Mikoajewska Mahabharata Ksiga XII Santi Parva cz 1

Mahabharata
opowiada

Barbara Mikoajewska
Ksiga XII, Santi Parva, cz 1
(w trzydziestu piciu opowieciach)

Napisane na podstawie Mahbharta, 12. Santi Parva, part 1 w angielskim tumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli, Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., New Delhi, 2004,
http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

rwnie The Mahabharata, Vol. 7: Book 12. The Book of Peace, Part One w angielskim tumaczeniu z sanskrytu James L. Fitzgerald, The University of Chicago Press, Chicago, 2004

The Lintons Video Press New Haven, CT, USA 2012

Copyright 2012 by Barbara Mikolajewska. All rights reserved. Technical and editorial advisor: F. E. J. Linton. e-mail inquiries: tlvpress@yahoo.com. Printed in the United States of America.

History: Episode 109 first posted on the web in January 2011, with subsequent episodes, updates and corrections added irregularly thereafter. Now at the URL http://tlvp.net/~b.mikolajewska/booknook/Mahabharata/ . First printed edition reflects status of Internet edition as of late April 2012. Look for further episodes, updates and corrections sporadically in the future. Typography and page layout accomplished using Microsoft Word 2000. Published in the United States in 2012 by The Lintons Video Press New Haven, CT USA

ISBN-10: 1-929865-39-2 ISBN-13: 978-1-929865-39-0

Spis treci Ksiga XII (Santi Parva), cz 1

Strona 7 9

Synopsis Wahania Judhiszthiry Opowie 109: Krl Prawa opakuje sekret Kunti i swj grzech bratobjstwa Opowie 110: Krl Prawa szuka pokuty za swe grzechy w ebraczym stylu ycia Opowie 111: Wjasa poucza Krla Prawa, e podjcie wadzy jest jego obowizkiem Opowie 112: Wjasa poucza Krla Prawa, e obowizkiem krla jest dziaanie Opowie 113: Wjasa poucza Krla Prawa o grzesznych dziaaniach i pokucie Opowie 114: Namaszczenie Krla Prawa na krla Hastinapury Nauki Bhiszmy: Prawo (dharma) Krlw Opowie 115: Kryszna prosi umierajcego Bhiszm o przekazanie Krlowi Prawa swej wiedzy Opowie 116: Bhiszma rozpoczyna swe nauki o Prawie (dharmie) uprawomocnione autorytetem Kryszny Opowie 117: O nauce o rzdzie (Dandaniti) Brahmy i pocztku wadzy krlewskiej Opowie 118: O obowizkach czterech kast, czterech trybach ycia i ochranianiu ich przez Prawo Krlw Opowie 119: O nadrzdnoci Prawa Krlw w stosunku do innego Prawa Opowie 120:O zwizku midzy prawoci krla, stanem krlestwa i eonem Opowie 121: O wsppracy wojownikw i braminw w zarzdzaniu krlestwem Opowie 122: O kapanach, ministrach i doradcach krla Opowie 123: O stolicy, gospodarce, podatkach i skarbcu Opowie 124: O krlu jako uosobieniu Prawa (dharmy) Opowie 125: O tym, kiedy przemoc staje si dobr przemoc Opowie 126: O zasadach zwikszania szans na zwycistwo

19 27 54 67 80 92

101 120 131 141 152 161 174 191 209 218 229 238

Opowie 127: O granicy nieuczciwoci jako strategii pokonywania wroga Opowie 128: O prawoci w sytuacji, gdy Prawda przybiera wygld faszu Opowie 129: O koniecznoci kontroli wasnych uczu przy doborze ministrw Opowie 130: O znaczeniu kary i wymiaru sprawiedliwoci Opowie 131: O trzech celach yciowych: Prawie, Zysku i Przyjemnoci Prawo (dharma) w sytuacji katastrofy Opowie 132: O pryncypiach w sytuacji katastrofy Opowie 133: O negocjacjach z wrogiem i granicy zaufania Opowie 134: O naukach mdrca Bharadwady Opowie 135: O tym jak mdrzec Wiwamitra spoy nieczyste miso nie popeniajc grzechu Opowie 136: O tym jak prawy gob udzielajc ochrony okrutnemu ptasznikowi zmieni jego serce Opowie 137: O tym jak Danamedaja dziki asce mdrca Indroty oczyci si z grzechu niewiadomego zabjstwa bramina Opowie 138: O uczonych mowach spa i szakala i prawdziwej potdze iwy Opowie 139: O tym jak drzewo almali ukarao si za sw pych Opowie 140: O grzechu, pokucie, ignorancji, trzynastu wadach, zjadliwoci, samo-kontroli, umartwieniach, Prawdzie i ochronie braminw Opowie 141: O narodzinach miecza Opowie 142: O wiecznym potpieniu dla niewdzicznego przyjaciela Opowie 143: Pochwaa Wyzwolenia (mokszy)

249 260 276 288 296 310 320 340 346 358

365 371 379

384 400 405 415 419 421 429

Dodatki
Sowniczek Mahabharaty (ksiga XII, cz. 1) Indeks imion

Ksiga XII
Santi Parva, cz 1
(w trzydziestu piciu opowieciach)

Ksiga XII, cz. 1

Synopsis

Synopsis
Ksiga XII Mahabharaty zwana Ksig Pokoju (Santi Parva) jest najdusz z osiemnastu ksig i skada si z trzech czci. Cz pierwsz przedstawion w tym tomie mona z kolei podzie li na dwie czci: pierwsza (opowieci 109-114) przedstawia rozmowy Pandaww i mdrcw z Krlem Prawa doprowadzajc e ostatecznie do jego koronacji na krla Hastinapury, a druga (opowieci 115-143) nauki Bhiszmy na temat krlewskiej dharmy podzielone na Prawo Krlw (opowieci 116-131) i Prawo w sytuacji katastrofy (opowieci 132-143). Krl Prawa, Judhiszthira, przygnbiony zniszczeniem, do ktrego doprowadzia braterska wojna z Kaurawami oraz popeniony mi grzechami odmawia podjcia wadzy i chce uda si do lasu, aby yjc w ubstwie szuka Wyzwolenia (mokszy) i odpokutowa za grzechy. Jego bracia prbuj odwie go od tego zamiaru (opowie 110), argumentujc, e odmawiajc podjcia wadzy schodzi ze cieki dharmy wyznaczonej dla krla. Dowodz, e obowizkiem krla jest gromadzenie bogactwa, pokonywanie wroga, ochrona poddanych i wymierzanie sprawiedliwoci. Krl oczyszcza si z grzechw poprzez sponsorowanie wielkich rytua w ofiarnych, a nie poprzez ebraczy styl ycia. Wyzwolenie jest ostatecznym celem ycia, lecz zdobywa si je nie po pro stu poprzez ubstwo i ebractwo, lecz poprzez wyrzeczony styl ycia, ktry polega na wykonywaniu przypisanych danej osobie dziaa jako ofiary. ebraczy styl ycia jest ponadto wyznaczony dla braminw w ostatnim okresie ycia i po zrealizowaniu innych obowizkw. Wyrzeczone dziaania realizuje si w kolejnych, nastpujcych po sobie trybach ycia. Pandawowie wychwalaj szczeglnie domowy (rodzinny) tryb ycia jako odpowiedni obecnie dla fazy ycia Judhiszthiry. Krl Prawa polemizuje z tymi argumentami przeciwstawiajc wedyjskiej ciece rytuau i Prawa ciek jogi i Wyzwolenia (mokszy). Wszystkie uyte przez Pandaww argumenty przedstawione w opowieci 110 bd pniej przedmiotem szczegowych nauk Bhiszmy dotyczcych Prawa Krlw. W kontekcie nauk o Prawie Krlw bdzie powraca rwnie temat Wyzwolenia, cho sam w sobie stanie sie gwnym przedmiotem analizy dopiero w czci drugiej Santi Parvy, ktrej zostanie powicony tom nastpny. W tym miejscu warto zwrci uwag na to, uywane przez rne osoby argumenty i wygaszane tezy nie zawsze s ze sob w

10

Mikoajewska

Mahabharata

kadym szczegle zgodne i jasno zaprezentowane. Uwany czytelnik odkryje wic pewne sprzecznoci, ktre s cech oryginalnego tekstu, ktry jest niejednolity i prawdopodobnie powstawa w duszym okresie czasu. Do podjcia wadzy prbuj rwnie skoni Judhiszthir swymi argumentami mdrzec Dewasthana i Wjasa (opowieci 111112). Dewasthana poucza, e czowiek zosta stworzony po to, aby gromadzi bogactwo, ktre powinno zosta zoone w ofierze jako rodek utrzymania istnienia wiata i bogw, i opisuje rne drogi pobonoci waciwe dla rnych kast. Wjasa z kolei wychwala domow faz ycia waciw dla wszystkich kast, ktra realizowa na zgodnie z nakazami Wed dostarcza rodkw utrzymania caemu wiatu i rwnoczenie jest drog gromadzenia religijnych zasug. Utrzymanie i harmonia wiata zaley rwnie od krlewskiego bera sprawiedliwoci, i w zwizku z tym krl powinien zawsze charakteryzowa si si i prawoci. Krl jest zmuszany niekiedy do okrutnych czynw, ale dopty, dopki dziaa w zgodzie z Pra wem Krlw, nie popenia grzechu. Krl Prawa kontynuujc sw rozmow z brami i Wjas argumentuje, e droga poszukiwania wiedzy jest lepsza od tej drogi, ktra nakazuje gromadzenia bogactwa w celu zoenia go w ofie rze, bo szukajc bogactwa awo zej na drog grzechu, jak to si stao jego zdaniem z nim samym, bo to jego dza krlestwa doprowadzia do wymordowania caej rodziny. Wjasa doradza mu jednak podjcie dziaania wykonanego jak ofiara, podobnie jak Kryszna doradza Ardunie przed rozpoczciem bitwy, gdy takie postpowanie jest zgodne z jego wynikajcym z urodzenia obo wizkiem. Krl zdobywa niebo dziaaniem, a nie kontemplacj. Wjasa przypomina mu ponadto, e nie powinien obwinia sam siebie o to, co si stao, bo ja nie jest tym, kto dziaa, i poniewa ludzki rozum jest ograniczony, czowiek powinien w wyborze dziaa kierowa sie nakazami i stwierdzeniami Wed. Wjasa przekonuje Krla Prawa, e podejmujc wojn z Kaurawami wykona to, czego da od niego Czas i e obecnie powinien oczyci si z powstaego za waciw dla krla pokut. Na prob Judhiszthiry kontynuuje sw mow opisujc rne rodzaje pokuty waciwej dla rnych grzechw. Judhiszthira zrozumiawszy w kocu, e krl, ktry nie podej muje wadzy schodzi ze cieki Prawa, uspakaja swj wzburzony umys i gdy koczy si okres wyznaczony na aob opuszcza pola Kurukszetry i w uroczej procesji powraca do Hastinapury, aby podj wadz. Podczas koronacji przyjaciel Durjodhany, rakszasa

Ksiga XII, cz. 1

Synopsis

11

o imieniu Czarwaka, przybiera posta bramina i rzekomo w imie niu wszystkich braminw potpia Judhiszthir. Oburzeni bramini zabijaj go przy pomocy dwiku witej sylaby OM. Ten rodzaj mierci by mu od dawna przeznaczony. Druga cz pierwszej czci ksigi dwunastej Santi Parvy jest cakowicie powiecona naukom Bhiszmy. Za namow Kryszny i mdrca Wjasy Krl Prawa i jego bracia udaj si ponownie na pola Kurukszetry, aby zgromadzi si wok Bhiszmy, ktry ley na swym ou ze strza czekajc na waciwy moment, aby uwolni z ciaa sw dusz. Bhiszma czy si z Kryszn dziki jodze i otrzymuje od niego pen wiedz Prawa (opowie 115). Cho Bhiszma waha si, czy w obecnoci Kryszny, ktry jest Stwrc wiata i gosem Wed, powinien wygasza swe nauki, Kryszna nadaje mu swymi sowami peny autorytet (opowie 116). Nauki Bhiszmy zostay podzielone na dwie ksigi: pierwsza Rajadharmanusasana Parva dotyczy Prawa Krlw, a druga Apaddharmanusasana ParvaPrawa w sytuacji katastrofy. Po oglnej charakterystyce krlewskich obowizkw Bhiszma rozpoczyna szczegowy opis Prawo Krlw odnoszc je do Prawa innych kast. Rozpoczyna swe nauki opowiadaniem o powstaniu nauki o rzdzie (Dandaniti) Brahmy, ktra dostarcza wiedzy na temat sprawowania wadzy krlewskiej (opow. 117), oraz o narodzinach pierwszego krla, Prithu, odlegego potomka Wisznu, ktry zdoa pozna ca nauk o rzdzie i zosta namaszczony przez braminw na krla. W jego ciele zamieszka Wisznu nadajc mu prawomocno. Nastpnie wyjania obowizki wszystkich kast, omawia cztery tryby ycia wyznaczone dla braminw i wskazuje na nadrzdno Prawa Krlw w stosunku do innego Prawa, bo obowizki krlw le u podstaw Prawa innych kast umoliwiajc ich realizacj (opowie 118). Kontynuujc ten temat (opowie 119) opisuje rozmow krla Mandhatri z Wisznu (Narajan), ktry ukaza si przed nim w czasie rytuau ofiarnego przybierajc form Indry i poucza go, e krl powinien by herosem, ktry idzie drog bogw, i dziaajc zgodnie z nauk o rzdzie realizuje swe okrutne obowizki niszczc wrogw wszechwiata i umoliwiajc braminom utrzymywanie religii i funkcjonowania tego wiata. Bhiszma poucza ponadto Judhiszthir, e krl realizujc swe obowizki, ktre s najwysze, idc wasn drog, zdobywa najwysz nagro d rwn tej, ktr zdobywa bramin realizujcy przypisane mu cztery tryby ycia. Bhiszma kontynuujc nauczanie o znaczeniu krla dla caego wszechwiata (opowie 120) wyjania, e nie

12

Mikoajewska

Mahabharata

tylko stan krlestwa, ale charakter eonu zaley od prawoci krla i jego znajomoci i umiejtnoci stosowania nauki o rzdzie. W kolejnych naukach Bhiszma omawia bardziej szczegowo, w jaki sposb krl powinien realizowa swe obowizki ochrony Prawa, krlestwa i poddanych (opowieci 121 -124). Jak podkrela, krl realizuje te obowizki wasn prawoci, wspprac z braminami, poprzez odpowiedni dobr kapanw, ministrw i doradcw, oraz waciw organizacj administracji, gospodarki, obrony jak i waciw polityk podatkow. Gdy krl zaniecha wsppracy z braminami w krlestwie zapa nuje chaos. Krl powinien korzysta z rady swego troskliwie dobranego kapana i troszczy si o prawdziwych braminw, bo bramini zostali stworzeni pierwsi i ziemia, ktr krl powinien ochrania, faktycznie do nich naley (opowie 121). Ochrona i rozwj krlestwa bazuje na krlu, a ochrona i rozwj krla bazuje na krlewskim kapanie. Krlestwo cieszy si pomylnoci, gdy ukryty wewntrz lk mieszkacw zostaje rozproszony przez braminw, a ich lk przed zagroeniami zewntrznymi zostaje rozpro szony przez krla dziki sile jego broni. W kolejnych naukach Bhiszma poucza Judhiszthir w sprawie doboru kapanw, ministrw i doradcw oraz koniecznoci pr zestrzegania regu zarwno przy podejmowaniu politycznych decyzji jak i wymierzaniu sprawiedliwoci (opowie 122). Podkrela, e zdolno do bycia nieufnym wobec kadego naley do tajemnic nauki o sprawowaniu wadzy. Nastpnym tematem jest gospoda rka, podatki i skarbiec (opowie 123). Bhiszma podsumowuje swe szczegowe nauki o zarzdzaniu krlestwem podkrelajc raz jeszcze, e prawo i obrona prawoci s waciwymi rodkami rzdzenia (opowie 124) i dlatego krl powinien mie praw dusz bdc uosobieniem Prawa (dharmy) i jego obroc. Wszystkie ywe istoty zale od Prawa, a Prawo bazuje na krlu. W tym kontekcie warto pamita e Judhiszthira syn boga Prawa, Dharmy, jest uosobieniem prawociKrlem Prawa, Dharmaradktry narodzi sie na ziemi, aby z bosk pomoc Kryszny przywrci na ziemi moc Prawa zniszczonego przez Bezprawie. Jego dzieje w Mahabharacie s dziejami upadku i powrotu Prawa na ziemi, co jest rwnoznaczne z upadkiem i powrotem religii. Kontynuujc swe nauki Bhiszma omawia rne niuanse prawoci w postpowaniu z wrogiem (opowieci 125 -127). Szukanie zwycistwa wymaga niekiedy uycia postpu i wyk onania czynw uchodzcych zwykle za okrutne. Bhiszma wyjania, kiedy

Ksiga XII, cz. 1

Synopsis

13

tego rodzaju przemoc jest dozwolona stajc si dobr przemoc w obronie Prawa i opisuje granice nieuczciwoci w postpowaniu z wrogiem. Bhiszma wychwala herosw oddajcych ycie w uczci wej walce z wrogiem podkrelajc, e bitwa jest wielkim rytuaem ofiarnym otwierajcym drog wprost do nieba. Wojownik uczestniczc w tym wielkim rytuale ofiarnym realizuje swj obowizek i oczyszcza si z grzechw. Cay ten wiat opiera sie na ramionach herosw. Herosi stoj na stray dobrobytu innych i wszystko, co istnieje zaley od herosw. Walka powinna by jednak prowadzona zgodnie z reguami Prawa (opowieci 125-126). Istniej reguy zarwno uczciwej walki jak i granic nieuczciwoci na drodze prowadzcej do zwycistwa. Bhiszma wskazuje na rny charakter regu: niektre bazuj na zwizku z Prawd, inne wynikaj z rozumowania, a jeszcze inne maj charakter instrumentalny. Istnieje wiele instru mentalnych regu, ktre zwikszaj szanse na zwycistwo. Niektre z nich zalecaj jednak postpowanie, ktre w jzyku Prawa uchodzi za grzeszne i nieuczciwe. Szukajcy zwycistwa krl powinien zna zarwno uczciwe jak i nieuczciwe sposoby pokonywania wroga. rodkw nieuczciwych moe uywa jednak jedynie wwczas, gdy jest to jedyna droga ochrony przed niebezpieczestwem, ktre grozi mu ze strony wroga. Opowie o rozmowie krla Kszemadarsina z mdrcem Kalakawrikszij (opowie 127) dowodzi, e cho dozwolone jest uywanie w walce podstpu, z ktrego skutkw mona oczyci si przy pomocy odpowiedniego rytuau ofiarnego, nie powinno si wybiera nigdy takich sposobw pokonania wroga, ktre wymagayby od krla oparcia caego swego ycia na faszu i Bezprawiu. Gdy jeden prawy krl pokona innego prawego krla w uczciwej walce, powinni szuka dla siebie dalej prawych rodkw wspdziaania. Cho walka naley do obowizkw wojownika, pokj jest lepszy ni wojna, i krl powinien zawsze najpierw szuka rozwiza pokojowych. W dalszym nauczaniu (opowie 128) Bhiszma powraca to pojawiajcego si ju wczeniej w Mahabharacie (ksiga VIII, Karna Parva, opow. 95, p. 6) tematu umiejtnoci rozrniania Prawdy od faszu i prawoci od Bezprawia. Prawda przybiera niekiedy form faszu, i to co ongi uchodzio za prawe dziaanie, staje si grzeszne. Kroczenie ciek prawoci wymaga wic rozwagi i umiejtnoci dokonywania moralnych rozrnie w konkretnej sytuacji. Bardzo trudno okreli z gry i w kadym szczegle, ktre dziaania s i ktre nie s prawe, jak i to, czym

14

Mikoajewska

Mahabharata

jest Prawo. Bhiszma nie zgadza si z pogldem, e Prawem jest po prostu to, co zostao wypowiedziane w witych naukach i opowiada si za bardziej oglnym rozumieniem Prawa twierdzc, e Prawem, czyli dharm jest to, co suy podtrzymywaniu ycia wszystkich ywych istot i poszczeglne jednostki powinny bra to pod uwag w swych konkretnych wyborach dziaa. wite nauki swymi nakazami dostarczaj jednake wskazwek, co czyni, aby nie zej ze cieki Prawa i na prob Judhiszthiry Bhiszma wymienia szereg z nich. Bhiszma powraca do tematu doboru ministrw i suby przez krla, ktry chce realizowa swe obowizki, pouczajc, e krl nie powinien kierowa si w tej sprawie sympatiami, lecz rozpoznaniem prawdziwej natury kandydatw na te stanowiska i ich umiejtnoci i powinien poddawa ich surowym testom i kontroli. Jako ostrzeenie przytacza opowie o pewnym ascecie i psie, ktry po otrzymaniu od litociwego ascety straszliwej formy Sarabhy w celu samoobrony, zapomnia szybko o swej psiej naturze i chcia zje swego dobroczyc (opowie 129). Majc le dobranych ministrw, krl nie zdoa wykona wyznaczonych mu zada. W tym kontekcie Judhiszthira prosi Bhiszm, aby raz jeszcze podsumowa obowizki i zadania krla. Bhiszma czyni to robic analo gi midzy krlem i pawiem oraz opisujc, w jaki sposb krl rea lizuje swe zadania z pomoc swych ministrw. Dotychczas w swym nauczaniu Bhiszma czsto wspomina o krlewskim berle kary. Kara w rkach krla staje si wymiarem sprawiedliwoci lub inaczej legaln procedur ( Wjawahar) (opowie 130). Legalna procedura ma swe rdo w Brahmie i wyr nia si jej trzy rodzaje. Wszystkie one sprawdzaj si w jakim sensie do Wed. Sama kara zostaa krlowi przekazana w dugim procesie sukcesji, ktry ma swj pocztek w Wisznu, ktry na prob Brahmy przybra form kary, gdy znikna ona z Brahmy po przybraniu przez niego agodnej formy. Krl trzymajc w doni bero kary jest tym, kto zmusza obywateli do prawoci i wymierza sprawiedliwo w stosunku do tych, co zeszli ze cieki Prawa. Wymiar sprawiedliwoci jest uwaany za najwikszego obroc wszystkich i wszystkiego. Sprowadza cay wiat na ciek prawoci. Nauczanie o Prawie Krlw Bhiszma zakacza omwieniem trzech czsto wspominanych w Mahabharacie celw yciowych, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno (opowie 131). Poucza, e szukanie Wyzwolenia (mokszy) nie musi by alternatywn ciek, bo podanie za tymi celami we waciwy sposb traktujc je jako

Ksiga XII, cz. 1

Synopsis

15

drog do poznania jani, ostatecznie doprowadzi do Wyzwolenia. Osignicie Wyzwolenia jest jednak trudne, a szukanie Zysku i Przyjemnoci z pominiciem Prawa zanieczyszcza grzechem. Krl powinien si z tych zanieczyszcze oczyszcza przy pomocy rnych religijnych praktyk. Cho zrealizowanie ostatecznego celu przez podanie za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci nie jest atwe, to jednak naley pamita, e porzucenie tych trzech celw yciowych w swym dziaaniu moe mie fatalne skutki niszczc inteligencj i prowadzc do nikczemnych dziaa. Najlepsz drog realizowania tych trzech celw yciowych jest praktykowanie dobrego zachowania. Bhiszma ilustruje t tez opowiadaniem o rozmowie Dhritarasztry z Durjodhan oraz o demonie Prahladzie, ktrego Indra pozbawi krlestwa odbierajc mu dobre za chowanie, dziki ktremu Prahlada odebra poprzednio krlestwo Indrze. Bhiszma kontynuuje swe nauki wskazujc, e ludzie szukajc owocw dziaa upieraj si czsto przy pewnych dziaaniach, bo nie mog pozby si nadziei, e przynios o ne oczekiwane rezultaty. Naley jednak uwolni si od takiej zudnej nadziei. Dalej, pod wpywem pytania Judhiszthiry Bhiszma ostrzega, e istniej sytuacje, w ktrych nie wystarczy praktykowanie dobrego zachowania i odwoanie si do pamici przeszych dziaa, aby pozosta osob praw, i w ktrych co wicej, moe by konieczne wykonanie dziaa uchodzcych w normalnych warunkach za bezprawne. Do takich sytuacji naley sytuacja klski, nieszczcia, czy katastrofy. Wwczas naley wybiera dziaania bazujc na swej umiejtnoci odrnienia dobra od za i biorc pod uwag pewne pryncypia. Do takich pryncypiw naley na przykad konieczno podjcia dziaa sucych wypenieniu skarbca, bo pozbawiony majtku krl nie moe realizowa swego na czelnego obowizku, ktrym jest podtrzymywanie ycia. Krl i krlestwo powinny ochrania si nawzajem. Gdy kryzys si koczy krl powinien powrci do dawnych praktyk i oczyci si z popenionych grzechw poprzez wykonanie odpowiednich rytw. W drugiej czci swych nauk (Apaddharmanusasana Parva) Bhiszma zajmuje si bardziej szczegowo Prawem w sytuacji katastrofy. Na prob Judhiszthiry wymienia szereg pryncypiw, ktre krl powinien bra pod uwag decydujc o swym postpo waniu (opowie 132). Przede wszystkim powinien mie na uwadze ochron wasnego ycia, bo dopki yje krl, dopty jest nadzieja na odzyskanie utraconego krlestwa, jednake, gdy zostanie zmuszony przez wroga do podjcia walki, powinien walczy i zgin z odwag herosa. Powinien rwnie ochrania ycie braminw, bo to oni dziki swej umiejtnoci rnicowania

16

Mikoajewska

Mahabharata

midzy dobrem i zem dostarczaj standardw dobrego zachowa nia, a krl jest obroc istnienia standardw i Prawa. Nastpnym pryncypium jest obowizek podjcia walki o wypenienie skarbca i odzyskanie wadzy, ktra dostarcza Prawu oparcia. Krl powinien uy swego bogactwa na utrzymanie armii i sponsorowanie rytuaw ofiarnych, i w swym dziaaniu powinien zawsze bra pod uwag rnice miejsca i czasu. Bhiszma dalej ilustruje rne waciwe sposoby dziaania w kryzysowej sytuacji przytaczajc staroytne opowieci. Koniecz no podejmowania negocjacji nawet z wrogiem ilustruje opowie ci o kocie Lomasa i myszy o imieniu Palita (opowie 133) wskazujc jednak, e zaufanie myszy do kota byo czasowe bazujc na fakcie, e grozio im to samo niebezpieczestwo i gdy sytuacja zmienia si mdra mysz nie ufaa ju duej sodkim sowom kota bazujc na znajomoci wasnej i kociej natury. Bhiszma kontynuuje ten temat granicy zaufania bazujcej na znajomoci natury rzeczy opowieci o krlu Brahmadacie i ptaku Pudani, ktrych przyja ulega nieodwracanemu zniszczeniu z powodu wyrzdzonego sobie nawzajem niezamierzonego za i mimo sodkich sw nie moe by duej szczera. Jak konkluduje Bhiszma, czowiek biorc pod uwag warunki, w ktrych si znalaz, powinien by zdolny do pokoju z wrogiem i sprzeczki z przyjacielem. Bhiszma ilustruje zachowanie braminw w sytuacji kryzysu opowieci o tym jak Wiwamitra, ktry posiada umiejtno rozrniania dobra od za, nie popeni grzechu, gdy w okresie wielkiego godu dla ratowania swej jani zamieszkujcej ciao prbowa utrzyma si przy yciu spoywajc zakazane psie miso nalece do niedotykalnego Czandali (opowie 135). Dalej Bhiszma poucza, e nawet wtedy gdy kto sam zosta dotknity przez nieszczcie, nie powinien odmawia udzielenia ochrony tym, ktrzy o ni prosz i w swym opowiadaniu wychw ala prawo gobia, ktry wierny zasadzie gocinnoci nakarmi wasnym ciaem grzesznego ptasznika, ktry szuka u niego ochrony, gdy spado na niego nieszczcie (opowie 136). Jego prawy akt samo powicenia zmieni ze serce ptasznika, ktry porzuci swj niegodziwy zawd, aby szuka nieba. Nastpnie Bhiszma wychwalajc mdro braminw opowiada o krlu Danamedaja, ktry popad w nieszczcie popeniajc niewiadomie grzech zabjstwa bramina, lecz oczyci si z niego dziki yczliwoci bramina Indroty, ktry sam naraajc si na krytyk ze strony innych braminw, zechcia z nim mimo jego

Ksiga XII, cz. 1

Synopsis

17

grzechu rozmawia, aby mc pouczy jego i wszystkich innych krlw jak radzi sobie z trudnymi sytuacjami (opowie 137). W kolejnej rozmowie Bhiszma poucza, e ten, kto popad w nieszczcie, moe z atwoci pa ofiar sodkich sw faszywych przyjaci ilustrujc to opowieci o aobnikach, ktrzy opakujc mier swego jedynego potomka padli ofiar sodkiej i uczonej mowy spa i szakala, ktrzy wykorzystujc ich nieszczcie wypowiadali sodkie sowa majc na uwad ze swj wasny interes (opowie 138). Nastpnie Judhiszthira pyta, co powinien uczyni ten, ktry sam sprowadzi na siebie nieszczcie prowokujc potnego wroga sw pych. Bhiszma w odpowiedzi opowiada o potnym drzewie almali, ktre zrozumiawszy swj bd samo ukarao si za to, e chwalio si przed Wiatrem, e zdoa przewyszy go sw si i z wasnej woli poddao si jego wadzy (opowie 139). Pod wpywem dalszych pyta Judhiszthiry Bhiszma powraca do oglniejszej rozmowy na tematy moralnoci i Prawa. Judhisz thira pyta o grzech, pokut, ignorancj, ludzkie wady, Prawd, samo-kontrol i umartwienia (opowie 140). Bhiszma wyjania, e grzech i ignorancja maj swe korzenie w zawici, wychwala samo-kontrol jako najlepsz drog realizowania prawoci, dowodzi, e Prawda mieszka w kadym bez wzgldu na przynaleno kastow i jest rwnoznaczna z prawoci, wymienia manifestacje Prawdy w czowieku. Kontynuujc nauczanie omawia wady czowieka, powicajc specjaln uwag ludziom zjadliwym i nieyczliwym. W kocu wyrnia dobrych i zych braminw, omawia obowizek krla, aby dostarcza im rodkw do ycia oraz mwi o pokucie i sposobach oczyszczania si z grzechw. Po tej oglnej rozmowie na tematy moralnoci i Prawa powra ca do szczegw i w odpowiedzi na pytanie Nakuli opowiada o narodzinach miecza, ktry pojawi si podczas wielkiego rytuau ofiarnego jako myl Brahmy i zosta uyty przez iw do pokonania asurw, a nastpnie w acuchu kolejnych sukcesji znalaz si w rkach Bharatw (opowie 141). Ostatnim pouczeniem Bhiszmy w tym tomie jest opowie o wiecznym potpieniu dla niewdzicznego przyjaciela. Bhiszma opowiada o odlegym potomku bramina Gautamy, ktry opuci swj wasny kraj szukajc bogactwa i w kocu obdarowany przez pewnego bogatego Czandal zamieszka we wiosce okrutnych myliwych i zapominajc o swym urodzeniu przej ich styl ycia. Pewnego dnia pod wpywem krytyki ze strony bramina, ktry odwiedzi

18

Mikoajewska

Mahabharata

wiosk Czandalw, postanowi opuci myliwych. Jednake majc pod dusz po zdobyciu bogactwa dziki yczliwoci pewnego szlachetnego urawia ktry nakarmi go rwnie i ogrza, gdy znalaz si w trudnej sytuacji nie potrafi mu si odwdziczy przyjani, lecz zabi go, aby go zje. Za swj pody czyn zapaci piekem. W poniszym opracowaniu pierwsz cz ksigi dwunastej Mahabharaty zakacza rozmowa Pandaww na temat celw yciowych (opowie 143), w ktrej Judhiszthira prosi braci, aby wypowiedzieli sw opini na temat tego, ktry z celw jest najwaniejszy. Podczas gdy poszczeglni bracia wychwalaj pierwszestwo jednego z trzech celw, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno, Judhiszthira wychwala czwarty cel, jakim jest szukanie Wyzwolenia (mokszy). W ten sposb cz pierwsza Santi Parvy wraca na zakoczenie do swego pocztku, gdzie Judhiszthira rozpaczajc z powodu grzechw popenionych pod czas wojny z Kaurawami chce wyrzec si wadzy, aby szuka Wyzwolenia. Krl Prawa od samego pocztku jest nastawiony na szukanie Wyzwolenia, jednakejak pouczaj go bracia, mdrcy i Bhiszmachcia to uczyni wybierajc ciek dla siebie nieodpo wiedni. Porzucenie krlestwa i ebraczy styl ycia s dla wojownika nieodpowiednie. Krl powinien szuka Wyzwolenia realiz ujc wasne zadania, dla ktrych narodzi si na ziemi. Obecnie powinien uwolni si od smutku wynikajcego z tego, e prowa dzc wojn z Kaurawami doprowadzi do zniszczenia wasnej rodziny, szed bowiem drog swego obowizku i uczyni to, czego wymaga od niego Czas. W wielkim rytuale ofiarnym, ktrym bya ta wojna, on sam razem z brami odgrywa rol wielkiego ofiarnika, ktrzy zoy w ofierze to, co mia najdroszegoswych wasnych krewnych i nauczycieliza cen ustanowienia porzdku bazujcego na szacunku dla dharmy i bogw i utrzymaniu istnienia caego wiata. To dziki ich dziaaniu krew przelana na witych polach Kurukszetry oczycia wiat z chaosu i za.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 109

19

Opowie 109 Krl Prawa opakuje sekret Kunti i swj grzech bratobjstwa
1. Judhiszthira opakuje fakt, e Pandawowie zabijajc Karn niewiadomie popenili grzech bratobjstwa; 2. Narada opowiada, e mier Karny bya mu od dawna przeznaczona; 3. Judhiszthira rzuca kltw na kobiety, e nie bd mogy ju duej ukrywa swych nielubnych synw.

Narada rzek: O Judhiszthira, nad Karn ciyy liczne kltwy i zarwno jego narodziny jak i mier nale do tajemnic bogw. Ongi, gdy na ziemi dugo panowa pokj, bogowie zaczli zastanawia si nad tym, jak umoliwi wojownikom zdobycie nieba, ktre jest miejscem wiecznej ekstazy. Postanowili, e na ziemi narodzi si nielubny syn Kunti, Karna, w celu sprowokowania wielkiej wojny, ktra otworzy im drog do nieba.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section II)

1. Judhiszthira opakuje fakt, e Pandawowie zabijajc Karn niewiadomie popenili grzech bratobjstwa Osiemnastodniowa wojna Kauraww z Pandawami skoczya si zwycistwem Krla Prawa przynoszc wyniszczenie kasty wojownikw. Krl Hastinapury, Dhritarasztra, w towarzystwie Widury, Pandaww i opakujcych mier mw i synw kobiet udali si na pola Kurukszetry, aby wykona ryty pogrzebowe dla polegych. Zanieczyszczeni przez kontakt ze mierci pozostali jeszcze przez cay miesic poza granicami miasta wykonujc odpowiednie ryty oczyszczajce. Udali si nad brzeg Gangesu, gdzie po wykonaniu rytuau lania wody gromadzili si liczni asceci i odrodzeni duchowo riszi z najlepszymi uczniami. Judhiszthira powita ich rytami waciwymi dla tego okresu aoby. Wrd nich byli Wjasa, Narada, Dewala i liczni inni, ktrzy poprzez swe religijne praktyki zdobyli wiedz i poznali wszystkie sekrety Wed. Zachowujc waciwy porzdek usiedli na kosztownych dywanach wok pogronego w aobie Krla Prawa prbujc swymi mowami ukoi jego bl. Mdrzec Narada rzek: O Judhiszthira, walczc w susznej sprawie, dziki swej sile i asce Kryszny zdobye ca ziemi. Uwolnij si teraz od smutku i ciesz si zwycistwem.

20

Mikoajewska

Mahabharata

Krl Prawa rzek: O wielki mdrcu, bazujc na dzielnoci wojownikw, asce braminw, sile Bhimy i Arduny zdobyem faktycznie wadz nad ca ziemi. Moje serce wypenia jednak al, e to ja sam swoj chciwoci spowodowaem t straszliw rze swych krewnych. Zwycistwo jest dla mnie jak poraka. Jake po spowodowaniu mierci syna siostry Kryszny, Abhimanju, zdoam spojrze jej teraz w oczy? Jake zdoam znie rozpacz naszej prawej ony Draupadi, ktra stracia wszystkich synw? Jake sam Kryszna po powrocie do Dwaraki zdoa spojrze w oczy swym krewnym? Jest jeszcze jedna sprawa, ktra odbiera mi spokj i wypenia serce bezgranicznym alem. Jest to sekret, ktry nasza matka, Kunti, wyjawia nam dopiero po zakoczeniu wojny, e Karna ten wielki heros o sile setki soni, dumie i kroku lwa, wraliwy na punkcie honoru, mdry, peen wspczucia, szczodry i zawsze realizujcy swe surowe luby, ktry by podpor Kauraww i ktrego zabilimyby jej nielubnym synem i naszym najstarszym bratem. Jego ojcem by bg soca Surja i gdy si urodzi, nasza matka chcc utrzyma ten fakt w tajemnicy woya niemowl do lekkiego koszyka i pooywszy koszyk na wodach Gangesu pozwolia mu pyn wraz z nurtem. Cay wiat uwaa go za syna krlewskiego wonicy i Radhy, ktrzy wyowili go z wd, podczas gdy faktycznie by on wojownikiem i naszym bratem. O biada mi! To ja sam z dzy krlestwa spowodowaem mier wasnego brata! Na myl o tym cay pon. Arduna , ktry go zabi, nic o tym pokrewiestwie nie wiedzia. Podobnie niewiadomy go by Bhima i bliniacy, Nakula i Sahadewa. Karna jednake o tym wiedzia od naszej matki, ktra majc na uwadze nasze dobro i chcc zapobiec tej wojnie udaa si do niego jeszcze przed jej rozpoczciem z prob, aby stan po naszej stronie. Karna si na to nie zgodzi. Rzek do naszej matki: O matko, nie mog zawie oczekiwa mego przyjaciela Durjodhany i opuci go, bo takie zachowanie byoby niehonorowe, okrutne i niewdziczne. Poza tym, gdybym uczyni to, o co mnie prosisz, ludzie uznaliby mnie za tchrza i twierdziliby, e przeszedem na stron Judhisz thiry z lku przed Ardun. Pokj z Judhiszthir zawr dopiero po pokonaniu Arduny i Kryszny. Nasza matka odpowiedziaa: O Karna, walcz wic z Ardun, ale nie szukaj mierci moich pozostaych czterech synw. Karna stojc z pobonie zoonymi domi przed sw drc na caym ciele matk rzek: O matko, obiecuj ci to, o co prosisz. Bd szuka jedynie mierci Arduny i nawet wwczas gdy zdobd przewag nad ktrym z twoich pozostaych czterech synw, nie pozbawi go ycia. W ten sposb

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 109

21

bdziesz miaa zawsze piciu synw. Nasza matka majc na uwadze dobro swych wszystkich synw rzeka: O syn u, niech tak si stanie. Zarwno Karna jak i nasza matka do koca bronili przed nami swego sekretu czynic z nas w ten sposb niewiadomych bratobjcw. Karna dotrzyma danego jej sowa i cho kadego z nas pokona i upokorzy, podj mierteln walk jedynie z Ardun. W walce z tej zgin pozostawiajc naszej matce piciu synw. Myl o tym, e to ja sam spowodowaem mier mojego najstarszego brata, pali mnie ywym ogniem! Gdybym mia po swej stronie zarwno Karn jak i Ardun, mgbym pokona kadego wroga! Od dawna tak jakby przeczuwaem pokrewie stwo z Karn. Pamitam, e gdy grzeszni synowie krla Dhrita rasztry pokonali mnie w grze w koci i zncali si nad nami upokarzajc nas i nasz on Draupadi, widok stp Karny studzi mj gniew nawet wwczas, gdy suchaem jego podych sw. Jego stopy przypominay mi bowiem stopy naszej matki. Dugo rozmylaem nad tym podobiestwem szukajc dla wyjanienia, lecz nie potrafiem go znale. O wielki mdrcu, powiedz mi, dlaczego Karna musia zgin? Dlaczego ziemia pochona koa jego rydwanu podczas pojedynku z Ardun? Jakie ciyo nad nim przeklestwo? 2. Narada opowiada, e mier Karny bya mu od dawna przeznaczona Narada rzek: O Judhiszthira, nad Karn ciyy liczne kltwy i zarwno jego narodziny jak i mier nale do tajemnic bogw. Ongi, gdy na ziemi dugo panowa pokj, bogowie zaczli zastanawia si nad tym, jak umoliwi wojownikom zdobycie nieba, ktre jest miejscem wiecznej ekstazy. Postanowili, e na ziemi narodzi si nielubny syn Kunti, Karna, w celu sprowokowania wielkiej wojny, ktra otworzy im drog do nieba. Wyposaony w ogromn energi Karna, porzucony przez sw matk Kunti i wychowany przez wonic krla Dhritarasztry o imieniu Adhiratha, by uwaany na krlewskim dworze za syna Suty. Wyrokiem przeznaczenia i ulegajc wasnej naturze od najwczeniejszych lat zaprzyjani si z Durjodhan i na was wszystkich patrzy zym okiem. Razem z wami uczy si walki od wywodzcego si z linii Angirasa bramna Drony, lecz widzc si Bhimy, lekko rki Arduny, jego przyja z Kryszn, pokor

22

Mikoajewska

Mahabharata

bliniakw Nakuli i Sahadewy i mio, jak darzyli was wasi poddani, pon cay od ognia zawici. Nie mogc znie tego, e Arduna przewysza wszystkich uczniczymi umiejtnociami, zbliy si pewnego dnia do bramina Drony i rzek: O braminie, obdaruj mnie broni Brahmy razem z wszystkimi mantrami potrzebnymi do uruchamiania jej i wycofywania, bo pragn walczy z Ardun. Wiem, e wszystkich swych uczniw darzysz takim samym uczuciem jak swego syna. Pozwl wic, abym dziki twej asce mg zaspokoi swoje pragnienie i zdoby uznanie najwikszych mistrzw w uyciu broni. Bramin Drona wiadomy grzesznych zamiarw Karny i darzc Ardun wiksz mioci ni pozostaych uczniw rzek: O Karna, ten, kto nie jest braminem lub kto bdc wojownikiem nie praktykowa surowej ascezy, nie moe by w posiadaniu broni Brahmy. Karna po zakoczeniu swej nauki u Drony i pragnc cigle zdoby bro Brahmy uda si do lasu Mahendra, gdzie przebywa bramin-wojownik Paraurama, z zamiarem zostania jego uczniem. Pokoni si przed nim i przedstawi si jako bramin z rodu Bhrigu. Paraurama nie podejrzewajc kamstwa serdecznie go powita i zaakceptowa go jako ucznia. Karna mieszkajc w pokrytych lasem grach Mahendra sigajcych a do nieba spotka tam licznych gandharww, bogw i jakszw i pilnie uczy si uycia rnego rodzaju broni. Szybko sta si faworytem gandharww, bogw i rakszasw. Pewnego dnia wczc si samotnie po lesie uzbrojony w uk i miecz zawdrowa nad brzeg morza, gdzie znajdowaa si brami ska pustelnia. wiczc si w uyciu nowo nabytej broni przypad kowo zabi dostarczajc ofiarnego mleka krow, nalec do pewnego bramina, ktry codziennie uywa jej mleka wykonujc rytua agnihotry. Wiedzc, e dokona tego czynu przez przypadek i nieuwag, poinformowa o tym bramina, do ktrego naleaa ta krowa bagajc go o wybaczenie. Jednake rozgniewany jego czy nem bramin strofujc go rzek: O Karna, dokonae podego czynu i zasuye na mier! Bdziesz wic musia spoy owoc swego czynu. W czasie, gdy bdziesz walczy na mier i ycie z tym, ktrego tak bardzo chcesz pokona, ziemia pochonie koo twego rydwanu i twj wrg wykorzystujc to utnie ci gow sw strza, tak jak ty ucie gow mojej krowie. Karna syszc te straszliwe sowa prbowa przebaga rozgniewanego bramina oferujc mu swe krowy, bogactwo i klejnoty. Bramin jednake nie uleg jego probom i rzek: O Karna, moje sowa zrealizuj si, bo moje usta nie kami! Pogd si wic z tym i rb dalej, co chcesz. Przygn -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 109

23

biony kltw Karna, bezradny wobec gniewu bramina, rozmylajc nad tym ze smutkiem powrci do pustelni Parauramy. Bramin-wojownik Paraurama by bardzo zadowolony z Karny, ktry wyrnia si sw umiejtnoci walki, ascez, samokontrol i oddaniem dla swego nauczyciela. Z radosnym sercem obdarowa go broni Brahmy razem z mantrami sucymi przywoaniu jej i wycofaniu. Karna zdobywszy to, czego tak bardzo pragn, y dalej szczliwie w pustelni Parauramy rozwijajc sw znajomo wszelkiej broni. Pewnego dnia Paraurama wdrujc w towarzystwie Karny po lesie wyczerpany ascez poczu nagle senno. Peen mioci i zaufania do ucznia pooy gow na jego kolanach i zapad w gboki sen. W tym samym czasie na udo Karny wdrapa si przeraliwy robak ywicy si luzem, krwi i misem, i wbi w nie swe bardzo bolesne do. Karna bojc si obudzi swego nauczyciela, cho cierpia straszliwy bl, nie odway si ani strzsn robaka ze swego uda, ani go zabi. Znosi cierpliwie jego kolejne udlenia i nawet si nie poruszy, cho krew zalewaa mu nogi. Paraurama obudzi si nagle czujc dotknicie jego krwi i zawoa z przeraeniem: O uczniu, co czynisz! Zanieczyszczasz mnie sw krwi! Karna wyjani mu, e zosta udlony podczas jego snu i Paraurama faktycznie dostrzeg robaka o imieniu Alarka, ktry swym wygldem przypomina dzik wini. Mia osiem stp, cztery ky i cae ciao pokryte szczecin ostr jak igy. Pod wpywem wzroku Parauramy skurczy si ze strachu i wyzion ducha mieszajc si z krwi, ktr si opi. W tym sa mym momencie na nieboskonie ukaza si rakszasa o przeraliwym ksztacie, ciemnej skrze, czerwonym karku, zdolny do przybierania dowolnej formy. Stojc przed Parauram ze zoonymi pobonie domi rzek: O najwspanialszy z wszystkich ascetw, bd bogosawiony. Uwolnie mnie z najgorszego z piekie. Paraurama rzek: O demonie, powiedz mi, kim jeste i jak znalaze si w piekle? Rakszasa rzek: O wielki mdrcu, w moim poprzednim yciu byem potnym asur o imieniu Dansa i podczas kritajugi byem w tym samym wieku, co mdrzec Bhrigu. Gdy zauroczony widokiem jego ukochanej ony porwaem j, Bhrigu rzuci na mnie kltw mwic: O niegodziwcze, narodzisz si na ziemi w formie robaka, ktry ywi si moczem i luzem i twoje ycie stanie si prawdziwym piekem. I jak powiedzia, tak si stao. Moc jego kltwy musiaem y na ziemi jako nieczysta dusza. Na moje

24

Mikoajewska

Mahabharata

gorczkowe pytania o to, kiedy uwolni si od kltwy, rzek: O demonie, uwolnisz si od mej kltwy, gdy na ziemi narodzi si mj odlegy potomek Paraurama. I tak si wanie stao. Wyzwolie mnie z mojego grzesznego ycia. Po wypowiedzeniu tych sw rakszasa pokoni si przed Parauram i nastpnie znikn. Paraurama zwracajc si do Karny rzek z gniewem: O uczniu, powiedz mi, kim naprawd jeste! Bramin nie potrafiby znie straszliwego blu wywoanego dem tego robaka z tak jak ty cierpliwoci. Taki bl potrafiby znie jedynie kszatrija! Karna bojc si jego kltwy i pragnc uciszy jego gniew rzek: O nauczycielu, jestem synem krlewskiego wonicy, ktry jest Sut i jego ony Radhy. Ludzie nazywaj mnie Karn. Bagam ci, zaakceptuj mnie. Zostaem twym uczniem, bo pragnem zdoby niebiask bro Brahmy. Powiedziaem tobie, e jestem braminem i e tak jak ty sam pochodz z rodu Bhrigu, i wcale nie skamaem, bo nauczyciel, ktry przekaza ca wiedz swemu uczniowi, jest uwaany za jego ojca. Karna drc na caym ciele sta przed Parauram z pokornie zoonymi domi. Paraurama, cho cigle rozgniewany, rzek z umiechem: O grzeszniku, poniewa zdobye bro Brahmy dziki oszustwu kierujc si dz, twoja pami, jak j przywoa, zawiedzie ci w momencie, gdy bdziesz jej najbardziej potrzebo wa i podczas walki z rwnym tobie wojownikiem, gdy nadejdzie moment twej mierci, zapomnisz uruchomiajcej j mantry. Zanim jednak to si stanie, aden wojownik na caej ziemi nie bdzie mg ci w walce pokona. A teraz odejd, bo u mego boku nie ma miejsca dla oszusta. Karna po poegnaniu swego nauczyciela powrci do Hastinapury i rzek do Durjodhany: O krlu, wrciem do twego paacu po poznaniu wszelkiej moliwej broni. Jestem gotowy do walki z Ardun . Prorok Narada kontynuowa: O Judhiszthira, Karna po zdobyciu broni Brahmy od Parauramy wid u boku Durjodhany ycie wypenione radoci. Pewnego dnia Durjodhana dowiedzia si, e krl Kalingw, Citrangada, urzdza dla swej crki festiwal wyboru ma i setki krlw udao si do stolicy jego kraju Radapury, aby stara si o jej rk. Durjodhana rwnie tam si uda majc Karn za swego towarzysza. Nie mogc znie tego, e krlewska crka o jasnej cerze pomina go tak jak i wielu innych i nie wybraa go na ma, pijany od swej pychy postanowi porwa j si. Konkurujcy o rk panny krlowie z gonym krzykiem ruszyli w pocig za Durjodhan i Karn, ktry broni jego tyw,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 109

25

zasypujc ich gradem strza. Karna celnymi ostrzami niszczy ich strzay i uki i zabija ich wonicw. W kocu, nie mogc wytrzy ma uderzenia jego strza, zaczli si wycofywa. Durjodhana ochraniany przez Karn z radoci w sercu zawiz porwan pann do Hastinapury. Po tym wydarzeniu sawa Karny rozniosa si szybko po caej ziemi. Krl Magadhy, Darasamdha, syszc o jego potdze wyzwa go do walki. Obaj wyposaeni w niebiask bro wa lczyli ze sob tak dugo, a wyczerpa si cay zapas ich broni i wwczas zaczli walczy ze sob na pici. Karna wiedzc o tym, e Darasamdha urodzi si w dwch powkach zczonych razem przez demonk Dar, prbowa ponownie rozerwa go na dwie poowy. Darasamdha czujc wielki bl wycofa swe wyzwanie i rzek do Karny, e ich walka ju go zadowolia i z przyjani do niego obdarowa go miastem Malini. Od tego momentu Karna by nie tylko krlem Angi, ktr obdarowa go Durj odhana, ale rwnie wadc Malini. Indra widzc potg Karny i chcc ochrania przed nim swego syna Ardun skoni go wwczas podstpem do oddania mu w darze zotej zbroi i kolczykw, w ktrych si urodzi i ktre chroniy jego ycia. Narada zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, Karna by wojownikiem nie do pokonania. Jego mier w pojedynku z Ardun staa si jednak nieunikniona w konsekwencji wspomnianego daru zoonego Indrze, jak i kltw rzuconych na niego przez bramina, ktrego krow zabi, oraz przez Parauram. Bya ona rwnie konsekwencj poniania go przez Bhiszm, ktry nazywa go uparcie p-wojownikiem, polityki Kryszny oraz niszczenia jego energii podczas pojedynku z Ardun przez mow jego wonicy krla alji, jak i zdobycia przez Ardun niebia skiej broni od bogw i nauczycieli, Drony i Krypy. Twj najstarszy brat Karna nie mg unikn mierci od strzay Arduny, ktra bya mu przeznaczona. Zgin jednak w walce z broni w rku i bramy nieba stoj przed nim otworem. Zdoby wysze wiaty i osign najwyszy cel i w zwizku z tym nie zasuguje na to, aby opakiwa jego mier. 3. Judhiszthira rzuca kltw na kobiety, e nie bd mogy ju duej ukrywa swych nielubnych synw Prorok Narada zamilk, podczas gdy pogrony w smutku i ciko wzdychajcy Judhiszthira zagbi si w medytacjach. Jego widok bardzo zasmuca jego matk Kunti pozbawiajc j nieomal zmysw. Podesza do niego i rzeka sodkim matczynym, penym

26

Mikoajewska

Mahabharata

troski gosem: O mj prawy synu o potnych ramionach, nie daj pokona si alowi. Zniszcz go przy pomocy wiedzy. Posuchaj moich sw. Jeszcze zanim zacza si ta wojna, poinformowaam Karn o jego pokrewiestwie z wami. Podobnie uczyni jego ojciec, bg soca, Surja, ukazujc si mu podczas snu i innym razem podczas mojej obecnoci. Nasze argumenty odwoujce si zarwno do rozsdku jak i emocji nie zdoay go jednak uagodzi i skoni do pojednania si z wami. Ulegajc wpywowi Czasu by zdecydowany, aby wyadowa na was sw wrogo. Widzc jego upr musiaam si z tym pogodzi. Judhiszthira wysuchawszy sw swej matki, ze zami w oczach i sercem wzburzonym alem rzek: O matko, to w konsekwencji zatajenia przez ciebie tego, e Karna by twoim synem, spado na nas to straszliwe nieszczcie. I nie mogc opanowa swych emocji rzuci kltw na wszystkie kobiety mwic: Niech wic od tego momentu adna kobieta nie bdzie zdolna do utrzymania w tajemnicy swego macierzystwa. Nastpnie ten szlachetny syn boga Dharmy i Krl Prawa wspominajc swych polegych ojcw, synw i innych krewnych i mylc o opustoszaej ziemi zagbi si w jeszcze wikszym smutku i niepokoju. W swej rozpaczy by jak ogie przykryty kbami dymu.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections I-VI (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

27

Opowie 110 Krl Prawa szuka pokuty za swe grzechy w ebraczym stylu ycia
1. Krl Prawa chce wyrzec si wadzy i rozpocz pokut yjc jak ebrak, aby oczyci si z popenionych podczas wojny grzechw; 2. Arduna przypomina, e krl oczyszcza si z grzechw poprzez wielkie rytuay ofiarne, a nie poprzez ycie w ubstwie; 3. Krl Prawa upiera si przy wyborze ebraczego stylu ycia i szukaniu mokszy; 4. Bhima krytykuje interpretacj obowizku wojownika przez Krla Prawa i wybieranie cieki pustelnika; 5. Arduna przypomina, jak Indra poucza modych braminw, e domowy tryb ycia jest lepszy ni ebraczy; 6. Nakula wychwala domowy tryb ycia realizowany zgodnie z wedyjskimi rozporzdzeniami jako prawdziwie wyrzeczony; 7. Draupadi zarzuca Krlowi Prawa szalestwo i nakania go do wzicia w donie krlewskiego bera sprawiedliwoci; 8. Arduna wychwala krlewskie bero sprawiedliwoci jako podstaw utrzymywania na ziemi prawoci; 9. Bhima namawia Krla Prawa do pokonania swego umysu, bo inaczej zaniedbujc swe obowizki nie uniknie reinkarnacji; 10. Judhiszthira wychwala zdobywanie wiedzy i denie do mokszy; 11. Arduna przypomina argumenty ony krla Danaki, e krl prawdziwie wyrzeczony uwalnia si od przywizania wewntrz swej jani, a nie przez strj ebraczy; 12. Krl Prawa przeciwstawia ciek jogi i mokszy ciece realizowania rytuaw opisanych w Wedach..

Bhima syszc, e Judhiszthira zaamuje si pod ciarem swych grzechw i chce wyrzec si swej z takim trudem odzyskanej wadzy i wycofa do lasu, aby y jak pustelnik, rzek: O Krlu Prawa, wiat rozwija si dziki temu, e kada ywa istota dziaa zgodnie ze swoj natur. Kady musi wic wykonywa wasne dziaania, aby osign sukces.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section X)

1. Krl Prawa chce wyrzec si wadzy i rozpocz pokut yjc jak ebrak, aby oczyci si z popenionych podczas wojny grzechw Krl Prawa uginajc si pod ciarem swego niewiadomego grzechu bratobjstwa i innych grzechw popenionych podczas braterskiej wojny z Kaurawami rzek do Arduny: O bracie, gdybymy wiedli ycie ebracze w miastach nalecych do Wrisznich i w Dwarace, nie dowiadczylibymy tego straszliwego nieszczcia, ktrym jest wymordowanie wszystkich krewnych. Cho odnielimy zwycistwo, przegralimy. Nasi wrogowie boha tersk mierci zdobyli wysze wiaty, podczas gdy my zostalimy przy yciu pozbawieni wszelkich yciowych celw, bo czy po

28

Mikoajewska

Mahabharata

zniszczeniu samych siebie moemy jeszcze zebra jaki owoc pyncy z prawoci? Haba obowizkom wojownika! Haba walecznoci, gniewowi i sile, bo to one sprowadziy na nas to nieszczcie. Chwaa takim cnotom, jak wybaczanie, czysto samo-kontrola, prawdomwno, wyrzeczenie, pokora i unikanie ranienia, ktre s praktykowane przez tych, ktrzy wybrali ebracze ycie w dungli. My sami zamiast kontynuowa ycie w dungli i praktykowa te cnoty, uleglimy szalestwu i dzy sodyczy suwerennoci i peni pychy i arogancji sami sprowadzi limy na siebie t katastrof. Po zabiciu wszystkich krlw ziemi, pozbawieni przyjaci i celw, musimy teraz znosi ciar wasnej egzystencji. Walczylimy ze sob jak stado psw o kawaek misa, ktry okaza si bez adnej wartoci. Widzc do czego doprowadzia nas ta dza krlestwa, nie potrafibym czerpa radoci nawet ze zdobycia wadzy nad trzema wiatami. Nie powinnimy si zabija nawet za cen posiadania caej ziemi, wszystkich koni i wszystkich krw! Zaangaowani w t wojn krlowie szukajc przyjemnoci i ulegajc gniewowi szli drog wyznaczon przez mier, prowa dzc wprost do krlestwa boga mierci Jamy. Ich ojcowie prakty kowali niegdy ascez i wyrzeczenie proszc bogw o synw, ktrzy przynios im powodzenie. Ich matki dziki swym postom, rytuaom ofiarnym, lubom i dobrze wrcym ceremoniaom stay si ciarne i nosiy ich w swym onie przez dziesi miesicy niepokojc si o to, czy przeyj pord, bd wystarczajco potni, zdobd szacunek innych i czy przynios im szczcie na tym i na tamtym wiecie. Nadzieje ich rodzicw pozostan na zawsze niespenione! Ich synowie udali si do wiata Jamy, zanim zdoali spaci im swj dug. Zginli, zanim ich rodzice zdoali zebra owoc pyncy z ich potgi i bogactwa. Ich serca byy zawistne, wypenione dz materialnych przedmiotw, poddajce si atwo wpywowi zarwno radoci jak i gniewu. Jakim piekem bdzie dla nas dalsze ycie na ziemi! Ci ktrzy zginli mierci herosw, zdoali zdoby regiony wiecznej ekstazy. Dlaczego ci, ktrzy ich zabili, nie zasuyli sobie tym na niebo? My, ktrzy przeylimy t rze, bdziemy uwaani za tych, co przynieli zniszczenie caemu wiatu, chocia faktycznie caa wina ley po stronie synw krla Dhritarasztry. To oni swym zachowaniem doprowadzili do tej wojny. Stary krl Dhritarasztra tolerowa niegodziwe postpowanie Durjodhany wobec nas z mioci do niego. Ignorujc rady Widury i Bhiszmy i nie prbujc powstrzyma swego zawistnego syna, ktry by cakowicie we wadzy namitnoci, zniszczy zarwno samego siebie jak i nas. Jego syn

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

29

powodujc mier braci i rozpacz starych rodzicw spon w kocu w ogniu, ktry sam roznieci. Jake straszn katastrof staa si ta wojna! W jej rezultacie ani Kaurawowie, ani my nie zrealizowalimy swych celw. Wszyscy Kaurawowie zginli i nie mog ju duej cieszy si wadaniem ziemi, pikn muzyk i towarzystwem piknych kobiet. Co im teraz z nich przyjdzie? Spalani przez nienawi do nas nie potrafili zazna ani spokoju, ani szczcia. Durjodhana zawsze mia grzeszne serce gotowe do uycia podstpu, zawsze mia ze zamiary i by naogowym oszustem, i cho niczym go nie obrazilimy, zawsze zachowywa si w stosunku do nas wrogo i nieuczciwie. Nikt wrd wysoko urodzonych nie potrafiby uywa podobnych sw wobec krewnych, jakich on uy w stosunku do nasi to w obecnoci Krysznypragnc wojny. By samym wcieleniem wrogoci i nasz z gwiazd. To przez niego jestemy na zawsze straceni bdc jak soce koca eonu, ktre spala wszystko, co ywe sw straszliw energi. To on doprowadzi do tego, e wasnymi rkami zniszczylimy nasz rd. To przez niego cay wiat nas teraz potpia za zabicie tych, ktrych nie naley zabija. Zabijajc ich uciszylimy nasz gniew, lecz popenilimy straszliwy grzech i wywoany tym al cakowicie mnie oszoamia. Judhiszthira kontynuowa: O Arduna, pozwl mi wycofa si z ycia i uda si do lasu, gdzie po zoeniu lubu milczenia bd poda ciek wiedzy. Przyjmij ode mnie krlestwo i zosta krlem na tej ziemi, ktra zostaa oczyszczona ze wszelkich cierni i gdzie po zabiciu naszego wroga powrci spokj. Ja sam nie pragn ju duej ani posiadania krlestwa, ani nie poszukuj adnej przyjemnoci. Chc wyrzec si wszystkiego i odpokutowa za grzechy poprzez publiczne przyznanie si do nich, wyraanie skruchy, dobre uczynki, dary, umartwienia, r ozmylanie nad witymi pismami i pielgrzymk do witych miejsc Ten, kto praktykuje wyrzeczony tryb ycia, nie popenia dalszych grzechw i odnajdujc drog prowadzc do Brahmana uwalnia si od ponownych narodzin. wite ksigi nauczaj, e moliwe jest przekroczenie cyklu narodzin i mierci, jednakejak to wiem ze witych ksig i dowiadczyem na wasne oczyten, kto jest zwizany z ziemskimi sprawami i pragnie zdoby przedmioty materialne, nie moe osign tego celu. Poszukujc Wyzwol enia (mokszy) udam si wic do lasu wyrzekajc si krlestwa i wszystkich spraw ziemskich. Uwolni si tam od wszystkich wizi z tym wiatem i wolny od wszelkich uczu uwolni si od alu i zdobd spokj.

30

Mikoajewska

Mahabharata

2. Arduna przypomina, e krl oczyszcza si z grzechw poprzez wielkie rytuay ofiarne, a nie poprzez ycie w ubstwie Sowa Krla Prawa rozgnieway Ardun. Rzek z lekk kpin, jakby by osob niezdoln do wybaczania obrazy: O bracie, jake bolesny jest twj widok z sercem tak silnie wzburzonym! Jak to moliwe, e po dokonaniu ponadludzkiego czynu, jakim byo pokonanie wroga, chcesz teraz wyrzec si odzyskanego krlestwa! Ulegajc kaprysom serca chcesz porzuci wszystko to, co zdobye uczciw drog kroczc ciek swego obowizku! Walczc z wrogiem zachowae si jak krl i wojownik! Czy eunuch lub czowiek niezdecydowany zdoa kiedykolwiek zdoby krles two? Po co zabijae tych wszystkich herosw, skoro chcesz teraz wyrzec si wadzy? Krl, ktry wyrzeka si wyznaczonego mu dziaania i zdaje si na ask innych, nie moe przy pomocy swych czynw zdoby ziemskich dbr, ktre s mu potrzebne do zdobycia zarwno ziemi jak i nieba. Nie posiadajc adnych rde utrzymania i dobrobytu nie zdoa zdoby na ziemi ani sawy, ani synw, czy krw. Co ludzie o tobie powiedz, gdy porzucisz krlestwo, aby pro wadzi ndzne ycie ebraka? Urodzie si w kacie krlw i nagle pod wpywem szalestwa po odzyskaniu krlestwa chcesz porzuci swe obowizki i zaprzesta szukania na ziemi dobrobytu. Pod tw nieobecno nieuczciwi ludzie bd niszczy skadane ofiary i ich grzech spadnie na ciebie i ciebie zanieczyci. Powia daj, e nasz odlegy przodek, krl Nahusza, zmuszony do ycia w ndzy popeni wiele grzesznych uczynkw. Przeklina ten stan i mwi, e jest on odpowiedni jedynie dla pustelnikw. Nie dostar czajc adnej ywnoci na nastpny dzie jest waciwy tylko dla riszich. Sam wiesz o tym doskonale. ycie w ndzy nie pasuje do krla, gdy to, co jest nazywane obowizkiem (dharm) krla, bazuje cakowicie na posiadaniu bogactwa. Ten, kto ograbia krla z bogactwa, ograbia go z moliwoci realizacji jego krlewskiego obowizku i zamyka przed nim bramy nieba. Jaki krl mgby wic wybaczy tak grabie? Bieda sama w sobie jest zem. Biedak jest zawsze podejrze wany o jakie przestpstwo. Jak wic moesz j wychwala? Biedak cierpi tak samo jak czowiek upady. Wszelkie chwalebne czyny wi si ze zwikszaniem bogactwa. Prawo , przyjemno jak i samo niebo wypywaj z bogactwa. Bez bogactwa wiat nie mgby utrzyma si przy yciu. Dziaania osoby pozbawionej wszelkiego bogactwa usychaj jak pytkie strumienie w letnim sezonie. Ten, kto posiada bogactwo, ma przyjaci, krewnych i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

31

umiejtnoci, podczas gdy ten, kto nic nie posiada, nie moe zrealizowa swych upragnionych celw. Bogactwo rodzi si z bogactwa. Z bogactwa rodz si te Prawo, przyjemno, rado, odwaga, gniew, uczenie si i poczucie godnoci. Dziki bogactwu rodzina zdobywa swj honor i dziki bogactwu dana osoba moe gromadzi religijne zasugi. Ndzarz nie zdobdzie ani tego, ani tamtego wiata. Nie posiadajc nic nie zdoa wykona religijnych dziaa, ktre wypywaj z bogactwa. Ndzarzem nie jest bowiem ten, kto wychudzi swe ciao ascez, lecz ten, kto nie posiada ani koni, krw, suby, ani goci. O krlu, osd swe dziaania porwnujc je z zachowaniami bogw i demonw. Czy najwikszym pragnieniem bogw nie jest eksterminacja ich kuzynw asurw? Utrzymuj oni wadz w niebie walczc z nimi na mier i ycie. Skoro sami bogowie zapewniaj sobie wadz dziki tej braterskiej wojnie, jak mona uwaa j za zo? Sam widzisz, e bogowie zachowuj si w ten sposb i niemiertelne nauki Wed rwnie to akceptuj. Staroytni mdrcy studiujc Wedy sformuowali wniosek, e krlowie powinni y recytujc kadego dnia Wedy, zdobywajc bogactwo i sponsorujc dziki niemu rytuay ofiarne. Bogactwo, ktre krl odbiera innym, staje si rodkiem prowadzcym do ich dobrobytu. Krlowie zdobywaj bogactwo kosztem innych podbi jajc wiat. Zdobywszy je nazywaj je swoim, tak jak synowie nazywaj swoim bogactwo odziedziczone po ojcach. Czy krlowie mogliby zbiera religijne zasugi, gdyby przywaszczanie sobie przez nich bogactwa nalecego do kogo innego nie byo uwaane za suszne? Krlewscy mdrcy, ktrzy zdobyli niebo, uznali podbj za obowizek krlw. Bogactwo w krlewskim skarbcu jest jak woda rzek wpadajcych do oceanu, ktra rozpywa si w rnych kierunkach. O bracie, ziemia, ktra w dawnych czasach naleaa do krla Dilipy, Nahuszy, Amwariszy i Mandhatriego, naley teraz do ciebie. Przygotuj wic wielki rytua ofiarny dostarczajc hojnych darw wszelkiego rodzaju i ogromnych stosw plonw ziemi. Jeeli zaniedbasz wykonania tego rytuau, wszystkie grzechy popenione w twym krlestwie spadn na ciebie. Poddani krla, ktry wykona wielk Ofiar Konia (Awamedha), zostaj oczyszczeni i uwiceni przez ablucje zakaczajce rytua. Oczy swych poddanych tak jak niegdy Najwyszy Bg iwa w swej kosmicznej formie oczyci cay wszechwiat w wielkim rytuale ofiarowania wszystkiego (Sarwamedha), ktry wymaga libacji z wszelkiego rodzaju cia, wlewajc do ognia wszystkie ywe istoty

32

Mikoajewska

Mahabharata

cznie z samym sob na jego zakoczenie. Droga wielkiej ofiary jest odwieczna, jej owoc nigdy nie ulega zniszczeniu. Jest to droga krlw zwana Daarath. Jeeli tej cieki zaniechasz, jaka droga ci pozostanie? 3. Krl Prawa upiera si przy wyborze ebraczego stylu ycia i szukaniu mokszy Judhiszthira rzek: O Arduna, nie wysuchae uwanie mych sw. Skoncentruj bardziej sw uwag i zatrzymaj umys i such na swej najbardziej intymnej jani. Gdy bdziesz sucha mnie z odpowiednim nastawieniem, zaaprobujesz moje sowa. Nie chc i dalej drog krlw, ktr tak wychwalasz, lecz porzucajc wszystkie ziemskie przyjemnoci chc ruszy drog wyrzeczonych. Posuchaj, o tej pomylnej drodze, ktr idzie si w samotnoci. Porzuciwszy wszystkie przyjemnoci i obrzdy realizowanie przez czowieka na tym wiecie i uprawiajc surow ascez bd wczy si po lesie ubrany w skr czarnej antylopy, yjc wrd zwierzt i ywic si owocami i korzonkami. Karmic ogie ofiarny libacj o waciwej godzinie, wykonujc ablucje rano i wieczorem, wychudz swe ciao odpowiedni diet. Znoszc cierpliwie zimno, wiatr, upa, gd, pragnienie i trud uwolni si od mego ciaa poprzez waciwe umartwienia zgodnie z obrzdkiem. Bd unika ranienia wszelkich ywych istot. Nie ranic nikogo bd traktowa tak samo wszystkie ywe istoty bez wzgldu na to, czy podaj drog swego obowizku, czy s we wadzy zmysw. Z nikogo nie bd drwi i nikogo nie bd potpia. Kontrolujc wszystkie zmysy bd mia zawsze zadowolon twarz. Nie pytajc nikogo o drog bd wczy si po caym wiecie bez zwracania uwagi na kraj i kierunek i bez ogldania si za siebie. Uwolniwszy si od wszelkich pragnie i gniewu, skierowujc mj wzrok do wewntrz, oczyszcz dusz i ciao z pychy. Nie troszczc si o poywienie bd go szuka w najwyej piciu napotykanych domach. Pozostajc obojtny wobec sukcesu i poraki i zerwawszy wi z wszelkim pragnieniem zbior zasugi pynce z ascezy. Porzuciwszy wszystko to, co jest mi drogie, jak i to, co jest mi nienawistne, bd kontynuowa ycie z ciaem pokrytym popioem szukajc dla siebie schronienia w porzuconych domach lub pod drzewami. piew ptakw i gosy lenych zwierzt bd cieszy me serce i such, zapachy lenych kwiatw mj wch, a widok miesz kacw lasu mj wzrok. Wycofawszy si ze spraw tego wiata i praktykujc kontemplacj bd ywi si produktami lasu oferujc bogom i Ojcom dary z lenych owocw i rdlanej wody i zado -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

33

walajc ich recytacj hymnw Wed. Prowadzc ycie ascety bd w pokoju czeka na moment, kiedy moja dusza uwolni si z ciaa. yjc w cakowitej samotnoci, ogoliwszy gow i czynic lub milczenia, usid pod drzewem utrzymujc si przy yciu dziki owocom, ktrymi obdaruje mnie to jedno drzewo. Nie pozwalajc sobie ani na smutek, ani na rado, ignorujc zarwno krytyk jak i pochwa, nadziej i utrapienie, traktujc tak samo wszystkie przeciwiestwa i dualizmy uwolni si od wszystkich przedmio tw tego wiata. Nie rozmawiajc z nikim osign wewntrzne zadowolenie czerpic szczcie z wasnej jani, pozostajc dla zewntrznego wiata guchoniemym lepcem. W swym zachowaniu pozostan cakowicie obojtny wobec mierci. Nie bd zachowywa si ani jak kto, kto yje, ani jak kto, kto nie yje. Nie bd le yczy temu, kto zechce odrba mi jedno rami, ani nie bd bogosawi tego, ktry zechce natrze moje drugie rami past sandaow. Zaniechawszy wszelkich tych dziaa, ktre mona wykona z myl o dobrobycie, ogranicz swe dziaania do zamykania i otwierania oczu oraz picia i jedzenia w minimalnym stopniu potrzebnym do utrzymania si przy yciu. Pozbawiony przywizania do dziaania i kontrolujc funkcje zmysw, wolny od wszelkich pragnie, oczyszcz moj dusz z wszystkich materialnych zanieczyszcze. Zerwawszy wszelkie wizi ze wiatem materialnym bd wolny jak wiatr. yjc wolny od wszelkich uczu zdobd wieczne nasycenie i zadowolenie. To z powodu dzy i ignorancji popeniem straszne grzechy. Owoce dziaa wykonanych przez dan dusz podczas jej ycia na ziemi podaj za ni po mierci i odradza si ona na ziemi w formie odpowiedniej dla wykonanych poprzednio dziaa. ywe istoty obdarzone dziaaniami wpadaj w koo ycia, ktre obraca si jak koa rydwanu i na tym wiecie spotyka inne ywe istoty. Zdob dzie szczcie i uwolni si z tego koa wiecznych powrotw j edynie ten, kto cakowicie porzuci ziemski bieg ycia, ktry jest fak tycznie przemijajcym zudzeniem, chocia wydaje si wieczny, obciony narodzinami, mierci, zniedonieniem, chorob i blem. Skoro nawet bogowie i wielcy mdrcy mog straci swe zaszczytne miejsca na ziemi z powodu swych przeszych dziaa, przeto kto po poznaniu prawa karmy bdzie dalej pragn szukania na ziemi choby nawet najwikszego dobrobytu. Uwiadomiwszy sobie to wszystko chc uwolni si od koniecznoci powrotu na ziemi i odnale dla siebie miejsce, ktre jest wieczne i niezmienne. Wybierajc pustelnicz drog ycia uwolni si od cielesnych

34

Mikoajewska

Mahabharata

ram, ktre musz rodzi si i umiera i cierpie od zniedonienia, choroby i blu. 4. Bhima krytykuje interpretacj obowizku wojownika przez Krla Prawa i wybieranie cieki pustelnika Bhima rzek: O krlu, w swym rozumowaniu tracisz z oczu Prawd. Mwisz jak osoba recytujca Wedy bez gbszego zrozumienia. Jeeli chcesz prowadzi w dungli ycie gnune i bezuyteczne ignorujc swe obowizki krla, to po co zabijae Kaura ww? Gdybymy znali wczeniej twoje intencje, nie rozpoczynali bymy tej wojny i nie zabilibymy jednej ywej istoty. Zamiast prowadzi t wojn, kontynuowalibymy nasze ycie na wygnaniu w dungli, a do momentu uwolnienia z ciaa naszych dusz. Wybaczanie, wspczucie, powstrzymywanie si od ranienia nie nale do cnt wojownika. Mdrcy mwi, e wszystko to, co widzimy, jest poywieniem dla silnych. Faktycznie, cay wiat ruchomy i nieruchomy jest przedmiotem radoci dla osoby, ktra jest silna. Mdrcy obeznani z obowizkami wojownika mwi rwnie, e kady, kto utrudnia krlowi odzyskanie jego krlestwa, zasuguje na mier. Wrogowie naszego krlestwa zasugiwali wic na mier. Po zabiciu ich zgodnie z Prawem wojownika rzd wic teraz naszym krlestwem! Wyrzeczenie si obecnie krlestwa jest jak dziaanie kogo, kto kopic studni zabrudzi si botem i zniechcony tym przesta kopa tu przed dotarciem do wody; lub jak kogo, kto wdrapa si na drzewo w poszukiwaniu miodu, lecz zabi si, zanim zdoa go skosztowa; lub jak kogo kto zawrci z dalekiej drogi, zanim osign cel podry; lub jak kogo, kto po zabiciu swych wrogw sam si zabi; lub jak kogo zgodniaego, kto odmawia jedzenia po zdobyciu go; lub te jak kogo, kto po zdobyciu upragnionej kobiety odmawia spotkania z ni. My sami staniemy si przedmiotem krytyki, bo podalimy za tob dlatego, e jeste naszym najstarszym bratem. Cho sami jestemy wyposaeni w wielk energi, mamy silne ramiona i zdobylimy wiedz, bylimy cakowicie posuszni twym sowom, jakbymy byli bezsilni jak eunuch. Cho sami jestemy zdolni do obrony wszystkich tych, ktrzy s bezsilni, zostaniemy uznani za niezdolnych do realizacji wasnych celw. Pomyl o tym, co mwi. W witych pismach zostao wyra nie stwierdzone, e krlowi wolno wycofa si do lasu jedynie w obliczu katastrofy lub pokonania go przez wroga, czy te wasn

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

35

zgrzybiao. Mdrcy nie akceptuj wic wycofania si do dungli jako stylu ycia wojownika. Twierdz natomiast, e z byciem wojownikiem wie si niekiedy zejcie ze cieki cnoty i popenienie grzechu. Ci, ktrzy urodzili si w kacie wojownikw nie mog poddawa wasnych obowizkw krytyce. Gdy te obowizki zaczn by krytykowane, to wkrtce sam Stwrca stanie si przedmiotem krytyki. Tylko ci krlowie, ktrych opuci o szczcie i utracili dobrobyt lub ktrzy stracili wiar, mog wygasza takie mowy jak ty o wyborze ebraczego stylu ycia przez krla. Droga wyrzeczenia, o ktrej mwisz, nie jest odpowiednia dla wojownika. Wojownik, ktry potrafi sam podtrzymywa ycie dziki swej odwadze i utrzyma si przy yciu wasnym wysikiem, faktycznie schodzi ze cieki wasnego obowizku, gdy wybiera styl ycia ascety. Tylko ci, ktrzy sami nie s w stanie dostarczy poywienia swym synom, wnukom, mdrcom, gociom, bogom i Ojcom, mog zdoby niebo prowadzc w dungli ebraczy tryb ycia. Tak jak jelenie, dziki i ptaki nie mog zdoby nieba tylko dlatego, e mieszkaj w lesie, lecz musz zebra zasugi przy pomocy dziaa dla nich wyznaczonych, tak wojownik, ktry nie straci swej walecznoci, nie moe zdoby nieba poprzez ycie w dungli. Gdyby kady mg zdoby niebo przez opisan przez ciebie praktyk wyrzeczenia, zdobyyby je wszystkie gry i drzewa. One nigdy nikogo nie rani i nie angauj si w sprawy tego wiata. One wszystkie s jak brahmacarini. Skoro jednak zdobycie nieba przez dan istot zaley od tego, co czyni ona w ramach wasnego porzdku, a nie w ramach porzdku wyznaczonego dla innych, przeto bdc wojownikiem musisz zachowywa si jak wojownik. Ten kto nie podejmuje wyznaczonych mu dziaa, nie zdobdzie nieba. Ograniczenie dziaa do zaspokajania tylko wasnego godu, nie gwarantuje nieba. Gdyby tak byo, wszystkie ryby zdobyway niebo, bo utrzymuj przy yciu tylko same siebie. wiat rozwija si dziki temu, e kada ywa istota dziaa zgodnie ze swoj natur. Kady musi wic wykonywa wasne dziaania, aby osign sukces. 5. Arduna przypomina, jak Indra poucza modych braminw, e domowy tryb ycia jest lepszy ni ebraczy Wysuchawszy sw Bhimy Arduna rzek do Judhiszthiry: O bracie, w kontekcie sw Bhimy i na ich poparcie pozwl mi

36

Mikoajewska

Mahabharata

zacytowa opowie o rozmowie Indry z ascetami, ktr recytuj bramini. Pewni dobrze urodzeni i bardzo modzi bramini, ktrzy nie zdobyli jeszcze penego zrozumienia i ktrym nawet nie urosa jeszcze broda, porzucili swe domy i udali si do lasu z zamiarem prowadzenia ebraczego stylu ycia. Uwaajc to za cnot ci modziecy w kwiecie wieku porzucili ojcw i braci lubujc ycie w celibacie. Indra widzc, e bdz, poaowa ich i przybrawszy ksztat zotego ptaka zbliy si do nich i rzek: O bramini, najtrudniejsze s te dziaania, ktre s wykonywane przez ludzi, ktrzy spoywaj resztki z ofiary i one przynosz najwiksze zasugi. ycie takich osb zasuguje na najwysz pochwa. Te oddane prawoci osoby po zrealizowaniu celw ycia (ktrymi jest Prawo , Zysk i Przyjemno) osigaj najwyszy cel, jakim jest niebo. Bramini syszc te sowa ptaka zaczli szepta midzy sob: O bramini, ten ptak wychwala tych, ktrzy utrzymuj si przy yciu ywic si resztkami. To nas wychwala, bo my sami ywimy si tym, co oferuj nam inni. Zoty ptak rzek: O bramini, to nie was wychwalam, bo wy sami tarzacie si w bocie i nieczystociach i nie jestecie osobami, ktre ywi si resztkami z ofiary. ywicie si odpadkami i jestecie grzesznikami. Bramini odpowiedzieli: O ptaku, my sami uwaalimy nasz styl ycia za wysoce bogosawiony. Powiedz nam, co mamy czyni, aby osign sukces, bo mamy zaufanie do twoich sw. Zoty ptak rzek: O bramini, skoro ufacie mym sowom, posuchajcie sw prawdy o tym, co jest dla was korzystne. Bramini rzekli: O ty o czystej duszy, bdziemy z uwag sucha twych sw, bo ty znasz rne drogi. Wska nam waciw dla nas drog i powiedz nam, co powinnimy uczyni, aby zrealizowa najwyszy cel. Zoty ptak rzek: O bramini, jak zostao stwierdzone w Wedach wrd cztero-kopytnych krowa zajmuje najwysze miejsce, wrd metali zoto, wrd sw rytualne mantry, a wrd istot dwunonych bramin. Poszczeglnym etapom ycia bramina zaczynajc od narodzin poprzez modo, doroso, staro a do mierci przypisane s odpowiednie ryty wymagajce wypowiadania waciwych rytual nych mantr. Droga poprzez te wedyjskie ryty jest drog najwikszej ofiary prowadzc do nieba. Wedyjskie ryty s tymi dziaa -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

37

niami, ktre dziki wypowiadanym mantrom przynosz sukces osobom szukajcym nieba. ywe istoty pragn trojakiego rodzaju sukcesu: chc po mierci dotrze do regionw sonecznych, ksiycowych lub gwiezdnych. Rodzaj osiganego sukcesu zaley od dziaania. Ten, kto yjc na tym wiecie oddaje cze swej duszy widzc w niej bstwo okre lonego rodzaju, zdobywa sukces zgodny z natur tego bstwa. Zaley on take od momentu mierci: soneczne regiony ekstazy zdobywaj ci, ktrzy umieraj latem podczas jasnej fazy ksiyca, a ksiycowe regiony zdobywaj ci, ktrzy umieraj zim podczas ciemnej fazy ksiyca. Zarwno pierwsi i drudzy musz jednak po upywie okrelonego czasu powrci na ziemi. Jednake ci, ktrzy dziki odpowiedniej praktyce uwolnili si od wszelkiego przywizania do przedmiotw zmysowych, docieraj do wiecznego regionu Brahmana bez wzgldu na to, kiedy umarli i nie musz rodzi si ponownie na ziemi. Wrd wszystkich stylw ycia dostpnych dla bramina domo wy styl ycia prowadzony zgodnie z zaleceniami Wed jest uwany za stojcy najwyej i wity i jest nazywany polem kultywowania sukcesu (analogicznie np. do pola uprawy ryu). Osoby o niewielkim zrozumieniu, ktre odrzucaj wszelkie dziaanie i nie zdobywaj bogactwa potrzebnego do wykonania wedyjskich rytw, id drog grzechu. yj zaniechawszy odwiecznej drogi bogw, mdrcw i braminw i w ten sposb id drog dezaprobowan przez wite pisma. wite mantry nakazuj: Ofiarniku, z ofiar z cennych przedmiotw, a otrzymasz w zamian trzy rda szczliwoci: synw, krowy i niebo. ycie w zgodzie z tym nakazem jest prak tykowaniem najwyszego rodzaju ascezy. Zamiast y jak ebracy powinnicie wykonywa rytuay ofiarne i umartwia si poprzez czynienie darw. cise wykonanie odwiecznych bramiskich obowizkwktrymi s oddawanie czci bogom, studiowanie Wed, zadowalanie Ojcw, wyraanie szacunku do nauczycieli jest uwane za najwyszy rodzaj umartwie. Sami bogowie zdobyli wadz i saw dziki realizacji tych prawdziwie trudnych umartwie. Posuchajcie wic tego co wam mwi: zamiast y tak jak yjecie, ywic si odpadkami, podejmijcie odpowiednie dla was prawdziwie cikie obowizki ycia domowego. Umartwienia i asceza niewtpliwie stoj wrd wszelkich rzeczy najwyej, s one jednak realizowane najlepiej poprzez prowadzenie ycia domo wego, od ktrego zaley wszystko (tzn. Prawo , Zysk i Przyjem-

38

Mikoajewska

Mahabharata

no). Ci, ktrzy spoywaj resztki z uczty po podzieleniu kadego ranka i wieczora caego zgromadzonego wasnym wysikiem jedzenia midzy krewnych, realizuj cele bardzo trudne do zrea lizowania. To ci, ktrzy jedz sami dopiero po nakarmieniu goci, bogw, mdrcw i krewnych s nazywani tymi, ktrzy ywi si resztkami ofiary. Ludzie prawdomwni realizujcy wasne obowizki, dotrzymu jcy lubw, zdobywaj w wiecie szacunek, ktry wzmacnia ich wasn wiar. Wolni od pychy, realizujc te czyny, ktre s najtrudniejsze, zdobywaj niebo i yj wiecznie w krlestwie Indry . Arduna kontynuowa: O Krlu Prawa, modzi asceci syszc te gboko suszne sowa zotego ptaka zaniechali przyjtego przez nich ebraczego stylu ycia, ktry by niewaciwy dla ich wieku i dowiadczenia, i przyjli odpowiedni dla nich domowy tryb ycia. Wycignij z tej opowieci waciwe nauki i porzuciwszy myl o yciu ebraczym podejmij krlewskie obowizki i rzd wiatem, ktry jest w tej chwili oczyszczony z wrogw. 6. Nakula wychwala domowy tryb ycia realizowany zgodnie z wedyjskimi rozporzdzeniami jako prawdziwie wyrzeczony Nakula rzek: O krlu, bogowie zbudowali niegdy otarze w regionie zwanym Wiakhajupa. Oznacza to, e oni sami stali si bogami dziki cisemu przestrzeganiu nakazw wedyjskich rytw. Rwnie Ojcowie, ktrzy dziki deszczowi podtrzymuj ycie nawet tych, ktrym brak wiary, realizuj odpowiednie obrzdki zadeklarowane przez Stwrc w Wedach. Osoba biorca pod uwag rozporzdzenia Wed we wszystkich dziaaniach zdobywa regiony niebieskie t sam drog, co bogowie. Ten natomiast, kto odrzuca te rozporzdzenia, jest znany jako ateista. Wszyscy ci, ktrzy poznali mdro Wed, twierdz, e domowy tryb ycia przewysza wszystkie pozostae. Ten, kto prowadzc gospodarstwo domowe poddaje sw dusz samo -kontroli i podczas rytuaw ofiarnych obdarowuje znajcych Wedy braminw bogactwem (Zyskiem), ktre zdoby swym prawym dziaaniem (Prawo ), jest uwaany za osob prawdziwie wyrzeczon. Natomiast ten, kto pomijajc domowy tryb ycia bdcy najwikszym rdem Przyjemnoci przeskakuje do nastpnego, ktrym j est wyrzeczenie si jedzenia, dziaa pod wpywem jakoci natury zwanej ciemnoci (tamas). Mdrcy, ktrzy prbowani ongi zway rne tryby ycia stwierdzili, e gdy domowy tryb ycia postawi si na jednej szali,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

39

na drugiej trzeba postawi wszystkie pozostae tryby ascetycznego ycia, aby go zrwnoway. Widzc ten rezultat jak i to, e w tym trybie ycia realizowane s Prawo, Przyjemno i Zysk, wielcy riszi wybrali go jako wasn drog i sta si on azylem dla osb obeznanych z funkcjonowaniem tego wiata. Spokj, samokontrola, hart ducha, uczciwo, czysto, prostota, ofiara, cierpliwo i prawo s tymi cnotami, ktre s zalecane przez mdrcw i ktre s kultywowane w domowym trybie ycia. Prawdziwym ascet jest wic ten, kto prowadzi domowy tryb ycia traktujc go jako swj obowizek i rwnoczenie wyrzeka si owocw dziaania, a nie ten kto nie zdobywszy penej wiedzy i zrozumienia porzuca swj dom i otoczenie i udaje si do lasu. Hipokryta, ktry yje w dungli, cho nie zdoa pokona dzy, wkrtce padnie jej ofiar. Dziaania wynike z prnoci nie produkuj owocu. Natomiast wyrzeczone dziaania, ktre s wykonywane nie z myl o owocu, lecz jako ofiara, rodz liczne owoce. W domowym trybie ycia dziaania s wykonywane jako ofiara z myl o Ojcach, bogach i gociach realizujc wszystkie trzy cele ycia, ktrymi s Zysk, Prawo i Przyjemno. Ten, kto przestrzega cile wszystkich regu zwizanych z tym trybem ycia, nie bdzie stracony ani na tym, ani na tamtym wiecie. Bezgrzeszny Pan Wszystkich ywych Istot o sprawiedliwej duszy stworzy ywe istoty, aby czciy go ofiar z li cznych darw. Jako skadniki ofiary zostay stworzone pncza, drzewa, zioa, zwierzta uwaane za rytualnie czyste i oczyszczony tuszcz. Wrd riszich s tacy, ktrzy uwaaj studiowanie Wed za skadanie ofiary. Inni uwaaj kontemplacj za wielk ofiar skadan w umyle. Nawet bogowie pragn towarzystwa takiej duchowo odrodzonej osoby, ktra dziki koncentracji umysu staje si rwna Brahmie. Ten, kto yje zgodnie z zasadami domowego trybu ycia jest zobowizany do gromadzenia bogactwa i realizowania ofiar i dlatego ten tryb ycia jest uwaany za bardzo trudny i wymagajcy. Ten kto posiada bogactwo, kukurydz i bydo i nie skada ofiar, popenia miertelny grzech. Nakula kontynuowa: O krlu, chcc y w dungli jak pustelnik i opniajc wykonanie wielkiego rytuau ofiarnego, w ktrym mgby oferowa cae to ogromne bogactwo, ktre zdobye pokonujc wroga, dowodzisz jedynie saboci swej wiary. Nigdy nie widziaem krla, ktry yjc w zgodzie z domowym trybem ycia wyrzekby si swego bogactwa w inny sposb ni poprzez wykonanie wielkich rytuaw ofiarnych, jak rytua Radasuja czy

40

Mikoajewska

Mahabharata

Awamedha. Id w lady krla bogw Indry i wykonaj wielki rytua ofiarny wychwalany przez braminw. Krl, ktrego poddani s okradani przez zodziei i ktry nie dostarcza im waciwiej ochrony, jest uwaany za samo uciele nienie Kali (uosobienia chaosu). Jeeli udamy si do lasu, zamiast rozda braminom w wielkim rytuale ofiarnym zdobyte ogiery, bydo, sonie, niewolnice wioski, pola i domy, bdziemy wrd krlw jak Kali, bowiem krl, ktry nie rozdaje darw i nie dostarcza ochrony poddanym, grzeszy i zamiast ekstazy zbiera nieszczcie zarwno na tym jak i na tamtym wiecie. Jeeli udasz si do lasu bez przeprowadzenia wielkich rytw na rzecz swoich zmarych przodkw i nie wykpiesz si w witych wodach, zginiesz jak niewielka chmura oderwana przez wiatr od gstych chmur. Bdziesz upady zarwno na tym, jak i tamtym wiecie i narodzisz si ponownie na ziemi w formie pisaka. Prawdziwe wyrzeczenie polega na pozbyciu si wewntrznie przywi zania do zmysowych przedmiotw, a nie na o puszczeniu domowego ogniska i yciu w lesie. Tylko ci, co urodzili si w kacie bramiskiej, mog prowadzi ycie pustelnika bez popeniania grzechu. Posuszny wasnym obowizkom wychwalanym przez staroytnych i praktykowanym przez najlepszych z krlw przesta rozpacza z powodu zabicia swego potnego wroga. yjc zgodnie z Prawem wojownika zdobye wiat dziki swej odwadze i teraz obdaruj nim braminw w wielkim rytualne ofiarnym i zdobd niebo. Sahadewa chcc wesprze sowa swego brata bliniaka Nakuli rzek: O Krlu Prawa, sukcesu nie osiga si wycznie poprzez zewntrzne wyrzeczenie si wszystkich przedmiotw zmysowych. Co wicej, trudno go nawet uzyska poprzez odrzucenie mental nego przywizania. Oby szczcie osigane przez tego, kto wyrzeka si zewntrznych przedmiotw, lecz w swym umyle cigle ich skrycie poda, naleao do wroga, a szczcie, ktre zdobywa ten, kto rzdzi ziemi po odrzuceniu wszelkiego wewntrznego przywizania, naleao do naszych przyjaci! Sanskryckie sowo mama oznaczajce to jest moje skada si z dwch sylab i jest jani nalec do mierci, podczas gdy jego przeciwiestwo na-mama oznaczajce to nie jest moje skada si z trzech sylab i jest jani prowadzc do wiecznego Brahmana. mier i Brahman wkraczaj niepostrzeenie do kadej duszy skaniajc wszystkie ywe istoty do dziaania. Bycie zwane dusz jest niezniszczalne, przeto ten, kto niszczy ciao ywych istot, nie moe by obwiniany o zabijanie bycia.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

41

Gdyby dusza ulegaa zniszczeniu razem z ciaem, wwczas droga poprzez rytuay i dziaania zarzdzona w Wedach byaby cakowicie bezowocna. Mdrzec biorc to pod uwag i wolny od wtpli woci, co do niemiertelnoci duszy, wybiera t drog, ktr kroczyli jego przodkowie w zamierzchych czasach. ycie krla, ktry po zdobyciu caej ziemi nie sprawuje nad ni wadzy, jest cakowicie bezowocne. Podobnie czowiek, ktry yje w lesie ywic si lenymi owocami i korzonkami, cho nie zerwa wizi z ziemskimi przedmiotami, yje w ucisku mierci. Serca i zewntrzne formy wszystkich ywych istot s jedynie manifesta cjami jani. Ci, ktrzy widz wszystkie ywe istoty w swej wasnej jani uwalniaj si od lku przed zniszczeniem. O Krlu Prawa, jeste moim starszym bratem, nauczycielem, krlem i obroc. Wybacz mi wic moje niespjne sowa, ktre wypowiedziaem kierujc si mioci i szacunkiem dla ciebie. 7. Draupadi zarzuca Krlowi Prawa szalestwo i nakania go do wzicia w donie krlewskiego bera sprawiedliwoci Judhiszthira siedzc w otoczeniu braci sucha ich mw odwo ujcych si do Wed w milczeniu. Towarzyszya im ich szlachetnie urodzona i oddana ona Draupadi, do ktrej zawsze odnosili si z uczuciem. Ta pikna dama o szerokich biodrach zawsze kroczca ciek Prawa rzeka do Judhiszthiry: O Krlu Prawa, dlaczego nie reagujesz na mowy braci i pozwalasz, aby mwili w pustk? Zadowl swym sowem tych herosw, ktrzy musz cigle wypi ja przygotowany dla nich przez ciebie puchar goryczy. Podczas wygnania, gdy mieszkalimy nad jeziorem Dwaita , mwie do nich: O bracia, przygotujmy si do pokonania wroga. Zabijemy Durjodhan i bdziemy si cieszy ca ziemi, ktra jest zdolna do spenienia kadego yczenia. Po pokryciu pola bitewnego martwymi ciaami wroga wykonamy wielkie rytuay ofiarne rozdajc bogate dary. Uwolnimy si w ten sposb od cierpien ia wynikego z ycia na wygnaniu. Ty sam mwie te sowa. Dlaczego wic chowasz w sercu tak wiele smutku? Teraz, gdy pokonae potne siy wroga wyposaone bogato zarwno w sonie, konie i rydwany jak i w trzy siy, ktrymi s posiadanie dobrego dowdc y, dobrej rady oraz wytrwaoci i odwagiciesz si wadaniem ca ziemi. Tylko eunuch nie moe czerpa radoci z posiadania bogactwa i potomstwa. Krl i wojownik musi wada ziemi dzierc w doni bero sprawiedliwoci. Bez krlewskiego bera sprawiedliwoci

42

Mikoajewska

Mahabharata

poddani nigdy nie bd zadowoleni. Wspczucie dla wszystkich ywych istot, studiowanie Wed i praktykowanie ascezy nale do obowizkw bramina, podczas gdy najwaniejszymi obowizkami krla jest karanie niegodziwcw, nagradzanie sprawiedliwych i walka z wrogiem. Aby wypenia swe obowizki, krl musi by zdolny zarwno do gniewu, jak i do wybaczania, karania i nagradzania, dawania i brania, strachu i nieustraszonoci. Krl nie zdobywa ziemi poprzez studiowanie Wed lub ebractwo. Ju przedtem swym berem sprawiedliwoci ujarzmie region Krauncza, ktry jest jak region Damwudwipa, ale na zachd od Gry Meru, region Saka, ktry jest jak Krauncza, ale na wschd od Gry Meru i region Bhadrawa, ktry jest jak region Saka, ale na pnoc od Gry Meru. Ujarzmie rwnie regiony lece w ich ssiedztwie nalece do rnych pastw i po przebyciu oceanu liczne wyspy. Jake po dokonaniu tych wszystkich wielkich czynw, za ktre wychwalaj ci nawet bramini, twoja dusza moe by cigle w rozterce? Spjrz na swych heroicznych braci odwanych jak bojowe sonie i spraw im rado swymi sowami! Wszyscy jestecie potni jak bogowie, zdolni do pokonania kadego wroga. Bya bym szczliwa majc za ma choby jednego z was, a c dopiero, gdy mam was wszystkich piciu i troszczycie si o mnie jak pi zmysw troszczy si o ciao. Sowa waszej matki Kunti nie mog by nieprawdziwe. Powiedziaa ona kiedy do mnie: O Draupadi, Judhiszthira zawsze ci uszczliwi. Przez swe wasne szalestwo chcesz doprowadzi do tego, aby twe wielkie czyny pozostay bezowocne. Modsi bracia podaj za ladami starszego i wkrtce tak jak on strac rozum. Swym szalestwem sprowadzisz szalestwo na nas wszystkich. Twoi modsi bracia powinni zamkn ci w wizieniu razem z tymi wszystkimi, co stracili wiar, i biorc wadz w swe rce sami rzdzi ca ziemi! Ten, kto dziaa jak ty, z powodu utraty rozumu, nigdy nie zdoa przynie na ziemi dobrobytu. Ten, kto wybiera ciek szaleca, powinien trafi pod opiek medykw! O mu, wiem, e ja sama jestem godna potpienia bdc najgorsz z wszystkich kobiet, bo chc dalej y, mimo mierci moich wszystkich synw. Nie ignoruj jednak moich sw tak jak ignorujesz sowa braci, ktrzy pragn wyperswadowa ci twj zamiar porzucenia krlestwa i ycia jak ebrak. Porzucajc wadz prowokujesz niepomylno i sprowadzisz na siebie nieszczcie. Teraz po dokonaniu wielkich czynw sam byszczysz tak jak dwaj wielcy krlowie, Mandhatri i Amwarisza, uwaani w odlegych

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

43

czasach za panw ziemi. Rzd wic Matk Ziemi ochraniajc poprzez Prawo swych poddanych. Zamiast traci ducha, oddaj cze bogom sponsorujc wielkie rytuay ofiar ne i obdaruj braminw zdobytym bogactwem. 8. Arduna wychwala krlewskie bero sprawiedliwoci jako podstaw utrzymywania na ziemi prawoci Arduna po wysuchaniu sw Draupadi i ukazujc najstarszemu bratu naleny mu szacunek rzek: O Judhiszthira, krl sprawuje wadz poprzez swe bero kary, ktre jest na ziemi wymiarem sprawiedliwoci ochraniajcym pody ziemi i stojcym na stray realizacji trzech celw ycia, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno. Wiedzc o tym uchwy w donie swe krlewskie bero i stj na stray porzdku tego wiata, gdzie praktycznie wszystko si na nim opiera. Istnieje klasa ludzi, ktra powstrzymuje si przed zabijaniem si nawzajem jedynie z lku przed krlewskim berem sprawiedliwoci. Ludzie tonliby w gbiach piekielnych, gdyby nie mieli ochrony z jego strony. Krlewskie bero sprawiedliwoci, czyli danda (uderzenie, zatrzymanie, rzga, maczuga), zawdzicza sw nazw temu, e ogranicza niesfornych i karze przestpcw. Krl zarzdza rne kary w zalenoci od kasty przestpcy. I tak bramina karze jedynie sown krytyk, wojownika dostarczajc mu jedynie godowej iloci jada, kupca kar pienin i konfiskat wasnoci, a sucego dodatkow prac, bo sucy nie posiada adnej wasnoci. Aby skania ludzi do realizowania obowizkw i ochrania ich ziemsk wasno, zostaj sformuowane specjalne rozporz dzenia, ktrych skutecznoci broni krlewskie bero sprawiedli woci. Tam, gdzie krlewskie bero czuwa, gotowe do uchwycenia kadego przestpcy, i gdzie prawy krl ma suszn wizj, poddani nigdy nie schodz ze cieki Prawa. Zarwno brahmacarini, jak i ci, ktrzy yj zgodnie z domowym trybem ycia, pustelnicy i religijni ebracy, krocz ciek Prawa z lku przed kar. Ci, ktrzy nie boj si kary na tym lub na tamtym wiecie, nie wykonuj rytuaw ofiarnych, nie rozdaj darw, nie dotrzymuj uzgodnie i paktw. Krlowi trudno zdoby na tym wiecie bogactwo i dobrobyt bez wykonywania heroicznych czynw i powstrzymujc si od zabijania wszelkich ywych istot. Bez zabicia wroga trudno zdoby saw, bogactwo i poddanych. Sam Indra sta si wielkim

44

Mikoajewska

Mahabharata

Indr dziki pokonaniu Wrtry. Ludzie oddaj cze tym bogom, ktrzy zabili swych wrogw. Rudra, Skanda, Indra, Agni, Waruna, Kala, Waju, Surja, bogowie wasu, marutusi i inni s zabjcami swych wrogw. Ludzie oniemieleni i przeraeni ich potg im oddaj cze, a nie pokojowemu Brahmie, czy synom Aditi , Dhatarowi i Puszanowi. Tylko niewielu ludzi o szlachetnym usposobieniu oferuje wszystkie swe dziaania tym bogom, ktrzy maj podobny do nich stosunek do wszystkich ywych istot, samo kontroluj si i s nastawieni na pojednanie. Na tym wiecie nie widz adnej takiej istoty, ktra byaby zdolna do podtrzymywania ycia bez wyrzdzania innej adnej szkody. Zwierzta ywi si innymi zwierztami, silniejsi ywi si sabszymi. Mangusta zabija mysz, kot zabija mangust, pies zabija kota, leopard zabija psa i gdy nadejdzie na to waciwy czas wszystkie ywe istoty s ostatecznie zabijane przez Niszczyciela. Cay ruchomy i nieruchomy wszechwiat jest poywieniem dla ywych istot. Tak zarzdzili bogowie. Czowieka, ktry zdoby wiedz, fakt ten nie oszoamia. Bd wic tym, kim si urodzie i zmie swj zamiar. Tylko wojownik pozbawiony rozumu uwalnia si od gniewu i radoci i szuka dla siebie ucieczki w dungli. Nie ma wyszego obowizku od obowizku utrzymywania si przy yciu. Nawet asceci nie potrafi jednak utrzyma si przy yciu cakowicie bez zabijania ywych istot. Liczba ywych istot w wodzie, na ziemi i w owocach jest niezliczona. Nie mona unikn ich zabijania. Niektre ywe istoty s tak mae, e ich istnienia mona si jedynie domyla. Samo spojrzenie na nie moe je zabi. Niektrzy, ktrzy porzucili domowy tryb ycia i opanowujc gniew i pych udali si do dungli, s tak oszoomieni, e yj tam zabijajc tyle samo ywych istnie, jak poprzednio. Ci, ktrzy prowadz domowy tryb ycia zgodnie z wedyjskimi regua mi i uprawiaj ziemi, wyrywaj zioa, obcinaj drzewa, zabijaj ptaki i zwierzta skadajc je w ofierze i zarabiaj tym przynaj mniej niebo. Arduna kontynuowa: O bracie, wszystkie przedsiwzicia podejmowane na ziemi przez ywe istoty kocz si sukcesem, tylko wtedy gdy wymiar sprawiedliwoci funkcjonuje waciwie. Gdy ulega on zniszczeniu, ywe istoty take ulegaj zniszczeniu. Silniejsze niszcz sabsze. T prawd wypowiedzia niegdy sam Brahma mwic: Krlewskie bero sprawiedliwoci waciwie uyte ochrania ywe istoty. Tak jak wygasy ogie rozpala si na nowo ze strachu przed uderzeniem wiatru, tak strach przed wymiarem sprawiedliwoci oywia ywe istoty.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

45

Gdy w wiecie brakuje krlewskiego bera sprawiedliwoci, ktre rnicuje dobro od za, cay wiat pokrywaj ciemnoci i wszystkie przedmioty mieszaj si ze sob. Gdy krlewskie bero sprawiedliwoci jest silne, wwczas nawet przestpcy i ateici, ktrzy szydz z Wed, zaczynaj si skania do przestrzegania ich zasad. Czowiek czysty i prawy w sposb naturalny odczuwa lk przed krlewskim berem sprawiedliwoci i ten lk skania go do przestrzegania zarzdze i zakazw. Krlewski wymiar spra wiedliwoci zosta ustanowiony przez samego Stwrc, aby sta na stray Prawa, Zysku i Przyjemnoci we wszystkich czterech kastach i aby skania ludzi do skromnoci i prawoci w zacho waniu. Tam, gdzie bero sprawiedliwoci nie budzi lku, tam dra piene bestie bd poera zwierzta i oczyszczony tuszcz potrzebny do prowadzenia rytuaw ofiarnych. Gdyby go nie byo, nikt nie studiowaby Wed, nie doiby krw, a panny pozostawayby bez mw. Wszystkim rzdziaby zemsta i zagubienie. Wszelkie bariery ulegby zniszczeniu i znikaby idea wasnoci i posiadania i ludzie przestaliby wykonywa rytuay ofiarne wymagajce darw. Nikt nie wykonywaby zarzdze Wed odnoszcych si do rnych trybw ycia i nikt by si niczego nie uczy. Nikt nie zakadaby uprzy na wielbdy, woy i konie. Wszystkie ywe istoty potrzebuj bera sprawiedliwoci i dlatego mdrcy twierdz, e jest ono u korzeni wszystkiego. Na jego istnieniu opiera si cay wiat i zdobywanie nieba. Gdy bero sprawiedliwoci jest waciwie uyte, grzech, oszustwo i wszelka niegodziwo znikaj z tego wiata. aden pies nie zdoa poliza ofiary i adna wrona nie zdoa jej ukra. Arduna kontynuowa: O krlu, obecnie naszym obowizkiem jest uwolnienie si od alu. Krlestwo naley teraz do nas bez wzgldu na to, czy zdobylimy je w prawy czy bezprawn y sposb. Ciesz si wic zwycistwem i przeprowad wielki rytua ofiarny. Osignicie dobrobytu jest niemoliwe bez groma dzenia bogactwa. Ludzie s zadowoleni, gdy mog gromadzi dobra prowadzc wasne gospodarstwo domowe, yjc z onami i dziemi, jedzc smakowite posiki, noszc atrakcyjne ubrania i praktykujc cnot. Nasze wszelkie dziaania zale od bogactwa, a bogactwo zaley od istnienia wymiaru sprawiedliwoci. Nie zapominaj o znaczeniu krlewskiego bera sprawiedliwoci. Prawo przez nie ochraniane zostao ogoszone po to, aby utrzymywa w wiecie zwizki potrzebne do jego funkcjonowania. yjc na tym wiecie kady ma wybr midzy powstrzymywaniem si

46

Mikoajewska

Mahabharata

od ranienia i zadawaniem ran, gdy skania go ku temu suszny motyw. Za lepszy uwaa si zawsze wybr tego dziaania, poprzez ktre realizuje si Prawo. adne dziaanie nie jest ani cakowicie bezgrzeszne, ani cakowicie grzeszne. W kadym dziaaniu jest realizowane zarwno dobro jak i zo. Na tym wiecie, ktry jest nietrway i peen okruciestwa i blu, naley zawsze i drog odwiecznego zwyczaju i Prawa przestrzegajc cile ich regu. Wiedzc o tym krocz dalej odwieczn ciek krlw. Sponsoruj rytuay ofiarne, rozdawaj dary, ochraniaj swych poddanych i swym berem sprawiedliwoci utrzymuj Prawo. Zabijaj wrogw i ochra niaj przyjaci. Dbaj o zadowolenie i dobrobyt poddanych. Ten, to tak czyni, nie popenia grzechu. Krl, ktry zabija atakujcego go wroga, nie popenia tego samego grzechu, co ten, kto zabija nienarodzone jeszcze dziecko, bo jego gniew jest odpowiedzi na gniew wroga. Dusza kadej ywej istoty jest niemiertelna i dlatego nie mona zniszczy bycia, ktre zmienia jedynie swe ciaa. Porzucajc zuyt form nabywa now. Ci, ktrzy poznali Prawd, nazywaj t zmian ciaa przez dusz mierci. 9. Bhima namawia Krla Prawa do pokonania swego umysu, bo inaczej zaniedbujc swe obowizki nie uniknie reinkarnacji Bhima nieomal tracc ca sw cierpliwo rzek: O Krlu Prawa, znasz doskonale swe krlewskie obowizki i nie istnieje nic, czego by nie wiedzia. Cho pragniemy naladowa ci w zacho waniu, nie moemy tego teraz uczyni. Cho chciaem milcze, nie potrafi zachowa milczenia. Wysuchaj wic moich sw. Twa naga utrata rozumu grozi nam wszystkim zagad i napawa nas straszliwym smutkiem odbierajc nam siy. Jak to moliwe, aby ty, ktry jeste wadc caego wiata i poznae wszelkie gazie wiedzy, straci nagle ca zdolno rozumienia ulegajc kaprysom serca i zachowywa si jak tchrz! Znasz przecie rnic midzy Prawem i Bezprawiem i nic, co naley do teraniejszoci, przeszoci i przyszoci nie jest ci nieznane! Cho wiesz wszystko, pozwl mi jednak wymie racje przemawiajce za tym, aby otrzsn si ze swego stanu i podj wadz. Wyrnia si dwa rodzaje chorb: fizyczne i umysowe. Te dwa rodzaje chorb wypywaj ze siebie nawzajem. Kto, kto poddaje si alowi mylc o przeszym fizycznym i mentalnym nieszczciu, wzmacnia swym obecnym cierpieniem przesze nieszczcie i cierpi podwjnie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

47

Zimno, ciepo i wiatr s atrybutami ciaa. Ich harmonia jest znakiem zdrowia. Gdy jeden z nich przewysza inne, potrzebne jest lekarstwo. Zimo leczy si ciepem, a ciepo zimnem. Dobro (sattwa), namitno (radas) i ciemno (tamas) s atrybutami umysu. Ich harmonia jest znakiem mentalnego zdrowia. Przewaga jednego z nich wymaga lekarstwa. Nadmiar radoci leczy smutek, nadmiar smutku leczy rado. Ten kto dowiadcza przesadnej ekstazy, leczy si wspominajc swe przesze niesz czcia, a ten kto ugina si pod ciarem smutku, wspomina momenty wywoujce ekstaz. Przeznaczenie zdaje si rzdzi wszystkim. Jeeli jednak twj obecny stan wynika z twej wasnej natury, dlaczego nie prbujesz rozproszy swego obecnego smutku wynikego ze wiadomoci zniszczenia swych krewnych przypominajc sobie o tym, jak zn cali si nad nasz on Draupadi i jak zmusili nas do udania si na wygnanie i ycie w dungli. Dlaczego zamiast tego piecisz teraz w swym umyle bolesne wspomnienie mierci Bhiszmy i Drony? Bitwa, ktr teraz toczysz, nie wymaga strza, przyjaci i krewnych, bo jest to bitwa z wasnym umysem. Jeeli uwolnisz dusz z ciaa, zanim pokonasz umys i podejmiesz swe obowizki, bdziesz musia przybierajc inne ciao ponownie narodzi si na ziemi. Wygraj wic t walk ze swym umysem wspomagany swymi czynami. Wygrywajc j wyzwolisz si z cyklu ycia. Uywajc intelektu i rozmylajc nad suszn i niesuszn ciek, ktr krocz ywe istoty, wybierz t sam drog, ktr kroczyli twoi ojcowie i rzd odzyskanym krlestwem zgodnie z Prawem. Wyrokiem dobrego losu pozbye si wrogw. Zachowuj si wic jak krl i wykonaj Ofiar Konia rozdajc bogate dary. Zarwno my jak i Kryszna Wasudewa bdziemy twoimi sugami. 10. Judhiszthira wychwala zdobywanie wiedzy i denie do mokszy Judhiszthira rzek: O Bhima, bdc pod wpywem grzesznych uczujak rozgoryczenie, przywizanie do ziemskich przedmiotw, niepokj, poczucie potgi, szalestwo i pychacigle pragniesz wadzy i krlestwa. Staraj si osign szczcie uwalniajc si od dzy i obojtny zarwno na rado jak i smutek zdobd spokj umysu. Niezrwnany krl, ktry bdzie rzdzi ca bezkresn ziemi, bdzie mia tylko jeden odek. Dlaczego pochwalasz bazujcy na dzy styl ycia? dzy nie sposb zaspokoi ani przez jeden dzie, ani przez wiele miesicy. Osoba

48

Mikoajewska

Mahabharata

opanowana przez dz nie potrafi faktycznie zaspokoi jej przez cae ycie. Ogie karmiony paliwem rozpala si, lecz gdy paliwa zabraknie ganie. Uga wic ogie odczuwanego godu dostarczajc mu mniej poywienia. Pokonaj najpierw swj odek. Gdy tego dokonasz, bdziesz zdolny do zdobycia caej ziemi i czerpania z tego korzyci dla siebie. Wychwalasz dz i dobrobyt zapominajc, e to ci, ktrzy wyrzekli si wszelkiej przyjemnoci i wychudzili ciaa praktykujc ascez, zdobywaj bogosawione regiony niebieskie. Ten, kto pragnie krlestwa, grzeszy, bo krlestwo nabywa si i utrzymuje zarwno poprzez prawe, jak i grzeszne dziaania. Uwolnij si od ciaru pragnienia go i praktykuj wyrzeczenie. Krl, ktry akceptuje posiadanie ziemskiej wasnoci, nigdy nie zdoa znale zadowolenia praktykujc wyrzeczenie. Pieka zdoa unikn jedynie ten, kto utrzymuje si przy yciu jedzc licie i mielc ziarno zbami lub przy pomocy dwch kamieni, lub ten, kto ywi si jedynie wod i powietrzem. Powiadaj, e cel ycia realizuje ten, kto traktuje tak samo zoto i kamie, a nie krl, ktry wada ca ziemi. Zaprzesta podejmowania dziaa z zamiarem zrealizowania swych intencji, uwolnij si od przywiza nia do nich. Ci, ktrzy uwolnili si od pragnie i posiadania, uwal niaj si od cierpienia. Uwalniajc si od dzy i posiadania uwol nisz sw mow od faszu. Judhiszthira kontynuowa: O Bhima, mamy do wyboru dwie drogi: drog Ojcw, ktra prowadzi do wiecznej ekstazy poprzez wykonywanie wedyjskich rytuaw ofiarnych i drog bogw, ktra jest drog prowadzc do Wyzwolenia nie przez rytuay, lecz przez medytacj i pobone dziaania. Mdrcy, ktrzy uwalniaj si ze swego ciaa praktykujc umartwienia, brahmacarj i studiowanie Wed udaj si do regionw, ktrych nie dosiga moc mierci. Ziemskie przyjemnoci bdce dla duszy jak kajdany, s rwnie nazywane karm (dziaaniem). Uwolnij si od przywizania do ziemskich przyjemnoci i uwolnij si od karmy i zrealizuj w ten sposb najwyszy cel. Krl Danaka, ktry uwolni si od wszelkich dualizmw, dzy i wasnoci idc ciek prowadzc do mokszy (wyzwolenia z cyklu ponownych narodzin) zwyk nuci nastpujce sowa: Cho nic nie posiadam, moje bogactwo jest niezmierzone. Gdyby wic nawet stolica mego kraju, Mithila, spona, nic sponoby nic mojego. Tak jak ten, kto znalaz si na wierzchoku, patrzy z gry na tych, co znajduj si na dole, tak ten, kto osign szczyt wiedzy,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

49

spoglda z gry na ludzi, ktry opakuj utrat rzeczy, ktrych nie warto opakiwa. Okiem rozumienia patrzy na przedmioty ten , kto widzi je takimi, jakimi naprawd s. Rozumienie zawdzicza sw nazw temu, e daje zdolno pojcia przedmiotw nieznanych i niepojtych. Ci, ktrzy s obeznani ze sowami mdrcw o oczyszczonych duszach, ktrzy dotarli do Brahmana, zdobywaj wielkie honory. Ten, kto widzi jedno w nieskoczonej rno rodnoci ywych istot bdcych rnymi emanacjami z tej samej esencji, ten dociera do Brahmana. To ci, ktrzy zdobd ten wysoki poziom kultury, docieraj do najwyszego miejsca szczliwoci, a nie ci, ktrzy nie zdobyli wiedzy, s maymi i miernymi duszami, nie zdobyli rozmienia lub nie praktykowali umartwie. Wszystko bazuje na kultywowaniu rozumienia. 11. Arduna przypomina argumenty ony krla Danaki, e krl prawdziwie wyrzeczony uwalnia si od przywizania wewntrz swej jani, a nie przez strj ebraczy Arduna poruszony do ywego sowami swego najstarszego brata rzek: O Krlu Prawa, pozwl, e przymn ci recytowan przez mdrcw rozmow midzy krlem Danak, ktry porzuci swe ony, synw, krlestwo i krlewsk drog gromadzenia zasug wybierajc ebraczy tryb ycia i jego rozpaczajc z tego powodu on. Krl Danaka ogoliwszy gow wdzia strj ebraczy i uwo lniwszy si od bogactwa i wszelkiego rodzaju pychy uda si do lasu, gdzie y przestrzegajc lubu nie ranienia adnej ywej istoty. Pewnego dnia jego ona zobaczya go, jak siedzia bez ruchu, obojtny na wszystko z garstk jczmienia w doni. Zbliya si do niego i rzeka z gniewem: O mu, dlaczego prowadzisz ten ebraczy styl ycia porzuciwszy krlestwo opywajce w rnego rodzaju bogactwo, ze spichlerzami penymi kukurydzy, skoro nie potrafisz wyrzec si tej garstki zebranego z ziemi jczmienia, ktr trzymasz w doni. Twoje dziaania nie s zgodne z twoimi postano wieniami. Porzucie wielkie i bogate krlestwo, lecz patrzysz z zawici na t garstk jczmienia. Czy wystarczy jej, aby zadowoli ofiar goci, bogw, riszich i Ojcw? Zaniechawszy wszelkiego dziaania, opuszczony przez goci, bogw, riszich i Ojcw prowadzisz ycie wdrownego ebraka. Gdy ye jak krl, dostarczae wsparcia tysicom braminw studiujcych Wedy. Jake wic teraz moesz prosi ich o swoje wasne jedzenie? Porzuciwszy swj wasny dobrobyt rozgldasz si teraz wok za jedzeniem jak pies. Sw matk pozbawie syna,

50

Mikoajewska

Mahabharata

a ony uczynie wdowami. Wojownicy szukajcy moliwoci zebrania religijnych zasug poprzez sw walk w tobie pokadali wszystkie nadzieje. Do jakiego udasz si po mierci regionu zawo dzc ich nadzieje, skoro zbawienie duszy zaley od dziaania w czasie ycia na ziemi? Porzucajc ony nie zdobdziesz ani tego, ani tamtego wiata, bo dziaania religijne wymagaj ich obecnoci. O mu, dlaczego wiedziesz to ycie wdrownego ebraka powstrzymujc si od dziaania i porzuciwszy zdobice ci girlandy, klejnoty i krlewskie szaty? Jak moesz czeka na dary od innych i oddawa innym cze, bdc dotychczas dla ywych istot jak wite jezioro lub jak godne czci wielkie drzewo dostarczajce im schronienia? Nawet so zostanie poarty przez robaki i misoerne bestie, jeeli zaprzestanie wszelkiego dziaania. Jake moge nastawi serce na ten tryb ycia, ktry nakazuje, aby wyposay si w gliniany garnuszek i kij wdrowny i porzu ciwszy wszystko utrzymywa si przy yciu z garstki jczmienia? Jeeli twierdzisz, e nie ma dla ciebie rnicy midzy krlestwem i garstk jczmienia, dlaczego porzucie krlestwo, a trzymasz si kurczowo tej garstki jczmienia? Skoro przywizae si do tej garstki jczmienia i nie chcesz jej odda nikomu, twoje postano wienie wyrzeczenia si wszystkiego rozpada si w proch. Nie potrafisz faktycznie zrealizowa swego postanowienia i wyrzec si wszystkiego wewntrz swej jani. Mgby faktycznie y dalej jako wadca ziemi praktykujc wyrzeczenie wewntrz swej jani. ebraczy tryb ycia mog pro wadzi biedacy, ktrzy szukaj szczcia, ale nie posiadaj ani adnych dbr, ani przyjaci. Jednake krl, ktry naladuje ich porzucajc swj domowy tryb ycia, swe krlewskie oe, paac, rydwan, klejnoty i stroje, bdzi. Cz ludzi zawsze przyjmuje dary, a inna cz zawsze rozdaje dary. Jeeli dary daje si temu, kto za wsze akceptuje dary lub jest w szponach pychy, dar nie zrealizuje swego celu bdc jak dolewanie tuszczu do palcego si lasu. Tak jak ogie nie ganie, zanim nie pochonie wszystkiego, co zostao do niego wrzucone, tak zwyky ebrak nie przestanie ebra, a otrzyma swj dar. Na tym wiecie jedzenie rozdawane przez dobroczyc powinno wspiera pobonych. Jeeli krl nie bdzie obdarowywa pobonych jedzeniem, dokd oni pjd? Ci, ktrzy prowadz domowy tryb ycia zawsze dysponuj ywnoci. To oni karmi ebrakw. ycie jest utrzymywane dziki jedzeniu. Tak wic ten, kto obdarowuje innych jedzeniem, obdarowuje ich yciem. ebracy, ktrzy prowadzili poprzednio

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

51

domowy tryb ycia, staj si zaleni od tych, do ktrych sami przynaleeli. Ludzie, ktrzy wicz si w samo-kontroli, zdobywaj dziki temu saw i moc. Nikogo nie nazywa si pustelnikiem-ebrakiem tylko dlatego, e porzuci to, co posiada lub yje z jamuny. Pustelnikiem-ebrakiem nazywa si tego, kto wyrzek si wasnoci i przyjemnoci wewntrz swej wasnej jani. Ten, kto jest wolny od gniewu i przywizania do zmysowych przedmiotw wewntrz swego serca, cho yje wrd tych przedmiotw i kto nie widzi rnicy midzy wrogiem i przyjacielem, jest uwaany za prawdziwie wyrzeczonego. Ludzie gol swe gowy, ubieraj strj ebraczy yjc jak wdrujcy ebrak, cho nie uwolnili si od swego przywizania do zmysowych przedmiotw. Zaprzestawszy studiowania Wed i porzuciwszy wyznaczone im obowizki, ony i dzieci s faktycznie ludmi o niewielkiej wiedzy i wybieraj ebraczy styl ycia pragnc znale atwe rodki utrzymania si przy yciu i nie szukaj prawdziwego wyzwolenia duszy. O mu, poszukuj regionw wiecznej ekstazy kontrolujc swe dze i realizujc swoje obowizki dostarczania utrzymania tym, ktrzy wrd rnego rodzaju ebrakw s prawdziwie poboni. Kt moe by bardziej prawy od krla, ktry podtrzymuje ogie ofiarny, sponsoruje rytuay ofiarne dostarczajc zwierzt ofiarnych i darw i bez wytchnienia praktykuje dobroczynno . Arduna kontynuowa: O Krlu Prawa, krl Danaka jest znany caemu wiatu jako owiecona dusza. A jednak nawet on straci orientacj opuszczajc krlestwo i swe obowizki i wybiera jc ebraczy styl ycia jako drog prowadzc do wyzwolenia duszy. Nie popeniaj tego samego bdu. 12. Krl Prawa przeciwstawia ciek jogi i mokszy ciece realizowania rytuaw opisanych w Wedach Judhiszthira rzek: O Arduna, w Wedach znajdujemy dwa rodzaje poucze: jedne zalecaj dziaanie, a inne wyrzeczenie si dziaania. wite pisma nie zawsze s jasne i pynce z nich wnioski bazuj na interpretacji. Prawda, ktra jest zawarta w Mantrach jest mi doskonale znana, podczas gdy ty sam kroczc ciek herosw i pragnc zapozna si z wszelk broni nie zdoae pozna witych pism rwnie dobrze jak ja i nie zdoae w peni zrozumie ich prawdziwego sensu. Gdyby zna naprawd dobrze Prawo, zrozumiaby, e sw podobnych do twoich nie powinien wypowiada pod moim adresem nawet kto, kto osign pene zrozumienie znaczenia witych pism i Prawa. Wiem

52

Mikoajewska

Mahabharata

jednake, e wypowiedziae je motywowany bratersk trosk i dlatego uwaam je za waciwe. Na caym wiecie nie ma nikogo, ktry realizowaby cilej od ciebie swe wojenne obowizki i by w ich realizacji zrczniejszy. Masz wic wszelkie prawo, aby wypowiada si w sprawie rnych subtelnoci dotyczcych tego przedmiotu, ktrych inni nie s w stanie uchwyci swym umysem. Nie powiniene jednak poddawa w wtpliwo mojej zdolnoci rozumienia witych pism. Nie znasz wnioskw tych, ktrzy studiowali przedmiot wyrzeczenia w kadym szczegle. Judhiszthira kontynuowa: O Arduna, twoje stwierdzenie, e najwyej z wszystkiego stoi bogactwo jest bdne. Sprbuj ci o tym przekona. Mdrcy, ktrzy poszukiwali zrozumienia, ktra z trzech drg prowadzcych do zbawieniaumartwienia, wyrzeczenie, docieranie do Brahmanastoi najwyej, doszli do wniosku, e wyrzeczenie przewysza umartwienia, a docieranie do Brahmana przewysza wyrzeczenie. Wszyscy prawi ludzie s oddani uprawianiu ascetycznych umartwie i studiowaniu Wed. Riszi, przed ktrymi stoi otworem szereg niebiaskich regionw, rwnie zbieraj zasugi poprzez umartwienia. Inni, ktrzy zdobyli spokj duszy, nie maj adne go wroga i yj w dungli, zdobywaj niebo poprzez umartwienia i studiowanie Wed. Pobony czowiek dziki swym religijnym praktykom, moe porusza si w trzech rnych kierunkach. Ten, ktry uwolni si od swych pragnie, ziemskiej wasnoci i ciemnoci zrodzonej z utraty rozumu idzie owiecon drog na pnoc do regionw zarezerwowanych dla tych, co praktykuj wyrzeczenie. Droga na poudnie prowadzi do regionw ksiycowych, ktre s zarezerwowane dla tych, co s oddani dziaaniu. Te dwa rodz aje regionw s zarezerwowane dla tych, co nie uwolnili si z cyklu narodzin i mierci. Jednake istnieje jeszcze trzeci region, do ktrego zmierza osoba szukajca Wyzwolenia (mokszy), ktry jest nie do opisania. Drog prowadzc do tego regionu jest praktykowanie jogi. Bardzo trudno jest to komu wytumaczy. Wielu spord tych, ktrzy s uczeni, rozmylaj nad witymi pismami pragnc w nich znale co, co jest nierzeczywiste. Czsto zbaczaj w tym lub innym kierunku wierzc, e odnaleli przedmiot swych poszukiwa. Trac jednak z oczu to, co jest rzeczywiste bdc jak ludzie, ktrzy szukaj w powalonej przez wiatr palmie bananowej nieistniejcego prawdziwego drewna.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 110

53

Niektrzy, nie wierzc w jedno kosmicznej Jani, wierz bdnie, e indywidualna ja (dusza) przybywajc w swej fizycznej formie zbudowanej z piciu elementw nabywa atrybutw dzy i awersji. Nie rozumiej, e (kosmiczna) Ja bdc dla wzroku niewidzialna, dla rozumu trudno uchwytna i niewyraalna w sowach porusza si w kole reinkarnacji wrd rnych ywych istot zamieszkujcych ziemi z powodu ulegania iluzji (awidja), czyli z powodu braku prawdziwej wiedzy i angaowania si w dziaanie wykonywane faktycznie przez jakoci natury (guny). Czowiek uwalnia si z kajdan karmy i koniecznoci ponownych narodzin skierowujc dusz na sam siebie po pokona niu wszelkiej dzy umysu i po zaprzestaniu wszelkiego dziaania. O Arduna, skoro istnieje droga jogi prowadzca do Wyzwo lenia (mokszy), ktr wybieraj poboni, dlaczego chwalisz drog prowadzc poprzez gromadzenie bogactwa i skadanie ofiar, ktra niesie ze sob rne rodzaje nieszcz? W danyc h czasach ludzie znajcy wite pisma, rozdajcy dary, sponsorujcy rytuay, angaujcy si w dziaania mieli podobn do twojej opini. Istniej tacy, ktrzy zaprzeczaj w ogle istnieniu Jani. Tacy ludzie nie potrafi zaakceptowa prawdy o ostatecznym Wyzwoleniu (mokszy). Ci biegli w argumentacji pseudo-uczeni niegodziwcy wdruj po caej ziemi wygaszajc mowy odmawiajce wartoci doktrynie prawdziwego Wyzwolenia. Nie potrafi oni zrozumie ani prawdziwego sensu witych pism, ani tych mdrych i pobonych ludzi, ktrzy s prawdziwie wielcy i poznali gbokie sens ukryty w witych pismach. Czowiek, ktry pozna Prawd, dotrze do Brahmana poprzez ascez i wiedz i zdobdzie szczcie poprzez wyrzeczenie.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections VII-XIX (Rajadharmanusasana Parva).

