrobi. Jeli kupno skrzypiec nazywasz zym czynem, wo bec tego wszyscy uczniowie szkoy muzycznej s prze stpcami! Kady czyn, nawet najlepszy, popeniony bez przyzwolenia ludzi jest przestpstwem. Oto dlaczego nie ma na wiecie czego mniej nieokrelonego od przestpstwa. Nawet Jezus byby zbrodniarzem, gdyby urodzi si na tym dzisiejszym wiecie. Wic i przystojny Kangetsu jest przestpc, .jeli w takich okolicznociach kupowa skrzypce. No, dobrze, niech ju bd przestpc. Mniejsza o fco. Gorsze, e straciem siy, nim nadesza godzina dziesita. Jeszcze raz wyliczysz nazwy ulic. A kiedy tego nie starczy, moesz rozjani olepiajco jesienne soce. A jeli tego za mao, zjesz trzy tuziny suszonych kaki. Bd ci sucha do koca, wic zajmuj si, czym chcesz, do dziesitej. Profesor Kangetsu umiechn si. 'Nie pozostaje mi nic i nnego, jak tylko si podda. Zatem przeskocz do przodu. O dziesitej, zgodnie z wyznaczonym terminem, przyszedem pod sklep Kanezen". Byo do chodno, zwykle bardzo oywiona ulica Rygae prawie opustoszaa, z rzadka dobiega tylko smtny stu kot drewniakw geta. W Kanezen" zamknito ju bram. Tylko nie domknite shoji pozostawiao wskie przejcie. Wydawao mi si, e kto mnie ledzi, nie mogem wyzby si lku, otworzy shoji i wej do rodka... Gospodarz oderwa si od pobrudzonej ksiki i zapyta: Kupie ju te skrzypce? ' Wanie bdzie kupowa odrzek Tofu.
448

___ Jeszcze nie kupie? Ale dugo si to eignie rzek jakby do siebie i znw zagbi si w lekturze ksiki. Dokusen zdy ju zastawi prawie ca szachownic biaymi i czarnymi kostkami. W kocu zdecydowaem si, wbiegem do sklepu w kapturze nasunitym na oczy i zawoaem: Prosz skrzypce!" Wtedy czterech czy piciu pomocnikw skle powych, siedzcych przy piecyku, spojrzao na mnie zdziwionym wzrokiem. Instynktownie uniosem rk i nacignem kaptur jeszcze gbiej. Dajcie skrzypce" powtrzyem. Najbliej siedzcy chopiec sprbowa zaj rze mi w twarz i niepewnie odpowiedzia: Prosz". Wsta, przynis wiszce przed sklepem troje czy czworo skrzypiec. Ile?" zapytaem. Pi jenw i dwadziecia senw" odpowiedzia. Czy s takie tanie skrzypce? Moe to byy zabawki? Zapytaem, czy wszystkie s w jednakowej cenie, chopiec odpowiedzia twierdzco i doda, e s zrobione solidnie. Signem wic do sakiewki po pi jenw i dwadziecia senw, wyjem te przygotowan wcze niej chust i zawinem w ni skrzypce. W sklepie w tym czasie wszyscy milczeli i przygldali mi si uwa nie. Twarz miaem zakryt i nie obawiaem si, e mnie rozpoznaj. A jednak czuem lk i chciaem jak naj-^ szybciej wyj na ulic. Ostatecznie woyem skrzypce pod paszcz, a gdy wyszedem ze sklepu, rozlego si za ran tak gone: Dzikujemy", e a si przestraszyem. Na ulicy rozejrzaem si dokoa, na szczcie nie byo nikogo, ale jakie sto metrw przede mn kilka osb re cytowao na gos wiersze, a rozbrzmiewao po caej uli cy. Grozi mi niebezpieczestwo pomylaem i skrciem na zachd, za rg domu Kanezen", obok rowu Wyszedem na drog prowadzc do Yakuoji, minem wie Hannoki i doszedem do stp gry Koshin. Kiedy doszedem do domu, okazao si, e jest za dziesi druga.
Jestem kotem 449

 To waciwie szede ca noc rzek Tofu wspczujco. Dobrze, e to si ju skoczyo. Droga bya bardzo duga Meitei westchn z ulg. Najciekawsze dopiero si zacznie. Dotd by tylko wstp. Co? Jeszcze nie koniec? Trudno to wytrzyma. Mao kto dorwna ci w cierpliwoci. Nie chodzi o cierpliwo, po prostu musz, jeszcze troch opowiedzie, bo jeli przerw w tym miejscu, bdzie to tak, jakby kto zrobi posg Buddy i nie da mu duszy. Opowiadaj, jeli chcesz. Ja jeszcze troch posucham. Profesorze Kushami, niech pan posucha. Skrzypce ju kupi. Syszy pan? Czy teraz bdzie je sprzedawa? O tym nie musze, ju wiedzie, i Jeszcze nie sprzedaj. Tym bardziej nie musz sucha. Co wic mam zrobi? Tfti, tylko ty suchasz mnie uwanie. To za maa zachta, ale opowiem przynajmniej w skrcie. Nie musisz w skrcie, nie spiesz si. Bardzo to inte resujce. I tak z wielkim trudem zdobyem w kocu skrzypce, ale nie wiedziaem, gdzie je przechowywa. Przychodzi do mnie sporo ludzi, jeli wic gdziekolwiek je powiesz czy poo, mog od razu wykry. Mgbym zakopa, ale wtedy kopot z wyjmowanem. Pewnie. Ukrye je na strychu? zapyta Tofu. Strychu nie byo. To chopska chata bez sufitu. To rzeczywicie kopot. Gdzie zatem je woye? Jak mylisz, gdzie? Nie wiem. Do schowka na okiennice? Nie.
450

. Zawine w kodr i schowae do szafy? _ Nie. Gdy Kangetsu i Tofu prowadzili ten dialog na temat schowka na skrzypce, gospodarz i Meitei te o czym rozmawiali. Jak to si czyta? spyta gospodarz. Co? . Te dwie linijki. Quid aliud est mulier, nisi amiticiae inimica. To chyba po acinie. Wiem, e po acinie, ale jak to si czyta? Przecie zawsze mwisz, e czytasz po acinie Meitei, wyczu niebezpieczestwo i zrobi unik. Oczywicie, e czytam. Ale co to znaczy? Skoro znasz acin, to dlaczego pytasz? Okropne. Niewane, sprbuj przeoy to na angielski. Sprbuj? Czy to troch nie za ostro? Jakbym by twoim podwadnym. - To niewane, ale powiedz, co to oznaczy? Wiesz, zostawmy lepiej acin i posuchajmy pouczajcej historii Kangetsu. Teraz przed nim moment naj straszniejszy. Decydujcy. Odkryj czy nie. Niebezpieczestwo wisi na wosku, jak przy barierze Ataka *. I co, Kangetsu, co potem zrobie? Z min wyraajc wielkie zainteres owanie Meitei wtrci si nagle do drugiej grupy rozmwcw. Bez pardonu zostawi gospodarza samego. Dziki temu Kangetsu poczu si pewniejszy i za cz objania spraw schowka. W kocu schowaem do starego kuferka. Dostaem go od babki na pamitk, kiedy opuszczaem strony ro dzinne. Nalea jeszcze do jej wiana.
* Bohater Minamoto Yoshitsune, uchodzc przed pocigiem brata Yoritomo w grupie wdrownych mnichw, zosta w Ataka skarcony przez swego sug, Benkeia, fetory w ten sposb chcia odsun podejrzenia stranikw. Dziki temu przeszed bez Piecznie.

451

 Zupene starocie. Troch chyba nie harmonizowa ze skrzypcami, co, Tofu? Tak, troch nie pasowa. czy strych pasuje? odparowa Kangetsu ko ledze Tofu. Bd spokojny, mimo e nie pasuje, mona o tym wiersz napisa: Smtna pie, skrzypce chowam do kufra". No jak, koledzy, podoba si? Niemao epigramatw haiku pan dzisiaj uoy. Nie tylko dzi. W mojej duszy wiersze powstaj cigle. A jeli chodzi o uczono moich haiku, to nawet nie yjcy Shiki mlaska jzykiem z podziwu. Snsei spotyka si z Shikim? naiwny Tofu zapyta wprost. A czy musiaem si spotyka, skoro bylimy wiel kimi przyjacimi zwizanymi telegrafem bez drutu? rzek Meitei bez sensu, wic Tofu milcza zgupiaKangetsu miejc si opowiada dalej. Tak wic znalazem schowek, ale miaem problem z wyjmowaniem skrzypiec. Oczywicie, mogem na nie patrze kryjc si przed wzrokiem ludzi, ale z samego patrzenia nic by nie przyszo. Bez grania aden poytek ze skrzypiec. Z gry za rodz si dwiki. A gdy si rozlegn dwiki, od razu wszystko si wyda. Byo to tym bardziej niebezpieczne, e za potem mieszka szef gangu odtrconych". To przykre tonem wspczujcym rzek Tofu. Rzeczywicie, to przykre. Dwik byby dowodem przeciw tobie, dlatego z muzyk damy Kogo daleko nie zajedziesz. Mona je tak, eby nikt nie widzia, mona wypuszcza faszywe pienidze, czasem i to si udaje, ale muzyki w ukryciu uprawia nie sposb... Pewnie, wszystko byoby dobrze, gdyby nie wyda way dwiku, ale... Chwileczk, mwisz: Gdyby nie wydaway dwiku", ale bywa i tak, e trudno ukry co, nawet jeli to 452

nie wydaje dwiku. Dawno temu, kiedy mieszkalimy jeszcze wsplnie w wityni Koishikawa, by mczyzna 0 nazwisku Suzuki. Bardzo lubi mirin, czyli sake o sod kawym smaku, uywan do potraw. W butelce po piwie przynosi ze sklepu mirin i pi sam } zadowolony... Pewnego dnia wyszed na spacer i wtedy Kushami nie musia tego robi ukrad troch mirinu i napi si... _ Ja piem mirin Suzukiego?! To ty pie! krzykn gospodarz. O! Mylaem, e czytasz i mona/ spokojnie opo wiada, a ty, okazuje si, suchasz. Trzeba si mie z tob na bacznoci. Widzi na kilometr i syszy na kilometr" to o tobie mwi to przysowie. Masz racj, ja te piem. Rzeczywicie piem, ale ty odkrye ten mirin. Koledzy, suchajcie. Profesor Kushami, ktry od dawna nie mg pi, dorwa si do cudzego napoju i pi, ile wlezie. Widok by okropny, twarz mu spucha i poczerwieniaa. Wystarczyo na niego spojrze, eby nie mie wicej ochoty na picie. Milcz! Po acinie nie czytasz, a tu takie rzeczy... Ha, ha, ha! I oto wrci To -san, potrzsn butelk 1 zauway, e brakuje ponad poow. Mwi, e na pewno kto mu wypi, przyglda si nam po kolei i spostrzega w kcie zesztywniaego generaa, czerwonego jak lakie rowana kuka gliniana... Wszyscy trzej wybuchnli miechem. Nawet gospodarz chichota nad otwart ksik. Tylko Dokusen widocznie mocno nata umys i si zmczy, gdy pochylony nad szachownic spa twardo. Jeszcze jest co, co nie wydaje dwiku, a mimo to si wydao. Kiedy wyjechaem do ciepych rde w Ubako i tam mieszkaem razem z pewnym dziadkiem, chyba wacicielem sklepu tek stylnego na emeryturze cz y kim w tym rodzaju. Byo mi wszystko jedno, czy mieszkam ze sprzedawc tekstyliw czy starych ubra, tylko e spotkaa mnie z jego strony pewna nieprzyjem 453

