Izabela Waga

Zagroenia czynnikami biologicznymi

w miejscu pracy

Warszawa 2009

Projekt okadki DOROTA ZAJC Opracowanie redakcyjne IZABELLA SKRZECZ Opracowanie typograficzne i amanie BARBARA CHAREWICZ

Copyright Gwny Inspektorat Pracy 2009

PASTWOWA INSPEKCJA PRACY GWNY INSPEKTORAT PRACY WARSZAWA 2009

I. Szkodliwe czynniki biologiczne informacje oglne

Wprowadzenie
Prace naraajce pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych wystpuj na caym wiecie i dotycz kadego spoeczestwa. Szacuje si, e w skali caego globu, co najmniej kilkaset milionw ludzi naraonych jest w procesie pracy na dziaanie tych czynnikw, a w bardzo wielu rodowiskach pracy s one gwnym zagroeniem. Stanowi wic bardzo wany problem medycyny pracy i zdrowia publicznego. Nowoczesne rozwizania problemu naraenia zawodowego na czynniki biologiczne wymagaj interdyscyplinarnego podejcia, udziau wielu rodowisk i zmiany orientacji dziaa z naprawczych na zapobiegawcze. Dotd naraenie zawodowe na czynniki biologiczne kojarzone byo przede wszystkim z placwkami suby zdrowia. Pracownicy pozostaych bran, zatrudnieni w warunkach naraenia na dziaanie czynnikw biologicznych, pozostawali poza stref dziaa sub zajmujcych si nadzorem nad rodowiskiem pracy i ochron zdrowia pracujcych. Ochrona pracownikw we wszystkich obszarach zatrudnienia, w ktrych wystpuje kontakt z tymi czynnikami, wymaga uwzgldnienia tej problematyki w codziennej praktyce dziaania suby bezpieczestwa i higieny pracy. W Polsce zagadnienia te od 26 maja 2005 r. jednoznacznie reguluje rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki. Wprowadza ono wszystkie zalecenia zawarte w unijnej dyrektywie 2000/54/WE w sprawie ochrony pracownikw przed ryzykiem zwizanym z naraeniem na dziaanie czynnikw biologicznych w miejscu pracy i przystosowuje jej przepisy do polskich warunkw. Reguluje kwestie ochrony pracownikw podczas wykonywania czynnoci, w trakcie ktrych wystpuje naraenie na czynniki biologiczne, a take 3

przywouje m.in. wykaz prac naraajcych pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych, wrd ktrych wymieniono prac w jednostkach ochrony zdrowia.

1. Definicja
Zgodnie z rozporzdzeniem szkodliwe czynniki biologiczne to: drobnoustroje komrkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie, jednostki bezkomrkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiau genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie, hodowle komrkowe, pasoyty wewntrzne czowieka, ktre mog by przyczyn: zakaenia, alergii, zatrucia.

2. Klasyfikacja szkodliwych czynnikw biologicznych

Podstaw klasyfikacji czynnikw biologicznych jest ich wpyw na zdrowie pracownikw. W zalenoci od waciwoci zakanych czynniki biologiczne zostay zaklasyfikowane do 4 grup zagroe. Kryteriami klasyfikacji czynnikw do poszczeglnych grup s: zdolno wywoywania choroby u czowieka i ciko jej przebiegu, moliwo rozprzestrzeniania si choroby w populacji, moliwo zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia. 2.1 Grupa zagroenia 1 Grupa 1 zagroenia obejmuje czynniki, ktre niekiedy wywouj choroby u ludzi, ale wywoanie jest mao prawdopodobne. Czynniki zaliczane do tej grupy praktycznie nie stanowi zagroenia dla pracownikw, dlatego nie zostay zamieszczone w wykazie szkodliwych czynnikw biologicznych. W przypadku pracy z czynnikami nalecymi do 1 grupy zagroenia, przestrzeganie oglnych zasad higieny okrelonych w obowizujcych przepisach jest 4

wystarczajcym warunkiem eliminujcym naraenie lub ograniczajcym stopie tego naraenia. Do grupy 1 zagroenia zalicza si: osabione szczepy bakterii stosowane do produkcji szczepionek oraz osabione szczepionki ywe, ktre w wysokim stopniu utraciy sw patogenno (z wyczeniem bada naukowych nad szczepionkami i ich opracowywania), szczepy bakterii przeznaczone do celw laboratoryjnych oraz szczepy wykorzystywane w celach produkcyjnych, np. do produkcji enzymw stosowanych w rodkach piorcych, drode stosowane w celach produkcyjnych (np. Saccharomyces cerevisiae do produkcji wyrobw piekarniczych), czynniki biologiczne o dziaaniu uczulajcym, przede wszystkim grzyby pleniowe niektre gatunki z rodzaju Aspergillus (np. Aspergillus niger) lub Penicillium (np. Penicillium camembertii). 2.2 Grupa zagroenia 2 Grupa 2 zagroenia obejmuje czynniki, ktre mog wywoywa choroby u ludzi, mog by niebezpieczne dla pracownikw, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mao prawdopodobne. Zazwyczaj istniej skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Do tej grupy nale, m.in.: Bakterie: Staphylococcus aureus (gronkowiec zocisty), wywouje zakaenia ukadowe i skry, Salmonella typhimurium, wywouje ostry nieyt odka i jelit z wymiotami i biegunk, Clostridium tetani (laseczka tca), wywouje tec. Grzyby: Aspergillus fumigatus (kropidlak popielaty), wywouje grzybice narzdowe, alergiczne zapalenie pcherzykw pucnych, astm, alergiczny nieyt nosa, Microsporum spp, wywouje grzybic skry, wosw, paznokci, Candida albicans (bielnik biay), wywouje grzybice skry i bon luzowych. 5