54

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 111 Wjasa poucza Krla Prawa, e podjcie wadzy jest jego obowizkiem
1. Mdrzec Dewasthana poucza, e bogactwo zostao stworzone po to, aby zosta uyte w rytuale ofiarnym ; 2. Mdrzec Dewasthana poucza, e wojownik powinien szuka Wyzwolenia drog dla niego wyznaczon; 3. Arduna przypomina, e tak jak bramin moe dziaa niekiedy jak wojownik, wojownik nie powinien dziaa jak bramin; 4. Wjasa przypomina, e obowizkiem krla w jego domowej fazie ycia jest dostarczanie innym rodkw do ycia; 5. Wjasa poucza, e krl musi by silny, bo na jego sile opiera si krlewskie bero sprawiedliwoci i spoeczna harmonia; 6. Wjasa poucza, e krl, ktry idzie ciek krlewskiego obowizku nie popenia grzechu; 7. Wjasa przypomina, e wszystko, co ywe podlega prawu Czasu (zmianie) i e czowiek zdobywa to, co wieczne poprzez realizowanie swego obowizku.

Mdrzec Wjasa rzek: O Krlu Prawa, ty sam poznae wszystkie Wedy i zgromadzie wiele zasug pyncych z ascezy, bdc silny jak w pocigowy dwigaj wic na swych barkach ciar odziedziczonego po przodkach krlestwa realizujc swe krlewskie obowizki w domowym trybie ycia. Pozostaw braminom zdobywanie nieba poprzez ycie w samotnoci, umartwienia, kontemplacj, prowadzenie ebraczego stylu ycia, szukanie Brahmana. Obowizkiem wojownika jest zdobywanie bogactwa, sponsorowanie rytuaw ofiarnych, obdarowywanie tych, co na to zasuyli, podejmowanie wysiku, trzymanie w doni bera sprawiedliwoci, waleczno, ochrona poddanych, dobre zachowanie, poznawanie Wed i wiczenie si w samo-kontroli. Realizowanie tych obowizkw przez krla przyniesie mu sukces zarwno na tym jak i na tamtym wiecie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section XXIV)

1. Mdrzec Dewasthana poucza, e bogactwo zostao stworzone po to, aby zosta uyte w rytuale ofiarnym Krl Prawa, Judhiszthira, przebywajc cigle ze swymi brami i innymi aobnikami nad brzegami Gangesu, nie potrafi uwolni si od alu z powodu spowodowania tej straszliwej rzezi na polach Kurukszetry bdcej wynikiem walki z Kaurawami o odzyskanie krlestwa. Rozalony tym, do czego prowadzi denie do dobrobytu i bogactwa, nagle, po odniesieniu zwycistwa i odzyskaniu swego krlestwa, postanowi wyrzec si wadzy, jak i wszystkich dbr materialnych, i przybrawszy strj ebraczy uda si do lasu, aby

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

55

odpokutowa i oczyci si ze swych grzechw. Zarwno jego bracia, jak i ich ona Draupadi, zaniepokojeni jego nag utrat rozumu prbowali uciszy jego bl swymi argumentami i skoni go do podjcia wadzy. Krl Prawa pokonany przez niech do spraw tego wiata pozostawa jednak guchy na ich argumenty wychwalajc proces uwalniania si od wszelkiej dzy i szukania Wyzwolenia. Przysuchujcy si rozmowie midzy brami riszi Dewasthana rzek: O Krlu Prawa, po pokonaniu wroga i zdobyciu ziemi w prawy sposb nie powiniene wyrzeka si wadzy i pozostawia ziemi samej sobie. W poszukiwaniu nieba chcesz porzuci wszyst ko, co posiadasz i polemizujesz ze stwierdzeniem Arduny, ktry wychwala szukanie dobrobytu i gromadzenie bogactwa jako drog waciw dla krla i osoby w twoim wieku. Posuchaj w tej sprawie mojej opinii. Wedy opisuj cztery kolejne tryby (fazy) ycia w zalenoci od wieku: brahmacarja (faza uczenia si), grihastha (domowy tryb ycia), wanaprastha (wycofanie si), sannjasa (wyrzeczenie). Nie omijajc adnego z nich realizuj je wic po kolei. W twej obecnej fazie ycia, ktr jest faza domowa, twym obowizkiem jest wykonywanie wielkich rytuaw ofiarnych i rozdawanie bogatych i licznych darw. Wrd mdrcw s tacy, ktrzy skadaj ofiary poprzez studiowanie Wed i szukanie wiedzy. Prawdziwi asceci powicaj si jednak dziaaniu. Cho Waikhanasowie gosz, e ten, kto pozbywa si bogactwa, przewysza tego, kto je gromadzi, ja sam si z nimi nie zgadzam i uwaam, e ten, kto poda za ich nauk, ryzykuje popenienie grzechu. Ludzie gromadz liczne przedmioty postpujc zgodnie z naka zami Wed. Lecz ten, kto bazujc na wasnym rozumowaniu rozdaje swe bogactwo obdarzajc nim osob, ktra na to nie zasuguje i pomijajc osob, ktra na to zasuguje, popenia grzech rwny zabiciu nienarodzonego podu, ktry jest rwny grzechowi zabicia samego siebie, bo posiadane przez kogo bogactwo jest jak on sam. Ze wzgldu na konieczno rozrnienia tych, ktrzy na dar zasuguj, uprawianie obowizku dobroczynnoci nie jest atwe. Najwyszy Zarzdca stworzy bogactwo po to, aby suyo ofierze i stworzy czowieka po to, aby si o to bogactwo stara i wykorzystywa je w rytuale ofiarnym. Dlatego te cae nalece do kogo bogactwo powinno zosta uyte w rytualne ofiarnym. Przyjemno bdzie naturaln konsekwencj takiej ofiary.

56

Mikoajewska

Mahabharata

Wszystko powinno zosta zoone w ofierze. Najwyszy Bg iwa odziany w jeleni skr zdoby sw pozycj przewyszajc i podporzdkowujc sobie wszystkie ywe istoty we wszechwiecie dziki Ofierze Wszystkiego (Sarwamedha) zakoczonej libacj z samego siebie. Indra wykonujc liczne ofiary i rozdajc ogromn ilo darw przewyszy wszystkich bogw i po zdobyciu w ten sposb swej krlewskoci, byszczy teraz w niebie jako krl bogw. Syszae te zapewne o krlu Haricandrze, ktry zebra wiele zasug i zdoby szczliwo sponsorujc liczne rytuay ofiarne. Cho by tylko czowiekiem zdoa zwyciy Indr swym bogactwem. Podobnie krl Marutta pokona Indr dziki swej hojnoci. W sponsorowanym przez niego rytuale wszystkie naczynia ofiarne byy ze szczerego zota i nawet bogini Lakszmi przybya z wizyt. Z tych to powodw naley zoy w ofierze cae swe bogactwo. 2. Mdrzec Dewasthana poucza, e wojownik powinien szuka Wyzwolenia drog dla niego wyznaczon Mdrzec Dewasthana kontynuowa: O Judhiszthira, nauczyciel bogw Brihaspati rzek niegdy do krla bogw Indry, ktry zapyta go o to, czym jest stan najwyszej ekstazy: O Indra, najwyszym niebem i najwiksz ekstaz jest nasycenie. Nie istnieje nic, co je przewysza. Przed tym, kto wycofa ze zmysowych przedmiotw ca dz, bdc jak w, ktry chowa si w swym pancerzu, manifestuje si w peni naturalna jasno jego jani. Ten, kto nie lka si adnej ywej istoty i sam nie budzi w nikim lku i kto pokona zarwno sw ch jak i niech, ten widzi swoj dusz. Kto w mowie i nie ywi do nikogo wrogoci i nie pielgnuje adnego pragnienia, ten dociera do Brahmana. ywe istoty zbieraj owoce zgodne z ich religijn praktyk. Obud si wic majc to na uwadze! Religijno jest praktyko wana na wiele rnych sposobw. Niektrzy wychwalaj pokojo wo, inni wysiek, jeszcze inni kontemplacj jako drog prowa dzc do stanu najwyszej ekstazy. Inni zalecaj skadanie ofiar lub wyrzeczenie, chwal dawanie darw lub ich przyjmowanie. Niektrzy porzucaj wszystko i yj w milczeniu, inni ceni sobie wadz, pokonywanie wroga i trosk o poddanych. Mdrcy obser wujc t rnorodno doszli do wniosku, e godna aprobaty jest ta religijna praktyka, ktra za najwysz warto ma unikanie ranienia innych. Oprcz tego Manu Swajambhuwa zaleca, prawdomwno, wspczucie, samo-kontrol, podzenie potomstwa ze

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

57

sw on, uprzejmo, skromno, cierpliwo uwaajc praktyko wanie tych cnt za najlepsz religijn praktyk. Id wic t drog pobonoci. Bogate owoce swej pobonoci zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie zdobdzie ten krl, ktry trzyma zawsze w ryzach sw dusz, traktuje wszystkich rwno bez wzgldu na to, jak s mu drodzy, ywi si resztkami ze skadanej ofiary i znajc swe kr lewskie obowizki akceptuje swe zwierzchnictwo, karze niego dziwcw, nagradza sprawiedliwych, skania swych poddanych do kroczenia ciek obowizku wasnym przykadem, i ktry po osigniciu staroci przekazuje wadz synowi i sam wycofuje si do lasu yjc tam zgodnie z nakazami Wed. Wyzwolenie, o ktrym wspominae w rozmowie z brami i stan najwyszej ekstazy jest bardzo trudny do osignicia i prowadzca do niego droga jest najeona mnstwem przeszkd, jednake krl i wojownik, wolny od dzy i gniewu, realizujcy swe obowizki, praktykujcy dobroczynno, ascez i wspczucie, rzdzcy sprawiedliwie swymi poddanymi i dostarczajcy ochrony braminom jest na drodze prowadzcej do realizacji tego najwy szego celu. Rudrowie, wasuowie, aditjowie i liczni krlowie uprawiali ten wanie rodzaj pobonoci i realizujc troskliwie swe obowizki wojownika swym dziaaniem zdobyli najwyszy cel. 3. Arduna przypomina e tak jak bramin moe dziaa niekiedy jak wojownik, wojownik nie powinien dziaa jak bramin Arduna po wysuchaniu sw mdrca Dewasthany raz jeszcze zabra gos. Rzek: O Krlu Prawa, dlaczego ty, ktry znasz doskonale wszystkie rodzaje obowizku, chcesz teraz nagle po dokonaniu wielkich czynw i zdobyciu wadzy porzuci ciek krlw i pozwalasz sobie na to, aby pogra si w smutku z powodu mierci wielkich herosw? Wiesz przecie doskonale, e polegy w walce wojownik sw mierci zbiera wiksze zasugi ni przez sponsorowanie rnych rytuaw ofiarnych. Tak zostao zadeklarowane w rozporzdzeniach ustalajcych obowizki kast. Jeste mdrym Krlem Prawa znajcym doskonale wojenne rzemioso i sprawiedliw dusz, potrafisz te rozrni na tym wiecie dobro od za. Uwolnij si wic od smutku przez siln wol dziaania i pokut waciw dla wojownika. Serce wojownika musi by twarde jak piorun i tak jak pokonae wroga idc ciek wojownika, pokonaj sw ja idc t sam drog poprzez sponsorowanie ofiar i dobroczynno.

58

Mikoajewska

Mahabharata

Praktykowanie umartwie i ascezy naley do obowizkw braminw, podczas gdy bohaterska mier na polu bitewnym jest zarezerwowana dla wojownika jako droga prowadzca do nieba. Wojownik realizuje swe obowizki poprzez uycie broni, co niesie ze sob krew i gwat, i gdy nadejdzie waciwy czas, powinien zgin na polu bitewnym od uderzenia broni. Wojownik wyoni si z Brahmana (jako drugi) i dlatego bramin, ktry nosi bro i yje w zgodzie z obowizkami wojownika, nie podlega krytyce, lecz wojownikowi nie wolno y jak bramin. Umartwianie si, utrzymywanie si przy yciu z ebractwa i zaleno od bogactwa posiadanego przez innych oczekiwane od bramina nie nale do dziaa przypisanych wojownikowi. Indra, bdc synem mdrca Kajapy i crki Dakszy, Aditi, oryginalnie by braminem i sta si wojownikiem dziki pokonaniu w walce osiemset i dziesi razy swoich grzesznych kuzynw asurw. Jego waleczne dziaania zasuguj na chwa. Dziki nim sta si krlem bogw. Bd wic jak Indra, uwolnij si od choroby swego serca, podejmij wadz i przygotowuj liczne dary sponsorujc wielkie rytuay ofiarne. Nie opakuj tego, co naley ju do przeszoci. Ci ktrzy zginli na polach Kurukszetry zdobyli niebo uwiceni przez sw bohatersk mier i wierne kroczenie drog wojownika. Wszystko to, co si wydarzyo byo wyrokiem przeznaczenia, ktrego nikt nie potrafi unikn. 4. Wjasa przypomina, e obowizkiem krla w jego domowej fazie ycia jest dostarczanie innym rodkw do ycia Mdrzec Wjasa widzc, e Krl Prawa wysuchuje sw swego brata w milczeniu rzek: O Judhiszthira, Arduna ma racj. Znasz cae Prawo, zastanw si wic nad tym, czy realizujesz waciwie wszystkie obowizki dla ciebie wyznaczone. Jak to zostao zadeklarowane w witych pismach, najwysza cieka pobono ci bazuje na obowizkach ycia domowego. Porzucenie tych obowizkw i wycofanie si do lasu nie pasuj do fazy ycia, w ktrej si obecnie znajdujesz. Utrzymanie si przy yciu przez bogw, Ojcw, goci i sucych zaley od pracy osb prowadzcych domowy tryb ycia. Zadbaj wic o to, by dostarczy im wszystkim rodkw do ycia. Ptaki, zwierzta i liczne inne ywe istoty s rwnie wspomagane przez czowieka w tym trybie ycia. Poniewa ycie tak wielu istot od niego zaley, ten, kto yje w zgodzie z tym trybem ycia jest stawiany wyej od wszystkich innych. Domowy tryb ycia uchodzi za najtrudniejszy z wszystkich czterech kolejnych trybw ycia,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

59

bdc szczeglnie trudny do realizacji przez tych, co nie kontroluj swych zmysw. Ty sam poznae wszystkie Wedy i zgromadzie wiele zasug pyncych z ascezy, bdc silny jak w pocigowy dwigaj wic na swych barkach ciar odziedziczonego po przodkach krlestwa realizujc swe krlewskie obowizki w domowym trybie ycia. Pozostaw braminom zdobywanie nieba poprzez ycie w samot noci, umartwienia, kontemplacj, prowadzenie ebraczego stylu ycia, szukanie Brahman. Obowizkiem wojownika jest zdobywanie bogactwa, sponsorowanie rytuaw ofiarnych, obdaro wywanie tych, co na to zasuyli, podejmowanie wysiku, trzymanie w doni bera sprawiedliwoci, waleczno, ochrona poddanych, dobre zachowanie, poznawanie Wed i wiczenie si w samokontroli. Realizowanie tych obowizkw przez krla przyniesie mu sukces zarwno na tym jak i na tamtym wiecie. Nauczyciel bogw Brihaspati zwyk mwi: Tak jak w pochania mysz, tak ziemia pochonie krla niezdolnego do prowadzenia wojny i bramina, ktry zbyt przywiza si do domowego stylu ycia . 5. Wjasa poucza, e krl musi by silny, bo na jego sile opiera si krlewskie bero sprawiedliwoci i spoeczna harmonia Prorok Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, z wszystkich krlewskich obowizkw najwaniejszym jest trzymanie bera sprawiedliwoci. Sia musi wic zawsze by cech krla, bo na tej sile opiera si krlewskie bero sprawiedliwoci. W tym kontekcie posuchaj staroytnej opowieci o krlu o imieniu Sudjumna , ktry tak jak Daksza Pracetasa osign najwyszy sukces dziki sile swego bera sprawiedliwoci, ktrego nie zawaha si uy nawet w stosunku do godnego szacunku bramina, ktry majc na uwadze dobro caego krlestwa sam zada dla siebie kary. W odlegych czasach yli na ziemi dwaj bracia bramini Sankha i Likhita realizujcy surowe luby. Kady z nich mieszka w oddzielnej i piknej pustelni usytuowanej nad brzegami strumienia Wahuda, otoczonej drzewami wiecznie pokrytymi kwiatami i owocami. Pewnego dnia Likhita przyby z wizyt do pustelni swego starszego brata Sankhy pod jego nieobecno i bez adnych skrupuw zacz zjada dojrzae owoce z nalecych do pustelni jego brata drzew. Sankha po swym powrocie widzc go jedzcego owoce zapyta: O bracie, skd pochodz te owoce, ktre zajadasz z takim smakiem?

60

Mikoajewska

Mahabharata

Likhita powsta na powitanie i rzek z umiechem: O bracie, zerwaem je z drzewa rosncego na terenie twej pustelni. Rozgniewany tym Sankha rzek: O bracie, zrywajc te owoce popenie kradzie. Nasz krl nie toleruje kradziey. Udaj si wic przed jego oblicze i przyznaj si do popenionego przestpstwa. Popro go, aby wymierzy ci nalen zodziejowi kar. Bramin Likhita posuszny rozkazowi swego starszego brata, uda si do krlewskiego paacu. Krl Sudjumna dowiedziawszy od stranikw o wizycie tego pobonego bramina wyszed mu naprzeciw, aby go powita. Rzek: O wity mu, witaj. Powiedz mi o celu twej wizyty. Pro mnie o co chcesz uznajc z gry sw prob za spenion. Bramin rzek: O krlu, wysuchawszy mej proby, uczy wic tak jak mwisz: spenij j. Zjadem owoce nalece do mojego starszego brata bez jego wiedzy. Popeniem wic kradzie. Ukarz mnie wic tak jak karzesz zodzieja. Krl odpowiedzia: O braminie, skoro krla uwaa si za tego, kto ma kompetencje wymierzania kary, przeto krl musi by rwnie uznany za tego, kto moe przestpstwo wybaczy. Oczyszczony z przestpstwa przez moje wybaczenie, uznaj je za niebye. Zapomnij, e prosie mnie o kar i wypowiedz jakie inne yczenie, abym mg zrealizowa moj obietnic i je speni. Mdrzec Likhita nie chcia jednak wypowiedzie innego yczenia. Krl Sudjumna nie chcc zaprzecza swym sowom, zrealizowa wic jego prob i rozkaza obci mu donie. Mdrzec Likhita znoszc cierpliwie bl uda si z powrotem do pustelni brata i wypeniony uczuciem rzek: O bracie, teraz, gdy zostaem przez krla sprawiedliwie ukarany, powiniene wybaczy mi moje przestpstwo. Mdrzec Sankha rzek: O bracie, nie ywi w mym sercu gniewu i swym czynem mnie nie zranie. To twoja prawo zostaa zraniona przez twj czyn. Uwolniem ci wic z opaw, w ktrych si znalaze wysyajc ci do krla, aby wymierzy ci sprawiedliwo. Udaj si teraz jak najszybciej nad brzeg rzeki Wahuda i wykonujc rytua lania wody zadowl bogw, riszich i Ojcw i nigdy wicej nie nastawiaj swego serca na Bezprawie. Mdrzec Likhita przed wykonaniem waciwego rytuau wszed do wody, aby oczyci si kpiel w witym strumieniu. Gdy to czyni z obcitych kikutw wyrosy nowe donie, jak rozwijajce si z pkw kwiaty lotosu. Zadziwiony tym cudem powrci do swego brata, aby mu je pokaza.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

61

Mdrzec Sankha rzek: O bracie, stao si to dziki sile moich umartwie. Nie bd wic tym zdziwiony. Likhita rzek: O bracie, skoro taka jest sia twej ascezy, dlaczego nie oczycie mnie z mego Bezprawia, zanim krl obci mi donie? Sankha rzek: O bracie, nie wolno mi byo tego uczyni. Nie do mnie naley bowiem wymierzanie sprawiedliwoci. Krl karzc ci za Bezprawie, oczyci nie tylko ciebie, ale take samego siebie jak i Ojcw . Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, krl Sudjumna poprzez swj akt wymierzenia kary uzyska najwysz doskonao rwn Dakszy. Rzdzenie i wymierzanie sprawiedliwoci jest obowiz kiem krla-wojownika. Uwolnij si wic od smutku i posuchaj skierowanych do ciebie sw twego brata Arduny. Obowizkiem krla jest dzierenie bera sprawiedliwoci a nie golenie gowy i wycofywanie si do lasu. 6. Wjasa poucza, e krl, ktry idzie ciek krlewskiego obowizku nie popenia grzechu Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, podejmij wadz i rzd ziemi, jak krl Jajati, syn Nahuszy. Spenij w tej sposb yczenia swych potnych i szlachetnych braci i zrealizuj plany, ktre snulicie uprawiajc surow ascez podczas ycia na wygnaniu, do ktrego zmusili was Kaurawowie. Wasza niedola si skoczya. Zanim znowu wycofasz si do lasu osignwszy podeszy wiek i oddasz si ascezie podajc za nakazami Wed, ciesz si odpowiednim obecnie dla ciebie domowym trybem ycia. Gro mad przez wyznaczony ci na to czas bogactwo i religijne zasugi, dowiadczaj przyjemnoci i co najwaniejsze spa swj dug braminom, Ojcom i bogom. Przygotuj z pomoc braci wielkie rytuay ofiarne Sarwamedha i Awamedha i poprzez bogate obdarowywanie braminw zdobd na ziemi saw i najwysze niebo po mierci. Id dalej ciek krla i wojownika, bo krl, ktry realizuje swe obowizki postpujc zgodnie z Prawem Krlw, nie popenia grzechu. Istnieje powiedzenie, e krl wybiera drog wojny i zwycistwa tylko z powodu zamiarw ludzi, ktrych dziaania przypominaj kradzie. Postpujc zgodnie z t zasad nie zejdziesz ze cieki prawoci. Pamitaj o tym, e: Obowizkiem krla jest pokonanie wroga poprzez uycie si y lub dyplomacji.

62

Mikoajewska

Mahabharata

Krl nie moe tolerowa karygodnych czynw w swoim krlestwie i powinien skania do praktykowania Prawa. Krl realizujc swe obowizki wymierzania kary nie traci przez to swych zasug, jeeli postpuje cile w zgodzie z naukami witych pism, nie ulega dzy lub gniewowi i bdc jak ojciec nikogo nie wyrnia. Krl, ktry swe rozumowanie opiera na tym, co mwi wite pisma i w swych decyzjach bierze pod uwag czas i miejsce, nie popenia grzechu nawet wtedy, gdy uaskawia du grup przestpcw. Krl powinien szczeglnie ochrania ludzi prawych, posiada jcych wiedz i umiejtnoci, braminw, ktrzy s obeznani z treci Wed i prowadzeniem rytuaw ofiarnych oraz tych, ktrzy zdobyli bogactwo. Rozwany krl nigdy nie powinien pokada caego swego zaufania tylko w jednej osobie bez wzgldu na to jak wielkie s jej zasugi i do wykonania procedur prawnych i religijnych powinien zatrudnia ludzi w tych dziedzinach wyksztaconych. Krl, ktry pod wpywem nieszczcia nie realizuje dziaania, ktre powinien, przez takie zaniedbanie nie popenia grzechu. Dziaanie starannie wykonane po zastanowieniu si i przekonsultowaniu go z osobami zdolnymi do udzielenia dobrej rady nie rodzi grzechu nawet wtedy, gdy nie realizuje swego celu. Zrealizowanie celw dziaania zaley od losu, jeeli jednak zosta podjty wysiek wykonania dziaania, grzech nie zabrudzi krla. Pamitaj jednak rwnie o tym, e: Krl, ktry nie realizuje swego obowizku i nie ochrania swego kraju, cho pobiera szst cz ich bogactwa w formie podatku, przyjmuje na siebie czwart cz grzechw swoich poddanych. Krl, ktry nie ochrania odpowiednio swych poddanych, nie kontroluje swych emocji, jest peen pychy, wyniosoci, zej woli popenia grzech i zasuguje na miano tyrana. Jeeli poddani krla marniej z powodu braku ochrony z jego strony i s karani przez bogw i okradani przez zodziei, ich grzechy obciaj krla. Prorok Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, bramini w swych pieniach gosz chwa staroytnych krlw, ktrzy idc ciek krlewskich obowizkw odnieli najwyszy sukces za ycia i po mierci. Posuchaj pieni o heroicznym i wolnym od grzechu krlu Hajagriwie, ktry po zabiciu ogromnej liczby wroga utraci cae

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

63

swe wojsko i sam zgin zdobywajc niebo i wielk saw swym prawym dziaaniem. Bramini nuc: Krl Hajagriwa przystpi do bitwy, ktra przyniosa mu saw po uczynieniu wszystkiego, co mona, aby powstrzyma wroga i po wykorzystaniu wszystkich moliwych rodkw ochrony i cieszy si teraz w niebie najwysz ekstaz. Pamitajc zawsze o krlewskich obowizkach pokaleczony od broni napastnikw stawia im zacity opr i oddajc w walce ycie zdoby niebo. Jego uk by jego ofiar, a ciciwa sznurem do wizania ofiary. Jego strzay i miecz byy jak mniejszy i wikszy czerpak sucy do wlewania do ognia oczyszczonego tuszczu, a krew bya jak oczyszczony tuszcz. Jego rydwan by jak otarz ofiarny, jego gniew by jak ogie, a jego cztery ogiery byy jak czterej kapani prowadzcy rytua ofiarny. Wlewajc wrogw do ognia swego gniewu i oddajc swj yciowy oddech na zako czenie ofiary wielki krl Hajagriwa oczyci si z grzechw i uda si do nieba, gdzie przebywa w towarzystwie bogw. Zapewniajc krlestwu ochron przy pomocy odpowiedniej taktyki i rozumu krl Hajagriwa o wyrzeczonej jani, wielkiej sile umysu i zdolnoci do realizacji licznych rytuaw ofiarnych, zdo by saw w caym wiecie i teraz cieszy si towarzystwem bogw. Zbiera zasugi pynce ze sponsorowania ofiar i kierowania ludzkimi sprawami, trzymajc w doni bero sprawiedliwoci i wadajc ziemi z energi, lecz bez pychy i dziki swej prawoci cieszy si teraz niebem. Peen wiary i wdzicznoci zdobywa wiedz, praktykowa wyrzeczenie i realizowa wyznaczone mu dziaania i teraz po opuszczeniu wiata ludzi zdoby regiony zarezerwowane dla tych, ktrzy s mdrzy, zachowuj si w aprobowany sposb i s gotowi do oddania w walce ycia. Poznajc mdro Wed i innych pism, rzdzc krlestwem we waciwy sposb i dbajc o to, aby wszystkie cztery kasty realizo way swe obowizki, zdoby regiony zamieszkae przez bogw. Wygrywajc wiele bitew, troszczc si o poddanych, pijc som podczas rytuaw ofiarnych, obdarowujc braminw licz nymi darami, uywajc sprawiedliwie bera sprawiedliwoci, oddajc swj yciowy oddech na polu bitewnym yje teraz szcz liwie w niebie. ycie tego krla w peni godne wszelkich pochwa jest wychwalane przez mdrych i uczciwych ludzi. Swymi prawymi uczynkami zdoby on regiony przeznaczone dla herosw i w ten sposb zrealizowa najwyszy cel osigajc peny sukces .

64

Mikoajewska

Mahabharata

7. Wjasa przypomina, e wszystko, co ywe podlega prawu Czasu (zmianie) i e czowiek zdobywa to, co wieczne poprzez realizowanie swego obowizku Krl Prawa wysucha z uwag sw mdrca Wjasy, lecz ani jego sowa, ani widok gniewnego Arduny nie zdoay uwolni go od alu wywoanego wiadomoci, e to on sam doprowadzi do wyniszczenia wasnego rodu i zmieni jego nieodpartej chci porzucenia spraw tego wiata i kontynuowania ycia w stroju ebraczym. Rzek: O wielki mdrcu, myl o ziemskiej wadzy i rnych rodzajach satysfakcji, ktre ona przynosi, nie raduje mego serca, ktre jest wypenione po brzegi dotkliwym smutkiem z powodu mierci wszystkich naszych krewnych. Nie potrafi znale spokoju mylc o lamencie kobiet, ktre straciy swych heroicznych mw, ojcw i synw. Wjasa rzek: O Krlu Prawa, nie powiniene rozpacza z powodu uzyskanych rezultatw, bo rezultaty dziaa nie zale wycznie od podejmowanego przez czowieka wysiku. Tak naprawd, sam czowiek nie zdobywa niczego wycznie poprzez wasne dziaania i skadane ofiary, i nic te innemu nie daje, bo rozporzdzeniem Najwyszego Zarzdcy wszystko to, co czowiek uzyskuje, zaley od Czasu. Jeeli Czas temu nie sprzyja, czowiek nie zdoa zdoby dbr ziemskich poprzez studiowanie witych pism i dziki inteligencji i czasami nabywa je gupiec i ignorant. Czas jest porednikiem w osiganych rezultatach wszelkich dziaa. Gdy Czas jest niepomylny ani nauka, ani mantry, ani lekarstwo nie pomog w osigniciu upragnionych owocw dziaania. Gdy Czas jest pomylny, nauka, mantry, lekarstwa waciwie zastosowane przynosz takie owoce. To Czas przynosi huraganowe wiatry, deszczowe chmury, kwitnicie lotosw i owocowanie drzew, ciemno nocy, jasno dnia i zmiany faz ksiyca. Przed nadejciem waciwego Czasu rzeki nie wypeni si wod, zwierzta nie zaczn szuka partnera, kobiety nie bd zdolne do poczcia, nie zmieni si pory roku, nikt si nie urodzi i nikt nie umrze, dziecko nie zacznie mwi, chopiec nie zmieni si w modzieca, z nasiona nie wyronie rolina, nie wzejdzie i nie zajdzie soce, nie bdzie odpywu i przypywu. yjcy w odlegych czasach krl Senadit, gdy spotkao go nieszczcie, recytowa: Wszystko na tym wiecie zaley od Czasu. Dojrzewajcy Czas niszczy ziemskie przedmioty. Ludzie, ktrzy zabili innych, sami zostaj zabici. Taki jest jzyk tego wiata. Faktycznie jednak nikt nikogo nie zabija i nie zostaje zabity, bo zamieszkujca ciao dusza jest wieczna. Zarzdzone

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 111

65

przez Najwyszego Zarzdc narodziny i mier ywych istot s konsekwencj ich natury. Opakujemy mier naszych ojcw, synw i on. Opakujemy utrat bogactwa. Paczemy nad tym, co nie zasuguje na pacz. Koncentracja na wasnym alu tylko go wzmacnia i tylko gupiec pogra si w coraz wikszym alu. Moje ciao nie jest nawet moje. Nic na tej ziemi nie jest moje. Ziemskie przedmioty nie nale rwnie do innych. Ten, kto o tym wie, nie ulega zudzeniu i nie cierpi. Na co dzie istnieje tysice powodw zarwno do smutku jak i do radoci. Tylko ignorant si im poddaje. Powody te stajc si przedmiotem awersji lub mioci i wydajc si nieszczciem lub szczciem kr w kole Czasu unieszczliwiajc ywe istoty. Na tym wiecie nie ma szczcia, tylko cierpienie. Smutek rodzi si z nieszczcia zwanego dz, a rado z nieszczcia zwanego smutkiem. Smutek zastpuje rado, a rado zastpuje smutek. Nikt nie odczuwa smutku lub radoci bez przerwy. Rado zawsze koczy si smutkiem i wywodzi si z samego smutku. Ten, kto pragnie zdoby stan wiecznej szczliwoci musi uwolni si zarwno od smutku jak i radoci. Poniewa smutek nastpuje po wyczerpaniu si radoci, a rado po wyczerpaniu si smutku, naley pozby sijak koczyny ukszonej przez watego, co powoduje odczuwanie smutku, tej zawici pods ycanej przez smutek, ktra jest u korzeni niepokoju. Naley znosi z nieporu szonym sercem zarwno to, co radosne jak to, co smutne, to, co przyjemne i nieprzyjemne. Na tym wiecie szczliwi s jedynie ekstremalni gupcy oraz ci, ktrzy zdobyli samo -kontrol i stali si panami swej duszy. Wszyscy pozostali mieszczcy si pomidzy tymi dwoma kracami dowiadczaj jedynie cierpienia . Mdrzec Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, takie to sowa wypowiada mdry krl Senadit realizujcy swe obowizki, ktry pozna na tym wiecie dobro i zo, szczcie i cierpienie. Smut kowi nie ma koca i smutek rodzi si z samej radoci. Szczcie i nieszczcie, powodzenie i niepowodzenie, zysk i strata, narodziny i mier przychodz do kadej ywej istoty. Mdrzec, ktry o tym wie, nie poddaje si ani radoci ani smutkowi. Prowadzenie bitwy jest uwaane za ofiar skadan przez krla. cise przestrzeganie zasad w wymierzaniu sprawiedliwoci uwaa si za jego jog. Sponsorowanie rytuaw ofiarnych i rozdawanie zdobytego bogac twa jako daksziny uwaa si za jego praktyk wyrzeczenia. Wszystkie te dziaania uwicaj krla. Krl o wielkiej duszy rzdzc mdrze swym krlestwem przy pomocy dyplomacji, uwal niajc si od pychy, sponsorujc rytuay ofiarne, patrzc na wszy stkich i wszystko bez uprzedze i z yczliwoci dotrze po mierci

66

Mikoajewska

Mahabharata

do niebiaskich regionw i bdzie si cieszy towarzystwem bogw. Wygrywajc bitwy, ochraniajc krlestwo, pijc wyciska n podczas rytuau ofiarnego som, rozwijajc dobrobyt podda nych, wymierzajc sprawiedliwo i w kocu ginc na polu bitwy, zdobdzie niebo. Studiujc Wedy i inne pisma, dbajc o to, aby wszystkie cztery kasty realizoway swe wasne obowizki zostaje uwicony i ostatecznie zdobywa niebo. Najlepszym krlem jest ten, ktrego postpowanie jest wychwalane nawet po jego mierci przez mieszkacw jego kraju, doradcw i przyjaci. Taka jest droga krlw.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XX-XXV (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

67

Opowie 112 Wjasa poucza Krla Prawa, e obowizkiem krla jest dziaanie
1. Krl Prawa porwnuje drog do nieba poprzez szukanie bogactwa i poprzez szukanie wiedzy; 2. Krl Prawa wskazuje na zo przywizania si do bogactwa i wychwala wyrzeczenie si wszystkich pragnie; 3. Krl Prawa lamentuje nad mierci swych krewnych przypisujc swemu ja ca win; 4. Wjasa powstrzymuje Krla Prawa przed wycofaniem si z ycia wskazujc, e krl zosta stworzony po to, aby dziaa, lecz rezultaty dziaania zale od losu; 5. Wjasa poucza, e bogactwo i krewni nie trwaj wiecznie i czowiek nie powinien kierowa si w dziaaniu emocjami lecz nakazami Wed szukajc tego co wieczne; 6. Wjasa poddaje w wtpliwo pojcie dziaajcego ja i moliwoci ludzkiego rozumu i poucza, e w ocenie dziaa naley kierowa si stwierdzeniami Wed; 7. Wjasa przekonuje Krla Prawa, e pokonujc Kauraww uczyni to czego da od niego Czas i teraz powinien oczyci si z powstaego za waciw dla krla pokut.

Prorok Wjasa rzek: O Judhiszthira, wielkim grzesznikiem wite pisma nazywaj tego, kto rozmylnie popenia grzeszne akty i nie odczuwajc z tego powodu adnego wstydu kontynuuje swe grzeszne dziaanie. Jego grzechw nie zdoa oczyci adna pokuta. Ty sam naleysz do gatunku ludzi szlachetnych. Zmuszony do walki przez grzechy innych zabie ich w kocu po wyczerpaniu wszelkich moliwych rodkw utrzymania pokoju i teraz szukasz pokuty. Waciw dla ciebie pokut nie jest przyjcie ebraczego stylu ycia, lecz wykonanie wielkiej Ofiary Konia. Uczy wic odpowiednie przygotowania i oczy si w ten sposb ze swoich grzechw. Bd jak Indra, ktry po zabiciu z pomoc marutusw swych wrogw asurw wykona setk rytuaw ofiarnych i zdoby imi Satakratu (wykonawca setki ofiar).
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section XXXIII)

1. Krl Prawa porwnuje drog do nieba poprzez szukanie bogactwa i poprzez szukanie wiedzy Judhiszthira zwracajc si do Arduny rzek: O Arduna, wychwalasz posiadanie bogactwa i twierdzisz, e biedak, ktry nie posiada nic, co mgby zoy w ofierze, ma zamknit drog do nieba, szczcia i moliwoci zrealizowania pragnie. To, co mwisz, jest jednak nieprawd. Wielu yjcych w ubstwie riszich odnioso najwyszy sukces zdobywajc wieczne regiony ekstazy dziki ofierze w formie praktykowania umartwie i studiowania

68

Mikoajewska

Mahabharata

Wed. Ci, ktrzy tak yj, s traktowani przez bogw jak bramini. Ajasowie, Priszniowie, Sikatowie, Arunowie, Kitawowie zdobyli niebo wycznie dziki studiowaniu Wed i tych riszich, ktrzy s oddani poszukiwaniu wiedzy naley zawsze uwaa za gboko prawych. Wszystkie nasze prawe dziaania opieraj si na opinii tych, ktrzy powicili si nabywaniu wiedzy i docieraniu do Brahmana. Taka jest opinia Waikhanasw. Ludzie poboni yjcy cile z zaleceniami Wed, ktrzy prowadz wojny, skadaj ofiary, kontroluj namitnoci, po opuszczeniu ciaa id do nieba za socem poruszajcym si w kierunku poud niowym (Dakszinajana) do regionw, ktre s wyznaczone dla tych, co realizuj wedyjskie nakazy, natomiast ci, ktrzy s oddani praktykowaniu jogi i medytacji id do nieba ciek pnocn (Uttarajana). Wieczne i janiejsze pnocne regiony nieba nale bowiem do joginw. Mdrcy obeznani z Puranami wychwalaj bardziej regiony pnocne. Czowiek zdobywa niebo poprzez nasycenie (uwolnienie si od pragnie). Z nasycenia wypywa bogo i nie ma nic, co staoby wyej od nasycenia. Dla jogina, ktry zdoby kontrol zarwno nad gniewem jak i radoci, nasycenie jest najwysz chwa i sukcesem. W tym kontekcie pozwl mi zacytowa sowa krla Jajatiego: Ten, kto wycofa z tego wiata swe pragnienia bdc jak w, ktry chowa si do swej skorupki, odniesie sukces. Ten, kto nie poddaje si dzy i gniewowi i nie krzywdzi adnej ywej istoty w mowie, myli i uczynku, dotrze do Brahmana. Ten pobony czowiek o promieniujcej duszy, ktry opanowa sw pych i szalestwo i pozby si przywizania do zmysowych przedmiotw, jest na drodze do wyzwolenia si z koniecznoci ponownych narodzin w zindywidualizowanej i odseparowanej formie . 2. Krl Prawa wskazuje na zo przywizania si do bogactwa i wychwala wyrzeczenie si wszystkich pragnie Judhiszthira kontynuowa: O Arduna, niektrzy ludzie pragn prawoci, inni dobrego zachowania, a jeszcze inni bogactwa. Lepiej jednak wyrzec si w ogle dzy ni poda bogactwa, choby nawet jedynie w celu rozdania go podczas rytuau ofiarnego. Bogactwo niesie za sob wiele za, ktre zanieczyszcza wszystkie te religijne dziaania, ktrych wykonanie wymaga bogactwa. Sami tego dowiadczylimy na wasnej skrze, trudno, aby tego nie dostrzeg.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

69

Mdrcy, ktrzy poznali Wedy, powtarzaj: Stwrca stworzy bogactwo po to, aby zostao ofiarowane w rytuale ofiarnym, a czowieka po to, aby je ochrania i wykonywa rytuay ofiarne. Cae bogactwo powinno wic zosta uyte w rytualne ofiarnym, a nie do zaspokojenia ludzkiej dzy przyjemnoci. Stwrca obda rzy nim miertelnikw w trosce o rytuay ofiarne. Ten, kto prag nie bogactwa, czsto jednake nie potrafi wyrzec si tego, czego powinien szukajc nieba. Co wicej, bogactwa nie mona zdoby bez ranienia innych i dlatego posiadanie go niesie ze sob zo. Ludzie maego serca pozbawieni skrupuw atakuj innych nawet za cen niewielkiej korzyci i popenienia grzechu zabicia bramina. Zdobywszy bogactwo auj go nawet na opat dla sucych, czujc si tak, jakby byli okradani przez zodziei. Ten, kto posiada bogactwo, lecz si nim nie dzieli, staje si przedmiotem plotek i oszczerstw, podczas gdy ten, kto nic nie posiada, nie podlega krytyce. Osoba wolna od przywizania do wszelkich przedmiotw zmysowych czerpie szczcie z przebywania we wasnej jani zadowalajc si jamun. Posiadanie bogactwa nikogo nie uszczliwia. Mdrcy nie przypadkiem twierdz, e ziemskie bogactwo nie naley do nikogo. Ten, kto je zdoby powinien go uy do sponso rowania rytuaw ofiarnych i obdarowania nim tych, co maj prawe serca. Bogactwa nie naley marnowa lub uywa na ziemskie przyjemnoci, lecz naley je rozda w formie darw. Praktykowanie dobroczynnoci nie jest jednak wcale atwe. Ludzie o niewielkim zrozumieniu, ktrzy nie potrafi rozrni tych, ktrzy zasuguj i ktrzy nie zasuguj na dary i ktrzy obdarowuj swym bogactwem tych, ktrzy zaniedbuj obowizki wasnej kasty, bd musieli przez sto lat y na nieczystociach i brudzie. Dobroczycy bez przerwy grozi jeden z dwch grzechw: obdaro wanie tych, ktrzy na to nie zasuyli i nieobdarowanie tych, co na to zasuyli. 3. Krl Prawa lamentuje nad mierci swych krewnych obwiniajc o ni sw dz bogactwa Judhiszthira kontynuowa: O Arduna, wychwalasz bogactwo, lecz ja nie potrafi wybaczy sobie tego, e z dzy posiadania krlestwa, staem si niszczycielem wasnego rodu. To ja odpowiadam za mier twego syna Abhimanju, ktrego pod twoj nieobecno skoniem do wdarcia si w kolist formacj wroga, cho nie wiedzia jak si z niej wydosta.

70

Mikoajewska

Mahabharata

To ja doprowadziem do mierci seniora naszego rodu Bhiszmy, na ktrego kolana wdrapywaem si bdc maym chopcem. Moje serce pka z blu na wspomnienie tego szlachetnego czowieka twardego jak piorun atakowanego przez ikhandina , do ktrego nie chcia strzela, drcego i zataczajcego si od uderze twoich strza i w kocu padajcego na ziemi jak bezsilny stary lew. Trac nieomal zmysy na wspomnienie tego niszczyciela wrogich rydwanw potnego jak grski szczyt upadajcego bez si na taras swego rydwanu z twarz zwrcon ku wschodowi. To ja przyczyniem si do mierci tego syna bogini Gangi, ktry pokona w walce na polach Kurukszetry samego Parauram z rodu Bhrigu i ktry porywajc ksiniczki Kasi na ony dla swego modszego brata sam jeden stawi ongi czoo wojownikom z caego wiata. To ja spowodowaem, e ten wspaniay wojownik zosta zabity. Od momentu, gdy zobaczyem go lecego na ziemi w kauy krwi, moje serce ponie jak w gorczce. On, ktry opiekowa si nami i wychowywa nas, gdy bylimy chopcami, zosta przez nas zabity z powodu mej grzesznej dzy. Jake wielkim jestem gupcem, e doprowadziem do mierci czcigodnych senior w mego rodu kierujc si dz posiadania krlestwa, ktre jak wszystko na ziemi bdzie trwao tylko chwil. Biada mi, gdy to ja swym kamstwem doprowadziem do mierci naszego nauczyciela i wielkiego wojownika bramina Drony. Na samo wspomnienie uginaj si pode mn kolana. Wierzc w to, e nie potrafi kama zwrci si do mnie z pyta niem o to, czy jego syn zosta faktycznie zabity. Okamaem go potwierdzajc mier Awatthamana i cho dodaem cicho sowo so, bo to so o tym imieniu zosta zabity, Drona sdzi, e potwierdzam mier jego syna. Jestem zawistnym grzesznikiem i kamc opanowanym przez dz i zabjc swych nauczycieli i seniorw wasnego rodu. Po popenieniu tak straszliwych uczyn kw dokd si udam po mierci? To ja spowodowaem mier mojego najstarszego brata Karny. Czy istnieje na tej ziemi grzesznik wikszy ode mnie? Przyczyniajc si take do mierci Abhimanju i synw Draupadi dopuciem si grzechu dzieciobjstwa. Do dzi nie jestem zdolny spojrze w oczy jego matki i siostry Kryszny, Subhadry. Moje serce tonie w alu, gdy pomyl o Draupadi, ktra bez swych synw jest jak ziemia pozbawiona swych piciu acuchw grskich. Jestem przestpc, grzesznikiem i niszczycielem ziemi. Zasuguj na pokut. Powinienem nie rusza si ju z tego miejsca, gdzie si znajduj i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

71

odmawiajc posikw czeka na mier. Bdc zabjc swych nauczycieli i niszczycielem wasnego rodu musz uczyni t przysig, bo inaczej narodz si ponownie na ziemi wrd istot miernego gatunku. 4. Wjasa powstrzymuje Krla Prawa przed wycofaniem si z ycia wskazujc, e krl zosta stworzony po to, aby dziaa, lecz rezultaty dziaania zale od losu Zwracajc si do proroka Wjasy Krl Prawa kontynuowa: O wielki mdrcu, pozwl mi uczyni mj lub i uwolni si surow ascez od mego ciaa i yciowego oddechu. Mdrzec Wjasa rzek: O Krlu Prawa, powstrzymaj si z wypowiadaniem sw swej przysigi! Nie wolno ci pozwala sobie na utonicie w tak gorzkiej rozpaczy! Powtrz ci raz jeszcze to, co ju mwiem i o czym ty sam doskonale wiesz: czowiek jest bezsilny wobec przeznaczenia. Wszystkie ywe istoty rodzc si na ziemi cz si z rnymi siami materii i wszystkie umieraj uwalniajc si od swego materialnego ciaa. Pojawiaj si i znikaj jak baka mydlana, a na koniec eonu wszystko, co ywe zostaje zniszczone, aby si odrodzi w nowym eonie. To, co si wznosi, opada. To, co si jednoczy, rozpada si. To, co si rodzi, umiera. Gnuno przynoszc chwilowo ulg, ostatecznie koczy si cierpieniem, podczas gdy wymagajce umiejtnoci i wysiku dziaanie, cho przynosi chwilowe cierpienie, koczy si radoci. Gromadzenie bogactwa, rozwj dobrobytu, skromno, nasycenie i sawa s wynikiem dziaania wymagajcego wysiku i umiejtnoci, a nie gnunoci. Wasne dziaanie ma najwiksz moc w powodo waniu radoci i cierpienia. Przyjaciele nie maj tej samej mocy, aby przynie szczcie, a wrogowie, aby przynie cierpienie. Podobnie, sama wiedza nie przyniesie bogactwa i samo bogactwo nie przyniesie szczcia. Zostae przez Stwrc stworzony po to, aby dziaa, a nie eby unika dziaania. Podejmij wic wadz i rzd sprawiedliwie odzyskanym krlestwem. 5. Wjasa poucza, e bogactwo i krewni nie trwaj wiecznie i czowiek nie powinien kierowa si w dziaaniu emocjami lecz nakazami Wed szukajc tego, co wieczne Prorok Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, pozwl, e w tym kontekcie przytocz sowa bramina Amy wypowiedziane niegdy do krla Danaki, ktry uginajc si pod ciarem smutku i alu wywoanych zmiennoci losu uda si do bramina Amy z

72

Mikoajewska

Mahabharata

prob, aby pomg mu w rozwianiu drczcej go niepewnoci. Rzek: O braminie, wytumacz mi, co powinien czyni prawy krl, ktry zdoby wiadomo zmiennoci tego wiata i wie, e zarwno bogactwo, jak i krewni s tym, co mona zdoby i utraci? Bramin Ama rzek: O krlu, wraz z formowaniem si ciaa doczaj si do niego rado i cierpienie. Kade z nich moe z atwoci zawadn czowiekiem i pozbawi go rozumu. Gdy czowiekowi si powodzi, myli: Jestem wysoko urodzony. Mog robi, co tylko zechc. Nie nale do ludzi przecitnych. Jego umys tonie w tej trjwymiarowej prnoci. Uzaleniajc si od ziemskich przyjemnoci marnuje swe bogactwo odziedziczone po przodkach. Uboejc zaczyna uwaa za chwalebne przywasz czanie sobie tego, co naley do innych. Krl powinien polowa na zodziei jak myliwy na jelenie karzc tych, ktrzy przywaszczaj sobie cudz wasno i ukarany zodziej zamiast y na ziemi cae sto lat, bdzie y jedynie dwadziecia lub trzydzieci. Obserwujc zachowanie wszystkich swych poddanych powinien rwnie znale waciwe rodki, aby uly ich smutkowi. Istniej jedynie dwie przyczyny smutku: uuda umysu i dotyk nieszczcia. Wszystkie rodzaje niedoli wynikajce ze zbytniego przywizania do ziemskich przedmiotw maj u podoa te dwie przyczyny. Inne przyczyny nie istniej. Zgrzybiao i mier s jak dwa godne wilki, ktre poeraj kad yw istot, zarwno siln jak i sab, wysok i nisk. aden czowiek nie potrafi przed nimi uciec, nawet ten, kto zdoby ca ziemi otoczon przez oceany. Wiedzc o tym, co jest nieuchronne, czowiek powinien z obojtnoci przyjmowa zarwno spotykajce go szczcie jak i nieszczcie i nie ulega emocjonalnym wzlotom i upadkom. Nieszczcie czyha na czowieka od najmodszych lat. Ten kto z zawici szuka wiecznego ziemskiego szczcia, moe przeoczy szans zdobycia niebiaskiej ekstazy. Przeznaczenie odpowiada za to, czy ywa istota napotyka na swej drodze zo, czy dobro, szczcie, czy nieszczcie, rado, czy smutek. Zarwno jej narodziny i mier, jak straty i zyski s z gry zdeterminowane. Tak jak zapach, kolor, smak, dotyk wypywaj z natury, a ilo dostpnego jedzenia i picia zale od Czasu, tak rado i cierpienie wypywaj z tego, co zostao z gry dla danej istoty wyznaczone. Nawet lekarze zapadaj na choroby, silni sabn i powodzenie opuszcza tych, ktrym si wiodo. Nie mona uwolni si od Czasu i przeznaczenia. Wysokie urodzenie, zdrowie, pikno, po wodzenie, posiadanie przedmiotw bdcych rdem przyjemno -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

73

ci od nich zale. To ich wyrokiem biedak ma liczne potomstwo, a bogaty pozostaje bezdzietny. Zo przynoszce choroby, poary, po wodzie, wojny, gd, trucizn, gorczk, mier spotyka czowieka w rezultacie przeznaczenia, z ktrym si narodzi. Na tym wiecie niektrych spotykaj liczne klski, cho nie popenili adnych grzechw, podczas gdy inni, cho grzesz, ciesz si powodzeniem. Niektrzy, cho bogaci umieraj modo, inni doywaj setki lat, a pokona ich w kocu zgrzybiao. Niektrzy urodzeni w niskiej kacie yj dugo, a inni z wysokiej kasty yj krtko. Bogacz cierpi na niestrawno, podczas gdy biedak potrafiby strawi nawet trociny. Czowiek o niegodziwej duszy popychany przez przeznaczenie myli: to ja jestem tym, kto dziaa i sdzi, e moe robi wszystko, co zechce. Jednake czowiek mdry i o prawej duszy zna ograniczenia i krytykuje naogi takie jak polowanie, gra w koci, kobiety, picie wina, awantury i ktnie. Na ten typ naogw choruj nawet ci, ktrzy poznali wite pisma. Rne przedmioty budzce zawi lub awersj s przydzielane czowiekowi przez biegncy wasnym torem Czas. To Czas przynosi ze sob powietrze, przestrze, ogie, soce, ksiyc, gwiazdy, noc i dzie, ciepo i zimno, upa i susz. To Czas przynosi na czowieka zarwno rado jak i smutek. Czowiekowi, ktremu Czas przynis zgrzybiao i mier, nie pomog ani wite mantry, ani lekarstwa. Czas czy ywe istoty i je rozdziela. Czas traktuje tak samo bogacza i ebraka. Na tym wiecie czowiek wchodzi w liczne rodzaje zwizkw, jak zwizek ojca i matki z synem, czy ma z on. Bycie z kim w zwizku nie znaczy jednak, e ten kto jest przez nas posiadany lub, e on nas posiada. Nasze zwizki z krewnymi i maonkami s rwnie nietrwae jak zwizek midzy podrnikami w przydrone j karczmie. Spokj umysu zdobdzie ten, kto bdzie rozmyla nad pytaniami takimi jak: Gdzie jestem? Dokd id? Kim jestem? Jak si tutaj znalazem? Kogo i dlaczego opakuj? ycie i jego rodo wisko krci si ustawicznie jak koo rydwanu i towarzystwo tych, ktrzy s nam drodzy jest przemijajce i krtkotrwae. Czowiek, ktry zdoby wiedz widzi tamten wiatcho jest niewidzialnyoczami wiedzy. Ten, kto szuka wiedzy, musi mie wiar i nie powinien lekceway witych pism. Zdobywszy wiedz powinien wykonywa odpowiednie ryty przeznaczone dla Ojcw i bogw, realizowa swe religijne obowizki i kroczc ciek prawoci szuka odpowiedniej przyjemnoci i zysku.

74

Mikoajewska

Mahabharata

Biada temu, kto nie rozumie, e wiat jest zanurzony w przepastnym oceanie Czasu rojcym si od krokodyli noszcych imiona Zniedonienie i mier. Nie ucieknie przed nimi ani ten kto studiowa medycyn, ani ten kto bierze rne rodzaje lekarstw, ani ten, kto zgromadzi liczne zasugi sw ascez, jest oddany studiowaniu Wed, prowadzi dziaalno charytatywn i rytuay ofiarne. Dla miertelnika dni, ktre ju byy, nie powrc i s na zawsze stracone. Czowiek, ktrego pobyt na ziemi jest przelotny, jest zmuszony przez bieg Czasu, bez wzgldu na to czy tego chce, czy te nie, do kroczenia t sam szerok drog ycia i mierci, ktr id wszystkie ywe istoty i wszystkie jego zwizki z onami, krewnymi i przyjacimi s rwnie chwilowe jak zwizki midzy podrujcymi t sam drog wdrowcami. Czowiek nie moe naby na wieczno nawet swego wasnego ciaa, a co dopiero mwi o towarzyszu ycia. Gdzie s teraz twj ojciec i dziad? Odeszli. I ani ty nie moesz ich duej zobaczy, ani oni ciebie. Nikt nie potrafi dostrzec swymi zwykymi oczami ani nieba, ani pieka. Czowiek pobony zdobywa w nie wgld poprzez wite pisma. Planuj wic swe dziaania bazujc na Wedach. Osoba o czystym sercu powinna i po kolei przez cztery fazy (tryby) ycia wyznaczone przez prawo Czasu i opisane w Wedach . Po zakoczeniu fazy pierwszej, ktr jest faza uczenia si (brahmacarja) i przed rozpoczciem trzeciej i czwartej fazy ycia, ktrymi s wycofanie si i wyrzeczenie, czowiek bez wzgldu na to do jakiej naley kasty, powinien zrealizowa drug faz ycia, ktr jest domowy tryb ycia. Podczas domowej fazy ycia powinien spodzi potomstwo i wykonywa rytuay ofiarne, aby spaci tym swj dug Ojcom, bogom i ludziom. Majc wiedz za swe oczy i uwalniajc swe serce od wszelkiej troski i niepokoju ycia powinien w tym trybie ycia szuka nieba, dobrobytu na ziemi i swej duszy. Prawo praktykuje ten krl, ktry przy pomocy swej mdroci walczy o zdobycie zarwno ziemi jak i nieba i nabywa ziemskie dobra zgodnie z wedyjskimi zaleceniami zdobywajc swym dziaaniem szacunek i saw wrd wszystkich ywych istot zamieszkujcych trzy wiaty . Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, krl Danaka suchajc ze zrozumieniem tych mdrych sw bramina Amy uwolni si od swego smutku. Uczy tak samo. Uwolnij si od alu i rzd krles twem realizujc swj obowizek. Jeste rwny samemu Indrze. Zdobye ziemi idc ciek wyznaczon dla wojownika. Nie lekcewa moich sw, podejmij wadz i ciesz si zwycistwem.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

75

Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, podaj dalej drog swoich przodkw. Ci, ktrzy krocz ciek Prawa uwaaj Prawo za wszechpotne. I tak jak obowizkiem krlw jest ochrona poddanych, obowizkiem braminw s umartwienia i szukanie wiedzy. Umartwienia konstytuuj wic ciek prawoci brami nw. Takie jest odwieczne rozporzdzenie Wed. Wojownik z kolei dostarcza ochrony wszystkim kastom umoliwiajc im realizowanie swych obowizkw i powinien zadba o to, aby czowiek uzaleniony od ziemskich posiadoci, ktry amie krlewskie zakazy zagraajc spoecznej harmonii, ponis surow kar. Kady szaleniec, ktry wystpuje przeciw usankcjonowanemu autorytetowisucy, syn, czy nawet witypowinien zosta surowo ukarany, choby nawet mierci. Krl ktry nie ochrania spoecznej harmonii przy pomocy bera sprawiedliwoci, grzeszy i jest uwaany za kogo, kto sam zszed ze cieki prawoci. Twoi kuzyni Kaurawowie zeszli ze cieki Prawa wchodzc na drog przestpstwa i zasuyli sobie tym na mier. Zabijajc ich w walce na polu bitewnym postpie zgodnie z obowizkiem wo jownika. Krl powinien zada mier tym, ktrzy na to zasuyli i obdarowywa tych, ktrzy na to zasuyli i ochrania w ten sposb swych poddanych, jak i spoeczn harmoni. 6. Wjasa poddaje w wtpliwo pojcie dziaajcego ja i moliwoci ludzkiego rozumu i poucza, e w ocenie dziaa naley kierowa si stwierdzeniami Wed Judhiszthira rzek: O wielki mdrcu, nie wtpi w suszno twoich sw. Ty wiesz wszystko, co dotyczy Prawa i obowizku. Jednake tym, co spala mnie ywym ogniem s moje wasne uczynki: to ja sam spowodowaem mier tak wielu osb z dzy posiadania krlestwa. Wjasa rzek: O Krlu Prawa, zastanw si nad tym, w jakim sensie twoje uczynki s twoje wasne? Kto jest tym, kto dziaa: czowiek, czy te Najwysze Bycie? Czy wszystko na tym wiecie jest rezultatem przypadku, czy te owocem dziaa wykonanych w poprzednim wcieleniu? Jeeli czowiek wykonuje wszystkie do bre i ze dziaania skaniany do tego przez Najwysze Bycie, owoce tych czynw powinny zwiza si z samym Najwyszym Byciem. Jeeli czowiek ucina drzewo w lesie przy pomocy siekiery, czowiek jest tym, kto popenia grzech, a nie siekiera. Jeeli siekiera jest jedynie materialn przyczyn cicia drzewa, wwczas konsekwencje tego czynu powinny zwiza si z czynnikiem oywionym, czyli z czowiekiem, ktry zrobi siekier. Takie

76

Mikoajewska

Mahabharata

rozumowanie nie moe by poprawne. Gdyby byo suszne, czowiek ponosiby konsekwencje dziaa wykonywanych przez innych i w kocu zrzuciby ca odpowiedzialno za swe czyny na Najwysze Bycie. Z drugiej strony, gdyby wycznie czowiek sam by sprawc wykonywanych przez siebie niegodziwych i prawych czynw, wwczas nie byoby Najwyszego Bycia i wiata pomiertnego i czyny czowieka nie miayby dla niego adnych dobrych czy zych konsekwencji. Nikt nie moe unikn tego, co zostao mu przeznaczone. Gdyby jednak przeznaczenie byo wycznie rezultatem dziaa wykonanych w poprzednim yciu, wwczas aden grzech popeniony w obecnym yciu nie mgby doczy si do duszy czowieka tak jak grzech obcicia drzewa nie moe przywiza si do tego, kto wyprodukowa siekier. Gdyby jednak wiatem rzdzi wycznie przypadek, a nie przeznaczenie, wwczas taki akt zniszczenia jak rze na polach Kurukszetry nie mgby si nigdy wydarzy. Opierajc si wycznie na wasnym rozumie trudno zrozumie funkcjonowanie wiata. Dlatego w ocenie tego, co jest w tym wiecie dobrem i co zem naley szuka pomocy w witych pismach. W pismach tych zostao wyranie stwierdzone, e zadaniem krla jest trzymanie w doni bera sprawiedliwoci i ochrona Prawa (dharmy). Dobre i ze dziaania kr ustawicznie jak obracajce si koo rydwanu i ludzie konsumuj dobre i ze owoce swych dziaa. Jedno grzeszne dziaanie prowadzi do nastpnego. Unikaj wic wszelkich grzesznych dziaa realizujc swe wasne obowizki, cho wydaj si one okrutne. Nie niszcz samego siebie swoj aob. Z kadego popenionego za mona si oczyci przy pomocy odpowiedniej pokuty. Tak pokut moe jednak wykona tylko ten, kto pozostaje przy yciu. Tonc w aobie niszczysz wasn ja zaniedbujc pokut przeznaczon dla krla. Zamiast rozmyla nad tym jak uwolni si od swego ciaa, podejmij wadz i wykonaj wielkie rytuay ofiarne. Jeeli zaniedbasz za ycia wykonania tej pokuty przeznaczonej dla krla bdziesz musia za to zapaci po mierci. 7. Wjasa przekonuje Krla Prawa, e pokonujc Kauraww uczyni to, czego da od niego Czas i teraz powinien oczyci si z powstaego za waciw dla krla pokut Judhiszthira rzek: O wity mdrcu, jake zdoamy odpokuto wa za nasze grzechy po spowodowaniu tak wielkiej rzezi? Jake zdoamy obroni si przed piekem? Moje serce krwawi z alu. Co czeka teraz te wszystkie wysoko urodzone kobiety, ktre straciy

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

77

ojcw, mw i synw? Uwaajc nas za okrutnych mordercw bd rzuca si w rozpaczy na ziemi, aby uwolni si od yciowego oddechu i uda si wprost do krlestwa boga mierci Jamy. cieka Prawa jest trudna do zrozumienia. W kocu to my sami, cho zostalimy zmuszeni do tej wojny przez Kauraww, bdziemy musieli ponosi rwnie win za mier tych kobiet. Po popenieniu tych straszliwych grzechw spadniemy do piekie gow w d! Wjasa rzek: O Krlu Prawa, uwolnij si od alu. Wszyscy ci, ktrzy polegli, zginli realizujc swe obowizki wojownika. Szukajc na ziemi dobrobytu i sawy zginli z wasnej winy zniszczeni przez upywajcy Czas. To nie ty lub twoi bracia ich zabili. To Czas pozbawi ich yciowego oddechu dziaajc zgodnie ze swym prawem upywu. Czas jest bezwzgldny i nie posiada ani matki, ani ojca, ani nikogo, kogo chciaby wyrni. Jest wiadkiem dzia a wszystkich ywych istot i je wszystkie zabiera. Wielka bitwa z Kaurawami bya jedynie okazj zarzdzon przez Czas. To Czas powoduje, e ywe istoty gin od uderzenia broni innych ywych istot bdcych jedynie jego narzdziem i w ten to sposb realizuje sw nieodpart moc. Czas wyznaczony dla ywych istot zaley od ich przeszych dziaa i jest wiadkiem ich zych i dobrych czynw. Przynosi im owoce ich dziaa wypenione ekstaz lub niedol. Pomyl o dziaaniach tych wojownikw, ktrzy polegli. To ich wasne dziaania byy przyczyn ich destrukcji i zginli w ich konsekwencji. Pomyl te o wasnych dziaaniach, ktre polegay na realizowaniu z poddan kontroli dusz uczynionych poprzednio lubw i pomyl te o tym, jak bye zmuszany do realizacji tej rzezi przez Najwyszego Zarzdc. Tak jak bro zrobiona przez kowala lub stolarza jest pod kontrol osoby, ktra jej uywa i porusza si, gdy osoba ta si porusza, tak wszechwiat jest kontrolowany przez dziaania wykonane w Czasie i porusza si wraz z ruchem tych dziaa. Widzc, e narodziny i mier ywych istot maj miejsce bez wyznaczonej przyczyny i w doskonaej swobodzie, pacz i rado nic tu nie pomog. Ta obecna matnia twego serca jest zaledwie zudzeniem, lecz jeeli tylko zechcesz, moesz wykona ryty pokutnicze, aby oczyci si z grzechw. Jak o tym sam wiesz, bogowie i asurowie walczyli ze sob, cho s brami, z zawici o bogactwo. Asurowie s starsi od bogw. Ich zacita walka toczya si przez trzydzieci dwa tysice lat zmieniajc ziemi w ocean krwi. Gdy bogowie pokonali asurw i zdobyli wadz w niebie, osiemdziesit osiem tysicy braminw znanych pod imieniem Salawrikowie ogupionych przez pych

78

Mikoajewska

Mahabharata

stano po stronie asurw i uchwycio za bro udzielajc im wsparcia. Bogowie jednake zabili ich wszystkich razem z asurami. Zasuyli sobie w peni na mier majc pode dusze i pragnc zniszczenia prawoci. Jeeli pozbawienie ycia jednej osoby ratuje ca rodzin lub zabicie jednej rodziny ratuje cae krlestwo, wwczas takie zabjstwo nie jest uwaane za przestpstwo. Grzech wyglda niekiedy jak cnota, a cnota wyglda niekiedy jak grzech. Mdrcy nie daj si jednak oszuka przez zewntrzny wygld. Ucisz wic swj bl odwoujc si do swej znajomoci witych pism. Walczc i pokonujc Kauraww, ktrzy chcieli zniszczy na ziemi prawo, kroczye ciek bogw. Ludzie tak szlachetni jak ty nigdy nie spadaj do piekie. Zamiast rozpacza, ukj bl swych braci i przyjaci. Wielkim grzesznikiem wite pisma nazywaj tego, kto rozmylnie popenia grzeszne akty i nie odczuwajc z tego powodu adnego wstydu kontynuuje swe grzeszne dziaanie. Jego grzechw nie zdoa oczyci adna pokuta. Ty sam naleysz do gatunku ludzi szlachetnych. Zmuszony do walki przez grzechy innych zabie ich w kocu po wyczerpaniu wszelkich moliwych rodkw utrzymania pokoju i teraz szukasz pokuty. Waciw dla ciebie pokut nie jest przyjcie ebraczego stylu ycia, lecz wykonanie wielkiej Ofiary Konia. Uczy odpowiednie przygotowania i oczy si w ten sposb ze swoich grzechw. Bd jak Indra, ktry po zabiciu z pomoc marutusw swych wrogw asurw wykona setk rytuaw ofiarnych i zdoby imi Satakratu (wykonawca setki ofiar). Indra wolny od grzechu zdobywszy wadz nad niebem i wygrywajc liczne regiony ekstazy, szczcia i dobrobytu, otoczony przez marutusw owietla swym splendorem cztery wiartki nieba. Riszi i boskie nimfy apsary wielbi go i oddaj mu cze. Dziki swej dzielnoci zdobye ca ziemi pokonujc wszyst kich krlw. Wr wic teraz razem z brami do swego krlestwa i umie ich na ich wasnych tronach. Zachowujc uprzejmo nawet dla nienarodzonych jeszcze dzieci uszczliwiaj swych poddanych i wadaj ziemi. Umie na tronach crki tych wysoko urodzonych, co nie maj synw. Kobiety lubi wadz i przyjemnoci. Obdarowujc je uwolnisz je od aoby i smutku. Po uczynieniu tego, oddaj cze bogom wykonujc Ofiar Konia, tak jak uczyni to Indra. Wojownik o wielkiej duszy nie powinien ton w oceanie alu z powodu heroicznej mierci wojownikw, ktrzy pokonani przez potg Niszczyciela oddali ycie w walce idc drog obowizku. Ty sam walczc z Kaurawami zrea lizowae swj obowizek wojownika i zdobywszy ziemi oczyszczon z

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 112

79

wszelkich cierni swym czynem zarobie sobie na niebiaskie regiony wiecznej ekstazy.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XXVI-XXXIII (Rajadharmanusasana Parva).

80

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 113 Wjasa poucza Krla Prawa o grzesznych dziaaniach i pokucie

1. Wjasa wymienia dziaania, ktre uchodz za grzeszne; 2. Wjasa wymienia warunki, w ktrych dziaania uchodzce za grzeszne nie s grzeszne; 3. Wjasa opisuje rne rodzaje pokuty; 4. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat grzesznoci dziaa i pokuty; 5. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat czystego i nieczystego jedzenia; 6. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat tego, kto zasuguje i kto nie zasuguje na dary; 7. Wjasa radzi Krlowi Prawa, aby po koronacji uda si do umierajcego Bhiszmy z prob o pouczenie go o Prawie Krlw; 8. Pod wpywem sw Wjasy Krl Prawa decyduje si na podjcie wadzy i krlewska procesja wyrusza w kierunku Hastinapury.

Wjasa rzek: O Krlu Prawa, opisaem ci, w jaki sposb mona oczyci si po popenieniu rnych grzesznych czynw poprzez pokut. Dla kadego grzechu istnieje waciwa pokuta za wyjtkiem czynw wyjtkowo haniebnych. ... Oczy si wic z grzechu spowodowania rzezi wszystkich wojownikw poprzez realizowanie obowizkw krla i ochron swego yciowego oddechu i dziedzictwa. Jeeli to ci nie wystarczy i cigle bdziesz uwaa siebie za grzesznika, wykonaj waciwe ryty pokutne, lecz zaniechaj szaleczej myli o prowadzeniu ebraczego stylu ycia i uwolnieniu z ciaa swej duszy. ... Krl Prawa rzek: O wity mdrcu, ten dyskurs o pokucie, czystym jedzeniu i waciwych darach wypeni me serce radoci. Zrozumiaem, e dla krla porzucenie obowizku sprawowania wadzy jest zawsze sprzeczne ze ciek prawoci.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XXXVI, XXXVIII)

1. Wjasa wymienia dziaania, ktre uchodz za grzeszne Krl Prawa sucha z uwag sw mdrca Wjasy, ktry w dugiej rozmowie prbowa skoni go do zaniechania zamiaru porzucenia spraw tego wiata i zamiast tego szukania pokuty odpowiedniej dla krla i wojownika. Chcc si dowiedzie wicej o grzechu i pokucie rzek: O wielki mdrcu, wytumacz mi, jakie dziaania wymagaj pokuty i na czym ta pokuta polega?

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

81

Wjasa rzek: O Krlu Prawa, pokucie powinien podda si ten, kto nie wykona nakazanych dziaa, wykona dziaania zakazane lub uywa podstpu i oszustwa. Pokut powinien wykona ten, kto cho lubowa brahmacarj, wstaje po wschodzie soca i kadzie si spa o zachodzie; ten, kto ma zniszczone paznokcie i czarne zby; ten, ktrego modszy brat oeni si pierwszy, jak i ten, kto oeni si przed swym starszym bratem; ten, kto popeni grzech zabjstwa bramina; ten, kto mwi le o innych; ten, kto oeni si z modsz siostr, zanim starsza wysza za m; ten, kto oeni si ze starsz siostr po tym, jak modsza wysza za m; ten, kto zama swj lub; ten, kto przekaza wedyjskie nauki osobie, ktra na to nie zasuya lub nie przekaza ich osobie, ktra na to zasuya; ten, kto wielu zabi; ten, kto sprzedaje ciao; ten, kto zaniedba swj wity ogie; ten, kto kae sobie paci za nauczanie Wed; ten, kto zabi kobiet lub swego nauczyciela; ten, kto urodzi si w grzesznej rodzinie; ten, kto zabi zwierz dla innych celw ni ofiara; ten, kto podpali czyj dom; ten, kto yje z oszustwa; ten, kto wystpuje przeciw swemu nauczycielowi; ten, kto zama umow. Wymieni ci teraz dziaania, ktrych czowiek powinien unika i ktre s zakazane przez Wedy. S to: odrzucenie wasnej wiary lub praktykowanie wiary innego narodu; asystowanie w ofierze lub religijnym rycie przez osob tego niegodn; spoywanie zakazanego jedzenia; opuszczenie kogo, kto baga o pomoc; zaniedbywanie wasnych sucych oraz tych, ktrzy s na czyim utrzymaniu; sprzeda soli, melasy i innych podobnych substancji; zabijanie ptakw i zwierzt; odmowa obdarowania dziemi swej ony; zaniedbanie codziennych darw w formie garci trawy dla krw i daksziny dla braminw; ponianie braminw; sprzeciwianie si swemu ojcu; spanie z on swego nauczyciela. 2. Wjasa wymienia warunki, w ktrych dziaania uchodzce za grzeszne nie s grzeszne Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, posuchaj teraz o tym, w jakich warunkach czowiek, cho popeni czyny uchodzce za grzeszne, nie popenia grzechu. Wymieni ci tylko te przypadki, ktre s uwicone przez Wedy. Zostao stwierdzone, e jeeli bramin uchwyci za bro schodzc ze swej cieki Prawa i rusza do walki z wojownikiem z zamiarem zabicia go, wojownik moe go zabi bez popeniania grzechu zabjstwa bramina. W tym przypadku gniew zabjcy jest odpowiedzi na gniew zabitego.

82

Mikoajewska

Mahabharata

Osoba wypijajca alkohol z braku wiedzy lub pod wpywem rady medyka dla ratowania ycia moe oczyci si z grzechu poprzez wykonanie pokutnych ceremonii. Ucze, ktry pi z on swego nauczyciela na jego rozkaz, nie popenia grzechu. W tym kontekcie Wedy wspominaj o synu mdrca Uddalaki, o imieniu Swetaketu, ktry zosta na jego rozkaz spodzony przez jego ucznia. Kradzie wasnoci nie nalecej do bramina wykonana w sytuacji zagroenia dla ratowania nauczyciela, nie jest uwaana za grzech pod warunkiem, e ucze nie przywaszcza sobie jej czci. Kamstwo nie jest grzechem, jeeli zostao wypowiedziane dla obrony czyjego ycia, dobra nauczyciela, zadowolenia kobiety lub zdobycia ony. Erotyczne sny nie powoduj zamania lubu brahmacarji. Mona si z nich oczyci pokut lania oczyszczonego tuszczu do ognia. Modszy brat nie popenia grzechu enic si przed starszym, jeeli ten starszy wyrzek si wiata i uda si do lasu lub uchodzi za osob upad z powodu popenionych grzechw. Erotyczny zwizek z kobiet, ktra o to prosi, nie jest uwaany za grzech. Zabijanie zwierzt wycznie w celach ofiarnych nie jest grzechem. Nabray one bowiem witoci jako zwierz ofiarne dziki nakazowi yczliwoci w stosunku do nich wyraonego w Wedach przez samego Stwrc. Obdarowanie bramina, ktry na to nie zasuguje, jak i nieobda rowanie kogo, kto na to zasuguje z powodu braku wiedzy, nie jest grzechem. Porzucenie niewiernej ony nie jest grzechem i co wicej takie zachowanie ma oczyszcza j z jej grzechu. Ten, kto wie, e soma jest uywana w rytuale ofiarnym, aby zadowoli bogw, nie popenia grzechu sprzedajc j. Zwolnienie sucego niezdolnego do suby nie jest grzechem. 3. Wjasa opisuje rne rodzaje pokuty Prorok Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, jeeli czowiek nie popenia ponownie tych samych grzechw, moe oczyci si z nich poprzez umartwienia, religijne ryty i dobroczynno. Posu chaj teraz o rnych rodzajach pokuty.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

83

Z grzechu zabicia bramina mona oczyci si poprzez ograni czanie si przez dwanacie lat do jednego posiku dziennie przygo towanego samemu lub otrzymanego w formie jamuny; yjc jak ebrak i wczc si po wiecie z ludzk czaszk w jednej doni i kijem ebraczym (Khatanga) w drugiej; lubujc celibat, bdc zawsze gotowym do podjcia wysiku, uwalniajc si od wszelkiej urazy, pic na goej ziemi, ogaszajc wiatu swe przestpstwo. Zabjca bramina oczyszcza si rwnie ze swego grzechu poprzez spoywanie zgodnie z zaleceniami ascetycznego posiku przez sze lat. Stosujc surowsz ascez moe oczyci si w cigu trzech lat, a spoywajc tylko jeden posiek na miesic moe oczyci si w cigu roku. Stosujc jeszcze surowsz ascez moe oczyci si w jeszcze krtszym cza sie. Z grzechu zabicia bramina oczyszcza si rwnie ten, kto ginie od uderzenia broni ze swej wasnej woli lub za rad osoby znajcej wite pisma; rzuca si trzy razy w przepa z gow w d lub skacze w ogie; wdruje dugi dystans recytujc Wedy; oddaje braminom cay swj majtek lub przynajmniej zapewnia im byt; oraz ten, kto dostarcza ochrony krowom i braminom. Z grzechu zabicia bramina oczyszcza rwnie Ofiara Konia. Ten, kto podda si kpieli po szczliwym zakoczeniu tego rytuau oczyszcza si z wszystkich grzechw. Tak zostao ogoszone w Wedach. mier na polu bitewnym oczyszcza z grzechu zabicia bramina, jak i z wszystkich innych grzechw. Podobn moc ma uczynienie daru z dwudziestu piciu tysicy krw rasy Kapila z cieltkami. Od grzechw uwalnia si te ten, kto w momencie mierci obdarowuje zasugujcego na to biedaka tysicem krw z cielt kami, ten kto obdarowuje braminw setk koni rasy Kambhodw, jak i ten, kto daje to, o co zosta poproszony i nie wychwala si pniej za ten czyn. Bramin oczyszcza si z grzechw wypijajc gorcy napj alkoholowy w formie kary; rzucajc si w ogie lub przepa; udajc si na wieczn wdrwk po wyrzeczeniu si dbr tego wiata. Bramin pijcy napj alkoholowy w formie kary oczyszcza si z tego przez wykonanie rytuau ofiarnego zgodnie z zalecenia mi nauczyciela bogw Brihaspatiego. Po wypiciu napoju alkoholowego uwica si i oczyszcza z grzechw ten, kto zachowuje si z pokor, czyni dar z nalecej do niego ziemi i nie bierze alkoholu do ust nigdy wicej. Ucze, ktry popeni grzech cudzooenia z on nauczyciela powinien za kar pooy si na elaznym ou rozgrzanym do czerwonoci i po obciciu penisa uda si do lasu z wzrokiem

84

Mikoajewska

Mahabharata

skierowanym ku grze. Ostatecznie uwolni si od grzechu opuszczajc swe ciao. Kobieta, z ktr zgrzeszy, oczyszcza si poprzez prowadzenie cile kontrolowanego ycia przez rok. Ucze, ktry realizuje surowe luby, rozdaje cay swj majtek lub ginie w walce w obronie nauczyciela, oczyszcza si ze swych grzechw. Ucze, ktry okamuje nauczyciela lub mu si przeciwstawia, oczyszcza si z grzechu poprzez zrealizowanie jakiej jego proby. Ten, kto zama lub celibatu, oczyszcza si poprzez noszenie przez sze miesicy krowiej skry zamiast ubrania i poprzez realizowanie pokuty tej samej, jak za zabicie bramina. Osoba popeniajca cudzostwo lub kradzie oczyszcza si poprzez przestrzeganie przez rok surowych lubw. Ten, kto ukrad cudz wasno, powinien stara si o zwrcenie jej w takiej samej wartoci. Modszy brat, ktry oeni si wyprzedzajc starszego, jak i jego straszy brat, oczyszczaj si z grzechu realizujc ze skupion dusz surowe przysigi przez dwanacie dni. Jednake ponowne maestwo modszego brata zawarte dla ratowania cigoci rodu, oczyszcza z grzechw zarwno jego jak i jego pierwsz on. Mdrcy znajcy Wedy zadeklarowali, e kobiety oczyszczaj si nawet z wielkich grzechw realizujc lub czterech miesicy (czaturmasja), w czasie ktrych ywi si bardzo skpym i oczyszczonym jedzeniem. Grzechy kobiet s zmywane przez ich comiesiczn krew, tak jak mosiny talerz jest oczyszczany przez popi. Ten, kto zabi ptaka lub zwierz lub obci ywe drzewo powinien ogosi swj grzech i poci przez trzy doby. Ten, kto odby zakazany stosunek seksualny powinien chodzi w mokrym ubraniu i spa na ou z popiou. Zostao powiedziane, e bramini powinni pozna i praktykowa Prawo w jego wszystkich czterech czciach; Prawo zredukowane o jedn wiartk zostao zarzdzone dla wojownikw, zredukowane o dwie wiartki zostao zarzdzone dla waijw, a o trzy dla szudrw. Ocena powagi grzechu w kadej z czterech kast bazuje na tym fakcie. Pokuta za grzeszny czyn zaley od przypadku, motywu, jak i tego, co zostao stwierdzone w Wedach. Bramin moe oczyci si z wszystkich grzechw poprzez recytowanie witej mantry Gajatri, ascez, uwolnienie si od urazy, gniewu i nienawici, obojtno zarwno wobec wychwalania jak i obwiniania, oraz lub milczenia, wczenie si po lesie i spanie pod goym niebem. Powinien te trzy razy w cigu dnia i nocy zanurza si w wodach jeziora lub strumienia wykonujc ablucje. Powinien powstrzymywa si od rozmowy z kobietami, szudrami i grzesznikami. yjc w ten sposb oczyci si nawet z wszystkich

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

85

tych grzechw, ktrych popenienia jest niewiadomy. Dana osoba udajc si na tamten wiat zdobywa dobry lub zy owoc swych dziaa na ziemi, ktrych wiadkami byo pi elementw. Po mierci dowiadcza skutkw swego ycia na ziemi. Czowiek zwiksza wic swoje szczcie poprzez umartwienia, wiedz i prawe dziaania i zwiksza swe cierpienie przez grzeszne dziaania. Czowiek powinien wic zawsze wykonywa te dziaania, ktre s prawe i powstrzymywa si od tych, ktre s grzeszne. Wjasa kontynuowa: O Judhiszthira, opisaem ci, w jaki sposb mona oczyci si po popenieniu rnych grzesznych czynw poprzez pokut. Dla kadego grzechu istnieje waciwa pokuta za wyjtkiem czynw wyjtkowo haniebnych. Jeli chodzi o grzechy spowodowane przez spoycie nieczystego jedzenia lub nieczyst mow, to dzieli si je na dwie klasy w zalenoci od tego, czy zostay popenione wiadomie, czy niewiadomie. Grzechy popenione wiadomie s cikie, podczas gdy popenione niewiadomie s lekkie i trywialne. Dla kadego z tych grzechw jest jednak dostpna waciwa pokuta. Mona oczyci si z nich realizujc odpowiednie zarzdzenia. Zarzdzenia te odnosz si jednak tylko do tych, ktrzy posiadaj wiar, s bezuyteczne dla ateistw lub tych, ktrych pokonay pycha i szalestwo. Osoba, ktra szuka dobrobytu zarwno na tym jak i tamtym wiecie, powinna ucieka si do prawych zachowa, szuka rady u prawych doradcw i wykonywa obowizki wyznaczone dla jego kasty. Oczy si wic z grzechu spowodowania rzezi wszystkich wojownikw poprzez realizowanie obowizkw krla i ochron swego yciowego oddechu i dziedzictwa. Jeeli to ci nie wystarczy i cigle bdziesz uwaa siebie za grzesznika, wykonaj waciwe ryty pokutne, lecz zaniechaj szaleczej myli o prowadzeniu ebra czego stylu ycia i uwolnieniu z ciaa swej duszy. 4. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat grzesznoci dziaa i pokuty Mdrzec Wjasa kontynuowa: O Krlu Prawa, pozwl mi zacytowa rozmow midzy ascetami i wielkim antenatem czowieka, Manu, ktra miaa miejsce niegdy w czasie kritajugi. wici asceci zbliyli si do Manu i rzekli: O panie stwarzania, powiedz nam, jakie dziaania powinny i jakie nie powinny by wykonane, jakie jedzenie nadaje si do jedzenia, kto zasuguje na otrzymywanie darw, co nadaje si na dary, jak naley studiowa, jakie umartwienia naley wykonywa.

86

Mikoajewska

Mahabharata

Boski i Samo-Stwarzajcy si Manu rzek: O wici asceci, posuchajcie najpierw, co mam oglnie do powiedzenia na temat cnoty i pokuty. Istniej rne czynnoci oczyszczajce z grzechw, takie jak recytowanie mantr na terenie, ktry nie jest zakazany, ograniczanie posikw, poznawanie jani, jak i pewne miejsca takie jak wite rzeki, czy pustelnie zamieszkae przez ascetw uprawiajcych surowe umartwienia, ktre oczyszczaj z grzechw. Oczyszczajc moc maj te niektre gry, spoywanie zota, kpiel w wodach, gdzie znajduj si klejnoty i drogie kamienie, pielgrzymka do witych brodw, spoywanie uwiconego masa. Ponadto ten, kto pragnie dugiego ycia powinien przez trzy noce pi gorc wod jako pokut za popadanie w pych. Mdry czowiek nigdy nie pozwala sobie na uleganie pysze. Za cnot uwaa si niebranie tego, co nie zostao dane, dobroczynno, studiowanie witych pism, umartwianie, unikanie ranienia, prawdomwno, uwolnienie si od gniewu, czczenie bogw ofiar. Jednake to, co w pewnych warunkach uchodzi za cnot, moe sta si grzechem, i cnot moe sta si to, co uchodzio za grzech, jak zabranie czego, co naley do innych, powiedzenie nieprawdy, zranienie kogo lub zabicie. Z punktu widzenia osoby zdolnej do sdu istniej dwa rodzaje dziaa: cnotliwe i grzeszne. Z doczesnego i wedyjskiego punktu widzenia cnota i grzech s dobre lub ze zalenie od swych konsekwencji. Z wedyjskiego punktu widzenia cnota i grzech s klasyfikowane jako dziaanie i niedziaanie. Niedziaanie prowadzi do wyzwolenia si z koniecznoci ponownych narodzin, podczas gdy dziaanie prowadzi do mierci i ponownych narodzin. Z doczesnego punktu widzenia cnota i grzech s rnicowane ze wzgldu na swe konsekwencje: grzeszne dziaanie maj ze konsekwencje, a cnotliwe dobre. Dziaania ewidentnie grzeszne, lecz wykonywane ze wzgldu na dobro bogw, Wedy, ycie i rodki suce utrzymaniu ycia, maj dobre konsekwencje i s klasyfikowane jako dobre. Kiedy podejmuje si dziaanie z oczekiwaniem, e spowoduje w przyszoci szkod lub gdy jego szkodliwo jest natychmiast widoczna, musi by odpokutowane. Jeeli takie szkodliwe dziaanie byo wykonane z gniewu lub utraty rozumu, pokut powinno by zadanie blu w sposb zgodny z tradycj, pismami i zdrowym rozsdkiem. Jeeli grzeszny akt suy umysowej przyjemnoci lub nieprzyjemnoci, wymaga pokuty spoywania uwiconego jedzenia i recytacji mantr.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

87

Krl, ktry w jakim przypadku zaniecha wymierzenia kary, powinien jedn dob poci. Kapan, ktry powstrzyma si od skonienia krla do wymierzenia w okrelonym przypadku kary, powinien poci przez trzy doby. Osoba, ktra z rozpaczy prbuje zabi si przy pomocy broni, powinna poci trzy doby. Nie ma pokuty na oczyszczenie si z grzechw przez tych, ktrzy zaniechali realizowania obowizkw swej kasty, kraju i rodziny i porzucili swoj wiar. W przypadku jakichkolwiek wtpliwoci, co do pokuty, naley zacign rady u dziesiciu osb, ktre zajmuj si recytowaniem Wed . 5. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat czystego i nieczystego jedzenia Judhiszthira rzek: O wity mdrcu, wytumacz mi, jakie jedzenie jest uwaane za czyste i jakie za nieczyste? Wjasa rzek: O Krlu Prawa, wedug nauk Manu bramini nigdy nie powinni je ziemi, misa byka, drobnych mrwek, robakw yjcych w ziemi, trucizny, ryb bez uski, czteronogich zwierzt wodnych za wyjtkiem wi, misa drapienych ptakw i zwierzt, samicy osa, wielbda, jelenia, posiku oferowanego przez kobiet wieo po urodzeniu dziecka lub pochodzcego od nieznanej osoby, i nie powinien pi owczego mleka i mleka krowy, ktra si wieo ocielia. Spoycie posiku ugotowanego przez wojownika osabia energi bramina, a przyjcie posiku od szudry przyciemnia jego blask. Jedzenie od zotnika oraz od bezdzietnej i nie posiadajcej ma kobiety skraca jego ycie. Spoycie posiku przygotowanego przez lichwiarza jest jak jedzenie nieczystoci, a przez prostytutk jest jak jedzenie nasienia. Zakazane jest jedzenie sporzdzone przez kogo, kto toleruje nieczysto swej ony lub podporzdkuje si wadzy swych on. Bramin nie powinien rwnie spoywa posiku przygotowanego przez osob wyznaczon do otrzymywania darw w okrelonej fazie rytuau ofiarnego, nieczyst kobiet, kogo kto nie uprawia dobroczynnoci, sprzedaje som, przez szewca, lekarza, praczk, stra, przez wiele osb rwnoczenie, przez kogo na kogo wskazaa caa wie, przez kogo, kto zarabia na tacu tancerek, kto oeni si przed swoim starszym bratem, przez zawodowego piewaka lub poet, przez naogowego gracza, podawanego lew rk lub takiego, ktre jest niewiee, zmieszane z alkoholem, prbowane przez kogo innego lub stanowi resztki z jakiej wielkiej uczty.

88

Mikoajewska

Mahabharata

Nie naley spoywa ciasta, trzciny cukrowej, warzyw, czy ryu gotowanych w sodzonym mleku, jeeli straciy swj smak, ani praonego zmielonego jczmienia lub innych ziaren zmiesza nych z jogurtem, jeeli si zestarza. Bramin prowadzcy domowy tryb ycia nie powinien spoywa ryu gotowanego w sodkim mleku, jedzenia zmieszanego z nasionami tila, jak i misa i ciasta przed oferowaniem go bogom, mdrcom i Ojcom. Gowa rodziny yjc w ten sposb w swym wasnym domu yje w swym wasnym domu jak wity ebrak w dungli. yjc w ten sposb w domowej atmosferze ze swoj on gromadzi zasugi. 6. Wjasa cytuje wypowiedzi Manu na temat tego, kto zasuguje i kto nie zasuguje na dary Judhiszthira rzek: O wity mdrcu, wytumacz mi, jakie dary s uwaane za godne pochway i kto zasuguje na dar, a kto nie? Wjasa rzek: O Krlu Prawa, jeli chodzi o dary, to Manu poucza, e nikt nie powinien dawa darw swemu dobroczycy lub dla zdobycia sawy, czy z lku przed krytyk. Prawy czowiek nie powinien te dawa darw tym, ktrzy utrzymuj si p rzy yciu z taca lub piewu, baznom, tym, ktrzy s pijani, chorym psychicznie, zodziejom, oszczercom, idiotom, osobom o bladej skrze lub znieksztaconych koczynach, garbusom, niegodziwcom, urodzonym w podej rodzinie, pochodzcym z niskiej kasty. Nie naley te dawa darw braminowi, ktry nie zna Wed. Na dary zasuguj jedynie te osoby, ktre zdobyy wiedz Wed (rotrija). Niewaciwy dar i niewaciwe zaakceptowanie daru ma ze konsekwencje zarwno dla tego, kto daje dar jak i dla tego, kto go przyjmuje. Tak jak ogie przykryty mokrym drzewem nie rozpala si, tak osoba pozbawiona wytrwaoci w studiowaniu Wed, praktykowaniu ascezy i pobonoci akceptujca dar nie moe ni czym swemu dobroczycy odpaci. Same Wedy bez waciwego dziaania nie rodz owocu. Kierujc si wspczuciem mona obdarowa kogo opanowa nego przez zawi i upadego bramina, ktry nie potrafi zdoby znajomoci waciwych mantr, nie realizowa lubw i nie pozna witych pism lub biedaka, nieszcznika czy kalek. Nie naley jednak obdarowywa tych ludzi z wiar, e taki dar przyniesie jakie duchowe korzyci lub religijne zas ugi. Dar taki nie przyniesie owocu z winy odbiorcy daru.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

89

Bramin nieznajcy Wed jest rwnie nieprawdziwy jak so zrobiony z drewna lub wypchany jele. Oni wszyscy s niczym wicej poza imieniem. Bramin nie znajcy mantr jest rwnie niezdolny do wyprodukowania owocu jak eunuch niezdolny do spodzenia dzieci, krowa bez byka, czy ptak pozbawiony pir. Dar dany braminowi, ktremu brakuje waciwej wiedzy jest jak kosy bez ziarna, studnia bez wody lub libacja lana na wystygy popi. Taki bramin jest wrogiem wszystkich i niszczycielem jedzenia oferowanego bogom i Ojcom. Przyjmujc dar jest zodziejem spoecznego dobra i nigdy nie zdoa zdoby niebiaskich terenw wiecznej ekstazy. 7. Wjasa radzi Krlowi Prawa, aby po koronacji uda si do umierajcego Bhiszmy z prob o pouczenie go o Prawie Krlw Wysuchawszy sw Wjasy Krl Prawa rzek: O wity mdrcu, ten dyskurs o pokucie, czystym jedzeniu i waciwych darach wypeni me serce radoci. Zrozumiaem, e dla krla porzucenie obowizku sprawowania wadzy jest zawsze sprzeczne z kroczeniem ciek prawoci. Opisz mi teraz, prosz, z wszystkimi szczegami obowizki krlw jak i obowizki wyznaczone dla pozostaych kast. Wytumacz mi jak naley zachowywa si w obliczu nieszczcia i jak mam zdobywa wiat kroczc ciek prawoci. Wjasa rzek: O Krlu Prawa, jeeli chcesz posucha o obowizkach krla ze wszystkimi szczegami, udaj si do seniora swego rodu Bhiszmy, ktry ley na ou ze strza czekajc na odpowiedni moment, aby uwolni z ciaa sw dusz. Ten syn bogini Gangi i krla amtanu widzia Indr i wszystkich bogw na wasne oczy i zdoby pen wiedz Wed zadawalajc tym niegdy wszystkich staroytnych mdrcw z nauczycielem bogw Briha spatim na czele, zna doskonale cae Prawo i potrafi uwolni twe serce od wszystkich wtpliwoci, ktre pozbawiaj ci spokoju. Czynic surowe luby pobiera nauki rwnie u mdrcw Wasiszty i Bhargawy Cjawany, jak i u nauczyciela demonw ukry. Jego nauczycielem by rwnie syn Brahmy, Sanatkumara, ktry ma pen znajomo duchowej rzeczywistoci i wewntrznego ducha oraz mdrzec Markandeja znajcy wszystkie sekrety Prawa. Techniki walki uczy si od Indry i Parauramy. Bhiszma cho urodzi si na ziemi w formie czowieka, dziki darowi ojca ma cigle kontrol nad momentem swej mierci. Cho bezdzietny ma zapewnione zdobycie po mierci niebiaskich

90

Mikoajewska

Mahabharata

regionw wiecznej ekstazy. By zawsze wychwalany przez riszich o wielkich zasugach i nie istnieje nic, co byoby mu nieznane. Znajc wszystkie obowizki i wszelkie subtelnoci Prawa (dharmy) udzieli ci najlepszych nauk. Udaj si wic do niego, zanim uwolni si od yciowego oddechu. Judhiszthira rzek: O wielki mdrcu, powodujc rze mych wasnych krewnych popeniem zbrodni przeciw wszystkim i staem si niszczycielem ziemi. Sam te przyczyniem si do tego, e ten szlachetny czowiek, Bhiszma, ktry w walce nigdy nie schodzi ze cieki Prawa, zosta podstpnie i w nieuczciwy sposb zabity. Jake obciony w ten sposb mog zbliy si do tego wielkiego czowieka i pyta go o krlewskie obowizki i subtel noci Prawa? Kryszna syszc te sowa Judhiszthiry i majc na uwadze dobro wszystkich czterech kast i caego wiata rzek: O Judhiszthira , nie wolno ci teraz da si pokona przez al. Uczy tak, jak doradza ci mdrzec Wjasa. Bramini, twoi bracia i wasza ona Draupadi prosz ci o to, jak mieszkacy ziemi prosz Indr na koniec lata o deszcz. Prosz ci o to rwnie pozostali przy yciu wojownicy oraz inni mieszkacy twego krlestwa nalecy do pozostaych kast. Posuszny yczeniu Wjasy i majc na uwadze dobro caego wiata uczy to, o co ci wszyscy prosimy. 8. Pod wpywem sw Wjasy Krl Prawa decyduje si na podjcie wadzy i krlewska procesja wyrusza w kierunku Hastinapury Krl Prawa wysuchawszy tych sw Kryszny, biorc pod uwag dobro caego wiata i ulegajc probom mdrcw i swych braci powsta z ziemi gotowy do odrzucenia swego alu i niepokoju i podjcia wadzy. Znajc sowa Wed i ich interpretacj i wiedzc wszystko, co naley wiedzie, odzyska peny spokj umysu i nastawi si na realizowanie tego, co powinno zosta zrobione. Tymczasem czas przeznaczony na aob dobieg koca i wszyscy po opuszczeniu brzegw Gangesu z krlem Dhritarasztr na czele ruszyli w kierunku Hastinapury. Zanim przekroczyli bramy miasta, Krl Prawa zarzdzi wykonanie odpowiednich rytw ku czci bogw i braminw. Nastpnie wychwalany przez piewakw i poetw wsiad do biaego powozu wysanego dywanami i jeleni skr cignionego przez szesnacie biaych wow noszcych na swym ciele szczliwe znaki i uwiconych przez specjalne mantry. Wyglda jak bg Soma (ksiyc) na swym powozie. Jego brat Bhima o przeraliwej sile by jego

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 113

91

wonic, a Arduna sta obok niego osaniajc go biaym parasolem-baldachimem, ktry wyglda jak biaa chmura na firmamen cie. Dwaj heroiczni synowie Madri, Nakula i Sahadewa, ochadzali go trzymajc w doniach biae wachlarze ozdobione drogimi kamieniami. Piciu braci Pandaww jadc w tym powozie w strojach ozdobionych klejnotami wygldali jak tworzce ciao pi elementw. Za Judhiszthir w biaym powozie cignionym przez rcze konie jecha Jujutsu, syn krla Dhritarasztry ze suc. Kryszna i Satjaki jechali na zotym rydwanie Kryszny zaprzonym do jego czterech ogierw. Krl Dhritarasztra i jego ona Gandhari jechali na powozie niesionym na ramionach przez silnych mczyzn. W oddzielnych powozach jechay inne damy cznie z Kunti i Draupadi podajc za Widur. Za nimi wszyst kimi podaa spora liczba pojazdw, koni i soni ozdobionych ornamentami jak i piechurzy. Gdy przekroczyli bramy miasta, mieszkacy Hastinapury witali ich z radoci. Ulice ozdobili kwiatami, transparentami, girlandami i wiecami. Z kadego miejsca dochodzi sodki zapach kadzideek, perfum i kwiatw. U drzwi kadego domostwa stay metalowe dzbany ze wie wod. Wszdzie gromadziy si grupki piknych modych kobiet o jasnej cerze.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XXXIV-XXXVIII (Rajadharmanusasana Parva).

92

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 114 Namaszczenie Krla Prawa na krla Hastinapury

1. Mieszkacy Hastinapury witaj zwyciskich Pandaww; 2. Bramini zabijaj dwikiem OM rakszas Czarwak, ktry swymi sowami atakuje Krla Prawa ; 3. Krl Prawa zostaje namaszczony na krla Hastinapury; 4. Krl Prawa rozdziela braciom odpowiednie pozycje i najwysze miejsce rezerwuje dla krla Dhritarasz try; 5. Pandawowie wykonuj ryty nalene polegym po upywie jednego miesica od mierci; 6. Krl Prawa gosi chwa Kryszny o stu imionach; 7. Po zakoczeniu ceremonii koronacyjnych Pandawowie udaj si na spoczynek do swych paacw.

Na prob Kryszny kapan Pandaww, Dhaumja, przestrzegajc cile wszystkich regu zbudowa otarz na gruncie obniajcym si agodnie w kierunku pnocnowschodnim i po usadzeniu Krla Prawa i Draupadi na stojcym nieruchomo na ziemi i pokrytym skr tygrysa tronie zwanym Sarwatobhadra, nucc odpowiednie mantry rozpocz ceremoni lania oczyszczonego tuszczu do ognia ofiarnego. Nastpnie Kryszna powsta ze swego tronu i pola wod z uwiconej konchy gow Judhiszthiry namaszczajc go na krla Hastinapury. Na prob Kryszny to samo uczyni krl Dhritarasztra i wszyscy poddani.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section XLI)

1. Mieszkacy Hastinapury witaj zwyciskich Pandaww Krl Prawa jadc na jednym rydwanie ze swymi brami i towarzyszca im krlewska procesja przekroczyli bramy Hastina pury. Cae miasto huczao od radosnego gwaru. Mieszkacy tumnie wylegli na ulice chcc ich zobaczy i powita. Gromadz cy si na udekorowanych skwerach i ulicach tum rs jak ocean w fazie przypywu. Mieszczce si po obu stronach ulic paace zdaway si ugina pod ciarem ozdb i gromadzcych si w oknach dam. Wznoszono okrzyki wychwalajce Krla Prawa , jego braci i ich wiern on Draupadi. Woano: O ksiniczko Pacalw, niech ci bdzie chwaa! Przez cay czas staa wiernie u boku swych mw tak jak Gautami staa u boku siedmiu staroytnych mdrcw. Twoje dziaania i luby zrodziy owoce! Krl Prawa po przejadce przez ulice miasta uda si do krlewskiego paacu specjalnie udekorowanego na jego powitanie. Zebrani tam ludzie ze stolicy i prowincji woali: O krlu, niech ci

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 114

93

bdzie chwaa, wyrokiem dobrego losu odzyskae krlestwo dziki odwadze i prawoci. Krluj nam teraz przez sto lat ochra niajc nas, twych poddanych, tak jak krl bogw Indra ochrania mieszkacw nieba. Zwyciski Krl Prawa przy akompaniamencie tych yczliwych mw i bramiskich bogosawiestw przekroczy udekorowan bram paacu, ktry wyglda rwnie wspaniale jak rezydencja Indry, i po opuszczeniu swego rydwanu wszed do paacowych pomieszcze, aby odda honory domowym bogom oferujc im klejnoty, kadzideka i kwiaty. Nastpnie wyszed ponownie na zewntrz, gdzie czeka na niego pokany tum braminw trzymajcych w doniach dobrze wrce przedmioty, aby przy ich pomocy go pobogosawi. Krl Prawa w ich otoczeniu wyglda rwnie wspaniale jak ksiyc wrd gwiazd. Majc u boku swego kapana Dhaumj i krla Dhritarasztr wykona odpowiednie ryty na cze braminw obdarowujc ich klejnotami, zotem, sukniami i krowami. Gone okrzyki bogosawice ten dzie wypeniy cay nieboskon radujc serca wszystkich przyjaci Pandaww. Sodki dla ucha dwik bogosawiestw i melodyjnych sw wypowiadanych przez braminw by donony i czysty jak krzyki stada abdzi. Wkrtce doczy si do nich gony dwik bbnw i konch ogaszajcych zwycistwo. 2. Bramini zabijaj dwikiem OM rakszas Czarwak, ktry swymi sowami atakuje Krla Prawa Po pewnym czasie, gdy bramini umilkli i zapada cisza, da si nagle sysze gos rakszasy Czarwaki, przyjaciela Durjodhany, ktry w bramiskim przebraniu, z bramisk lask w doni i wo sami zwizanymi w ciki wze ukry si w tumie bogosawi cych krla braminw. Ta nikczemna istota chcc zaszkodzi Krlowi Prawa i pomci Durjodhan, rzeka kamliwie bez porozumienia z innymi braminami: O Krlu Prawa, wszyscy zebrani tu bramini uczynili mnie swym reprezentantem i kazali ci powiedzie, co nastpuje: Bd przeklty. Jeste nikczemnym krlem i niszczycielem wasnego rodu! Zabie te swych zwierzchnikw i nauczycieli. Lepiej byoby dla ciebie zgin ni przey t wojn! Sowa tego grzesznego rakszasy gboko uraziy braminw, podczas gdy Krl Prawa zapon strasznym wstydem i zawadn nim na nowo niepokj. Rzek: O wielebny braminie, kaniam si tobie i pokornie ci prosz, aby mnie nie przeklina. Zaakceptowaem wadz wycznie z troski o mych braci.

94

Mikoajewska

Mahabharata

Tymczasem rozgniewani sowami rakszasy bramini, ktrzy rozpoznali swym duchowym wzrokiem jego prawdziw tosamo, zaczli woa: O Krlu Prawa, ten nikczemnik nie jest wcale naszym reprezentantem i nie przemawia w naszym imieniu. On nie jest wcale braminem, lecz rakszas Czarwak, przyjacielem Durjodhany. Przybra posta jednego z nas z intencj pomszczenia Durjodhany. Uwolnij si od niepokoju i niech dobry los sprzyja tobie i twoim braciom. Koncentrujc ca sw uwag na witym dwiku wszyscy razem jednym gosem wypowiedzieli wit sylab OM zabijajc podego rakszas jej dwikiem. Rakszasa spalony energi tego dwiku pad martwy na ziemi jak potne drzewo spalone piorunem Indry. Kryszna rzek do Judhiszthiry, ktry sta w otoczeniu braci: O Krlu Prawa, na tym wiecie braminom naley zawsze oddawa cze. Oni s na ziemi bogami. Ich sowa maj moc trucizny, ale atwo ich zadowoli. Posuchaj, co mam ci do powiedzenia o tym podym demon ie, ktrego zabili swym gosem. Ongi, jeszcze w czasach kritajugi, rakszasa ten uprawia bardzo surowe umartwienia na terenie Badari, witej pustelni Nary i Narajany. Gdy zadowolony z niego Brahma obieca speni jego prob, rakszasa poprosi o uwolnie nie go od lku przed kad yw istot zamieszkujc wszechwiat. Brahma speni jego prob z zastrzeeniem, e powinien jednak uwaa, aby nie obrazi braminw. Po otrzymaniu tego daru ten potny i grzeszny rakszasa zacz przeladowa bogw. Bogowie udali si wic wszyscy razem przed oblicze Brahmy, aby prosi go o wskazanie sposobu na zniszczenie swego wroga. Brahma rzek: O bogowie, ja sam z gry zarzdziem rodki suce unicestwieniu tego rakszasy i ju wkrtce wasze yczenie si speni. Na ziemi narodzi si ju bowiem krl Durjodhana, ktry nawie z nim przyja i pewnego dnia Czarwaka kierujc si t przyjani obrazi braminw, ktrych potga tkwi w mowie, i zginie od siy ich sw. Dzi wanie zrealizowao si to, co od dawna byo mu przez naczone. Nie ulegaj wic ponownie smutkowi mylc o tych, ktrzy polegli. Wszyscy twoi krewni oddali ycie realizujc obowizek wojownika i udali si prosto do nieba. Czy wic dalej to, co jest twoim obowizkiem: walcz z wrogiem, ochraniaj podda nych i oddawaj cze braminom, i w ten sposb zrealizuj najwy szy cel.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 114

95

3. Krl Prawa zostaje namaszczony na krla Hastinapury Krl Prawa z sercem wolnym od alu zasiad na zotym tronie z twarz skierowan ku wschodowi. Bhima i Arduna siedzieli po jego obu stronach, a Nakula i Sahadewa po obu stronach matki Pandaww, Kunti. Naprzeciw Krla Prawa z twarz skierowan ku niemu zasiedli na zotych tronach Kryszna i Satjaki. Kapan Kauraww, Sudharman, oraz kapan Pandaww, Dhaumja , i krl Dhritarasztra siedzieli na oddzielnych zotych tronach, podczas gdy Jujutsu, Widura i Gandhari siedzieli u stp krla Dhritarasztry. Krl Prawa dotkn ustawionych przed nim biaych kwiatw, symbolu swastyki, naczy wypenionych rnymi artykuami, ziemi, zota, srebra i klejnotw. Nastpnie powita wszystkich pod danych, ktrzy prowadzeni przez Dhaumj przybyli, aby go zobaczy przynoszc ze sob rne dobrze wrce przedmioty. Kapani zgromadzili wszystkie przedmioty potrzebne do wyko nania koronacji, takie jak ziemia, zoto i rne rodzaje klejnotw. Wniesiono zote naczynia wypenione po brzegi wod, oraz naczynia zrobione z miedzi, srebra i gliny, kwiaty, praony ry, traw kua, mleko, odpowiednie drewno potrzebne do rozpalenia ofiarnego ognia, mid, oczyszczony tuszcz, czerpaki do wlewania oczyszczonego tuszczu i konchy ozdobione zlotem. Na prob Kryszny kapan Pandaww, Dhaumja, przestrzegajc cile wszystkich regu, zbudowa otarz na gruncie obniajcym si agodnie w kierunku pnocno -wschodnim i po usadzeniu Krla Prawa i Draupadi na stojcym nieruchomo na ziemi i pokrytym skr tygrysa tronie zwanym Sarwatobhadra, nucc odpowiednie mantry rozpocz ceremoni lania oczyszczonego tuszczu do ognia ofiarnego. Nastpnie Kryszna powsta ze swego tronu i pola wod z uwiconej konchy gow Judhiszthiry namaszczajc go na krla Hastinapury. Na prob Kryszny to samo uczyni krl Dhritarasztra i wszyscy poddani. Krl Prawa i jego bracia obmyci wod lan ze witej konchy wygldali piknie. Poddani przy akompaniamencie dwikw bbnw zaczli wwczas wnosi rne dary, na ktre Krl Prawa odpowiada swymi darami. Wypowiadajcych bogosawiestwa braminw obdarowa specjalnym darem tysica zotych monet. Wszyscy oni studiowali Wedy, zdobyli wiedz i praktykowali waciwe dziaania. Zadowoleni z darw swymi melodyjnymi go sami yczyli Krlowi Prawa dobrobytu i zwycistwa. Mwili: O Krlu Prawa, dziki dobremu losowi zwyciye wroga i z pomo c braci wasnym wysikiem odzyskae utracon pozycj. Wyko -

96

Mikoajewska

Mahabharata

naj wic teraz wszystkie te dziaania, ktre powinny zosta wyko nane i rzd szczliwie krlestwem. W ten to sposb Krl Prawa bogosawiony przez braminw i otoczony przez przyjaci zosta namaszczony na krla Hastinapury. 4. Krl Prawa rozdziela braciom odpowiednie pozycje i najwysze miejsce rezerwuje dla krla Dhritarasztry Krl Prawa suchajc wychwalajcych Pandaww sw rzek: O przyjaciele, synowie krla Pandu musz by prawdziwie bogosawieni, skoro ich zasugi s wychwalane przez zebranych tutaj razem najwikszych braminw. Musicie nas darzy wielk yczliwoci, skoro przypisujecie nam tak wiele pozytywnych atrybutw. Najwysza chwaa naley si jednak nie nam, lecz staremu krlowi Dhritarasztrze, ktry jest dla nas jak ojciec i bg. I ten, kto chce mnie zadowoli, powinien zawsze by jemu posuszny i stara si go zadowoli. Po zabiciu wszystkich naszych krewnych tylko ze wzgldu na niego jeszcze yj. Moim obowizkiem jest suy mu zawsze z najwyszym szacunkiem. Odnocie si wic do niego z takim samym szacunkiem jak dotychczas. On jest panem tego wiata, jak i naszym i waszym panem. Cay ten wiat cznie z Pandawami naley do niego. Nie zapomnijcie nigdy o mych sowach. Przystpujc do rzdzenia pastwem Krl Prawa ogosi Bhim swym spadkobierc, a Ardunie powierzy ochron krlestwa przed atakiem wroga i obowizek cigania grzesznikw. Nakuli powierzy kontrol nad liczb utrzymywanej armii, opat za sub i innymi sprawami zwizanymi z utrzymaniem armii. Sahadewa natomiast mia zawsze pozostawa u jego boku, bo Krl Prawa uwaa, e sam powinien zawsze ochrania tego brata, ktry by modszym z jego braci bliniakw. Swym doradc w szeciu najwaniejszych dziedzinach rzdzenia pastwem uczyni Widur znanego ze swego gbokiego rozumienia spraw pastwa. Sandaji, ktry by ju w podeszym wieku, powierzy kontrol nad krlewskim skarbcem. Dhaumji powierzy opiek nad wykonaniem rytw ku czci bogw i Ojcw oraz nad wszystkimi innymi religijnymi dziaaniami. Po rozdzieleniu stanowisk zwizanych z zarzdzaniem pastwa Krl Prawa rzek do Widury i swego kuzyna Jujutsu: Nie zapominajcie nigdy o tym, aby zawsze realizowa z uwag i skwapliwoci to, czego sobie zayczy stary krl Dhritarasztra . Nie czycie te nic w sprawie obywateli Hastinapury i mieszkacw prowincji bez zgody starego krla.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 114

97

5. Pandawowie wykonuj ryty nalene polegym po upywie jednego miesica od mierci Od zakoczenia wojny upyn ju miesic i Krl Prawa postpujc zgodnie z nakazami Wed zarzdzi wykonanie dla kadego ze swych krewnych oddzielnie odpowiednich rytw. Judhiszthira w odpowiednich ceremoniach majc u boku sw on Draupadi dostarczy braminom licznych darw na intencj bramina Drony, Karny, Dhrisztadjumny, Abhimanju, syna Bhimy Ghatotkaki, krla Wiraty, piciu synw Draupadi, i wielu innych herosw cznie z tymi, ktrzy opucili ten wiat nie pozostawiajc za sob adnych krewnych i przyjaci. Z myl o ich duszach ufundowa domy suce do rozdawania posikw i wody. Spaca w ten sposb swj dug wobec polegych i unika krytyki, e jest niewdziczny. Oddawa nalene honory Widurze, Dhri tarasztrze i Gandhari i z uprzejmoci i trosk odnosi si do wszystkich tych kobiet, ktre straciy w wojnie mw i synw. Peen wspczucia otacza take opiek ndzarzy, lepcw i sieroty dostarczajc im ubra, jada i dachu nad gow. Stary krl Dhritarasztra majc rwnie na uwadze dobro swoich synw na tamtym wiecie obdarowa braminw ogromn iloci smakowitego jada, krowami i rnymi klejnotami. 6. Krl Prawa gosi chwa Kryszny o stu imionach Krl Prawa po zakoczeniu ceremonii koronacyjnej i oczysz czony ju od kontaktu ze mierci stan przed Kryszn ze zoonymi domi i rzek: O Kryszna, bij przed tob pokony. Ty jeste ucieczk dla wszystkich swych wielbicieli. To Ciebie nazywaj Jedynym Byciem. To dziki Twej asce, strategii, mocy i inteligencji udao nam si odzyska nasze utracone dziedzictwo. Duchowo odrodzeni wychwalaj Ci przy pomocy setki imion. Niech bdzie Tobie chwaa. Ty jeste dusz wszechwiata i wszechwiat z Ciebie wypywa. Ty jeste Wisznu, Disznu, Hari i Kryszna. Ty jeste Waikuntha, Ty jeste Najwysz Osob. To Ty, jak to stwierdzaj Purany, narodzie si siedem razy z ona Aditi, zwanej rwnie Priszini. Ty jeste Jeden, cho pojawiasz si we wszystkich trzech eonach i wszystkie Twoje dokonania s wite. Ty jeste Panem naszych zmysw. Ty jeste Panem wychwalanym w rytuale ofiarnym.

98

Mikoajewska

Mahabharata

Ty jeste nazywany Wielkim abdziem, Ty jeste trjokim Sambhu. Ty jeste Jednym, Ty jeste znany jako Damodara (Kryszna). To Ty si narodzie w formie dzika, Ty jeste Ogniem, Ty jeste Socem, to Ty masz byka na swym proporcu i masz na swym proporcu Garud. Ty jeste niszczycielem niezliczonego wroga, Ty jeste tym Byciem, ktre przenika wszystkie formy we wszechwiecie, Twoja odwaga nie ma granic. Ty jeste Pierwszy wrd wszystkich rzeczy, jeste gwatowny, jeste naczelnym dowdc w bitwie, jeste Prawd, jeste dostarczycielem ywnoci, jeste niebiaskim dowdc. Ty sam jeste niezniszczalny i to Ty powodujesz zniszczenie wrd swoich wrogw. Ty jeste Brahm, to Ty wypywasz z zamieszania. Ty jeste wielki, spacerujesz po wyynach, jeste jak gra i to Ciebie nazywaj Wriszadarbha i Wriszakapi (imiona Kryszny). Ty jeste Oceanem, Ty jeste bez atrybutw, Ty masz trzy garby i trzy miejsca zamieszkiwania, to Ty przybierasz ludzkie formy na ziemi i schodzisz z nieba na ziemi. Ty jeste imperatorem i Ty przewyszasz imperatora. Ty jeste naczelnikiem bogw, Ty jeste przyczyn, z ktrej wypywa cay wszechwiat. Ty jeste wszechpotny, Ty jeste byciem w kadej formie, Ty sam nie masz formy, Ty jeste Kryszn i Ty jeste Ogniem. Ty jeste Stwrc, Ty jeste ojcem wszystkich niebiaskich lekarzy. Ty jeste mdrcem Kapil i to Ty narodzie si na ziemi w formie kara. Ty jeste ucielenion Ofiar, Ty jeste Dhruwa, Ty jeste Garud. Ty jeste Drupad, ikhandinem, Nahusz. Ty jeste konstelacj Punarwasu. Ty jeste ofiar znan po imieniem Uktha, Ty jeste Suszena, Ty jeste opalonej barwy, to Twj rydwan nie pozostawia ladu. Ty jeste lotosem dobrej koniunktury, Ty jeste chmur nazywan Puszkara, Ciebie zdobi girlandy z kwiatw. Jeste zasobny, mny, trudny do uchwycenia umysem i to Ciebie opisuj Wedy.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 114

99

Ty jeste naczyniem wd, Ty jeste Brahm, Ty jeste witym schronieniem, Ty jeste miejscem zamieszkania dla wszystkich. To Ciebie nazywaj Hiranyagarbha (Zoty Embrion), Ty jeste mantrami swadha i swaha, to Ty jeste Kesawa (Stwrca, zabjca demona Keina). Ty jeste przyczyn wszystkiego, co si wyania i Ty przynosisz temu zniszczenie. To Ty stworzye wszechwiat na samym pocztku i Ty masz nad nim kontrol. O Stwrco wszechwiata uzbrojony w konch, dysk i miecz, kaniam si Tobie. Kryszna wychwalany publicznie w ten sposb przez Krla Prawa by bardzo zadowolony i zrewanowa si mu chwalcymi go mowami. 7. Po zakoczeniu ceremonii koronacyjnych Pandawowie udaj si na spoczynek do swych paacw Krl Prawa po zakoczeniu wszystkich ceremonii koronacyj nych zezwoli poddanym, aby powrcili do swych domostw. Promieniujc swym piknem rzek do braci: O bracia, wasze ciaa cigle nosz na sobie lady ran otrzymanych podczas bitwy, a wasze serca nie uleczyy si jeszcze w peni z alu i gniewu. Musicie by bardzo zmczeni. To przeze mnie musielicie dowiadcza niedoli ycia na wygnaniu, jakbycie byli zwykymi przestpcami. Cieszcie si teraz naszym zwycistwem. Udajcie si na spoczynek i po regeneracji si spotkajcie si ponownie ze mn o poranku. Pandawowie poegnali swego brata i kady z nich uda si do swego paacu. Bhima bdc jak Indra w swej wityni uda si do paacu nalecego poprzednio do Durjodhany, na ktry skadao si wiele budynkw i pomieszcze, ozdobionego klejnotami, gdzie czekaa na niego niezliczona suba obojga pci. Judhiszthira odda mu ten paac za zgod krla Dhritarasztry. Arduna otrzyma paac Duhasany, ktry nie by gorszy od paacu Durjodhany, i na ktry skadao si rwnie wiele rnych struktur i liczna suba obojga pci. Kryszna razem z Satjaki udali si do paacu Arduny. Paac Durmarszany, wspaniay jak paac samego boga bogactwa Kubery, Judhiszthira odda Nakuli, a Sahadewie da ozdobiony zotem paac nalecy poprzednio do Durmukhi. Sahadewa by z

100

Mikoajewska

Mahabharata

tego daru rwnie zadowolony jak Kubera po zamieszkaniu na grze Kailasa. Jujutsu z kolei, jak i Widura, Sandaja i kapani Dhaumja i Sudharman udali si do wasnych paacw, ktre zamieszkiwali jeszcze przed wojn. Pandawowie po szczliwej nocy, ktr spdzili ucztujc i pijc przygotowane dla nich napoje, o poranku stawili si ponownie przed obliczem Krla Prawa.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XXXIX-XLV (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

101

Opowie 115 Kryszna prosi umierajcego Bhiszm o przekazanie Krlowi Prawa swej wiedzy
1. Krl Prawa zastaje Kryszn pogronego w czwartym stanie wiadomoci (jodze); 2. Kryszna wyjania, e przyczyn jego medytacji bya wizyta u Bhiszmy, ktry skupi na nim sw myl przygotowujc si do uwolnienia swej duszy z ciaa; 3. Bhiszma przygotowujc si do uwolnienia z ciaa swej duszy wychwala Kryszn; 4. Kryszna obdarza Bhiszm pen wiedz i rusza w towarzystwie Pandaww na pole bitewne, gdzie ley Bhiszma; 5. Kryszna opowiada Krlowi Prawa, jak kasta wojownikw odrodzia si po zniszczeniu jej przez Parauram; 6. Wychwalany przez Bhiszm Kryszna prosi go o przekazanie swej wiedzy Krlowi Prawa, bo inaczej zginie ona ze wiata razem z jego mierci.

Kryszna rzek: O Bhiszma, na ziemi pozostao ci jeszcze pidziesit sze dni ycia. ... Gdy soce zakoczy swj bieg w kierunku pnocnym, udasz si do regionw zdobywanych przez ludzi wiedzy, z ktrych si nigdy nie powraca na ziemi. Gdy opucisz ten wiat, caa wiedza zgromadzona w tobie przepadnie. Zebralimy si tutaj u twego oa ze strza, aby do tego nie dopuci. Chcemy posucha tego, co masz do powiedzenia na temat obowizku, prawoci i jogi. Obdarz wic swymi sowami Prawdy tego Krla Prawa, ktry zawsze kroczy ciek prawoci, lecz ktrego umys zaciemnia bl z powodu spowodowania mierci wszystkich krewnych. Rozprosz jego aob swymi sowami.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LI)

1. Krl Prawa zastaje Kryszn pogronego w czwartym stanie wiadomoci (jodze) Krl Prawa wydajc odpowiednie rozporzdzenia przywrci do Hastinapury pokj. Swym braciom przydzieli odpowiednie funkcje w rzdzeniu pastwem, uhonorowa odpowiednio starego krla Dhritarasztr i krlow Gandhari jak i swego nauczyciela Kryp, obdarowa bogato braminw. Nastpnego dnia zastanawiajc si nad tym, co naley dalej uczyni, uda si na spotkanie z Kryszn. Zobaczy go siedzcego na swym ou ozdobionym klejnotami. Sam w kolorze deszczowej chmury, ubrany w te jedwabne szaty ozdobione niebiaskimi ornamentami, byszcza swym splendorem jak samo zoto. Z piersi ozdobion klejnotem Kaustubha wyglda jak gra Udaja

102

Mikoajewska

Mahabharata

ozdobiona wschodzcym socem. We wszystkich trzech wiatach nie byo niczego rwnie piknego jak ten widok. Judhiszthira zbliy si ze zoonymi domi do Kryszny, ktry by samym Wisznu w ucielenionej formie, i rzek z umiechem: O Ty, ktry przekraczasz wszystkie trzy wiaty trzema krokami, niech bdzie ci chwaa. To dziki twej asce odzyskalimy krlestwo nie schodzc ze cieki obowizku i zdobylimy wadz nad ca ziemi. Powiedz mi, czy wypocze dobrze dzisiejszej nocy? Na to pytanie Judhiszthiry Kryszna nie odpowiedzia jednak nic, bo by pogrony w gbokich medytacjach. Krl Prawa zauway to i rzek: O Ty o nieskoczonej mocy, dostrzegam, e zanurzye si w medytacjach! Czy wszystkie trzy wiaty pozostaj w pokoju? Mj umys wypenia si zachwytem, gdy widz, jak Ty sam wycofae si z tego wiata w czwarty stan wiadomoci (Turiya) osigany przez jogina, gdy jego indywidualna ja uwalnia si od samej siebie i skupia si cakowicie na Naj wyej Jani. Pi yciowych oddechw dziaajcych w ciele wpro wadzie dziki swej kontroli w stan bezruchu. Rozkoszujesz si zmysami, ktre wycofay si z Twej jani i skupiy si w Twym umyle. Zarwno mowa jak i umys skupiy si z kolei cakowicie w Twym rozumieniu. O Najwyszy Bogu, na ten widok wosy je mi si na gowie. Twj umys i rozumienie pozostaj w cakowitym bezruchu. Jeste w tej chwili doskonale nieruchomy jak drewniany maszt lub kamie. Pozostajesz nieruchomy, jak ogie kamforowy w miejscu pozbawionym wiatru, lub jak skaa. O Stwrco i Niszczycielu, jeeli uwaasz, e jestem tego godzien, wyjanij mi, prosz, przyczyn Twych medytacji. Ty sam jeste rwnoczenie zniszczalny i niezniszczalny, bez pocztku i bez koca. To Ty jeste pierwszym i najistotniejszym z wszystkich istnie. O Ty, ktry przewyszasz wszystkich sw prawoci, wyjanij mi przyczyn Twej jogi. Jestem Twym wielbicielem i bij przed Tob pokony. 2. Kryszyna wyjania, e przyczyn jego medytacji bya wizyta u Bhiszmy, ktry skupi na nim sw myl przygotowujc si do uwolnienia swej duszy z ciaa Pogrony w jodze Kryszna, do ktrego Krl Prawa przemawia w ten wzniosy sposb, przywoa swj umys, rozumienie i zmys y z powrotem do ich zwykego stanu i rzek z umiechem agod -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

103

nym gosem: O Judhiszthira, Bhiszma, ktry ley na ou ze strza i jest jak wygasajcy ogie, skupi ca uwag na mnie pograjc si w medytacjach. Std mj umys skupi si na nim. Mylaem o tym wielkim herosie, ktry sam jeden pokona wszystkich krlw porywajc trzy crki krla Kasi dla swego modszego brata i kt rego nie potrafi pokona nawet Paraurama walczc z nim przez dwadziecia trzy dni. Obecnie ten wielki wojownik z pomoc rozu mienia skupi wszystkie swe zmysy w swym umyle i mylc o mnie we mnie szuka obrony. Skupiem wic te sw ca myl na tym synu bogini Gangi, ktry narodzi si z niej w formie zwykego czowieka, gdy ona sama przybraa ludzk form i ktry by ulubionym u czniem Wasiszty i Parauramy. Mylaem o tym herosie o potnej energii i inteligencji, ktry pozna kad niebiask bro, jak i cztery Wedy z wszystkimi odgazieniami, i jest naczyniem wszelkich nauk. On zna przeszo, przyszo i teraniejszo, jak i wszelkie sekrety Prawa. Gdy ten wspaniay czowiek opuci ciao i uda si do nieba, ziemia bdzie wygldaa jak pozbawiona ksiyca. Kryszna kontynuowa: O Krlu Prawa, udaj si przed oblicze Bhiszmy peen pokory, aby zapyta go o to, co pragniesz wiedzie. Zapytaj go o wszelkie dziedziny wiedzy dotyczcej zbawienia jak i Prawa, Zysku i Przyjemnoci. Zapytaj go o ofiary i ryty waciwe dla czterech kast, jak i o cztery tryby ycia zalene od wieku, i popro go o opis krlewskich obowizkw z wszystkimi szczegami. Razem z jego mierci zniknie z tego wiata cala zgromadzona w nim wiedza. Udaj si wic czym prdzej do niego, aby temu zapobiec. Krl Prawa rzek gosem zaamujcym si z alu: O Kryszna, wszystko to, co mwisz o znakomitoci Bhiszmy jest prawd. Nie mam co do tego najmniejszych wtpliwoci. Suchaem wielokrotnie sw braminw wychwalajcych jego wielko. Jeeli ty, ktry jeste Stwrc wiata, jeste dalej skonny do ukazywania nam swej aski, poprowad nas przed oblicze Bhiszmy, ktry zamierza opuci ten wiat, gdy soce na niebie przesunie si w kierunku pnocnym, aby uda si do regionw wiecznej ekstazy. Zasuy sobie w peni na to, aby przed mierci ujrze ciebie, ktry jeste pierwszym wrd bogw, zniszczalnym i zarazem niezniszczalnym i ktry jest przepastnym naczyniem Brahmana. Kryszna syszc te sowa Judhiszthiry poprosi siedzcego obok niego Satjaki, aby zaj si przygotowaniem do wyjazdu jego rydwanu. Satjaki uda si natychmiast do wonicy Kryszny, Daruki, przekazujc mu jego sowa. Daruka zaprzg wic cztery ogiery do

104

Mikoajewska

Mahabharata

rydwanu Kryszny ozdobionego szmaragdami, ksiycowymi i sonecznymi klejnotami i proporcem ze znakiem Garudy, piknym jak wschodzce soce, i po wykonaniu swego zadania stan przed Kryszn ze zoonymi domi gotowy do drogi. 3. Bhiszma przygotowujc si do uwolnienia z ciaa swej duszy wychwala Kryszn Od chwili, w ktrej soce przekroczyo moment przesilenia dnia z noc, Bhiszma skoncentrowa ca sw uwag na jednym punkcie, powodujc, e jego ja rwnoczenie zwizana z i niezalena od ciaa poczya si z jego Jani w jej niezalenym i absolutnym stanie. Ten wielki heros z ciaem przeszytym przez niezliczone strzay lea na swym ou wojownika rozwietlajc przestrze sw moc duchow. Wok niego zebrali si liczni niebiascy prorocy i bramini. Przyby tam Wjasa , Narada, Wasiszta, ukra, Brihaspati, Angiras, Markandeja, Daksza i wielu innych. Bhiszma w otoczeniu tych szlachetnych duszy o najwikszej prawoci, niezachwianej wierze, elaznej samo -kontroli, ktre osigny spokj umysu, wyglda jak ksiyc wrd planet i gwiazd. Lec na swym ou ze strza z czystym sercem i zoonymi domi skupi cay swj umys, mow i dziaanie na Krysznie. Radosnym i czystym gosem wypowiada hymny ku czci Kryszny, zabjcy demona Madhu, mistrza jogi, z ktrego ppka wyrasta lotus, Pana Wszechwiata zwanego Wisz nu i Disznu. Wychwala Wasudew mwic: O Kryszna, Ty jeste Najwyszym Byciem (Osob) i caa moja myl skupia si na Tobie. Wysuchaj moich wychwalajcych Ciebie sw. O Najwysza Jani zamieszkujca wszystkie ywe istoty, caym mym sercem u Ciebie szukam ochrony. Ty jeste czystoci i jani czystoci. Przekraczasz wszystko i dlatego Wedy nazywaj Ci Hansa (abd, ktremu aden ptak nie dorwna w lataniu) i nazywaj Ci To, bo jeste nieuchwytny przez umys i niewyraalny przez sowa. Ty jeste Najwyszym Panem. Nie masz ani pocztku, ani koca. Jeste Brahmanem i tym, co wysze od wysokoci. Jeste niezniszczalny. Ani bogowie ani riszi Ci nie znaj. Zna Ci tylko Boski Stwrca Narajana lub Hari. Wielcy Siddhowie, Nagowie, bogowie i niebiascy riszi poznaj Ci jedynie poprzez Narajan. Bogowie, danawowie, gandharwowie, jakszowie nie wiedz ani kim jeste, ani skd jeste.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

105

Wszystkie wiaty i wszystko to, co zostao stworzone, yje w Tobie i gdy przychodzi cakowite zniszczenie, chowa si w Tobie. Tak jak klejnoty naszyjnika s nawlekane na jedn ni, tak wszystkie rzeczy, ktre posiadaj atrybuty, s zawieszone na Tobie, Najwyszym Panu. Wszechwiat, ktry masz za Swe dziaanie i za Swoje koczyny, zbudowany z umysu i materii, rezyduje w Twej wiecznej i wszystko przenikajcej Jani, jak kwiaty tworzce girland na mocnej nitce. Ty jeste nazywany Hari o tysicu gw, tysicu stp, tysicu oczu, tysicu ramion, tysicu koron i tysicu twarzy o wielkim splendorze. Ty jeste nazywany Narajan, boskoci, ucieczk dla caego wszechwiata. Jeste najbardziej nieuchwytny wrd tego, co nieuchwytne, najbardziej nieprzezroczysty z tego, co nieprzezroczyste, najciszy z tego, co cikie, najwyszy z tego, co wysokie. W Mantrach, Brahmanach, Niszadach i Upaniszadach jeste nazywany Najwyszym Byciem (Osob) o nieodpartej sile, a Samaweda, ktrej deklaracje s zawsze prawdziwe, nazywa Ci dusz Prawdy. Ty jeste poczwrn dusz (Brahmanem, yw istot [diw], umysem, wiadomoci). Ukazujesz si swym wiernym w czterech manifestacjach i jeste czczony pod czterema imionami: Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna, Aniruddha. Wykonywane ku Twej czci przez ywe istoty umartwienia nie s nigdy stracone. Zamieszkuj w Twej formie i s tam zawsze obecne. To Ty jeste Dusz i wiedz wszechwiata. Ty jeste wszechwiatem. Jeste wszechwiedzcy. Jeste Stwrc wszystkiego we wszechwiecie. Tak jak z pocierania dwch kawakw drewna rodzi si ogie, tak Ty narodzie si ze zjednoczenia Dewaki z Wasudew, aby ochrania na ziemi Brahmana (tj. Wedy, braminw i ofiar). To Ty sw chwa przewyszasz Surj. Jeste niepoznawalny ani przez zmysy, ani rozumienie. Oddany Tobie wielbiciel szukajc wiecznej ekstazy porzuca wszystkie pragnienia i wycofujc z wszystkiego swj umys widzi Ciebie jako czyst Ja w swej wasnej jani. O Panie wszystkich ywych istot, oddaj si Tobie pod opiek. Purany nazywaj Ci Purusz, czyli przenikajcym wszystko duchem. Na pocztku kadego nowego eonu jeste nazywany Brahm, a w momencie powszechnego rozpadu jeste nazywany Sankarshan.