no. Ot na trzeci dzie po przyjedzie do Ubako skoczyy mi si papierosy. Wiecie chyba, e Ubako jest miejscowoci pozbawion wszelkich wygd, stoi tam w gbi gr jeden jedyny dom, gdzie mona tylko bra kpiele w rdach i je. Niech ci tylko skocz si papierosy, a zobaczysz, jakie to nieszczcie. Wiadomo, e kiedy czego brakuje, pragnie si tego jeszcze bardziej. Nie byem wprawdzie zagorzaym palaczem, jednak myl, e nie mam papierosw, wywoywaa wielk ch pa lenia. Jak na zo, mj wspmieszkaniec przyjecha z caym tumokiem papierosw. Siada w ygodnie na macie przede rrm.4, wyciga papierosa za papierosem i zaciga si, jakby mwi: Chciaby zapali, co?" To, e pali, mona byobv pkjja wybac^ :. ale on na dodatek puszcza kka z dj mu, puszcza w gr, to znw w bok albo te odstaw ;a wchodzenie h^? dc ^Uczary i powrt z pieczary, czyli wciga dym pi^sz ust -, a wypuszcza przez nos. To prostu urzdza pokaz palenia. Co to takiego pokaz palenia? S pokazy rr.ociy, vic mona te mwi o pokazie palenia. Zamiast tak si mczy, lepiej byo poprosi go 0 papierosa. Nie mogem prosi, przecie jestem mczyzn, f Co, mzczyinie nie wolno prosi? Moe i wolno, ale ja nie prosz. Wic co zrobie? Ukradem. No, no! Kiedy dziad wzi rcznik i wyszed si kpa, po mylaem, e jeli mam zapali, to tylko teraz, i zaczem si rozkoszowa jego papierosami. Nie zdyem si jed nak napali, kiedy otworzyy si shji, odwrciem gow 1 zobaczyem waciciela papierosw. To znaczy, e nie poszed si kpa? Mia zamiar, ale spostrzeg, e zapomnia sakiewki,
454

i wrci. Co za bezczelno! Tak jakby kto potrzebowa jego sakiewki. ___ Nie wiadomo. Jeli wzi pod uwag to, co stao si z papierosami... Ha, ha, ha! Przewidujcy dziad! Mniejsza o sakiewk. Dziadek otworzy shoji i oczywicie zobaczy, e cay pokj jest peen dymu, a dusio w piersiach, prze cie za jednym zamachem wypaliem porcj dwudniow. Nie darmo mwi, e ze wieci rozchodz si szybko. Od razu wszystko si wydao. Co powiedzia dziadek? Moe to dziki latom przeytym, nie wiem, w ka dym razie nic nie powiedzia, pidziesit, szedziesit papierosw zawin w papier i powiedzia wrczajc mi je: Prosz wybaczy, e omielam si to panu ofiarowa5 ale jeli tylko ten pody gatunek tytoniu pa nu odpowiada..." I poszed si kpa. To si nazywa charakter prawdziwego mieszkaca Edo, prawda? Nie wiem, jaki to charakter, edoski czy kupiecki, ale odtd bardzo si zaprzyjanilimy, dziki czemu sp dziem tam dwa bardzo interesujce tygodnie. I p rzez cae dwa tygodnie palie jego papierosy? Tak, oczywicie. No co, ju skoczylicie z tymi skrzypcami? gospodarz odoy ksik i wstajc da do zrozumienia, e skapitulowa. Jeszcze nie. Dopiero teraz bdzie najbardziej inte resujcy moment, warto posucha. A przy okazji, jak si nazywa ten sensei ucinajcy drzemk popoudniow na desce do gry w go? Profesor Dokusen? Chciabym, eby n te posucha. To niezdrowo spa tak dugo. Nalea oby go zbudzi. Hej, kolego Dokusen! Wstawaj! Wstawaj! Ciekawa historia. Czas wstawa. Niezdrowo tyle spa. ona b dzie si martwi. 455

 Co? Dokusen podnis gow, po jego koziej brdce spywaa nitka liny byszczcej jak lad po li maku. Ach, troch sobie pospaem. Sen zasnu mnie leniwie jak biay obok szczyt gry. Przyjemnie si spao. Wszyscy wiemy, e spae. Moe by jednak wsta? Mog wsta. Macie co ciekawego do powiedzenia? Teraz bd ju na skrzypcach... Co robi si na skrzypcach, Kushami? Co si robi? Nie mam pojcia. Teraz bd gra na skrzypcach. Prosz bliej i po sucha. Znowu te skrzypce! Oszale mona. Nic ci nie bdzie, przecie naleysz do tych, ktrzy graj na instrumentach bez strun. Kangetsu jest w znacz nie gorszej sytuacji, bdzie... rzpoli tak, e w caej okolicy bdzie sycha. Naprawd? Jak to, Kangetsu, to ty nie wiesz, jak gra na skrzypcach, eby nie byo sycha? Nie, nie wiem, jeli pan wie, prosz mnie nauczy. Po co si uczy? Spjrz na bia krow, ktra ''l yje w czystym wiecie doskonaoci. 1 Nie bardzo mona byo zrozumie, o co chodzi Do kusenowi. Kangetsu uzna, e plecie niedorzecznoci przez sen, i ju nie zwracajc na niego uwagi, zacz opo wiada. W kocu wpadem na pewien pomys. Poniewa nastpnego dnia wypaday urodziny Cesarza, postanowi em pozosta w* domu. Od rana otwieraem wieko ku ferka, to znw zamykaem, i na tym min mi cay , dzie. Zapad zmierzch, a gdy na dnie kuferka zapiewa wierszcz, nie namylaem si ju duej, wyjem swoje skrzypce i smyczek. No, nareszcie rzek Tfu. Jeli nieostrony, nieszczcie gotowe wtrci Meitei. 456 M

 Najpierw sprawdziem smyczek, od rkojeci do czubka ostrza... Wyraasz si jak handlarz tandetnych mieczy. Rzeczywicie, kiedy pomyl, e tkwi w nim moja dusza, czuj si jak samuraj, ktry dug noc przy wie tle lampy oglda ostrze klingi swego znakomitego mie cza. Trzymajc w rku smyczek zadraem na caym ciele. Prawdziwy geniusz powiedzia Tofu. Szaleniec zawyrokowa Meitei. Graj e szybciej! przynagli gospodarz. Dokusen zrobi tylko zakopotan min. Na szczcie smyczek by w porzdku. "Nastpnie zbliyem skrzypce do wiata lampy i obejrzaem je do kadnie ze wszystkich stron. I wyobracie sobie, e przez te cae pi minut w kuferku piewa wierszcz. Wyobraamy sobie, wyobraamy, moesz spokojnie gra. Nie, gra jeszcze nie mog. Na szczcie skrzypce byy nietknite. No wic wszystko w porzdku pomylaem i wstaem... Gdzie si wybierae? Suchaj i nie przerywaj. Nie mog przecie opowiada, kiedy mi przerywacie po kadym sowie. Oj, koledzy, nie gadajcie. Cii... Przecie tylko ty mwisz. Tak? No to przepraszam, suchamy, suchamy. Wziem skrzypce pod pach, wsunem stopy w sanday, wyszedem za drzwi, zrobiem kilka krokw i zatrzymaem si. Nie, chwileczk... O! Znowu wyszed. A ju mylaem, e zatrzyma si w tym miejscu. , Po co wychodzie? Ju nie zosta ani jeden suszony owoc kaki. Panowie, bardzo mi przykro, e wci mi przery wacie, bd opowiada tylko jednemu Tofu. Dobrze, 457

Tfu? Ruszyem kilka krokw i zawrciem, na gow zaoyem czerwony koc, ktry kupiem za trzy jeny i dwadziecia senw opuszczajc strony rodzinne, zgasi em lamp. Suchaj, zrobio si zupenie ciemno i nie mogem znale sandaw. Hm, suchaj dalej. Z trudem je znalazem, wyszedem na dwr, noc bya ksiycowa i gwiadzista, na ziemi leay opade lici drzewa kaki, a w czerwonym kocu tkwiy skrzypce. Szedem na pal cach wci w prawo, a kiedy znalazem si u podna gry Koshin, odgos dzwonu z Tor ej i przenikn przez koc, uszy i rozbrzmia w samym rodku gowy. Jak mylisz, ktra to bya godzina? Nie wiem. Dziewita! W t dug jesienn noc zdecydowaem si wspi osiemset metrw grsk drog do Odaira. W normalnych warunkach nigdy bym na to si nie zde cydowa ze strachu, poniewa jestem z natury tchrzem, ale dziwna rzecz. kiedy oddajesz si czemu ca dusz, nie odczuwasz strachu, nawet ci nie przejdzie przez myl, eby si czego ba. Osobliwa sprawa, jedno tylko pragnienie wypeniao mi dusz: gra na skrzyp cach. Miejsce zwane Odaira znajduje si na poudniowym zboczu gry Koshin; kiedy wchodzi 'si tam przy dobrej pogodzie, spoza sosen wyania si przepikna rwnina, a na niej miasteczko. Odaira ma ze trzysta metrw kwadratowych, na samym rodku tkwi skaa o powierzchni okoo omiu mat, na pnoc od niej rozciga si staw Unonuma, wok stawu rosn drzewa kamforo we, grube na trzy objcia. Jest to teren grski, wic nikt tu nie mieszka, stoi tylko jeden szaas zbieracza kamfory. Nawet w dzie niezbyt przyjemnie jest przebywa nad tym stawem. Co prawda, wej tam nietrudno, gdy na szczcie saperzy dla celw wiczebnych zbudowali drog. I tak oto wspiem si na t ska, rozesaem koc i usia dem na nim. Po raz pierwszy w yciu w tak zimn noc wszedem tak wysoko. Kiedy si ju troch uspokoi 458
i

em, siedzc na tej skale, otaczajcy smtek zacz stopniowo przenika do mojej duszy. W takich chwilach tylko uczucie strachu moe zburzy spokj serca, ale gdy . strach mija, ogarnia ci zdumiewajca jasno ducha. Siedziaem bezczynnie ze dwadziecia minut i czuem si tak, jakbym mieszka zupenie sam w krysztaowym paacu. Miaem wraenie, e moje samotne ciao, nie, nie tylko zreszt ciao, rwnie serce i dusza s zrobione z agar-agaru czy z czego podobnego. Poczuem si przezroczysty i ju nie wiedziaem, czy to ja jestem w tym krysztaowym paacu, czy paac jest wewntrz mnie. To co absurdalnego zaartowa Dokusen w po wanym tonie, po czym nie kryjc zachwytu doda: , Interesujcy stan ducha. Gdyby ten stan trwa dugo, pewnie bym na tej skale przesiedzia bezczynnie do rana i potem zagra ni przyniesionych tu skrzypcach. Czy nie ma tam lisw? zapyta Tofu. Siedziaem tam nie mogc nawet odrni siebie od innych rzeczy, nie wiedzc, czy yj, czy te umarem, nie rozrniajc stron wiata, kiedy nagle za plecami, z gbin starego stawu, rozleg si przejmujcy okrzyk. No jednak by lis! Gos ten powtrzyo echo, przetoczy si po wierz chokach gr i odszed z surowym powiewem jesiennego wiatru. I wtedy wrciem do siebie... Teraz jestem ju spokojny Meitei pooy rk na piersi. Wielka mier odnawia wszechwiat Dokusen mwic to popatrzy porozumiewawczo. Lecz Kangetsu w ogle tego nie zrozumia. Gdy ocknem si i rozejrzaem dokoa, na grze Koshin panowaa cisza, nie byo sycha nawet najmniej szego szmeru. Zastanawiaem si, co to mg by za gos. Na gos czowieka zbyt ostry, na krzyk ptaka za silny, na gos mapy... Nie, w tych stronach nie ma map. Co

to mogo by? Gdy si nad tym zastanawiaem i prbowaem wytumaczy, spokojne dotd yjtka zaczy harcowa mi w gowie, rozszalae i bezadne, zachowyway si jak zwariowani mieszkacy stolicy podczas powitania ksicia Connaughta. Wtedy otworzyy si nagle pory w-skrze na caym ciele niby wosy na goleni po spryskaniu spirytusem i wszyscy rzadcy gocie, to znaczy odwaga, miao, zdrowe zmysy i opanowanie, ulotniy si jak para. Serce pod ebrami zaczo taczy taniec kalesownw. Nogi zadray niby popiskujca ni, ktra trzyma na uwizi latawiec. Duej nie wytrzyma em. Zarzuciem koc na gow, skrzypce chwyciem pod pach, zeskoczyem ze skay i jednym tchem zbiegem osiemset metrw do stp gry. Gdy wrciem do domu, okryem si kodr i zasnem. Nawet jeszcze dzi myl, e nigdy nie przeyem czego tak niesamowitego, kolego Tofu. A co byo dalej ? To ju wszystko. Nie bdziesz gra na skrzypcach? Chciaem, ale czy mogem gra? A ty mgby, gdyby by na moim miejscu? Mam wraenie, e czego brakuje w tej opowieci. Wraenie wraeniem, ja podaem po prostu fakty. Jak si wam podobao, moi panowie? Kangetsu rozejrza si po widowni bardzo z siebie zadowolony. Ha, ha, ha! Znakomite! Wiele chyba wycierpiae, eby doj do tego miejsca. Wci jednak oczekiwaem, e w kraju dentelmenw Dalekiego Wschodu pojawi si mski odpowiednik Sandry Belloni, wic suchaem ca kiem powanie Meitei przerwa, oczekujc, e kto zapyta, kto to jest Sandra Belloni, ale pyta nie byo. Sandra Belloni graa na harfie przy wietle ksiyca i piewaa w lesie pieni w stylu woskim. Ty te ze skrzypcami pobiege na gr Koshin, w obu wic wy padkach motywy byy podobne, lecz wymowa odmienna.
460
1

