1.

Wizania
Poprawny wzr konstytucyjny powinien tumaczy waciwoci fizykochemiczne zwizku. Jeeli np. woda reaguje ze sodem z wydzieleniem wodoru:

to zwizki organiczne w ktrych wystpuje grupa hydroksylowa, np. C 2H5-OH, powinny zachowywa si podobnie. Rzeczywicie, etanol jak i inne alkohole reaguje ze sodem z wydzieleniem wodoru:

W przeciwiestwie do alkoholi, eter dimetylowy (izomer etanolu), w ktrym wszystkie atomy wodoru poczone s z wglem ze sodem nie reaguje:

Jednak wzory konstytucyjne nie tumaczyy wszystkich waciwoci fizykochemicznych zwizku. Dlaczego etanol jest ciecz, a eter dimetylowy gazem? Dlaczego woda jest ciecz a siarkowodr gazem? Te i wiele innych pyta pozostaway bez odpowiedzi. Wzory konstytucyjne nie tumaczyy te w jaki sposb atomy cz si ze sob tworzc czsteczki zwizku. W grudniu 1915r Kossel, a w miesic pniej, w 1916r Lewis ogosili elektronow teori wizania jonowego (Kossel) i kowalencyjnego (Lewis). Wedug tych teorii, wizanie chemiczne powstaje w wyniku oddziaywania pary elektronowej umieszczonej pomidzy atomami a dodatnimi zrbami (jdrami) tych atomw. Wedug tych teorii kada para elektronowa rwnowana jest kresce we wzorze konstytucyjnym.

1.1. Teoria Kossela i Lewisa powstawania wiza

Niezwyka bierno chemiczna gazw szlachetnych spowodowana jest oktetem elektronowym na powoce walencyjnej. Taka konfiguracja elektronowa tych pierwiastkw nasuna Kosselowi i Lewisowi myl, e inne pierwiastki bd chciay rwnie osign oktet elektronw na powoce walencyjnej. Mog to uczyni na kilka sposobw:

odda nadmiarowe elektrony innemu pierwiastkowi przyj brakujce elektrony od innego pierwiastka podzieli si elektronami (uwsplni je), w ten sposb obydwa czce si atomy uzyskaj oktet

1.1.1. Wizania wedug koncepcji Kossela

Pierwsze dwa przypadki naley rozpatrywa wsplnie. Poniewa gdy jeden z atomw oddaje elektrony, nie mog one przecie znikn, inny atom musi je przyj. Powstaj w ten sposb jony naadowane dodatnio (kationy) oraz jony naadowane ujemnie (aniony), ktre przycigaj si wzajemnie siami elektrostatycznymi. Mwimy, e pomidzy jonami powstao wizanie jonowe. Dla uproszczenia przyjmijmy planetarny model atomu z elektronami rozmieszczo nymi na powokach.

stan pocztkowy, dwa oddzielne atomy po przejciu elektronu powstay dwa jony (anion i kation) Wizanie jonowe powstaje tylko w wyniku spotkania si atomu silnie elektroujemniego z atomem o maej elektroujemnoci (atomu elektrododatniego). Oczywicie oderwanie elektronu od jednodotatniego jonu (rwnie

przyczenie elektrou do anionu) jest trudniejsze. Dlatego gownie wizania jonowe powstaj pomidzy jonami o jednostkowym adunku.

1.1.2. Teoria Lewisa powstawania wiza - wizanie kowalencyjne.

W przypadku gdy spotkaj si dwa atomy o porwnywalnej elektroujemnoci, lub wrcz identycznej (np. takie same atomy), trudno jest wymaga by jeden z nich zabra drugiemu elektron. Musz one sobie radzi w inny sposb. Kady z nich chce osign oktet elektronw. Jedynym wyjciem bdzie gdy kady atom wypoyczy swj elektron drugiemu atomowi. Mwimy, e uwsplniaj one swoje elektrony (oczywicie uwsplniaj ich tyle ile potrzeba) tak, by ten drugi atom uzyska oktet elektronw, czyli uzyska konfiguracj najbliszego gazu szlachetnego. Oczywicie w rachunkach te elektrony (uwsplnione) naley liczy podwjnie: raz e nale do jednego atomu, a drugi raz do drugiego atomu.

dwa oddzielne atomy, nastpuje uwsplnienie elektronw, po czym kady atom posiada oktet elektronw Rysowanie tego typu modeli jest niepotrzebn strat czasu i bezcelowe. Prociej jest zamiast modeli atomw pisa symbole pierwiastkw. Nie musimy te bra pod uwag elektronw z powok wewntrznych, a jedynie z najbardziej zewntrznej powoki elektrony walencyjne. Takie przedstawienie wzoru czsteczki nosi nazw wzoru elektronowego Lewisa:

W celu dalszego uproszczenia, par elektronw wicych zastpuje si kresk: par elektronw zastpuje si kresk: .