Wirusy: polio (wirus choroby Heinego-Medina), wywouje chorob Heinego-Medina (parali dziecicy), wirus ryczki, wywouje zapalenie staww, wykwity skrne, ryczk, HAV (wirus zapalenia wtroby typu A), wywouje zapalenie wtroby. 2.3 Grupa zagroenia 3 Grupa 3 zagroenia obejmuje czynniki, ktre mog wywoywa u ludzi cikie choroby, s niebezpieczne dla pracownikw, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istniej skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Do tej grupy nale, m.in.: Bakterie: Mycobacterium tuberculosis (prtek grulicy), wywouje grulic, Yersinia pestis (paeczki dumy), wywouj mierteln chorob dum. Grzyby: Coccidioides immitis, wywouje zakaenie drg oddechowych, Blastomyces dermatitidis (drodowiec skrny), wywouje grzybic skry. Wirusy: Hantawirusy (z wyczeniem Hantawirus Prospect Hill), wywouje gorczk krwotoczn z zespoem nerkowym. 2.4 Grupa zagroenia 3** Grupa 3**zagroenia obejmuje czynniki biologiczne grupy 3 mogce stanowi ograniczone ryzyko zakaenia dla pracownikw, gdy nie s zazwyczaj zakane drog wziewn. Do tej grupy nale m.in.: Bakterie: Shigella dysenteriae typ 1 (paeczka czerwonki), wywouje czerwonk bakteryjn, Salmonella typhi (paeczka duru brzusznego), wywouje dur brzuszny (tyfus). Wirusy: HIV (ludzki wirus upoledzenia odpornoci), wywouje AIDS (zesp nabytego upoledzenia odpornoci immunologicznej), Lyssavirus canis (wirus wcieklizny), wywouje wcieklizn, 6

 HBV (wirus zapalenia wtroby typu B), wywouje zapalenie wtroby. Pasoyty: Echinococcus granulosus (tasiemiec bblowcowy), wywouje bblowic wtroby, puc, mzgu. 2.5 Grupa zagroenia 4 Grupa 4 zagroenia obejmuje czynniki, ktre wywouj u ludzi cikie choroby, s niebezpieczne dla pracownikw, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Do grupy 4 zagroenia zakwalifikowano wycznie wirusy, m.in.: Wirusy: wirus Ebola, wywouje gorczk Ebola, wirus Lassa, wywouje gorczk Lassa, wirus ospy prawdziwej, wywouje osp prawdziw. Niestety, zazwyczaj nie istniej skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

3. Drogi naraenia
Szereg czynnikw biologicznych moe powodowa u czowieka zagroenia zdrowotne (infekcje, alergie, dziaania toksyczne). Warunkiem wystpienia zagroenia dla zdrowia jest przedostanie si czynnikw biologicznych do organizmu czowieka. Czynniki biologiczne mog przedostawa si do organizmu czowieka wykorzystujc 3 gwne drogi naraenia: 1) inhalacyjn (powietrzn) przez wdychanie powietrza zawierajcego czynniki biologiczne (np. grulica, grypa, legionelloza, mononukleoza zakana, odra), 2) skrn przez kontakt skry i bon luzowych (nosa, oczu) z czynnikami biologicznymi (np. WZW B i C, AIDS), 3) pokarmow przez jedzenie i (lub) picie produktw zawierajcych czynniki biologiczne (np. WZW A, zakaenie paeczkami shigella i salmonelli). 3.1 Bioaerozole Bardzo due znaczenie maj czynniki biologiczne przenoszone drog powietrzn, tzw. bioaerozole. S to drobne kropelki pynu lub drobne czsteczki ma7

terii staej, ktre zawieraj zarodniki grzybw, bakterii, wirusw, czy te oddzielne mikroorganizmy, pyki rolin i inne. Aerozole biologiczne mog odgrywa znaczc rol zarwno w powstawaniu chorb alergicznych, zakanych i epidemii, jak i przy ich zwalczaniu. Ze wzgldu na skad jakociowy oraz znaczenie dla ludzi i zwierzt, wrd aerozoli biologicznych wyrnia si saprofityczne, zakane i mieszane, czyli skadajce si z dwch pierwszych. Dziaanie aerozolu biologicznego na ukad oddechowy moe doprowadzi do zmian chorobotwrczych.

4. Wykaz prac naraajcych pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych

Istnieje przekonanie, e na zagroenia biologiczne naraeni s przede wszystkim pracownicy opieki zdrowotnej, ktrzy rzeczywicie na co dzie maj kontakt z materiaem biologicznym. Rzadko natomiast zdajemy sobie spraw, e czynniki biologiczne oddziauj na czowieka przy wielu innych rodzajach prac. Wykaz prac naraajcych pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych zosta okrelony w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych. Pracami naraajcymi pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych s prace: 1) w zakadach produkujcych ywno, 2) w rolnictwie, 3) podczas ktrych dochodzi do kontaktu ze zwierztami lub produktami pochodzenia zwierzcego, 4) w jednostkach ochrony zdrowia, 5) w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych, 6) w zakadach gospodarki odpadami, 7) przy oczyszczaniu ciekw, 8) w innych okolicznociach ni wymienione powyej, podczas ktrych jest potwierdzone naraenie na dziaanie czynnikw biologicznych. Naraenie na czynniki biologiczne wystpuje podczas wykonywania tzw.: czynnoci zamierzonych, tj. czynnoci: bezporednio zwizanych z jednym lub kilkoma czynnikami biologicznymi, 8

 podczas ktrych gatunek czynnikw biologicznych jest znany, w normalnych warunkach, gdzie naraenie pracownikw jest w wystarczajcym stopniu znane lub przewidywalne. Wystpuj one, np.:

w przemyle biotechnologicznym przy produkcji lekw, szczepionek, enzymw, ywnoci, w laboratoriach naukowo-badawczych przy hodowli drobnoustrojw, laboratoryjnej obrbce materiau biologicznego, opracowywaniu szczepionek, badaniach z zakresu inynierii genetycznej,

czynnoci niezamierzonych, tj. takich gdzie czynniki biologiczne nie s przedmiotem czynnoci ale mog wystpi jednoczenie z wykonywan czynnoci, podczas jej wykonywania, np.:

w subie zdrowia czynnoci, podczas wykonywania ktrych ma miejsce kontakt z materiaem biologicznym pochodzcym od czowieka (krew, pyny ustrojowe itp.), np. diagnozowanie, leczenie, pielgnacja i transport pacjentw, laboratoryjna obrbka materiau biologicznego, hodowla drobnoustrojw, w weterynarii diagnozowanie i leczenie zwierzt, w gospodarce odpadami i ciekami prace zwizane z zaadowywaniem, rozadowywaniem i sortowaniem odpadw, rcznym otwieraniem workw z odpadami, prace w przepompowniach ciekw, przy prasach i osadnikach z osadem czynnym, prace zwizane z napraw, konserwacj i czyszczeniem instalacji oraz urzdze, przerzucaniem kompostu, oprnianiem szamb, obsug toalet publicznych, obsug i konserwacj toalet ruchomych, w rolnictwie, lenictwie, prace w kontakcie z zapleniaym sianem, zboem i drewnem, kontakt ze zwierztami oraz ich wydalinami i wydzielinami, w przemyle spoywczym i przetwrstwie misnym przetwarzanie produktw pochodzenia rolinnego (np. zboa, chmielu, przypraw, kawy, herbaty) oraz produktw pochodzenia zwierzcego (np. mleka, misa), w bibliotekach, archiwach, muzeach prace w kontakcie z zapleniaym materiaem archiwalnym (konserwacja i czyszczenie zbiorw). 9

