PRAKTYCZNA GRAMATYKA JZYKA

NIDERLANDZKIEGO








YOLANDE SPAANS & EWA FIUK




LEIDEN

2007




Wersja 1.1






Copyright 2007 Yolande Spaans & Ewa Fiuk. Wszelkie prawa zastrzeone.
Powielanie i/lub rozpowrzechnianie niniejszej gramatyki lub jej czci bez pisemnej
zgody autorw jest zabronione.
1
SPIS TRECI

1. Alfabet i pisownia 2
2. Szyk wyrazw w zdaniu (1): zagadnienia podstawowe 5
3. Zaimek (1): zaimek osobowy 5
4. Czasownik (1): czas teraniejszy regularny 7
5. Czasownik (2): czas teraniejszy nieregularny 9
6. Zdanie pytajce 11
7. Rzeczownik 13
8. Rodzajnik 16
9. Przymiotnik 17
10. Przeczenie 20
11. Zaimek (2): zaimek wskazujcy 23
12. Er 23
13. Czasownik (3): tryb rozkazujcy 27
14. Czasownik (4): czasowniki wyraajce pozycj 27
15. Zaimek (3): zaimek dzierawczy, zwrotny, wzajemny 28
16. Czasownik (5): czas przeszy prosty regularny 29
17. Czasownik (6): czas przeszy zoony regularny 32
18. Czasownik (7): czas przeszy prosty i zoony nieregularny 34
19. Szyk wyrazw w zdaniu (2): zagadnienia dodatkowe 35
20. Czasownik (8): bezokolicznik z i bez te 37
21. Czasownik (9): czas przyszy 39
22. Czasownik (10): strona bierna 40
23. Zdanie zoone (1): wsprzdnie 41
24. Zdanie zoone (2): podrzdnie 41
25. Zaimek (4): zaimek wzgldny 45
26. Zdanie wzgldne 47
27. Czasownik (11): czasowniki rozdzielnie- i nierozdzielniezoone 47



Zaczniki

I Czasowniki nieregularne 51
II Liczebniki 57
III Jednostki miar 59
IV Okrelenia czasu 61
V Przyimki 65
VI Przyswki 71
VII Odnoniki do osb i rzeczy 74
VIII Podstawowe pojcia gramatyczne 77


2
1. Alfabet i pisownia


a. Alfabet

Wielka
litera
Maa
litera
Wymowa
niderlandzka
Wymowa polska
1
Przykad z jzyka
niderlandzkiego

A a aa
2
aa straat, water
B b bee bej baard, beter
C c see sej centimeter
3

D d dee dej daar, draak
E e ee ej veel, mee
F f ef ef fles, foto
G g gee (-)
4
gaar, geven
H h haa ha haan, heet
I i ie i bikini
J j jee jej ja, jaar
K k kaa ka kaas, keel
L l el el laat, lepel
M m em em maar, meter
N n en en naar, nee
O o oo o boot, foto
P p pee pej paard, peen
Q q kuu kju quota
R r er er raar, rebus
S s es es straat, steel
T t tee tej traan, totaal
U u uu (-)
5
buur, zuur
V v vee fej vaar, veel
W w wee wej water, weet
X x iks iks extra
Y y ij ej trein, wijn
Z z zet zet zebra, zomer

Wielkiej litery uywa si:
na pocztku nowego zdania
w pierwszym (a nie we wszystkich!) wyrazie tytuw ksiek, filmw itp.
w pisowni imion i nazwisk
w nazwach wit, wydarze historycznych oraz nazw er i epok
w imionach i tytuach witych
w nazwach pastw i obszarw geograficznych, ich mieszkacw i jzykw oraz w
przymiotnikach utworzonych od tych nazw

1
Odpowiednik polski
2
Podwojona samogoska a oznacza, e chodzi tu o dugie a, czyli takie a, ktre jest troch duej
wypowiadane ni polskie a.
3
Niderlandzkie c przed samogoskami e i i jest wymawiane jak polskie s. W innych przypadkach wymawia si
t spgosk jak polskie k.
4
Wymowa podobna do szkockiegoch w wyrazie loch.
5
Wymowa podobna do niemieckiego z wyrazu ber.
3
we wszystkich innych nazwach geograficznych, nazwach ulic, miast i ich mieszkacw,
rzek, jezior.

Kilka przykadw:
Hij is Nederlander. On jest holendrem.
Hij woont in Amsterdam. (On) mieszka w Amsterdamie.
Hij woont in de Beethovenstraat. (On) mieszka na Beethovenstraat.
Zijn naam is Jan Jansen. On ma na imi Jan Jansen.
Hij leest Lof der zotheid van Erasmus. (On) czyta Pochwa Gupoty Erazma z
Rotterdamu.
Erasmus was een Nederlandse geleerde. Erazm by niderlandzkim uczonym.


b. Pisownia

Alfabet niderlandzki posiada pi samogosek: a, e, i, o oraz u. Samogoski te mog by
wymawiane jako goski dugie lub krtkie: /, /, /, / oraz /. Bardzo wane jest
rozrnianie gosek dugich i krtkich, poniewa jest w jzyku niderlandzkim duo tzw. par
minimalnych
6
, ktre rni si w wymowie jedynie dugoci samogoski:

wyrazy z krtk samogosk wyrazy z dug samogosk

man mczyzna maan ksiyc
tak zadanie taak ga
ram ram raam okno
bon paragon boon fasola
zon soce zoon syn
wil wola wiel
7
koo

Zanim przejdziemy do zasad pisowni, zostan omwione sylaby oraz dzielenie wyrazw na
sylaby.
Rozrniamy dwa rodzaje sylab: sylaby otwarte i sylaby zamknite. Sylaby otwarte kocz
si samogosk, natomiast sylaby zamknite spgosk. Wyrazy mog by jedno- lub
wielosylabowe. Mona je rozrni poprzez wolne wymwienie wyrazu.
Jeeli w rodku wyrazu znajduje si spgoska, to granica sylab bdzie z reguy przed t
spgosk: ma-nen, ra-men, zo-nen. Jeli s to dwie spgoski to podzia nastpi pomidzy
nimi: man-nen, bus-sen, ken-nen.
Przykady wyrazw jednosylabowych:

man mczyzna
maan ksiyc
ma mama

Pierwsze dwa przykady to sylaby zamknite, poniewa kocz si spgosk. Trzeci wyraz
to natomiast przykad sylaby otwartej. Ostatnia jej litera to samogoska.

6
Wyrazy o bardzo podobnej pisowni, ale zupenie innym znaczeniu. Par minimaln jest w jzyku polskim np.
mka mka. i mog by dla obcokrakowcw uczcych si jzyka polskiego trudne do rozrnienia, jednak
poprawne uycie ich jest bardzo wane.
7
Dugie to w pisowni zazwyczaj ie, zarwno w sylabach zamknitych jak i otwartych. Zdarzaj si jednak
wyjtki: w niektrych wyrazach (jak np. benzine, Afrika) dugie w sylabie otwartej pisane jest jako i.
4
Przykady wyrazw wielosylabowych:
Eu-ro-pa Europa
ta-fel st
con-so-nant spgoska

Wyraz Europa skada si z trzech sylab otwartych. Tafel ma dwie sylaby: jedn otwart i
jedn zamknit. Wyraz consonant ma natomiast jedn sylab zamknit, jedn otwart a
nastpnie znw sylab zamknit.
Samogoska znajdujca si w sylabie moe by duga lub krtka. Oto zasady dotyczce
poprawnej pisowni:
1. dug samogosk w sylabie zamknitej pisze si przy uyciu dwch liter:
maan, rood, buur
2. dug samogosk w sylabie otwartej pisze si przy uyciu jednej litery:
ma-nen, ro-de, bu-ren
8

3. krtk samogosk w sylabie zamknitej pisze si przy uyciu jednej litery:
man, bon, wit, zit. Gdy taki wyraz otrzyma przyrostek (np. przy tworzeniu liczby
mnogiej), naley podwoi spgosk, aby samogoska w niej zawarta pozostaa
krtka: man-nen, bon-nen, wit-te, zit-ten.

Kiedy wymawia dan samogosk krtko, a kiedy dugo?
1. samogosk wyraon dwoma literami (aa, ee, ie, oo, uu) w sylabie zamknitej
wymawiamy jako gosk dug: maan, rood, buur;
2. samogosk wyraon jedn liter (a, e, i, o, u) w sylabie otwartej wymawiamy jako
gosk dug: ma-nen, bi-ki-ni, rode, buren;
3. samogosk wyraon jedn liter (a, e, i, o, u) w sylabie zamknitej wymawiamy
jako gosk krtk: man, bon, wit, zit.

Zasady te maj due znaczenie:
przy tworzeniu liczby mnogiej przez dodanie en: maan manen, man mannen
przy dodaniu e do przymiotnikw: rood rode, wit witte
w odmianie czasownika przez osoby: ik loop zij lopen, ik zit zij zitten


Inne zasady ortograficzne

Spgoskami, o ktrych na pewno naley wspomnie, s f oraz s. W sytuacji, gdy znajdzie
si za tymi spgoskami samogoska (np. w wyniku tworzenia liczby mnogiej rzeczownikw
lub przy odmianie czasownika przez osoby) f zmienia si w v, a s w z,: graaf graven, kaas
kazen.
Naley zauway, e w jzyku niderlandzkim niespotykane s podwjne spgoski na kocu
wyrazu. Dlatego te pisownia wyrazw jak *kenn i *mann jest niepoprawna.
9
Poprawne
formy to ken i man.



8
Wyjtkiem jest tu pisownia dugiego , ktre w sylabach otwartych pisze si za pomoc dwch liter (ie):
wie-len, kie-zen.
9
* przed wyrazem, wyraeniem lub zdaniem oznacza, e dana forma, wyraenie jest niepoprawne gramatycznie.
5
2. Szyk wyrazw w zdaniu (1): zagadnienia podstawowe


Zanim przejdziemy do omwienia zaimkw i odmiany czasownika, powinnimy co
powiedzie o szyku wyrazw w zdaniu. W zdaniu gwnym
10
forma osobowa czasownika
zawsze zajmuje drug pozycj. Normalny szyk wyrazw to: rzeczownik/zaimek (podmiot)
osobowa forma czasownika (orzeczenie) reszta zdania:

Mark leest vandaag een boek. Marek czyta dzisiaj ksik.

Na pierwszym miejscu w zdaniu moe si znale zamiast podmiotu jaka inna cz zdania.
W takiej sytuacji podmiot zmienia swoje miejsce i wdruje na trzeci pozycj, zaraz za
czasownikiem. Szyk zdania wyglda w takim wypadku nastpujco:
X osobowa forma czasownika (orzeczenie) rzeczownik/zaimek (podmiot) reszta
zdania:

Vandaag leest Mark een boek. Dzisiaj czyta Marek ksik.

W sytuacji, gdy podmiot zdania znajduje si za czasownikiem, mwimy wwczas o inwersji.
Pomidzy podmiotem a form osobow czasownika (take przy inwersji) nie mog znale
si inne czci zdania. W zdaniach gwnych inwersja jest do czstym zjawiskiem.
Wicej o szyku zdania dowiesz si w rozdziale 19. Inwersja w zdaniach pytajcych zostaa
natomiast omwiona w rozdziale 6.



3. Zaimek (1): zaimek osobowy
11


Rozrniamy dwie formy zaimkw osobowych: form podmiotow i form dopenieniow.
Forma dopenieniowa jest uywana, jak sama nazwa na to wskazuje, do wyraenia
dopenienia, ale rwnie w rnego typu wyraeniach przyimkowych. Polskie odpowiedniki
niderlandzkich zaimkw formy mog znajdowa si w rnych przypadkach gramatycznych,
oprcz mianownika.

Ik zie hem morgen. Zobacz si z nim (narzdnik) jutro.
Ik wacht op hem. Czekam na niego (biernik).

10
Mamy tu na myli zdanie oznajmujce.
11
Formy zaimkw osobowych w jzyku niderlandzkim to jedne z pozostaoci systemu przypadkw
gramatycznych, ktry kiedy istnia.
6

forma podmiotowa forma dopenieniowa

l. pojedyncza 1. ik ja me/mij mnie, mi,
mn,

2. je/jij ty je/jou ciebie, ci,
tobie, ci,
tob

u Pan/Pani/Pastwo u Pana, Panu,
Panem itd.

3. hij on hem
12
jego, go,
niego, jemu,
mu, niemu,
nim

ze/zij ona haar
13
jej, niej, j,
ni

het to het
14
jego, go,
niego, jemu,
mu, niemu,
je, nie, nim


l. mnoga 1. we/wij my ons nas, nam,
nami

2. jullie wy jullie was, wam,
wami

3. ze/zij oni/one ze/hen/hun
15
ich, nich,
im, nim, je,
nie, nimi


Najczciej uywane s zredukowane formy podmiotowe je, ze i we. Formy pene jij, zij i
wij s uywane, gdy chce si je w zdaniu wyrni (np. niet jij, maar hij, niet ty, lecz on). To
samo dotyczy form dopenieniowych. Najczciej uywa si form me, je i ze. Mij, jou i
hen/hun uywa si dla zaakcentowania tych form.

W jzyku niderlandzkim mona si do kogo zwrci na dwa sposoby (w drugiej osobie
liczby pojedynczej lub mnogiej): nieformalnie lub formalnie: nieformalnie przy uyciu je/jij
(l. poj.) lub jullie (l. mn.) oraz formalnie przy uyciu u (l. poj./ l. mn.). U zawsze uywa si z
czasownikiem w liczbie pojedynczej (nawet jeli zwracamy si do wikszej liczby osb).

Formalne u syszy si w rozmowach osb sobie obcych lub w rozmowach ze starszymi
osobami. Formy nieformalne je/jij s uywane w rozmowach rodzicw z dziemi i pomidzy
znajomymi.


12
W jzyku mwionym: m.
13
W jzyku mwionym: dr.
14
Het w jzyku mwionym to t. t moe wystpowa zarwno jako forma podmiotowa, jak i dopenieniowa.
Trzeba przy tym zaznaczy, e forma dopenieniowa het nie moe by uyta po przyimku. W takiej sytuacji
uywa si wyraenia z er/daar + przyimek. Wicej informacji o er znajdziesz w rozdziale 12.
15
Forma ze odnosi si zarwno do osb jak i do rzeczy. Formy hen i hun odnosz si jedynie do osb.
7
Jzyk niderlandzki nie rozrnia w liczbie mnogiej tak jak jzyk polski rodzaju msko- i
niemskoosobowego. W liczbie pojedynczej natomiast s tak samo trzy rodzaje: mski
(hij/hem), eski (zij/haar) i nijaki (het/het).

Na nasz uwag zasuguj formy dopenieniowe trzeciej osoby liczby mnogiej. Forma hen
(ze) uywana jest jako dopenienie blisze oraz we wszystkich wyraeniach przyimkowych,
natomiast forma hun to wedug gramatyk forma dopenienia dalszego.

Wemy na przykad czasownik zien (widzie). Ten czasownik wymaga dopenienia bliszego
(widzie kogo). Tak wic naley w tym wypadku uy formy dopenieniowej hen (ze):

Ik zie de studenten. Widz studentw.
Ik zie hen (ze). Widz ich.

Czasownik geven (da) mona uy z jednym dopenieniem. Jest to wtedy dopenienie blisze
(da co):

Ik geef een boek. Dam ksik.

Geven moe mie obok siebie te dwa dopenienia. W takim wypadku jedno jest
dopenieniem bliszym, a drugie dalszym: da komu (dopenienie dalsze) co (dopenienie
blisze). Forma hun wystpuje wtedy jako dopenienie dalsze:
16


Ik geef de studenten een boek. Dam studentom ksik.
Ik geef hun (ze) een boek. Dam im ksik.

Dopenienie dalsze wyraone samym zaimkiem moe zosta zastpione przy tym czasowniku
poprzez wyraenie przyimkowe z aan (da co dla kogo). Po przyimku uyjesz wtedy hen:

Ik geef een boek aan de studenten. Dam ksik dla studentw.
Ik geef een boek aan hen (aan ze). Dam ksik dla nich.



4. Czasownik (1): czas teraniejszy regularny

Wikszo czasownikw w jzyku niderlandzkim koczy si przyrostkiem en (werken,
maken, reizen). Czasowniki te tworz w sposb regularny czas teraniejszy.

Aby mc poprawnie odmieni dany czasownik przez osoby, naley najpierw okreli jego
rdze. Oto sposb na znalezienie rdzenia czasownika oraz sposb na jego odmian:

1. Odszukaj form bezokolicznikow danego czasownika.
17

2. Usu przyrostek en.
3. Jeli to konieczne dopasuj pisowni:

16
Te reguy stay si ju prawie czyst teori. Holendrzy robi w uyciu tych form wiele bdw i uywaj hen i
hun na przemian.
17
To jest forma, ktra jest podana w sowniku.
8
a. jeli samogoska znajdujca si w czci czasownika bez en powinna by duga
18
,
naley j podwoi, gdy znajduje si za ni jedna spgoska
b. jeli cz bez przyrostka koczy si dwiema takimi samymi spgoskami lub
dwoma identycznymi samogoskami, usu jedn z nich
c. jeli po odjciu en litera koczca wyraz to z, to naley j zamieni na s
d. jeli po odjciu en litera koczca wyraz to v, to naley j zamieni na f
Otrzymany rezultat to rdze wyrazu.
4. Odmien czasownik przez osoby w nastpujcy sposb:
ik : tylko rdze wyrazu
je/jij, u : rdze + t
hij, ze/zij, het : rdze + t
we/wij : forma bezokolicznikowa
jullie : forma bezokolicznikowa
ze/zij : forma bezokolicznikowa

Zilustrujemy te kroki za pomoc nastpujcych czasownikw: bakken (piec), werken
(pracowa), maken (robi), reizen (podrowa) i verven (malowa).

Oto pierwsze trzy etapy dla tych czasownikw:

1. bakken werken maken reizen verven
2. bakk- werk- mak- reiz- verv-
3. bak werk maak reis verf

Etap czwarty:

ik bak werk maak reis verf
je/jij, u bakt werkt maakt reist verft
hij, ze/zij, het bakt werkt maakt reist verft
we/wij bakken werken maken reizen verven
jullie bakken werken maken reizen verven
ze/zij bakken werken maken reizen verven

W rozdziale drugim zaznaczylimy, e inwersja jest w jzyku niderlandzkim do czstym
zjawiskiem. W wyniku inwersji podmiotowa forma je/jij zajmuje miejsce po czasowniku w
formie osobowej. W tym wypadku rdze + t traci t. To zjawisko nie ma miejsca przy uyciu
u lub innych zaimkw:


bak je/jij werk je/jij maak je/jij reis je/jij verf je/jij
bakt u werkt u maakt u reist u verft u

Jeli rdze wyrazu koczy si na liter t, to nie dodaje si przy odmianie dodatkowego t. Jeli
natomiast rdze wyrazu koczy si na d (co w jzyku mwionym brzmi jak t), naley wtedy
doda t wedug regu omwionych powyej. Zakoczenie dt wymawia si jak t.