, a do czsto kad

Te wzory z par elektronw wicych w postaci kreski s najczciej stosowane i nosz nazw wzorw strukturalnych Lewisa. W pocztkowym etapie nauki chemii powinnimy zawsze rysowa wzory w po staci wzorw Lewisa, a nie wzorw kreskowych dlatego, e w przeciwiestwie do tych ostatnich, pozwalaj one na przewidywanie waciwoci chemicznych i fizycznych zwizkw. Pomidzy atomami moe utworzy si nie tylko wizanie pojedyncze, ale rwnie podwj ne lub potrjne: Zauwamy, e aby mogo powsta wizanaie podwjne lub potrjne atomy musz si do siebie bardziej zbliy, zatem wizania te s krtsze od wiza pojedynczych. Jeeli wizania powstaj pomidzy identycznymi atomami nosz nazw wiza kowalencyjnych atomowych, lub kowalencyjnych homoatomowych. Wizania kowalencyjne mog rwnie powsta pomidzy atomami o rnej, lecz zblionej elektroujemnoci. Nosz one wtedy nazw wiza kowalencyjnych spolaryzowanych, lub wiza kowalencyjnych heteroatomowych

We wzorach Lewisa fundamentaln zasad jest, e kady atom, o ile to moliwe, musi mie oktet elektronw. Jednake struktury w ktrych jaki atom ma wicej ni 8 elektronw s rwnie moliwe, np. dla PCl5, SF6. Regua oktetu musi by cile przestrzegana dla pierwiastkw II okresu, nie mog one posiada wicej ni 8 elektronw na ostatniej powoce. Struktury w ktrych pierwiastki II okresu posiadaj wicej ni 8 elektronw s niemoliwe. Spowodowane jest to tym, e pierwiastki te nie posiadaj nisko energetycznych orbitali d, na ktrych mogyby pomieci nadmiarowe elektrony. Nie mona powiedzie, e atomy II okresu nie posiadaj orbitali d. Tak jak kady onierz nosi w plecaku buaw, tak kady atom posiada orbitale d, f, g (nawet atom wodoru), tylko, e orbitale te s wysokoenergetyczne i czsto nie ma moliwoci umieszczenia na nich elektronw.

Wzr strukturalny kwasu azotowego(V) niepoprawny. Azot jest pierwiastkiem II okresu i nie moe posiada 10 elektronw.

Wzr kwasu siarkowego(VI) mimo, e atom siarki posiada 12 elektronw jest poprawny. Siarka jest pierwiastkiem III okresu, dysponuje niskoenergetycznymi orbitalami d, w zwizku z tym moe nadmiarowe elektrony pomieci na tych orbitalach. Jaki jest wic poprawny wzr strukturalny kwasu azotowego(V), czy mona zapisa wzr kwasu siarkowego(VI) zgodnie wymogami stawianymi dla wzorw Lewisa? W tym celu zapiszmy jeszcze raz atomy wraz ze swoimi elektronami walencyjnymi. zauwamy, e dwa atomy poczmy elektrony w pary, by utworzy wizania i by kady atom posiada oktet (oprcz atomu wodoru) tlenu, azot posiadaj ju oktet (atom wodou dublet) elektronw, s wic "szczliwe". pozosta jeden atom tlenu z 6 elektronami. jeeli atom azotu uwsplni z atomem tlenu swoje dwa elektrony, pomidzy atomem azotu a tlenu powstanie wizanie. Atom azotu nadal bdzie mia oktet elektronw, ale oktet uzyska te atom tlenu. Tego typu wizanie nosi nazw wizania koordynacyjnego, donorowoakceptorowego, lub semipolarnego. Oznacza si je za pomoc strzaki skierowanej od donora do akceptora.

Tego typu wizanie sugeruje, e w czsteczce kwasu azotowego(V) istniej trzy rne wizania N -O. Jedno pojedyncze, jedno podwjne oraz jedno semipolarne. Czy w istocie tak jest? Rozpatrzmy jeszcze raz tworzenie si czsteczki kwasu azotowego(V) na modelu, a na koniec zabierzmy jon wodorowy od czsteczki kwasu azotowego(V) i utwrzmy jon azotanowy(V): Czy teraz patrzc na kocowy wzr moemy stwierdzi, ktre wizanie N -O powstao w wyniku uwsplnienia dwch elektronw pochodzcych od atomu azotu (wizanie semipolarne)? Czy moe kady atom dostarczy po jednym elektronie do wsplnego uytku i powstao wizanie kowalencyjne. Rozpatrzmy jeszcze jeden przykad, a mianowicie jon amoniowy NH 4 . Utworzenie tego jonu moemy sobie wyobrazi na dwa sposoby:
+

Jednodotatni jon azotu i cztery atomy wodoru tworz wizania kowalencyjne poprzez uwsplnienie elektronw:

W powstaej w ten sposb czsteczce jonu amoniowego istniej cztery jednakowe wizania kowalencyjne.