Zdecydowanie czciej pracownik ma do czynienia z niezamierzonym wystpowaniem czynnikw biologicznych w miejscu pracy. Rodzaj stwierdzonych czynnoci ma przeoenie na obowizki pracodawcw, tj. m.in. zapewnienie odpowiednich rodkw hermetycznoci. Zgodnie z przepisami w przypadku czynnoci zamierzonych w laboratoriach, w tym w laboratoriach diagnostycznych, oraz w pomieszczeniach dla zwierzt laboratoryjnych, ktre zostay celowo zainfekowane szkodliwymi czynnikami biologicznymi zakwalifikowanymi do grupy 2-4 zagroenia lub ktre s podejrzane o zainfekowanie takimi czynnikami, a take do procesw przemysowych, w trakcie ktrych stosowane s szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2-4 zagroenia, przyjmuje si odpowiednie rodki hermetycznoci, tj.: 2 stopie hermetycznoci, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2 zagroenia; 3 stopie hermetycznoci, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 zagroenia; 4 stopie hermetycznoci, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 4 zagroenia. Natomiast, w przypadku tzw. czynnoci niezamierzonych w laboratoriach diagnostycznych oraz w pomieszczeniach dla zwierzt laboratoryjnych, prowadzone s prace z materiaami, w odniesieniu do ktrych istnieje niepewno co do obecnoci szkodliwych czynnikw biologicznych mogcych wywoywa choroby u ludzi stosuje si 2 stopie hermetycznoci, a stopnie hermetycznoci 3 lub 4 wtedy, gdy zachodzi taka konieczno.

5. Obowizki pracodawcw
Do obowizkw pracodawcw naley: 1. Unikanie stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeeli rodzaj prowadzonej dziaalnoci na to pozwala, poprzez jego zastpienie innym czynnikiem biologicznym, ktry zgodnie z warunkami uywania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika. 2. Ograniczanie liczby pracownikw naraonych lub potencjalnie naraonych na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego. 10

3. Projektowanie procesu pracy w sposb pozwalajcy na uniknicie lub zminimalizowanie uwalniania si szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy. 4. Oznakowanie stanowisk pracy i stref niebezpiecznych znakiem ostrzegajcym przed zagroeniem biologicznym (zacznik nr 3 ww. rozporzdzenia). 5. Zapewnienie pracownikom rodkw ochrony zbiorowej lub w przypadku, gdy w inny sposb nie mona unikn naraenia, rodkw ochrony indywidualnej, oraz ich przechowywanie w wyranie oznakowanym miejscu. 6. Zapewnienie pracownikowi bezpiecznych warunkw spoywania posikw i napojw w wydzielonych pomieszczeniach. 7. Zapewnienie waciwych pomieszcze, urzdze higieniczno-sanitarnych, a take rodkw higieny osobistej oraz, jeeli to konieczne, rodkw do odkaania skry lub bon luzowych. 8. Stworzenie i stosowanie procedur bezpiecznego postpowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w tym: pobierania, transportu oraz przetwarzania prbek i materiaw pochodzenia ludzkiego lub zwierzcego, dezynfekcji, bezpiecznego usuwania i postpowania ze skaonymi odpadami. 9. Zapewnienie bezpiecznych warunkw odkaania, czyszczenia, a w razie koniecznoci, niszczenia odziey, rodkw ochrony indywidualnej i wyposaenia, ktre ulegy skaeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym. 10. Zapewnienie warunkw bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadw przez pracownikw, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemnikw. 11. Zapewnienie pracownikom systematycznego szkolenia obejmujcego zagadnienia dotyczce: potencjalnego zagroenia dla zdrowia i ycia pracownikw spowodowanego dziaaniem szkodliwego czynnika biologicznego, rodkw, ktre naley podj w celu zapobiegania zagroeniom spowodowanym dziaaniem szkodliwego czynnika biologicznego, wymaga higieniczno-sanitarnych, wyposaenia i stosowania rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej, 11

12.

13.

14. 15.

16. 17.

dziaa, ktre pracownicy podejmuj w razie wystpowania awarii lub wypadkw, lub dla ich zapobiegania. Dostarczenie pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji postpowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym, w tym rwnie instrukcji dotyczcych postpowania w razie awarii lub wypadku zwizanych z uwolnieniem si szkodliwego czynnika biologicznego. Niezwoczne poinformowanie wszystkich pracownikw naraonych w wyniku awarii lub wypadku zwizanym z uwolnieniem si szkodliwego czynnika biologicznego o tym zdarzeniu, a take o jego przyczynach oraz podjtych i proponowanych rodkach majcych na celu opanowanie sytuacji. Podjcie natychmiastowych dziaa majcych na celu likwidacj przyczyn i skutkw zaistniaej awarii lub wypadku. Zgaszanie awarii lub wypadku zwizanego z uwolnieniem si szkodliwego czynnika biologicznego, w zalenoci od jego rodzaju do waciwych jednostek suby medycyny pracy oraz waciwego inspektora sanitarnego. Sporzdzenie planu postpowania na wypadek awarii z udziaem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3-4 zagroenia. Poinformowanie pracownika o badaniach lekarskich, z ktrych pracownik moe skorzysta po ustaniu naraenia.