Ale Sandra Belloni zadziwia ksiycow Feb, ty za, Kangetsu, przestraszye tylko starego borsuka na ba gnach. Zrobie jeden may krok i przekroczye granic midzy sublimacj pikna a miesznoci. Musiae chyba nad tym bardzo ubolewa? Specjalnie nie ubolewaem Kangetsu odpowiedzia nad wyraz spokojnie. Nic dziwnego, e ci co przestraszyo, b o niepotrzebnie stroisz si w pirka eleganta wchodzc na gr po to, eby gra na skrzypcach tym razem z surow krytyk wystpi gospodarz. Szlachetny m potrafi urzdzi sobie ycie nawet w pieczarze diaba. Dokusen powiedzia to i wes tchn. Jeszcze nie zdarzyo si, eby Kangetsu zrozumia cokolwiek z tego, co mwi Dokusen. Nie tylko zreszt Kangetsu, zapewne nikt go nie rozumia. No, dobrze, kolego Kangetsu, czy nadal chodzisz na uniwersytet i szlifujesz swoje kule? Meitei zmieni temat. Nie, ostatnio przebywaem w rodzinnych stronach, dlatego nastpia pewna przerwa. Znudzio mi si to szli fowanie, prawd mwic, mam nawet zamiar skoczy z tym. Jake to? Nie bdziesz mg zosta doktorem, jeli nie bdziesz szlifowa tych kulek gospodarz nieco si nachmurzy. Doktorem? He, he, he! Ju nie musz by dokto rem! O dziwo, Kangetsu powiedzia to wcale si nie przejmujc. W takim razie opni si lub i bdzie wam obojgu przykro. lub? Czyj lub? Twj! A z kim ja si eni? Z crk Kanedy. , 461

 O?! Co to za o"? Przecie ju uzgodnilicie to ze sot prawda? Nikt niczego nie uzgadnia, a jeeli ludzie rc puszczaj takie plotki, to ich sprawa. Nie, to zbyt okrutne, Meitei, ty take znasz t spraw? O co chodzi? Chodzi o spraw Nosa? O tym wiemy nie tylko ty i ja, lecz cay wiat, t tajemnic znaj wszyscy. Nawet ju przychodzili do mnie z gazety Yorozu-eh5ho" i wypytywali, kiedy bd mieli zaszczyt opu blikowa wasze zdjcie w rubryce: Pastwo modzi". Tofu ju od trzech miesicy czeka z przygotowanym na t okazj poematem Pie kaczki mandarynki", a te raz si zamartwia, e arcydzieo bdzie musia odoy do lamusa, jeli Kangetsu nie zostanie doktorem. Prawda, Tofu? Tak bardzo si nie martwi, ale bd co bd chciabym opublikowa ten utwr, w ktrym wyraziem moje najgbsze uczucia. Widzisz, jak wiele zaley od tego, czy zostaniesz doktorem, czy nie. We si troch w gar i dalej szlifuj swoje kule. Wybaczcie, e tyle macie zmartwie przeze mnie, ale ju nie musz zosta doktorem. Dlaczego? Dlatego, e mam ju on. A to ci historia! Kiedy zdye tak potajemnie si oeni? Jaki podstpny jest ten wiat. Kushami, sysza e? Okazuje si, e Kangetsu ma ju rodzin. Dzieci jeszcze nie mam! Jak by to wygldao, gdyby w niecay miesic po lubie rodziy si dzieci? A wic gdzie i kiedy si oenie? gospodarz zada pytanie, jakby przystpowa do przesuchania sdo wego. Kiedy wyjechaem do rodziny, ona ju czekaa na
462

mnie w domu. Bonito, ktre przyniosem panu, otrzy maem w prezencie lubnym od krewnych. . Co? Trzy kawaki ryby na tak uroczysto? Co za sknerstwo! Nie, byo wicej, ale przyniosem tylko trzy. Czy twoja kobieta jest te ciemnoskra? Tak, zupenie ciemna. Akurat dla mnie. A co masz zamiar zrobi z Kaned? Nie mam adnego zamiaru. To troch nie w porzdku, prawda, Meitei? Dlaczego nie w porzdku? Rwnie dobrze mog j wyda za kogo innego. Przecie maestwa i tak dobie raj si na zasadzie przypadku. Po prostu nie musz si ani szuka, ani dopasowywa, to zbyteczny wysiek. Ca kowicie niewane, kto na kogo trafi. Szkoda tylko kolegi Tofu, ktry napisa Pie kaczki mandarynki". Skde, pie mona by dostosowa do obecnej sytuacji. Na uroczysto lubn rodziny Kanedy mog na pisa now. Prawdziwy poeta zawsze zna doskonale swoje rzemioso. Czy powiadomie Kanedw? z trosk zapyta gospodarz. Nie. Z jakiej racji mam ich informowa? Ze swej strony nic im nie proponowaem i o rk cr ki nie prosiem, wic wystarczy, jeli bd milcza. Myl, e o wszystkim bez reszty ju wiedz od swoich dziesiciu czy dwudziestu detektyww. Syszc sowo detektyw" gospodarz zrobi nagle nie zadowolon min. Hm, w takim razie milcz zgodzi si, ale byo mu widocznie tego za mao, bowiem podzieli si z ze branymi swoj wielk teori detektyww. Kiedy kto nieostronemu wyciga z kieszeni portfel, nazywa si go zodziejem, kiedy kto nieostronemu myszkuje po jego duszy, n azywany jest detektywem. Kiedy wamuj
463

si do czyjego domu i kradn jego rzeczy, nazywa si to rabunkiem, ale kiedy potajemnie wycigaj z ciebie wiadomoci, nazywaj to wywiadem. Kiedy przemoc, z broni w rku, zagarniaj twoje pienidze, nazywaj to rozbojem, ale kiedy grobami gwac wol czowieka, mwi, e to tylko wywiad. A wic detektywi s po pro stu zodziejami, grabiecami, bandytami i nie powinno by dla nich miejsca wrd ludzi. Nie suchaj, co oni mwi, poniewa przyzwyczaisz si do ni ch, i nie ulegaj im. Ale wszystko w porzdku, nie boj si, nawet jeli zaatakuje mnie tysic czy dwa tysice detektyww. Je stem przecie Mizushima Kangetsu, fizyk i mistrz to czenia kulek. O, to znakomicie! Od razu wida, e uczony nowoeniec, jeste przy tym peen wigoru. Przy okazji, panie Kushami, skoro detektyw naley do tego samego rodzaju, co zodzieje, grabiecy i bandyci, to wobec tego do jakiego rodzaju naley Kaneda, ktry posuguje si detektywami? Mona go chyba przyrwna do Kumasaki Chohana. Do Kumasaki? Niele. Chohan ledwo si ukaza, a ju si rozdwoi i znikn bez ladu". Czy tak? Ten Chohan z zauka naprzeciw, co wzbogaci si poyczajc pienidze na wysoki procent, to skpiec i chciwiec, on nie zniknie tak szybko, nie ma obawy. Biada kademu, kto wpadnie w jego rce. Bdzie przegrany przez cae ycie. Bd ostrony, Kangetsu! Co mi tam, niewane. Oho, zodzieju, jaki ty na puszony! Od dawna wiemy, kim jeste i do czego jeste zdolny. Niczego si nie nauczye, dalej robisz swoje!" Ja jeszcze mu poka! Kangetsu nie przej si tym, co usysza, i przechwala si podniesionym gosem jak bo hater dramatw no szkoy Hosho. Co do detektyww, to wikszo ludzi dwudziestego wieku ma skonno do zajmowania si wywi adem. Cie464

kaw, dlaczego tak, si dzieje? Dokusen swoim zwyczajem zada pytanie nie majce zwizku z problemem aktualnym. Przypuszczalnie dlatego, e towary podroay odpowiedzia Kangetsu. . A moe dlatego, e nikt nie ma smaku artystyczn ego dopowiedzia Tofu. Myl, e dzieje si tak, poniewa ludziom wyrosy rogi cywilizacji i denerwuj si jak confetti doda Meitei. Teraz nadesza kolej na gospodarza. Wywd rozpocz tonem nieco pompatycznym. Na ten temat dosy duo mylaem. Zgodnie z moj interpretacj skonnoci wywiadowcze wspczesnych ludzi wywodz si z niezbyt silnie rozwinitego poczucia wiadomoci indywidualnej jednostki. To, co nazywam poczuciem wiadomoci, nie naley do tego samego rodzaju owiecenia, ktre Dokusen nazywa wejrzeniem w sie bie i osigniciem prawdziwego przebudzenia czy te jednoci ego z niebem i ziemi. Och, to ju troch za trudne. Skoro z tak swobod wygaszasz wielkie teorie, to pozwl rwnie skromnemu Meiteiowi wyoy swoje pogldy i wyrazi niezadowolenie ze wspczesnej cywilizacji. Moesz sobie mwi bez mojej zgody. I tak nie masz nic do powiedzenia. A jednak mam. I to duo. Ty niedawno bie czo em przed policjantem-wywiadowc jak przed Bogiem, a dzi wywiadowcw porwnujesz do zodziei, jakby by wcieleniem sprzeciwu. Ja natomiast od poczcia mnie przez rodzicw do dnia dzisiejszego nie zmieniem swoich pogldw. Policjant policjantem, detektyw detektywem. Co byo, to byo, a dzi to dzi. Brak zmiany w pogldach wiadczy za o tym, e si nie rozwijasz. Tylko dure si nie zmienia" to o tobie tak powiedziano.
30 Jestem kotem 465'

 Zbyt surowy jeste. Nawet wywiadowca moe by miy, gdy tak szczerze mwi. To ja jestem wywiadowc? . Nie jeste wywiadowc i dlatego jeste szczery. Nie kmy si ju o to, dobrze? Posuchajmy lepiej dalszego cigu twoich wywodw. Poczucie wasnej wiadomoci u dzisiejszego czo wieka polega na uwiadomieniu sobie istnienia wyranej granicy midzy wasn korzyci a korzyci drugiego czowieka. Ta wiadomo zaostrza si z kadym dniem wraz z postpem cywilizacji i dlatego w kocu dojdzie do tego, e nie zrobimy ani jednego ruchu w sposb na turalny. Niejaki W. E. Henley krytykujc Roberta Louisa Stevensona powiedzia, e Stevenson yje w pokoju z lustrem, nawet na sekund nie moe zapomnie o wa snym ja" i dlatego nie potrafi przej obok lustra, eby nie przyjrze si sobie. To samo mona powiedzie o nas. Zawsze mylimy tylko o sobie, w cz asie snu i na jawie, tote czyny i sowa nasze s sztuczne i coraz bardziej nerwowe, nasze ycie staje si coraz trudniejsze, a wiat coraz cianiejszy. Musimy y od rana do wieczora z ta kim uczuciem skrpowania, jak dwoje nieznajomych mo dych ludzi podczas miai. Sowa spokj", opanowanie" stay si pustymi dwikami. I w tym wzgldzie wsp czesny czowiek podobny jest do detektywa. Albo do zo dzieja. Zajcie detektywa polega na realizacji wasnych zamierze w ukryciu przed innymi, z myl o zape wnieniu wasnych korzyci, co nie jest moliwe bez wydatnie wyostrzonej wiadomoci. Zodziej natomiast nie moe pozby si niepokoju o to, czy uda mu si uj nie zauwaonym i nie wpa w rce policji on te musi mie wyostrzon wiadomo. Wspczesny czowiek myli bez przerwy, we nie i na jawie, o tym, czy zyska, czy straci, i dlatego musi mie tak samo wyostrzon wiadomo jak detektyw lub zodziej. Dniem i noc, do chwili zoenia^ go w grobie, zabiega o sw wygod, nie zaznajc ar
466