Aby to zilustrowa uyjemy nastpujcych czasownikw: moeten (musie), praten (mwi),
zitten (siedzie), worden (sta si), bidden (modli si).

18
Jeli samogoska w bezokoliczniku jest duga, to powinna by rwnie duga w formie odmienionej.
9

Zaczynamy znowu od trzech pierwszych etapw:

1. moeten praten zitten worden bidden
2. moet- prat- zitt- word- bidd-
3. moet praat zit word bid

Etap czwarty to odmiana przez osoby:

ik moet praat zit word bid
je/jij, u moet praat zit wordt bidt
hij, ze/zij, het moet praat zit wordt bidt
we/wij moeten praten zitten worden bidden
jullie moeten praten zitten worden bidden
ze/zij moeten praten zitten worden bidden

W przypadku inwersji przy podiotowej formie je/jij otrzymamy:

moet je/jij praat je/jij zit je/jij word je/jij bid je/jij



5. Czasownik (2): czas teraniejszy nieregularny


a. Czasowniki koczce si przyrostkiem n a nie en

Chodzi nam tu oczasowniki typu gaan (i), slaan (bi), staan (sta), doen (robi) i zien
(widzie).

Aby znale rdze czasownika naley usun w takim przypadku przyrostek n, a nie jak to
miao miejsce wczeniej en. Reszta regu postpowania pozostaje bez zmian:

1. gaan slaan staan doen zien
2. gaa- slaa- staa- doe- zie-
3. ga sla sta doe zie

Etap czwarty to:

ik ga sla sta doe zie
je/jij, u gaat slaat staat doet ziet
hij, ze/zij, het gaat slaat staat doet ziet
we/wij gaan slaan staan doen zien
jullie gaan slaan staan doen zien
ze/zij gaan slaan staan doen zien

Ale:

ga je sla je sta je doe je zie je

10

b. Komen

Czasownik komen (przyj) ma kttk samogosk w liczbie pojedynczej, ale dug w liczbie
mnogiej:

ik kom
je/jij, u komt
hij, ze/zij, het komt
we/wij komen
jullie komen
ze/zij komen


c. Zijn i hebben

Nieregularnie odmieniaj si rwnie czasowniki zijn (by) i hebben (mie):

ik ben heb
je/jij, u bent hebt
hij, ze/zij, het is heeft
we/wij zijn hebben
jullie zijn hebben
ze/zij zijn hebben

Dla zaimka u moe by uyta zarwno forma drugiej, jak i trzeciej osoby liczby pojedynczej
czasownika hebben: u hebt i u heeft.
19



d. Czasowniki modalne

Ostatni grup czasownikw odmienanych nieregularnie s czasowniki modalne: kunnen
(mc, potrafi), zullen (wyraenie powinnoci i przyszoci), mogen (mie pozwolenie) i
willen (chcie). Te czasowniki maj tylko dwie formy w czasie teraniejszym: jedn dla
liczby pojedynczej i jedn dla liczby mnogiej:

ik kan zal mag wil
je/jij, u kan zal mag wil
hij, ze/zij, het kan zal mag wil
we/wij kunnen zullen mogen willen
jullie kunnen zullen mogen willen
ze/zij kunnen zullen mogen willen

Dla drugiej osoby liczby pojedynczej istniej rwnie formy regularne z kocwk t.
Wystpuj one gwnie w formalnym jzyku pisanym:

je/jij, u kunt zult - wilt


19
Zobacz rwnie rozdzia 15 i formy zaimka zwrotnego dla u.
11
Czasownik modalny moeten (musie) odmienia si, jak to ju wczeniej widzielimy,
regularnie.

Naley zauway, e czasowniki modalne zawsze wystpuj w zdaniu z bezokolicznikiem
bez te. Bezokolicznik ten znajduje si wtedy na kocu zdania:

Ik kan goed zwemmen. Potrafi dobrze pywa.
Ik zal je morgen bellen. Zadzwoni jutro do ciebie.
Ik wil dit boek lezen. Chc przeczyta t ksik.

Szyk zdania omwimy w rozdziale 19. O bezokoliczniku z lub bez te mona czego wicej
si dowiedzie w rozdziale 20.



6. Zdanie pytajce

Rozrnia si dwa rodzaje zda pytajcych w jzyku niderlandzkim. Pytanie moe si
rozpoczyna osobow form czasownika (tzw. pytania roztrzygnicia, na ktre odpowiada si
tak lub nie) lub zaimkiem pytajcym (tzw. pytania dopenieniowe).

Jeli pytanie rozpoczyna si od osobowej formy czasownika, to zaraz za ni na drugim
miejscu w zdaniu stoi podmiot. Mamy tu wic do czynienia z inwersj.

Przykady pyta roztrzygnicia:

Komen jullie vanavond? Przyjdziecie dzi wieczorem?
Studeer jij in Leiden? Studiujesz w Lejdzie?
Wachten jullie op ons? Czekacie na nas?
Houden jullie van muziek? Lubicie muzyk?

Jeli pytanie rozpoczyna si zaimkiem pytajcym, wtedy osobowa forma czasownika zajmuje
drug pozycj, a podmiot trzeci.

Zaimki pytajce to:

wie?
20
kto?
wat? co?
waar? gdzie?
welk(e)?
21
jaki/a/ie, ktry/a/e?
waarom? dlaczego?
wanneer? kiedy?
hoe? jak?


20
Zaimek pytajcy wie, wystpujcy w funcji podmiotu, poprzedza zazwyczaj czasownik w liczbie pojedynczej.
21
Zaimek osobowy welk jest uywany w kombinacji z rzeczownikiem rodzaju nijakiego w l.poj., natomiast
welke z rzeczownikami rodzaju eskiego lub mskiego w l.poj. i rzeczownikami wszystkich rodzajw w l.mn.
12
Przykady pyta dopenieniowych:

Wie is je docent? Kto jest twoim nauczycielem?
Wat doe je morgen? Co jutro robisz?
Waar is de auto? Gdzie jest samochd?
Welke fiets is van jou?
22
Ktry rower naley do ciebie?
Welk boek lees je? Ktr/jak ksik czytasz?
Welke boeken koop je? Ktre/jakie ksiki kupujesz?
Waarom kom je niet? Dlaczego nie przyjdziesz?
Wanneer kom je? Kiedy przyjdziesz?
Hoe gaat het met je? Jak si masz?

Zaimek pytajcy hoe moe wystpowa w poczeniu z innymi wyrazami:

hoeveel? jak duo/ jak wiele?
hoe lang? jak dugo?
hoe laat? jak pno/ kiedy?
hoe ver? jak daleko?
hoe groot? jak duo/y/a?
hoe klein? jak mao/y/a?
itd.

Zaimki pytajce mog si czy z przyimkami. Rozrniamy dwa rodzaje pocze:
przyimek + wie, jeli pytamy o osoby
waar + przyimek, jeli pytamy o rzeczy
23


Przykady pyta:

Aan wie denk je? O kim mylisz?
Waaraan denk je? O czym mylisz?
Waar denk je aan? O czym mylisz?

Op wie wacht je? Na kogo czekasz?
Waarop wacht je? Na co czekasz?
Waar wacht je op? Na co czekasz?

Poczenie waar + przyimek rzadko wystpuje w formie jednego wyrazu. Zazwyczaj waar
znajduje si na pocztku pytania, a przyimek na jego kocu.




22
Kombinacja przyimka van i zaimka osobowego zostaa omwiona w rozdziale 15.
23
Poczenie waar + przyimek wystpuje w znaczeniu nieistniejcej kombinacji przyimek + wat, np. z czym to
waarmee.
13
7. Rzeczownik


a. Rodzaj gramatyczny

Rodzaj gramatyczny wyraa si rodzajnikiem okrelonym de (dla wyrazw rodzaju mskiego
i eskiego) oraz het (dla wyrazw rodzaju nijakiego). W liczbie mnogiej wyrazy wszystkich
rodzajw maj rodzajnik okrelony de. Czy wyraz jest rodzaju mskiego czy eskiego nie
jest w jzyku niderlandzkim najwaniejsze. Wane jest natomniast, czy dany wyraz to de-
wyraz, czy het-wyraz, poniewa ma to wpyw na uycie odpowiedniej formy przymiotnika,
zaimka wskazujcego, wzgldnego itd., o czym si wkrtce przekonamy. Nauka nowych
swek nie powinna si dlatego ogranicza do ich formy, tylko wystpowa w kombinacji z
rodzajnikiem. Dobry sownik okrela, czy dane sowo to de-wyraz, czy het-wyraz, lub podaje
jego rodzaj gramatyczny.

W przypadku rzeczownikw zoonych (skadajcych si z dwch lub wikszej iloci wyrazw
pisanych razem) rodzaj takiego rzeczownika i zarazem jego rodzajnik determinuje ostatni
jego czon:

het huis + de deur = de huisdeur dom + drzwi = drzwi do domu
de oefening + het boek = het oefeningenboek wiczenie + ksika = ksika do wicze


b. Liczba mnoga
24


Liczb mnog tworzy si przy pomocy trzech przyrostkw: -s/-s, -eren i en. Najwiksz
grup stanowi rzeczowniki o liczbie mnogiej z przyrostkiem en, natomiast najmniejsz
grup tworz rzeczowniki, ktre w liczbie mnogiej kocz si na eren.


Liczba mnoga przy uyciu s/-s

Rzeczowniki, skadajce si z dwch lub wikszej iloci sylab i koczce si
nieakcentowanym el, -em, -en, -er, lub je, otrzymuj w liczbie mnogiej przedrostek s:

de tafel de tafels st
de bodem de bodems dno
de wagen de wagens pojazd
de kamer de kamers pokj
het meisje de meisjes dziewczynka

Rzeczowniki o nastpujcych kocwkach: -a, -, -i, -o, -u lub y tworz liczb mnog
poprzez dodanie s lub s:

de opa de opa's dziadek
de taxi de taxi's takswka
de kilo de kilo's kilo

24
Przy uyciu niektrych jednostek miar uywana jest liczba pojedyncza, mimo e bardziej logiczna
wydawaaby si liczba mnoga: 3 euro, 3 kilometer, 3 jaar itd. Zob. zacznik III.
14
de accu de accu's akumulator
de baby de baby's noworodek
het caf de cafs kawiarnia

Uycie apostrofu jest konieczne, gdy jego brak mgby spowodowa z wymow wyrazu:
samogoska a w wyrazie opas byaby samogosk krtk (jedna samogoska w sylabie
zamknitej). Dziki apostrofowi w opas samogoska ta pozostaje w liczbie mnogiej duga.
To samo dotyczy taxi (koczy si dugim ), kilo (dugie ), accu (dugie ) i baby
(dugie ).

Natomiast w wyrazie caf akcent jest ju zaznaczony poprzez . Nie mona si wic pomyli
w przypadku nieuycia apostrofu. Forma cafs jest dlatego tak samo poprawna jak cafs.


Liczba mnoga przy uyciu eren

het kind de kinderen dziecko
het ei de eieren jajko
het blad de bladeren
25
li


Liczba mnoga przy uyciu en

de citroen de citroenen cytryna
de kaart de kaarten mapa, bilet
het park de parken park
het boek de boeken ksika

Prosimy zwrci uwag na pisowni nastpujcych wyrazw:

Z samogosk dug:

de minuut de minuten minuta
de tomaat de tomaten pomidor
de week de weken tydzie

Z samogosk krtk:

de bus de bussen autobus
de kat de katten kot
de bel de bellen dzwonek

Z kocwk ee lub akcentowanym przyrostkiem ie:

het idee de ideen
26
pomys
de industrie de industrien przemys


25
W tym sowie samogoska krtka w liczbie pojedynczej staje si samogosk dug w liczbie mnogiej.
26
Trema (dwa punkty nad e) wskazuj pocztek kolejnej sylaby.
15
F na kocu rzeczownika zmienia si przy tworzeniu l. mnogiej zazwyczaj w v, s w z:
27


de golf de golven fala
de brief de brieven list
de reis de reizen podr
de kaas de kazen ser
het huis de huizen dom
de prijs de prijzen cena

F i s nie zmieniaj si w nastpujcych wyrazach:

de fotograaf de fotografen fotograf
de mens de mensen czowiek
de wens de wensen yczenie
de kans de kansen szansa
de dans de dansen taniec
het kruis de kruisen krzy


Przypadki szczeglne

Krtkie samogoski w liczbie pojedynczej mog czasami sta si dugimi w liczbie mnogiej:

de dag de dagen dzie
het glas de glazen szklanka
de weg de wegen droga
het blad de bladen
28
gazeta codzienna

Inne zmiany samogosek:

het schip de schepen statek
de stad de steden miasto
de koe de koeien krowa


c. Zdrobnienia wyrazw
29


Zdrobnienia wyrazw tworzy si poprzez dodanie do rzeczownika jednego z nastpujcych
przyrostkw: je, -tje, -pje, -etje lub kje:

het boek het boekje ksika
de brief het briefje list
de jas het jasje paszcz, kurtka

27
Nie ma to miejsca po krtkiej samogosce: kas kassen, straf straffen.
28
Wyraz blad ma dwie formy liczby mnogiej: bladeren (licie) i bladen (gazety).
29
Poniewa reguy dotyczce tworzenia zdrobnie wyrazw s bardzo skomplikowane, podajemy tutaj tylko
kilka ich przykadw.
16

het verhaal het verhaaltje opowie
de schoen het schoentje but
de vrouw het vrouwtje kobieta
de duw het duwtje pchnicie
het ei het eitje jajko
de auto het autootje samochd

de boom het boompje drzewo
de film het filmpje film

de man het mannetje mczyzna
de ring het ringetje piercionek
de bal het balletje pika
de weg het weggetje droga

de koning het koninkje krl

Wszystkie zdrobnienia to het-wyrazy, czyli s to wyrazy rodzaju nijakiego.



8. Rodzajnik
30


Jzyk niderlandzki posiada dwa typy rodzajnika: rodzajnik okrelony i nieokrelony.
Rodzajniki okrelone to de i het, natomiast rodzajnik nieokrelony to een.
31


Rodzajniki okrelone de i het bliej okrelaj, specyfikuj rzeczownik, ktry poprzedzaj. De
uywa si przed rzeczownikami rodzaju mskiego i eskiego w liczbie pojedynczej, het
natomiast przed rzeczownikami rodzaju nijakiego. W liczbie mnogiej jest jeden rodzajnik
okrelony dla wszystkich rzeczownikw de:

de school de scholen szkoa
het huis de huizen dom

Rodzajnik nieokrelony een sprawia, e rzeczownik za nim stojcy nie jest bliej okrelony,
specyfikowany. Uywa si go tylko w liczbie pojedynczej dla wszystkich rodzajw, w liczbie
mnogiej nieokrelone rzeczowniki nie posiadaj natomiast rodzajnika:

Daar zit een man. Tam siedzi (jaki) mczyzna.
Daar zitten mannen. Tam siedz (jacy) mczyni.


30
Mimo, e system przypadkw znikn z jzyka niderlandzkiego, jego pewne pozostaoci si zachoway. I tak
na przykad s w takich przyswkach jak s morgens (rankiem), s middags (w poudnie), s zomers (latem) to
taka pozostao po rodzajniku w innym przypadku ni w mianowniku. To s jest skrtem od des, ktre jest
rodzajnikiem de w dopeniaczu. s na kocu rzaeczownika wiadczy rwnie o tym przypadku.
31
Rodzajnika nieokrelonego een (w jzyku angielskim to an/a) nie naley myli z liczebnikiem een (w jzyku
angielskim to one). Jest midzy nimi rnica w wymowie: nieokrelony rodzajnik een ma nieakcentowan
samogosk e, natomiast liczebik een zawiera w sobie dug akcentowan samogosk .
17
Poprawne uycie rodzajnikw okrelonych i nieokrelonych sprawia czsto niemao kopotw
native-speakerom takich jzykw sowiaskich jak jzyk polski, poniewa s to formy
charakterystuczne m.in. dla jzykw germaskich a nie sowiaskich. Dla uproszczenia
mona powiedzie, e jeli si o czym wspomina po raz pierwszy, to robi si to za pomoc
rodzajnika nieokrelonego, poniewa rzecz/osoba ta nie zostaa jeszcze bliej okrelona w
rozmowie. Nastpnie kontynuujemy rozmow o tej (ju nam znanej) rzeczy/ osobie przy
uyciu rodzajnikw okrelonych:

Daar zit een man. Tam siedzi (jaki) mczyzna.
De man is oud. (Ten) mczyzna jest stary.

Rzeczowniki niepoliczalne (rzeczowniki abstrakcyjne, nazwy substancji, materiaw) nigdy
nie s poprzedzone rodzajnikiem nieokrelonym:
32


Is er nog koffie? Jest jeszcze kawa?
Wil je suiker in je thee? Chcesz jeszcze troch cukru do herbaty?

Rodzajnika nie uywa si rwnie w przypadkach nastpujcego typu:

Jan is Nederlander. Jan jest holendrem.
Hij is lid van een voetbalclub. On jest czonkiem klubu pikarskiego.
Juan is buitenlander. Juan jest cudzoziemcem.
Hij is docent Engels. On jest nauczycielem angielskiego.



9. Przymiotnik


Przymiotniki wystpuj w zdaniu przed rzeczownikiem lub samodzielnie.


Uycie samodzielne

Przymiotniki, ktre wystpuj samodzielnie nie zmieniaj swojej formy:

De school is groot. Szkoa jest dua.
Die scholen zijn groot. Tamte szkoy s due.
Ik vind die school groot. Uwaam szko za du. (Moim zdaniem tamta szkoa
jest dua.)

Het huis is mooi. Dom jest adny.
Die huizen zijn mooi. Tamte domy s adne.
Ik vind dat huis mooi. Uwaam dom za adny. (Moim zdaniem tamten dom jest
adny.)