106

Mikoajewska

Mahabharata

O Kryszna, wielbi Ciebie, ktry jeste godny uwielbienia. Cho jeste jeden, masz niezliczon liczb form. O Ty, ktry kontrolujesz w peni swe namitnoci i spenisz wszystkie yczenia. Oddani Tobie wielbiciele wykonuj wiernie wszystkie ryty opisane w witym pismach skadajc Ci ofiar. W Tobie yje wszystko to, co zostao stworzone. Tak jak abd i g pywaj po powierzchni jeziora, tak wszystkie widzialne wiaty pywaj w Tobie. Jeste Prawd i nie podlegasz zniszczeniu. Jeste Brahmanem, jeste Tym, co jest poza umysem i materi. Jeste bez pocztku, rodka i koca. Jeste przedmiotem uwielbienia dla bogw, asurw, gandharww, Siddhw i riszich. Jeste lekarstwem na wszelki smutek. Nie narodzie si i nie umierasz. Jeste boski. Jeste Samo-Stwarzajcy si. Jeste wieczny. Jeste niewidzialny i niepoznawalny. O Potny! Nosisz imi Hari i Narajana. Wedy ogaszaj, e jeste Stwrc Wszechwiata i Panem wszystkiego, co istnieje we wszechwiecie. Jeste Najwyszym Obroc wszechwiata. Nie ulegasz zniszczeniu i jeste tym, co znajduje si najwyej. Jeste w odcieniu zota, jeste zabjc asurw i cho jeste jeden, matka bogw Aditi urodzia Ci w dwunastu formach. Chwaa Tobie, ktry jeste dusz Soca. Chwaa Tobie w formie Ksiyca, ktry jest nazywany Panem odrodzonych duchowo i ktry podczas swej jasnej fazy dostarcza somy bogom, a podczas swej ciemnej fazy Ojcom. Jeste czyst wiedz, ktra mieszka poza ciemnoci ignorancji. Kaniam si Tobie w kadej formie, w ktrej jeste wielbiony, a szczeglnie w formie czystej wiatoci, ktr jedynie jogin widzi swym duchowym wzrokiem. W wielkim rytuale ofiarnym, podczas ktrego jest recytowany wedyjski hymn Uktha, bramini wielbi Ci jako Tego Wielkiego. W wielkiej ofierze ognia wielbi Ci w swym piewie jako gwnego kapana Adhwarju. To Ty jeste dusz wedyjskich tekstw. Zamieszkujesz w hymnach Rigwedy, nabonych melodiach Samawedy (samanach), ofiarnych formuach (jadusach) Jadurwedy. To Ty jeste picioma rodzajami uwiconej libacji podczas rytuaw ofiarnych, ktrymi s Dhana (bogactwo), Karambha (placek), Pariwapa (praone ziarna lub kwane mleko) i woda. Ty jeste siedmioma gwnymi wtkami (mantrami) Wed. Chwaa Tobie w formie skadanej w rytuale ofiarnym Ofiary.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

107

Chwaa Tobie, ktry jeste dusz ceremonii homa, podczas ktrej libacja jest wlewana do ognia ofiarnego przy akompaniamencie siedemnastu jednosylabowych dwikw. Chwaa Tobie w formie witych hymnw Wed. To Ty jeste Purusz (Osob, Czowiekiem) wypiewywanym w sylabach Wed. Jadusy s Twoim imieniem. Wedyjskie rytmy s Twoimi czonkami. Skadana w trzech Wedach Ofiara jest Twoimi trzema gowami. Samany piewane podczas wielkiego rytuau ofiarnego Rathantara s Twoim dwikowym wyrazem zado wolenia. To Ty jeste tym riszim, ktry dziki Twej asce pojawi si podczas wielkiego rytuau ofiarnego trwajcego przez tysic lat wykonywanego przez wielkich ofiarnikw Pradapatich. Ty jeste tym wielkim abdziem o zotych skrzydach. Chwaa Tobie w formie abdzia. Wedy ogosiy, e jeste witym sowem. Korzenie sw (sylaby) z wszystkimi przedrostkami i przyrostkami s Twoimi koczynami, dwikowe kombinacje (Sandhis) s Twoimi stawami. Spgoski i samogoski s Twoimi ornamentami. Chwaa Tobie jako sowu. Przybrawszy form dzika uniose ziemi z wd majc na uwadze dobro wszystkich trzech wiatw. Chwaa Tobie jako nieskoczonej walecznoci. Pogrony w jodze spoczywasz na wu o tysicu gw jak na sofie. Chwaa Tobie pogronemu w jodze. Dla osb prawych budujesz most poprzez ocean ycia prowadzcy do Prawdy wskazujc sposoby kontrolowania zmysw i osigania Wyzwolenia. Chwaa Tobie w formie Prawdy. Ludzie pragnc zdoby okrelone owoce pynce z rnyc h religijnych obrzdkw praktykuj rne religijne drogi. Chwaa Tobie w formie tych rnych religijnych drg. To z Ciebie one wszystkie wypywaj. To Ty pobudzasz wszystkie ywe istoty ubrane w fizyczn form, ktr wada dza. Chwaa Tobie w formie pobudzania. Wielcy mdrcy poszukuj Twojej nie zamanifestowanej jani wewntrz tego, co zamanifestowane. Nazywaj Ci Kszetra -dina (znawca pola w kadym ciele), ktry zamieszkuje Kszetr (umys danej jednostki). Chwaa Tobie w Twojej formie Kszetry. To Ciebie szkoa Sanhkja opisuje jako zawsze wiadomego i obecnego w indywidualnej jani w trzech stanach wiadomoci (tj. obudzonym, nicym i picym), posiadajcego szesnacie atrybutw (tj. jedenastu zmysw plus pi elementw) i ucielenionego

108

Mikoajewska

Mahabharata

w liczbie siedemnacie (tj. nieskoczonoci dodanej do szesnastu atrybutw). Chwaa Tobie w formie opisanej przez szko Sanhkja. Jogini ograniczajc swe zmysy, sen i swj oddech i wycofujc si do swej jani widz Ciebie jako wieczne wiato. Chwaa Tobie w formie wiecznego wiata. Sannjasinowie (tj. ludzie w swej ostatniej fazie ycia powicajcy si cakowicie sprawom duchowym), wolni od lku przed ponownymi narodzinami w konsekwencji zniszczenia zarwno swych grzechw jak i zasug, docieraj do Ciebie. Chwaa Tobie w formie Wyzwolenia. Po upywie tysica eonw przybierasz form ognia, ktry konsumuje wszystkie ywe istoty. Chwaa Tobie w Twej niszczcej formie. Po skonsumowaniu wszystkich ywych istot i zalaniu caego wszechwiata wod pisz na tych wszechogarniajcych wodach w formie dziecka. Chwaa Tobie w Twojej formie Mai (zudzenia). Z ppka Samo-Stwarzajcego si o oczach jak patki lotosu wyrasta lotos. Na tym lotosie zostaje ustanowiony wszechwiat. Chwaa Tobie w formie lotosu. Masz tysic gw i przenikasz wszystko. Jeste niemierzaln dusz i ujarzmie cztery rodzaje dzy, ktre s rwnie przepastne jak cztery oceany. Chwaa Tobie w formie pogronego we ni e jogina. Chmury s Twoimi wosami, rzeki s stawami w Twych koczynach, a cztery oceany s Twoim odkiem. Chwaa Tobie w formie wd. Narodziny i mier wypywaj z Ciebie. Wszystkie rzeczy w momencie stwarzania wszechwiata wypywaj z Ciebie i w momencie rozpadu rozpywaj si w Tobie. Chwaa Tobie w formie przyczyny wszechwiata. W okresie dnia Brahmy jeste zajty obserwujc prawe i grzeszne dziaania wszystkich. Chwaa Tobie w formie obserwatora. Nie ma takiego dziaania, ktrego nie mgby wykona. Zawsze jeste gotowy do wykonania prawych dziaa. Chwaa Tobie w formie dziaania, ktra nosi imi Waikuntha Popadajc w gniew dwadziecia jeden razy zniszczye w walce wojownikw, ktrzy stratowali swymi stopami prawo i autorytet. Chwaa Tobie w Twej okrutnej formie. Dzielc siebie na pi czci przybrae form piciu yciowych oddechw obecnych w kadym i wprawiajcych ywe istoty w ruch. Chwaa Tobie w formie powietrza.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

109

Pojawiasz si w kadym eonie w formie miesica, pory roku, procza, roku i jeste przyczyn zarwno stwarzania jak i niszcze nia. Chwaa Tobie w formie Czasu. Bramini s Twymi ustami, wojownicy s twoimi ramionami, waijowie s Twoim odkiem i udami, a szudrowie s Twoimi stopami. Chwaa Tobie w formie kast. Ogie jest Twoimi ustami, niebo Twoj koron, przestworza Twoim ppkiem, ziemia Twoimi stopami, soce Twoimi oczami, kierunki przestrzeni Twoimi uszami. Chwaa Tobie w formie trzech wiatw. Ty sam przewyszasz zarwno Czas jak i Ofiar. Jeste wyszy od tego, co najwysze. Jeste pocztkiem wszechwiata bdc sam bez pocztku. Chwaa Tobie w Twej formie wszechwiata. Mieszkacy wiata zgodnie atrybutami przypisywanymi Tobie przez filozofi Waiseszika traktuj Ci jako obroc wiata. Chwaa Tobie w formie obrocy. Przybierajc form jedzenia, picia i paliwa wzmacniasz w ywych istotach humory i yciowe oddechy i podtrzymujesz ich ycie. Chwaa Tobie w formie ycia. Dla utrzymania yciowych oddechw spoywasz cztery rodzaje jedzenia (przeuwane, ssane, lizane, wypijane). W odku przybierasz form Agniego, aby strawi jedzenie. Chwaa Tobie w formie trawicego gorca. To Ty przybrawszy form p-czowieka i p-lwa majc ky i pazury za swoj bro zabie szefa asurw. Chwaa Tobie w formie mnoci. Bogowie, gandharwowie i demony nie potrafi naprawd Ci pozna. Chwaa Twej subtelnoci. Przybrawszy form przystojnego i walecznego wa Ananty przebywasz w regionach podziemnego wiata utrzymujc na swych zwojach ziemi. Chwaa Tobie w formie siy. Zdumiewasz wszystkie ywe istoty swym przywizaniem i mioci do kontynuowania stwarzania, cho zalecane jest uwolnienie si od przywizania. Chwaa Tobie w Twej formie wprowadzajcej w zdumienie. Zwaywszy na to, e prawdziw samo -wiedz, do ktrej chce dotrze jogin jest znajomo piciu elementw, ludzie docieraj do Ciebie poprzez wiedz. Chwaa Tobie w formie wiedzy. Twoje rozumienie i Twj wzrok s oddane wszystkiemu. Jeste nieskoczony i niemierzalny. Chwaa Tobie w formie nieskoczo noci.

110

Mikoajewska

Mahabharata

To Ty przybrae form pustelnika z wosami zwizanymi w ciki wze, lask w doni, obwisym brzuchem i misk ebracz zamiast koczanu. Chwaa Tobie w formie brahmacarina. To Ty trzymasz w doni trjzb, jeste Panem niebian i masz na czole trzecie oko. Twoje ciao jest zawsze pomazane popioem i twj falliczny symbol jest zawsze skierowany ku grze. Chwaa Tobie w formie Rudry. Sierp ksiyca ozdabia Twe czoo. Wok Twej szyi owin si potny w zastpujc wit ni. Obok trjzbu trzymasz w doni swj uk Pinaka. Chwaa Tobie w Twej ognistej formie. Jeste dusz wszystkich ywych istot, ich Stwrc i Niszczycielem. Jeste wolny od gniewu, wrogoci i przywizania. Chwaa Tobie w formie pokoju. Wszystko zawiera si w Tobie i wszystko wywodzi si z Ciebie. Jeste wszystkim. Wszystko jest Tob. Jeste zawsze we wszystkim. Chwaa Tobie w formie wszystkiego. Chwaa Tobie, ktrego dziaaniem jest wszechwiat, ktry jest dusz wszechwiata, z ktrego wszechwiat wypywa, w ktrym wszechwiat si rozpywa i ktry jest poza piciu elementami tworzcymi przedmioty. Chwaa Tobie, ktry jeste trzema wiatami, i ktry jeste ponad nimi. Chwaa Tobie, ktry jeste wszystkimi kierunkami. Ty jeste tym jednym naczyniem wszystkiego. Chwaa Tobie O Boski Panie, O Wisznu, O wieczne rdo wszystkich wiatw. Ty jeste Hrishikes (wiecznym szczciem), Stwrc, Niszczycielem. Ty jeste nie do pokonania. Nie mog dostrzec niebiaskiej formy, w ktrej ukazywae si w przeszoci, teraniejszoci i przyszoci, lecz mog dostrzec Tw wieczn form. Swoj gow sigasz niebios, a stopami stoisz na ziemi i swoj mnoci wypeniasz wszystkie trzy wiaty. Jeste wieczny i przenikasz wszystko we wszechwiecie. Kierunki s Twoimi ramionami, soce jest Twoimi oczami i mno jest Twoim yciowym pynem. Jeste Panem wszystkich ywych istot. Pogrony w jodze stoisz nieruchomo zamknwszy siedem drg wiatru o niezmierzonej energii. O Gowinda o niegasncej potdze, w swych tych szatach jeste jak kwiat Atasi. Ju schylenie przed Tob w pokonie gowy jest rwne szczliwemu ukoczeniu dziesiciu Ofiar Konia. Przeprowadzenie Ofiary Konia nie uwalnia od koniecznoci ponownych narodzin, lecz bicie pokonw przed Tob uwalnia. Mwi si, e ci, ktrzy lubowali Krysznie i myl o Krysznie w

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

111

dzie i w nocy, maj Kryszn za swe ciao. Ludzie ci po mierci cz si z Jani Kryszny tak jak uwicony mantrami oczyszczony tuszcz czy si z pomieniami ognia ofiarnego. Chwaa Tobie, ktry rozpraszasz lk przed piekem. Jeste jak okrt przeprowadzajcy na drugi brzeg poprzez ocean ziemskiego ycia. Chwaa Tobie, ktry jest sam jani Brahmy, dobroczyc braminw, krw i caego wszechwiata, ktry jest Kryszn i Gowind. Dwie sylaby Ha-ri konstytuuj ratunek dla tych, ktrzy zatrzymali si w dungli ycia. S lekarstwem uleczajcym z wszystkich ziemskich upodoba przynoszcym ulg smutkowi i blowi. Skoro Prawda, wszechwiat i wszystko jest wypenione Wisznu, przeto niech moja ja wypeni si Wisznu i niech ulegn zniszczeniu moje wszystkie grzechy. O Wisznu, jestem Tobie oddany i u Ciebie szukam ochrony i wyzwolenia dla mej duszy. Ty jeste bez pocztku. Ty jeste pocztkiem wiedzy i umartwie. Niech Ci bdzie chwaa. Oddaj Ci cze w mej ofierze realizowanej w formie mowy. O Narajana, bd ze mnie zadowolony. Wedy, umartwienia i bogowie wychwalaj Narajan. Wszystko jest zawsze Narajan. Przed Tob bij pokony. Chwaa Tobie. 4. Kryszna obdarza Bhiszm pen wiedz i rusza w towarzystwie Pandaww na pole bitewne, gdzie ley Bhiszma Gdy Bhiszma wychwala w swych sowach Kryszn koncentrujc na nim cay swj umys, Kryszna rozpoznajc poprzez swoj jog si jego oddania, wszed na moment do jego ciaa i obdarzy go pen wiedz na temat przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Bhiszma zamilk, podczas gdy otaczajcy go z wszystkich stron bramini nucili modlitwy i wite mantry wychwalajc Kryszn. Tymczasem Pandawowie pod sugesti Kryszny i majc go za towarzysza przy akompaniamencie pieww braminw wyruszyli ponownie w kierunku pola bitewnego, gdzie Bhiszma lea na ou ze strza przygotowujc si do opuszczenia ciaa, aby otrzyma od niego ca wiedz na temat Prawa, ktra bya w jego posiadaniu. Kryszna i Satjaki na jednym rydwanie jechali na czele, Judhiszthira z Ardun podali za nimi. Na trzecim rydwanie jecha Bhima z Nakula i Sahadew, a za nimi bramin Krypa z Jujutsu i Sandaja na odrbnym rydwanie.

112

Mikoajewska

Mahabharata

5. Kryszyna opowiada Krlowi Prawa, jak kasta wojownikw odrodzia si po zniszczeniu jej przez Parauram Wkrtce dotarli do pl Kurukszetry, ktre ubarwione tysicami wygasych stosw pogrzebowych i stosami porzuconej zbroi i broni wygldao jak opuszczony niedawno teren harcw samego Niszczyciela. Grasoway po nim cigle tumy duchw i rakszasw. Gdy zatrzymali si na moment, Kryszna rzek do Judhiszthiry: O Krlu Prawa, z miejsca, gdzie teraz stoimy, mona dostrzec pi jezior krwi. Tam wanie Paraurama oferowa krew wojownikw cieniom swych przodkw i po pokonaniu ich dwadziecia jeden razy i uwolnieniu ziemi od ich ciaru odoy w kocu bro poko nany przez Bhiszm. Judhiszthira rzek: O Kryszna, opowiedz mi, jak Paraurama zdoa zniszczy ca kast wojownikw i z jakiej przyczyny oraz w jaki sposb kasta ta zdoaa si odrodzi? Kryszna rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic o tym, jak Paraurama, syn Damadagniego, wywodzcy si z rodu mdrca Bhrigu, zabi miliony wojownikw. Syn krla Puru, Jadu, mia syna o imieniu Radas, ktry mia syna o imieniu Walakasa, ktry z kolei mia syna o imieniu Kauika synnego ze swej prawoci. Kauika, ktry by na ziemi jak Indra w niebie, poddawa si surowym umartwieniom proszc Indr o syna. Indra speni jego prob i sam narodzi si na ziemi w formie jego syna o imieniu Gadhi. Mny Gadhi mia crk o imieniu Satjawati, ktr odda za on bra minowi z rodu Bhrigu o imieniu Rcika. Rcika by bardzo zadowolony z zachowania swej ony i z jej czystoci i zapragn da jej syna. W tym czasie matka Satjawati i ona Gadhiego zapragna rwnie mie syna. Na jej prob bramin Rcika ugotowa specjalnie dla niej posiek z darw oferowanych najpierw bogom, skadajcych si z mleka i ryu, wypowiadajc wite mantry. Przywoa sw on i rzek: O Satjawati, przygotowaem dla ciebie i dla twej matki posiek z ofiarnego jedzenia. Po spo yciu go twoja matka urodzi syna o wielkiej energii, ktry bdzie ozdob kasty wojownikw. Nikt nie bdzie zdolny go pokona. Jeli za chodzi o ciebie, to spoycie posiku przeznaczonego dla ciebie przyniesie ci syna o wielkiej mdroci, samo wcielenie spo koju umysu, ktry bdzie ozdob kasty bramiskiej. Po wypowiedzeniu tych sw Rcika nastawi swe serce na kontynuowanie swej religijnej praktyki i uda si do lasu. W tym samym czasie krl Gadhi, ktry odbywa pielgrzymk do witych brodw, przyby do pustelni Rciki. Satjawati z wielk radoci i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

113

popiechem zaniosa obie porcje ofiarnego jedzenia przygoto wanego przez Rcik swej matce, ktra przez pomyk daa crce do zjedzenia porcj przygotowan dla niej, a sama zjada porcj przygotowan dla crki. Po spoyciu tego posiku ciao Satjawati zapono dz i pocza dziecko o przeraliwej formie, ktrego celem miao by zniszczenie kasty wojownikw. Rcika widzc to dziecko lece w jej onie rzek do swej niebiasko piknej ony: O bogosawiona, twoja matka ci oszukaa. Twj syn zasynie z okrutnych uczynkw i mciwego serca, podczas gdy jej syn i twj brat bdzie braminem oddanym szukaniu Brahmana. Twoja matka zjada wity posiek przeznaczony dla ciebie, w ktrym byo nasienie najwyszego Brahmana, a ty zjada posiek przeznaczony dla niej, gdzie zostaa umieszczona caa energia wojownika. W konsekwencji pomieszania tych posikw twoja matka urodzi bramina, a ty wojownika. Satjawati schylia gow do stp swego ma i drc na caym ciele rzeka: O mu, nie wypowiadaj do mnie takich okrutnych sw. Rcika rzek: O pikna, to, co si stao, nie byo moim zamiarem. Pocza syna, ktry zasynie z okrutnych uczynkw, z powodu zamiany przeznaczonego dla ciebie uwiconego posiku. Satjawati rzeka: O mu, gdyby zechcia, mgby stworzy nawet inny wiat, czyme w porwnaniu z tym jest stworzeni e jednego dziecka. Nie wypada ci obdarza mnie synem, ktry nie jest oddany pokojowi i prawoci. Rcika rzek: O bogosawiona, nigdy nie wypowiedziaem adnego kamstwa nawet dla artu. C dopiero mwi o tak powanej okazji jak przygotowywanie uwiconego posiku na ogniu z pomoc wedyjskich formu. To co si stao, musiao zosta niegdy zarzdzone przez przeznaczenie. Swymi umartwieniami doprowadziem do jego realizacji. Od tego momentu wszyscy potomkowie twego ojca bd mieli bramiskie cechy. Satjawati rzeka: O wielki asceto, niech zamiast twego syna twj wnuk ma cechy wojownika. Niech nasz syn szuka pokoju. Rcika rzek: O kobieto o jasnej cerze, dla mnie nie ma rnicy midzy synem i wnukiem. Niech wic bdzie tak jak sobie yczysz. Syn Satjawati o imieniu Damadagni by oddany ascetycznym praktykom i szukaniu pokoju. Syn jej matki, Wiwamitra, cho by wojownikiem, mia wszystkie cechy bramina. Ognisty Paraura ma, niszczyciel kasty wojownikw, by wnukiem Satjawati i synem Damadagniego. Swymi umartwieniami w grach Gandhamadana

114

Mikoajewska

Mahabharata

zadowoli iw i otrzyma od niego rne rodzaje broni, wrd ktrej by jego synny topr, dziki ktremu nikt nie potrafi go w walce pokona. W midzyczasie prawy krl Arduna, syn Kartawirji, wadca Haihajw, wyposaony dziki asce wielkiego mdrca Dattatreji w ogromn energi i setk ramion, si swych ramion podbi ca ziemi z jej grami i siedmioma wyspami i gdy sta si potnym imperatorem przeprowadzajc Ofiar Konia obdarowa ni brami nw. Nasyci rwnie wygodniaego boga ognia, ktry wyskakujc z gowic jego strza spala wsie, miasta, stada krw, gry i lasy. Ogie wspomagany przez syna Kartawirji i silny wiatr wdar si do pustelni Apawy, ktry unoszc si gniewem rzuci kltw na potnego monarch woajc: O krlu, gdy nadejdzie na to waciwy Czas, Paraurama obetnie twoje tysic ramion. Potny krl Arduna nastawiony na pokj i ochraniajcy braminw nie przej si zbytnio t kltw. Jednake jego waleczni synowie spowodowali swym zachowaniem, e kltwa ta miaa si speni przynoszc mu mier. Pewnego dnia modzi krlewicze uprowadzili ciel witej krowy Homa nalece do ojca Parauramy, Damadagniego. Paraurama ponc gniewem obci tysic ramion Arduny i przyprowadzi z powrotem do pustelni swego ojca wizione w paacu krla cieltko. Niemdrzy synowie Arduny szukajc zemsty, pod nieobecno Parauramy, ktry uda si do lasu w poszukiwaniu drewna i trawy potrzebnych w rytuale ofiarnym, napadli na pustelni Damadagniego i obcili mu gow. Paraurama szukajc zemsty uchwyci za bro i przysig, e uwolni ziemi od ciaru wojownikw. Realizujc sw przysig pozbawi ycia wszystkich synw i wnukw krla Kartawirji. Zabijajc Haihajw tysicami zala ziemi ich krwi. Nie mogc si zatrzyma szybko pozbawi ziemi wszystkich wojownikw. W kocu jednak pod wpywem wspczucia zaprzesta zabijania i wycofa si do lasu. Po upywie tysicy lat gniewny i mciwy z natury Paraurama pad ofiar oskarenia o tchrzostwo. Wnuk Wiwamitry o imieniu Parawasu uczyni taki rzut publicznie mwic: O Paraurama, przechwalae si, e zabijesz wszystkich kszatrijw, a tymczasem chowasz si w dungli amic sw przysig. Czyby ci czterej mowie o imionach Wasumanas, Pratardana, ibi i Asztaka, prowadzcy rytua ofiarny w czasie, gdy ich ojciec krl Jajati spad z nieba na ziemi, nie naleeli do kasty wojownikw? Rozgniewany ich sowami Paraurama ponownie uchwyci za bro i pokry ziemi setkami martwych cia wojownikw. Setkom

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

115

wojownikw udao si jednak przey i wkrtce rozmnoyli si na nowo stajc si na ziemi potnymi monarchami. Paraurama ponownie ich wszystkich pozabija nie oszczdzajc nawet dzieci. Jak nowe dzieci przychodziy na wiat, natychmiast je zabija. Niektre ony wojownikw zdoay jednak ukry przed nim swe dzieci. Niestrudzony Paraurama oczyszcza ziemi z wojownikw a dwadziecia jeden razy. W kocu, gdy jak si zdawao zrealizowa swe zadanie, podczas prowadzonej Ofiary Konia obdarowa ziemi staroytnego mdrca Kajap. Kajapa chcc ochroni kast wojownikw przed cakowitym wyginiciem, trzymajc cigle w doni ofiarny czerpak rzek: O Paraurama, udaj si na poudniowy brzeg oceanu, bo nie chc, aby mieszka na terenie nalecym do mnie. Ocean syszc te sowa Kajapy utworzy dla Parauramy na swym przeciwnym brzegu specjalny region o nazwie Surparaka. Kajapa zaakceptowa ziemi, ktr obdarowa go Paraurama, i po oddaniu jej bra minom uda si do dungli, aby kontynuowa swe religijne praktyki. Tymczasem na ziemi pozbawionej wojownikw waijowie i szudrowie zaczli si czy z onami braminw. Zapanowaa tam anarchia, silni gnbili sabych i nikt nie by panem na swej ziemi. Ziemia nie ochraniana przez prawych wojownikw i upiona przez niegodziwcw zacza ton w coraz wikszej gbi. Kajapa widzc, e ziemia tonie ze strachu, wzi j na kolana i poniewa ten wielki prorok trzyma j na kolanach (uru) ziemia zostaa nazwana Urwi. Ziemia ukojona przez Kajap, szukajc ochrony zacza go prosi o krla. Rzeka: O wity mdrcu, ukrywam na swej powierzchni pewne kobiety z kasty wojownikw z rodu Haihajw. Niech mnie ochraniaj. Na mej powierzchni jest te jedna osoba z rodu Puru, syn Widurathy, ktry wzrasta wrd niedwiedzi w grach Rikszawat. Przey rwnie syn Saudasa ochraniany przez wspczucie ascety Parasary o wielkiej duchowej energii, wiecznie zaangaowanego w ofiar. Ten syn Saudasa, cho pochodzi z kasty wojownikw, usuguje mdrcom, jakby by szudr i nosi imi Sarwakarman (wykonujcy wszystkie prace). Syn Siwi, Gopati, yje w lesie wrd krw, podobnie jak syn Pratardana o imieniu Watsa. Syn Diwirathy o imieniu Brihadratha yje nad brzegiem Gangesu ochraniany przez proroka Gautam. Ksi ten jest ochraniany przez wilki w grach Griddhrakuta. Przeyli rwnie synowie krla Marutty ochraniani przez ocean.

116

Mikoajewska

Mahabharata

Pozwl, aby kto z tej krlewskiej kasty ochrania mnie. Krlewskie dzieci, ktrych ojcowie i dziadowie zostali zabici przez Parauram cigle yj na mej powierzchni w rnych miejscach wrd artystw i zotnikw. Gdy dostarcz mi ochrony przestan dre i utrzymam si w miejscu. Moim obowizkiem jest wykonanie waciwych rytw pogrzebowych dla tych, ktrzy zginli. Nie chc by rzdzona przez moich obecnych wadcw. Uczy odpowiednie kroki, abym moga y tak jak dawniej. Prorok Kajapa chcc speni prob bogini Ziemi uda si do miejsc przez ni wskazanych i po odnalezieniu krlewskich dzieci osadzi ich wszystkich na tronach nakazujc im realizowanie ich krlewskich obowizkw. Krl Prawa wysuchawszy opowiadania Kryszny rzek: O Kryszna, twe sowa napeniy me serce otuch. Bramin -wojownik Paraurama uwalniajc ziemi od ciaru napczniaych od pychy wojownikw, dorwnywa walecznoci Indrze, jednake ocean, tygrysy, niedwiedzie i mapy nie pozwoliy, aby kasta wojownikw cakowicie wymara i ziemia pozostaa bez ochrony. 6. Wychwalany przez Bhiszm Kryszna prosi go o przekazanie swej wiedzy Krlowi Prawa, bo inaczej zginie ona ze wiata razem z jego mierci Spdzajc czas na pouczajcej pogawdce Krl Prawa i Kryszna razem ze swymi towarzyszami zbliyli si do miejsca nad brzegami rzeki Oghawati, ktre naleao do najwitszych miejsc na caej ziemi, gdzie lea Bhiszma. Bhiszma na swym ou ze strza wyglda jak przykryte swymi promieniami wieczorne soce lub jak wypalajcy si ogie. Kryszna widzc Bhiszm gotowego do uwolnienia z ciaa swej duszy rzek ze smutkiem: O synu krla amtanu, dziki darowi ojca ty sam zadecydujesz o momencie mierci. Powiedz mi, czy twoja percepcja i rozumienie s rwnie jasne jak poprzednio? Czy jeste w stanie znie bl od zadanych ci ran? Nawet ukucie igy sprawia bl, a c dopiero setka strza tkwicych w twym ciele. Ciao sabnie rwnie od mentalnego cierpienia. Twoje rany zdaj si jednak nie przynosi ci blu. Twoja wiedza jest ogromna. Jeste zdolny do nauczania samych bogw o pocztku i kocu wszystkich ywych istot. Znasz ca przeszo, teraniejszo i przyszo i wiesz wszystko o zniszczeniu ywych istot i nagrodach zdobywanych przez sprawie dliwych. Jeste oceanem prawoci. Majc na uwadze dobro swego

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

117

ojca przysige ycie w celibacie. Poza tob nie znam nikogo, kto lec na ou mierci byby zdolny dziki swym duchowym mocom powstrzymywa mier, kto byby tak jak ty oddany Prawdzie, umartwieniom, broni i unikaniu ranienia, dobroczynnoci, ofierze, Wedom i ochronie tych, ktrzy wymagaj ochrony, i kto byby rwnie czysty w dziaaniu i samo-kontroli i rwnie nieugity w walce. Jeste zdolny do pokonania w pojedynk wszystkich bogw, asurw, gandharww, jakszw i rakszasw. Bramini powtarzaj, e jeste smym bogiem wasu, sw cnot przewy szasz jednak zarwno bogw wasu jak i samego Indr. Bogowie wychwalaj tw mno, a tu na ziemi nigdy nie widzielimy i nigdy nie syszelimy o kim, kto miaby twoje atrybuty. Urodzony w kacie wojownikw przewyszasz bogw kadym ze swoich atrybutw, a sw nagromadzon ascetyczn moc potrafisz stwo rzy cay wszechwiat ruchomych i nieruchomych istot. Kryszna kontynuowa: O Bhiszma, zanim opucisz ten wiat, rozprosz smutek Krla Prawa wyniky ze spowodowania mierci wszystkich krewnych. Ty wiesz wszystko o obowizkach czterech kast, co zostao zadeklarowane w czterech Wedach oraz filozofii Jogi i Sankhji. Wiesz wszystko o obowizkach tych, ktry pocho dz z mieszanych kast oraz o obowizkach wobec kraju, plemiona, rodziny. Znasz ca histori i wszystkie Purany. Masz w swym umyle wszystko, co napisano kiedykolwiek o praktykowaniu obo wizku. Przeka Krlowi Prawa ca sw wiedz, bo nikt inny poza tob nie potrafi rozwika wtpliwoci zwizanych z Prawem. Rozwiej smutek Judhiszthiry przy pomocy swej wiedzy. Ludzie tacy jak ty, ktrzy zgromadzili tak ogromn wiedz, yj po to, aby owieca tych, ktrzy tego potrzebuj. Bhiszma unis z lekka gow i rzek skadajc pobonie donie: O Najwysza Osobo, w Tobie wiaty maj swj pocztek i w Tobie si rozpywaj. Ty jeste Stwrc i Niszczycielem. Ty jeste Hrishikes (wiecznym szczciem), ktrego nikt nie potr afi zniszczy. Wszechwiat jest Twoj wasn prac. Ty jeste dusz wszechwiata i wszechwiat z Ciebie wypywa. Ty jeste ponad picioma elementami. Chwaa Tobie, ktry jeste trzema wiatami i ktry jeste ponad nimi. Chwaa Tobie, ktry jeste panem jog i i ucieczk dla wszystkiego. Dziki Twym sowom mog dostrzec Ciebie w formie Twych manifestacji w trzech wiatach. Widz Ci rwnie w Twej wiecznej formie. Stoisz zanurzony w jodze zamknwszy siedem drg wiatru o potnej energii. Stoisz stopami na ziemi, podczas gdy Twa gowa tworzy nieboskon. Punkty przestrzeni s Twymi ramionami, soce Twymi oczami, a Indra Tw mnoci. Twa Osoba odziana w te szaty w swym

118

Mikoajewska

Mahabharata

kolorze przypomina kwiaty Atasi i jawi si nam jak chmura naadowana elektrycznoci. O Ty o lotosowych oczach, Tobie jestem oddany i u Ciebie szukam ochrony. Niech moja skromna ja poczy si z Tob w stanie wiecznej ekstazy. Kryszna rzek: O Bhiszma, twoje uwielbienie dla mnie jest wielkie i dlatego ukazaem si przed Tob w mojej niebiaskiej formie. Tej formy nie potrafi dostrzec kto, kto nie jest szczery w swym oddaniu lub nie potrafi kontrolowa swej duszy. Ty sam jeste w peni zdolny do samo -kontroli, twoje serce jest czyste i nigdy nie schodzisz ze cieki swego obowizku bdc zawsze nastawiony na realizowanie umartwie i oferowanie darw. Jeste zdolny do ujrzenia mnie dziki swej ascezie. Ten wieczny region, z ktrego ju si nie powraca na ziemi , stoi przed tob otworem. Na ziemi pozostao ci jeszcze pidziesit sze dni ycia. Po uwolnieniu z ciaa swej duszy zostaniesz nagrodzony za swe prawe dziaania na ziemi. Wszyscy bogowie cznie z bogami wasu o ognistym splendorze czekaj w swych boskich rydwanach na Twoje przybycie cznie z poruszajcym si ku pnocy socem. Gdy soce zakoczy swj bieg, udasz si do regionw zdobywanych przez ludzi wiedzy, z ktrych si nigdy nie powraca na ziemi. Gdy opucisz ten wiat, caa wiedza zgroma dzona w tobie przepadnie. Zebralimy si tutaj u twego oa ze strza, aby do tego nie dopuci. Chcemy posucha tego, co masz do powiedzenia na temat obowizku, prawoci i jogi. Obdarz wic swymi sowami Prawdy tego Krla Prawa, ktry zawsze kroczy ciek prawoci, lecz ktrego umys zaciemnia bl z powodu spowodowania mierci swych krewnych. Rozprosz jego aob swymi sowami. Bhiszma rzek: O Narajana, Twe sowa wypeniaj moje serce radoci. Wszystko na temat prawoci zostao ju powiedziane w Wedach. Wedy s mow Najwyszej Osoby. To Ty jeste Panem, ktry mwi. Jakie sowa instrukcji mog wic ja sam powiedzie w Twojej obecnoci, skoro wszystko to, o czym mwi mowa, jest mwione przez Ciebie? Wszystko na tym wiecie, co powinno i jest czynione, wypywa z Twojej Jani. W Twej obecnoci do interpretacji Prawa, Zysku i Przyjemnoci oraz zbawienia ma prawo tylko ta osoba, ktra jest wystarczajco kompetentna, aby dyskutowa sprawy nieba w obecnoci krla bogw Indry. Sam nauczyciel bogw Brihaspati nie chcia przemawia w Twej obecnoci.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 115

119

Mj umys i rozumienie s zaciemnione przez bl od moich ran, moje koczyny s sabe. Tkwice w mym ciele strzay palce jak ogie lub trucizna odbieraj mi si. Mj gos osab. Nie zdoam wypowiedzie zbyt wielu sw. Mj yciowy oddech spieszy si, aby mnie opuci. Pomie ycia ledwo si we mnie tli. Z trudem rozrniam niebo od ziemi i punkty przestrzeni. O Kryszna, wybacz mi wic moj niech do mwienia. Ty sam udziel instrukcji Krlowi Prawa, bo to Ty jeste rdem tych wszystkich rozporzdze. Skoro Ty jeste Stwrc wszechwiata, jake ja mog udziela komu w Twej obecnoci instrukcji? Kryszna rzek: O Bhiszma, jeste wielk dusz wyposaon w ogromn energi, cierpliwo i wiedz na temat Prawa. Uczy wic to, o co ci prosz. A jeli chodzi o twj bl i sabo, uwolnij si od nich dziki mojemu darowi. Mj dar oczyci rwnie tw pami i postrzeganie. Twj umys zawsze wolny od namitnoci i ciemnoci, podajcy za dobrem i jasnoci ci nie zawiedzie. Twoje rozumowanie bdzie zdolne do zgbienia kadej kwestii z dziedziny Prawa, Zysku i Przyjemnoci, o ktrej pomylisz. Przyjmij wic ode mnie dar boskiej wizji, ktry pozwoli ci widzie jasno obowizki wszystkich czterech kast. Zebrani wok Bhiszmy mdrcy i asceci z Wjas na czele syszc te sowa Kryszny sawili go nucc sowa Rigwedy, Samawedy i Jadurwedy. Z nieba sypay si kwiaty i dochodziy na ziemi dwiki niebiaskiej muzyki i piew boskich nimf apsar. Wia lekki, przyjemny i dobrze wrcy wietrzyk niosc ze sob zapach kwiatw i sycha byo piewy ptakw. Dzie si koczy i soce chylio si ju ku zachodowi. Mdrcy powoli wycofywali si do swych pustelni z zamiarem powrotu o poranku. Z podobnym zamiarem Pandawowie z Kryszn i innymi towarzyszami udali si na noc do Hastinapury.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XLVI-LII (Rajadharmanusasana Parva).

120

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 116 Bhiszma rozpoczyna swe nauki o Prawie (dharmie) uprawomocnione autorytetem Kryszny
1. Pandawowie razem z Kryszn udaj si ponownie na spotkanie z Bhiszm; 2. Kryszna swym autorytetem nadaje sowom Bhiszmy prawomocny charakter; 3. Bhiszma prosi Krla Prawa, aby si do niego bez lku zbliy; 4. Bhiszma naucza, e najwaniejszym obowizkiem krla jest ochronna poddanych i religii; 5. Bhiszma wymienia rne dziaania dobrego krla, dziki ktrym realizuje on swe najwaniejsze obowizki; 6. Bhiszma mwi o sposobach realizowania krlewskiego obowizku ochrony poddanych.

Bhiszma rzek: O Kryszna, dziki twej asce zdobyem pene rozumienie i z myl o dobru caego wiata jestem zdolny do rozmowy. Wzmocniony przez rozmylania o tobie, czuj si znowu jak modzieniec. Wytumacz mi jednak, dlaczego ty sam nie chcesz pouczy Pandaww w sprawie tego, co jest dobre ? Kryszna rzek: O Bhiszma, to ja jestem u korzeni sawy i wszystkiego, co prowadzi do dobra. Wszystkie rzeczy dobre i ze wypywaj ze mnie. Zdobyem ju peni sawy i trudno do niej co wicej doda. Obdarzyem ci wic bosk wizj i prosz ci o przekazanie swej wiedzy Pandawom pragnc zwikszy twoj saw. Dopki bdzie istnie ziemia, dopty twa sawa bdzie ya we wszystkich wiatach, a dopki sawa czowieka utrzymuje si na wiecie, dopty yj jego osignicia. Wszystko, co powiesz Krlowi Prawa bdzie uznawane na ziemi za prawomocn interpretacj nakazw Wed. Osoba, ktra bdzie dziaaa zgodnie twymi deklaracjami, zdobdzie nagrody na tym i tamtym wiecie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LIV)

1. Pandawowie razem z Kryszn udaj si ponownie na spotkanie z Bhiszm Nastpnego ranka Kryszna obudzi si w Hastinapurze tu przed wschodem soca i zanurzy si w medytacjach. Kontrolujc swe zmysy ca sw myl skupi na Brahmanie. Grupa piewakw o sodkich gosach nucia hymny i Purany wychwalajc Wasudew, Pana wszystkich ywych istot i Stwrc Wszechwiata. Sycha te byo dwiki bbnw, citar, fletw i tysicy konch. Cay paac

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 116

121

rozbrzmiewa muzyk. Podobnie w paacu Krla Prawa day si sysze sodkie gosy wypowiadajce dobrze wrce sowa i nucce pieni oraz dwiki akompaniujcych im instrumentw. Kryszna po wykonaniu ablucji i recytacji witych mantr ofiarowa ogniowi ofiarnemu oczyszczony tuszcz. Bramini obda rowani przez niego tysicem krw witali go bogosawiestwem. Nastpnie po dotkniciu rnych dobrze wrcych przedmiotw i zobaczeniu swego odbicia w lustrze rzek do towarzyszcego my Satjaki: O Satjaki, udaj si do paacu Krla Prawa i dowiedz si, czy jest gotowy do drogi na spotkanie z Bhiszm. Judhiszthira dowiedziawszy si od Satjaki, e Kryszna jest gotowy do drogi, rzek do Arduny: O Arduna, zatroszcz si o to, aby mj rydwan by gotowy do drogi. Udajmy si tym razem na spotkanie z Bhiszm sami bez towarzyszcych nam poprzednio stranikw i onierzy, aby nie niepokoi go ich obecnoci. Bhiszma bdzie mwi o sprawach wielkiej wagi, ktre s tajemnic krlw. Nie chc wic, aby wok niego gromadzili si ci, ktrzy nie powinni jego sw sucha. Piciu braci Pandaww bdcy jak pi elementw wsiedli na rydwany i ruszyli na spotkanie z Kryszn. Zastali go wsiadajcego wanie do swego rydwanu. Powitali si nawzajem pytaniami o zdrowie i spdzon noc i nastpnie ju bez dalszej zwoki ruszyli w kierunku pl Kurukszetry. Poganiane przez Daruk ogiery Kryszny, Walahaka, Meghapuszpa, Saiwja i Sugriwa, galopoway pozostawiajc gbokie lady swych podkw. Bhiszma lec na swym ou ze strza w otoczeniu licznych riszich wyglda jak Brahma w otoczeniu zgromadzonych bogw. Pandawowie, Kryszna i Satjaki zeszli z rydwanw i wznoszc praw do powitali riszich. Judhiszthira z lkiem w sercu ruszy niemiao w kierunku Bhiszmy, ktry lec na swym ou ze strza wyglda jak opade z firmamentu soce. 2. Kryszna swym autorytetem nadaje sowom Bhiszmy prawomocny charakter Obecny u boku Bhiszmy Narada rzek: O Krlu Prawa, Bhiszma ju niedugo uwolni si od yciowego oddechu. Nadszed wic waciwy moment, aby zapyta go o instrukcje w dziedzinie moralnoci i Prawa. Pytaj go wic, aby rozwia drczce twj umys wtpliwoci. Pandawowie zbliywszy si do Bhiszmy na jego widok nie byli w stanie wyrzec jednego sowa. Krl Prawa rzek do Kryszny: O

122

Mikoajewska

Mahabharata

Kryszna, przemw do Bhiszmy w naszym imieniu, bo poza tob, nie widz nikogo, kto mgby zadawa mu pytania. Ty sam nas wszystkich przewyszasz i znasz wszystkie tajniki Prawa. Kryszna rzek swym sodkim gosem: O Bhiszma, czy noc przesza ci szczliwie? Czy twe rozumienie jest klarowne? Czy rozwietla ci twoje wewntrzne wiato? Czy twj umys uwolni si od niepokojcego go blu? Bhiszma rzek: O Kryszna, dziki twej asce opuci mnie palcy bl od moich ran, odrtwienie i zmczenie. Ca przeszo, teraniejszo i przyszo widz tak jasno, jakby byy owocem trzymanym w doniach. Dziki twemu darowi widz te jasno cae Prawo opisane w Wedach, zadeklarowane przez mdrcw, obowizujce w rnych krajach, plemionach i rodzinie. Pamitam wszystkie szczegy dotyczce krlewskich obowizkw i czterech trybw ycia zalenych od wieku. Powiem wszystko to, co powinno zosta powiedziane. Dziki twej asce zdobyem pene rozumienie i z myl o dobru caego wiata jestem zdolny do roz mowy. Wzmocniony przez rozmylania o tobie, czuj si znowu jak modzieniec. Wytumacz mi jednak, dlaczego ty sam nie chcesz pouczy Pandaww w sprawie tego, co jest dobre? Kryszna rzek: O Bhiszma, to ja jestem u korzeni sawy i wszystkiego, co prowadzi do dobra. Wszystkie rzeczy dobre i ze wypywaj ze mnie. Zdobyem ju peni sawy i trudno do niej co wicej doda. Obdarzyem ci wic bosk wizj i prosz ci o przekazanie swej wiedzy Pandawom pragnc zwikszy twoj saw. Dopki bdzie istnie ziemia, dopty twa sawa bdzie ya we wszystkich wiatach, a dopki sawa czowieka utrzymuje si na wiecie, dopty yj jego osignicia. Wszystko, co powiesz Krlowi Prawa bdzie uznawane na ziemi za prawomocn inter pretacj nakazw Wed. Osoba, ktra bdzie dziaaa zgodnie twymi deklaracjami, zdobdzie nagrody na tym i tamtym wiecie. Spjrz na tych krlw, ktrzy przeyli t wojn i zgromadzili si wok twego oa ze strza. Osigne podeszy wiek i zawsze postpowae zgodnie z nakazami Wed. Jeste znany im wszystkim ze swej prawoci i znajomoci Prawa. Mdrcy zadeklarowali, e mdra osoba powinna przekazywa innym sw wiedz, szczeglnie, gdy ci, ktrzy j o to prosz, sami syn ze swej prawoci. Pouczenie Pandaww jest wic twoim obowizkiem. Popenisz grzech, gdy tego nie uczynisz. Przemw wic do nich i poucz ich w dziedzinie Prawa i wiecznych obowizkw czowieka.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 116

123

3. Bhiszma prosi Krla Prawa, aby si do niego bez lku zbliy Bhiszma rzek: O Kryszna, ty jeste niemierteln dusz w kadej ywej istocie i dziki twej asce mj umys i mowa s jasne i w peni sprawne. Niech wic sprawiedliwy i prawy Krl Prawa pyta mnie o to, co chciaby wiedzie. Kryszna rzek: O Bhiszma, Krl Prawa owadnity przez wstyd z powodu spowodowania na ziemi tej straszliwej rzezi i zabicia tych, ktrzy zasugiwali na oddawanie im czci, obawia si twej kltwy i nie mie si do ciebie zbliy. Bhiszma rzek: O Kryszna, tak jak wiecznym obowizkiem braminw jest praktykowanie dobroczynnoci, umartwie i studiowania Wed, tak wiecznym obowizkiem wojownika jest oddanie ycia na polu bitewnym. Wojownik ma obowizek zabicia swych dziadw, ojcw, braci i innych krewnych, ktrzy podjli z nim wojn w niesusznej sprawie, jak i zabicia swego nauczyciela, jeeli jest on zawistny, grzeszny i amie swe obowizki i przysigi. Obowizkiem wojownika jest walka z kadym, kto kierujc si zawici przekracza odwieczne granice prawoci. Wyzwany do walki powinien zawsze podejmowa walk, gdy jak to stwierdzi kiedy Manu, sprawiedliwa bitwa jest jego drog do nieba i sawy. Syn boga Dharmy, Judhiszthira, syszc te sowa Bhiszmy z pokor zbliy si do jego oa ze strza i pad mu do stp. Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, uwolnij si od lku i pytaj mnie bez niepo koju o wszystko, co chcesz. 4. Bhiszma naucza, e najwaniejszym obowizkiem krla jest ochronna poddanych i religii Krl Prawa zoywszy pokon Krysznie i Bhiszmie i po uzys kaniu zgody krla Dhritarasztry i zebranych przy ou Bhiszmy braminw rzek: O Bhiszma, mdrcy powiadaj, e krlewskie obowizki nale do najwyszej nauki o obowizku. Realizowanie ich nakada na krla wielki ciar. Opisz mi, prosz, z wszystkimi szczegami obowizki krla. Nauka o krlewskim obowizku ma na celu ochron caego wiata ycia. Realizacja trzech celw ycia, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno, bazuje na nauce o krlewskim obowizku. Podobnie praktyki prowadzce do Wyzwolenia. Tak jak lejce hamuj rozszalae konie, a hak sonia, tak nauka o krlewskim obowizku jest lejcami do kierowania tym wiatem. Jeeli krl straci orientacj, co do swego obowizku, caa ziemia pogry si w chaosie. Tak jak wschodzce soce rozprasza ciem-

124

Mikoajewska

Mahabharata

noci, tak nauka o krlewskim obowizku niszczy pojawiajce si w wiecie zo. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, kaniajc si bogowi Prawa, Dharmie i Krysznie, ktry jest w peni Brahmanem oraz braminom bd ci teraz naucza o wiecznych obowizkach czowieka. Suchaj wic z uwag i koncentracj tego, co mam do powiedzenia. Jeeli chodzi o krla, to majc na uwadze zadowolenie podda nych powinien zawsze oddawa pierwszestwo i cze bogom i braminom, bo w ten sposb spaca swj dug wobec obowizku i Prawa, i w zamian zdobywa szacunek poddanych. Krl musi by zawsze gotowy do podejmowania stara i wysiku, bo liczc wycznie na los nie zdoa zrealizowa swych celw. W kadym dziaaniu konieczny jest udzia losu i wasnego wysiku. Podejmowanie wysiku uwaam jednak za waniejsze, bo los jest rezultatem tego, co najpierw byo wysikiem. Nie pozwalaj sobie na al, jeeli to, co zostao rozpoczte, zakoczyo si katas trof, lecz powtrz to samo dziaanie z podwojon uwag. Taki jest obowizek krla. Nie istnieje nic, co miaoby wikszy wpyw na osigany przez krla sukces, ni Prawda. Krl, ktry jest oddany Prawdzie, zdobywa sukces zarwno na tym jak i na tamtym wiecie. Dla krla, tak jak i dla mdrcw, Prawda jest tym, co jest uwaane za najwysz warto i inspiruje zaufanie do samego siebie. Dobra koniunktura nigdy nie opuci tego krla, ktry zdoby pen ogad i dobre zachowanie, jest przystojny, zdolny do samo kontroli, peen pokory, prawy, kontroluje swe namitnoci, i ktry jest we waciwym stopniu liberalny. Krl zapewnia sobie dobrobyt przez wymierzanie sprawiedliwoci, przestrzeganie zasad prawego dziaania oraz trzech zasad polityki, ktrymi s ukrywanie wasnych saboci, wykrywanie saboci wroga i zaciganie rady u kompetentnych doradcw. Gdy krl staje si zbyt agodny, wszyscy go lekcewa, a gdy staje si zbyt surowy, przeraa swych poddanych. Powinien wic dostosowywa swe zachowanie do okolicznoci. Krl nie powinien nigdy kara prawdziwego bramina mierci, bo bramin na ziemi jest najprzedniejszym z wszystkich istnie. Manu w tym kontekcie zwyk nuci dwa wersety (loki), ktre powiniene zawsze pamita: Ogie wypyn z wd, wojownik z Brahmana (modlitwy), a elazo z kamienia i cho mog wszystko zniszczy sw si, w kontakcie ze swym rdem trac sw moc. Ogie ganie, gdy walczy z wod, elazo jest sabe wobec kamie -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 116

125

nia, a wojownik traci sw moc walczc z Brahmanem (modlitw). Skoro tak jest, prawdziwi bramini zasuguj zawsze na oddawanie im czci. To oni ochraniaj na ziemi Wedy i rytuay ofiarne, jednake wobec tych, ktrzy s braminami jedynie z pozoru i daj dla siebie czci bezprawnie, naley bez wahania uy siy. Od tej zasady s jednak wyjtki. W odlegych czasach riszi ukra nuci dwa wersety, ktre rwnie powiniene zapamita: Prawy krl powinien zabi nawet prawdziwego bramina, ktry zdoby pen znajomo Wed, jeeli rusza on do walki z nim z broni w rku. Prawy krl, ktry stoi na stray Prawa, nie popenia wwczas grzechu, bo gniew agresora uprawomocnia jego gniew jako tego, ktry wymierza kar. Za wyjtkiem tych okolicznoci, o ktrych nuci ukra , krl powinien zawsze ochrania ycie bramina i ukazywa mu swe wspczucie nawet wwczas, gdy popeni przestpstwo. Najwy sz kar dla bramina powinno by wygnanie go z krlestwa, nawet wwczas gdy popeni takie przestpstwo jak zabicie bramina , dzielenie oa z on nauczyciela, spowodowanie aborcji lub zdrada pastwa. Wobec bramina nie naley stosowa adnych kar fizycznych. Stanowiska pastwowe krl powinien oferowa tym, ktrzy darz braminw szacunkiem. Selekcja waciwych doradcw jest dla krla najwikszym skarbem. Wrd szeciu filarw, na kt rych opiera si krl i o ktrych wspominaj wite pisma, posia danie gotowych do suby i kochajcych krla poddanych jest najsolidniejszym. Dlatego krl powinien zawsze ukazywa swe wspczucie wszystkim czterem kastom. Prawy i sprawiedliwy krl zawsze zdobdzie mio poddanych. Krl nie moe jednak by pobaliwy wobec kadego, bo zbyt agodny krl jest rwnie zy jak pozbawiony walecznoci bojowy so. W witych pismach opracowanych przez nauczyciela bogw Brihaspatiego jest nastpujcy werset: Jeeli krl bdzie kademu wybacza, wwczas nawet osoba stojca najniej wemie nad nim gr, bdc jak jedziec ujedajcy sonia. Krl nie powinien wic by ani zbyt agodny, ani zbyt surowy. Powinien by jak wiosenne soce, ktre nie jest ani za ciepe, ani za zimne. Krl powinien analizowa swych wrogw i przyjaci bazujc na wiadectwie wasnych zmysw, domniemaniach, porwnywaniu i reguach opisanych w pismach. Krl powinien unika zbytniego angaowania si w rozrywki takie jak gra w koci, czy polowanie. Nie znaczy to, e nie powi nien ich w ogle uprawia, lecz e powinien unika zbytniego

126

Mikoajewska

Mahabharata

przywizywania si do nich i popadania w nag. Krl, ktry rozwin ten rodzaj naogu, staje si atwy do pokonania. Krl, ktry nie darzy swych poddanych mioci, budzi w ich sercach niepokj. Krl powinien patrzy na poddanych jak matka, ktra dla dobra dziecka jest gotowa powici nawet najbardziej umiowane przedmioty. Prawy krl powinien zawsze przedkada dobro poddanych nad swoje wasne. Krl nigdy nie powinien traci hartu ducha. Krl, ktry jest zawsze gotowy do wymierzenia sprawiedliwoci wobec tych, co popenili przestpstwo, nie ma powodu do obaw. Krl nigdy nie powinien pozwala sobie na ukazywanie swej saboci i arty ze sub, bo wwczas suba zacznie go lekceway zapominajc o tym, gdzie jest jej waciwe miejsce. Zacznie opiera si wykonaniu jego rozkazw i wyjawia jego sekrety i plotkowa na temat jego niegodziwych uczynkw. Bdzie pozwa la sobie na gniew i zechce zaj jego miejsce. Bdzie sprzedawa si za apwki i oszukiwa go wprowadzajc wszdzie fasz i zaburzajc porzdek w pastwie. Zacznie ubiera si jak ich krl i dzieli oe z pokojwkami. Bdzie pozwala sobie na kasanie i czkanie w jego obecnoci i mwienie o nim w obecnoci innych z lekcewaeniem. Zacznie jedzi na tych samych, co on koniach, soniach i rydwanach miejc si z jego gniewu i ignorujc jego ask. Nie bdzie sucha jego rozkazw i zamiast uywa tych przedmiotw, ktre nale do niej, bdzie uywa tych, ktre nale do krla. Bdzie bawi si z krlem jak kot z myszk dajc innym do zrozumienia w jak zayych jest z nim stosunkach i jak on j kocha. 5. Bhiszma wymienia rne dziaania dobrego krla, dziki ktrym realizuje on swe najwaniejsze obowizki Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, krl powinien by zawsze gotowy do podjcia wysiku i dziaania. W tym kontekcie nauczyciel asurw ukra nuci nastpujcy werset: Tak jak w poyka mysz, tak ziemia poknie krla, ktry nie podejmuje wojny i bramina, ktry jest zbyt przywizany do swych on i dzieci. Nigdy o tym nie zapominaj. Utrzymuj pokj z tymi wrogami, z ktrymi powinno si y w pokoju i walcz z tymi, z ktrymi naley walczy. Zabij kadego, kto zachowuje si wrogo wobec ktrego z siedmiu odny twego krlestwa (ktrymi s: krl, armia, doradcy, przyjaciele, bogactwo, terytorium i forty) bez wzgldu na to, czy jest on twym przyja -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 116

127

cielem lub nauczycielem. Krl Marutta nuci niegdy w tym kontekcie nastpujce wersety pochodzce oryginalnie od Briha spatiego: Zgodnie ze staroytnym postanowieniem karze podlega nawet nauczyciel, jeeli sta si zbyt wyniosy, nie zwaa na to, co naley i czego nie naley czyni i amie wszelkie ograniczenia. Krl Sagara majc na uwadze dobro poddanych wygna z krlestwa swego najstarszego syna Asamandasa, ktry topi dzieci jego poddanych, a riszi Uddalaka wypdzi swego syna Swetaketu uprawiajcego surow ascez z powodu jego skonnoci do zapra szania braminw z faszyw obietnic rozrywki. Dbao o szczcie poddanych, obrona Prawdy i rzetelno w sprawach publicznych s wiecznymi obowizkami krlw. Krl nie powinien poda bogactwa nalecego do innych i powinien dawa to, co naley dawa. Dobra koniunktura nie opuci krla charakteryzujcego si odwag, prawdomwnoci, umiejtnoci wybaczania, ktry z dusz woln od naogw jest zdolny do kontrolowania gniewu, w swych decyzjach pozostaje w zgodzie ze witymi pismami i szuka zbawienia kierujc si Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci. Krl powinien sta na stray realizowania obowizkw przez wszystkie cztery kasty i dba o to, eby obowizki te byy dla nich klarowne. Krl powinien wymierza sprawiedliwo jak bg mierci Jama i gromadzi bogactwo jak bg bogactwa Kubera. Powinien ubiera si ze splendorem, by sprawny we wadaniu broni, hojny, zdolny do samo-kontroli. Krl sam powinien si troszczy o ocen swej siy i saboci w terminach szeciu podstawowych wymogw suwerennoci (tj. utrzymywania pokoju z silniejszym wrogiem, wojny z wrogiem, ktry jest rwny si, podbijanie sabszych, stanie w miejscu, szukanie dla siebie ochrony, sianie wani wrd dowdcw wrogiej armii). Na pochwa zawsze zasuguje ten krl, ktry potrafi dostrzec saboci wroga i nie zapominajc o Prawie, Zysku i Przyjemnoci wysya swych szpiegw, aby wykryli sekrety wroga i prbuje przekupi oficerw wroga. Krl powinien rwnie troszczy si o ocen siy i saboci swych zdobyczy i strat, jak i realizacji tego, co naley do jego wasnego zwierzchnictwa. Powinien nakarmi tych, ktrzy s godni i pyta o tych, ktrzy s nasyceni. Powinien przemawia sodkim gosem i z umiechem i bez ocigania si dawa pierwszestwo starszym. Powinien zawsze starannie naladowa

128

Mikoajewska

Mahabharata

zachowanie sprawiedliwych. Nigdy nie powinien odbiera ludziom prawym ich wasnoci, lecz powinien obdarowywa ich bogactwem odebranym przestpcom. Krl powinien mie zaufanie tylko do wasnej suby, cho nawet im nie powinien w peni ufa. Zdrada ze strony krlewskich doradcw jest najwiksz klsk krla. Krl, ktry szuka dobrobytu powinien wic otacza si ludmi, ktrzy s nieprzekupni, dobrze urodzeni, oddani mu, dobrze zachowujcy si i zwizani ze swymi dobrze zachowujcymi si rodzinami, cieszcy si szacunkiem, nie majcy skonnoci do obraania innych, znajcy wszystkie nauki i obeznani z tym wiatem i jego sprawami, zawsze wykonujcy swe obowizki, uczciwi i niezachwiani jak gra. Nie powinno by rnicy midzy nimi a nim, jeeli chodzi o przedmioty rozrywki. Jedyn rnic powinien by krlewski baldachim i krlewska moc wydawania rozkazw. Krl powinien traktowa ich jak sobie rwnych. Krl przestrzegajcy tych zasad nie popadnie w nieszczcie. Nieuczciwy i zawistny krl, ktry jest wobec kadego podejrzliwy i nakada na poddanych wysokie podatki, szybko zginie z rk swej suby i krewnych. Natomiast krl, ktry jest w swym zachowaniu prawy i stara si o to, aby zdoby serca podda nych, nie zginie nawet wtedy, gdy zaatakuje go wrg i odzyska sw pozycj, jeeli wrg go pokona. Krl, ktry kontroluje swj gniew, naogi i namitnoci, i nie jest przesadnie surowy w stosowanych karach, stanie si dla wszystkich podpor. Najlepszy jest ten krl, ktry zdoby mdro, jest szczodry, gotowy do dziaania, zdolny do wykorzystywania saboci wroga, wiedzcy, co przynosi szkod kadej z czterech kast, sponsorujcy rytuay ofiarne i realizujcy swe religijne obowizki, wymagajcy wykonania wszystkich swych rozkazw. W krlestwie rzdzonym przez dobrego krla poddani yj z tak swobod jak synowie w domu swego ojca, nie musz ukrywa swego bogactwa, wiedz, co jest dla nich dobre i co jest ze, realizuj swe obowizki nawet za cen ycia, s posuszni, hojni, atwi do kierowania, unikaj ktni i niepotrzebnych dysput. Zasugi zbiera ten krl, w ktrego krlestwie nie ma oszustwa i zawici, ukrywania si i niegodziwoci. Ten krl, ktry ochrania wiedz, jest oddany witym pismom i ludziom kroczcym ciek Prawa i ktrego szpiedzy, plany i intencje pozostaj dla wroga nieznane, naprawd zasuy na swe krlestwo. Riszi ukra opowiadajc ongi o yciu Ramy zwyk nuci nastpujcy werset o obowizku krla: Szukajc dla siebie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 116

129

miejsca, trzeba najpierw wybra krla, a nastpnie szuka d la siebie ony i bogactwa. Gdyby nie byo krla, nie byoby ani ony, ani bogactwa. Ochrona poddanych jest odwiecznym i najwaniejszym obowizkiem krla. Bez krlewskiej ochrony wiat pogryby si w chaosie. Syn Wiwaswata, Manu, zwyk nuci nastpujce wersety: Naley unika szeciu osb, ktrzy s jak dziurawa d na penym morzu: nauczyciela, ktry milczy, kapana, ktry nie studiuje Wed, krla, ktry nie dostarcza ochrony swym poddanym, ktliwej ony, pasterza, ktry wczy si po wiosce, zamiast pilnowa stada i golibrody, ktry szuka ycia w dungli . 6. Bhiszma mwi o sposobach realizowania krlewskiego obowizku ochrony poddanych Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, szukajcy Brahmana mdrcy, jak Brihaspati, ukra Manu i Bharadwada, w swych rozprawach o Prawie Krlw za najwaniejszy uwaali obowizek ochronny poddanych. Posuchaj teraz o rodkach jego realizacji. Krl ochrania swych poddanych poprzez zatrudnianie za godziw zapat szpiegw i sucych, suszn polityk podatkow nie bazujc na kaprysie i zachciankach, zatrudnianie uczciwych ludzi na stanowiskach pastwowych, heroizm, umiejtnoci, zdolnoci do prowadzenia transakcji, mylenie o tym, co jest dobre dla wszystkich, skcanie wewntrzne swych wrogw poprzez uycie uczciwych i nieuczciwych rodkw, napraw zniszczonych budynkw, stosowanie waciwych kar fizycznych i pieninych wobec przestpcw, trosk o ludzi prawych i wysoko urodzonych, magazynowanie tego, co powinno by magazynowane, szukanie towarzystwa ludzi inteligentnych, wynagradzanie wojska, nadzorowanie poddanych, wypenianie skarbca, kontrolowanie lojalnoci stranikw strzegcych bram miast, rozbijanie lojalnoci w miastach wroga, troska o przyjaci i sprzymierzecw mieszkajcych wrd wroga, cise kontrolowanie suby i pracownikw pastwowych, obserwowanie tego, co dzieje si w stolicy, utrzymywanie traktatw z wrogiem, uywanie dyplomacji, bycie zawsze gotowym do podjcia dziaania, nie lekcewaenie nigdy wroga i oczyszczanie krlestwa z niegodziwcw. U korzeni krlewskich obowizkw ley gotowo krla do podejmowania wysiku. Brihaspati zwyk nuci nastpujcy werset: Dziki wysikowi zosta zdobyty eliksir niemiertelnoci; dziki wysikowi bogowie zabili asurw; dziki wysikowi Indra zdoby

130

Mikoajewska

Mahabharata

wadz nad niebem i ziemi. Herosi wysiku stoj wyej od herosw mowy. Herosi mowy oddaj cze herosom wysiku. Krl, ktry nie podejmuje wysiku, cho jest inteligentny, zostanie pokonany przez wroga tak jak pozbawiony jadu w. Krl nigdy nie powinien lekceway nawet sabego wroga. Jedna iskra moe spowodowa poar, a kropla trucizny moe zabi. Nawet jeden wrg we wasnym forcie moe zniszczy prosperujcego i silnego krla. Krl chcc utrzyma poddanych w posuszestwie powinien by w swych dziaaniach prawy i sprawiedliwy. Ludzie o nieuczci wym umyle nie potrafi unie ciaru imperium. Jednake tajne mowy krla, gromadzenie wojsk, intencje co do realizowania pewnych celw powinny pozosta utajnione. Krlestwa, ktre staje si przedmiotem zawici innych, nie mona utrzyma jedynie przy pomocy prostoty i otwartoci. Saby krl nie potrafi utrzyma swej najwyszej pozycji, ktra zaley od wymagajcego wysiku dziaania. Krl w sprawowaniu wadzy musi zawsze manewrowa midzy otwartoci i nieszczeroci i w obronie poddanych nie powinien unika nawet naraania si samemu na niebezpieczestwo. W tym miejscu Bhiszma przerwa. Zebrani wok niego mdrcy, jak i Pandawowie, Kryszna, Krypa i Satjaki suchali jego sw z nabonoci i radosnymi twarzami. Bhiszma zakoczy sw mow proszc Krla Prawa o zadawanie mu szczegowych pyta. Krl Prawa z oczami penymi ez schyli si do jego stp i rzek: O seniorze Bharatw, soce chyli si ju ku zachodowi, pozwl wic nam teraz odej i powrci tutaj o poranku. Wwczas bd ci pyta o sprawy, ktre budz moje wtpliwoci. Po oddaniu czci Bhiszmie i zgromadzonym wok niego braminom Pandawowie, Kryszna, Krypa i Satjaki udali si do witego brodu Drisadwati, gdzie oczycili si kpiel i po wykonaniu rytuau lania wody dla uczczenia swych przodkw, recytacji waciwych mantr i wykonaniu dobrze wrcych czynnoci udali si na noc do Hastinapury i zamiarem powrcenia tu o poranku.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LIII- LVIII (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 117

131

Opowie 117 O nauce o rzdzie (Dandaniti) Brahmy i pocztku wadzy krlewskiej

1. Krl Prawa prosi Bhiszm o wyjanienie, skd si wzia na ziemi wadza krlewska; 2. O powstaniu nauki o rzdzie Brahmy majcej na celu utrzymanie na ziemi prawoci; 3. O tym, jak Brahma owiadcza e jego nauka o rzdzie ochraniajca wiat bdzie realizowana przez krla i jego bero kary; 4. O tym, jak bramini namaszczaj na pierwszego krla potomka Wisznu, Prithu, ktry rodzi si z ramienia Weny zabitego przez nich traw kua; 5. O tym, jak bramini i bogowie koronuj pierwszego krla na ziemi Prithu wykonujc rytua koronacyjny; 6. O tym, jak Wisznu zamieszkujc w ciele Prithu potwierdza jego wadz i nadaje mu jego wspaniao.

Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, pierwszy wadca ziemi, Prithu, realizujc nauk o rzdzie skoni wszystkie ywe istoty do uznania prawoci za najwysz warto i poniewa zadowala wszystkich, by nazywany rad, czyli krlem. I poniewa broni braminw przed zranieniem, zdoby imi kszatrija (wojownik). ... Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, najwysz zasug krla jest poznanie nauki o rzdzie (Dandaniti) i waciwe jej stosowanie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LIX, LXIX)

1. Krl Prawa prosi Bhiszm o wyjanienie, skd si wzia na ziemi wadza krlewska Nastpnego poranka po wykonaniu porannych rytw zgodnie z nakazami Wed Pandawowie razem z Kryszn udali si ponownie na spotkanie z Bhiszm, ktry lea na polu bitewnym na ou ze strza. Zbliywszy si do jego oa powitali go uprzejmymi pytaniami jak przesza mu noc. Z odpowiednimi honorami powitali rwnie zgromadzonych wok jego oa mdrcw, ktrzy odpowiedzieli bogosawiestwem. Gdy Bhiszma poprosi Judhiszthir o zadawanie pyta, Krl Prawa rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, prosz, skd si wzio na ziemi sowo krl (rada) i jego wadza nad innymi? Osoba nazywana krlem jest przecie fizycznie taka sama jak kada inna. Tak jak wszyscy inni ma donie, ramiona, kark i plecy, usta i odek, koci i szpik kostny, ciao i krew. Tak samo oddycha

132

Mikoajewska

Mahabharata

wdychajc i wydychajc powietrze, jest wyposaona w zmysy i rozumienie, dowiadcza radoci i smutku, rodzi si i umiera. Czowiek, ktrego nazywa si krlem, dzieli z ludzkoci te same atrybuty, dlaczego wic rzdzi on caym wiatem, na ktrym yje wielu innych ludzi wyposaonych tak jak on w odwag i inteligencj? Jak doszo do tego, e jedna osoba rozkazuje caemu tumowi odwanych, wysoko urodzonych i prawych ludzi, ktrzy zamieszkuj ziemi? Dlaczego wszyscy ludzie pragn zdoby jego przychylno? Dlaczego wszyscy s zadowoleni, gdy on jest zadowolony i cierpi, gdy on cierpi? Dlaczego cay wiat chyli gowy przed krlem jak przed bogiem? Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, przed powstaniem nauki o rzdzie krlewskie zwierzchnictwo nie istniao. Posuchaj wic o tym, jak na ziemi pojawia si nauka o rzdzie i jak narodzi si pierwszy krl Prithu zdolny do rozumienia jej i realizowania jej w praktyce, oraz o tym, jak sam Wisznu wstpi w Prithu nadajc mu bosko. Tak wic na samym pocztku w czasie kritajugi nie byo zwierzchnictwa, krla, wymiaru sprawiedliwoci i wymierzajcego sprawiedliwo. Wszyscy ludzie byli prawi i ochraniali si nawzajem sw prawoci. Jedynym rdem ich cierpienia by upyw Czasu. Do ich serc zaczo si jednak wkrada bdzenie. Naraona na bd ludzka percepcja zacza si zaciemnia. Ludzie zaczli traci swe zalety i odczuwa dz. Prbujc zdobywa przedmioty, ktre do nich nie naleay, padali ofiar zawici. Zawi przyniosa ze sob gniew. Gdy ludmi zawadn gniew, przestali zwaa na to, co powinni i czego nie powinni robi. Zaczli cakowicie folgowa swym seksualnym popdom i mwi wszystko, co lina przyniosa im na jzyk i co przyszo im do gowy. Zatara si rnica midzy czystym i nieczystym jedzeniem oraz midzy cnot i wystpkiem. Wedy zostay cakowicie zapomniane. Gdy Wedy i prawo zniky z powierzchni ziemi, bogw opanowa lk i zaczli szuka ochrony u Brahmy. Stojc przed nim ze zoonymi domi rzekli: O dziadku wszechwiata, zawi i bd, ktre wdary si do wiata czowieka, niszcz odwieczne Wedy. Budzi to w nas ogromny lk, gdy wraz ze znikniciem Wed zniknie z ziemi prawo i wwczas wszystkie trzy wiaty zostan zredukowane do poziomu czowieka. Deszcz, ktry lejemy z nieba na ziemi, jest nasz odpowiedzi na lan do ognia ofiar, ktra unosi si w gr do nieba. W konsekwencji zaniechania przez ludzi rytw zaczniemy zamiera.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 117

133

A gdy my zginiemy, zginie ziemia pozbawiona deszczu. M ajc na uwadze nasze dobro powiedz nam, co naley uczyni, aby nie dopuci do zniszczenia caego wiata. Brahma rzek: O bogowie, uwolnijcie si od lku. Dajcie mi troch czasu, abym mg zastanowi si nad tym, co przyniesie wam korzy. 2. O powstaniu nauki o rzdzie Brahmy majcej suy utrzymaniu na ziemi prawoci Brahma rozmylajc nad rodkami utrzymania prawoci na ziemi i wzmocnieniu w ten sposb siy bogw, skomponowa dziki wasnej inteligencji rozpraw o stu tysicach rozdziaw podsumowujc waciwe cele ludzkich dziaa i waciwe sposoby ich realizacji, ktre miay by ochraniane przez krlewski wymiar kary. Traktat Brahmy dotyczy trzech celw yciowych, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno, ktre Brahma nazwa trjelementow caoci. Czwartym odrbnym i odrbnie omawia nym celem yciowym byo wyzwolenie si ze znaczeniowych dualizmw i atrybutw. Wyzwolenie byo rozwaane w kontekcie innej trj elementowej caoci, ktr tworz trzy atrybuty natury (dobro jasno, namitno i ciemno-inercja) oraz praktykowania obowizku bez nadziei na ekstaz lub nagrod na tym lub tamtym wiecie. Inna trjnia celw omawiana w traktacie BrahmyUtrzymywanie, Rozwj, Zniszczeniewizaa si z uyciem przez krla wymiaru (bera) kary. Z kolei ludzkie serca, miejsce, czas, rodki, dziaania, sojusze byy w tej rozprawie uznane za szecio elementow cao, ktrej uwzgldniania wymaga dobre rzdzenie. Oglnymi naukami opisanymi w tej rozpra wie byy trzy Wedy, analizy intelektualne, gospodarka i rzdzenie poprzez uycie kr lewskiego bera kary. Rwnie omwiono tam ochranianie siebie przez krla przed doradcami, spadkobiercami, szpiegami i innymi agentami zbierajcymi tajne informacje. Omwiono tam take godzenie i rozdzielanie przeciwnikw, dawanie darw, uycie siy i wyrozumiao. Opisano tam w caoci tajne intencje i ich fiasko, skcanie wrogw, konsekwencje zrealizowania i niezrealizowania swych zamiarw. Opisano tam rwnie sojusze dobre, rednie i ze, bazujce na lku, przysudze i darach, cztery rodzaje czasu waci wego na wypraw wojenn, trzy rodzaje zwycistwa, tj. zdobytego uczciw drog, dziki bogactwu i podstpem oraz trzy atrybuty (dobry, redni, zy) picioelementowej caoci tworzcej krlestwo, ktrymi s doradcy, kraj, forty, armia i skarbiec stanowice

134

Mikoajewska

Mahabharata

skadniki krlestwa (dwoma dodatkowymi skadnikami krlestwa s sam krl i sojusznicy tworzc razem siedmioelementow cao wymogw suwerennoci). Brahma w swym traktacie omwi dwa rodzaje przemocy jawn i ukryt. Narzdziami jawnej przemocy jest zabieranie wrogowi rydwanw, soni, koni, piechurw, wyrobnikw, zaogi, patnych sucych w armii i przewodnikw. Narzdziami ukrytej przemocy jest zatruwanie szat, jedzenia i wypowiadanie zakl. Dalej omwieni tam zostali wrogowie, sprzymierzecy i ci, ktrzy pozostaj neutralni; rne cechy drg, ktrych wybr powinien zalee od ukadu gwiazd i planet; le wrce planetarne koniunkcje; atrybuty ziemi nadajcej si na obz wojenny; rodki obrony; kontrola budowy rydwanw i innego sprztu wojennego oraz rne rodki ich ochrony i doskonalenia. Omwione tam zostay rne manewry, strategie i formacje wojenne, zrczne metody walki i wycofywania si, rne sposoby uycia broni, opanowania chaosu w armii, inspirowania w armii radoci i entuzjazmu do walki, zachowania si w sytuacji stresu i zagroenia, dowodzenia piechot, budzenia lku w armii wroga poprzez ukazywanie proporcw; rne metody niszczenia krlestwa wroga przez zodziei i agresywne plemiona, podpalaczy, trucicieli, oszustw, rozbijanie jednoci wrd dowdcw wroga, niszczenie zb wroga i jego soni, sianie wrd wroga podejrzliwoci, napastowanie jego sprzymierzecw, zdobywanie kontr oli nad jego drogami, wzbudzanie w nim zaufania. W traktacie tym omwiono te to, co wzmacnia lub osabia siedem elementw suwerennoci (na ktre skadaj si sam krl, kraj, forty, sojusznicy, armia i skarbiec); zdolno do dziaa i sposoby ich realizacji; metody powikszania wasnego krlestwa, sposoby zjednywania sobie ludzi zamieszkaych na terenie wroga, przemoc i niszczenie si silnych; realizowanie sprawiedliwoci, zniszczenie przestpcw; nabywanie umiejtnoci walki na pici i z uyciem broni; metody dawania prezentw i przechowywania potrzebnych przedmiotw; dostarczanie ywnoci godnym i nad zorowanie sytych; uwalnianie si od naogw; atrybuty krlw, kwalifikacje wojskowych dowdcw; rne rodzaje zych intencji; zachowanie suby; zbytnia podejrzliwo; unikanie niedbaoci; zdobywanie nowych przedmiotw; doskonalenie przedmiotw ju nabytych; nagradzanie tych, ktrzy na to zasuyli; zuywanie bogactwa na pobone cele; nabywanie upragnionych przedmiotw; obrona przed niebezpieczestwem i niedol.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 117

135

Brahma w swym traktacie wspomina rwnie o dziesiciu typach zych nawykw zrodzonych z nienasycenia i nieopanowania. Czterema rodzajami naogw zrodzonych z nienasycenia s polowanie, gra w koci, picie alkoholu, seksualna rozpust a, a szecioma rodzajami wystpkw zrodzonych z nieopanowania s nieuprzejmo mowy, zawzito, surowo w karaniu, zadawanie fizycznego blu, samobjstwo, niszczenie swej wasnoci. Omwione zostay tam take rne rodzaje maszyn wojennych i ich dziaanie, rne sposoby niszczenia terenw nalecych do wroga i oznakowa ldu, cinanie drzew dostarczajcych wrogowi cienia, zdobywanie fortw wroga, sze rodzajw prywatnej wasnoci (klejnoty, zwierzta, ziemia, szaty, niewolnice i zoto) i sposoby ich zdobywania i niszczenia wasnoci nalecej do wroga, pacyfikacja nowo zdobytych terenw. Omwiono tam take metody przechowywania produktw ziemi, strojw, zbroi i sposoby ich produkcji; cechy i uycie konch, bbnw i innych muzycznych instrumentw; oddawanie honorw zasuonym i kultywowanie przyjani z mdrcami; zasady wyko nywania religijnych rytw, dotykania dobrze wrcych przed miotw, rozdzielania darw; staranno w ozdabianiu ciaa; rne sposoby przygotowywania jedzenia; zdobywanie sukcesu poprzez podanie sw wasn ciek Prawa; prawdomwno i sodycz mowy; cise przestrzeganie obrzdkw podczas festiwali, spotka publicznych i domowych; jawne i ukryte dziaania ludzi w rnych miejscach spotka; stae nadzorowanie zachowa ludzi; immunitet i niekaralno braminw; oddawanie odpowiednich honorw poddanym nalenym im z racji ich zasug i pokrewiestwa; ochrona poddanych i sposoby poszerzania krlestwa; rady, ktrych krl yjcy w ssiedztwie tuzina innych krlw powinien sucha biorc pod uwag cztery typy sprzymierzecw, cztery typy wroga, cztery postawy neutralne; siedemdziesit dwa dziaania opisane w pracach medycznych suce ochronie, wiczeniu i doskonaleniu swego ciaa; rne praktyki obserwowane w rnych krajach, plemionach i rodzinach. 3. O tym, jak Brahma owiadcza e jego nauka o rzdzie ochraniajca wiat bdzie realizowana przez krla i jego bero kary Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, Brahma w swym traktacie omwi wszystkie rodki, ktre zapobiegaj zbaczaniu przez ludzi ze cieki Prawa i ktre byy dotychczas nieznane.

136

Mikoajewska

Mahabharata

Po skomponowaniu tego obszernego traktatu naukowego rzek radonie do bogw z Indr na czele czekajcych na jego rad: O bogowie, stworzyem t nauk o rzdzie majc na uwadze dobro wiata i chcc ustanowi na ziemi trzyelementow cao celw yciowych, ktr jest Prawo, Zysk i Przyjemno. Powicona powstrzymywaniu za i faworyzowaniu dobra, wspierana przez karzce bero sprawiedliwoci nalece do krla, ochraniajc wiat bdzie rozszerza si na wszystkie zaludnione tereny. Bdzie realizowana przez krlewskie bero kary i bdzie nadawa beru kary kierunek. Nazwana nauk o rzdzie (Dandaniti) rozszerzy si na wszystkie trzy wiaty. Nauka ta bdzie zawsze wysoce ceniona i wychwalana przez osoby o wielkiej duszy. Boski iwa o licznych formach bdcy rdem wszelkiej aski by pierwszym, ktry dokadnie przestudiowa i udoskonali t nauk o ogromnym znaczeniu sformuowan oryginalnie przez Brahm. Biorc pod uwag zmniejszajcy si stopniowo okres ycia czowieka skrci j odpowiednio do dziesiciu tysicy rozdziaw. Jego skrt, znany pod nazw Waisalakasza, otrzyma Indra, ktry skrci go do piciu tysicy rozdziaw. Skrt Indry jest znany pod nazw Wahudantaka. Nauczyciel bogw Brihaspati skrci go do trzech tysicy nauk i jego skrt jest znany pod nazw Warhaspatja. Nastpnie nauczyciel jogi Kawi o wielkiej mdroci skrci go do tysica nauk. Mdrcy skracali go dalej majc na uwadze dobro wiata i widzc, e okres ycia czowieka na ziemi coraz bardziej si skraca i wszystko podlega stopniowej degradacji. 4. O tym, jak bramini namaszczaj na pierwszego krla potomka Wisznu, Prithu, ktry rodzi si z ramienia Weny zabitego przez nich traw kua Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, bogowie obdarowani nauk o rzdzie udali si przed oblicze Wisznu i rzek: O Bogu, powiedz nam, kto na ziemi zasuguje na to, aby podporzdkowa sobie wszystkich i kto byby w stanie wprowadzi w ycie nauk o rzdzie sformuowan oryginalnie przez Brahm? Boski i potny Narajana po krtkim namyle stworzy ze swej wasnej energii przez rozporzdzenie swej woli syna o imieniu Wiradas. Syn ten jednake nie chcia by wadc na ziemi. Jego umys by skonny do ascezy i wyrzeczenia. Mia on syna o imieniu Krittimat, ktry rwnie wyrzek si wszelkiej przyjemnoci i rozrywki. Krittimat mia syna o imieniu Kardama, ktry take praktykowa surow ascez. Kardama mia syna o imieniu Ananga .

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 117

137

Pobony Ananga pozna nauk o rzdzie i realizujc j sta si obroc ywych istot. Ananga mia syna o imieniu Atiwala, ktry rwnie pozna ca nauk o rzdzie, lecz po mierci ojca i odziedziczeniu jego bogactwa sta si niewolnikiem swych zmysw. on Atiwala bya znana na caym wiecie crka Mritju (bogini mierci) narodzona z jej umysu o imieniu Sunita , ktra urodzia mu syna o imieniu Wena. Wena bdc niewolnikiem swego gniewu i zych zamiarw zachowywa si niegodziwie w stosunku do wszystkich ywych istot. Widzc to nuccy Wedy riszi zabili go przy pomocy dba trawy kua. Wypowiadajc wite mantry przeszyli traw kua jego prawe udo, z ktrego wyskoczya na ziemi brzydka istota o krtkich koczynach, nabiegych krwi oczach i czarnych wosach swym wygldem przypominajca wypalon pochodni. Riszi rzekli do niej: Niszada (usid) tutaj i z tej brzydkiej istoty narodzili si Niszadowie, nikczemne plemiona zamieszkujce gry i dungl oraz tysice innych nie aryjskich barbarzyskich plemion zamieszkujcych gry Windhja . Nastpnie riszi przeszyli traw kua prawe rami Weny. Z ramiona wyskoczya osoba wygldajca jak drugi Indra . Odziana bya w zbroj, uzbrojona w miecz, uk i strzay i znaa doskonale wszystkie Wedy z ich odgazieniami. Wszystkie rozporzdzenia nauki o rzdzie stany przed nim w swej ucielenionej formie. Ten syn Weny otrzyma imi Prithu. Ten syn Weny stan przed mdrcami ze zoonymi pobonie domi i rzek: O wielcy mdrcy, osignem zrozumienie, ktre jest wysoce przenikliwe i w zgodzie z prawoci. Powiedzcie mi dokadnie, co mam z tym rozumieniem uczyni. Bez chwili wahania realizuj zadanie, ktre mi wskaecie. Mdrcy i obecni tam rwnie bogowie rzekli do niego: O potny, realizuj bez cienia lku wszystkie te dziaania, w ktrych rezyduje prawo. Ignorujc zarwno to, co jest ci drogie jak i to, co nie jest, patrz na wszystkie ywe istoty takim samym okiem. Pozbd si wszelkiej dzy, gniewu, zawici i pychy i bdc zawsze w zgodzie z nakazami prawoci (dharmy) ukarz sw wasn doni kadego czowieka, bez wzgldu na to kim on jest, ktry zboczy ze cieki odwiecznego obowizku. Przysignij rwnie, e w myli, mowie i uczynku bdziesz zawsze utrzymywa religi wdroon na ziemi za porednictwem Wed i e bdziesz nieustraszenie broni realizacji obowizkw opisanych w Wedach bazujc na nauce o rzdzie oraz e nigdy nie bdziesz w swym dziaaniu kierowa si kaprysem. Przysignij

138

Mikoajewska

Mahabharata

rwnie, e bdziesz ochrania wiat przed mieszaniem si ludzi z rnych kast i pamitaj zawsze o tym, aby ochrania braminw. Syn Weny Prithu rzek: O bogowie i mdrcy, zapewniam was, e zawsze bd oddawa cze braminom . 5. O tym, jak bramini i bogowie koronuj pierwszego krla na ziemi Prithu wykonujc rytua koronacyjny Bhiszma kontynuowa O Krlu Prawa, wite pisma ogaszaj, e syn Weny, Prithu, ktry zosta na ziemi pierwszym krlem, by smym pokoleniem zrodzonym z Wisznu (Wisznu, Wiradas, Krittimat, Kardama, Ananga, Atiwala, Wena, Prithu). Riszi ukra zosta kapanem Prithu, Walakhiljowie zostali jego doradcami, a Saraswatowie zostali jego towarzyszami. Wielki riszi Garga zosta jego astrologiem. Suta i Magadha, ktrzy pojawili si na wiecie zostali jego piewakami. Zadowolony z ich suby Prithu obdarowa Sut ziemi pooon nad brzegami oceanu, a Magadh obdarowa krajem znanym jako Magadha. Prithu wyrwna powierzchni ziemi, ktra w dugim okresie zwanym Manantara bya nierwna. Usun z ziemi pokrywajce j skay i masy skalne przy pomocy rogu swego uku. W ten sposb pokrywajce ziemi gry stay si wysze. Wisznu, bogowie razem z Indr, riszi i bramini zebrali si wszyscy razem, aby ukoronowa Prithu na krla ziemi. Na uroczysto przybya rwnie Ziemia w swej ucielenionej formie przynoszc kamienie szlachetne i klejnoty w daninie. Indra , Ocean i krl gr Himawat obdarowali go niezmierzonym bogactwem. Zota gra Meru daa mu stosy zota. Bg bogactwa Kubera, ktry porusza si na ramionach czowieka, Pan jakszw i rakszasw, obdarowa go bogactwem wystarczajcym na zadowolenie Prawa (dharma), Zysku (artha) i Przyjemnoci (kama). Ogiery, sonie, rydwany i ludzie rodzili si caymi milionami, gdy tylko syn Weny o nich pomyla. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w tamtych czasach, gdy Prithu rzdzi ziemi, nie byo na ziemi zniedonienia, godu, chorb, czy klsk. Dziki ochronie ze strony krla nikt nie obawia si ww, czy zodziei. Gdy krl zblia si do oceanu, jego wody nieruchomiay. Gry rozstpoway si czynic dla niego przejcie, a jego proporzec by zawsze widoczny z kadego miejsca na ziemi. Tak jak mleczarz doi krow zbierajc mleko, tak Prithu uprawiajc ziemi otrzymywa od niej siedemnacie rodzajw poywienia ywic nim jakszw, rakszasw, nagw i inne ywe istoty.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 117

139

Realizujc sw zoon braminom przysig skoni wszystkie ywe istoty do uznania prawoci za najwysz warto i poniewa zadowala wszystkich, by nazywany rad, krlem. I poniewa broni braminw przed zranieniem, zdoby imi kszatrija (wojownik). I poniewa w swoim regionie na ziemi zwanej Prithwi by wychwalany jako ten, ktry praktykuje prawo, zdoby imi Prithu. 6. O tym, jak Wisznu zamieszkujc w ciele Prithu potwierdza jego wadz i nadaje mu jego wspaniao Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, krlewsk wadz Prithu potwierdzi sam wieczny Wisznu mwic do niego: O krlu, nikt nie bdzie nad tob growa. I w konsekwencji surowej ascezy uprawianej przez Prithu Wisznu wszed do jego ciaa. Wiedzc o tym cay wszechwiat oddawa Prithu cze. W tamtym czasie z czoa Wisznu narodzi si zoty lotos. Z tego losu narodzia si bogini ri (krlewski splendor), ktra zostaa on boga Prawa, Dharmy. ri urodzia Dharmie syna o imieniu Artha (materialny dobrobyt). Od tego czasu wszyscy trzej, tj. Dharma (Prawo), ri (krlewski splendor) i Artha (materialny dobrobyt) s fundamentem krlewskoci. Osoba, ktra po wyczerpaniu swych zasug rodzi si ponownie jako krl obeznany z nauk o rzdzie, zostaje wyposaona we wspaniao i jest faktycznie na ziemi czstk Wisznu. Jest wyposaona w wielk inteligencj i zdobywa nad wszystkimi przewag jako ten, kto zosta ustanowiony krlem przez riszich i bogw. Z tego to powodu wszyscy suchaj jednego, i z tego to powodu wiat nie moe mu rozkazywa. Z tego powodu wszyscy suchaj wypowiadanych przez niego rozkazw, cho naley on do tego samego wiata, co oni i ma podobne ciao. Dobre dziaania prowadz do dobra. Kady, kto cho raz zobaczy uprzejm twarz Prithu, stawa si mu posuszny. Od tego momentu uwaa go za piknego, bogatego i bogosawionego. W konsekwencji potgi jego bera praktykowanie Prawa i prawe dziaania stay si na ziemi widoczne. Z tego to po wodu na ziemi zacza panowa prawo i cnota. O Judhiszthira, twoje krlestwo powinno by zawsze ochraniane przy pomocy nauki o rzdzie. Rwnie dziki troskliwej obser wacji swych szpiegw ochraniaj je tak, aby nikt nie potrafi go zrani. Wszystkie dobre dziaania przynosz dobro. Dziaaniem krla powinna kierowa jego wasna inteligencja jak i pojawiajce si moliwoci i rodki.

140

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Krlu Prawa, traktat o rzdzie Brahmy omawia wszystko, cznie z histori wszelkich zamierzchych wydarze, pocztkiem wielkich riszich, opisywa wite wody, planety i gwiazdy, obowizki wszystkich czterech trybw ycia, obowizki czterech kast, cztery rodzaje rytuaw ofiarnych homa, cztery gazie nauki. Wszystkie rzeczy i przedmioty znajdujce si na wiecie zostay w tym traktacie omwione. Zostaa tam omwiona historia, Wedy, filozofia Njaja, umartwienia, wiedza, szacunek dla kadej ywej istoty i powstrzymywanie od ranienia, Prawda, fasz, najwysza prawo, szacunek dla starszych, dobroczynno, czysto zachowania, gotowo do podejmowania wysiku, wspczucie dla wszystkich ywych istot. Od czasu powstania traktatu Brahmy mdrcy zaczli mwi, e nie ma rnicy midzy bogiem a krlem. Std si wzia wspaniao krla.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LIX (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

141

Opowie 118 O obowizkach czterech kast, czterech trybach ycia i ochranianiu ich przez Prawo Krlw
1. O gwnych obowizkach czterech kast; 2. O obowizku skadania ofiary i oddaniu (nabonoci) jako najwyszej formie ofiary dostpnej dla wszystkich czterech kast; 3. O czterech trybach ycia wyznaczonych dla braminw; 4. O grzesznoci tych, ktrzy realizuj dziaania nalece do obowizkw innej kasty; 5. O atrybutach prawdziwego i grzesznego bramina; 6. O odpowiednioci ebraczego trybu ycia dla trzech pozostaych kast (kszatrijw, waijw, szudrw); 7. O najwyszym charakterze krlewskich obowizkw, ktre stoj nawet ponad ebraczy trybu ycia ochraniajc jego istnienie.

Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, tak jak zwierz ofiarne staje si rodkiem do zniszczenia religijnej wartoci zabijanej ofiary, jeeli zostaje zabite przez czowieka z gminu, tak wszystkie inne obowizki strac sw obowizujc moc, jeeli zostan pozbawione ochrony przez krlewskie obowizki.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXIII)

1. O gwnych obowizkach czterech kast Lecy na swym ou ze strza Bhiszma zachca Judhiszthir, aby zadawa mu dalsze pytania dotyczce Prawa Krlw. Krl Prawa stojc przed nim ze zoonymi pobonie domi rzek: O Bhiszma, opisz mi, prosz, obowizki czterech kast i powiedz mi, ktry z czterech trybw ycia jest dla kadej z nich waciwy? Wyjanij mi take w tym kontekcie obowizki krlw. Przy pomocy jakich rodkw krl powinien przyczynia si do rozwoju swego krlestwa, obywateli, sucych i samego siebie? Jakiego rodzaju bogactw, kary, fortw, sprzymierzecw, doradcw, nauczycieli i kapanw powinien unika? Komu powinien ufa w obliczu nieszczcia i zagroenia? Jakiego za powinien zdecydowanie unika i jakie powinien zwalcza? Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, pouczajc ci o Prawie, ktre jest niezmienne i wieczne, skadam pokony przed bogiem Prawa, Dharm, ktry jest wielki, Kryszn, ktry jest Brahmanem i przed zebranymi u mego loa braminami. Posuchaj , co mam ci do powiedzenia.

142

Mikoajewska

Mahabharata

Mwic oglnie, wszystkie cztery kasty powinny realizowa dziewi obowizkw, ktrymi s: prawdomwno, hamowanie gniewu, sprawiedliwo, zdolno do wybaczania, obdarowanie ony potomstwem, czysto zachowania, unikanie ktni, prostota i utrzymywanie przy yciu tych, ktrzy s na czyim utrzymaniu. Posuchaj teraz o obowizkach nalecych wycznie do braminw. S nimi rozwj samo-kontroli, studiowanie Wed i cierpliwo w praktykowaniu ascezy. Stanowi one ich rodki do realizowania wszystkich innych dziaa i celw. Poprzez studio wanie Wed bramin realizuje wszystkie pobone dziaania dla niego wyznaczone i jest rozpoznawany jako bramin i przyjaciel wszystkich ywych istot. Gdy bramin, ktry zdoby spokj i wiedz, zdobywa rwnie bogactwo, powinien poszuka dla siebie ony, obdarowa j potomstwem i zaj si uprawieniem dobroczynnoci i prowa dzeniem rytuaw ofiarnych. Mdrcy zadeklarowali w witych pismach, e zdobyte przez bramina bogactwo powinno zosta rozdane midzy jego krewnych i osoby, ktre sobie na nie zasuyy. Posuchaj teraz o obowizkach nalecych wycznie do wojownika. Obowizkiem wojownika jest dawanie, a nie ebranie, oraz realizowanie samemu swych ofiar, cho nie wolno mu zast powa w ofiarach kapana. Nie powinien te nigdy naucza Wed, lecz powinien je studiowa majc bramina za nauczyciela. Obo wizkiem wojownika jest te dostarczanie ludziom ochrony. Powinien on wic by zawsze gotowy do podjcia walki i stara, aby zniszcze zodziei i nikczemnikw. Wojownik, ktry wykona wielkie rytuay ofiarne, pozna Wedy i zwycia w bitwach, zdobywa dziki zebranym zasugom regiony wiecznej ekstazy. Dobroczynno, nauka i ofiary przynosz krlowi pomylno. Krl, ktry chce zgromadzi religijne zasugi, powinien szuka walki, bo bez walki nie zdoa powiksza swego krlestwa i zdoby bogactwa potrzebnego do sponsorowania rytuaw ofiarnych i dawania darw. Krl, ktry ochrania swych poddanych, jest uwaany za prawego i najlepszego z ludzi bez wzgldu na to, co jeszcze czyni lub nie czyni. Posuchaj teraz o obowizkach waijw. Waija powinien dawa dary, studiowa Wedy, wykonywa odpowiednie rytuay ofiarne i nabywa bogactwo uczciwymi sposobami. Powinien rwnie zajmowa si hodowl byda i ochrania je tak jak swoich synw. Ochranianie zwierzt domowych przyniesie mu najwysze

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

143

zasugi. To sam Stwrca po stworzeniu zwierzt domowych powierzy opiek nad nimi waijom. Posuchaj teraz o zawodach wykonywanych przez waijw i o tym, w jaki sposb zdobywaj oni rodki potrzebne im do ycia. Jeeli waija hoduje dla kogo sze krw, moe pobiera mleko z jednej krowy jako zapat, a jeeli hoduje dla kogo setk krw, moe zabra dla siebie jako zapat jedn rozrodcz par. Jeeli handluje dobrem nalecym do kogo innego, moe zabra dla siebie jako zapat sidm cz zysku. Jeeli zajmuje si dla kogo upraw zb, moe zabra dla siebie sidm cz plonw. Powinno to stanowi jego roczn zapat. Waija powinien zawsze sam sprawowa opiek nad zwierztami domowymi i nie powinien nikogo do tego zatrudnia. Posuchaj teraz o obowizkach szudrw. Szudra zosta stworzony jako sucy dla trzech pozostaych kast i suenie im jest jego gwnym obowizkiem. Suc im zdobywa szczcie. Szudra powinien zawsze dawa pierwszestwo czonkom pozo staych trzech kast uwzgldniajc porzdek starszestwa. Nigdy nie powinien gromadzi bogactwa, aby przy jego pomocy zmusza przedstawicieli pozostaych kast do posuszestwa sobie. Takie zachowanie jest grzeszne. Jednake szudra za zgod krla moe otrzymywa zapat za wykonanie usug religijnych. Szudra sam nie moe by wacicielem adnego majtku. Cokolwiek posiada, naley do jego pana. Ludzie z trzech wyszych kast maj obowizek dostarczania mu rodkw utrzymania si przy yciu. Ich obowizkiem jest oddawanie mu zuytych parasoli, , turbanw, ubra, obuwia, wachlarzy, ktrych sami nie powinni ju duej uywa. Maj te obowizek dostarczenia mu zatrudnienia, jeeli oferuje im swe usugi, oraz ywnoci, gdy jest ju stary i niezdolny do pracy i wykonania rytuau pogrzebowego, gdy umiera bezdzietny. Szudra nie powinien nigdy porzuca swego pana bez wzgldu na to jakiego rodzaju dotkno go nieszczcie. Ze szczegln gorliwoci powinien suy swemu panu, ktry straci swj majtek. 2. O obowizku skadania ofiary i oddaniu (nabonoci) jako najwyszej formie ofiary dostpnej dla wszystkich czterech kast Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ofiara jest obowizkiem wszystkich kast. Jest ona wic rwnie obowizkiem szudrw.

144

Mikoajewska

Mahabharata

Szudrom jednake nie wolno czyta Wed i sucha lub wypowiada wedyjskich mantr, takich jak takie jak swaha lub swadha, cho wedug niektrych interpretacji pism mog wypowiada pewne rytualne formuy i oddawa cze bogom w niektrych drugorzd nych rytuaach ofiarnych, takich jak Paka-jadna, do ktrych naley zjednywanie sobie zych planet lub oddawanie czci pomniejszym bogom, i w ktrych darem (dakszin) dla braminw, nawet gdy nie uczestnicz w rytuale, jest Purna-patra, czyli naczynie z ryem lub gar ryu Mdrcy opowiadaj, e w dawnych czasach szudra Paidawana zasyn z tego, e podczas jednego z rytuaw ofiarnych rozda braminom dary w wielkoci setki tysicy Purna-patra analogicznie do setki tysicy krw lub koni bdcych dakszin w rytuaach ofiarnych realizowanych przez pozostae kasty zgodnie z obrzdkiem znanym pod nazw Indra-Agni. Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, tak wic, cho Wedy s dla szudrw niedostpne, ofiara jest rwnie ich obowizkiem tak samo jak trzech pozostaych kast. Z wszystkich ofiar oddanie (nabono) zostao ustanowione jako najwaniejsza z ofiar. Szudra poprzez swe oddanie dla czonkw pozostaych kast zbiera takie same zasugi, jak pynce z wedyjskiej ofiary, cho sam nie ma prawa do wypowiadania mantr. Samo oddanie jest bstwem, ktre oczyszcza wszystkich ofiarnikw. Bramini s dla szudrw najwaniejszymi z bogw. Bramini oddaj cze bogom w trwajcych dugie lata rytuaach ofiarnych z intencj urzeczywistnienia rnych planw i majc na uwadze dobro caego wiata. Czonkowie pozostaych trzech kast wyonili si (biologicznie) z braminw1, (i s zdolni do mentalnej postawy oddania), lecz tylko bramini maj prawo do wykonywania rytuau ofiarnego przy pomocy swego ciaa, sw i umysu. Wojownicy i waijowie, cho mog wypowiada mantry i wykonywa ofiar w swym umyle, nie mog fizycznie prowadzi wedyjskiego rytuau ofiarnego i musz w tym celu zatrudnia bramina. Szudra moe wykonywa rytua ofiarny jedynie w swym umyle bez wypowiadania witych mantr poprzez zobowizanie si do uczczenia bogw waciwym darem, co powinien faktycznie wykona. Bramini s bogami dla samych bogw, bo wypowiadane przez nich sowa zawsze su dobru caego wszechwiata. Skutki
Powysza interpretacja sanskryckiego oryginau przez Ganguli zakadajca biologiczne pochodzenie wszystkich kast od braminw jest dyskusyjna.
1

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

145

wszystkich rodzajw prowadzonych przez nich ofiar w sposb naturalny odnosz si do wszystkich czterech kast cznie z kast szudrw, cho oni sami nie mog uczestniczy w ofiarach wyszych kast i wypowiada mantr. Inaczej by nie moe. Bramin wypowiadajcy hymny Rigwedy i formuy Jadurwedy i Samawedy powinien by zawsze czczony jak bg. Bramin ma za swego boga Agniego, wojownik Indr, a szudra, dla ktrego sowa Rigwedy, Jadurwedy i Samawedy s niedostpne, ma za swego boga Pradapatiego, ktremu moe oddawa cze przy pomocy innych ni wedyjskie ryty. Duchowa ofiara (ofiara w umyle) zostaa zarzdzona dla wszystkich czterech kast. Nie jest prawd, e bogowie lub inne wite osoby nie chc dzieli ofiary skadanej w takim rytualne z szudr. Ofiara w umyle, czyli oddanie zostaa zarzdzona dla wszystkich czterech kast. Wrd bogw bramin zajmuje pierwsze miejsce. Nie jest prawd, e nie wykonuje on ofiar na rzecz pozostaych kast. Ogie ofiarny w domach szudrw o nazwie Witana, cho jest uwaany za poledniejszy, pochodzi zgodnie z nakazem z domu waijw i zosta oywiony przez mantry. Bramin wykonuje wic ofiary na rzecz wszystkich kast i dlatego wszystkie cztery kasty s wite. Wszystkie cztery kasty s ze sob powizane pokrewiestwem poprzez kasty porednie. Wszystkie one wyoniy si z kasty bra miskiej, ktra zostaa stworzona najpierw. I tak jak na pocztku bya tylko jedna Weda, z ktrej wyoniy si Rigweda, Samaweda, Jadurweda, tak pozostae kasty wyoniy si z jednej kasty bramiskiej. W tym kontekcie ludzie znajcy dawne wydarzenia cytuj wersety nucone na cze ofiary przez mdrcw Waikhanasw w czasie prowadzonego przez nich rytuau ofiarnego: Czowiek kontrolujc swe zmysy powinien wlewa ofiar do ognia z sercem wypenionym oddaniem przed lub po wschodzie soca, tak jak zostao zarzdzone. Oddanie jest w ofierze potnym czynnikiem. Istnieje wiele rnych rodzajw ofiar, ktrych owoce s rnorodne. Jeli chodzi o wedyjskie ofiary (homa), to ich odmiany nazywane skanna (rozsypana, upada) s pocztkowe, podczas gdy te, ktre s nazywane askanna (niezachwiana, zjednoczona) s kocowe, cho pierwsze w sensie zasug. Kwalifikacje do prowadzenia rytuaw ofiarnych ma bramin, ktry posiad oddanie i znajomo wszystkich witych pism. Jednake kada osoba, ktra pragnie wykona ofiar jest uwaana

146

Mikoajewska

Mahabharata

za sprawiedliw, nawet jeeli jest zodziejem lub najgorszym z grzesznikw. Riszi chwal tak osob i z ca pewnoci maj suszno. Czonkowie wszystkich czterech kast powinni zawsze w miar dostpnych im rodkw skada ofiary, gdy we wszystkich trzech wiatach nie ma niczego, co byoby rwne ofierze. Kady wic z sercem wolnym od zej woli, wspomagany przez oddanie (nabono), ktre jest wite, powinien w miar swej mocy i moliwoci skada ofiary . 3. O czterech trybach ycia wyznaczonych dla braminw Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, posuchaj teraz o czterech trybach ycia wyznaczonych dla braminw. S nimi wycofanie si do lasu (wanaprastha), ebraczy tryb ycia (bhaikszja), domowy tryb ycia (grihastha) oraz faza celibatu i uczenia si (brahmacarja). Wycofany tryb ycia (wanaprastha) jest wyznaczony dla bramina, ktry wykona najpierw cay cykl oczyszczajcych rytw inicjujcych go na studenta Wed, przeszed przez ryty odrodzenia duchowego, wykonywa przez okrelony okres czasu ryty zwizane ze witym ogniem, studiowa Wedy, i ktry po wykonaniu wszystkich obowizkw domowego trybu ycia z oczyszczon dusz i zmysami pod kontrol uda si razem ze swoj on lub bez niej do dungli. Ten cnotliwy samotnik po przestudiowa niu pism zwanych Aranjakami (Ksigi Lasu), yjc obecnie w celibacie (po spodzeniu wczeniej dzieci) zostanie cakowicie wchonity przez wieczn Ja, ktra nie podlega zniszczeniu. witego mdrca (Muni) mona pozna po opisanych wyej oznakach, ktre zdobywa on dziki odpowiedniej praktyce. ebraczy tryb ycia (bhaikszja) powinien podj ten bramin, ktry ukoczy pierwsz faz ycia, ktr jest faza celibatu i uczenia si (brahmacarja), oraz drug faz ycia, ktr jest domowy tryb ycia (grihastha). Niekiedy jednak bramin, ktry szuka Wyzwolenia, kwalifikuje si do podjcia ebraczego trybu ycia zaraz po ukoczeniu pierwszego trybu ycia z pominiciem drugiego. pic tam, gdzie zasta go podczas jego wdrwki wieczr, nie pragnc poprawy swej sytuacji, wyrzekajc si domu, ywic si jedynie tym, co udao mu si wyebra, oddajc si kontemplacji i praktykowaniu samo-kontroli, uwalniajc si od wszelkich pragnie, lubienia i awersji do rnych przedmiotw,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

147

traktujc tak samo wszystkie ywe istoty, studiujc Wedy czy si z wieczn Jani. Bramin prowadzcy domowy tryb ycia (grihastha) powinien po zakoczeniu studiowania Wed zrealizowa ze starannoci wszystkie religijne dziaania i aprobowane obowizki tego trybu ycia, ktre zostay dla niego wyznaczone i ktre s trudne do wykonania bez wykrocze. Powinien da swej onie potomstwo dowiadczajc z ni przyjemnoci i komfortu. Powinien by zadowolony ze swej ony i ka si z ni do oa tylko celem spodzenia dzieci. Powinien realizowa wszystkie rozporzdzenia zawarte w witych pismach i unika przebiegoci i oszustwa. Powinien przestrzega ascetycznej diety, by oddany bogom, wdziczny, agodny, o spokojnym sercu, unikajcy okruciestwa, wybaczajcy, ulegy i dbay w swych ofiarach skadanych bogom i Ojcom. Powinien by zawsze gocinny dla braminw, gotowy do wykonania wedyjskich rytw, wolny od pychy i nie powinien ogranicza swych aktw dobroczynnych tylko do jednej sekty. W kontekcie domowego trybu ycia riszi cytuj czsto sowa o wielkim znaczeniu nucone niegdy przez Narajan: Dziki swej prostocie, prawdomwnoci, gocinnoci, realizowaniu celw yciowych i czerpaniu radoci z kontaktu ze sw on, czowiek zdobywa szczcie zarwno za ycia jak i po mierci. Utrzymywanie przy yciu swej ony i synw i studiowanie Wed tworz gwne obowizki tych, ktrzy prowadz domowy tryb ycia. Bramin, ktry nie zapomina nigdy o prowadzeniu rytuaw ofiarnych, i ktry przechodzi przez faz ycia domowego realizujc starannie wszystkie obowizki, zdobywa nagrody w niebie, ktre czekaj na niego przez ca wieczno tak jak sucy czeka na rozkazy swego pana. Bramin, ktry prowadzi tryb ycia brahmacarina suy zawsze Wedom. Nucc mantry, ktre otrzyma od swego nauczyciela i czczc wszystkie bstwa czeka pokornie na swego nauczyciela z ciaem posmarowanym glin i popioem. W tym trybie ycia powi nien realizowa surowe przysigi, kontrolowa swe zmysy i zwra ca baczn uwag na otrzymywane instrukcje. Rozmylajc ustawicznie nad Wedami i realizujc wszystkie obowizki dotyczce kontemplacji i zachowania brahmacarina powinien y dajc zawsze pierwszestwo swemu nauczycielowi i zawsze bijc przed nim pokony. Jeszcze innymi obowizkami tego, kto prowadzi tryb ycia brahmacarina jest nieangaowanie si w zakazan dla niego w tym okresie prac, tak jak wykonywanie rytuaw ofiarnych dla

148

Mikoajewska

Mahabharata

kogo, wykonywanie dziaa dla ich rezultatw lub na czyj korzy lub niekorzy. 4. O grzesznoci tych, ktrzy realizuj dziaania nalece do obowizkw innej kasty Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz nam teraz, czy opisane przez ciebie prawe uczynki realizowane przez braminw w czterech trybach ycia, ktre nie rani nikogo, s akceptowane przez wszystkich i s drog prowadzc do szczcia, zostay rwnie wyznaczone dla osb takich jak my. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opisane przeze mnie tryby ycia zostay wyznaczone dla braminw. Nie nale one do obowizkw pozostaych kast, cho pozostae kasty je w pewnym stopniu naladuj. Odpowiednie dla krlw dziaania bdce ich drog prowadzc do nieba, ktre ci ju czciowo opisaem, s inne. Nie nale one do dziaa uznawanych za przyjemne i zostay wyznaczone dla wojownikw, ktrzy musz by bezlitoni. Wojownicy nie powinni realizowa dziaa wyznaczonych dla braminw i bramini nie powinni realizowa dziaa wyznaczonych dla wojownikw. Bramin, ktry wykonuje dziaania wyznaczone dla kszatrijw, waijw lub szudrw jest uwaany za grzeszn dusz i po mierci yje w piekle. Jest okrelany przez ludzi przy pomocy tych samych sw, co niewolnicy, psy, wilki i inne bestie. Regiony wiecznej ekstazy zdobywa natomiast ten bramin, ktry przechodzc po kolei przez wszystkie cztery fazy ycia, wiczy si w samo-kontroli, praktykujc kontrolowanie swego oddechu i kontemplacj, realizuje wszystkie swe obowizki, jest cierpliwy, kontroluje swe emocje, oczyszcza swe serce, praktykuje umartwianie i dobroczynno i nie szuka poprawy swego losu. Czyj natur okrela natura jego dziaa, ich okolicznoci, miejsca, rodkw i motywu. Studiowanie Wed przez bramina, ktre pozwala mu zgromadzi tak wiele zasug, naley uwaa za rwne sprawowaniu wadzy przez krla i uprawianiu ziemi, handlowi i polowaniu przez waijw. wiat jest wprowadzany w ruch przez Czas i bieg Czasu wyz nacza jego funkcjonowanie. Czowiek wykonuje swe dziaania, dobre, ze i neutralne bdc cakowicie we wadzy Czasu, zdeterminowany przez uczynki dokonane w poprzednim yciu. Chocia wrd dobrych dziaa z przeszego ycia czowieka, te, ktre wywieraj najwikszy wpyw na nastpne, wyczerpuj si i czowiek zawsze angauje si w nowe dziaania, do ktrych

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

149

prowadz jego zamiary. Te zamiary mog poprowadzi ywe istoty w kadym kierunku i te nowe dziaania bd wyznacza charakter jego nowego ycia. 5. O atrybutach prawdziwego i grzesznego bramina Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, naciganie ciciwy, walka z wrogiem, uprawa ziemi, handel, opieka nad domowymi zwierztami, suba dla zarobku s dziaaniami nieodpowied nimi dla bramina. Bramin prowadzcy domowy tryb ycia powinien wykonywa sze wedyjskich dziaa, ktrymi s recytowanie Wed, nauczanie, wykonywanie ofiar, prowadzenie rytuaw ofiarnych dla ich sponsorw, dawanie i przyjmowanie darw. Wycofanie si bramina do lasu po zrealizowaniu celw ycia domowego jest wysoce aprobowane. Bramin powinien unika suenia krlowi, zarobkw pyncych z uprawy ziemi i handlu, wszelkiego rodzaju oszustw, towarzystwa kobiet, ktre nie s jego onami oraz lichwy. Grzeszny bramin, ktry nie realizuje swych obowizkw i zachowuje si jak niegodziwiec, narodzi si ponownie na ziemi jako szudra. Szudr staje si rwnie ten bramin, ktry ma on z kasty szudrw, jest tancerzem lub sucym, bez wzgldu na to, czy cigle recytuje Wedy, czy te nie. Jego niewaciwe zachowania degraduj go. Zasuy sobie na to, aby przebywa i je posiki razem z szudrami i nie powinien wykonywa duej funkcji kapana. Ten, kto daje dary przeznaczone dla bogw lub Ojcw braminowi, ktry przekroczy zakazy, zabrudzi si grzesznym dziaaniem, jest okrutny i ma grzeszne zamiary, nie zbiera adnych zasug. Cztery tryby ycia zostay wyznaczone braminom przez Brahm. Czysto i samo-kontrola s ich obowizkiem. Prawdziwym braminem jest ten, ktry zdoby samo -kontrol, pije som podczas rytuaw ofiarnych, zachowuje si waciwie, ma wsp czucie dla wszystkich ywych istot i cierpliwo, aby znie wszystko, nie pragnie poprawy swego pooenia poprzez zdobycie bogactwa, jest szczery, prosty, agodny, wybaczajcy, wolny od okruciestwa. Ludzie, ktrzy pragn realizowa Prawo, poszukuj wsparcia u szudrw, waijw i kszatrijw. Wisznu odmwi tym trzem kastom swej aski, jeeli nie podejm swych pokojowych obowizkw, aby wspiera innych w ich prawoci. A gdy Wisznu bdzie

150

Mikoajewska

Mahabharata

niezadowolony, zostan na zawsze stracone wszystkie deklaracje Wed, wszystkie rodzaje rytuaw ofiarnych, wszystkie obowizki odpowiednie dla poszczeglnych kast i trybw ycia, wszystkie religijne akty czowieka i zasugi pynce z realizowania swych obowizkw oraz moliwo zdobycia szczcia w niebie. 6. O odpowiednioci ebraczego trybu ycia dla trzech pozostaych kast (kszatrijw, waijw, szudrw) Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, posuchaj teraz o tym, jaka jest relacja midzy obowizkami realizowanymi kolejno w czterech trybach ycia przez braminw, a obowizkami pozostaych trzech kast. Wojownik, ktry troszczy si o to, aby czonkowie trzech pozostaych kast w jego krlestwie cile realizowali swe obowizki, powinien o tym wiedzie. Wszystkie tryby ycia za wyjtkiem uniwersalnego spokoju i samo-kontroli s dozwolone dla szudry, ktry sucha tych pism, ktre nie s dla jego kasty zakazane. Szudra, ktry osign podeszy wiek, zrealizowa ju swe obowizki i spodzi synw, ktry czystoci swego zachowania zatar rnic midzy sob i wyszymi kastami, moe rozpocz ebraczy tryb ycia ( Bhikshu). ebraczy tryb ycia zosta rwnie ustanowiony dla kasty waijw i wojownikw, ktrzy osignli podeszy wiek i zrealizo wali obowizki wczeniejszych trybw ycia. Waija po wypenieniu obowizkw swej kasty i wypenieniu swej suby dla krla i osigniciu sdziwego wieku majc na to zgod krla moe rozpocz ebraczy tryb ycia. Rwnie kszatrija, ktry osign podeszy wiek, studiowa Wedy i rozprawy dotyczce obowizkw krla, spodzi potomstwo, pi som, sprawie dliwie rzdzi swym krlestwem i ochrania poddanych, wykona koronacyjny rytua Radasuja, Ofiar Konia i inne wielkie rytuay ofiarne, prosi braminw o recytowanie Wed i bogato ich obdarowa, wygra mae lub wielkie bitwy, odda swj tron swemu synowi lub jakiemu innemu wojownikowi wysokiego urodzenia, oddawa cze Ojcom, bogom i mdrcom wykonujc waciwe rytyjeeli chce wie ycie mdrca, moe rozpocz ebraczy tryb ycia. Nie powinien jednak nigdy tego uczyni w celu cieszenia si przyjemnociami tego wiata. Wojownicy, waijowie i szudrowie po zakoczeniu fazy ycia domowego mog wic rozpocz ebraczy tryb ycia, przyjmujc tylko minimum poywienia potrzebnego do utrzymania si przy yciu. ebraczy tryb ycia nie naley jednak do ich obowizkw.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 118

151

Mog oni jednak przyj ten tryb ycia, jeeli takie jest ich yczenie. 7. O najwyszym charakterze krlewskich obowizkw, ktre sigaj nawet ponad ebraczy tryb ycia ochraniajc jego istnienie Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, wrd wszystkich ludzi najwysze obowizki s praktykowane przez krla. Cay wiat zaley od siy jego ramion. Do jego obowizkw naley czuwanie nad realizowaniem obowizkw przez pozostae trzy kasty. Tak zostao stwierdzone w Wedach. I tak jak odciski stp innych zwierzt chowaj si w odcisku kopyta sonia, tak obowizki wszystkich pozostaych kast chowaj si w obowizkach wojownika. Mdrcy znajcy wite pisma mwi, e wojownik poprzez realizowanie swych obowizkw ochrania wszystkie kasty. Realizowanie tych obowizkw wymaga od niego wszelkiego rodzaju wyrzeczenia i wyrzeczenie jest uwaane za wieczn i najwaniejsz z wszystkich jego cnt. Gdy na ziemi zniknie realizowana przez krla sprawiedliwo, znikn rwnie Wedy i wszystkie te pisma, ktre przedstawiaj obowizki czowieka. Gdy wojownik zaniecha realizacji swych obowizkw, wszystkie obowizki wyznaczone dla rnych kast i rnych trybw ycia znikn z powierzchni ziemi. Do obowizkw wojownika nale rne rodzaje wyrz eczenia i inicjacji, rne rodzaje nauk i rne rodzaje dziaania na ziemi. Tak jak zwierz ofiarne staje si rodkiem do zniszczenia religijnej wartoci zabijanej ofiary, jeeli zostaje zabite przez czowieka z gminu, tak wszystkie inne obowizki strac sw obowizujc moc, jeeli zostan pozbawione ochrony przez krlewskie obowizki.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LX-LXIII (Rajadharmanusasana Parva).

152

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 119 O nadrzdnoci Prawa Krlw w stosunku do innego Prawa

1. O wtpliwociach niektrych, co do tego, czyje obowizki (jakie Prawo) s nadrzdne; 2. O tym, jak Wisznu rozstrzygn wtpliwoci krla Mandhatri, informujc go, e obowizki wojownika (Prawo Krlw) s pierwotne i nadrzdne; 3. O ciarze spoczywajcym na krlu i wojowniku jako straniku wszelkiego Prawa; 4. O zasugach zbieranych przez realizujcego swe obowizki krla rwnych zasugom realizowanym przez braminw w rnych trybach ycia .

Indra rzek do krla Mandhatri: O krlu, realizowanie innych ni krlewskie obowizki nie przynosi najwyszych nagrd bez ogranicze. Krlewskie obowizki s bowiem tymi, ktre pierwsze wypyny z pierwotnego boga, Narajany, podczas gdy inne wypyny dopiero pniej z jego ciaa. Niezliczone s te obowizki, ktre cznie z wycofaniem si do lasu (wanaprastha) zostay stworzone pniej. Ich ograniczeniem jest jednak to, e nie mog one rodzi swych owocw w nieskoczono. Obowizki wojownikw przewyszaj je, bo wszystkie pozostae obowizki zale od ich istnienia jako pierwsze. Wszystkie inne obowizki s wic wczone do obowizkw wojownika i dlatego obowizki kszatrijw uwaa si za najwaniejsze ze wszystkich. Zarwno bogowie, jak i mdrcy o niezmierzonej energii od najdawniejszych czasw s ochraniani przez wielkiego Wisznu , ktry realizujc swe obowizki wojownika pokonuje si i niszczy swego wroga. Gdyby Wisznu o niewyobraalnej energii tego nie czyni i nie zabija asurw, na wiecie nie narodziliby si ani bogowiecznie Stwrc wiata Brahmani bramini, ani obowizki braminw i pozostaych kast.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXIV)

1. O wtpliwociach niektrych, co do tego, czyje obowizki (jakie Prawo) s nadrzdne Bhiszma po szczegowym opisaniu obowizkw waciwych dla czterech kast i czterech trybw ycia i wskazaniu, e krlewskie obowizki stoj ponad nimi ochraniajc ich samo istnienie, kontynuowa t myl mwic: O Krlu Prawa, opisane przeze mnie obowizki wyznaczone dla czterech trybw ycia, jak

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 119

153

i wszystkie przepisy plemienne i zwyczaje regulujce zachowania ludzi s przedmiotem krlewskich obowizkw. Prawo Krlw odnosi si do wszystkich tych dziaa i dlatego, gdy funkcje wadzy krlewskiej ulegaj zakceniu, zo zaczyna przeladowa wszystkie ywe istoty. Obowizki (dharma) ludzi nie s jednak wcale same z siebie oczywiste i to, czy krlewskie obowizki s nadrzdne w stosunku do obowizkw ustanowionych dla poszczeglnych trybw ycia jest na rne sposoby interpretowane. Niektrzy prowadzeni przez liczne faszywe systemy mylowe zaprzeczaj ich odwiecznej naturze. Inni, ktrzy opierajc sw wiar na wnioskach wysnutych przez zwykych miertelnikw bez faktycznej znajomoci natury tych obowizkw zadeklarowanej w witych pismach, gubi si w kocu w gmatwaninie opartych na wierze przekona. Jak to zostao stwierdzone w pismach, krlowie id ciek bogw, a bogowie tacy jak sadhjowie, wasuowie, awinowie, marutusi, rudrowie, wiwasowie, stworzeni w staroytnych czasach przez pierwszego z bogw, realizuj obowizki wojownikw. Obowizki naoone na wojownikw s jasno sformuowane, mnoce szczliwo, ewidentne w kontekcie swych skutkw i przynoszce korzy caemu wiatu. Przedmiotem krlewskich obowizkw jest bowiem cay wiat cznie z wszystkimi dobrymi dziaaniami. W tym kontekcie posuchaj staroytnej opowieci o tym, jak ongi w dawnych czasach liczni krlowie szukali spotkania z boskim Wisznu, ktry jest Panem wszystkich ywych istot, pragnc, aby rozwiza ich wtpliwoci, co do uycia przez nich siy i stosowania kary. Krlowie ci porwnali wasne obowizki z obowizkami wyznaczonymi w pismach dla czterech trybw ycia i troszczc si o stwierdzenia zawarte w witych pismach poparte przykadami, szukali spotkania z Narajan, aby wyjani im, czy i w jakim sensie obowizki wojownika s nadrzdne w stosunku do obowizkw wyznaczonych dla tych trybw ycia. Wyrecytuj ci teraz t opowie bogat w konkluzje dotyczce Prawa i Zysku. Posuchaj wic o tym, jak Wisznu przybrawszy posta Indry pouczy w tej sprawie krla Mandhatri.