Do czsteczki amoniaku zblia si jon wodorowy (nie posiada elektronw, a chce mie podobnie jak hel, dwa elektrony). Aby powstao wizanie midzy atomem azotu i jonem wodorowym, atom azotu musi uwsplni swoj par elektronw z jonem wodorowym:

Wic jak to jest z jonem amoniowym? Istniej dwa rne jony amoniowe (w zalenoci od sposobu powatawania, co sprzeczne jest z podstawowym prawem chemii), czy jeden? Odpowied jest prosta: wizanie semipolarne powstaje w inny sposb ni wizanie kowalencyjne, ale po utworzeniu (po powstaniu) niczym nie rni si od wizania kowalencyjnego. Jeeli niczym nie rni si od wizania kowalencyjnego, to mona je zapisa w identyczny sposb jak wizanie kowalencyjne. Inaczej mwic wizanie semipolarne po utworzeniu staje si wizaniem kowalencyjnym.

1.1.3. adunki formalne.

Przy takim podejsciu do wzorw strukturalnych pojawia si pewien problem. Powrmy do struktury jonu azotanowego(V), zapisanej przy uyciu wiza kowalencyjnych (tak jak jest to w rzeczywistoci):

Obydwa, zaznaczone, atomy tlenu niczym si nie rni, wic na obydwu powinnimy umieci adunek ujemny. Ale wiemy, e jon azotanowy(V) NO3 jest jednoujemny. Musi gdzie by jeszcze adunek dodatni. Moemy umieci go na atomie azotu (atomie donora) i otrzymamy w kocu poprawny wzr anionu azotanowego(V), a po dodaniu jonu wodorowego do jednego z atomw tlenu, kwasu azotowego(V). Zauwamy, e we wzorach Lewisa kady atom dostarcza pewn ilo elektronw, rwn iloci elektronw walencyjnych. Te elektrony widoczne s w postaci wiza kowalencyjnych i wolnych par elektronowych. Cakowity adunek czsteczek mona atwo okreli porwnujc liczb elektronw walencyjnych jak dostarczy kady atom by t czsteczk utworzy z liczb elektronw obecnych w czsteczce. Innymi sowy naley przeprowadzi bilans elektronw dla czsteczki typu ma - powinna mie. Przeprowadmy taki bilans dla jonu siarczanowego(IV): bilans elektronowy dla tlenu: bilans dla siarki: Razem: posiada (kazda kreska - 2 e): 3x6e=18e 6e 24e 13x2e=26e
-

Czsteczka posiada 2 elektrony za duo, a wic jej cakowity adunek wynosi -2. adunek cakowity czsteczki mona te obliczy ze wzoru: adunek cakowity= l. e. walencyjnych wnoszonych przez atomy - l. e. obecnych w czsteczce. Czasami bilans elektronw warto przeprowadzi w celu napisania poprawnego wzoru strukturalnego Lewisa. Czsto wzr kwasu azotowego(III) spotyka si w nastpujcej postaci: . Czsteczka jest obojtna,

a wic liczba elektronw walencyjnych wnoszona przez poszczeglne atomy musi by rwna liczbie elektronw obecnych w czsteczce. W celu utworzenia czsteczki kwasu, kady atom wnosi: 2x6e+5e+1e=18e. W czsteczce widzimy tylko 8x2e=16e. Czyli brakuje nam dwch elektronw, musimy je dopisa (na atomie azotu): otrzymujc dopiero poprawny wzr kwasu azotowego(III) Zachodzi tylko pytanie - na ktrych atomach rozmieszczone s adunki? Na to pytanie rwnie atwo mona odpowiedzie porwnujc liczb elektronw jak kady atom wnosi do czsteczki (licz elektronw walencyjnych) z liczb elektronw jak rzeczywicie atom posiada. Mwimy, e liczymy adunek formalny atomu. Dla naszego jonu siarczanowego(IV) siarka wnosi do czsteczki 6e, a posiada rwnie 6, adunek formalny=0 (w rzeczywistoci z pary elektronw wicych tylko poowa naley do siarki, a druga poowa do tlenu). Tlen zwizany z siark wizaniem podwjnym: 6e walencyjnych, posiada 6e, adunek formalny=0. Pozostae atomy tlenu: 6e walencyjnych, a posiadaj 7e, (nadmiar jednego elekrtonu) adunek formalny= -1. adunek formalny mona rwnie obliczy z prostego wzoru: adunek formalny = l. e. wal. atomu - l. e. niewicych - liczba wiza Zauwamy, e adunek cakowity czsteczki jest rwny sumie adunkw formalnych. Czsteczka zwizku organicznego rysowana jest w postaci wzoru strukturalnego, w ktrym obecna jest dua ilo wiza (kresek), zaznacza si te elektrony niewice (rwnie kreski). Atomy obdarzone adunkiem s najczciej centrami reaktywnymi. Aby szybko znale centra reaktywne i by przypadkiem ich nie przeoczy, musz si one jako wyrnia. Dlatego adunki rysuje si w kku: Czy dla zwizku skadajcego si z kilkudziesiciu atomw musimy przprowadzi podane wyej obliczenia dla kadego atomu?

