2.3.

HAAS MASZYN Charakterystyka maszyn i urzdze jako rde haasu wymaga podania takich wielkoci, ktre umoliwiyby ich obiektywn ocen w kadych warunkach pracy. Do takiej oceny niezbdne s informacje dwojakiego rodzaju ; o wysiku rda ( moc, poziom ) oraz o widmie rda. W pierwszym przypadku mog to by informacje sobie wzajemnie odpowiadajce, takie jak moc akustyczna maszyny Na, poziom mocy LN lub te poziom haasu uzyskany w znanych warunkach pomiaru. S o zawsze informacje globalne, traktujce sumarycznie cae widmo emitowanego haasu. Drugi rodzaj informacji to dane o widmie haasu w postaci poziomw w pasmach tercjowych, oktawowych lub innych, zwanych poziomami widmowymi, lub w przypadku skrajnym informacje o czstotliwoci dominujcej w widmie. Takie dane umoliwiaj ocen porwnawcz maszyn oraz ocen poziomu haasu maszyny w dowolnych znanych warunkach akustycznych. Dodatkowe informacje o sposobie powstawania haasu w danej maszynie umoliwiaj z kolei opracowanie przedsiwzi zmierzajcych do obnienia jej poziomu haasu. Wak energetycznie czci haasu wielu maszyn jest haas mechaniczny, ktrego przyczyn pierwotn s obroty i siy ( momenty ) bezwadnoci i niewyrwnowaenia. Siy te przetworzone w mechanizmach typu : oyska, przekadnie, sprzga, daj szerokie widmo haasu. Moc takiego rda jest oczywicie proporcjonalna do kwadratu cinienia dwiku, ktre z kolei zaley od si bezwadnoci B maszyny, a te z kolei zale od kwadratu czstoci obrotowej. Mona wic dla haasu mechanicznego napisa [ 13, r. 10 ] N a p 2 B 2 ( m 2 ) 2 m 2 n 4 ( 2.26 )

Z kolei moc mechaniczna maszyny Nm zaley od trzeciej potgi obrotw ( moc to moment razy prdko ktowa N m = M m 3 ), std sprawno przetwarzania mocy mechanicznej na haas ( 1.56 ) bdzie rosn z obrotami Na n4 = n , N n n3 ( 2.27 )

czyli poziom haasu mechanicznego zaley od mocy Nm maszyny, jej obrotw n, prdkoci liniowej jej elementw V oraz momentu M. Mona wic dla wielu maszyn spodziewa si wzoru na moc lub poziom haasu nastpujcej postaci L1 = A1 + B1 lg N m L2 = A2 + B2 lg V L3 = A3 + B3 lg M L4 = A4 + B4 lg n Pewne za wzory opisujce haas maszyn bd zawieray kombinacje tych zalenoci. Majc to na uwadze przejdziemy obecnie do omwienia charakterystyk haasowych Poszczeglnych typw mechanizmw i maszyn.