32
Rzeczowniki niepoliczalne to na przykad: gas (gaz), koffie (kawa), olie (olej), zilver (srebro), water (woda).
18

Uycie przed rzeczownikiem

Jeli przymiotnik znajduje si przed rzeczownikiem, to jego forma ulega zmianie w zalenoci
od rodzajnika i liczby danego rzeczownika. W wikszoci wypadkw do przymiotnika dodaje
si e. Naley pamita o ewentualnym dopasowaniu pisowni przymiotnika.

de-wyrazy het-wyrazy
l.pojedyncza l.mnoga l.pojedyncza l.mnoga
de grote school de grote scholen het mooie huis de mooie huizen
een grote school grote scholen een mooi huis mooie huizen

W przedstawionej tabeli powyej wida, e we wszystkich przypadkach (za wyjtkiem
jednego) przymiotnik przed rzeczownikiem otrzymuje przyrostek e. Przymiotnik nie
otrzyma e, jeli zostan spenione wszystkie trzy z nastpujcych warunkw:

1. rzeczownik jest rodzaju nijakiego, wic jest to to het-wyraz
2. rzeczownik jest w liczbie pojedynczej
3. rzeczownik ten wystpuje z rodzajnikiem nieokrelonym een
33
, gdy nie jest on bliej
okrelony
34


Pewna ograniczona grupa przymiotnikw nigdy nie otrzymuje zakoczenia e:
przymiotniki okrelajce materia bd substancj, koczce si gwnie przyrostkiem
en:
gouden (zoty/a/e), katoenen (baweniany/a/e), plastic (plastikowy/a/e), aluminium
(aluminiowy/a/e)
imesowy przymiotnikowe bierne o zakoczeniu en:
gebakken (pieczony/a/e), gesloten (zamknity/a/e)
przymiotniki o zakoczeniu en:
eigen (wasny/a/e), open (otwarty/a/e), tevreden (zadowolony/a/e), verleden (przeszy/a/e).

Przykady:

de gouden ring zoty piercionek
het aluminium frame rama aluminiowa
de gesloten deur zamknite drzwi
het gebakken brood pieczony chleb
mijn eigen huis mj wasny dom
de tevreden klant zadowoly klient



33
Lub z jego zaprzeczeniem geen (rozdzia 10). Porwnaj: een grote stad geen grote stad / een groot huis
geen groot huis.
34
Regua ta nie dotyczy rzeczownikw niepoliczalnych rodzaju nijakiego: Mmmm, lekker bier! (Mmmm,
pyszne piwo!).
19
Stopniopwanie przymiotnikw

Tworzenie stopnia wyszego i najwyszego przymiotnikw

Stopie wyszy tworzy si poprzez dodanie do przymiotnika przyrostka er; przymiotniki
koczce si na liter r otrzymuj der. Stopie najwyszy wystpuje po dodaniu st(e):

przymiotnik stopie wyszy stopie najwyszy

mooi adny mooier mooist(e)
groot duy groter grootst(e)
klein may kleiner kleinst(e)
duur drogi duurder duurst(e)


Uycie samodzielne

Tak jak przymiotniki w stopniu rwnym, przymiotniki w stopniu wyszym i najwyszym nie
otrzymuj zakoczenia e, jeli s one uyte samodzielnie:

De school is groot. Szkoa jest dua.
Deze school is groter. Ta szkoa jest wiksza.
Deze school is het grootst.
35
Ta szkoa jest najwiksza.

Het huis is mooi. Dom jest adny.
Dit huis is mooier. Ten dom jest adniejszy.
Dit huis is het mooist. Ten dom jest najadniejszy.


Uycie przed rzeczownikiem

Jeli przymiotnik w stopniu wyszym znajduje si przed rzeczownikiem, to naley
respektowa reguy dodania e (+/- -e):

de-wyrazy het-wyrazy
l.pojedyncza l.mnoga l.pojedyncza l.mnoga
de grotere school de grotere scholen het mooiere huis de mooiere huizen
een grotere school grotere scholen een mooier huis mooiere huizen

Jeli przymiotnik w stopniu najwyszym znajduje si przed rzeczownikiem, to naley zawsze
doda e:

de-wyrazy het-wyrazy
l.pojedyncza l.mnoga l.pojedyncza l.mnoga
de grootste school de grootste scholen het mooiste huis de mooiste huizen


35
W jzyku mwionym czsto syszy si na kocu wyrazu e.
20

Uycie w porwnaniach

W porwnaniach uywa si najczciej formy dan (ni):

Deze school is groter dan die school. Ta szkoa jest wiksza ni tamta szkoa.
Dit huis is mooier dan dat huis. Ten dom jest adniejszy ni tamten dom.

Do porwna moe zosta uyta rwnie nastpujca konstrukcja:

Deze school is tweemaal zo groot als Ta szkoa jest dwa razy wiksza ni tamta szkoa.
die school.
Dit huis is tien keer zo mooi als dat huis. Ten dom jest dziesi razy adniejszy ni tamten
dom.

Nie ma rnicy w znaczeniu konstrukcji even als (tak samo jak) i even (tak samo
):

Deze school is even groot als die school. Ta szkoa jest tak samo dua jak tamta szkoa.
Deze scholen zijn even groot. Te szkoy s tak samo due.

Dit huis is even mooi als dat huis. Ten dom jest tak samo adny jak tamten dom.
Deze huizen zijn even mooi. Te domy s tak samo adne.


Formy nieregularne

Jest kilka nieregularnych form stopnia wyszego i najwyszego przymiotnika. Formy te mog
by uyte zarwno w funkcji przymiotnika, jak i przyswka.

przymiotnik/przyswek stopie wyszy stopie najwyszy stopie rwny

goed dobry/dobrze beter het best(e) even goed als
veel duo meer het meest(e) even veel als
weinig mao minder het minst(e) even weinig als
graag
36
chtnie liever het liefst(e) even graag als



10. Przeczenie

W jzyku niderlandzkim uywa si dwch form do tworzenia zda przeczcych: geen i niet.
Poniewa geen pojawia si w kilku specyficznych sytuacjach, rozpoczniemy omwienie
przeczenia wanie od tej formy.



36
Tylko w funkcji przyswka.
21
a. Geen

Geen zajmuje pozycj tu przed rzeczownikiem. Ta forma jest uywana w zdaniach
przeczcych, w sytuacji gdy w ich pozytywnych odpowiednikach dany rzeczownik byby
nieokrelony (posiada rodzajnik een) lub gdyby nie mia przy sobie adnego rodzajnika.
Rzeczownik taki jest zawsze w takiej sytuacji nieokrelony.
37


Z rzeczownikiem nieokrelonym mamy do czynienia w nastpujcych sytuacjach:

gdy jest poprzedzony nieokrelonym rodzajnikiem een:

Heb jij een euro voor mij? Masz dla mnie euro?
Nee, ik heb geen euro voor je. Nie, nie mam dla ciebie euro.

gdy nie poprzedza go aden rodzajnik i jest to liczba mnoga:
Hij geeft haar bloemen. On daje jej kwiaty.
Hij geeft haar geen bloemen. On nie daje jej kwiatw.

gdy nie poprzedza go aden rodzajnik i jest to rzeczownik niepoliczalny:
38


Wil je suiker in je koffie? Chcesz cukier do herbaty?
Nee, ik wil geen suiker. Nie, nie chc cukru.

Jeli zdanie skada si z kombinacji czasownika moeten z nieokrelonym rzeczownikiem i
bezokolicznikiem, to wtedy zdanie przeczce bdzie wygldao nastpujco:

hoeven + geen + rzeczownik + te + bezokolicznik:

Moet je huiswerk maken? Czy musisz odrobi prac domow?
Ik hoef geen huiswerk te maken. Nie musz odrobia pracy domowej.


b. Niet

Jest siedem regu okrelajcych miejsce w zdaniu zaprzeczenia w formie niet. Jeli do danego
przypadku odnosi si wicej ni jedna regua, to regua pniejsza jest wtedy waniejsza.
Regua wczeniejsza traci natomiast swoj wano.

Niet uywa si:

1. po osobowej formie czasownika
2. po takich wyrazach jak er, hier i daar
3. po okreleniu czasu
4. po dopenieniu okrelonym
39

5. przed przymiotnikiem

37
Zob. rozdzia 8 o rodzajnikach i ich zwizku z rzeczownikiem.
38
Rzeczowniki niepoliczalne to np.: gas (gaz), koffie (kawa), olie (olej), zilver (srebro), water (woda).
39
Dopenienie jest okrelone, kiedy jest poprzedzone rodzajnikiem okrelonym de/het, zaimkiem wskazujcym
lub zaimkiem dzierawczym. Imiona (np. Jan) s rwnie okrelone.
22
6. przed wyraeniem przyimkowym
40

7. przed przyswkiem
41


Kilka przykadw do kadej reguy:

1. Rook jij? Palisz?
Nee, ik rook niet. Nie, nie pal.

Studeren jullie? Studiujecie?
Nee, wij studeren niet. Nie, nie studiujemy.

2. Woon jij hier? Mieszkasz tutaj?
Nee, ik woon hier niet. Nie, nie mieszkam tutaj.

Je woont in Leiden. Mieszkasz w Lejdzie.
Werk je er ook? Pracujesz te tam?
Nee, ik werk er niet. Nie, nie pracuj tam.

3. Komen jullie morgen? Przyjdziecie jutro?
Nee, wij komen morgen niet. Nie, jutro nie przyjdziemy.

Ga je vanavond weg? Wyjedasz dzi wieczorem?
Nee, ik ga vanavond niet weg. Nie, nie wyjedam dzi wieczorem.

4. Ken jij Jan Janssen? Znasz Jana Janssena?
Nee, ik ken Jan Janssen niet. Nie, nie znam Jana Janssena.

Geef je hem dat boek? Dasz mu t ksik?
Nee, ik geef hem dat boek niet. Nie, nie dam mu tej ksiki.

5. Is jouw jas groen? Czy twoja kurtka jest zielona?
Nee, mijn jas is niet groen. Nie, moja kurtka nie jest zielona.

Ben je moe? Jeste zmczona/y?
Nee, ik ben niet moe. Nie, nie jestem zmczona/y.

6. Ga je naar Amsterdam? Jedziesz do Amsterdamu?
Nee, ik ga niet naar Amsterdam. Nie, nie jad do Amsterdamu.

Gaan we bij Jan eten? Pjdziemy do Jana na obiad?
Nee, we gaan niet bij Jan eten. Nie, nie pjdziemy do Jana na obiad.

7. Werken jullie hard? Ciko pracujecie?
Nee, wij werken niet hard. Nie, nie pracujemy ciko.

Kijk je graag naar de tv? Chtnie ogldasz telewizj?
Nee, ik kijk niet graag naar de tv.
42
Nie, nie ogldam chtnie telewizji.

40
Przyimki zostay podane w zaczniku V.
41
Lista przyswkw znajduje si w zaczniku VI.
23

Jeli zdanie skada si z kombinacji czasownika moeten z okrelonym rzeczownikiem i
bezokolicznikiem, to wtedy zdanie przeczce bdzie wygldao nastpujco:

hoeven + rzeczownik + niet + te + bezokolicznik:

Moet jij dit boek ook kopen? Musisz t ksik te kupi?
Nee, ik hoef dit boek niet te kopen. Nie, nie musz kupowa tej ksiki.



11. Zaimek (2): zaimek wskazujcy

W jzyku niderlandzkim rozrnia si cztery zaimki wskazujce: deze/dit (ten) oraz die/dat
(tamten). Odnosz si one do odlegoci midzy mwicym a rzecz, osob, o ktrej si on
wypowiada: odlego ta moe by mniejsza lub wiksza. Poniewa zaimki te uywa si w
poaczeniu z rzeczownikiem, trzeba wiedzie, czy dany rzeczownik to de-wyraz czy het-
wyraz.
blisko daleko
de-wyraz het-wyraz de-wyraz het-wyraz
l.pojedyncza deze dit die dat
l.mnoga deze deze die die

Przykady:

l.pojedyncza deze deur dit huis die deur dat huis
l.mnoga deze deuren deze huizen die deuren die huizen

Zaimki wskazujce mog te wystpowa samodzielnie (tj. bez rzeczownika) i odnosz si
one wtedy do wczeniej wspomnianej osoby lub rzeczy. Zobacz zacznik VII.



12. Er

Er ma wiele rnych zastosowa. Najwaniejsze z nich to:

a. er jako zredukowana forma daar lub hier
b. er + nieokrelony podmiot zdania
c. er (daar) + przyimek
d. er + okrelenie iloci
43




42
Wedug reguy 6 przeczenie niet powinno si znale przed wyraeniem przyimkowym. Jednak regua 7 jest
waniejsza od kadej poprzedniej.
43
Er jako podmiot w zdaniach w stronie biernej zostao omwione w rozdziale 22.
24
a. Er jako zredukowana forma daar lub hier

Er jest w tym zastosowaniu odnonikiem do miejsca. Uywajc er jako zredukowan form
daar (tam) lub hier (tu/tutaj) daje si do zrozumienia, e miejsce nie jest w danej wypowiedzi
szczeglnie wane.

Er zajmuje miejsce za osobow form czasownika. Tylko w sytuacji, gdy jest ju za nim
zaimek osobowy, er ustpuje mu miejsca i ustawia si za tym zaimkiem. Daar i hier
natomiast akcentuj miejsce. Umieszczajc daar lub hier na pierwszym miejscu w zdaniu,
miejsce to staje si w danym zdaniu szczeglnie wane.

Kilka przykadw, ilustrujcych rnic midzy daar (hier) a er. Prosz zwrci uwag na
szyk wyrazw w zdaniu:

Woon je in Leiden? Mieszkasz w Lejdzie?
Ik woon al tien jaar in Leiden. Mieszkam w Lejdzie ju od dziesiciu lat.
Ik woon er al tien jaar.
44
Mieszkam tam ju od dziesiciu lat.
Daar woon ik al tien jaar. (Wanie) tam mieszkam ju od dziesiciu lat.

Heb je Peter in de tuin gezien? Widziaa/e Petera w ogrodzie?
Ja, ik heb hem in de tuin gezien. Tak, widziaam/em go w ogrodzie.
Ik heb hem er gezien.
45
Widziaam/em go tam.
Daar heb ik hem gezien. (Wanie) tam go widziaam/em.


b. Er + nieokrelony podmiot zdania

Jeli podmiot zdania nie jest bliej okrelony, zdanie takie rozpoczyna si od er, ktre jest
podmiotem gramatycznym, zastpujcym prawdziwy (logiczny) podmiot zdania. Podmiot
logiczny zdania zosta w przykadach wytuszczony. Czasownik znajduje si, jak to ma
zwykle miejsce, na drugiej pozycji.
Podmiot nie jest bliej okrelony w nastpujcych przypadkach:

gdy rzeczownik poprzedzony jest rodzajnikiem nieokrelonym een

Er loopt een kind in het park. W parku chodzi dziecko.
Er ligt een boek op tafel. Na stole ley ksika.

gdy rzeczownik jest bez rodzajnika i w liczbie mnogiej

Er spelen kinderen in het park. W parku bawi si dzieci.
Er liggen boeken op tafel. Na stole le ksiki.

44
er = in Leiden. Er znajduje si tu za odmienionym czasownikiem.
45
er = in de tuin. Er znajduje si tu za zaimkiem osobowym hem.
25

gdy rzeczownik jest bez rodzajnika i jest to rzeczownik niepoliczalny
46


Er staat koffie op tafel. Kawa stoi na stole.
Er zit suiker in deze pot. W tym pojemniku jest cukier.

gdy rzeczownik jest poprzedzony geen

Er is geen thee meer. Nie ma ju herbaty.
Er zijn geen studenten in dit lokaal. Na tej sali nie ma studentw.

gdy rzeczownik poprzedzony jest liczebnikiem

Er zitten tien studenten in deze klas. W tej klasie siedzi dziesiciu studentw.
Er lopen vijf kinderen buiten. Na dworzu biega picioro dzieci.

gdy rzeczownik poprzedzony jest form wyraajc ilo, jak np. veel, genoeg, weining

Er is veel vraag naar dit boek. Jest due zainteresowanie t ksik.
Er is weinig verkeer vandaag. May dzisiaj ruch (uliczny).
Er zijn veel kinderen in het park. Jest duo dzieci w parku.

gdy w skad podmiotu wchodzi zaimek nieokrelony, jak np. iets, niets, iemand, niemand

Er ligt iets lekkers op tafel. Na stole ley co smacznego.
Er gebeurt helemaal niets. W ogle nic si nie dzieje.
Er is niemand aanwezig. Nikt nie jest obecny.


c. Er (daar) + przyimek
47


Rzeczownik lub grupa rzeczownikw moe wystpowa razem z przyimkiem, tworzc
wyraenie przyimkowe:

Ik houd van Franse films. Uwielbiam filmy francuskie.

Er moe si odnosi do takiego wanie wyraenia przyimkowego, tworzc poczenie er +
przyimek. Er zastpuje w takim wypadku dany rzeczownik lub grup rzeczownikw. Takie
poczenie er + przyimek moe si odnosi wycznie do rzeczy, nigdy natomiast do osb:
48


Ik houd ervan.
49
Uwielbiam je.

Kombinacja er (daar) + przyimek moe wystpowa w zdaniu jako jeden wyraz lub, co ma
miejsce o wiele czciej, jako dwa oddzielne wyrazy. Przyimek zajmuje wtedy ostatnie
miejsce w zdaniu, ale zawsze przed ostatnim czasownikiem/ czasownikami:

46
Rzeczowniki niepoliczalne to np.: gas (gaz), koffie (kawa), olie (olej), zilver (srebro), water (woda).
47
Jedyna rnica midzy er i daar w tej konstrukcji polega na tym, e daar moe rozpoczyna zdanie, a er nie.
48
Dla osb uywa si w podobnych sytuacjach zaimka osobowego: Ik houd van mijn kinderen (Kocham moje
dzieci) Ik houd van hen/ze (Kocham je).
49
ervan = van Franse films
26

Ik houd er veel van. Bardzo je uwielbiam.
Ik heb er altijd veel van gehouden. Zawsze bardzo je uwielbiaam/em.

Naley zaznaczy, e przyimek met w poczeniu z er lub daar zmienia si w mee:

Ik begin met mijn studie. Rozpoczynam moje studia.
Ik begin ermee. Rozpoczynam je.
Ik begin er volgend jaar mee. Rozpoczynam je w przyszym roku.
Ik kan er volgend jaar mee beginnen. Mog je rozpocz w przyszym roku.
Daarmee begin ik volgend jaar. Rozpoczn je w przyszym roku.
Daar begin ik volgend jaar mee. Rozpoczn je w przyszym roku.