5.1 Rejestr prac naraajcych na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego oraz rejestr pracownikw naraonych Pracodawca ma obowizek prowadzenia: 1. Rejestru prac naraajcych pracownikw na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3-4 zagroenia uwzgldniajcego w szczeglnoci informacje dotyczce: liczby pracownikw wykonujcych te prace, wykazu czynnoci podczas ktrych pracownik jest lub moe by naraony na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych, imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upowanionej do nadzoru w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, 2. Rejestru pracownikw naraonych na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych zakwalifikowanych do grupy 34 zagroenia, uwzgldniajcego w szczeglnoci informacje dotyczce: 12

 rodzaju wykonywanej pracy, stopnia zagroenia spowodowanego dziaaniem szkodliwego czynnika biologicznego, awarii i wypadkw zwizanych z naraeniem na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego, wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagroenia, liczby pracownikw naraonych na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego, imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczestwo i higien pracy oraz ochron zdrowia pracownikw. Rejestr pracownikw przechowuje si przez okres nie krtszy ni 10 lat od dnia ustania naraenia. Jedynie w przypadku naraenia na szkodliwy czynnik biologiczny, ktry moe by przyczyn choroby: przewlekej lub utajonej, ktra, w wietle obecnej wiedzy, jest niemoliwa do zdiagnozowania do czasu rozwinicia si choroby, o wyjtkowo dugim okresie wylgania, o nawracajcym charakterze w dugim okresie pomimo leczenia, mogcej powodowa powane, dugookresowe powikania rejestr przechowywany jest przez okres 40 lat od dnia ostatniego odnotowanego przypadku naraenia. Ponadto pracodawca, ktry zamierza uy szkodliwego czynnika biologicznego w celach naukowo-badawczych lub przemysowych ma obowizek poinformowa o tym waciwego inspektora sanitarnego: co najmniej 30 dni przed dniem uycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagroenia, w kadym przypadku, gdy zachodz istotne zmiany majce znaczenie dla bezpieczestwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy, w cigu 30 dni po zakoczeniu dziaalnoci przez przedsibiorstwo lub zakad, niezwocznie, w przypadku kadej awarii lub wypadku, ktre mogy spowodowa uwolnienie si szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 24 zagroenia. 13

Informacja ta powinna zawiera: nazw i adres przedsibiorstwa lub zakadu oraz rodzaj prowadzonej dziaalnoci, komrk organizacyjn lub stanowisko pracy, na ktrym wystpuje naraenie objte zgoszeniem, imi, nazwisko, stanowisko subowe oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczestwo i higien pracy oraz ochron zdrowia pracownikw, wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagroenia, rodzaju wykonywanej pracy oraz czasu naraenia, przewidywane rodki zapobiegawcze, liczb naraonych pracownikw. 5.2 Ocena ryzyka zawodowego W przypadku jakiejkolwiek czynnoci mogcej stwarza ryzyko wystpienia naraenia na dziaanie czynnikw biologicznych naley przeprowadzi ocen ryzyka zawodowego. Dokonujc oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub moe by naraony pracownik, naley uwzgldni w szczeglnoci: klasyfikacj i wykaz szkodliwych czynnikw biologicznych, rodzaj, stopie oraz czas trwania naraenia na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego, informacj na temat: potencjalnego dziaania alergizujcego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego, choroby, ktra moe wystpi w nastpstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, ktra ma bezporedni zwizek z wykonywan prac, wskazwki organw waciwej inspekcji sanitarnej, Pastwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek suby medycyny pracy. Ponadto w zakadach opieki zdrowotnej i zakadach leczniczych dla zwierzt naley uwzgldni: 14

informacj na temat potencjalnego wystpowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzcia oraz w materiale i prbkach od nich pobranych, zagroenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o ktrym wiadomo, e jest obecny lub ktrego obecno jest podejrzewana u pacjenta lub u zwierzcia oraz w materiaach i prbkach od nich pobranych, ryzyko wynikajce z rodzaju pracy. Zasady postpowania przy ocenie ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na szkodliwe czynniki biologiczne s bardzo zblione jak w przypadku innych czynnikw szkodliwych. Polegaj one na zidentyfikowaniu i zaklasyfikowaniu czynnika do okrelonej grupy zagroenia, okreleniu grupy pracownikw, ktrzy s lub mog by naraeni na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego podczas wykonywania pracy, uzyskaniu informacji dotyczcych rda zagroenia i czynnoci w trakcie wykonywania prac, a nastpnie ustaleniu rodkw eliminujcych naraenie lub ograniczajcych stopie tego naraenia, poinformowaniu pracownikw i jej udokumentowaniu. Mona j przeprowadzi zgodnie z przedstawion niej metodyk polegajc na: 1. Potwierdzeniu, w ramach oglnej oceny ryzyka wynikajcej z przepisw Kodeksu pracy, e pracownik jest naraony na dziaanie czynnikw biologicznych na stanowisku pracy. 2. Udzieleniu odpowiedzi na takie pytania jak: Jakie czynniki wystpuj (mog wystpi) na danym stanowisku pracy? Ktry czynnik ma znaczenie dla zdrowia pracownika? Jakie dziaanie powoduje zidentyfikowany czynnik? Jaki jest stopie naraenia pracownika na dziaanie czynnikw? Jak mona ograniczy naraenie pracownika na dziaanie zidentyfikowanych czynnikw? 3. Pozyskaniu informacji o: przebiegu prac oraz poszczeglnych czynnociach (z zamierzonym uyciem czynnika biologicznego lub niezamierzonym wystpowaniu czynnikw biologicznych) w trakcie procesu pracy dla danego stanowiska pracy, ktre s zwizane z zawodowym naraeniem na czynniki biologiczne, 15

 rodzajach czynnikw biologicznych wystpujcych na danym stanowisku pracy, ich waciwociach chorobotwrczych, w tym o ich dziaaniu uczulajcym i toksycznym (pierwszym rdem jest tu zacznik nr 1 do rozporzdzenia Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki), rodzaju i czasu ekspozycji pracownikw, rodzaju i czasie trwania czynnoci oraz zwizanych z nimi drg przenoszenia czynnika biologicznego, potencjalnym dziaaniu alergizujcym lub toksycznym szkodliwego czynnika biologicznego, chorobie, ktra moe wystpi w nastpstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej chorobie, ktra ma bezporedni zwizek z wykonywan prac, dowiadczeniach dotyczcych naraenia na czynniki biologiczne w trakcie wykonywania analogicznych czynnoci, przypadkach chorb zwizanych z tymi czynnociami i podjtych dziaaniach zapobiegawczych. Ocena ryzyka zawodowego na jakie moe by naraony pracownik podczas wykonywania pracy w naraeniu na dziaanie czynnika biologicznego jest podstaw doboru waciwych rodkw zapobiegawczych, wymienionych odpowiednio w zacznikach nr 4 i 5 do rozporzdzenia w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych. Kolejnym etapem jest udokumentowanie oceny ryzyka zawodowego. Dokumentacja ta powinna uwzgldnia elementy okrelone w 39 a ust. 3 rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy, tj.: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczeglnienie: stosowanych maszyn, narzdzi i materiaw, wykonywanych zada, wystpujcych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych czynnikw rodowiska pracy, stosowanych rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej, osb pracujcych na tym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla kadego z czynnikw rodowiska pracy, 16