154

Mikoajewska

Mahabharata

2. O tym, jak Wisznu rozstrzygn wtpliwoci krla Mandhatri, informujc go, e obowizki wojownika (Prawo Krlw) s pierwotne i nadrzdne Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w odlegych czasach, gdy danawowie rozmnoyli si i zmietli z ziemi wszystkie bariery i rnice powodujc chaos, krlem zosta potny Mandhatri. Pragnc zobaczy Boga bogw, Narajan, i rozwiza swe wtpliwoci, co do krlewskich obowizkw, przygotowa wielki rytua ofiarny. Podczas tego rytuau oddawa z pokor cze Wisznu. Gdy Wisznu przybrawszy form Indry ukaza si przed nim, Mandhatri razem z towarzyszcymi mu krlami odda mu nalen cze. Indra rzek: O krlu, w jakim celu pragniesz ujrze tego staroytnego i pierwszego z bogw, Narajan, ktrego energia i potga iluzji nie znaj granic. Nawet ja sam i Brahma nie moemy zobaczy tego boga o nieskoczonej formie. Zrezygnuj wic ze swego zamiaru i pozwl, e ja zamiast niego speni wszystkie twoje inne yczenia. Jestem z ciebie zadowolony, bo to ty jeste pierwszym wrd ludzi. Jeste oddany prawoci, twoja dusza jest spokojna, twe zmysy s pod kontrol i twe serce jest sercem herosa. Ze stoickim spokojem starasz si zawsze zadowoli bogw. Znajc tw inteligencj, oddanie i wiar jestem gotowy speni kade twoje yczenie. Mandhatri rzek: O Indra, chyl przed tob czoa. Cigle jednak pragn zobaczy Narajan, tego pierwszego wrd bogw, aby dowiedzie si, jak mam wywiza si z obowizkw, ktre s w wiecie najwysze. Porzucajc wszystkie ziemskie dze chciabym zebra religijne zasugi prowadzc najwyszy z wszystkich tryb ycia, ktry jest drog ludzi prawych i ktry jest wysoce ceniony przez wszystkich. Realizujc obowizki wojownika zarobiem na ziemi saw i zdobyem liczne regiony niewyczerpalnych zasug na tamtym wiecie. Nie wiem jednake, jak wywiza si z tych obowizkw, ktre s najwaniejsze i ktre pierwsze wypyny z Narajany. Indra rzek: O krlu, realizowanie innych ni krlewskie obowizki nie przynosi najwyszych nagrd bez ogranicze. Krlewskie obowizki s bowiem tymi, ktre pierwsze wypyny z pierwotnego boga, Narajany, podczas gdy inne wypyny dopiero pniej z jego ciaa. Niezliczone s te obowizki, ktre cznie z wycofaniem si do lasu (wanaprastha) zostay stworzone pniej. Ich ograniczeniem jest jednak to, e nie mog one rodzi swych owocw w

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 119

155

nieskoczono. Obowizki wojownikw przewyszaj je, bo wszystkie pozostae obowizki zale od ich istnienia jako pierwszych. Wszystkie inne obowizki s przedmiotem obowizkw wojownika i dlatego obowizki kszatrijw uwaa si za najwaniejsze ze wszystkich. Zarwno bogowie jak i mdrcy o niezmierzonej energii od najdawniejszych czasw s ochraniani przez wielkiego Wisznu, ktry realizujc swe obowizki wojownika pokonuje si i niszczy swego wroga. Gdyby Wisznu o niewyobraalnej energii tego nie czyni i nie zabija asurw, na wiecie nie narodziliby si ani bogowiecznie Stwrc wiata Brahmani bramini, ani obowizki braminw i pozostaych kast. Gdyby ten pierwszy z wszystkich bogw nie zdoby dziki swej odwadze ziemi oczyszczajc j z asurw, obowizki wszystkich czterech kast i wszystkie cztery tryby ycia ulegyby zniszczeniu w konsekwencji zniszczenia braminw. Niemiertelne obowizki ludzi ulegyby zniszczeniu. To dziki wykonaniu swych obowizkw przez wojownikw zostaj one ponownie oywione. Na pocztku kadego eonu najpierw zostaj ustanowione obowizki braminw, ktrymi jest docieranie do Brahmana. Moliwo ich realizacji jest jednake stworzona i ochraniana przez krlewskie obowizki. Z tego powodu krlewskie obowizki s uwaane za nadrzdne. Do obowizkw realizowanych przez krlw nale gotowo do oddania ycia w walce, wspczucie dla wszystkich ywych istot, znajomo spraw tego wiata, ochrona ludzi przed niebezpie czestwem, przynoszenie ulgi tym, ktrzy s ciemieni i ktrych dotkno nieszczcie. Zarwno ci, ktrzy nie potrafi sami kontrolowa swej dzy i gniewu, jak i ci, ktrzy s skonni do prawych dziaa, powstrzymuj si od grzesznych zachowa i realizuj swe obowizki z lku przed krlewsk kar. Z tego powodu krlewskie obowizki, cho okrutne, s uwaane za godne pochway. Wszystkie ywe istoty mog y spokojnie na ziemi, bo s ochraniane przez realizujcych swe krlewskie obowizki krlw, tak jak dzieci s ochraniane przez rodzicw. Obowizki wojownikw s wic pierwotne i nadrzdne w stosunku do wszystkich innych obowizkw. Naley do nich ochrona kadej ywej istoty. Bdc same wieczne, otwieraj innym drog do wiecznego Wyzwolenia.

156

Mikoajewska

Mahabharata

3. O ciarze spoczywajcym na krlu i wojowniku jako straniku wszelkiego Prawa Indra kontynuowa: O Mandhatri, obowizki wojownika, ktre maj w sobie tak wielk energi, e w sw realizacj wczaj wszystkie inne obowizki i ktre s najwaniejsze, bo wszystkie inne obowizki zale od ich realizacji, powinny by realizowane przez osob o wielkiej duszy, tak jak ty, ktra jest zaangaowana w szukanie dobra dla caego wiata. Gdy krlewskie obowizki nie s waciwie realizowane, wszystkie ywe istoty ulegaj zniszczeniu. Dobry krl obdarzony wspczuciem dla wszystkich ywych istot powinien dba o uynianie i upraw ziemi, wykonywa wielkie rytuay ofiarne celem oczyszczenia samego siebie z grzechw, unika ebractwa i ochrania swych poddanych. Za jego najwiksz zalet mdrcy uwaaj zdolno do rezygnacji z posiadanych dbr, a najwysz form tej rezygnacji jest oddanie ycia w walce. Wadca ziemi idcy ciek wojownika powinien zawsze odnosi si z pokor do swego nauczyciela zdobywajc wiedz i po przejciu przez faz uczenia si (brahmacarja) powinien podj domowy tryb ycia. Realizujc sprawiedliwo i wydajc wyroki w sprawie konfliktw midzy swymi poddanymi powinien by cakowicie bezstronny. Indra kontynuowa: O Mandhatri, krlewskie obowizki stoj ponad wszystkimi innymi. S to obowizki sformuowane dla herosw i to przede wszystkimi herosi je wypeniaj. S one uwaane za najwysze, bo naley do nich dbanie o to, aby wszystkie kasty realizoway swe obowizki, dostarczanie im ochrony, wynalazkw i rodkw dziaania oraz nieszczdzenie wysiku i ukazywanie swej odwagi. W ten sposb obowizki krla wczaj w siebie wszystkie inne obowizki. Pozostae kasty s bowiem zdolne do realizacji wasnych obowizkw dziki temu, e krl realizuje swoje. I z tego to powodu mwi si, e zalety pozostaych trzech kast zale od zalet krla. O tych, ktrzy lekcewa wszystkie ograniczenia i ktrzy s zbytnio przywizani do pogoni za ziemskimi przedmiotami , mwi si, e maj zwierzc natur. Dziki realizowaniu przez krla swych krlewskich obowizkw zostaj oni zmuszeni do prawego dziaania. Krl sprawuje rwnie kontrol nad kast braminw. Bramini powinni zachowywa si zgodnie z rozporzdzeniami trzech Wed i gdy nie realizuj tych rozporzdze w swym zachowaniu, powinni zosta przez krla ukarani tak jak szudra.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 119

157

Bramini powinni realizowa obowizki wyznaczone dla czterech trybw ycia sformuowane w Wedach. Poza tym nie maj innych obowizkw i jeeli zachowuj si inaczej ni nakazuj Wedy, krl i wojownik nie powinien troszczy si o utrzymanie ich przy yciu. Religijne zasugi wzrastaj w konse kwencji dziaania, i ten bramin, ktry nie zachowuje si tak jak powinien, nie zasuguje na krlewski szacunek. Taki bramin nie jest godny zaufania. Krl Mandhatri wysuchawszy sw Indry dotyczcych krlewskiego obowizku w stosunku do arian, chcia si dowie dzie, jakie obowizki ma aryjski krl w stosunku do nie -arian. Rzek: O Indra, ty sam jeste krlem bogw i przyjacielem wojownikw. Poucz mnie wic w nastpujcej sprawie. Aryjski krl ma pod swoim zwierzchnictwem szereg barbarzyskich krlestw i plemion, ktre nie s aryjskiego pochodzenia i utrzymuj si przy yciu z kradziey. Jakie s ich obowizki? Do jakich dziaa aryjski krl powinien ich skania sw si? Indra rzek: O krlu, wszystkie zbjeckie plemiona powinny suy swym matkom, ojcom, nauczycielom, starszynie i swemu krlowi. Powinny rwnie wykonywa obowizki i ryty wpajane przez Wedy. Powinny wykonywa rytuay ofiarne na cze Ojcw, kopa studnie na wsplny uytek, oferowa oe i wod spragnio nym podrnikom i odpowiednie dary braminom. Wszyscy ci, ktrzy pragn dobrobytu, powinni praktykowa powstrzymywanie si od ranienia i gniewu, prawdomwno, czysto, spokj, wspieranie odpowiednimi darami braminw i swych krewnych, dostarczanie rodkw utrzymania onie i dzieciom. Barbarzycy powinni wykonywa rne rodzaje pomniejszych rytuaw ofiar nych, w ktrych darem dla braminw podczas rytuaw s rne rodzaje gotowanego jedzenia i bogactwa. Takie wanie obowizki zostay wyznaczone w staroytnych czasach dla ludzi ze zbjeckich plemion. Krl Mandhatri chcia si jeszcze dowiedzie, dlaczego krlestwo okresowo zanurza si w chaosie i pojawia si wielu faszywych prorokw. Indra rzek: O krlu, gdy krl przestaje realizowa swe obowizki i nauka o rzdzeniu zostaje zapomniana, krlewska tyrania przynosi nieszczcie na wszystkie ywe istoty. Na koniec kritajugi, gdy krl porzuca w czci ciek swego Prawa, powstaje wiele niejasnoci, co do trybw ycia i pojawia si wielu faszywych witych ebrakw i wiele rnych sekt. Ludzie ignorujc Purany i religijne prawdy, poganiani przez niena-

158

Mikoajewska

Mahabharata

sycenie i gniew opuszczaj ciek Prawa. Tylko wtedy, gdy herosi o wielkiej duszy majc wsparcie w nauce o rzdzie powstrzymuj grzeszne osoby od grzesznych dziaa, Prawo i religia, ktre s wieczne i nadrzdne w stosunku do wszystkiego i stoj u rde tego wszystkiego, co dobre, maj silne podstawy i rzdz ziemi. Dary, libacja i ofiary skadane Ojcom nie przynosz adnych owocw, jeeli s wykonane przez czowieka lekcewacego krla, ktry jest nadrzdny w stosunku do wszystkiego. Nawet bog owie oddaj cze prawemu krlowi. Stwrca wszechwiata i wszystkich ywych istot stworzy bowiem na ziemi krla po to, aby rzdzi ludmi wymierzajc sprawiedliwo, gdy ludzie maj skonno do utraty respektu dla swych obowizkw. Ja sam oddaj cze ziemskiemu krlowi, ktry zdobywszy zrozumienie stoi na stray realizowania swych obowizkw przez poddanych . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wypowiedziawszy te sowa boski i odwany Narajana, ktry ukaza si przed krlem Mandhatri w formie Indry w otoczeniu marutusw, powrci do swego wiecznego miejsca pobytu o niewyczerpalnej szczliwoci. Kt mdry i o czystej duszy chciaby lekceway wojownika, dziki ktremu wszystkie obowizki s realizowane przez ludzi prawych jak w staroytnych czasach. To dziki niemu, ci, ktrzy zgubili ciek Prawa, ulegaj zniszczeniu jak gubicy sw drog lepcy. Pamitaj wic zawsze o tym strzeonym przez krla kole obowizkw, ktre zostay po raz pierwszy ustanowione dawno temu i przywrcone do ycia przez naszych staroytnych przodkw, z ktrymi jeste zreszt znakomicie obeznany. 4. O zasugach zbieranych przez realizujcego swe obowizki krla rwnych zasugom realizowanym przez bramin w w rnych trybach ycia Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, cho ty sam znasz tak samo dobrze jak ja wszystkie obowizki praktykowane na wiecie przez ludzi prawych, posuchaj, co mam do powiedzenia na temat zasug, ktre zbiera prawy krl. Takiemu krlowi przypada bowiem w udziale cao zasug, ktre bramini zbieraj realizujc poszczeglne fazy (tryby) ycia. Krl, ktry nie kieruje si dz i gniewem, sprawuje wadz opierajc si na nauce o rzdzeniu, pozostaje bezstronny i oddaje cze tym, ktrzy na ni zasuguj, zdobywa wiat Brahmy, ktrego zdobycie jest celem ebraczego trybu ycia ( bhaikszja).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 119

159

Cel wyznaczony dla domowego trybu ycia (grihastha) realizuje ten mdry krl, ktry we waciwych okolicznociach obdarowuje tych, ktrzy na to zasuguj, wie jak naley nagradza i kara, przestrzega cile zalece Wed w swym dziaaniu, zdobywa spokj duszy, recytuje codziennie w umyle mantry, oddaje bogom cze zgodnie z nakazami Wed, przynosi ulg uciskanym, oddaje honory sprawiedliwym i ochrania wszystkie ywe istoty, w szczeglnoci tych, ktrzy zdobyli wiedz dziki umartwieniom. Do domowych obowizkw krla naley zaproszenie do swego domu osb, ktre wycofay si do lasu i nakarmienie ich oraz rozdzielanie nagrd i kar wrd swych on, modszych i starszych braci, synw i wnukw, co jest rwnoczenie jego preferowan form samo-umartwiania si. Krl, ktry w miar swych mocy stara si ratowa krewnych i przyjaci w nieszczciu, realizuje cel trybu ycia, ktrym jest wycofanie si do lasu (wanaprastha) i wyrzeczenie (sannjasa). Podobnie cel ten realizuje ten krl, ktry zawsze oddaje honory najprzedniejszym wrd arian i nie-arian, skada codzienn ofiar Ojcom i wszystkim ywym istotom cznie z ludmi, niszczy krlestwa innych celem ochrony sprawiedliwych, przystpuje do walki w obronie swego krlestwa gotowy na mier, obdarowuje ascetw yjcych w lesie i znajcych Wedy braminw. Krl, ktry codzienne studiuje Wedy, rozwija swe umiejtnoci wybaczania, oddaje szacunek swym nauczycielom i suy im, realizuje cel trybu ycia, ktrym jest celibat i uczenie si (brahmacarja). Krl, ktry cile realizuje swe obowizki sformuowane przez Stwrc i ktremu nie brakuje adnej z krlewskich zal et, zbiera wic zasugi gromadzone przez braminw we wszystkich czterech trybach ycia. Taki krl, manifestuje swe wspczucie do wszystkich ywych istot, modych i starych, bez wzgldu na okolicznoci i powstrzymuje si od okruciestwa, spenia swe obowizki wobec kraju i rodziny, hojnie obdarowuje we waciwych momentach tych, ktrzy na to zasuyli i skania poddanych do realizowania swych obowizkw nawet wtedy, gdy dowiadczaj nieszczcia. Krl, ktry ochrania ludzi zamieszkujcych jego krlestwo, zbiera take cz zasug przez nich zarobionych. Natomiast krl, ktry nie dostarcza sprawiedliwym odpowiedniej ochrony, bierze na siebie cz grzechw popenianych przez poddanych. Rwnie ci ludzie, ktrzy pomagaj krlowi w dostarczaniu poddanym ochrony, bior na siebie cz gromadzonych przez nich zasug lub grzechw.

160

Mikoajewska

Mahabharata

Czowiek, ktry wszystkie inne ywe istoty traktuje jak siebie samego, nikogo nie rani, potrafi kontrolowa swj gniew, zdobywa szczcie na tym i tamtym wiecie. Krl, ktry ma swe krlewskie obowizki za okrt, swe dary za dmcy w agle wiatr, wite pisma za oparcie, inteligencj za sternika i moc prawoci za si chronic jego okrt przed zatoniciem, z atwoci przepynie ocean tego wiata. Gdy prawo dzy kierujce jego sercem wycofa si z wszystkich ziemskich przedmiotw, bdzie on uwaany za kogo, kto bazuje na samym rozumieniu. W tym stanie dotrze on wkrtce do Brahmana. Osignwszy zadowolenie dziki medytacji i opanowaniu namitnoci serca i angaujc si w realizowanie swego obowizku dostarczania innym ochrony zbierze wielkie zasugi. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, realizuj swe krlewskie obowizki i ochraniaj braminw pobonych uczynkw, ktrzy s oddani Wedom, jak i wszystkich innych poddanych. Krl poprzez dostarczanie ochrony zbiera sto razy wiksze zasugi od tych, ktre zarobiby przez samotne ycie w dungli.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LXIV-LXVI (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

161

Opowie 120 O zwizku midzy prawoci krla, stanem krlestwa i eonem

1. O niszczcej sile anarchii i potrzebie krla; 2. O boskoci krla i koniecznoci oddawania mu czci; 3. O rodkach, dziki ktrym krl ochrania poddanych i pokonuje wrogw; 4. O zalenoci midzy dziaaniem krla i charakterem eonu; 5. Cechy dobrego krla.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, nie ma wtpliwoci co do tego, e to krl stwarza poszczeglne eony, a nie odwrotnie. Gdy krl rzdzi opierajc si cakowicie i cile na caej nauce o rzdzie, rozpoczyna si najwspanialszy z eonw, czyli kritajuga. ... Krl, ktry w swym dziaaniu opiera si jedynie w trzech czwartych na nauce o rzdzie, rozpoczyna tretajug, otwierajc czwart cz dla Bezprawia. ... Jeeli krl w swym dziaaniu uwzgldnia jedynie poow nauki o rzdzie i otwiera w poowie drog dla Bezprawia, rozpoczyna dwaparajug. ... Gdy krl odrzuca nauk o rzdzie w caoci i gnbi poddanych realizujc w swym dziaaniu rnego rodzaju zo, rozpoczyna kalijug. ... Najwysz zasug krla jest poznanie nauki o rzdzie i waciwe jej stosowanie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXIX)

1. O niszczcej sile anarchii i potrzebie krla Judhiszthira zachcany przez lecego na swym ou ze strza Bhiszm do zadawania dalszych pyta rzek: O Bhiszma, powiedz mi, co jest najwyszym obowizkiem w krlestwie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pierwszym i najwaniejszym obowizkiem w krlestwie jest wybr i koronacja krla. Krlestwo, w ktrym panuje bezkrlewie i anarchia, jest bowiem sabe i upione przez zodziei. Anarchia jest najgorszym z moliwych stanw. W krlestwie bez krla prawo nie zdoa si dugo utrzyma i Agni nie zechce nosi bogom libacji wlewanej w jego pomienie. wite teksty ogaszaj, e w osobie krla zostaje ukoronowany na ziemi sam krl bogw Indra i kady, kto szuka dobrobytu powinien czci ziemskiego krla na rwni z Indr. Obywatele yjcy w krlestwie niszczonym przez anarchi, majc na uwadze swe wasne dobro, powinni raczej zaakceptowa

162

Mikoajewska

Mahabharata

krla, ktry napada na nich z zamiarem poszerzenia swego krlestwa i obdarzy go nalenym mu szacunkiem ni podejmowa z nim walk. Nie ma bowiem niczego gorszego od anarchii i jeeli najedca jest sprawiedliwy, jego panowanie przyniesie ludziom dobrobyt, podczas gdy walka z nim doprowadzi do zniszczenia. Ludzie powinni poddawa si woli krla, ktrzy jest potny pamitajc o tym, e krowa, ktra poddaje si temu, kto j doi, nie cierpi, a ga, ktra atwo si ugina pod uderzeniami wiatru, nie amie si. Czowiek, ktry chyli gow przed krlem, chyli gow przed Indr. Ci, ktrzy mieszkaj w kraju opanowanym przez anarchi nie mog cieszy si ani swym bogactwem, ani onami, bo s okradani przez tych, ktrzy czerpi przyjemno z przywaszczania sobie cudzych dbr. W takim kraju nawet grzesznik nie potrafi znale na dugo szczcia, bo zostanie okradziony przez jeszcze wiksze go grzesznika. Bogowie stworzyli krla, aby ochrania ludzi przed nimi samymi. Gdyby na ziemi nie byo krla, ktry dziery w doni swe bero sprawiedliwoci, silniejsi poeraliby sabszych jak ryby w wodzie. Mdrcy opowiadaj o tym, jak w dawnych czasach, w kraju niszczonym przez anarchi grupa ludzi umwia si, e bdzie pozbywa si kadego, kto jest opryskliwy w mowie, nieopanowany w gniewie, uwodzi lub napastuje cudze ony lub przywaszcza sobie bogactwo nalece do innych. Cho sw umow chcieli wzbudzi poczucie bezpieczestwa we wszystkich kastach, nie potrafili jej zrealizowa. Udali si wic do dziadka wszechwiata Brahmy i bijc przed nim pokony rzekli: O Brahma, bez krla zniszczymy si wszyscy nawzajem. Daj nam wic krla, ktremu bdziemy oddawa cze i ktry dostarczy nam ochrony. Brahma wysuchawszy ich prb wyznaczy na ich krla Manu. Manu jednake nie chcia si na to zgodzi. Rzek: O mieszkacy ziemi, lkam si wszelkich grzesznych dziaa. Rzdzenie krlestwem jest niezwykle trudne, bo ludzie zawsze zachowuj si podstpnie i faszywie. Mieszkacy ziemi odpowiedzieli: O Manu, uwolnij si od lku. Grzechy popeniane przez ludzi bd zanieczyszcza tylko tych, ktrzy je popeniaj i nie bd zabrudza ciebie. Bd wic naszym krlem. Aby zwikszy twj skarbiec oddamy tobie pit cz naszych zwierzt hodowlanych i metali szlachetnych oraz dziesit cz naszych zb. Oddamy ci take za ony najpikniejsze z naszych kobiet. Nasi najodwaniejsi wojownicy, pierwsi w operowaniu broni i powoeniu komi, bd posuszni

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

163

twym rozkazom, tak jak bogowie s posuszni rozkazom Indry. Wzmocniony przez nas w ten sposb i wyposaony w wielk odwag bdziesz nie do pokonania i jako nasz krl bdziesz nas ochrania, tak jak bg bogactwa Kubera ochrania jakszw i rakszasw. Czwarta cz zasug zbieranych przez twych poddanych bdzie naleaa do ciebie. Wzmocniony przez te zasugi ochraniaj nas, tak jak Indra ochrania bogw. Spalaj naszych wrogw sw potg, tak jak soce spala wszystko swymi promieniami. Zniszcz ich pych i spraw, aby na wiecie zatryumfowaa prawo i spra wiedliwo. Wyposaony w ogromn energi Manu pon blaskiem swej siy i odwagi. Mieszkacy ziemi widzc jego potg z lku przed kar nastawili swe serca na realizacj swych obowizkw. Manu bdc jak chmura naadowana elektrycznoci w swej dobroczynnej misji objecha w koo ca ziemi oczyszczajc j z grzesznych dziaa i skaniajc ludzi do realizacji waciwych dla nich obowizkw. Podsumowujc swe nauki Bhiszma rzek: O Judhiszthira, tak wic pierwszym obowizkiem ludzi, ktrzy poszukuj na ziemi dobrobytu, jest wybranie i ukoronowanie krla, ktry dostarczy im wszystkim ochrony. Tak jak uczniowie zachowuj si z pokor w obecnoci nauczycieli, a bogowie w obecnoci Indry, tak wszyscy ludzie powinni bi pokony przed krlem. Krl honorowany przez poddanych budzi szacunek rwnie we wrogu, podczas gdy ten, ktremu poddani nie oddaj nalenej mu czci, jest lekcewaony przez wrogw. A gdy zostanie przez wroga pokonany, sprowadzi nieszczcie na wszystkich swych poddanych. Z tych to powodw krl powinien zamieszkiwa paace wyposaone w bogate trony, oa i liczne przedmioty uytku i pokazu, zdobi ciao klejnotami i jedzi wspaniaymi pojazdami ozdobionymi baldachimami peny mi przepychu. Uczyni go to nie do pokonania przez wrogw i pomoe mu w realizowaniu obowizku ochraniania p oddanych. Do krla naley mwi uprzejmym i sodkim gosem i krl rwnie powinien zawsze przemawia z umiechem. Kontrolujc swe namitnoci, uprzejmy dla tych, ktrzy mu su i oddany tym, ktrzy zasuguj na jego szacunek, spaci im swj dug. Na ich spojrzenia odpowie agodnym, sodkim i piknym spojrzeniem. 2. O boskoci krla i koniecznoci oddawania mu czci Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, dlaczego bramini twierdz, e krl, ktry jest wadc ludzi, jest bogiem?

164

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, w odpowiedzi na twe pytanie posuchaj mej opowieci o rozmowie midzy nauczycielem bogw Brihaspatim a mdrym krlem Kosalw, Wasumanasem, cytowanej zwykle w podobnym kontekcie. Krl Wasumanas, ktry w swym dziaaniu zawsze bra pod uwag dobro wszystkich i zna doskonale wymg pokory, chcc zapewni ludziom szczcie uda si niegdy przed oblicze mdrca Brihaspatiego, aby go zapyta o rozporzdzenia w sprawie krlestwa. Okrywszy go pobonie stan przed nim ze zoonymi domi i rzek: O wielki mdrcu, wytumacz mi, dziki jakim rodkom ywe istoty wzrastaj i co powoduje ich niszczenie. Komu powin ny oddawa cze, aby zdoby wieczne szczcie? Brihaspati rzek: O krlu, poddani powinni przede wszystkim oddawa cze swemu krlowi. Obowizki wszystkich ludzi s bowiem zakorzenione w ich krlu i tylko z lku przed nim nie niszcz si nawzajem. To krl przynosi na ziemi pokj, bo dziki realizowaniu swych obowizkw powstrzymuje ich od lekcewaenia ogranicze i folgowania swej dzy. Czynic tak zdobywa chwa. Tak jak ywe istoty nie potrafi si nawzajem zobaczy bez soca i ksiyca, tak ludzie pozbawieni krlewskiej ochrony ton w ciemnociach i niszcz si nawzajem jak stado krw bez pastucha. Bez krlewskiej ochrony silniejszy zagarnie si dobra nalece do sabszego i jeeli sabszy bdzie si temu sprzeciwia, zapaci za to yciem. Nikt wic nie bdzie mg nazywa dbr swymi wasnymi i takie dobra jak ona, synowie, jedzenie i inne rodzaje wasnoci przestan istnie. Ruina ogarnie wszystko. Nikczemnicy bd okrada innych z ich pojazdw, ornamentw, sukni i klejnotw. Ludzie prawi bd dowiadcza rnego rodzaju nieszcz i w kocu Bezprawie stanie si powszechn praktyk. Osoby posiadajce bogactwo bd mordowane, wizione i przeladowane i sama idea wasnoci zaniknie. Wszystko bdzie przedwczenie niszczone, kada cz kraju bdzie opanowana przez zodziei i kady bdzie dowiadcza mk icie piekielnych. Ludzie zaczn lekceway i nawet zadawa rany swym starym ojcom i matkom, nauczycielom, gociom i seniorom swego rodu. Znikn wszystkie ograniczenia dotyczce kazirodczych zwizkw. Strac sw jasno wszelkie zasady dotyczce rolnictwa i handlu. Zasady moralnoci osabn i w kocu znikn. Wszystkie trzy Wedy zostan zapomniane i wykonanie ofiary zgodnie z rozporzdzeniami przestanie by praktykowane. Zaniknie maestwo i w kocu spoeczestwo przestanie istnie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

165

Byki przestan zapadnia krowy, maso przestanie by ubijane i ludzie yjcy z hodowli krw ulegn zniszczeniu. Bramini przestan studiowa Wedy, uprawia ascez, szuka wiedzy i realizowa swe luby. Zabjstwo osoby, ktra zabia bramina nie bdzie ju duej nagradzane i zabjca bramina bdzie si cieszy bezkarnoci. Midzy ludmi znikn wszelkie bariery i kady z sercem penym lku bdzie szuka dla siebie bezpieczestwa w walce. Pojawi si rne rodzaje niesprawiedliwoci; kasty zaczn si miesza i w krlestwie zacznie panowa gd. W krlestwie ochranianym przez krla ludzie mog spa spo kojnie nie zamykajc nawet na noc drzwi. Gdy krl ochrania pod danych przy pomocy swego bera sprawiedliwoci, kobiety ubrane w klejnoty mog bezpiecznie chodzi same po ulicach miast. W sercach mczyzn zamiera potrzeba odwetu i realizujc swe obo wizki pomagaj sobie nawzajem. Trzy wysze kasty z oddaniem realizuj wyznaczone dla nich rytuay ofiarne i angauj si w nabywanie wiedzy. Cay wiat jest ochraniany przez Wedy i utrzymuje si przy yciu dziki rozwojowi rolnictwa i handlu. Krl biorc na swe barki ciar ochrony poddanych umoliwia im ycie w szczciu i spokoju. Kt nie oddawaby wic czci krlowi, dziki ktrego istnieniu moe sam istnie i ktrego zniszczenie przyniesie mu zniszczenie? Ten, kto czyni to, co zadawala krla i bierze na swe barki cz ciaru jego obowizkw, ktre trzymaj w ryzach wszystkie kasty, zdobywa zarwno ten jak i tamten wiat, podczas gdy ten, kto szkodzi krlowi, bdzie cierpia zarwno na tym jak i tamtym wiecie. Nikt nie powinien traktowa krla jak zwykego czowieka, bo faktycznie jest on wysz boskoci ukryt w ludzkiej formie. W piciu rnych okolicznociach krl przybiera jedn z piciu rnych boskich form: Ognia, Soca, Niszczyciela, Kubery i Jamy. Gdy krl pali przy pomocy swej gwatownej energii grzesznego przestpc, przybiera form Ognia. Gdy przy pomocy swych szpiegw obserwuje dziaania wszystkich ludzi i dziaa na rzecz powszechnego dobra, przybiera form Soca. Gdy unoszc si gniewem niszczy setki niegodziwcw razem z ich synami, wnukami i innymi krewnymi, przybiera form Niszczyciela. Gdy obdaro wuje bogactwem tych, ktrzy mu su i odbiera majtek tym, ktrzy obrazili jego majestat, przybiera form Kubery. Gdy powstrzymuje niegodziwcw stosujc surowe kary i faworyzuje ludzi prawych stosujc nagrody, przybiera form Jamy.

166

Mikoajewska

Mahabharata

Czowiek obdarzony rozumem i zdolny do pracy, ktry pragnie rozwija swe cnoty i nie ywi zych zamiarw, nie powinien nigdy mwi le o swym krlu. Nikt nie zdobdzie szczcia poprzez dziaania przeciw krlowi, nawet wwczas gdy jest synem krla, jego bratem lub bliskim towarzyszem, ktrego krl uwaa za swoj drug ja. Gniew krla spali na popi kadego, kto go wywoa. Nikt nie powinien poda adnego przedmiotu nalecego do krla, bo zginie jak jele dotykajcy trucizny. Czowiek mdry ochrania krlewsk wasno z rwn trosk jak swoj wasn. Przywaszczanie sobie krlewskiej wasnoci jest uwane za wielk hab. Kt wic nie zechce oddawa czci krlowi nazywanemu takimi imionami, jak dawca szczcia, rado ludzi, sprawca dobrobytu, uzdrowiciel, pan ziemi, obroca ludzi? Czowiek, ktry szuka dobrobytu, przestrzega ogranicze, opanowa swe namitnoci, kontroluje dusz i zdoby odpowiednie umiejtnoci dziaania, powinien zawsze oddawa cze swemu krlowi. Krl z kolei powinien waciwie uhonorowa ministra, ktry kontroluje swe zmysy, jest mdry, o wielkim sercu, lojalny, prawy i posuszny nakazom polityki. Powinien ustosunkowywa si yczliwie do czowieka, ktry jest lojalny, wdziczny, prawy, samo kontrolujcy si, odwany, wspaniaomylny w swych dziaaniach, kompetentny w samodzielnym realizowaniu zada. Wiedza nape nia ludzi dum. Krl uczy ludzi pokory. Czowie k odrzucony przez krla nie zdobdzie takiej szczliwoci, jak krlewski faworyt. Krl jest sercem swego narodu. Jest jego obroc, chwa i najwikszym szczciem. Poddani przywizani do swego krla zdobd zarwno ten jak i tamten wiat, a krl rzdzc ziemi z pomoc takich zalet jak samo -kontrola, prawda i yczliwo oraz czczc bogw w wielkich rytuaach ofiarnych zdobdzie chwa na ziemi i wieczne miejsce w niebie . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, po wysuchaniu tych mdrych sw Brihaspatiego krl Kosalw, Wasumanas, z radosnym sercem odda si realizacji krlewskich obowizkw dostarczajc ochrony swym poddanym. 3. O rodkach dziki ktrym krl ochrania poddanych i pokonuje wrogw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, w jaki sposb krl powinien ochrania krlestwo i ujarzmia wrogw? Kiedy

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

167

powinien korzysta z usug szpiegw? W jaki sposb powinien zdoby zaufanie poddanych z rnych kast, suby, on i synw? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najpierw krl powinien ujarzmi samego siebie i dopiero potem szuka ujarzmienia wrogw. Krl, ktry jest niezdolny do pokonania wasnej jani, nie zdoa te pokona swych wrogw. Dopiero ten krl, ktry ujarzmi swe pi zmysw, potrafi stawi skuteczny im opr swym wrogom. Krl powinien mie swych onierzy w fortach, na granicach pastwa, w miastach, parkach, ogrodach i we wszystkich miejscach, gdzie sam przebywa, cznie ze swym paacem. Zatrudniani przez niego szpiedzy powinni robi wraenie gupcw, lepcw lub guchoniemych, cho faktycznie posiadaj szpiegowskie umiejtnoci sprawdzone przez krla, s mdrzy i potrafi dugo wytrzyma zarwno gd jak i pragnienie. Szpiedzy nie powinni si zna nawzajem. Krl powinien rwnie szpiegowa swych doradcw, przyja ci i synw, swe prowincje, miasta i tereny, ktre s pod jego zwierzchnictwem. Majc szpiegw w sklepach, miejscach zabaw i zgromadze, wrd ebrakw i mdrcw, na wasnym dworze i w domach swych obywateli powinien by zdolny do rozpoznania szpiegw wroga. Krl, ktry odkry, e jest sabszy od wroga powinien po zaci gniciu rady u swych doradcw zawrze z nim pokj. Krl, ktry ochrania krlestwo dziki swej prawoci, zawsze powinien stara si zawrze z wrogiem pokj, jeeli widzi jakie pynce z tego korzyci. Powinien y w pokoju z tymi, ktrzy realizuj wszyst kie swe cele, s zdolni do podejmowania wysiku, prawi i uczciwi. Gdy krlowi grozi miertelne niebezpieczestwo powinien bez wahania pozbawi ycia tych przestpcw, ktrych przeoczy oraz wszystkich wskazanych mu przez poddanych. Krl nie powinien wiza si z tymi, ktrzy nie mog mu przynie adnej korzyci, wyrzdzi jakiej szkody lub uratowa go przed katastrof. Jeli chodzi o dziaania wojenne, to krl, ktry jest pewien swej militarnej potgi, powinien po zabezpieczeniu swej stolicy stan odwanie na czele armii i da rozkaz do wymarszu bez informo wania o swym celu wroga, ktry jest pobawiony przyjaci i sprzymierzecw lub zaangaowany w wojn z kim innym i std nieostrony lub ktry jest wyranie sabszy. Krl nie powinien te nigdy zgadza si dugo na ycie pod jarzmem innego, ktry jest potniejszy. Nawet gdy sam jest saby,

168

Mikoajewska

Mahabharata

powinien szuka sposobu na pokonanie okupanta majc siln wol odzyskania niepodlegoci i dzierenia wadzy samemu. Powinien szuka wyzwolenia posugujc si broni, ogniem, trucizn lub siejc niezgod wrd jego doradcw lub suby. Nauczyciel bogw Brihaspati naucza, e rozumny krl powinien unika wojny dla zdobycia nowego terenu. Powinien raczej poszerza swe krlestwo poprzez umow, dary, aneksj. Krl powinien pobiera szst cz zarobkw swych pod danych w formie podatku celem pokrycia kosztw zwizanych z ich ochron. W tym samym celu powinien rwnie odbiera si cay majtek, bez wzgldu na to jak wielki, nalecy do dziesiciu rodzajw przestpcw wymienionych w witych pismach. Krl powinien troszczy si o poddanych jak o wasne dzieci. W rozstrzyganiu ich konfliktw nie powinien jednak kierowa si wspczuciem. Do wysuchiwania ich zaale i rozstrzygania konfliktw powinien wyznaczy osoby, ktre zdobyy odpowied ni wiedz w zakresie spraw tego wiata, bo pastwo faktycznie bazuje na waciwym wymierzaniu sprawiedliwoci. Krl, ktry realizuje waciwie sprawiedliwo, zbiera wielkie zasugi. Waciwe zarzdzanie kar jest najwyszym obowizkiem krla i przynosi mu wielk chwa. Krl powinien rwnie zatrudni osoby uczciwe i godne zaufania, aby sprawoway kontrol nad jego spichlerzami, sol, promami i oddziaami soni. Krl powinien zna wszystkie Wedy i ich rne odgazienia, zdobywa wiedz, praktykowa dobroczynno i umartwienia i realizowa rytuay ofiarne. Wszystkie te zalety powinny zawsze charakteryzowa krla. Krl niezdolny do wymierzania kary nie zdobdzie ani nieba, ani sawy. Krl zaatakowany przez silniejszego wroga powinien schroni si w swym forcie i po naradzie z doradcami podj odpowiednie rodki obrony. Ignorujc nawet swj obowizek ochraniania przyjaci powinien szuka ochrony u wadcy innego krlestwa, szczeglnie tego, ktre jest wrogiem jego wroga i jest zdolny do walki z jego wrogiem na polu bitewnym. Majc na uwadze bez pieczestwo poddanych powinien zatroszczy si o ich przesiedle nie. Do fortw powinien rwnie przenie zapasy zb, a jeeli jest to niemoliwe, powinien zniszczy swe spichlerze przy pomocy ognia. Powinien rwnie stara si zniszczy zboa na polach wroga korzystajc z pomocy cywilw lub swej armii. Na terenie swego krlestwa powinien zniszczy wszystkie mosty i zbiorniki wodne i niewielkie forty niezdolne do obrony. Powinien

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

169

rwnie wyci wszystkie mniejsze drzewa za wyjtkiem witego drzewa Czaitja oraz uci gazie wikszych drzew. Wok swych fortw powinien kaza wznie way ochronne i wypeni fos wod pen krokodyli i rekinw pozostawiajc w murze mae wyjcie, aby mie dostp do fosy. Powinien kaza przygotowa obron bram gwnych i umieci rne rodzaje pociskw na waach ochronnych. Dla ochrony miast i wsi przed ogniem powinien kaza pokry somiane domy glin i usun such traw. Szczegln trosk naley otoczy ogie uywany w kuniach i do owietlania pomieszcze. Posiki powinno si gotowa noc i podczas dnia za wyjtkiem ognia ofiarnego nie naley pali adnego innego rodzaju ognia. Surowe kary powinny by zastosowa ne wobec tych, ktrzy rozpalaj ogie w cigu dnia. Naley oczyci miasta z ebrakw, eunuchw i mimw, gdy inaczej sprowadz ze sob zo i we wszystkich miejscach publicznych krl powinien mie swych szpiegw. Krl powinien zadba o budow szerokich dr g i stacji, gdzie mona zaopatrzy si w wod i inne produkty. Miejsca skadania rnych towarw, arsenay broni, obozy wojskowe, stajnie dla koni i soni, ogrody odpoczynku i przyjemnoci powinny by trzymane w tajemnicy. Krl zaatakowany przez wrog armi powinien zadba o zgromadzenie odpowiednich zapasw oleju, tuszczu, miodu, oczyszczonego masa, rnego rodzaju lekarstw, korzonkw, owocw, wgla, trawy munda, lici, strza zwykych i zatrutych, rnego rodzaju wczni, mieczy i innej broni. Powinien rwnie mie atwy dostp do rnego rodzaju skrybw, lekarzy, aktorw, tancerzy, atletw i rnych osb zdolnych do ukrywania si pod rnym przebraniem. Krl powinien stara si zdoby kontrol nad kad osob, ktra budzi w nim lk, bez wzgldu na to, czy jest to jego sucy, doradca, obywatel jego kraju, czy wadca ssiedniego krlestwa. Powinien nagradza bogactwem lub dzikczynn mow kadego, kto pomg mu w realizacji jego krlewskich zada. Zostao powiedziane w witych pismach, e krl podbijajc lub zabijajc wroga spaca dug swym poddanym. Krl powinien si troszczy o siedem rzeczy, ktrymi s was na ja, doradcy, skarbiec, system wymiaru kary, przyjaciele, prowincje i stolica. Powinien ochrania swe krlest wo, ktre bazuje na tych siedmiu odnach.

170

Mikoajewska

Mahabharata

Krl, ktry jest obeznany z szecioma wymogami suwerennoci (ktrymi s: utrzymywanie pokoju z silniejszym wrogiem, wojna z wrogiem, ktry jest rwny si, podbijanie sabszych, stanie w miejscu, szukanie dla siebie ochrony, sianie wani wrd dowdcw wrogiej armii), oraz z trjelementow caoci celw wymiaru sprawiedliwoci (Utrzymywanie, Rozwj, Zniszczenie) i wysz trjelementow caoci celw yciowych (Prawo, Zysk, Przyjemno) zdobdzie zwierzchnictwo nad ca ziemi. Krl powinien zawsze we waciwym czasie bra opisane wyej elementy pod uwag w swym dziaaniu. Z ich pomoc bdzie rzdzi z sukcesem ziemi przez dugi okres czasu. W tym kontekcie pozwl mi zacytowa dwa wersety nucone niegdy przez syna Angirasa, Brihaspatiego: Po zrealizowaniu wszystkich swych obowizkw i dostarczeniu ochrony ziemi i jej miastom krl zdobywa wieczne szczcie w niebie. Po co pyta, jak dobre s umartwienia i jak dobre s ofiary tego krla, ktry waciwie ochrania swych poddanych? Ten krl posiad bowiem wszystkie krlewskie zalety . 4. O zalenoci midzy dziaaniem krla i charakterem eonu Krl Prawa rzek: O Bhiszma, wytumacz mi w jaki sposb nauka o rzdzie, krl i poddani wspieraj si nawzajem? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj o tym, jak wielkim bogosawiestwem jest nauka o rzdzeniu. Zalecane przez ni wymierzanie sprawiedliwoci i naleyte stosowanie kary zmusza ludzi do realizowania wyznaczonych dla nich obowizkw. Ludzie s prawdziwie szczliwi w tych czasach, w ktrych wszystkie cztery kasty realizuj swe obowizki i utrzymane s wszystkie zdrowe bariery. Gdy z realizowania nauki o rzdzeniu pynie pokj, ludzie uwalniaj si od lku i trzy wysze kasty dokadaj wszelkich stara, aby utrzyma spoeczn harmoni. Nie ma wtpliwoci co do tego, e to krl stwarza poszczeglne eony, a nie odwrotnie. Gdy krl rzdzi opierajc si cakowicie i cile na caej nauce o rzdzie, rozpoczyna si najwspanialszy z eonw, czyli kritajuga. Krlewska prawo rozpoczyna kritajug. W tym eonie Bezprawie nie istnieje. Serca ludzi nalecych do czterech kast nie czerpi z Bezprawia adnej przyjemnoci. W czasie tego eonu wszyscy ludzie zdobywaj przedmioty, ktrych pragn i ich nie trac. Wszystkie wedyjskie rytuay przynosz zasugi. Wszystkie pory roku s przyjemne i wolne od wszelkiego za. Znikaj choroby i ludzie ciesz si dugim yciem. Ich gosy,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

171

wymowa i umysy staj si jasne i radosne. Ziemia nawet bez uprawy rodzi zboa, a zioa i inne roliny rosn w obfitoci. Kora drzew jest silna i zdrowa, a licie i owoce pokrywaj je w obfitoci. Takie s cechy kritajugi. Krl, ktry w swym dziaaniu opiera si jedynie w trzech czwartych na nauce o rzdzie, rozpoczyna tretajug, otwierajc czwart cz dla Bezprawia. Ziemia rodzi zboa, zioa, i inne roliny, tylko wtedy gdy jest uprawiana. Jeeli krl w swym dziaaniu uwzgldnia jedynie poow nauki o rzdzie otwierajc w poowie drog dla Bezprawia, rozpoczyna dwaparajug. Ziemia nawet uprawiana rodzi plony jedynie w poowie swej mocy. Gdy krl odrzuca nauk o rzdzie w caoci i gnbi swych poddanych realizujc w swym dziaaniu rnego rodzaju zo, rozpoczyna kalijug. W czasie tego eonu dominuje Bezprawie i zanika prawo. Serca ludzi z wszystkich kast odsuwaj si od waciwych dla nich obowizkw. Szudrowie yj jak bramini wybierajc ebraczy tryb ycia, a bramini yj jak sucy. Ludzie s niezdolni do zdobywania upragnionych przedmiotw i utrzymywania tych, ktre ju posiadaj. Cztery kasty mieszaj si ze sob. Wedyjskie rytuay przestaj przynosi pozytywne skutki. Kada pora roku obfituje w katastrofy. Pojawiaj si rne choroby i ludzie zaczynaj przedwczenie umiera. Ich gosy, wymowa i umysy trac swj wigor. Pojawia si wiele wdw i wielu zych mczyzn. Chmury przestaj przynosi deszcz i ziemia przestaje rodzi plony. To krl powoduje pojawienie si odpowiedniego eonu. Gdy przynosi na ziemi swym dziaaniem kritajug, zdobywa wieczne szczcie. Gdy przynosi tretajug zdobdzie niebiaskie szczcie na okrelony czas. Gdy przynosi dwaparajug zdobywa niebo odpowiednio do zgromadzonych zasug. Przynoszc kalijug obcia si ogromnym adunkiem grzechu. Zabrudzony przez swe niegodziwe uczynki zarabia pieko i tonc w grzechach swych poddanych ciga na siebie wielk hab. Wojownik i krl powinien dokada wszelkich stara, aby zdobywa przedmioty, ktrych pragnie i utrzymywa te, ktre ju zdoby nie tracc z oczu nauki o rzdzie. Nauka o rzdzie, ktra skania wszystkich ludzi do realizacji swych obowizkw, jest fundamentem wszelkich zdrowych zrnicowa i faktycznie utrzymuje wiat i wprawia go w ruch. Bdc waciwie stosowana ochrania wszystkich ludzi, tak jak matka i ojciec ochraniaj swe dzieci. Samo ycie wszystkich ywych istot zaley od niej.

172

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, najwysz zasug krla jest poznanie nauki o rzdzie i waciwe jej stosowanie. Ochraniaj wic waciwie swych poddanych bazujc na znajomoci tej nauki. Czynic tak zdobdziesz wieczne szczcie w niebie. 5. Cechy dobrego krla Bhiszma kontynuowa: O Krlu Prawa, mdrcy mwi o trzydziestu szeciu zaletach, ktrymi powinien by obdarzony krl, ktre s powizane z innymi trzydziestoma szecioma cechami. Krl nimi obdarzony zbierze swym dziaaniem wielkie zasugi. Pozwl, e wymieni ci te zalety. Tak wic krl powinien realizowa swe krlewskie obowizki bez gniewu i zych zamia rw. Nie powinien nigdy zapomina o uprzejmoci. Powinien mie wiar. Powinien zdobywa bogactwo unikajc okruciestwa i przeladowa. Powinien szuka przyjemnoci, ale bez przywizywania si do niej. Powinien z entuzjazmem wypowiada to, co sympatyczne i by odwanym, ale bez przechwaek. Powinien by tolerancyjny, ale nie powinien obdarowywa nikogo, kto nie przestrzega jego zarzdze. Powinien by waleczny, al e bez okruciestwa. Nigdy nie powinien ujawnia swych celw nie godziwcom lub zawiera z nimi sojuszy, zatrudnia ich i przyjmo wa od nich pomocy. Nie powinien zachowywa si wrogo w stosunku do przyjaci. Jako szpiegw powinien zatrudnia jedynie osoby mu oddane. Nigdy nie powinien prbowa realizowa swych celw uywajc przeladowa. Powinien mwi o zasugach innych, unikajc mowy o swoich wasnych. Nigdy nie powinien odbiera dbr nalecych do jego prawych poddanych, zarzdza kary, zanim nie ma dowodw winy. Nigdy nie powinien ujawnia swych zamiarw. Powinien dawa dary, lecz nie tym, ktrzy s zawistni. Powinien obdarza innych zaufaniem, lecz nie tych, ktrzy mu ju zaszkodzili. Powinien dostarcza ochrony swym onom. Powinien by czysty i nie powinien zawsze ulega wspczuciu. Nie powinien te zbytnio ulega wpywowi kobiet. Powinien spoywa jedynie zdrow ywno. Powinien zawsze obdarza szacunkiem tych, ktrzy na to zasuguj i oddawa cze swym nauczycielom i starszynie. Wolny od pychy po winien oddawa cze bogom. Powinien szuka dobrobytu, nie czynic jednak niczego, co przynosi niesaw. Z pokor powinien oddawa pierwszestwo starszym. Powinien by mdry w interesach czekajc zawsze na waciwy moment. Powinien dodawa ludziom otuchy i nie odsya ich z pustymi rkami. Nie powinien

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 120

173

zaniedbywa swych faworytw. Nie powinien atakowa z niewiedzy. Po zabiciu swych wrogw nie powinien ulega smutkowi. Powinien wyraa swj gniew, ale nie bez powodu. Powinien by agodny, ale nie w stosunku do tych, ktrzy go obrazili. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, jeeli pragniesz dobrobytu, rzdzc swym krlestwem realizuj w swym zachowaniu opisane ci przeze mnie krlewskie zalety, bo inaczej narazisz na niebezpieczestwo. Krl, ktry je realizuje, bdzie bogosawiony na ziemi i zdobdzie wielkie nagrody w niebie.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LXVII-LXX (Rajadharmanusasana Parva).

174

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 121 O wsppracy wojownikw i braminw w zarzdzaniu krlestwem

1. O tym, jak krl ochrania poddanych sw prawoci; 2. O narodzinach czterech kast, najwyszej pozycji braminw bdcych oryginalnymi wacicielami ziemi i roli krla jako stranika ziemi; 3. O koniecznoci wspdziaania wojownikw i braminw w zarzdzaniu krlestwem, aby unikn niszczcej siy Rudry; 4. O walorach czenia siy waciwej dla bramina z si waciw dla krla w rzdzeniu krlestwem; 5. O tym, jak krl Kaikejw obroni si przed demonem sw prawoci; 6. O krlewskim obowizku w stosunku do zych i dobrych braminw; 7. O warunkach, w ktrych bramini mog realizowa dziaania wyznaczone dla innych kast bez popeniania grzechu; 8. Bhiszma krytykuje zamiar Judhiszthiry, aby porzuci krlestwo i rozpocz ebraczy tryb ycia waciwy dla braminw.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl i kapan powinni mie podobne serca i y w przyjani. Przyja wojownikw z braminami uszczliwia poddanych, a wrogo midzy nimi przynosi im zniszczenie. Bramini i wojownicy s nazywani przodkami wszystkich ludzi i broni wiat przed niszczc si Rudry.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXXIII)

1. O tym, jak krl ochrania poddanych sw prawoci Krl Prawa stojc przed Bhiszm ze zoonymi pobonie domi pyta dalej: O Bhiszma, powiedz mi w jaki sposb powinien postpowa krl, ktry chce ochrania poddanych unikajc bdw i wykrocze przeciw prawoci? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, chcc zrealizowa ten cel, powiniene przede wszystkim oddawa cze bogom i braminom, ktrzy poznali Wedy i z oddaniem realizuj swe bramiskie obo wizki, jak i rnego rodzaju ascetom, ktrzy zgromadzili liczne zasugi realizujc surowe przysigi, i gdy przybd do twego paa cu, powiniene poprosi ich o udzia w sponsorowanych przez ciebie rytuaach ofiarnych. Razem z towarzyszcym ci kapanem powiniene na ich widok wsta ze swego tronu, aby dotkn ich stp i wykona wszelkie inne zalecane pobone czynnoci, ktre bd dziaa na tw korzy. Witani z szacunkiem asceci i obdaro wani bogato bramini obdarz ci swym bogosawiestwem, ktre przyniesie ci sukces w realizacji twoich wasnych celw.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

175

Krocz ciek uczciwoci ze szczeroci i mdroci unikajc ulegania dzy i gniewowi. Krl, ktry poda wycznie za Zyskiem nie pokonawszy najpierw swej dzy i gniewu, nie rozwinie odpowiednich zalet i w kocu take nie zdobdzie Zysku. Na swych pomocnikw nie zatrudniaj nigdy tych, ktrzy w sprawach Przyjemnoci i Zysku s nienasyceni i gupi, lecz takich, ktrzy zdobyli odpowiednie umiejtnoci i s wolni od zawici. Osoby, ktre szukaj Zysku opanowane przez dz i gniew nie posiadajc odpowiednich umiejtnoci w prowadzeniu interesu, bd ciemiy innych rnego rodzaju nieuczciwociami i oszustwami. Krl powinien wypenia swj skarbiec nakadajc finansowe kary na przestpcw, pobierajc szst cz plonw i cigajc zgodne z przepisami podatki naoone na kupcw i sprzedawcw w zamian za dostarczan im ochron. Gdy krl pobiera uczciwe podatki, jest sprawiedliwy, czujny, szczodry, wolny od gniewu i dzy, obywatele nie czuj si uciskani i s mu gboko oddani. Nigdy nie prbuj wypenia skarbca nieuczciw drog ulegajc zawici. Krl, ktry nie dziaa zgodnie z nakazami Wed i dy jedynie do zdobycia bogactwa, nie zdoa zgromadzi ani bogactwa, ani religijnych zasug. Jego bogactwo bdzie jak bezwartociowy przedmiot. Chciwy krl, ktry dla wasnego kaprysu uciska swych poddanych nakadajc na nich nieuczciwe podatki, szkodzi sam sobie. Tak jak osoba szukajca mleka nie zdobdzie go poprzez obcicie krowie wymion, tak krlestwo rzdzone przy pomocy niewaciwych rodkw nie przyniesie krlowi Zysku. Natomiast krl, ktry ochrania krlestwo waciwie i rzdzi nim z pomoc rozumu, zdobdzie bogactwo zarwno za ycia jak i po mierci. Ziemia prawidowo uprawiana zrodzi plony i dostarczy zota bdc jak karmica dziecko matka. Krl powinien poda za przyka dem ogrodnika, ktry troskliwie polewa wod hodowane ro liny, a nie za przykadem tego, kto odcina drzewa od korzeni uywajc ich na opa. Ochraniajc w ten sposb ziemi bdzie cieszy si ni bez koca. Gdy twj skarbiec oprni si jednak z powodu ataku wroga, powiniene go wypeni pobierajc bogactwo od swych obywateli z wyjtkiem braminw. Nawet gdy znajdziesz si w cakowitej ndzy, nie pozwl swemu sercu, aby wzburzyo si zawici na widok posiadajcego bogactwo bramina. Natomiast gdy sam posiadasz bogactwo w wielkiej obfitoci, powiniene obdarowywa nim braminw biorc pod uwag ich duchowe walory i ochrania ich najlepiej jak potrafisz. Zachowujc si w ten sposb

176

Mikoajewska

Mahabharata

i ochraniajc poddanych sw prawoci zdobdziesz wieczn saw za ycia i trudne do zdobycia niebiaskie regiony po mierci. Ochrona poddanych jest najwyszym obowizkiem krla, gdy wspczucie dla wszystkich ywych istot i chronienie ich przed zranieniem jest najwyej cenion religijn zasug. Krl, ktry zaniedbuje tej ochrony, choby na jeden dzie, zasuguje na cier pienia piekielne przez tysic lat. Realizujc j zdobywa wszystkie te niebiaskie regiony, ktre bramini osigaj poprzez realizacj obowizkw zarzdzonych dla czterech trybw ycia. adna osoba, ktra nie jest krlem, nie moe zdoby tak wielkich zasug realizujc swj podstawowy obowizek. Tylko prawy krl sw prawoci moe zdoby tak wielkie zasugi. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, odzyskawszy krlestwo i bdc rozumny nie zapominaj nigdy o obowizku ochraniania poddanych. Zadowalaj te Indr oferujc mu som jak i swych przyjaci speniajc ich yczenia. 2. O narodzinach czterech kast, najwyszej pozycji braminw bdcych oryginalnymi wacicielami ziemi i roli krla jako stranika ziemi Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl w trosce o obywateli powinien mianowa na swego kapana kogo, kto rwnie dziaa na rzecz ochrony tych, co czyni dobro i karania tych, co czyni zo, aby wspiera go sw rad. Ziemia och raniana przez wojownikw naley bowiem do braminw i krl powinien zawsze sucha rad dobrego bramina. W tym kontekcie posuchaj staroytnej opowieci o tym, jak Wiatr w rozmowie z krlem Pururawasem, synem Aila, wyjani mu starszestwo braminw i konieczno wsppracy z nimi przy zarzdzaniu ziemi. Krl Pururawas rzek: O bogu wiatru, wytumacz mi, skd wzili si na ziemi bramini i trzy pozostae kasty i dlaczego bramini wrd kast maj najwyszy status? Wiatr odpowiedzia: O krlu, bramini wypynli najpierw z ust Brahmy, wojownicy wypynli nastpnie z jego ramion, a waijowie z jego ud. A na kocu z jego stp zostali stworzeni szudrowie. Bramini stworzeni jako pierwsi narodzili si na ziemi w roli panw wszystkich ywych istot i s skarbnic wszystkich obo wizkw. Ich obowizkiem jest dbanie o utrzymywanie na ziemi Wed i innych witych pism. Druga z kolei kasta, wojownicy, zostaa stworzona, aby wada ziemi, wymierza sprawiedliwo i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

177

ochrania wszystkie ywe istoty. Waijowie zostali stworzeni po to, aby poprzez upraw ziemi i handel dostarcza sobie i dwm wyszym kastom rodkw do ycia, a szudrowie po to, aby usugiwa trzem wyszym kastom. Pururawas rzek: O bogu wiatru, powiedz mi, do kogo naley ziemia: do braminw, czy do wojownikw? Wiatr odpowiedzia: O krlu, wszystko, co istnieje we wszechwiecie naley do braminw, gdy oni narodzili si pierwsi i oni zajmuj pierwsze miejsce wrd czterech kast. Tak mwi ci, ktrzy poznali wszelkie sekrety prawoci. Wszystko to, co bramin spoywa, jest jego wasne. Miejsce, w ktrym mieszka, te jest jego wasne i jego wasne jest to, co daje. Zasuguje wic na szacunek pozostaych kast. Jest najstarszy i pierwszy w porzdku kast. Jednake tak jak kobieta w przypadku mierci ma akceptuje na ma jego modszego brata, tak ziemia w konsekwencji wyrzeczenia si jej przez bramina akceptuje na swego pana wojownika, ktry narodzi si tu po nim. Taka jest oglna zasada. Zasada ta nie obowizuje jednak w czasach katastrofy. Wwczas, jeeli chcesz zrealizowa obowizki swej kasty i zdoby niebo, oddaj zdobyty przez ciebie ld braminom, ktrzy posiedli wiedz i prawe zachowanie, uprawiaj umartwienia i realizujc swe obowizki s wolni od zawici wywoanej bogactwem. Szlachetnie urodzony bramin wyposaony w wiedz i pokor potrafi pouczy krla w kadej sprawie. Bdzie krlowi przypomina o jego obowizkach i swymi poradami przyniesie mu dobro byt. Dopki krl wierny swym obowizkom i wolny od pychy bdzie chcia sucha rad i instrukcji braminw, dopty bdzie czczony przez poddanych zdobywajc saw. Krlewski kapan ma wic swj udzia w zasugach zbieranych przez krla. Gdy krl podajc za jego rad kroczy wytrwale ciek prawoci, jego poddani biorc z niego przykad i znajdujc w nim oparcie, wolni od lku rwnie praktykuj prawo. Czwarta cz ich zasug naley do krla. Dobrobyt ludzi, bogw, Ojcw, gandharww i rakszasw zaley od realizacji rytuaw ofiarnych sponsorowanych przez krla. Ofiara, ktr ywi si bogowie i Ojcowie, bazuje na krlu. W kraju pozbawionym krla zanika ofiara. Latem ludzie poszukuj ulgi w cieniu drzew, zimnej wodzie lub chodnych powiewach wiatru, podczas gdy zim czerpi przyjemno z cieplejszych ubra, miejsca przy ogniu i promieni soca. Serca ludzi raduj dwiki, widoki, dotyk niektrych przedmiotw, smak i zapach. Lk pozbawia ich jednak moliwoci

178

Mikoajewska

Mahabharata

odczuwania tych przyjemnoci i dlatego krl, ktry uwalnia ich od lku, zbiera wielkie zasugi. We wszystkich trzech wiatach nie ma wikszego daru od daru ycia, ktry swym poddanym daje prawy krl. Krl na ziemi przybiera rne boskie formy. Jest Indr, Jam, Dharm. To on strzee wszystkiego i utrzymuje wszystko przy yciu . 3. O koniecznoci wspdziaania wojownikw i braminw w zarzdzaniu krlestwem, aby unikn niszczcej siy Rudry Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl, ktry w swym dziaaniu bierze pod uwag Prawo i Zysk, powinien wic jak najszybciej zatrudni do pomocy w rzdzeniu kapana znajcego wszystkie sekrety Wed, aby pomaga mu rozwika wymogi Prawa i Zysku, ktre czsto w konkretnym przypadku s nieoczywiste i powikane. Krl o szlachetnej duszy znajcy zasady polityki, ktry ma za doradcw kapanw o podobnych walorach, osiga powo dzenie we wszystkich dziaaniach. Zarwno krlowie jak i kapani o takich zaletach, ktrzy praktykuj dotrzymywanie lubw i umartwienia, zasuguj na szacunek. Razem zdoaj utrzyma przy yciu swych poddanych, dzieci, bogw i Ojcw i przynie im rozwj. Krl i kapan powinni mie podobne serca i y w przyjani. Przyja wojownikw z braminami uszczliwia poddanych, a wrogo midzy nimi przynosi im zniszczenie. Bramini i wojownicy s nazywani przodkami wszystkich ludzi i broni wiat przed niszczc si Rudry. W tym kontekcie posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie krla Pururawasa z mdrcem Kajap na ten temat. Pururawas rzek: O wielki mdrcu, powiedz mi, co si stanie gdy bramin przestanie wspiera wojownika, a wojownik bramina? Wyjanij mi take, ktry z nich powinien by uznany za nadrzdnego i od istnienia ktrego z nich zaley utrzymanie si pozostaych kast przy yciu? Kajapa rzek: O krlu, gdy bramini i wojownicy spieraj si ze sob, krlestwu grozi ruina. Wdziera si do niego chaos, zaczynaj je trapi zodzieje i ci, ktrzy s prawi, odmawiaj krlowi przynalenoci do aryjskiej rasy. Woy i ich potomstwo umieraj, mleko przestaje by ubijane, a rytuay ofiarne przestaj by wykonywane. Modzi bramini przestaj studiowa Wedy i prowadzi rytuay ofiarne. Znika dobrobyt. Wojownicy, ktrzy

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

179

odrzucaj braminw, trac sw czyst krew i staj si ze swej natury zodziejami. Bramini i wojownicy s ze sob w sposb naturalny powizani i powinni ochrania si nawzajem. Bramini rozwijaj si dziki wsparciu wojownikw, a wojownicy dziki wsparciu braminw. Ich pomylno zaley od wspierania si nawzajem. Gdy ich wzajemna yczliwo sigajca staroytnych czasw zaamie si, chaos opanuje wszystko i nikomu nie uda si przepyn oceanu ycia. Wszystkie cztery kasty strac jasno swych obowizkw i ulegn zniszczeniu. Bramini s jak drzewa, i gdy s waciwie ochraniani, na ziemi leje si mid i zoto, a gdy nie s, ziemi zalewaj zy i grzech. Gdy bramini zapominaj o Wedach, Indra przestaje polewa ziemi deszczem i rne klski zaczynaj nawiedza krlestwo. Gdy zabjstwo kobiety lub bramina przestaje wywoywa oburzenie i strach przed krlewsk kar ju ich nie powstrzymuje, sam krl znajdzie si w niebezpieczestwie. W konsekwencji grzechw zatwardziaych grzesznikw w krlestwie pojawi si Rudra niosc ze sob zemst i swym gniewem zniszczy wszystkich bez rnicy, zarwno uczciwych jak i grzesznikw. Pururawas rzek: O wielki mdrcu, ywe istoty niszcz ywe istoty. Powiedz mi, skd Rudra wypyn i jakie przybiera formy? Kajapa rzek: O krlu, Rudra mieszka w ludzkich sercach. To on niszczy ciaa tych, w ktrych mieszka, jak i ciaa innych. Mdrcy mwi, e Rudra jest jak burzowe powietrze i ma formy takie same jak wiatry. Pururawas rzek: O wielki mdrcu, podmuchy wiatru same w sobie nie zawsze przynosz czowiekowi zniszczenie, tak samo nie czyni tego Indra oblewajc ziemi deszczem. Z drugiej strony widzimy jednak, e ludzie trac zmysy i zabijaj si nawzajem z zawici i szalestwa. Kajapa rzek: O krlu, tak jak ogie poncy w jednym domu potrafi spali ca wie, tak Rudra najpierw odbiera rozum kilku, a nastpnie ta utrata rozumu dotyka wszystkich bez wyjtku, zarwno uczciwych jak i niegodziwych. Pururawas rzek: O wielki mdrcu, skoro kara za grzechy popenione przez kilku spada na wszystkich, jaki sens ma czynienie dobra? Czy nie lepiej byoby dla dobrych czyni zo? Kajapa rzek: O krlu, ludzie prawi, ktrzy uniknli kontaktu z grzesznikiem, s czyci jak za, jednake ci, ktrzy przebywaj w tym samym korcu, co grzesznicy, padaj ofiar kary wymierzonej grzesznikom. Kara ta jest jak poar, ktry niszczy zarwno te drzewa, ktre s suche i te ktre s mokre, lecz rosn w ich

180

Mikoajewska

Mahabharata

ssiedztwie. Dlatego czowiek uczciwy powinien stara si unika kontaktu z grzesznikiem. Pururawas rzek: O wielki mdrcu, ziemia nosi na swej powierzchni zarwno ludzi prawych jak i grzesznikw, lecz wiatr wieje na nich tak samo i tak samo pada na nich deszcz. Kajapa rzek: O krlu, taki faktycznie jest bieg materialnego wiata. Nie jest tak jednak duej po mierci. Na tamtym wiecie jest wielka rnica midzy tym, co spotyka grzesznikw i ludzi uczciwych. Regiony zdobywane przez tych, ktrzy zgromadzili za ycia liczne zasugi, s o splendorze zota lub ognia karmionego oczyszczonym tuszczem i powizane ze rdem eliksiru niemiertelnoci. Osoby przebywajce w tych regionach dowiadczaj stanu wielkiej bogoci uwalniajc si od zgrzybiaoci, smutku i mierci. Grzesznicy natomiast udaj si do regionw piekielnych pokrytych wieczn ciemnoci, wypenionych smutkiem i przynoszcych niekoczce si cierpienie. Grzesznik tonc w habie przez dugie lata bdzie pokutowa za swe grzechy . Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, w konsekwencji niezgody midzy braminami i wojownikami na ludzi spadn rne nieszczcia. Krl wiedzc o tym powinien jeszcze przed koronacj mianowa na swych kapanw dowiadczonych braminw, ktrzy zdobyli pen wiedz. Tak zostao zarzdzone w witych pismach. Tam te zostao zadeklarowane, e bramin wrd wszystkich ywych istot zajmuje pierwsze miejsce Jak mwi ci, ktrzy poznali wszystkie Wedy, bramin narodzi si pierwszy i w konsekwencji jego bycia pierworodnym wszystko to, co jest na tym wiecie dobre, ma w nim swj kapita. Bdc legalnym dziedzicem wszystkiego dobrego, co wypyno ze Stwrcy, powinien rwnie z racji swej pierworodnoci by czczony i szanowany przez wszystkie ywe istoty. Krl, bez wzgldu na to jak jest potny, powinien zdaniem witych pism, obdarza bra mina wszystkim, co jest najlepsze i stoi wyej od wszystkiego innego. Bramin ma swj wkad w ulepszanie krla i krl ma swj wkad w ulepszanie bramina. Krl powinien wic zawsze oddawa braminom nalen im cze. 4. O walorach czenia siy waciwej dla bramina z si waciw dla krla w rzdzeniu krlestwem Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w pismach zostao stwierdzone, e ochrona i rozwj krlestwa bazuje na krlu, a ochrona i rozwj krla bazuje na krlewskim kapanie. Krlestwo cieszy si pomylnoci, gdy ukryty wewntrz lk mieszkacw

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

181

zostaje rozproszony przez braminw, a ich lk przed zagroenia mi zewntrznymi zostaje rozproszony przez krla, dziki sile jego broni. W tym kontekcie posuchaj jeszcze jednej staroytnej opowieci o rozmowie midzy krlem Muczukund a bogiem bogactwa, Kuber, zwanym rwnie Wairawana, ktra miaa miejsce wwczas, gdy krl Muczukunda pokona Kuber dziki pomocy swego kapana. Krl Muczukunda po podbiciu caej ziemi chcia wyprbowa swe siy napadajc na krlestwo boga bogactwa Kubery zwanego rwnie Alaka. Kubera si swej ascezy stworzy potny oddzia demonw rakszasw, ktry zniszczy nacierajce na nich wojska krla Muczukundy, ktry z kolei widzc to zacz prosi o pomoc swego kapana Wasiszt. Wasiszta w odpowiedzi podda si bardzo surowym umartwieniom i dziki swym duchowym mocom zniszczy oddzia rakszasw. Kubera widzc klsk swej armii ukaza si przed krlem Muczukund i rzek: O krlu, aden ze staroytnych krlw nawet potniejszych od ciebie nie odway si zaatakowa mnie z po moc swego kapana. Widzc we mnie tego, od kogo zaley ich dobrobyt i niedola, zbliali si do mnie tylko po to, aby oddawa mi cze. Jeeli masz do siy w swej armii, uka j. Dlaczego korzystasz z pomocy swego kapana? Rozgniewany tymi sowami krl Muczukunda rzek bez lku i bez pychy: O Kubera, dlaczego mnie ganisz? Samo-Stwarzajcy Si Brahman stworzy zarwno bramina jak i wojownika. Obaj pochodz wic z tego samego rda. Si bramina s jego umart wienia i mantry, a si wojownika potga jego broni. Jeeli nie bd wspdziaa w uywaniu swych mocy, nie zdoaj utrzyma istnienia wiata. Krl powinien ochrania swych poddanych wykorzystujc obie te potgi. Kubera rzek: O krlu, bez rozkazu Samo-Stwarzajcego si nigdy nie obdarowaem nikogo suwerennoci i nikomu jej nie odebraem. Przyjmij wic j ode mnie w darze i rzd ca ziemi. Krl Muczukunda rzek: O Kubera, nie chc od ciebie takiego daru. Chc si cieszy suwerennoci zdobyt si moich wasnych ramion i dlatego pokonaem tw armi . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Kubera usyszawszy te sowa i widzc odwag Muczukundy i jego upr w kroczeniu ciek wojownika popad w zdumienie. Tymczasem Muczukunda oddany swym wasnym obowizkom i majc do pomocy duchow potg swego kapana wada ca ziemi, ktr sam zdoby. Prawy krl, ktry wada krlestwem dajc pierwszestwo i korzystajc z

182

Mikoajewska

Mahabharata

pomocy braminw zdobdzie ca ziemi i wielk saw. Bramin jednake powinien zawsze realizowa swoje obowizki wykonujc religijne ryty, a wojownik swoje bdc zawsze gotowy do uycia broni. Do nich razem naley kada rzecz we wszechwiecie. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj raz jeszcze, jak powinien zachowywa si krl, aby przynie powodzenie poddanym i zdoby niebo. Krl powinien by szczodry i sponsorowa rytuay ofiarne, z oddaniem realizowa swj obowizek dostarczania ochrony pod danym, praktykowa umartwienia i dotrzymywanie lubw, oddawa honory tym, ktrym si one nale wstajc na ich widok i obsypujc ich bogatymi darami. Gdy bdzie przestrzega tych zasad, wszyscy inni bd rwnie uwzgldnia je w swym dziaaniu, bo poddani bior przykad ze swego krla. Krl ze swym berem sprawiedliwoci w doni powinien by dla swych wrogw jak sama mier. Powinien niszczy zodziei nie darowujc adnemu. Do krla naley jedna czwarta zasug jego poddanych zebra nych przez nich pod jego ochron. Krla obcia jednak rwnie jedna czwarta grzechw popenionych przez jego poddanych w konsekwencji nieszcz sprowadzonych na krlestwo przez jego zaniedbania w realizacji swych obowizkw. Niektrzy twierdz, e na krla spada poowa, a inni mwi, e cao konsekwencji grzechu wynikego z jego okruciestwa lub wypowiedzenia kamstwa. Ludzie szukaj ochrony u krla tak jak ptaki szukaj dla siebie ochrony na wielkim drzewie. Takiej ochrony nie zdoa jednak dostarczy swym poddanym krl, ktry ma dusz okrutn i zawistn i szuka jedynie zaspokojenia wasnej dzy. Krl moe si oczyci z grzechw popenionych przez poddanych zwracajc im dobra ukradzione przez zodziei, lub wyrwnujc ich strat bogactwem ze swego skarbca. Dbr nalecych do braminw powinien strzec tak samo jak ich ycia. Ten, kto dokona przestpstwa przeciw wasnoci bramina, powinien zosta wygnany z krlestwa. Ochrona dbr braminw jest rwna ochronie wszystkiego. Dziki asce czujcego si bezpiecznie bramina, krl osiga powodzenie. 5. O tym, jak krl Kaikejw obroni si przed demonem sw prawoci Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, prawy krl wspierany przez braminw nie musi obawia si demonw. Posuchaj staro -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

183

ytnej opowieci o tym jak troszczcy si o braminw i realizujcy surowe luby krl Kaikejw skoni sw mow porywajcego go demona rakszas, aby go uwolni dowodzc, e jego krlestwo jest w rozkwicie, a jego dusza jest zbyt prawa, aby mg ni zawadn. Pewnego dnia, gdy krl Kaikejw uda si do dungli, aby zrealizowa swj lub, dostrzeg go grasujcy po lesie demon rakszasa i zbliywszy si do niego prbowa go porwa. Krl Kaikejw rzek: O demonie, w jaki sposb chcesz wedrze si do mego serca? Na terenach nalecych do mojego krlestwa nie znajdziesz ani jednego zodzieja, czy innego niegodziwca. Nie znajdziesz te ani jednej osoby uywajcej alkoholu. Nie ma takiego domostwa, gdzie nie ponby wity ogie i gdzie nie wykonywaoby si rytuaw ofiarnych. W moim krlestwie nie ma bramina, ktry nie zna Wed i nie realizuje swych przysig lub nie pije somy i ktry nie byby bogato obdarowany na zakoczenie kadego rytuau ofiarnego. Wszyscy bramini w moim krlestwie sami studiuj Wedy, nauczaj innych, wykonuj ofiary, asystuj w ofiarach sponsorowanych przez innych, przyjmuj i daj dary wykonujc w ten sposb wszystkie sze wyznaczonych dla nich dziaa. Nikt, kto nie ma do tego prawa, nie zajmuje si studiowaniem Wed. Bramini oddani swym obowizkom s otoczeni czci i nie brakuje im rodkw do ycia. W swej mowie s agodni i prawdomwni. W jaki sposb chcesz wic zdoby moj dusz? W moim krlestwie rwnie wojownicy realizuj obowizki wyznaczone dla ich kasty. Nigdy nie bior, tylko zawsze daj, ucz si, lecz nie nauczaj, wykonuj swe wasne rytuay ofiarne, ale nigdy nie wykonuj ich dla innych. Dostarczaj braminom ochro ny i nigdy nie uciekaj przed bitw. Podobnie waijowie realizuj cile obowizki swej kasty. Z prostot i bez oszustwa utrzymuj si przy yciu zajmujc si upraw ziemi, hodowl i handlem. Realizuj waciwe dla nich religijne ryty i s prawdomwni. Obdarowuj goci, kontroluj sw dusz i troszcz si o swych krewnych. Szudrowie rwnie realizuj swe obowizki dajc pierwszestwo i suc z pokor i bez ukrytej wrogoci trzem wyszym kastom. W jaki sposb chcesz wic zdoby moj dusz? Ja sam dostarczam rodkw utrzymania ludziom bezradnym i chorym oraz starcom. Utrzymuj te zwyczaje, ktre przetrway od najdawniejszych czasw. Asceci w moim krlestwie s ochraniani i czczeni. Zawsze s witani honorami i posikiem. W moim krlestwie nikt poza tymi, ktrzy praktykuj celibat lub prowadz ebraczy tryb ycia, nie musi ebra o posiek. Nikt, kto nie jest

184

Mikoajewska

Mahabharata

kapanem, nie wlewa oczyszczonego tuszczu do ognia ofiarnego. Ja sam nigdy nie jem bez dzielenia si swoim posikiem z mojego talerza. Nigdy nie odwiedzam kobiet, ktre s czyimi onami. Nie uprawiam naogowo gier. Nigdy nie zniewaam ascetw, mdrcw, starcw i tych, co praktykuj umartwienia. Ochraniam swych poddanych nawet podczas ich snu. W jaki sposb chcesz wic zdoby moj dusz? Mj wasny kapan zdoby wiedz swej jani. Uprawia umar twienia i jest oddany swym obowizkom. To do niego naley moje krlestwo. Ja sam poprzez sw dobroczynno szukam wiedzy i przez sw prawdomwno i ochron braminw pragn zdoby bogosawione regiony w niebie. Odpacam sw sub swym nauczycielom. W moim krlestwie nie ma ani wdw, ani niegodziwych braminw lub braminw asystujcych w niedozwolonych rytuaach, oszustw, zodziei i innych rodzajw grzesznikw. Na moim ciele nie ma miejsca nawet na dwa palce, ktre nie byoby usiane wojennymi bliznami i zawsze jestem gotowy do walki w obronie sprawiedliwych. W moim krlestwie ludzie bez przerwy mnie bogosawi, pragnc abym mg zawsze ich ochrania i sponsorowa rytuay ofiarne. Bdc prawy nie boj si demonw takich jak ty. W jaki sposb chcesz wic zdoby moj dusz? Skruszony mow krla rakszasa wypuci go ze swego ucisku i stajc przed nim z pobonie zoonymi domi rzek: O krlu Kaikejw, wracaj tam, skd przyszede i bd bogosawiony. Krlom, ktrzy ochraniaj swych kre wnych, braminw i wszystkich poddanych nic nie moe grozi ze strony rakszasw i innych grzesznikw. Krlowie, ktrzy daj pierwszestwo braminom i ktrych potga zaley od potgi braminw i ktrych poddani realizuj swj obowizek gocinnoci, zawsze zdobywaj niebo . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pamitaj wic o tym, eby ochrania braminw, ktrzy w odpowiedzi bd ciebie ochrania i ich bogosawiestwo bdzie ci zawsze towarzyszy. Chcc jednake rwnie ochrania prawo (dharm) powiniene umie odrni i oddzieli dobrych braminw, ktrzy realizuj swe bramiskie obowizki od zych braminw, ktrzy tego nie czyni. Gdy bdziesz dziaa w ten sposb przyniesiesz krlestwu dobrobyt i zdobdziesz niebo.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

185

6. O krlewskim obowizku w stosunku do zych i dobrych braminw Krl Prawa rzek: O Bhiszma, niektrzy bramini realizuj obowizki waciwe dla ich kasty, podczas gdy inni realizuj obowizki przypisane innym kastom. Jaka jest rnica midzy tymi dwiema klasami braminw? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, istniej rne rodzaje braminw. I tak ci, ktrzy poznali wszystkie Wedy, s skonni do dobroczynnoci i patrz na wszystkie ywe istoty takim samym okiem, s rwni Brahmie. Ci, ktrzy znaj wite formuy Rigwedy, Jadurwedy, Samawedy i z oddaniem realizuj praktyki wyznaczone dla ich kasty, maj status rwny bogom. Jednake ci wrd nich, ktrzy nie s czystej krwi i nie s wystarczajco oddani brami skim praktykom, s jak szudrowie. Ci, ktrzy s zatrudniani do poszczeglnych usug np. w sdach i innych instytucjach wymiaru sprawiedliwoci, wykonuj rytuay na zamwienie otrzymujc za to zapat, dostarczaj religijnych usug waijom i szudrom, wykonuj rytuay na rzecz caej wioski lub udaj si nad brzeg oceanu, s rwni Czandalom, ktrzy odsuguj ciaa umarych. Ci, ktrzy wykonuj krlewskie rytuay ofiarne, s przyjacimi, doradcami i posami krla, maj status wojownikw. Ci, ktrzy jed na koniu, soniu, wozie lub peni rol onierzy piechoty s rwni waijom. Prawy krl powinien ciga danin i nie udziela zapaty za publiczne usugi tym braminom, ktrzy nie znaj wystarczajco Wed i nie maj swych wasnych ogni ofiarnych. W przypadku, gdy krlewski skarbiec jest pusty, krl moe obciy stojcych niej braminw podatkiem. Nigdy jednak nie powinien da podatku od tych braminw, ktrzy s rwni bogom lub Brahmie. W Wedach zostao powiedziane, e krl jest pane m dbr nalecych do jego poddanych za wyjtkiem dbr braminw. Krl moe zabra dobra jedynie tego bramina, ktry podupad i nie realizuje swych czysto bramiskich obowizkw. Krl jednake nigdy nie powinien pozostawa obojtny wobec tych braminw, ktrzy nie realizuj swych obowizkw. Majc na uwadze utrzymanie prawoci wrd poddanych, powinien odsepa rowa ich od innych. Krl, w ktrego krlestwie bramin zacho wuje si jak zodziej, jest uwaany przez mdrcw za tego, kto odpowiada za jego przestpcze uczynki. Obowizkiem krla jest dostarczenie realizujcym swe obowizki braminom rodkw utrzymania, aby nie musieli ich szuka posuwajc si do kradziey.

186

Mikoajewska

Mahabharata

Jeeli jednak bramin ucieka si do kradziey pomimo dostarczania mu przez krla rodkw utrzymania, powinien zosta ukarany wygnaniem z krlestwa razem ze swymi krewnymi. 7. O warunkach, w ktrych bramini mog realizowa dziaania wyznaczone dla innych kast bez popeniania grzechu Judhiszthira rzek: O Bhiszma, mdrcy powiadaj, e w sytuacji katastrofy bramini mog utrzymywa si przy yciu przyjmujc ciek wojownika. Powiedz mi, czy bramini mog rwnie w szczeglnej sytuacji praktykowa obowizki waijw? Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, gdy bramin dowiadcza katastrofy i traci swe zwyke rodki utrzymania si przy yciu i jest niezdolny do podjcia obowizkw wojownika, moe realizowa dziaania wyznaczone dla waijw i utrzymywa si z rolnictwa, czy hodowli byda. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jeeli bramin idzie ciek waijw, to czym moe handlowa bez groby utraty nieba? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, bez wzgldu na warunki, w ktrych si znaleli, braminom nigdy nie wolno handlowa winem, nasieniem sezamowym, zwierztami, ktre maj grzywy, bykami, miodem, misem, gotowanym jedzeniem. Pieko pochonie tych, ktrzy bd handlowa wymienionymi przedmiotami. Sprzedajc koza popeniaj grzech sprzeday boga ognia. Sprzedajc owc popeniaj grzech sprzeday boga wd, a sprzedajc konia pope niaj grzech sprzeday boga soca. Sprzedajc gotowany posiek popeniaj grzech sprzeday ziemi, a sprzedajc krow popeniaj grzech sprzeday ofiary i somy. Kupno nieugotowanego jedzenia w zamian za ugotowane nie jest aprobowane. Nieugotowane jedzenie moe by jednak dane do ugotowania, nie popenia wic grzechu ten, kto spoywa czyje ugotowane jedzenie, dajc mu w zamian nieugotowane jedzenie do ugotowania. Pamitaj o odwiecznej praktyce wymianydawania czego za cosigajcej korzeniami do staroytnoci. Taka wymiana jest suszna. Zabieranie komu czego bez zapaty jest grzechem. Zasady tej przestrzegaj zarwno riszi jak i inni. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, gdy wszystkie cztery kasty porzucaj swe obowizki i wystpuj zbrojnie przeciw krlowi, krlewska wadza sabnie. W jaki sposb w takiej sytuacji krl powinien realizowa swj obowizek ochraniania poddanych? Bhiszma rzek: O Krlu Prawa, w takiej sytuacji wszystkie kasty pod przewodnictwem braminw powinny dziaa na rzecz

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

187

swego wasnego dobra uywajc takich rodkw jak dobroczynno, umartwienia, rytuay ofiarne, spokj i samo-kontrola. Ci wrd nich, ktrzy s obdarzeni wedyjsk si powinni korzystajc ze swej mocy wzmocni si krla tak jak bogowie wzmacniaj si Indry. Gdy krlewska wadza sabnie, bramini s dla krla wspar ciem i ucieczk. Mdry krl szuka wzmocnienia swej siy si braminw. Kiedy zwyciski krl przynosi pokj, wszystkie kasty powracaj do swych obowizkw. Gdy zodzieje amic wszelkie ograniczenia siej wok zniszczenie, czonkowie wszystkich kast mog uchwyci za bro nie popeniajc grzechu. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, kto bdzie ochrania braminw i Wedy, gdy wojownicy zwrc si przeciw braminom? Co bramini powinni czyni w takiej sytuacji i gdzie powinni szuka ratunku? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w takiej sytuacji wojownicy powinni zosta pokonani przy pomocy broni lub si duchowych w uczciwej walce lub przy pomocy oszustwa. Jeeli wojownik nie realizuje swych obowizkw szczeglnie w stosunku do braminw, zostanie pokonany przez same Wedy. Cho ogie wypyn z wd, wojownik z bramina, a elazo z kamienia, to kady z nich ginie, gdy wejdzie kontakt ze swym rdem. Woda niszczy ogie, bramin niszczy wojownika, a kamie elazo. Tak wic energia wojownika, bez wzgldu na to jak potna, zostanie zniszczona, gdy skieruje si przeciw braminowi. Gdy energia braminw i wojownikw sabnie i gdy ludzie odmawiaj braminom szacunku, ci ktrzy bez lku angauj si w walk w obronie braminw motywowani przez prawo i si ducha, zdobd po mierci najwysze regiony wiecznej ekstazy. W obronie braminw wszyscy powinni uchwyci za bro i te odwane osoby, ktre tak czyni, zdobywaj nagrody rwne tym, ktre s zdobywane przez studiowanie Wed, surow ascez i oddanie ycia w pomieniach ognia. Bramin, ktry chwyta za bro w obronie trzech pozostaych kast, nie popenia grzechu. W takich warunkach oddanie ycia w walce jest jego najwyszym obowizkiem. Chyl gow przed tymi, ktrzy s gotowi odda swe ycie w walce z wrogami braminw. mier w takich warunkach otwiera drog do tych samych regionw, ktre s wyznaczone dla braminw. Tak ogosi sam Manu. Tak jak czowiek oczyszcza si z wszystkich grzechw biorc kpiel na zakoczenie Ofiary Konia, tak uwalniaj si od swych grzechw ci, ktrzy gin od uderzenia broni walczc przeciw niegodziwcom.

188

Mikoajewska

Mahabharata

W zalenoci od miejsca i czasu Prawo moe sta si Bezprawiem, a Bezprawie Prawem. Taka jest potga miejsca i Czasu w determinowaniu charakteru ludzkich uczynkw. Obrocy prawoci zdobywaj niebo nawet po wykonaniu okrutnych uczyn kw. I tak wojownik zdobywa bogosawione regiony niebieskie nawet po popenieniu grzesznych dziaa. Podobnie bramin, ktry chwyta za bro w samoobronie lub w celu skonienia innych do realizacji swych obowizkw i ukarania zodziei. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, czy w sytuacji, gdy krlestwo opanuj zodzieje, zaami si granice midzy kastami i gdy wo jownicy strac swe umiejtnoci zaprowadzenia porzdku, czy wwczas heroiczna osoba z innej kasty moe bez grzechu uchwyci za bro w obronie krlewskich poddanych? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, kada osoba, ktra jest zdolna do zatrzymania powodzi Bezprawia i uwolnienia ludzi od lku, zasuguje na szacunek i mio, jakby bya bliskim krewnym, bez wzgldu na to z jakiej pochodzi kasty. Jaki uytek jest z byka, ktry nie nosi na swym grzbiecie ciaru, krowy, ktra nie daje mleka, bezpodnej ony? Podobnie jaki uytek jest z krla, ktry nie potrafi dostarczy ochrony swym poddanym? Bramin bez znajomoci Wed i krl niezdolny do zapewnienia ochrony swym poddanym s jak drewniany so, wypchany jele, bezpodny eunuch lub nie dajca plonw ziemia. Tylko taka osoba, ktra jest zdolna do udzielenia ochrony sprawiedliwym i zniszczenia niegodziwcw zasuguje na bycie krlem i rzdzenie caym wiatem. 8. Bhiszma krytykuje zamiar Judhiszthiry, aby porzuci krlestwo i rozpocz ebraczy tryb ycia waciwy dla braminw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ja sam nigdy nie szukaem ani samej wadzy, ktra wymaga okrutnych i grzesznych dziaa, ani przyjemnoci w jej sprawowaniu. Zgodziem si na jej przyjcie ze wzgldu na zasugi, ktre przynosi. Dzi jednak wtpi nawet w to, czy przynosi jakie zasugi. Po co mi wic wadanie krlestwem? Chciabym odoy krlewskie bero kary i wycofa si do lasu, gdzie ywic si owocami i korzonkami pokonabym swe zmysy i nie ranic nikogo zdoabym zebra wiele zasug prowadzc ycie witego ascety. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, znam doskonale stan twego serca i wiem jak agodne jest twoje usposobienie. Nie mona jednak osign powodzenia w rzdzeniu krlestwem wycznie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 121

189

sam agodnoci. Gdy serce krla jest zbyt litociwe i pene wspczucia, gdy myli tylko o niepopenianiu grzechu i brak mu energii, ludzie przestaj go darzy naleytym szacunkiem. Podaj drog swych heroicznych przodkw, bo krl nigdy nie powinien wybiera tej drogi, ktrej ty sam teraz pragniesz. Nie powiniene nigdy odczuwa winy z powodu realizacji swych krlewskich obowizkw bez wzgldu na to, jak s okrutne i zachowywa si jak bramin, gdy zachowujc si w ten sposb nigdy nie zdoasz zdoby zasug, ktre pyn z ochraniania poddanych. ycie ascety, ktre chcesz prowadzi, jest w sprzecznoci z bogosawiestwami, ktrymi obdarzyli ci twj ojciec Pandu i twa matka Kunti. yczyli ci zawsze odwagi, siy, uczciwoci, energii i szczodroci. Odpa im za ich bogosawiestwa. Narodzie si w kacie wojownikw i musisz realizowa swe wasne obowizki, ktrymi jest nabywanie wiedzy, skadanie ofiary i ochrona podda nych, bez wzgldu na to, czy realizujce je dziaania s w szczeglnych okolicznociach grzeszne, czy te przynosz zasugi. Sawa nigdy nie opuci tych ludzi, ktrzy potrafi unie ciar swych obowizkw idc przez ycie. Nawet wytrenowany wa ciwie ko potrafi unie swj ciar, c wic dopiero mwi o czowieku. Gdy kto realizuje dziaania i wypowiada sowa, ktre s dla niego waciwe, nie sprowadza na siebie kary, bo osignicie sukcesu zaley od waciwych dziaa i sw. aden czowiek, bez wzgldu na to, jaki tryb ycia prowadzi, i czy jest krlem, czy brahmacarinem, nie zdoa osign sukcesu bez popeniania adnych bdw. Nie zapominaj, e zawsze lepiej wykonywa dziaania, cho przynosz niewielkie zasugi, ni w ogle zaniecha dziaa, bo takie cakowite zaniechanie jest grzeszne. Prawy krl, ktry zdoa osign sukces w gromadzeniu bogactwa, osignie sukces we wszystkim innym, gdy po zdobyciu krlestwa ujarzmi innych poprzez rozdawanie darw, sodkie sowa lub uycie siy. Nikt nie zbiera wicej zasug ni krl, ktry uwalnia poddanych od lku przed utrat rodkw utrzymania i pozwala im y w zadowoleniu. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, dziki jakim dziaaniom krl zdobywa niebo i jaka jest natura szczcia, ktre one przynosz. Na czym polega zdobywana dziki nim pomylno? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najbardziej na niebo zasuguje ta osoba, ktra cho na moment przynosi ulg tym, ktrych prze laduje strach. Wiedzc o tym rzd swym krlestwem i zdobd niebo karzc niegodziwcw i uwalniajc od strachu poddanych. Niech twoi przyjaciele i wszyscy uczciwi ludzie maj w tobie takie

190

Mikoajewska

Mahabharata

samo oparcie jak ywe istoty znajduj je w oblewajcym ziemi deszczem Indrze, a ptaki w obsypanym owocami drzewie. Ludzie szukaj ochrony u herosa, ktry jest zdolny zarwno do wspczu cia jak i do uycia broni, zdoby kontrol nad swymi zmysami, jest sprawiedliwy i darzy wszystkich takim samym ciepym uczu ciem.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LXXI-LXXVIII (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

191

Opowie 122 O kapanach, ministrach i doradcach krla

1. O koniecznoci cisego przestrzegania rozporzdze Wed w rytualne ofiarnym i o wyborze krlewskiego kapana; 2. O zagroeniu pyncym z penego zaufania do ministrw i o ich wyborze; 3. O nieufnym stosunku do krewnych i wygrywaniu ich serc sw prawoci; 4. O koniecznoci ochrony tych, ktrzy dziaaj na rzec z krlewskiego dobra krytykujc jego ministrw; 5. O cechach, ktre powinny charakteryzowa krlewskich ministrw i doradcw; 6. O znaczeniu doboru waciwych doradcw i konsultacji w polityce; 7. O znaczeniu uprzejmej mowy; 8. O koniecznoci przestrzegania waciwych procedur w wymierzeniu sprawiedliwoci i o wykonawcach tych procedur.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, cakowite zaufanie krla do ministrw jest niszczce zarwno dla Prawa jak i Zysku. Cakowita ufno jest jak przedwczesna mier. Ufno czyni czowieka bezbronnym i naraa na niebezpieczestwo. Ten, kto bezgranicznie ufa innemu, zdaje si na jego ask. Z tych to powodw krl powinien zawsze traktowa innych z pewn doz podejrzliwoci. Jest to odwieczna zasada polityki, o ktrej nie wolno zapomina.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXXX)

1. O koniecznoci cisego przestrzegania rozporzdze Wed w rytualne ofiarnym i o wyborze krlewskiego kapana Judhiszthira stojc ze zoonymi domi przed lecym na swym ou ze strza Bhiszm chcia wiedzie, czym powinien kierowa si krl wybierajc swych doradcw, ministrw i kapanw. Rozpocz od pytania o kapana. Rzek: O Bhiszma, powiedz mi, jakie cechy powinny charakteryzowa osoby penice rol krlewskich kapanw i co naley do ich obowizkw? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krlewskimi kapanami powinni by bramini, ktrzy znaj wszystkie wedyjskie hymny i wszystkie ryty oraz inne religijne akty, ktrych wykonanie ma na celu przyniesienie krlowi pomylnoci. Powinni by lojalni i oddani krlowi i wspiera go swymi mowami, y ze sob w przyjani i patrzy na wszystko takim samym okiem. Powinni by szczerzy, prawdomwni, prostolinijni, wolni od wszelkiej skonnoci do okruciestwa i aden z nich nie powinien by lichwiarzem. Osoby posiadajce wszystkie te zalety s najlepszymi kapanami i zasuguj na gboki szacunek. Zostao stwierdzone w Wedach,

192

Mikoajewska

Mahabharata

e kapan o pokojowej naturze, skromny, wolny od pychy, skonny do dobroczynnoci, samo -kontrolujcy si, nasycony, wolny od dzy, inteligentny, prawdomwny, realizujcy swe przysigi, nie zadajcy ran innym, posiadajcy wiedz i trzy bramiskie walory, ktrymi s Wedy, dobre zachowanie i dobre pochodzeniejest rwny Brahmie. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wedyjskie teksty mwi o koniecznoci obdarowywania kapanw prowadzcych rytuay ofiarne dakszin. Mwi, e powinna by dana, nie mwi jed nak nic o jej wielkoci. Rozporzdzenie to nie bierze te pod uwag moliwoci i ogranicze ofiarnika. W Wedach zostao te stwierdzone, e najwysz form ofiary jest oddanie, jaki jednak sens ma oddanie, skoro osoba taka, jak na przykad szudra, nie moe da daksziny kapanom, bo nie posiada adnego bogactwa? Wytumacz mi, czy wolno skada ofiar pomijajc niektre rozporzdzenia Wed? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, nikt nie zdobdzie zasug i bogosawiestwa pyncego z ukoczenia rytuau, jeeli pomin cho w jednym szczegle rozporzdzenia Wed lub uciek si do oszustwa. Dakszina jest jednym z koniecznych elementw rytuau ofiarnego i bez niej rytua nie przyczynia si do zbawienia. Jak ju ci tym mwiem, dakszin moe by dostpna nawet dla szudrw Purna-patra, czyli naczynie z ryem lub gar ryu. Tak wic wszystkie kasty cznie z szudrami powinny wykonywa dozwolone dla nich rytuay ofiarne cznie z dawaniem daksziny. Aby ofiara przyniosa oczekiwane skutki, jej trzy elementy skadowetj. sam rytua, prowadzcy ofiar i somamusz mie waciwy i zgodny reguami charakter. Czowiek, ktry nie dziaa zgodnie z reguami, sam nie zdobywa zasug i nie przynosi ich innym. Znajcy wszelkie tajniki Prawa riszi deklaruj, e ofiara wykonywana nawet przez bramina o wielkiej duszy, lecz sponsorowana przez dobra zdobyte dziki cikiej pracy fizycznej, nie przynosi wielkich zasug. Jednake ofiara sponsorowana z zysku pyncego ze sprzeday somy przynosi zasugi. Bramini sprzedaj bowiem som w imi moliwoci wykonania ofiary, a nie dla utrzymania si przy yciu. W Wedach zawarte jest stwierdzenie, e umartwienia przynosz nawet wiksze zasugi ni rytuay ofiarne. Prawdziwymi umar twieniami nie jest jednak wycieczanie swego ciaa, lecz praktykowanie takich cnt, jak powstrzymywanie si od ranienia, prawdomwno, yczliwo i wspczucie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

193

Brak szacunku dla Wed, zaniechanie realizacji ich rozporzdze i odrzucanie wszystkich ogranicze jest samo-niszczce. Zwolennicy doktryny lania dziesiciu libacji w cigu dnia stwierdzili, co nastpuje: Dla tych, ktrzy wykonuj ofiar w formie umartwie, joga, poprzez ktr szukaj poczenia z Brahmanem, jest ich yk do lania libacji, ich serce jest wlewan do ognia libacj, a ich wiedza jest ich pdzelkiem zrobionym z trawy kua sucym do spryskiwania ognia oczyszczonym tuszczem. Pamitaj, e wszelkie rodzaje nieuczciwoci s drogami prowadzcymi do mierci i ponownych narodzin, a wszelkie rodzaje uczciwoci s drogami prowadzcymi do Brahmana. Tej prawdy nie zdoaj zmieni adne systemy budowane przez faszywych uczonych. 2. O zagroeniu pyncym z penego zaufania do ministrw i o ich wyborze Judhiszthira rzek: O Bhiszma, krl potrzebuje do rzdzenia krlestwem pomocy ze strony rnych ministrw. Powiedz mi teraz, jakie dziaania nale do ministrw? Komu krl powinien zaufa i komu nie powinien? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krlowie maj cztery rodzaje przyjaci: takich, ktrzy d do tego samego celu, ktrzy s mu oddani, ktrzy s z nim zwizani poprzez urodzenie i ktrych zdoby dziki swym darom i uprzejmoci. Wrd nich za najlepszych uchodz wymienieni jako drudzy i trzeci, podczas gdy pierwszy i czwarty typ przyjaciela powinien by zawsze traktowany z pewn podejrzliwoci. Pitym rodzajem przyjaciela jest osoba o prawej duszy, ktra jest zawsze prostolinijna i suy tylko jednej stronie. Taka osoba stoi zawsze po tej stronie, gdzie jest prawo i nigdy nie opuszcza cieki prawoci. Krl szukajcy sukcesu jest jednak zobowizany do realizacji zarwno dziaa uchodzcych za prawe, jak i takich, ktre s uwaane za bezprawne i dlatego z szacunku dla takiej prawej osoby nie powinien ujawnia przed ni wszystkich swoich celw, a szczeglnie tych o ktrych wie, e nie spotkayby si z jej akceptacj. Faktycznie, ze wzgldu na typ dziaa, ktre krl musi sam wykonywa, nigdy nie powinien traktowa nikogo z penym zaufaniem. Krl powinien by zawsze ostrony w stosunkach ze swymi przyjacimi, bo inaczej inni zdobd nad nim wadz. Ludzie nieuczciwi czsto udaj uczciwych, a uczciwi mog sta si

194

Mikoajewska

Mahabharata

nieuczciwi. Wrg moe sta si przyjacielem, a przyjaciel wrogiem. Czowieka umys jest zmienny. Nikt, nawet sam krl, nie zasuguje na pene zaufanie. Cakowite zaufanie krla do ministrw jest wic niszczce zarwno dla Prawa jak i Zysku. Cakowita ufno jest jak przed wczesna mier. Ufno czyni czowieka bezbronnym i naraa na niebezpieczestwo. Ten, kto bezgranicznie ufa innemu, zdaje si na jego ask. Z tych to powodw krl powinien zawsze traktowa innych z pewn doz podejrzliwoci. Jest to odwieczna zasada polityki, o ktrej nie wolno zapomina. Naley zawsze by nieufnym wobec tych, ktrzy poszukuj u ciebie korzyci materialnych. Mdry czowiek uwaa takich ludzi za swych wrogw. Ci, ktrzy z jakich powodw pragn twej szkody, zawsze s twymi wrogami. Natomiast osoba, ktr raduje twoje powodzenie i zasmuca twoja klska, jest twym najlepszym przyjacielem. Ona jest dla ciebie jak ty sam. Osoba taka jest godna zaufania rwnego temu, jakim obdarzasz sw starszyzn. Na takie samo zaufanie zasuguje rwnie osoba, ktra prbuje ochroni ci przed zranieniem nawet podczas rytw religijnych, gdy bdzie zachowaa si podobnie w innych sytuacjach i powiniene j uwaa za swego najlepszego przyjaciela. Podobnie osoba o duej inteligencji i dobrej pamici, zdolna do prowadzenia transakcji, czujca odraz do okruciestwa, zdolna do opanowania gniewu, zawsze tak samo zadowolona bez wzgldu na okolicznoci, ktra jest twoim kapanem, nauczycielem lub przyjacielem, zasuguje na wszelkie honory, jeeli zaakceptuje pozycj twego doradcy i zamieszka w twoim paacu. Taka osoba moe by poinformowana o twoich sekretnych zamiarach i wszystkim co dotyczy Prawa i Zysku. Moesz jej ufa, jak swej wasnej starszynie. Przed krlem stoi wiele rnych zada. Do realizacji kadego z nich powiniene zatrudnia tylko jedn osob a nie trzy lub wicej, bowiem gdy kilka osb prbuje realizowa to samo zadanie, powstaj midzy nimi niepotrzebne ktnie i przestaj si tolerowa nawzajem. Twoim pierwszym ministrem powinna by osoba, ktra zdobya saw, przestrzega wszystkich ogranicze, nigdy nie zazdroci innym ich zdolnoci i kompetencji, nigdy nie schodzi ze cieki prawoci pod wpywem dzy, zawici lub gniewu i nie czyni za, jest zdolna do prowadzenia transakcji i potrafi wypowiada sowa mdre i pene znaczenia. Na ministrw zajmujcych si poszczeglnymi sprawami powiniene wybiera osoby o wysokim urodzeniu i prawym zachowa -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

195

niu, charakteryzujce si szerokimi horyzontami, brakiem pychy, odwag, szerok wiedz i zdobytym szacunkiem. Uhonorowani przez ciebie i obdarowani bogactwem powinni dziaa na rzecz twego dobra i pomaga ci w rzdzeniu. Realizujc rne zadania majc na uwadze Zysk powinni przynosi krlestwu dobr obyt. Motywowani zdrow rywalizacj powinni realizowa swe obo wizki konsultujc si ze sob, gdy zajdzie taka potrzeba. 3. O nieufnym stosunku do krewnych i wygrywaniu ich serc sw prawoci Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, nie powiniene te nigdy obdarza penym zaufaniem swych krewnych. Powiniene raczej ba si ich, jak samej mierci. Krewny z trudem znosi powodzenie innego krewnego, tak jak lennik z trudem znosi powodzenie swego zwierzchnika. Kt inny, jak nie krewny cieszy si z klski swego prawdomwnego, uczciwego, agodnego i skromnego krewnego. Z drugiej strony jednak, ten, kto nie ma krewnych, nie potrafi by szczliwy i w zwizku z tym nikt nie zasuguje rwn ie silnie na wspczucie jak osoba pozbawiona krewnych. Taka osoba atwo pada upem wrogw. Krewni s ratunkiem dla tych, ktrzy s dotknici przez wroga, gdy traktuj zadawane im rany jak swoje wasne. Pokrewiestwo ma wic zarwno swe zalety jak i wady. Majc to na uwadze krl powinien zawsze oddawa krewnym nalen im cze w sowach i uczynkach obsadzajc nimi odpowiednie stanowiska i unikajc ranienia ich w jakikolwiek sposb. Nie ufajc im w gbi serca, powinien zachowywa si w stosunku do nich tak, jakby im w peni ufa. W ten sposb moe rozbroi potencjal nego wroga i uczyni z niego przyjaciela. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi wicej, co naley czyni, aby wrd swych krewnych wygra serca potencj alnych wrogw i utrzyma serca przyjaci? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w tym kontekcie posuchaj opowieci o rozmowie midzy Kryszn Wasudew i boskim mdrcem Narad. Wasudewa rzek ongi do Narady: O wielki mdrcu, ktry moc swej woli poruszasz si midzy niebem a ziemi, chcc by przywdc Jadaww staem si niewolnikiem wasnych krewnych. Oddaem im poow tego, co sam posiadam i wybaczam im ich wrogie mowy. Tak jak krzesiwo jest uderzane przez tego, kto chce wykrzesa ogie, tak moje serce jest uderzane przez ich nieprzy -

196

Mikoajewska

Mahabharata

jazne mowy. Kadego dnia pon ywym ogniem od ich wrogich sw! W moim starszym bracie, Balaramie, zamieszkaa sia, w moim modszym bracie o imieniu Gada agodno, a mj syn Pradjumna przewysza mnie urod. Cho mam ich po swej stronie, nie mam w nich oparcia. Poza tym, jak sam wiesz, wielu spord Wrisznich i Andhakw charakteryzuje si odwag, si i wytrwaoci. S jednak ze sob skceni, tak jak np. Ahuka i Akrura. Tych dwch jest tak potnych, e ten, kto ma jednego z nich za przeciwnika, zginie, a ten, kto ma go po swej stronie, zwyciy. Ja jednake nie preferujc adnego z nich mam ich obydwch po swej stronie i kady z nich namawia mnie, aby unika drugiego. Powiedz mi, c o mam czyni w takiej sytuacji majc na uwadze zarwno wasne dobro jak i dobro moich krewnych? Narada rzek: O Kryszna, istniej dwa rodzaje niedoli: wewntrzna, ktra ma przyczyn we wasnych dziaaniach, oraz zewntrzna, sprowadzona na nas przez dziaania innych. Chcc by przywdc swych krewnych dowiadczasz niedoli bdcej rezultatem wasnego zachowania. Jeli chodzi o ciebie samego, to wadz, ktr zdobye zabijajc uzurpatora Kans wadajcego bezprawnie Mathur, oddae prawowitemu krlowi Jadaww, Ugrasenie, ktry by ojcem Kansy i ktrego Kansa pozbawi tronu. Cho miaa po swej stro nie mczyzn, ktrzy byli twoimi przyjacimi, wasnym czynem sprowadzie na siebie nieszczcie. Nie moesz bowiem teraz odebra wadzy, ktrej podstawy sam ustanowie i ktr sam komu innemu oddae, tak jak nie moesz spoy ponownie strawionego posiku. Nie moesz odebra krlestwa Ugrasenie i potnemu Babhru bez spowodowania wewntrznej niezgody. Gdyby to uczyni, przynisby na swj wasny rd straszliw rze lub nawet cakowite zniszczenie. Pokieruj wic swymi krewnymi uywajc broni, ktra cho nie jest zrobiona ze stali, jest zdolna do przeszycia wszystkich serc. Przy pomocy tej broni wprowad poprawki do jzyka swych krewnych. Kryszna rzek: O wielki mdrcu, zdrad mi, co to za bro? Narada rzek: O Wasudewa, dostarczanie innym poywienia w ramach swej mocy, wybaczanie, szczero, agodno i oddawanie honorw tym, ktrym si one nale, s konstytuantami tej broni, ktra cho jest potna, nie jest zrobiona ze stali. Ucisz gniew swych krewnych swymi agodnymi sowami, zmie nimi ich serca, umysy i oszczercze jzyki. Tylko wielki czowiek o oczyszczonej duszy, ktry ma na swym koncie heroiczne czyny i jest wspierany

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

197

przez przyjaci, zdoa wzi na swe barki taki ciar. We na siebie ten ciar, bo ty potrafisz go unie. Bez twej pomocy brak jednoci wrd Wrisznich i Bhodw przyniesie im w kocu zniszczenie. Ty sam przewyszasz ich wszystkich. Dziaaj wic tak, aby uchroni ich przed zniszczeniem. Obrona swego rodu jest zawsze godna pochway. Posiadasz wiedz i inteligencj, jeste skonny do wybaczania, szczodry i kontrolujesz swe zmysy. Masz pen wiedz polityki i sztuki wojny. To od ciebie zaley los wszystkich twoich krewnych jak i wszystkich wiatw i ich wadcw. Riszi zawsze wychwalaj ci i bogosawi. Ty jeste Panem wszystkich ywych istot. Znasz ca przeszo, teraniej szo i przyszo. Jeste pierwszy wrd wszystkich Jadaww, ktrzy dziki tobie chc y w zadowoleniu. 4. O koniecznoci ochrony tych, ktrzy dziaaj na rzecz krlewskiego dobra krytykujc jego ministrw Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, bro opisana przez Narad jest pierwszym wrd narzdzi, ktrych powinien uywa krl do sprawowania kontroli nad umysami swych krewnych. Posuchaj teraz o jeszcze innej broni. Ot krl powinien zawsze ochrania tych, ktrzy dziaaj na rzecz jego dobra. Jeeli jaka osoba, opacana przez ciebie lub nie, przybdzie do ciebie z informacj o okradaniu twego skarbca przez ministra, powiniene jej wysucha w tajemnicy i ochrania j przed oskaronym minis trem, ktry bdzie szuka jej mierci. Dla ilustracji posuchaj staroytnej opowieci o tym, jak krl Kosalw, Kszemadarsin, z korzyci dla siebie samego wysucha i udzieli ochrony mdr cowi Kalakawriksziji, ktry wykry wystpki jego ministrw i pad ofiar ich zemsty. Pewnego dnia, gdy po mierci starego krla na tronie Kosalw zasiad jego syn Kszemadarsin, krlestwo odwiedzi przyjaciel starego krla, mdrzec Kalakawrikszija. Mdrzec ten wdrowa po caym krlestwie razem ze swoj wron, ktr nosi w klatce i chcc zbada uczciwo sub krlewskich ogasza wszystkim, e studiuje mdro wron i e wrony, ktre wiedz wszystko, informuj go o wszystkim, co dotyczy przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Ogosiwszy to wszem i wobec zaj si obserwacj rnych nawet najdrobniejszych wykrocze popenianych przez krlewskich ministrw. Oceniwszy stan spraw w krlestwie i odkrywszy, e wszystkie osoby bez wyjtku zatrudniane przez krla maj na swym koncie oszustwa i wykroczenia, uda si z wizyt do krla i rzek: O

198

Mikoajewska

Mahabharata

krlu, przewdrowaem przez cay twj kraj i wiem o wszystkim, co dzieje si w twoim krlestwie. Widzc w krlewskim paacu pierwszego ministra bogato udekorowanego insygniami swej pozycji zbliy si do niego i rzek: O ministrze, moja wrona poinformowaa mnie szczegowo o twoich wystpkach i o okradaniu krlewskiego skarbca. Doda: Moja wrona nigdy nie kamie. Przyznaj si wic przed krlem do winy lub dowied mi kamstwa. Nastpnie uda si do innych ministrw wypowiadajc podobne sowa i oskarajc ich o podobne wykroczenia. Krlewscy ministrowie zranieni do gbi tymi oskareniami zjednoczyli si razem i wykorzystujc ciemno nocy i sen mdrca przebili jego wron celn strza. O poranku mdrzec Kalakawrikszija widzc sw wron przebit strza uda si ponownie do krla Kszemadarsina i rzek: O krlu, jeste panem majtku i ycia swych poddanych. Udziel mi ochrony, bo nie czuj si bezpiecznie w twoim kraju. Na twj rozkaz, powiem ci o tym, co suy dobru twego kraju. Uwaam si za twego przyjaciela i przybyem przed twe oblicze z oddania dla ciebie i chcc ci suy caym swym sercem. Bdc wiadkiem przestpstwa, chc wnie oskarenie: twoi ministrowie, okradaj ci z twych bogactw. Chc ci tego dowie, aby nie mia adnych wtpliwoci. Chc otworzy ci na to oczy i skoni ci do dziaania. Ty sam bdc osob, ktra ma na wzgldzie swj wasny interes, dobrobyt i wzrost, powiniene wybaczy przyjacielowi, e wtrca si w twoje sprawy motywowany oddaniem i chci suenia ci. Krl rzek: O braminie, mw bez adnych obaw, co masz do powiedzenia. Nie jestem obojtny i lepy na moje wasne dobro. Znios spokojnie to, co masz mi do powiedzenia i postpi zgodnie z twoimi instrukcjami. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O krlu, po zakoczeniu mej wdrwki po twym kraju i dokonaniu oceny zasug i wystpkw tych, ktrzy ci su i majc na uwadze cic nad tob grob wynik z ich zachowania, w peni tobie oddany przybyem przed twoje oblicze, aby ujawni przed tob ca prawd. Nasi staroytni nauczyciele dawno temu zadeklarowali, co oznacza dla danej osoby bycie na subie u krla. Zblianie si do krla jest jak zblianie si do jadowitego wa. Krlowie maj rwnie wielu przyjaci, jak i wrogw. Ci, ktrzy su krlowi s zagroeni przez nich wszystkich i w kadej chwili musz odczuwa przed nimi lk. W kadym momencie musz rwnie czu lk przed samym krlem.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

199

Osoba suca krlowi i szukajca dobrobytu nie moe wykonywa swych zada niedbale. Najdrobniejsze zaniedbanie moe wywoa krlewski gniew i przynie jej zniszczenie. Powinna nauczy si, jak zachowywa si wobec krla, ktry jest jak poncy ogie. Gotowa w kadej chwili na mier powinna suy mu z wyton uwag, bo krl jest wszechpotny, jak jadowity w i jest panem ycia i majtku wszystkich. W obecnoci krla nigdy nie powinien wypowiada niewaciwych sw lub wykonywa niewaciwych ruchw lub w jakikolwiek inny sposb wyraa brak szacunku. Gdy krl bdzie z niego zadowolony obsypie go darami tak jak bg, lecz gdy nie bdzie, spali go na popi. Tak zostao zadeklarowane przez samego Jam i takie s prawa tego wiata. O krlu, przybyem do ciebie jako twj przyjaciel, aby majc na uwadze twe dobro, zbada uczciwo twoich ministrw i udzieli ci duchowego wsparcia w sytuacji kryzysu. Dzisiejszej nocy podczas mego snu zabita zostaa moja wrona, ktra towarzyszya mi podczas caej wdrwki wzdu i wszerz twego kraju. Nie wini o to ciebie, bo nikt, kto darzy ci mioci, nie popeniby takiego wystpku. Bazujc na tym fakcie sam oce, kto jest twoim przyjacielem i kto wrogiem. Wszyscy twoi ministrowie s faktycznie malwersantami i wcale nie troszcz si o dobro twoich poddanych i dlatego ja sam, kt ry dowiedziaem si o tym wszystkim od mojej wrony, naraziem si na ich wrogo. Zawistni o twe krlestwo sprzymierzaj si z tymi, ktrzy maj do ciebie bezporedni dostp pragnc ci zniszczy. Nie zdoaj jednak zrealizowa swych planw, jeeli im w t ym przeszkodzisz. Ja sam nie czuje si w twym krlestwie bezpieczny i z lku przed nimi opuszcz je niedugo poszukujc gdzie indziej azylu. Cho jestem wolny od wszelkich ziemskich pragnie i nic nie posiadam, oszuci ci zabili sw strza towarzyszc mi wszdzie wron wysyajc j do krlestwa boga mierci Jamy. Ich strzaa faktycznie bya wymierzona we mnie, co mogem widzie na wasne oczy dziki mojej duchowej wizji udoskonalonej przez moje umartwienia. Mdrcy mwi, e miejsca pokryte ciemnoci mona przekroczy z pomoc wiata, a rzeki z pomoc odzi, c jednak zdoa pomc krlowi w wdrwce poprzez labirynt krlewskich spraw? Twoje krlestwo jest jak pokryta ciemnoci nieprzebyta dungla. Ty sam nie moesz czu si w nim bezpiecznie, a tym bardziej ja. Nie jest to przyjazne miejsce do zamieszkania. Ciemno pokrywa tam zarwno zo jak i dobro. mier spotyka

200

Mikoajewska

Mahabharata

tego, kto w swym dziaaniu kroczy ciek Prawa, a ten kto popenia wystpki, yje bezkarnie. Sprawiedliwo da, aby byo przeciwnie. Przebywanie w takim krlestwie jest samobjcze i czowiek przy zdrowych zmysach powinien je jak najszybciej opuci. Jest ono jak rzeka o nazwie Sita, w ktrej tonie kada d. Zdaje si by zapane w mordercz sie. O krlu, ty sam jeste jak jesie, ktra bezskutecznie czeka na zbieraczy miodu lub jak piknie wygldajcy zatruty posiek. Jeste jak rdo czystej wody otoczone wkoo przez jadowite we lub jak rzeka o sodkich wodach, ktrej wysokie brzegi nie daj do wody dostpu. Jeste jak abd wrd psw, sok wrd szakali. Tak jak potne zdrowe drzewo zostaje zniszczone przez pasoytujce na nim drzewo figowe, tak twoje krlestwo pado ofiar pasoytujcych na nim ministrw. Poddaj ich kontroli i sprowad na dobr drog. ywisz ich, podczas gdy oni spiskuj przeciw tobie zagraajc dobrobytowi twego krlestwa. Poznawszy ich wystpki i ukrywajc je przed tob yj w ustawicznym lku i czuj si jak kto, w ktrego sypialni zamieszka jadowity w lub jak kochanek ony wielkiego herosa. Przybyem do twego krlestwa, aby oceni twoje duchowe walory, posuszestwo twoich ministrw i zadowolenie twoich poddanych. Jestem z ciebie zadowolony i jeste mi rwnie drogi jak jedzenie dla zgodniaego. Nie lubi jednak twoich ministrw, ktrzy s jak peen goryczy napj podany spragnionemu. Zwrcili si przeciw mnie, bo dziaam z myl o twoim dobru. Jestem pewien, e ich niech do mnie ma to wanie za jedyn przyczyn. Ja sam nie zraniem ich w aden sposb. Obserwuj jedynie i odnotowuj ich wystpki. Kady jednak powinien si strzec wroga o niegodziwym sercu jak jadowitego wa. Krl Kszemadarsin rzek: O braminie, uwolnij si od lku i zamieszkaj w moim paacu! Ja sam bd zawsze traktowa ci z nalenym ci szacunkiem i bd oddawa ci cze. Nikt, kto nie darzy ci sympati, nie bdzie mia do mego paacu wstpu. A teraz powiedz mi, co sdzisz o moim wymiarze sprawiedliwoci? Czy funkcjonuje on waciwie? Co jeszcze wymaga w mym krlestwie naprawy? Pokieruj mn tak, abym mg zapewni krlestwu dobrobyt. Wyjanij mi, co naley uczyni w stosunku do nieuczciwych osb, o ktrych wspomniae. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O krlu, jeli chodzi o twoich nieuczciwych ministrw, to dziaaj ostronie zamykajc chwilowo oczy na ich przestpstwo, ktrym byo zabicie mojej wrony, nie atakuj ich wszystkich naraz. Najpierw dowied im ich przestpstwa

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

201

traktujc kadego z nich indywidualnie i osabiajc ich zwizek. Gdy wiele osb rwnoczenie jest oskaronych o to samo przestpstwo, mog osabi twoje argumenty jednoczc si. Zmu ich najpierw do ujawnienia ich tajnej zmowy. Krl powinien skutecznie zwalcza przestpstwa wymierzajc kar. Jeli za chodzi o mnie, to my bramini jestemy zawsze peni wspczucia i unikamy sprawiania innym blu. Ja sam, nawet gdy pragn dobra dla siebie, szukam rwnoczenie twego dobra jak i dobra wszystkich innych. Jestem mdrcem i zawsze podam za Prawd. Jestem twoim przyjacielem i twj ojciec rwnie uwaa mnie za swego przyjaciela. Gdy podczas jego rzdw na krlestwo spado nieszczcie, majc na uwadze jego dobro poddaem si surowym umartwieniom zapominajc o wszystkim innym, aby udzieli mu wsparcia. Teraz, gdy ty odziedziczye po swym ojcu krlestwo, przybyem do ciebie motywowany moj przyjani, aby uchroni ci przed popenieniem bdu, ktrym jest obdarzanie zbytnim zaufaniem tych, ktrzy na to nie zasuguj. Krl Kosalw po wsuchaniu sw mdrca mianowa go swoim kapanem. Kalakawrikszija wykona na jego rzecz wiele wielkich rytuaw ofiarnych. Krl Kosalw suchajc jego mdrych rad podbi ca ziemi i zdoby wielk saw. 5. O cechach, ktre powinny charakteryzowa krlewskich ministrw i doradcw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz jakie cechy powinni mie krlewscy ministrowie, naczelni dowdcy oraz jego doradcy i dworzanie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, takie osoby powinny charakteryzowa si skromnoci, samo-kontrol, prawoci, uczciwoci i odwag. Ci, ktrzy nale do rady krlewskiej i s zawsze u boku krla suc mu w sytuacji zagroenia, powinni by odwani, wysoko urodzeni, wyksztaceni w rzemiole wojennym i wiedzy duchowej, wytrwali w realizacji swych celw i dziaa. Oficerami w krlewskiej armii powinni zosta ludzie wysoko urodzeni, obywatele jego kraju, ktrzy charakteryzuj si wiedz, urod, zachowaniem penym dostojestwa i ktrzy s mu oddani. Osoby nisko urodzone, skonne do zawici, okrutne i bezwstydne bd suy krlowi jedynie dopty, dopki bdzie je przekupywa darami i zmusza do posuszestwa. Jako swych ministrw powinien wic zawsze zatrudnia osoby wysokiego

202

Mikoajewska

Mahabharata

urodzenia i dobrego zachowania, wolne od skonnoci do okruciestwa, zdolne do rozumienia wymogw czasu i miejsca jak i do odczytywania rnych sygnaw i gestw, majce zawsze na uwadze dobro krla i nie dajce si przekupi. Ludzie o wielkim sercu, ktrzy zdobyli wiedz, s wytrwali w swych dziaaniach, prawdomwni, zawsze realizuj swe przysigi i nigdy krla w nieszczciu nie opuszcz. Zostao powiedziane, e gdy krl znajdzie si w sytuacji koniecznoci wyboru midzy dwiema stronami, nie powinien zaniedbywa wielu na korzy jednego. Jednake jeeli ten jeden swymi osigniciami przewysza wielu, wwczas naley wybra jego stron zaniedbujc wielu. Znakami jego nadrzdnoci s: odwaga, oddanie swemu celowi i przestrzeganie wszystkich wedyjskich ogranicze. Taki czowiek oddaje honory wszystkim, ktrzy na to zasuguj, nigdy nie porzuca cieki prawoci pod wpywem dzy, lku, gniewu, zawici. Charakteryzuje go pokora, prawdomwno, skonno do wybaczania. Ma poczucie godnoci, kontroluje sw dusz i sprawdza si w rnych sytuacjach. Innymi znakami jego nadrzdnoci s: wysokie urodzenie, czysto krwi, skonno do wybaczania, mdro, czysto duszy, odwaga, wdziczno i uczciwo. Czowiek obdarzony tymi znakami oczyci swych wrogw z ich wrogoci i zmieni ich w przyjaci. Dobry krl, ktry sam zdoby kontrol nad swoj dusz, zanim wybierze ministrw, powinien szczegowo zbada ich wady i zalety. Szukajc dobrobytu i sawy wrd wspczesnych, powi nien wybiera na ministrw ludzi powizanych z osobami, ktrym ju od dawna ufa, o wysokim urodzeniu, ktrych nie mona skorumpowa, wolnych od wszelkich naogw i pychy, ktrzy ukoczyli z sukcesem wszystkie testy. Na swych piciu najbliszych doradcw powinien zatrudni pi osb, ktre przeszy pi krlewskich testw. Powinni to by ludzie peni wigoru, elokwentni, obeznani ze swymi zadaniami, pochodzcy z dobrych rodzin, znajcy znaczenie rnych gestw i zdolni do brania pod uwag zmieniajcych si wymogw miejsca i czasu oraz majcy zawsze na uwadze dobro swego krla. Krl powinien unika zatrudniania tych, ktrym brak energii i ktrych opucili przyjaciele, gdy takie osoby nie potrafi wykonywa swych zada z konieczn wytrwaoci i nie zdoaj zrealizowa wyznaczonych im zada. Nie pomog im ani inteli gencja, ani znajomo rodkw dziaania. Rwnie minister, ktry nie zdoby wystarczajcej wiedzy, nie zdoa wybra waciwych dziaa, mimo swego wysokiego urodzenia i brania w swym

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

203

dziaaniu pod uwag Prawa Zysku i Przyjemnoci. Podobnie jednak osoba o niskim urodzeniu, mimo zdobytej wiedzy, bdzie bdzi we wszystkich dziaaniach wymagajcych waciwej zrcznoci i umiejtnoci przewidywania. Krl nigdy nie powinien ufa ministrowi, ktry nie jest mu oddany i nie powinien wyjawia mu swych zamiarw. Taki minister moe bowiem spiskujc z innymi przynie krlowi ruin. Ponadto rozgniewany krl moe skarci swego ministra lub zwolni go z jego stanowiska i kierujc si swoj wol moe go te ponownie zatrudni. Tylko czowiek oddany krlowi moe znie i wybaczy takie potraktowanie i tylko takiemu ministrowi krl moe zaufa. 6. O znaczeniu doboru waciwych doradcw i konsultacji w polityce Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl nigdy nie powinien konsultowa si z osob o nieuczciwej duszy, nawet wwczas gdy osoba ta jest mu oddana i posiada szereg zalet, jak rwnie z osob sprzymierzajc si z wrogiem. Osoba taka powinna by uznana za wroga. Podobnie krl powinien unika konsultacji z osobami, ktre s nieczyste, wypenione pych, lubi si przechwala, bij pokony przed wrogiem, s nieprzyjazne, zawistne. Krl rwnie nie powinien szuka rady u kogo, kto jest w jego kraju obcy, nawet jeeli jest mu oddany, posiada wiedz i cho krl dostarcza mu rodkw do ycia. Powinien rwnie unika szukania rady u osoby, ktra zostaa niesprawiedliwie skazana krlewskim rozporzdzeniem na banicj nawet wwczas, gdy zostay jej przywrcone jej prawa i rodki utrzymania, jak i u osoby wysoce zasuonej, lecz ktrej majtek zosta skonfisko wany z powodu drobnego przestpstwa. Doradc krla, ktry chce wada krlestwem bazujc na wymiarze sprawiedliwoci, powinna by osoba inteligentna, ktra przesza przez pi krlewskich testw uczciwoci, zdobya wie dz i odpowiednie umiejtnoci, jest obywatelem jego krlestwa, oczycia sw dusz, w swym dziaaniu zawsze kroczy ciek Prawa, zna skonnoci krlewskich wrogw i przyjaci i bdc krlewskim przyjacielem jest jak jego druga ja. Powinna ona pochodzi z rodziny krlewskich ministrw, by prawdomwna, agodna, nasycona, szlachetna, pena godnoci, wroga wobec niegodziwcw, obeznana z zasadami polityki, wraliwa na uwarunkowania miejsca i czasu, odwana, zdolna do uzyskania pojednania, majca zaufanie mieszkacw stolicy i prowi ncji.