2.3.1. OYSKA TOCZNE Natura tego haasu jest czysto mechanicznym przetworzeniem drga w wypromieniowany dwik. Poziom cinienia jest tu wspliniowy z poziomem prdkoci drga bd przypiesze. Dal oysk nowych niezabudowanych istnieje liniowa wspzaleno midzy amplitudami cinienia w Pa oraz przyspiesze m / s2 bd prdkoci mm / s , tak e mona wprost dokona predykcji haasu na podstawie zmierzonych drga piercienia wewntrznego [ 37 ] . Jeli za oysko toczne jest zabudowane to jego widmo i poziom haasu w istotny sposb zaley od wasnoci rezonansowych otaczajcej konstrukcji jak i maskowania przez inne rda. Zawsze jednak mona stosowa wzory na redukcj haasu w funkcji obrotw i obcienia zgodnie ze wzorami ( 2.20 i 2.21 ) . 2.3.2. PRZEKADNIE ZBATE Przy przenoszeniu mocy przez ukad dwu zazbiajcych si powierzchni powstaj niejednokrotnie intensywne zakcenia dwikowe natury mechanicznej. Zasadnicze przyczyny promieniowania haasu mechanicznego s nastpujce [ 34, r. 9.2 ; 38, r. 3.2.3 ; 5, r. 10 ] ; uderzenia zazbienia, tarcie przesuwajcych si wzgldem siebie powierzchni zbw, drgania powietrza lub oleju wytaczanego z przestrzeni midzyzbnej, drgania elementw przekadni pod wpywem przenoszonych si, zmienna sztywno strefy zazbienia w funkcji kta obrotu. Std te oprcz szerokopasmowego widma drga i haasu mona wyrni nastpujce skadowe : - harmoniczna obrotw n waka wolno - fo1 i szybkoobrotowego fo2 , czyli = m fo1 oraz m fo2 , m = 1, 2, .... - harmoniczne czstoci zazbienia fz = z1 fo1 = z2 fo2 , czyli = m fz , m = 1, 2 , 3 , ..... - skadowe kombinacyjne wok harmonicznych zazbienia z tytuu zmiennej sztywnoci zazbienia f = m fz l fo1 k fo2 Generalnie poziom haasu przekadni zaley od ukadu czynnikw konstrukcyjnych, technologicznych i eksploatacyjnych, o ktrych w skrcie nizej. A. Czynniki konstrukcyjne [ 34, r. 9.2 ] T y p p r z e k a d n i : przekadnie o osiach rwnolegych s mniej haaliwe od przekadni o osiach skonych lub przecinajcych si. Najciszej ( ok. 3 dB ) pracuj przekadnie z koami rubowymi, daszkowymi. Podobnie rzecz ma si z przekadniami stokowymi o zbach ukowych i z przekadniami hipoidalnymi. P r o f i l z b a ze wzgldw technologicznych stosuje si prawie wycznie ewolwentowy, za zazbienie Nowikowa jest barziej haaliwe mimo lepszej lepszej charakterystyce obcienia. Przy zmniejszeniu m o d u u zba zmniejsza si haaliwo przekadni. Przy mniejszym module wiksza liczba zbw znajduje si w przyporze, co zwiksza stopie pokrycia i nierwnomiernoci przenoszonego obcienia. May k t p r z y p o r u zwiksza stopie pokrycia i elastycznoci zba, a to zmniejsza obcienia udarowe i haaliwo przekadni. M o d y f i k a cj a z b w rzdu ugicia zba pod obcieniem powoduje najmniejszy haas. Modyfikacja waciwie dobrana moe zmniejszy poziom haasu przekadni o 68 dB.

S t o p i e p o k r y c i a rwny 2 zapewnia najbardziej rwnomiern prac zazbienia, bo wchodzenie jednej pary zbw w przypr kompensowane jest rwnoczesnym wychodzeniem poprzedniej. Przy takim doborze mona uzyska spadek poziomu haasu rzdu 3 dB. Lu z y o b w o d o w e kompensuj odksztacenia spryste i termiczne i powinny by nieco wiksze od normatywnych. Przy zbyt maych luzach przekadnie wyj. S z e r o k o w i e c a koa jest krytyczna ze wzgldu na przenoszone obcienia. Zwikszenie szerokoci wieca daje zmniejszenie napre dynamicznych i poziomu haasu. M a t e r i a przekadni powinien cechowa si duym tumieniem drga. Std tam, gdzie to jest moliwe, zamienia si koa stalowe na tworzywa sztuczne lub daje si wkadki obwodowe z gumy, albo tworzywa midzy waem i wiecem. o y s k a sa elementem przekazujcym drgania wau na korpus przekadni, ktry dopiero je wypromieniowuje w postaci haasu. Std tam gdzie to jest moliwe zaleca si stosowanie oysk lizgowych, ktre rwnie gwarantuj stabilniejsz prac przekadni. Dla oysk tocznych w przekadniach stosuje si ich izolacj od kaduba za pomoc wkadek z tworzywa. K a d u b powinien zapewni jeje stateczno i wytrzymao, a take da du izolacyjno akustyczn oraz due tumienie drga. Wszelkie wic zabiegi materiaowe i konstrukcyjne podwyszajce te parametry s korzystne ze wzgldu na emitowany haas. B. Czynniki technologiczne D o k a d n o w y k o n a n i a ma zauwaalny wpyw na minimalizacj poziomu haasu dopiero powyej 7 klasy dokadnoci wykonania. Wczeniej jest on na og maskowany przez ma gadko zbw. Przekadnie cichobiene musz by wykonane przynajmniej w 5 klasie dokadnoci. G a d k o p o w i e r z c h n i wpywa istotnie na wielko si tarcia w zazbieniu. Szlifowanie zbw daje w porwnaniu do frezowania 1 dB redukcji, za polerowanie 2 dB. B i c i e u z b i e n i a zarwno statyczne ( obrbka monta ) jak i dynamiczne wpywa istotnie na poziom haasu przekadni. C. Cz y n n i k i e k s p l o a t a c y j n e Poziom haasu ronie wprost proporcjonalnie do przenoszonej mocy Nm, prdkoci obwodowej k V i liczby obrotw n . Ponadto istotne znaczenie ma lepko oleju, ktra moe by istotn przyczyn tumienia drga zbw i wiecw przekadni. Wiedzc powysze o wpywie rnych czynnikw na haas przekadni, wemy pod uwag relacje ilociowe. Dla przekadni maej mocy ( do 50 kW ) poziom haasu w odlegoci 1 m mona wyznaczy ze wzoru [ 30, r. 10 ] L pl = 55 + 20 lg N m , dB [ N ] = kW za dla przekadni duej mocy powyej 50 kW L = ( 40 50 ) + 23 lg V , dB , [V ] = m / s , Heckl podaje nieco inne oszacowania haasu przekadni [ 5, r. 10 ] - dla poziomu mocy w dB ( A ) LNA = 56 + 10 lg N m , db ( A ) - dla poziomu haasu w odlegoci 3 m L p 3 = 38 + 10 lg N m , dB ( A ) ( 2.30 ) ( 2.29 )