chwili spokoju takie jest serce wspczesnego czo wieka. Ciy na nim przeklestwo cywilizacji. Co za gupota! . Rzeczywicie, interesujca interpretacja rzek Dokusen. Gdy o takich sprawach mowa, nigdy nie pozostaje na uboczu. Wyjanienia Kushamiego s dobrze przemylane. Ludzie dawnych czasw mwili: Zapomnij o sobie". Wspczeni za ucz: Nie zapomnij o sobie". Dniem i noc przepenia czowieka wiadomo wasnego ja". I dlatego nie znajduje on chwili spokoju. Bez ustanku ponie w ogniu piekielnym. A przecie na wiecie nie ma lepszego lekarstwa nad zapomnienie o sobie. O takim stanie ducha powiedziano: W rodku nocy pod powiat ksiyca wchodz w stan nieistnienia ego". Wspczeni ludzie, nawet jeli czyni dobro, nie czyni tego spontanicznie. Postpki Anglikw, ktrzy z tak dum okrelaj je jako nice", s uwarunkowane wyostrzon do najwyszego stopnia samowiadomoci. Kiedy krl Anglii podrowa po Indii. Pewnego razu spoywa posiek z pewnym rad. Rada zapomnia si i swoim narodowym zwyczajem wzi ziemniak palcami i pooy sobie na talerzu. Spostrzeg to i zaczerwieni si ze wstydu, krl natomiast uda, e tego nie zauway, wzi ziemniak w dwa palce i pooy na swoim talerzu. Oto co znaczy zachowywa si po angielsku! wtrci Kangetsu. A ja syszaem nastpujc histori zacz gospodarz. Zdarzyo si to rwnie w Anglii. W pewnych koszarach oficerowie puku zorganizowali przyjcie dla podoficera. Po skoczonym posiku przyniesiono w szklanych miseczkach wod do umycia rk, podoficer widocz nie nie by przyzwyczajony do bankietw, przytkn miseczk do ust i wypi jej zawarto. Wwczas dowdca puku wykrzykn: Zdrowie podoficera" i jednym haustem wypi wod z wasnej miseczki. Wszyscy zebrani
30

467 467

oficerowie, eby pokaza, i nie s gorsi, rwnie pod -j nieli w gr miseczki z wod i wypili. Ja te znam pewn histori rzek Meitei, ktry] nigdy nie lubi milcze. Carlyle mia po raz pierwszy! by na audiencji w k rlowej. Nie zna si na etykieciel dworskiej, wic kiedy wszed do salonu, od razu zapyta:! Jak tam sprawy id, prosz panw?", wzi -krzesoI i usiad. Stojce za krlow liczne suebne i damy dworu! zaczy chichota, ale krlowa odwrcia si, daa jaki| znak i wtedy cay orszak usiad na krzesach. Dziki temu! Carlyle nie straci twarzy. Oto jakie askawe i dobre by -j way krlowe. Jeli chodzi o Carlyle'a, to byoby mu zupenie obo-| jtne, gdyby wszystkie nadal stay Kangetsu krtko* oceni to zdarzenie. Mniejsza o wiadomo czynicych dobro kontynuowa Dokusen. Ale im czowiek jest bardziej wia domy, tym trudniej mu czyni dobro. Niestety, tak ju jest. Uwaa si, e wraz z postpem cywilizacji znika barbarzystwo. Powiadaj te, e stosunki midzyludzkie staj si bardziej przyjazne, ale wcale tak nie jest. Jak ludzie mog by dla siebie przyjani, skoro maj tak sil nie rozwinite poczucie samowiadomoci? To tylko na pierwszy rzut oka wydaje si, e ludzie teraz s bardzo spokojni i uprzejmi, w gbi przeywaj cierpienia zro -j dzone przez napite wzajemne stosunki. Czuj si jaki zawodnicy zapasw sumo, stojcy na arenie i czekajcy! na decydujce zwarcie z przeciwnikiem. Pozornie wygl -i daj bardzo spokojnie, ale w ich duszach bij wzburzone' fale. I walki w dawnych czasach byy raczej niewinne, posugiwano si wycznie si fizyczn. Ostatnio za sta y si bardzo wyrafinowane, tym bardziej wymagaj wy ostrzonej wiadomoci. Meitei uzna, e teraz przysza kolej na jego wywody. Bacon powiedzia: Zwycia^ przyrod opierajc si na jej mocy". A dziwne, e obecne
468

walki zgodne s ze sowami Bacona. Zupenie jak w ju do. Powali przeciwnika wykorzystujc jego si... Albo, powiedzmy, taka hydroelektryczno. Energi wody przeksztacaj w elektryczno i w ten sposb zna komicie wykorzystuj j ku naszemu poytkowi zacz -Kangetsu, ale Dokusen wrci do swego tematu. Wyostrzona wiadomo wasnego ja" w czasie ndzy wizi czowieka ndz, w czasie smutku krpuje smutkiem, a w czasie radoci radoci. Geniusz ginie od swej genialnoci, mdrca pokonuje jego mdro, a takiego epileptyka, jakim jest Kushami, rzuca od razu w puapk wroga, jeli tylko wrg wykorzysta t jego sabo... No, no!, Meitei zaklaska w donie. Profesor Kushami odrzek ze miechem: Nie tak atwo to zrobi! I naraz wszyscy wybuchni miechem. Co zniszczy takich jak Kaneda? ona zginie od nosa, jej m z powodu chciwoci, a ]ego poddani zgin od skonnoci wywiadowczych. - A crka? Crka... Crki nie widziaem i nic nie mog o niej powiedzie, ale moe j zgubi upodobanie do strojw, jedzenia albo te pijastwo. Z mioci raczej nie zginie. Kto wie, czy czasem nie umrze w czasie wczgi jak Sotoba Komachi. Troch za mocno powiedziane sprzeciwi si Tfii, ktry na jej cze napisa wiersz w nowym stylu. I dlatego wanie porzucie denia posiadania domu wasnego i niech odrodz si wasze serca". To s wielkie sowa. Ale dopki czowiek nie dojdzie do tego stanu ducha, jego ycie bdzie mk ostatecznego ko ca. Dokusen wci mwi takim tonem, jakby sam doszed do tej mdroci. Tak bardzo si nie przechwalaj! Bo sarn jeszcze wylecisz nogami do gry, pokonany przez wasn byskawic tnc wiosenny wiatr.
\

469

 Jeli cywilizacja bdzie nadal rozwija si z takim rozmachem, strac ch ycia zacz gospodarz. Nie masz co si krpowa, umieraj poradzi mu bezzwocznie Meitei. Ale umiera jeszcze bardziej nie chc z dziwnym uporem odrzek gospodarz. Nikt w czasie narodzin nie zastanawia si nad tym, czy chce si urodzi, ale mier jest dla wszystkich jednakowo bolesna Kangetsu wygosi aforyzm, nie znajdu jc u suchaczy ani krzty wspczucia."* Nikt si specjalnie nie martwi poyczajc od kogo pienidze, wielkim problemem staje si dopiero ich zwrot w takich chwilach tylko Meitei ma gotow od powied. Szczliwy jest ten, kto nie myli o zwrocie pieni dzy, ale rwnie szczliwy jest ten, kto nie martwi si z powodu mierci Dokusen przyj postaw wynios, nieyciow. Z twoich sw wynika, e tylko zuchwali dochodz do najwyszej mdroci. Pewnie. W ksigach zen napisano: Miej twarz z elaza, a serce krowy". Jeste typowym wyrazicielem tej maksymy? Niezupenie. Ale myl o mierci zacza przelado wa czowieka od czasu, kiedy wymylono chorob zwan neurasteni. Pod kadym wzgldem przypominasz czowieka z epoki wczeniejszej, w ktrej jeszcze nie znano neurastenii. Kiedy Meitei i Dokusen krzyowali ostrza osobliwej dysputy, gospodarz nie ustawa uskara si na wsp czesn cywilizacj. Cay problem polega na tym, eby unikn zwra cania poyczonych pienidzy. Takiego problemu nie ma. Poyczone zawsze trzeba zwraca.
470

_ . Chwileczk, to problem teoretyczny, posuchaj uwanie. Nie tylko jest wany problem, jak unikn zwracania poyczonych pienidzy, wanym problemem jest take, jak unikn mierci. Nie, nie tylko jest, taki problem istnia ju dawniej. Mam na myli alchemi. Alchemia poniosa klsk w caej rozcigoci. I stao si jasne, e czowiek musi umrze. To b>o oczywiste jeszcze przed alchemi. Poczekaj, to s rozwaania teoretyczne. Nie gadaj, lecz suchaj. Kiedy stao si jasne, e czowiek musi umie ra, zrodzi si problem nastpny. Jaki to? Jak umiera. To jest wanie ten drugi problem. Wraz z nim nieuchronnie musz powsta kluby samobj cw. Rzeczywicie. Ciko jest umiera, ale jeszcze ciej jest wtedy, gdy nie mona umrze. Dla narodu neurastenikw ycie jest znacznie wiksz mk ni mier. Dlatego -wanie drcz ich sprawy mierci. Nerwicowcy drcz si nie dlatego, e nie chc umiera, lecz dlatego, e nie wiedz, jak umiera. Wikszo z niedostatku mdroci zdaje si na naturalny bieg rzecz y, a tymczasem spoeczestwo powoli zadrcza ich na mier. Lecz czowiek z charakte rem nie moe by zadowolony ze mierci zadanej mu przez udrczone i drczce spoeczestwo. Nie mam wtpliwoci, e po gbokich rozwaaniach na temat sposobu umierania, zostanie na pewno wynaleziony nowatorski i znakomity rodek. Ilo samobjcw bdzie wzra sta, a kady z samobjcw z pewnoci bdzie opuszcza ten wiat na swj oryginalny sposb. Nadejd straszne czasy. Nadejd. Na pewno nadejd. W sztuce napisanej przez Jonesa wystpuje filozof propagujcy samobjstwo. Sam popeni? Niestety, nie. Sam tego nie zrobi. Jestem pewien,

471

e za tysic lat wszyscy bd umiera mierci samobj-j cz. A po dziesiciu tysicach lat ludzie bd przekonani e nie ma innej formy mierci poza samobjstwem. Straszne czasy nadejd. Z pewnoci. I wtedy samobjstwo bdzie przedmiotem studiw, stanie si wspania gazi nauki, a w szkole takiej jak Dom Spadajcych Obokw" zamiast etyki wykadana bdzie wiedza o samobjstwie jako przedmiot obowizkowy. Dziwne, ale chciabym posucha takich wykadw^ Panie Meitei, czy pan ju sysza t znakomit teori pro fesora Kushamiego? Syszaem! Wykadowca etyki w Domu Spadaj cych Obokw" bdzie mwi tak: Koledzy! Nie wolno trzyma si barbarzyskiego przeytku, jakim jest mo ralno publiczna. Wy wszyscy, jako przedstawiciele modziey wiata, obowizani jestecie do popenienia samobjstwa. Ale poniewa suszn postaw jest yczy drugiemu tego, co pragnie si samemu, wic moglibycie zrobi krok dalej, wyj poza samobjstwo ku zabjstwu... Skoro mieszkajcy naprzeciwko szkoy ubogi uczony, niejaki Chinno Kushami, uwaa ycie za wielki ciar, na ley zabi go jak najszybciej. To wasz obowizek, koledzy. yjemy w czasach cywilizowanych, nie wolno wic po sugiwa si po tchrzowsku wczni, halabard czy broni paln, lecz bardziej wysublimowan sztuk poredniego raenia, jak jest zabijanie za pomoc szyderstwa. Zrobicie mu przysug, spenicie dobry uczynek, a sobie za pewnicie saw. Rzeczywicie, interesujcy wykad. Jeszcze co ciekawego dodam. W obecnych czasach pierwszym celem policji jest ochrona ycia i wasnoci obywateli. Natomiast w czasach, o ktrych mwimy, po licjanci bd chodzi z pakami jak rakarze i zabija ludzi... Dlaczego?
472