Inne przyimki, ktre zmieniaj si w poczeniu z er/daar to:

er + naar ernaartoe / erheen (uywane gwnie z czasownikiem gaan, w celu
okrelenia kierunku)
er + uit ervandaan (uywane gwnie z czasownikiem komen, w celu okrelenia
kierunku, skd si przychodzi):

Ik ga naar Frankrijk. Jad do Francji.
Ik ga er morgen naartoe.
50
Jad tam jutro.
Ik kom er net vandaan.
51
Wanie stamtd przychodz/ wracam.
Daar kom ik net vandaan. Wanie stamtd przychodz/ wracam.


d. Er + okrelenie iloci

Er moe zosta uyte zamiast rzeczownika, gdy ten wystpuje w kombinacji z form
okrelajc ilo:

Hoeveel kinderen heb je? Ile masz dzieci?
Ik heb drie kinderen. Mam trjk dzieci.
Ik heb er drie. Mam ich troje.

Heb jij veel cds? Masz duo pyt cd?
Ja, ik heb veel cds. Tak, mam duo pyt cd.
Ja, ik heb er veel. Tak, mam ich duo.

Hebt u een auto? Ma Pan/Pani samochd?
Nee, ik heb geen auto. Nie, nie mam samochodu.
Nee, ik heb er geen. Nie, nie mam adnego (samochodu).




50
er () naartoe = naar Frankrijk
51
er () vandaan = uit Frankrijk
27
13. Czasownik (3): tryb rozkazujcy

Do wyraenia rozkazu, wezwania lub proby uywa si trybu rozkazujcego. Zazwyczaj
tworzy si przy pomocy rdzenia czasownika. Konstrukcji takiej uywa si w sytuacjach
nieformalnych:

Houd je mond! Zamknij si!
Blijf hier! Zosta tu!
Schiet op! Pospiesz si!
Kom hier! Chod tu!

Mona take uy osobowej formy czasownika w poczeniu z u (forma grzecznociowa) lub
jij (forma nieformalna):

Komt u toch
52
hier! Prosz tu przyj!
Blijft u toch hier! Prosz tu zosta!
Gaat u toch zitten. Prosz usi!

Kom jij eens hier! Przyjd tu prosz!
Blijf jij even hier! Prosz zosta tu!

Na rnego typu tablicach i mniejszych tabliczkach mona zobaczy nakazy i zakazy
sformuowane za pomoc bezokolicznika:

Niet roken Nie pali
Hier bellen Tu dzwoni



14. Czasownik (4): czasowniki wyraajce pozycj

Neutralny czasownik zijn moe do czsto by zastpowany czasownikami wyraajcymi
pozycj. S trzy moliwoci: staan, liggen i zitten.

Dla objektw, ktre stoj, ale mogyby si ewentualnie przewrci (przy maej pomocy)
uywa si czasownika staan:

Het glas staat op tafel. Szklanka stoi na stole.
De klok staat op kast. Zegar stoi na szafce.
De boom staat voor het huis. Przed domem stoi drzewo.
De boeken staan op de plank. Ksiki stoj na pce.

Dla objektw, ktre le i nie mogyby si przewrci uywa si liggen:

Het boek ligt op tafel. Ksika ley na stole.
Het kind ligt in bed. Dziecko ley w ku.
De krant ligt op de grond. Gazeta ley na ziemi.
De sleutels liggen op de plank. Klucze le na pce.

52
Formy takie jak eens, even, toch sprawiaj, e tryb rozkazujcy brzmi mniej ostro i bardziej przyjanie.
28

Dla obiektw, ktre znajduj si w czym innym, np. w kieszeni, szklance itp. uywa si
zitten:

Het geld zit in mijn zak. Pienidze s w kieszeni.
Er zit geen suiker in de pot. W pojemniku nie ma cukru.
Mijn paspoort zit in jouw tas. Mj paszport jest w twojej torbie.
De sleutels zitten in mijn zak. Klucze s u mnie w kieszeni.

Czasowniki staan, liggen i zitten s rwnie w stanie tworzy kombinacje z te +
bezokolicznik, aby wyrazi dwa, przebiegajce w tym samym czasie dziaania. Zobacz
rozdzia 20 (c).



15. Zaimek (3): zaimek dzierawczy, zwrotny, wzajemny

Oto przegld zaimkw (wraz z zaimkami osobowymi):

zaimek osobowy zaimek osobowy zaimek dzierawczy zaimek zwrotny
forma podmiotu forma dopenienia

ik me/mij mijn me
je/jij je/jou je/jouw
53
je
u u uw u/zich
54

hij hem zijn zich
ze/zij haar haar zich
het het zijn zich

we/wij ons ons/onze
55
ons
jullie jullie jullie je
ze/zij ze/hen/hun
56
hun zich

Zaimek dzierawczy poprzedza rzeczownik i uywa si go by wyrazi, e co naley do
kogo. To samo mona te wyrazi przy pomocy przyimka van + niezredukowana forma
dopenieniowa zaimka osobowego:

Dit is mijn boek. To jest moja ksika.
Dit boek is van mij. Ta ksika jest moja.

Dit zijn onze boeken. To s nasze ksiki.
Deze boeken zijn van ons. Te ksiki s nasze.


53
Zaimek dzierawczy je to odpowiednik nieakcentowanego (zredukowanego) zaimka osobowego je; jouw
odpowiada natomiast akcentowanym (penym formom) zaimkom osobowym jij i jou.
54
Forma zich to forma trzeciej osoby liczby pojedynczej i liczby mnogiej, ale uywana jest rwnie dla formy
grzecznociowej u. Godne wspomnienia jest te u hebt/u heeft w rozdziale 5.
55
Dla het-wyrazw uywa si ons, dla de-wyrazw i dla wszystkich form w liczbie mnogiej uywa si onze.
56
Hun jest uywane tylko w funkcji dopenienia dalszego. Zob. rozdzia 3.
29
Zaimki zwrotne najczciej uywane s w poczeniu z czasownikami. Czasowniki zwrotne to
np.: zich wassen (my si), zich scheren (goli si), zich schamen (wstydzi si), zich
vergissen (myli si), zich bukken (schyla si), zich voelen (czu si):

Ik was me in de rivier. Myj si w rzece.
Nee, jij vergist je. Nie, mylisz si.
Hij scheert zich elke dag. On goli si codziennie.
Wij voelen ons heerlijk! Czujemy si cudownie!

Zaimki zwrotne wystpuj rwnie po przyimkach w wyraeniach typu bij zich hebben
(mie przy sobie):

Ik heb geld bij me. Mam przy sobie pienidze.
Jij hebt geld bij je. Ty masz przy sobie pienidze.
Hij heeft geld bij zich. On ma przy sobie pienidze.
Wij hebben geld bij ons. My mamy przy sobie pienidze.
Jullie hebben geld bij je. Wy macie przy sobie pienidze.
Zij hebben geld bij zich. One/oni maj przy sobie pienidze.

Zaimek wzajemny dla pierwszej, drugiej i trzeciej osoby w liczbie mnogiej to elkaar (siebie
nawzajem):

Wij begroeten elkaar.
57
Pozdrawiamy si (siebie nawzajem).
Jullie lijken op elkaar. Jestecie do siebie (nawzajem) podobni.
Zij houden van elkaar. Oni si kochaj (siebie nawzajem).



16. Czasownik (5): czas przeszy prosty regularny

Czas przeszy prosty uywany jest w opowiadaniach, zarwno w tych o bardzo dawnych i
odlegych czasach (jak ma to miejsce np. w bajkach), jak i w tych o dowiadczeniach dnia
codziennego:

Er was eens een prins Dawno dawno temu by sobie ksi ...
en ze leefden nog lang en gelukkig. i yli potem jeszcze dugo i szczliwie.

Ik was in de stad, liep over een Byam/em w miecie, przechodziem/am przez
plein en toen gleed ik uit over plac i wtedy wanie poliznam/em si na
een bananenschil. skrce od banana.


Aby utworzy czas przeszy prosty czasownikw regularnych naley od bezokolicznika odj
kocwk en, jak to miao miejsce przy tworzeniu czasu teraniejszego (krok 1 i 2).


57
Uycie zich (si) byoby w tym wypadku niemoliwe, gdy zich odnosi si do tej samej osoby (zich wassen
my si, a nie kogo innego). Pozdrawia si natomiast kogo innego, a nie siebie samego i jeli ta osoba te nas
pozdrawia to mona powiedzie: Wij begroeten elkaar. Jeli jest to pozdrowienie jednostronne, to wtedy
mwimy: Ik begroet Peter.
30
Kolejny krok krok 3 jest bardzo wany: naley sprawdzi na jak liter koczy si
czasownik po odjciu en. Nastpnie naley wybra jeden z przyrostkw, tworzcych czas
przeszy: te(n) lub de(n) w zalenoci od ostatniej litery po odjciu en:

te(n) jeli ostatnia litera to ch, -f, -k, -p, -s lub t
(jako pomoc w zapamitaniu mona uy wyraz t kofschip, ktry zawiera w sobie
wszystkie te spgoski)
de(n) w wszystkich innych przypadkach, z samogoskami wcznie.

Krok 4 dotyczy dopasowania pisowni, a krok 5 to doczenie odpowiedniego przyrostka. Jest
jedna forma dla liczby pojedynczej (-te/-de) i jedna dla liczby mnogiej (-ten/-den).

Oto tworzenie czasu przeszego prostego w punktach:

1. Znajd form bezokolicznikow czasownika
2. Odejmij kocwk en
3. Sprawd, jaka jest ostatnia litera po odjciu en, zastosuj regu t kofschip i
zdecyduj si na te(n) lub de(n)
4. Jeli to konieczne, dostosuj pisowni:
a. jeli samogoska w czci czasownika bez en powinna by duga,
podwj j w sytuacji, gdy znajduj si za ni jedna samogoska
b. jeli po odjciu en na kocu wyrazu znajduj si dwie takie same
spgoski, odejmij jedn z nich
c. zamie z w s
d. zamie v w f
Rezultat to rdze wyrazu.
5. Odmnie now form wedug nastpujcego wzoru:
ik : rdze + -te/-de
je/jij, u : rdze + -te/-de
hij, ze/zij, het : rdze + -te/-de
we/wij : rdze + -ten/-den
jullie : rdze + -ten/-den
ze/zij : rdze + -ten/-den

Do zilustrowania tworzenia czasu przeszego prostego uyjemy nastpujcych czasownikw:
maken (robi), maaien (kosi), lachen (mia si), vissen (owi ryby), straffen (kara).

Pierwsze cztery etapy:


1. maken maaien lachen vissen straffen
2. mak- maai- lach- viss- straff-
3. -k -i -ch -s -f
4. maak maai lach vis straf

Etap pity to:

ik maakte maaide lachte viste strafte
je/jij, u maakte maaide lachte viste strafte
hij, ze/zij, het maakte maaide lachte viste strafte
31
we/wij maakten maaiden lachten visten straften
jullie maakten maaiden lachten visten straften
ze/zij maakten maaiden lachten visten straften

Nawet jeli czasownik po odjciu en koczy si na d lub t, to sposb dziaania ze
wszystkimi jego konsekwencjami pozostaje ten sam. Porwnaj tworzenie czsu przeszego
prostego czasownikw planten (sadzi) i leiden (prowadzi):

1. planten leiden
2. plant- leid-
3. -t -d
4. plant leid

Etap pity to:

ik plantte leidde
je/jij, u plantte leidde
hij, ze/zij, het plantte leidde
we/wij plantten leidden
jullie plantten leidden
ze/zij plantten leidden

W wyniku tworzenia czasu przeszego prostego z tego typu czasownikami powstaj podwjne
spgoski, ktre jednak wymawia si pojedynczo. Wymowa tych czasownikw w liczbie
mnogiej jest dlatego identyczna dla czasu teraniejszego (wij planten, wij leiden) i czasu
przeszego prostego (wij plantten, wij leidden). Nie sycha adnej rnicy.

Aby zilustrowa jak wany jest krok 3, przed dopasowaniem pisowni, spjrzmy na
czasowniki verhuizen (przeprowadzi si) i beloven (obieca):

1. verhuizen beloven
2. verhuiz- belov-
3. -z -v
4. verhuis beloof

Etap pity to:

ik verhuisde beloofde
je/jij, u verhuisde beloofde
hij, ze/zij, het verhuisde beloofde
we/wij verhuisden beloofden
jullie verhuisden beloofden
ze/zij verhuisden beloofden

Jeli dopasowaoby si pisowni wczeniej, stworzyoby si niepoprawne formy: * ik
verhuiste i * ik beloofte zamiast ik verhuisde i ik beloofde.



32
17. Czasownik (6): czas przeszy zoony regularny

Do wyraenia przeszoci uywa si rwnie czasu przeszego zoonego. Jest on stosowana o
wiele czciej uywany ni czas przeszy prosty.

Czas przeszy zoony skada si z czasownika posikowego i imiesowu czasu przeszego.
Czasownik posikowy dla czasw zoonych to albo hebben albo zijn. Jeli czasownik
posikowy jest uyty w czasie teraniejszym, to tworzy on razem z imiesowem czas przeszy
zoony. Jeli natomiast jest on w czasie przeszym prostym, to tworzy on z imiesowem czas
zaprzeszy zoony.

Zacznijmy od omwienia tworzenia imiesowu czasu przeszego czasownikw regularnych.


a. Imiesw czasu przeszego

Imesw czasownikw regularnych tworzy si poprzez dodanie do rdzenia czasownika
przedrostka ge- i przyrostka t lub d.

Tak jak przy tworzeniu czasu przeszego prostego stosujemy i tu zasad t kofschip: naley
doda t, jeli po odjciu od bezokolicznika en ostatnia litera to jedna ze spgosek, ktre
wystpuj w wyrazie t kofschip. We wszystkich innych wypadkach dodaje si d.
Oto schemat tworzenia imiesowu:

1. Znajd form bezokolicznikow czasownika
2. Odejmij kocwk en
3. Sprawd na jaka liter koczy si pozostaa cz czasownika, uyj reguy t kofschip
do okrelenia, czy bdzie trzeba doda t lub d
4. Dopasuj pisowni jeli to konieczne:
a. jeli samogoska w czci czasownika bez en powinna by duga, podwj j
w sytuacji, gdy znajduj si za ni jedna samogoska
b. jeli po odjciu en na kocu wyrazu znajduj si dwie takie same spgoski,
jedn odejmij
c. zamie z w s
d. zamie v w f
Rezultat to rdze wyrazu.
5. Dodaj przedrostek ge- i przyrostek t/-d do rdzenia wyrazu

Jeli dany czasownik rozpoczyna si nieakcentowanym przyrostkiem (be-, ge-, her-, ont- i
ver-) to wtedy przy tworzeniu imiesowu nie dodaje si ge-.

Tworzenie imiesowu zilustrujemy na podstawie nastpujcych czasownikw: werken
(pracowa), planten (sadzi), leiden (prowadzi), verhuizen (przepeowadza si) i beloven
(obieca):

1. werken planten leiden verhuizen beloven
2. werk- plant- leid- verhuiz- belov-
3. -k -t -d -z -v
4. werk plant leid verhuis beloof
5. gewerkt geplant geleid verhuisd beloofd
33

Imiesw czasu przeszego geplant nie otrzyma dodatkowego -t, poniewa sam rdze
koczy si na liter t. Forma geleid natomiast nie otrzymaa dodatkowego d, poniewa
ostatnia litera rdzenia to d. Verhuisd i beloofd rozpoczynaj si nieakcentowanym
przerostkiem, przez co nie zostao dodane ge-.


b. Czasowniki posikowe hebben i zijn

Kiedy naley uy hebben jako czasownika posikowego w czasie przeszym zoonym a
kiedy zijn? Najczciej uywa si hebben.

Zijn wystpuje:

z komen, gaan, zijn, blijven, worden i gebeuren

Ik ben gisteren al aangekomen. Przybyam/em ju wczoraj.
Ik ben naar Amsterdam gegaan. Udaam/em si do Amsterdamu.
Ik ben er maar een week geweest. Byam/em tylko tydzie.
Ik ben er niet lang gebleven. Nie zostaam/em dugo.
Ik ben ziek geworden. Rozchorowaam/em si.
Dat is al eerder gebeurd. Ju kiedy to si zdarzyo.

z czasownikami, ktre wyraaj zmian sytuacji: veranderen (zmieni), geboren worden
(urodzi si), sterven (umrze), stoppen (przesta) itd.

Jij bent erg veranderd. Duo si zmienia/e.
Hij is in 1996 geboren. Urodzi si w 1996.
Zij is in 2003 gestorven. Zmara w 2003.
Hij is met roken gestopt. Przesta pali.

z czasownikami wyraajcymi ruch: fietsen (jecha na rowerze), lopen (i) itp.

Te czasowniki mog wystpowa zarwno po zijn, jak i po hebben:
zijn uywa si w sytuacji, gdy jest podany kierunek lub cel ruchu
hebben uywa si, gdy kierunek lub cel ruchu nie s podane

Prosz porwna nastpujce przykady:

Ik ben naar Leiden gefietst. Pojechaam/em na rowerze do Lejdy.
Ik heb drie uur gefietst. Jedziam/em trzy godziny na rowerze.

Ik ben naar huis gelopen. Poszam do domu piechot.
Ik heb in de tuin gelopen. Chodziam po ogrodzie.

Podane przykady czasownika posikowego byy w czasie przeszym zoonym. Jeli
zamienimy ostatnie przykady na czas zaprzeszy zoony to otrzymamy:

Ik was naar Leiden gefietst. Pojechaam/em na rowerze do Lejdy.
Ik had drie uur gefietst. Jedziam/en trzy godziny na rowerze.
34

Ik was naar huis gelopen. Poszam do domu piechot.
Ik was in de tuin gelopen. Chodziam po ogrodzie.

W zdaniu gwnym czasownik posikowy znajduje si na drugim miejscu, natomiast imiesw
na kocu zdania.
58




18. Czasownik (7): czas przeszy prosty i zoony nieregularny


a. Nieregularny czas przeszy prosty

Wiele czasownikw, ktre w sposb regularny zachowuj si w czasie teraniejszym, ma
nieregularne formy w czasach przeszych. Formy te trzeba zna na pami. W wikszoci
takich przypadkw zmienie ulega samogoska w rdzeniu:

spreken sprak, spraken heeft gesproken mwi
zitten zat, zaten heeft gezeten siedzie

W czasie przeszym zoonym naley doda en do formy liczby pojedynczej, aby uzyska
form liczby mnogiej. Naley rwnie pamita o ewentualnym dostosowaniu pisowni po
dodaniu en:

schrijven ik/jij/... schreef wij/jullie/zij schreven pisa
zingen ik/jij/... zong wij/jullie/zij zongen piewa

List nieregularnych czasownikw umiecilimy w zaczniku I. Czasowniki te zostay
podzielone wedug zmian samogosek. Jeli czasownik podstawowy (np. nemen) jest
nieregularny, to rwnie jego kombinacje z akcentowanymi przyrostkami (np. afnemen,
innemen, opnemen, overnemen) maj formy nieregularne.