( 2.31 ) ( 2.32 )

Z powyszych wzorw wida, e poziomy haasu przekadni wahaj si w granicach 80110 dB ( A ), co przy ograniczeniach normowych rzdu 8590 dB ( A ) stwarza w przemyle istotne zagroenie haasowe z ich strony. 2.3.3. MASZYNY ELEKTRYCZNE W silnikach i prdnicach prdu staego i przemiennego mona wyrni trzy gwne sposoby generacji haasu [ 30, r. 12, 5, r. 6 , 14, r. 5.4, 34, r. 8 ] . Pierwszy to haas pochodzenia mechanicznego powstajcy w wyniku niewyrwnowaenia wirnika, drga oysk tocznych, oraz tarcia i uderze szczotek o komutator. Niewyrwnowaenie wirnika moe mie wiele powodw : termiczne odksztacenie si, przesuwanie si uzwoje, co powoduje rwnie niezrwnowaenie si elektrodynamicznych. Czstotliwoci drga niezrwnowaenia rwne s czstotliwoci obrotowej f 0 = n / 60 ; gdzie n [obr/min]. Haas i drgania oysk tocznych opisano w punkcie 2.3.1 , co warto skonsultowa szukajc czstoci si wzbudzajcych. Za haas komutatora i szczotek ma charakter tarciowy szerokopasmowy z dominujcym szeregiem harmonik f s = m z f 0 ; m = 1, 2, 3, z- liczba pytek komutatora, f 0 - czstotliwo obrotowa. Drugi rodzaj zakce to haas pochodzenia elektromagnetycznego wynikajcy z asymetrii i dyskretacji oddziaywa w szczelinie midzy wirnikiem i stojanem. Kade wic odksztacenie pola oraz kady element dyskretacji ( obki, bieguny ) jest tu istotnym czynnikiem wzbudzenia drga i haasu. W silnikach prdu staego dominuje skadowa o czstotliwoci wynikajcej z liczby obkw twornika: f z = k z f 0 gdzie f 0 - czstotliwo obrotowa, k = 1, 2, ...., z liczba obkw twornika . Posta drga i amplitudy korpusu silnika w istotny sposb zale od czynnikw konstrukcyjnych , a szczeglnie od podziaki biegunw stojana i obkw twornika. Kontrolujc te parametry , mona w istotny sposb zmniejszy poziom drga i haasu promieniowanego przez korpus maszyny. W silnikach prdu przemiennego dominuj harmoniczne efekty magnetostrykcji prdu o czstotliwoci zasilania: f m = k f s , k = 1, 2, ..... . W silnikach asynchronicznych ingeruje jeszcze polizg S midzy wirujcym polem o czstotliwoci zasilania i obrotami wirnika. Std przy przeciwbienym wirowaniu pl fm = fs [ z k (1 S ) 2 ]