. Dla wspczesnego czowieka ycie jest drogie, dlatego chroni je policja. W przyszoci ycie ludzi stanie si cierpieniem, policja bdzie wtedy zabija z pobudek miosiernych. Co zaradniejsi popeni samobjstwo, dla po- ' lieji zostan wic tylko typy pozbawione poczucia dumy, idioci bez zdolnoci popenienia samobjstwa lub kalecy. Ci ludzie, ktrzy bd chcieli, aby ich zabito, wywiesz na drzwiach odpowiednie ogoszenia, informujce po prostu, e na przykad kobieta czy mczyzna chc umrze. W odpowiednim czasie przyjdzie policjant i przystpi niezwocznie do wypenienia yczenia. A co z trupem? Trupy bd zabiera na wzki rwnie policjanci. Ale mam rzeczy jeszcze bardziej interesujce.

 artom pana, panie profesorze, nie ma koca rzek zachwycony T6fu. arty artami, ale mona nazwa to przepowiedni. Dokusen nie zostawiajc swoim zwyczajem ko ziej brdki w spokoju zacz cedzi sowo po sowie. Ludzie, ktrzy nie zgbili prawdy i ktrych skrpowa wiat zjawisk przesuwajcych si przed oczyma, skonni s uwaa, e przemijajce zudzenia s trwajcymi wiecznie faktami, i dlatego kiedy mwi si im o czym troch oderwanym, od razu przyjmuj to za art. Skde jaskka i wrbel maj zna pragnfenia wielkiej dzikiej gsi? Kangetsu kiwn gow na znak potwierdzenia. Doku sen nie powiedzia wprawdzie: Jasne", lecz z faszyw skromnoci mwi dalej: W dawnych czasach w Hiszpanii bya miejscowo zwana Cordob. A czy teraz jej nie ma? Moe jest. Nie o to chodzi. Zgodnie z panujcym tam zwyczajem, kiedy zadzwoni w kociele dzwon ob wieszczajcy wieczr, kobiety wychodziy z domw i szy si kpa... Zim take? Tego dokadnie nie wiem. W kadym razie wszyst 473

kie kobiety, bogate i biedne, wskakiway do rzeki. Mczyni nie brali w tym udziau. Tylko podpatrywali z daleka. Pord fal zielonkawych i szarzejcych o zmroku widzieli poruszajce si w pmroku biae ciaa... To poezja! Mona napisa wiersz w nowym stylu. Gdzie to byo? Tofu pochyli si z zainteresowaniem do przodu, gdy tylko usysza o nagich ciaach. W Cordobie. Miejscowi modziecy nie mogli py wa razem z kobietami i, co wi cej, nie pozwalano im nawet oglda kobiet z daleka. Niezadowoleni, postano wili zaartowa... Co te oni wymylili? usyszawszy sowo zaartowa" Meitei wielce si rozradowa. Przekupili dzwonnika ze wityni i ten obwieci! zachd soca o godzin wczeniej. Kobiety, jako istoty bezmylne, usyszawszy gos dzwonu, zebray si na brzegu rzeki i w samej bielinie powskakiway do wody. Ju w wodzie spostrzegy, e wcale si jeszcze nie ciemnio. Nie wiecio czasem jesienne olepiajce soce? Spojrzay na most. Zebrao si tam mnstwo m czyzn i przypatrywao si im. Zapony ze wstydu, lecz byo ju za pno. Czowiek bdzi postpujc zgodnie z utartymi zwyczajami i najczciej przy tym zapomina o czym wa niejszym. Naley wic bardzo uwaa. Zaprawd, pouczajce kazanie. Opowiem wam pewn histori o bdzeniu wynikajcym z polegania na powszechnych zwyczajach. Niedawno w pewnym czasopimie przeczytaem powie o aferzycie. Wyobracie sobie, e zaoyem sklep antykwa ryczny i w witrynie wystawiem obrazy i przedmioty wykonane przez mi strzw. Oczywicie, nie s to rzeczy faszywe, lecz praw dziwe, bez adnego oszukastwa, po prostu same dziea wysokiej klasy. Ceny te s wysokie. Przychodzi do mnie mionik rzadkich przedmiotw i pyta, ile kosztuje obraz
474

I co?

Motonobu. Odpowiadam, e szeset jenw. Klient mwi, e chce kupi, ale nie ma przy sobie szeciuset jenw i dlatego musi, niestety, na razie zrezygnowa. ___. Czy on musi koniecznie tak powiedzie? zapyta gospodarz, ktry nigdy nie mia skonnoci do efektw scenicznych. To przecie powie odrzek Meitei z min znawcy. Mona zaoy, e tak powiedzia. Wtedy mu mwi, eby si nie martwi o zapat i zabra obraz do domu, skoro mu si podoba. Klient waha si, mwi, e tak nie moe postpi, godzi si na ewentualne raty mie siczne. Mwi mu, e bdzie moim staym klientem, moe wic wzi obraz na dogodne, dugoterminowe raty, nie musi si krpowa. Moe paci dziesi jenw mie sicznie, a nawet pi jenw. Wymieniam jeszcze z klientem kilka zda i w kocu sprzedaj obraz mistrza Kano Motonobu za szeset jenw, rozkadajc na raty po dziesi jenw miesicznie. * Podobnie sprzedaj encyklopedi Timesa". Co do tej encyklopedi wszystko jest pewne. W moim przypadku wielce niepewne. Teraz przystpuj do pomysowego oszustwa. Dobrze suchajcie! Jak mylisz, Kan getsu, ile lat trzeba, eby po dziesi jenw miesicznie spaci szeset jenw? Oczywicie pi lat. Tak jest, pi. Jak mylisz, Dokusen, pi lat to dugo czy krtko? Jedna myl to dziesi tysicy lat, dziesi tysicy lat to jedna myl. I krptko, i dugo. Co to jest? Poemat dydaktyczny? To nie ma sensu. Skoro przez pi lat paci po dziesi jenw miesiczni e, to znaczy, e musi zapaci szedziesit razy. Ale przyzwyczajenie to rzecz straszna. Gdy si powtarza to samo szedziesit razy, ma si potem ochot powtrzy po raz szedziesity pierwszy i szedziesity drugi. Wci powtarzajc t sam czynno dojdzie do tego, e nie zazna
475

spokoju, jeli nie zapaci dziesiciu jenw w okrelonym terminie. Czowiek wyglda na stworzenie rozumne, ale ma jeden saby punkt: daje si zwodzi zwyczajom i zapomina o tym, co najwaniejsze. Wykorzystujc t sabo wielokrotnie zarabiam po dziesi jenw miesicznie. Ha, ha, ha! Co podobnego! Gdzie s tacy zapomi nalscy? zamia si Kangetsu. Bywaj, bywaj tacy! gospodarz rzek raczej powanie. Pamitam, jak spacaem poyczk zacignit na uniwersytecie, paciem im co miesic, dopki nie od mwili przyjcia. Swj wstyd gosi otwarcie jako wstyd wszystkich ludzi. Widzicie, e mam racj? Taki czowiek jest nawet wrd nas. Ci, ktrzy moj wizj cywilizacji wymiali ja ko art, gotowi s paci raty przez cae ycie, choby wystarczyoby tylko szedziesit razy. Odnosz to zwa szcza do Kangetsu i Tfu. Jestecie modzi, nie macie jeszcze wiele dowiadczenia, suchajcie uwanie tego, co mwimy, gdy w przeciwnym razie zostaniecie podle oszukani. Tak jest, prosz pana. Odtd zapac tylko szedziesit rat, ani grosza wicej. To na pewno art, ale pouczajcy! Dokusen zwr cii si z tymi sowami do Kangetsu. Wemy taki przy kad. Jeli Kushami czy Meitei powiedzieliby, e postpi niewaciwie enic si bez pytania, i kazali przeprosi niejakiego Kaned, co by wtedy uczyni? Czy przeprosiby go? Nie. Ale jeli Kaneda chciaby mnie przeprosi, nie sprzeciwiabym si, cho tego od niego nie wymagam. A gdyby tak polic jant rozkaza ci go przeprosi? Tym bardziej bym odmwi. A gdyby kaza ci to zrobi minister lub arystokrata? Tym mocniej bym si sprzeciwi. % A widzisz! Na tym wanie polega rnica midfcyi czowiekiem dzisiejszym a dawniejszym. Dawniej wszy-Aj
476

stko moge zrobi, jeli po twojej stronie by autorytet pana i wadcy. Obecnie nadchodzi epoka, w ktrej nawet autorytety bd bezsilne. Ich Wysokoci czy Jego Ekscelencje nie mog teraz wynosi si nad innego czowieka. Mwic dosadnie]: w obecnych czasach im kto ma wiksz wadz, tym wiksz wzbudza niech i sprzeciw. Posugujc si tylko autorytetem osoby o wyszej pozycji, niczego nie mona zrobi to cakowicie nowe zjawisko, ktrego dawniej nie byo. Z punktu widzenia dawnych ludzi dziej si teraz rzeczy, ktre kiedy byy nie do pomylenia. Tak, przemiany w warunkach spoecznych i w charakterach ludzi s naprawd zdumiewajce. Wizja przyszoci przedstawiona tak ciekawie przez koleg Mei-" teia moe by przyjta tylko jako art, nie mam jednak wtpliwoci, e dobrze wyjania ona nasz obecn sytu acj. Skoro przynajmniej jedna osoba dobrze mnie zrozumiaa, mam ochot kontynuowa swj opis przyszoci. Jak wyoy susznie Dokusen, w naszych czasach ci, ktrzy kryj si za oson autorytetu, lub ci, ktrzy usiuj wspiera si na kilkuset wczniach, s takimi samymi zatwardziaymi przeytkami jak ci, ktrzy w naszych czasach podaj do celu w palankinach, przypominajc komara cigajcego si z pocigiem. S to w wikszoci durnie typu h erszta Chohana z zauka Karasugane; nie ma co si nimi przejmowa, zwaszcza e w swym opisie przyszoci nie zamierzam podejmowa takich drobnych, przejciowych problemw naszych czasw. Mwi tu raczej o zjawiskach dotyczcych losw caego rodzaju ludzkiego. Kiedy przeledzimy uwanie i dalekowzrocznie rozwj cywilizacji i przepowiemy gwne tendencje dalekiej przyszoci, okae si, e nawet maestwo stanie si rzecz nie do pomylenia. Mam na myli niemono maestwa. Zaraz to wyjani. Jak ju powiedziaem, nasza epoka to epoka indywidualizmu. Dawniej rodzin reprezentowa m, powiat reprezentowa naczelnik, pro , 77 4

winci gubernator, pozostali ludzie natomiast nie mieli wasnej indywidualnoci. A jeli nawet mieli, to i tak si z nimi nie liczono. Kiedy ulego to cakowitej zmianie, wszyscy bez wyjtku zaczli podkrela sw osobowo; odtd kady, na kogo spojrzysz, zda si mwi: Ty to ty, a ja to ja". Kiedy dwoje ludzi przechodzi obok siebie, kady z nich myli tak: Skoro ty, otrze, jeste czowiekiem, to ja tym bardziej". Tak dalece zapuci w nas korzenie indywidualizm. I jeli wszyscy ludzie w rwnym stopniu wzmocnili sw osobowo, to znaczy, e jednoczenie w takim samym stopniu osabli. Kady sta si na tyle silny, eby broni siebie samego, i na tyle saby, eby mg z rwn co dawniej swobod szkodzi drugiemu. Z siy swej czowiek si cieszy, ale nie lubi saboci, wic jak moe, broni swej mocnej strony i nie ulega zapdom drugiego, a jednoczenie stara si mu zaszkodzi choby na p wosa, by w ten sposb rozszerzy zakres swego dziaania. W takim ukadzie maleje dystans midzy je dnym a drugim czowiekiem, a y w tych warunkach jest coraz trudniej. Kady nadyma si jak balon, ktry za chwil ma pkn, i tak nadty yje w cierpieniu. Tok wszystkich mczy i kady poszukuje rnymi sposobami moliwoci zwikszenia dystansu midzy sob a drugim czowiekiem. Widzimy wic, e czowiek cierpi w konsekwencji wasnych czynw. Zmczony tym cierpieniem, najpierw wymyli oddzielne mieszkania dla dzieci i dla rodzicw. Pojedcie w gry, a zobaczcie jeszcze star Japoni. Czsto cae rody skupiaj si w jednej chacie. Nie maj jeszcze indywidualnoci, eby o ni walczy, a jeli nawet kto z nich ma, to tego nie rozgasza, wszyscy s zadowoleni z tego, co maj. Natomiast w cywilizowanym spoeczestwie uwaa si, i dzieci i rodzice ponosz strat, jeli nie postpuj wzgldem siebie w najwyszym stopniu egoistycznie i nie broni si wzajemn izolacj. W bardziej cywilizowanej Europie system ten zacz funkcjonowa wczeniej ni w Japonii. A jeli zdarza si,
478