Teraz podamy czas przeszy prosty czasownikw hebben (mie), zijn (by) i worden (sta
si) oraz czasownikw modalnych: kunnen, moeten, mogen, zullen i willen:

hebben zijn worden kunnen

ik had was werd kon
je/jij, u had was werd kon
hij, ze/zij, het had was werd kon
we/wij hadden waren werden konden
jullie hadden waren werden konden
ze/zij hadden waren werden konden


58
Szykowi wyrazw w zdaniu zosta powicony rozdzia 19.
35
moeten mogen zullen willen

ik moest mocht zou wilde/wou
59

je/jij, u moest mocht zou wilde/wou
hij, ze/zij, het moest mocht zou wilde/wou
we/wij moesten mochten zouden wilden/wouden
jullie moesten mochten zouden wilden/wouden
ze/zij moesten mochten zouden wilden/wouden


b. Nieregularny czas przeszy zoony

W zaczniku I zostaa podana lista czasownikw nieregularnych i ich form imiesowowych.
Podalimy rwnie z ktrym czasownikiem posikowym (hebben czy zijn) dany czasownik
si czy w czasie przeszym zoonym. Imiesw czasownika nieregularnego skada si
zazwyczaj z ge- + rdze (ze zmian samogoski lub bez takiej zmiany) + -en:

slapen sliep, sliepen heeft geslapen spa
vallen viel, vielen is gevallen upa



19. Szyk wyrazw w zdaniu (2): zagadnienia dodatkowe

W zdaniu gwnym bez innwersji szyk wyrazw jest nastpujcy: podmiot osobowa forma
czasownika reszta zdania.
60
Przyjrzemy si teraz bliej zdaniom zoonym. Okrelimy
miejsce w zdaniu zaimka zwrotnego, dopenienia bliszego i dalszego, okolicznikw czasu,
sposobu i miejsca oraz bezokolicznika i imiesowu czasu przeszego.
61



a. Szyk wyrazw nienalecych do grupy orzeczenia

Zaimek zwrotny znajduje si zaraz po podmiocie i osobowej formie czasownika (podmiot +
czasownik lub czasownik + podmiot przy inwersji):

Ik herinner me die man.
Przypominam sobie tego mczyzn.

Gisteren herinnerde ik me hem.
Wczoraj przypomniaam/em sobie tego mczyzn.

Dopenienie blisze zajmuje miejsce za dopenieniem dalszym, chyba e jest to zaimek
osobowy. Wtedy znajduje si ono przed tym dopenieniem:



59
Preferowana jest forma regularna wilde/wilden, ale w mowie potocznej syszy si rwnie wou/wouden.
60
Zobacz rozdzia 2.
61
Miejsce przedrostka czasownikw rozdzielniezoonych omwilimy w rozdziale 27. Konstrukjca om (...) te +
bezokolicznik zostaa omwiona w rozdziale 20.
36
Zij geeft haar vriend Lof der zotheid van Erasmus.
Daje swojemu przyjacielowi Pochwa Gupoty Erazma z Rotterdamu.

Zij geeft hem Lof der Zotheid van Erasmus.
Daje mu Pochwa Gupoty Erazma z Rotterdamu.

Zij geeft het haar vriend.
Daje to swojemu przyjaceielowi.

Zij geeft het hem.
Daje mu to.

Dopenienie (dalsze), ktre jest bliej okrelone (rodzajnik okrelony), znajduje si w pobliu
osobowej formy czasownika lub w rodku zdania. Z kolei dopenienie (dalsze), ktre jest
nieokrelone (rodzajnik nieokrelony) zajmuje miejsce pod koniec zdania:

Ik heb de tweeling gisteren nog gezien.
Bliniaczki/bliniakw widziaam/em jeszcze wczoraj.

Ik heb gisteren de tweeling nog gezien.
Bliniaczki/bliniakw widziaam/em jeszcze wczoraj.

Ik heb gisteren in dit restaurant nog een tweeling gezien.
Jeszcze wczoraj widziaam/em w tej restauracji (jakie/jakich)
bliniaczki/bliniakw.

Jest silna tendencja do umieszczania okolicznikw czasu przed okolicznikami sposobu, a te z
kolei przed okolicznikami miejsca:

Ik ga op zaterdag naar de markt.
Id w sobot na targ.

Ik ga morgen met de trein naar Amsterdam.
Jutro pojad pocigiem do Amsterdamu.


b. Szyk wyrazw nalecych do grupy orzeczenia

Imiesw czasu przeszego zajmuje ostatnie miejsce w zdaniu:

Ik heb gisteren zelf gekookt.
Wczoraj sam/a gotowaam/em.

Bezokolicznik rwnie zajmuje ostatni pozycj w zdaniu. Jeli jest wicej bezokolicznikw,
to jako ostatni wystpuje czasownik gwny:

Hij blijft vanavond bij ons eten.
On zostaje dzi u nas na obiad. (On zostanie dzi u nas, by co zje.)


37
Hij wil vanavond bij ons blijven eten.
On chce dzi u nas zosta na obiad.

Hij zou vanavond bij ons willen blijven eten.
On chciaby dzi u nas zosta na obiad.

Szyk wyrazw w zdaniu w jzyku niderlandzkim dopuszcza pewnego typu modyfikacje.
Zawsze s jakie wyjtki od reguy. Wraz z czasem nauki danego jzyka wzrasta liczba
poznanych regu i wyjtkw.



20. Czasownik (8): bezokolicznik z i bez te


a. Bezokolicznik bez te

Jak ju wczeniej zauwaylimy, czasowniki modalne kunnen, moeten, mogen, willen,
zullen uywa si z w poczeniu z bezokolicznikiem bez te:

Ik kan/moet/mag/wil/zal morgen komen.

Kilka innych czasownikw wystpuje rwnie w poczeniu z bezokolicznikiem bez te: gaan,
komen, blijven, horen, zien, voelen i laten:

Ik ga vanavond hard studeren. Zamierzam dzi wieczr intensywnie si uczy.
Hij komt morgen bij ons eten. Jutro przyjdzie do nas na obiad/ zje obiad.
Wij blijven vanavond niet slapen. Nie zostaniemy dzi wieczorem na noc/eby
przenocowa.
Wij horen de baby huilen. Syszymy, e pacze dziecko.
Ik zie mijn neef Jan daar lopen. Widz mojego kuzyna, ktry tam idzie.
Ik voel de mug bijten. Czuj, e gryzie mnie komar.
Zij laat anderen voor zich werken. Ona pozwala innym dla siebie pracowa.


b. Bezokolicznik z te

Wszystkie inne czasowniki, ktre wystpuj w zdaniu w kombinacji z innymi czasownikami,
wymagaj bezokolicznika z te. Oto kilka przykadw:

beginnen te zacz
beloven te obieca
blijken te okaza si
durven te mie odwag
hoeven te potrzebowa
lijken te zdawa si
proberen te prbowa
schijnen te wydawa si
vergeten te zapomnie
weigeren te opiera si (aby co zrobi)
38

Het begint te regen. Zaczyna pada.
Het kind belooft het nooit meer te doen. Dziecko obiecuje, e ju nigdy tego nie zrobi.
Hij blijkt toch te komen. Okazuje si, e on jednak przyjdzie.
Ik durf niet te zwemmen. Nie mam odwagi pywa.
Ik probeer toch naar Amsterdam te komen. Jednak sprbuj przyjecha do Amsterdamu.
Hij vergeet een kaartje te kopen. On zapomina kupi bilet.

Specjaln pozycj zajmuje w tej grupie czasownik hoeven, ktry zawsze wystpuje w
zdaniach przeczcych (geen/niet)
62
i jest odpowiednikiem moeten w zdaniach bez
przeczenia. Hoeven wystpuje w poczeniu z bezokolicznikiem po te:

Ik moet huiswerk maken. Musz odrabia prace domowe.
Ik hoef geen huiswerk te maken. Nie musz odrabia prac domowych.

Hij moet vanavond komen. On musi przyj dzi wieczorem.
Hij hoeft vanavond niet te komen. On nie ma co przychodzi dzi wieczorem.


c. Dwie jednoczenie przebiegajce czynnoci z uyciem te

Jeli dwie czynnoci dziej si jednoczenie, to uywa si do ich wyraenia konstrukcji:
osobowa forma czasownika + te + bezokolicznik. Osobowa forma czasownika musi by
form jednego z nastpujcych czasownikw:

staan sta
zitten siedzie
liggen lee
lopen i
hangen wisie

Forma osobowa wyraa pierwsz czynno i dziki te jest powizana z bezokolicznikiem,
wyraajcym drug czynno:

Hij staat te praten. Stoi i rozmawia.
Ik zit een boek te lezen. Siedz i czytam ksik.
Zij ligt te slapen. Ley pogrona we nie. (Ley i pi.)
Jij loopt te dromen. Bujasz w obokach. (Idziesz i marzysz.)
De was hangt te drogen. Pranie wisi i si suszy.


d. Konstrukcja bezokolicznikowa om (...) te + bezokolicznik

W konstrukcji bezokolicznikowej om (...) te + bezokolicznik, om moe wyraa zamiar:
63


Ik heb een cursus gevolgd om te leren koken.
Uczszczaam/em na kurs, aby nauczy si gotowa.

62
Zdania przeczce zostay omwione w rozdziale 10.
63
Mona j porwna do konstrukcji w jzyku polskim aby + bezokolicznik.
39

Ik ben gisteren naar Amsterdam geweest om een expositie te bezoeken.
Byam/em wczoraj w Amsterdamie, aby obejrze (pewn) wystaw.

Jest take moliwa konstrukcja te + przymiotnik + om (...) te + bezokolicznik:

Ik ben te moe om te studeren.
Jestem za bardzo zmczona/y, aby si uczy.

Het is te laat om naar de supermarkt te gaan.
Jest za pno, aby i do sklepu.

Konstrukcja om (...) te + bezokolicznik moe by okreleniem zaimka osobowego het:

Ik haat het om die onregelmatige werkwoorden te leren!
Nie nawidz uczenia si czasownikw nieregularnych!

Het is veel leuker om naar het strand te gaan!
O wiele fajniej jest i na pla!

Jeli wyraenie zin hebben wystpuje w poczeniu om (...) te + bezokolicznik, to
otrzymamy wwczas:
64


Ik heb zin om vanavond naar Utrecht te gaan.
Mam ochot pojecha dzi wieczorem do Utrechtu.

Naley zauway, e konstrukcja om (...) te zawsze znajduje si na kocu zdania.



21. Czasownik (9): czas przyszy

W jzyku niderlandzkim wystpuje wprawdzie czasownik posikowy (zullen) do tworzenia
czasu przyszego, ale nie jest on czsto uywany. Do wyraenia przyszoci uywa si
zazwyczaj form czasownika czasu teraniejszego. To kontekst na to wskazuje, e dana
wypowied dotyczy przyszoci. Do czsto uywane okoliczniki czasu to np. morgen
(jutro), volgende week (w przyszym tygodniu):

Ik werk morgen niet.
Jutro nie pracuj.

Ik doe volgende week rijexamen.
W przyszym tygodniu mam egezamin na prawo jazdy.

Czasownik gaan
65
moe zosta uyty do wyraenia przyszoci i peni on wtedy funkcje
czasownika posikowego, po ktrym wymagany jest bezokolicznik na kocu zdania:

64
Zin hebben moe rwnie wystpowa z przyimkiem in: Ik heb zin in koffie (Mam ochot na kaw).
65
Niektrych czasownikw nie mona uywa w poczeniu z gaan. Chodzi tu o czasowniki zijn i gaan.
40

Volgend jaar ga ik in Amerika studeren.
W przyszym roku bd studiowa w USA.

Czasownika posilkowego zullen uywa si gwnie w oficjalnych wypowiedziach, np. na
stacjach kolejowych:

De trein naar Leiden zal over enkele ogenblikken aankomen op spoor 5.
Pocig do Lejdy wjedzie na tor 5.



22. Czasownik (10): strona bierna

Strona bierna skada si z czasownika posikowego i imiesowu czasu przeszego czasownika
gwnego.
66
Czasownik posikowy worden moe zosta uyty w czasie teraniejszym lub
przeszym prostym. Dotyczy to rwnie czasownika posikowego zijn, ktry wraz z
imiesowem tworzy czas przeszy lub zaprzeszy zoony.

Zdanie w stronie biernej rni si tym od strony czynnej, e dopenienie spenia funkcj
podmiotu zdania. Tak wic zmienia si spojrzenie na treci wyraone w zdaniu. Czasami
dodaje si pierwotny podmiot, ktry jest poprzedzony w stronie biernej przyimkiem door:

Ik heb deze boeken gekocht. Kupiam te ksiki.
Deze boeken zijn door mij gekocht.
67
Te ksiki zostay przeze mnie kupione.

Czsto podmiot zdania w stronie czynnej jest pomijany w stronie biernej:

De arts opereert mij volgende week. Lekarz bdzie mnie operowa w przyszym
tygodniu.
Ik word volgende week [-] geopereerd. Bd operowana w przyszym tygodniu.

Hij heeft twee studenten gebeld. Zadzwoni do dwch studentw.
Twee studenten zijn [-] gebeld. Zadzwoniono do dwch studentw.

Niektre zdania w stronie biernej nie posiadaj podmiotu logicznego, tylko podmiot
gramatyczny (bez znaczenia leksykalnego) er:

Er wordt gebeld. Wie kan dat zijn? Dzwoni (kto). Kto to moe by?
Er wordt vanavond veel gelachen. Duo bdzie miechu dzi wieczorem.




66
Imiesw zosta omiwiony w rozdziaach 17-18. Zobacz rwnie zacznik I.
67
Deze boeken worden (= czas teraniejszy)/ werden (= czas przeszy prosty)/ zijn (= czas przeszy zoony)/
waren (= czas zaprzeszy zoony) door mij gekocht.
41
23. Zdanie zoone (1): wsprzdnie

Zdanie zoone moe si skada z dwch zda gwnych, poczonych odpowiednim
spjnikiem. Spjnik taki nie wpywa na szyk wyrazw w zdaniu: w obu zdaniach czasownik
zajmuje drug pozycj (spjnika nie uwzgdnia si w liczeniu pozycji, liczenie zaczyna si po
spjniku).

Spjniki wsprzdne:

en i/a
maar ale/lecz
want bo/gdy/poniewa
of lub/czy
dus wic

Przykady uycia:

Jan slaapt en Marian kookt.
Jan pi, a Marian gotuje.

Jan slaapt maar Marian kan niet slapen.
Jan pi, ale Marian nie moe spa.

Jan slaapt want hij is erg moe.
Jan pi, bo jest strasznie zmczony.

Jan werkt nog of hij is op weg naar huis.
Jan jeszcze pracuje, lub jest (ju) w drodze do domu.

Jan is moe dus hij gaat naar bed.
Jan jest zmczony, wic idzie spa.

Spjnik of wystpuje rwnie w pytaniach rozstrzygnicia.
68
Za spjnikiem znajduje si
wwczas czasownik:

Ga je mee of blijf je thuis?
Idziesz (z nami) czy zostajesz w domu?

Kom jij bij mij of kom ik bij jou?
Przyjdziesz ty do mnie czy ja mam przyj do ciebie?



24. Zdanie zoone (2): podrzdnie

Zdania zoone, skadajce si ze zdania gwnego i zdania podrzdnego, mog rozpoczyna
si zarwno od zdania gwnego, jak i podrzdnego. Jeli zdanie gwne jest pierwsze, to szyk

68
W rozdziale 6 zostay omwione zdania pytajce.
42
jego nie odbiego od zdania prostego. Na drugim miejscu jest osobowa forma czasownika.
Podmiot znajduje si wtedy na pierwszej pozycji, lub w wypadku inwersji na trzeciej:

Ik ga vanavond naar de film als ik genoeg tijd heb.
Pjd dzi wieczorem do kina, jeli bd miaa wystarczjco duo czasu.

Vanavond ga ik naar de film als ik genoeg tijd heb.
Dzi wieczorem pjd do kina, jeli bd miaa wystarczjco duo czasu.

Jeli natomiast zdanie zoone rozpoczyna si od zdania pobocznego, to cae to zdanie
zajmuje jakby pierwsz pozycj, za ktr musi sta odmieniony czasownik, a za nim podmiot:

Als ik genoeg tijd heb,
69
ga ik vanavond naar de film.
Jak bd miaa wystarczjco duo czasu, to pjd dzi wieczorem do kina.

Tak jak np. przyswek na pocztku zdania, tak tutaj zdanie poboczne wywouje inwersj.

Dan ga ik vanavond naar de film.
Wtedy pjd dzi wieczorem do kina.

Inny przykad to:

Nadat ik boodschappen heb gedaan, ga ik eten koken.
Po zrobieniu zakupw, bd gotowa.

Daarna ga ik eten koken.
Nastpnie bd gotowa.


b. Szyk wyrazw w zdaniu zoonym podrzdnie

Forma osobowa czasownika w zdaniu podrzdnym znajduje si na jego kocu. Jeli
orzeczenie zdania skada si z wikszej iloci czasownikw, to wszystkie one znajduj si na
kocu zdania. Forma osobowa czasownika stoi wtedy zazwyczaj przed tymi
bezokolicznikami lub imiesowami:

Ik weet dat hij dat niet doet.
Wiem, e on tego nie robi.

Ik weet dat hij dat niet heeft gedaan.
Wiem, e on tego nie zrobi.

Ik weet dat hij dat nooit had kunnen doen.
Wiem, e on nigdy czego takiego nie mgby zrobi.

Zdania poboczne wprowadzaj spjniki. Jzyk niderlandzki liczy ich kilkanacie.