oraz przy wspbienym wirowaniu pl elektromagnetycznych fm = fs z k (1 S ) ,

gdzie z liczba obkw , - liczba par biegunw , S- polizg, k = 1, 2 , ...... Minimalizacja drga wzbudzanych elektromagnetycznie polega przede wszystkim na zmniejszeniu efektu dyskretyzacji pola e.m. przez konstrukcj ukonych i daszkowych obkw o odpowiednio dobranym skoku wzgldem wymiarw i iloci biegunw. Wreszcie trzeci i ostatni sposb generacji haasu jest wynikiem naturalnego lub wymuszonego opywu powietrza chodzcego wirnik. Dla maszyn o prdkoci obwodowej wikszej ni 50 m s -1 haas aerodynamiczny staje si dominujcy ; syszalny w postaci efektu syreny o tonie podstawowym wynikajcym z iloci obkw wirnika

z: f z = z f 0 = z n / 60 . Przy wymuszonym systemie chodzenia , haas dodatkowego wentylatora jest z kolei dominujcy, std te trzeba skonsultowa punkt 2.3.8 tego rozdziau. Moc akustyczna Na maszyny elektrycznej jako rda haasu jest proporcjonalna do jej mocy elektrycznej Nm . W zwizku z tym dla maszyn o mocy znamionowej od 1 kW do 2 MW zaleca si stosowa nastpujce oszacowanie poziomu haasu w odlegoci 1m od korpusu maszyny L pl = 10 lg N m + 20 lg n + ( 5 10 ) , dB , ( 2.33)

gdzie Nm nominalna moc elektryczna w kW, n liczba obrotw na minut. Wzr ten ma charakter empiryczny [ 30, r.12, 38, r. 7.6 ] i daje dobr zgodno z pomiarami dla szerokiej grupy maszyn elektrycznych , za wystpujca tu poprawka 5 10 dB zalena jest od rodzaju wentylacji maszyny ( samowentylacja : otwarta, zamknita, wymuszona itp. ). 2.3.4. TRANSFORMATORY Zasadnicze przyczyny haasu to drgania z tytuu magnetostrykcji rdzenia i si elektromagnetycznych midzy rdzeniem i obudow. W kadym przypadku w widmie haasu dominuje podwjna czstotliwo zasilania 2fs i jej harmoniczne 2kfs . Transformatory maej mocy ( 0,03 0,5 MVA ) mog by chodzone powietrzem lub olejem. W tym ostatnim przypadku olej tumi drgania rdzenia, co obnia poziom emitowanego haasu. Poziom ten jest oczywicie zaleny od mocy Ne i w odlegoci 1 m od korpusu moe by szacowany z wzorw [ 40, r. 4.2 ] - transformatory maej mocy ( Ne = 0,03 0,5 MVA ) : chodzone powietrzem L p1 = 9 lg N e + 39 , dB ( A ) , chodzone olejem L p1 = 8 lg N e + 31, dB ( A ) , transformatory duej mocy 2 40 MVA ( 2.36 ) ( 2.34 )

( 2.35 )

L p1 = 13 lg N + 9 , dB ( A ) ,

Zwyke przeliczenie upewnia nas, e s to poziomy haasu rzdu 70 90 dB ( A ), a wic wymagajce na og redukcji. Drog redukcji haasu jest tu kompleksowa izolacja drga na drodze rdze- obudowa, a take zastosowanie takich materiaw na rdzenie, ktrych magnetostrykcja jest maa, a tumienie drga due.

2.3.5. SPRARKI

TOKOWE

Skadowa aerodynamiczna haasu jest tu dominujc, a jest ona wynikiem pulsacji cinienia i prdkoci strugi gazu na wlocie, wylocie i w instalacji sprarki. Pulsacje te oczywicie wzbudzaj drgania mechaniczne w korpusie sprarki i przylegej instalacji. W szerokopasmowym widmie haasu dominuj kolejne harmoniczne czstoci podstawowej zwizanej z liczb obrotw n i cylindrw S : n , k = 1, 2 , ...... . 60 Badania eksperymentalne Aleksiejewa [ 41, r.12 ] wykazay, e poziom mocy akustycznej LN na wlocie sprarki i jej widmo oktawowe da si oszacowa zalenoci ft = k f0 S , f0 = L N = 90 lg LN i n + 10 lg N m + 10 lg S , 60 = LN i ( 2.37 )

gdzie LN i poziom mocy akustycznej w i-tej oktawie , i poprawka dla i tej oktawy wg. tabelki : oktawa f i , 1 kHz poprawka i , dB