204

Mikoajewska

Mahabharata

Krl powinien mie co najmniej trzech ministrw obdarzonych wymienionymi cechami, ktrzy rozumiej podstawy funkcjo nowania krlestwa i chc jego wielkoci, i odnosi si do nich z nalen czci. Powinni oni koncentrowa ca sw uwag na rozpoznawaniu sabych punktw swego krla jak i jego wrogw. Krlestwo, ktre ma swe korzenie w takiej radzie krlewskich ministrw, rozkwita. Krlewscy doradcy powinni dziaa w taki sposb, aby wrogowie nigdy nie odkryli sabych punkw krla. Z drugiej znajc saboci wroga powinni t wiedz wykorzystywa do pokonania go. Tak jak w chroni swe ciao w swej skorupie, tak krlewscy doradcy powinni ochrania saboci swego krla. Ci, ktrzy zdoali tego dokona, s uwaani za obdarzonych mdroci. Rady takich ministrw s zbroj dla krla i koczynami dla jego poddanych i funkcjonariuszy. Powiada si, e krlestwo ma swe korzenie w szpiegach i tajnych agentach, a jego sia ley w konsultowaniu polityki. Gdy krlowie i ministrowie potrafi dostarcza sobie nawzajem wsparcia opanowujc sw pych, gniew, zawi i prno, razem zdobd sukces. Sam proces konsultowania polityki powinien by zgodny z rozporzdzeniami. Krl po przemyleniu danej sprawy samemu i po dokonaniu oceny opinii swoich trzech doradcw, ktrych poprosi o konsultacj, powinien uda si do swego nauczyciela, ktrym powinien by bramin znakomicie obeznany ze sprawami Prawa, Zysku i Przyjemnoci, aby przedstawi mu te opinie cznie ze swoj wasn i aby poprosi go o jego opini. Krl powinien uformowa sw ostateczn opini po przedyskutowaniu wszystkich opinii ze swym nauczycielem i nastpnie wprowadzi j w ycie. Znawcy nauki o konsultacjach twierdz, e krl powinien zawsze podejmowa decyzj w ten sposb, gdy wwczas zdoa zdoby akceptacj i serca poddanych. W miejscu, gdzie krl dokonuje konsultacji tych rnych opinii, nie powinien przebywa nikt wycieczony chorob, aden lepiec, karze, garbus, eunuch, opniony umysowo, kulawy, adna kobieta. Nic nie powinno tam by ruszane ani na froncie, ani na tyach, ani na grze, ani na dole, ani w poprzek. Konsultacje powinny mie miejsce na podwyszonym pustym tarasie znajdujcym si na otwartym terenie nieporonitym traw lub trawiastymi krzakami, gdzie wida ld a po horyzont. Krl powinien konsultowa si ze swymi doradcami unikajc niewa ciwych sw i gestw.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

205

7. O znaczeniu uprzejmej mowy Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, co do znaczenia waciwych sw i gestw posuchaj staroytnej opowieci o dialogu midzy nauczycielem bogw Brihaspatim i krlem bogw Indr. Indra rzek: O Brihaspati, wymie mi jeden czyn, ktry bdc starannie wykonany, moe przynie danej osobie saw przyci gajc do niej uwag wszystkich ywych istot. Brihaspati rzek: O Indra, takim aktem jest uprzejma mowa. Uszczliwia ona wszystkich i przynosi temu, kto j praktykuje mio ywych istot. Osoba, ktra nie mwi i ktrej twarz jest wykrzywiona dezaprobat, budzi w innych nienawi. Ten, kto na widok innej osoby odzywa si pierwszy z umiechem na twarzy, nagradza tym innych. Nawet dar dany bez sowa nie zadowala obdarowanego bdc jak ry bez przyprawy. Nawet zodziej ago dzi serce okradanego, jeeli zabierajc mu jego wasno sodko do niego przemawia. Krl nawet gdy wymierza sprawiedliwo powinien wypowiada uprzejme sowa. Sodkimi sowami nie mona zrani czyjego serca. Osoba zdolna do dobrych uczynkw i sodkiej mowy nie ma sobie rwnych . 8. O koniecznoci przestrzegania waciwych procedur w wymierzeniu sprawiedliwoci i o wykonawcach tych procedur Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz, jak krl, ktry jest stranikiem swych poddanych, zdobywa niemierteln saw wymierzajc sprawiedliwo. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl o czystej duszy ktry postpuje cile wedug uczciwych procedur sprawiedliwoci, zbiera swym dziaaniem zasugi i zdobywa saw za ycia i po mierci. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, jakich procedur powinien krl przestrzega wymierzajc sprawiedliwo i na pomocy jakich ludzi powinien si opiera? Wymienie poprzed nio szereg zalet, ktre powinni posiada ludzie wykonujcy zlecone im przez krla zadania, lecz nie sdz, aby mona byo atwo znale na ziemi osob, ktra miaaby wszystkie te zalety. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, to, co mwisz jest suszne. Osoba wyposaona rwnoczenie we wszystkie te zalety rzadko rodzi si na ziemi. Jednake, gdy si podejmie odpowiedni wysiek, mona znale ludzi o dobrym charakterze.

206

Mikoajewska

Mahabharata

Na swych doradcw w sprawach sdowych powoaj nastpujce osiem osb: czterech penych godnoci braminw o czystym zachowaniu, znajcych Wedy, ktrzy realizujc praktyk i przysigi porzdku Snataka; trzech szudrw charakteryzujcych si pokor, czystym zachowaniem i oddaniem w realizowaniu swych codziennych obowizkw; oraz jedn osob bdc sut (pochodzca z mieszanych kast), ktra zna Purany i charakteryzuje si omioma gwnymi zaletami, ktrymi s: umiejtno suchania, gotowo do uczenia si, zdolno do rozumienia, dobra pami, zdolno do krytyki, konstruktywne argumentowanie, zdolno do widzenia rzeczy w ich szczegach i zdolno do rozumienia ich w terminach fundamentalnej rzeczywisto ci. Niektrzy twierdz, e krl powinien dodatkowo zatrudni jako swych doradcw w sprawach sdowych omiu wojownikw o potnej sile i umiejtnoci walki przy pomocy rnego rodzaju broni oraz dwudziestu waijw posiadajcych duy majtek; Kady z poprzednio wymienionych powinien by w rednim wieku (mie pidziesit lat), charakteryzowa si poczuciem godnoci, znajomoci witych pism, pokor, brakiem stronni czoci, zdolnoci do posiadania wasnej opinii i podejmowania wasnej decyzji w sytuacji, gdy dyskutanci zalecaj rne biegi dziaania, wolnoci od dzy i zawici oraz od siedmiu gwnych wad zwanych Wjasana, ktrymi s polowanie, gra w koci, kobiety, alkohol, karanie, nieprzyjemna mowa, marnotrawienie bogactw. W sprawie poszczeglnych wyrokw sdowych krl powinien konsultowa si ze swymi doradcami przewodniczc dyskusji. Swe wyroki powinien ogasza poddanym. Nikt nie powinien by skazywany zaocznie bez personalnego uczestnictwa w procesie sdo wym. Procesy sdowe powinny by zawsze jawne, gdy utajnienie ich je uniewania. Nigdy nie powiniene konfiskowa czego, co zostao u ciebie zdeponowane lub przywaszczy sobie co, co byo przedmiotem sporu midzy dwiema stronami. Takie zachowa nie byoby niszczce dla twego wymiaru sprawiedliwoci. A gdy wymiar sprawiedliwoci przestanie by sprawiedliwy, dotknie ci grzech, a twych poddanych opanuje lk. Cae krlestwo utonie w lku i grzechu. Krlestwo opiera si na sprawiedliwoci. I ten minister lub krlewski syn, czy inny urzdnik, ktry bdc zatrudniony w wymiarze sprawiedliwoci dziaa niesprawiedliwie kierujc si swym wasnym interesem, a nie Prawem zasuguje na pieko razem z krlem.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 122

207

Ludzie bezbronni i przeladowani przez tych, ktrzy maj wadz, powinni mie w swym krlu obroc. W przypadku ktni midzy dwiema stronami decyzja rozstrzygajca spr powinna bazowa na dowodach dostarczonych przez wiadkw. W sytuacji, gdy jedna strona nie moe dostarczy wiadkw, krl powinien postpowa ze szczegln trosk penic rol jej patrona. Nikt nie powinien ponosi kary za przestpstwa nie popenione lub popenione przez kogo innego. Osoba oskarona powinna by albo skazana, albo uniewinniona. Kara wymierzona przestpcy powinna zalee od przestpstwa. Ci, ktrzy posiadaj majtek, powinni zosta ukarani grzywn i konfiskat majtku, a biedacy utrat wolnoci. Ci, ktrzy popenili szczeglnie odraajce przestpstwo, powinni zosta ukarani kar cielesn. Ci ktrzy spiskuj przeciw yciu krla, powinni zosta ukarani torturami i mierci. Tak sama kara powinna spotka tego, kto jest winny podpalenia, kradziey, jak i przestpstw seksualnych prowadzcych do mieszania kast. Krl nigdy nie powinien doprowadza do mierci posa. Jak to zostao ustalone przez naszych staroytnych przodkw, krl, ktry zabija posa, popenia grzech rwny zabjstwu nienarodzonego podu. Krl, ktry wymierza kar zgodnie z zaleceniami nauki o rzdzie nie popenia swym czynem grzechu, lecz gromadzi tym zasugi. Jednake ten krl, ktry wymierza kar kierujc si kaprysem, zniesawia si tym za ycia i tonie w piekle po mierci. Bhiszma koczc sw mow rzek: O Judhiszthira, odpowiadajc na twoje pytanie wyjaniem ci, jakie cechy powinni mie ci, ktrzy su krlowi pomoc w sprawowaniu rzdw. Zapamitaj wic, e krlewski minister powinien by zawsze obeznany z wnioskami pyncymi ze witych pisma oraz zdolny to kierowania wojn i doprowadzania do traktatw. Powinien by czysty w swym dziaaniu, odwany, skromny, zdolny do dotrzymywania tajemnicy, wysoko urodzony, wyposaony w si umysu. Posiadajc te zalety jest godny swej pozycji. Podobne zalety powinien posiada naczelny dowdca krlewskiej armii. Ponadto powinien on zna wszystkie mol iwe formacje wojenne i wszelkie rodzaje broni, by wytrzymay na zimno, deszcz i wiatr i zdolny do dostrzegania saboci wroga. Krl z kolei powinien by zdolny do upienia czujnoci wroga i dawania mu faszywego poczucia bezpieczestwa. Sam jednak powinien by czujny i nie powinien nikomu ufa, nawet swemu synowi. Tak zostao stwierdzone w witych pismach. Zdolno do bycia nieufnym w

208

Mikoajewska

Mahabharata

stosunku do kadego naley do tajemnic sztuki sprawowania wadzy.

Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LXXIX-LXXXVI (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 123

209

Opowie 123 O stolicy, gospodarce, podatkach i skarbcu

1. O krlewskiej stolicy i systemie obronnym; 2. O organizacji i kontroli w krlestwie; 3. O podatkach, ktre krl nakada na swych poddanych; 4. O sprawowaniu wadzy przy pomocy waciwych rodkw.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, stworzenia ruchome poeraj nieruchome, zbate bezzbne, a wielkie jadowite we mniejszych przedstawicieli wasnego gatunku. Wrd ludzi funkcjonuje ta sama zasada: silniejszy poluje na sabszego. Dlatego krl powinien by zawsze czujny zarwno w stosunku do poddanych, jak i wrogw. Gdy krl bdzie traktowa ich z beztrosk, rzuc si na niego jak spy na sw zdobycz. Zatroszcz si wic o to, aby nie nakada zbyt wielkich podatkw na kupcw, nie pozwalaj, aby rolnicy czujc si ciemieni zaczli opuszcza twoje krlestwo i pamitaj o oddawaniu czci bogom, Ojcom i wszystkim innym, ktrzy na to zasuguj, gdy to s waciwe rodki sprawowania wadzy i ochraniania poddanych.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section LXXXIX)

1. O krlewskiej stolicy i systemie obronnym Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz, czy krl powinien zamieszka w miecie, ktre ju istnieje, czy te powinien zbudowa dla siebie now stolic? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl wybierajc dla siebie miejsce zamieszkania powinien starannie zbada moliwoci jego obrony i dostpno rodkw utrzymania si przy yciu. Krlewska stolica powinna by specjalnie ochraniana przez system obronnych cytadeli. Budujc miasta krl powinien bra pod uwag sze moliwych systemw obronnychmiast-cytadel otoczonych pustyni, grami, dungl, wod, zbudowanych na otwartej przestrzeni i ochranianych przez stranikw i lojalnych mieszkacwi moliwo wyposaenia ich w spichlerze z ywnoci i skady broni. Stolica, ktr zamieszkuje krl ze swymi ministrami i armi, powinna by otoczona przez mury i rowy obronne chronione przez stranikw wyksztaconych w uywaniu rnych maszyn obronnych, wypeniona obywatelami zdolnymi do prowadzenia rnego

210

Mikoajewska

Mahabharata

rodzaju biznesu jak i innymi penymi energii ludmi, ozdobiona przez skwery i centra handlowe ttnice yciem. Jej odwani i bogaci mieszkacy powinni mieszka w obszernych domach, kroczy ciek Prawa i y w pokoju. Powinna rozbrzmiewa muzyk, pieniami i wedyjskimi hymnami czarujc sw piknoci, i powinny tam mie miejsce liczne religijne festiwale, jak i inne formy oddawania czci bogom. Krl rezydujc w swej stolicy powinien stara si o powiksza nie skarbca, wzmacnianie si militarnych, zwikszanie liczby przyjaci i ustanowienie sdw i innych instytucji wymiaru spra wiedliwoci. Wymierzajc sprawiedliwo powinien powstrzymywa mieszkacw miast i prowincji od czynienia za. Powinien rwnie gromadzi rnego rodzaju produkty i wypenia nimi arsenay i spichlerze. Oprcz ryu i ziarna powinien gromadzi zapasy paliwa, elaza, sieczki, wgla, drewna, rogw, koci, bambusa, szpiku kostnego, oleju, oczyszczonego tuszczu, miodu, lekarstw, lnu, ywicy, strza, materiau do produkcji ciciwy oraz sznurw zrobionych z trawy munda i innych rolin. Powinien rwnie budowa liczne zbiorniki wody pitnej, kopa studnie i ochrania wielkie drzewa dostarczajce cienia. Krl powinien te pamita o oddawaniu nalenych honorw swym nauczycielom, kapanom, wielkim ucznikom, synnym architektom, astronomom, astrologom, lekarzom i wszystkim tym osobom, ktre zdobyy wiedz i samo -kontrol, charakteryzuj si odwag, wysokim urodzeniem i umysow energi. Krl powinien nagradza ludzi prawych i kara tych, co krocz ciek Bezprawia. Gromadzc informacje o zachowaniu i stanie umysu mieszkacw swych miast i prowincji poprzez swyc h szpiegw powinien podejmowa odpowiednie rodki. Dziaajc ze zdecydowaniem powinien skania ludzi do realizowania swych obowizkw. Krl powinien osobicie nadzorowa swych szpiegw, dorad cw, jak i swj skarbiec i instytucje wymierzajce kar. Zebrawszy od szpiegw informacje powinien sam oceni dziaania i intencje wrogw, przyjaci, jak i osb neutralnych. Z du starannoci powinien obmyla odpowiednie rodki nagrodzenia lojalnych i karania wrogw. Krl powinien zawsze oddawa cze bogom sponsorujc rytuay ofiarne i rozdajc dary. Powinien zawsze ochrania swych poddanych zwaajc na to, aby nie czyni nic, co przyczyniaoby si do upadku prawoci. Powinien dostarcza rodkw do ycia starcom, kalekom, wdowom i innym, ktrzy s bezradni.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 123

211

Krl powinien zawsze wita z honorami ascetw i we waciwym czasie obdarowywa ich ywnoci i ubraniem. Powinien rwnie dyskutowa z nimi swj wasny stan umysu i krlestwa oraz strategie rzdzenia zachowujc si zawsze w ich obecnoci z pokor. Ascetom o wysokim urodzeniu i wiedzy powinien zaoferowa oe i posiek. Powinien im zawsze ufa bez wzgldu na to, w jakiej sam znalaz si sytuacji. Nawet zodzieje ufaj ascecie. Krl moe odda im pod opiek cae swe bogactwo i zdoby od nich wiedz. Krl nie powinien jednak powica ascetom caej swej uwagi i zbytnio si koncentrowa na oddawaniu im czci. Wrd ascetw powinien wybra czterech jako swych przyjaci: jednego spord tych, co zamieszkuj w jego krlestwie, drugiego spord tych, co zamieszkuj na terenie jego wroga, trzeciego spord tych, co mieszkaj w lesie i czwartego spord tych, co mieszkaj w krlestwach paccych danin. Powinien suy im gocinnoci, oddawa im cze i dostarcza rodkw utrzymania. Jego stosunek do ascetw zamieszkujcych krlestwo wroga powinien by taki sam jak do ascetw mieszkajcych w jego wasnym krlestwie, gdy w sytuacji, gdy jego i jego krlestwo dotknie nieszczcie, asceci ci dziki swej sile duchowej udziel mu pomocy. 2. O organizacji i kontroli w krlestwie Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o miecie, w ktrym powinien zamieszka krl i jego systemie obronnym. Powiedz mi teraz, w jaki sposb krl powinien jednoczy i ochrania cae swe krlestwo? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, kada wioska powinna mie swego wodza. Kade dziesi wiosek powinno by nadzorowa nych przez inspektora. Dwch inspektorw kontrolujcych cznie dwadziecia wiosek, powinno mie nad sob wyszego urzdnika. Piciu urzdnikw kontrolujcych setk wiosek powinno podlega jeszcze wyszemu urzdnikowi, ktry powinien podlega jeszcze wyszemu urzdnikowi kontrolujcemu cznie tysic wiosek. Wdz powinien obserwowa wszystkich mieszkacw wioski i oszacowywa bdy w ich zachowaniu wymagajce poprawy i poinformowa o tym inspektora kontrolujcego dziesi wiosek. Kady z inspektorw powinien przekaza t informacj wyszemu urzdnikowi, ktry powinien przekaza j znowu na wyszy szczebel.

212

Mikoajewska

Mahabharata

Wdz w kadej wiosce powinien mie kontrol nad wszystkim, co jest tam produkowane i posiadane przez jej mieszkacw i dostarcza wyznaczon cze inspektorowi sprawujcemu kontrol nad dziesicioma wioskami. Inspektor ten z kolei powinien oddawa wyznaczon cz nadzorcy nad dwudziestoma wioskami. Urzdnik dozorujcy setk wiosek powinien by odpowiednio uhonorowany przez krla i czerpa swe rodki utrzymania z duej i bogatej wsi. Wioska ta jednake powinna by pod nadzorem urzdnika kontrolujcego tysic wsi. Ten wyszy urzdnik z kolei powinien czerpa swe rodki utrzymania z maego miasta, ktre powinno dostarcza mu zb, zota i innych towarw. W zamian powinien realizowa swe obowizki odnonie rozstrzygania wewntrznych konfliktw i innych spraw. Stojcy ponad nim krlewski minister powinien sprawowa kontrol nad jego zarz dzaniem tym miastem i stosunkami z innymi urzdnikami na tym samym, co on poziomie. Kade miasto powinno mie urzdnika penicego rol nadrzdn w stosunku do innych urzdnikw i zajmujcego si wyznaczonymi dla niego sprawami zwizanymi z wymiarem sprawiedliwoci. Bazujc na informacji dostarczanej mu przez szpiegw powinien ocenia poprawno ich zachowania. Ci wysi urzdnicy powinni ochrania ludzi przed mordercami, zod ziejami, oszustami i wszystkiego innego rodzaju przestpcami. 3. O podatkach, ktre krl nakada na swych poddanych Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz, co mam do powiedzenia na temat podatkw. Krl moe nakada na poddanych wysokie podatki, lecz nie wolno mu pozbawia ich rodkw do ycia. O wielkoci podatku powinna decydowa ocena wielkoci produkcji i woonej pracy. I tak na przykad krl nakadajc podatki na tych, co trudni si handlem, powinien bra pod uwag czynniki, takie jak wielko sprzeday i kupna, czy stan drg. Do podatku zobowizani s take rzemielnicy. Jego wielko powinna jednak zalee od rozmiaru ich produkcji i jej kosztw. Nikt nie chciaby pracowa, gdyby musia ca sw produkcj oddawa krlowi w formie podatku. Krl powinien wic nakada na swych poddanych podatki w taki sposb, eby zarwno on jak i ci, ktrzy wytwarzaj dany produkt swoj prac, mogli mie z niego korzy.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 123

213

Krl powinien uwaa, aby zbytni dz nie zniszczy podstaw, na ktrych opiera si on sam i jego krlestwo. Poddani nienawidz krla, ktry synie ze swego nienasycenia. Krl powinien staranie unika takich dziaa, w konsekwencji ktrych jego poddani bd odczuwa do niego nienawi i swoj polityk podatkow powinien stara si o zdobycie popularnoci. Krl znienawidzony przez poddanych nigdy nie zdoa osign dobrobytu, ani tego, co mogoby suy jego dobru. Krl powinien traktowa krlestwo jak mleczn krow, ktra karmiona i dojona waciwie yje dugo i daje mleko, lecz godna i zbyt czsto dojona pada z wycieczenia. Sukces osignie ten krl, ktry ochrania swe krlestwo, pobiera uczciwe podatki i utrzymuje si z tego, co jest atwe do uzyskania. Dla krla cae krlestwo jest jego bogactwem, a jego wasne bogactwo jest jego oem. Powinien wic w miar swej mocy ukazywa wspczucie wszystkim biedakom zamieszkujcym jego miasta i prowincje bez wzgldu na to, czy bezporednio od niego zale, czy te nie. Wymierzajc sprawiedliwo i karzc zodziei powinien ochrania mieszkacw peryferyjnych wiosek. Dziki temu obywatele jego krlestwa, ktrzy dziel z nim jego dol i niedol, bd z niego zadowoleni. Krl majc na uwadze wypenianie skarbca i chcc skoni ludzi do pacenia podatkw powinien osobicie odwiedza gwne centra swego krlestwa z zamiarem wzbudzenia w ludziach lku przed wrogiem i uwiadomienia im koniecznoci zebrania rodkw potrzebnych do obrony. Przed wysaniem agentw podatkowych powinien wygasza przemwienia mwic: O obywatele, powinnimy zawsze pamita o moliwym ataku ze strony wroga, ktry moe sprawdzi na nas wielkie nieszczcie. Jedynie wsplnymi siami zdoamy go pokona, bo jest on jak bambus, ktry zakwita zapowiadajc swe zniszczenie. Zodzieje i wrogowie, ktrzy chc nas zniszczy, sami zostan zniszczeni. W obliczu grocego nam niebezpieczestwa prosz was o pomoc w zebraniu rodkw potrzebnych na obron. Ja sam odpac wam za to dostarczajc wam ochrony przed wrogiem, ktry napadajc na krlestwo og rabi was z caego bogactwa i pozbawi ycia zarwno was, jak i wasze ony i krewnych. Czy nie pragniecie dla swych on i synw dobrobytu? Wasz dobrobyt cieszy mnie i majc go na uwadze kieruj do was swe sowa, jakbycie byli moimi dziemi. Nie chc waszej szkody. Oddajcie mi wic w formie podatku tyle, na ile was sta, bo w sytuacji, gdy grozi nam niebezpieczestwo ze strony wroga, musimy by silni jak w zdolny do uniesienia swego

214

Mikoajewska

Mahabharata

ciaru. W takiej sytuacji nikt nie powinien przywizywa si zbytnio do swego bogactwa. Krl zbierajc podatki przez swych agentw wrd waijw zamieszkujcych jego krlestwo powinien wskazywa na koniecz no wzmocnienia fortyfikacji i ochrony pokoju, koszty utrzyma nia wyszych urzdnikw i zagroenie ze strony wroga. Powinien jednak traktowa swych waijw z du wyrozumiaoci, bo inaczej opuszcz jego krlestwo. Powinien zjednywa ich sobie przyjaznym zachowaniem i ochrania ich dajc im poczucie bezpieczestwa i umoliwiajc im czerpanie radoci z tego, co posiadaj. Powinien czyni wszystko, co w jego mocy, aby zwik szy ich moliwoci wytwrcze, waijowie s bowiem gwn si wytwrcz w krlestwie przyczyniajc si do zwikszania jego potgi poprzez upraw ziemi i handel. Mdry krl powinien wic zawsze stara si ich zadowoli nie nakadajc na nich zbyt drakoskich podatkw. 4. O sprawowania wadzy przy pomocy waciwych rodkw Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl, ktry pragnie swym dziaaniem zgromadzi religijne zasugi i zdoby niebo, powinien przede wszystkim mie na uwadze dobro poddanych i w miar swej mocy i inteligencji, biorc pod rozwag wymogi miejsca i czasu, dostarcza ochrony im i ich majtkom. Powinien podj odpowiednie kroki zabezpieczajce zarwno ich, jak i jego wasny majtek. Nakadajc na poddanych podatki nie powinien wysysa z nich krwi jak pijawka. Swe krlestwo powinien traktowa z naleyt trosk, tak jak dobry gospodarz traktuje dojn krow, a w stosunku do swych poddanych powinien by jak tygrysica w stosunku do swych maych, ktra dotyka je zbami bez zadawania im ran. Krl powinien zabiera swym poddanym na swoje utrzymanie po trochu zwikszajc odpowiednio proporcj w miar ich bogace nia si. Swe obcienia powinien zwiksza stopniowo i powoli zachowujc si jak kto, kto trenuje modego woa, aby mc naoy na cugle i skoni do cignienia wozu. Traktujc swych poddanych rwnie agodnie i z trosk bdzie w stanie kierowa nimi i skania ich do posuszestwa. Podobnego efektu nie zdoa uzyska dziaajc wycznie si i uywajc nieuczciwych rodkw. Niemoliwe jest traktowanie wszystkich ludzi w identyczny sposb i dlatego krl po zjednaniu sobie wrd swych poddanych liderw, powinien od ogu da posuszestwa w znoszeniu obcie. Krl nigdy nie powinien jednak nakada na obywatela

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 123

215

takich obcie, ktrych ciaru nie potrafi on unie. Takie postpowanie naley do sztuki uprawiania krlewskiego rzemiosa akceptowanej przez Wedy. Tak jak wonica prowadzi konie uywajc waciwej metody, tak krl zdobywa posuszestwo poddanych tylko wtedy, gdy uywa waciwych metod. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, obowizkiem krla jest rwnie kontrola i powstrzymywanie poddanych od popenia nia za. Krl, ktry tego nie czyni, bierze na siebie czwart cz ich grzechw. Tak zostao stwierdzone w witych pismach. Sklepy z alkoholem, domy publiczne, strczyciele, aktorzy, hazardzici jak i wszystkie inne osoby, ktre mog zakca w pastwie porzdek, powinny podlega specjalnej kontroli, gdy zamieszkujc w krlestwie mog sprowadzi na obywateli lepsze go gatunku liczne nieszczcia. Krl powinien powstrzymywa grzeszne czyny, bo one wyjaawiaj kadego. Osoba motywowana dz jest zdolna do kadego niegodziwego czynu i daje innym zy przykad. Krl kierujc si wspczuciem powinien wspomaga tych, ktrzy ebrz popadszy w nieszczcie, bowiem nikt poza wi tym ebrakiem nie powinien chodzi po probie, bo gdyby wszyscy ludzie zamiast podejmowa prac, yli z ebractwa, wiat przestaby istnie. Tak w dawnych czasach zarzdzi sam Manu. Krlestwo powinno by wolne zarwno od ebrakw jak i zodziei. Uczciwi ludzie nie wspomagaj zwykych ebrakw. Takie dary nie przynosz nikomu prawdziwej korzyci. Krl powinien wic zadba o to, aby w jego krlestwie mieszkali ludzie, ktrzy dziaaj na rzecz dobra innych, a nie tacy, ktrzy doprowa dzaj do ich zniszczenia. Krl powinien kara tych urzdnikw, ktrzy cigaj z jego poddanych wysze podatki ni to zostao ustalone i na ich miejsce zatrudni ludzi uczciwych. Rolnictwo, hodowla i handel wymagaj pracy ze strony wielu osb ze wzgldu na konieczno podziau pracy. Gdy osoby wykonujce te prace czuj si zagroone przez zodziei i nieuczciwych urzdnikw, haba spada na krla. Krl powinien rwnie specjalnie troszczy si o tych, ktrzy s bogaci i zachca ich do tego, aby tak jak on sam w swych dziaaniach brali pod uwag dobro innych ludzi. Najbogatsi tworz pastwo w pastwie i zajmuj najwysz pozycj. Ci, ktrzy s mdrzy, prawi, odwani, bogaci, wpywowi, prawdomwni lub praktykuj ascez powinni pomaga krlowi w dostarczaniu pod danym ochrony.

216

Mikoajewska

Mahabharata

Po chwili przerwy Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira , ty sam darzysz mioci wszystkie ywe istoty i unikasz ranienia ich. Jeste prawy, uczciwy i wolny od gniewu. Rzd wic swym krlestwem wymierzajc sprawiedliwo, zwikszajc ska rbiec, ochraniajc poddanych i jednoczc swe krlestwo. Praktykuj prawdomwno i uczciwo majc oparcie w przyjacioach, skarbcu i armii. Troszcz si rwnie o to, aby w twym krlestwie nie zostay wycite drzewa, ktre rodz owoce. Korzenie drzew i owoce s wasnoci braminw. Tak zostao zadeklarowane przez staroyt nych mdrcw. Dopiero nadwyka z posiku braminw powinna stanowi rodki utrzymania dla reszty obywateli. Nikt nie powi nien spoywa posiku, zanim bramin si nie nasyci. Jeeli jaki bramin chce opuci krlestwo w poszukiwaniu rodkw utrzymania si przy yciu gdzieindziej, krl powinien z uczuciem i szacunkiem dla niego zapewni mu rodki do ycia. Jeeli pomimo tego, bramin ten cigle chce opuci jego krlestwo, krl powinien uda si na spotkanie ze zgromadzeniem braminw i rzec: O bramini, jeden z was pragnie porzuci moje krlestwo. Jak mam go zatrzyma? Kt poza nim bdzie mia wystarczajcy autorytet, aby wskazywa innym waciwy kierunek? Gdy te kr lewskie sowa nie pomog i wspomniany bramin cigle bdzie chcia opuci krlestwo, krl osobicie powinien prosi go o zapomnienie jego przeszych zaniedba. Taki jest odwieczny obowizek krla. Powinien dalej kontynuowa sw mow mwic: O braminie, cho ludzie mwi, e bramin powinien zadowoli si wycznie tym, co pozwala mu utrzyma si przy yciu, ja sam nie zgadzam si z t opini. Jeeli jaki bramin chce opuci krlestwo, bo poszukuje luksusu, krl powinien go zatrzyma speniajc jego yczenie. Rolnictwo, hodowla i handel dostarczaj ludziom rodkw do utrzymania si przy yciu, znajomo Wed dostarcza im jednak rodkw do zbawienia duszy i dlatego ci, ktrzy przeszkadzaj w studiowaniu Wed i uprawianiu wedyjskich praktyk, s uwaani za wrogw caego spoeczestwa. Brahma stworzy wojownikw wanie po to, aby ich zniszczy. Wiedzc o tym pokonuj swych wrogw i ochraniaj poddanych, czcij bogw prowadzc rytuay ofiarne i wygrywaj bitwy. Krl powinien ochrania to, co na ochron zasuguje i ten, ktry tak czyni, jest dobrym wadc, podczas gdy ten, ktry tak nie czyni, wiedzie ycie puste i bez znaczenia.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 123

217

Majc na uwadze dobro poddanych krl powinien zawsze prbowa pozna ich dziaania i stan umysu i dlatego powinien mie wrd nich szpiegw. Powinien sprzyja ich rozwojowi ochraniajc ich przed nimi samymi jak i innymi. Krl powinien ochrania ca ziemi ochraniajc najpierw sw wasn ja. Mdrcy twierdz, e wszystko ma swe korzenie w jani. Krl powinien nad tym rozmyla. Powinien rozmyla nad tym, czego zaniedba, jakie ma naogi, co jest rdem jego sabo ci i bdw. Szpiedzy powinni dostarcza mu informacji, czy jego ostatnie zachowanie spotkao si z aprobat jego poddanych i oglnie czy jego linia postpowania jest przez nich aprobowana i czy cieszy si wrd nich dobr saw. Rwnoczenie powinien jednak pamita o tym, eby nie przeladowa tych, ktrzy go nie akceptuj. adnemu czowiekowi nie udao si bowiem nigdy zdoby aprobaty wszystkich ludzi na caym wiecie. Kada osoba ma swych przyjaci, wrogw oraz takich, ktrzy pozostaj wobec niej obojtni. Stworzenia ruchome poeraj nieruchome, zbate bezzbne, a wielkie jadowite we mniejszych przedstawicieli wasnego gatunku. Wrd ludzi funkcjonuje ta sama zasada: silniejszy poluje na sabszego. Dlatego krl powinien by zawsze czujny zarwno w stosunku do poddanych jak i wrogw. Gdy krl bdzie traktowa ich z beztrosk, rzuc si na niego jak spy na sw zdobycz. Zatroszcz si wic o to, aby nie nakada zbyt wielkich podatkw na kupcw, nie pozwalaj, aby rolnicy czujc si ciemieni zaczli opuszcza twoje krlestwo i pamitaj o oddawaniu czci bogom, Ojcom i wszystkim innym, ktrzy na to zasuguj, gdy to s waciwe rodki sprawowania wadzy i ochraniania poddanych.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections LXXXVI-LXXXIX (Rajadharmanusasana Parva).

218

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 124 O krlu jako uosobieniu Prawa (dharmy)

1. O Prawie jako rodku osigania rozwoju i dobrobytu; 2. O koniecznoci unikania pychy i niesprawiedliwoci, ktre doprowadzaj krla do ruiny; 3. O krlewskim obowizku ochraniania sabych i unikania naduywania wadzy; 4. O radach, jakie Wamadewa da krlowi Wasumanasowi, ktry pragn kroczy ciek Prawa.

Mdrzec Utathja rzek ongi do krla Mandhatri, ktry zapyta go o waciwe rodki rzdzenia: O Mandhatri, na imi krla zasuguje nie ten, kto w swych dziaaniach kieruje si kaprysem, lecz ten, kto dziaa w interesie Prawa. Krl kroczcy ciek Prawa zdobywa niebo i pozycj boga, podczas gdy ten, ktry schodzi ze cieki Prawa tonie w piekle. Krl jest faktycznie obroc caego wiata. Wszystkie ywe istoty zale od Prawa, a Prawo bazuje na krlu i dlatego tylko ten krl, ktry dostarcza oparcia dla Prawa jest naprawd godny imienia krla. Krl obdarzony praw dusz i wszelk ask jest uwaany za samo wcielenie Prawa.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section XC)

1. O Prawie jako rodku osigania rozwoju i dobrobytu Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o koniecznoci uycia waciwych rodkw w sprawowaniu wadzy. Posuchaj teraz mojej opowieci o rozmowie najstarszego syna mdrca Angirasa, Utathji, z krlem Mandhatri, synem Juwanawy, ktra ilustruje to, o czym poprzednio mwiem. Mdrzec Utathja rzek ongi do krla Mandhatri, ktry zapyta go o waciwe rodki rzdzenia: O Mandhatri, na imi krla zasuguje nie ten, ktry w swych dziaaniach kieruje si kaprysem, lecz ten, ktry dziaa w interesie Prawa. Krl kroczcy ciek Prawa zdobywa niebo i pozycj boga, podczas gdy ten, ktry schodzi ze cieki Prawa tonie w piekle. Krl jest faktycznie obroc caego wiata. Wszystkie ywe istoty zale od Prawa, a Prawo bazuje na krlu i dlatego tylko ten krl, ktry dostarcza oparcia dla Prawa jest naprawd godny imienia krla. Krl obdarzony praw dusz i wszelk ask jest uwaany za samo wcielenie Prawa. Bogowie opuszcz paac krla, ktry zaniedba wymierzanie kary przestpcom amicym Prawo, a wrd ludzi okryje si hab.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 124

219

Wysiki podejmowane przez ludzi kroczcych ciek Prawa nigdy nie id na marne. Z tych to powodw ludzie suchaj nakazw Prawa przynoszcych im powodzenie. Jeeli grzech nie zostanie powstrzymany, prawe dziaania zanikn otwierajc drog Bezprawiu. Nikt nie bdzie mg stwierdzi, co jest i co nie jest jego wasnoci zgodnie z prawem wasnoci opisanym w witych pismach. Nikt nie bdzie mg czerpa radoci z posiadania ony, domu, ziemi i zwierzt domo wych. Bogowie i Ojcowie przestan otrzymywa nalen im cze, a gocie gocinno. Bramini przestan praktykowa surowe luby, studiowa Wedy i wykonywa rytuay. Umys ludzi osabnie i straci ca sw jasno. To staroytni riszi, ktrzy widz zarwno ten jak i tamten wiat, uczynili krla najwysz istot zakadajc, e bdzie on na ziemi wcieleniem Prawa. Krl kroczcy ciek Prawa jest nazywany rada, co znaczy ten, ktry byszczy prawoci. Natomiast krl, ktry zszed ze cieki Prawa jest nazywany wriszala, tj. ten, ktry niszczy prawo. Boska dharma (tj. to, co dostarcza oparcia) nosi rwnie nazw wrisza (tj. ten, kto jest dharma), i dlatego ten, kto niszczy dharm nazywa si wriszala. Krl powinien wiec zawsze promowa prawo. ywe istoty rozwijaj si wraz ze jej wzrostem i niszczej wraz z jej niszcze niem. Nie wolno wic nigdy dopuci do tego, aby prawo ulega zniszczeniu. Prawo i sprawiedliwo nosi nazw dharma (tj. to, co dostarcza oparcia), poniewa pomaga w zdobywaniu i utrzymywa niu bogactwa (dhana, tj. bogactwo, szczodro, obfito). Zgodnie z deklaracj mdrcw Prawo (dharma) nakada ograniczenia na i eliminuje wszelkie ze dziaania ludzi. Samo-Stwarzajcy si Brahma stworzy dharm majc na uwadze wzrost i rozwj ywych istot. I z tego powodu krl dla dobra swych poddanych powinien by posuszny dharmie. Dharma jest tym, co wrd wszystkich rzeczy stoi najwyej. Na imi krla zasuguje ten, kto wolny od dzy i gniewu rzdzi poddanymi zgodnie z nakazami Prawa. Prawo stoi najwyej wrd wszystkich rzeczy, ktre sprzyjaj dobrobytowi krlw.

220

Mikoajewska

Mahabharata

2. O koniecznoci unikania pychy i niesprawiedliwoci, ktre doprowadzaj krla do ruiny Utathja kontynuowa: O Mandhatri, onem dla dharmy s bramini i dlatego naley im zawsze oddawa cze. Speniaj z pokor wszystkie ich yczenia. Krl, ktry tego nie czyni, zamiast zwiksza liczb przyjaci, zwiksza liczb wrogw i sam ciga na siebie katastrof. Brak troski o braminw wyniky z pychy wzbudzi w kocu gniew zamieszkujcej u niego bogini dobrobytu, ktra opuci go tak jak niegdy opucia asur o imieniu Bali i udaa si do krla bogw Indry, zaciekego wroga asurw. Bali nie mg tego odaowa. Takie s skutki szalestwa i pychy. Bd tego wiadomy i nie pozwl na to, aby bogini dobrobytu ci opucia. wite pisma deklaruj, e Bezprawie dao bogini dobrobytu syna o imieniu Pycha, ktry przynosi zniszczenie zarwno bogom jak i demonom asurom. Spowodowa on rwnie zniszczenie wielu krlewskich mdrcw. Bd tego wiadomy! Ten, kto zdoa pokona Pych staje si krlem, a ten, ktry da mu si pokona staje si niewolnikiem. Jeeli pragniesz wiecznego szczcia, yj tak jak krl powinien, pokonujc tych dwch wrogw, ktrymi s Pycha i Bezprawie. Unikaj towarzystwa tych, ktrzy szydz z religii, s bezduszni, pijani pych, nieuczciwi i nie szukaj ich akceptacji nawet wwczas, gdy s zjednoczeni. Trzymaj si z dala od towarzystwa kobiet i ministrw, ktrzy zostali przez ciebie poprzednio ukarani. Unikaj rwnie gr, nierwnego terenu, niedostpnych kryjwek, znarowionych soni, koni i ww. Zrezygnuj z nocnych wdrwek, unikaj skpstwa, prnoci, przechwaek i gniewu. Unikaj kontak tw seksualnych z nieznanymi ci kobietami o prowokujcej seksualnoci i lubienym zachowaniu oraz z tymi, ktre s dziewicami lub onami kogo innego. Jeeli krl nie zdoa powstrzyma si od rozpusty, granice midzy kastami zaami si i nawet w rodzinach godnych szacunku zaczn si rodzi rakszasowie i osoby o nieokrelonej pci, pozbawione koczyn, o twardych jzykach i idioci. Krl majc na uwadze dobro poddanych powinien dawa przykad swym prawym zachowaniem. Nie troszczc si wystar czajco o wasne zachowanie, sam na siebie sprowadzi zo. Wzros t Bezprawia przyniesie do krlestwa chaos. Zanikn rnice midzy kastami i porami roku i zimno pojawi si latem. Ludzie bd cierpie z powodu suszy, powodzi i zarazy. Na niebie pojawiaj si

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 124

221

le wrce gwiazdy i planety. Pojawiaj si rne ze znaki wrce zniszczenie krlestwa. Poddani zniszczeni przez krlewsk niedbao przynios zniszczenie krlowi. Jedna osoba powizana z drug moe znisz czy tej drugiej dobro, a wiele osb powizanych razem potrafi zniszczy je obie. Krl ponosi odpowiedzialno za chaos w krlestwie. Gdy krl zbacza ze cieki prawoci i nie troszczy si o swe zachowanie, zaamuj si wszelkie prawa wasnoci. 3. O krlewskim obowizku ochraniania sabych i unikania naduywania wadzy Prorok Utathja kontynuowa: O Mandhatri, gdy krl jest w swym dziaaniu prawy i Indra oblewa ziemi deszczem zgodnie z porami roku, w krlestwie panuje dobrobyt i poddani s szczliwi. Wszystkie cztery kasty wykonuj swoje zawody realizujc swe obowizki. Obowizkiem szudrw jest suba, waijw uprawa roli, wojownikw wymierzanie sprawiedliwoci, a brahmacarja, umartwienia, mantry i Prawda jest obowizkiem braminw. Ci, ktrzy nie potrafi realizowa obowizkw swej kasty, rodz si ponownie w kacie szudrw. Wojownik, ktry wie, jak korygowa grzeszne dziaania i jak skania poddanych do powrotu na ciek Prawa, jest dla nich jak ojciec i zasuguje na imi krla. Krlewskie dziaania maj wielk moc. Kolejne eonykritajuga, tretajuga, dwaparajuga i kalijugazale od dziaa krla. To krl swymi dziaaniami nadaje eonowi jego charakter. Gdy krl nie troszczy si o wasne dziaania, chaos wkrada si do czterech kast, Wed i czterech trybw ycia. Zniszczeniu ulegaj trzy rodzaje ognia, rytuay ofiarne i dakszina. To krl swym dziaaniem stwarza wszystkie ywe istoty i doprowadza do ich zniszczenia. Krl o prawej duszy jest uwaany za stwrc, a krl o grzesznej duszy za niszczyciela. Wszystkie ywe istoty s dziemi krla i niesprawiedliwe dziaanie krla sprowadza na nie nieszczcie. Krl, ktry nie troszczy si o prawo swych dziaa, unieszczliwia swe ony i przyjaci. Jego konie, sonie i inne zwierzta trac cay swj wigor. Sam Stwrca stworzy Wadz w celu ochraniania Saboci. Sabo sama w sobie jest wielk rzecz, bo kontakt z ni i jej ochrona jest drog prowadzc do nieba.

222

Mikoajewska

Mahabharata

Wzrok Saboci powinien by uwaany za rwnie trudny do zniesienia jak wzrok mdrca lub jadowitego wa. Nie zachowuj si wic nigdy wrogo w stosunku do Saboci. Traktuj j z nalen pokor. Dbaj o to, aby nie spalia ci na popi razem z twoimi krewnymi. Wzrok Saboci potrafi wypali cae rody a do korzeni. Sabo jest potniejsza od Wadzy, bo Wadza spalona przez Sabo rozpada si w proch. Kara boska spadnie na krla i zniszczy go, jeeli nie dostarczy on ochrony pokrzywdzonej Saboci woajcej o pomoc. Cieszc si Wadz nie zabieraj wic nigdy wasnoci nalecej do sabych. Wzrok pokrzywdzonych spala, a ich zy niszcz potomstwo i dobrobyt krzywdziciela. Ochraniaj Sabo pamitajc o karze. Gdy wszyscy obywatele pobawieni dbr bd zmuszeni do ycia jak ebracy, przyniesie to krlowi zniszczenie. Podobnie, gdy krlewscy urzdnicy zaczn wyzyskiwa sabych, sprowadz na krlestwo bezgraniczne zo i zniszcz krla. Krlewski dobrobyt zaley od tego, czy obywatele w jego krlestwie id ciek wyznaczonego dla nich Prawa, realizuj swe religijne obowizki i wychwalaj jego sprawiedliwe postpowanie. Porzucenie przez nich cieki Prawa sprowadza na krla niesz czcie. Gdy bezprawne dziaania nie napotkaj kary, krlestwem zaczyna wada bstwo Kali, ktre przynosi chaos. W dobrobycie natomiast yje to krlestwo, w ktrym krl karze przestpcw i nagradza tych, ktrzy na to zasuguj. Taki krl zgromadz i swym dziaaniem wielkie zasugi i bdzie wada ca ziemi. Dzielenie si swymi dobrami z innymi, oddawanie nalenych honorw ministrom, obrona swych granic, niszczenie zodziei oraz ujarzmianie tych, ktrzy s odurzeni sw wadz i pych, nale do obowizkw krla i s jego drog prowadzc do nieba. Krl pokonawszy sw dz i zawi powinien w swych sowach i dziaaniach ochrania wszystkich ludzi i nie wybaczy nawet synowi, gdy popeni przestpstwo i zasuguje na kar. Powinien dostarcza rodkw do ycia ndzarzom, ociera zy nieszczliwych, bezbronnych i starych prbujc ich podnie na duchu. Powinien z oddanym sercem czci bogw i uwiecza rytuay ofiarne bogatymi darami. Wzmacnianie przyjaci, osabianie wrogw, obdarowywanie ziemi, przyjmowanie goci i troska o poddanych nale do wiecznych obowizkw krla. Krl na ziemi jest uosobieniem samego boga mierci Jamy i stoi na stray wszystkiego, co dobre i sprawiedliwe rozdzielajc nagrody i kary. Pokonujc swe zmysy zdobywa bogactwo, a ulegajc nim popenia grzech. Jama jest sdzi dla wszystkich bez

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 124

223

wyjtku. Krl powinien czyni to samo zmuszajc wszystkich do realizacji wasnych obowizkw. Krl na ziemi jest te pod kadym wzgldem jak krl bogw Indra i to, co nazywa on prawym, powinno by za takie uznawane. Prorok Utathja kontynuowa: O Mandhatri, bdc krlem powiniene kultywowa inteligencj, wybaczanie, cierpliwo i mio do wszystkich ywych istot. Powiniene rwnie by zdolny do oceny wad i zalet wszystkich ludzi oraz rozrnienia dobra od za. Zachowuj si tez waciwie w stosunku do wszystkich ywych istot przemawiajc do nich penymi sodyczy sowami. Dbaj o to, aby mieszkacy twej stolicy i prowincji byl i zadowoleni. Krl, ktremu brak inteligencji, nie zdoa dostarczy swym poddanym ochrony. Zwierzchnictwo jest wielkim ciarem i tylko ten krl, ktry zdoby wiedz, jest odwany i pozna nauk o rzdzie potrafi je unie. Wspomagany przez swych posiadajcych odpowiednie umiejtnoci przystojnych ministrw o wysokim urodzeniu, ktrzy s ci oddani, staraj si pozna serca i dziaania wszystkich ludzi cznie z ascetami i witymi ebrakami. W ten sposb poznasz obowizki wszystkich kast. Pomoe ci to w realizowaniu twych obowizkw we wasnym krlestwie i poza nim. Wrd trzech celw yciowych, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno, Prawo jest najwaniejsza. Gdy ludzie s trakto wani przez krla sprawiedliwie, bd gotowi porzuci na jego rzecz swe ony i synw. Przywizujc do siebie dobrych ludzi swymi darami, sodkimi sowami, trosk i czystoci wasnego zachowania osigniesz dobrobyt. Dziaaj wic majc to na uwadze. Krl powinien zawsze by wiadomy zarwno wasnych zaniedba, jak i zaniedba wroga. Swe wasne zaniedbania powinien stara si naprawi i ukry przed wrogiem. Taka jest droga postpowania Indry, Jamy, Waruny jak i wszystkich mdrcw i tak drog powinien kroczy krl. Id wic t drog. Bogowie, staroytni mdrcy i gandharwowie o wielkiej energii wychwalaj krla, ktry jest prawy i sprawiedliwy . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, po wysuchaniu mowy mdrca Utathji krl Mandhatri postpowa zgodnie z jego radami i sta si panem caej ziemi. Rzdzc swym krlestwem dziaaj wic tak jak krl Mandhatri. W ten sposb zdobdziesz zarwno niebo jak i ziemi.

224

Mikoajewska

Mahabharata

4. O radach, jakie Wamadewa da krlowi Wasumanasowi, ktry pragn kroczy ciek Prawa Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, co powinien czyni krl, ktry pragnie zawsze kroczy ciek Prawa? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w kontekcie twego pytania pozwl mi zacytowa odpowied, ktr znajcy prawdziw warto wszystkich rzeczy mdrzec Wamadewa udzieli ongi krlowi Wasumanasowi w odpowiedzi na podobne pytanie. Wasumanas rzek: O wielki mdrcu, poinstruuj mnie w swych witych sowach, ktre s zawsze prawe i znaczce, jak powi nienem dziaa, aby nie zej ze cieki wyznaczonych dla mnie obowizkw? Asceta Wamadewa rzek: O krlu, w kadej sytuacji podaj zawsze za Prawem. Nie istnieje bowiem nic, co staaby wyej od prawoci dziaania. Krl, ktry zawsze sucha Prawa, zdobdzie ca ziemi. Prawoci byszczy ten krl, ktry uwaa Prawo za najbardziej skuteczny rodek realizacji trzech celw yciowych, ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno, i ktry dziaa zgodnie z radami tych, ktrzy s prawi. Natomiast krl, ktry lekceway Prawo i pragnie bazowa w swym dziaaniu na sile, zejdzie w kocu ze cieki Prawa i swym dziaaniem nie zrealizuje ani celu, ktrym jest Prawo, ani nie zdobdzie Zysku, ani Przyjemnoci. Podobnie krl, ktry dziaa zgodnie z radami wystpnych i grzesznych ministrw, staje si niszczycielem prawoci i zasuguje razem z ca swoj rodzin na mier z rk poddanych. Wkrtce napotka na swej drodze zniszczenie. Zniszczeniu ulegnie rwnie ten krl, ktry cho zdoby ca ziemi jest niekompetentny w sztuce rzdzenia pastwem, dziaa pod wpywem kaprysu i przechwala si. Natomiast krl wolny od szalestwa, ktry pokona swe zmysy i jest obdarzony inteligencj dowiadczy dostatku, bdc jak ocean wypeniany wod tysicy strumieni. Krl nigdy nie powinien sdzi, e zrealizowa ju do Prawa i zdoby wystarczajc ilo przyjemnoci, bogactwa, wiedzy i przyjaci. Na nich bazuje funkcjonowanie caego wiata. Dziki rozmylaniu nad nimi krl zdobywa saw, powodzenie, sukces i poddanych. Prawdziw wielkoci cieszy si ten krl oddany prawoci, ktry szuka wzrostu prawoci i bogactwa i ktry podejmuje dziaania po starannym przemyleniu swych celw. Krl, ktry jest skpy, pozbawiony wspczucia, gwatowny w

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 124

225

reakcjach i skania poddanych do posuszestwa jedynie grob kary, sprowadzi na siebie zniszczenie. Krl, ktremu brak inteligencji, nie dostrzee nigdy swych wad. Cieszc si z saw pogry si w piekle za ycia i po mierci. Gdy krl oddaje honory tym, ktrzy na to zasuguj, jest szczodry w darach i rozumiejc warto sodkich sw wygasza przy rnych okazjach sodkie mowy, wwczas jego poddani bd ochrania go przed nieszczciem, jak samych siebie. Krl, ktry nie ma mdrych doradcw w sprawie Prawa, ktry nigdy nie pyta nikogo o rad i szuka bogactwa kierujc si impul sem i kaprysem, nie zdoa na dugo zdoby szczcia w przeciwiestwie do krla, ktry w swych poczynaniach kieruje si prawoci suchajc instrukcji swych nauczycieli i ktry osobicie nadzoruje stan spraw w krlestwie. Krl skonny do tyranii, ignorujcy nakazy witych pism i rzdzcy krlestwem tward rk, sam przyniesie na siebie zniszczenie. Gdy bdzie uywa bezprawnych rodkw w stosunku do pokonanych, inni bd go naladowa. W ten sposb wprowadzi w ruch grzech i w kocu jego krlestwo rzdzone Bezprawiem ulegnie zniszczeniu. Gdy sam stanie w obliczu nieszczcia, nawet jego krewni nie bd tolerowa jego bezprawnych dziaa. Krl i wojownikbez wzgldu na to, czy jest zwyciski, czy pokonanypowinien zawsze i ciek Prawa, ktra zostaa mu wyznaczona od najdawniejszych czasw. Krl, ktry kierujc si pych nie oddaje nalenych honorw wrogowi, ktrego pojma do niewoli i ktry poprzednio wspiera go w jego podbojach, schodzi ze cieki wyznaczonej dla wojownika. Obowizkiem krla jest wykonywanie swej wadzy zarwno w czasach pokoju jak i wojny. Krl, ktry tak czyni, zdobywa mio wszystkich ywych istot i zawsze odnosi sukces. Mdrzec Wamadewa kontynuowa: O Wasumanas, staraj si nie wyrzdza innym krzywd i dziaaj na rzecz ich dobra. Poprzez czynienie dobra zdobywa si ich mio. Bd wic dla innych dobry bez niczyjej namowy i unikaj w stosunkach z nimi nieuczciwej mowy. Ludzie chc, aby ich krl by szczodry i dzieli z nimi wszystkie przedmioty sprawiajce przyjemno, agodny w usposobieniu, czysty w zacho waniu, troszczcy si o dobro swych poddanych. Nigdy nie zaniedbuj prawoci ulegajc dzy i gniewowi, ktre uatwiaj jedynie wygran twemu wrogowi. Nie odpowiadaj nieprzyjemnie na zadawane ci pytania. Nie wygaszaj mw, ktre nie s ciebie godne. Nie wykonuj niczego w zbytnim popiechu.

226

Mikoajewska

Mahabharata

Nie pozwalaj sobie na szalestwo. Nie popadaj w zbytni rado, gdy wszystko idzie po twej myli i unikaj zbytniej rozpaczy, gdy spada na ciebie nieszczcie. Nie ulegaj alowi nawet wwczas, gdy twe rodki pienine wyczerpi si i pamitaj zawsze o swym obowizku dziaania na rzecz poddanych. Krl, ktry jest zawsze nastawiony na czynienie dobra, i z waciw uwag troszczy si o tych, ktrzy z oddaniem mu su majc na uwadze jego dobro, dziki swej dyspozycji zdobdzie sukces we wszystkich celach. Na stanowiskach pastwowych krl powinien zatrudnia osoby o czystym dziaaniu, ktre kontroluj swe zmysy, s mu oddane i posiadaj odpowiednie umiejtnoci. Osoby o takich zaletach przynios mu powodzenie. Zatrudnianie na wanych stanowiskach pastwowych ludzi nieumiejtnych, ignorantw bdcych we wadzy zmysw, kierujcych si zawici oszustw i hipokrytw o podej duszy, skonnych do ulegania czterem naogom (picie alkoholu, gra w koci, kobiety i polowanie) sprowadzi na niego nieszczcie. Krl, ktry ochrania zarwno sw wasn ja, jak i wszystkich, ktrzy na ochron zasuguj, czerpie satysfakcj widzc rozwj i dobrobyt swoich poddanych. Taki krl jest wielki. Krl, ktry zdobywa swe zwierzchnictwo dziki swej dzielnoci, powinien ochrania poddanych si swej broni i pokonywa wroga. Aby wzmocni sw pozycj powinien rwnie poprzez swych specjalnych szpiegw obserwowa dziaania innych krlw. Ten, kto zrani w jaki sposb potnego krla, nie powinien traci czujnoci nawet wtedy, gdy mieszka w odlegym kraju. W momencie nieuwagi zraniony przez niego krl zaatakuje go rwnie nagle jak sok sw ofiar. Krl pewien swej militarnej potgi, powinien napa na sabszego ssiada i unika wojny z silniej szym. Na tym wiecie nie ma nic wiecznego i wszystko ulega zniszczeniu. Pamitajc o tym prawy krl powinien broni poddanych w zgodny z Prawem sposb. Obrona fortw, walka na polu bitewnym, wymierzanie sprawiedliwoci, konsultowanie politycz nej strategii i przynoszenie zadowolenia poddanym s picioma dziaaniami, ktre prowadz do wzrostu i rozwoju krlestwa. Dziki nim krl ochrania krlestwo i zdobywa sw wielko. W realizacji tych zada i sprawowaniu kontroli nad ich realizacj krl korzysta z pomocy ministrw. Prawy krl wysuchuje rad mdrcw i akceptujc je rezygnuje ze wasnej niezgodnej z nimi opinii. Krl, ktry jest niezdolny do wysuchiwania z uwag i zaakceptowania rad tych, ktrzy mu dobrze ycz, dlatego e s sprzeczne z jego wasn opini i ktry nie poda w swym dziaaniu za wzorem dostarczonym przez

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 124

227

osoby szlachetne i o wielkiej duszy, schodzi ze cieki Prawa wyznaczonej dla wojownika. Krl o chwiejnej duszy, ktry ulegajc gniewowi i szalestwu nie oddaje nalenych honorw swym krewnym, ktrzy posiadaj prawdziwe zalety, balansuje na granicy zniszczenia. Natomiast krl, ktry troszczy si o dobro ludzi o wielkich zaletach i osigniciach, nawet cho w gbi serca nie bardzo ich lubi, zdobdzie wieczn saw. Krl, ktry faworyzuje osoby o maej duszy ignorujc swoich gwnych ministrw doprowadzi si do katastrofy i nie zdoa zrealizowa swych celw. Krl powinien unika kontaktu z ministrami, ktrzy zostali kiedy ukarani, nieznajomych kobiet, niedostpnych terenw, znarowionych koni, soni i ww. Nigdy nie obciaj swych poddanych nadmiernymi podatkami. W obliczu nieszczcia nie daj si pokona alowi, a w obliczu sukcesuradoci. Zawsze d do wykonania dziaa, ktre s dobre. Bd zawsze wiadomy, kto jest tobie szczerze oddany, jak i tego, kto ma jakie wady. Krl, cho jest potny, nie powinien ufa nawet sabym, ktrzy mog zaatakowa go w momencie jego nieuwagi, jak drapienik sw bezbronn ofiar. Czowiek o podej duszy zawsze chce zada swemu panu rany, nawet wwczas, gdy wygasza on sodkie mowy i ma na swym koncie wiele osigni. Nie ufaj wic nigdy takim ludziom. Jak to stwierdzi ongi Jajati rozmylajc nad tajnikami sztuki rzdzenia: krl powinien pozbawi ycia kadego wroga, ktry jest nikczemnikiem. Wamadewa kontynuowa: O Wasumanas, krl powinien stara si zwycia wroga bez koniecznoci prowadzenia bitwytakie zwycistwa s cenione najwyeji nie powinien szuka nowych zdobyczy, dopki jego wadza nie zdobdzie wystarczajco silnych podstaw. Wadza krla ma silne podstawy, gdy obywatele jego opywajcego w bogactwo krlestwa s zadowoleni i lojalni, a jego armia nieustraszona. Krl, ktrego onierze s zadowoleni, dobrze opaceni i kompetentni w walce, potrafi zdoby ca ziemi nawet z nieliczn armi. Wadza krlewska ma silne postawy, gdy jego poddani mieszkajcy zarwno na wsi, jak i w miastach maj wys tarczajco duo ywnoci i bogactw i darz wspczuciem wszyst kie ywe istoty. Krl, ktrego bogactwo wzrasta, ktry sam darzy wspczuciem wszystkie ywe istoty, nie odkada spraw na jutro i troszczy si o wasn ja, zrealizuje swe cele, podczas gdy krl, ktry traktuje nieuczciwie swych poddanych, niszczy swe korzenie. Krl powinien niszczy wrogw, bo inaczej oni jego zniszcz. Jednake krl, ktry wie, jak pokona swj wasny gniew, nie

228

Mikoajewska

Mahabharata

bdzie mia wrogw. Posiadajc wiedz i samo -kontrol nie popeni nigdy adnego czynu, ktry spotka si z dezaprobat. B dzie zawsze wykonywa takie dziaania, ktre s korzystne zarwno dla niego jak i dla innych. Krl, ktry zrealizowa wszystkie swoje obowizki, bdzie zadowolony akceptujc swoj wasn wiadomo i nie czynic wymwek ani sobie samemu, ani innym. Dziki swemu prawemu dzianiu zdobdzie zarwno ten jak i tamten wiat . Bhiszma koczc swe opowiadanie rzek: O Judhiszthira, krl Wasumanas po wysuchaniu sw mdrca Wamadewy rzdzi swym krlestwem postpujc wedug jego wskazwek. Postpuj podobnie, i w ten sposb zdobdziesz saw za ycia na ziemi i niebo po mierci.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XC-XCIV (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 125

229

Opowie 125 O tym, kiedy przemoc staje si dobr przemoc

1. O zasadach uczciwej walki; 2. O reguach rzdzcych podbojem; 3. O tym, jak krl oczyszcza si z krwi zabitych wrogw; 4. O bitwie jako rytuale ofiarnym bdcym drog do nieba; 5. O pochwale heroizmu.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wojownik zabijajc innych setkami dokonuje czynw uchodzcych za grzeszne. Wytumacz mi, dziki jakimi dziaaniom moe on zdoby niebo i szczcie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl oczyszcza si z krwi zabitego wroga poprzez wymierzanie sprawiedliwoci, sponsorowanie rytuaw ofiarnych i dobroczynno. Oczyszcza si moc swych ofiar i darw i zbiera zasugi dziaajc na rzecz dobra i wzrostu ywych istot. To prawda, e szukajc zwycistwa wiele z nich rani, lecz dziki zdobyciu zwycistwa umoliwia im mnoenie si i rozwijanie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section XCVII)

1. O zasadach walki Kontynuujc rozmow z Bhiszm Judhiszthira rzek: O Bhiszma, w jaki sposb krl, ktry chce kroczy ciek Prawa, powinien walczy z atakujcym go przeciwnikiem? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wojownik zaatakowany przez wojownika, ktry nie nosi zbroi, powinien walczy bez zbroi. Za atakowany przez wojownika w zbroi, powinien walczy w zbroi. Powinien walczy dopty, dopki przeciwnik jest zdolny do walki. Powinien zaprzesta walki, gdy przeciwnik straci sw zdolno do obrony. Wojownik, ktry straci zbroj i poddaje si odoywszy bro, moe by wzity do niewoli, ale nie wolno go zabija. Wojownik wspierany przez armi powinien walczy jedynie z wojownikiem wspieranym przez armi. Gdy wrg uywa podstpu, powinien rwnie uy postpu, ale jeeli walczy uczciwie, powinien walczy uczciwie.

230

Mikoajewska

Mahabharata

Kawalerzysta powinien atakowa tylko innego kawalerzyst, a wojownik na rydwanie powinien walczy jedynie z innym wojownikiem na rydwanie. W walce nie wolno uywa zatrutych strza, ktre s broni niegodziwcw. Naley walczy bez gniewu i chci zabijania. Nie wolno atakowa tych, ktrzy znajduj si w rozpaczliwym pooeniu, stracili bro i rydwan lub opanowa ich strach. Nie wolno zabija sabych, bezdzietnych i rannych. Rannego naley odesa do domu, a jeeli przebywa w niewoli naley opatrzy mu rany. Wojownicy, ktrzy zostali ranni lub dostali si w rce wroga podczas wojny midzy prawymi krlami, powinni otrzyma pomoc medyczn i zosta puszczeni wolno. Takie jest wieczne Prawo. Jak to stwierdzi Manu, naley walczy zgodnie z reguami walki, bo ludzie prawi powinni zawsze pozostawa prawi w stosunkach z prawymi ludmi. Powinni zawsze trzyma si cieki prawoci, aby nie ulega ona zniszczeniu. Prawy wojownik, ktry schodzi ze cieki Prawa i dziki temu zwycia, zabija wasn ja i popenia grzech. Nawet niegodziwcw naley zwycia przestrzegajc regu walki. Lepiej odda ycie za cen prawoci, ni wygra grzeszc amaniem regu, cho grzech nie musi rodzi natychmiast owocu. Grzesznik zdaje si czerpa przyjemno z dbr zdobytych dziki grzechowi i szybko uzalenia si od grzechu. Odmawiajc cnocie wszelkiej wartoci kpi sobie z ludzi prawego zachowania. Nie wierzc w warto Prawa wkrtce sam doprowadzi si do zniszczenia. Cho jest ju w sieci Waruny, uwaa, e jest niemiertelny. Odrywa si cakowicie od cnoty bdc jak latawiec porwany przez wiatr. Wkrtce jednak zostaje zniszczony jak drzewo wyrwane przez wezbran rzek i staje si wart tyle, co rozbite na drobne kawaki gliniane naczynie. Krl powinien zawsze szuka zwycistwa kroczc ciek Prawa. 2. O reguach rzdzcych podbojem Judhiszthira rzek: O Bhiszma, co powinien uczyni prawy krl po pokonaniu innego krla i zajciu jego ziemi? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, prawy krl, ktry wkracza na podbite tereny powinien ogosi wrd pobitego ludu, co nastpuje: O obywatele, jestem waszym krlem i od tej chwili bd was

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 125

231

ochrania w zamian za otrzyman danin. Zaakceptujcie wic moje warunki, albo walczcie. Jeeli sformuowane przez krla warunki zostan zaakceptowane, nie ma potrzeby kontynuowania walki i ewentualny opr stawiany przez tych, ktrzy nie nale do kasty wojownikw i ktrzy nie maj obowizku walki, powinien zosta stumiony przy pomocy wszystkich moliwych rodkw. Czonkowie innych kast maj bowiem prawo do podejmowania walki tylko wwczas, gdy s przekonani, e wojownicy stracili sw zdolno do walki i obrony kraju. Krl nigdy nie powinien dokonywa podboju przy pomocy rodkw niezgodnych z reguami wojny, nawet za cen zdobycia caej ziemi. Zwycistwo uzyskane w sposb niezgodny z Prawem nigdy nie jest trwae i doprowadza do zniszczenia zarwno krla jak i ziemi. Krl nie powinien kontynuowa walki z krlem, ktry podda si skadajc bro. Powinien sprowadzi go do swego paacu i przez rok skania go, aby mwi: Jestem twoim niewolnikiem. yjc przez rok w paacu zwycizcy odrodzi si na nowo jako jego syn, ktry moe zosta puszczony wolno. Zwycizca powinien te mu zwrci skonfiskowane dobra. Jeeli wzi do swego paacu mod kobiet nalec do dworu podbitego krla, moe przez rok namawia j, aby zostaa jego on, pozostawiajc j jednak fizycznie nietknit. Jeeli nie zgodzi si na maestwo, powinien po upywie roku odesa j z powrotem. P odobnie powinien zwrci mu zabranych si niewolnikw i zwierzta domowe. Krowy, zanim zostan zwrcone, powinny by oddane braminom, aby wypijali ich mleko, a byki powinny zosta uyte do pomocy w uprawie ziemi. Krl rwnie nigdy nie powinien przywaszcza sobie bogactwa nalecego do zodziei lub innych przestpcw czekajcych na egzekucj. Po dokonaniu podboju, krl powinien natychmiast prbowa uspokoi pobite ludy wygaszajc rne mowy i rozdajc dary. Taka polityka jest zalecana i waciwa. Inaczej, ci, ktrzy s niezadowoleni, opuszcz krlestwo sprzymierzajc si z wrogami zwycizcy i czekajc na waciwy moment, aby na uderzy i go zniszczy. Krl powinien walczy jedynie z rwnym sobie krlem i nikt, kto nie jest krlem, nie powinien go atakowa. Krlowie powinni jednak zaniecha walki, jeeli midzy nimi stanie nieustraszony bramin wzywajc do pokoju. Ten, kto zabija bramina, amie

232

Mikoajewska

Mahabharata

odwieczne Prawo i wojownik, ktry tak uczyni, przynosi hab swej kacie. Krl szukajcy zwycistwa nigdy nie powinien i drog amic Prawo, bo nie ma wikszej zdobyczy od zwycistwa uzyskanego w zgodny z Prawem sposb. Wojownik, ktry niszczy prawo i przekracza wszystkie bariery hamujce zo, nie zasuguje na imi wojownika. Wroga nie naley ani torturowa, ani te cakowicie go zniszczy, gdy moe to grozi zniszczeniem caego ycia, a ono jest najwikszym bogactwem. Silne podstawy ma wadza tego krla, ktry zgromadzi wielkie bogactwo, zdoby lojalno poddanych i ktrego urzdnicy i suba s zadowoleni. Zdobywc wiatw nazywa si tego krla, ktry oddaje naleyte honory braminom i nauczycielom. Poprzez takie wanie zachowanie Indra zdoby zwierzchnictwo nad wiatem, a staroytni krlowie zdobyli na ziemi status Indry. Krl zbiera zasugi, gdy po pokonaniu wroga zabiera mu w formie upu tylko to, co powinien. I tak np. krl Pratardana , ktry po pokonaniu wrogw w wielkiej bitwie zabra im ich bogactwo cznie ze zboem i leczniczymi zioami, ale pozostawi ich ziemi nietknit, nie popeni grzechu, podczas gdy krl Diwodasa popeni grzech, gdy po pokonaniu wrogw zabra ich ognie ofiarne, ofiarny tuszcz i ywno. Prawy krl Nabhaga zebra wiele zasug obdarowujc podbitymi krlestwami braminw w formie daksziny wykluczajc z tego daru zamieszkujcych tam braminw i ascetw. Postpowanie tego staroytnego krla zasu guje w peni na aprobat i pochwa. Krl, ktry szuka dobrobytu powinien dokonywa podbojw nie schodzc jednak nigdy ze cieki Prawa. 3. O tym, jak krl oczyszcza si z krwi zabitych wrogw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wojownik zabijajc innych setkami dokonuje czynw uchodzcych za grzeszne. Wytumacz mi, dziki jakimi dziaaniom moe on zdoby niebo i szczcie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl oczyszcza si z krwi zabitego wroga poprzez wymierzanie sprawiedliwoci, sponsorowanie rytuaw ofiarnych i dobroczynno. Oczyszcza si moc swych ofiar i darw i zbiera zasugi dziaajc na rzecz dobra i wzrostu ywych istot. To prawda, e szukajc zwycistwa wiele z nich rani,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 125

233

lecz dziki zdobyciu zwycistwa umoliwia im mnoenie si i rozwijanie. Rolnik, aby mie ponownie plony, musi zaora ca sw ziemi niszczc nie tylko chwasty, lecz rwnie pozostae w ziemi zboa. Dziki swemu dziaaniu nie niszczy jednak zb, lecz umoliwia ich ponowny wzrost. Tak samo krl, uywajc swej broni nis zczy to, co dojrzao do zniszczenia umoliwiajc rozwj i wzrost tym, co pozostaj przy yciu. Ochraniajc swych obywateli przed zodziejami, mordercami i innymi klskami staje si dawc ycia, ywnoci i bogactwa, a poprzez czczenie bogw w wielkich rytuaach ofiarnych i obdarowywanie braminw dakszin uwalnia wszystkich od lku i cieszy si pomylnoci zarwno na ziemi, jak i w niebie. Ginc na polu bitewnym w obronie braminw jest uwaany za samo wcielenie rytualnej ofiary zakoczonej wielk dakszin. Bogowie uwaaj, e na ziemi nie ma nikogo, kto przewyszaby heroicznego krla, ktry walczc bez lku zarzuca wroga setkami strza. Liczba wiecznych regionw, ktre w ten sposb zdobywa jest rwna liczbie strza przeszywajcych ciaa wro ga. Krew pynca z jego ran obmywa go z jego grzechw i blu. Znawcy witych pism twierdz, e wojownik dowiadczajc blu z otrzymanych w walce ran zbiera takie same zasugi jak bramin ze swych umartwie. Walczcy herosi gromadz ogromne zasugi, gdy pozwalaj przeraonym obywatelom, bagajcym ich o oddanie ycia w ich obronie, na uniknicie grozy bitwy i pozostawanie na tyach. W zamian za ich odwag ci, ktrzy pozostali na tyach, powinni wychwala ich i czci. Sam wojownik nie powinien jednak nigdy ulega lkowi, gdy walczc z uzbrojonym po zby wrogiem idzie wyznaczon mu drog, ktra prowadzi wprost do nieba. Haba wojownikowi, ktry ucieka przed walk pozostawiajc tych, ktrzy bagaj go o pomoc ich wasnemu losowi. Bogowie z Indr na czele zel nieszczcie na tych wrd nich, ktrzy porzucaj bitw, aby ratowa ycie. Taki tchrz zasuguje na mier przez ukamienowanie lub spalenie jego ciaa po pokryciu go som. Wojownik zachowujcy si jak tchrz zasuguje bowiem na marn mier bez uycia miecza lub innej broni, ktra zamyka mu drog do nieba. Wojownik grzeszy umierajc w swym wasnym ou. Taka mier nie zasuguje na chwa. Kady jego akt, ktry nie wymaga heroizmu, jest uwaany za grzeszny i haniebny. Powinien umrze

234

Mikoajewska

Mahabharata

na polu bitewnym, gdy walczc z wrogiem pada od uderzenia broni. Ginc na polu bitewnym z broni w rku zdobywa niebo i na ziemi wieczn saw. 4. O bitwie jako rytuale ofiarnym bdcym drog do nieba Judhiszthira rzek: O Bhiszma, do jakich regionw nieba udaj si waleczni herosi, ktrzy polegli w walce? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl, e w odpowiedzi na twe pytanie zacytuj staroytn rozmow midzy Amwarisz i Indr. Gdy krl Amwarisza uda si do nieba, zobaczy tam naczelnego dowdc swej armii, Sudew, w towarzystwie Indry. Sudewa w swej niebiaskiej formie byszcza wszelkiego rodzaju energi i stojc na swym rydwanie wznosi si ku wyszym regionom. Amwarisza zdziwiony sukcesem swego naczelnego dowdcy i widzc, e wznosi si on coraz wyej, zbliy si do Indry i rzek: O Indra, jak to si stao Sudewa o spokojnym sercu, ktry by naczelnym dowdc moich wojsk osign sukces wikszy ode mnie, cho ja sam pragnc za ycia zgromadzi jak najwicej zasug realizowaem wszystkie swoje obowizki. On nigdy nie czci bogw prowadzc wielkie rytuay ofiarne i obdarowujc braminw bogactwem. Dlaczego wic przewyszy mnie swym sukcesem? Indra rzek: O Amwarisza, mylisz si, twj dowdca Sudewa zoy wiele ofiar prowadzc wiele bitew, ktre s wielkim rytu aem ofiarnym. Zostao oficjalnie stwierdzone, e kady wojownik atakujcy wroga w wojennej formacji wykonuje ofiarny rytua bitwy. Podobnie heros, ktry ofiaruje ycie w obronie wasnoci bramina przez swj akt samo-powicenia zbiera zasugi rwne tym, ktre pyn z prowadzenia wielkiego rytuau ofiarnego zakoczonego dakszin. Amwarisza rzek: O bogu setki ofiar, wytumacz mi, co jest skadan ofiar w rytuale bitwy, co jest oczyszczonym tuszczem, co jest dakszin i kto peni rol prowadzcych ofiar kapanw? Indra rzek: O Amwarisza, sonie bojowe i konie zastpuj kapanw w tej ofierze bitwy, ciaa wroga s zwierzyn ofiarn, a ich krew jest jak wlewany do ognia ofiarnego oczyszczony tuszcz. Szakale, spy, kruki i ozdobione lotkami strzay s przybyymi na uroczystoci ofiarne gomi, ktrzy spoywaj resztki ofiary wypijajc krew i poerajc ciaa zabitych. Lance, wcznie, miecze i topory wojenne s pojedynczymi ykami sucymi do wlewania

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 125

235

do ognia oczyszczonego tuszczu. Rne rodzaje ostrych strza, ktre sypi si na wroga z napitych ukw, s ykami podwj nymi. Potne miecze z uchwytem zrobionym z koci soniowej zdolne do obcicia trby sonia ukryte w pochwach zrobionych z tygrysiej skry zastpuj drewniane kije suce do znaczenia linii na podium ofiarnym. Ciosy zadawane lancami, strzaami, mieczami i wojennymi toporkami stanowi bogactwo zgromadzone na t ofiar. Krew wsikajca w pole bitewne jest ostateczn ofiarn libacj obfitujc w zasugi i przynoszc spenienie wszystkich ycze, wlewanym do ognia oczyszczonym tuszczem (hom) tej ofiary. Okrzyki bitewne s jak dwiki sylab z Samawedy nucone w krlestwie boga mierci Jamy, pierwsze szeregi formacji wroga s jak naczynie na pyny ofiarne, stosy soni, koni i ludzi osaniaj cych si tarczami s jak otarz dla ognia Sjenaczita, pozbawione gw kaduby tysicy zabitych s jak omioktne supki ofiarne zrobione z drzewa Khadira. Wrzask soni poganianych hakami jest jak melodia mantry Ida, uderzenia palcw o ciciw brzmi jak sygna do oferowania Waszatw, a dwiki bbnw brzmi jak gos gwnego piewaka. Indra kontynuowa: O Amwarisza, niebiaskie regiony, ktre nale do mnie, zdobdzie ten, kto walczy bez lku na czele swej armii w obronie swego krla i nigdy nie ucieka przed wrogiem; kto pokrywa otarz ofiarny pola bitewnego odcitymi ramionami, ktre swym wygldem przypominaj maczugi i nagimi mieczami; kto w pogoni za zwycistwem sam jeden wdziera si w rodek armii wroga nie oczekujc pomocy. Walczcy na polu bitewnym herosi uwalniaj rzek krwi nie do przebycia. Dwiki bbnw zastpuj kumkanie ab, koci herosw piaszczyste dno, ciaa zbitych mu, miecze i tarcze rafy, wosy zabitych wodorosty, stosy trupw koni i soni mosty, a proporce i transparenty przybrzene krzaki. Uwalniajc t rzek krwi zakaczaj ofiar bitwy ostateczn oczyszczajc kpiel. Wszystkie regiony niebieskie otwieraj si przed wojownikiem, ktry na spotkanie z pierwsz lini wroga idzie z tak sam radoci, jak do sypialni swej ony uwaajc pierwsz lini swej armii za naczynie na tuszcz ofiarny i swych onierzy walczcych po poudniowej stronie za prowadzcych rytua ofiarny kapanw (sadasjw), a walczcych po pnocnej stronie za kapanw sprawujcych opiek nad niebiaskimi ogniami ( agnidharw). Przestrze midzy dwiema uformowanymi do walki armiami jest

236

Mikoajewska

Mahabharata

dla tego ofiarnika otarzem, a trzy Wedy s jego trzema ogniami ofiarnymi. Majc w pamici Wedy na tym otarzu skada ofiar. Tchrz prbujcy ratowa si ucieczk upada na samo dno pieka, podczas gdy ten wojownik, ktry sw wasn krwi skrapia otarz ofiarny pokryty ju ciaami, wosami, kociami zabitych realizuje najwyszy cel. Za dorwnujcego Wisznu odwag i inteligencj Brihaspatiemu uwaa si tego wojownika, ktry po zabiciu naczelnego dowdcy wroga dosiada jego rydwanu. Nie naley nigdy opakiwa herosa, ktry poleg w walce. Idzie on prosto do nieba witany przez setki boskich nimf apsar i cieszy si tam szacunkiem jego mieszkacw. Wojownik, ktry idzie do koca ciek swego obowizku, gromadzi zasugi rwne tym, ktre pyn z umartwie, prawoci i czterech trybw ycia. Ja sam staem si krlem bogw idc ciek wojownika i zabijajc mych potnych wrogw . Skoczywszy swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl Amwarisza zaakceptowa w peni sowa Indry i zrozumia na czym polega droga wojownika prowadzca wprost do nieba. 5. O pochwale heroizmu Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w kontekcie poruszanego przez nas tematu posuchaj jeszcze staroytnej opowieci o mowie o niebie i piekle, ktr przed rozpoczciem bitwy-ofiary z krlem Pratardan wygosi do swych onierzy znany ze swej prawoci wadca Mithili, Danaka. Rzek: O wojownicy, miejcie w pamici te niebiaskie regiony o wielkim splendorze zdobywane przez tych, ktrzy walcz nie odczuwajc lku. Regiony te s wieczne i gwarantuj spenienie wszystkich ycze. Nie zapomi najcie jednak rwnie o istnieniu regionw piekielnych przezna czonych dla tych, ktrzy uciekaj ze strachu przed walk. Ci, ktrzy tam si dostan, bd musieli tkwi tam przez ca wiecz no w swej niezmywalnej habie. Walczcie z wrogiem bdc gotowi do oddania ycia. Bjcie si pieka. mier na polu bitewnym od uderzenia broni jest dla wojownika drog prowadz c do nieba. Wojownicy zachcani w ten sposb przez swego krla, chcc go zadowoli sw heroiczn walk wygrali bitw. Wojownicy o nieugitej duszy powinni walczy w pierwszej linii. Wojownicy na rydwanach powinni by ochraniani przez oddziay wojownikw na soniach. Na ich tyach powinna ustawi si konnica, a za konnic piechota. Krl, ktry odpowiednio

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 125

237

uformuje swe wojska do bitwy powinien pokona wroga. Naley wic zawsze starannie formowa walczce oddziay w odpowied nie formacje. Herosi wspierajc si nawzajem pragn zdoby niebo sw uczciw walk. Mc szeregi wroga tak jak makary mc wod w oceanie. Zwycizca powinien ochrania nowo zdobyt ziemi i zaprzesta cigania rozgromionych oddziaw wroga, gdy to spowoduje zemst. Poza tym ciganie tych, ktrzy prbuj ratowa si ucieczk, jest sprzeczne z zasadami postpowania odwanego wojownika. Istoty nieruchome s poerane przez ruchome, a bezzbne przez zbate; woda jest wypijana przez spragnionych, a tchrz jest pokonywany przez herosa. Tchrze ponosz klsk, cho maj taki sam odek i ramiona jak herosi. Ci, ktrych opanowa lk, chyl gowy i skadaj donie na widok odwanych herosw. Cay ten wiat opiera si na silnych ramionach herosw, tak jak syn na ramionach ojca. Herosi zasuguj na szacunek w kadych okolicz nociach. We wszystkich trzech wiatach nie ma nic cen niejszego od heroizmu. Herosi stoj na stray dobrobytu innych i wszystko, co istnieje zaley od herosw.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections XCV- XCIX (Rajadharmanusasana Parva).

238

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 126 O zasadach zwikszania szans na zwycistwo

1. O prawych rodkach gromadzenia zasug i bogactwa i o uyciu podstpu; 2. O osiganiu zwycistwa dziki uyciu waciwych rodkw; 3. O cechach ludzi zdolnych do pokonywania wroga; 4. O cechach zwyciskiej armii; 5. O przewadze pokoju nad wojn; 6. O wybaczaniu i karze; 7. O waciwym podejciu do wroga.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, niektre reguy Prawa opieraj si na swym zwizku z Prawd, inne na rozumowaniu, jeszcze inne s uzasadnione przez sw warto instrumentaln. Posuchaj teraz o reguach instrumentalnych, ktre s rodkami gromadzenia zasug i bogactwa.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section C)

1. O prawych rodkach gromadzenia zasug i bogactwa i o uyciu podstpu Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o obowizku przestrzegania zasad uczciwej walki i podboju i oczyszczaniu si przez krla sw prawoci z krwi wroga. Krlowie pragnc zwycistwa musz jednak niekiedy ama reguy Prawa. Jaka jest twoja opinia w tej sprawie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, niektre reguy Prawa opieraj si na swym zwizku z Prawd, inne na rozumowaniu, jeszcze inne s uzasadnione przez sw warto instrumentaln. Posuchaj teraz o reguach instrumentalnych, ktre s rodkami gromadzenia zasug i bogactwa. Barbarzycy amicy wszelkie moliwe zakazy i bariery czsto staj si niszczycielami wszelkich zasad wasnoci i religii. Krl powinien ich powstrzyma w imi obrony Prawa. Opowiem ci o rodkach powstrzymania ich zalecanych przez Wedy, aby mg w peni zrealizowa swe obowizki. Krl szukajc zwycistwa powinien zna zarwno ten sposb rozumowania, ktry jest uczciwy, jak i ten, ktry bazuje na uyciu podstpu. Nie wolno mu jednak uywa podstpu celem ranienia innych. Moe korzysta z tych rodkw tylko dla obrony przed grocym mu miertelnym niebezpieczestwem. Wrg czsto prbuje zniszczy krla poprzez wytwarzanie niezgody wrd jego ministrw, onierzy i sprzymierzecw. Z

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 126

239

takim wrogiem, ktry uywa podstpu, naley rwnie walczy przy pomocy podstpu. 2. O osiganiu zwycistwa dziki uyciu waciwych rodkw Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl powinien szuka zwycistwa poprzez uycie odpowiednich rodkw, ktre s instrumentalne w realizacji jego celu. Powinien by zawsze gotowy do obrony swych granic majc zapasy zbroi zarwno dla swych onierzy jak i dla soni i innych zwierzt bojowych oraz rnego rodzaju broni. Bro powinna by waciwie naostrzona. onierze powinni by odwani i gotowi do walki na mier i ycie. Wojska krla przystpujcego do wojny powinny stara si rozpocz ruchy wojenne w miesicach Czaitra (przeom kwietnia i maja) lub Agrahajana (przeom listopada i grudnia). W tych miesicach jest pod dostatkiem wody i ywnoci i nie jest ani za zimno, ani za gorco. Jednake w sytuacji, gdy wrg jest osabiony przez jaki rodzaj katastrofy, naley przystpi do ataku nie zwaajc na por roku. Do marszu wojsk najlepiej suy droga, ktra daje dostp do wody i trawy. Obeznani z dungl szpiedzy powinni wic najpierw dokadnie zbada teren wyznaczony dla przemarszu wojsk. Wojska powinny unika marszu przez zalesione tereny. Krl powinien wic specjalnie si zatroszczy o drogi wyznaczone dla przemarszu. Na czele armii powinna kroczy dywizja najodwaniejszych wojownikw o wielkiej sile i wysokim urodzeniu. Forty obronne powinny mie wysokie mury, tylko jedn bram i by otoczone fos. Na obz lepiej wybra teren w okolicach zalesionych ni otwart przestrze. Twoja armia powinna stawi opr wrogowi nieporuszona jak pasmo grskie majc konstelacj siedmiu mdrcw zwan Ursa Major na swych tyach. Twoje oddziay powinny by usta wione w ten sposb, aby soce, wiatr i planet ukr mie za plecami. Wiatr sprzyja bardziej zwycistwu ni soce, a soce bardziej ni ukra. Teren przeznaczony na bitw nie powinien by zbyt podmoky i botnisty, nierwny, peen dziur i kamieni, aby nie utrudnia ruchu rydwanw i kawalerii. Jednake dla oddziaw walczcych

240

Mikoajewska

Mahabharata

na soniach teren podmoky i zaronity krzakami i drzewami jest najlepszy. Podobnie teren zaronity i grzysty jest najlepszy dla piechoty. Armia wyposaona w liczn piechot jest uwaana za siln. Armia posiadajca liczn kawaleri i wojownikw na rydwanach jest bardzo skuteczna w pokonywaniu wroga podczas sonecznych dni. W porze deszczowej najbardziej efektywna jest armia posiadajca liczn piechot i liczne oddziay soni bojowych. Krl, ktry przed rozpoczciem wojny wemie pod uwag wspomniane przeze mnie cechy miejsca i czasu, zwyciy dziki odpowiedniemu pokierowaniu swymi oddziaami. Reguy walki zabraniaj zabijania wroga podczas snu lub gdy jest zmczony, czy te spragniony, straci swoj bro, upad na ziemi lub rezygnujc z dalszej walki pogry si w medytacjach, ucieka, nie jest przygotowany do walki, straci rozum, odnis miertelne rany lub jest ekstremalnie osabiony i wierzy, e nie zostanie zabity, nie doprowadzi do koca rozpocztego rytuau ofiarnego, posiada pewne rzadkie umiejtnoci, jest w aobie, opuci obz w poszukiwaniu ywnoci, czeka u bram na krla i ministrw, jest sucym lub szefem suby. Ci spord twoich wojownikw, ktrzy zamali szeregi wroga lub zmusili go do ucieczki powinni otrzyma podwjn zapat i zosta przez krla uhonorowani specjalnym napojem i jadem jak i zajmowaniem miejsca rwnego krlowi. Ci, ktrzy dowodzili dziesitk onierzy, powinni otrzyma pod swe dowdztwo setk, a ci, ktrzy dowodzili setk, powinni dowodzi tysicem. Krl powinien w nastpujcy sposb przemawia do zebranych razem wojownikw: O wojownicy, przysignijmy, e pokonamy wroga i e wspierajc si nawzajem nie porzucimy nigdy walki. Niech pozostan w domach ci, ktrych opanowa lk, ktrzy pod naciskiem bitwy zapominaj o obowizku heroizmu i przyczyniaj si do mierci dowdcw. Niech stan do walki ci, ktrzy nigdy nie opuszczaj pola walki i nie przyczyniaj si do mierci wsptowarzyszy. Wroga pokonaj ci, ktrzy broni zarwno siebie jak i wsptowarzyszy. Ucieczka z pola bitwy przynosi ogromne straty i powinna spotka si z surow krytyk. Niech ucieka armia wroga, lecz nie nasza wasna. Ucieczka habi wojownika. Pragnc zdoby niebo walczmy w uformowanych szeregach, jak na herosw przystao gotowi do oddania w walce swego ycia.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 126

241

W pierwszych szeregach armii przystpujcej do ataku powinna walczy dywizja onierzy uzbrojonych w miecze i tarcze, a na tyach dywizja na rydwanach. W rodku midzy nimi powinny walczy wszystkie pozostae kategorie onierzy. W pierwszej linii powinni rwnie walczy wojownicy dowiadczeni i zahartowani w boju oraz ci, ktrzy charakteryzuj si wielk si i odwag ochraniajc swych mniej dowiadczonych towarzyszy podajcych za nimi. Przed rozpoczciem bitwy naley tworzy odpowiednie formacje biorc pod uwag to, czy armia wroga jest liczniejsza, czy te mniej liczna. Przywdcy powinni te zachca innych do walki rnymi okrzykami i dwikami bbnw, konch i innych instrumentw. 3. O cechach ludzi zdolnych do pokonywania wroga Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz o waciwym nastroju, zachowaniu i uzbrojeniu walczcych, ktre zwikszaj szanse na zwycistwo. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, poszczeglne narody powinny uywa tej broni, w ktrej s najlepsze. Mieszkajcy na zachodzie Gandharowie, Sindhuowie i Sauwirawie, znani ze swej odwagi i siy, s najlepsi w uyciu lanc i gwodzi. Ich armie wyposaone w t bro s zdolne do przeciwstawienia si kadej sile. Usinarowie z kolei s zdolni do skutecznej walki przy pomocy kadej broni. Mieszkacy wschodu s zrczni w walce na soniach i przy pomocy podstpu. Jawanowie, Kambhodowie i ci, ktrzy zamieszkuj okolice Mathury, s najlepsi w walce wrcz, a mieszkacy poudnia w uyciu miecza. Ludzie o wielkiej odwadze i sile rodz si w kadym kraju bez wzgldu na to, w jakim znajduje si on regionie. Ci, ktrych gos i krok s jak ryk i krok lwa lub tygrysa, cho maj oczy gobia lub wa, s herosami zdolnymi do zmiadenia si wroga. Ci, ktrzy maj gosy jelenia, a oczy jak lampart lub b yk, charakteryzuj si wielk aktywnoci. Ci, ktrych gos jest jak dzwoneczki, s pobudliwi, niegodziwi i mciwi. Ci, ktrych gos jest jak chmury burzowe, a twarze gniewne lub jak pysk wielbda, o haczykowatych nosach i jzykach, potrafi rzuca sw broni z wielk szybkoci i na du odlego.

242

Mikoajewska

Mahabharata

Ci, ktrzy maj ciaa wygite jak ciao kota, cienkie wosy i skr charakteryzuj si wielk szybkoci i pobudliwoci, w walce s nieomale nie do pokonania. Ci, ktrzy maj oczy przymknite jak iguana, agodne usposobienie, a gosy i szybko jak ko, s zdolni do pokonania wroga. Ci, ktrzy s przystojni, symetrycznie zbudowani o szerokiej piersi, jak i ci, ktrych gniew ronie na dwik bbnw i trbek wroga oraz ci, ktrzy s skonni do angaowania si w rnego rodzaju spory, marszcz gronie brwi i maj oczy zielone, gboko osadzone i wyupiaste lub jak mangusta, s rwnie odwani i gotowi do oddania w walce swego ycia. Ci, ktrzy maj zezujce oczy, szerokie czoa, wystajce koci policzkowe, ramiona o mocy pioruna, palce noszce koliste znaki jak i ci, ktrzy s tak chudzi, e wida ich yy i nerwy, potrafi zaatakowa wroga z ogromn szybkoci. Przypominaj rozwcie czone sonie i rwnie trudno stawi im opr. Ci, ktrzy zamieszkuj odosobnione tereny, maj krcone wo sy w zielonkawym odcieniu, pene policzki, grube twarze, wysokie ramiona, potne karki i ydki, zapalczywo jak ogier Kryszny Sugriwa lub syn Winaty ptak Garuda, okrge gowy, ogromne usta, kocie twarze, przenikliwy gos, skonno do gniewu, pychy i zawici, wiod brawurowe yciegdy sysz odgosy bitwy spiesz do walki. Wszyscy oni powinni walczy w pierwszych szeregach, gdy nigdy nie uciekaj z pola bitewnego. Bez litoci zabijaj wroga nie troszczc si o wasne ycie. S barbarzyscy w swych manierach, niegodziwi w dziaaniu i adn mow uwaaj za oznak saboci. Zawsze s gotowi to buntu przeciw swemu krlowi, gdy traktuje ich zbyt agodnie i z pobaaniem. 4. O cechach zwyciskiej armii Judhiszthira rzek: O Bhiszma, czy istniej jakie znaki, na podstawie ktrych mona przewidywa, ktra z walczcych armii odniesie zwycistwo. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, istnienie szereg takich znakw. Gdy bogowie s rozgniewani, a czowiek poganiany przez los, mdrcy widzc wszystko okiem niebiaskiej wiedzy wykonuj rne dobro wrce i pokutnicze ryty skadajc ofiar do ognia i recytujc mantry odstraszajce zo.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 126

243

Mona przewidywa, e zwycistwo odniesie ta armia, w ktrej przed rozpoczciem bitwy zarwno jedcy, jak i ich wierz chowce s wolni od lku i w radosnym nastroju, ch mury deszczowe rzucaj cie za ich plecami, a na niebie pojawia si tcza. Soce wieci i wiatr wieje im w plecy, a zachowania spw i szakali s dla nich pomylne. Rozpalane przez t armi ognie ofiarne pon z czystym splendorem: bezdymne pomienie unosz si w gr nachylajc si lekko w kierunku poudniowym. Wlewany do ognia tuszcz ma przyjemny zapach, a dwik konch i bbnw jest donony i czysty. Za dobrze wrcy znak uwaa si rwnie ukazanie si jelenia lub innych czworonogw na tyach lub po lewej stronie armii, ktra ruszya do walki. Ukazanie si ich po prawej stronie wojownikw zaangaowanych ju w walk uwaa si rwnie za dobry znak. Za znak wrcy klsk uwaa si natomiast ich ukazanie si na czele walczcej armii. Gdy krzyki drapienych ptakw napawaj walczcych radoci, jest to rwnie dobry znak. Zwyciy ta armia, ktrej szyk bojowy w konsekwencji blasku zbroi, broni, maszyn wojennych i rozwietlonych twarzy herosw byszczy splendorem budzc przeraenie samym swym widokiem, i w ktrej poszczeglni onierze s prawi w swych dziaaniach, umiarkowani w manierach i przyjani i uprzejmi w stosunku do wsptowarzyszy. U korzeni sukcesu armii le przyjemne dwiki i uczucia inspirujce walczcych do cierpliwoci i poczucia wdzicznoci. 5. O przewadze pokoju nad wojn Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o tym, co zwiksza szans wygrania wojny. Pokj jest jednak zawsze lepszy od wojny. Nawet ten krl, ktry dowodzi potn armi, powinien najpierw prbowa realizowa swe cele drog pokojow i powinien rozpocz wojn dopiero po wyczerpaniu wszystkich rodkw pokojowych. Bitwa jest najgorszym i ostatecznym sposobem szukania zwycistwa. Wygrana w bitwie nigdy nie jest pewna i zaley od wyroku losu. Gdy szeregi walczcych zostaj zamane i onierze rzuc si do ucieczki bardzo trudno ich powstrzyma. Mimo swej odwagi i zrcznoci s jak stado przeraonych jeleni i w swej ywioowoci s jak powd.

244

Mikoajewska

Mahabharata

Przewaga liczebna nie gwarantuje wygranej. Niekiedy wystarczy pidziesiciu zdecydowanych na mier i polegajcych na sobie nawzajem wojownikw, aby pokona armi wroga o znacznej przewadze liczebnej. Niekiedy wystarczy ich nawet tylko piciu lub siedmiu. Wojna budzi niepokj i wpywa na ycie wszystkich ywych istot. Strach paraliuje bojaliwych na sam widok siy wroga. Krl powinien wic stara si jej unika i szuka pojednania uywajc rnych dostpnych mu rodkw i sztuki dyplomacji wspieranej manifestacj siy. Gdy uda mu si na przykad rozbi jedno wroga poprzez swych tajnych agentw, bdzie on bardziej skonny do utrzymania pokoju. W postpowaniu z wrogiem krl musi by bezwzgldny, bo inaczej nigdy nie uda mu si go zniszczy. 6. O wybaczaniu i karze Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Posuchaj teraz o wybaczeniu i karze. Ten, kto jest dobry, jest zawsze zdolny do wybaczenia, podczas gdy ten, kto jest zy, wybaczy nie potrafi. Saw zdobywa ten krl, ktry po dokonaniu podboju i p okonaniu wroga jest zdolny do wybaczenia mu, gdy wwczas nawet wrg, ktry popeni najwiksze przestpstwo ma do niego zaufanie. Samwara twierdzi, e wrogowi mona wybaczy dopiero po spaleniu go, bo inaczej szybko powrci do swego poprzedniego stanu. Znawcy witych pism nie zgadzaj si jednak z jego opini i twierdz, e krl powinien ujarzmia i kontrolowa wroga w taki sam sposb, jak ojciec ujarzmia i kontroluje synabez gniewu i niszczenia go. Naucz si waciwie uywa wybaczania i kary. Gdy krl jest zbyt surowy w swym postpowaniu, wszystkie ywe istoty darz go nienawici, lecz gdy jest zbyt agodny, jest przez wszystkich lekcewaony. Uderzaj wic w wroga osadzajc uderzenie sodkim sowem i ukazuj swe wspczucie dajc mu do zrozumienia, e aujesz go i opakujesz. Po pokonaniu wroga przemw do tych, co przeyli w nast pujcy sposb: O herosi, wcale nie cieszy mnie to, e tak wielu wrd was zostao zabitych przez moich onierzy. Wolabym, aby yli, bo nie zasuyli sobie na mier. Wszyscy oni byli dobrymi i prawymi ludmi i nigdy nie uciekali przed walk. Tacy ludzie s prawdziw rzadkoci'. Rwnoczenie w sekrecie prze d nimi powiniene nagrodzi swoich wasnych onierzy za ich zabicie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 126

245

Aby umierzy bl rannych herosw i przywiza ich do siebie powiniene nawet roni zy i z uczuciem ciska ich donie. Krl w kadych okolicznociach powinien szuka pojednania. Gdy krl jest nieustraszony i prawy, staje si przedmiotem mioci wszystkich ywych istot i wszyscy darz go zaufaniem. Majc ich zaufanie moe cieszy si wadaniem ca ziemi. Krl, ktry pragnie wada ziemi, powinien zawsze stara si sw prawoci zdoby zaufanie wszystkich ywych istot i ochrania swych poddanych przed rnego rodzaju zagroeniami. 7. O waciwym podejciu do wroga Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak prawy krl powinien zmienia swe postpowanie w stosunku do wroga biorc pod uwag jego agresywne lub agodne usposobienie oraz to, jak potn armi dysponuje i jak wielu ma sprzymierzecw? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na twoje pytanie pozwl mi zacytowa staroytny dialog midzy nauczycielem bogw Brihaspatim i krlem bogw Indr. Pewnego dnia Indra stan przed Brihaspatim ze zoonymi pobonie domi i rzek: O braminie, powiedz mi, jak naley zachowywa si w stosunku do swoich wrogw? Przy pomocy jakich rodkw mgbym ich kontrolowa nie niszczc ich jednak cakowicie? Bitwa nie zawsze jest dobrym rodkiem, bo wygrana zaley od losu i kada ze stron ma szans, aby j wygra. Jak powinienem postpi, aby zdobyta przeze mnie dobra koniunktura i przewaga nad moimi wrogami mnie nie opucia? Brihaspati rzek: O Indra, naley unika ujarzmiania wrogw poprzez wywoywanie ktni. Tylko niedojrzali chopcy skonni do gniewu i niezdolni do wybaczania szukaj ktni. Krl, ktry pragnie ujarzmi swego wroga, nie powinien budzi w nim czujnoci i gotowoci do obrony. Nie powinien ukazywa mu swego gniewu, lku czy radoci tumic je w swym sercu. Nie ufajc mu faktycznie powinien zachowywa si w stosunku do niego tak, jakby mu w peni ufa. Przemawiajc do niego powinien uywa sodkich sw i unika prowokowania go do niezgody. Powinien powstrzyma si zarwno od wrogich aktw, jak i wyniosej mowy. Powinien by jak polujcy na dzikie ptaki myliwy, ktry wabi ptaki naladujc ich gosy. Krl moe kontrolowa wroga poprzez upienie jego czujnoci.

246

Mikoajewska

Mahabharata

Po pokonaniu wroga, krl nie moe o nim zapomnie i spa spokojnie. Niekontrolowany waciwie wrg oyje, jak niestaran nie wygaszony ogie. Pozostanie w gbi serca nieujarzmiony i podniesie znowu gow, gdy nadejdzie waciwy moment. wiado my tego krl powinien skrycie pielgnowa w sercu swe uczucia wrogoci do wroga i stara si zniszczy jego si wszystkimi dostpnymi mu rodkami, takimi jak np. skcanie, obdarowywanie, czy te uycie trucizny. Krl nigdy nie powinien podpisywa wieczystego ukadu przyjani ze swym wrogiem. Powinien czeka na odpowiedni moment i ujarzmi go w momencie, gdy si tego najmniej spodziewa. Prowadzc wojn ze swym wrogiem nie powinien stara si zniszczy jak najwikszej liczby jego oddziaw. Powinien jednak zabi ich tylu, aby jego zwycistwo nie budzio wtpliwoci. Krl nie powinien czyni wrogowi szkody, ktra wypeni jego serce gorycz. Powinien te unika zadawania mu ran swoj niemi mow. Jednake w korzystnych dla siebie okolicznociach powinien bez wahania w niego uderzy. Gdy kto raz przegapi okazj wykonania dziaania, na ktr czeka, moe ju jej nigdy ponownie nie mie. Mdrcy twierdz, e krl powinien stara si zama sil wroga. Nie powinien jednak tego czyni w niesprzyjajcych okolicznociach. Nie powinien rwnie przeladowa swego wroga nawet wwczas, gdy istniej ku temu sprzyjajce okolicznoci. Krl wyrzekszy si dzy, gniewu i pychy powinien myle o swym bezpieczestwie obserwujc sabe punkty wroga. Krla zrujnuje zarwno jego zbytnia agodno lub surowo, jak i jego bierno i brak czujnoci i oszukacze taktyki wroga. Sukces odniesie natomiast ten krl, ktry nie podda si tym czterem sabociom i zdoa przeciwdziaa oszukaczym taktykom wroga. Chcc zrealizowa swj sekretny cel krl powinien konsulto wa si jedynie z jednym ministrem, ktry jest w tej sprawie kompetentny. Gdy ministrw jest wielu, wykazuj skonno do zrzucania ciaru decyzji na siebie nawzajem i nie potrafi utrzyma sprawy w tajemnicy. Krl powinien zaciga rady u wielu ministrw tylko wwczas, gdy konsultowanie si tylko z jednym jest z jaki powodw niewaciwe. W sytuacji, gdy wrg jest niewidzialny, krl powinien odwoa si do boskiej kary korzystajc z usug kapana, a gdy jest widzialny i okrelony, powinien uy przeciw niemu swej armii

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 126

247

wyposaonej we wszystkie cztery siy bojowe, jeeli podjte najpierw prby ugody lub rozbicia jego jednoci nie uday si. W stosunku do wroga krl powinien uywa waciwych rodkw we waciwym czasie. Krl powinien nawet paszczy si przed potnym wrogiem, jeeli na to wanie nadszed waciwy czas. Rwnoczenie powinien planowa jego zniszczenie, gdy straci sw czujno starajc si jednak, aby nie wzbudzi jego podejrzliwoci. Podczas gdy pokonany wadca powinien unika czynw budzcych w zwyciscy podejrzliwo, zwycizca nie powinien mu nigdy w peni ufa. Osobom, ktrym brak rozwagi, trudno zdoby pomylno. Krl powinien umie ocenia, kto jest j ego przyjacielem i kto wrogiem, kiedy w swych dziaaniach powinien by agodny i kiedy surowy. Tak jak niekontrolowany, gwatowny nurt potrafi znisz czy nawet najwyszy brzeg, tak beztroska i bdy krla mog zrujnowa krlestwo. Krl nigdy nie powinien atakowa w tym samym czasie zbyt wielu wrogw. Powinien ujarzmia ich po kolei przy pomocy takich rodkw jak ugoda, dary lub rozbijanie jednoci. W stosunku do niewielkiej liczby pozostaych przy yciu wrogw zwycizca moe zaniecha ataku. Krl powinien otwarcie przystpi do ataku na wroga, gdy jest pewien, e jego armia dysponujca szecioma siami (tj. piechot, konnic, soniami, rydwanami, penym skarbcem i kupcami podajcymi za wojskiem) przewysza wroga pod wieloma wzgldami. Gdy wrg jest silny, zamiast polityki pojednawczej, zaleca si nkanie go przy pomocy sekretnych metod. Wobec takiego wroga nie naley by ani zbyt agodnym, ani tez nie naley ponawia na niego ataku, co grozi utrat plonw i zatruciem studni przynoszc straty krlestwu. W takim przypadku krl powinien uy rnych podstpw i sprytnych posuni prowadzcych do jego osabienia i przy pomocy swych agentw powinien ledzi dziaania wroga w jego wasnym kraju. Krl powinien wysya swych agentw do miast i prowincji wrogw konfiskujc ich majtki i ogaszajc publicznie, e s niegodziwcami paccymi za wasne wystpki, lecz po cichu powinien ich obdarowywa. Rwnoczenie w swych wasnych miastach powinien zachca znajce wite pisma osoby do wykonania rytw na intencj mierci wroga.

248

Mikoajewska

Mahabharata

Indra rzek: O Brihaspati, po czym mog pozna tych, ktrzy s nielojalni i niegodziwi? Brihaspati rzek: O Indra, tak osob moesz pozna po tym, e mwi le o innych za ich plecami, zazdroci innym ich osigni, milczy syszc o ich zasugach, czuje niech do uczestnictwa w jednogonoci. Samo milczenie w wymienionych okolicznociach nie koniecznie jest wskanikiem niegodziwoci. Niegodziwiec zdradza sw obecno cikimi oddechem, zagryza niem warg, krceniem gow. Taka osoba zawsze odstaje od spoecznoci i mwi od rzeczy. Zawsze je posiki sama i zawsze narzeka na podawane jej jedzenie. Jej skonnoci mona pozna po jej sposobie siedzenia, leenia i jedenia. Przyjaciela mona pozna po tym, e w momentach smutnych smuci si, a radosnych raduje si. Inne zachowanie wskazuje na wroga. Niegodziwiec nigdy nie potrafi cakowicie ukry swych skonnoci. Prbuj wic go rozpozna bazujc na tym, co ci powiedziaem i postpuj wobec swych wrogw zgodnie ze wskazwkami, ktrych ci udzieliem bazujc na tym, co zostao stwierdzone w witych pismach . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, Indra po wysuchaniu sw swego nauczyciela postpi zgodnie z jego wskazwkami. Czy tak samo i szukajc zwycistwa w sprzyjajcych okolicznociach postpuj zgodnie z opisanymi instrukcjami i poddaj swych wrogw kontroli.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections C-CIV (Rajadharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

249

Opowie 127 O granicy nieuczciwoci jako strategii pokonywania wroga

1. Krl Kszemadarsin pyta mdrca Kalakawrikszij o strategi pozbycia si cierpienia wynikego z utraty krlestwa; 2. Kalakawrikszija wskazuje na strategi zaakceptowania niestaoci wszystkich rzeczy widzialnych i wycofania si do lasu; 3. Kalakawrikszija opisuje strategi odzyskania krlestwa i zniszczenia wroga drog faszywej przyjani; 4. Kszemadarsin odrzuca strategi faszywej przyjani zyskujc tym pochwa Kalakawriksziji, ktry proponuje strategi kooperacji korzystn dla obu zwanionych stron; 5. O korzyciach wynikych z budowania zgodny i kooperacji midzy krlem i grupami arystokratw.

Krl Kszemadarsin rzek: O wielki mdrcu, nie chc prowadzi ycia opartego na oszustwie i nieuczciwoci. Nie chc bogactwa, choby i najwikszego, zdobytego w sposb nieuczciwy i niezgodny z Prawem. Wykluczyem te rodki na samym pocztku naszej rozmowy. Nie chc opiera swego ycia na tym wiecie na praktykowaniu dziaa, ktre s potpiane i maj bolesne konsekwencje, lecz na uyciu rodkw, ktre s dla mnie korzystne pod kadym wzgldem. Nie potrafi wic i t nieuczciw drog prowadzc do odzyskania krlestwa, ktr mi wskazae. Twoje instrukcje do mnie nie pasuj. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O krlu Kosalw, twoja odpowied dowodzi, e masz gbokie poczucie prawoci. Jeste prawy zarwno w swych skonnociach, jak i rozumowaniu. Pomog ci wic w znalezieniu rozwizania, ktre bdzie korzystne zarwno dla ciebie, jak i dla wroga, ktry jest prawy i pokona ci w uczciwej walce.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CVI)

1. Krl Kszemadarsin pyta mdrca Kalakawrikszij o strategi pozbycia si cierpienia wynikego z utraty krlestwa Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak powinien postpi prawy krl poszukujcy wiecznego szczcia w sytuacji, gdy jego mini strowie nie s ju mu duej posuszni i gdy straci cae swe bogactwo, jak i kontrol nad skarbcem i armi? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na twe pytanie posuchaj opowieci o krlu Kszemadarsinie, ktra jest czsto cytowana w kontekcie pytania takiego jak twoje.

250

Mikoajewska

Mahabharata

Bramini opowiadaj o tym, jak yjcy w dawnych czasach krl Kosalw, Kszemadarsin, cierpic z powodu utraty caej swej potgi uda si do mdrca Kalakawriksziji i rzek: O wielki mdrcu, ty sam poznae wszelkie tajniki prawoci i jeste ucieczk dla tych, ktrzy s chorzy na ciele i umyle z powodu spadajcego na nich nieszczcia. Wytumacz mi, co powinna uczyni osoba taka jak ja, ktra cho zasuguje na posiadanie bogactwa, nie moe mimo ponawianych wysikw odzyska utraconego krlestwa? Czy pozostao mi jeszcze jakie wyjcie poza mierci, kradzie, szukaniem azylu u mych wrogw lub jakim innym rwnie beznadziejnym stylem ycia? Wiem, e czowiek powinien wyrzec si wszelkich pragnie i uwolniwszy si w ten sposb zarwno od smutku jak i radoci szuka wiecznego szczcia majc wiedz za swe jedyne bogactwo. C jednak ma uczyni osoba taka jak ja, ktra jest zbyt przywi zana do poszukiwania ziemskiego szczcia zalenego od posiadania bogactwa? Nie mog przesta myle o bogactwie, ktrego ju duej nie posiadam. Straciwszy dobrobyt znalazem si w ten sposb w aosnej sytuacji i popadem w nieszczcie. Powiedz mi, co pozostao mi do zrobienia? 2. Kalakawrikszija wskazuje na strategi zaakceptowania niestaoci wszystkich rzeczy widzialnych i wycofania si do lasu Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O Kszemadarsin, po co pytasz, skoro znasz ju odpowied na swoje pytanie i znasz drog prowadzc do wiecznego szczcia. Majc t wiedz postpuj zgodnie z ni i zaniechaj szukania ziemskiego szczcia zalenego od bogactwa. Twoje rozumienie jest suszne: wszystko to, co jest widzialne, jest niestaedotyczy to zarwno nas samych jak i tego, co posiadamy. Przedmioty materialne, ktre uwaamy za istniejce, faktycznie nie istniej. Ten, kto o tym wie, nie cierpi bez wzgldu na to, jak wielkie spotyka go nieszczcie. Wszystko to, co si wydarzyo, wydarza i co si wydarzy, jest nierzeczywiste. Wiedzc o tym uwolnij si od poczucia niesprawiedliwoci. Zniszczeniu ulega zarwno to, co zostao nabyte przez tych, co yli przed tob, jak i to, co zostanie nabyte przez tych, co przyjd po tobie. Skoro tak jest, po co cierpie z tego powodu. Po co paka nad tym, czego ju nie ma. Pacz nie pomoe w tym, aby to odzyska.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

251

Nie ma ju wrd ywych ani twego dziada, ani ojca. Nie moesz ju ich zobaczy, tak jak i oni nie mog zobaczy ciebie. Wiedzc o tej zmiennoci, po co ich opakiwa? Pomyl o tym, e ciebie te tu nie bdzie. Nie bdzie te mnie, twoich wrogw i przyjaci. Wszystko, co si rodzi, umiera. Ci, ktrzy s teraz modzi, w cigu nastpnej setki lat na pewno umr. Czowiek, ktry nie potrafi wyrzec si swego bogactwa, powinien wiczy si w myleniu, e to, co posiada nie naley do niego bdc wycznie rodkiem w szukaniu wiecznego szczcia np. poprzez akty dobroczynnoci. Nie powinien take uwaa za wasne tego, co jest dopiero do nabycia, a tym bardziej tego, co straci. Czowiek nie potrafi zmieni tego, co mu przeznaczone. Ci, ktrzy o tym wiedz, posiedli prawdziw wiedz. Nawykowe mylenie w ten sposb jest atrybutem tych, ktrzy s prawi. Na ziemi jest wielu ludzi, ktrzy cho dorwnuj ci lub nawet przewyszaj ci inteligencj i staraniami, s pozbawieni bogactwa i nigdy nie wadali krlestwem. Mimo tego nie rozpaczaj tak jak ty. Uwolnij si wic od swego cierpienia, bo nie jeste od nich gorszy. Krl Kszemadarsin rzek: O wielki mdrcu, krlestwo, ktre byo w mym posiadaniu razem z caym jego bogactwem, zdobyem bez podejmowania adnego wysiku. To wszechpotny Czas mi je odebra i w konsekwencji jestem zmuszony do utrzymywania si przy yciu nie si mych wasnych ramion, lecz z tego, co wpadnie mi w donie. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O Kszemadarsin, znajc prawd o czasowoci ycia nie pacz nad przeszoci lub przyszoci. Przyjmij tak postaw w stosunku do wszystkiego, co przyciga twoj uwag. Pragnij zdoby tylko to, co jest osigalne i ignoruj to, co nieosigalne, ciesz si tym, co w danej chwili posiadasz i nie opakuj tego, co jest nieobecne. Ciesz si tym, co moesz zdoby i nie opakuj utraconego dobrobytu. Tylko osoba o niewielkiej wiedzy po utracie tego, co posiadaa i niezadowolona ze swego obecnego pooenia obwinia o to Najwyszego Pana i uwaa, e innym ludziom, cho na to nie zasuguj, powodzi si lepiej. Z tego to powodu osoby pene pychy i urazy s bardziej nieszczliwe od innych. Ty sam jednake nie masz tych wad. Doznawszy samemu niepowodzenia znie wic z czystym sercem powodzenie innych. Ci, ktrzy zdobyli potrzebne umiejtnoci, ciesz si sukcesami innych. Powodzenie opuszcza tych, ktrzy nienawidz innych.

252

Mikoajewska

Mahabharata

Osoby, ktre zdobyy wiedz, nauczyy si waciwego zachowania i id drog jogi, same z siebie wyrzekaj si zarwno dobrobytu, jak i swych synw i wnukw. Wyrzekaj si ich rwnie ci, ktrzy uwaaj ziemskie przedmioty za nietrwae i zalene od nieustannego podejmowania dziaania i wysiku. Ty sam zdobye wiedz. Dlaczego wic opakujesz utrat bogactwa i pragniesz tego, co ze wzgldu na sw nietrwao nie jest warte pragnienia i zaley od innych? Dlaczego pragniesz tego nadal, cho zdobye ju ten szczeglny stan umysu, ktry umo liwia cieszenie si bogoci, mimo utraty bogactwa? Posuchaj mej rady i wyrzeknij si wszystkich podanych przedmiotw. Przedmioty, ktrych powinno si unika, wygldaj czsto jak te, o ktre naley si stara, podczas gdy te, o ktre naley si stara, wygldaj jak te, ktrych powinno si unika. Niektrzy poszukuj bogactwa uwaajc je za lece u korzeni wiecznego szczcia. Inni posiadajc bogactwo uwaaj, e nie ma niczego, co je przewysza. Takie osoby w pogoni za bogactwem trac z oczu wszelkie inne cele ycia. Niektre osoby po utracie nabytego z trudem bogactwa rwnie wielkiego jak ich dza, popadaj w bierno i desperacj i nastpnie wyrzekaj si swego pragnienia bogactwa. Wrd ludzi wysoko urodzonych s te takie osoby o prawej duszy, ktre z wasnej woli wyrzekaj si ziemskich przyjemnoci szukajc Wyzwolenia i wiecznego szczcia. Ci, ktrzy s gotowi do powicenia ycia w poszukiwaniu bogactwa, uwaaj, e bez bogactwa ycie nie ma adnego sensu. Zauwa ich gupot i to w jak aosnej znaleli sie przez to sytuacji. Nie zwaajc na to, jak krtkie i niepewne jest ludzkie ycie, zamiast myle o zbawieniu, skoncentrowali ca sw uwag na bogactwie. Czy kto mdry oddaby cae swoje serce gromadzeniu przedmiotw materialnych wiedzc, e gdy umrze bdzie musia si z nimi rozsta? Czasami czowiek porzuca bogactwo, a czasami bogac two opuszcza czowieka. Ten, kto o tym wie, nie powinien opakiwa utraty bogactwa. Na wiecie jest wielu innych ludzi, ktrzy stracili zarwno bogactwo jak i przyjaci. Zastanw si nad tym wszystkim i zrozum, e to ludzie sami sprowadzaj na siebie nieszczcie swymi dziaaniami. Poddaj kontroli swe zmysy, umys i mow, bo gdy zaczn one produkowa zo, nie zdoasz utrzyma si z dala od pokus stwarzanych przez otaczajce ci przedmioty materialne.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

253

Nikt nie moe mie penej wizji swej przeszoci i przyszoci, i dlatego ten, kto jest mdry i odwany tak jak ty, dowiadczajc zjednoczenia lub separacji, za lub dobra ani si nie cieszy, ani nie pacze. Osoba o takiej postawie, ktra kontroluje sw dusz i dotrzymuje lubw czystoci, nigdy nie poddaje si rozpaczy i nie traci spokoju ducha z powodu dzy posiadania lub utraty jakiego materialnego przedmiotu o nietrwaej wartoci. Szukajc spokoju duszy wycofaj si do gbokiej dungli i kontrolujc mow i dusz i darzc wspczuciem wszystkie ywe istoty prowad tam samotne szczliwe ycie ywic si owocami i korzonkami. Ten, kto yje w dungli w ten sposb majc za swych jedynych towarzyszy sonie z wielkimi kami i zadowalajc si tym, co rodzi las, postpuje jak mdrzec. Nie wybieraj jednak ebraczego stylu ycia sekty ascetw aiwitw (wyznawcw iwy), gdy jest on grzeszny, okrutny i faworyzowany jedynie przez nikczemnikw. Osoba, ktra zdobywa mdro, uspakaja si jak wzburzone wody jeziora i moe prowadzi dalej w peni zadawalajce ycie. Teraz, gdy twj przeszy dobrobyt jest niemoliwy do odzyskania, i gdy stracie wszystkich ministrw i doradcw, jest to jedna z drg, ktra stoi przed tob otworem. 3. Kalakawrikszija opisuje strategi odzyskania krlestwa i zniszczenia wroga drog faszywej przyjani Mdrzec Kalakawrikszija kontynuowa: O Kszemadarsin, jeeli sdzisz, e masz jeszcze cigle w sobie do odwagi i walecznoci, opowiem ci o innej strategii, ktra mogaby ci pomc w odzyskaniu utraconego krlestwa. Jeeli jeste zdolny do pojcia odpowiedniego wysiku i uycia tej strategii odzyskasz utracony dobrobyt. Czy chcesz, abym ci o tej strategii opowiedzia? Krl Kszemadarsin rzek: O wielki mdrcu, opowiedz mi o tej strategii, aby mg postpowa zgodnie z twoj rad. Niech moja rozmowa z tob nie pozostanie bezowocna. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O Kszemadarsin, osoba przywizana do realizowania swych obowizkw, kontrolujca swe zmysy i dusz zawsze odniesienie sukces w wyniesieniu siebie i zadowalaniu innych. Pamitajc o tym wolny od pychy, dzy, gniewu i lku udaj si z pokor do swego wroga, krla Widehw Danaki, znanego ze swej prawoci i sta przed nim ze zoonymi domi. Wkradnij si w jego aski i postaraj si o to, by sta si jego praw rk Zjednaj go swymi prawymi uczynkami. Krl Danaka, ktry zawsze dotrzymuje sowa, obdaruje ci w zamian

254

Mikoajewska

Mahabharata

bogactwem. Postaraj si rwnie zdoby zaufanie wszyst kich otaczajcych go osb. W ten sposb zdobdziesz wielu sprzymierzecw charakteryzujcych si odwag, wytrwaoci, czystym zachowaniem i brakiem siedmiu gwnych wad, ktrymi s polowanie, gra w koci, kobiety, alkohol, karanie, nieprzyjemna mowa, marnotrawienie bogactw. Po zdobyciu akceptacji i gocinnoci mdrego krla Danaki i cieszc si zaufaniem jego ministrw i twoich wrogw, nie zapo minajc o swym celu odzyskania krlestwa powiniene zacz rozbija ich wewntrzn jedno skcajc ich midzy sob i niszczc ich tak jak ten, kto niszczy li wilwa przy pomocy licia wilwy. Moesz te zaprzyjani si z wrogami swoich wrogw i wykorzysta ich si do ich zniszczenia. Unikaj jednak ukazywania wrogowi otwartej wrogoci. Mylc o zniszczeniu swych wrogw powiniene skania ich do przywizywania si do przedmiotw, ktre s tr udne do zdobycia jak pikne kobiety, kosztowne ubrania, zote trony, ka, pojazdy, paace, ptaki, zwierzta, napoje, owoce. W ten sposb sami siebie zniszcz. W obecnoci swego wroga nie wychwalaj podejmowania wysiku, lecz mw o przeznaczeniu. Czowiek, ktry uzalenia si za bardzo od rezultatw zalenych od bogw, wkrtce ulegnie zniszczeniu. Korzystaj z wszelkiego rodzaju przyjemnoci dostpnych w paacu wroga i naladujc zachowanie psa, jelenia, czy wrony ukazuj mu sw rzekomo przyjazn postaw. Skaniaj go do sporw z potnymi wrogami. Namawiaj go do realizowania celw, ktre s trudne do zrealizowania, nabywania drogich przedmiotw, sponsorowania rytuaw ofiarnych i obdarowywania braminw. Bramini otrzymujc dary dziki twemu porednictwu bd ci bogosawi w swych wedyjskich rytach. Gdy twj wrg swymi prawymi i bezprawnymi czynami oprni swj skarbiec, bdzie atwy do ujarzmienia. Peny skarbiec ley u korzeni szczcia zarwno w niebie jak i na ziemi. Chcc zniszczy wroga naley wic stara si oprni jego skarbiec. Sko wic swego wroga do sponsorowania wielkiego rytuau ofiarnego Wiwadit, ktrego wykonanie pozbawi go caego bogactwa. W ten sposb zrealizujesz swj cel. W momencie gdy wrg straci ju cae swe bogactwo, moesz poinformowa go, e w jego krlestwie najlepsi ludzie cierpi z powodu przymusu wypenienia skarbca i poleci mu jakiego

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

255

sawnego ascet znajcego jog, ktry uwolni go od przywizania do ziemskich przedmiotw. Pod jego wpywem twj wrg praktykujc wyrzeczenie uda si do lasu, aby szuka zbawienia. Gdy tak si stanie, powiniene przy pomocy trujcych zi zniszczy wszystkie jego sonie, konie i ludzi. Mdrzec Kalakawrikszija zakoczy mwic: O Kszemadarsin, opowiedziaem ci jedn z moliwych wersji strategii zniszczenia wroga przez faszyw przyja. Istnieje wiele moliwych wersji tej strategii i wszystkie one bazuj na oszustwie. Dziki niej sprytny krl moe wytru ca populacj swego wroga. P owiedz mi, co o niej mylisz? 4. Kalakawrikszija odrzuca strategi faszywej przyjani zyskujc tym pochwa Kalakawriksziji, ktry proponuje strategi kooperacji korzystn dla obu zwanionych stron Krl Kszemadarsin rzek: O wielki mdrcu, nie chc prowadzi ycia opartego na oszustwie i nieuczciwoci. Nie chc bogactwa, choby i najwikszego, zdobytego w sposb nieuczciwy i niezgodny z Prawem. Wykluczyem te rodki na samym pocztku naszej rozmowy. Nie chc opiera swego ycia na tym wiecie na praktykowaniu dziaa, ktre s potpiane i maj bolesne konsek wencje, lecz na uyciu rodkw, ktre s dla mnie korzystne pod kadym wzgldem. Nie potrafi wic i t nieuczciw drog prowadzc do odzyskania krlestwa, ktr mi wskazae. Twoje instrukcje do mnie nie pasuj. Mdrzec Kalakawrikszija rzek: O krlu Kosalw, twoja odpowied dowodzi, e masz gbokie poczucie prawoci. Jeste prawy zarwno w swych skonnociach jak i rozumowaniu. Pomog ci wic w znalezieniu rozwizania, ktre bdzie korzystne zarwno dla ciebie jak i dla twojego wroga, ktry jest prawy i pokona ci w uczciwej walce. Pocz ci z krlem Danak wizi, ktra jest wieczna i nie do zerwania. Jeste wysoko urodzony i potrafisz powstrzyma si od dziaa okrutnych i niesprawiedliwych. Posiadasz wiedz i umiejtnoci rzdzenia i doprowadzania do ugody. Kt nie chciaby mie ciebie za swego ministra? Cho spotkao ci nieszczcie i stracie swoje krlestwo, cigle pragniesz i ciek uczciwoci i prawoci. Twj wrg, krl Widehw Danaka, jest rwnie znany z tego, e nigdy nie schodzi ze cieki Prawa. Zblia si on wanie do mojej pustelni, aby zoy mi wizyt. Gdy opowiem mu o tobie

256

Mikoajewska

Mahabharata

i pozna gbi twej uczciwoci, na pewno zechce uczyni ci swoim ministrem. Gdy krl Danaka przyby do jego pustelni, Kalakawrikszija rzek: O krlu, poznaem do gbi serce krla Kszemadarsina. Jego dusza jest rwnie czysta, jak powierzchnia lustra lub jak tarcza jesiennego ksiyca. Zbadaem j ze wszystkich stron. Obdarz go wic takim samym jak ja zaufaniem. Niech rozwinie si midzy wami przyja. Krl nie moe rzdzi swym krlestwem bez pomocy prawdziwie kompetentnych ministrw. Minister powinien charakteryzowa si wielk inteligencj i odwag. Ten, kto posiada te wasnoci, potrafi zdoby wszystkie trzy wiaty. S one konieczne do zarzdzania krlestwem. Prawy krl znajduje autentyczne oparcie w ministrze, ktry posiada te atrybuty. Kszemadarsin jest osob krlewskiej krwi o wielkiej duszy i kroczy ciek prawoci. Taki czowiek jest zawsze cennym nabytkiem. Gdy potraktujesz go z nalenymi mu honorami zmieni twych wrogw w twych poddanych. Walczc w obronie twego interesu nie zejdzie ze cieki wyznaczonej dla wojownika bronic twej sprawy, lecz gdy podejmie walk z tob, twym obowizkiem bdzie mu si przeciwstawi. Wysuchawszy mych sw powiedz mi, czy majc na uwadze swe wasne korzyci i moj rekomendacj jeste gotowy do tego, eby zamiast z nim walczy, zatrudni go, jako swego ministra? Oczy si z gniewu i skoncentruj sw uwag na tym, co suszne, bo takie podejcie jest waciwe. Nie pozwl na to, aby z dzy walki zej ze cieki Prawa wyznaczonej dla twej kasty. Pamitaj te o tym, e wygrana w bitwie nigdy nie jest pewna, i e ugoda jest lepsza ni wojna. Naley zawsze myle o tym, co si samemu zyskuje i co traci. Zawrzyj pokj ze swym wrogiem obdarowujc do ywnoci i bogactwem. Ci, ktrzy s nastawieni na to, aby zniszczy wroga a do korzeni, sami doprowadzaj si do zniszczenia. Prawy krl Danaka wysuchawszy sw mdrca z nalenym szacunkiem rzek: O wielki mdrcu, syniesz ze swej wielkiej mdroci. To, co powiedziae, majc na uwadze dobro zarwno moje jak i krla Kosalw, jest z ca pewnoci dla nas korzystne. Zaproponowane przez ciebie postpowanie jest dobrym sposobem na rozwizanie naszego konfliktu przynoszcym korzy kademu z nas. W tej sprawie nie ywi najmniejszych wtpliwoci. Nastpnie Danaka zwracajc si do krla Kosalw rzek: O Kszemadarsin, podbiem cay wiat kroczc ciek wojownika i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

257

uywajc dyplomacji. Teraz jednak zostaem pokonany przez tw prawo i szlachetne atrybuty. Uwolnij si wic od wszelkiego poczucia upokorzenia z racji ycia w krlestwie zwyciskiego wroga i przybd do mego krlestwa jako zwycizca. Oddaj cze twej inteligencji, prawoci i odwadze . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, prawy krl Kszemadarsin zaakceptowa sowa prawego krla Danaki i obaj krlowie ufajc sobie nawzajem po oddaniu nalenej czci mdrcowi Kalakawriksziji udali si do Mithili, stolicy Widehw. Danaka uhonorowa Kszemadarsina u bram miasta rytuaem oferowania wody do obmycia stp jak i miodu, mleka i innych przedmiotw oferowanych na powitanie gocia. Da mu te za on sw crk oraz obdarowa go zotem i drogimi kamieniami. Pamitaj wic o tym, e szukanie pokojowych rozwiza z korzyci dla obydwch stron jest zawsze najwyszym obowizkiem krla, bo walka nie zawsze koczy si wygran i jej wynik nigdy nie jest pewny. 5. O korzyciach wynikych z budowania zgodny i kooperacji midzy krlem i grupami arystokratw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, odpowiedziae mi ju na wiele pyta dotyczcych dziaa, ktre powinien podejmowa krl. Powiedz mi teraz, jak powinien zachowywa si krl w stosunku do otaczajcych go licznych zgromadze arystokratw krwi i majtku? Powiedz mi, jak krl przywizuje ich do siebie, jak si oni zachowuj, jak ujarzmiaj swych wrogw i jak zdobywaj przyjaci? Wydaje si, e moe ich zniszczy sam brak zgody. Gdy jest wielu zainteresowanych t sam spraw, trudno utrzyma zamiary w sekrecie. Wyjanij mi przy pomocy jakich rodkw, krl moe utrzyma ich u swego boku? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, skpstwo i gniew jest tym, co powoduje wrogo midzy krlami i grupami arystokratw. Gdy krl traci sw szczodro i nakada na nich cikie podatki, budzi to ich gniew. Gdy kada ze stron, zamiast szuka wsppracy, prbuje si osabi, w kocu obie ulegn zniszczeniu. Obie strony mog walczy ze sob nawzajem poprzez swych szpiegw, sprytne polityczne posunicia, uycie siy, polityk pojednania, dary, rozbijanie jednoci lub poprzez uycie jaki innych rodkw budzenia lku i osabiania. Grupa arystokratw w krlestwie tworzca pastwo w pastwie opuci krla, gdy bdzie chcia za duo od nich wzi.