1.1.4. Wizalno normalna.

Wcale nie musimy liczy adunkw formalnych dla wszystkich atomw obecnych w czsteczce. W celu znalezienia tych atomw dla ktrych musimy to zrobi, wprowadmy pojcie wizalnoci normalnej. Pierwiastki w ukadzie okresowym pogrupowane s w grupy, ktre zostay ponumerowane (wygodniej jest posuy si star numeracj grup, w ktrej pierwiastki podzielone zostay na grupy gwne numerowane od 1A do 7A i grupy poboczne B). Wiadomo, e kady pierwiastek charakteryzuje si okrelon wartociowoci. Istnieje wartociowo wzgldem wodoru, czyli wartociowo pierwiastka w poczeniach z wodorem, oraz max. wartociowo wzgldem tlenu. nr grupy wartociowo wodoru max. wzgldem tlenu wartociowo wzgldem I 1 II 2 III 3 IV 4 V 3 VI 2 VII 1

Wizalno normalna jest rwna wartociowoci wzgldem wodoru. adunek formalny liczymy zawsze dla tych atomw, dla ktrych wizalno jest rna od wizalnoi normalnej.

Wartociowo pierwiastkw

Test

Sprbuj swoich sil w tecie. Przejd do zakadki test i wcinij zielon strzak.

Wartociowo pierwiastkw
error messagebox 00:00 Wartociowo wzgldem wodoru i maksymalna wartociowo wzgldem tlenu Results panel

Powered by Joomla extension JoomlaQuiz Deluxe Software. Moe wydawa si dziwne, jak to wartociowo azotu moe wynosi 5, jeeli moe on przyj maksymalnie 8 elektronw, a w kwasie azotowym(V) atom azotu posiada tylko cztery wizania. Po prostu wartociowo wcale nie musi by rwna wizalnoci. We wzorach strukturalnych wartociowo pierwiastka liczona jest w nastpujcy sposb: kade wizanie pojedyncze kade wizanie podwjne kade wizanie potrjne adunek dodatni lub ujemny na atomie = +1 do wartociowoci = +2 do wartociowoci = +3 do wartociowoci = +1 do wartociowoci

W przypadku azotu w kwasie azotowym(V) wartociowo azotu wynosi: wizanie pojedyncze wizanie podwjne adunek dodatni Wartociowo: 2 szt. 1 szt. +1 +2 do wartociowoci +2 do wartociowoci +1 do wartociowoci 5

atwe okrelenie wartociowoci pierwiastka w zalenoci od pooenia w ukadzie okresowym jest dodatkowym atutem by nauczy si pooenia przynajmniej pierwszych 18 pierwiastkw w ukadzie okresowym. Wartociowo maksymalna wzgldem tlenu jest rwna maksymalnemu stopniu utlenienia pierwiastka. Oczywiste jest, e maksymalny stopie utlenienia bdzie w tedy gdy pierwiastkowi zostan zabrane wszystkie elektrony walencyjne. A nie mona zabra ich wicej ni posiada. Kady pierwiastek posiada ilo elektronw walencyjnych rwn nr grupy (wg starej numeracji). Wartociowo wzgldem wodoru to liczba elektronw jak pierwiastek potrzebuje by uzyska oktet elektronw, przy czym dla pierwiastkw z grup I-III, pierwiastek nie moe utworzy wicej wiza ni ma elektronw walencyjnych. Dla pierwiastkw z grup IV-VII, tworzona jest taka ilo wiza, by pierwiastek osign oktet elektronw (czyli 8-nr grupy). Dlatego wartociowo zmienia si w tak dziwny sposb. Jedynym wyjtkiem jest fluor, ktry wzgldem wodoru jest jednowartociowy, oraz jednowartociowy wzgldem tlenu (tlen jest mniej elektroujemny od fluoru i nie moe odebra mu 7 elektronw).