e dzieci i rodzice mieszkaj pod jednym dachem, to syn pienidze poycza u ojca na procent i paci za mieszkanie jak obcemu. Ten pikny zwyczaj zrodzi si dlatego, e ojciec akceptuje i ceni indywidualno syna. Zwyczaj ten naleaoby jak najszybciej importowa do Japonii. Zwaszcza e ju teraz zwizki z krewnymi rozluniy si, a rodzice i dzieci rozstaj si na naszych oczach. Lecz to nie wystarczy. Podobnie wyodrbni si powinny rwnie dzieci, poniewa wraz z rozwojem niecierpliwej indywidualnoci nieograniczenie rosn bdzie rwnie szacunek dla niej. A gdy dzieci i rodzice, bracia i siostry bd y oddzielnie, nadejdzie kolej na wprowadzenie programu dzielenia si maestw. Zgodnie z dzisiejszymi pogldami maestwo polega na mieszkaniu wsplnie pod jednym dachem. Jest to pogld wielce faszywy. Aeby ludzie mogli mieszka pod jednym dachem, musz mie zgodne charaktery na tyle, eby mc przebywa razem. Dawniej niczego w tym wzgldzie nie mona byo maestwu zarzuci, mwiono nawet, e w dwch ciaach mieszka jedna dusza. Maestwo skadao si pozornie z dwojga ludzi, ale w rzeczywistoci byo ono jedn indywidualnoci. Maonkowie zwizani byli ze sob na dobre i ze do samej staroci, a po mierci przemieniali si w borsuki i yli w jednej norze. Co za barbarzyskie zwyczaje! Teraz jest to niemoliwe. M pozostaje mem, a ona on. To wanie ona w eskiej szkole chodzi w spodnia ch i zahartowawszy sw nieugit indywidualno przycho dzi do domu ma z przystrzyonymi na krtko wosami, a wtedy jest ju za pno na jej przystosowanie do woli ma. Jeli to si czasem powiedzie, to o takiej zgodnej onie inni powiedz, e jest marionetk, nie on. Im kobieta mdrzejsza, tym groniejsza staje si jej indywidualno. Im bardziej indywidualno si rozwija, tym trudniej kobiecie zgodzi si z mem. Brak zgody, si rzeczy, rodzi konflikty. Dlatego te tak zwane uczone ony wojuj z mami od rana do wieczora. Zaprawd, 479

imponujcy to widok im bardziej uczon bierzesz sobie on, tym wiksze czekaj ciebie cierpienia. Midzy tak on a mem niezgodno jest wiksza ni midzy wod a oliw. Byoby jeszcze niele, gdyby ta woda i oliwa utrzymyway spokojnie wasne oddzielne poziomy, ale tak nie jest reaguj na siebie, a cay dom chwieje si jak podczas trzsienia ziemi. W kocu dochodz do wniosku, e dalsze ycie w maestwie przynosi tylko wzajemne szkody... . Zaczn si rozchodzi? To mnie martwi rzek Kangetsu. Bd si rozchodzi. Na pewno bd. Rozwiod si wszystkie maestwa na caym wiecie. A te, ktre po zostan razem, nie bd przez spoeczestwo uznawane za maestwa. To znaczy, e moje maestwo zalicz rwnie do nie uznawanych? Kangetsu w krytycznym momencie przypomnia o swej miosnej przygodzie. Twoje szczcie, e urodzie si w epoce Meiji. Ja opisuj przyszo, mj umys wyprzedza teraniejszo o kilka krokw, dlatego pozostan nadal kawalerem. Niektrzy tumacz wszystko nieszczliw mioci, ale oni s krtkowzroczni, dostrzegaj tak niewiele, e al mi ich naprawd. Jeszcze opowiem wam troch o przyszoci. Nadejdzie dzie, gdy z nieba zstpi filozof i ogosi nie sychan prawd. Powie, e czowiek to zwierz indywi dualizmu. Likwidacja indywidualizmu bdzie oznacza likwidacj rodzaju ludzkiego. W celu zapewnienia czo wiekowi trwaoci naley za wszelk cen chroni i roz wija jego indywidualno. Skrpowanie zym zwyczajem maestwa wbrew chci jest barbarzystwem sprzecznym z naturalnymi skonnociami czowieka. To mogo by praktykowane w czasach ciemnoty, kiedy nie rozwin si jeszcze indywidualizm, lecz w czasach roz kwitu cywilizacji popadanie w sida zych nawykw i obojtno jest nieporozumieniem. W naszych czasach, gdy
480

cywilizacja osigna najwyszy poziom przypywu, nie ma adnych przesanek, ktre usprawiedliwiayby niepopularn przyja i zwizek dwch odrbnych indywidualnoci. Mimo przeciwwskaza nie doksztaceni chopcy i dziewczta, skuszeni chwilowymi niskimi uczuciami, bezmylnie poddaj si ceremoniaowi wsplnego oa, a jest to czyn wielce niemoralny. Dla dobra ludzkoci, dla dobra cywilizacji, w obronie indywidualnoci tych modych mczyzn i kobiet musimy zebra wszystkie siy i przystpi do walki z barbarzyskimi zwyczajami... Profesorze, protestuj Tofii z gbokiem przekonaniem stukn doni o kolano. Moim zdaniem nie ma na wiecie niczego droszego ponad mio i pikno. Tylko one przynosz nam rado i szczcie, wiod ku doskonaoci.. Dziki mioci i piknu nasze uczucia subtelniej, charakter szlachetnieje, a wraliwo na cier pienia innych sublimuje. Dlatego nie nrroemy o nich za pomina, bez wzgldu na to, gdzie i kiedy si urodzimy. Gdy one pojawiaj si, mio przybiera posta zwizku maeskiego, pikno za obiera form poezji i muzyki. Dopki wic istnieje na ziemi czowiek, nie moe znikn ani maestwo, ani sztuka. Dobrze by byo, gdyby maestwo nie zgino, ale przed chwil filozof orzek, e z ca pewnoci zginie, i bdziesz musia si z tym pogodzi. A sztuka? Sztuk spotka ten sam los, co maestwo. Rozwj indywiduali zmu oznacza swobod. A taka swoboda oznacza: Ja to ja, on to on". Czy w tych warunkach moe istnie sztu ka? Sztuka teraz rozkwita dlatego, e istnieje zgodno indywidualnoci artystw i odbiorcw. Na przykad ty. Jeli nawet bdziesz wkada duo wysiku w pisanie wierszy w nowym stylu, ale nikt ich nie przeczyta i nie powie, e s interesujce, to przykro mi bardzo bdziesz ich jedynym czytelnikiem. I nic z tego nie wyjdzie, jeli nawet napiszesz niezliczon ilo Pieni kaczki
Sl Jestem kotem
(

mandarynki". Twoje wiersze ezytaj wszyscy dlatego, e urodzie si w epoce Meiji... Nie tak bardzo czytaj... No, jeli nawet teraz nie czytaj, to w przyszoci, kiedy cywilizacja si rozwinie i pojawi w filozof goszcy teori antymatrymonialn, nie spotkasz ju ani jednego czytelnika. I nie dlatego nie bd czyta, e to twoje wiersze, po prostu w ogle nie bd si interesowa tym, co ktokolwiek napisze, poniewa kady czowiek bdzie mia swoj wasn specyficzn indywidualno. Tego ro dzaju tendencja pojawia si ju dzi w Anglii. Spjrzcie choby na Mereditha, na Jamesa, ktrych indywidualno ujawnia si w utworach najmocniej. Prawie nikt ich nie czyta. I nic dziwnego. Mogyby one zainteresowa tylko tych czytelnikw, ktrych cechy indywidualne s takie same jak pisarza. Stopniowo ta tendencja si pogbi i w okresie, gdy maestwo zostanie uznane za rzecz niemoraln, zaniknie rwnie sztuka. Jake moe by inaczej, skoro ja nie bd rozumia tego, co ty napiszesz, a ty nie zrozumiesz rzeczy napisanych przeze mnie? Midzy mn a tob nie bdzie nie tylko sztuki, ale nawet kupki gnoju. Tak, rozumiem, ale intuicja mi mwi, e tutaj co si nie zgadza. Tobie mwi intuicja, a mnie mwi wszystkie zmysy, e inaczej by nie moe. Moliwe, e mwi ci to twoje zmysy tym razem gos zabra Dokusen lecz nie mam wtpliwoci, e wspycie bdzie tym bardziej skrpowane, im wiksz swobod rozwoju indywidualnoci da si czowiekowi. Nietzsche wydwign swego nadczowieka wanie z owego skrpowania, nie mia ju na kim polega, wic wymyli tak filozofi. Na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e nadczowiek to idea, a jednak nie jest to aden idea, lecz wyraz niezadowolenia. Przestraszy si rozwinitego w dziewitnastym wieku indywidualizmu, nie mg si nawet w czasie snu przewrci na drugi bok
482

bez skrpowania i ten wielki czowiek, zdjty rozpacz, pocz wypisywa bzdury. Kiedy go czytam, nie doznaj zachwytu, lecz robi mi si go al. Jego gos nie jest go sem niezomnego ma, lecz jkiem czowieka rozalonego poczuciem krzywdy. Tak si zreszt sta musiao. W da wnych czasach wystarczyo, e pojawi si jeden wielki czowiek, wszyscy spontanicznie gromadzili si wok nie go i byli szczliwi. Gdyby dzi rodzia si taka wspa ni aa sia, Nietzsche i jemu podobni nie musieliby tworzy bohaterw ksikowych za spraw pira i papieru. Ho mer czy Chevy Chase rwnie przedstawiaj nadludzkich bohaterw, ale midzy nimi a nadczowiekiem Nietzschego jest wielka rnica. Tamci, s weseli i peni radoci. Autorzy wybieraj zdarzenia radosne i dlatego nie ma w ich utworach goryczy. W epoce Nietzschego stao si to niemoliwe. Nie pojawi si bowiem ani jeden prawdzi wy bohater, a byle kogo trudno uzna za bohatera. Dawniej by Konfucjusz tylko jeden i dlatego mia sze rokie wpywy, obecnie mamy wielu Konfucjuszw. A kto wie, moe wszyscy ludzie s Konfucjuszami? Jeli jednak bdziesz si przechwala, e Konfucjusz, to i tak nikt na v ciebie nie zwrci uwagi. To z kolei wywouje rozalenie , wymylasz wic nadczowieka i popisujesz si nim na kartach ksiki. Chcielimy wolnoci i otrzymalimy j. Ale kiedy mamy ju wolno, nie znajdujemy w niej za dowolenia. Tak wic europejska cywilizacja wydaje si dobra tylko na pierwszy rzut oka, w rz eczywistoci jest niewiele warta. W przeciwiestwie do tego u nas na Wschodzie od najdawniejszych czasw przywizywano wielk wag do doskonalenia ducha. I to byo suszne! A teraz co si dzieje? Rozwj indywidualizmu doprowa dzi wszystkich do nerwicy. Ludzie, nie majc wyboru, zrozumieli sens powiedzenia: Spokojny jest lud pod wa dz krla". Pojli rwnie suszno sw: Nie dziaajc zmieniasz wiat". Ale c z tego, e pojli prawd, skoro
31

483

jest ju za pno. Podobnie jak alkoholik, ktry auje, | e zacz kiedy pi. Panowie, to bardzo pesymistyczna teoria, ale dziwna! rzecz, ja tego w ogle nie odczuwam. Dlaczego tak si| dzieje? zapyta Kangetsu. Dlatego e dopiero si oenie natychmiast wyjani Meitei. Popeniasz wielki bd nieoczekiwanie powiedzia gospodarz kiedy enic si mylisz, e kobieta jest co warta. Dla twego dobra przeczytam ci co ciekawego. Suchaj uwanie. Wzi do rki star ksig, ktr przynis z biblioteki. To stara ksika, ale zawiadcza ona, e ju w tamtych czasach dobrze wiedziano, i kobieta jest zym stworzeniem. Troch to zaskakujce rzek Kangetsu. A kie- | dy napisano t ksik? Autorem jest Thomas Nashe, ksika pochodzi z szesnastego wieku. Zaskakujce! Ju w tak dawnych czasach le mwili '"\ o mojej onie? Zle mwili o wszelkich kobietach, a do nich te na - ley zapewne twoja ona, wic powiniene posucha. Sucham, sucham! Jestem wielce zobowizany. Najpierw zapoznam was z pogldami na temat ko -' biety, sformuowanymi przez staroytnych mdrcw.^ Suchacie mnie? Wszyscy suchamy! Nawet ja, kawaler, sucham. Arystoteles powiedzia: Poniewa kobiety s bezwartociowe, enic si naley wzi sobie za on kobiet ma, nie du. Zawsze lepiej mie w domu mae zmartwienie ni due".
484

Kangetsu, twoja ona jest dua czy maa? Naley do wikszych zmartwie. Ha, ha, ha! Bardzo ciekawa ksika. Czytaj dalej.