niezbdne rodki profilaktyczne zmniejszajce ryzyko, dat przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujce oceny. Po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego oraz zaplanowaniu i wprowadzeniu w ycie dziaa eliminujcych lub ograniczajcych ryzyko, konieczne jest poinformowanie o wynikach oceny oraz podjtych dziaaniach pracownikw. Zgodnie z przepisami pracownicy powinni mie wiedz na temat istniejcych w rodowisku pracy zagroe i rodkw, ktre przed nimi chroni. Sposb informowania pracownikw jest dowolny. Tematyka dotyczca oceny ryzyka zawodowego moe by uwzgldniona np. podczas szkole w dziedzinie bhp. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy podczas instruktau stanowiskowego, pracownik powinien uzyska informacje o czynnikach rodowiska pracy wystpujcych na ich stanowiskach pracy, o ryzyku zawodowym zwizanym z wykonywan prac, sposobach ochrony przed zagroeniami, jakie mog powodowa te czynniki oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

Ocena ryzyka zawodowego powinna by aktualizowana w szczeglnoci w przypadku: zmiany warunkw pracy, ktra moe mie znaczenie dla zdrowia pracownikw, rozpoznania u pracownika choroby, ktra moe by skutkiem naraenia na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy, skaenia rodowiska pracy w wyniku awarii z udziaem czynnika biologicznego.

W celu zmniejszenia skutkw naraenia na szkodliwe czynniki biologiczne w rodowisku pracy, naley stosowa m.in. rodki technologiczne, organizacyjne, higieniczne. rodki chronice zdrowie pracownikw przed naraeniem na szkodliwe czynniki biologiczne w rodowisku pracy mona podzieli na: 17

1. rodki techniczne, tj.: odpowiednie pomieszczenia higieniczno-sanitarne (toalety, szatnie, pomieszczenia do spoywania posikw), rodki ochrony zbiorowej (wentylacja oglna, miejscowa), atwo zmywalne i odporne na dziaanie rodkw chemicznych powierzchnie podg, cian i blatw, urzdzenia i rodki do mycia i dezynfekcji, bezpieczne systemy skadowania i transportu odpadw, oddzielenie ludzi od obszarw zagroonych, np. poprzez automatyzacj pracy. 2. rodki organizacyjne i proceduralne, tj.: ograniczanie liczby pracownikw naraonych lub potencjalnie naraonych, stosowanie znaku ostrzegawczego przed zagroeniami biologicznymi, informowanie i szkolenie pracownikw nt.: waciwego postpowania w przypadku niebezpiecznego zdarzenia z udziaem szkodliwych czynnikw biologicznych (zakucie, skaleczenie), zakazu spoywania posikw na stanowiskach pracy, zakazu noszenia prywatnej odziey w pracy oraz prania odziey roboczej w domu, unikanie czynnoci prowadzcych do tworzenia aerozoli, fachowe zwalczanie i usuwanie szczurw i myszy. 3. rodki higieniczne, tj.: stosowanie oglnych rodkw higieny: udostpnienie i stosowanie rodkw czyszczenia, ochrony i pielgnacji skry, udostpnienie pomieszcze higieniczno-sanitarnych, umoliwienie oddzielnego przechowywania odziey prywatnej i roboczej, zapewnienie moliwoci oddzielnego przechowywania ywnoci i napojw, regularne czyszczenie lub wymiana odziey roboczej i rodkw ochrony indywidualnej, opracowanie planu czyszczenia i dezynfekcji (pomieszcze, powierzchni roboczych, sprztu, urzdze) obejmujcego terminy ich wykonywania, jak rwnie konsekwentne ich realizowanie. 18

Techniczne rodki ochrony bez dugotrwaych rodkw higieny nie przynosz oczekiwanych rezultatw, rodki higieny wspieraj rodki techniczne, ale nigdy ich nie zastpuj.

5.3 rodki ochrony indywidualnej Do ochrony pracownikw przed czynnikami biologicznymi zaleca si stosowanie sprztu ochrony ukadu oddechowego, sprztu ochrony oczu i twarzy, odziey ochronnej, rkawic ochronnych, obuwia ochronnego. W zalenoci od drogi naraenia pracownika wyposaa si w: kontakt powierzchniowy: ochrony rk, odzie ochronn, obuwie ochronne. kontakt z krwi i innymi pynami fizjologicznymi: odzie ochronn, ochrony rk, ochrony ukadu oddechowego. droga powietrzno-kropelkowa (aerozole): ochrony ukadu oddechowego. Z rozporzdzenia w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych wynika, e w przypadku naraenia na czynniki biologiczne z grupy 1 zagroenia pracodawca stosuje rodki zapobiegawcze okrelone w przepisach z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy. Zatem w wikszoci przypadkw wystarczajce bdzie stosowanie odziey roboczej. Przy naraeniu na czynniki biologiczne z grupy 2 zagroenia konieczne jest stosowanie odpowiedniej odziey roboczej, a przy naraeniu na czynniki biologiczne z grupy 3 zagroenia odpowiedniej odziey ochronnej. W warunkach naraenia pracownikw na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych zaliczanych do grupy 4 zagroenia, naley stosowa kombinezony gazoszczelne oraz izolujcy sprzt ochrony ukadu oddechowego o najwyszym wskaniku ochrony. Jednoczenie w grupach 2 i 3 zaleca si stosowanie odpo19

wiednio sprztu ochrony ukadu oddechowego, sprztu ochrony oczu i twarzy oraz obuwia ochronnego i rkawic ochronnych. rodki te musz spenia okrelone wymagania. 5.4 Pomiary czynnikw biologicznych w rodowisku pracy Pracodawca ma obowizek przeprowadzenia bada na obecno szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne. Badania na obecno szkodliwego czynnika biologicznego mog okaza si bardzo przydatne na przykad: w celu sprawdzenia skutecznoci stosowanych technicznych rodkw zapobiegawczych, w sytuacjach awaryjnych, w przypadku wystpienia zachorowa u pracownikw, ktre zwizane jest z naraeniem na czynniki biologiczne w rodowisku pracy. Ponadto wyniki tych bada uwzgldnia si m.in. podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego, doboru rodkw ochrony indywidualnej. Badania na obecno szkodliwego czynnika biologicznego powinny by przeprowadzane z zastosowaniem standaryzowanych procedur pomiarowych i odpowiednich metod. Niestety, dotychczas nie opracowano obowizujcych normatywnych wartoci odniesienia (standardw higienicznych) dla czynnikw biologicznych w rodowisku pracy. Uzyskane wyniki pomiarw nie pozwalaj na wnioskowanie o moliwoci wystpienia ewentualnych skutkw zdrowotnych u pracownikw. 5.5 Profilaktyka zawodowa Badania profilaktyczne Bardzo wana jest rwnie profilaktyczna opieka medyczna. Nie mona dopuci do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzajcego brak przeciwwskaza do pracy na danym stanowisku. Przed przystpieniem do pracy pracownicy naraeni na dziaanie czynnikw biologicznych, podlegaj obowizkowi profilaktycznych bada lekarskich zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania bada lekarskich pracownikw, zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracow20