0,125 0

0,25 7

0,5 8

1 13

2 15

4 20

8 25

Inne oszacowanie haasu oglnego sprarek tokowych zaleca si w RFN. Wedug VDI 3731 dla sprarek o mocy rzdu 5 500 kW poziom mocy mona oszacowa z wzoru [ 34, r.5 ] L N = 91 + 12,5 lg N m 5 dB ( A ) , ( 2.38 )

za poziom cinienia haasu w odlegoci 1 m od korpusu maszyny dobrze oddaje zaleno L p 1 = 81 + 9,1 lg N m 5 dB ( A ) . ( 2.39 )

Dla napdu o mocy 100 kW daje to ju 100 dB ( A ) z tolerancj 5 dB ( A ) , co stanowi istotne zagroenie haasowe.

2.3.6. SILNIKI SPALINOWE rda haasu silnikw spalinowych dogodnie jest podzieli na cztery czci [ 34, r.6 ] : - haas aerodynamiczny w kanaach ssania i wydechu, - proces gazodynamiczny w cylindrach bdcy przyczyn ich drga , a take przenikajcego haasu, - zakcenia hydrodynamiczne w pompach i instalacjach przepywowych, - mechaniczne siy wzbudzajce drgania wypromieniowane w postaci haasu. Od konstrukcji i zasady dziaania silnika zaley w jakim stopniu wymienione rda wpywaj na oglny poziom haasu. Jest to widoczne przede wszystkim przy porwnaniu silnikw ganikowych i wysokoprnych na korzy tych pierwszych. Jak zwykle energia akustyczna jest proporcjonalna do mocy silnika, a silniki duej mocy to tylko wysokoprne. Std te niej zajmiemy si ich charakterystyk. Dla silnikw wysokoprnych z dostatecznie oddalonym wydechem dominujcym czynnikiem jest haas pochodzenia mechanicznego. Skadowe aero i gazodynamiczne s na og maskowane zakceniami pochodzcymi od uderze toka o cianki cylindra ( co najmniej dwa razy na jeden obrt wau ), drganiami korpusu i prac mechanizmw rozrzdu i wtrysku. Widmo czstotliwoci zwizane z tymi zjawiskami ma charakter cigo dyskretny, a czstotliwoci dominujce s harmonicznymi od : - czstotliwoci zaponw f S = k zc f 0 s , - czstotliwo zamykania zaworw f z = k zz f0 s , - czstotliwo zazbienia przekadni f p = k z p np , - czstotliwo pracy pompy paliwowej f w = k z w nw , - czstotliwo niewyrwnowaenia fu = k f0 , gdzie k = 1, 2, ...... , z c liczba cylindrw , f 0 - czstotliwo obrotowa wau, s wspczynnik suwu ( s = 0,5 czterosuw ) , z p - liczba zbw koa przekadni, z n - liczba nurnikw pompy paliwowej , n w - czsto obrotowa pompy paliwowej. Jak pokazay badania Zinczenki [ 12, r. 20 ] , poziom cinienia haasu w odlegoci 1 m ( lub poziom intensywnoci ) wikszoci silnikw spalinowych i wysokoprnych moe by oszacowany na podstawie empirycznej formuy L pl = 15,8 lg Dn z c + B , dB , ( 2.40 )

gdzie D rednica toka w m , z c - liczba cylindrw , n liczba obrotw na minut , B = 70 dla korpusu eliwnego i 80 dla aluminium . Poniewa wikszo skadowych mechanicznych ma charakter uderzeniowy, to widmo haasu silnikw rozciga si w zakresie 20 20.000 Hz. Silnik ganikowy jest jednak mniej haaliwy z uwagi na mniejszy stopie sprania, tak e oszacowanie powysze moe by jedynie suszne przy maksymalnej prdkoci obrotowej .