69
Jeli po formie osobowej czasownika zdania pobocznego znajduje si forma osobowa czasownika zdania
gwnego, to trzeba wtedy pomidzy tymi dwoma zdaniami postawi przecinek.
43
c. Spjniki zda podrzdnych

Spniki odnoszce si do czasu:

als, wanneer
70
kiedy, jak
toen
71
kiedy, gdy, jak
totdat a
voordat zanim
nadat
72
po (tym jak)
terwijl podczas (gdy)
sinds
73
odkd
zodra jak tylko

Inne spjniki to:

omdat poniewa, bo
doordat
74
przez (to e)
zodat tak e
als, indien
75
jeli
tenzij chyba e
hoewel mimo e
zoals tak jak

Przykady uycia:

Wanneer ik klaar ben, roep ik je.
Jak bd gotowa/y, to ci zawoam.

Toen het begon te regenen, ging ik naar huis.
Jak zaczo pada, poszam/poszedem do domu.

We blijven hier staan totdat de trein komt.
Zostaniemy tu, a nadjedzie pocig.

Je moet je handen wassen voordat je gaat eten.
Powinna/powinienie umy rce, zanim zaczniesz je.

Nadat ik heb opgeruimd, ga ik naar bed.
Po posprztaniu id spa.

Hij fluit terwijl hij onder de douche staat.
On gwide podczas brania prysznica.


70
Wanneer wystpuje tylko w zdaniach w czasie teraniejszym.
71
Toen wystpuje tylko w zdaniach w czasie przeszym.
72
Nadat wystpuje tylko w zdaniach w czasie zoonym.
73
Spjnika sinds nie naley myli z przyimkniem sinds. Zobacz zacznik V.
74
Nawet Holendrzy maj problemy z odrnieniem od siebie omdat i doordat.
75
Indien jest uywane w jzyku pisanym, als zarwno w pisanym jak i mwionym.
44
Sinds zij in Leiden woont, zien we haar nooit meer.
Odkd mieszka w Lejdzie, nigdy jej nie widujemy.

Ik bel je zodra ik iets weet.
Zadzwoni do ciebie, jak tylko bd co wiedzie.

Ik ga niet met vakantie omdat ik geen geld heb.
Nie jad na wakacje, bo nie mam pienidzy.

Doordat de trein vertraging had, kwam ik te laat.
Przez to, e spni si pocig, przybyam za pno.

Ik heb geld gespaard, zodat ik met vakantie kan.
Zaoszczdziam/em pienidze, tak e mog pojecha na wakacje.

Als je morgen langs wilt komen, moet je me van tevoren bellen.
Jeli chcesz jutro do mnie wpa, to musisz najpierw przedzwoni.

Ik kan niet met jullie mee, tenzij ik een dag vrij kan krijgen.
Nie mog jecha z wami, chyba e dostan jeden dzie wolny.

Je spreekt dit woord uit zoals je het schrijft.
Te sowo tak si wymawia, jak si je pisze.


d. Mowa zalena

Specjalnym typem zdania pobocznego jest zdanie podrzdne w mowie zalenej. Mowa
zalena to powtarzana/ przekazywana dalej mowa niezalena (opinia, kogo sowa), ale w
szerszym sensie moe do by rwnie pytanie lub wypowiadanie osdu. Szyk w zdaniu
pobocznym w mowie zalenej nie odbiega od szyku wyrazw w kadym innym zdaniu
podrzdnym. Zdanie gwne i pobczne mog by poczone w nastpujcy sposb:

spjnikiem podrzdnym dat,
76
ktry wprowadza zdania opinie
spjnikiem podrzdnym of,
77
ktry wprowadza pytanie rozstrzygnicia
zaimkiem pytajcym, wprowadzajcym pytanie

Przykady skadaj si ze zdania w mowie niezalenej i nastpnie w mowie zalenej.

Wyraanie cudzych lub wasnych opinii ze spjnikiem dat

Kees zegt: Ik heb honger. Kees mwi: Jestem godny.
Kees zegt dat hij honger heeft. Kees mwi, e jest godny.

Hij komt morgen. On jutro przyjdzie.
Ik denk dat hij morgen komt. Myl, e on jutro przyjdzie.
Het is zeker dat hij morgen komt. To jest pewne, e on jutro przyjdzie.

76
Spjnika dat nie naley myli z zaimkiem wskazujcym (rozdzia 11) lub zaimkiem wzgldnym (rozdzia 25)
dat.
77
Spjnika podrzdnego of nie naley myli ze spjnikiem wsprzdnym of (lub). Zobacz rozdzia 23.
45

Wyranie cudzych lub wasnych wtpliwoci (pyta) ze spjnikiem of

Jan vraagt: Wil jij een appel? Jan pyta si: Chcesz jabko?
Jan vraagt of jij een appel wilt. Jan si pyta, czy chcesz jabko.

Komt hij morgen? Czy on jutro przyjdzie?
Ik weet niet of hij morgen komt. Nie wiem, czy on jutro przyjdzie.
Het is onzeker of hij morgen komt. To nie jest pewne, czy on jutro przyjdzie.

Wyraanie cudzych lub wasnych wtpliwoci (pyta) z zaimkami pytajcymi

Anne vraagt: Waar ga je naartoe? Anne pyta si: Dokd idziesz?
Anne vraagt waar je naartoe gaat. Anne si pyta, dokd idziesz.

Wat komt hij doen? Po co on przyszed?
Ik weet niet wat hij komt doen. Nie wiem, po co przyszed.
Het is niet duidelijk wat hij komt doen. To nie jest jasne, po co on przyszed.



25. Zaimek (4): zaimek wzgldny


a. Zaimki wzgldne die i dat

Die odnosi si do:
de-wyrazw w liczbie pojedynczej
wszystkich rzeczownikw w liczbie mnogiej, niezalenie od ich rodzaju

Przykady:

De man die daar loopt, is mijn buurman.
Mczyzna, ktry tam idzie, jest moim ssiadem.

De huizen die kort geleden zijn verkocht, zijn 10 jaar oud.
Domy, ktre niedawno zostay sprzedane, maj 10 lat.

Dat odnosi si do:
het-wyrazw w liczbie pojedynczej

Przykady:

Het huis dat kort geleden is verkocht, is 10 jaar oud.
Dom, ktry niedawno zosta sprzedany, ma 10 lat.

Het kind dat huilt, is gevallen.
Dziecko, ktre pacze, przewrcio si.


46
b. Zaimek wzgldny wat

Zaimka wzgldnego wat uywa si po nastpujcych sowach:

alles wszystko
iets co
niets nic
veel duo, wiele
weinig mao, niewiele

Przykady:

Alles wat je hier ziet, heb ik zelf gemaakt.
Wszystko, co tu widzisz, sam/a zrobiam/em.

Er is niet veel wat ik niet lekker vind.
Nie ma wielu (potraw), ktrych nie lubi.

Przy yciu wat mona te si odnie do caego zdania:

We gaan morgen naar Amsterdam, wat ik heel leuk vind.
Jutro jedziemy do Amsterdamu, co nam si bardzo podoba.


c. Zaimek wzgldny waar

Zaimek wzgldny waar odnosi si do miejsca:

Ik woon in de stad waar ik geboren ben.
Mieszkam w miecie, gdzie si urodziam/em.

De winkel waar ik deze heerlijke broodjes koop, is vlakbij.
Sklep, gdzie kupiam/em te przepyszne bueczki, jest niedaleko.


d. Zaimki wzgldne wie i wat + przyimek

Zaimki wzgldne wie i wat mog wystpowa razem z przyimkami.
Uycie::
przyimek + wie, jeli odnosimy si do osb
waar + przyimek, jeli odnosimy si do rzeczy
78


Przykady:

78
Waar + przyimek zastpuje mogc si wydawa o wiele bardziej logiczn kombinacj przyimek + wat, ktra
nie wystpuje w jzyku niderlandzkim.
47

De docent op wie ik wacht, is er nog niet.
79

Nauczyciel, na ktrego czekam, jeszcze si nie pojawi.

De film waar ik naar kijk, is heel goed.
80

Film, ktry ogldam, jest bardzo dobry.



26. Zdanie wzgldne

Zdania wzgldne rozpoczynaj si zaimkiem wzgldnym. Ten typ zdania znajduje si
zazwyczaj za rzeczownikiem lub grup rzeczownikw, do ktrych si odnosi. Dlatego moe
on si pojawi w rodku innego zdania. W zdaniu wzgldnym szyk wyrazw jest taki sam, jak
w innych zdaniach podrzdnych. Osobowa forma czasownika znajduje si na kocu tego
zdania:

De man die in dat huis woont, is erg oud.
Mczyzna, ktry mieszka w tamtym domu, jest bardzo stary.

Het boek dat ik gisteren heb gekocht, is een cadeau voor mijn moeder.
Ksika, ktr wczoraj kupiam/em, jest prezentem dla mojej mamy.

Czasem zdanie wzgldne znajduje si na kocu zdania. Z kontekstu naley wywnioskowa,
do ktrego rzeczownika si ono wtedy odnosi:

Hij heeft mij een foto gestuurd, die ik erg leuk vind.
Przysa mi zdjcie, ktre bardzo mi si podoba.



27. Czasownik (11): czasowniki rozdzielnie- i
nierozdzielniezoone

Pewna liczba czasownikw posiada przedrostek, ktry moe by akcentowany bd te nie.
Wikszo czasownikw podaje informacje, czy dany przedrostek jest akcentowany, czy nie.

Nieakcentowane przedrostki to: be-, ge-, her-, ont- i ver-. W nastpujcych czasownikach
sylaba, na ktr pada akcent, zostaa wytuszczona. Czasowniki o nieakcentowanych
przedrostkach s nierozdzielniezoone:

beginnen zacz
gebeuren zdarzy si
herkennen rozpozna
ontmoeten spotka

79
W jzyku mwionym syszy si rwnie waar + przyimek w odniesieniu do osb, ale nie jest to forma
poprawna gramatycznie.
80
De film waarnaar ik kijk jest rwnie moliwe, ale formy typu waarnaar zazwyczaj si dzieli (rozdzia
6).
48
veranderen zmieni

Te czasowniki przy tworzeniu imiesowu czasu przeszego nie otrzymuj przedrostka ge-.
81


Czasowniki rozpoczynajce si akcentowanym przedrostkiem s natomiast
rozdzielniezoone. Takie przedrostki (poniej wytuszczone) modyfikuj w pewien sposb
znaczenie danego czasownika (bez przedrostka). Przykady z czasownikiem nemen:

aannemen przyj
afnemen zmniejszy si
doornemen przejrze
innemen zarzy (np. lek)
meenemen wzi ze sob
opnemen odebra, pobra
overnemen przej
toenemen zwikszy si

Przedrostki czasownikw rozdzielniezoonych mog znajdowa si na innej pozycji w
zdaniu (czsto na jego kocu), ni sam czasownik. Znaczenie danego czasownika mona
odnale w sowniku, ale tylko gdy znany jest jego przedrostek.

Czasowniki rozdzielniezoone nie zawsze skadjad si z formy czasownika i przedrostka
oddzielnie. Nasze przykady zawieraj czasowniki meenemen i opbellen:

Czasowniki rozdzielniezoony dzieli si, gdy ich forma osobowa znajduje si w zdaniu
gwnym (w czasie teraniejszym lub przeszym). Przedrostek znajduje si wtedy zazwyczaj
na kocu zdania:

Ik neem dit boek mee.
Wezm t ksik ze sob.

Ik bel je morgen op.
Jutro zadzwoni do ciebie.

Czasowniki rozdzielniezoone dzieli si rwnie w trybie rozkazujcym:

Neem dit boek mee!
We t ksik ze sob!

Bel me morgen op!
Zadzwo jutro do mnie!

Czasowniki rozdzielniezoone dzieli si w konstrukcji z te:

Hij belooft het morgen mee te nemen.
Obiecuje wzi to jutro ze sob.


81
Zobacz rozdzia 17 o tworzeniu czasu przeszego zoonego.
49
Jij hoeft mij vanavond niet op te bellen.
Nie musisz do mnie dzi wieczorem dzwoni.

Czasowniki rozdzielniezoone dzieli si, jeli znajduj si one w formie imiesoww. Ge-
znajduje si wtedy midzy przedrostkiem, a czasownikiem:

Ik heb dit boek voor jullie meegenomen.
Wziam t ksik dla was.

Ik weet dat hij me gisteren heeft opgebeld.
Wiem, e wczoraj do mnie dzwoni.

Czasowniki rozdzielniezoone pojawiaj si w jednej czci, gdy s to bezokoliczniki po
np. czasownikach modalnych:

Ik wil dit boek meenemen.
Chc t ksik wzi ze sob.

Ik zal je morgen opbellen.
Zadzwoni jutro do ciebie.

Czasowniki rozdzielniezoone wystpuj w jednej czci, gdy s to znajdujce si na kou
zdania formy osobowe czasownika w zdaniu pobocznym:

Ik weet dat hij het boek niet meeneemt.
Wiem, e nie wemie (tej) ksiki.

Ik hoop dat je me morgen opbelt.
Mam nadziej, e jutro do mnie zadzwonisz.


50
ZACZNIKI


I Czasowniki nieregularne
II Liczebniki
III Jednostki miar
IV Okrelenia czasu
V Przyimki
VI Przyswki
VII Odnoniki do osb i rzeczy
VIII Podstawowe pojcia gramatyczne

51
ZACZNIK I: Czasowniki nieregularne

Mimo e nastpujce czasowniki to formy nieregularne, mona odkry midzy nimi pewne
prawidowoci: grupy czasownikw zmieniaj si w ten sam sposb.
Formy czasownikw bd si pojawia w nastpujcej kolejnoci: bezokolicznik, forma czasu
przeszego prostego w l.pojedynczej i l.mnogiej, imiesw czasu przeszego i czasownik
posikowy w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
82


Bezokol. Czas przeszy prosty Imiesw czasu
l.poj./l.mn. przeszego

ij
begrijpen begreep, begrepen heeft begrepen rozumie
beschrijven beschreef, beschreven heeft beschreven opisa
blijken bleek, bleken is gebleken okaza si
blijven bleef, bleven is gebleven zosta
kijken keek, keken heeft gekeken patrze/oglda
krijgen kreeg, kregen heeft gekregen otrzyma/dosta
lijken leek, leken heeft geleken zdawa si
ontbijten ontbeet, ontbeten heeft ontbeten je niadanie
overlijden overleed, overleden is overleden umrze
rijden reed, reden heeft/is
83
gereden jecha
schijnen scheen, schenen heeft geschenen wydawa si/wieci
schrijven schreef, schreven heeft geschreven pisa
snijden sneed, sneden heeft gesneden ci
verdwijnen verdween, verdwenen is verdwenen znikn
vergelijken vergeleek, vergeleken heeft vergeleken porwna
verwijzen verwees, verwezen heeft verwezen odnosi si
wijzen wees, wezen heeft gewezen wskaza

ie
bieden bood, boden heeft geboden oferowa
genieten genoot, genoten heeft genoten rozkoszowa si
kiezen koos, kozen heeft gekozen wybra
liegen loog, logen heeft gelogen kama
schieten schoot, schoten heeft geschoten strzeli
verbieden verbood, verboden heeft verboden zabroni
verliezen verloor, verloren (is/)heeft verloren straci/zgubi

ui
buigen boog, bogen heeft gebogen zgi
ruiken rook, roken heeft geroken wcha/czu zapach
sluiten sloot, sloten heeft gesloten zamkn


82
W przypadku czasownikw rozdzielniezoonych naley odszuka formy czasownika podstawowego (aby
dowiedzie si, jakie formy czasu przeszego maj aannemen, afnemen, doornemen, innemen, meenemen,
opnemen, overnemen, naley szuka czasownika nemen). Znaczenie natomiast czasownikw
rozdzielniezoonych naley sprawdzi w sowniku. Przeczytaj rozdiza 27 o czasownikach
rozdzielniezoonych.
83
Jeli nie jest podany kierunak bd cel ruchu: heeft; w innych sytuacjach: is. Zobacz rozdzia 17.
52

bewegen bewoog, bewogen heeft bewogen rusza (si)
scheren schoor, schoren heeft geschoren goli si
wegen woog, wogen heeft gewogen way


beginnen begon, begonnen is begonnen zacz (si)
binden bond, bonden heeft gebonden wiza
drinken dronk, dronken heeft gedronken pi
schrikken schrok, schrokken is geschrokken przestraszy si
springen sprong, sprongen heeft gesprongen skoczy
stinken stonk, stonken heeft gestonken mierdzie
verbinden verbond, verbonden heeft verbonden poczy
vinden vond, vonden heeft gevonden znale
winnen won, wonnen heeft gewonnen wygra
zingen zong, zongen heeft gezongen piewa


trekken trok, trokken heeft getrokken cign
vechten vocht, vochten heeft gevochten walczy
vertrekken vertrok, vertrokken is vertrokken odej/odjecha
zenden zond, zonden heeft gezonden wysa
zwemmen zwom, zwommen heeft gezwommen pywa

ie
helpen hielp, hielpen heeft geholpen pomc
sterven stierf, stierven is gestorven umrze

,
bespreken besprak, bespraken heeft besproken omwi
breken brak, braken heeft gebroken przerwa
nemen nam, namen heeft genomen bra
ontbreken ontbrak, ontbraken heeft ontbroken by nieobecn/ym
spreken sprak, spraken heeft gesproken rozmawia/mwi
steken stak, staken heeft gestoken uku/ugodzi

,
eten at, aten heeft gegeten je
genezen genas, genazen is genezen wyzdrowie
geven gaf, gaven heeft gegeven da
lezen las, lazen heeft gelezen czyta
vergeten vergat, vergaten (is/)heeft vergeten zapomnie

,
bidden bad, baden heeft gebeden modli si
liggen lag, lagen heeft gelegen lee
zitten zat, zaten heeft gezeten siedzie

53
oe
dragen droeg, droegen heeft gedragen nosi
slaan sloeg, sloegen heeft geslagen bi
vragen vroeg, vroegen heeft gevraagd pyta


Inne czasowniki

bezoeken bezocht, bezochten heeft bezocht odwiedzi
brengen bracht, brachten heeft gebracht wzi ze sob
denken dacht, dachten heeft gedacht myle
kopen kocht, kochten heeft gekocht kupi
verkopen verkocht, verkochten heeft verkocht sprzeda
zoeken zocht, zochten heeft gezocht szuka

bestaan bestond, bestonden heeft bestaan istnie
doen deed, deden heeft gedaan robi
gaan ging, gingen is gegaan i
staan stond, stonden heeft gestaan sta
verstaan verstond, verstonden heeft verstaan rozumie/dobrze sysze
zien zag, zagen heeft gezien widzie

houden hield, hielden heeft gehouden trzyma
laten liet, lieten heeft gelaten pozwoli/zostawi
lopen liep, liepen heeft/is
84
gelopen i
roepen riep, riepen heeft geroepen woa
slapen sliep, sliepen heeft geslapen spa
vallen viel, vielen is gevallen upa/spa

hangen hing, hingen heeft gehangen wisie
vangen ving, vingen heeft gevangen apa

hebben had, hadden heeft gehad mie
komen kwam, kwamen is gekomen przyj/przyby
kunnen kon, konden heeft gekund mc/potrafi
moeten moest, moesten heeft gemoeten musie
mogen mocht, mochten heeft gemogen mie pozwolenie
weten wist, wisten heeft geweten wiedzie
willen wou/wouden
85
heeft gewild chcie
worden werd, werden is geworden sta si
zeggen zei, zeiden heeft gezegd powiedzie
zijn was, waren is geweest by
zullen zou, zouden - (wyraenie powinnoci i
przyszoci)