258

Mikoajewska

Mahabharata

Niezadowoleni ze swego krla zaczn jednoczy si z jego wrogami i doprowadz do jego zniszczenia. Jednake gdy grupa arystokratw straci sw wewntrzn jedno, sama ulegnie zniszczeniu stajc si atwym upem dla wroga. Arystokraci powinni wic zawsze dziaa w zgodzie. Dziki swej jednoci staj si potg czc swe siy i odwag. Gdy pozostaj zjednoczeni, ludzie chc mie ich za swych sprzymierzecw. Mdrcy wychwalaj arystokratw, ktrzy s ze sob poczeni wizi mioci. Ich jedno moe sprzyja rozwojowi dobrobytu. Arystokraci mog sprzyja wzrostowi dobrobytu poprzez ustalanie prawych biegw dziaania, realizowanie ich samemu i skanianie swych synw i braci do ich realizowania, oraz poprzez uprzejme zachowanie wobec osb, ktre pokonay sw pych dziki swej wiedzy. Czyni to rwnie poprzez realizowanie obowizku wysyania szpiegw, odpowiedni polityk, wypenianie skarbca, oddawanie czci tym, ktrzy zdobyli wiedz, wytrwao i odwag w realizowaniu rnego rodzaju prac. Arystokraci dziki posiadaniu bogactwa i znajomoci witych pism ochraniaj niewiadome masy przed niebezpieczestwem i nieszczciem. Krlewski gniew, kara, przeladowania, ktnia powoduj, e arystokraci zrywaj z krlem swe wizi i cz si z jego wrogami. Krl powinien wic oddawa przywdcom arystokratw nalene im honory. Stan spraw w krlestwie w duym stopniu od nich zaley. Krl powinien konsultowa si tylko z przywdcami arysto kratw i tylko oni powinni by dopuszczeni do krlewskich tajemnic. W porozumieniu z przywdcami powinien dziaa na korzy caej grupy. Jednake w sytuacji, gdy grupa arystokratw jest rozbita i pozbawiona przywdcw, powinien wybra inny sposb postpowania. Gdy grupa arystokratw jest ze sob skcona wewntrznie i podejmuje dziaania na wasn rk bez koordynacji z dziaaniami innych, cay ich dobrobyt znika i pojawiaj si rne rodzaje klsk. Ci wrd nich, ktrzy zdobyli mdro, powinni stara si zgasi zarzewie ktni w zarodku. Gdy starszyzna arystokracji pozostanie w tej sprawie obojtna, ktnia zniszczy ca grup. Ochraniaj wic siebie przed zagroeniami, ktre maj rdo wewntrzne i przed ktrymi trudniej si chroni ni przed zagroeniem zewntrznym. Mog one zniszczy ci a do korzeni w cigu jednego dnia. Gdy osoby rwne sobie krwi i urodzeniem

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 127

259

pokonane przez gniew, szalestwo lub zawi przestaj ze sob rozmawia, jest to dowodem poraki. Arystokraci mog z atwoci zosta zniszczeni przez wroga, gdy strac sw jedno, i dlatego ich jedno jest uwaana za ich najlepsz obron.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CIV-CVII (Rajadharmanusasana Parva).

260

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 128 O prawoci w sytuacji, gdy Prawda przybiera wygld faszu

1. O najwaniejszych obowizkach czowieka; 2. O koniecznoci rozrnienia sytuacji, gdy fasz przybiera form Prawdy, a Prawda form faszu; 3. O trudnociach w znalezieniu zadowalajcej definicji Prawa; 4. O dziaaniach, ktre pomagaj w pokonywaniu trudnoci; 5. Opowie o tygrysie i prawym szakalu, ktry pad ofiar faszywych oskare; 6. O koniecznoci dziaania z rozwag i inteligencj; 7. O koniecznoci dostosowywania zachowania do wymogw czasu i sytuacji; 8. O zaletach powstrzymywania gniewu przeciw temu, kto wypowiada obraliwe sowa.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, mwienie prawdy jest zgodne z prawoci, bo nie ma nic, co staoby wyej od Prawdy. Nie naley jednak mwi prawdy tam, gdzie fasz przybra wygld Prawdy. Gdy Prawda przybierze form faszu, tam naley wypowiedzie fasz, ktry pozostaje w zgodzie z wygldajc jak fasz Prawd. Grzech popenia ta osoba, ktra z braku wiedzy o tym, co jest w danej sytuacji Prawd, mwi prawd, ktra odczya si od prawoci i zamiast dobra przynosi zo. Prawa pozostaje ta osoba, ktra potrafi odrni Prawd od faszu, ktry w danej sytuacji przybra form Prawdy. ... Prawo zostao ogoszone przez Brahm, aby sprzyja dobru i wzrostowi wszystkich ywych istot i powstrzyma je od ranienia si nawzajem. Prawem jest wic to, co zapobiega ranieniu ywych istot. Prawo-dharma (sowo dharma znaczy to, co podtrzymuje, dostarcza wsparcia) zawdzicza sw nazw temu, e jest tym, co podtrzymuje ycie wszystkich ywych istot. I faktycznie wszystkie ywe istoty zale od Prawa. Prawem jest wic wszystko to, co jest zdolne do dostarczania wsp arcia wszystkim ywym istotom.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CIX)

1. O najwaniejszych obowizkach czowieka Judhiszthira rzek: O Bhiszma, droga Prawa (dharmy) jest duga i ma liczne zakrty i odgazienia. Wska mi wic na te obowizki, o ktrych nie powinno si nigdy zapomina, ktre s

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

261

najwaniejsze i przynosz najwiksze zasugi na tym i na tamtym wiecie. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwaniejszymi obowizkami kadego czowieka jest oddawanie nalenej czci matce, ojcu i nauczycielowi. Ten, kto je realizuje, zdobywa saw za ycia i niebiaskie regiony szczliwoci po mierci. Naley bez wahania czyni to, o co prosz, nawet wwczas gdy jest to niezgodne z innym obowizkiem i nie wolno nigdy czyni tego, czego zakazuj. Ich sowa s rozkazem, ktry naley zawsze wykona. Istniej trzy wiaty, trzy tryby ycia, trzy Wedy, trzy wite ognie. Ojciec jest jak ogie ogniska domowego, matka jak ogie poudniowy, a nauczyciel jak ogie ofiarny, do ktrego wlewa si oczyszczony tuszcz. Te trzy ognie s najznakomitsze. Suc im z ostronoci zdobdziesz wszystkie trzy wiaty. Suc cierpliwie swemu ojcu przejdziesz przez ten wiat, suc matce zdobdziesz regiony szczliwoci na tamtym wiecie, a suc nauczycielowi zdobdziesz region Brahmy. Zachowujc si w stosunku do nich poprawnie zbierzesz wielkie zasugi i zdobdziesz saw w trzech wiatach. Pamitaj o tym, aby nigdy si ponad nich nie wywysza. Nie jedz, zanim oni si nie nasyc, i nie jedz niczego, co przewysza ich posiek. Nigdy nie przypisuj im winy. Su im zawsze z pokor, gdy jest to akt godny najwyszej pochway. Ten, kto o ddaje im honory, zbiera honory od caego wiata. Ten, kto tego nie czyni, nie zdoa zebra potrzebnych zasug adnym innym dziaaniem i nie odniesie sukcesu ani na tym, ani na tamtym wiecie. Wszystko to, co jest im dane, zwiksza sw warto tysickrotnie. Ja sam tylko dziki zebranym przeze mnie w ten sposb zasugom lec na mym ou ze strza cigle widz jasno wszystkie trzy wiaty. Aczarja, ktry uczy prawego zachowania poprzez dawanie dobrego przykadu przewysza znaczeniem dziesiciu znawcw Wed, a jeden upadhjaja dziesiciu aczarjw. Ojciec przewysza dziesiciu upadhjajw, a matka dziesiciu ojcw i by moe nawet cay wiat. Nauczyciel w mej opinii zasuguje jednak na wiksz cze ni ojciec i by moe nawet ni matka. Ojciec i matka daj dziecku ycie i w ten sposb s twrcami jego ciaa. Nauczyciel daje mu natomiast ycie niebieskie, ktre nie podlega tak jak ciao zniszczeniu. Matki i ojca nie wolno zabija bez wzgldu na to, jak wielka jest ich wina. Krl nie popenia grzechu odmawiajc wymierzenia kary swemu ojcu i matce. Te zasugujce na wielki szacunek osoby

262

Mikoajewska

Mahabharata

nie zanieczyszczaj go sw nieczystoci. Bogowie i riszi nie pozbawiaj swych ask tych, ktre staraj si obdarza szacunkiem nawet swych grzesznych ojcw. Osoba, ktra udziela prawdziwie dobrych wskazwek i przekazuje ca wieczn mdro Wed, powinna by traktowana tak samo jak ojciec i matka. Ucze z wdzicznoci za otrzymane nauki nie powinien nigdy w aden sposb jej rani. Ci, ktrzy po otrzymaniu nauk nie oddaj nauczycielowi nalenej czci poprzez bycie mu posusznym w mylach, mowie i uczynkach, popeniaj grzech rwny zabiciu nienarodzonego podu. Zostao stwierdzone, e nauczyciele powinni ukazywa uczniom swe uczucie, a uczniowie powinni ukazywa mu swj szacunek. Osoba, ktra chce i ciek naszych staroytnych przodkw, powinna oddawa cze swoim nauczycielom i dzieli z nimi kady sprawiajcy rado przedmiot. Oddawanie im czci zadowala riszich, bogw i Ojcw. Ten, kto zadowala swego ojca, zadowala Pradapatiego. Ten, kto zadowala sw matk, zadowala ziemi. Ten, kto zadowala nauczyciela swym dziaaniem, zadowala Brahm. Z tego powodu uwaam, e nauczyciel jest wart nawet wikszego szacunku ni ojciec i matka. Ojca, matki i nauczyciela nie wolno obraa. adne z ich dziaa nie powinno by uwaane za ze. Ci, ktrzy w swych mylach, mowie i uczynkach zadaj im rany, popeniaj najgorszy grzech. Ci, ktrzy rani przyjaci, s niewdziczni, zabili kobiet lub swego nauczyciela nigdy nie zdoaj si ze swego grzechu oczyci. Nic na tym wiecie nie przynosi wikszych zasug od realizacji opisanego przeze mnie obowizku, ktry jest najwaniejszym z wszystkich obowizkw. 2. O koniecznoci rozrnienia sytuacji, gdy fasz przybiera form Prawdy, a Prawda form faszu Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, jak powinna postpowa osoba pragnca trzyma si cieki Prawa, gdy jest zmuszona do dziaania w wiecie, ktry jest przeniknity zarwno Prawd jak i faszem, ktre niekiedy s trudne do odrnienia. Jak rozrni Prawd od faszu? Na czym polega wieczna prawo? Kiedy prawdomwno jest i kiedy nie jest prawoci?

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

263

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, mwienie prawdy jest zgodne z prawoci, bo nie ma nic, co stoi wyej od Prawdy. Nie naley jednak mwi prawdy tam, gdzie fasz przybra wygld Prawdy. Gdy Prawda przybierze form faszu, tam naley wypowiedzie fasz, ktry pozostaje w zgodzie z wygldajc jak fasz Prawd. Grzech popenia ta osoba, ktra z braku wiedzy o tym, co jest w danej sytuacji Prawd, mwi prawd, ktra odczya si od prawoci i zamiast dobra przynosi zo. Prawa pozostaje ta osoba, ktra potrafi odrni Prawd od faszu, ktry w danej sytuacji przybra form Prawdy. Nawet osoba niegodna szacunku i nieczysta, jak myliwy Walaka, moe w pewnej okrelonej sytuacji zgromadzi ogromne zasugi swym okrutnym czynem, ktrym w jego przypadku byo zabicie lepej bestii, jeeli swym czynem niszczy zo mnoc dobro. Walaka, cho o tym nie wiedzia i sam kierowa si chci zaspokojenia godu, zabi besti, ktra grozia zniszczeniem wszystkich ywych istot i ktrej nikt inny nie potrafi zabi. Z kolei inna godna szacunku osoba, jak asceta Kauika, rozumujca faszywie i niewidzca tego, e Prawda przybraa form faszu, poprzez powiedzenie zodziejom prawdy gdzie ukrya si niewinna cigana przez nich osoba, swym czynem popenia grzech. (Zob. Mahabharata, ks. VIII, opow. 95, p. 6.) 3. O trudnociach w znalezieniu zadowalajcej definicji Prawa Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pytanie, ktre mi zadae jest trudne i nieatwo na nie odpowiedzie, bo trudno zdefiniowa, czym jest Prawo (dharma) i czym jest Bezprawie (adharma). Mimo trwajcych od dawna dyskusji, nikt nie potrafi uczyni tego w sposb w peni zadowalajcy. Niektrzy twierdz, e Prawem jest to, co zostao zawarte w witych naukach (ruti). Inni si z tym nie zgadzaj. Ja sam uwaam, e w witych naukach nie wszystko zostao wypowiedziane. Prawo zostao ogoszone przez Brahm, aby sprzyja dobru i wzrostowi wszystkich ywych istot i powstrzyma je od ranienia si nawzajem. Prawem jest wic to, co zapobiega ranieniu ywych istot. Prawo-dharma (sowo dharma znaczy to, co podtrzymuje, dostarcza wsparcia) zawdzicza sw nazw temu, e jest tym, co podtrzymuje ycie wszystkich ywych istot. I faktycznie wszystkie

264

Mikoajewska

Mahabharata

ywe istoty zale od Prawa. Prawem jest wic wszystko to, co jest zdolne do dostarczania wsparcia wszystkim ywym istotom. Zodzieje chcc ukra nalece do kogo innego bogactwo prbuj zebra rne informacje, ktre uatwiyby im kradzie. W tym kontekcie nie wolno udziela im potrzebnych informacji. Taki jest nakaz prawoci. Naley zachowa milczenie nawet wwczas, gdy ma si potrzebne im informacje, jeeli uniemoliwi to zodziejom kradzie. Gdy milczenie wydaje si im po dejrzane, lepiej skama ni powiedzie prawd. Tak zostao stwierdzone. Nie popeni si grzechu nawet przez faszyw przysig, jeeli dziki niej mona obroni si przed grzesznikami. Naley broni swych dbr przed zodziejami i nie wolno ich im oddawa. Bogactwo oddane grzesznikowi zabrudza te tego, kto je daje. Ten, kto pragnie kroczy ciek Prawa, nie popeni grzechu wypowiadajc kamstwo, jeeli swym kamstwem ochrania dobro innych lub czyni tak ze wzgldw religijnych. Rwnie w maestwie, gdy zagroone jest ycie, mona powiedzie kamstwo. Gdy kredytodawca chce, aby dunik odpracowa niespacony dug, wiadkowie wezwani przez niego w celu ustalenia faktw, powinni powiedzie prawd. Ten, kto obieca spaci dug, jest zobowizany do wypenienia swej obietnicy. Jeeli tego nie uczyni, musi dug odpracowa jako niewolnik. Osoba, ktra nie realizuje swych zobowiza, powinna zosta ukarana przez wymiar sprawiedliwoci. Hipokryci, ktrzy w swym sercu odrzucaj obowizki swej kasty, lecz prbuj je cigle realizowa za zapat, powinni zosta ukarani mierci. Tacy ludzie uwaaj, e w caym wiecie nie ma niczego, co staoby wyej od bogactwa. Nie wolno ich tolerowa. Nie powinno si w ich towarzystwie je posikw. Naley uwaa ich za upadych z racji swych grzechw. Bez rytuaw ofiarnych i umartwie, pozbawieni czowieczestwa i boskiej aski s jak umarli. Tracc swe bogactwo trac wszystko. Jedynym, co mogo by ich uratowa, jest prawo i realizowanie swych obowizkw. Ten, kto zabija takiego hipokryt, nie popenia grzechu. Zabija bowiem kogo, kto ju od dawna jest martwy, kto sam siebie zabi swymi czynami. Tacy grzesznicy w zalenoci od charakteru ich oszustwa s jak wrony lub spy i po mierci rodz si ponownie w ciele wrony lub spa. Na uczciwo naley odpowiada uczciwoci, a nieuczciwo naley pokonywa przy pomocy nieuczciwoci.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

265

4. O dziaaniach, ktre pomagaj w pokonywaniu trudnoci Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ywe istoty s ustawicznie pod wpywem rnych zdarze i nieoczekiwanych przeszkd. Wska mi, w jaki sposb mog sobie z tym radzi? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wszystkie trudnoci s do pokonania przez tych, ktrzy: s odrodzeni duchowo i kontrolujc sw dusz cierpliwie realizuj obowizki wyznaczone dla rnych trybw ycia, nie wchodz nigdy na ciek oszustwa, realizuj ryty powitalne i zdobyli kontrol nad ziemsk dz; gdy kto przemawia do nich jzykiem za, nie odpowiadaj, nie zadaj innym ran nawet wwczas, gdy zostali zranieni i zawsze daj zamiast bra; daj wdrowcom schronienie, nie pozwalaj sobie na z wol, nie zaprzestaj studiowania Wed; znajc swe obowizki zachowuj si waciwie w stosunku do swych rodzicw i nie pi caymi dniami; nie grzesz w myli, mowie i uczynku i nie rani adnej ywej istoty; gdy s krlami, ochraniaj granice krlestwa i nie gnbi poddanych zbyt surowymi podatkami; wypeniaj maeskie obowizki wobec swych on i nie szukaj towarzystwa innych kobiet, s uczciwi w swych rytuaach oddawania czci ogniowi; gdy s wojownikami, s odwani i gotowi do oddania ycia w walce, szukaj zwycistwa prowadzc uczciw walk, zawsze mwi prawd nawet wwczas, gdy grozi to utrat ycia i swym zachowaniem daj innym dobry przykad, ich mowa jest zawsze uprzejma, a majtek waciwie uyty; gdy s braminami, studiuj Wedy we waciwym czasie, praktykuj umartwienia i ycie w celibacie, oczyszczaj si przez zdobywanie wiedzy; zdobyli kontrol nad tymi jakociami natury, ktrymi s namitno i inercja i realizuj tylko dobro, nie budz strachu w adnej ywej istocie i sami nie odczuwaj przed nikim strachu, widz wszystkie ywe istoty w swej wasnej jani, nie zazdroszcz innym powodzenia i powstrzymuj si od wszelkich podych zachowa, maj wiar, czcz bogw, i maj spokojne dusze;

266

Mikoajewska

Mahabharata

sami nie goni za honorami, lecz zawsze oddaj je innym, ktrzy na nie zasuyli, pragnc potomstwa z czystym umysem oddaj cze swoim zmarym przodkom w odpowiednie dni ksiycowego kalendarza, s wolni od gniewu w stosunku do wszystkich ywych istot i potrafi uspokoi gniew innych, od urodzenia powstrzymuj si od picia miodu i napojw alkoho lowych, jedz tylko tyle, eby utrzyma si przy yciu i szukaj towarzystwa kobiety jedynie celem zdobycia potomstwa i mwi tylko po to, aby wypowiedzie sowa prawdy; s oddani wycznie Narajanie, Najwyszemu Panu wszystkich ywych istot, ktry jest pocztkiem i kocem wszechwiata. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, to Kryszna o silnych ramionach i oczach w kolorze lotosu ubrany w te szaty, ktry jest naszym dobroczyc, przyjacielem i krewnym, jest Narajan o wiecznej sawie. To On dla swej wasnej przyjemnoci przykrywa sob wszystkie wiaty jak skrzane etui. To On jest Potnym Panem, Niepojt Dusz. To On jest Gowind. To ten Kryszna, ktry zawsze czyni to, co jest korzystne dla Arduny i dla ciebie jest Pierwszym wrd wszystkich istnie. Jest nie do pokonania i jest miejscem zamieszkania dla wiecznego szczcia. Ci, ktrzy z oddaniem szukaj u Niego ucieczki zdoaj pokona na swej drodze wszystkie trudnoci. 5. Opowie o tygrysie i prawym szakalu, ktry pad ofiar faszywych oskare Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak rozrni na tym wiecie Prawd od faszu? Niekiedy ludzie, ktrych dusze wcale nie s spokojne, wydaj si by spokojnymi duszami, natomiast inni, ktrych dusza jest spokojna, zdaj si by niespokojnymi duszami. W jaki sposb odkry ich prawdziw natur? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, niekiedy bardzo trudno odrni Prawd od faszu. Pozwl mi zacytowa w tym miejscu opowie o pewnym krlu, ktry mimo e narodzi si ponown ie na ziemi jako szakal, zdoa podda kontroli sw dusz i zdoby niebo. Cho by czyst dusz, mieszkajc w ciele szakala budzi w innych nieufno i ostatecznie sta si przedmiotem faszywych oskare, ktre podday w wtpliwo nawet zaufanie jego prz yjaciela tygrysa. W dawnych czasach y na ziemi bogaty krl Paurika, ktry syn za ycia ze swego okruciestwa i skonnoci do ranienia

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

267

innych. W rezultacie swych podych uczynkw po mierci odrodzi si na ziemi w formie szakala. Pamitajc o bogactwie, ktre otaczao go podczas ycia w ludzkiej formie, aowa swych zych uczynkw i pragnc si z nich oczyci, cho by obecnie ywi cym si misem szakalem, powstrzymywa si od spoywania misa nawet wwczas, gdy kto inny mu je oferowa i ywi si wycznie owocami, ktre opady z drzew. Darzy wspczuciem wszystkie ywe istoty, mwi zawsze prawd i praktykowa surowe umartwienia. Przebywa na terenie krematoryjnym, gdzie si urodzi i nie chcia tego zmienia. Inne szakale nie mogc znie czystoci jego zachowania prboway go zmieni mwic do niego: O szakalu, jake moesz pragn czystoci zachowania yjc w tym straszliwym i nieczys tym miejscu. Twoje rozumowanie jest bdne, bo szakale z natury ywi si padlin. Zachowuj si zgodnie ze swoj natur i bd taki sam jak my. Dostarczymy ci tyle padliny, ile chcesz. yw si tym, co pozostaje w zgodzie z twoj natur i zaniechaj swych umartwie. Wysuchawszy ich sw szakal rzek ze skupieniem: O bracia, tak jak wy urodziem si w bardzo niskim gatunku. Jednake istoty pobone mog pojawi si w kadym gatunku i tym, co okrela ostatecznie do jakiego gatunku si naley, jest postpowanie. Chc swym postpowaniem zyska szerok aprobat i dlatego, cho mieszkam na terenie kremacyjnym, lubowaem czysto zachowania. O podejmowanych dziaaniach i ich religijnoci decyduje czyja ja, a nie warunki ycia, w jakich si znalaz. Czy zabicie bramina nie bdzie zawsze grzechem bez wzgldu na to, jaki tryb ycia kto prowadzi i jakie s jego obowizki? Podobnie, czy obdarowanie krow nie bdzie zawsze rdem zasug? Wy sami gonic za przyjemnoci, dbacie jedynie o swoje odki i nie potraficie dostrzec ogranicze wasnego zniewolenia. Nie chc prowadzi ycia takiego jak wy, ktre jest cakowicie pozbawione pobonoci i produkuje zo za ycia i po mierci. Przebywajcy w pobliu tygrys usysza t odpowied szakala i uzna go za mdrca o czystym zachowaniu. Zbliy si do niego i po oddaniu mu honorw wyrazi yczenie, aby zosta jego ministrem. Tygrys rzek: O prawa istoto, cho mieszkasz w ciele szakala, wiem, kim jeste naprawd. Dziel ze mn obowizki rzdzenia jako mj minister. W moim paacu bdziesz mg cieszy si wszyst kimi przedmiotami, ktrych zechcesz i wyrzec si tych, ktrych

268

Mikoajewska

Mahabharata

zechcesz. My tygrysy jestemy z natury drapienikami, ale jeeli bdziesz zachowywa si agodnie suc mi, uzyskasz wiele korzyci. Szakal doceniajc w peni propozycj krla zwierzt pochyli z szacunkiem gow i rzek te sowa pene pokory: O tygrysie, szukanie na ministrw osb o czystym zachowaniu, ktre znaj zarwno swe obowizki, jak i sprawy tego wiata, w peni do ciebie pasuje. Nie mgby utrzyma swej wielkoci bez prawego ministra lub otoczony przez nieuczciwych ministrw. I tych ministrw, ktrzy pragn twego zwycistwa, s niezaleni od siebie nawzajem, tobie oddani, wolni od zawici, uczciwi i silni psychicznie, obeznani z zasadami polityki i posiadajcy wiedz, powiniene darzy takim samym szacunkiem, jak swych rodzicw i nauczycieli. Jeeli jednak chodzi o mnie, to jestem w peni zadowolony z miejsca, w ktrym si znajduj i nie szukam adnej zmiany. Bycie zalenym od kogo innego, nawet wwczas, gdy jest on peen splendoru, nie jest czym, co jest warte chway. Nie zazdroszcz nikomu bogactwa i pyncych z tego przyjem noci i wiem, e poniewa jestem szakalem, mog nie podoba si niektrym z twoich dawnych urzdnikw i jeeli ich dusze s pode, bd prbowali zniszczy twoje zaufanie do mnie. Jestem faktycznie oczyszczon i wielce bogosawion dusz. Nie potrafi by surowy nawet dla grzesznikw. Posiadam wielkie zrozumienie, jestem zdolny do podjcia wielkiego wysiku i nie interesuj mnie sprawy mae. Nigdy nikomu nie suyem i nie mam do tego odpowiednich umiejtnoci. W peni zadowala mnie samotne ycie w dungli. Wszyscy ci, ktrzy yj u boku krla, musz znosi bl bdcy rezultatem wygaszanych przeciw nim zych s w. Ci natomiast, ktrzy yj w dungli realizujc swe luby, spdzaj dni bez lku i niepokoju. Lk, ktry rodzi si w sercu osoby zatrudnionej przez krla , jest nieznany osobie, ktra yje w dungli ywic si lenymi owocami i korzonkami. Proste poywienie zdobywane bez adnego wysiku i wykwintny posiek spoywany z lki em dalece si od siebie rni i preferuj ten, ktry jest spoywany bez niepokoju. Niewielu wrd tych, co su krlowi, dowiadcza sprawiedliwej kary za swe przestpstwa, liczni natomiast padaj ofiar faszywych oskare.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

269

Jeeli pomimo tego, co powiedziaem chcesz nadal, abym zosta twoim ministrem, zawrzyj ze mn nastpujc umow: obiecaj mi, e bdziesz zawsze wysuchiwa i bra pod uwag wszystko to, co powiem majc na uwadze twe dobro i bdziesz traktowa mnie zawsze w taki sam sposb, jak traktujesz mnie obecnie. Z obawy przed tym, e twoi ministrowie chcc zdoby nade mn przewag bd szuka we mnie rnych wad, nie chc konsultowa z nimi tego, co mam ci do powiedzenia, lecz chc rozmawia o tym w sekrecie wycznie z tob. Obiecaj mi take, e nie bdziesz mnie pyta o opini w sprawach dotyczcych twych krewnych i kara swych ministrw po rozmowie ze mn. Nawet pod wpywem gniewu nie bdziesz kara tych, ktrzy ode mnie zale i s moimi zwolennikami. Tygrys, krl zwierzt, oddajc szakalowi nalene honory rzek: O szakalu, niech tak si stanie. I mianowa go swym ministrem. Ministrowie widzc, e szakal zdoby szacunek krla zwierzt, ktry traktuje powanie wszystkie jego rady i dziaania, zjednoczyli si przeciw niemu knujc, jak go zniszczy. Najpierw prbowali uciszy jego czujno swym pozornie przyjaznym zachowaniem i skoni go do tolerowania ich wykrocze. Od dawna przywasz czali sobie kawaki misa, ktre do nich nie naleay. Obecnie jednak yjc pod czujnym okiem szakala nie mogli kontynuowa swych niecnych praktyk. Chcc go przecign na swoj stron prbowali go oczarowa swymi sodkimi mowami i przekupi du apwk. Jednake szakal, ktry zdoby prawdziw wiedz, sku tecznie opiera si wszystkim pokusom. W kocu nieuczciwi ministrowie nie mogc tego znie i chcc zniszczy szakala zmwili si midzy sob, e ukryj w jego domu najlepszy kawaek misa przeznaczony dla krla. Szakal wiedzia o tym, e ukradli krlowi miso, ale chwilowo im na to pozwoli, bo wierzy, e krl dotrzyma umowy i nigdy nie straci do niego zaufania wierzc zawsze jego sowom, a nie sowom pozostaych ministrw, i e wymierzy im sprawiedliw kar. Gdy tygrys poczu gd i zobaczy, e jego posiek nie jest jeszcze gotowy i na niego nie czeka, zada wyjanienia. Jego oszukaczy ministrowie poinformowali go, e przygotowane dla niego miso zostao ukradzione przez szakala. Widzc okazj do zemsty rzekli: O tygrysie, krlu zwierzt, ten szakal by zawsze gotowy do okradania nas z misa. Omieli si nawet okra ciebie. Jest zdolny do wszystkiego, co najgorsze. Nie jest on wcale taki, jak sdzisz, e jest. Cho jest prawy w swej mowie, jego inklinacje

270

Mikoajewska

Mahabharata

s grzeszne. Bdc faktycznie pody uda wa przed tob, e jest uczciwy. Jego dziaania s faktycznie grzeszne. Chcc najada si do syta udawa, e lubowa ascez i wegetariask diet. Jeeli nam nie wierzysz, udaj si z nami do jego domu, aby mg zobaczy na wasne oczy dowd jego nieuczciwoci. Krl zwierzt popad w straszliwy gniew i widzc na wasne oczy, e przeznaczone dla niego miso znajduje si w domu szakala, rozkaza go zabi. Stara tygrysica, krlewska matka, usyszawszy jego wyrok i chcc przywrci mu utracony rozum rzeka: O synu, nie powiniene akceptowa tego faszywego oskarenia. Twoi niegodziwi ministrowie motywowani zawici i rywalizacj rzucaj oskarenia na uczciw osob nie mogc znie jej wyniesienia bdcego rezultatem jej prawych uczynkw. Wina moe by przypisywana nawet osobie o czystej duszy uprawiajcej umartwienia. Nawet asceta yjcy w dungli, ktry nie rani nikogo swym dziaaniem, obok przyjaci i ludzi w stosunku do niego obojtnych, ma rwnie wrogw. Ci, ktrzy s nienasyceni, nienawidz tych, ktrzy s nasyceni i czyci. Leniwi nienawidz pracowitych, gupcy mdrych, biedni bogatych, nieuczciwi uczciwych, brzydcy piknych. I wielu wrd nich jest gotowych do rzucania faszywych oskare na niewinn osob nawet wwczas, gdy sw czystoci i inteligencj dorwnuje Brihaspatiemu. Zatrudnienie prawego szakala na ministra przynioso ci rozgos wrd ssiadw, bo prawdziwie trudno znale dobrego ministra. Szakal zawsze mia na uwadze twe dobro i dobrze ci yczy. Czyby zapomnia o tym, e ten oskarany o kradzie misa szakal odmawia jedzenia misa nawet wwczas, gdy zostaje mu dostarczone? Szukaj prawdziwego zodzieja biorc pod uwag ten niezbity fakt. ywe istoty posiadaj wiele rnych cech i uczciwi wygldaj niekiedy na nieuczciwych, a nieuczciwi na uczciwych. Naley wic dokadnie zbada, kto jest kim. Firmament zdaje si mie dno tak jak naczynie, a wietlik wyglda jak iskierka ognia. Faktycznie jednak firmament nie ma dna, a wietlik nie jest ogniem. Jak widzisz, blisze rozpatrywanie jest konieczne nawet w odniesie niu do tego, co widzimy na wasne oczy. Ten, kto tak postpuje nie musi potem aowa tego, co uczyni. Krl moe z atwoci ukara sucego mierci. Jednake jego zdolno do wybaczeni jest zawsze godna pochway i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

271

przyniesie mu chwa. Krl, ktry uzna niewinn osob oskaron przez jej wrogw za winn, wkrtce sam zostanie zniszczony przez niegodziwych ministrw, ktrzy zdoali go o tym przekona. Gdy krlewska matka zakoczya sw mow, jeden z ministrw porzuci grup wrogw szakala i wystpi w je go obronie opowiadajc krlowi o zmowie ministrw i faszywym oskareniu. Gdy niewinno szakala zostaa w ten sposb dowie dziona, krl uniewinni go oddajc mu odpowiednie honory. Wzruszony uczciwoci szakala tygrys ciska go z uczuciem. Szakal jednake pozosta smutny. Pokoni si przed tygrysem i poprosi go o zgod na rozpoczcie postu a do mierci ( praya) i poegnanie si w ten sposb z yciem. Proba ta wypenia serce tygrysa jeszcze wikszym uczuciem i oddajc mu cze zacz go prosi o zaniechanie tego zamiaru. Szakal widzc wzruszenie tygrysa rzek poykajc zy: O krlu zwierzt, najpierw mnie uhonorowae, a potem mnie obrazie. Zachowujc si w stosunku do mnie w ten sposobw uczynie ze mnie swojego potencjalnego wroga, cho faktycznie nim nie jestem. Sudzy, ktry zostali pozbawieni urzdu i nalenych im hono rw i zostali zredukowani do nicoci, bez wzgldu na to, czy sami si zniszczyli sw zachannoci, agresywnoci, skonnoci do oszustw, czy te zostali zniszczeni przez swoich wrogw, zawsze s widziani jako ci, ktrzy czekaj na okazj, aby sprowadzi na swego pana nieszczcie i z atwoci staj si narzdziem w rkach wroga. Ja sam doznaem z twej strony obrazy i degradacji, jake wic zdoasz mi zaufa? Jake mgbym dalej mieszka w twoim paacu? Uczynie mnie swoim ministrem po poddaniu testowi mej uczciwoci i po uznaniu mych kompetencji. Tracc do mnie zaufanie i amic nasz umow obrazie mnie. Jeeli kto uzna kogo za zdolnego do prawego i uczciwego zachowania, nie moe bez konsekwencji uzna go potem za niegodziwca. Bdc w ten sposb w twym umyle poniony, straciem twoje zaufanie. Ja sam widzc twj brak zaufania, straciem cay spokj. Teraz, gdy ty jeste podejrzliwy, a ja niepokojony, nasi wrogowie bd szuka okazji, aby nas dalej niszczy. W konsekwencji twoi poddani rwnie strac spokj i bd niezadowoleni. Taki stan rzeczy nie jest dobry. Mdrcy uwaaj za niedobr sytuacj, w ktrej kto najpierw uhonorowany, zostaje pniej honorw pozbawiony. Zaiste, trudno zjednoczy tych dwch,

272

Mikoajewska

Mahabharata

ktrzy zostali rozczeni, tak jak trudno rozczy tych dwch, co s zjednoczeni. Gdy osoby, ktre si rozdzieliy, prbuj si do siebie ponownie zbliy, ich zachowanie traci ca uczuciowo. Suga rzadko jest motywowany wycznie chci zwikszania dobra swego pana i jest skaniany do swej suby rwnie przez swoj ja. Wikszo dziaa jest podejmowanych z egoistycz nych motyww i nieegoistyczne dziaania s bardzo rzadkie. Krlowie, ktrych serce nie moe znale spokoju, nie potrafi zdoby o innych prawdziwej wiedzy i tylko jeden na stu to potrafi i jest naprawd pozbawiony lku. Upadek i powodzenie ywej istoty ma rdo w niej samej. Jej pomylno, niepomylno i wielko zale od saboci w jego rozumieniu . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, szakal po wypowiedzeniu tych sw biorcych pod uwag Prawo, Zysk i Przyjemno wycofa si do dungli i pomimo prb krla zwierzt podda si ostatecznej godwce i po uwolnieniu si ze swego ciaa dziki swym dobrym uczynkom za ycia uda si wprost do nieba. 6. O koniecznoci dziaania z rozwag i inteligencj Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi oglnie, jakie dziaania powinien wykonywa krl, aby zdoby powodzenie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl, ktry szuka sukcesu, nie powinien zachowywa si rwnie bezmylnie jak pewien wielbd, o ktrym opowiadaj bramini. Posuchaj tej opowieci. W okresie kritajugi na ziemi y ogromny wielbd, ktry zachowa pami ndzy swego poprzedniego ycia i yjc obecnie w dungli uczyni surowe luby i podda si umartwieniom. Sw ascez zadowoli pewnego bramina, ktry obieca mu spenienie jego jednego yczenia. Wielbd rzek: O braminie, uczy mj kark na tyle dugi, abym mg dosign poywienia, ktre znajduje si nawet o sto jodanw ode mnie. Bramin rzek: O wielbdzie, niech tak si stanie. Niemdre zwierz po otrzymaniu daru, popado w lenistwo. Ogupione przez los wycigajc sw szyj przestao rusza si z miejsca i trudzi si skubaniem trawy. Pewnego dnia, gdy wielbd wycign szyj na sto jodanw, aby uchwyci bez wysiku jedzenie, zerwaa si burza. Leniwy wielbd schowa gow ze sw szyj do grskiej jaskini, aby przeczeka burz. Burza bya potna zalewajc potokami wody

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

273

ca ziemi. Pewien szakal wraz z rodzin uciekajc przed powodzi wdrapa si na gr i schowa w tej samej jaskini. Wygodzone i misoerne szakale, gdy zobaczyy lec tam szyj wielbda, zaczy j je. Przeraony tym wielbd prbowa skrci swj kark, lecz cho porusza nim w gr i w d, szakale trzymay go mocno w zbach i jady dalej. I w ten sposb wielbd poegna si z yciem. Deszcz wkrtce usta i nasycone szakale opuciy jaskini. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, zauwa jak wielkie nieszczcie przynosi bezmylno i lenistwo. Unikaj wic ich i poddajc kontroli swe zmysy realizuj swe cele przy pomocy waciwych rodkw. Sam Manu stwierdzi ongi, e ambitni ludzie zwyciaj dziki inteligencji. Dziaania wykonane przy pomocy inteligencji stoj najwyej; wykonane przy pomocy ramion s porodku, realizowane przy pomocy stp stoj od nich niej, a najniej stoj dziaania realizowane poprzez noszenie ciaru. Na tym wiecie swoje cele realizuj ci, ktrzy suchaj mdrych rad, ktre s znane tylko wybranym, maj sprzymierzecw i dziaaj z namysem. Krl, ktry dysponuje takimi rodkami, zdobdzie powodzenie. 7. O koniecznoci dostosowywania zachowania do wymogw czasu i sytuacji Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak powinien zachowywa si w stosunku do swego potnego wroga krl, ktry zdoby bogate krlestwo, lecz nie ma obecnie odpowiedniej siy do obrony. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na swoje pytanie posuchaj opowieci o rozmowie Oceanu z Rzekami. Pewnego dnia w dawnych czasach Ocean, ktry jest panem rzek i miejscem ucieczki dla wrogw bogw, poprosi rzeki o pomoc w rozwianiu pewnej wtpliwoci, ktra narodzia si w jego umyle. Ocean rzek: O Rzeki, na swych wodach niesiecie wielkie drzewa wyrywajc je z ziemi z korzeniami i gaziami, lecz nigdy nie przynosicie mi trzciny, ktra ronie na waszych brzegach i ktra jest niczym wicej jak odyg pozbawion siy. Czy czynicie tak z pogardy do niej lub sdzc, e wyrwanie jej nic wam nie da? Wytumaczcie mi, jaki jest wasz motyw? Ganga rzeka: O Oceanie, drzewa stoj sztywno w jednym i tym samym miejscu i nie ustpuj nikomu i w konsekwencji tej

274

Mikoajewska

Mahabharata

skonnoci zostaj zmuszone do opuszczenia swego miejsca przez si naszego nurtu. Trzcina natomiast pochyla si na widok naszego nurtu i prostuje po jego odpywie. Trzcina potrafi dostosowa si do czasu, sytuacji i pojawiajcych si moliwoci. Jest gitka i posuszna, nie usztywnia si, lecz ustpuje i dlatego stoi tam, gdzie ronie i nie jest zmuszona do tego, aby pyn razem z nami. Te roliny, drzewa i krzaki, ktre pochylaj si i prostuj pod naporem wiatru i wody, pozostaj na swym miejscu i nie gin wyrwane z ziemi . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl, ktry nie ustpuje przed potniejszym wrogiem, ktry potrafi go zniszczy, wkrtce zostanie zniszczony. Mdry krl, ktry dziaa dopiero po dokonaniu penej oceny przewagi i saboci swej armii i armii wroga, uniknie zniszczenia. Widzc zdecydowan przewag wroga powinien zachowa si jak trzcina. Takie zachowanie jest dowodem jego mdroci. 8. O zaletach powstrzymywania gniewu przeciw temu, kto wypowiada obraliwe sowa Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak powinna si zachowa mdra i skromna osoba, gdy podczas zgromadzenia zostaje zaatakowana nieprzyjemn mow przez kogo o maej inteligencji i wielkiej pysze? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj, co na ten temat mwi wite pisma. Jeeli osoba o dobrej duszy zdoa powstrzy ma si w takiej sytuacji od gniewu, odbierze temu, kto j obraa wszystkie zasugi, ktre zebra dotychczas swymi dobrymi uczynkami i obciy go konsekwencjami swoich wasnych gr zesznych uczynkw. Inteligentny czowiek powinien ignorowa obraliwe sowa, ktre s jak nieprzyjemne ptasie wrzaski. Ten, kto pozwala sobie na nienawi, yje w pustce. Taki gupiec czsto moe si nawet chepi tym, e na oczach zebranych zaatakowa swymi sowami szanowan osob i e osoba ta, chora ze wstydu, w odpowiedzi zachowaa milczenie. Jednake mimo tego, e bezwstydny gupiec moe chepi si tym, czym nie powinien, powinien by przez mdrca ignorowany. Osoba inteligentna powinna cierpliwie z nie wszystko, co taki gupiec mwi. Zarwno pochway jak i oskarenia wypowiadane przez kogo tak prymitywnego s bez znaczenia. S jak krakanie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 128

275

kraczcej bez celu wrony. Miayby moe jaka warto, gdyby byy czym wicej ni sowami, ale s tylko jak sowa gupca, ktry prbuje spowodowa nimi mier swych wrogw. Czowi ek ten po prostu swymi sowami ogasza wasn gupot. Osoba czystego zachowania nie powinna nawet odzywa si do takiej ndznej kreatury, ktra nie ma adnych skrupuw w mwieniu wszystkiego, co jej lina przyniesie na jzyk. Czowiek, ktry mwi komu komplementy w oczy i obmawia go za jego plecami, jest nieczysty jak pies. Taka osoba traci dostp do niebiaskich regionw tracc wszystkie zasugi i owoce zdobyte dotychczas dziki wiedzy, dobroczynnoci i oddawaniu czci ogniowi. Czowiek, ktry zdoby wiedz, powinien bez wahania unika takiej osoby o grzesznym sercu, bo zasuya ona na unikanie jej jak psiego misa. Prbujc przeciwstawi si temu niegodziwcowi, ktry atakuje od tyu, utonie jak pewien osio w grze popiou. Osoby mwicej le o innych za ich plecami naley unika jak wciekego wilka lub rozjuszonego sonia. Niech bdzie przeklty ten niegodziwiec, ktry wybra ciek gupcw i odrzuci wszystkie ograniczenia skromno ci i bez przerwy ranic innych dziaa przeciw wasnemu dobru. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, gdy uczciwa osoba chce rozmawia z takim niegodziwcem, naley jej doradzi, aby nie pozwalaa sobie na gniew. Mdrcy odradzaj jednak ludziom uczciwym podejmowania rozmw z niegodziwcami, ktrzy atwo popadaj w gniew i potrafi pozwala sobie na rkoczyny, rzucanie mieciami i szczerzenie zbw. Wszystko to jest dobrze znane. Dlatego uczciwy czowiek, ktry potrafi znie ze spokojem wygaszane publicznie oszczerstwa, uodporni si na rany zadawane przez sowo.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CVIII- CXIV (Rajadharmanusasana Parva).

276

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 129 O koniecznoci kontroli wasnych uczu przy doborze ministrw

1. Judhiszthira pyta o wpyw krlewskich uczu do otaczajcych go bezporednio osb na jego rzdy; 2. Bhiszma ilustruje niebezpieczestwo zbytniego przywizania si do swej suby opowieci o ascecie i psie; 3. O koniecznoci dobierania takich ministrw, ktrzy pasuj do urzdu sw natur i kwalifikacjami; 4. Judhiszthira prosi Bhiszm o posumowanie swych dotychczasowych nauk o Prawie Krlw.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, inteligentny krl powinien wycign z tej opowieci o ascecie i jego psie waciw nauk i zrozumie, e w stosunku do suby nie powinien kierowa si uczuciem i e na ministrw powinien dobiera ludzi, ktrzy s odpowiedni do realizowania swej pracy. Powinien ich odpowiednio nadzorowa i podda testom ich uczciwo, prawdomwno, czysto, oglne skonnoci, znajomo witych pism, zachowanie, urodzenie, samo-kontrol, zdolno do wspczucia i wybaczania, si, energi, dostojestwo. Nigdy nie powinien oferowa pozycji ministra komu, kto nie zosta poddany testowi.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXIX)

1. Judhiszthira pyta o wpyw krlewskich uczu do otaczajcych go bezporednio osb na jego rzdy Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty sam sw wiedz jeste rwny Brihaspatiemu i zawsze troszczysz si o dobro caej naszej linii krlewskiej. Mam pewn wtpliwo, ktra mnie niepokoi. Pom mi si jej pozby. Wytumacz mi, w jaki sposb krl powinien sprawowa wadz, aby sprzyja zarwno rozwojowi krlestwa, jak i swej linii krlewskiej i w jaki sposb ma dziaa na rzecz poddanych bdc w bezporednim w kontakcie gwnie ze swymi krewnymi, przyjacimi, ministrami i sub i podlegajc ich wpywom? Krl, ktry da si ponie uczuciom i upodobaniom moe zaangaowa si w niedobre stowarzyszenia, oddawa cze niego dziwcom i zatrudni na swych ministrw i sucych ludzi, ktrzy dziaaj przeciw jego interesom. Taki krl nigdy nie zdoa zrea lizowa tych celw, ktrych realizacja zaley od posiadania dobrych ministrw i sucych.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

277

Poucz mnie w tej sprawie i rozwiej moje wtpliwoci. Podajc za twymi radami, ktre maj na uwadze dobro naszej rodziny i krlestwa, bd y w spokoju jak osoba, ktra skosztowaa eliksiru niemiertelnoci. Wytumacz mi, jakimi ludmi powinien otacza si krl, aby spenia waciwie swe obowizki sprawowania wadzy? Bez pomocy ludzi wysoko urodzonych krl nie zdoa dostarczy swym poddanym ochrony, rwnoczenie jednak takie wysoko urodzone osoby, ktre same nie posiadaj krlestwa, mog zazdroci krlestwa krlowi, ktry je posiada i ktremu su. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl nie moe rzdzi caym krlestwem sam i bez pomocy swej suby nie zdoaby zrealizowa wszystkich swych celw. Rado pync ze sprawowania wadzy zdobdzie jednake tylko ten krl, ktrego poddani s zadowoleni i zawsze podaj ciek Prawa i ktrego suba skada si z osb o wysokim urodzeniu, mieszkajcych w jego paacu, dzielcych z nim jego smutki i radoci, o spokojnych duszach, nieprzekupnych, posiadajcych potrzebne umiejtnoci i wiedz, wiernych i nasta wionych na dobro i realizowanie celw swego pana, udzielajcych mu mdrych rad, majcych potrzebn wiedz, co do powiza midzy rzeczami i ich uwarunkowa, zdolnych do przewidywania przyszych wydarze i brania pod uwag zmiennoci czasu i sytuacji i nie paczcych nad tym, co ju si wydarzyo i nie da si odwrci. Najlepszym krlem jest ten, ktrego skarbiec jest kontrolowany przez ludzi uczciwych, nasyconych i znajcych sposoby zwiksza nia skarbca. Sukces w gromadzeniu bogactwa i religijnych zasug odniesie ten krl, ktrego spichlerze i magazyny s nadzorowane przez nieprzekupnych, godnych zaufania, wolnych od zawici i zawsze nastawionych na gromadzenie bogactw sucych krla. Zasugi ze swego rzdzenia zbierze ten krl, w ktrego miastach wymiar sprawiedliwoci jest przejrzysty i sprawiedliwo jest wymierzana waciwie i ktry przywizuje do siebie swych poddanych uprzejmoci, realizuje swe obowizki i w polityce zagranicznej przestrzega szeciu zasad, ktrymi s: utrzymywanie pokoju z silniejszym wrogiem, wojna z wrogiem, ktry jest rwny si, podbijanie sabszych, stanie w miejscu, szukanie dla siebie ochrony, sianie wani wrd dowdcw wrogiej armii.

278

Mikoajewska

Mahabharata

2. Bhiszma ilustruje niebezpieczestwo zbytniego przywizania si do swej suby opowieci o ascecie i psie Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pytae o niebezpieczestwo, na ktre naraa si krl, ktrzy darzy kogo ze swego najbliszego otoczenia zbyt silnym uczuciem i nie zauwaa, e moe to szkodzi sprawom krlestwa. W tym kontekcie dla ilustracji tego niebezpieczestwa posuchaj staroytnej opowieci o tym, na co narazi si pewien asceta, ktry pokocha towarzyszcego mu wiecznie psa. Opowie t usyszaem od riszich w czasie, gdy przebywaem w pustelni Parauramy. Niegdy, w odlegych czasach, w nieprzebytej dungli, ktrej nie dotkna stopa czowieka, mieszka pewien asceta o spokojnej i czystej duszy ywic si owocami i korzonkami, realizujc surowe przysigi i praktykujc dobro w stosunku do wszystkich ywych istot. Zamieszkujce dungl zwierzta znajc jego dobro zbliay si do niego z mioci i bez lku. Gromadziy si wok niego lwy, tygrysy, sonie, leopardy i inne drapiene zwierzta, aby go powita i zadawa mu rne pytania. Zachowyway si w stosunku do niego jak uczniowie w stosunku do nauczyciela i zawsze prboway zadowoli go swymi uczynkami. Zwierzta te, za wyjtkiem pewnego udomowionego psa, po otrzymaniu odpowiedzi na nurtujce je pytania, zadowolone wra cay tam, skd przyszy, aby kontynuowa dalej swj styl ycia. Jednake pies potraktowany przez ascet z mioci pozosta p rzy nim i cay czas mu towarzyszy. By mu w peni oddany i gboko do niego przywizany. Tak jak asceta ywi si wycznie wod i korzonkami i tak jak on by agodny i o spokojnej duszy. Z sercem penym mioci osabiony sw diet lea wiernie u stp swego pana. Pewnego dnia do psa zbliy si godny leopard gotowy, aby go zje. Pies obawiajc o swe ycie rzek do ascety: O wity mu, ten drapienik jest moim wrogiem i chce mnie zabi. Uratuj mnie, prosz, dziki swej asce. Mdrzec peen wspczucia dla wszystkich ywych istot uzna, e strach psa jest w peni uzasadniony i rzek: O przyjacielu, dziki mej asce porzu swoj naturaln form i przybierz form leoparda i w ten sposb uwolnij si od lku. Pies faktycznie przybra form leoparda o potnych kach i prgowanej skrze byszczcej jak zoto. Leopard zamierzajcy go poprzednio zje widzc przed sob zwierz wasnego gatunku natychmiast pozby si wobec niego swych zamiarw.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

279

Jaki czas potem do pustelni ascety przeszed wygodniay tygrys i widzc leoparda chcia go upolowa i zje. Przeraony pies ukryty pod skr leoparda ponownie zwrci si do ascety z prob o pomoc. Asceta, ktry darzy uczuciem cigle wiernie towarzyszcego mu psa, obdarzy go form tygrysa. Tygrys widzc zwierz wasnego gatunku, zaniecha swych zamiarw. Tymcza sem pies, ktry otrzyma od ascety form tygrysa, cho cigle przebywa w okolicy pustelni ascety, zaniecha swej dotychcza sowej diety i zgodnie z tygrysi natur zacz y jak pan zwierzt i ywi si misem upolowanych zwierzt. Pewnego dnia, gdy spa spokojnie na terenie pustelni ascety, pojawi si tam rozwcieczony so. Przeraony tym widokiem pies ukryty w formie tygrysa ponownie szuka obrony u mdrca. Mdrzec peen wspczucia obdarowa go form potnego sonia, ktry samym swym widokiem wzbudzi lk w prawdziwym soniu powodujc jego ucieczk. Pies ukryty w formie sonia spdza mio czas kpic si w jeziorze pokrytym kwiatami lotosu, a potem wczy si po jego brzegach podziurawionych norkami krlikw. Pewnego dnia, gdy przechadza si w okolicy pustelni ascety, spotka na swej drodze urodzonego w grach lwa z wielk grzyw zdolnego do zabicia sonia. Drc z przeraenia ponownie szuka ochrony u ascety. Peen wspczucia asceta obdarowa go form lwa i pies uwolni si z lku nie bojc si ju duej spotkania z przedstawicielem swego gatunku. Prawdziwy lew zadra z przeraenia i uciek, bo pies w formie lwa by od niego jeszcze bardziej przeraliwy. Pies ukryty w formie lwa zamieszkiwa dalej w lenej pustelni ascety odstraszajc zwierzta swym gronym wygldem. Bojc si o swe ycie przestay j odwiedza. Pewnego dnia do pustelni zawitaa straszliwa bestia zdolna do zabicia kadej ywej istotyo omiu nogach i oczach na czoleznana pod imieniem Sarabha. Wdara si do pustelni z zamiarem zabicia mieszkajcego tam lwa bdcego psem ascety. Asceta chcc uratowa swego psa nada mu form Sarabhy. Prawdziwa dzika Sarabha widzc przed sob jeszcze groniej wygldajcego przedstawiciela swego gatunku ucieka do lasu. Pies ukryty w formie Sarabhy y dalej szczliwie u boku swego wybawcy. Okolice pustelni opustoszay, bo wszystkie zwie rzta bojc si ju samego widoku Sarabhy pochoway si gboko w dungli. Pies ju dawno zapomnia o ascezie i polowa na zwierzta, aby ich misem zaspokoi swj gd. Sta si w peni miso ernym drapienikiem. I pewnego dnia pies ascety w formie tej krwioerczej i godnej bestii zapragn zabi i zje samego ascet.

280

Mikoajewska

Mahabharata

Mdrzec odkry jego zamiary dziki swym siom duchowym zdobytym poprzez ascez. Rzek: O psie, wspczujc ci i darzc ci uczuciem ochroniem ci przed twoimi wrogami dajc ci po kolei form leoparda, tygrysa, sonia, lwa i Sarabhy. Ty sam nie jeste z urodzenia adnym z tych drapienych zwierzt. P rzybrawszy ich form zapomniae jednak o swej prawdziwej naturze i chcesz mnie teraz zabi, cho okazaem ci samo dobro i nie zraniem ci niczym. Okazae si grzeszn dusz, powr wic do swej wasnej formy. I pod wpywem tych sw ascety grona Sarabha staa si znowu psem. Pies powrciwszy do swej wasnej formy spospnia, a jego przyjaciel asceta przesta mu wierzy i wygna go ze swej pustelni. 3. O koniecznoci dobierania takich ministrw, ktrzy pasuj do urzdu sw natur i kwalifikacjami Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, inteligentny krl powinien wycign z tej opowieci o ascecie i jego psie waciw nauk i zrozumie, e w stosunku do suby nie powinien kierowa si uczuciem i e na ministrw powinien dobiera ludzi, ktrzy s odpowiedni do realizowania swej pracy. Powinien ich odpowiednio nadzorowa i podda testom ich prawdomwno, czysto, uczciwo, oglne skonnoci, znajomo witych pism, zacho wanie, urodzenie, samo-kontrol, zdolno do wspczucia i wyba czania, si, energi, dostojestwo. Nigdy nie powinien oferowa pozycji ministra komu, kto nie zosta poddany testowi. Krl, ktry otacza si osobami niskiego urodzenia, nie zdoa osign satysfakcji. Osoba wysoko urodzona nawet niesprawiedliwie ukarana nie nastawi swego serca przeciw krlowi z szacunku dla jego krlewskiej krwi, podczas gdy osoba mierna i o niskim urodzeniu, tak jak pies, nawet po zdobyciu caego swego bogactwa dziki powizaniu z wysoko urodzon, szlachetn osob, zmieni si w jej wroga po usyszeniu pierwszych sw krytyki. Minister powinien wic zawsze by wysoko urodzony, zdolny do wybaczania i kontrolowania swych zmysw, wolny od uczucia zawici, zadowolony z tego, co posiada, czerpicy rado z sukcesw swego krla i przyjaci, zdolny do brania pod uwag wymogw miejsca i czasu, przywizujcy ludzi do siebie swymi dobrymi uczynkami, zawsze dbay o realizacj swych obowizkw, obeznany ze sztuk prowadzenia wojny i utrzymywania pokoju, znajcy wszystkie wojenne formacje, biorcy w swym dziaaniu pod uwag Prawo, Zyk i Przyjemno, cieszcy si mioci mieszkacw stolicy i prowincji, zdolny do wprawiania krla w

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

281

pogodny nastrj, zdolny do rozumienia znakw i gestw, wolny od pychy, majcy zaufanie do swych wasnych umiejtnoci, zdolny do prowadzenia transakcji, czynicy zawsze dobro i otoczony przez podobnych do siebie przyjaci, charakteryzujcy si sodk mow i przyjemnym wygldem, zdolny do kierowania ludmi, obeznany z zasadami polityki, znany ju ze swych osigni, energiczny w dziaaniu i zrwnowaony, pomysowy, cierpliwy, odwany. Nikt nie zdoa poniy i pokona krla, ktry ma ministrw o opisanych wyej zaletach. Jego wpywy, tak jak wiato ksiyca, obejm wkrtce ca ziemi. Mio wszystkich zdobdzie ten krl, ktry pozna wite pisma, ponad wszystko ceni sobie prawo, jest wolny od egoizmu, posiada on, zawsze dziaa z rozwag, dostarcza ochrony swym poddanym, ma ministrw, ktrzy troszcz si o jego dobro , jest wyposaony w zalety, takie jak cierpliwo, inteligencja, spra wiedliwo, samo-kontrola, dobra pami, czysto zachowa nia, rozumienie koniecznoci podejmowania wysiku, ma zdolno do wybaczania nawet wrogowi, wyraania szacunku dla starszych, suchania mdrych rad, zachowania krytycznoci umysu nawet w sytuacji, gdy syszy rne lub sprzeczne sugestie, co do dziaania; praktykuje dobroczynno, mwi starannie i sodko i wyciga pomocn do do tych, ktrzy potrzebuj p omocy. Krl powinien by zdolny do rozpoznania tego, co niepokoi jego poddanych i stara si przyciga do siebie ludzi czynic dobro na ich rzecz. Powinien zawsze nagradza swych ministrw za ich osignicia i darzy mioci tych, ktrzy s mu oddani. Powinien ukazywa subie pogodn twarz, kontrolowa swj gniew i wysuchiwa ich ycze. Powinien by zawsze wspa niaomylny i trzymajc w doni bero sprawiedliwoci uywa go waciwie skaniajc wszystkich ze swego otoczenia do prawego dziaania. Krl, ktry posiad wszystkie te wymienione zalety, zdobdzie mio wszystkich i kady krl powinien stara si je zdoby. Krl powinien rwnie stara si o pozyskanie do swej armii dobrych i walecznych wojownikw penych zalet, ktrzy dostarcz mu wsparcia w obronie krlestwa przed wrogiem. Krl nigdy nie powinien zaniedbywa swej armii. Krl, ktrego onierze s odwani, przywizani do swego krla, obeznani z wojennym rzemiosem i kroczcy ciek Prawa, zdobdzie wadz nad ca ziemi. Najlepszym z krlw jest ten, ktry zawsze stara si o zdobycie wiernoci suby i poddanych, jest zawsze gotowy do

282

Mikoajewska

Mahabharata

podjcia wysiku i troszczy si o zdobycie wielu przyjaci i sprzymierzecw. Taki krl zdobdzie ca ziemi. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl, ktry po wysuchaniu opowieci o psie i mdrcu wycignie z niej odpowiednie wnioski i wybierze odpowiednich ludzi na swych ministrw, osignie zadowolenie, ktre pynie ze sprawowania wadzy. Psu nie powinno si dawa pozycji wyszej od tej, ktra do niego pasuje. Gdy zostanie wywyszony, upije si pych i zapomni o swej prawdziwej naturze. Poszczeglne urzdy powinny wic by dane tym, ktrzy maj odpowiednie cechy i kwalifikacje. Trzeba unika przydzielania ich ludziom, do ktrych nie pasuj ze wzgldu na ich natur. Krl, ktremu uda si tego dokona zdoa osign zadowolenie, ktre pynie ze sprawowania wadzy. Tak jak Sarabha, lew, tygrys i leopard powinny pozosta w miejscu odpowiednim dla kadego z nich, tak krl powinien zatrudnia ludzi, ktrzy pasuj do danego urzdu. Nigdy nie powinien obdarowywa ludzi wyszymi urzdami ni na to zasuguj. Niemdry krl, ktry tak czyni, nigdy nie zdoa zadowoli swych poddanych. Krl, ktry pragnie mie dobrych ministrw, nie powinien nigdy zatrudnia ludzi, ktrym brak inteligencji i mdroci i nie potrafi kontrolowa swych zmysw oraz take takich, ktrzy padli ofiar jakich oszczerstw w zwizku z wykonywan przez nich funkcj. Na pozycje ministrw zasuguj ludzie wysoko urodzeni, odwani, posiadajcy odpowiednie kwalifikacje i umiejtni w prowadzeniu transakcji. Osoby blisko zwizane z krlem powinny charakteryzowa si skromnoci, gotowoci do realizowania swych obowizkw, spokojnym usposobieniem, czystym umysem i licznymi walorami danymi im przez natur. Lew powinien zawsze mie za swego towarzysza innego lwa. Gdy lwu towarzyszy kto inny ni lew dowiadczy on wszystkiego tego, co jest charakterystyczne dla lwa. Jednake idcy ciek lwa lew, ktry ma za swych jedynych towarzyszy stado psw, nigdy nie zdoa zrealizowa tego, co zostao dla niego wyznaczone. Tak samo krl, ktry ma za swych ministrw ludzi pozbawionych umiejtnoci, uczciwoci, wiedzy i bogactwa, nie zdoa na swej drodze osign sukcesu. Waciwie dobranych ministrw oddanych swemu krlowi nie zdoa zatrzyma adna przeszkoda. Krl powinien zawsze ich nagradza przyjemnym sowem pamitajc o tym, e to oni s u korzeni jego bogactw. Krl, ktry chce mie pene spichlerze , musi

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

283

mie waciwie dobranych i uczciwych ministrw i skania swych poddanych do realizowania swych obowizkw. 4. Judhiszthira prosi Bhiszm o posumowanie swych dotychczasowych nauk o Prawie Krlw Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie t staroytn opowie o psie i jego panu, aby zilustrowa, w jaki sposb krl powinien ustosunkowywa si do swej suby i poddanych. Czy jest jeszcze co innego, o co chciaby mnie zapyta? Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi dotychczas o licznych obowizkach krla i o sztuce rzdzenia, tak jak zostay one przedstawione przez naszych staroytnych przodkw krocz cych ciek Prawa. Podsumuj je, prosz, w taki sposb, aby pozostay na zawsze w mej pamici? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwyszym obowizkiem krla i wojownika jest ochrona wszystkich ywych istot. Krl jest jak paw z rozoonym ogonem. I tak jak paw stoi dumnie z rozoonym ogonem penym pir w rnych kolorach i odcieniach, tak znajcy swe obowizki krl bazujc na swej bezstronnoci i deniu do dobra stoi nieporuszenie porodku swych rnych form i odcieniuczciwych, nieuczciwych i przenikliwychktre musi przybiera. Krl, ktry potrafi przybiera rne formy waciwe dla rnych zada, zdoa zrealizowa swe najbardziej subtelne cele. Krl powinien ukrywa swe intencje milczc jak paw w czasie jesieni. Mwic niewiele powinien wypowiada starannie dobrane i sodko brzmice sowa. Powinien troskliwie obserwowa wszystkie niedomknite bramy, poprzez ktre moe wedrze si nieszczcie, tak jak paw, ktry porusza si z ostronoci wizytujc wodospady. Pragnc przetrwania powinien bazowa na mdroci braminw i ascetw, tak jak paw bazuje na opadach deszczu i grskich strumieniach. Szukajc bogactwa powinien dziaa jak religijny hipokryta manifestujc sw rzekom prawo, tak jak paw nosi na gowie swj czub. Powinien zawsze dziaa z uwag, tak jak paw fruwajcy midzy drzewami i by zawsze gotowy do wymierzenia sprawied liwoci i cigania ze swych obywateli uczciwych podatkw biorcych pod uwag poziom ich zyskw i ponoszonych kosztw.

284

Mikoajewska

Mahabharata

Powinien zawsze ukazywa si czysty przed swymi poddanymi oczyszczajc si z przywizania do materii dobrymi czynami, tak jak paw, ktry w stadzie ptakw swego gatunku oczyszcza swe stopy z robactwa. Powinien prbowa ukrywa swe saboci i odkrywa saboci wroga i tak jak dorosy paw, ktry uderza wroga swymi skrzyd ami, powinien silnie uchwyci i zniszczy skrzyda wroga. Po zwycistwie nad swymi wrogami powinien by jak paw, ktry chowajc si w lesie jest ozdob nawet dla lenych kwiatw. Powinien szuka w sekrecie oparcia u najbogatszych i najsawniejszych krlw, tak jak paw, ktry szuka kryjwki w gbokim cieniu, a noc bez adnych wiadkw zanurza si w sypialni swych on, tak jak paw zanurzajcy si w monsunowym deszczu. Powinien strzec swej wasnej jani i noszc zawsze sw zbroj unika puapek i sieci, a po zniszczeniu ich, tak jak paw znikn w gbokim lesie. Powinien zabija jadowitych niegodziwcw kroczcych ciek Bezprawia, tak jak paw zabija jadowite we. I nie powinien polega wycznie na swej armii, tak jak paw nie moe polega wycznie na rozoeniu swego ogona, lecz powinien troszczy si o to, aby jego obywatele mogli y razem w pokoju realizujc swe wasne obowizki. Powinien zbiera nauki z wszystkiego, co napo tka na swej drodze, tak jak paw zbiera swym dziobem owady kroczc wrd drzew. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl powinien ochrania swe krlestwo dziaajc jak paw. Krl, ktry jest jak paw, moe czyni wszystko, czego pragnie, bo jego pragnienia s w zgodzie z wymogami prawoci. Mdry i podobny do pawia krl powinien rzdzi krlestwem i wybiera taktyk, ktra jest dla niego korzystna. Najpierw bazujc na wasnej inteligencji wzmocnionej przez znajomo witych pism powinien sam zadecydowa we wasnym umyle, jakie zamierza podj dziaania i nastpnie po konsultacji swych zamiarw z doradcami powinien albo pozosta przy swym postanowieniu, albo zaniecha go. Powinien ukazywa wasn potg i rwnoczenie praktykujc sztuk pojednania wzbudza w sercach wrogw ufno. Powinien wiczy sw wasn inteligencj analizujc w swym umyle rne sposoby dziaania i wycigajc wnioski.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

285

Powinien posiada wiedz, by biegy w sztuce ugody i zdolny do wykonania tego, co powinno zosta wykonane i unikania tego, czego naley unika. Ten, kto posiada wiedz i inteligencj Brihaspatiego nie potrzebuje instrukcji i nawet wtedy, gdy ciga na siebie hab, szybko powraca do swego poprzedniego stanu, jak rozpalone elazo po zanurzeniu w wodzie. Powinien realizowa wszystkie cele, zarwno swoje jak i innych, uywajc rodkw opisanych w witych pismach. Znajc waciwe drogi nabywania bogactwa powinien zatrudnia ludzi, ktrzy zdobyli wiedz, s agodni w swym usposobieniu, odwani i silni. Gdy kady z krlewskich ministrw wykonuje dziaania, ktre s w zgodzie z ich natur, krl moe dziaa w zgodzie z nimi jak muzyk uderzajcy struny dobrze nastrojonego muzycz nego instrumentu. Powinien dziaa na rzecz dobra wszystkich ludzi nie amic zasad prawoci. Wrd ludzi powinien sta nieporuszony jak gra. Majc za swe zadanie rozstrzyganie sporw powinien wymierza sprawiedliwo obiektywnie nie robic rnicy midzy tym, kogo lubi i kogo nie lubi. Na swoich urzdnikw powinien zatrudni ludzi, ktrzy troszcz si zarwno o zbieranie religijnych zasug jak i o gromadzenie bogactwa, znaj zasady stosujce si do rnych rodzin, ludzi i krajw, ktrych mowa jest agodna, s w rednim wieku, posiadaj odpowiednie umiejtnoci, nie maj wad, s staranni, wolni od uczu zawici, zdolni do samo -kontroli, oddani realizacji dobrych dziaa i zawsze nastawieni na realizacj dobra. Ustanowiwszy dziki temu biegi dziaa i ich ostateczne cele powinien je troskliwie z pomoc swych ministrw realizowa i spa spokojnie informowany we wszystkich sprawach przez swych szpiegw. Krl, ktry bez specjalnej przyczyny nie pozwala sobie ani na wybuch radoci, ani gniewu i jest zdolny do kontroli swych dziaa, skarbca i wydatkw zdoa zgromadzi wielkie bogactwo. Sztuk sprawowania wadzy posiad ten krl, ktry publicznie nagradza i karze swych ministrw, gdy na to zasuyli i ktry ochrania samego siebie i swe krlestwo przed zem. Tak jak soce owietla swymi promieniami wszystko to, co znajduje sie na dole, tak krl powinien troszczy si o swe krlestwo i sprawowa kontrol nad swymi urzdnikami i szpiegami. Krl we waciwym czasie powinien zbiera bogactwo, ktre daje jego krlestwo. Tak jak mleczarz codziennie do i sw krow, tak krl powinien zbiera mleko ze swego krlestwa. Tak jak

286

Mikoajewska

Mahabharata

pszczoy zbieraj z kwiatw mid po trochu gromadzc go w plastrach miodu, tak krl po trochu powinien zbiera ze swego krlestwa bogactwo i gromadzi je, tak jak pszczoy. Pozostawia jc pewn cze zgromadzonych bogactw nienaruszon, ca reszt powinien wyda na dziaania religijne przynoszce mu zasugi i na wasne przyjemnoci. Inteligentny krl, ktry zna swe obowizki, nigdy nie dopuci do zmarnowania bogactw, ktre zgromadzi. Mdry krl nigdy nie powinien wzgardza bogactwem, choby byo najmniejsze, tak jak nigdy nie powinien lekceway wroga bez wzgldu na to jak jest saby. Uywajc swej wasnej inteligencji powinien przyglda si wasnej jani. Nigdy nie powinien opiera si na ludziach pozbawionych inteligencji. Wytrwao, zrczno, samo-kontrola, inteligencja, zdrowie, cierpliwo, odwaga i zwaanie na wymogi czasu i miejsca, s omioma cechami, ktre pomagaj w gromadzeniu bogactwa , bez wzgldu na to jak jest ono wielkie. Nawet may pomyk moe doprowadzi do wielkiego poaru, a z jednego nasienia moe wyrosn cay las i dlatego nawet bardzo bogaty krl nie powinien lekceway tego, co zdaje si by mae. Nie powicajc rzeczom nalenej im uwagi mona zgin nawet z rk dziecka lub starca. Nieistotny wrg moe niepostrzeenie urosn w si i zniszczy najpotniejszego krla. Dlatego krl nie powinien nigdy lekceway swego wroga, lecz po dokonaniu oceny swego skarbca i wydatkw powinien stara si o utrzymanie z nim pokoju lub rozpocz z nim wojn. Z tego te powodu krl potrzebuje wsparcia inteligentnego ministra. Inteligencja zdoa osabi nawet najpotniejszego wroga i ochroni wasny wzrost. Kady czyn podyktowany inteligencj jest godny pochway. Krl, ktry jest cierpliwy, potrafi zebra ze swego krlestwa bogactwo nawet przy pomocy niewielkiej siy. Nie uda si to natomiast krlowi, ktry jest prny i zawistny. Z tego to powodu krl powinien by agodny w ciganiu podatkw ze swych poddanych. Krl, ktr y nieustannie gnbi swych poddanych, zniknie bez ladu z powierzchni ziemi, jak bysk byskawicy, ktry trwa tylko kilka sekund. Umiejtnoci, ascez, bogactwo jak i wszystko inne zdobywa si dziki podejmowaniu wysiku. Wysikiem, do ktrego s zdolne ucielenione dusze, kieruje inteligencja. Wysiek powinien by uwaany za to, co jest najwaniejsze wrd wszystkich rzeczy. Ludzkie ciao jest miejscem zamieszkania dla wielu inteligentnych istot o potnej energii jak Indra, Wisznu, Saraswati

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 129

287

i inni. Czowiek wiedzy nie powinien wic nigdy lekceway ani wasnego ciaa, ani cia innych. Krl nie powinien nigdy zatrudnia na swego ministra osoby zawistnej, ktra pragnie tych samych przyjemnoci, synw, c rek i bogactwa, ktre maj inni. Taka osoba potrzebuje nieustajcych darw i nawet przywaszczanie sobie bogactwa nalecego do innych nie moe jej nasyci. Pozbawiona bogactwa traci wszelkie zalety, ktre zdobya dziki swym przeszym dobrym uczynkom. Wszystko, co ze rodzi si w zawistnym sercu. Gdy brakuje waciwych osb potrzebnych do oceny dziaa i skonnoci wroga, krl powinien zatrudni nawet osoby niskiego urodzenia. Mdry wadca powinien udaremnia wszystkie wrogie poczynania i zamiary wroga. Krl, ktry poszukuje rady u mdrych braminw i ma oparcie w swych uczciwych ministrach, zdoa te utrzyma kontrol nad wadcami podlegych mu plemion. Koczc sw mow Bhiszma rzek: O Judhiszthira, na tw prob podsumowaem krlewskie obowizki opisane w witych pismach. Posuszny swym nauczycielom realizuj je w swych rzdach wspomagany przez swoj inteligencj. Krl, ktry zdaje si na przypadek i nie opiera swych rzdw na mdrej polityce, nie zdoa zdoby ani nieba, ani szczcia, ktre pynie ze sprawowania wadzy. Krl, ktry jest uwany i realizuje wszystkie wymogi zwizane z prowadzeniem wojny i utrzymaniem pokoju, zdoa pokona nawet tych wrogw, ktrzy syn ze swego bogactwa, odwagi i zdolnoci do podejmowania wysiku. Krl powinien zawsze aktywnie szuka waciwych dziaa i rodkw do realizacji swych celw. Wrd dwch ludzi wykonujcych takie samo dziaanie mdrcy zawsze wyej ceni tego, ktry wkada we wicej pracy i wysiku. Realizuj zawsze krlewskie obowizki, ktre ci opisaem. Nastaw swe serce na obron czowieka. Dziaajc w ten sposb zdobdziesz nagrod, ktra pynie z prawoci. Zdobycie niebiaskich regionw szczliwoci zaley od zasug zebranych podczas ycia na ziemi.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXV-CXX (Rajadharmanusasana Parva).

288

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 130 O znaczeniu kary i wymiaru sprawiedliwoci

1. Kara jako legalna procedura (Wjawahara), dziki ktrej zostaje zatrzymane wszystko to, co jest niewaciwe; 2. Rne nazwy i formy przybierane przez kar na ziemi; 3. O trzech rodzajach legalnej procedury; 4. O ponownym obudzeniu i czujnoci kary.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdyby kara nie istniaa ywe istoty zmiadyyby si nawzajem. To z lku przed kar jeden drugiego nie zabija. Poddani ochraniani przed samymi sob przez wymiar sprawiedliwoci zwikszaj potg swego wadcy. Z tego powodu wymiar sprawiedliwoci jest uwaany za najwikszego obroc wszystkich i wszystkiego. Sprowadza cay wiat na ciek prawoci.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXXI)

1. Kara jako legalna procedura (Wjawahara), dziki ktrej zostaje zatrzymane wszystko to, co jest niewaciwe Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczye mnie ju duo o Prawie Krlw i o wymiarze sprawiedliwoci (karaniu). Z twych nauk wnosz, e wymierzanie sprawiedliwoci zajmuje wszdzie wysok pozycj i wszystko od niego zaley. Karanie, ktre jest obecne wszdzie i jest wyposaone w ogromn energi, zdaje si by najlepszym z wszystkich bytw zarwno wrd bogw, riszich, Ojcw, asurw, jakszw, jak i wszystkich ywych istot zamieszkujcych ziemi cznie z ptakami i bestiami. Zostao stwierdzone, e cay wszechwiat istot ruchomych i nieruchomychcznie z bogami, asurami i ludmiod niego zaley. Wytumacz mi, prosz, czym faktycznie jest kara? Z czego jest zrobiona? Jak si manifestuje? Jak dziaa? Jaki jest jej pocztek? Jakie przybiera formy? Skd si wzi jej splendor? Jak to si dzieje, e wrd ywych istot jest zawsze czujna? Kim jest ona, ktra nigdy nie pi ochraniajc cay wszechwiat przed zniszcze niem? Czym jest ta najwaniejsza z wszystkich rzeczy? Czym jest ten byt o wielkim znaczeniu? Od kogo zaley i jak dziaa? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic o tym, czym jest kara i dlaczego jest nazywana rwnie Wjawahar, czyli. wymiarem sprawiedliwoci lub legaln procedur, ktra zatrzy-

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 130

289

muje wszystko to, co niewaciwe. Kara w rkach krla staje si bowiem tym, dziki czemu jest utrzymywana prawo (dharma) i dlatego jest nazywana wymierzaniem sprawiedliwoci. Wiecznie czujny krl wymierza sprawiedliwo, aby z ziemi nie znikna prawo. W odlegych czasach zadeklarowa to sam Manu , ktry powtarzajc sowa Brahmy wypowiedziane na samym pocztku rzek, co nastpuje: Krl, ktry bezstronnie wymierza sprawiedli wo i ochrania wszystkie ywe istoty, bez wzgldu na to, czy s kochane, czy te uznawane za wstrtne, jest uwaany za samo wcielenie prawoci (dharmy) i poniewa kara zatrzymuje wszystko, co jest niewaciwe, nosi on nazw Wjawahara. Realizowanie przez krlewskich poddanych trzech celw yciowychPrawa, Zysku, Przyjemnocibazuje na prawidowo funkcjonujcym wymiarze sprawiedliwoci. 2. Rne nazwy i formy przybierane przez kar na ziemi Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, kara jest wielkim bogiem o ognistej formie, cerze ciemnej jak patki niebieskiego lotosu i twarzy w kolorze miedzi. Ma cztery ramiona, cztery ky, osiem ng, dwa jzyki i niezliczon ilo oczu. Jego uszy s ostre jak strzay, a stojce dba wosy s zwizane na czubku gowy w ciki wze. Swe ciao okrywa skr lwa. Na ziemi pojawia si w rnych formach przybierajc ksztat miecza, uku, strzay, maczugi, trjzbu, toporka wojennego, ptli i rnych innych rodzajw broni. Kara porusza si po ziemi cigajc, uderzajc i zabijajc swoje ofiary. Jest nazywana rwnie Mieczem, Szabl, Sprawiedliwoci, Niepowstrzymanym, Ojcem Dobrobytu, Zwycistwem, Sdzi, Bramisk Kltw, Kontrolerem, Wiecznym, witym Pismem, Mcicielem, Nieczuym, Pierwszym Prawodawc, Mcicielem, Niezniszczalnym Bogiem, Wiecznie Czuwajcym, Dusz Rudry, Najstarszym Manu, Bogosawionym Wisznu, ktry jest walecznym Narajan i Mahapurusz, ktrego ona Moralno jest znana rwnie pod imionami crki Brahmy, Lakszmi, Writti, Saraswati i Matki Wszechwiata. Sprawiedliwo ma wiele rnych przejaww. Jej przejawem s bogosawiestwo i przeklestwo, przyjemno i bl, uczciwo i nieuczciwo, sia i sabo, powodzenie i niepowodzenie, zasugi i ich przeciwiestwo, cnota i wystpek, pragnienie i obrzydzenie, pory roku i miesice, dzie, noc i godziny, staranno i niestaranno, rado i gniew, niepokj i samokontrola, przezna czenie i wasny wysiek, zbawienie i wieczne potpienie, lk i

290

Mikoajewska

Mahabharata

nieustraszono, ranienie i powstrzymywanie si od ranienia, umartwienia, ofiara i surowa abstynencja, zdrowe i trujce jado, pocztek, rodek i koniec, konsekwencja wszystkich zbrodniczych dziaa, wynioso, szalestwo, arogancja, pycha, cierpliwo, dyplomacja i jej brak, sia i bezsilno, szacunek i jego brak, stabilno i zniszczenie, dobroczynno, pokora, dostosowywanie si do zmieniajcego si Czasu i jego brak, fasz i Prawda, wiara i brak wiary, niemono, handel, zysk i strata, sukces i przegrana, agresywno i agodno, mier i ycie, nabywanie i strata, zgoda i niezgoda, to co naley i to czego nie naley zrobi, sia i sabo, za i dobra wola, bezwstydno i wstyd, energia, uczenie si, elokwencja, bystro rozumienia. Wszystko to jest formami, ktre na tym wiecie przybiera sprawiedliwo. Gdyby kara nie istniaa ywe istoty zmiadyyby si nawzajem. To z lku przed kar jeden drugiego nie zabija. Poddani ochraniani przed samymi sob przez wymiar sprawiedliwoci zwikszaj potg swego wadcy. Z tego powodu wymiar sprawiedliwoci jest uwaany za najwikszego obroc wszystkich i wszystkiego. Sprowadza cay wiat na ciek prawoci. Prawo bazujca na Prawdzie yje w braminach. Obdarzeni prawoci przywizuj si do Wed. Z Wed wypywa ofiara, ktra z kolei zadowala bogw. Zadowoleni bogowie wychwalaj miesz kacw ziemi przed Indr, ktry majc na uwadze ich dobrobyt oblewa ziemi deszczem dostarczajc im w ten sposb ywnoci, od ktrej zaley ycie i wzrost wszystkich ywych istot. Kara pozostaje zawsze czujna i aby realizowa swj cel, przybiera wrd ludzi form wojownika. Ochraniajc czowieka nigdy nie pi i nie podlega zniszczeniu. Kara nosi jeszcze osiem innych imion: Bg, Czowiek, ycie, Potga, Serce, Pan Wszystkich ywych Istot, Dusza Wszystkich Rzeczy, ywa Istota. Bg da zarwno bogactwo i wymierzanie sprawiedliwoci krlowi, ktry dysponuje militarn si w formie armii i sam jest kombinacj piciu skadnikw: sprawiedliwoci, Prawa, kary, boga i ywej istoty. Wymierzanie sprawiedliwoci jest jedn z potnych koczyn krlestwa, ktre jest ciaem o siedmiu atrybutach i omiu koczynach. Wymierzanie sprawiedliwoci (w formie armii) jest twrc krlestwa. Bg z wielk trosk zoy kar w donie wojownikw. Cay wieczny wszechwiat jest bezstronn jani kary. Dla krlw nie ma nic, co zasugiwaoby na rwnie wielki szacunek jak wymiar sprawiedliwoci, ktry wskazuje i ochrania cieki prawoci.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 130

291

Kara zostaa zesana na ziemi przez Brahm, aby ochrania cay wiat i sta na stray obowizkw rnych ludzi. 3. O trzech rodzajach legalnej procedury Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, istniej trzy rodzaje legalnej procedury (Wjawahary), ktre wypyny z Brahmy. Pierwszy rodzaj prawnej procedury zrodzi si ze sporu midzy stronami. Ten rodzaj procedury tworzy dobro poprzez bezstronne podejcie do argumentw kadej ze stron. Ten rodzaj procedury jest waciwy dla tzw. prawa cywilnego i karnego. Po wniesieniu oskarenia krl lub jego przedstawiciel orzeka win na mocy dowodw obrocy i oskaryciela i wyznacza kar. Drugi rodzaj procedury prawnej ma za sw dusz lub podstaw Wedy, czyli opiera si na zawartych w nich naukach i zaleceniach dotyczcych obowizkw (dharmy) ludzi. Trzeci rodzaj procedury prawnej zwany rwnie kulachara jest zwizany z rodzinnymi obyczajami, ktre s jednak w zgodzie ze witymi pismami, tj. Wedami i kodeksami etyki (smriti). Pierwszy rodzaj procedury prawnej naley do obowizkw krla i jest rwnie nazwany wymierzaniem sprawiedliwoci jak i znajdowaniem dowodu. I cho wymiar sprawiedliwoci opiera si tu na faktach, to jednak powiada si, e jego dusz jest legalna procedura (Wjawahara), ktra ma sw podstaw w nakazach Wed i dlatego krl wymierzajc kar nie popenia grzechu. Drugi rodzaj legalnej procedury, ktry ma za sw dusz Wedy jest nazywany obowizkiem, moralnoci, Prawem ( dharm). Osoby o oczyszczonych duszach, ktre gboko zinternalizoway Prawo i obowizek s przez nie rwnie silnie zwizane jak inni przez krlewski wymiar sprawiedliwoci. I w ten sposb ten rodzaj legalnej procedury rodzi dobro. Trzeci rodzaj legalnej procedury jest rwnie nauczycielem ludzi i ostatecznie ma swe korzenie w Wedach i dostarcza oparcia wszystkim trzem wiatom. Za sw dusz ma Prawd i jest rdem dobrobytu. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, przedstawiem ci kar jako wieczn Wjawahar (legaln procedur lub wymierzanie sprawiedliwoci). To, co zostao okrelane jako Wjawahara jest zaiste Wedami. Wedy s obowizkiem, Prawem i moralnoci. Prawo jest ciek susznoci. cieka susznoci jest tym, czym na samym pocztku by dziadek wszechwiata Brahma, pan wszystkich ywych istot. Brahma z kolei jest stwrc caego

292

Mikoajewska

Mahabharata

wszechwiata cznie z bogami i demonami, ludmi, wami i wszystkim innym. Wspomniany przeze mnie pierwszy rodzaj legalnej procedury realizowanej przez krla rwnie wypyn z Brahmy. I Brahma ustanowi, co nastpuje: nikt, nawet matka, ojciec, brat, ona i kapan nie mog uciec przed sprawiedliwoci wymierzan przez krla, ktry sprawuje swe rzdy kroczc drog prawoci. 4. O ponownym obudzeniu i czujnoci kary Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj staroytnej opowieci, ktr opowiadaj bramini o tym, jak Wisznu ponownie obudzi kar, ktra znikna z Brahmy po przybraniu przez niego agodnej formy. W odlegych czasach y na ziemi bardzo pobony krl Angw o imieniu Wasuhoma, ktry praktykowa bardzo surowe umartwienia. Pewnego dnia majc sw on za towarzysza uda si na teren Mundapriszthy, zwany rwnie Bram Kurukszetry. Niegdy w tym miejscu znajdujcym si na szczycie gry Himawat, w ssiedztwie zotej gry Meru, bramin wojownik Paraurama odpoczywajc pod wielkim drzewem banianowym po zabiciu wielu wojownikw rozkaza ze wstydu obci swoje zwizane w ciki wze wosy noszony zwykle przez ascetw. Od tamtego czasu teren ten jest odwiedzany przez iw -Rudr i jest faworyzowany przez Ojcw i niebiaskich riszich. Przebywajc w tym witym miejscu krl Wasuhoma zdoby szereg atrybutw pobonoci i by traktowany przez braminw jak niebiaski prorok. Pewnego dnia do tego grskiego miejsca odo sobnienia przyby przyjaciel Indry, odwany krl Mandhatri , ktry w swym dziaaniu poda ciek swych staroytnych przodkw. Widzc Wasuhom stan przed nim w postawie penej pokory. Wasuhoma powita go oferujc mu wod do obmycia stp i inne przedmioty przeznaczone dla gocia i zapyta o jego zdrowie i powodzenie jego krlestwa. Nastpnie zapyta go o to, co mgby dla niego zrobi. Mandhatri rzek: O Wasuhoma, posiadasz ogromn wiedz i poznae zarwno doktryny nauczyciela bogw Brihaspatiego jak nauczyciela demonw ukry. Wytumacz mi, jaki jest pocztek i koniec kary? Co j poprzedzao? Jak to si stao, e zalaza si we wadaniu krla i wojownika? Opowiedz mi o tym wszystkim, bo przybyem tu do ciebie, jako twj ucze gotowy do uiszczenia swemu nauczycielowi nalenej mu opaty.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 130

293

Wasuhoma rzek: O Mandhatri, posuchaj wic o tym, jak pojawia si kara bdca podpor caego wiata. Posuchaj o tej duszy sprawiedliwoci, ktra jest wieczna i zostaa obudzona w celu utrzymania wszystkich ywych istot w dyscyplinie. Ongi, dawno temu dziadek wszechwiata, Brahma, zapragn przeprowadzi rytua ofiarny, lecz nie mg znale kapana, ktry miaby rwne mu kwalifikacje. Mylc o tym stworzy w swym umyle zarodek i nosi go przez dugie lata. Po upywie tysica lat wyrzuci go na zewntrz kichajc. To boskie bycie zostao nazwane Kszupa i wyposaone w ogromn moc stao si panem ywych istot i kapanem w rytuale ofiarnym Brahmy. Wraz z rozpoczciem rytuau ofiarnego i przybraniem przez rzdzcego wszechwiatem Brahm agodnej formy ofiarnika ze wiata znika kara, ktra zamieszkiwaa w jego rozgniewanej formie. Wraz ze znikniciem kary wrd ywych istot zapanowa chaos, bo znikny wszelkie rnice midzy tym, co naley i czego nie naley czyni i co jest czystym i co nieczystym jedzeniem. Ludzie nie potrafili rozrni, jakie napoje s dozwolone i jakie s zakazane. ywe istoty zaczy si nawzajem rani. Znikny wszelkie ograniczenia seksualne oraz idea wasnoci. ywe istoty zaczy si nawzajem rabowa i walczy ze sob tak jak psy o kawaek misa. Silniejszy zabija sabszego. Nikt nie mia adnych wzgldw dla ssiada. Zaniepokojony tym Brahma uda si do boskiego i wiecznego Wisznu i po oddaniu mu czci rzek: O Wisznu, zauwa zaistnia sytuacj i uka sw ask. Spowoduj, aby panujcy wrd ywych istot chaos znikn. Uzbrojony w sw potn bro Wisznu po dugim namyle sam przybra form kary. Z formy tej majcej prawo za swe nogi bogini Saraswati stworzya nauk o wymiarze sprawiedliwoci, ktrej wkrtce cay wiat zacz oddawa cze. Nastpnie Wisznu po duszym namyle mianowa poszczeglnych bogw na wadcw poszczeglnych dziedzin. Indr o tysicu oczu mianowa krlem bogw, Jam syna boga soca Wiwaswata mianowa panem Ojcw, Kuber panem bogactw i rakszasw, gr Meru krlem wszystkich gr, Ocean panem rzek, Warun panem wd i asurw, mier panem ycia i wszystkich ywych istot, Ogie panem wszystkiego, co jest wyposaone w energi oraz bogw wasu, iw-Rudr panem wszystkich rudrw, Wasiszt panem braminw, Surj panem cia niebieskich, Ksiyc panem gwiazd, Som panem wszystkich zi, a odwanego dwunastoramiennego Skand panem rnych duchw o potwornych ksztatach

294

Mikoajewska

Mahabharata

czekajcych na iw. Czas, ktry niesie w sobie zarwno nasienie wzrostu jak i zniszczenia sta si panem wszystkich ywych istnie jak i czterech narzdzi mierci (tj. broni, chorb, Jamy i dziaa) i interwaw smutku i radoci. Kara przechodzia kolejno z rk do rk na mocy darowizny i dziedzictwa. Wymierzanie kary zostao najpierw oddane w donie nowonarodzonego syna Brahmy, Kszupy, ktry jest panem wszystkich ywych istot i jest najsprawiedliwszym wrd sprawiedliwych 2 . Po szczliwym zakoczeniu rytuau ofiarnego Najwyszy Bg iwa z waciwym szacunkiem odda kar, ktra jest obroc prawoci, Wisznu. Wisznu odda kar prorokowi Angirasowi, ktry odda j Indrze i prorokowi Marici, ktry odda j prorokowi Bhrigu. Bhrigu odda j w donie wszystkich mdrcw, ktrzy z kolei oddali j w rce wadcw wiata. Wadcy wiata oddali j ponownie w rce Kszupy, a Kszupa odda j synowi Surji, Manu. Manu majc na uwadze obron prawoci i wasnoci przekaza j swoim synom. Kara powinna by wymierzana ze starannym rnicowaniem bazujcym na Prawie, a nie na kaprysie. Jej celem jest bowiem powstrzymanie niegodziwcw. Grzywny i konfiskata majtku maj na celu odstraszanie przestpcw, a nie wypenienie krlewskiego skarbca. Okaleczenie ciaa, tortury i kara mierci nie powinny by stosowane bez uzasadnionych powodw. Kara w doniach kolejnych posiadaczy pozostaje zawsze czujna i gotowa do ochrony wszystkich ywych istot. Na samym szczycie stoi czujny Indra ze swym wymiarem kary, za nim budzi si po ncy swymi pomieniami Agni, nastpnie Waruna, a za Warun Pradapati; za Pradapatim Prawo, ktrego istot jest dyscyplina, za Prawem syn Brahmy Wieczne Prawo, a za Wiecznym Prawem Energia; za Energi w obron prawoci angauj si oferowane bogom i suce jako lekarstwo zioa; za zioami gry, a za grami wszelkiego rodzaju soki z ich atrybutami; za nimi bogini zniszczenia Nirryti, a za Nirryti planety i inne ciaa niebieskie, a za nimi Wedy, a za Wedami Wisznu w swej walecznej formie, a za Wisznu Brahma; za Brahm iwa; za iw Wszyscy-bogowie, a za Wszystkimi-bogami wielcy riszi, a za nimi Soma, a za Som bramini, a za braminami wojownicy angauj si w obron wszystkich ywych istot.
Ganguli, na ktrego tumaczeniu z sanskrytu si w swej adaptacji Mahabharaty opieram, twierdzi, e oryginalny tekst musia zosta tutaj w jaki sposb znieksztacony i w zwizku z tym opowie o pochodzeniu kary jest pena niejasnoci i trudno w niej niekiedy doszuka si jasnego sensu.
2

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 130

295

Wasuhoma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Mandhatri, cay wszechwiat zoony z istot ruchomych i nieruchomych jest obudzony przez wojownikw, ktrzy s obrocami wszystkich ywych istot. ywe istoty nie pi i yjcy wrd nich wymiar sprawiedliwoci nie pi i majc splendor Brahmy utrzymuje wszystko razem bronic si przed chaosem. Czas jest tez zawsze czujny i obudzony tak jak i Najwyszy Bg iwa, ktry nosi wiele imion. Wymiar sprawiedliwoci jest wic rwnie wiecznie czujny. Prawi krlowie powinni zawsze sprawowa rzdy waciwie bazujc na wymiarze sprawiedli woci . Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opowiedziaem o czujnoci kary, ktra stoi na stray wszechwiata rzdzonego przez Prawo tak jak przedstawi to krl Wasuhoma. Osoba, ktra wysucha nauk Wasuhomy i stosuje si do nich w swym zachowaniu, zdoa zrealizowa wszystkie swoje pragnienia.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXXI-CXXII (Rajadharmanusasana Parva).

296

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 131 O trzech celach yciowych: Prawie, Zysku i Przyjemnoci

1. O Wyzwoleniu jako ostatecznym celu podania za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci; 2. O grobie zanieczyszczenia grzechem podczas szukania Zysku i Przyjemnoci bez brania pod uwag Prawa; 3. O dobrym (prawym) zachowaniu jako waciwej drodze do zdobywania Zysku i Przyjemnoci; 4. O koniecznoci zarzucenia zudnej nadziei; 5. O zaamaniu si zwykych drg prawoci w sytuacji katastrofy.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, nie naley zbyt pochopnie mentalnie odrzuca realizowania tych celw yciowych, ktrymi jest Prawo, Zysk i Przyjemno. Moe je porzuci dopiero ten, kto uwolni sw ja dziki surowej ascezie. Realizowanie tych trzech celw powinno ostatecznie prowadzi do Wyzwolenia.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXXIII)

1. O Wyzwoleniu jako ostatecznym celu podania za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz wszystko, co naley wiedzie o trzech celach yciowych, ktrymi s Prawo , Zysk i Przyjemno. Niekiedy widzi si je, jako powizane ze sob nawzajem, a kiedy indziej jako rozdzielone i niezalene od siebie. Wytumacz mi, od realizacji ktrego z nich zaley cay bieg ycia? W czym s one zakorzenione i do czego prowadz? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy zamieszkujcy ten wiat ludzie s wyposaeni w dobre serca i szukaj Zysku poprzez realizowanie Prawa, wwczas Prawo, Zysk i Przyjemno harmo nijnie wspwystpuj na poziomie czasu, przyczyny i dziaania. Dobrym przykadem jest tu spdzanie nocy ze sw on we waciwym czasie. Czyn ten w tym samym czasie realizuje Prawo, przynosi Zysk w postaci syna i jest rdem Przyjemnoci. Zysk ma swe korzenie w Prawie, a Przyjemno jest owocem Zysku. Wszystkie trzy z kolei maj swe korzenie w Woli. Wola odnosi si do zmysowych przedmiotw, a wszystkie zmysowe przedmioty su zaspokojeniu pragnienia i dzy. Prawo Zysk i Przyjemno zale od zmysowych przedmiotw. Cakowite uwolnienie si od nich prowadzi natomiast do Wyzwolenia.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

297

Podanie za trzema celami yciowymi i szukanie Wyz wolenia nie musz jednak pozostawa ze sob w sprzecznoci. Zaley to od tego, w jakim trybie natury dana osoba dziaa. Przyjemno pynie z zaspakajania zmysw i gdy Prawo suy ochronie ciaa (Przyjemnoci), a Zysk (bogactwo) ochronie Prawa wwczas, wszystkie trzy cele yciowe s realizowane w trybie namitnoci (guna radas) i nie s uwaane za wysokie cele. Gdy Prawo, Zysk i Przyjemno s drog do zdobycia nieba, poszukiwane nagrody s odlege. S one jednak bezporednie, gdy Prawo, Zysk i Przy jemno s drog do poznania Jani i zdobycia wiedzy. Wwczas Prawo jest wycznie wyraeniem czystoci duszy, Zysk jest realizowany przez wyrzeczone dziaania, ktre nie s nast awione na szukanie owocu, a Przyjemno ogranicza si do utrzymania ciaa przez yciu. Ten ostatnio wymieniony sposb realizowania Prawa, Zysku i Przyjemnoci jest wychwalany przez mdrcw. Nie naley wic zbyt pochopnie mentalnie odrzuca realizowania tyc h celw yciowych, ktrymi jest Prawo, Zysk i Przyjemno. Moe je porzuci dopiero ten, kto uwolni sw ja z kajdan zmysowych przedmiotw dziki surowej ascezie. Realizowanie tych trzech celw powinno ostatecznie prowadzi do Wyzwolenia. 2. O grobie zanieczyszczenia grzechem podczas szukania Zysku i Przyjemnoci bez brania pod uwag Prawa Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wyjaniem tobie, jaki jest ostateczny cel podania za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci. Nie jest jednak atwo ten cel zrealizowa. Dziaania, cho przemylane i starannie wykonane nie zawsze przynosz oczekiwane rezultaty. Prawo nie zawsze ma swe korzenie w Zysku i Zysk mona te zdoby innymi drogami ni poprzez kroczenie ciek Prawa. W wielu przypadkach zdobyty Zysk rodzi zo. Z tego powodu gupiec i ignorant nigdy nie zdoa zrealizowa najwyszego celu, ktrym jest Wyzwolenie poprzez podanie za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci. Prawo jest zanieczyszczane przez szukanie nagrd, a Zysk przez gromadzenie bogactwa. Dobre rezultaty osignie ten, kto potrafi oczyci si z tych nieczystoci. W tym kontekcie pozwl mi zacytowa staroytn rozmow midzy krlem Angaristh i mdrcem Kamandak. Pewnego dnia krl Angaristha rzek do mdrca Kamandaki: O wielki mdrcu, wyjanij mi, dziki jakim czynom krl moe ostatecznie oczyci si ze za wynikego z grzechu, ktry popeni pod wpywem dzy lub szalestwa i ktry ju odpokutowa?

298

Mikoajewska

Mahabharata

Wytumacz mi rwnie, jak krl moe powstrzyma ludzi od czynienia za, ktre oni z braku wiedzy uwaaj za dobro? Mdrzec Kamandaka rzek: O Angaristha, czowiek, ktry w swym postpowaniu nie bierze pod uwag Prawa, Zysku i Przyjemnoci niszczy sw inteligencj. Zniszczenie inteligencji prowa dzi do niedbaoci i niezwaania na nic, co z kolei niszczy Prawo , Zysk i Przyjemno. Niezwaanie na nic rodzi ateizm i nikczemno zachowania. Jeeli krl nie powstrzyma ludzi zachowujcych si w ten sposb, jego uczciwi poddani bd y w strachu i przestan go sucha. Sam krl narazi si na wielkie niebezpie czestwo i ryzyko zniszczenia samego siebie i bdzie musia wie ndzne ycie w niesawie. Takie ycie jest rwne mierci. Mdrcy wskazuj na nastpujce rodki uwalniania si od zanieczyszczenia grzechem: krl powinien by oddany prawoci i studiowaniu trzech Wed; darzy szacunkiem braminw i dawa pierwszestwo tym wrd nich, ktrzy s zdolni do wybaczania; realizowa oczyszczajce ryty i recytowa wite mantry; sprzymierza si i czy poprzez maestwo z wysoko postawionymi rodzinami; szuka towarzystwa ludzi prawych wyganiajc ze swego paacu i krlestwa wszystkich niegodziwcw; zadowala wszystkich sodk mow i dobrym zachowaniem; wychwala zale ty nawet wrogw. Takim zachowaniem krl oczyci si z grze chw i zdobdzie szacunek innych. Realizujc wszystkie obowiz ki, ktre zostay mu przekazane przez starsze pokolenie i nau czycieli zdobdzie ich bogosawiestwo . 3. O dobrym (prawym) zachowaniu jako waciwej drodze do zdobywania Zysku i Przyjemnoci Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wszyscy ludzie na ziemi wychwalaj dobre zachowanie. Czym jednak jest to dobre zachowanie, ktre zasuguje na tak chwa? Czym si ono charakteryzuje? Chciabym rwnie dowiedzie si, jak si go nauczy. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, takie samo pytanie zada ongi twj kuzyn Durjodhana swemu ojcu Dhritarasztrze. Miao to miejsce wwczas, gdy powrci z Indraprasthy do Hastinapury ponc ogniem zawici na wspomnienie waszego bogactwa. Dhritarasztra syszc opowiadanie swego syna o waszym paacu rzek: O Durjodhana, nie masz powodu, aby rozpacza na widok bogactwa twych braci. Posuchaj mych argumentw i instrukcji, co do zachowania. Ty sam zgromadzie rwnie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

299

ogromne bogactwo i co wicej twoi bracia podobnie jak twoi przyjaciele i inni krewni uznaj tw wadz i s tobie posuszni. Nosisz wykwintne szaty, jesz wykwintne posiki i trzymasz w swej stajni najlepsze konie. Dlaczego wic bledniesz i mdlejesz na widok ich bogactwa? Durjodhana rzek: O ojcze, w byszczcym od klejnotw paacu Judhiszthiry kadego dnia dziesi tysicy braminw je posiek na zotych talerzach. Jego Gmach Zgromadze jest ozdobiony niebiaskimi owocami i kwiatami. W jego stajniach s konie najszlachetniejszej krwi. Bogactwo moich wrogw, synw Pandu, jest rwne bogactwu Indry. Widok tego przepychu pali ywym ogniem moje serce! Trudno mi znie sam myl o ich sukcesie. Dhritarasztra rzek: O synu, jeeli chcesz zdoby taki sam sukces jak Judhiszthira lub nawet wikszy zaangauj si w realizowanie dobrych dziaa. Samym dobrym zachowaniem zdoasz podbi wszystkie trzy wiaty. Dla osoby, ktra dziaa w prawy sposb, nie ma nic, co byoby nie do osignicia. Krl Mandhatri znany ze swej prawoci podbi cay wiat w czasie jednej nocy, krl Danamedaja w cigu trzech, a krl Nabhaga w cigu siedmiu. Wszyscy ci krlowie mieli serca wypenione wspczuciem i zawsze wykonywali prawe dziaania. Ziemia sama oddaa im si we wadanie zdobyta przez ich dobre zachowanie. Durjodhana rzek: O ojcze, powiedz mi, w jaki sposb mona nauczy si tego dobrego zachowania, dziki ktremu mona zdoby ziemi w tak krtkim czasie jak trzej wspomniani przez ciebie krlowie? Dhritarasztra rzek: O synu, w odpowiedzi na swoje pytanie posuchaj staroytnej opowieci na temat dobrego zachowania, ktr zwyk recytowa prorok Narada. Ongi w dawnych czasach asura Prahlada dziki zasugom zebranym przez swe prawe zachowanie pobawi krlestwa Indr i ujarzmi wszystkie trzy wiaty. Indra uda si do nauczyciela bogw Brihaspatiego i rzek: O Brihaspati, wytumacz mi, co jest rdem bogoci i szczcia? Brihaspati rzek: O Indra, rdem najwyszego szczcia jest wiedza prowadzca do Wyzwolenia. Indra nie by w peni zado wolony z tej odpowiedzi i zapyta o to, czy istnieje co, co stoi ponad wiedz. Brihaspati rzek: O Indra, istnieje jeszcze co, co stoi wyej. W tej sprawie poinstruuje ci jednak lepiej nauczyciel demonw ukra. Udaj si ze swoim pytaniem do niego.

300

Mikoajewska

Mahabharata

Indra uda si wic do ukry, ktry rzek: O Indra, dajtja Prahlada zna odpowied na twoje pytanie. Udaj si wic do niego. Indra po przybraniu postaci bramina uda si przed oblicze asury Prahlady i zapyta go o rdo szczcia. Prahlada rzek: O braminie, jestem bardzo zajty rzdzeniem caym wszechwiatem i nie mam czasu na udzielanie ci instrukcji, o ktr prosisz. Indra rzek: O Prahlada, poczekam wic, a bdziesz mia wicej czasu, bo bardzo pragn pozna, jakie dziaanie jest rdem szczcia. Prahlada zadowolony z pokornej postawy bramina wyrazi zgod. Indra czekajc na odpowiedni moment obserwowa pilnie zachowanie Prahlady, tak jak ucze zwyk obserwowa dziaania swego nauczyciela i z penym zaangaowaniem spenia jego yczenia. Po upywie duszego czasu zapyta: O Prahlada , wytumacz mi, przy pomocy jakich rodkw udao ci si zdoby wadz nad wszystkimi trzema wiatami? Asura Prahlada rzek: O braminie, sprawowanie wadzy i bycie krlem nie jest dla mnie specjalnym powodem do dumy i nie ywi te adnych uczu do braminw. W swym dziaaniu reali zuj po prostu nakazy polityki bazujce na naukach mego nauczyciela ukry. Oddaj nalen cze starszynie i braminom. Jestem praw dusz i nie dziaam pod wpywem szalestwa. Pokonaem swj gniew, zdobyem kontrol nad swymi zmysami i dusz. W rezultacie mych dziaa bramini udzielaj mi korzyst nych instrukcji. Wypijajc nektar ich sw, ktrym mnie poj, yj wrd mych krewnych jak ksiyc wrd gwiezdnych konstelacji. Nektarem tym s pynce z ust braminw nauki bramina ukry, ktrych sucham i zgodnie z nimi postpuj. Na tym wanie polega dobre zachowanie. Dajtja Prahlada zadowolony z dotychczasowego zachowania Indry w przebraniu bramina zaoferowa mu spenienie jego jednego yczenia. Indra rzek: O krlu, skoro jeste ze mnie zado wolony, chciabym prosi ci o to, aby obdarowa mnie swoim dobrym zachowaniem. Syszc to asura Prahlada poczu wielki lk. Pomyla, e osoba, ktra chce ograbi go z jego dobrego zachowania, nie moe by zwykym braminem i e pod przebraniem bramina ukry si kto o niezwykle potnej energii. Cho wielce przygnbiony zrealizowa sw obietnic i odda Indrze swoje zachowanie. Po uzyskaniu tego daru Indra opuci paac Prahlady i powrci do swego krlestwa, podczas gdy Prahlad ogarn wielki niepokj i nie wiedzia, co czyni. Gdy tak siedzia pogrony w ponurych mylach z jego ciaa wydosta si promie jasnoci o niewyranej

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

301

formie i o wielkim splendorze. Zapytany o to, kim jest, promie rzek: O Prahlada, jestem twoim dobrym zachowaniem. Opuszczam ci, bo oddae mnie komu innemu. Bd teraz mieszka w tym pobonym braminie, ktry by twoim oddanym uczniem. Po tych sowach znikn i zamieszka w ciele Indry. Po jego znikniciu z ciaa Prahlady wydostaa si wietlista forma o niejasnych konturach. Zapytana o to, kim jest odpowiedziaa: O Prahlada, jestem ucielenieniem prawoci. Mieszkam tam, gdzie mieszka dobre zachowanie. Udam si wic do ciaa bra mina, twego ucznia. Zaraz potem z ciaa Prahlady wydostaa si jeszcze inna wiet lista forma pena splendoru. Zapytana o to, kim jest, odpowiedziaa: O Prahlada, jestem ucielenieniem Prawdy i mieszkam tam, gdzie mieszka prawo. Za t form z ciaa Prahlady wydostaa si nastpna forma, ktra na pytanie Prahlady wyjania, e jest ucielenieniem dobrych uczynkw i e mieszka tam, gd zie mieszka Prawda. Za ni opucia ciao Prahlady jego dzielno, ktra mieszka tam, gdzie mieszkaj dobre uczynki. Za dzielnoci wydostaa si z ciaa Prahlady bogini o wielkiej jasnoci. Zapytana o to, kim jest, odpowiedziaa, e jest uciele nieniem bogini dobrobytu i wyjania, e musi opuci jego ciao, bo mieszka tam, gdzie mieszka jego dzielno i moc. Opanowany przez coraz wikszy lk Prahlada zapyta bogini o to, kim jest ten bramin, w ktrego ciele zamierza zamieszka. Bogini odpowiedziaa: O Prahlada, w bramin, u ktrego zamierzam zamieszka i ktrego obdarowae swym zachowaniem jest Indr we wasnej osobie, ktry przybra form bramina. Wiedzc, e to dziki dobre mu zachowaniuza ktrym podaj prawo, Prawda, dobre uczynki, dzielno i dobrobytzdobye sw wadz nad trzema wiatami, skoni ci do obdarowania go swym zachowaniem i okrad ci z twej wadzy. Durjodhana wysuchawszy sw ojca do koca rzek: O ojcze, wytumacz mi, dziki jakim rodkom nabywa si ten rodzaj zachowania, z ktrego Indra okrad demona Prahlad? Dhritarasztra rzek: O synu, opisujc swe wasne zachowanie Prahlada podczas rozmowy z Indr wskaza na rodki nabywania go. Pozwl, e ci je przypomn. Zachowanie godne pochway nie rani innych i bdc pene wspczucia przynosi innym dobro. Dziaanie i podjcie wysiku, ktre nie przynosi nikomu adnej korzyci tylko wstyd, nie powinno by wykonywane. Naley wykonywa tylko takie dziaania, ktre przynosz chwa.

302

Mikoajewska

Mahabharata

Krl Dhritarasztra zakoczy sw mow mwic: O synu, wyjaniem ci w skrcie, czym jest dobre zachowanie, ktre pozwala zdoby wadz nad ca ziemi. Ten, kto zdoby wadz niegodziwym zachowaniem, nie zdoa utrzyma jej na dugo i zniszczy sam siebie. Majc to na uwadze zachowuj si w sposb prawy, jeeli chcesz zdoby bogactwo wiksze od Judhiszthiry . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wycignij rwnie waciw nauk z tych poucze krla Dhritarasztry i zachowujc si w prawy sposb zbierz owoce tego zachowania. 4. O koniecznoci zarzucenia zudnej nadziei Judhiszthira rzek: O Bhiszma, prawe zachowanie jest wic jest tym, co jest pierwszym wymogiem w stosunku do czowieka. Zrozumiaem to dziki twym sowom. Nowe pytania cisn mi si jednak na usta. Wytumacz mi teraz, prosz, czym jest i skd bierze si nadzieja? Ja sam padem jej ofiar i nie mogem pozby si dugo nadziei, e mj kuzyn Durjodhana uczyni to, co waciwe i powstrzymywaem si od podejmowania z nim wojny. Nadzieja yje w kadym czowieku i jej utrata jest jak mier. Durjodhana w kocu zabi we mnie nadziej, ktra dodawaa mi si. Zauwa jak niemdry jest mj umys. Wierz w to, e nadzieja jest wiksza od poronitych dungl Himalajw lub nawet rwnie wielka jak firmament. Nadzieja zdaje si nie mie granic. Nadziej rwnie trudno zrozumie jak i zabi. Czy istnieje jeszcze co, co byoby rwnie trudne do pokonania? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, faktycznie trudno uwolni si od zudnej nadziei, ktra wiedzie na manowce. W tym kontekcie posuchaj starej opowieci o rozmowie midzy krlem Sumitr i mdrcem Riszabh. yjcy w odlegych czasach krl Sumitra uda si pewnego dnia na polowanie i cigajc zranionego jego prost strza jelenia zagbia si coraz bardziej w las. Silne zwierz nie ustawao w biegu i mody uzbrojony w swj miecz i uk krl ciga go samotnie przekraczajc napotkane po drodze rzeki, jeziora i zagajniki. Ranne zwierz zdawao si z nim bawi znikajc i ukazujc si na nowo. Gdy rozgniewany tym krl naoy na ciciw swego uku gron i mierteln strza, zwierz przyspie szyo oddalajc si na dystans czterech mil od zasigu strzay. Strzaa opada na ziemi i jele zanurzy si w gstej dungli, a krl ciga go dalej. Po jakim czasie zmczony i spragniony dotar do pustelni ascetw. Asceci widzc go wyczerpanego pocigiem i z ukiem w

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

303

doni powitali go oddajc mu nalene honory. Krl odpowiedzia im rwnie uprzejmie i zgodnie z etykiet i zapytany o to, jak to si stao, e dotar a tak daleko, odpowiedzia, e gna przez dungl w pocigu za jeleniem. Rzek: O wici asceci, jestem krlem o imieniu Sumitra. Udaem si na polowanie majc za swych towarzyszy liczn wit ministrw i dam zamieszkujcych w moim paacu. Swymi strzaami zabiem tysice jeleni. Jeden z nich jednak zraniony moj strza zacz ucieka biegnc z ogromn szybkoci. cigajc go poganiany nadziej zabicia go zabrnem sam jeden w gboki las i dotarem a do waszej pustelni. Stoj teraz przed wami wyczerpany i pozbawiony caego mojego krlewskiego splendoru, jak i nadziei na zabicie tego jelenia. Czy jest co bardziej godnego poaowania ode mnie w moim obecnym stanie? Nie auj, e dotarem a tutaj do waszej pustelni znajdujcej si daleko od mojej stolicy, lecz czuj bolesny al z powodu utraty mojej nadziei. Tak jak krl gr Himawat i wadca przepastnych wd Ocean nie potrafi zmierzy rozmiaru firma mentu, tak ja nie potrafi zmierzy granic mojej nadziei. O asceci, dziki bogactwu swej ascezy wiecie wszystko. Pomcie mi wic w rozwianiu mej wtpliwoci. Co jest bardziej przepastne: firmament, czy ludzka nadzieja? Czym jest to, co jest w nadziei tak trudne do pokonania? Odpowiedzcie prosz na moje pytania, jeeli sprawy, o ktre pytam nie s tajemnic, ktra jest dostpna jedynie dla tych, ktrzy tak jak wy praktykuj umartwie nia i jeeli moecie ze mn na ten temat rozmawia. Przebywajcy wrd ascetw riszi Riszabha rzek z umie chem: O Sumitra, posuchaj, co mam do powiedzenia. Wdrujc ongi po caej ziemi pewnego dnia dotarem do witego miejsca Badari pooonego gboko w Himalajach, ktre jest miejscem odosobnienia wielkich prorokw Nary i Narajany, przebywajcych tam w stanie nieustajcej ekstazy i szczliwoci. Tam te wysoko na nieboskonie ley wite jezioro, z ktrego wypywa wita rzeka Ganges, a mdrzec Awasiras bezustannie czyta Wedy. Po oczyszczeniu si w wodach jeziora uczciem Ojcw i bogw rytualn oblacj i nastpnie po zoeniu wizyty w pustelni Nary i Narajany znalazem rwnie w tej witej okolicy miejsce odosobnienia dla siebie. Pewnego dnia siedzc tam w skupieniu zobaczyem zbliajcego si do mnie wysokiego i wycieczonego ascez mdrca o imieniu Tanu, ktrego bogactwem byy jego umartwienia. By osiem razy wyszy od przecitnego czowieka i tak wychudzony, e mia grubo jednego palca. Jego kark, ramiona i wosy miay niezwyky wygld, a jego gowa, oczy i

304

Mikoajewska

Mahabharata

uszy byy proporcjonalne do ciaa. Jego ruchy i mowa byy niesy chanie sabe. Jego widok zasmuci mnie i przerazi. Po dotkniciu jego stp staem przed nim ze zoonymi domi. Powiedziaem mu, kim jestem, z jakiej rodziny pochodz, wymieniem imi mego ojca i usiadem wrd innych mdrcw na miejscu, ktre mi wskaza. Tanu siedzc w otoczeniu licznych riszich podj rozmow na tematy zwizane z Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci. Gdy tak siedzielimy zanurzeni w dyskusji, w nasze okolice przyby na swym rydwanie synny i przystojny krl Wiradjumna o oczach jak patki lotosu otoczony przez swj dwr i wojsko. Zabrn a tak daleko w poszukiwaniu swego syna o imieniu Bhuridjumna, ktry gdzie zgin. Jego syn obrazi witego riszi kierujc si brakiem wiedzy i wyrokiem losu. Riszi ten poprosi go o zote naczynie i skrki z jarzyn, lecz krlewski syn niemdrze mu ich odmwi. Potraktowany w ten sposb riszi czu si rozcza rowany. Krl Wiradjumna wczy si po dungli ze sw wit zapuszczajc si coraz gbiej w las motywowany nadziej, e idc dalej w kocu odnajdzie swego syna. Widzc mdrcw i cigle nie tracc nadziei rzek: O wielcy asceci, ju od dawna szukam mojego zaginionego syna i nie mog go odnale. By on moim jedynym dzieckiem. Cho nie mog go odnale i co chwil spotyka mnie zawd, cigle nie trac nadziei. Zaiste, z cigle zawodzon nadziej czuj si jak na pograniczu mierci. wity Tanu syszc te sowa zwiesi gow zanurzajc si w kontemplacji. Widok ten wypeni serce krla smutkiem. Rzek: O niebiaski riszi, powiedz mi, czy istnieje co rwnie trudnego do pokonania jak nadzieja? Wytumacz mi to, jeeli nie uwaasz, e rozmowa ze mn na ten temat nie jest niewaciwa. Zanurzony w kontemplacji Tanu milcza. W dawnych czasach yjc wrd ludzi nie otrzymywa od krla wielu honorw. Roz czarowany takim traktowaniem go, przez dugi czas praktykowa surowe umartwienia postanawiajc nie akceptowa adnego daru od krla, czy tez kogo innego. Rzek sam do siebie: Nadzieja pozbawia umys spokoju. Musz wygna z mego umysu wszelk nadziej. Mimo jego przeduajcego si milczenia krl Wiradjumna rzek: O wity mdrcu, powiedz mi, jak wielka jest najciesza z moliwych nadziei i co jest na ziemi najtrudniejsze do zdobycia? Tanu przypomniawszy sobie wszystkie przesze incydenty braku nalenego respektu ze strony krlw rzek: O krlu, nie ma

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

305

na wiecie niczego, co by byo ciesze od nadziei. Prbowaem niegdy uzyska szacunek i wsparcie u wielu krlw i odkryem, e nie ma nic, co byoby trudniejsze do zdobycia od obrazu, ktry w naszym umyle maluje nadzieja. Krl Wiradjumna rzek: O wity mdrcu, dziki twym sowom zrozumiaem, co na tym wiecie jest najciesze i co jest najtrudniejsze do zdobycia. Twe sowa s dla mnie wite. Mam jednak cigle jeszcze jedn wtpliwo i prosz ci o jej rozwianie, jeeli wypada ci rozmawia ze mn na ten temat. Powiedz mi, czy istnieje co, co byoby ciesze od twojego ciaa? Tanu rzek: O krlu, trudno znale osob w peni nasycon. By moe nikt taki nie istnieje w caym wiecie. Jeszcze trudniej spotka tak osob, ktra nigdy nie zlekcewaya czyjej proby. Nadzieja pokadana w takich osobach, ktre nie realizuj swych obietnic, jest ciesza od mojego ciaa. Ciesza od mego ciaa jest rwnie nadzieja pokadana w ludziach niewdzicznych, okrut nych, skonnych do ranienia innych, leniwych. Ciesza od mego ciaa jest rwnie nadzieja ojca na odnalezienie swego jedynego zaginionego syna lub e stara kobieta urodzi synw. Syszc te sowa krl Wiradjumna i towarzyszce mu kobiety pady przed ascet plackiem na ziemi. Krl rzek: O wity mdrcu, to, co mwisz jest prawd. Jednake mimo twych sw ja cigle pragn i mam nadziej na odnalezienie mego syna. Na te sowa krla Tanu wyposaony w ogromn duchow moc spowodowa, e krlewski syn zosta odnaleziony. Rwnoczenie upomnia krla, e nie powinien nigdy zapomina o oddawaniu nalenej czci ascetom i braminom zamieszkujcym w jego krle stwie. Po tych sowach wity Tanu ukaza si w swej prawdziwej formie boga Prawa, Dharmy. I po ujawnieniu swej boskiej formy zagbi si w nieprzebytej dungli wolny od gniewu i chci zemsty. Koczc swe opowiadanie riszi Riszabha rzek: O Sumitra , to, o czym ci opowiedziaem, widziaem na wasne oczy. Posuchaj mej rady i zaniechaj swej nadziei zabicia tego wodzcego ci na manowce jelenia, bo nadzieja zrealizowania twego celu jest nawet ciesza od ciaa mdrca Tanu . Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl Sumitra posucha rady mdrca Riszabhy i zaniecha zudnej nadziei. Twoja nadzieja na to, e Durjodhana zmieni swe postpowanie bya rwnie zudna jak nadzieja krla Sumitry. Uwolnij si wic od wszelkiego alu wynikego z tego, e jej w kocu zaniecha.