2.3.7

POMPY

Do transportu cieczy, wody , paliw , olejw itd. uywa si pomp o duym zrnicowaniu konstrukcyjnym. Do najczciej uywanych nale : skrzydekowe , zbate, toczkowe, rubowe i odrodkowe. Gwne przyczyny haasu podczas pracy pomp mona scharakteryzowa nastpujco [ 5, r.9 ] - kawitacja parowa i gazowa , - okresowe oscylacje objtoci transportowanej cieczy zwizane z charakterem pracy pompy, - impulsowe wyrwnywanie cinienia przy zderzeniach strug ( objtoci ) cieczy o rnych cinieniach. Kawitacja w cieczach zachodzi, gdy lokalne cinienie w cieczy staje si mniejsze ni cinienie pary nasyconej, za warunki te s atwiej spenione przy duych prdkociach organu roboczego. Std te natenie szumu kawitacji ( o szerokopasmowym charakterze ) zaley przede wszystkim od liczby obrotw wau napdowego n . Oscylacje natenia przepywu Q zalene s z kolei od konstrukcji pompy ( zbata, skrzydekowa, odrodkowa ) i charakteryzowane s stosunkiem skadowej dynamicznej wydatku Q ( t ) do wydatku redniego : = Q (t ) / Q . Dla pomp zbatych = 0,2 10 2 , za dla skrzydekowych i toczkowych = 0,2 0,5 10 2 . W widmie tej skadowej haasu dominuje poliharmonika zwizana z liczb obrotw n i liczb skrzydeek, toczkw itp. Trzecia skadowa tworzca haas pompy ( impulsowe wyrwnywanie cinie ) zalena jest przede wszystkim od roboczego cinienia toczenia p t , gdy pod takim cinieniem porcja cieczy zostanie przeniesiona ze strony ssania na stron toczenia i nastpi impulsowe wyrwnanie cinie, dajce w efekcie haas szerokopasmowy. W rezultacie tego dla pomp zbatych, toczkowych i skrzydekowych poziom haasu w cieczy na wylocie z pompy ( o rednicy krca S ) mona wyrazi wzorem L pc = 135 + 20 lg Q + 10 lg [ 4 10 7 2 + ( 98,1 p t ) ] 2 20 lg S , dB, ( 2,41 )

gdzie Q wydatek w l/min , S- przekrj wylotu w cm 2 , p t - cinienie toczenia w kPa. Dla pomp rubowych wzr ten ma posta L pc = 20 lg ( 98,1 p t ) + 164 , dB ( 2.42 ) za dla odrodkowych L pc = 296 + 20 lg ( 98,1 pt ) + 20 lg Q 20 lg ( S k n a 2 t r ) , ( 2.43 ) gdzie : a promie wirnika w cm , t r - jego zewntrzna szeroko w cm, S k = n Q pt 3 - wyrnik pompy , n obr / min. 4 Notowane poziomy haasu w cieczy nie s mae i powoduj na og silne wtrne wibracje rurocigw. Dla przykadu pompa zbata o wydatku 20 l/min , = 2 10 2 i rednicy krca wylotowego d = 2,4 cm daje poziom haasu 180 dB. Jak wida jest to niemao.

2.3.8. WENTYLATORY I DMUCHAWY Wentylatory i dmuchawy maj zastosowanie w przemysowych instalacjach nadmuchu, wycigu oraz dostarczania duych iloci powietrza i gazu do instalacji chemicznych. Ich dziaanie polega na osiowym lub radialnym przyspieszeniu ruchu czynnika za pomoc wirnika, do ktrego dostarczana jest moc mechaniczna. Generacja haasu w wentylatorach ( osiowych i promieniowych ) odbywa si tu dwoma drogami, mechaniczn i aerodynamiczn. Przy normalnie stosowanych technologiach wykonawczych haas wywoany prac czci mechanicznych ( oysk , wirnika ) zaleny jest od prdkoci obrotowej opatek. Haas aerodynamiczny, pocztkowo wspmierny z haasem mechanicznym, staje si dominujcy dla prdkoci obrotowej opatek wikszej od 15 m s 1 . Zasadniczo s dwie przyczyny powstawania haasu aerodynamicznego : - haas szerokopasmowy powstaje na skutek formowania si wirw na opatkach i elementach kierujcych struga gazu, a take w ladzie strugi za tymi elementami, - haas dyskretny widmowo powstaje w wyniku wspdziaania czci ruchomych z nieruchomymi wentylatora, tj. opatek wirnika i jzyka wylotowego wentylatorw promieniowych oraz opatek i aparatu kierujcego wentylatorw osiowych. Czsto podstawowa skadowych dyskretnych zaley od liczby obrotw i liczby opatek wirnika i ukadu kierujcego. Tak wic mamy czstoci podstawowe dla wirnika fw = w f0 , dla ukadu kierujcego fk = k f0 , z tytuu oddziaywania wirnik ukad kierowniczy fod = w k f0 , oraz czstotliwoci kombinacyjne fod fw , fod fk [ 31 , r. 3.4 ] .