Pewien czowiek zapyta: Co jest najwikszym cudem? Mdrzec odpowiedzia: Cnotliwa ona..." A kto by tym mdrcem? Nazwiska nie podano. Z pewnoci przyprawiono mu rogi. Nastpnie wystpuje Diogenes. ' Kto zapyta, kiedy naley si eni. Diogenes odpowiedzia: Modemu za wczenie, staremu za pno". On to wymyli w beczce? * Pitagoras powiedzia, e na wiecie s trzy straszne rzeczy: ogie, woda i kobieta". I pomyle, jakie gupoty gosili greccy filozofowie. Moim zdaniem, na wiecie nie ma strasznych rzeczy. Nie wchodz do ognia, wic nie pon, nie wchodz do wody, wic nie ton... Dokusen zawaha si. Spotkawszy kobiet nie topniej... przyszed mu z pomoc Meitei.' Gospodarz, czyta dalej: Sokrates powiedzia, e najcisz spraw dla czowieka jest kierowanie kobietami, a Demostenes uwaa, e jeli czowiek chciaby zadrczy nieprzyjaciela, powinien podarowa mu swoj on. Wywo a ona w jego domu wiatr i burz, fale szalejce dniem i noc i zadrczy na mier. Seneka za uwa a, e kobieta i ciemnota s najwikszymi nieszczciami na wiecie. Marek Aureliusz twierdzi, e kobiety podobne s do statku w czasie burzy tak samo trudno nimi kierowa. Plaut sugerowa, e kobiety lubi si stroi w wytworne szaty, poniewa chc ukry sw wrodzon brzydot. Valerius w li cie do swego przyjaciela donosi, e na tym wiecie nie ma dla kobiet rzeczy niemoliwych na drodze 485

zaspokajania ich pragnie. Prosi opatrzno, aby zlitowaa si i strzega go przed przebiegoci kobiet. Pisa tak: Co to jest kobieta? Czy nie jest ona wrogiem przyjani i mioci? Czy nie jest nieuniknionym rdem cierpienia i rdem niechybnej klski? Czy nie jest kuszeniem natury? Trucizn pod postaci miodu? Jeli wyrzucenie kobiety by oby czynem niemoralnym, to pozostawienie jej byoby straszn tortur..." Ju do, profesorze! Nasuchawszy si tyle zego o mojej onie, nie mog pozwoli na wicej. Zostao jeszcze pi, sze stron, mgby jeszczef posucha. Lepiej bdzie, jeli zrezygnujesz z reszty. Twoja! ona pewnie niebawem wrci do domu zacz pokpi -' wa Meitei. Kiyo! Kiyo! rozleg si w tej samej chwili gos gospodyni. - To straszne, maonka ju jest w domu. He, he, he! Czym si przejmujesz? odrzek gospo-| darz ze miechem. Kiedy to pani wrcia? Nie byo odpowiedzi. W chanoma panowaa ci sza. Czy pani syszaa, o czym mwilimy? Nadal nikt nie odpowiada. To nie s pogldy ma. Prosz si nie obawia. Tak twierdzi niejaki Nashe w szesnastym wieku. Nic nie wiedziaam krtko odpowiedziaa gospodyni. Kangetsu zachichota nerwowo. Ja te nie wiedziaem, wic prosz wybaczy. Ha, ha, ha! Meitei mia si, nie prbujc si nawet ha mowa. Nagle otwary si^ drzwi wejciowe, kto wszed bez pytania i powitania, rozlegy si gone kroki i od razu
486

odsuny si drzwi do salonu. W drzwiach ukazaa si twarz Sampeia. Wyglda zupenie inaczej ni zwykle, mia na sobie bielutk koszul i nowiuteki frak. Zdy ju chyba nieco wypi, w rce trzyma cztery cikie butelki piwa, zwizane sznurkiem, postawi je obok suszonych boni to i nie witajc si usiad ciko na macie. Sprawia wraenie czowieka wielce obytego w wiecie. Jak tam pana odek? Niedobrze siedzie tak ca ymi dniami w domu. Jeszcze ci nie powiedziaem, czy lepiej jest, czy gorzej z moim odkiem. Co z tego, e pan nie powiedzia, widz, e cera nie jest zdrowa. Teraz naley chodzi na ryby. Wzi dk w Shinagawa... Ja byem tam w ostatni niedziel. Czy co zowie? Nic. Mimo to jeste zadowolony? Widzi pan, to podnosi na duchu. Chodzi pan kiedyt na ryby? Bardzo przyjemnie jest w maej dce kry po\ wielkim morzu zwrci si do wszystkich. Wolabym po maym morzu duym statkiem kr y... rozpocz Meitei. Skoro ju owi, to najlepiej wieloryba lub syren, w przeciwnym razie to nuda orzek Kangetsu. Czy co takiego mona zowi? Literaci nie maj zdrowego rozsdku. Nie jestem literatem. Tak? A kim pan jest? Dla biznesmenw takich jak ja najwaniejszy jest zdrowy rozsdek. W ostatnim czasie przybyo mi niemao zdrowego rozsdku. Obracajc si w ich rodowisku trudno nie ulec wpywowi. Jak si to^zieje? Wemy na przykad papierosy. Dopki palisz Asahi" czy Shikishima", nikt na ciebie nie zwraca uwagi
487

mwic to wycign dumnie egipskiego papierosa ze zoconym ustnikiem i zapali. Masz pienidze na takie luksusy? Pienidzy jeszcze nie mam, ale jako sobie radz. Kiedy palisz takie papierosy, moesz liczy na zaufanie. W ten sposb atwiej zdoby zaufanie ni szlifowa niem kulek, Kangetsu. Wygodne, atwe zaufanie rzek Meitei do Kangetsu, ale ten nie zdy odpowiedzie, gd$ znowu zabra gos Sampei. To pan jest Kangetsu?! Nie zosta pan doktorer Skoro tak, to ja wezm. Doktorat? - Nie, crk Kanedy. Naprawd, przykro mi z tego powodu. Ale wci mi powtarza, ebym j wzi, wic w kocu si zdecydowaem. Martwiem si tylko, jak si wytumacz przed panem. Prosz si nie krpowa rzek Kangetsu. Skoro chcesz, to bierz j, nam to nie przeszkadza odrzek dwuznacznie gospodarz. Pomylna wiadomo. Nie ma zmartwienia z crk Kanedy. Mwiem, e znajdzie si kto i wemie j. W dodatku taki wspaniay dentelmen zostanie jej mem. Tofu, znowu masz temat do wiersza w nowym stylu. Zabierz si szybko do roboty Meitei wyranie si oywi. A, to pan jest Tofu? Napisze mi p an co z okazji lubu? Wydrukuj i rozel wszystkim. Nawet w Taiyo" opublikuj! Tak, napisz. Na kiedy mam to zrobi? Moe pan wybra ktry z ju napisanych, w za -i mian zapraszam na wesele. Czstujemy szampanem. Czy pi pan kiedy szampana? Nieza rzecz . Profesorze, mam zamiar zamwi na wesele orkiestr. Jak pan myli, mo -j na by wiersz Tofu przeoy na muzyk? Rb, co chcesz. " " A moe pan napisze nuty, profesorze? Nie ple gupstw.
488

z was nie zna si na muzyce? na doktora, Kangetsu, jest mistrzem skrzypiec. Sprbuj go adnie poprosi. Ale on si chyba nie zgodzi tylko za szampana. . Szampan za cztery czy pi jenw nie jest dobry, ale nie bd czstowa takim tanim. Napisze pan nuty? Dobrze, napisz. Nawet za szampana w cenie dwudziestu senw za butelk. Nawet za darmo. Za darmo nie chc. Na pewno zapac. Jeli nie chce pan szampana, to mog zaproponowa inn zapat. Z kieszeni marynarki wyj siedem czy osiem zdj i rozrzuci je po macie. Wszystkie zdjcia przedstawiay dziewczta w kwiecie wieku. Jedne sfotografowane byy do poowy. Inne w caoci. Stay. Siedziay. Niektre byy w szarawarach. Inne w rozchylonych nieco kimonach o dugich rkawach furisode. W tradycyjnych fryzurach matek. To bye kandydatki. W podzikowaniu mog getsu i Tofu. po jednej przedstawi. Co wy na to? Nieza. Bardzo prosz o rekomendacj. A ta si podoba? podsun mu jeszcze - Ta te nieza. Prosz koniecznie mnie Ktr? Ktrkolwiek. Widz, e nie brak ci namitnoci. Profesorze, ta dziewczyna to kuzynka pewnego doktora. Tak? Ma bardzo miy charakter. Jest moda. Ma siedem nacie lat. Wniesie w posagu tysic jenw. A ta jest crk gubernatora mwi jakby do siebie. Czy nie mgbym poprosi o wszystkie? Wszystkie?! Nie bd taki zachanny. Jeste zwo lennikiem poligamii? - Nie, ale popieram misoerno.
489

___ . Czy nikt ___ Kandydat

Kansun zdjcia Kangetsu. jedno. przedstawi.

 Do tego, moesz to schowa rzek gospodarz z wyrzutem. To znaczy, e adnej nie bierzesz? upewni si Sampei i woy zdjcia do kieszeni. Co to za piwo? Prezent. Kupiem tu za rogiem, eby uczci moje wito. Prosz si napi. Gospodarz zaklaska w donie, przywoa suc i kaza otworzy butelki. Po czym Meitei, Kangetsu, Tofu z nabonym szacunkiem unieli w gr szklanki i uczcili radosn okazj. Przyszy pan mody by chyba bardzo zadowolony, gdy powiedzia: Wszystkich tu obecnych zapraszam na weselne przyjcie. Wszyscy przyjdziecie, prawda? Ja nie mam ochoty z miejsca odrzek gospodarz. Dlaczego? Przecie to najwiksze wito w moir yciu. Prosz przyj. Nie mona tak bez serca... Nie myl, e nie mam serca, ale nie przyjd. Nie ma pan ubrania? Jako zaatwi narzutk haor i szarawary hakama. Dobrze jest czasem wej midzj ludzL Przedstawi pana synnym osobistociom. Mnie to wcale nie interesuje. odek wyzdrowieje. Moe nie wyzdrowie, nie obchodzi mnie to. No, skoro pan taki uparty, to ju nic nie poradz. A wy przyjdziecie? Ja z pewnoci. Chciabym dostpi te zaszczytu i zosta swatem. Dziewi czarek szampana! Ach, wieczorze wiosenny... Co? Swatem zosta ju Suzuki Tojiiro? To-san? No, tak, tak przypuszczaem. auj bardzo. Dwch swatw to o jednego za duo. Wezm wic udzia jako zwyky czowiek. A pan? Ja? Spokojnie sobie yj pod ksiyca blaskiem, 490 *