nikami oraz orzecze lekarskich wydawanych do celw przewidzianych w Kodeksie pracy. Ponadto, w przypadku rozpoznania u pracownika choroby, ktra moe by skutkiem naraenia na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego naley zapewni pozostaym pracownikom naraonym na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego w takim stopniu, jak choremu pracownikowi, moliwoci przeprowadzenia bada lekarskich. Szczepienia ochronne Pracodawca zobowizany jest do zapewnienia szczepie ochronnych pracownikom naraonym na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych, o ile dostpna jest odpowiednia szczepionka. Reguluje to ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakae i chorb zakanych u ludzi oraz przepisy wykonawcze rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowizkowych szczepie ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepie oraz rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 listopada 2005 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepie ochronnych wskazanych do wykonywania pracownikom podejmujcym prac lub zatrudnionym na tych stanowiskach.

UWAGA Prace zwizane z naraeniem na kontakt ze szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagroenia mona powierzy jedynie pracownikom uodpornionym przy uyciu dostpnych szczepionek.

21

Wykaz stanowisk pracy oraz szczepie ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmujcym prac lub zatrudnionym na tych stanowiskach
Lp. Okrelenie stanowiska pracy Szczepienia ochronne

Stanowiska pracy, na ktrych wystpuje naraenie przeciw wirusowemu na kontakt z materiaem biologicznym pochodzenia zapaleniu wtroby ludzkiego (krew i inne pyny ustrojowe oraz wydaliny typu B i wydzieliny chorych) Stanowiska pracy, na ktrych wykonywanie pracy zwi- przeciw wirusowemu zane jest z wyjazdami na obszary wystpowania zacho- zapaleniu wtroby rowa na wirusowe zapalenia wtroby typu A typu A Stanowiska pracy przy usuwaniu odpadw komunal- przeciw wirusowemu nych i nieczystoci ciekych lub konserwacji urzdze zapaleniu wtroby sucych temu celowi typu A Stanowiska pracy wymagajce czstego kontaktu przeciw tcowi z gleb Stanowiska pracy przy usuwaniu odpadw komunalnych i nieczystoci ciekych lub konserwacji urzdze przeciw tcowi sucych temu celowi Stanowiska zwizane z obsug osb przyjedajcych z obszarw wystpowania bonicy lub osoby wyjeda- przeciw bonicy jce na te obszary Stanowiska pracy w kompleksach lenych na obszarach przeciw endemicznego wystpowania zachorowa na kleszczo- kleszczowemu we zapalenie mzgu zapaleniu mzgu Stanowiska pracy zwizane z diagnostyk wcieklizny u zwierzt lub stanowiska pracy wymagajce kontaktu przeciw wcieklinie z nietoperzami Stanowiska pracy na obszarach wystpowania zachoprzeciw rowa na t gorczk, jeeli tak stanowi przepisy tej gorczce danego kraju

22

Stanowiska pracy zwizane z diagnostyk duru brzusznego i innych schorze jelitowych oraz stanowiska praprzeciw 10 cy przy usuwaniu odpadw komunalnych i nieczystoci durowi brzusznemu ciekych lub konserwacji urzdze sucych temu celowi Pracownicy wypasajcy zwierzta w warunkach potenprzeciw cjalnego zagroenia ukszeniem przez kleszcze kleszczowemu 11 w szczeglnoci w obszarach endemicznych wystpozapaleniu mzgu wania zachorowa na kleszczowe zapalenie mzgu 12 Stanowiska pracy przy obsudze zwierzt gospodarprzeciw tcowi skich Osoby zatrudnione w rejonach endemicznego wyst- przeciw japoskiemu powania japoskiego zapalenia mzgu zapaleniu mzgu

13

Ochrona zdrowia kobiet w ciy lub karmicych piersi oraz pracownikw modocianych Zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 10 wrzenia 1996 r. w sprawie wykazu prac szczeglnie uciliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet prace szczeglnie uciliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet w ciy lub karmicych piersi obejmuj m.in. prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, tj.: prace stwarzajce ryzyko zakaenia: wirusem zapalenia wtroby typu B, wirusem ospy wietrznej i ppaca, wirusem ryczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalii, paeczk listeriozy, toksoplazmoz, prace przy obsudze zwierzt dotknitych chorobami zakanymi i inwazyjnymi. Zgodnie z rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych modocianym i warunkw ich zatrudniania przy niektrych z tych prac wykaz prac wzbronionych modocianym obejmuje m.in. prace w naraeniu na szkodliwe dziaanie czynnikw biologicznych, tj.: prace, przy ktrych rdem zakaenia lub zaraenia moe by chory czowiek lub materia zakany pochodzenia ludzkiego, tj. krew, tkanki, mocz, 23

ka itp., w tym w szczeglnoci wszelkie prace w szpitalach (oddziaach) zakanych. prace, przy ktrych wystpuj zagroenia czynnikami biologicznymi, przenoszonymi na czowieka przez kontakt ze zwierztami lub produktami pochodzenia zwierzcego, w tym szczeglnie: drobnoustrojami chorb odzwierzcych, tj. zoonozami, alergenami pochodzenia zwierzcego: wydalinami, roztoczem, sierci, upieem zwierzt hodowlanych, pyem jedwabiu naturalnego, pierzem ptakw, mczk rybn itp., wystpujcymi w hodowli i przetwrstwie. prace, przy ktrych wystpuj zagroenia czynnikami biologicznymi pochodzenia rolinnego lub mikroorganizmami przenoszonymi przez roliny: drobnoustrojami wystpujcymi w rolinach, tj. bakteriami, promieniowcami, grzybami itp., ktre stanowi zagroenie w trakcie procesw magazynowania, przetwarzania i uytkowania rnych surowcw rolinnych, pyami pochodzenia rolinnego, powodujcymi stany uczuleniowe, w tym w szczeglnoci pyami zboowymi, paszowymi, tytoniowymi i z zi leczniczych.