Istnieje wiele rnych metod oceny i wynikw bada haasu wentylatorw, promieniowanego w instalacje powietrzn . w wikszoci przypadkw poziom mocy LN wyraony jest w funkcji mocy napdu Nm w W , spru H w mm H2O i wydatku Q w m3 / s. Dla wielu oblicze akustycznych haas ten moe by oszacowany z wzoru ( z dokadnoci 4 dB ) Ln 60 + 10 lg Q + 20 lg H lub L N = 80 + 10 lg N m + 10 lg H , dB . ( 2.44 )

Natomiast wg danych radzieckich [ 41, r.12 ] poziom ten dogodnie jest szacowa z wzoru L N = 50 + 25 lg H + 10 lg Q , dB. ( 2.45 ) Przy dokadnych obliczeniach niezbdny jest rozkad mocy haasu wentylatora w poszczeglnych pasmach widmowych, najlepiej w oktawach. Oktawowe poziomy mocy uzyskamy odejmujc od ostatnich wzorw poprawki odczytane z wykresu na rys. 2.11.

Rys. 2.11. Wykres poprawek dla oktawowego widma mocy wentylatorw Podobny charakter pracy maj dmuchawy i sprarki wirnikowe. Przy liczbie obrotw rzdu 2000 4000 na minut w celu obliczenia poziomu mocy na wlocie lub wylocie stosuje si wzory jak dla wentylatorw. Przy wyszej liczbie obrotw, rzdu 10 15 tysicy na minut, z dostateczn dokadnoci mona stosowa wzr L N = 3 + 55 lg V , dB Dla sprarek z napdem za pomoc turbiny gazowej odpowiedni wzr wg Kuzniecowa [ 41, r.12 ] ma posta L N = A + 10 lg N m , dB gdzie A = 105 dla turbin z izolacj ciepln oraz A= 113 bez izolacji , za Nm moc napdu w W, tzn.. moc haasu takich sprarek bdzie rzdu 120 dB i wicej, a wic bdzie przewyszaa 1 W mocy akustycznej . S to ju prawdziwe problemy przy redukcji haasu takich maszyn.

2.3.9. TURBOZESPOY Chocia czynnikiem roboczym jest tu para o wysokiej temperaturze, to mechanizm generacji haasu jest prawie identyczny jak poprzednio z dwoma dodatkowymi T a b e l a 2.5 Poziomy dwiku w dB ( A ) turbozespow BBC w odlegoci 1 m od korpusu [ 34 ]

Moc turbiny Poziom dwiku w okolicy czci turbiny w dB (A) Poziom oglny MW dB (A) wysoko- rednio- nisko- gene- wzbudprna prna prna rator nica 100 87 85 86 87 88 91 150 90 90 89 90 90 90 300 89 88 88 91 89 88 rednio 88 88 89 89 90 89

rdami [ 34, r. 4 ] . Pierwszym s zawory regulacyjne, ktre s rdem silnych zawirowa strugi pary. Mona je uporzdkowa za pomoc specjalnych wkadek. Drugim dodatkowym rdem haasu wysokoczstociowego ( 15 20 kHz ) s uszczelnienia labiryntowe. Jeli chodzi o szacowania analityczne poziomu haasu turbozespow, to dotychczas nie ma takowych. S jedynie wyniki pomiarw i ich uoglnienia, z ktrych warto przytoczy tab. 2.5. Jak wida z tabeli s to poziomy rzdu 90 dB ( A ), zwaywszy za na tendencje zwikszenia mocy jednostkowych do 500 M i 1 GW, mona przypuszcza, e poziomy te nie spadn mimo zastosowania nowoczesnych rozwiza antyhaasowych.