306

Mikoajewska

Mahabharata

5. O zaamaniu si zwykych drg prawoci w sytuacji katastrofy Judhiszthira rzek: O Bhiszma, tak jak ten, kto pozna Ja nigdy nie ma do medytacji, tak jak nie mog nasyci si twymi sowami. Nauczaj mnie dalej tego, co powinienem wiedzie na temat Prawa. Wytumacz mi, prosz, jak powinien postpowa krl w sytuacji, gdy straci wszystkich przyjaci, cae wojsko i bogactwo i jest otoczony przez samych wrogw. Co powinien czyni, gdy ma samych niegodziwych ministrw, faszywych doradcw i gdy nie widzi przed sob jasnej drogi wyjcia lub gdy zostaje zaatakowany przez silniejszego wroga? Czy powinien w takiej sytuacji szuka pomocy w uyciu rodkw uchodzcych za ze, czy te powinien wyrzec si ycia? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, twoje pytanie dotyczy sprawy, ktra nie jest przedmiotem publicznej dyskusji i jest trzymana w tajemnicy. Nie podjbym sam tego tematu, gdyby mnie o to wprost nie zapyta. Prawo ma bardzo subtelny charakter i mona je zrozumie tylko dziki pomocy witych tekstw. Praktykujc dobre zachowanie i odwoujc si do pamici tego, co si poprzednio syszao mona sta si praw osob tylko w pewnych sytuacjach. Krl nie zawsze zdoa wypeni swj skarbiec bogactwem dziaajc z inteligencj, ktra szuka jedynie odpowiedzi na pytania, ktre powstay w czyim umyle, a od penego skarbca zaley moliwo realizowanie przez niego krlewskich obowizkw. Posuchaj o tych rodkach, ktre przynosz krlowi wielkie zasugi i ktrych moe uywa krl, ktry pad ofiar nieszczcia . Majc jednak na uwadze dobro czystego Prawa, nie nazywajmy ich prawymi. W normalnych warunkach wypenianie skarbca dziki uciskowi jest dla krla samoniszczce. Obowizkiem krla jest bowiem zarwno wypenianie skarbca jak i okazywanie wspczucia swym poddanym. W obliczu nieszczcia krl ma jednak obowizki innego rodzaju. Pozbawiony bogactwa krl moe cigle zbiera religijne zasugi poprzez na przykad umartwienia, lecz w ten sposb nie zdoa zrealizowa swego obowizku podtrzymywania i obrony ycia. Krl nie moe podtrzymywa ycia bez bogactwa i dlatego nie powinien szuka religijnych zasug drog, ktra przeszkadza w nabywaniu bogactwa. Krl, ktry jest osabiony przez szukanie religijnych zasug, nie zdoa zdoby waciwych rodkw potrzebnych do utrzymania ycia i mimo swych najwik-

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

307

szych wysikw nie zdoa odzyska wadzy wycznie dziki religijnym zasugom. Std pewne dziaania praktykowane przez krla w warunkach katastrofy s uwaane za niesprzeczne z prawoci, cho w normalnych warunkach mdrcy uwaaj je za grzeszne. Gdy kryzysowa sytuacja skoczy si wojownik powinien powrci do dawnych praktyk zbierania zasug. Powinien rwnie wykona waciwe ryty ekspiacyjne i nagrodzi rannych zapobie gajc ich niezadowoleniu. Uwaa si to za jego obowizek. Nie wolno mu podda si depresji. Jednake, gdy spada na niego nieszczcie, nie tyle powinien stara si ratowa przed zniszcze niem swoich dotychczasowych religijnych zasug, co broni swego ycia. Taka jest ostateczna konkluzja. Zostao stwierdzone w witych pismach, e tak jak bramini powinni by biegli w znajomoci obowizkw, tak wojownicy powinni by biegli w podejmowaniu wysiku, bo sia ich broni jest tym, co posiadaj. Tak jak w sytuacji katastrofy bramini mog prowadzi rytuay ofiarne nawet na rzecz tych osb, ktrym nie powinni suy w normalnych warunkach i je zakazane jedzenie, tak samo wojownicy w takiej sytuacji mog zabra bogactwo nalece do kadego innego za wyjtkiem braminw i ascetw. Jakie wyjcie moe by niewaciwe dla osoby, ktra szuka ucieczki przed wrogiem? Jaka droga jest niewaciwa dla osoby szukajcej ucieczki z lochu? W takich sytuacjach czowiek szuka ucieczki uywajc wszystkich moliwych rodkw nawet tych, ktre uchodz za niewaciwe. Wojownik, ktry zosta kracowo upokorzony przez utrat swego skarbca lub armii, nie moe wybra drogi witego ebraka dostpnej dla braminw lub wykonywania zawodw typowych dla waijw lub szudrw. Zawodem wojownika jest bowiem nabywanie bogactwa poprzez wygrywanie bitew i pokonywanie wroga. Nie wolno mu ebra od czonkw swej wasnej kasty. Osoba, ktra w normalnych warunkach utrzymuje si przy yciu realizujc wyznaczone dla siebie obowizki, w warunkach katastrofy prbuje utrzyma sie przy yciu przy pomocy rodkw wyznaczonych dla niej jako alternatywne. Wojownik, ktry nie moe w warunkach katastrofy realizowa swych zwykych praktyk, moe prbowa przey przy pomocy rodkw uchodzcych normalnie za nieuczciwe i niewaciwe. Podobnie mog zachowywa si bramini, gdy zwyke rodki normalnego ycia ulegy zniszczeniu. A skoro nawet bramini w czasach katastrofy mog

308

Mikoajewska

Mahabharata

zej ze swej zwykej cieki, przeto dotyczy to rwnie wojownikw. Tak zostao ustalone. Wojownik zamiast popada w przygnbienie i godzi si biernie ze zniszczeniem, powinien stara si o wypenienie ponownie skarbca przez odbieranie majtku tym, ktrzy s bogaci. Wojownik jest zarwno obroc jak i niszczycielem ludzi i dlatego w sytuacji, gdy spada na niego nieszczcie, powinien odbiera bogatym si to, co moe majc na uwadze uycie pniej tych rodkw do ochrony ludzi. Na tym wiecie nikt nie potrafi utrzymywa sie przy yciu bez ranienia innym ywych istot. Nawet asceta yjcy gboko w dungli nie jest tu wyjtkiem. Wojownik, szczeglnie ten, ktry wada krlestwem, nie moe zdawa si biernie na wyroki losu. Krl i jego krlestwo musz si nawzajem ochrania. Takie jest wieczne Prawo. Tak jak krl ochrania swe zagroone przez niesz czcie krlestwo przy pomocy wszystkiego, co posiada, tak krlestwo powinno dostarcza ochrony krlowi, na ktrego spado nieszczcie. Nawet w warunkach katastrofy krl nie powinien zapomina o skarbcu, armii, przyjacioach, sprzymierzecach, o wymierzaniu sprawiedliwoci i innych instytucjach w pastwie. Mdrcy ogaszaj, e krl powinien troszczy si o przetrwanie swego nasienia potrcajc je ze swego jedzenia. Haba krlowi, ktrego krlestwo marnieje lub ktry po utracie bogactwa yje na cudzy koszt. Skarbiec i armia s dla krla jego korzeniami, na ktrych si opiera i z ktrych wyrasta. Armia bazuje na skarbcu i jest u korzeni gromadzonych przez niego religijnych zasug. Jego poddani z kolei opieraj si na jego religijnych zasugach. W normalnych warunkach krl nie powinien ciemiy poddanych, lecz krl, ktry ciemiy ich w sytuacji katastrofy szukajc sposobu na wypenienie skarbca, aby mc ich pniej ochrania, nie popenia grzechu. W rytuale ofiarnym, aby go szczliwie doprowadzi do koca, trzeba rwnie wykona dziaania uchodzce w normalnych warunkach za niewaciwe. W sytuacji katastrofy celem wypenienia skarbca praktykuje si czyny, ktre kiedy indziej uchodz za niewaciwe. Jednake gdyby nie zostay one w tych warunkach wykonane, wynikoby z tego zo. Mdry krl wybierajc strategi dziaania powinien bra wszystkie te czynniki pod uwag. Tak jak zwierzta i inne przedmioty s konieczne do przeprowadzenia ofiary, ofiara jest konieczna do oczyszczenia serca, a zwierzta, ofiara i czyste serca cznie s drog do ostatecznego Wyzwolenia, tak polityka suy wypenianiu skarbca, skarbiec armii, a armia, skarbiec i polityka

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 131

309

cznie su ochronie krlestwa przed wrogiem i jego wzrostowi. Podobnie wszystkie te instytucje w pastwie, ktre zdaj si przynosi zniszczenie i cierpienia, jak armia i wymiar sprawiedliwoci, istniej faktycznie z uwagi na powszechne dobro, ktrego broni. Pozwl mi zilustrowa to, o czym mwi jeszcze innym przykadem. Wielkie drzewo cina si po to, aby przygotowa waciwy supek ofiarny i jeeli inne drzewa uniemoliwiaj do niego dostp, one te zostaj wycite. Podcite drzewa padajc na ziemi niszcz po drodze dalsze drzewa. Podobnie wszystko to, co stoi na drodze do wypenienia skarbca, musi zosta usunite. Nie ma innej drogi, ktra prowadziaby do realizacji tego celu. Krl dziki bogactwu moe zdoby zarwno ten jak i tamten wiat zbierajc religijne zasugi. Bez bogactwa jest bardziej martwy ni ywy. Bogactwo jest potrzebne do wykonania rytuaw ofiarnych i krl powinien stara si je zdoby wszystkimi moliwymi sposobami. Jedna i ta sama osoba, jak krl, nie moe by zarwno tym, kto nabywa bogactwo poprzez swe wasne dziaania, jak i tym, kto wyrzeka si bogactwa. Dla krla nie ma wikszego rda moliwych religijnych zasug ni posiadanie bogactwa i krlestwa. Grzeszno dziaa wykonanych w warunkach katastrofy jest mniejsza od grzesznoci tych samych dziaaniami wykonanych w normalnych warunkach. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, pamitaj wic zawsze o tym, e gnbienie poddanych zbyt wielkimi podatkami w zwykych czasach jest grzeszne. W normalnych czasach ludzie gromadz bogactwo poprzez uycie rnych waciwych dla nich rodkw. Niektrzy poprzez przyjmowanie darw, rytuay ofiarne, praktykowanie umartwie, inni dziki wasnej inteligencji. Osoba nie majca adnych bogactw jest saba, a majca jest potna i poprzez swe bogactwo moe wszystko zdoby. Podobnie krl, ktry ma peen skarbiec, moe zrealizowa wszystko, co chce. Moe zebra religijne zasugi sponsorujc rytuay ofiarne i rozdajc dary, jak i uy swego bogactwa dla wasnej przyjemnoci i zwikszania Zysku. W warunkach pokoju jego skarbiec powinien by jednak wypeniony dziki prawemu dziaaniu, a nie przy pomocy praktyk, ktre s dozwolone w czasach katastrofy.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXXIII-CXXX (Rajadharmanusasana Parva).

310

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 132 O pryncypiach w sytuacji katastrofy

1. O ochronie swego ycia dopki jest to moliwe; 2. O cierpliwoci w stosunku do braminw, ktrzy bazujc na swej umiejtnoci rozrnienia dobra od za dostar czaj standardw dziaania; 3. O walce o wypenienie skarbca; 4. O ochronie istnienia ogranicze (Prawa); 5. O walce o odzyskanie wadzy, na ktrej opiera si Prawo; 6. O uyciu zdobytego bogactwa na utrzymanie armii i realizowanie ofiary; 7. O braniu pod uwag w swym dziaaniu miejsca i czasu.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, mdrcy znajcy wite pisma deklaruj, co nastpuje: zbieranie religijnych zasug i gromadzenie bogactwa s dwoma niepodwaalnymi obowizkami wojownika. adne subtelne dyskusje na temat Prawa i ukrytych przyszych konsekwencji nie powinny powstrzymywa krla od realizowania tych dwch obowizkw.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXXXIII)

1. O ochronie swego ycia dopki jest to moliwe Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wyjanie mi poprzednio, e w sytuacji katastrofy zwykle cieki realizowania Prawa zaamuj si i e dobry krl powinien wykonywa nawet te dziaania, ktre w normalnych warunkach uchodz za grzeszne kierujc si jednak pewnymi pryncypiami, i gdy ma na uwadze te pryncypia, to w szerszej perspektywie jest cigle widziany, jako ten, ktry realizuje Prawo. Wytumacz mi, jak decydowa o swym postpowaniu, czym si kierowa? Jak decydowa o tym, ktre dziaania s doz wolone, a ktrych naley unika? Opisz mi owe pryncypia, ktre krl powinien bra pod uwag w swym zachowaniu, gdy spada na niego nieszczcie. Wytumacz mi, jakie ma opcje dziaania, gdy zostaje zaatakowany przez silniejszego wroga i po utracie prawie caej armii nie podejmuje dalszej walki z lku o ycie swych bliskich; gdy jego miasta zostaj zajte przez wroga i on sam poz bawiony bogactwa nie moe ju duej ani utrzyma w sekrecie swych zamiarw, ani zdoby lojalnoci przyjaci poprzez honoro wanie ich w odpowiedni sposb. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, jeeli wrg, ktry napad na krlestwo jest czystego serca i kieruje si w swych dziaaniach Prawem i Zyskiem, krl powinien prbowa zawrze z nim pokj i przy pomocy zrcznych negocjacji doprowadzi do odzyskania

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 132

311

podbitych terenw. Jeeli jednak najedca jest grzeszny i szuka zwycistwa przy pomocy nieuczciwych metod, powinien prbo wa zawrze z nim pokj godzc si ze strat podbitych ju przez niego terenw. Jeeli w agresywny najedca odmawia zawarcia pokoju, powinien opuci sw stolic i paac w obronie swego ycia. Dopki yje krl, dopty istnieje nadzieja na pokonanie wroga w przyszoci i odzyskanie utraconego krlestwa. W tej sytuacji wiksz warto ma ochrona wasnego ycia przez krla ni zoenie go w ofierze na polu walki. Krl powinien rwnie myle o ochronie swych on, jednake jeeli ju dostay si w rce wroga, powinien stumi swe wspczucie i powstrzyma si od podejmowania prb ich odbicia. Krl powinien broni si przed dostaniem si w rce wroga dopty, dopki jest to w jego mocy. Jednake, gdy nie moe unik n walki z grzesznym najedc, powinien j podj ukazujc ca swoj odwag i albo go pokona, albo odda ycie na polu walki i zdoby niebo Indry. W takiej sytuacji wspierany nawet przez niewielk garstk lojalnych i odwanych wojownikw moe zwyciy i zdoby ziemi, albo zgin i zdoby niebo. 2. O cierpliwoci w stosunku do braminw, ktrzy bazujc na swej umiejtnoci rozrnienia dobra od za dostarczaj standardw dziaania Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz, w jaki sposb powinni utrzymywa si przy yciu bramini w sytuacji, gdy praktykowanie prawoci zniko z tego wiata i wszystkie rodki utrzymywania si przy yciu wpaday w rce barbarzycw i gdy kierujc si uczuciem nie mog porzuci swych synw i wnukw i uda si do dungli? W jaki sposb oceni ich postpowanie, ktre w takiej sytuacji zdaje si by niekiedy niezgodne z bramiskim Prawem? Jak odrni zych od prawych braminw? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w czasach, gdy zwyke reguy prawoci ulegaj zaamaniu, bramini majc wsparcie w wiedzy powinni szuka rodkw utrzymania si przy yciu bazujc na swej umiejtnoci rnicowania Prawa od Bezprawia. Wszystko na tym wiecie jest dla tych, ktrzy s dobrzy i nic nie jest dla tych, ktrzy s niegodziwi i dlatego kady, kto odbiera bogactwo niegodziwcom i daje je tym, ktrzy s dobrzy, postpuje w zgodzie z zasadami prawoci obowizujcymi w sytuacji nieszczcia. Kt bdzie krytykowa mdrego czowieka, ktry potrafi rozrnia midzy rnymi drogami ycia i ktry jest dziki temu czysty nawet wwczas, gdy jest zmuszony do ycia wrd ludzi

312

Mikoajewska

Mahabharata

godnych potpienia? Ci, ktrzy opieraj wybr drogi ycia na swej umiejtnoci rnicowania dobra od za, nigdy nie zadowol si czym innym i zawsze bd byszcze sw wspaniaoci. Tak jak ludzie prawi, lecz przecitni, kieruj si w swym dziaaniu liter dostpnych regu, ludzie inteligentni, zdolni do bardziej subtelnych rnicowa, kieruj si czym wicej. W cikich czasach krl nigdy nie powinien traci cierpliwoci w stosunku do nauczycieli, kapanw, braminw, jak i innych osb zasugujcych na szacunek, ktre swj styl ycia opieraj na umiejtnoci rnicowania dobra i za. Swym niecierpliwym zachowa niem naraa si bowiem na nagan i grzech. Wymienieni wyej s wiecznym okiem wiata, jego standardem, ktrego naley uywa do oceny dziaa w cikich czasach. Naley kierowa si autorytetem tego standardu. Prawo i grzeszno danego krla jest oceniana poprzez odniesienie do tego standardu. Krl, ktry wymierza sprawiedliwo, powinien zawsze pamita o tym, e mieszkacy wsi i miast rzucaj na siebie nawzajem oskarenia motywowani zawici i gniewem i nigdy nie powinien wymierza kary lub nagrody bazujc wycznie na nich. Nie powinno si wypowiada oszczerstw i nie powinno si ich sucha. Powinno si natychmiast opuci towarzystwo tych, ktrzy je wypowiadaj. Oszczercze mowy wygaszaj tylko niego dziwcy i taka mowa jest wskanikiem ich deprawacji. Wychwa lanie czyich zalet w obliczu ludzi, ktrzy s rwnie peni zalet, jest natomiast wskanikiem prawoci mwicego. Krl powinien cierpliwie znosi ciar, ktry na jego ramiona nakada spadajca na niego katastrofa biorc przykad z pary wywiczonych zwierzt pocigowych, ktre godz si na to, aby nosi na grzbiecie swe jarzmo. Inni jedynie podaj za krlem, tak jak ci, ktrzy id za par wow nioscych swj ciar. Istniej rne pogldy, co do tego, czy krlewski wymiar sprawiedliwoci powinien wcza braminw. Niektrzy twierdz, e dziaanie bramina jest standardem susznego dziaania, ktry sam siebie uprawomocnia i e w zwizku z tym bramin nie powinien podlega krlewskiej jurysdykcji. Inni natomiast si z tym nie zgadzaj powoujc si na przykad kary wymierzonej przez krla braminowi o imieniu Likhita (zob. opow. 111, p. 5), ktry zjad owoce nalece do jego brata Sankhy podczas jego nieobecnoci i ktrego Sankha wysa do krla z prob o wymiar kary. Ich opinia nie musi wcale by podyktowana zawici lub szalestwem. Nawet wrd najwikszych riszi s tacy, ktrzy twierdz, e nauczyciele, ktrzy popenili zo, powinni podlega karze. Takie stanowisko nie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 132

313

ma jednak za sob zatwierdzajcego je autorytetu. Wyrok powi nien wic nalee do bogw. Oni ukarz tych, ktrzy s winni i praktykuj zo. Krl, ktry traktuje swe wyroki jako sposb na wypenienie skarbca, schodzi ze cieki prawoci. Oglna zasada jest taka, e naley poda za kodem moralnym, ktry jest bezwzgldnie akceptowany przez tych, ktrzy s dobrzy i w peni nas yceni tak jak sadhu, oraz przez tych, ktrzy maj uczciwe serca. Swe obowizki pozna ten, kto wie, e opieraj si one na czterech podstawach: Wedach, kodach moralnych (mriti), staroytnym zwyczaju i aprobacie serca i sumienia. Tak jak trudno odkry lad wa, tak trudno znale racje, na ktrych opieraj si obowizki. Tak jak myliwy odkrywa na ziemi krwawy lad pozostawiony przez rannego jelenia, tak czowiek powinien prbowa odkrywa racje przemawiajce na rzecz obowizkw. Krl powinien je ledzi kroczc z pokor ciek wyznaczon przez tych, ktrzy s dobrzy. Tak wanie zachowywali si wielcy krlewscy mdrcy w odlegych czasach. 3. O walce o wypenienie skarbca Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w sytuacji katastrofy krl powinien stara si o wypenienie skarbca czerpic bogactwo zarwno z wasnego krlestwa jak i z krlestwa wroga. Na penym skarbcu bazuj zarwno jego religijne zasugi jak i rozwj jego krlestwa i z tych powodw krlewski skarbiec musi by wypeniany, ochraniany i powikszany. Taka jest odwieczna praktyka. Nie mona wypeni skarbca postpujc w sposb cakowicie czysty i prawy, ale nie wolno rwnie dziaa z bezwzgldnym okruciestwem. Naley znale drog poredni. Saby krl nie zdoa wypeni skarbca, a krl, ktrego skarbiec jest pusty, nie moe sta si silny. Saby krl nie zdoa utrzyma krlestwa, a krl bez krlestwa nie moe go rozwija. Dla krla jego sabo jest jak mier i dlatego powinien zawsze umacnia swe siy poprzez rozszerzanie skarbca, armii jak i liczby sprzymie rzecw i przyjaci. Wszyscy lekcewa krla, ktrego skarbiec jest pusty. Jego suba niezadowolona z tego, e tak niewiele moe od niego dosta, odmawia pracy na jego rzecz. Gdy krl jest bogaty, inni oddaj mu honory. Posiadane bogactwo przykrywa jego grzechy, tak jak suknie przykrywaj kobiec form, ktra nie powinna by wysta wiona na widok publiczny. Widok jego bogactwa zasmuca jego

314

Mikoajewska

Mahabharata

wrogw i cho czekaj tylko na okazj, aby go zniszczy, su mu jak psy. Krl powinien nieustannie podejmowa nowe prby zdobycia wielkoci i nie powinien nigdy ugina karku w pokorze i rezyg nacji. Wysiek i walka s cech mskoci. Gdy spada na niego nieszczcie, powinien raczej uda si do dungli i y wrd dzikich zwierzt ni ugi przed kim kolana. 4. O ochronie istnienia ogranicze (Prawa) Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl nie powinien y wrd ministrw i urzdnikw, ktrzy tak jak barbarzycy ami wszelkie ograniczenia i zahamowania. Krl, ktry przekracza wszystkie zdrowe ograniczenia, budzi w ludziach trwog i nawet barbarzycy, ktrzy sami nie znaj litoci, boj si takiego bezlitosnego krla. Z tego to powodu krl powinien zawsze ustanawia reguy i ograniczenia, aby uspokoi serca poddanych. Ludzie witaj z radoci nawet te reguy, ktre dotycz mao zna czcych spraw. Istniej ludzie, ktrzy nie wierz w nic. Ich serca s pene lku i nie zasuguj na to, aby im ufa. Dopki barbarzycy maj jak wiar i grabi jedynie cudz wasno przestrzegajc innych regu, dopty grabie t mona uzna za nieszkodliw. Zabicie kogo, kto nie podejmuje walki, gwat na onie pokonanego, kradzie wasnoci bramina, niewdziczno, zniszczenie wszystkiego a do korzeni, jak i kradzie kobiet s aktami potpianymi nawet przez barbarzycw. ycie tysicy ywych istot jest ochraniane w konsekwencji tego, e barbarzycy uznaj jakie ograniczenia. Nie ma wtpliwoci, co do tego, e krl, ktry stara si wzbudzi w barbarzycach zaufanie sw pokojow postaw, po poznaniu ich wszystkich tajnikw moe ich zniszczy a do korze ni. Takie postpowanie nie jest jednak zalecane. Krl powinien stara si raczej o podporzdkowanie ich swej wadzy i ni gdy nie powinien zachowywa si w stosunku do nich z okruciestwem uwaajc si za potniejszego od nich. Krl, ktry bdzie prbowa ich zniszczy, bdzie zawsze y w strachu przed konsekwencjami swego czynu. 5. O walce o odzyskanie wadzy, na ktrej opiera si Prawo Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, mdrcy znajcy wite pisma deklaruj, co nastpuje: zbieranie religijnych zasug i gro madzenie bogactwa s dwoma niepodwaalnymi obowizkami

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 132

315

wojownika. adne subtelne dyskusje na temat Prawa i ukrytych przyszych konsekwencji nie powinny powstrzymywa krla od realizowania tych dwch obowizkw. Tak jak bezowocna jest dyskusja na temat tego, czy nieznany lad apy na ziemi jest ladem wilka, tak bezowocna jest dyskusja nad natur Prawa i Bezprawia. Na tym wiecie nikt nigdy nie widzi owocw Prawa i Bezprawia. Wojownik powinien szuka rodkw dajcych mu wadz. Ten, kto ma wadz, jest panem wszystkiego. Dziki bogactwu moe utrzyma armi i zdoby inteligentnych doradcw. Bez bogactwa jest nikim. Z lku przed jego potg nikt nie odway si go krytykowa nawet wtedy, gdy dokona czynw uchodzcych za ze. Gdy prawo i wadza cz si z Prawd, ratuj ludzi przed nieszczciem i zniszczeniem. Gdy porwnuje si prawo z wadz, wadza jest nadrzdna w stosunku do prawoci. Prawo wypywa z wadzy. Prawo opiera si na wadzy tak jak nierucho me przedmioty na ziemi. Tak jak ruch dymu zaley od wiatru, tak prawo zaley od wadzy. Prawo szuka oparcia we wadzy, tak jak pncze szuka go w drzewie. Prawo zaley od tych, ktrzy maj wadz, tak jak przyjemno jest zalena od przedmiotw, ktre j daj. Nie istnieje nic, co posiadajcy wadz czowiek nie mgby uczyni. Dla tych, co maj wadz wszystko jest czyste, podczas gdy ten, kto utraci wadz, nigdy nie zdoa uciec przed zem. Pozbawiony dostatku yje w upokorzeniu i smutku. Jego ycie jest jak mier. Mdrcy twierdz, e gdy kto zostaje odrzucony przez przyjaci i towarzyszy w wyniku swego grzesznego postpowania, jest bez przerwy raniony przez sowa innych i ponie alem. Aby odkupi swe grzechy powinien studiowa trzy Wedy, oddawa cze braminom, zadowala innych spojrzeniem, sowem i dziaa niem, odrzuci wszelk nikczemno, szuka ony pochodzcej z szanowanej rodziny, wychwala innych przyznajc si do wasnej marnoci, recytowa mantry, wykonywa rytuay wody, nie mwi za duo, zachowywa si z umiarem, praktykowa umartwienia i szuka ochrony u braminw i wojownikw. Czowiek, ktry po peni wiele za, tak wanie powinien postpowa, powstrzymujc swj gniew wywoany wyrzutami czynionymi mu przez innych. Zachowujc si w ten sposb moe oczyci si z grzechw i odzyska szacunek wiata. Postpujc w opisany wyej sposb i dzielc swe bogactwo z innymi zdobdzie saw na tym wiecie i niebo po mierci.

316

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pozwl, e w kontekcie naszej rozmowy o wadzy i prawoci zacytuj opowie o barbarzycy o imieniu Kajawja, ktry uratowa swj lud i zdoby niebo dziki temu, e zdobywszy wadz sta si podpor dla ogranicze i regu. Kajawja by synem wojownika i kobiety Niszadw. yjc wrd barbarzycw praktykowa ciek wojownika. Zna wszystkie obyczaje zarwno Niszadw, jak i lenych zwierzt i stosujc si do wymogw czasu i miejsca wasa si po grach polujc na jelenie. Jego bro bya potna, a strzaa zawsze trafiaa do celu. Sam jeden by zdolny do zmierzenia si z ca armi wroga. Waleczny i odwany, pozbawiony okruciestwa i znajcy wite pisma oddawa cze swym rodzicom, braminom i nauczycielom i ochrania praktykujcych umartwienia ascetw. Kadego dnia oddawa honory swym starym, lepym i guchym rodzicom jak i wszystkim innym zasugujcym na szacunek osobom obdarowujc ich miodem, misem, owocami i korzonkami i wykonywa na ich rzecz szereg posug. Darzy ogromnym szacunkiem braminw, ktrzy porzucili wszystkie dobra materialne yjc w dungli. Obdarowywa ich misem zabitych jeleni, ktreze wzgldu na swoje nieczyste pochodzenie i obaw, e nie przyjm od niego daruzostawia anonimowo tu przed witem u wrt ich szaasw. Wkrtce jego sawa dotara do uszu tysicy barbarzycw, ktrzy nie znali litoci i w swym zachowaniu nie przestrzegali adnych ogranicze i te tumy barbarzycw zapragny mie go za swego przywdc. Udali si na spotkanie z nim i rzekli: O Kajawja, znasz doskonale wymogi czasu i miejsca, zdobye wiedz, masz odwag i jeste wytrway w realizacji wszystkich swoich przedsiwzi, bd wic naszym przywdc. Bdziemy ci posuszni i uczynimy wszystko to, co nam karzesz. Bdziemy oddawa ci cze, a ty w zamian ochraniaj nas jak ojciec i matka ochraniaj swych synw. Kajawja rzek: O barbarzycy, zostan waszym dowdc, jeeli zgodzicie si na to, aby przestrzega wymienionych przeze mnie regu. Oto one: nie wolno nigdy zabija kobiety lub samicy jakiegokolwiek gatunku, jak te dziecka, ascety i kogo, kto nie podejmuje walki lub ze strachu ucieka; naley zawsze oddawa cze braminom i walczy na rzecz ich dobra; trzeba zawsze mwi prawd; nie wolno przeszkadza w zawieraniu zwizkw maeskich; nie wolno niszczy tych domostw, w ktrych oddaje si cze bogom, Ojcom i gociom; w swoich zbjeckich wypra wach powinnicie omija wasno braminw, bo we wszystkich

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 132

317

trzech wiatach nie znajdzie dla siebie obrocy ten, kto zrani lub zabije bramina. Ten kto rzuca oszczerstwa na braminw lub yczy im mierci, sam ulegnie zniszczeniu bdc jak ciemno niszczona przez soce. Zaakceptujcie rwnie to, e podczas moich rzdw wojsko bdzie wysyane przeciw tym, ktrzy odmwi pacenia daniny. Bdziecie rwnie podlega wymiarowi sprawiedliwoci, ktry ma na celu zniszczenie niegodziwcw a nie bogacenie si przez krla. Ci, ktrzy ciemi tych, ktrzy s dobrzy, zasuguj na mier. Ci, ktrzy szukaj powikszenia swego majtku w sposb okrutny i bez skrupuw, s jak robactwo zjadajce trupy. Stosujc si do przedstawionych przeze mnie regu wygracie niebo, pomimo swego zbjeckiego stylu ycia. Barbarzycy zaakceptowali sowa Kajawji i posusznie wykonywali jego rozkazy. Kajawja, dziki swemu nastawieniu na dobro i uczciwemu zachowaniu oraz wytpieniu wrd nich zych barbarzyskich praktyk, zdoby sukces na ziemi i niebo po mierci. Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, ten, kto bdzie mia zawsze w pamici t opowie o Kajawaji pozbdzie si lku przed zamieszkujcymi dungl barbarzycami i wszystkimi innymi ywymi istotami i gdy bdzie zmuszony do ycia w dungli, potrafi y tam bezpiecznie jak krl. 6. O uyciu zdobytego bogactwa na utrzymanie armii i realizowanie ofiary Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj jeszcze o tym, jakie metody wypeniania krlewskiego skarbca zaleca sam Brahma. Zwyk on nuci, co nastpuje: Nie naley nigdy zabiera bogactwa przeznaczonego dla bogw lub nalecego do osb przygotowujcych ofiar. Wojownik powinien zabiera bogactwo tych, ktrzy nie wykonuj rytw religijnych i ofiar i z tej racji s rwni barbarzycom. Wojownicy s po to, aby zarwno ochrania, jak i niszczy ludzi. Cae bogactwo na tym wiecie nie naley jednak faktycznie ani do wojownikw, ani do nikogo innego i powinno by przez nich uyte na utrzymanie armii i sponsorowanie rytuaw ofiarnych. Mdrcy twierdz, e bogactwo osb, ktre nie uywaj go, aby dostarczy ywnoci bogom, Ojcom i ludziom poprzez rytua ofiarny jest rwnie bezuyteczne jak surowe niejadalne roliny przed ugotowaniem. Prawy krl powinien zabiera takie bogactwo. Dziki temu bogactwu mona zadowoli wielu ludzi. Krl nie powinien jednak gromadzi i chowa tego bogactwa w swym skarbcu.

318

Mikoajewska

Mahabharata

Prawdziwie obeznany z Prawem jest ten krl, ktry staje si narzdziem w odbieraniu bogactwa tym, co nie wykonuj rytw i obdarowywaniu nim tych, ktrzy wykonuj. Krl w miar swej mocy, powoli i z uporem rosncej ku niebu roliny powinien walczy nie tylko o zdobycie ziemi, ale rwnie nieba. Tak jak mrwki zdaj si mnoy bez wyranej przyczyny, tak ofiara wypywa z nieokrelonego rda. Tak jak odpdza si muchy i mrwki od krw podczas ich dojenia, tak wszyscy ci, ktrzy nie wykonuj ofiary, powinni by wygnani z krlestwa. To, co mwi, pozostaje w zgodzie z Prawem. I tak jak piasek ucierany midzy dwoma kamieniami staje si coraz bardziej miaki, tak pod wpywem dyskusji kwestie dotyczce Prawa staj si coraz bardziej subtelne . 7. O braniu pod uwag w swym dziaaniu miejsca i czasu Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pamitaj te zawsze o tym, e sukces odnosz ci, ktrzy dziaaj w teraniejszoci majc wizj przyszoci w umyle, podczas gdy ci, ktrzy zbyt dugo ze swym dziaaniem zwlekaj, s zgubieni. Pozwl mi zacytowa opowie o trzech rybach opowiadan zwykle w podobnym kontekcie. W niezbyt gbokim jeziorze penym ryb mieszkay trzy za przyjanione ryby akula, ktre cigle pyway razem. Jedna z nich mylaa o przyszoci, druga miaa umys skoncentrowany na teraniejszoci, a trzecia bya w swym myleniu opieszaa. Pewnego dnia nad jezioro przybyli rybacy i wynajdujc rne ujcia zaczli spuszcza wod z jeziora. Pierwsza ryba przewidujca przyszo rzeka do swych towarzyszek: O drogie przyjaciki, mieszkacy tego jeziora znaleli si w wielkim niebezpieczestwie. Sprbujmy jak najszybciej uda si do innych wd, zanim droga do nich zostanie cakowicie wysuszona. Wielkich niebezpieczestw mona unikn przez przewidywanie ich i uycie waciwej strategii. Posuchajcie wic mojej rady i opumy to zagroone miejsce. Druga ryba, ktrej umys by nastawiony na teraniejszo, rzeka: O ryby, jeli chodzi o mnie, to we waciwym czasie zawsze potrafi uy waciwej strategii. Trzecia ryba, ktra bya opieszaa i opniaa dziaanie rzeka: O ryby, wedug mojej opinii nie ma co si spieszy. Pierwsza ryba skoncentrowana na przyszoci syszc odpo wied swoich towarzyszek postanowia pozosta przy swoim i

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 132

319

natychmiast udaa si na poszukiwanie gbszej wody pync z nurtem i ratujc swe ycie. Tymczasem rybacy po prawie cakowitym wysuszeniu jeziora zaczli apa przy pomocy rnych sieci te ryby, ktre pozostay na dnie. Opieszaa ryba, ktra zawsze opniaa si z dziaaniem zostaa zapana razem z nimi i nie zdoaa si uratowa. Ryba, ktrej umys by nastawiony na teraniejszo, pozostaa razem z innymi a do momentu, gdy rybacy zaczli wiza ryby razem sznurkiem, i gdy tylko nadarzya si okazja, uchwycia pyszczkiem sznurek i uderzaa we udajc, e jest zwizana. Rybacy sdzc, e wszystkie ryby s zwizane, woyli je do gbokiej wody, aby je umy. Skoncentrowana na teraniejszoci ryba natychmiast wypucia z pyszczka sznurek i ucieka. Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, z przytoczonej przeze mnie opowieci wynika jasno, e na zagad jest skazany ten, kto tak jak opieszaa ryba z braku inteligencji nie potrafi wyczu zbliajcego si niebezpieczestwa. Tylko ten, kto potrafi dziaa przewidujc przyszo i ten, kto reaguje waciwie na teraniejszo, zdoa si uratowa. Istniej rne sposoby podziau i mierzenia czasu. Podobnie jak istniej rne sposoby dzielenia miejsca na ziemi. Czas jest niewidoczny. Zdobycie okrelonych przedmiotw i realizowanie okrelonych celw zaley od stylu mylenia. Mdrcy wychwalaj tych, ktrych umys jest nastawiony na przewidywanie przyszoci i rozpoznawanie teraniejszoci i gani tych, ktrzy s zbyt opieszali. Sukces odnosi ten, kto dziaa po namyle i bliszym rozpatrzeniu rodkw dziaania. I ten, kto w swym dziaaniu bierze pod uwag zarwno miejsce jak i czas osignie lepsze rezultaty od tego, ktrego umys jest nastawiony wycznie na przewidywanie lub wycznie na teraniejszo.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXXXI-CXXXVII (Apaddharmanusasana Parva).

320

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 133 O negocjacjach z wrogiem i granicy zaufania

1. O koniecznoci uzalenienia swej strategii w stosunku do wroga i przyjaciela od zaistniaych warunkw; 2. O umiejtnoci rozrniania sytuacji, w ktrej mona liczy na pomoc swego naturalnego wroga; 3. O granicy zaufania do przyjaciela.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy na kogo spada nieszczcie, powinien dooy wszelkich stara, aby pozostawa w przyjani z tymi, ktrzy s wyposaeni w inteligencj i wiedz i pragn jego dobra. Powinien jednak take umie zawrze ugod ze swym wrogiem, jeeli jest to jedyn drog uratowania ycia. Niemdry czowiek niezdolny do zawarcia pokoju z wrogiem, nie zdoa nigdy zebra owocw dostpnych dla tych, ktrzy si o to staraj. Sukces w realizacji swych celw zdobdzie ten, kto biorc pod uwag konkretne warunki, w ktrych si znalaz, jest zdolny do pokoju z wrogiem i sprzeczki z przyjacielem.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXXXVIII)

1. O koniecznoci uzalenienia swej strategii w stosunku do wroga i przyjaciela od zaistniaych warunkw Judhiszthira rzek: O Bhiszma, przedstawie mi pryncypia, ktre powinien bra pod uwag w swym zachowaniu prawy krl, ktry pad ofiar katastrofy i nieszczcia. Wskazae, e do jego gwnych zada naley ochrona swego ycia i poszukiwanie sposobw na odzyskanie wadzy i krlestwa. Wytumacz mi teraz, dziki jakiemu myleniu prawy krl, ktry zna wite pisma i w swym dziaaniu jest nastawiony na realizowanie Prawa i Zysku, moe ochroni si przed utrat rozumu i dziaa rozsdnie nawet wwczas, gdy jest otoczony przez samych wrogw, ktrych liczba ronie i ktrzy ywic do niego urazy z powodu jego przeszych zwycistw, chc go zniszczy. W jaki sposb bdc osabiony i sam moe broni si przed atakiem ze wszystkich stron. Gdzie ma wtedy szuka sprzymierzecw i przyjaci? Co ma czyni widzc, e jego przyjaciele rwnie staj si jego wrogami? Jak powinien decydowa o tym, z kim walczy i z kim zawrze pokj? Postawione przeze mnie pytania s dla mnie wielkiej wagi i s cile powizane z umiejtnociami realizowania przez krla jego

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

321

obowizkw w sytuacji wielkiego stresu. Nikt poza tob, ktry pozna Prawd i opanowa swe zmysy, nie potrafi mi na nie udzieli odpowiedzi. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, zaiste postawione przez ciebie pytania s ciebie godne. Odpowied na nie pomoe ci w wyborze dziaa, gdy spadnie na ciebie nieszczcie. W sytuacji wielkiego stresu, gdy trudno rozrni wroga od przyjaciela i bieg ludzkich dziaa staje si niepewny i trudny do przewidzenia, przy wyborze dziaania konieczne jest staranne zwaanie na zmienne wymogi czasu i miejsca, od ktrych zaley to, w jakim stopniu mona wrogowi ufa i w jakim trzeba si go strzec. Gdy spada na kogo nieszczcie, powinien dooy wszelkich stara, aby pozostawa w przyjani z tymi, ktrzy s wyposaeni w inteligencj i wiedz i pragn jego dobra. Powinien jednak take umie zawrze ugod ze swym wrogiem, jeeli jest to jedyn drog uratowania ycia. Niemdry czowiek niezdolny do zawarcia pokoju z wrogiem, nie zdoa nigdy zebra owocw dostpnych dla tych, ktrzy si o to staraj. Sukces w realizacji swych celw zdobdzie ten, kto biorc pod uwag konkretne warunki, w ktrych si znalaz, jest zdolny do pokoju z wrogiem i sprzeczki z przyjacielem. Pozwl mi zilustrowa t tez staroytn opowieci o kocie, myszy i drzewie banianowym. 2. O umiejtnoci rozrniania sytuacji, w ktrej mona liczy na pomoc swego naturalnego wroga Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ongi w odlegych czasach w gbi przepastnej dungli wyroso wielkie drzewo ba nianowe o potnym pniu pokrytym licznymi pnczami, z ktrego wyrastay w rnych kierunkach liczne gazie. W jego wielkiej koronie mieszkao wiele rnych gatunkw ptakw, a wok jego pnia yo wiele rnych zwierzt. Swym widokiem cieszyo oczy tych, ktrzy na nie patrzyli, a swym cieniem przynosio ulg tym, ktrzy chcieli odpocz od sonecznego aru. U stp tego drzewa w norce z setk wyj zamieszkaa mdra mysz o imieniu Palita, a na jednej z gazi polujcy na ptaki kot o imieniu Lomasa. Pewnego dnia w poblie drzewa przyby pewien nisko urodzony Czandala (niedotykalny), ktry zbudowa sobie w dungli szaas i co wieczr przed udaniem si na spoczynek rozstawia sida. O poranku zbiera wszystkie zwierzta, ktre podczas nocy wpady w zastawione na nie puapki.

322

Mikoajewska

Mahabharata

Pewnej nocy w momencie nieuwagi wrg wszystkich myszy, kot Lomasa, wpad do wykopanego przez Czandal dou i zaplta si w zastawion tam sie. Mysz Palita widzc swego wroga w tak aosnym pooeniu zacza biega bez lku wok dou -puapki szukajc poywienia. Zobaczywszy tam rozsypane przez Czandal kawaki misa zacza je je i cieszc si w duchu z tego, e jej wrg lea bezbronny zapany w sie, biegaa wok niego zacho wujc jednak bezpieczny dystans. Zajta jedzeniem nie zauwaya, e sama znalaza si w niebezpieczestwie. Ktem oka dostrzegaa jednak, jak w jej kierunku ruszy jej zamieszkujcy pod ziemi straszliwy wrg, mangusta Harita, o ciele przypominajcym kwiat trzciny i oczach w kolorze miedzi. Zwabiony zapachem myszy zblia si szybko chcc j upolowa. Unoszc si na swych tylnych nogach wznis w gr gow oblizujc kciki ust swym dugim jzykiem. Na domiar zego w tym samym momencie mysz dostrzega, e na gazi drzewa banianowego zaczai si jej inny wrg, straszliwa nocna sowa Czandraka. Palita przeraony widokiem tych dwch czyhajcych na niego wrogw zacz intensywnie myle: C mam teraz uczyni w tej straszliwej sytuacji, w ktrej si znalazem? Niebezpieczestwo grozi mi z kadej strony i mier zaglda mi w oczy. Jak mam ratowa swe ycie? Wszedem do tej puapki, w ktr zapa si kot zapominajc o podjciu jakichkolwiek rodkw ostronoci. Mangusta nie zawaha si, eby mnie zje, tak jak i czyhajca na gazi sowa i ten straszliwy kot, gdy tylko zdoa dosign mnie ap lub uwolni si z krpujcego jego ruchy sznura. Mdrcy nauczaj, e kady, kto znalaz si w niebezpieczestwie powinien stara si nie traci rozsdku i zimnej krwi i szuka drogi ucieczki. Osoba taka jak ja, wyposaona w mdro, inte ligencj i zdolno do uycia strategii, nigdy nie daje za wygran bez wzgldu na to, jak wielkie grozi jej niebezpieczestwo. Musz wic pomyle, gdzie mog szuka dla siebie ratunku. Jedyn szans dla mnie, ktr widz, jest ten unieruchomiony cigle kot. On jest moim naturalnym wrogiem, ale on sam znajduje si w bardzo trudnym pooeniu. Majc ostre zby mog zaofero wa mu usug i w zamian za to szuka u niego ochrony przed pozostaymi wrogami. Musz podj z nim negocjacje liczc na to, e to niemdre stworzenie jest zdolne do zrozumienia wasnego interesu i zawarcia ze mn na jaki czas pokoju. Ci, ktrzy znaj si na strategii i polityce zalecaj, aby zawiera ugody z mdrym wrogiem, ktremu rwnie grozi niebezpieczestwo. Lepiej mie mdrego wroga, ktry potrafi rozrni, gdzie ley jego interes, ni

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

323

gupiego przyjaciela. Moje ycie zaley teraz cakowicie od inteligencji tego kota. Musz wskaza mu na to, e dziki mym ostrym zbom mog mu pomc w wyzwoleniu si z puapki, w ktr wpad i liczy na to, e jest zdolny do rozpozna nia, gdzie ley jego interes i udzielenia mi w zamian pomocy. Palita rozumiejc sytuacj, w ktrej si znalaz i zdolny do mylenia w kategoriach Zysku rzek do uwizionego w puapce kota: O kocie, mam nadziej, e cigle yjesz? Cho jeste moim wrogiem, przemawiam do ciebie jak przyjaciel majc na uwadze zarwno twoje jak i wasne dobro. Uwolnij si od lku. Bdziesz mg y dugo i szczliwie, bo potrafi uratowa ci ycie, jeeli obiecasz mi, e mnie nie zabijesz. Doszedem bowiem do wniosku, e dziki uyciu wsplnej strategii moemy obaj obroni si przed grocym kademu z nas niebezpieczestwem. Twemu yciu zagraa miertelne niebezpieczestwo ze strony myliwego, lecz moje ycie te wisi na wosku. Spjrz na t strasz liw mangust i sow, ktre tylko czyhaj, eby mnie zje budzc we mnie przeraenie. Wystarczy tylko kilka krokw do zawarcia ugody. Bazujc na naszej inteligencji pozostamy w tej gronej dla nas sytuacji przyjacimi. Jeeli si na to zgodzisz, nie bdziesz mia powodw do obaw o swe ycie. Obiecuj, e przegryz krpujce ci sznury, jeeli pozwolisz mi na schowanie si pod twym brzuchem bez strachu, e mnie zabijesz i zjesz. Mdrcy nie pochwalaj ani tych, ktrym nikt nie moe ufa, ani tych, ktrzy nikomu nie ufajobaj s rwnie nieszczliwi. My sami ylimy dotychczas dziki temu samemu drzewu, ty w jego koronie, a ja u jego stp. Jak sam wiesz, ylimy tam w pokoju przez dugie lata. Niech pami o tym wzmocni nasze przyjazne uczucia i niech bdzie midzy nami pokj. Nie tramy szansy na uratowanie si nawzajem opniajc dziaanie. Mdrcy zawsze pochwalaj angaowanie si w dziaanie we waciwym czasie. I wanie teraz jest waciwy moment na to, aby porozumie si i ustali wspln strategi ratujc ycie kadego z nas. Nasza umowa uszczliwi nas obu. Uratuj ci w zamian za to, e ty mnie uratujesz. Palita zamilk po wypowiedzeniu tych mdrych sw, ktre wskazyway na korzyci dla obydwu stron, czekajc na odpowied. Uzbrojony w ostre pazury kot Lomasa, ktry by inteligentny i zapobiegliwy, zastanowi si przez chwil nad swym pooeniem i mdrymi sowami myszy i doceniwszy mdro tych sw rzek agodnym gosem: O Palita, zarwno tobie jak i mnie grozi

324

Mikoajewska

Mahabharata

miertelne niebezpieczestwo i bogosawi ci za to, e yczysz mi, abym y dalej. Twoja propozycja w peni mnie zadowala. Nie wahajmy si nawet przez chwil przed uczynieniem tego, co bdzie miao dla nas pozytywne skutki i zawrzyjmy nasz umow bez chwili zwoki. Uczyni wszystko, co jest waciwe i konieczne do zrealizowania naszego wsplnego celu. Za uratowanie mi ycia odpac ci tym samym. Moje ycie jest w twoich rkach! Jestem ci szczerze oddany. Bd ci suy tak jak ucze suy nauczycielowi. Szukam u ciebie ochrony i jestem na twoje rozkazy! Palita widzc, e kot jest gotowy, aby podda si cakowicie jego wadzy, wypowiedzia nastpujce mdre sowa o wielkiej wadze: O mj naturalny wrogu, twa mowa jest wielkoduszna. Trudno byoby oczekiwa innej od osoby tak penej mdroci jak ty. Posuchaj wic, jaki wymyliem korzystny dla nas obu fortel. Poniewa strasznie si boj zbliajcej si do nas mangusty, schowam si pod twoim brzuchem. Obiecaj mi, e gdy bd w zasigu twoich zbw i pazurw, nie zabijesz mnie pamitajc o tym, e w zamian za oddan mi przysug obiecaem uratowa ci ycie. Ochro mnie rwnie przed przyczajon na drzewie sow, a ja w zamian przegryz sznury, w ktre si zapltae. Przysigam, e mwi prawd i uczyni to, co obiecuj. Kot Lomasa syszc te rozumne sowa myszy powita je z radoci i po krtkim namyle rzek: O Palita, zbli si szybko do mnie i niech bdzie midzy nami pokj. Jeste dla mnie rwnie drogi jak moje ycie, bo to dziki twej asce mog je uratowa. Uczyni dla ciebie wszystko, co jest w mojej mocy. Po uwolnieniu si z tej puapki razem z ca moj rodzin i przyjacimi uczyni wszystko, co jest dla ciebie korzystne. Bd myla o tym, jak ci zadowoli oddajc ci honory i czczc ci. Ten, kto prbuje odpaci za otrzyman usug, nigdy nie dorwna temu, kto wykona sw usug pierwszy, bo motywuje si odpat za usug otrzyma n, podczas gdy ten, kto realizuje usug pierwszy nie kieruje si takim motywem. Mysz po przekonaniu kota, gdzie ley jego wasny interes, zbliya si ufnie do swego wroga. Uoya si na jego piersi, tak jakby to byy kolana jej wasnej matki lub ojca. Mangusta i sowa widzc mysz ukryt na ciele kota straciy nadziej na moliwo upolowania jej. Widok takiej bliskoci midzy mysz i kotem budzi w nich zarwno zadziwienie jak i niepokj i nie czuy si na siach, aby mc oderwa t mysz od kota. Czujc si bezsilne w obliczu rezultatu tej umowy zawartej przez mysz i kota day za wygran i uday si do swych zwykych miejsc pobytu.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

325

Mysz Palita widzc, e jej wrogowie oddalili si, wierna zawartej umowie zacza przegryza sznurki sieci, w ktr wpad kot Lomasa. Czynia to jednak powoli, nie spieszc si, aby nie skoczy swej pracy przed nadejciem waciwego czasu, gdy uwolnienie kota bdzie dla niej bezpieczne. Tymczasem zdenerwo wany swym uwizieniem kot widzc, e mysz si nie spieszy, zacz traci cierpliwo. Rzek: O Palita, czy nie posuwasz si w swej pracy zbyt powoli? Czyby teraz, gdy twj cel zosta ju zrealizowany, zacz mnie ignorowa? Prosz ci, spiesz si z tym przegryzaniem sznurkw, bo myliwy moe si tu pojawi w kadej chwili! Syszc to mdra mysz rzeka do kota, ktry by niecierpliwy i troch mniej mdry: O Lomasa, uzbrj si w cierpliwo i uwolnij si od niepokoju, nie ma bowiem adnych powodw do popiechu. Czyby zapomnia, e na wszystko jest waciwy czas? Gdy dziaanie zostaje podjte zbyt wczenie, nie przyniesie oczekiwanego Zysku. Owoce zrodzi natomiast to dziaanie, ktre zostao wykonane we waciwym czasie. Jeeli uwolni ci za szybko, sam znajd si w straszliwym niebezpieczestwie. Jak mam bowiem gwarancj, e nie zechcesz mnie zje? Czekaj wic cierpliwie na waciwy moment. Jak zobacz, e uzbrojony w sw bro myliwy zblia si do side przeraajc swym widokiem zarwno ciebie jak i mnie, przegryz szybko ostatni sznur, ktry ci wizi i wtedy uwolniony ze swych side szybko wskoczysz na drzewo, aby tam si ukry zapominajc o mnie. W tym momencie przeraenia nie bdziesz mg myle o niczym innym poza ratowaniem ycia i gdy gnany strachem przed myliwym bdziesz ucieka na sw ga, ja szybko wskocz do mojej norki. Kot, ktry zrealizowa swoj cz umowy ochraniajc mysz przed mangust i sow, widzc jej opieszao w realizowaniu jej czci i syszc jej sowa rzek z nagan w gosie: O Palita , uratowaem ci przed wielkim niebezpieczestwem bez chwili wahania. Biada przyjacielowi, ktry si ociga si z odpat. Zrealizuj to, co obiecae z wiksz gorliwoci i popiechem. Niech kady z nas czerpie korzy z naszej umowy. Jeeli tego nie uczynisz, w konsekwencji swego podego czynu sam stracisz ycie. Uczy to, co powiniene zapominajc o wszelkim le, ktre ci kiedy wyrzdziem przed zawarciem naszej umowy. Prosz ci o wybaczenie i nie yw do mnie urazy. Mdra mysz odpowiedziaa: O kocie, to, co powiedziae ma na uwadze twj interes. Posuchaj, co ja mam d o powiedzenia majc na uwadze mj interes. Przyja, ktrej towarzyszy lk

326

Mikoajewska

Mahabharata

przed dziaaniami partnera i ktrej nie mona oczyci z lku, powinna by utrzymywana z tak sam czujnoci jak czujno zaklinacza ww, ktry zawsze trzyma sw do z dala od j adowitych zbw wa. Gdy sabszy partner po zawarciu umowy z silniejszym nie pozostaje wystarczajco czujny, dozna ran zamiast korzyci. Nikt nie jest niczyim przyjacielem sam z siebie i nikt nikomu sam z siebie dobrze nie yczy. Poszczeglne osoby staj si przyjacimi lub wrogami zalenie od stanu ich interesw. Interes przyciga interes, i gdy partner swym dziaaniem zrealizuje czyj interes nie motywuje go dalej do odpaty. Z tego to powodu, aby nie traci zainteresowania partnera naley tak dziaa, e zawsze pozostaje mu co do zrobienia. Chcc zabezpieczy si przed twoimi zbami uwolni ci z twych side wwczas, gdy z lku przed myliwym bdziesz myla tylko o ucieczce i chcc ratowa swe ycie nawet nie pomylisz o tym, aby mnie zapa i zje. Spjrz, ju przegryzem wikszo krpujcych ci sznurkw i do przegryzienia pozosta tylko jeden. Nie niepokj si, bo zd go przegry, gdy nadejdzie na to waciwy moment. Tymczasem noc powoli dobiegaa koca. Wraz z nadejciem witu, serce kota ciska coraz wikszy strach. Dostrzeg, e myliwy o przeraliwym wygldzie zblia si razem z gromad psw do puapki, w ktr zosta schwytany. Wosy myliwego byy czarne i kudate, biodra szerokie i twarz grona. Jego wielkie usta sigay od ucha do ucha, a brudne i obrzydliwe uszy byy bardzo dugie. Wyglda jak wysannik samego boga mierci Jamy. Przeraony tym widokiem kot rzek do myszy: O Palita, ratuj mnie, bo teraz jest na to najwyszy czas! W odpowiedzi mysz bardzo szybko przegryza ostatni sznurek, ktry wizi kota. Uwolniony z side kot nie zwaajc na nic w wielkim popiechu wyskoczy z wykopanej przez myliwego dziury i ukry si w gaziach drzewa banianowego. Myliwy, ktry to widzia, by bardzo rozczarowany. Straciwszy nadziej, e w tym miejscu uda mu si co upolowa, zabra swe sida i uda si na poszukiwanie innego bardziej obiecujcego miejsca. Kot Lomasa ucieszony tym, e udao mu si uj yciem, siedzc na gazi drzewa rzek do myszy, ktra siedziaa ukryta w swej norce u stp tego samego drzewa: O Palita, ucieke bez sowa do swej norki w tak wielkim popiechu. Mam nadziej, e nie podejrzewasz mnie o to, e ywi w stosunku do ciebie jakie ze zamiary. Jestem ci ogromnie wdziczny za to, co uczynie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

327

Dlaczego po nauczeniu mnie zaufania i uratowaniu mi ycia siedzisz w ukryciu, zamiast zbliy si do mnie, abymy mogli razem czerpa rado z naszej przyjani. Ten, kto zapomina o przyjacielu, ktry odda mu przysug, jest uwaany za niegodziwca i nie zdoa znale przyjaci, gdy spadnie na niego nieszczcie i bdzie ich najbardziej potrzebowa. Uhonorowae mnie swoj przyjani i oddae mi usug najlepiej jak moge. Czy nie powiniene teraz czerpa radoci z przebywania ze mn? Caa moja rodzina i wszyscy moi przyjaciele bd czci ciebie i twoich bliskich rwnie gorliwie jak uczniowie czcz nauczycieli. Kt byby na tyle niewdziczny, eby nie oddawa czci temu, kto uratowa mu ycie? Bd panem mojego ciaa i mego domu! Rozporzdzaj moim majtkiem i wszystkim, co posiadam. Bd moim doradc, rozkazuj mi jak ojciec. Uwolnij si od wszelkiego lku przed nami, gdy przysigam, e nic ci z naszej strony nie grozi. Sw inteligencj dorwnujesz nauczycielo wi demonw ukrze. Pokonae mnie moc swego rozumowania i dziki swej umiejtnoci negocjacji i uycia strategii uratowae mi ycie. Mysz, ktra nigdy nie tracia z oczu najwyszego dobra, majc na uwadze swj wasny interes rzeka: O Lomasa, wysuchaem caej twej mowy. Posuchaj teraz tego, co ja mam do powiedzenia. Zarwno przyjaciele jak i wrogowie musz by dobrze sprawdzeni. Na tym wiecie nie jest bowiem atwo odrni wroga od przyjaciela. Przyjaciele mog pojawia si pod przebra niem wrogw, a wrogowie pod przebraniem przyjaci. Gdy osoby zawieraj midzy sob przyjazny kontrakt, trudno im mie pewno, czy ich partner nie kieruje si dz i gniewem. Wrg jako taki nie istnieje, podobnie jak nie istnieje sama w sobie rzecz taka jak przyjaciel. To zaistniae warunki stwarzaj zarwno przyjaciela jak i wroga. Osoba, ktra wie swj wasny interes z yciem innej osoby, uwaa j za przyjaciela dopty, dopki nie pojawi si midzy nimi konflikt interesw. Nie ma niczego takiego, co zasugiwaoby na niezmienn nazw przyjani lub wrogoci. Zarwno przyja jak i wrogo powstaje z wzicia pod uwag interesu i Zysku. Wraz z upywem czasu przyja moe zmieni si we wrogo, a wrogo w przyja. Interes wasny jest bardzo potnym czynnikiem. Ten, kto lepo ufa przyjacioom i zachowuje si zawsze z nieufnoci w stosunku do wrogw, naraa si na niebezpieczestwo. Ten, kto ignoruje moliwo uycia polityki i strategii w stosunkach z

328

Mikoajewska

Mahabharata

innymi i nastawia cakowicie swe serce na uczuciow jedno z przyjacimi i brak takiej jednoci z wrogami, jest uwaany za osob, ktra stracia rozum. Nie naley ufa tym, ktrzy nie zasu guj na zaufanie, ale rwnie nie mona cakowicie ufa tym, ktrzy zasuguj na zaufanie. Niebezpieczestwo, ktre niesie ze sob lepe zaufanie jest ogromne i reakcja osoby, ktrej si ufa, moe zniszczy ufajcego a do korzeni. Wszyscy krewni cznie z ojcem, matk, synem, wujem i synem siostry w swych dziaaniach bior pod uwag interes i Zysk. Nawet ojciec i matka potrafi wyrzec si syna, ktry popeni straszny grzech. Ludzie zawsze troszcz si o samych siebie. Zauwa potg wasnego interesu. Osoba taka jak ty, ktra po uwolnieniu si od straszliwego niebezpieczestwa chce uszczliwi swego wroga, nie moe by szczera. Poprzednio zszede z czubka drzewa na ziemi niezdolny z powodu swej lekkomylnoci do zauwaenia rozoonych pod drzewem side. Jake osoba tak lekkomylna jak ty, ktra jest niezdolna nawet do ochrony samej siebie, moe by zdolna do ochrony innych? Taka osoba z ca pewnoci zrujnuje wszystkie swoje przedsiwzicia. Przemawiasz do mnie sodko dowodzc, jak bardzo jestem ci drogi. Posuchaj jednak, co ja na ten temat myl. Nikt nie staje si dla nikogo drogi bez przyczyny. Wszystkie ywe istoty s wprawiane w ruch przez pragnienie Zysku w tej lub innej formie. Zarwno przyja midzy rodzonymi brami, jak mio midzy mem i on bazuj na interesie. Nie znam takiego rodzaju uczucia midzy osobami, ktre nie opieraoby si na motywie wasnego interesu. Szczeglnie wrd osb, ktre nie s ze sob naturalnie zwizane, tak jak rodzeni bracia, czy m i ona, nie zdarza si, aby po ktni czyy si ze sob ponownie z racji naturalnego uczucia. Kto staje si dla kogo drogi z powodu swej szczodroci, sodkich sw lub prawych dziaa. Mwic oglnie dana osoba staje si dla innej droga z racji celu, ktremu suy. Rwnie w naszym przypadku przyjacielskie uczucie zrodzio si nie bez przyczyny. Przyczyna ta jednak znika i ju duej n ie istnieje. Wraz z jej znikniciem znikny midzy nami przyjazne uczucia, bo z natury jestemy wrogami. Nie mog sobie wyobrazi, aby obecnie istniaa jaka inna przyczyna, dla ktrej jestem dla ciebie drogi, poza twym pragnieniem, aby upolowa mnie i zje? Czas niszczy stare przyczyny. Ty sam podasz instynktownie za swym wasnym interesem. Inni jednak, tacy jak ja, ktrzy zdobyli

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

329

mdro, s wiadomi i rozumiej, gdzie ley ich interes i dziaaj z t wiadomoci. wiat opiera si na dobrym przykadzie mdrcw. Nie powiniene przemawia tak, jak to czynisz, do kogo, kto tak jak ja rozumie swj wasny interes i zdoby mdro. Jeste silny i grony i oferujesz mi swe uczucie w zym momencie. Ja sam jednake dobrze wiem, gdzie ley mj interes i wiem, e wojna i pokj nie s permanentnym stanem, lecz zale od zaistniaych warunkw. Warunki skaniajce do pokoju lub do wojny zmieniaj si rwnie szybko jak ksztat chmur na niebie. Tego samego dnia raz bye moim wrogiem, raz sprzymierzecem i teraz ponownie stae si moim wrogiem. Przyja midzy nami istniaa dopty, dopki istnia jej powd, ktry znikn wraz z upywem czasu. Wraz z powodem znikna przyja. ywic si moim gatunkiem jeste moim naturalnym wrogiem. Stae si moim przyjacielem z powodu zaistnienia szczeglnych okolicznoci. Okolicznoci te jednake zniky i midzy nas powrci dawny naturalny stan wro goci. Sam pomyl, czy bdc zdolny do strategicznego mylenia mog wyj teraz z mej norki na twe wezwanie i zapewnienia przyjani? Z mojej strony byoby to wejcie prosto w nastawione na mnie sida. Zawierajc ze mn chwilowy pakt przyjani pomoge mi w uratowaniu ycia. Podobnie ja dziki moim ostrym zbom pomo gem ci w zamian uratowa ycie. Oddalimy sobie nawza jem wielk przysug. Teraz jednak nie ma ju powodu do kontynuowania tego przyjaznego paktu, bo jego cel zosta ju zrealizowany. Jestem ci teraz potrzebny wycznie po to, aby mg mnie zje. Jestem z natury twoim poywieniem. Ty sam jeste drapienikiem, podczas gdy ja jestem saby i jedyn moj obron przed tob jest ucieczka. Skoro nie ma midzy nami rwnowagi si, jake moemy pozostawa w przyjani? Rozumiem twoje rozumowanie. Ratujc mi ycie zdobye moj wdziczno i motywowany przez ni mog sta si dla ciebie atw zdobycz. Teraz, gdy po upywie caej nocy uwolnie si z side, musisz by straszliwie godny i mylisz tylko o tym, eby upolowa mnie i zje. Wpade przecie w sia nastawione przez myliwego, bo szukae jedzenia. Wiem, e musisz by godny, bo nadszed moment na twoje niadanie i e chcc co smakowitego zowi, mylisz o mnie. O przyjacielu, oferujesz mi przyja, lecz w tym momencie nie mog jej zaakceptowa. Jeeli nawet ty sam powstrzymasz si od zjedzenia mnie, to z ca pewnoci uczyni to twoje dzieci i ony.

330

Mikoajewska

Mahabharata

Sam wic widzisz, e nie mog by duej twoim przyjacielem. Powd naszej przyjaznej ugody ju duej nie istnieje. Jeeli jeste naprawd szczery w swej ofercie przyjani i wdziczny mi za mj czyn, zaakceptuj to, e obecnie odrzucenie twej oferty jest w moim najlepszym interesie i zadowl si tym. Pomyl, czy w mojej sytuacji kto, kto posiada cho troch rozumu, zechciaby zda si na ask kogo takiego jak ty, kto nie wyrnia si wcale prawo ci, jest godny i rozglda si za atw zdobycz? Pozwl mi wic schowa si gbiej do mojej norki, bo dr ze strachu, nawet gdy patrz na ciebie z daleka. Zaniechaj swych prb namawiania mnie na przyja, bo ja nie zamierzam zadawa si z tob. Jeeli jeste mi wdziczny za moj usug, pozwl mi odej i znale dla siebie jak inn kryjwk, bo przebywanie w bliskim ssiedztwie z drapienikiem takim jak ty nie jest dla mnie dobre. Nawet gdy raz udao mi si uciec, zawsze bd dra ze strachu na widok tych, ktrzy s ode mnie potniejsi i mog mnie zje. Ci, ktrzy s sabi tak jak ja, uwaaj tych, ktrzy s silniejsi za wrogw. Takie rozumowanie bazuje na witych naukach i nigdy nie traci swej wartoci. Jeeli si co do ciebie myl i wcale nie chcesz mnie zje zapominajc o swym wasnym interesie, powiedz mi, co mgbym dla ciebie uczyni? Oddam ci wszystko, co posiadam za wyjtkiem ycia. Mdrcy nauczaj, e dla ochrony swej jani naley powi nawet wasne dzieci, krlestwo, klejnoty i bogactwo. Dopki si yje, dopty mona odzyska utracone bogactwo i dlatego nie naley rezygnowa ze swego ycia z t sam atwoci jak z bogactwa. Wasna ja powinna by zawsze ochraniana. Osoby, ktre troszcz si ochron samych siebie i podejmuj dziaania po namyle i analizie sytuacji, nie naraaj si na niebezpieczestwo z powodu wasnych lekkomylnych dziaa. Zganiony w ten sposb przez mysz kot Lomasa zawstydzony rzek: O Palita, znam twoj mdro i wiem, e masz na uwadze swoje i moje dobro. Rozwaajc twj i mj interes dowiode, e s one w konflikcie. Nie powiniene jednak bra mnie za kogo, kim nie jestem. Przysigam, e w moim pojciu zranienie przyja ciela zasuguje na surow nagan. Z racji tego, e uratowae mi ycie, bardzo sobie ceni przyja z tob. Znam Prawo i w peni doceniam zasugi innych. Jestem ci prawdziwie wdziczny za otrzyman usug. Jestem oddany subie na rzecz przyjaci i dlatego uwaam, e powinnimy by dalej przyjacimi. Jestem gotowy razem z wszystkimi moimi krewnymi odda w ofierze swe ycie, jeeli tego ode mnie zadasz. Osoby, ktre zdobyy wiedz, widz powody do tego, aby ufa istotom o mentalnym nastawieniu takim jak nasze. Zaufaj wic szczeroci mych intencji.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

331

Mysz Palita rzeka po krtkim namyle: O Lomasa, jeste nadzwyczajnie dobry i z wielk przyjemnoci wysuchaem tego, co masz do powiedzenia. Jednake mimo tego nie mog ci zaufa i do kontynuowania przyjani z tob nie zdoasz mnie skoni ani sw mow, ani darami. Wierz mi, e ci, ktrzy s mdrzy, nigdy bez uzasadnionego powodu nie oddaj si z wasnej woli w rce swych naturalnych wrogw. Istota saba, ktra zawara ugod z siln w sytuacji, gdy kadej z nich grozio niebezpieczestwo, powinna w stosunku do silnej zachowywa ostrono i rozwag, gdy niebezpieczestwo zniknie. Po zrealizowaniu celu ugody, osoba saba nie powinna duej ufa silniej. Nigdy nie powinno si ufa komu, kto nie zasuguje na zaufanie, tak jak nie powinno si lepo ufa komu, kto zasuguje na zaufanie. Naley zawsze usiowa polega na samym sobie i inspirowa innych zaufaniem do samego siebie. Nigdy nie powinno si ufa swym naturalnym wrogom i w kadych warunkach naley ochrania przede wszystkim samego siebie. Czyje bogactwo, dzieci i ony moj dla niego warto tylko tak dugo, jak on sam yje. Z tego co mwi wynika jasno, e u podoa wszelkich ugd ley polityka nieufnoci i dlatego ostrono i brak zaufania do wszystkich jest tym, co prowadzi do najwyszego dobra. Ci, ktrzy nie ufaj swym wrogom, nigdy nie znajd si w ich wadzy bez wzgldu na to, jak s sabi i jak silni s ich wrogowie. Kto, tak bezbronny i saby, jak ja powinien wic zawsze strzec swego ycia przed kim tak potnym i drapienym jak ty i podobnie ty sam powiniene zawsze strzec swego ycia przed wciekym myliwym takim jak Czandala, ktry zapa ci w sida. Kot suchajc sw myszy tak bardzo przestraszy si wzmianki o myliwym, e zeskoczy z gazi na ziemi i w wielkim popie chu uciek w gboki las. Mdra i znajca wite pisma mysz Palita , ktra w rozmowie z kotem ukazaa sw potg rozumienia, widzc jego ucieczk schowaa si spokojnie w swej norce . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, jak sam widzisz nawet mysz, cho saba i sama jedna, dziki posiadanej wiedzy zdoaa pokrzyowa plany swym potnym wrogom. Ten, kto jest inteligentny i mdry powinien zawsze stara si o utrzymanie pokoju ze swymi potnymi wrogami. Mysz i kot zdoali w sytuacji wsplnego zagroenia uciec z yciem dziki swej umiejtnoci zawarcia ugody i wzajemnej wymianie usug. Posuchaj teraz, co w kontekcie tej opowieci mona powiedzie o obowizkach wojownikw.

332

Mikoajewska

Mahabharata

Gdy dwie osoby od dawna zaangaowane we wrogie st osunki zawieraj pokj, mona by pewnym, e chc si nawzajem okpi. W takim przypadku osoba, ktra ma wiedz dziki swej mocy rozumienia zdobdzie przewag nad swym partnerem, ktry jest nieuwany i pozbawiony wiedzy. Wane jest to, aby faktycznie odczuwajc lk rozbi wraenie osoby nieustraszonej i przy braku zaufania do partnera wydawa si ufnym. Ten, kto dziaa ostronie nie bdzi, a nawet jak zbdzi, nie bdzie zrujnowany. Gdy nadchodzi na to waciwy moment, naley zawrze pokj nawet z wrogiem, i gdy jest na to waciwy moment, naley podj wojn nawet z przyjacielem. Tak powinni postpowa ci, ktrzy poznali zasady wojny i pokoju. Pamitajc o tym i ze znajomoci witych pism w umyle naley z pen wiadomoci i bez wahania dziaa jak osoba motywowana lkiem, zanim oczekiwana przyczyna lku zrealizuje si, lecz gdy faktycznie to, co budzi lk si zrealizuje, naley udajc nieustraszonego dziaa jak kto, kto si boi i prbowa zawrze pokj z wrogiem. Taki lk i ostrono prowadzi do gbi rozumienia. Ten, kto odczuwa lk przewidujc niebezpieczestwo, potrafi go unikn, zanim si faktycznie zrealizuje, podczas gdy ten, kto nigdy nie odczuwa lku, zostanie przez nie z powodu swego nied balstwa zniszczony. Nie powinno si nikomu radzi, aby unika odczuwania lku. Osoba zdolna do odczuwania lku rozwija wiadomo swych sabych stron i szuka rady u mdrcw i ludzi dowiadczonych. Z tego powodu odczuwajc lk powinna jedynie wydawa si nieustraszona i nie majc do innych zaufania, powinna jedynie wydawa si ufna. Rozumiejc powag sytuacji i swoich czynw nie powinna uczyni nic, co bazuje na faszu. Tego uczy opowiedziana ci przeze mnie opowie o myszy i kocie. Wycigajc z niej waciwe wnioski, co do definicji przyjaciela i wroga i waciwego czasu na pokj i wojn, nauczysz si sposobw ucieczki w sytuacji, gdy grozi ci miertelne niebezpieczestwo. Krl otoczony przez wrogw powinien zawsze pamita o opowiedzianej ci przeze mnie opowieci o wojnie i pokoju midzy mysz i kotem. Zawierajc pokojow ugod z potnym wrogiem w obliczu wsplnego zagroenia powinno si by wiadomym czasowoci tej ugody, ktr niebezpiecznie przeciga na okres, gdy wsplne zagroenie mino. Po zrealizowaniu wsplnego celu nie powinno si dalej ufa przyjaznym deklaracjom wroga. Takie postpowanie jest w peni w zgodzie z trzema celami yciowymi,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

333

ktrymi s Prawo, Zysk i Przyjemno. Krl postpujc w zgodzie z tym, jak radz wite pisma, osignie powodzenie w ochronie swych poddanych. Dziaaj wic ze zrozumieniem, szukajc towa rzystwa i rady u braminw. Bramini s najwikszym rdem korzyci zdobywanych zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. To oni s nauczycielami obowizku i moralnoci i czczeni w naleyty sposb bd dziaa na rzecz twego dobra. 3. O granicy zaufania do przyjaciela Judhiszthira rzek: O Bhiszma, z tego, co mwisz wnosz, e krl nie powinien ufa ani wrogowi ani przyjacielowi, bo w ten sposb moe narazi si na niebezpieczestwo. Jak jednake krl, ktry nikomu nie ufa, zdoa pokona swych wrogw? Powiedz mi, prosz, co wicej na temat nieufnoci i granic zaufania. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj mej opowieci o rozmowie midzy krlem Brahmadatt i ptakiem Pudani , ktry potrafi tak jak baant naladowa gosy wszystkich zwierzt i ktry za zgod krla mieszka w jego krlewskich komnatach w paacu w Kampilji. Pudani, cho bya tylko ptakiem, zdobya wiedz i znaa Prawd. Pewnego dnia, w tym samym czasie, gdy wyklu si z jaj ka jej jedyny syn, krlewska ona rwnie urodzia syna. Pudani wdziczna krlowi za to, e moe zamieszkiwa ze swym synem w krlewskich komnatach, kadego poranka przynosia znad brzegu oceanu dwa dojrzae owoce, aby nasyci nimi zarwno swego, jak i krlewskiego syna. Owoce byy sodkie, jak eliksir niemiertelnoci i wzmacniay siy i energi tego, kto je zjada. May ksi dziki jej darowi rs szybko i nabiera si. Pewnego dnia lec w ramionach swej mamki zobaczy po raz pierwszy maego syna Pudani. Na ten widok wyrwa si z jej ucisku i kierujc si dziecinnym impulsem podbieg do maego ptaszka chcc si z nim bawi. Niewiadomy jeszcze w peni swej siy zapa go w donie i zadusi na mier. Nie zdajc sobie sprawy z tego, co uczyni, powrci radonie do swej mamki. W tym czasie Pudani przebywaa nad brzegiem oceanu szuka jc owocw i gdy po powrocie zobaczya martwe ciao swego zaduszonego przez maego ksicia syna lece bez ruchu na krlewskiej posadzce, ze zamanym sercem zalewajc si zami rzeka do samej siebie: O biada mi, nikt nie powinien zamieszkiwa w domu wojownika lub przyjani si z nim, czy te pozostawa z nim w jakichkolwiek stosunkach. Wojownicy zachowuj si z kurtuazj, dopki maj w tym jaki interes, ale jak tylko zrealizuj swj cel,

334

Mikoajewska

Mahabharata

odrzucaj innych jak niepotrzebne narzdzie. Oni wszystkich krzywdz i nie zasuguj na niczyje zaufanie. Po za daniu ran zawsze prbuj bezsensownie przypochlebia si rannemu. Zemszcz si za t ohydn zdrad mego zaufania i za ten popeniony przez maego ksicia potrjny grzech. Jak wiadomo potrjny grzech po penia ten, kto odbiera ycie komu innemu, kto urodzi si tego samego dnia, wychowywa si w tym samym miejscu, jad te same posiki i co wicej szuka u niego ochrony. dna zemsty Pudani swymi pazurami wydrapaa modemu ksiciu oczy. Po dokonaniu zemsty odczuwajc w pewnym stopniu ulg rzeka do same siebie: Grzeszne dziaanie popenione z roz mysem uderza prawie natychmiast w jego wykonawc, lecz ci, ktrzy mszcz si za otrzymane rany, nie niszcz swym dziaaniem swych zasug. Konsekwencje grzesznego aktu dotkn nie tylko jego wykonawc, ale rwnie jego synw i wnukw. Krl Brahmadatta bolejc nad lepot swego syna, lecz uwaajc zemst Pudani za uzasadnion, rzek: O Pudani, wyrzdzilimy tobie krzywd, ktr pomcia. Nasz rachunek zosta wic wyrwnany. Nie ma potrzeby, aby opuszczaa mj paac szukajc innego miejsca zamieszkania. Mieszkaj dalej w naszym paacu. Pudani rzeka: O krlu, mdrcy nie aprobuj tego, aby osoba, ktra zadaa rany innej, mieszkaa z ni dalej w tym samym domu. Powinna opuci stare miejsce zamieszkania. Nigdy nie powinno si bowiem ufa zapewnieniom tych, ktrzy doznali od nas ran. Gupiec, ktry uwierzy w takie zapewnienia, zginie. Ci, ktrzy zadali sobie nawzajem rany nie mog sobie duej ufa, bo nie mona ufa temu, kto zawid zaufanie i ju na nie nie zasuguje. lepe zaufanie grozi cakowitym zniszczeniem. Mdrcy nauczaj, e naley prbowa wzbudza w innych zaufanie, nie naley jednak nigdy samemu lepo ufa innym. Ojciec i matka s najlepsi wrd przyjaci. ona jest jedynie naczyniem do noszenia nasienia, syn jest jedynie czyim nasieniem. Brat jest potencjalnym wrogiem, a przyjaciel ma zawsze mokre donie. Szczcia i nieszczcia dowiadcza si zawsze samotnie wewntrz swej wasnej jani. Midzy osobami, ktre zraniy si nawzajem nie moe by prawdziwego pokoju. Nie ma ju wic adnego powodu do tego, abym mieszkaa dalej w twoim paacu. Umys osoby, ktra zrania inn, w sposb naturalny staje si podejrzliwy, gdy t en, ktry dozna od niej ran, honoruje j i obdarowuje. Takie zachowanie szczeglnie wtedy, gdy jest realizowane przez stron silniejsz, wywouje w sabszej silny niepokj. Osoba inteligentna powinna

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

335

wic jak najszybciej opuci to miejsce, gdzie traktowa na najpierw z honorami, doznaa pniej ran, nawet gdy jest ponownie obdarzana czci. Zamieszkiwaam dugo w twym paacu traktowana przez ciebie bardzo przyjanie. Jednake teraz pojawi si midzy nami powd do nienawici. Z tego to powodu powinnam bez chwili zwoki opuci twj paac. Krl Brahmadatta rzek: O Pudani, ten, kto rani w odpowiedzi na zranienie, nie jest uwaany za przestpc. Mciciel jedynie wyrwnuje swj rachunek. Majc to na uwadze yj dalej w mo im paacu i nie szukaj dla siebie jakiego innego miejsca. Pudani rzeka: O krlu, prawdziwe wznowienie przyjani midzy stronami, ktre nawzajem zaday sobie rany, nie jest mo liwe. Ich serca nie zdoaj zapomnie o tym, co si stao. Krl Brahmadatta rzek: O Pudani, uwaam, e przyja midzy stronami, z ktrej jedna zrewanowaa si drugiej za otrzyman krzywd, powinna by wznowiona, gdy to ponowne zjed noczenie uleczy star uraz i zapobiegnie dalszemu ranieniu si. Pudani rzeka: O krlu, uraza powstaa z zadania sobie nawzajem ran nigdy nie wyganie. Zraniona osoba nie potrafi zaufa temu, kto j zrani czujc si uspokojona przez jego dobr wol. Na tym wiecie ywe istoty zbyt czsto ulegaj zniszczeniu z powodu zaufania do tych, ktrym nie powinny ufa. Z tego powodu, cho bylimy przyjacimi, musimy si teraz rozsta pamitajc o tym, e tych, ktrych nie mona pokona si, mona ujarzmi przy pomocy nieuczciwej ugody. Krl Brahmadatta rzek: O Pudani, wierz mi, e wzajemne uczucie i zaufanie powstaje w sposb naturalny midzy osobami, ktre mieszkaj razem pomimo tego, e zraniy si nawzajem. Zamieszkiwanie razem stpia ostro urazy. Uraza znika rwnie szybko jak woda z licia lotosu. Pudani rzeka: O krlu, jak zapewne wiesz, wrogo midzy stronami moe mie pi przyczyn. S nimi: kobiety, ziemia, obraliwe sowa, naturalna sprzeczno interesw i zranienie. Gdy wrogo powstanie midzy przyjacimi, nie mog ju sobie duej ufa. Poczucie urazy yje ukryte w sercu jak ogie w drzewie. Ogie urazy jest jak poncy wiecznie ogie gniewu, ktry mdrzec Aurwa wrzuci ongi do oceanu (zob. Mahabharata, ks. I, opow. 7, p. 6) i nie mona go ugasi przy pomocy prezentw, odwagi, czy pojednania. Rozpalony raz ogie urazy nigdy nie wygasa, zanim nie spali na popi tego, kto uraz spowodowa. Dlatego sam fakt zadania komu rany rodzi lk w tym, kto j zada.

336

Mikoajewska

Mahabharata

Mieszkaam w twym paacu dopty, dopki mnie nie zranie i ja nie zraniam ciebie. Teraz jednak sytuacja si zmienia i nie moemy ju sobie duej nawzajem ufa. Krl Brahmadatta rzek: O Pudani, zwr uwag na to, e kade dziaanie wywodzi si i jest wykonywane przez Czas. Jake wic mona powiedzie, e kto kogo zrani, skoro za wszystko odpowiada Czas? Podobnie jest z narodzinami i mierci. ywe istoty rodz si i yj, bo nadszed na to Czas i podobnie umieraj. Niektrzy umieraj zaraz po urodzeniu, inni yj a do pnej staroci. Czas jak ogie konsumuje wszystkie ywe istoty. To nie ja jestem przyczyn twego strapienia i to nie ty jeste przyczyn mojego. To Czas kieruje dol i niedol ywych istot. Wiedzc o tym mieszkaj dalej w moim paacu obdarzajc mnie tym samym, co przedtem przyjaznym uczuciem bez lku, e spotka ci z mojej strony jaka krzywda. Wybaczyem ci zo, ktre mi wyrzdzia, wybacz mi wic take to zo, ktre ode mnie zaznaa. Pudani rzeka: O krlu, gdyby faktycznie byo tak, jak mwisz, e Czas jest przyczyn wszystkich dziaa, nikt nie mgby ywi do nikogo adnej urazy. Dlaczego jednak rne ywe istoty szukaj pomsty za mier swych przyjaci i krewnych? Dlaczego bogowie i demony walcz ze sob od najdawniejszych czasw? Dlaczego lekarze stosuj lekarstwa i lecz chorych? Jaki sens maj w tym kontekcie lekarstwa? Dlaczego ludzie tracc zmysy z powodu czyjej mierci daj upust swej rozpaczy? Jak moliwe jest zbieranie zasug sw religijnoci? Wiem, e mszczc si na twym synu za to, e zabi mojego syna, zasuyam na mier z twoich rk. Znam te stosunek ludzi do ptakw: albo polujc na nie chc je zabi i zje, albo chc je zamkn w klatce. Nie istnieje aden trzeci powd, dla ktrego szukaliby z ptakiem kontaktu. Ptak nie chcc zosta zabity lub uwiziony musi ratowa si ucieczk. Zarwno mier jak uwi zienie powoduj bl. ycie jest drogie dla kadej ywej istoty. Kada z nich jest unieszczliwiona przez aob i bl i kada pragnie by szczliwa. Cierpienie pochodzi z rnych rde. Wypywa z utraty bo gactwa, zgrzybiaoci, przebywania w ssiedztwie czego, co jest nieprzyjemne lub ze, rozdzielenia od przyjaci i innych sprawiajcych przyjemno przedmiotw, mierci, szczeglnie mierci dziecka, izolacji i innych przyczyn naturalnych. Niektre niemdre osoby gosz pogld, e cierpienie innych nie jest ich cierpieniem. Wrd nich s gwnie ci, co sami nigdy nie doznali cierpienia. Nikt, kto sam pozna cierpienie, nie odway si na wygoszenie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

337

takich pogldw. Ten, kto dowiadczy blu rnych nieszcz, odczuwa nieszczcia innych jak swoje wasne. Jednake w naszym przypadku nawet sto lat bdzie za mao na to, aby wymaza z pamici cierpienie, ktre ty mi przyniose, jak to ktre ja przyniosam tobie. Po tym, co uczynilimy sobie nawza jem, pojednanie jest niemoliwe. Kada myl o twoim synu bdzie oywia na nowo zarwno moj, jak twoj uraz. Ci, ktrzy zadali sobie nawzajem rany s jak skorupy rozbitego glinianego naczynia, ktrych nie sposb ponownie poczy razem. W dawnych czasach nauczyciel demonw, ukra , w rozmowie z Prahlad nuci, e ten, kto lepo wierzy w sowa wroga, prawdziwe czy faszywe, zginie tak jak poszukiwacz miodu, ktry podajc za ladem pszcz wpada w d przykryty sianem. Urazy przeywaj nawet mier bezporednich wrogw i s kontynuo wane przez synw i wnukw, ktrzy chc pomci swych rodzi cw i dziadw. Ten, kto chce unikn nieszczcia, nie powinien ufa krlowi, ktry proponuje mu ugod po tym, jak dozna od niego ran i jak sam w przeszoci go zrani. Krlowie zwykli bowiem rozwizywa swe konflikty z wrogiem poprzez ugod, czekajc je dnak na okazj, aby po zdobyciu jego zaufania mc go zniszczy. Krl Brahmadatta rzek: O Pudani, nikomu nie uda si zrealizowa swych celw bez zaufania do innych. Ten, kto nikomu nie ufa i pielgnuje swj lk, jest jak umary. Pudani rzeka: O krlu, czowiek, ktrego stopy s w ranach, upadnie, jeeli nie bdzie porusza si ostronie. Podobnie ten, kto bez rozpoznania swych sil upiera si, aby kroczy dalej z drog, wkrtce zapaci za to yciem, a czowiek, ktry uprawia ziemi nie zwaajc na waciw por roku, nie zdoa zebra plonw. Take ten, kto je odywcze jedzenie bez wzgldu na jego smak, bdzie cieszy si dugim yciem, podczas gdy ten, kto je tylko to, co jest smaczne, cho szkodliwe, umrze wczenie. Przeznaczenie i podejmowany wysiek wspieraj si nawzajem. Osoby o wielkich duszach, ktre nigdy nie zaprzestaj podejmo wania wysiku, dokonuj wielkich czynw, podczas gdy eunuch zdaje si cakowicie na przeznaczenie. Dziaania, ktre s korzystne, powinny by wykonane bez wzgldu na to jak bardzo s nie przyjemne. Ten, kto pozostaje bierny, zawsze w kocu pada ofiar nieszczcia. Z tych to powodw naley zawsze podejmowa wysiek i realizowa te dziaania, ktre przynosz dobro. Naturalnymi przyjacimi kadej ywej istoty jest wiedza, od waga, umiejtnoci, sia i cierpliwo. Ci, ktrzy s mdrzy, bd

338

Mikoajewska

Mahabharata

y na tym wiecie wspomagani przez tych piciu przyjaci. Domy, zoto, ziemia, ony i sprzymierzecy s zdaniem mdrcw drugorzdnymi rdami dobra, ktre dziki pomocy tych piciu przyjaci mona zdoby. Osoba, ktra zdobya wiedz, jest zawsze zadowolona i wszdzie byszczy sw jasnoci. Nie budzi w nikim lku i sama nie poddaje si lkowi. Choby najmniejsze bogactwo posiadane przez tak osob z czasem wzrasta. Wykonuje kade dziaanie z umiejtnoci i dziki samo-kontroli zdobywa saw. Z kolei istota o niewielkim rozumie, ktra jest zbyt przywizana do swego domu i miejsca zamieszkania, musi znosi swoje jdzowate ony, ktre poeraj j ywcem. Nie chce jednak porzuci swego domu mwic: tutaj s moi przyjaciele, tutaj jest mj kraj, jake mog to wszystko porzuci? Naley jednak porzuci swj dom, gdy jest dotknity przez zaraz lub nawiedzony przez gd. Powinno si albo y w swym wasnym kraju majc szacunek wszystkich, ale uda si do innego kraju i tam y. Ja sama mam powody, aby opuci mj dom i poszuka dla siebie innego miejsca zamieszkania. Nie mam odwagi, aby y dalej w tym samym miejscu, bo wyrzdziam twemu synowi wielk krzywd. Naley porzuci z on, zego syna, zego krla, zego przyjaciela, zego sprzymierzeca i ze miejsce zamieszkania. Nie mona ufa zemu synowi, czy czerpa przyjemnoci z kontaktu ze z on. Nie moe by szczcia w zym krlestwie, nie mona mie nadziei na przeycie w zym kraju i nie mona liczy na zego przyjaciela, ktrego wierno jest niepewna. W zym zwizku nie istnieje nic poza hab. ona powinna by zgodna, syn powinien uszczliwia rodzicw, przyjaciel powinien by godny zaufania, a czyj kraj powinien dostarcza mu rodkw utrzymania. Prawy krl nie ciemiy swych poddanych i wspiera biedakw. W jego krlestwie nie ma lku i poddani mog tam spokojnie y ze swymi onami, synami, przyjacimi i krewnymi. Gdy krl jest grzeszny, ciemieni przez niego poddani gin. To krl umoliwia poddanym podanie za trzema celami yciowymi (Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci) i w zamian za odbieranie im szstej czci ich bogactwa w formie podatku powinien ich ochrania. Krl, ktry nie ochrania waciwie swych poddanych jest zodziejem i obciony rwnie ich grzechami tonie w piekle, podczas gdy krl, ktry waciwie realizuje swj obowizek ochrony jest uwaany za uniwersalnego dobroczyc.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 133

339

Pan wszystkich ywych istot Manu wymienia siedem atrybutw krla: krl jest ojcem, matk, nauczycielem, obroc, Ogniem, Wairawan (Kuber) i Jam. Krl, ktry darzy wspczuciem swych poddanych jest jak ojciec i poddani, ktrzy zachowuj si w stosunku do niego nieuczciwie, narodz si ponownie na ziemi wrd zwierzt lub ptakw. Krl troszczc si o biedakw i dostarczajc im poywienia jest jak matka, karzc swych podda nych jest jak Ogie, a wymierzajc sprawiedliwo jest jak Jama . Speniajc yczenia i rozdajc bogactwo jest jak Kubera, dajc przykad prawego zachowania jest jak nauczyciel. Krl, ktry swymi osigniciami sprawia rado mieszkacom swych miast i prowincji i wie, w jaki sposb oddawa im honory, zdobdzie szczcie zarwno za ycia jak i po mierci, podczas gdy krl, ktrego poddani yj w lku uciskani przez niesprawied liwe podatki i rne inne rodzaje za, zostanie w kocu pokonany przez silniejszych wrogw . Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira, Pudani po wypowiedzeniu tych sw poegnaa krla Brahmadatt i opuciwszy jego paac udaa si na poszukiwanie dla siebie nowego miejsca zamieszkania dowodzc swym zachowaniem, e trudno odzyska raz zawiedzione zaufanie do przyjaciela.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXXXVIII-CXXXIX (Apaddharmanusasana Parva).

340

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 134 O naukach mdrca Bharadwady

Mdrzec Bharadwada rzek: O Satrundaja, krl powinien by dalekowzroczny jak sp, opanowany w swym bezruchu jak uraw, czujny jak pies, waleczny jak lew, nieustraszony jak wrona i powinien porusza si po terytorium wroga bez lku i ze spokojem jadowitego wa.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXL)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczae mnie o tym, jakie pryncypia powinien bra pod uwag krl, ktry zasta pokonany przez wroga, jak i o tym, kiedy w sytuacji zagroenia ycia naley podj negocjacje z wrogiem oraz kiedy trzeba rozsta si z przyjacielem. Udziel mi teraz praktycznych porad, jak powinien dziaa krl kierujcy si Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci, ktry narodzi si na ziemi w okresie koca eonu, gdy prawo zanika i cay wiat jest nkany przez barbarzycw. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, yjc w takich czasach krl powinien sprawowa wadz odrzucajc wszelkie wspczucie . Posuchaj opowieci o rozmowie midzy mdrcem Bharadwad i krlem Satrundaj, w ktrej mdrzec daje krlowi wskazwki, co do strategii postpowania w takich czasach. Krl Satrundaja by wielkim wojownikiem na rydwanie. Pewnego dnia uda si na spotkanie z mdrcem Bharadwad szukajc u niego rady w sprawie Zysku. Rzek: O wielki mdrcu, powiedz mi, jak stara si o zdobycie przedmiotu, ktrego si nie posiada? Jak po jego zdobyciu powodowa jego wzrost? Jak po jego wzrocie go zachowa? Jak po jego zachowaniu go uywa? Mdrzec Bharadwada rzek: O Satrundaja, krl, ktry szuka Zysku, powinien zawsze trzyma silnie w doni swe krlewskie bero, ukazywa odwag i unikajc u siebie wszelkich zaniedba szuka zaniedba u wroga. Widok krla wymierzajcego kar wzbudza w kadym lk i dlatego krl powinien rzdzi przy pomocy kary. Potga kary jest wychwalana przez tych, co zdobyli wiedz. Wrd czterech narzdzi sprawowania wadzyugody, darw, rozbratu i karykara jest uwaana za najwaniejsze. Gdy podstawa stanowica dla innych ucieczk i obron ulega zniszczeniu, wszyscy, ktrzy znajduj w niej oparcie, gin. Jake gazie mog si utrzyma przy yciu, gdy zostaj podcite

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 134

341

korzenie? Mdry krl powinien stara si podci korzenie wroga przecigajc na sw stron jego sprzymierzecw i poplec znikw. Gdy krlowi grozi nieszczcie, powinien nie tracc czasu robi to, co najmdrzejsze i najtrudniejsze dla wroga do pokonania. Powinien ukaza sw odwag, walczy najlepiej jak potrafi i za przesta walki, gdy tak nakazuje rozum. Pokor powinien ukazywa jedynie w mowie, ale w swym sercu powinien by ostry jak brzytwa. Wolny od dzy i gniewu powinien mwi sodko i agodnie. Jeeli przemawia za tym wsplny interes, powinien zawrze pokj nawet ze swym rywalem pozostajc jednak ostrony i nie ufajc mu w peni, i gdy wsplnota interesu zniknie, powinien odsun si od niego i szuka nowego sprzymierzeca. Zjednawszy sobie wroga sodkimi sowami powinien zawsze zachowywa w stosunku do niego bezpieczny dystans jak kto, kto przebywa w komnacie razem z jadowitym wem. Osob, ktrej zachowanie byo w przeszoci przyjazne, naley prbowa zjedna odwoujc si do przeszoci. Niegodziwca mona zjedna wizj korzyci w przyszoci, a osob, ktra zdobya mdro, teraniejszymi usugami. Gdy sytuacja tego wymaga, krl szukajcy sukcesu powinien by zdolny do zoenia w pokorze doni, pochylenia z czci gowy, przemwienia sodkim jzykiem i nawet ez. W niekorzystnych dla siebie czasach powinien zgodzi si na wspieranie wroga, lecz gdy tylko nadarzy si do tego okazja, powinien zmiady go tak jak gliniane naczynie, gdy uderzy w nie kamie. Czowiek, ktry ma do zrealizowania wiele celw, nie powinien mie skrupuw do transakcji nawet z niewdzicznikami. Jed nake realizujc cele takiej osoby nie powinien nigdy realizowa ich w caoci, lecz zostawia co nie zrealizowane, aby mc j zmusi do wywizania si ze swego zobowizania. Krl powinien dziaa naladujc kukuk, dzika, gr Meru, pust komnat, aktora i oddanego przyjaciela. Tak jak kukuka powinien oddawa swych przyjaci lub poddanych innym na utrzymanie; tak jak dzik powinien niszczy swych wrogw u korzeni; tak jak gra Meru nie powinien pozwoli nikomu, aby go przewyszy; tak jak pusta komnata powinien mie do miejsca na nowe nabytki; tak jak aktor powinien by zdolny do grania rnych rl; tak jak oddany przyjaciel powinien by oddany interesom poddanych.

342

Mikoajewska

Mahabharata

Krl powinien skada wizyty w domach swych wrogw i pyta ich o ich zdrowie. Bogactwa nie zdoaj zdoby ci, ktrzy s leniwi, pozbawieni mskoci, niezdolni do podejmowania wysiku, wypenieni pych, boj si stracenia popularnoci i zawsze odka daj wszystkie sprawy na pniej. Krl powinien dziaa w taki sposb, aby wrg nie mg odkry jego saboci, lecz sam powinien si stara o odkrycie saboci wroga. Wszystkie swe sabe punkty powinien ukry, tak jak w, ktry chowa si w swej skorupie. Swe sprawy finansowe powinien analizowa z cierpliwoci obserwujcego tafl jeziora polujcego urawia, a sw odwag powinien ukazywa tak jak lew. Powinien umie zaczaja si na sw ofiar jak wilk i uderza z moc pioruna. Alkoholu, gry w koci, kobiet, polowania i muzyki powinien uywa z umiarkowaniem, bo uywanie ich naogowo i bez umiaru rodzi zo. Gdy jest to konieczne, powinien zmieni swj uk w dbo trawy i spa czujnie jak jele. Powinien by jak lepy i guchy tam, gdzie jest to konieczne. Rozumny krl uywa swej siy we waciwym miejscu i czasie. Gdy miejsce i czas s niewaciwe, atak bdzie bezowocny. Krl powinien dziaa po rozwaeniu swych mocnych i sabych stron i umocnieniu swej przewagi nad wrogiem. Krl, ktry nie zmiady podbitego wroga przy pomocy swej militarnej siy, sam naraa si na mier. Drzewo obsypane kwiatami moe by sabe. Na drzewo obsypane owocami moe by trudno si wspi. Czasami rosnce na drzewie niedojrzae owoce wydaj si dojrzae. Krl wiedzc o tym powinien wycign odpowiednie wnioski, co do wyboru strategii wobec wroga. Krl powinien najpierw wzmocni nadziej przeciwnej strony na realizacj jej ycze i nastpnie stwarza przeszkody w spenieniu tych nadziei twierdzc, e te przeszkody s chwilowe. Pniej powinien je przedstawi, jako wynikajce z prawdziwie powanej przyczyny. Krl powinien uczyni wszelkie odpowiednie przygotowania do walki z przyczyn lku, zanim ta przyczyna si zrealizuje dziaajc jak osoba odczuwajca lk. Lecz gdy przyczyna lku si ju zrealizuje, powinien nieustraszenie przystpi do ataku na ni. Bez podejmowania adnego ryzyka czowiek nie zdoa zebra dobra, a ten, kto jest zdolny do przeycia w sytuacji zagraajcej yciu, zbierze liczne zasugi.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 134

343

Krl powinien by zdolny do oceny wszelkich zbliajcych si zagroe i gdy si zrealizuj powinien by zdolny do stawienia im oporu i zapobiegania ich ponownemu pojawieniu si. Osoba inteligentna nie powinna porzuca szczliwej teraniej szoci w celu poszukiwania szczliwej przyszoci, lecz krl, ktry pi spokojnie po zawarciu traktatu pokojowego z wrogiem, jest jak czowiek, ktry po zaniciu na wierzchoku drzewa budzi si spadajc na ziemi. Gdy na krla spada nieszczcie, powinien prbowa pokona swe poczucie przygnbienia i realizowa Prawo. Krl powinien zawsze oddawa honory wrogom swych wrogw; powinien odkry tych wrd wasnych szpiegw, ktrzy pracuj na rzecz wroga; powinien te zadba o to, aby jego szpiedzy byli nierozpoznawalni dla wroga i uywa ascetw i ateistw, jako swych szpiegw. Krl powinien rozpoznawa i kara nawet mierci grzesznych zodziei amicych Prawo, gdy zaczn wczy si po miejscach publicznych, takich jak ogrody, place rozrywki, domy oferujce spragnionym podrnikom wod do picia, czy wite brody. Krl nie powinien lepo ufa tym, ktrzy nie s godni zaufania , jak i tym, ktrzy s godni zaufania. lepe zaufanie jest zawsze niebezpieczne i dlatego nie naley nikomu ufa bez starannego przemylenia sprawy. Krl powinien stara si o zdobycie zaufania swego wroga i w momencie, gdy pojawi si ku temu dobra okazja, powinien go zniszczy. Krl powinien zawsze obawia si tych, ktrzy s nieustraszeni jak i wszystkich innych, ktrych naley si obawia. Nieustraszeni mog przynie totalne zniszczenie. Krl, ktry szuka dobrobytu, nie powinien mie adnych skrupuw w sprawie zabicia syna, brata, ojca i przyjaciela, jeeli ktra z tych osb stoi na drodze do realizacji jego celw. Krl powinien nawet ukara nauczyciela, jeeli jest arogancki, nie wie, co powinien i czego nie powinien czyni, i zszed ze cieki prawoci. Krl, tak jak rybak, nie moe zdoby dobrobytu powstrzymujc si cakowicie od zabijania innych i popenienia licznych straszliwych czynw. Nie istnieje oddzielny gatunek wroga lub przyjaciela. ywe istoty staj si przyjacimi lub wrogami zalenie od sytuacji, w ktrej si znalazy.

344

Mikoajewska

Mahabharata

Krl nie powinien mie dla swych wrogw litoci. Jego obowizkiem jest zniszczenie tych, ktrzy zadali mu rany. Krl, ktry szuka dobrobytu powinien stara si o to, aby przywiza do siebie jak najwiksz liczb ludzi dziaajc na rzecz ich dobra. Powinien przywizywa do siebie ludzi miymi sowami, honorami i prezentami skaniajc ich do suby na sw rzecz. W stosunku do poddanych nie powinien mie nigdy zych intencji lub ukazywa zej woli. Wymierzajc sprawiedliwo powinien kara i powstrzymywa przestpcw. Kar grzywny powinien agodzi ciep mow, a karzc kogo mierci powinien sam wyraa z tego powodu al. Krl nigdy nie powinien prowadzi pustych i bezowocnych dysput, jak i nie powinien przekracza granic nieuzbrojony. Jest to bowiem jak jedzenie bydlcych rogw, ktre nie maj adnej wartoci odywczej i smaku i jedynie amie si na nich zby. Krl kierujc si Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci powinien unika podania tylko za jednym z tych celw, bo wwczas Prawo stoi na drodze do zdobycia Zysku, Zysk na drodze Prawa, a Przyjemno na drodze Zysku i Prawa. Prawo powinna by praktykowana jako droga do Zysku, a Zysk jako droga do Przyjemnoci i zadowolenia zmysw. Dla tych, ktrzy s mdrzy, ostatecznym zrealizowaniem Prawa jest czysto duszy, zrealizowaniem Zysku jest ofiara skadana bogom, a zrealizowaniem Przyjemnoci utrzymanie przy yciu ciaa. Niespacony dug, nieugaszony do koca ogie i pozostawiony przy yciu wrg bezustannie wzrastaj i rodz lk. Kade dziaanie powinno by zrealizowane do koca. Naley by starannym w kadym szczegle, gdy nawet tak maa rzecz jak cier moe urosn do miertelnej gangreny. Krl powinien zniszczy krlestwo wroga wyniszczajc doszcztnie jego mieszkacw, drogi i domy. Krl powinien by dalekowzroczny jak sp, opanowany w swym bezruchu jak uraw, czujny jak pies, waleczny jak lew, nieustraszony jak wrona i powinien porusza si po terytorium wroga bez lku i ze spokojem jadowitego wa. Krl powinien zdoby herosa skadajc przed nim z szacun kiem donie, tchrza budzc w nim strach, zawistnika obrzucajc go darami, a rwnego sobie pokonaniem go w walce. Przywdcw rnych wrogich sekt powinien prbowa ze sob skci, podczas gdy tych, ktrzy s mu drodzy, powinien prbowa zjednoczy. Powinien ochrania swych ministrw przed niezgod i zniszczeniem.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 134

345

Gdy krl staje si zbyt agodny, ludzie go lekcewa, a gdy jest zbyt surowy, ludzie czuj si nieszczliwi. Zgodnie z regu zotego rodka krl powinien wic umie by zarwno surowy jak i agodny w zalenoci od wymogw sytuacji. agodnoci mona pokona zarwno tych, ktrzy s agodni, jak i tych, ktrzy s agresywni. Nie istnieje nic takiego, na co agodno nie mogaby oddziaa i dlatego mwi si, e agodno jest potniejsz broni ni agresywno. Krl, ktry potrafi by albo agodny, albo agresywny odpowiadajc na wymogi sytuacji odniesie sukces w realizacji wszystkich celw i pokonaniu wroga. Kto, kto wywoa gniew osoby inteligentnej i posiadajcej wiedz, nie powinien czu si bezpiecznie nawet wtedy, gdy znajduje si w odlegym miejscu, bo ramiona inteligentnej osoby sigaj daleko. Nie powinno si szuka przekraczania tego, czego nie mona przekroczy. Nie powinno si odbiera wrogowi tego, co potrafi odzyska. Nie powinno si kopa tam, gdzie nie mona dokopa si do korzeni. Nie naley atakowa tego, ktremu nie zamierza si uci gowy. Opisaem ci strategie dziaania, ktre powinien realizowa krl, ktry znalaz si w trudnym pooeniu. Strategie te nie s zalecane w normalnych warunkach. Wyjaniem tobie, jak powiniene pos tpowa majc na uwadze wasny Zysk w sytuacji, gdy znalaze si we wadzy wroga . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, krl Satrundaja wzi sobie do serca sowa wypowiedziane przez mdrca Bharadwad i postpujc zgodnie z jego instrukcjami zdoby dobrobyt, ktrego szuka.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXL (Apaddharmanusasana Parva).

346

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 135 O tym jak mdrzec Wiwamitra spoy nieczyste miso nie popeniajc grzechu
1. O koniecznoci opierania dziaania na swej zdolnoci do rozrniania dobra i za w konkretnej sytuacji; 2. O tym jak w okresie godu Wiwamitra podejmuje zamiar spoycia nieczystego misa nalecego do Czandali; 3. Wiwamitra prbuje przekona Czandal, e bdc w obliczu mierci godowej moe spoy nieczyste miso; 4. Wiwamitra oczyszcza si z grzechu spoycia nieczystego misa dzielc swj posiek z bogami i praktykujc ascez; 5. O gromadzeniu dowiadczenia i rozwijaniu umiejtnoci rozumienia Prawa.

Wiwamitra rzek: O Czandala, jestem bardzo godny. Ju nie pamitam, kiedy ostatni raz jadem. Nie widz adnego prawego sposobu na utrzymanie si przy yciu. Gdy mier zaglda w oczy, powinno si prbowa zachowa ycie przy pomocy wszelkich dostpnych rodkw bez oceniania ich charakteru, aby mc pniej gromadzi zasugi. Tak jak wojownicy powinni i drog Indry, bramini powinni i drog Ognia. ... Ogie jest ustami bogw i rwnie jest ich kapanem. Powinien wic ywi si jedynie tym, co jest czyste. Jednake czasami Ogie konsumuje wszystko. Ja sam staem si teraz jak konsumujcy wszystko Ogie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXLI)

1. O koniecznoci opierania dziaania na swej zdolnoci do rozrniania dobra i za w konkretnej sytuacji Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi jak powinien utrzyma si przy yciu bramin, ktry nie chce wyrzec si swej prawoci w czasach, gdy prawdziwa baza prawoci ulega zakce niu i zafaszowaniu, Prawo upado i rzdzi Bezprawie, Indra przesta oblewa ziemi deszczem, zanikny wszystkie ogranicze nia, cztery kasty straciy rozumienie swych obowizkw, ludzie ciemieni przez krla i zodziei zaprzestali szukania religijnych zasug i z powodu dominacji dzy i zawici czuj si zagroeni z kadej strony i nie potrafi nikomu zaufa, domostwa pon w caym kraju, ssiad zabija ssiada i wszelkie rodki do ycia znalazy si w rkach zodziei i barbarzycw. Powiedz mi te, jak

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

347

w takich grzesznych czasach powinien y krl, aby nie zboczy ze cieki Prawa i Zysku? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, od krlewskich dziaa zaley zarwno pokj jak i dobrobyt poddanych i uwolnienie si od za groe wynikych z braku deszczu we waciwym sezonie, chorb i mierci. Jak ju tobie kiedy mwiem, to dziaania krla decy duj o tym, czy mamy do czynienia z kritajug, tretajug, dwaparajug, czy kalijug. Gdy nastan czasy tak nieszczliwe jak te, ktre opisae, naley ocen prawoci wasnych dziaa podtrzymujcych ycie opiera na swej umiejtnoci oceny tego, co jest dobre i co jest ze. W tym kontekcie posuchaj staroytnej opowieci o tym, jak mdrzec Wiwamitra uratowa si przed mierci godow poprzez spoycie nieczystego misa nalecego do pewnego Czandali (niedotykalny) i o jego rozmowie z Czandal, w ktrej prbowa go przekona, e spoywajc nieczyste miso w sytuacji, w ktrej si znalaz, nie popenia grzechu. 2. O tym jak w okresie godu Wiwamitra podejmuje zamiar spoycia nieczystego misa nalecego do Czandali Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, to, o czym chc ci opowiedzie, dziao si to w odlegych czasach na przeomie treta i dwaparajugi, gdy na rozkaz bogw ziemi nawiedzia straszliwa susza, ktra trwaa dwanacie lat. W tym przeomowym okresie, gdy Czas si starzeje i wiele ywych istot ginie, Indra przesta oblewa ziemi deszczem. Planeta Brihaspati (Jowisz) zacza porusza si w przeciwnym kierunku, a Ksiyc (Soma ) porzuciwszy sw zwyk orbit zbacza w kierunku poudnia. Od dawna nikt nie widzia nawet kropli rosy, a na niebie nie byo jednej chmurki. Z wielkich rzek po zostay jedynie malutkie strumyczki. Jeziora, studnie, rda wyschy tracc cae swe pikno. Gdy zaczo brakowa wody, przydrone miejsca zaopatrujce podrnych w wod do picia opustoszay. Bramini przestali wyko nywa rytuay ofiarne i recytowa Wedy. Nikt nie wykonywa ju rytw pokutniczych i nie wypowiada dobrze wrcych dwi kw Waszatw. Zaprzestano uprawiania ziemi i hodowli krw. Porzucono handel i sklepy. Z powierzchni ziemi znikny wszyst kie supki do przywizywania zwierzt ofiarnych i ludzie przestali zbiera przedmioty potrzebne do realizacji rytuaw ofiarnych. Nie celebrowano juz duej adnych festiwali i zaniechano wszelkiej rozrywki. Wszdzie byo wida gry koci, wok ktrych groma dziy si misoerne demony, szakale i spy. Miasta i prowincje

348

Mikoajewska

Mahabharata

opustoszay wyniszczone przez bandytw, wojsko i zych krlw. Podobnie opustoszay witynie i miejsca powicone bogom. Starcy opucili pod przymusem swe domy. Zwierzta hodowlane jak kozy, owce, krowy wyginy z braku poywienia. Podobnie umierali bramini. ywe istoty straciy wszystkich swych obrocw. Zioa i roliny wyschy. Ziemia stracia cae swe pikno przypo minajc swym wygldem miejsce kremacji zwok. W tym okresie terroru i Bezprawia ludzie tracili z godu rozum i zaczli zjada si nawzajem. Nawet riszi porzucali swe przysigi, ognie ofiarne i bstwa i wczyli si po dungli w poszukiwaniu jedzenia. Wrd nich by wielki mdrzec Wiwamitra, ktry zaniechawszy codziennej ceremonii oddawania czci ogniowi ofiarnemu szuka poywienia nie zwracajc ju duej uwagi na to, czy jest to poywienie uchodzce za czyste, czy te nie. Nie mg jednak znale adnego. Pewnego dnia dotar do znajdujcej sie w gbi lasu maej wioski zamieszkaej przez okrutnych myliwych Czandalw ywicych si misem psw i innych nieczystych zwierzt. Na ziemi peno byo rozbitych naczy i koci dzikw i osw. Tu i tam leay zdarte z umarych ubrania oraz przywide kwiaty oferowane poprzednio bogom i wisiay suszce si skry psw. Wszdzie peno byo skr porzuconych przez we. Wioska rozbrzmiewaa gosami piejcych kogutw i gdakajcych kur oraz nieprzyjemnym dla ucha rykiem osw. Gosy mieszkacw byy nieprzyjemne i piskliwe i w rozmowie uywali wielu nieprzyjemnych sw. Sycha te byo dwiki blaszanych dzwoneczkw i tu i tam wida byy witynie bogw o ptasich atrybutach. Mdrzec Wiwamitra odczuwajc straszliwy gd wszed do wioski szukajc czego do zjedzenia. Nikt jednak mimo jego prb nie zaoferowa mu misa, ryu, owocw, korzonkw lub czegokol wiek, co nadawaoby si do jedzenia. Kompletnie wycieczony godem upad na ziemi i zacz rozmyla nad tym, co w tej sytuacji powinien uczyni, aby unikn natychmiastowej mierci. W znajdujcej si niedaleko chacie Czandali zobaczy rozoony na pododze spory kawaek wieego psiego misa. Po namyle doszed do wniosku, e powinien ukra ten kawaek misa. Rzek sam do siebie: W tym momencie nie dysponuj niczym, co jest mi potrzebne do utrzymania ycia. W takiej sytuacji nawet osoba witobliwa nie zawahaaby si przed popenieniem kradziey. Akt ten nie umniejszyby jej chway. Zostao bowiem stwierdzone, e nawet bramin moe popeni kradzie dla uratowania ycia, i e

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

349

powinien uczyni to w pierwszym rzdzie w domu osoby nisko urodzonej. Dopiero wwczas, gdy to mu si nie uda, moe ukra co komu, kto jest mu rwny i jeeli to mu si te nie uda, moe popeni kradzie w domu osoby prawej i witobliwej. Stoj c w obliczu mierci godowej musz wic ukra ten kawaek psiego misa, ktry widz. Akt ten nie zniszczy moich zasug. 3. Wiwamitra prbuje przekona Czandal, e bdc w obliczu mierci godowej moe spoy nieczyste miso Wiwamitra powziwszy takie postanowienie pozosta w pobliu chaty Czandali odpoczywajc i czekajc a nadejdzie waciwy moment. Gdy zapada noc i caa rodzina Czandali uoya si do si do snu, Wiwamitra wszed po cichu do jego chaty. Sam Czandala jednak nie spa i usyszawszy zbliajce si kroki rzek nieprzyjemnym gosem: O zodzieju, kim jeste? Cho caa wie pi, ja czuwam. Przygotuj si na mier, bo zaraz ci zabij. Przeraony Wiwamitra zawstydzony z powodu swych intencji i przyapany na gorcym uczynku rzek: O Czandala, niech bogowie pobogo sawi ci dugim yciem. To ja, Wiwamitra, wdarem si do twego domu gnany godem. Niech twa moc rozumienia powstrzy ma ci od zabicia mnie. Czandala syszc sowa tego mdrca o czystej duszy powsta z oa i z sercem wypenionym lkiem zbliy si do niego z pobo nie zoonymi domi i oczami penymi ez. Rzek: O braminie, powiedz mi, czego szukasz w moim domu tak pn noc? Wiwamitra chcc zjedna siebie myliwego rzek: O Czandala, jestem bardzo wygodzony i bliski mierci godowej. Wdarem si do twego domu, bo chciaem ukra ci psie miso. Gd przemieni mnie w grzesznika. Ten, kto jest godny nie ma wstydu. Gd skania mnie do podwjnego wystpku: kradziey i spoycia nieczystego psiego misa. Gd zniszczy we mnie ca moj wedyjsk mdro. Czujc jak mj yciowy oddech zamiera i omdlewajc z godu straciem wszelkie skrupuy, co do niejedzenia nieczystego psiego misa i cho wiem, e jest to grzeszne, pragn je zje. Nastawiem swe serce na ten grzeszny czyn, po tym jak nie zdoaem zdoby adnego jedzenia chodzc od domu do domu po probie. Ogie jest ustami bogw i rwnie jest ich kapanem. Powinien wic ywi si jedynie tym, co jest czyste. Jednake czasami kon sumuje

350

Mikoajewska

Mahabharata

wszystko. Ja sam staem si teraz jak konsumujcy wszyst ko Ogie. Czandala rzek: O wielki mdrcu, posuchaj moich prawdziwych sw o twoim obowizku i po ich wysuchaniu dziaaj tak, eby nie zniszczy swoich zasug. Mdrcy twierdz, e pies jest bardziej nieczysty od szakala, a udziec psa, ktry zobaczye w mojej chacie, jest najbardziej nieczyst czci psiego misa. Twj zamiar, aby ukra miso nalece do Czandali (niedotykalnego) uchodzce za najbardziej nieczyste, nie jest w zgodzie z prawoci. Szukaj jakiego innego sposobu na utrzymanie si przy yciu. Nie pozwl na to, aby twoje zasugi zebrane surowymi umartwieniami ulegy zniszczeniu z tego powodu, e chcesz spoy nieczyste miso. Jedzc nieczyste miso zacierasz rnic midzy braminem i Czandal wprowadzajc zamieszanie w dziedzin obowizku. Nie porzucaj cieki prawoci, bo naleysz do tych, ktrzy s pierwsi w realizowaniu Prawa. Wiwamitra rzek: O Czandala, jestem bardzo godny. Ju nie pamitam, kiedy ostatni raz jadem. Nie widz adnego prawego sposobu na utrzymanie si przy yciu. Gdy mier zaglda w oczy naley prbowa zachowa ycie przy pomocy wszelkich dostp nych rodkw bez oceniania ich charakteru, aby mc pniej gromadzi zasugi. Tak jak wojownicy powinni i drog Indry, bramini powinni i drog Agni. Wedy s ogniem i one s moj si. Powinienem wic stara utrzyma si przy yciu nawet jedzc nieczyst ywno. Dziaania, dziki ktrym moe by utrzymane ycie, powinny by zrealizowane bez skrupuw. ycie jest lepsze od mierci, gdy tylko za ycia mona zbiera zasugi sw prawoci. Chcc zachowa ycie pragn z penym zrozumieniem zje to nieczyste miso. Daj mi na to swoje pozwolenie. Kontynuujc ycie bd praktykowa prawo i poprzez zdobywanie wiedzy i praktykowanie ascezy zniszcz fatalne skutki mojego obecnego dziaania, tak jak soce, ksiyc i gwiazdy niszcz ciemno. Czandala rzek: O wielki mdrcu, jedzc nieczyste jedzenie nie zdoasz zachowa na dugo ycia, nie nabierzesz si i nie zdo bdziesz zadowolenia, jakie oferuje eliksir niemiertelnoci. Poszukaj innego poywienia. Nie nastawiaj swego serca na jedzenie psiego misa. Dla ludzi z twej kasty miso to jest nieczyste. Wiwamitra rzek: O Czandala, w okresie klski godu, jak ta, ktrej wanie dowiadczamy, zdobycie jakiegokolwiek misa jest bardzo trudne. Nie posiadam adnych rodkw do zakupu ywnoci i nie mog jej zdoby jamun. Z braku poywienia jestem bardzo

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

351

wycieczony, zdesperowany i z trudem trzymam si na nogach. W psim misie znajduj si wszystkie sze rodzajw smakw, ktre s w innym misie. Czandala rzek: O wielki mdrcu, jak zostao powiedziane w witych pismach, czyste i nadajce si do jedzenia przez bra minw, wojownikw i waijw jest jedynie miso zwierzt o piciu pazurach. Nie nastawiaj wic swego serca na jedzenie tego misa, ktre jest dla ciebie nieczyste. Wiwamitra rzek: O Czandala, wielki mdrzec Agastja zaspokoi ongi swj gd zjadajc demona asur o imieniu Watapi (zob. Mahabharata, ks. III, opow. 23, p. 1). Wic teraz ja bdc straszliwie godny zjem ten udziec psiego misa. Czandala rzek: O wielki mdrcu, szukaj lepiej innej jamuny. Nie wypada ci czyni tego, co zamierzasz. Jednake, jeeli to ci zadowoli, prosz ci, we ten kawaek psiego misa, ktry naley do mnie. Wiwamitra rzek: O Czandala, wielcy sadu swym postpowaniem dostarczaj wzorw zachowania i s autorytetami w sprawach obowizku. Ja sam podam za ich przykadem i w tym momencie ten psi udziec uwaam za jedzenie lepsze od jedzenia uchodzcego za czyste. Czandala rzek: O wielki mdrcu, tak jak dziaanie nieczystej osobytakiej jak janie moe by uwaane za odwieczn praktyk, tak dziaanie, ktre jest niewaciwe, nie moe nigdy sta si waciwe. Nie popeniaj wic grzechu szachrajstwa. Wiwamitra rzek: O Czandala, w swym dziaaniu id za przykadem takiego riszi jak Agastja, ktry nie moe popeni za, bo to jego dziaanie dostarcza standardw naladowanych przez innych. W sytuacji klski godu nie ma rnicy midzy jel enim i psim misem. I dlatego zjem ten udziec psa. Czandala rzek: O wielki mdrcu, riszi Agastja zjad asur Watapiego, aby ratowa braminw i w tych okolicznociach nie mg popeni grzechu. Bramini, ktrzy s nauczycielami trzech wyszych kast, powinni by bronieni i utrzymywani przy yciu bez wzgldu na to, jakimi rodkami. Wiwamitra rzek: O Czandala, ja sam jestem braminem i dlatego powinienem utrzyma si przy yciu. Moje ciao jest moim przyjacielem i dlatego jest mi drogie i godne wszelkich honorw. To z pragnienia utrzymania przy yciu mojego ciaa chciaem ukra ten psi udziec i pragnienie to byo tak silne, e zapomnia em o lku przed tob i twymi budzcymi groz brami.

352

Mikoajewska

Mahabharata

Czandala rzek: O wielki mdrcu, ludzie s gotowi do oddania ycia i nie nastawiaj swego serca na jedzenie nieczystego misa i poprzez pokonanie godu zdobywaj wszystko, czego pragn zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Uczy wic to samo: pokonaj swj gd i w ten sposb zdobd nagrody, ktrych szukasz. Wiwamitra rzek: O Czandala, dziki realizowaniu surowych przysig i praktykowaniu ascezy moje serce jest spokojne. Teraz jednak musz zje to nieczyste miso, aby utrzyma przy yciu moje ciao, dziki ktremu mog zbiera religijne zasugi. Dla osb o czystej duszy moje dziaanie jest w sposb oczywisty zgodne z bramiskim Prawem. Jednake dla osoby takiej jak ty, ktrej dusza jest nieczysta, moje dziaanie wydaje si grzeszne. Moja dusza jest czysta i dlatego nawet, jeeli moje rozumowanie, e powinienem zje to nieczyste miso, jest niesuszne, przez zjedzenie go nie upodobni si do ludzi o nieczystych duszach. Czandala rzek: O wielki mdrcu, prowadz z tob t rozmow, bo jeli chodzi o mnie, w swym wasnym umyle doszedem do wniosku, e powinienem uczyni wszystko, co jest w mej mocy, aby powstrzyma ci od popenienia tego grzechu. Bramin, ktry popenia grzeszne czyny, traci cay swj wyszy duchowy stan. Z tego powodu nie aprobuj twego postpowania. Wiwamitra rzek: O Czandala, krowy nie przestaj pi wody, cho peno w niej kumkajcych ab, a tym sam nie powiniene roci sobie pretensji do tego, aby ogasza, co jest dobre i co ze. Nie pochlebiaj zbytnio sam sobie. Czandala rzek: O wielki mdrcu, traktuj ci jak przyjaciela i dlatego prbuj ci przekona, aby zrobi to, co jest dla ciebie korzystne. Nie kieruje mn aden inny grzeszny motyw. Wiwamitra rzek: O Czandala, jeeli jeste moim przyjacielem i pragniesz mojego dobra, ulyj mojej niedoli i obdaruj mnie tym psim udcem. Znam swoje obowizki w odniesieniu do swej duszy i wiem, co czyni. Czandala rzek: O wielki mdrcu, nie miem ani obdarowa ci tym kawakiem psiego misa, ani pozwoli spokojnie na to, aby okrad mnie z tego, co stanowi moje poywienie, bowiem w kadym z tych przypadkw w nastpnym wiecie obaj utoniemy w regionach piekielnych. Wiwamitra rzek: O Czandala, dokonujc dzisiaj tego czynu, ktry uchodzi za grzeszny, uratuj moje ciao, ktre jest wite. Po uratowaniu mego ycia oczyszcz sw dusz praktykujc ascez i dotrzymujc lubw. Sam powiedz, co jest w tej sytuacji lepsze:

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

353

umrze z godu, czy te uratowa ycie spoywajc nieczyste jedzenie? Czandala rzek: O wielki mdrcu, najlepszym sdzi w sprawie zaniechania obowizku wasnej kasty jest czyja wasna ja. Ty sam wiesz, ktre z tych dwch dziaa jest bardziej grzeszne. W mojej jednake opinii ten, kto uzna psie miso za czyste, nie zdoa si ju powstrzyma od jedzenia czegokolwiek. Wiwamitra rzek: O Czandala, w normalnej sytuacji bramin, ktry akceptuje prezent uchodzcy za nieczysty lub spoywa nieczyste jedzenie, popenia grzech. Jednake, gdy stoi w obliczu mierci godowej, takim dziaaniem nie popenia grzechu. Ponadto, gdy w takiej sytuacji spoyciu nieczystego jedzenia nie towarzyszy zabjstwo lub oszustwo i gdy akt ten spotyka si jedynie z agodn krytyk, jego ze skutki nie s zbyt wielkie. Czandala rzek: O wielki mdrcu, twoje argumenty na rzecz jedzenia nieczystego misa dowodz jednoznacznie, e nie idziesz ciek Wed i aryjskiego Prawa. Patrzc bowiem na to, co zamie rzasz uczyni widz, e lekcewaenie rnicy midzy czystym i nieczystym jedzeniem nie jest grzechem! Wiwamitra rzek: O Czandala, spoywajc zakazane jedzenie nie popenia si miertelnego grzechu. Podobnie grzech picia wina jest tylko amaniem ziemskiego zakazu. Wykonanie innych zakazanych dziaa podobnego typufaktycznie kady grzech nie moe zniszczy czyich zasug zebranych poprzez duchow praktyk. Czandala rzek: O wielki mdrcu, twoje sowa nie zdoay mnie przekona i w mojej opinii osoba znajca Wedy, ktra przyjmuje dar z psiego misa w miejscu tak nieczystym jak moja wioska od osoby rwnie nieczystej jak ja popenia czyn, ktry stoi w opozycji do dziaania tych, ktrzy uchodz za dobrych. W konsekwencji swego czynu z ca pewnoci dowiadczy mczarni pokuty! 4. Wiwamitra oczyszcza si z grzechu spoycia nieczystego misa dzielc swj posiek z bogami i praktykujc ascez Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, po wypowiedzeniu tych sw Czandala zamilk, podczas gdy posiadajcy gbokie zrozumienie Prawa Wiwamitra wzi w potrzebny mu do utrzymania si przy yciu udziec psiego misa i uda si z powrotem w gb dungli, gdzie zamierza po ofiarowaniu misa bogom zje resztki z ofiary dzielc si nimi ze sw on. Gdy znalaz si w dungli rozpali ogie ofiarny zgodnie z bramiskim rytuaem i

354

Mikoajewska

Mahabharata

wykonujc ryt znany pod nazw Aindragneja zacz sam gotowa miso, jako posiek ofiarny (Czaru). Wykona odpowiednie ceremonie honorujce bogw i Ojcw i podzieli posiek ofiarny na tak ilo porcji jak jest to zalecane w witych pismach zapraszajc na bogw z Indr na czele. Uhonorowany w ten sposb Indra zacz polewa ziemi deszczem powodujc wzrost rolin i zi, ktre zaczy ponownie dostarcza ywym istotom poywie nia. Wiwamitra sam zaspokoi swj gd dopiero po zakoczeniu rytuaw ku czci bogw i Ojcw. Oczyszczajc si ze swych grze chw surowymi umartwieniami zrealizowa cel ascezy. Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira, jak wida na przykadzie Wiwamitry, mdra osoba o wielkiej duszy i susznym rozumowaniu, gdy znajdzie si w katastrofalnej sytuacji, zagraajcej jej yciu, powinna wszystkimi dostpnymi jej rod kami ratowa swe ycie, ktre jest miejscem zamieszkiwania dla jani. Dopki dana osoba yje, dopty moe zbiera religijne zasugi i zdoby zarwno wieczne szczcie jak ziemski dobrobyt. I poniewa rozrnienie midzy tym, co jest i co nie jest zgodne z prawoci, nie zawsze jest oczywisteszczeglnie w warunkach zagroeniaosoba mdra o czystej duszy powinna w wyborze swych dziaa bazowa na wasnej inteligencji i zdolnoci do rozrniania tego, co jest i co nie jest dozwolone przez Prawo. 5. O gromadzeniu dowiadczenia i rozwijaniu umiejtnoci rozumienia Prawa Judhiszthira poruszony do gbi opowiadaniem Bhiszmy rzek: O Bhiszma, moje myli s w chaosie, a serce ciska bl. Swym opowiadaniem poddae w wtpliwo cae moje przywizanie do Prawa. Skoro co tak ohydnego, jak spoywanie nieczystego misa uchodzce za oburzajce i niezgodne z Prawem, j est przestawione przez ciebie jako obowizek, to czy w ogle istnieje takie dziaa nie, ktrego nie wolno wykona? Skoro wszystko jest dozwolone, to dlaczego odmawia si szacunku barbarzycom? Twoje opowiadanie wprawio mnie w stan osupienia. Nie potrafi ani uspokoi mego umysu, ani dziaa w sposb, ktry sugerujesz. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, nie udzielam ci instrukcji, co do obowizku majc na uwadze jedynie to, czego dowiedziaem si z Wed. Zachowanie Wiwamitry, o ktrym ci opowiedziaem, byo rezultatem jego mdroci i dowiadczenia. Mdro i do wiadczenie s miodem zbieranym przez tych, ktrzy si ucz. Krl powinien zbiera mdro z rnych rde. Nie mona zrealizowa swego zadania na tym wiecie jedynie z pomoc

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

355

jakiej moralnoci, ktra jest jednostronna. Obowizek musi wypywa ze zrozumienia i dlatego naley zawsze we wasnym dowiadczeniu sprawdza dziaania tych, ktrzy uchodz za dobrych (sadu). We sobie do serca moje sowa! Tylko ten krl, ktry zdoby zrozumienie, moe w swych rzdach oczekiwa zwycistwa. Krl powinien zapewnia przestrzeganie Prawa kierujc si swym zrozumieniem i wiedz pochodzc z rnych rde. Krl o sa bym umyle nie potrafi czerpa wiedzy z tego, co widzi i dlatego nigdy nie ukazuje mdroci w spenianiu swych obowizkw. Prawo przybiera niekiedy wygld Bezprawia a Bezprawie Prawa i ten, kto o tym nie wie, stajc w obliczu konkretnego przypadku takiej zamiany ulega dezorientacji. Powinno si zrozumie warun ki, w ktrych tak si dzieje, zanim to si faktycznie zdarzy. Po zdobyciu takiej wiedzy mdry krl wspomagany swym sdem potrafi dziaa waciwie, cho w takich okolicznociach jego dziaanie jest czsto le rozumiane przez zwykych ludzi. Istniej bowiem tacy ludzie, ktrzy zdobyli prawdziw wiedz, lecz s te tacy, ktrych wiedza jest faszywa. Mdry krl, ktry starannie ocenia charakter kadej zdobytej wiedzy, czerpie sw wiedz od tych, ktrzy s uwaani za dobrych (sadu). Bazuj na przykadzie sadu i strze si faszywych nauczycieli Prawa. Ci, ktrzy s faktycznie niszczycielami Prawa, szukaj winy w witych pismach, tak jak ci, ktrzy nie zdobyli bogactwa, szukaj winy w traktatach o jego nabywaniu, a nie w swym was nym rozumieniu. Ci, ktrzy nie szukaj wiedzy, jako drogi do Wyzwolenia, lecz tylko po to, aby j sprzedawa i w ten sposb utrzyma si przy yciu, s faktycznie grzesznikami i wrogami Prawa. Grzesznicy, ktrym brak zrozumienia, nigdy nie potrafi pozna prawdziwego stanu rzeczy, tak jak osoby, ktre nie poznay witych nauk, s niezdolne do kierowania si w swych wszystkich dziaaniach rozumem. Nastawieni na szukanie w witych naukach wad, rzucaj na nie oszczerstwa. Nawet, gdy rozumiej ich prawdziwe znaczenie, kontynuuj swj zwyczaj proklamowania, e ich nakazy s bdne. Rzucajc oszczerstwa na wiedz innych gosz wyszo swej wasnej wiedzy. Swe sowa maj za strzay i mwi tak, jakby byli prawdziwymi znawcami tych nauk. S handlarzami w nauczaniu i wrd ludzi s jak rakszasowie. Przy byle pretekcie s gotowi do odrzucenia tej moralnoci, ktra zostaa ustalona w praktyce przez dobrych i mdrych ludzi. Syszymy od nich, e pism o moralnoci nie mona zrozumie poprzez dyskusj lub wasne rozumowanie i e sam Indra ogosi,

356

Mikoajewska

Mahabharata

e tak naucza nauczyciel bogw, Brihaspati. Niektrzy twierdz, e kade sowo w witych pismach ma swe uzasadnienie. Inni cho rozumiej sowa pism waciwie, nie zachowuj si zgodnie z nimi. Pewna grupa mdrcw z kolei zadeklarowaa, e Prawo (dharma) nie jest niczym odwiecznym, lecz wycznie zaaprobowanym biegiem tego wiata, czyli niczym wicej ni tym, co ludzie faktycznie robi. Czowiek, ktry zdoby prawdziw wiedz, zamiast sucha takich dyskusji, powinien szuka sam dla siebie waciwej cieki podajc za przykadem tych, ktrzy uchodz za dobrych. Nawet nauki mdrca nie maj wartoci, jeeli dyskutuje on problemy Prawa bdc pod wpywem gniewu, braku rozumienia lub igno rancji. Tylko te rozmowy o Prawie, ktre bazuj na wgldzie w prawdziw liter i ducha witych nauk, s godne pochway, w przeciwiestwie do tych, ktre bazuj na czym innym. Jednake niekiedy nawet sowa wypowiadane przez ignoranta, mog by uznane za pobone i mdre, jeeli obfituj w sens. W dawnych czasach nauczyciel demonw, ukra, naucza asurw prostej prawdy rozwiewajcej wszelkie wtpliwoci: Pisma, ktre nie potrafi wytrzyma prby rozumu, nie s Pismami. To samo dotyczy tej wiedzy, ktra budzi wtpliwoci. Takiej wiedzy naley si pozby. Ten, kto tego nie rozumie, jest na bdnej drodze. Czy ty sam nie widzisz, e zostae tak jak ja stworzony do wykonania przeraliwych uczynkw? Spjrz na mnie. Podejmujc si realizowania obowizkw kasty, w ktrej si narodziem, wysaem do nieba niezliczon liczb wojownikw. S tac y, ktrym si to nie podoba. Ja jednake nie zapominam o tym, e kozio, ko i wojownik zostali stworzeni przez Brahm po to, aby suy wszystkim innym. Wojownik powinien bezustannie walczy o dobro wszystkich ywych istot. Grzech wynikajc y z zabicia kogo, kto nie powinien by zabity, jest rwny grzechowi niezabicia kogo, kto powinien zosta zabity. Taki jest ustalony porzdek rzeczy, ktry krl o sabym umyle ignoruje. Krl powinien by nieustpliwy w zmuszaniu poddanych do realizowania waciwych obowizkw, bo inaczej bd grasowa po krlestwie jak wilki poerajc si nawzajem. Krl, ktry pozwala na to, aby zodzieje bezkarnie pldrowali majtki jego poddanych, jest niegodny swego imienia. Obowizkiem krla jest dostarczanie im ochrony. Podobnie krl, ktry nakada na podda nych podatki pomijajc ustalone zwyczaje i akceptowane sposoby dziaania, jest uwaany za niegodnego przynalenoci do swej

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 135

357

kasty. Krl nie musi by ani zbyt surowy, ani zbyt agodny, zasuy na pochwa, gdy rzdzi sprawiedliwie. Powinien by jednak zdolny zarwno do surowoci jak i agodnoci, gdy tego da od niego sytuacja. Kroczenie ciek wojownika jest trudne i bolesne. Ten, kto urodzi si w krlewskiej rodzinie, zosta stworzony do realizacji trudnych i bolesnych czynw. Jak to ongi powiedzia Indra, najwaniejszym obowizkiem wojownika jest karanie niegodziwych i obrona sprawiedliwych. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, czy istnieje taka zasada w odniesieniu do krlewskich obowizkw, ktrej nigdy w adnych okolicznociach nie powinno si ama? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, naley zawsze oddawa cze braminom praktykujcym ascez i dziaania zgodne z nakazami Wed. Jest to najwyszym i witym obowizkiem krla. Niech twe zachowanie w stosunku do braminw bdzie takie samo jak w stosunku do bogw. Rozgniewany bramin jest grony jak jadowity w, lecz zadowolony jest jak eliksir niemiertelnoci.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXLI-CXLII (Apaddharmanusasana Parva).