crdy w g^szczu bambusw gwide wiatr, ludzie poluj midzy bia rzs a czerwonym rdestem". _- Co to jest? Poezja T'ang? __ Nie wiem. Nie wie pan? Szkoda. Kolega Kangetsu przyjdzie, prawda? Choby ze wzgldu na dotychczasowe stosunki. Niech bdzie, przyjd. Szkoda byoby nie posucha, jak orkiestra gra moj kompozycj. Oczywicie. A ty, Tfu? Moe te przyjd. Chciabym przed par modych odczyta wiersz w nowym stylu. Bardzo mi przyjemnie. Profesorze, od urodzenia nie czuem si tak szczliwy jak dzisiaj. I dlatego wypij jeszcze jedn szklank piwa. Sam pi piwo, ktre przynis w prezencie; cay poczerwienia na twarzy. Krtki jesienny dzie chyli si ku kocowi, niedopaki papierosw przepeniy popielnik. W hibachi wgle ju dawno wygasy. Nawet beztroscy kompani zaczli si chyba nudzi, gdy powoli kierowali si ku wyjciu. W salonie zrobio si pusto i cicho, jak w teatrzyku po skoczonym przedstawieniu. Gospodarz skoczy kolacj i wszed do biblioteki. Jego ona z zimna zacisna konierzyk koszuli i zabraa si do cerowania swego kimona. Dzieci ju usny jedno obok drugiego. Suca wysza do ani. Wszyscy ci ludzie wydaj si beztroscy, ale kiedy zastukasz im do serca, rozlegnie si smtny pogos. Nogi Dokusena, ktry zdawaoby si przejrza, stpaj po ziemi jak wszystkich innych. wiat Meiteia by moe jest, pozbawiony zmartwie, ale nie jest to wiat taki, jaki maluj na obrazach. Kangetsu zaniecha szlifowania kul i przywiz sobie on ze wsi rodzinnej. Wszystko wic toczy si normalnie. Ale kiedy zbyt dugo toczy si normalnie, na pewno robi si nudno. Zapewne i Tofu po dziesiciu latach zrozumie, e rozdawanie bez korzyci wierszy w nowym stylu nie ma adnego sensu. Co do 491

Sampeia, trudno dzi twierdzi, czy pojedzie na wozie czy pod wozem. Dobrze byoby, gdyby mg z dum przez cae ycie czstowa szampanem. A Suzuki bdzie si stacza coraz niej. Toczc si bdzie oblepia si botem. Ale nawet obocony bdzie mia wiksze wpywy od tych, ktrzy w ogle si nie tocz. Mino ju chyba ponad dwa lata od chwili, gdy uro dziem si jako kot i zamieszkaem w wiecie ludzi. Uwaaem, e nie ma na wiecie drugiego takiego m drego koja jak ja, lecz niedawno spotkaem innego przedstawiciela mego rodu. Nazywa si Kater Murr, nigdy go przedtem nie widziaem, ale rozmawia ze mn z tak pewnoci siebie, e byem ogromnie zaskoczony. Kiedy bliej zbadaem spraw, okazao si, e w rzeczywistoci zmar on przed stu laty i tylko z ciekawoci zmieni si w ducha i przyjecha subowo z dalekiego pieka, eby mnie troch postraszy. Ten kot nie zna swych obowizkw synowskich do tego stopnia, e kiedy mia spotka si z matk i wyruszy w drog niosc jej w prezencie ryb, nie wytrzyma i sam t ryb zjad. Jednak mia on wielki talent, nie ustpowa nawet ludziom, skompono wa kiedy wiersz i zadziwi nim swego gospodarza. Poniewa tacy wielcy bohaterowie yli ju przed wiekami, to taki nicpo jak ja mgby opuci ten wiat i uda si do krainy po drugiej stronie brzegu. Mj gospodarz wczeniej czy pniej umrze na chorob odka. Stary Kaneda waciwie ju nie yje z powodu zachannoci. Jesienne licie prawie wszystkie opady. Wszystkim istotom ywym przeznaczona jest mier, wic mdrzej jest umrze wczeniej ni y bez poytku dugo. Zgodnie z teori pewnego dentelmena los prowadzi czowieka do samobjstwa. Jeli nie bdziemy dostatecznie ostroni, bdziemy musieli y w ciasnym, krpujcym wiecie indywidualizmu. Byoby to straszne. Smutno mi si zrobio na myl o tym. Postanowiem napi si piwa Sampeia i troch rozweseli nastrj. 492

Ruszyem w stron kuchni. wiato lampy wygaso od podmuchu wiatru jesiennego, wpadajcego przez nie domknite i trzaskajce drzwi. Noc bya ksiycowa, gdy od strony okna padao wiato. Trzy szklanki stay na tacy. Dwie z nich do poowy wypenia brzowy pyn. W szklankach nawet ukrop wydaje si zimny, tym bar dziej lodowaty wydawa mi si pyn w szklankach stojcych obok garnka do gaszenia wgli drzewnych, poyskujcy w t chodn noc blaskiem ksiyca. Nim jeszcze przytknem pyszczek, ciarki przeszy mi po grzbiecie i odechciao picia. Dopki nie sprbujesz, niczego nie moesz by pewien. Gdy Sampei napi si, poczerwienia na twarzy, zgrza si i zacz ciko dysze, rozradowany. Dlaczego wic kotu nie miaoby by rwnie wesoo? Przecie nie wiadomo, kiedy si umrze. Wszystko naley ro bi, dopki si yje. Potem bdzie za pno, pozostan tylko westchnienia alu pord grobw. Sprbuj si napi rzekem do siebie zdecydowanie i szybko wsunem jzyk do szklanki. Zaczem liza pyn, oszoomiony nowym przeyciem. Poczuem szczypanie i wydao mi si, e wbijaj mi igy w koniec jzyka. Nie rozumiem, z jakich szalonych pobudek ludzie mog pi co tak wstrtnego, w kadym razie kot tego pi nie moe. Widocznie midzy kotem a piwem zachodzi zbyt wielka niezgodno charakterw. Okropne! rzekem do siebie, schowaem jzyk i zaczem si znw nad tym zastanawia. Ludzie mwi, e najlepsze lekarstwo jest zwykle gorzkie, leczy ono skutecznie gryp i inne cho r ky, i pij rne podejrzane rzeczy, wykrzywiajce twarz. Dotd jednak trapi mnie wtpliwo, czy zdrowiej dlatego, e pij, czy te pij, poniewa zdrowiej. Teraz mam dobr okazj, eby ten problem rozwiza. Rozwi go za pomoc piwa. Jeli po wypiciu poczuj gorycz w odku, wszystko zrozumiem, a jeli przy tym zrobi rai si wesoo i o wszystkim zapomn, jak Sampei, bdzie to epokowe odkrycie, ktre przeka wszystkim okolicz 493

nym kotom. Co bdzie to bdzie, los swj w rce nieba skadam zdecydowaem i po raz drugi wysunem j zyk. Trudno byo pi majc oczy otwarte, wic zamkn em je mocno i zaczem chepta. Kiedy w kocu z wielkim trudem wypiem piwo z jednej szklanki, przydarzyo mi si co bardzo osobliwego. Pocztkowo szczypao mnie ostro w jzyk, dusio bole nie w gardle, jakby ciskao gow od wewntrz, ale im wicej piem, tym robio mi si lej, a po wypiciu szklan ki wszystko okazao si bardzo atwe. Teraz ju nic mi nie grozi pomylaem i uporaem si z drug szklank. Przy okazji zlizaem piwo rozlane na tacy i rwnie umieciem je w odku. Siedziaem chwil bez ruchu, chcc si upewni, jak si czuj. Stopniowo robio mi si gorco. Ciemniao w oczach. Zaczy pon uszy. Chciao mi si piewa. I taczy w rytm ludowej piosenki: Wlaz kotek..." Gospodarzowi, Meiteiowi, Dokusenowi miaem ochot powiedzie, eby poszli sobie do diaba. Starego Kaned chciaem podrapa pazurami po twarzy, a jego onie odgry nos. Miaem ochot na wiele rzeczy. W kocu chciaem stan na swoich czterech apach. A kiedy stanem, chciaem i gdzie przed siebie. Ach, jak mi byo wesoo! Wyszedem na ulic. Witaem ksiyc: Dobry wieczr, panie miesicu! Och, jak przyjemnie! Teraz wiem, co to znaczy przyjemnie si upi". Czu em si, jakbym szed bez celu to w jedn, to w drug stron, to znw jakbym nie szed, tylko porusza bez adnie apami. A poza tym chciao mi si okropnie spa. Nie wiem, czy spaem, czy szedem. Chciaem mie oczy otwarte, ale powieki staway si potwornie cikie. Ech, niewane. C mi tam, nie boj si morza, nie boj si gr. Zrobiem jeszcze krok do przodu na mikkich ap kach i w tym momencie rozleg si plusk stao si to, nim zdyem krzykn. Nawet nie miaem czasu pomy 494

le, co si stao. Nim zrozumiaem, e jest ze mn nie dobrze, byem ju skoczony. Kiedy przyszedem do siebie, spostrzegem, e pywam w wodzie. Dusiem si, drapaem pazurami dokoa siebie, ale c mogem drapa, skoro tylko woda bya pode mn. No wic kiedy drapaem, pograem si jeszcze gbiej. Bezradnie podskoczyem na tylnych apkach i gwato wnie wyrzuciem przed siebie przednie, co stukno i wyczuem przez chwil twardy przedmiot. Rozejrzaem si dokoa wpadem do wielkiej kadzi wpuszczonej do ziemi. W tej wanie kadzi w cigu ostatnich lat rosa trawa, ktr nazywano mizuaoi, potem przyleciay wro ny i wszystko wyary robic z kadzi kpielisko. Potem wody ubyo. A kiedy wody ubyo, wrony przestay tu przylatywa. Ostatnio nawet mylaem, e wody jest mao, i wrony jej nie widz, ale przez myl nawet mi nie przeszo, e bd si tu kpa zamiast wron. Od poziomu wody do krawdzi kadzi byo z pi Icali. ap nie mogem dosign. Wyskoczy te nie mogem. Jeli nic nie zrobi, po prostu uton. Dopki prbt std wyle, pazury trafiaj na brzeg kadzi i wtedy utrzymuj si chwil na powierzchni, nastpnie zelizguj si i natychmiast pogram gboko w wodzie. Dusz si i zaczynam miota z caych si. Czuj si coraz bardziej zmczony, spiesz si, jak mog, ale apy odmawiaj mi posuszestwa. Coraz trudniej mi zrozumie, czy kad drapi po to, eby nurkowa, czy nurkuj po to, by dra pa kad. Bardzo cierpiaem, a jednoczenie mylaem, e spotykaj mnie takie tortury, poniewa za wszelk cen pragn wydosta si z kadzi. To byo moje najwiksze pragnienie, ale wiedziaem, e mi si to nie uda. Moje apki maj trzy cale. Jeli nawet wypyn na po wierzchni i wycign przednie apki na ca dugo, to nie uczepi si krawdzi, poniewa zbraknie mi dwch cali. Skoro nie mam adnego sposobu zaczepienia si 495

o krawd kadzi, to c mi przyjdzie z drapania, z po piechu? Nawet sto lat mgbym si mczy i tak nie wyjd. Dziaa wiedzc, e dziaanie nie da rezultatu, przekracza moje siy. Cierpi, poniewa prbuj prze kroczy wasne moliwoci. To nonsens! Cierpi z wa snej woli, poddaj si torturom z wasnej chci. Jestem gupcem. Musz si podda. Niech si dzieje, co chce. Nie mam ju najmniejszej chci drapania pazurami 0 cian. Przednie i tylne apy, gow i ogon powierzyem woli losu i przestaem walczy. Stopniowo zaczem odczuwa pewn ulg. Nie wiedziaem ju, czy cierpi, czy te jestem szczliwy. Nie wiedziaem, czy jestem w wodzie, czy w salonie mego pana. Nie obchodzio mnie ju, co si ze mn dzieje. Najwaniejsze, e czuj ulg. Nie, ju nawet tego nie czuj. Strcam soce i ksiyc, rozbijam w proch 1 py niebo i ziemi, odchodz do krainy wielkiego tajemnego uspokojenia. Umieram. Umierajc osigam wielkie uspokojenie. Nie ma zatem penego spokoju bez mierci. Namu Amida Butsu! Zbaw nas, Miosierny Buddo Amido! Zbaw mnie, Mio sierny Buddo... Pobogosaw mnie, Panie! Pobogosaw mnie, Panie!

Posowie

499

500