84
Jeli nie jest podany kierunak bd cel ruchu: heeft; w innych sytuacjach: is. Zobacz rozdzia 17.
85
Zazwyczaj uywa si form regularnych wilde/wilden. Zobacz rozdzia 18.
54
bakken bakte, bakten heeft gebakken piec
heten heette, heetten heeft geheten nazywa si
lachen lachte, lachten heeft gelachen mia si
raden raadde, raadden heeft geraden zgadn
wassen waste, wasten heeft gewassen my




Spis alfabetyczny czasownikw nieregularnych:

bakken bakte, bakten heeft gebakken piec
beginnen begon, begonnen is begonnen zacz (si)
begrijpen begreep, begrepen heeft begrepen rozumie
beschrijven beschreef, beschreven heeft beschreven opisa
bespreken besprak, bespraken heeft besproken omwi
bestaan bestond, bestonden heeft bestaan istnie
bewegen bewoog, bewogen heeft bewogen rusza (si)
bezoeken bezocht, bezochten heeft bezocht odwiedzi
bidden bad, baden heeft gebeden modli si
bieden bood, boden heeft geboden ofiarowa
binden bond, bonden heeft gebonden wiza
blijken bleek, bleken is gebleken okaza si
blijven bleef, bleven is gebleven zosta
breken brak, braken heeft gebroken przerwa
brengen bracht, brachten heeft gebracht wzi ze sob
buigen boog, bogen heeft gebogen zgi
denken dacht, dachten heeft gedacht myle
doen deed, deden heeft gedaan robi
dragen droeg, droegen heeft gedragen nosi
drinken dronk, dronken heeft gedronken pi
eten at, aten heeft gegeten je
gaan ging, gingen is gegaan i
genezen genas, genazen is genezen wyzdrowie
genieten genoot, genoten heeft genoten rozkoszowa si
geven gaf, gaven heeft gegeven da
hangen hing, hingen heeft gehangen wisie
hebben had, hadden heeft gehad mie
helpen hielp, hielpen heeft geholpen pomc
heten heette, heetten heeft geheten nazywa si
houden hield, hielden heeft gehouden trzyma
kiezen koos, kozen heeft gekozen wybra
kijken keek, keken heeft gekeken patrze/oglda
komen kwam, kwamen is gekomen przyj/przyby
kopen kocht, kochten heeft gekocht kupi
krijgen kreeg, kregen heeft gekregen otrzyma/dosta
kunnen kon, konden heeft gekund mc, potrafi
lachen lachte, lachten heeft gelachen mia si
laten liet, lieten heeft gelaten pozwoli/zostawi
lezen las, lazen heeft gelezen czyta
55
liegen loog, logen heeft gelogen kama
liggen lag, lagen heeft gelegen lee
lijken leek, leken heeft geleken zdawa si
lopen liep, liepen heeft/is gelopen i
moeten moest, moesten heeft gemoeten musie
mogen mocht, mochten heeft gemogen mie pozwolenie
nemen nam, namen heeft genomen bra
ontbijten ontbeet, ontbeten heeft ontbeten je niadanie
ontbreken ontbrak, ontbraken heeft ontbroken by nieobecn/ym
overlijden overleed, overleden is overleden umrze
raden raadde, raadden heeft geraden zgadn
rijden reed, reden heeft/is gereden jecha
roepen riep, riepen heeft geroepen woa
ruiken rook, roken heeft geroken wcha/czu zapach
scheren schoor, schoren heeft geschoren goli si
schieten schoot, schoten heeft geschoten strzeli
schijnen scheen, schenen heeft geschenen wydawa si/wieci
schrijven schreef, schreven heeft geschreven pisa
schrikken schrok, schrokken is geschrokken przestraszy si
slaan sloeg, sloegen heeft geslagen bi
slapen sliep, sliepen heeft geslapen spa
sluiten sloot, sloten heeft gesloten zamkn
snijden sneed, sneden heeft gesneden ci
spreken sprak, spraken heeft gesproken rozmawia/mwi
springen sprong, sprongen heeft gesprongen skoczy
staan stond, stonden heeft gestaan sta
steken stak, staken heeft gestoken uku/ugodzi
sterven stierf, stierven is gestorven umrze
stinken stonk, stonken heeft gestonken mierdzie
trekken trok, trokken heeft getrokken cign
vallen viel, vielen is gevallen upa/spa
vangen ving, vingen heeft gevangen apa
vechten vocht, vochten heeft gevochten walczy
verbieden verbood, verboden heeft verboden zabroni
verbinden verbond, verbonden heeft verbonden poczy
verdwijnen verdween, verdwenen is verdwenen znikn
vergelijken vergeleek, vergeleken heeft vergeleken porwna
vergeten vergat, vergaten is/heeft vergeten zapomnie
verkopen verkocht, verkochten heeft verkocht sprzeda
verliezen verloor, verloren heeft verloren straci/zgubi
verstaan verstond, verstonden heeft verstaan rozumie/dobrze sysze
vertrekken vertrok, vertrokken is vertrokken odej/odjecha
verwijzen verwees, verwezen heeft verwezen odnosi si
vinden vond, vonden heeft gevonden znale
vragen vroeg, vroegen heeft gevraagd pyta
wassen waste, wasten heeft gewassen my
wegen woog, wogen heeft gewogen way
weten wist, wisten heeft geweten wiedzie
wijzen wees, wezen heeft gewezen wskaza
willen wou/wouden heeft gewild chcie
56
winnen won, wonnen heeft gewonnen wygra
worden werd, werden is geworden sta si
zeggen zei, zeiden heeft gezegd powiedzie
zenden zond, zonden heeft gezonden wysa
zien zag, zagen heeft gezien widzie
zijn was, waren is geweest by
zingen zong, zongen heeft gezongen piewa
zitten zat, zaten heeft gezeten siedzie
zoeken zocht, zochten heeft gezocht szuka
zullen zou, zouden - (wyraenie powinnoci i
przyszoci)
zwemmen zwom, zwommen heeft gezwommen pywa
57
ZACZNIK II: Liczebniki
86



a. Liczebniki gwne

0 nul 20 twintig
1 een
87
21 eenentwintig
2 twee 22 tweentwintig
88

3 drie 23 drientwintig
4 vier 24 vierentwintig
5 vijf 25 vijfentwintig
6 zes 26 zesentwintig
7 zeven 27 zevenentwintig
8 acht 28 achtentwintig
9 negen 29 negenentwintig
10 tien 30 dertig
11 elf 40 veertig
12 twaalf 50 vijftig
13 dertien 60 zestig
14 veertien 70 zeventig
15 vijftien 80 tachtig
16 zestien 90 negentig
17 zeventien
18 achttien 100 honderd
89

19 negentien 200 tweehonderd

274 tweehonderdvierenzeventig
1000 duizend
90

1154 elfhonderdvierenvijftig
91

5432 vijfduizend vierhonderdtweendertig
1.000.000 een miljoen


b. Liczebiki porzdkowe

Liczebniki porzdkowe tworzy si poprzez dodanie kocwki -de lub -ste do liczebnikw
gwnych.

1
e
eerste 6
e
zesde 11
e
elfde 30
e
dertigste
2
e
tweede 7
e
zevende 12
e
twaalfde 40
e
veertigste
3
e
derde 8
e
achtste 13
e
dertiende
4
e
vierde 9
e
negende 100
e
honderdste
5
e
vijfde 10
e
tiende 20
e
twintigste 1000
e
duizendste

86
Formy nieregularne zaznaczone s kursyw. Okrelenia czasu znajdziesz w Zaczniku IV.
87
Tej formy een nie naley myli z rodzajnikem nieokrelonym. Ten liczebik wymawia si z dugim . Czsto
jego pisownia wyglda nastpujco: n.
88
Trema oznacza rozpoczcie w jej miejscu nowej sylaby.
89
Nie: nhonderd lecz: honderd.
90
Nie: nduizend lecz: duizend.
91
A nie: duizend honderdvierenvijftig.
58
c. Liczebiki nieokrelone

Do okrelania iloci uywa si nastpujcych form:

veel duo veel water duo wody
wiele/u veel mensen wielu ludzi
weinig mao weinig water mao wody
niewiele/u weinig mensen niewiele ludzi
genoeg wystarczajca ilo/ genoeg water wystarczajca ilo wody
liczba genoeg mensen wystarczajca liczba ludzi
wat troch/ wat water troch wody
kilka/u wat mensen kilka osb
wat geld troch pienidzy
enkele kilka/kilkoro enkele mensen kilkoro ludzi
sommige niektrzy sommige mensen niektrzy ludzie
verschillende rni/e verschillende mensen rni ludzie
een paar kilka/kilkoro een paar mensen kilka osb


d. Zwroty idiomatyczne

4 + 1 = 5 vier plus n is vijf (lub: vier en n is vijf)
5 - 1 = 4 vijf min n is vier
2 x 2 = 4 twee keer twee is vier (lub: twee maal twee is vier)
4 : 2 = 2 vier gedeeld door twee is twee

, 1, 2, 3 een half,
92
anderhalf, twee en een half, drie en een half
, , ,
1
5 een tweede, een derde, een vierde,
93
een vijfde
, 4, ,
4
4 een kwart, twee kwart, drie kwart, vier kwart
1
100,
1
1000 een honderdste, een duizendste
9
10 negen tiende
1
19 een negentiende

1 m
2
1 vierkante meter
1 m
3
1 kubieke meter

92
Lub: een tweede. Zobacz dalej.
93
Lub: een kwart. Zobacz dalej.
59
ZACZNIK III: Jednostki miar


Oglna regua mwi, e jeli odnosimy si do czego policzalnego, czego jest wicej ni
jedna sztuka, to uywamy wtedy liczby mnogiej rzeczownika:

Hoeveel katten heb jij? Ile masz kotw?
Ik heb n kat. Mam jednego kota.
Ik heb twee katten. Mam dwa koty.
Ik heb een paar katten. Mam kilka kotw.

Jednak wikszo rzeczownikw, sucych do okrelania jednostek miar, przyjmuje form
liczby pojedynczej:

1 kilo 1 kilo
2 kilo 2 kilo
3 kilo 3 kilo

Tyczy si to take nastpujcych form:

3 gram 3 gramy
3 jaar 3 lata
3 uur 3 godziny
3 kwartier 3 kwadranse
3 euro
94
3 euro
3 meter 3 metry
3 centimeter 3 centymetry
3 millimeter 3 milimetry

Nawet jeli rzeczowniki te wystpuj w poczeniu z: hoeveel (ile), zoveel (tyle/ tak duo) lub
een paar (kilka), uywa si ich w liczbie pojedynczej:

hoeveel kilo? ile kilogramw?
zoveel meter tyle metrw
een paar jaar kilka lat

Wyjtki:

3 maanden 3 miesice
3 weken 3 tygodnie
3 dagen 3 dni
3 minuten 3 minuty
3 seconden 3 sekundy
3 graden 3 stopnie
hoeveel maanden? ile miesicy?
zoveel minuten tyle minut
een paar graden kilka stopni


94
12,50 czyta si jako: twaalf euro vijftig, lub: twaalf vijftig.
60
Przykady:

300 kilo is
95
te veel. 300 kilo jest za duo.
1000 jaar is lang. 1000 lat to jest dugo.
3 kwartier is 45 minuten. 3 kwadranse to jest 45 minut.
35 centimeter is 350 millimeter. 35 centymetrw to jest 350 milimetrw.

95
Naley zauway, e czasowniki w tych przykadach s rwnie w liczbie pojedynczej.
61
ZACZNIK IV: Okrelenia czasu


a. Lata

Daty czyta si nastpujco:

1300 - dertienhonderd
1964 - negentien vierenzestig
2004 - tweeduizend vier

v.Chr. (voor Christus): przed narodzinami Chrystusa (p.n.e.)
n.Chr. (na Christus): po narodzinach Chrystusa (n.e.)
A.D. (Latin: anno Domini): w roku Paskim

W Holandii do czsto uywa si cyfr rzymskich, szczeglnie na budynkach. Oto kilka
podstawowych symboli:

M = 1000
D = 500
C = 100
L = 50
X = 10
V = 5
I = 1

Po dodaniu niszego symbolu do wyszego dodaje si do siebie ich wartoci:

MD = 1500
DC = 600
LXX = 70
VIII = 8

Przez postawienie niszego symbolu przed wyszym odejmuje si od siebie ich wartoci:

CM = 900
XC = 90
XL = 40
IX = 9
IV = 4
96


Tak wic: MCMLXIV = 1964; MMVII = 2007.



96
Czasem mona si rwnie spotka z symbolem: IIII.
62
b. Pory roku

de winter zima
de lente, het voorjaar wiosna
de zomer lato
de herfst, het najaar jesie


c. Miesice
97


januari stycze
februari luty
maart
98
marzec
april
99
kwiecie
mei maj
juni czerwiec
juli lipiec
augustus sierpie
september wrzesie
oktober padziernik
november listopad
december grudzie


d. Dni tygodnia
100


maandag poniedziaek
dinsdag wtorek
woensdag roda
donderdag czwartek
vrijdag pitek
zaterdag sobota
zondag niedziela



97
Wikszo nazw miesicy pochodzi z mitologii rzymskiej. Maart (marzec) odnosi si do Marsa, boga wojny;
mei (maj) do Jupitera Maiusa, boga wzrostu; juni (czerwiec) do Juny, bogini kobiet i maestwa; juli (lipiec) i
augustus (sierpie) do wadcw Juliusza Cezara i Augustus. Maart by pierwszym miesicem w kalendarzu
rzymian. To wyjania nazwy september (septem = 7), oktober (octo = 8), november (novem = 9) i december
(decem = 10): sidmy, smy, dziewity i dziesity miesic. Februari, ostatni miesic roku w tym kalendarzu,
dostaje dlatego dodatkowy dzie w roku przestpnym.
98
Powiedzenie Maart roert zijn staart mona porwna do polskiego: W marcu, jak w garncu: moe by
zimno, spa ieg, by ciepo, ale w marcu zazwyczaj pada w Holandii deszcz. Nawet marcowe deszcze zostay
nazwane: maartse buien.
99
April doet wat hij wil jest porwnywalne do polskiego powiedzenia: Kwiecie plecie, bo przeplata, troch
zimy, troch lata.
100
Kilka z tych nazw odnosi si do bogw plemion germaskich: woensdag (roda) odnosi si do Wodana, boga
wojny, donderdag (czwartek) do Donara, boga burz i sztorw, i vrijdag (pitek) do Frei, bogini podnoci.
63
e. Okrelenie godziny
101


W jzyku niderlandzkim w do specyficzny sposb okrela si czas. Jeli tylko jest 20 minut
po penej godzinie, to zaczyna si ju odnosi do nastpnej penej godziny:

10.20 = 10 voor half 11 (rano)
17.20 = 10 voor half 6 (po poudniu)

Podstawy:

een uur
102
= 60 minuten
een half uur = 30 minuten
een kwartier
103
= 15 minuten
een minuut
104
= 60 seconden
105


W zaczniku III zauwaylimy ju, e godziny i kwadranse, nawet jeli jest ich wicej,
wystpuj w liczbie pojedynczej. Minuty i sekundy natomiast wystpuj w takich sytuacjach
w liczbie mnogiej:

een dag = 24 uur jeden dzie = 24 godziny
een uur = 4 kwartier jedna godzina = 4 kwadranse
een kwartier = 15 minuten jeden kwadrans = 15 minut
een minuut = 60 seconden jedna minutea = 60 sekund

Wyraenia odnoszce si do czasu:

Hoe laat is het? Ktra jest godzina?
Het is 11 uur. Jest 11 godzina.

Hoe laat vertrekt de trein? O ktrej godzinie odjeda pocig?
De trein vertrekt om 12 uur. Pocig odjeda o 12.

Hoe lang duurt de reis? Jak dugo zajmie (nam) podr?
De reis duurt 2 uur en 10 minuten. Podr zajmie 2 godziny i 10 minut.

Tot hoe laat moet je wachten? Do ktrej godziny musz czeka?
Tot 12 uur. Do 12 godziny.

Hoe laat kom je aan? O ktrej godzinie przyjdziesz/przyjedziesz?
Ik kom om 10 over 2 aan. Przyj(a)d o 14.10.




101
W jzyku pisanym uywa si zegara 24-godzinnego, w jzyku mwionym natomiast 12-godzinnego.
102
Het uur.
103
Het kwartier.
104
De minuut.
105
De seconde.
64
65

ZACZNIK V: Przyimki


Poprawne uycie przyimkw w jzyku obcym moe by bardzo kopotliwe, poniewa ich
uycie jest czsto idiomatyczne. Dlatego oprcz znaczenia podajemy rwnie przykady ich
uycia.

aan Ik zit aan tafel.
Siedz przy stole.

Er is iemand aan de deur.
Kto stoi przed drzwiami.

De foto hangt aan de muur.
Zdjcie wisi na cianie.

Ik geef het boek aan jou.
Ksik daj tobie (dla ciebie).

achter Hij staat achter een boom.
On stoi za drzewem.

behalve Hij is er altijd behalve vandaag.
On jest codziennie oprcz dnia dzisiejszego.

beneden West-Nederland ligt beneden zeeniveau.
Zachodnia cz Holandii znajduje si poniej poziomu morza.

bij Ik was bij de boekwinkel.
Byam/em w ksigarni.

Ik woon dicht bij de universiteit.
Mieszkam niedaleko uniwersytetu.

Ik heb een boek bij me.
Mam ksik przy sobie.

Ik woon bij mijn tante.
Mieszkam u cioci.

binnen Ik ben binnen een uur klaar.
Bd gotowa/y w cigu godziny.

boven Hij woont boven een winkel.
On mieszka nad sklepem.

Oost-Nederland ligt boven zeeniveau.
Wschodnia cz Holandii znajduje si nad poziomem morza.