24

II. Szkodliwe czynniki biologiczne w subie zdrowia

Pracownicy suby zdrowia nale do grupy zawodowej, w ktrej wystpuje najwysze ryzyko zwizane z kontaktem z obecnymi w rodowisku pracy szkodliwymi czynnikami biologicznymi. Nie wszyscy pracownicy s jednakowo naraeni, jest to bowiem uzalenione od charakteru wykonywanej pracy oraz miejsca, w ktrym pracownik wykonuje prac. Do grup najbardziej zagroonych pracownikw mona zaliczy: personel oddziaw szpitalnych (zakanych, chirurgicznych, pulmonologicznych, ginekologiczno-pooniczych, intensywnej opieki medycznej, pediatrycznych, hemodializy, hematologicznych oraz prosektoriw), personel pracowni endoskopowych, stomatologw, pracownikw stacji krwiodawstwa, pracownikw stacji pogotowia ratunkowego, pracownikw laboratoriw diagnostycznych. Natomiast potencjalnymi rdami zakaenia s: chorzy ludzie (pacjenci, personel, odwiedzajcy), nosiciele (zdrowi i ozdrowiecy), zwoki ludzkie, leki przygotowane i przechowywane niezgodnie z zasadami aseptyki, aparatura i sprzt medyczny, sprzt do zabiegw pielgnacyjno-higienicznych, sprzt do utrzymania higieny pomieszcze, urzdzenia sanitarne, urzdzenia wodocigowe i kanalizacyjne, hodowle drobnoustrojw w sztucznych warunkach laboratoryjnych. 25

Kadego pacjenta naley traktowa jako potencjalne rdo zakaenia, a materia biologiczny pochodzcy od niego jako potencjalnie zakany.

1. Czynnoci stwarzajce ryzyko kontaktu z czynnikami biologicznymi w zakadach opieki zdrowotnej

Czynnoci, przy ktrych nastpuje zamierzony kontakt z czynnikiem biologicznym w zakadach opieki zdrowotnej: Hodowla i identyfikacja czynnikw biologicznych, badanie przyczyny choroby, opracowywanie systemw diagnostycznych, stosowanie szczepw referencyjnych w diagnostyce, produkcja substancji o dziaaniu terapeutycznym oraz skadnikw biologicznych produkowanych w biotechnologii, Prace z hodowlami komrkowymi, Produkcja szczepionek. Czynnoci, przy ktrych moe doj do niezamierzonego kontaktu z czynnikiem biologicznym w zakadach opieki zdrowotnej: diagnozowanie prbek pochodzcych od ludzi bd zwierzt (krew, mocz itp.), pierwotna diagnostyka mikrobiologiczna, badania cytologiczne i histochemiczne, badanie prbek rodowiskowych (gleba, woda, powietrze), przechowywanie prbek, inaktywacja prbek. Zakaenia pracownikw mog nastpi nie tylko podczas wykonywania czynnoci tzw. medycznych, tj. zabiegw operacyjnych, intubacji, zabiegw pooniczych, pielgnacji pacjentw z niewydolnoci zwieraczy, usuwania i transportu wewntrznego odpadw medycznych, opieki nad chorymi na grulic w fazie prtkowania, ale take w czasie czynnoci pozamedycznych np. czyszczenia i sterylizacji narzdzi chirurgicznych, transportu wewntrznego i usuwania odpadw 26

medycznych, transportu prbek materiau biologicznego, sprztania oddziaw, prania pocieli i bielizny szpitalnej. Zatem naraeniu na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych podlega zarwno kadra medyczna, jak i kadra pomocnicza.[6]

2. Czynniki biologiczne stwarzajce wyjtkowo due zagroenie dla pracownikw suby zdrowia
WIRUSY Najwiksze zagroenie dla personelu suby zdrowia i opieki spoecznej stanowi wirusy pochodzenia ludzkiego, np. wirusy zapalenia wtroby typu B (HBV), i typu C (HCV). Wirusowe zapalenie typu B jest obecnie najczstsz chorob zawodow pracownikw suby zdrowia. Moliwe zagroenie stanowi te wirus HIV (Human Immunodeficiency Virus) wywoujcy chorob AIDS. Zagroenie dla personelu suby zdrowia (zwaszcza pediatrycznego i stomatologicznego), stanowi wirusy przenoszone drog powietrzno-kropelkow i wywoujce zakaenia gorczkowe: adenowirusy, reowirusy, pneumowirus RS (RSV) i wirus ryczki.
Kategoria czynnika biologicznego
1

Droga przenoszenia
2

Skutki zdrowotne
3

rodki ograniczajce naraenie

4

Hantawirusy (gr. 3)

Powietrzno-pyowe, Gorczka krwopokarmowe, toczna z zespoem skaleczenia nerkowym Pokarmowe Biegunki

rodki ochrony indywidualnej rodki ochrony indywidualnej, mycie rk rodki ochrony indywidualnej, szczepienia przeciwko HAV i HBV

Rotawirusy (gr. 2) Wirus zapalenia wtroby typu A HAV (gr. 2) B i C HBV (gr. 3**)

pyny ustrojowe, skaleczenia, w przypadku HAV pokarmowa

zapalenie wtroby, rak wtroby

27

Wirus zapalenia wtroby typu A HAV (gr. 2) B i C HBV (gr. 3**) Wirusy grypy (typ A, B i C) (gr. 2)

pyny ustrojowe, skaleczenia, w przypadku HAV pokarmowa

zapalenie wtroby, rak wtroby

rodki ochrony indywidualnej, szczepienia przeciwko HAV i HBV szczepienia ochronne, unikanie skupisk ludzi rodki ochrony indywidualnej, dezynfekcja i sterylizacja szczepienia ochronne, dezynfekcja i sterylizacja, unikanie kontaktu

Powietrzno-kropelkowe

grypa, zapalenie dolnych drg oddechowych AIDS towarzyszce, infekcje, mier

Retroviridae (gr. 3)

Bezporednie (przez krew)

Wirus ryczki (gr. 2) Rubivirus hominis

Powietrzno-kropelkowe

zapalenie staww, wykwity skrne, ryczka

BAKTERIE Istotnym zagroeniem dla personelu suby zdrowia jest prtek grulicy (Mycobacterium tuberculosis) oraz gronkowce (Staphylococcus aureus) i paciorkowce (Streptococcus spp.), wywoujce schorzenia ropne.
Kategoria czynnika biologicznego 1 Droga przenoszenia 2 Skutki zdrowotne 3 rodki ograniczajce naraenie 4