2.3.10. MASZYNY I URZDZENIA DO OBRBKI MATERIAW Wielka rnorodno maszyn obrbczych i rozmaito operacji wykonywanych przez pojedyncz maszyn ( np. obrabiark uniwersaln ) jest przyczyn , dla ktrej nie da si ustali w prosty sposb oglnych wzorw na okrelenie ich poziomu haasu. Poziom ten zalenie od typu maszyny i rodzaju wykonywanej operacji zawiera si w granicach 80 120 dB ( A ) . Rodzaj pracy kadej maszyny mona podzieli co najmniej na dwie klasy : bieg jaowy i bieg roboczy. Haas emitowany podczas biegu jaowego przyjto nazwa haasem wasnym w odrnieniu od haasu technologicznego wystpujcego podczas waciwej pracy. W pierwszym przypadku za generacj haasu odpowiedzialna jest sama maszyna, zwaszcza jej linia napdu. T a b e l a 2.6 Poziom haasu maszyn i urzdze rcznych w przemyle metalowym i drzewnym [ 41 , 40 ]

( silnik , przekadnie , oyska ) . W drugim przypadku generacja haasu nastpuje w sprzeniu z realizowanym procesem i obrabianym materiaem ( drgania narzdzia, materiau, otoczenia ) , co w wikszoci daje wysze poziomy ni dla haasu wasnego. W tabeli 2.6 podano poziomy haasu mierzone w odlegoci 1 m od rnych maszyn i urzdze obrbczych. Jak wida z tabeli, najwikszym haasem cechuj si piy tarczowe

i narzdzia pneumatyczne, ponadto mona zauway, e wikszo z tych maszyn moe by powodem zagroenia zdrowia pracownikw, gdy Lp > 85 dB ( A ) . 2.3.11. HAAS W TRANSPORCIE I RODOWISKU CZOWIEKA Rnorodno rodkw technicznych uywanych przez czowieka w warunkach poza produkcyjnych jest tak wielka, e mona zaledwie zarysowa problem haasu w tym przypadku. Do najwikszych producentw haasu nale tu rodki transportu drogowego, szynowego i powietrznego. Co gorsza obserwuje si stae tendencje wzrostowe zarwno poziomu haasu indywidualnego urzdzenia, jak i iloci uywanych pojazdw, samolotw itp.

Rys. 2.12. Poziomy haasu w rnych rodkach transportu mierzone na miejscu pasaera ( poziomem LeqA ) wg [ 42, r.5 ]

Rys. 2.13. Statystyczne zobrazowanie caodobowego zagroenia haasem w 18 rnych miejscach USA. Podobne zakresy poziomw dotycz przekrocze 99 %, 90 %, 50 % , 10 %, 1 % czasu ekspozycji [ 43, r.9 ] . Pamita za tu trzeba, e rodki te stanowi zagroenie haasowe dla samych uytkownikw ( pasaerw ) oraz dla otoczenia. Aby zda sobie spraw z zakresu zagroenia, warto przeanalizowa rysunki 2.12 i 2.13 , przedstawiajce poziomy haasu wewntrz rodkw transportu i na zewntrz ( wg danych amerykaskich ). Jak wida z rysunkw, najmniejsze zagroenie haasem dla pasaera wystpuje w metrze, za najwiksze na motocyklu. Z kolei najwiksz redni dawk haasu otrzymuje mieszkaniec rdmiecia duych miast 80 dB (A),natomiast na farmie dawk rzdu 37 dB (A). S to dane z lat siedemdziesitych; dzisiaj mona si spodziewa kilku dB (A) wicej. Wida wic z powyszego, e mona i trzeba o haasie myle i mwi jako o zanieczyszczeniu rodowiska ( environmental noise polution ). Warto si przyjrze tej sprawie w naszych warunkach krajowych.

2.3.12. ZAGROENIE HAASEM W KRAJU Zagadnienie to omawia na 300 stronach wydany w 1984 r. przez Komitet Akustyki PAN raport Zagroenie haasem i wibracjami w Polsce pod redakcj prof. Z. Engla z AGH Krakw [ 44 ] oraz w pracy Lipowczana [ 119 ] . Odsyajc zainteresowanych T a b e l a 2.7 Syntetyczne zestawienie zagroenia haasowego rodowiska w kraju [ 44 ] ; LA50 poziom haasu przekroczony w 50 % czasu ekspozycji

Szczegami do tej interesujcej pozycji popatrzmy na syntetyczn tabel 2.7 zestawion na tej podstawie. Jak wida z tabeli, sytuacja nie jest wesoa i zamieszczone tam dane po skonfrontowaniu z normami ( patrz nastpny rozdzia ) woaj o natychmiastow popraw.