66
Het is boven de 35 graden.
Jest powyej 35 C.

buiten Hij is buiten gevaar.
On znajduje si z dala od niebezpieczestwa.

Ik woon buiten de stad.
Mieszkam poza miastem.

dankzij Ik heb dit boek dankzij jou.
Mam t ksik dziki tobie.

door Hij is door een auto aangereden.
Zosta potrcony przez samochd.

Ik loop door het bos.
Id przez las.

gedurende Gedurende het weekend heb ik vrij.
W cigu weekendu jestem wolna/y.

in Ik ben in de keuken.
Jestem w kuchni.

Ik moet dit in het Engels vertalen.
Musz to przetumaczy na angielski.

langs Hij loopt langs de rivier.
Idzie wzdu rzeki.

met Ik kom met de fiets.
Przyjad na rowerze.

Ik kom met Kerstmis.
Przyjad na wita Boego Narodzenia.

Ik wil koffie met suiker.
Chc kaw z cukrem.

na Na u!
Po Pani/u (za Pani/em)!

Na de winter ga ik naar Parijs
Po zimie pojad do Parya.

naar Hij gaat naar Amsterdam.
On wybiera si do Amsterdamu.

De trein naar Parijs vertrekt nu.
Pocig do Parya teraz odjeda.
67

naast Ik zit naast een student.
Siedz obok studenta.

om Wij zitten om de tafel.
Siedzimy dookoa stou.

Ik kom om 12 uur.
Przyjd o 12.

onder Wij praten veel onder het eten.
Duo rormawiamy w trakcie jedzenia.

De kat zit onder de tafel.
Kot siedzi pod stoem.

op Ik heb geen geld op de bank.
Nie mam pienidzy w banku (na koncie w banku).

De koffie staat op tafel.
Kawa jest na stole.

over Ik lees een boek over Erasmus.
Czytam ksik o Erazmie z Rotterdamu.

Ik loop over de brug.
Przechodz przez most.

Ik kom over een uur.
Przyjd za godzin.

Hij is over de veertig.
On ma ponad 40 lat.

per Reizen per trein is comfortabel.
Podrowanie pocigiem jest wygodne.

Deze tomaten kosten 1 euro per kilo.
Te pomidory kosztuj 1 euro za kilogram.

rond Wij zitten rond het vuur.
Siedzimy dookoa ogniska.

sinds Hij studeert sinds 2004.
On studiuje od roku 2004.

te Dit huis is te huur.
Ten dom jest do wynajcia.
68
Ik ben geboren te Utrecht.
Urodziam/em si w Utrechcie.

tegen Hij leunt tegen de muur.
Opiera si o cian.

Hij stemt tegen dit voorstel.
On gosuje przeciw(ko) tej propozycji.

Hij is heel aardig tegen mij.
On jest bardzo miy dla mnie (w stosunku do mnie).

tegenover Ik woon tegenover het station.
Mieszkam naprzeciw(ko) stacji.

tijdens Tijdens de zomer kom ik.
Przyjad w lecie (w trakcie lata).

tot Deze trein rijdt tot Leiden.
Ten pocig jedzie a do Lejdy.

Ik wacht tot 12 uur.
Czekam do 12 godziny.

Tot volgende week!
Do przyszego tygodnia!

tussen De trein staat stil tussen Leiden en Den Haag.
Pocig stoi pomidzy Lejd i Hag.

Er is een verschil tussen A en B.
Jest rnica midzy A i B.

uit Ik kom uit Nederland.
Pochdz z Holandii.

Hij stapt uit de trein.
On wysiada z pocigu.

De kat springt uit het raam.
Kot skacze przez okno.

van Hij werkt van 9 tot 5.
On pracuje od 9 do 17.

Hij is de zoon van Jan.
On jest synem Jana.

Dat is aardig van je.
To mio z twojej strony.
69

vanaf Ik werk vanaf 2000.
Pracuj od roku 2000.

vanwege Ik kan niet slapen vanwege de muggen.
Nie mog spa z powodu komarw (przez komary).

via Ik ga via Parijs naar Rome.
Jad do Rzymu przez Pary.

volgens Volgens het weerbericht gaat het regenen.
Wedug prognozy pogody bdzie pada.

voor Ik ben vr 6 uur klaar.
Bd gotowa/y przed 18.

Dit moet vr 1 april klaar zijn.
To musi by gotowe przed 1 kwietnia (pierwszgo kwietnia).

Ik kom voor jou.
Przychodz dla ciebie. (Jestem tu dla/przez Ciebie.)

Ik sta voor het huis.
Stoj przed domem.

voorbij Hij rijdt voorbij Leiden.
On przejeda przez Lejd.

zonder De reis verloopt zonder problemen.
Podr przebiega bez problemw.


70
Czasowniki z przyimkami (rekcja czasownika)

Oto kilkanacie przykadw:

beginnen met zacz (co)
denken aan myle o
gaan naar i/jecha do
geven aan da (komu)
helpen met pomc przy
houden van kocha/lubi (co, kogo)
kijken naar patrze na/oglda (co)
lachen om mia si z
luisteren naar sucha (czego, kogo)
stoppen met zaprzesta (co robi)
trek hebben in mie ochot na (jedzenie)
vragen aan pyta (kogo)
wachten op czeka na
zin hebben in iets
106
mie ochot na co


Okrelenie czasu i przyimki

Tijd Ik kom om 12 uur.
Dagen en data Ik kom op woensdag 17 september.
Weekend Ik kom in het weekend.
Maanden Ik kom in september.
Seizoenen Ik kom in de zomer.
Jaren Ik kom in 2007.


Okrelenie miejsca i przyimki

Land Ik woon in Nederland.
Stad/dorp Ik woon in Leiden.
Wijk Ik woon in de Bloemenwijk.
Straat Ik woon in de Herenstraat.
Weg Ik woon aan de Appelweg.
Laan Ik woon aan de Lindelaan.
Gracht/singel Ik woon aan de Hooigracht.
Huisnummer Ik woon op nummer 15.
Verdieping Ik woon op de tweede verdieping.


106
S moliwe dwie konstrukcje z wyraeniem zin hebben:
zin hebben in + rzeczownik: ik heb zin in koffie
zin hebben + om (...) te + bezokolicznik: ik heb zin om morgen naar Amsterdam te gaan.
Zobacz rozdzia 20.
71
ZACZNIK VI: Przyswki


Przyswki dostarczaj dodatkowej informacji o czasowniku, przymiotniku lub innym
przyswku. Ich forma nigdy nie ulega zmianie. W nastpujcych przykadach przyswki
zostay wytuszczone:

Zij zingt mooi.
Zij zing een heel mooi lied.
Zij zingt heel mooi.


Przyswki czasu

morgen jutro
overmorgen pojutrze
gisteren wczoraj
eergisteren przedwczoraj

overdag w cigu dnia
vandaag dzisiaj
vanmorgen/vanochtend dzi rano
vanmiddag dzi po poudniu
vanavond dzi wieczorem
vannacht dzi w nocy/ubiegej nocy

's morgens/'s ochtends rano
's middags po poudniu
's avonds wieczorem
's nachts w nocy

binnenkort wkrtce
straks niedugo, zaraz
later potem
volgende week w przyszym tygodniu
volgende maand w przyszym miesicu
volgend jaar w przyszym roku

altijd zawsze
meestal zazwyczaj
regelmatig regularnie
soms czasem
af en toe/nu en dan od czasu do czasu
even wanie/akurat
zelden rzadko
nooit nigdy
bijna nooit prawie nigdy
ooit kiedykolwiek/kiedy
72
eerst najpierw
dan wtedy
daarna potem
vervolgens nastpnie
ten slotte na zakoczenie

toen wtedy
sindsdien od tego czasu
al ju
weer znw/znowu
eindelijk w kocu


Przyswki miejsca

hier tu(taj)
daar tam
er tam
binnen w rodku
buiten na zewntrz
overal wszdzie
ergens gdzie
nergens nigdzie
weg (-)
107

boven na grze
beneden na dole


Przyswki kierunku

rechtdoor prosto
links/linksaf w lewo
rechts/rechtsaf w prawo
terug z powrotem


Przyswki stopnia

zeer
108
bardzo
erg
109
bardzo
heel
110
bardzo
zo tak
te za



107
Mijn boek is weg. oznacza: Nie ma mojej ksiki/ Moja ksika znikna.
108
Zeer uywa si gwnie w jzyku pisanym.
109
Jzyk mwiony.
110
Jzyk mwiony.
73
Inne przyswki

eigenlijk waciwie
graag chtnie
ook take, te
misschien moe
toch pomimo to, przecie, jednak, i tak

Heb je trek in een kopje thee? Ja, graag! Ik wil graag een kopje thee.
Masz ochot na filiank herbaty? Tak, chtnie! Poprosz filiank herbaty.

Yvonne en Ingrid gaan naar Rotterdam, en ik ga ook mee.
Yvonne i Ingrid jad do Rotterdamu i ja te z nimi jad.

Misschien vertrek ik zaterdag, misschien ook niet.
Moe wyjad w sobot, a moe i nie.

Ik weet dat het niet mag maar ik doe het toch!
Wiem, e to nie jest dozwolone, ale ja i tak to (z)robi.

De tentoonstelling is niet spectaculair maar toch aardig om te zien.
Wystawa nie jest szczeglna, ale pomimo to warta obejrzenia.

74
ZACZNIK VII: Odnoniki do osb i rzeczy

Jeli chcemy si odnie do osb lub rzeczy, to mona wtedy uy zaimkw osobowych.
Zaimkw wskazujcych uywa si szczeglnie przy zaakcentowaniu danego rzeczownika.
Mona ich uy rwnie bez rzeczownika (w rozdziale 11 zaimek wskazujcy zajmowa
miejsce przed nim), do ktrego si odnosz. S tylko dwie formy, ktrych uywa si
samodzielnie: die i dat. Zajmuj one pierwsze miejsce w zdaniu, poniewa s akcentowane.
Die uywa si dla osb, zarwno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej; dla rzeczy uywa si
die lub dat: die dla de-wyrazw w liczbie pojedynczej oraz dla liczby mnogiej, dat dla het-
wyrazw w liczbie pojedynczej.


a. Odnoniki do osb

Rodzaj mski, liczba pojedyncza

Wat vind je van de nieuwe buurman?
Co sdzisz o nowym ssiedzie?

Zaimek osobowy:
podmiot: Hij is heel aardig. On jest bardzo miy.
dopenienie: Ik vind hem heel aardig. Uwaam go za miego (ssiada).
po przyimku: Ik praat vaak met hem. Czsto z nim rozmawiam.

Zaimek wskazujcy:
podmiot: Die is heel aardig. On jest bardzo miy.
dopenienie: Die vind ik aardig. Uwaam go za bardzo miego (ssiada).

Rodzaj eski, liczba pojedyncza

Wat vind je van de nieuwe buurvrouw?
Co sdzisz o nowym ssiadce?

Zaimek osobowy:
podmiot: Ze is heel aardig.
111
Ona jest bardzo mia.
dopenienie: Ik vind haar heel aardig. Uwaam j za mi (ssiadk).
po przyimku: Ik praat vaak met haar. Czsto z ni rozmawiam.

Zaimek wskazujcy:
subject: Die is heel aardig. Ona jest bardzo mia.
object: Die vind ik heel aardig. Uwaam j za mi (ssiadk).


111
Lub: Zij.
75
Liczba mnoga

Wat vind je van onze nieuwe buren?
Co sdzisz o naszych nowych ssiadach?

Zaimek osobowy:
podmiot: Ze zijn heel aardig.
112
Oni s bardzo mili.
dopenienie: Ik vind ze heel aardig.
113
Uwaam ich za miych (ssiadw).
po przyimku: Ik praat vaak met ze.
114
Czsto z nimi rozmawiam.

Zaimek wskazujcy:
podmiot: Die zijn heel aardig. Oni s bardzo mili.
dopelnienie: Die vind ik heel aardig. Uwaam ich za miych (ssiadw).


b. Odnoniki do rzeczy

De-wyrazy, liczba pojedyncza

Waar is de krant?
Gdzie jest gazeta?

Zaimek osobowy:
podmiot: Hij is er nog niet. Jeszcze jej nie ma.
dopenienie: Ik zie hem nergens. Nigdzie jej nie widz.
po przyimku: Ik zoek er al uren naar.
115
Godzinami jej szukam.

Zaimek wskazujcy:
podmiot: Die is er nog niet. Jeszcze jej nie ma.
dopenienie: Die zoek ik al uren. Godzinami jej szukam.
Die zie ik nergens. Nigdzie jej nie widz.

Het-wyrazy, liczba pojedyncza

Waar is mijn woordenboek?
Gdzie jest mj sownik?

Zaimek osobowy:
podmiot: Het staat niet in de kast. Nie stoi na pce.
dopenienie: Ik zie het nergens. Nigdzie go nie widz.
po przyimku: Ik zoek er al uren naar. Godzinami go szukam.


112
Lub: Zij.
113
Lub: hen.
114
Lub: hen.
115
Czasownik zoeken czy si w tym zdaniu z przyimkiem naar. Pena konstrukcja wygldaaby nastpujco:
Ik zoek al uren naar de krant. Jeli chce si tylko krtko odnie do rzeczownika, to zamienia si naar de krant
przez ernaar. Tak jak ju to widzielimy w rozdziale 12, er odnosi si tylko do rzeczy, natomiast nigdy do osb.
Ernaar jest rozdzielne. Jeli chce si ten odnonik zaakcentoiwa, to powie si wtedy: Daar zoek ik al uren
naar!
76
Zaimek wskazujcy:
podmiot: Dat ligt niet op tafel. Nie stoi na pce.
dopenienie: Dat zoek ik al uren. Godzinami go szukam.
Dat zie ik nergens. Nigdzie go nie widz.

Liczba mnoga

Waar zijn mijn tijdschriften?
Gdzie s moje tygodniki?

Zaimek osobowy:
podmiot: Ze zijn onvindbaar. S nie do znalezienia.
dopenienie: Ik zie ze nergens. Nigdzie ich nie widz.
po przyimku: Ik zoek er al uren naar. Godzinami ich szukam.

Zaimek wskazujcy:
podmiot: Die zijn onvindbaar. S nie do znalezienia.
dopenienie: Die zoek ik al uren. Godzinami ich szukam.
Die zie ik nergens. Nigdzie ich nie widz.


77
ZACZNIK VIII: Podstawowe pojcia gramatyczne


aanwijzend voornaamwoord zaimek wskazujcy
accentteken akcent
achtervoegsel przyrostek
afgeleid utworzony od
apostrof apostrof
beklemtoond zaakcentowany
bepaald okrelony
betrekkelijk voornaamwoord zaimek wzgldny
betrekkelijke bijzin zdanie wzgldne
bezittelijk voornaamwoord zaimek dzierawczy
bijvoeglijk naamwoord/adjectief przymiotnik
bijwoord przyswek
bijzin zdanie poboczne
directe rede mowa niezalena
enkelvoud liczba pojedyncza
formeel formalny
gebiedende wijs tryb rozkazujcy
geslacht rodzaj gramatyczny
gesloten lettergreep/syllabe sylaba zamknita
gesloten vraag pytanie zamknite/rozstrzygnicia
gespecificeerd okrelony
hoeveelheidswoord wyraz okrelajcy ilo
hoofdletter wielka litera
hoofdtelwoord liczebik gwny
hoofdwerkwoord czasownik gwny
hoofdzin zdanie gwne
hulpwerkwoord czasownik posikowy
indirecte rede mowa zalena
infinitief bezokolicznik
informeel nieformalny
inversie inwersja
ja-neevraag pytanie zamknite/rozstrzygnicia
kleine letter maa litera
klinker samogoska
klinkerletter samogoska
lettergreep sylaba
lidwoord rodzajnik
lijdend voorwerp dopenienie blisze
lijdende vorm zdanie w stronie biernej
mannelijk mski
mededeling zdanie oznajmujce
medeklinker spgoska
meervoud liczba mnoga
meewerkend voorwerp dopenienie dalsze
modaal (hulp)werkwoord czasownik modalny
naamval przypadek
nevenschikkend voegwoord spjnik zdania wsprzdnego
78
niet-telbaar niepoliczalny
onbeklemtoond nieakcentowany
onbepaald voornaamwoord/telwoord zaimek/liczebik nieokrelony
onbepaald nieokrelony
onderschikkend voegwoord spjnik zdania podrzdnego
onderwerp podmiot
ongespecificeerd nieokrelony
onpersoonlijk nieosobowy
onregelmatig nieregularny
onscheidbaar nierozdzielny
ontkenning przeczenie
onzijdig nijaki
open lettergreep/syllabe sylaba otwarta
open vraag pytanie otwarte/dopenieniowe
overtreffende trap/superlatief stopnie najwyszy
passieve zin zdanie w stronie biernej
persoonlijk voornaamwoord zaimek osobowy
persoonsvorm osobowa forma czasownika
rangtelwoord liczebnik porzdkowy
regelmatig regularny
samengesteld woord wyraz zoony
samengestelde zin zdanie zoone
samenstelling rzeczownik zoony
scheidbaar rozdzielny
schrijftaal jzyk pisany
spreektaal jzyk mwiony
stam van het werkwoord rdze czasownika
stam rdze
stofnaam nazwa materiau
substantief podmiot
tegenwoordige tijd czas teraniejszy
telwoord liczebnik
toekomende tijd czas przyszy
trema trema
uitgang kocwka
uitspraak wymowa
vergrotende trap/comparatief stopie wyszy
verkleinwoord zdrobnienie
verleden tijd czas przeszy
vervoegen koniugowa/odmieni (czasownik) przez osoby
verzwakte vorm forma zredukowana
vocaal samogoska
voegwoord spjnik
voltooid deelwoord imiesw czasu przeszego
voltooid tegenwoordige tijd czas teraniejszy
voltooid verleden tijd czas przeszy zoony/czas przeszy dokonany
voltooide tijd czas dokonany
voorlopig onderwerp podmiot gramatyczny
voorvoegsel przedrostek
voorzetsel przyimek
79
vraag pytanie
vraagwoord zaimek pytajcy
vrouwelijk eski
wederkerend voornaamwoord zaimek zwrotny
wederkerig voornaamwoord zaimek wzajemny
werkwoord met vast voorzetsel czasownik z przyimkiem/rekcja czasownika
werkwoord czasownik
woordvolgorde szyk wyrazw
zelfstandig naamwoord/substantief rzeczownik
zin zdanie
zinsdeel cz zdania