Chlamydia sp. (gr. 2)

Powietrzno-kropelkowe

rdmiszowe zapalenie puc

rodki ochrony indywidualnej, dezynfekcja, sterylizacja, higiena rodki ochrony indywidualnej, higiena, szczepienia p. durowi

Salmonella spp. (gr. 2 i gr. 3)

Pokarmowe

Toksyczne zap. puc, dur brzuszny, dury rzekome

28

Chlamydia sp. (gr. 2)

Powietrzno-kropelkowe

rdmiszowe zapalenie puc

rodki ochrony indywidualnej, dezynfekcja, sterylizacja, higiena rodki ochrony indywidualnej, higiena, szczepienia p. durowi rodki ochrony indywidualnej, higiena, dezynfekcja i sterylizacja

Salmonella spp. (gr. 2 i gr. 3)

Pokarmowe

Toksyczne zap. puc, dur brzuszny, dury rzekome

Escherichia coli (gr. 2)

Pokarmowe

Toksyczne zap. puc, biegunki

Wirusy grypy (typ A, B i C) (gr. 2)

rodki ochrony Zatrucia indywidualnej, Pokarmowo-wodna pokarmowe, higiena, dezynfekcja krwawa biegunka i sterylizacja

GRZYBY Najwiksze zagroenie stanowi grzyby pleniowe, ktre s czst przyczyn alergicznych chorb ukadu oddechowego np. astmy oskrzelowej, nieytu nosa. Due zagroenie stwarzaj rwnie grzyby przechowalniane, gwnie z rodzajw
Kategoria czynnika biologicznego rodki ograniczajce naraenie

Droga przenoszenia

Skutki zdrowotne

Microsporum spp. Kontakt bezporedni (gr. 2)

Grzybica skry, wosw, paznokci

rodki ochrony indywidualnej

Trichophyton spp. (gr. 2)

Kontakt bezporedni

Grzybica skry, wosw, paznokci

rodki ochrony indywidualnej, higiena, dezynfekcja, sterylizacja

29

Aspergillus i Penicillium (rozwijajce si m.in. w warunkach podwyszonej wilgotnoci i temperatury. Najwiksze znaczenie ma kropidlak popielaty (Aspergillus fumigatus), ktry moe by przyczyn grzybicy puc.

3. rodki profilaktyki chorb wywoywanych przez szkodliwe czynniki biologiczne wrd pracownikw suby zdrowia, laboratoriw
A. rodki techniczne waciwa konstrukcja pomieszcze laboratoryjnych lub produkcyjnych, dostosowana do klasy zagroenia, jak przedstawiaj czynniki bdce obiektem prac w danym zakadzie, urzdzenia i rodki do mycia i dezynfekcji, oddzielne pomieszczenia do spoywania posikw, oddzielne toalety dla personelu, szatnie wydzielone z obszaru pracy, rodki ochrony zbiorowej i indywidualnej, atwo zmywalne i odporne na dziaanie rodkw chemicznych powierzchnie podg, cian i blatw, bezpieczne systemy skadowania i transportu odpadw medycznych, bezpieczny sprzt i narzdzia ograniczajcy ryzyko skaleczenia lub zakucia, stosowanie sprztu jednorazowego uytku, sterylizacja sprztu i narzdzi, stoy do sekcji o konstrukcji komr laminarnych, stosowanie wydajnych filtrw w obiegu powietrza, odpowiednia konstrukcja luzy wejciowej i kabin odkaajcych, zapewnienie przestronnych stanowisk pracy, okresowe odkaanie caych pomieszcze, oznakowanie pomieszcze zakanych midzynarodowym znakiem ostrzegajcym przed zagroeniem biologicznym, przestrzeganie zakazu wstpu do tych pomieszcze osobom niepowoanym. 30

B. rodki organizacyjne i proceduralne Ustalenie i stosowanie procedur bezpiecznej pracy mycie rk po pracy oraz po kontakcie z pacjentem lub materiaem biologicznym pochodzcym od chorego, bezpieczne postpowanie z prbkami materiau biologicznego oraz z odpadami medycznymi, waciwe postpowanie w przypadku niebezpiecznego zdarzenia z udziaem szkodliwych czynnikw biologicznych (zakucie, skaleczenie), dezynfekcja i sterylizacja aparatury i sprztu medycznego oraz narzdzi, a w przypadku skaenia powiadomienie bezporedniego przeoonego, unikanie czynnoci prowadzcych do tworzenia aerozoli (automatyzacja procesw), zakaz spoywania posikw oraz nakadania makijau na stanowiskach pracy, zakaz noszenia prywatnej odziey w pracy oraz prania odziey roboczej w domu, stosowanie odziey ochronnej przy pracy z materiaem zakanym lub chorymi pacjentami, instalacja zbiornikw z pynem odkaajcym na stanowiskach pracy, przestrzeganie zasad sterylizacji, szczepienia ochronne. C. rodki higieny stosowanie oglnych rodkw higieny, tj. udostpnienie i stosowanie rodkw czyszczenia, ochrony i pielgnacji skry, udostpnienie pomieszcze higieniczno-sanitarnych, umoliwienie oddzielnego przechowywania odziey prywatnej i roboczej, zapewnienie moliwoci oddzielnego przechowywania ywnoci i napojw, regularnie czyszczenie lub wymiana odziey roboczej i rodkw ochrony indywidualnej, opracowanie planu czyszczenia i dezynfekcji (pomieszcze, powierzchni roboczych, urzdze) obejmujcego terminy ich wykonywania, jak rwnie konsekwentne ich realizowanie, 31

poinformowanie zatrudnionych o planie higieny i czyszczenia i udokumentowanie zapoznania si pracownikw z planem w formie pisemnej. Zachowania pracownikw, ktre naley bezwzgldnie wyeliminowa: wykonywanie zabiegw chirurgicznych w rkawiczkach naoonych na nie umyte i nie odkaone rce lub na niedokadnie umyte rce, pobieranie krwi w tych samych rkawiczkach kilku pacjentom, pobieranie krwi goymi rkami, podawanie lekw drog doyln goymi rkami, dotykanie brudnymi rkawiczkami do przedmiotw wasnego uytku (okulary, dugopis) lub oglnego uytku (dokumentacja medyczna, klamki, kontakty, przylepce, aparatura medyczna).

32