358

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 136 O tym jak prawy gob udzielajc ochrony okrutnemu ptasznikowi zmieni jego serce
Ptasznik rzek sam do siebie: O biada mi, jestem okrutny i nieczuy. Jestem ajdakiem. Jake zdoam si oczyci z moich grzechw? Jestem niegodny zaufania. Moje mylenie jest niegodziwe. Zamiast wybra jaki godny szacunku zawd, zostaem ptasznikiem. Ten gob o wielkiej duszy skadajc w ofierze gocinnoci swe ycie uwiadomi mi moj mierno i podo. Powinienem wyrzec si zarwno swej ony jak i yciowego oddechu. Ten prawy gob uwiadomi mi mj obowizek. Od dzisiaj rozpoczn ascez odmawiajc mojemu ciau wszelkiego komfortu.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CXLVII)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o tym, jak mdrzec Wiwamitra kierujc si nabyt przez dowiadczenie umiejtnoci odrniania dobra od za zdoa utrzyma si przy yciu w czasach wielkiego godu nie popeniajc grzechu i o tym jak Czandala o nieczystej duszy nie potrafi zrozumie prawoci jego postpowania. Ty sam poznae wszystkie wite pisma i zdobye mdro swym dowiadczeniem. Powiedz mi teraz o zasugach zbieranych przez osob, ktra udziela ochrony te mu, kto o ni prosi, cho sama pada ofiar nieszczcia. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, taka osoba gromadzi ogromne zasugi. Wielu sawnych krlw zdobyo w ten sposb niebo. Po suchaj opowieci o gobiu, ktry udzieli ochrony swemu wrogowi ptasznikowi i nakarmi go wasnym ciaem. Histori t opowiedzia po raz pierwszy syn Bhrigu, Bhargawa, w odpowiedzi na pytanie podobne do twojego, ktre zada mu krl Muczukunda. Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedz mi, w jaki sposb ten prawy gob nakarmi ptasznika wasnym ciaem i jakie wieczne wiaty zdoby swym zachowaniem? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ongi w dawnych czasach y na ziemi pewien ptasznik, straszliwy jak sam Niszczyciel, ktry wczy si po dungli polujc na ptaki. O skrze czarnej jak kruk, oczach nabiegych krwi, wielkich ustach, dugich nogach i maych

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 136

359

stopach budzi strach ju samym swym wygldem. Poza sw on nie mia na tym wiecie adnego krewnego i przyjaciela, bo z powodu jego okruciestwa nikt nie chcia mie z nim nic wsplnego. Kady, kto jest rozsdny, stara si trzyma z daleka od osoby, ktra szkodzi samej sobie, bo trudno od niej oczekiwa, e bdzie dobra dla innych. Okrutne i grzeszne istoty zabijajce inne, s uwaane za rwnie niebezpieczne jak jadowite we. Ptasznik ten wczc si po dungli apa dzikie ptaki w sieci, sprzedawa ich miso i w ten sposb utrzymywa si przy yciu. y tak przez dugie lata niewiadomy grzesznoci swego ycia. Przyzwyczajony do tego, co robi i ogupiony przez Czas polubi swj zawd i niczego wicej nie pragn. Pewnego dnia, gdy wdrowa po dungli owic ptaki, zerwaa si potna burza. Z pokrytego gstymi chmurami nieba sypay si byskawice i pada ulewny deszcz, a silny wiatr wyrywa drzewa z korzeniami. Spowodowana ulew powd zalaa ca ziemi. Woda bya wszdzie i ptasznik nie majc gdzie si schowa przed potokami deszczu i tracc ze strachu zmysy bka si bezradnie po lesie. Zabite przez ulew ptaki spaday z gazi drzew na ziemi, a lwy i niedwie dzie wdrapyway si na wzgrza i drzewa szukajc suchego miejsca. Serca wszystkich mieszkacw lasu ciska strach. Przeraone i godne biegay w panice po lesie w mniejszych lub wikszych stadach. Po duszym czasie bdzenia nie widzc nigdzie adnego suchego miejsca, gdzie mgby si zatrzyma, miertelnie zmczo ny i skostniay z zimna przystan, bo nie mg ju dalej biec. Dostrzeg wwczas lec bezradnie na ziemi samiczk gobia zesztywnia z zimna. Cho sam znajdowa si w podobnym, co ptak beznadziejnym pooeniu, nie okaza jej nawet cienia wsp czucia i podnisszy j z ziemi zamkn j w klatce. Ulegajc sile nawyku nie potrafi powstrzyma si od popenienia tego grzechu. W tym samym momencie dostrzeg rosnce niedaleko potne drzewo o kolorze szarym jak chmury, w ktrego koronie mieszkaa ogromna ilo ptakw znajdujc tam dla siebie schronienie przed socem i deszczem. Drzewo to zdawao si by stworzone przez Stwrc z myl o dobrze wszystkich ywych istot. Tymczasem deszcz przesta pada i na niebie ukazay si tysice gwiazd. Drcy z zimna ptasznik patrzc na niebo pokryte gwiazdami pomyla: Mj dom jest daleko std. Najlepiej bdzie, jeeli spdz noc u stp tego wielkiego drzewa. Stan przed drzewem z pobonie zoonymi domi i rzek: O bstwa zamieszkujce to drzewo, z powodu tej strasznej ulewy

360

Mikoajewska

Mahabharata

znalazem si daleko od domu. Prosz was o ochron i schronienie u stp tego drzewa. Po wypowiedzeniu tych sw zrobi sobie oe z lici i oparszy gow na kamieniu usn umczony nieszczciem, ktre go spotkao. Na jednej z gazi przysiad gob o piknych pirach, ktry ju od wielu lat mieszka wraz ze swoj rodzin w koronie drzewa. Tego poranka, zanim rozpocza si ta straszna ulewa, jego ona udaa si na poszukiwanie poywienia i dotychczas nie powrcia. Peen niepokoju lamentowa: O ono, biada mi, cigle jeszcze nie wrcia. Gdzie jeste? Jak poradzia sobie z t straszliw burz? Bez ciebie mj dom jest pusty, bo dla ojca rodziny dom bez ony jest pusty nawet wtedy, gdy jest peen synw, crek i on synw. To nie miejsce zamieszkania, lecz ona tworzy dom. Dom bez ony jest jak pustynia. Jeeli moja droga ona o oczach z czerwon obwdk, kolorowych pirach i sodkim gosie nie powrci, moje ycie straci wszelk warto. O gobico, jake praw bya on! Wierna swym maeskim przysigom nigdy nie jada i nie zaywaa kpieli przede mn. Nie siadaa i nie kada si do oa przede mn. Cieszya si i martwia razem ze mn. Gdy byem rozgniewany, przemawiaa sodkim gosem, a moja nieobecno napawaa ci smutkiem. Zawsze oddana swemu mowi czynia to, co go zadowalao i byo dla niego korzystne. Dlaczego nie wracasz? Wiesz przecie, e jestem godny i zmczony. Bya mi zawsze oddana i kochajca! Bez ony nawet paac wydaje si pustyni! ona jest niezastpionym towarzyszem ma we wszystkich dziaaniach majcych na celu Prawo, Zysk i Przyjemno, oraz gdy znajdzie si w obcym kraju. Jest jego najwikszym skarbem. Dzieli z nim jego religijne zasugi, ktrych on sam bez niej nie zdoa zgromadzi. Jest dla niego najlepszym lekarstwem na chorob i nieszczcie. Nie ma lepszego od niej przyjaciela. Ten, kto w swym domu nie ma prawej i zgodnej w mowie ony, powinien porzuci swj dom i zamieszka na pustyni, bo dla niego nie ma rnicy midzy domem i pustyni! Jego ona, gobica, ktra zostaa poprzednio zapana i zamknita w klatce przez ptasznika, syszc te lamenty swego ma rzeka sama do siebie: Zaiste, bez wzgldu na to, jakie s moje zasugi, mam wielkie szczcie, e mj m tak ciepo o mnie mwi. ona nie zasuguje na imi ony, jeeli jej m nie jest z niej zadowolony. ona zadawalajc ma zadowala rwnoczenie wszystkie bstwa. Maestwo zostaje zawarte w obecnoci ognia i dlatego m jest dla ony najwyszym bstwem. ona, ktra nie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 136

361

zdoaa zadowoli swego ma, zostanie spalona przez ogie na popi, tak jak pokryte kwiatami pncze podczas poaru lasu. Po namyle rzeka do swego nieszczsnego ma: O drogi mu, jestem tutaj dotknita nieszczciem i zamknita w klatce ptasznika. Posuchaj jednak moich sw, bo wypowiadam je majc na uwadze twe dobro i udziel pomocy temu, kto jej desperacko szuka. Pod tym wielkim drzewem, w ktrego koronie mieszkasz, ley wyczerpany zimnem i godem ptasznik, ktry mnie przedtem uwizi. Zapomnij jednak o mnie i wykonaj w stosunku do niego swj obowizek gocinnoci. Grzech wyniky z nieudzielenia pomocy szukajcemu pomocy gociowi i pozwolenie mu na to, aby umar, jest rwnie wielki jak zabicie bramina lub krowy, ktra jest karmic matk wiata. Poznae sw ja i wiesz, e ptak taki jak ty powinien i ciek, ktra zostaa wyznaczona dla gobi z racji ich urodzenia. Nasz jedyn si jest realizowanie obowizku gocinnoci w sposb waciwy dla nas. Zostao stwierdzone, e gowa rodziny, ktra w miar swych moliwoci praktykuje cnot gocinnoci, zdobdzie niebiaskie tereny wiecznej ekstazy. Majc na uwadze swych synw i liczne potomstwo i nie troszczc si o wasne ciao , podaj drog Prawa i Zysku i oddaj cze temu myliwemu zado walajc jego serce. I nie rozpaczaj z mojego powodu, faktycznie jestem bowiem bez znaczenia. Moesz kontynuowa ycie dalej znajdujc dla siebie inne ony. Siedzcy na gazi gob syszc te rozsdne i prawe sowa ony i przyznajc jej racj poczu w sercu ciepo i zala si zami zachwytu. Widzc siedzcego pod drzewem ptasznika, ktry y z zabijania ptakw, zbliy si do niego i odda mu nalene gociowi honory. Rzek: O ptaszniku, widz, e szukasz pod naszym drzewem schronienia. Bd wic gociem w naszym domu i czuj si u nas tak, jakby by u siebie. Powiedz mi, c mog zrobi, aby ci zadowoli? Pytam o to, bo wiem, e naley ukazywa gocinno nawet wrogowi, jeeli przybywa do naszego domu. Drzewo przecie nie odmawia cienia nawet drwalowi, ktry przyby, aby je ci. Co wicej, do realizowania tego obowizku s szczeglnie zobowizani ci, ktrzy prowadz domowy tryb ycia wymagajcy piciu ofiar. Gdy nie wykonaj tych piciu ofiar, nie zdoaj zdoby ani tego, ani tamtego wiata. Powiedz mi szczerze, czego sobie yczysz? Zrealizuj twoje yczenie pomagajc ci w twym nieszczciu. Ptasznik rzek: O gobiu, jestem zesztywniay z zimna. Czy mgby uczyni co, abym mg si ogrza?

362

Mikoajewska

Mahabharata

Syszc to gob zebra sporo suchych lici na ognisko i nastpnie trzymajc w dziobie jeden li pofrun w kierunku znanego mu miejsca, gdzie by utrzymywany ogie. Pobrawszy ogie na trzymany li szybko powrci pod rozoyste drzewo i podpali zebrane licie. Gdy ogie si ju dobrze rozpali, rzek: O ptaszniku, sid przy ogniu i ogrzej si. Gdy ptasznik ogrza si ju wystarczajco przy ogniu, rzek: O gobiu, jestem bardzo godny, czy mgby znale dla mnie co do zjedzenia? Gob poblady ze wstydu rzek: O ptaszniku, nie mam adnych zapasw jedzenia, aby zaspokoi twj gd. My, lene ptaki, jestemy lenymi ascetami i yjemy z dnia na dzie utrzymujc si przy yciu z tego, co nam uda si znale w cigu dnia. Nie gromadzimy jedzenia z myl o jutrze. Gob krytykujc w swym umyle swj styl ycia zacz si zastanawia nad tym, co powinien teraz zrobi. Po chwili jego umys rozjani si i rzek do tego zabjcy swego wasnego gatunku: O ptaszniku, ju wiem jak ci zadowoli. Poczekaj krtk chwil. Mwic te sowa rozpali mocniej ogie dodajc do troch suchych lici. Nastpnie z sercem penym radoci rzek: O ptaszniku, syszaem sowa mdrcw, bogw i Ojcw o tym, jak wielkie zasugi gromadzi ten, kto uhonoruje waciwie gocia i nastawiem me serce na to, aby odda ci nalene gociowi honory. Po wypowiedzeniu tych sw ten gob o wielkiej duszy okry ogie trzy razy i nastpnie ju bez chwili namysu wszed w pomienie. Ptasznik widzc to pomyla z przeraeniem: O biada mi! C ja uczyniem? Jake wielki musi by mj grzech! Jestem przeraliwie okrutny i zasuguj na potpienie! Peen wspczucia dla gobia i potpiajc swe wasne dziaania kontynuowa swj lament: O biada mi, jestem okrutny i nieczuy. Jestem ajdakiem. Jake zdoam si oczyci z moich grzechw? Jestem niegodny zaufania. Moje mylenie jest niego dziwe. Zamiast wybra jaki godny szacunku zawd, zostaem ptasznikiem. Ten gob o wielkiej duszy skadajc w ofierze go cinnoci swe ycie uwiadomi mi moj mierno i podo. Powi nienem wyrzec si zarwno swej ony jak i yciowego oddechu. Ten prawy gob uwiadomi mi mj obowizek. Od dzisiaj rozpoczn ascez odmawiajc mojemu ciau wszelkiego komfortu. Wysusz swe ciao ascez bdc jak zbiornik wodny podczas upalnego lata. Zdolny do zniesienia godu, pragnienia i umartwie bd praktykowa godwk i realizowa przysigi szukajc drogi do nieba. Ten szlachetny i niezwykle prawy gob powicajc swe ycie pokaza mi, jak powinno si oddawa honory gociowi. Idc

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 136

363

za jego przykadem bd ju teraz zawsze szed drog prawoci. Prawo jest najwikszym obroc wszystkich ywych istot. I okrutny niegdy ptasznik po podjciu takiego postanowienia wyrzek si dotychczasowego stylu ycia wybierajc ascetyczne ycie w lesie a do mierci. Ruszajc w las porzuci swe ostre narzdzia suce do zabijania ptakw, sw sie i klatk, z ktrej wypuci na wolno zapan podczas ulewy gobic. Uwolniona gobica pofruna na ga, na ktrej jeszcze niedawno siedzia jej szlachetny m i na jego wspomnienie zalaa si zami. Lamentowaa: O ukochany mu, nie mog sobie przypomnie, aby kiedykolwiek mnie w najmniejszy sposb zrani. Udae si ju do nieba pozostawiajc mnie sam. Wdowa, mimo posiadania dzieci, jest zawsze godna poaowania. ona tracc ma traci swe oparcie i staje si przedmiotem politowania dla przyjaci. Zawsze troszczye si o mnie i darzc mnie szacunkiem przemawiae do mnie sodkimi, zgod nymi i sprawiajcymi rado sowami. Cieszc si razem ze m fruwae po niebieskich przestworzach w kierunku dolin, rde rzek i na czubki drzew. Gdzie si teraz podziaa caa ta rado? Dary od ojca, brata i syna zdaj si by niewielkie w porwnaniu z darami od ma! Jaka kobieta nie chciaaby wic oddawa czci swemu mowi? Kobieta nie ma lepszego obrocy od swego ma i nikt nie moe da jej wicej szczcia. M powinien by dla niej jedyn ucieczk. Teraz, gdy twa mier nas rozdzielia , ycie stracio dla mnie cay sens. Jaka cnotliwa ona zechce dalej dwiga ciar ycia po utracie swego pana i ma? Lamentujc w ten sposb wierna gobica rzucia si w pomienie ognia. I gdy ogie pochania jej ciao zobaczya na firmamencie swego prawego ma siedzcego na niebiaskim rydwanie w otoczeniu licznych szlachetnych dusz, ktre za ycia zgromadziy wiele zasug. Jego duchowe ciao ubrane w niebia skie szaty ozdobione byo girlandami i ornamentami. Razem z innymi szlachetnymi duszami wznosi si ku niebu, gdzie nagro dzony za swe prawe uczynki mg kontynuowa swe ycie w nieustajcej ekstazie ze sw on u boku. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, odmieniony przez prawo gobia ptasznik mg rwnie zobaczy t wspania ptasi par siedzc na niebiaskim rydwanie. Ich widok raz jeszcze skoni go do refleksji nad swoim grzesznym yciem i zaprag n zdoby niebo tak jak oni. Rzek sam do siebie: Musz tak jak ten gob zdoby niebo praktykujc umartwienia. Powziwszy takie postanowienie przesta zabiega o zdobycie jakiegokolwiek

364

Mikoajewska

Mahabharata

jedzenia ywic si tylko powietrzem i wyrzek si wszystkich pragnie poza pragnieniem zdobycia nieba. Wdrujc po dungli dotar nad brzeg rozlegego i cieszcego wzrok jeziora, ktrego wody ozdobione kwiatami lotosu i pene zwierzt wodnych byy czyste i chodne. Sam widok takiego jeziora zaprasza do picia jego wd i ugaszenia pragnienia. Ptasznik, cho wycieczony godem i spragniony, z ciaem poranionym cierniami i pokrytym krwi, wierny swej przysidze asce zy nawet na jego wody nie spojrza i wdrowa dalej w coraz gstszy i bezludny las zamieszkay jedynie przez dzikie zwierzta. Pewnego dnia w dungli wybuchn ogromny poar. Ogie wzmacniany przez wiatr szybko si rozprzestrzenia we wszystkich kierunkach konsumujc wszystko po drodze swymi siedmioma jzykami. Ptasznik, ktry ju od dawna pragn uwolni z ciaa sw dusz ruszy z radoci w kierunku ognia. Skonsumowany przez rozsz alae pomienie oczyci si z grzechw i zrealizowa swj cel. Z sercem oczyszczonym z gorczki zdoby niebo, gdzie wrd jakszw, gandharww i osb, ktre zrealizoway cel ascezy byszczy splendorem rwnym splendorowi Indry. Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, w taki to sposb gob, jego ona i podajcy za ich przykadem ptasznik zdobyli niebo zbierajc zasugi prawym dziaaniem. Do nieba udaa si rwnie podajca za swym mem ona ptasznika i wieci tam takim samym splendorem jak ona gobia. Udzielenie ochrony temu, kto o to prosi, jest dziaaniem, ktre pozwala na zgromadzeniu wielu zasug. Praktykowanie tej cnoty oczyci z grzechu nawet tego, kto zabi matk wiata, krow. Nic jednak nie zdoa oczyci z grzechu kogo, kto zabi tego, kto szuka u niego ochrony. Powtarzanie i suchanie tej opowieci o tym, jak gob swym prawym dziaaniem zmieni serce ptasznika i otworzy przed nim drog do nieba oczyszcza z grzechw i ochrania przed zem nawet tego, ktrego umys zbdzi.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CXXXI-CXLVIII (Apaddharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 137

365

Opowie 137 O tym jak Danamedaja dziki asce mdrca Indroty oczyci si z grzechu niewiadomego zabjstwa bramina
Mdrzec Indrota rzek: O Danamedaja, wiem, e za wypowiadanie tych nauk do ciebie, zabjcy bramina, spotkam si z krytyk. Sama rozmowa z zabjc bramina jest uwaana za grzech, a nauczanie go wedyjskiej prawdy jest uwaane za witokradztwo. Wielu nazwie mnie za to grzesznikiem i zostan odrzucony przez przyjaci i krewnych. Jednake tylko dziki usyszeniu tego, co mam do powiedzenia, bd wiedzieli jak poradzi sobie z trudnymi sytuacjami ycia. Tylko ci, ktrzy zdobyli wielk mdro, zrozumiej waciwie moje intencje.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLII)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz, jak mona oczyci si z grzechu, ktry popenio si niewiadomie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl, e w odpowiedzi na twe pytanie zacytuj staroytn opowie o krlu Danamedaji, ktry uwolni si od grzechu dziki radom mdrca Indroty. yjcy w dawnych czasach prawy krl Danamedaja pewnego dnia niewiadomie spowodowa mier bramina. W konsek wencji jego grzechu wszyscy bramini cznie z jego wasnym ka panem opucili krlestwo. Za braminami odeszli wszyscy jego poddani. Sam krl nie mogc odaowa tego, co uczyni i cierpic z tego powodu dniem i noc, postanowi porzuci swj paac i szuka dla siebie pokuty w lesie. Wdrowa po caej ziemi i poddajc si bardzo surowym umar twieniom poszukiwa sposobu na oczyszczenie si ze swego grzechu. Pewnego dnia spotka na swej drodze mdrca Indrot, syna aunaki, ktry praktykowa surowe luby. Zbliy si do niego i pochylajc gow a do ziemi dotkn z szacunkiem jego stp. Mdrzec rozpoznajc go rzek z wielk dezaprobat: O Da namedaja, popenie miertelny grzech zabjstwa bramina! Jak miesz si do mnie zblia i co wicej dotyka mych stp bdc tak nieczysty. Czym prdzej odejd, bo twj widok jest dla mnie

366

Mikoajewska

Mahabharata

niemiy. Pachniesz krwi i wygldasz jak ywy trup. Bdc nieczysty udajesz czystego, bdc martwy poruszasz si jak ywy. Jeste nieczyst dusz nastawion na grzech! Cho cigle budzisz si i zasypiasz, prowadzisz ycie ndzne, nieszczsne i cakowicie bezuyteczne. Jeste ndznikiem stworzonym do haniebnych i grzesznych uczynkw. Ojcowie pragn mie synw, aby zdoby rnego rodzaju bogosawiestwa i ywic nadziej, e bd praktykowa umar twienia, wykonywa rytuay ofiarne, oddawa cze bogom i rozdawa dary. Zawiode wszystkie nadzieje swych ojcw i swymi czynami spychasz swych przodkw na samo dno pieka. Twoje ycie nie ma adnego celu, bo odnosisz si z nienawici do braminw, zamiast oddawa im tak jak inni cze i zdoby przez to dugie ycie, saw i niebo. Gdy nadejdzie twoja ostatnia godzina i bdziesz opuszcza ten wiat, spadniesz wprost do pieka gow w d i pozostaniesz w tej pozycji w nieskoczono. Spy i pawie bd rozszarpywa twe pozostawione na ziemi ciao swymi dziobami. Urodzisz si ponownie na ziemi wrd istot najpodlej szego gatunku. I jeeli sdzisz, e ten wiat jest niczym, a tamten wiat jest niczym wicej jak cieniem cienia, wykonawcy rozkazw Jamy w podziemnych regionach pozbawi ci twoich zudze. Danamedaja rzek: O wielki mdrcu, karcisz i potpiasz tego, kto zasuy na krytyk. Bagam ci jednak o ask. Moje dotychczasowe dziaania byy grzeszne, lecz dzi cay pon w ogniu skruchy. Na wspomnienie mych uczynkw mj umys nie znajduje spokoju. Zaiste, straszliwie boj si Jamy! Jake mam dalej y bez wyrwania z mego serca tej wczni grzechu? Prosz ci, ucisz swj gniew i zamiast mnie przeklina, poinstruuj mnie, co mam czyni. Przedtem obdarzaem braminw nalen im czci i przysigam, e bd czyni tak dalej. Niech wraz ze mn nie wyganie moja krlewska linia! Niech nie obrci si w proch! Zgodnie z zaleceniami Wed nie jest bowiem waciwe, aby krl, ktry wyrzdzi szkod braminom i utraci szacunek wiata, kontynuowa sw lini podzc synw! Jestem w rozpaczy i desperacko pragn poprawi swoje postpowanie. Udziel mi ochrony tak jak mdrcy, ktrzy nie akceptuj darw, aby ochrania biedakw. Grzeszne osoby, ktre nie maj dostpu do prawych przynoszcych zasugi dziaa, takich jak skadanie ofiar, nie zdoaj zdoby nieba i po mierci wpadn do pieka, jak barbarzycy, ktrzy nie znaj Prawa. Owie mnie ignoranta, tak jak nauczyciel owieca ucznia, a ojciec syna. Bd dla mnie askawy!

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 137

367

Mdrzec Indrota rzek: O Danamedaja, c jest dziwnego w tym, e osoba pozbawiona wiedzy popenia tak wiele zych czynw? Ten, kto zdoby prawdziw wiedz, nigdy nie gniewa si na ywe istoty, ktre utraciy rozum. Po zdob yciu szczytu prawdziwej wiedzy pacze nad innymi, lecz sam jest zbyt czysty, aby sta si przedmiotem wspczucia dla innych. W rezultacie swej mdroci potrafi zobaczy wszystkie ywe istoty, tak jakby oglda je z wierzchoka gry. Osoba, ktra zasuguje na potpienie ludzi prawych, nienawi dzi ich i stara si uciec przed ich wzrokiem, nigdy nie zdoa zdoby ich aski i zrozumie odpowiednioci i nieodpowiednioci swych dziaa. Jak sam wiesz, w Wedach i innych witych pismach zostaa opisana wielka energia i szlachetno braminw. Wiedzc o tym dziaaj tak, aby uspokoi swe serce i znale ochron u braminw. Jeeli zdoasz uciszy ich gniew, otworz si przed tob bramy niebiaskiego szczcia. I jeeli poaujesz swego grzechu, twe widzenie si rozjani i zdoasz dostrzec prawo. Danamedaja rzek: O wielki mdrcu, bardzo auj za swoje grzechy i nigdy wicej nie bd prbowa zniszczy tego, co jest cnot. Pragn zdoby sukces i szczcie. Bd dla mnie askawy! Mdrzec Indrota rzek: O Danamedaja, uwolnij si od pychy i wyniosoci i suchaj z szacunkiem moich instrukcji. Zaangauj si w dziaanie na rzecz dobra wszystkich ywych istot pamitajc zawsze o nakazach prawoci. Ja sam nie potpiam ci z powodu wskiego horyzontu mego umysu lub zawici. Chc, aby w obecnoci zgromadzonych tu wok mnie braminw wysucha sw Prawdy. Cho uwolniem si od pragnie i o nic nie prosz, poucz ci o drogach prawoci. Wiem, e za wypowiadanie tych nauk do ciebie, zabjcy bramina, spotkam si z krytyk. Sama rozmowa z zabjc bramina jest uwaana za grzech, a nauczanie go wedyjskiej prawdy jest uwaane za witokradztwo. Wielu nazwie mnie za to grzesznikiem i zosta n odrzucony przez przyjaci i krewnych. Jednake tylko dziki usyszeniu tego, co mam do powiedzenia, bd wiedzieli jak poradzi sobie z trudnymi sytuacjami ycia. Tylko ci, ktrzy zdobyli wielk mdro, zrozumiej waciwie moje intencje. Chc ci pouczy majc na uwadze dobro braminw. Obiecaj mi, e po wysuchaniu moich nauk bdziesz dziaa w ten sposb, aby bramini dziki mojemu wysikowi osignli spokj. Obiecaj mi rwnie, e ju nigdy nie zranisz bramina.

368

Mikoajewska

Mahabharata

Danamedaja rzek: O wielki mdrcu, dotykajc z pokor twych witych stp przysigam, e nigdy ju w myli, mowie i uczynku nie zrani adnego bramina. Mdrzec Indrota rzek: O Danamedaja, twe serce jest bardzo wzburzone z powodu popenionego grzechu i dlatego biorc pod uwag tw skruch i pokut udziel ci nauk w sprawie prawoci. Posiadajc wiedz i wielk si szukasz prawoci moc swej wasnej woli. Uczynie w ten sposb co, co jest prawdziwie godne podziwu. Bdc najpierw nadmiernie surowy, ukazae nastpnie w swym dziaaniu wielkie wspczucie dla wszystkich ywych istot. Ludzie mwi, e krl rozpoczynajcy swe rzdy z surowoci spali cay wiat. Ty sam po ukazaniu swej surowoci zwrcie oczy ku Prawu i wyrzekajc si wszystkich paacowych luksusw i przyjemnoci oddajesz si ju od duszego czasu surowym umartwieniom, aby odpokutowa za swj grzech. T akie postpowanie krla, ktry popeni grzech, jest godne pochway , tak jak rozdawanie darw przez tego, kto zdoby bogactwo lub wyrzekanie si uycia swej ascetycznej mocy przez ascet. Wszystkie te dziaania s rezultatem wiadomego wyrzeczenia. Z grzechw oczyszcza ofiara, dary, wspczucie, Wedy, Prawda. Szstym czynnikiem oczyszczajcym s umartwienia. Ten ostatnio wymieniony sposb jest szczeglnie odpowiedni dla krlw. Wykonujc umartwienia we waciwy sposb zbior wiele zasug i bogosawiestw. Krl Jajati recytowa niegdy, co nastpuje: miertelnik, ktry doy pnej staroci praktykujc z oddaniem rytuay ofiarne, po osigniciu odpowiedniego wieku powinien wyrzec si ich na rzecz umartwie. Z grzechw mona si rwnie oczyci poprzez pielgrzymk do witych brodw. Istnieje wiele witych miejsc na ziemi jak Kurukszetra i rzeka Saraswati. wite brody (tirtha) Saraswati s jeszcze bardziej wite ni sama rzeka, a brd Prithudaka jest wrd wszystkich brodw najbardziej wity. Ten, kto wykpa si w tym brodzie i napi si z niego wody, nie musi obawia si przedwczesnej mierci. Powiniene rwnie uda si do Mahasaras , czyli Wielkiego Jeziora jak i do wszystkich brodw noszcych imi Puszkara oraz do brodu Prabhasa, Kalodaka i witego jeziora Manasa, ktre znajduje si w miejscu, gdzie rzeka Saraswati czy si z Drisadwati. Osoba, ktra poznaa Wedy, powinna wykpa si w tych witych miejscach. Manu rzek ongi, e szczodro jest najlepszym z wszystkich obowizkw, lecz wyrzeczenie jest jeszcze lepszym. W tym kontekcie cytowane s sowa Satjawata: Naley dziaa jak no-

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 137

369

wonarodzone dziecko, ktre jest niewinne, bez grzechu i bez zasug. A co do wszystkich ywych istot, to na tym wiecie nie ma ani szczcia, ani nieszczcia, gdy s one jedynie rezultatem chorej wyobrani. Taka jest prawdziwa natura wszystkich ywych istot. I wrd nich nadrzdne jest ycie tych, ktre praktykuj wyrzeczenie i powstrzymuj si zarwno od tych dziaa, ktre s grzeszne, jak i tych, ktre przynosz zasugi. Posuchaj teraz o tych dziaaniach, ktre s dla krla najlepsze. Staraj si zdoby niebo sw mnoci i szczodroci. Miej cier pliwo i panuj nad swymi zmysami, bo taki czowiek charaktery zuje si prawoci. Rzd ziemi z myl o braminach i wiecznej szczliwoci. Cho poprzednio dziaae przeciw braminom, od teraz staraj si ich zadowoli. Cho potpili ci i opucili twoje krlestwo, przyrzeknij im, kierujc si w swym dziaaniu znajo moci jani, e ju nigdy wicej nie zadasz im ran. Wykonujc dziaania, ktre s dla krla waciwe, d do zdobycia najwyszego dobra. Wrd wadcw s tacy, ktrzy s zimni jak nieg, gorcy jak ogie, niszczcy wrogw do korzeni jak pug, lub spalajcy ich jak piorun. Ten, kto chce unikn samo zniszczenia, nie powinien nigdy czy si z niegodziwcami dla jaki szczeglnych lub generalnych powodw. Krl moe oczyci si z grzechu popenionego jeden raz dziki pokucie; z grzechu popenionego dwa razy przysigajc, e nie popeni go nigdy wicej; z grzechu popenionego trzy razy poprzez postanowienie, e od tego momentu nigdy nie zejdzie ze cieki prawoci; a z grzechu popenionego wielokrotnie poprzez pielgrzymk do witych brodw. Krl, ktry pragnie zdoby dobrobyt, powinien czyni wszyst ko, co przynosi bogosawiestwo. Ci, ktrzy yj wrd przyjemnych zapachw, sami przyjemnie pachn, podczas gdy ci, ktrzy yj wrd nieczystoci, nabieraj zapachu nieczystoci. Z grze chw oczyszcza si osoba oddana praktykowaniu umartwie, jak rwnie ta, ktra przez rok oddaje cze ogniowi w rytuale ofiarnym homa. Z grzechu zabjstwa podu oczyszcza si ten, kto oddaje cze ogniowi przez trzy lata lub podejmuje pielgrzymk do witych brodw znajdujcych si na pnocy, takich jak Puszkara, Prabhasa i Manasa, zbliajc si do nich na odlego co najmniej setki jodanw. Zabjca ywych istot oczyszcza si z grzechw poprzez uratowanie przed nadcigajcym niebezpie czestwem co najmniej takiej samej liczby ywych istot tego samego gatunku, jak te, ktre zabi.

370

Mikoajewska

Mahabharata

Manu ongi rzek, e nurkujc trzykrotnie w wodzie recytujc hymn Rigwedy Aghamarana zbiera si owoce rwne kocowej kpieli w Ofierze Konia. Osoba oczyszczona w ten sposb z grzechw szybko odzyskuje szacunek wiata i zdobywa posuch u innych. W odlegych czasach bogowie i asurowie zwrcili si kiedy do Brihaspatiego z nastpujcym pytaniem: O boski nauczycielu, ty znasz zarwno owoce cnoty, jak i tych dziaa, ktre po mierci prowadz do pieka. Jeeli kto popenia zarwno dobre , jak ze uczynki, to ktre z nich w oglnym rachunku zdobd przewag? Jak osoba, ktra nawykowo czyni dobro, oczyszcza si ze za? Brihaspati rzek: O bogowie i demony, jeeli kto popeni grzech pod wpywem szalestwa lub z braku wiedzy, oczyci si ze swego grzechutak jak suknie uprane w odpowiednim roztworze solipoprzez w peni wiadome wykonanie pobonych dziaa przynoszcych zasugi. Dana osoba popeniwszy niewiadomie grzeszny czyn nie powinna myle, e nie ma ju dla niej ratunku. Powrci do aski poprzez wykonanie dobrze wrcych rytw i uwolnienie swej jani z szalestwa. Tak jak mona naprawi dziury w starym ubraniu przy pomocy nowego sukna, tak dobrzy ludzie mog powrci do aski nawet po popenieniu grzechu. Tak jak wschodzce soce rozprasza ciemnoci, tak dana osoba moe oczyci si ze swego grzechu sw religijnoci . Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, mdrzec Indrota po udzieleniu krlowi Danamedaji tych nauk posuy mu swymi kapaskich usugami w wykonaniu Ofiary Konia. Danamedaja oczyciwszy si zakaczajc rytua kpiel ze swego niewiadomego grzechu zabjstwa bramina odzyska swj dobry los i sw prawoci rozjania przestrze jak rozpalony ogie. Po pokonaniu wszystkich swych wrogw powrci do swego krlestwa ze splendorem wschodzcego ksiyca.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CL-CLII (Apaddharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 138

371

Opowie 138 O uczonych mowach spa i szakala i prawdziwej potdze iwy

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, i tak sp prbowa dalej przekona aobnikw, e dzie ju si skoczy i soce schowao si za horyzont, podczas gdy szakal dowodzi, e do zapadnicia zmroku jest jeszcze daleko. Zarwno sp jak i szakal byli bardzo godni i majc na uwadze wasny interes walczyli przy pomocy swych penych mdroci sw o umysy krewnych zmarego chopca. Prbujc skoni ich do korzystnego dla siebie dziaania, aby mc zaspokoi swj gd, argumentowali uywajc jzyka pochodzcego ze witych pism. aobnicy zwiedzeni ich sodk mow ulegali na przemian argumentom kadego z nich. Pogreni w gbokim smutku nie zauwayli, e sprytny sp i szakal majc na uwadze wasny interes prbowali jedynie pomiesza im w gowie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLIII)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, w swych dotychczasowych naukach przedstawie mi rne przykady dziaa podejmowanych przez tych, ktrzy z rnych powodw znaleli si w krytycznej sytuacji i ktre pozwoliy im na pokonanie trudnoci i zdobycie sukcesu zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Powiedz mi teraz, czy syszae kiedy o tym lub widziae na wasne oczy, aby miertelnik, ktry umar, zosta przywrcony do ycia? Czy jest moliwe pokonanie mierci? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl, e odpowiem ci na twoje pytanie cytujc pouczajc opowie o faszywych, cho brzmicych przekonywujco uczonych mowach spa i szakala i o prawdziwej potdze Najwyszego Boga iwy. Wydarzenie to miao miejsce w staroytnych czasach w Lesie Naimisza. Ongi w odlegych czasach ona pewnego bramina urodzia mu syna o wielkich oczach, o ktrego modli si ju od duszego czasu. Syn ten jednak dosta dziecinnych spazmw i umar. Bramin i jego krewni pogreni w gbokiej aobie i gono lamentujc zanieli jego martwe ciao na teren kremacji zwok, abyzgodnie ze zwyczajem pogrzebowym dotyczcym maych dziecizostawi je tam na nagiej ziemi bez kremacji z nadziej, e powrci do ycia. Gdy przybyli na miejsce nie mogc si z nim

372

Mikoajewska

Mahabharata

rozsta przytulali go do piersi gono paczc i wspominajc jego sodkie dziecinne gaworzenie. Ich lamenty usysza godny sp ywicy si zwykle martwymi ciaami, ktre udao mu si znale w cigu dnia. Majc nadziej na posiek zbliy si do nich i rzek: O aobnicy, odejd cie czym prdzej z tego strasznego miejsca! Zaiste, musicie pozostawi tu tylko jedno mae dziecko! ywi ludzie od niepamitnych czasw odchodz z tego miejsca pozostawiajc tysice mczyzn i kobiet pokonanych przez bieg Czasu. Cay wszechwiat nieustannie dowiadcza na przemian doli i niedoli, zjednoczenia i rozpadu. Ci, ktrzy przynosz tu zwoki swych krewnych i opakuj ich mier , sami rwnie odchodz z tego wiata, gdy wyznaczony im na ycie Czas si wyczerpie. Nie ma potrzeby, abycie przebywali dugo w tym strasznym, usanym kociami zmarych miejscu, ktre roi si od spw i szakali i budzi strach w sercach najodwaniejszych. Nikt wrd tych, co umarli, nie zdoa nigdy powrci do ycia. W wiecie miertelnikw kady, kto si urodzi, umiera. Taki jest los wszystkich ywych istot. Kt zechce przeciwstawi si porzdkowi rzeczy zarzdzonemu przez Niszczyciela? Soce chowa si ju za wzgrza Asta i ludzie kocz swj dzie pracy. Porzucie wic sw mio do tego martwego dziecka i wracajcie do domw. Sowa spa ukoiy nieco al aobnikw i straciwszy wszelk nadziej na powrt ich syna do ycia pooyli jego ciao na nagiej ziemi i zaczli przygotowywa si do odejcia. Upewniwszy si raz jeszcze, e faktycznie umar i e nie zdoaj go ponownie zobaczy, cigle lamentujc skierowali si ku wyjciu. W tym momencie dostrzeg ich wychylajcy si ze swej nory buszujcy noc godny szakal czarny jak kruk. Obawiajc si, e sp sprztnie mu sprzed nosa jego posiek rzek: O aobnicy, jestecie bez serca i cho jestecie krewnymi tego zmarego chopca nie macie dla niego adnego uczucia! Pozostawiacie go tutaj samego, cho jest jeszcze daleko do zachodu soca. Uwolnijcie si od wszelkich obaw i dajcie wyraz swym uczuciom. Czas przed zachodem soca ma wiele ukrytych zalet i wasz syn moe jeszcze powrci do ycia. Dlaczego wic wyrywajc z serc ca sw mio zostawiacie go w tym strasznym miejscu samego na ziemi pokrytej traw kua? Czy nie macie adnego uczucia do tego jeszcze niedawno sodko gaworzcego chopca, ktrego sowa sprawiay wam tak wielk rado. Nawet ptaki i dzikie bestie darz swe potomstwo uczuciem, cho w przeciwiestwie do ludzi za opiek nad nimi nic w zamian nie otrzymuj. Ich uczucie jest rwnie bezinteresowne jak ofiary czynione przez riszich. I cho ich

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 138

373

potomstwo nie odpaca im tym sam uczuciem, gdy si zestarzej, to jednak darz je uczuciem. Czy nie jest im smutno, gdy ich nie widz? Patrzc na was zastanawiam si, czyby ludzie byli niezdolni do odczuwania takiego alu? Dokd idziecie pozostawiajc tutaj to dziecko, od ktrego ycia zaley utrzymanie waszej linii? Czy nie powinnicie opakiwa go troch duej patrzc na niego z uczuciem? Czy nie jest trudno zaniecha rwnie drogiego jak on przedmiotu? Czy przyjaciel nie powinien sta po stronie przyjaciela, ktry jest sabszy, niespra wiedliwie ukarany lub niesiony na teren kremacji zwok? ycie jest drogie dla kadej ywej istoty i kada ywa istota ma uczucia. Uczucia maj nawet ci, ktrzy nale do poledniejszego gatunku. Jake moecie opuszcza ciao tego piknego chopca o oczach w ksztacie patkw lotosu oczyszczone kpiel i ozdobione girlan dami ze wieych kwiatw wyrzekajc si wszelkich uczu? aobnicy syszc te emocjonalne i pene alu sowa szakala nie mogli nie przyzna im racji i cho kierowali si ju do wyjcia, zawrcili z drogi z sercami penymi alu. Godny sp patrzc na to z niepokojem rzek: O aobnicy, chyba stracilicie rozum wierzc sowom tego okrutnego i ndznego szakala o niewielkim rozumie. Dlaczego paczecie nad tym martwym ciaem, ktre jest niczym wicej jak skadem piciu elementw pozbawionym ruchu i sztywnym jak koda, ktry opuciy wszystkie bstwa i w ktrym nie mieszka ju dusza? Nie o nie si martwcie, lecz o sw wasn dusz. Czy uprawialicie ascetyczne umartwienia wystarczajco dugo, aby oczyci si z grzechw? Dziki umartwieniom mona mie wszystko, a co wam przyjdzie z lamentu? Nieszczcie rodzi si z ciaa. I to w konsekwencji zrodzonego z ciaa nieszczcia chopiec ten opuci was pozostawiajc wam al. Przestacie wic lamentowa nad martwym ciaem i oddajcie si lepiej praktyce umartwie. Bogactwo, dzieci i wszystko inne ma swe korzenie w umartwieniach. Umartwienia z kolei wynikaj z jogi, czyli szukania jednoci z Najwyszym Bogiem. Dola i niedola dowiadczana przez ywe istoty za ycia jest zdeterminowana przez ich dziaania w czasie poprzedniego ycia. Kada ywa istota rodzi si obciana z gry sw dol i niedol. Los syna nie jest zdeterminowany przez dziaania ojca, a los ojca nie jest zdeterminowany przez dziaania syna, lecz przez wasne przesze dobre i ze dziaania. Jeeli chcecie uwolni si od swego losu i ponownych narodzin, podajcie drog Prawa realizujc wszystkie swoje obowizki i unikajc dziaa, ktre ami Prawo. Postpujc zgodnie z nakazami witych pism dajcie we wszystkim

374

Mikoajewska

Mahabharata

pierwszestwo bogom i braminom i uwolnijcie si od przywiza nia do przedmiotw zmysowych. Porzucie smutek i rodzicielskie przywizanie do zmarego syna. Zostawcie jego martwe ciao na terenie do tego wyznaczonym i wracajcie do domw. Owoce was nych dobrych i zych czynw konsumuje wycznie ich wykonawca i jego krewni nie maj z nimi nic wsplnego. Po odprowadzeniu zmarego na teren kremacji naley pozostawi go tam bez wzgldu na to, jak bardzo jest drogi. Kady jest we wadzy Czasu. Opa kiwanie zmarego go nie wskrzesza, po co wic nad nim si uala? Czas jest panem wszystkiego i posuszny swej wasnej naturze patrzy na wszystko takim samym okiem. mier zabiera kadego. Taki jest porzdek tego wiata. Szakal syszc te sowa spa i widzc, e pod ich wpywem aobnicy ponownie skierowuj si ku wyjciu, rzek: O biada wam, ten niemdry sp zdoa z atwoci osabi wasze uczucie do tego zmarego chopca i otrze zy! Pod wpywem jego gadkich, uspokajajcych i przekonywujcych sw jestecie gotowi odej, cho jeszcze daleko do zachodu soca. Musiaam si myli zakadajc, e ludzie opakujcy mier synw odczuwaj al rwnie wielki, jak krowa po utracie cielt! Dzi zrozumiaem nieszczero ludzkich ez, cho jeszcze chwil temu widzc wasze zy, sam byem gotowy paka razem z wami. Dlaczego odchodzicie rezygnujc z prb przywrcenia go do ycia? Nie naley nigdy zaprzestawa podejmowania wysiku, bo dziki wysikowi mona pokona przeznaczenie. To poczenie wysiku i przeznaczenia rodzi owoce. Nie naley nigdy rezygnowa z nadziei. Szczcie nie rodzi si z upadku ducha! Upragnione przedmioty zdobywa si dziki stanowczoci. Dlaczego wic tak bez serca chcecie odej pozostawiajc w tym strasznym miejscu to dziecko z waszej krwi i koci, ktre jest wasz jedyn nadziej na kontynuowanie rodu. Zostacie tutaj przynajmniej a do zmierzchu. Wwczas bdziecie mogli albo zabra ze sob tego chopca ywego, albo rozsta si z nim. Sp syszc te sowa szakala i widzc wahanie aobnikw rzek: O aobnicy, wierzcie mi, yj ju tysic lat i nigdy nie widziaem, aby kto, kto umar, zosta przywrcony do ycia! ywe istoty umieraj w rnym wieku. Niektre umieraj jeszcze w onie matki, inne zaraz po narodzeniu, w dziecistwie lub modoci, a jeszcze inne dopiero w pnej staroci. Los wszystkich ywych istot, cznie z ptakami i bestiami, jest niepewny, cho okres ich ycia jest z gry zdeterminowany. yjc na terenie kremacji zwok widziaem tysice ludzi opakujcych swych

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 138

375

drogich zmarych, ktrzy opuszczali bez nich to miejsce i wracali do domw ze zamanymi blem sercami. Uczycie to samo. Pozostawcie tutaj to pozbawione yciowego oddechu, zimne i zesztywniae ciao, ktre ley na ziemi jak koda drewna. Mieszkajca w nim dusza opucia je i znalaza dla siebie inne ciao. Ukazywanie temu chopcu swego uczucia stracio sens i przytulanie jego martwego ciaa jest bezowocne. Jego uszy nie sysz, a jego oczy nie widz. Moje sowa, cho mog wydawa si okrutne, s faktycznie pene rozsdku i w zgodzie z religi Wyzwolenia. Posuchajcie wic mnie, pozostawcie tutaj to mart we ciao i wrcie do domw. aobnicy syszc sowa spa, ktrym nie mona byo odm wi rozsdku, zaczli przygotowywa si do odejcia. Szakal zastpi im drog i rzek: O aobnicy, dlaczego suchacie sw tego podego spa i za jego namow chcecie uda sie do domw zastawiajc tutaj tego chopca o zotej cerze, waszego jedynego potomka, tracc nadziej na to, e powrci do ycia. Od jego ycia zaley kontynuowanie oddawania czci waszym przodkom i wasze ryty pogrzebowe. Wasze uczucie do niego i wasz al nie znikn nawet wtedy, gdy go tutaj zostawicie. Wrcz przeciwnie, wasz al wzronie. Jest kamstwem to, e nikt, kto umar, nie zosta nigdy przywrcony do ycia. Na pewno syszelicie o tym, jak Rama , syn krla Daarathy i m Sity, po odzyskaniu krlestwa przywrci do ycia zmarego przedwczenie syna pewnego bramina. Poniewa w jego krlestwie nikt przedwczenie nie umiera, Rama podejrzewa, e mier chopca zostaa spowodo wana grzechem popenionym gdzie na peryferiach jego krlestwa. I faktycznie, Rama odkry, e pewien szudra o imieniu Samwuka ukry si w gbi dungli i uprawia surowe umartwienia, ktre nie s dozwolone dla czonkw jego kasty. Rama uci gow grzesznikowi i po przywrceniu w swym krlestwie prawoci przywrci ycie synowi bramina. Syszelicie te zapewne o tym, jak ongi w danych czasach mdrzec Narada przywrci do ycia syna prawego krla rindaji (zob. Mahabharata, ks. VII, opow. 80, p. 4). Nie tracie wic nadziei na to, e wasz zmary przedwczenie syn zostanie przywrcony do ycia przez jakiego boga lub mdrca, ktry zechce speni wasze yczenie widzc, jak opakujecie jego mier i wspczujc wam. aobnicy pod wpywem sw szakala zawrcili i zbliyli si ponownie do martwego ciaa ich syna i kadc po kolei jego gow na kolanach zalewali go zami. Sp widzc ich rzek: O aobnicy, jaki sens ma oblewanie tego chopca zami i czue dotykanie go palcami, skoro chopiec ten na rozkaz Jamy zasn wiecznym snem,

376

Mikoajewska

Mahabharata

z ktrego si ju nie obudzi? Nikt nie zdoa unikn mierci bez wzgldu na to, jak surowe praktykuje umartwienia, jak jest bogaty lub jak wielka jest jego inteligencja, i teren kremacji zwok jest waciwym miejscem, gdzie ludzie przynosz ciaa umarych. Pogreni w smutku i aobie przynosz tu i pozostawiaj tysice swych drogich krewnych, modych i starych. Nadzieja, e ten zmary chopiec powrci do ycia, nie ma adnych realnych pod staw. Budzcy w was faszywe nadzieje szakal nie przywrci mu ycia. Dusza opuszcza martwe ciao i ycie nie powraca ju do takiego ciaa. Nawet setki szakali ofiarujce swe ycie w zamian za ycie tego chopca przez setki lat nie zdoaoby przywrci mu ycia. Wasze zy, lamenty i wzdychanie te nie maj tej mocy. Mgby on powrci do ycia jedynie moc daru iwy, Skandy, Brahmy lub Wisznu. Ja sam, szakal, wy i inni krewni tego zmarego chopca, bez wzgldu na to jak wielkie s nasze zasugi, jestemy tak samo miertelni. Wiedzc o tym powinnimy wszyscy stara si o zdobycie nieba unikajc faszu i grzechu i szukajc Prawa i Prawdy. C wam przyjdzie z opakiwania tego, kto umar i nie potrafi ju ani niczego zobaczy, ani si poruszy? Szakal syszc sowa spa i widzc, e aobnicy, cho zamani alem ponownie ruszaj w kierunku bramy z zamiarem pozosta wienia ciaa zmarego chopca na ziemi, rzek: O jake straszliwy jest ten wiat miertelnikw! Biada nam wszystkim! ycie na ziemi trwa krtko i adna ywa istota nie zdoa uciec przed mierci. Cigle kogo opuszczaj drogie im istoty. ycie ludzi jest pene prnoci, faszu, oskare i podych donosw. Ten wiat ludzi wcale mi si nie podoba. Biada wam aobnicy! Cho poniecie alem z powodu mierci swego syna, jestecie gotowi zostawi go tutaj samego suchajc faszywej mowy spa! O okrutni ndznicy, dlaczego wyrzekacie si swej rodzicielskiej mioci suchajc sw tego spa o nieczystej duszy? Na tej ziemi nieszczcie zastpuje szczcie, a szczcie nieszczcie. adne z nich nie trwa wiecznie. O istoty ludzkie o niewielkim rozumie, dokd idziecie, porzucajc na goej ziemi tego piknego chopca, t ozdob waszej rodziny? Zaprawd, patrzc na to dziecko o wielkiej urodzie, nie mog oprze si wraeniu, e ono cigle yje! Z ca pewnoci nie nadszed jeszcze waciwy moment na jego mier. Jestem przekonany, e uszczliwi was dzi jeszcze swym powrotem do ycia. Wasza aoba jeszcze dzi zamieni si w rado. Dlaczego tracicie nadziej i jak ludzie o niewielkiej inteligencji chcecie tak szybko odej przewidujc dyskomfort zwizany z pozostawaniem tu razem z waszym synem w cigu nocy i zostawi go samego?

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 138

377

Krewni zmarego chopca nie potrafic podj dec yzji i nie wiedzc, co uczyni, postanowili pozosta przy ciele zmarego ulegajc wpywowi niepozbawionych mdroci, cho faszywych sw tego owcy nocygrzesznego szakalaktry przemawia do nich w ten sposb bdc godny i czekajc na zapadnicie nocy, aby mc rozpocz owy i zrealizowa swj wasny cel. Rwnie godny spowca dniamylc o zaspokojeniu godu, zanim zdoa to zrobi szakal, rzek: O aobnicy, straszliwe jest to miejsce kremacji, gdzie noc sycha jedynie wrzaski sw i gdzie roi si od duchw, jakszw i rakszasw. Starajcie si wic zakoczy wasze ryty pogrzebowe i zostawcie tutaj martwe ciao waszego syna, zanim zapadnie noc i ziemi pokryj ciemnoci. Koniec dnia si zblia i sucha ju wycie wygodzonych szakali. Soce jest ju nisko na niebie, a drzewa pociemniay od dymu poncych stosw pogrzebowych. Gdy zapadnie zmrok, rzuc si na was wszystkie te misoerne stworzenia o straszliwych formach zamieszkujce to przeraliwe miejsce. Gdy pozostaniecie tut aj, znajdziecie si w wielkim niebezpieczestwie. Zaiste, suchajc sw faszywego szakala, ktre s sprzeczne z waszym interesem, wszyscy zostaniecie zniszczeni! Szakal rzek: O aobnicy, nie suchajcie sw tego faszywego spa i pozostacie tam, gdzie stoicie. Dopki wieci soce, nic wam tutaj nie grozi. Motywowani rodzicielsk mioci pozosta cie tu ze swym synem a do zmroku. Opakujcie go dalej wolni od lku. Cho miejsce to budzi w ludzkich sercach lk, nic wam tutaj nie grozi. Faktycznie jest tu cicho i spokojnie. Tysice Ojcw egna si tutaj z tym wiatem. Nie traktujcie powanie sw wypowia danych przez spa, bo jeeli dacie si im przekona, wasze dziecko straci szans powrotu do ycia z aski jakiego potnego boga odwiedzajcego to miejsce. I tak sp prbowa dalej przekona aobnikw, e dzie ju si skoczy i soce schowao si za horyzont, podczas gdy szakal dowodzi, e do zapadnicia zmroku jest jeszcze daleko. Zarwno sp jak i szakal byli bardzo godni i majc na uwadze wasny interes walczyli przy pomocy swych penych mdroci sw o umysy krewnych zmarego chopca. Prbujc skoni ich do korzystnego dla siebie dziaania, aby mc zaspokoi swj gd, argumentowali uywajc jzyka pochodzcego ze witych pism. aobnicy zwiedzeni ich sodk mow ulegali na przemian argu mentom kadego z nich. Pogreni w gbokim smutku nie zauwa yli, e sprytny sp i szakal majc na uwadze wasny interes pr bowali jedynie pomiesza im w gowie.

378

Mikoajewska

Mahabharata

W kocu zwiedzeni ich sodkimi sowami i suchajc ich pozostawali cigle na terenie kremacji zwok, cho zapada ju noc , cieszc tym godnego szakala. Szakal nie zdoa jednak zrealizo wa swego zamiaru, bo wraz z zapadajcym zmrokiem na teren kremacji przyby ponaglany przez sw on Um Najwyszy Bg, iwa. Zbliy si do paczcych aobnikw i rzek: O aobnicy, jestem iwa, czy jest co, co mgbym dla was uczyni? aobnicy, z sercem cikim od smutku, padli przed nim na ziemi plackiem i rzekli: O Najwyszy Bogu, utraciwszy tego chopca, ktry by naszym jedynym dzieckiem, znalelimy si wszyscy na pograniczu mierci. Przywr nam wszystkim ycie przywracajc do ycia naszego syna. iwa nabra wody w donie i polewajc ni martwego chopca przywrci go do ycia na okres stu lat. Ponadto widzc, e szakal i sp stracili w ten sposb szans na posiek, i majc zawsze na uwadze dobro wszystkich ywych istot, obdarowa ich rwnie darem, ktry zaspokoi ich gd. Krewni przywrconego do ycia chopca z sercami wypenionymi radoci pochylili przed iw gowy w gbokim pokonie, a nastpnie szczliwi z uzyskanego daru udali si do domw. Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, zauwa jak boska aska i wiara otara zy tych aobnikw. Zachwyt na widok przywrconego do ycia syna i rado wygnay z ich serc smutek. Ich dziaania zrodziy owoce dziki uporowi, nadziei i asce Najwy szego Boga iwy. To, co ci opowiedziaem, jest przeznaczone dla wszystkich czterech kast i ten, kto tej opowieci czsto sucha, przez samo jej suchanie zdobdzie sukces zarwno za na ziemi jak i w niebie.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLIII (Apaddharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

379

Opowie 139 O tym jak drzewo almali ukarao si za sw pych

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Krlu Prawa, drzewo almali syszc sowa Wiatru i pamitajc rwnie krytyczne sowa mdrca Narady poczuo wstyd i samo ukarao si za sw pych. Kada saba i pena pychy osoba po sprowokowaniu gniewu potnego wroga bdzie musiaa to odpokutowa tak jak drzewo almali.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLVII)

Judhiszthira po wysuchaniu opowieci o potdze iwy, ktry przywrci do ycia zmarego przedwczenie syna bramina, rzek: O Bhiszma, wielka jest potga iwy i jake faszywe s sodkie mowy spa i szakala, ktrzy wykorzystujc bl tych, co popadli w nieszczcie, uywaj religijnych sw tylko po to, aby zrealizo wa swj wasny interes! Jake trudno czasami odrni Prawd od faszu. Powiedz mi teraz, co powinna uczyni osoba, ktra jest faktycznie saba, lecz kierujc si pych uwierzya w swoj potg i sprowokowaa wrogo potnego ssiada, ktry ruszy do walki z ni z zamiarem zniszczenia jej a do korzeni? Czy taka osoba powinna podj z nim walk, czy te powinna szuka dla siebie ratunku w jaki inny sposb? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na twoje pytanie posuchaj starej opowieci o rozmowie midzy potnym drzewem almali, ktre unosio si pych i potnym bogiem wiatru. Jak wie niesie, ongi w odlegych czasach na jednym ze szczytw gry Himawat wyroso wielkie drzewo almali. yo tam i wzrastao przez wiele stuleci. Jego pie majcy w obwodzie cztery setki okci by potny, korona ogromna, a gazie, gazki i licie niezliczone. Jego kwiaty i owoce dostarczay poywienia ogromnej liczbie papug obojga pci, a jego gboki cie dostarcza wytchnienia walczcym ze sob w okresie rui soniom jak i wielu innym gatunkom zwierzt. Wdrujce karawany kupcw i miesz kajcy w dungli asceci znajdowali rwnie odpoczynek w cieniu tego krla drzew. Pewnego dnia w poblie drzewa przywdrowa boski mdrzec Narada. Patrzc z podziwem na jego ogromny pie i potne gazie zbliy si do niego i rzek: O drzewo almali, jeste

380

Mikoajewska

Mahabharata

wspaniae! Jeste zachwycajce! Swym widokiem cieszysz mj wzrok! W twej koronie yje tysice ptakw, a w twym cieniu znajduj wytchnienie liczne gatunki zwierzt. Twoje gazie i twj pie s ogromne i nie widz adnego ladu nadamania ich kiedykolwiek przez potnego boga wiatru, Pawan. Powiedz mi, jak to jest moliwe? Czy zadowolie czym Pawan, czy te ochrania ci w tym lesie bdc twoim przyjacielem? Boski Pawana posiada ogromn szybko i si i potrafi nie tylko zama drzewa rwnie wysokie i potne jak ty, ale rwnie zetrze na proch wierzchoki gr! Ten wity nosiciel zapachw potrafi swym podmuchem wysuszy rzeki, jeziora i morza nie pomijajc tych, ktre znajduj si w piekle. Pawana musi ci ochrania, bo inaczej nie mogoby utrzyma tych wspaniaych, niezliczonych gazi uginajcych si po ciarem lici, kwiatw i owocw nieuszkodzonych. Z tymi ptakami figlujcymi wrd twych gazi zachwycasz sw wieoci! Ich piewy i melodie rozbrzmiewaj w koo jak dwiki niebiaskich pieww i boskich instrumentw. Wtruj im ekstatyczne ryki soni, ktre znajduj szczcie u twych stp. Wszystkie gromadzce si wok ciebie zwierzta dodaj ci urody. Ozdobione ich obecnoci jeste pikne jak gra Meru. Gromadzc wok siebie licznych braminw i ascetw zaangaowanych w religijne praktyki, jeste jak samo niebo! Narada kontynuowa: O drzewo almali, przeraliwy i gwatowny bg wiatru musi ochrania ci z przyjani. Midzy wami musi istnie rwnie bliska zayo jak midzy dwiema ywymi istotami, ktre do siebie nale. Poza tob nie znam na tym wieci e adnego drzewa, gry czy paacu, ktre nie doznayby adnych zniszcze spowodowanych przez Wiatr. Wiatr musi ci z jakiego powodu ochrania i omija i dziki temu moesz przez tyle lat sta tu i wzrasta zachowujc wszystkie gazie i licie nieuszkodzone. Drzewo almali rzeko: O wielki mdrcu, Wiatr nie jest ani moim przyjacielem, ani moim partnerem, ani kim specjalnie dla mnie yczliwym. Nie jest ani moim panem, ani obroc. To moja niepohamowana energia i sia s potniejsze od jego siy. Jego sia jest faktycznie rwna tylko jednej osiemnastej mojej siy. Gdy zaczyna wia z wciek gwatownoci niszczc drzewa, gry i wszystko inne, co napotka na swej drodze, przeciwstawiam mu si przy pomocy mojej siy. I tak jak Wiatr pokonuje cigle wiele przedmiotw, tak ja pokonuj Wiatr. Z tego to powodu nie boj si Wiatru, nawet gdy wieje z najwysz gwatownoci.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

381

Narada rzek: O drzewo almali, twe sowa s przewrotne i brzmi faszywie. Nie zostao stworzone nic, co byoby rwne sile boga wiatru. Nawet Indra, Jama i Waruna nie dorwnuj mu sil, a c dopiero ty, ktry jeste zaledwie drzewem. Wszystko, co ywe istoty na tym wiecie czyni, kade ich dziaanie jest spowo dowane przez boga wiatru, gdy on jest tym, kto daje ycie. Gdy bg wiatru dmie waciwie, wszystkie ywe istoty yj w spokoju, lecz gdy dmie niewaciwie, ywe istoty cierpi niedol. C innego ni sabo twego rozumowania moga skania ci do odmwienia nalenej czci bogowi wiatru, ktry jest najpotniejsz istot w caym wszechwiecie i zasuguje na cze? Twoje mylenie jest niegodziwe. Twoja inteligencja jest zaburzona przez gniew i inne namitnoci i twe sowa s pozbawione wszelkiej wartoci. Swoj mow budzisz mj gniew. Istnieje wiele drzew o dobrych duszach, ktre s od ciebie potniejsze i nie wypowiadaj nigdy rwnie obelywych sw przeciw Wiatrowi. Wiedz, e nie dorwnuj mu si i dlatego chyl przed tym bogiem gowy. Tylko ty w swym szalestwie zdajesz si nie rozpoznawa nieskoczonej potgi Wiatru. Udam si zaraz przed oblicze tego boga, aby poinformowa go o twej pogardzie! Mdrzec Narada rozgniewany sowami drzewa almali uda si natychmiast do siedziby boga wiatru i rzek: O Wietrze, w samym centrum Himalajw wyroso pewne wielkie drzewo almali o rozoystych gaziach i sigajcych gboko w ziemi korzeniach. To drzewo ci lekceway i wypowiada sowa, ktre s dla ciebie obraliwe. Powtarzanie ich tobie byoby niewaciwe. Wiem doskonale, e jeste najpotniejszym z wszystkiego, co zostao stworzone i e w gniewie jeste rwnie przeraliwy jak sam Niszczyciel! Bg wiatru po usyszeniu sw Narady zbliy si do drzewa almali w wielkim gniewie i rzek: O drzewo almali, rozmawiajc z mdrcem Narad wypowiadae si o mnie z lekcewae niem. Zapominasz, e jestem bogiem wiatru. Zaraz ci poka moj si i potg! Znam ci dobrze. Wcale nie jeste ode mnie silniejsze. To ja sam ukazaem ci ask pamitajc o tym, e ongi w twym cieniu odpoczywa zmczony tworzeniem wiata dziadek wszechwiata Brahma. To z tego powodu stoisz tutaj cigle niezniszczone, a nie z powodu swej rzekomej siy. Spogldasz na mnie z gry, jakbym by jak zwyczajn rzecz. Poka ci si jutro w taki sposb, e nie odwaysz si mnie duej lekceway! Drzewo almali rozemiao si z drwin i rzeko: O bogu wiatru, skoro jeste na mnie rozgniewany, nie wahaj si w ukaza

382

Mikoajewska

Mahabharata

caej swej mocy! Wypluj na mnie cay swj gniew! Nawet, jeeli tak uczynisz, c moesz mi zrobi? Nie boj si ciebie, cho twoja energia ma rdo w tobie samym. Jestem dla twej mocy nieosigalne. Prawdziwie silni s ci, ktry s silni w rozumieniu, a nie ci, ktrzy uwaaj si za silnych z powodu swej siy fizycznej. Wiatr rzek: O drzewo almali, jutro wyprbuj twoj si! Drzewo almali majc ca noc na mylenie doszo w swym umyle do wniosku, e si mylio i e sia Wiatru przewysza faktycznie jego wasn si. Rzeko samo do siebie: O biada mi, to, co powiedziaem mdrcowi Naradzie jest faszywe. Jestem zdecydowanie sabsze od Wiatru. Zaiste, sia Wiatru jest faktycznie potna, a ja jestem nawet sabsze od innych drzew. Nikt jednak nie dorwna mi inteligencj i musz spojrze na ten lk przed si Wiatru okiem mej inteligencji. Gdyby wszystkie inne drzewa w lesie patrzyy tak jak ja okiem inteligencji, wwczas nawet w wielkim gniewie Wiatr nie zdoaby wyrzdzi im adnej szkody. Jednake nie zdobyy one zrozumienia i nie wiedz tak jak ja, dlaczego Wiatr potrafi ama je i wyrywa z ziemi z korzeniami. Doszedszy do takiej konkluzji drzewo almali ze smutkiem si swej woli zrzucio z siebie wszystkie licie, kwiaty i spowodo wao, e jego wszystkie gwne gazie i pomniejsze gazki opady poamane na ziemi. W takim aosnym stanie czekao o poranku na niszczycielski podmuch Wiatru. W kocu rozgniewany Wiatr amic po drodze potne drzewa swym gwatownym podmuchem zbliy si w jego kierunku. Gdy zobaczy je pozbawione gazi, lici i kwiatw, rozemia si i rzek do tego byego giganta i krla drzew: O drzewo almali, uprzedzie mnie. Gdyby si tak nie pospieszy, pozbawibym ci twych gazi dokadnie w taki sam sposb, jak to sam zrobie! Stracie sw dumn koron, kwiaty i licie i nowe pdy i w konsekwencji wasnego postanowienia poddae si mej wadzy! Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, drzewo almali syszc sowa Wiatru i pamitajc rwnie krytyczne sowa mdrca Narady poczuo wstyd i samo ukarao si za sw pych. Kada saba i pena pychy osoba po sprowokowaniu gniewu potnego wroga bdzie musiaa to odpokutowa tak jak drzewo almali. Ci, ktrzy s mdrzy, nie szukaj nagle wojny z tymi, ktrzy zadali im rany nawet wtedy, gdy dorwnuj im si, lecz raczej stopniowo ukazuj sw potg. Osoba o niewielkiej inteligencji nie powinna prowokowa wrogoci kogo, kto jest inteligentny i dziki swej inteligencji potrafi znale dla siebie korzystne rozwizanie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

383

Inteligencja naley do najcenniejszych rzeczy, ktre mona posiada. Rwnie cenna jest sia. Naley jednak przymyka oczy na szkody wyrzdzone przez silniejszego, tak jak przymyka si oczy na szkody wyrzdzone przez dziecko, gupca, czy lepca. Durjodhana rozpoczynajc wojn z wami zignorowa t mdro lekcewac si Arduny, ktra przerastaa potg zaangaowa nych w wojn armii i za sw pych musia zapaci najwysz cen.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CLIV-CLVII (Apaddharmanusasana Parva).

384

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 140 O grzechu, pokucie, ignorancji, trzynastu wadach, zjadliwoci, samo-kontroli, umartwieniach, Prawdzie i ochronie braminw
1. O grzechu; 2. O ignorancji; 3. O samo-kontroli; 4. O umartwieniach; 5. O Prawdzie; 6. O trzynastu wadach czowieka; 7. O czowieku zjadliwym i nieyczliwym; 8. O darach dla dobrych braminw; 9. O pokucie za grzechy.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, bramini, riszi, bogowie i Ojcowie wychwalaj obowizek realizowania Prawdy. Poucz mnie teraz o Prawdzie. Jakie s jej oznaki? Jak mona do niej doj? Kim stanie si ten, kto do niej dojdzie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, cho mieszanie obowizkw czterech kast nigdy nie jest aprobowane, to, co jest nazywane Prawd, zawsze istnieje w czystym i niezmconym stanie w kadym bez wzgldu na to, w jakiej kacie si narodzi. Prawda jest zawsze obowizkiem wszystkich tych, ktrzy s prawi. Faktycznie jest ona niemiertelnym Prawem. Jest tym, czemu naley si cze i do czego dociera si po mierci idc za ycia najwysz ciek.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXII)

1. O grzechu Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi wiele o prawym dziaaniu w sytuacji, gdy na dan osob spada nieszczcie. Wyjanij mi teraz, skd w ogle bierze si grzech i na czym bazuje? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwikszymi niszczycielami dobra i zasug s zawi i nienasycenie. Grzech bierze si wanie z nich. Zawi jest rdem, z ktrego wypywaj wszystkie grzeszne i niereligijne dziaania cznie z cierpieniem, ktre przynosz. Z niej wypywa przebiego i hipokryzja, ktra zalewa ten wiat. Z niej wypywaj dza, gniew, podstpno, pycha, utrata rozsdku, arogancja, szalestwo, mciwo, niepowodzenie, utrata zalet, bezwstyd, niepokj, za sawa, skpstwo, zachanno, skonno do bezprawnych dziaa, duma z powodu urody, wysokiego urodzenia, wyksztacenia, czy bogactwa, nieszczero, brak wsp czucia, wrogo i podejrzliwo w stosunku do wszystkich, przy -

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

385

waszczanie sobie cudzej wasnoci, cudzostwo, nieprzyjemna mowa, skonno do obarstwa i mwienia le o innych, ryzyko przedwczesnej mierci, mio do faszu, uleganie namitnociom, skonno do obmowy, chepienie si, zaniedbywanie obowizkw, zuchowato, amanie Prawa. Ludzie modzi, czy starzy nie potrafi pozby si zawici. Cho Czas stopniowo niszczy ycie ludzkie, zawi pozostaje nie zmienna. Taka jest bowiem jej natura. Tak jak ocean nigdy si nie wypenia, bez wzgldu na to, jak wiele wpada we rzek, tak adna nowa zdobycz nie zdoa nasyci zawici. Ta zawiktrej nie potrafi nasyci realizacja adnych pragnie i ktrej prawdziwa natura pozostaje tajemnic dla bogw, gandharww, asurw, ww i wszystkich innych klas ywych istotta gwatowna namitno cznie z szalestwem, ktre pociga serce ku temu, co faszywe, powinna by pokonywana poprzez oczyszczanie swej duszy. Pycha, za wola, nieszczero, zniesawianie i niezdolno do brania pod uwag dobra innych s wadami ludzi o nieczystej duszy, ktrzy s we wadzy zawici. Nawet osoba mdra, ktra poznaa wite pisma i potrafi rozwiewa wtpliwoci innych, ulega niekiedy zawici i w jej konsekwencji popada w nieszczcie. Zawistni ludzie bdcy we wadzy zazdroci i gniewu, znajduj si poza granicami dobrego zachowania. Ich serca s faszywe, cho ich mowa brzmi sodko. S jak sida przykryte traw. Prze bieraj si jedynie w szaty religijnoci i ukrywajc w ten sposb swe mae umysy okradaj wiat tworzc faszywe standard y religijnego i prawego postpowania. To oni tworz w religii rnego rodzaju schizmy opierajc si rzekomo na sile rozumu. Motywowani faktycznie chciwoci i chci zysku, niszcz prawdziwe cieki prawoci. Gdy takie osoby o podych duszach motywowane przez zawi rzekomo praktykuj prawo, wwczas jest szansa, e ta ich profanacja Prawa rozszerzy si na cay wiat. Pycha, gniew, wynioso, nieczuo, parkosyzmy radoci i rozpaczy i poczucie znaczenia zawsze towarzysz osobie motywowanej przez zawi. Osoby ulegajce zawici zawsze s grzeszne. Posuchaj teraz o cechach tych, ktrzy s dobrzy i ktrych dziaania s wolne od zawici. Takie osoby nie odczuwaj strachu przed yciem po mierci i obowizkiem ponownych narodzin, nie maj nawyku spoywania misa, ceni sobie dobre zachowanie, posiadaj samo-kontrol, nie ma dla nich rnicy midzy blem i przyjemnoci, zamiast bra daj, w swej wierze s uczciwi, od daj nalen cze Ojcom, bogom i gociom, posiadaj du odwa -

386

Mikoajewska

Mahabharata

g umysu, realizuj obowizki opisane w witych pismach, s oddani dobru ogu i gotowi do powicenia na jego rzecz wszyst kiego, co posiadaj cznie z yciem i s widziani przez innych jako dobrzy i prawi. Tych prawdziwych krzewicieli sprawiedliwoci nie mona skoni do zejcia ze cieki Prawa. Ich dziaanie jest niezachwiane bazujc na modelu dostarczonym przez staro ytnych przodkw. S spokojni, nieustraszeni, agodni i zawsze krocz ciek prawoci. S wolni od dzy, gniewu i pychy, peni wspczucia, nieprzywizani do adnych ziemskich przedmiotw, praktykuj surowe przysigi. Naley im zawsze ukazywa szacunek. Ci, ktrzy pragn kroczy ciek Prawa, u nich szukaj instrukcji. Ci prawdziwie prawi ludzie nigdy nie demonstruj prawoci w celu zdobycia bogactwa i sawy. Ich prawo bazuje na poczuciu powinnoci. Nie znaj lku, smutku i zniecierpliwienia. Zewntrzny wygld rzeczy nigdy nie wprowadza ich w bd. Nie ma w nich adnego sekretu. S w peni nasyceni i ich sd nie ulega zaburzeniu z powodu zawici. S zawsze oddani Prawdzie i uczciwoci. Ich serca s zawsze nastawione na prawo. S obojtni zarwno w stosunku do nowych nabytkw, jak i strat. Wolni od pychy i przywizania do przedmiotw zmysowych s oddani tej jakoci natury, ktr jest dobro ( sattwa) i na wszystko patrz takim samym okiem. Zysk i strata, dola i niedola, przyjemno i nieprzyjemno, ycie i mier s bez rnicy dla tych ludzi wytrwale zaangaowanych w szukanie wiedzy, ciszy i prawoci. Bierz z nich przykad i kontrolujc swe zmysy oddawaj cze tym osobom o wielkiej duszy, ktre darz cnot tak wielk mioci. We sobie do serca me sowa, cho wiem, e moje nauczanie zrodzi dobro tylko dziki asce bogw i bez ich aski nie zrodzi owocw bez wzgldu na to, jak starannie bd dobiera sw. 2. O ignorancji Judhiszthira rzek: O Bhiszma, pouczye mnie, e zo wypywa z zawici. Wytumacz mi teraz, jakie jest rdo ignorancji? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ten, kto popenia grzech z ignorancji i nienawidzi innych, ktrzy kultywuj dobre zachowanie, szybko zdobdzie w wiecie z saw i spadnie na samo dno pieka. Z ignorancji rodzi si niedola. To z jej powodu dana osoba dowiadcza nieszczcia i naraa si na wielkie niebezpieczestwo. Przywizanie do zmysowych przedmiotw, nienawi, utrata rozsdku, smutek, rado, prno, dza, pycha, lenistwo, prag nienie, awersja, zazdro i wszelkie grzeszne dziaania s aspek tami ignorancji. Ignorancja i zawi s w swej istocie tym samym.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

387

Rodz takie same owoce i ciy na nich taka sama wina, cho mog biec rnymi drogami. Ignorancja pochodzi z zawici i istnieje tam, gdzie istnieje zawi. Wzrasta, gdy zawi wzrasta i sabnie, gdy zawi sabnie. Utrata rozsdku jest zawsze atrybutem zawici. Ignorancja biegnie w nieskoczono pojawiajc si w momencie, gdy przedmiot zawici pozostaje niezdobyty. Zawi poda wwczas za ignorancj, a ignorancja za zawici. Zawi jest wic zarwno przyczyn jak i konsekwencj igno rancji. Z zawici rodzi si cae zo i dlatego kady powinien stara si unika zawici. Wielcy krlowie tacy jak Danaka, Juwanawa i inni zdobyli niebo dziki pokonaniu zawici. Unikaj wic zawici moc swego wasnego postanowienia, bo unikajc jej zdobdziesz zarwno ten jak i tamten wiat. 3. O samo-kontroli Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wite pisma wskazuj na rne sposoby gromadzenia zasug za ycia. Wytumacz mi, ktry z tych sposobw jest najlepszy z punktu widzenia zdobywania zarwno tego i tamtego wiata? cieka realizacji obowizku jest duga i ma wiele odgazie. Ktr drog wybra? Ktra z nich ma najwicej zalet? Powiedz mi, co jest najlepsze dla osoby studiu jcej Wedy, ktra pragnie zgromadzi jak najwicej zasug. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic o tym sposobie realizowania obowizku i zbierania zasug, ktry uchodzi za naj lepszy. Poniewa jeste mdry, przekazywana ci przeze mnie wiedza bdzie dla ciebie jak eliksir niemiertelnoci. Wielcy riszi bazujc na swej wasnej mdroci rni si w interpretacji regu Prawa. Wszyscy jednak zgadzaj si, co do wielkiego znaczenia samo-kontroli. Wszyscy mdrcy staroytnoci, ktrzy dotarli do Prawdy, uwaali, e samo-kontrola jest najwysz cnot przynoszc najwysze zasugi. Jeli chodzi o braminw, to samo -kontrola wzmaga ich energi i jest ich wiecznym obowizkiem. Wykonywane przez nich ryty przynosz waciwe skutki tylko wtedy, gdy s wykonywane z samo-kontrol. W ich przypadku samo -kontrola przewysza w zdobywanych zasugach praktykowanie dobroczynnoci, ofiary i studiowania Wed. Samo-kontrola jest wita. Poprzez samo-kontrol czowiek oczyszcza si z grzechw, nabywa energi i dociera do tego, co uniwersalne. Mdrcy twierdz, e we wszystkich trzech wiatac h nie ma takiego obowizku, ktry w swych walorach byby rwny

388

Mikoajewska

Mahabharata

samo-kontroli. Samo-kontrola jest zalecana wszystkim tym, ktrzy chc kroczy ciek Prawa, jako najdoskonalsza praktyka. Pop rzez samo-kontrol dociera si do tego, co najwysze i zdobywa si szczcie na tym i na tamtym wiecie. Samo -kontrolujcy si czowiek usypia, budzi si i porusza w bogoci. Jego umys jest zawsze radosny, podczas gdy czowiek niezdolny do samo -kontroli wiecznie cierpi niedol, ktr sam na siebie sprowadza. We wszystkich czterech trybach ycia lubowanie samo-kontroli uwaa si za najlepsz z przysig. Posuchaj teraz o tych oznakach, ktre cznie dowodz zdobycia samo-kontroli. S to umiejtno przebaczania, cierpliwo, powstrzymywanie si od zadawania ran, bezstronno, szczero, uczciwo, kontrola nad zmysami, agodno, skromno, niezawodno, szczodro, inteligencja, uwolnienie si od gniewu i zej woli, nasycenie, przyjemna mowa, yczliwo, sza cunek dla nauczycieli, obdarzanie wszystkich wspczuciem, unikanie pochlebstw, oszczerstw, deprawacji, haby, faszywej mowy, lubienoci, zawici, pychy, arogancji, lku, zazdroci, wychwalania samego siebie i lekcewaenia innych; uwolnienie si od przywiza nia do przedmiotw zmysowych, ktre ujawnia si zwykle w takich sformuowaniach jak naleysz do mnie, nale do ciebie. Osoba, ktra zdobya samo -kontrol bez wzgldu na to, czy mieszka w miecie, czy te w dungli, osiga Wyzwolenie. Praktykujc uniwersaln yczliwo oraz prawe i dobre zachowa nie i poznajc wasn ja realizuje najwyszy cel. Wszystkie dziaania uwaane na ziemi za dobre i praktykowane przez tych, ktrzy uchodz za sprawiedliwych (caa dobra karma) tworz drog dla ascety, ktry zdoby wiedz. Ten, kto jes t dobry nigdy nie schodzi z tej drogi. Taka uczona osoba porzucajc wiat rzeczy materialnych i wycofujc si do lasu po osigniciu penej kontroli nad swymi zmysami idzie t drog w spokojnym oczekiwaniu mierci i dociera do Brahmana. Ten, kto nie ma lku przed adn yw istot i sam nie wzbudza w nikim lku, po opuszczeniu ciaa nie ma czego si obawia. Ten, kto oczyci si ze swej przeszej karmy i patrzy na wszystko takim samym okiem praktykujc uniwersaln yczliwo, dociera do Brahmana nie pozostawiajc za sob na ziemi ladu tak jak klucze przelatujcych ptakw nie pozostawiaj ladu na niebie. Przed tym, kto porzuca swj dom i praktykuje religi Wyzwolenia, otwieraj si bramy do wspaniaych wiatw, ktre s wieczne. I gdy ostatecznie przez rezygnacj nawet z praktykowania umartwie i rnych studiw, faktycznie poprzez wyrzeczenie si wszystkiego, co jest drogie dla ludzkiego serca, oczyci si z wszelkich pragnie i wyzwoli z

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

389

wszelkich materialnych ogranicze, wwczas z czystym sercem i radosn dusz przebywajc we wasnej jani zdobdzie zarwno szacunek wiata jak i niebo. Tylko ten, kto rozwin samo -kontrol moe zdoby t czyst rado serca moliw po oczyszczeniu si z wszystkich zych namitnoci. Ten, kto dotar do prawdziwej wiedzy i czerpie z niej przyjemno, sta si owiecony i nigdy nie zrani adnej ywej istoty, ten nie obawia si ponownych narodzin i tym bardziej nie ywi adnego lku przed innymi. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, wychwalana przez mdrcw samo -kontrola ma tylko jedn wad. Czowiek, ktry j zdoby jest widziany przez innych jako saby i niespena rozumu. Czyme jednak jest ta jedna wada wobec licznych zalet? Czowiek przez sw umiejtno wybaczania, ktra jest jedn z form samo -kontroli, moe zdoby wieczne wiaty. C wicej on sam potrzebuje poza dungl? Dungla jest miejscem, gdzie mieszka ten, kto zdoby samo -kontrol, jest jego azylem. 4. O umartwieniach Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, mdrcy ogaszaj, e wszystko ma swe korzenie w umartwieniach. Gupiec, ktry nie poddaje si adnym umartwieniom, nie zdobdzie nawet tych nagrd, ktre pyn z jego dziaa. Potny Stwrca stworzy cay wszechwiat z pomoc umartwie. Dziadek wszechwiata, Brahma , stworzy owoce, korzonki i inne rodzaje poywienia z pomoc umartwie. Riszi zdobywaj swoje wite atrybuty i poznaj Wedy dziki mocy swych umartwie, a asceci z dusz w ekstazie widz wszystkie trzy wiaty. Lekarstwa i antidota na szkodliwe substancje s skuteczne z pomoc umartwie. Realizacja kadego celu, cznie z tymi, ktre uchodz za nieosigalne, zaley od umartwie. Poprawnie wykonane umartwienia oczyszczaj z grzechw. Ludzie szukajcy nieba i samo-realizacji umartwiaj si poddajc kontroli swe zmysy. Istniej rne rodzaje umartwie, lecz wrd nich najwyej cenione jest powstrzymywanie si od jedze nia. Ceni si je nawet wyej ni praktykowanie wspczucia, prawdomwnoci, dobroczynnoci i powstrzymywanie si od zmysowych przyjemnoci. Nie ma dziaania trudniejszego do realizacji od obdarowywania. Nie ma trybu ycia, ktry staby wyej od suenia swej matce. Nie ma takiej ywej istoty, ktra staaby wyej od tej, ktra poznaa trzy Wedy. Podobnie, nie ma umartwienia, ktre staoby wyej od

390

Mikoajewska

Mahabharata

wyrzeczenia, a wrd wyrzecze nie ma takiego, ktre zdoaoby przewyszy powstrzymywanie si od jedzenia. Riszi, bogowie, ludzie, bestie, ptaki i wszystkie inne ywe istoty, s oddane umartwieniom i im zawdziczaj swj kady, choby najmniejszy sukces. Nawet bogowie stali si bogami dziki umartwieniom, a ciaa niebieskie nabyy sw jasno. Jak wida, sama bosko ma rdo w umartwieniach. 5. O Prawdzie Judhiszthira rzek: O Bhiszma, bramini, riszi, bogowie i Ojcowie wychwalaj obowizek realizowania Prawdy. Poucz mnie teraz o Prawdzie. Jakie s jej oznaki? Jak mona do niej doj? Kim stanie si ten, kto do niej dojdzie? Bhiszma rzek: O Judhiszthira, cho mieszanie obowizkw czterech kast nigdy nie jest aprobowane, to, co jest nazywane Prawd zawsze istnieje w czystym i niezmconym stanie w kadym, bez wzgldu na to, w jakiej kacie si narodzi. Prawda jest zawsze obowizkiem wszystkich tych, ktrzy s prawi. Faktycznie jest ona niemiertelnym Prawem. Jest tym, czemu naley si cze i do czego dociera si po mierci idc za ycia najwysz ciek. Prawda jest Prawem, ascez, jog i wiecznym Brahmanem. Jest rytualn ofiar o najwyszej formie. Wszystko ma swe fundamenty w Prawdzie. Prawda jest staa, niezmienna i odwieczna. Mona do niej doj poprzez praktyki, ktre nie pozostaj w sprzecznoci z adn inn cnot. Mona j rwnie naby praktykujc jog. Wymieni ci teraz we waciwym porzdku formy manifestowania si Prawdy i jej oznaki i powiem ci o tym, jak mona doj do Prawdy. Prawda manifestuje si wrd ludzi na trzynacie sposobw: w prawdomwnoci, bezstronnoci, samo-kontroli, wybaczaniu, skromnoci, cierpliwoci, dobrej woli, wyrzeczeniu, medytacji, szlachet noci, harcie ducha, wspczuciu, powstrzymywaniu si od ranienia. Bezstronnoci nazywa si atrybut, ktry dana osoba zdobywa po pokonaniu dzy, awersji, pasji i gniewu i w konsekwencji ktrego jest zdolna do patrzenia tym samym okiem zarwno na swoj ja jak i na ja wroga, oraz na dobro i na zo. Samo-kontrola polega na braku lku i zawici, czyli chci posiadania tego, co naley do innych, oraz odpornoci na choroby. Zdobywa si j poprzez wiedz.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

391

Atrybut wybaczania zdobywa ten prawy i dobry czowiek, ktry rwnie cierpliwie znosi to, co przyjemne i co nieprzyjemne. T cnot rozwija przez praktykowanie prawdomwnoci. Skromnoci nazywa si cnot, dziki ktrej mdry czowiek spokojny w swym umyle i mowie realizuje dobre czyny i nie krytykuje innych. Nabywa si j poprzez praktykowanie prawoci. Cierpliwoci nazywa si zdolno do wybaczania w imi Prawa i Zysku. Ta cnota jest jedn z form wybaczania. Nabywa si j poprzez praktykowanie cierpliwoci i jej celem jest przywizy wanie danej osoby do jej wasnej jani. Dobr wol tworz praktykowanie dobroczynnoci i realizowanie obowizkw. Uniwersaln dobro nabywa si przez nieu stanne oddanie Prawdzie. Wyrzeczeniem nazywa si uwolnienie si od przywizania do zmysowych przedmiotw i wszystkiego, co si posiada. Cnot t moe zdoby tylko osoba, ktra uwolnia si od gniewu i zej woli. Szlachetnoci nazywa si cnot polegajc na podejmowaniu wysiku i czynieniu dobra na rzecz wszystkich ywych istot. Hartem ducha nazywa si zdolno do pozostawania niezmiennym zarwno w szczciu jak i nieszczciu. Mdry czowiek zawsze praktykuje t cnot majc na uwadze swe wasne dobro. Cnot t zdobdzie czowiek, ktry uwolni si od wpywu radoci, lku i gniewu. Unikanie ranienia wszystkich innych ywych istot w myli, sowie i uczynku, uprzejmo i dobroczynno s wiecznym obowizkiem tych, ktrzy s dobrzy. Wymienione trzynacie wyranie rozrnialnych atrybutw naley do jednej Prawdy. Wszystkie one wspieraj i wzmacniaj Prawd. Nie sposb opisa wszystkich zalet Prawdy. Bramini, Ojcowie i bogowie oddaj Prawdzie nieustajc cze. Nie ma stojcego wyej obowizku od obowizku Prawdy, jak i nie ma grzechu haniebniejszego od kamstwa. Prawda jest fundamentem prawoci i dlatego nie wolno jej niszczy. Z Prawdy wypywaj dary, rytuay ofiarne obfitujce w dary, oddawanie czci ogniowi (agnihotra), Wedy i wszystko inne, co prowadzi do prawoci. Gdy postawi na jednej szali tysic Ofiar Konia, a na drugiej Prawd, Prawda je przeway. 6. O trzynastu wadach czowieka Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi teraz, skd si bior gniew, lubieno, aoba, uuda, wtpienie, nuda, pycha,

392

Mikoajewska

Mahabharata

nienasycenie, egoizm, zazdro, pogarda dla innych, niezdolno do zniesienia sukcesw innych (resentyment) i lito. Wytumacz mi to bez pomijania szczegw. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wymienione przez ciebie trzynacie wad uchodzi za potnych wrogw ywych istot. Kusz one czowieka z kadej strony. Pobudzaj i przynosz nieszczcie na ludzi niedbaych i o sabej duszy. Atakuj czowieka jak wilki sw ofiar i przynosz mu rne rodzaje smutku. Kady czowiek powinien wiedzie, e to z nich wywodz si wszystkie rodzaje grzechw. Posuchaj o tym, skd si one bior, na czym bazuj i o sposobach ich niszczenia. Gniew wypywa z nienasycenia i jest wzmacniany przez wady tych, ku ktrym si kieruje. Sabnie i znika dziki cierpliwoci i wybaczeniu. Lubieno powstaje z wyobrani. Folgowanie sobie j wzmacnia. Sabnie i cakowicie znika, gdy mdra osoba rozpozna j i wiadomie si od niej odsunie. aoba wynika z uczucia obudzonego przez separacj. Sabnie, gdy ten, kto opakuje zmarego zrozumie, e zmary nie powrci do ycia. Wtpienie bierze si std, e ludzie widz sprzecznoci w witych pismach. Z tego wypywa pragnienie do rnych sposobw dziaania. Ta konfliktowa sytuacja znika wraz ze zdobyciem prawdziwej wiedzy. Nuda pynie z ulegania gniewowi i nienasyceniu. Znika pod wpywem wspczucia, poznawania wasnej jani i obojtnoci do wszystkich zmysowych przedmiotw. Egoizm powstaje z ignorancji i zych nawykw. Znika, gdy ta pozbawiona rozsdku osoba zaczyna cieszy si towarzystwem i rad ludzi mdrych. Za wola wynika z porzucenia Prawdy i poddania si grzesz noci. Znika pod wpywem nauk tych, ktrzy s mdrzy i dobrzy. Pycha rodzi si z wysokiego urodzenia, zdobytych umiejtno ci i sukcesu. Znika pod wpywem uwiadomienia sobie jej przyczyn. Zazdro wypywa z lubienoci i skonnoci do przebywania z ludmi miernymi i wulgarnymi. Niszczy j zdobycie wiedzy i mdroci. Nienasycenie wypywa z ignorancji. Ulega zniszczeniu po uwiadomieniu sobie przemijalnoci wszystkich przedmiotw dostarczajcych przyjemnoci.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

393

Pogarda dla innych ma swe rdo w zachowaniu odmiennym od zachowania zwykych ludzi i w nieprzyjemnej mowie wyraajcej niech i awersj. Znika po dokadniejszym zbadaniu. Niezdolno do znoszenia widoku sukcesu innych (resentyment) wynika z nieustannego rywalizowania z innymi i gniewu. Pojawia si wwczas, gdy kto jest za saby, aby zrewanowa si za rany zadane jej przez silniejszego. Skonno t niszczy rozwinicie wspczucia do kadej ywej istoty i wyrzeczenie si wszystkich zmysowych przedmiotw. Gasi j dobro i yczliwo. Lito powstaje na widok ludzi bezbronnych i nieszczliwych, ktrych na wiecie jest wielu. Znika pod wpywem zrozumienia uleczajcej siy religijnoci. Synowie krla Dhritarasztry obcieni byli wszystkimi trzynastoma wadami. Mdrcy twierdz, e wszystkie wady mona pokona spokojem duszy. Ty sam podajc zawsze za Prawd wszystkie je pokonae. 7. O czowieku zjadliwym i nieyczliwym Judhiszthira rzek: O Bhiszma, dziki obserwowaniu ludzi, ktrzy s dobrzy, wiem, czym jest dobro i yczliwo. Opowiedz mi teraz o tych, ktrzy s zjadliwi i nieyczliwi i wyjanij mi natur ich dziaa. Ludzie unikaj tych okrutnikw jak ognia, cierni, czy przepaci. Takie osoby cierpi niedol zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Wyjanij mi natur ich postpowania. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, takie zjadliwe osoby cigle popeniaj niegodziwe czyny odczuwajc nieodparty pocig do ich wykonania. Obmawiaj i oczerniaj innych i zawsze czuj si sami pokrzywdzeni i oszukani. Chepi si swoimi aktami dobroczyn noci, jeeli maj takie na swym koncie. Na wszystko patrz zoliwym okiem, s maostkowi, faszywi, aroganccy, chepliwi, skpi, przebiegli i nie spacaj swych dugw. S podejrzliwi w stosunku do kadego, z kim weszli w kontakt. Ich rozumowanie jest niemdre. Wychwalaj tylko to, co jest zwizane z nimi i ywi szczegln awersj do tych, ktrzy wycofali si do dungli. Nie potrafi doceni zasug innych i ranienie innych sprawia im szczegln przyjemno. S zakamani i nienasyceni, zawistni i okrutni. Ludzi prawych i cnotliwych maj za nic i widzc inny ch na swe wasne podobiestwo nikomu nie ufaj i przypisuj im wszystko, co ze. W samych sobie nie dostrzegaj adnych wad. Ludzi, ktrzy czyni dobro na ich rzecz, uwaaj za prostakw, ktrymi manipuluj i jeeli uczynili dla nich co dobrego w zamian,

394

Mikoajewska

Mahabharata

zawsze tego auj. Nigdy nie dziel si z nikim swym posikiem zapominajc o tym, e ten, kto chce zdoby wieczne szczcie powinien ywi si tym, co pozostao po zoeniu ofiary bogom i nakarmieniu braminw. Mdry czowiek wiedzc o tym, jakie s cechy takich zjadliwych i nieyczliwych osb, powinien unika kontaktu z nimi. 8. O darach dla dobrych braminw Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl, ktry szuka Prawa i ochrony przed grzechem powinien zawsze troszczy si odpowiednio o braminw. Wszystkim dobrym braminom, ktrzy gromadz zasugi sw prawociwykonuj rytuay ofiarne, studiuj i recytuj Wedy, speniaj obowizki nauczycieli, oddaj cze bogom i Ojcomnale si dary z racji suenia Prawu. Ci, ktrzy nie s biedni, powinni otrzymywa jedynie dakszin tj. dar, realizowany na zakoczenie rytuau ofiarnego. li bramini, ktrzy z racji swych grzechw utracili swj bramiski status powinni by obdarowywani surowym misem dawanym im z dala od otarza ofiarnego. Bramini pobudzani przez swe religijne inklinacje przecigaj si nawzajem w starannym wykonywaniu rytuaw. Krl powinien zawsze obdarowywa ich rnego rodzaju bogactwem. Bramini, ktrzy zgromadzili wystarczajco duo zapasw, aby dostarcza swej rodzinie rodkw utrzymania duej ni przez trzy lata, mog wykonywa wielkie rytuay ofiarne, podczas ktrych ofiaruje si bogom som wypijan na zakoczenie przez ofiarnika i kapana. Jeeli pomimo tego, e na tronie zasiada prawy krl, rozpo czta przez bramina rytualna ofiara nie moe zosta zakoczona z powodu braku rodkw na jedn czwart kosztw, krl moe zebra potrzebne rodki od rodzin waijw, ktre cho maj due stada byda, nie skadaj ofiar i nie pij somy. Krl moe rwnie zebra bogactwo z domw szudrw, ktrzy sami nie skadaj wedyjskich ofiar i nie posiadaj bogactwa na wasno, bo wszyst ko to, co znajduje si w ich domach naley faktycznie do krla. Odbieranie bogactwa tym, ktrzy mimo posiadania duego stada byda nie skadaj ofiary, cho powinni, jest obowizkiem krla. Krl powinien rwnie ogasza publicznie i odbiera bo gactwo tym, ktrzy nie realizuj obowizku dobroczynnoci. Czynic tak, zbiera zasugi. Bramin, ktry nic nie jad przez trzy dni, ma prawo do zabrania bez pozwolenia cudzej wasnoci o rwnowartoci jednego posiku

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

395

z pola, ogrodu, czy nawet domu osoby nisko urodzonej i zaspokoi ni natychmiast swj gd bez pozostawiania niczego na pniej. O swych akcie powinien jednak poinformowa krla nawet wwczas, gdy nikt go o to nie pyta. Znajcy swe obowizki krl nie powinien nakada na niego za ten czyn kary pamitajc o tym, e win za gd bramina ponosz wojownicy, ktrych obowiz kiem jest dostarczanie im rodkw utrzymania. Krl po dokonaniu oceny wiedzy i zachowania poszczeglnych braminw powinien dostarcza im rodkw do ycia i ochrania ich tak jak ojciec ochrania syna. Na zakoczenie roku bramin, ktry jest niezdolny do wykonania rytuau ofiary zwierzcej lub wyciskania somy powinien wykona rytua ku czci uniwersalnego ognia Waijanara. Wykonanie tej alternatywnej ofiary przez prawego bramina nie niszczy jego zasug. W obliczu katastrofy i mierci bramini i wielcy riszi nie powinni mie skrupuw w wybieraniu alternatyw sugerowanych w witych pismach. Jednake ten, kto ucieka si do al ternatyw w sytuacji, gdy moe bez trudu y w zgodzie z pierwotnym wzorem, jest uwaany za grzesznika i po uwolnieniu duszy z ciaa nie zdoa zdoby wiecznego szczcia. Prawy bramin znajcy Wedy nigdy nie powinien wychwala przed krlem swej energii i wiedzy, cho sw energi przewysza energi krla. Krl z trudem moe znie energi bramina. To bramini s stwrcami, wadcami, zarzdcami i bogami. Wojownik powinien pokonywa napotkane na swej drodze trudnoci si swej broni, waija swym bogactwem, szudra sub, a bramin swymi mantrami i wlewaniem do ognia oczyszczonego tuszczu. Nikt poza nim nie posiada wystarczajcej kompetencji i czystoci, aby wlewa do ognia ofiarnego oczyszczony tuszcz i kady inny za taki akt zapaci piekem. Uczestniczc w ofierze naley wykonywa cile i z prawdzi wym oddaniem wszystkie dziaania opisane w pismach kontrolujc rwnoczenie swe zmysy. Nie naley czci bogw ofiar bez daksziny oferowanej braminom, bo ofiara bez daksziny zamiast zasug przynosi zniszczenie. W witych pismach zostao stwier dzone, e czowiek, ktry po rozpaleniu ofiarnego ognia, nie uczyni odpowiedniego daru z jedzenia w formie daksziny, nie moe by uznany za kogo, kto rozpala ogie. 9. O pokucie za grzechy Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz o tych braminach i arianach, ktrzy z powodu swych grzechw uwaani

396

Mikoajewska

Mahabharata

s za upadych oraz o pokucie, dziki ktrej mona oczyci si z popenionego grzechu. Cechy szudrw nabywaj ci bramini, ktrzy kad si do oa z kobiet w czasie menstruacji, nie wykonuj rytuaw ofiarnych lub maj wrd czonkw rodziny kogo, kto nie zna Wed. Bramin, ktry polubi kobiet szudrw i yje przez dwanacie lat w wiosce, ktra pobiera wod jedynie ze studni, staje si szudr poprzez swe uczynki. Bramin, ktry bierze do oa niezamn kobiet lub toleruje szudr i siada obok niego na tym samym dywanie uwaajc go za godnego szacunku, powinien uzna si za upadego. Grzech, ktry bramin popenia suc z uszanowaniem osobie z niskiej kasty nawet przez jedn noc, moe zosta zmyty poprzez realizowanie pokuty siedzenia przez trzy kolejne lata na ou z wysuszonej trawy z tyu za wojownikiem lub waij. Osoba arliwie pobona moe zdoby uyteczn wiedz nawet od kogo wykonujcego godn pogardy prac. Podobnie moe bez skrupuw zabra zoto znalezione nawet w nieczystym miejscu i wzi za on kobiet, ktra jest prawdziw ozdobn swej pci, cho pochodzi ze zej rodziny. Tak jak eliksir niemiertelnoci mona oczyci z trucizny, tak te mona uczyni czyst kobiet, klejnoty, czy wod. Kamstwo jest grzechem za wyjtkiem piciu przypadkw: gdy jest wypowiedziane artem lub z okazji lubu, gdy jest adresowane do kobiety, ma na uwadze dobro nauczyciela lub obron czyjego ycia. W sytuacji zaamania si kast, nawet waijowie mog sign po bro dla obrony braminw i krw. Na grzechy, takie jak picie alkoholu, zabicie bramina, czy te kadzenie si do oa z on nauczycielagdy zostaj popenione wielokrotnienie ma innej pokuty ni mier. To samo dotyczy kradziey zota i tego, co stanowi wasno bramina. Poza tymi siedmioma miertelnymi grzechami, wszystkie inne grzechy mona odpokutowa za ycia postpujc zgodnie z rozporzdze niami pod warunkiem, e nie popenia si ich ponownie. Dana osoba poprzez picie alkoholu i czenie si z kim, z kim nie powinna, staje si nieuchronnie czowiekiem upadym. Ten, kto przez cay rok prowadzi rytuay ofiarne razem z osob upad lub naucza praktyk seksualnych, sam staje si upady. Nie zdobywa jednak takiego statusu, gdy czy si z osob upad w sprawach takich jak uywanie tego samego pojazdu, siedzenie na

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

397

tej samej awie, spoywanie wsplnie posiku. Za upadego uwaa si te tego, kto bez waciwej przyczyny porzuca rodzicw i nauczycieli. Dla krewnych tych, ktrzy popenili trzy pierwsze z piciu wymienionych miertelnych grzechw, nie ma adnych ogranicze, jeli chodzi o zabieranie pozostaych po nich zapasw ywnoci, czy te noszenia nalecych do nich ornamentw nawet wwczas, gdy nie zostay dla nich wykonane waciwe ryty pogrzebowe. Ich krewni nie powinni mie w tej sprawie adnych skrupuw. Prawy czowiek powinien zaniecha kontaktw z przyjacielem lub nawet z rodzicem, ktry popeni grzech i nie powinien z nim rozmawia, zanim nie oczyci si on ze swego grzechu pokut. Osoba, ktra popenia grzech oczyszcza si ascez i niepope nianiem go wicej. Nazywajc zodzieja zodziejem popenia si taki sam jak on grzech. Gdy zodziejem nazywa si kogo, kto zodziejem nie jest popenia si podwjny grzech. Grzech kobiety, ktra przed maestwem utracia swe dzie wictwo, jest rwny trzem czwartym grzechu zabjstwa bramina, a grzech mczyzny pozbawiajcego j dziewictwa jest rwny jednej czwartej tego grzechu. Rzucenie oszczerstwa na bramina lub uderzenie go przynosi hab na okres stu lat. Za zabjstwo bramina tonie si w piekle przez tysic lat. Nikt nie powinien wic mwi le o braminach, a tym bardziej dopuszcza si ich zabjstwa. Za zabjstwo bramina przy pomocy miecza tonie si w piekle przez tyle lat , ile pykw kurzu zmieszao si z wypywajc z jego rany krwi. Tylko mier moe oczyci grzesznika z piciu miertelnych grzechw. Grzech zabjstwa bramina, jak i inny grzech rwny mu sw powag, zmywa z siebie ten, kto ginie od ran na polu bitewnym w walce toczonej w obronie braminw lub krw, lub rzuca si w rozpalony ogie. Z grzechu picia alkoholu oczyszcza picie gorcego alkoholu. Gdy ciao grzesznika zostaje spalone przez taki napj, jego mier oczyszcza go ze zej karmy. Dla bramina obcionego tym grzechem jest to jedyny sposb na zdobycie niebiaskich regionw szczliwoci. Ten, kto pooy si do oa z on swego nauczyciela oczyszcza si ze swego grzechu poprzez mier wynik z wzicia w ramiona rozpalonego do czerwono elaznego posgu kobiety lub wtedy, gdy po obciciu swego penisa i jder niosc je w

398

Mikoajewska

Mahabharata

doniach udaje si w kierunku poudniowo-zachodnim i tam umiera. Moe te oczyci si z tego grzechu umierajc w obronie bramina lub wykonujc rytua Ofiary Konia, Ofiary Krowy lub Ofiary Somy (Agnisztoma). Jednokrotny zabjca bramina powinien praktykowa przysig celibatu przez dwanacie lat i uprawiajc umartwienia wdrowa po wiecie trzymajc w doniach czaszk zabitego i ogaszajc wok swj grzech. W ten sposb powinien zaadaptowa styl ycia ascety. W podobny sposb powinien odbywa pokut zabjca ciarnej kobiety, ktry wiedzia o jej stanie. Swym czynem popenia on grzech rwny podwjnemu zabjstwu bramina. Osoba pijca alkohol powinna y na bardzo surowej diecie, praktykowa celibat, spa na goej ziemi i przez trzy lata wyko nywa rytua Agnisztomy, na zakoczenie ktrego powinna obdarowa dobrego bramina tysicem krw i jednym bykiem. W ten sposb odzyska czysto. Zabjca waiji powinien realizowa tak ofiar przez dwa lata i rozda w darze setk krw i jednego byka. Zabjca szudry powinien wykonywa taki rytua przez jeden rok rozdajc w darze setk krw i jednego byka. Zabjca psa, niedwiedzia lub wielbda powinien wykona tak sam pokut jak zabjca szudry; podobnie zabjca kota, aby, wrony, wa i szczura, ktry popenia grzech zabjstwa zwierzcia. Za rne drobne grzechy naley pokutowa przez rok. Za gwat na onie bramina naley odpokutowa trzyletnim lubem celibatu i spoywaniem jedynie jednego niewielkiego posiku podczas czwartej czci dnia. Za gwat na innej kobiecie, ktra nie jest niczyj on, naley wykonywa tak sam pokut przez dwa lata. Za siedzenie z kobiet na tej samej awie naley przez trzy dni y na samej wodzie. Tak sam pokut mona si oczyci z grzechu zanieczyszczenia witego ognia. ona winna cudzostwa lub osoba przebywajca w wizieniu moe otrzymywa jedynie jedzenie i ubranie. Kobieta winna cudzostwa powinna realizowa te same luby, co mczyzna po peniajcy ten sam grzech. Kobieta, ktra porzucia ma z wy szej kasty na rzecz mczyzny niskiej kasty, powinna zosta wyrokiem krla rzucona psom na poarcie w publicznym miejscu podczas wikszego zgromadzenia, podczas gdy mczyzna powi nien umrze na elaznym ou rozpalonym do czerwonoci. W taki sam sposb moe te zosta ukarana kobieta winna cudzostwa. Grzesznik, ktry nie odby pokuty, zanim upyn rok od mo mentu popenienia grzechu, zasuguje na podwjn kar.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 140

399

Osoba, ktra towarzyszy upadej przez dwa lata, powinna odpokutowa to wdrujc po wiecie, uprawiajc umartw ienia i yjc z jamuny, a ta, ktra towarzyszy grzesznikowi przez cztery lata, powinna odpokutowa to prowadzc wdrowny tryb ycia przez pi lat. Jeeli modszy brat oeni si przed starszym, wszyscy troje s uwaani za upadych. Aby si oczyci powinni poczyni luby odpowiednie dla tych, ktrzy zlekcewayli ogie ofiarny, uprawia przez miesic post zwany Czandrajana lub jaki inny rodzaj umartwie. Modszy brat powinien odda sw on starszemu, ktry pozostaje nieonaty i nastpnie za jego zgod otrzyma j z powrotem. Zabicie zwierzciaza wyjtkiem krowynie rujnuje czowieka, bo czowiek przewysza nisze zwierzta. Ten, kto popeni ten grzech moe oczyci si wdrujc po wiecie trzymajc w doni ogon jaka i gliniane naczynie i ogaszajc swj grzech. Kadego dnia powinien szuka dla siebie posiku tylko u siedmiu rodzin i utrzymywa si przy yciu z tego, co uda mu si w ten sposb zdoby. Postpujc tak w cigu dwunastu dni oczyci si z grzechu. Osoba, ktra nie jest w stanie trzyma w doniach ogona jaka i glinianego naczynia, moe oczyci si z grzechu prowadzc przez rok ebraczy tryb ycia. Bramin, ktry spoywa miso i nieczystoci lub pije mocz psa, dzika, czowieka, ptaka lub wielbda musi podda si ponownie inicjacyjnemu rytuaowi witej nici. Gdy pijcy som bramin wcignie w puca zapach alkoholu z ust tego, kto pije alkohol, powinien oczyci si pijc przez trzy dni gorc wod i gorce mleko i wstrzymujc si od innych posikw.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CLVIII-CLXV (Apaddharmanusasana Parva).

400

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 141 O narodzinach miecza

Brahma widzc to bycie, ktre wyskoczyo z ognia ofiarnego, jak i wielki niepokj w caym wszechwiecie, ktry jego ukazanie si spowodowao, rzek uspakajajcym gosem : O bogowie, mdrcy i gandharwowie, nie ma powodu do niepokoju. To pojawiajce si nagle bycie o ogromnej energii jest moj myl. Nosi ono imi Miecz. Stworzyem je majc na uwadze obron caego wiata i zniszczenie wrogw bogw.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXVI)

Nakula, ktry syn ze swych umiejtnoci walki przy pomocy miecza i ktry przysuchiwa si razem brami rozmowie lecego na ou ze strza Bhiszmy z Judhiszthir, rzek: O Bhiszma, uk jest broni najwyej cenion w wiecie, ja sam jednake preferuj miecz. Wojownik, ktry umiejtnie wada mieczem, potrafi skutecznie obroni si przed wrogiem po utracie swego uku, koni i rydwanu. Z mieczem w doni potrafi odeprze atak nawet licznego wroga uzbrojonego w uki, maczugi i strzay. Zastanawiam si wic nad tym, czy to nie miecz jest najlepsz broni. Wytumacz mi, prosz, jak to jest naprawd. Powiedz mi, jak miecz zosta stworzony i dla jakiego celu? Wyjanij mi take, kto by pierwszym nauczycielem walki na miecze? Bhiszma rzek: O synu Madri, posuchaj, co mam w tej sprawie do powiedzenia. W bardzo dawnych czasach cay wszechwiat by wycznie przepastn przestrzeni wd pozbawion wszelkiego ruchu, bez nieboskonu i zanurzonej w nich ziemi. Zalegajca w nim cisza nie miaa koca. Pozbawiony wiata i niepojty by przeraajcy. Jednake, gdy nadszed na to waciwy Czas, w tym pozbawionym wszystkiego wszechwiecie narodzi si dziadek wszechwiata Brahma, ktry stworzy wiatr, ogie i soce o ogromnej energii. Stworzy rwnie niebo i pieko, ziemi i wszystkie kierunki , jak i firmament z ksiycem, gwiazdami, konstelacjami, planetami, oraz rok, pory roku, miesice, cykle ksiyca i inne miary upywajcego Czasu. Nastpnie, po przybraniu widzialnej formy, si swej woli spodzi synw o wielkiej energii. Byli to Marici, Atri, Angiras, Kratu, Pulastja, Pulaha, Wasiszta, Rudra, Praczetowie i w kocu Daksza, ktry z kolei mia szedziesit crek. Crki te zostay

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 141

401

onami witobliwych mdrcw i urodziy im dzieci. Z nich narodziy si wszystkie ywe istoty zamieszkujce wszechwiat cznie z bogami, Ojcami, gandharwami, apsarami, asurami, rakszasami, rolinami, ptakami, wami, zwierztami yworodnymi i jajorodnymi jak i zrodzonymi z brudu. W ten oto sposb pojawi si znany nam dzi wszechwiat zamieszkay przez ruchome i nieruchome ywe istoty. Po przywoaniu do istnienia wszystkich ywych istot, dziadek wszechwiata obwieci niemierteln religi zapisan w Wedach. Religia zostaa zaakceptowana przez bogw oraz ich nauczycieli i kapanw i yli oni w zgodzie z rozporzdzeniami Brah my. Jednake najpotniejsi z asurwjak Prahlada, Namuczi, Wali ulegajc wpywowi zawici i gniewu odmwili mu posuszestwa i zaczli niszczy prawo. Ignorujc wszelkie ograniczenia wynike z obowizku i religii zabawiali si i czerpali przyjemno z angaowania si w rne grzeszne dziaania. Uwaajc si za rwnych bogom z urodzenia rzucali wyzwania zarwno bogom jak i mdrcom. Nigdy nie uczynili niczego dobrego na rzecz innych mieszkacw wszechwiata i nie ukazali im wspczucia opierajc sw wadz wycznie na wymierzaniu kary. Faktycznie zaniechali wszystkich przyjaznych stosunkw z ywymi istotami. Tymczasem dziadek wszechwiata Brahma majc boskich mdrcw za swych towarzyszy uda si na pokryty wiecznie kwit ncymi drzewami i klejnotami szczyt gry Himawat , ktry zajmowa przestrze o wielkoci setki jodanw dostarczajc miejsca odpoczynku niezliczonym gwiazdom. Przebywa tam przez jaki czas majc na uwadze sprawy tego wiata. Po upywie tysica lat poczyni przygotowania do wielkiego rytuau ofiarnego postpujc zgodnie z nakazami przedstawionymi w witych pismach. Wielcy riszi obeznani z zasadami obsugiwania rytuau i ognia ofiarnego przygotowali otarz ofiarny, ktry nakryty naczy niami ofiarnymi zrobionymi ze szczerego zota, wyglda piknie. Na uroczysto ofiarn przybyli wszyscy bogowie zajmujc wyznaczone dla nich miejsca. Podczas tego rytuau ofiarnego wydarzyo si co prawdziwie przeraliwego. Nagle z ognia ofiarnego wyskoczyo jaka nieznane bycie otoczone pomieniami, o splendorze rwnym ksiycowi ukazujcemu si na nocnym niebie pokrytym gwiazdami. Miao ostre zby, zapadnity brzuch, byo wysokie i w kolorycie patkw bkitnego lotosu. Charakteryzowao si niezwyk energi. Na jego widok wzburzyy si oceany, zadraa ziemia i zachwiay si wszystkie cztery wiartki nieba. Zaczy wia le wrce wiatry,

402

Mikoajewska

Mahabharata

z nieba sypay si meteory, a gazie opaday z drzew. Serca wszystkich ywych istot opanowa lk. Brahma widzc to bycie, ktre wyskoczyo z ognia ofiarnego, jak i wielki niepokj w caym wszechwiecie, ktry jego ukazanie si spowodowao, rzek uspakajajcym gosem: O bogowie, mdrcy i gandharwowie , nie ma powodu do niepokoju. To pojawiajce sie nagle bycie o ogromnej energii jest moj myl. Nosi ono imi Miecz. Stworzyem je majc na uwadze obron caego wiata i zniszczenie wrogw bogw. Po tych sowach Brahmy nowonarodzone bycie porzucio swj pierwotny wygld i przybrao wygld ostrego i gadko wypolerowanego miecza o wielkim splendorze, niszczcego wszystko, co ywe na koniec eonu. Po stworzeniu tego ostrego miecza Brahma odda go iwieRudrze o szyi niebieskiej od wypitej trucizny i z bykiem na swym proporcu, aby umoliwi mu zniszczenie grzechu i Bezprawia. Boski Rudra o nieskoczonej duszy wychwalany przez riszich uchwyci miecz przybierajc inn form. Wznoszc swe cztery ramiona sta si tak wysoki, e stojc na ziemi dotyka gow soca. Plujc ogniem sta z oczami wzniesionymi ku grze z szeroko rozoonymi wszystkimi czonkami. Ubrany w czarn skr antylopy zmienia swj koloryt na niebieski, biay i czerwony patrzc w koo swym szeroko otwartym znajdujcym si na czole trzecim okiem, ktre swym splendorem dorwnywao socu. Pozostaa para jego oczu, z ktrych jedno byo czarne, a drugie brzowe, wiecia rwnie przeraliwym blaskiem. Boski Mahadewa, ktry pozbawi ongi oczu syna Brahmy Bhag i jest nosicielem trjzbu, trzymajc w doni miecz potny jak nisz czcy wszystko ogie koca eonu i tarcz ozdobion trzema zotymi guzami, ktra wygldaa jak chmurne niebo przecinane przez byskawice, ryczc na przemian i miejc si zacz wykonywa nim na niebie rne ruchy wyzywajc asurw do walki. Forma, ktr Rudra przybra bya przeraliwa. Danawowie i dajtjowie, ktrzy zabawiali si rzucaniem w niego skaami, poncymi drze wami i rnego rodzaju broni, na ten widok zaczli drze ze strachu. Cho Rudra samotnie stan do walki z ich mas, porusza si ze swym mieczem w doni po polu bitewnym tak szybko, e sdzili, i walcz z tysicami Rudrw. Wielki Bg porusza si wrd gstej masy wrogw, jak pochaniajcy las poar rozszarpujc ich, przebijajc, tnc, cierajc na proch. Potni asurowie zabijani przez Rudr krccego mieczem, bez gw i z poobcinanymi czonkami, zaczli opada na ziemi. Inni, ktrym udao si zachowa ycie, uciekali we wszystkich kierun kach szukajc kryjwki we wntrznociach ziemi lub pod grami,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 141

403

wznoszc si ku grze lub chowajc si w gbiach oceanu. Ziemia pokryta martwymi ciaami i zalana krwi przestawiaa sob straszliwy widok. Nasiknita krwi wygldaa jak pikn kobieta o jasnej skrze odurzona alkoholem i ustrojona w czerwone suknie. Wszdzie ukazyway si przeraliwe znaki. Pokrywajce ziemi gry martwych cia demonw wyglday jak szczyty pokryte kwitncymi na czerwono drzewami Kinsuka. Rudra po pokonaniu asurw i ponownym ustanowieniu na ziemi prawoci wyzby si swej przeraliwej formy i przybra sw dobrze wrc form iwy. Riszi i bogowie oddawali mu cze wychwalajc jego zwycistwo. iwa odda wwczas ociekajcy krwi miecz sucy obronie prawoci Wisznu, ktry z kolei odda go mdrcowi Marici. Marici odda go wszystkim wielkim riszi, ktrzy oddali go Indrze. Indra odda go Stranikom wiata, ktrzy oddali go synowi Surji, Manu. Oddajc go Manu rzekli: O Manu, ty jeste panem ludzi. Ochraniaj wic wszystkie ywe istoty przy pomocy tego miecza, ktry jest wypeniony prawoci. Ci, ktrzy przekroczyli granice Prawa, nie powinni zalee od kaprysu wadcy, lecz podlega ochronie Prawa otrzymujc sprawiedliw kar po troskliwym zbadaniu powagi ich przestpstwa. Niektrzy powinni by ukarani sownym upomnieniem, inni grzywn, jeszcze inni konfiskat majtku. Nie naley stosowa kary fizycznej, jak mier czy obcicie koczyn, w przypadkach bahych i bez uzasadnionych powodw. Te rne formy kary s uwaane za rne formy miecza. Takie s standardy kary, ktra nie powinna wychodzi poza swj cel. Manu uczyni wadc wszystkich ywych istot swego syna Kszup i odda mu miecz dla ich ochrony. Od Kszupy miecz otrzyma Ikszwaku, a od Ikszwaku Pururawas; od Pururawasa otrzyma go Ajus, a od Ajusa Nahusza; od Nahuszy Puru, a od Puru Amurttarja; od Amurttarji Bhumisaja, a od Bhumisaji Bharata; od Bharaty Ailawilja, a od Ailawilji Dhundhumara; od Dhundhumary Kamwoda, a od Kamwody Muczukunda , a od Muczukundy Marutta; od Marutty Raiwata, a od Raiwaty Juwanawa; od Juwanawy Raghu, a od Raghu Harinaswa; od Harinaswy Sunaka, a od Sunaki Uinara; od Uinary Bhoda i Jadawowie, a od nich otrzyma go Siwi; od Siwi Pratardana, a od Pratardany Asztaka; od Asztaki Priszadawa, a od Priszadawy Bharadwada; od Bharadwady otrzyma go Drona, a od Drony Krypa; od Krypy ty sam i twoi bracia otrzymalicie ten miecz. Miecz narodzi si pod znakiem konstelacji Karttika (Plejady), Ogie jest jego bstwem, czerwona planeta Rohini jest dla niego

404

Mikoajewska

Mahabharata

schronieniem, a Rudra jego nauczycielem. Miecz ma osiem imion, ktre nie s powszechnie znane. Wymieni je tobie. Ten kto je pozna, zawsze zwycia. Miecz jest nazywany: Asi, Waisasana, Khadga, Srigarbha, o ostrych krawdziach, trudny do zdobycia, zwyciski i obroca prawoci. Purany deklaruj, e iwa by tym, ktry dziery go w doni po raz pierwszy. Jeli chodzi o uk to pierwszym, ktry go stworzy by Prithu i z pomoc tej broni wada sprawiedliwie ziemi przez dugie lata zbierajc z niej bogaty plon. Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Nakula , na twoj prob opowiedziaem ci o narodzinach miecza, tak jak opowiadaj o tym riszi, a co oni mwi nie wymaga dowodu. Wojownik uywajcy w walce miecza powinien oddawa mu nalen cze. Ju przez samo suchanie o jego walorach i genezie mona zyska saw w wiecie i zdoby niebo.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXVI (Apaddharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 142

405

Opowie 142 O wiecznym potpieniu dla niewdzicznego przyjaciela

1. O cechach ludzi, ktrych warto wybiera na przyjaci i ktrych naley unika; 2. O niewdzicznym braminie, ktry zasuy na pieko.

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, opowie t usyszaem od proroka Narady i powtrzyem ci j z wszystkimi szczegami. Niewdzicznik, ktry jest pody i nie zasuguje na zaufanie, nie zdoa uciec przed wieczn kar. Nikt nie powinien rani przyjaciela, bo ten, kto tak czyni, nie uniknie wiecznego pieka. Naley by zawsze wdzicznym w stosunku do przyjaci i czyni to, co jest dla nich korzystne. Od przyjaci oczekuje si honorw i rnego rodzaju przyjemnoci. Z pomoc przyjaci mona uchroni si i pokona rne niebezpieczestwa. I dlatego ten, kto jest mdry, dba o swych przyjaci i unika tych, ktrzy s grzeszni i niewdziczni.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXXIII)

1. O cechach ludzi, ktrych warto wybiera na przyjaci i ktrych naley unika Judhiszthira zachcany przez Bhiszm do stawiania dalszych pyta, rzek: O Bhiszma, powiedz mi teraz, czym charakteryzuj si ludzie szlachetni, ktrzy przynosz swym przyjacioom dobro? Kto jest wart przyjani? W mojej opinii ani bogactwo, ani krewni nie potrafi dorwna wartoci prawdziwie yczliwego przyjaciela. Takiego przyjaciela trudno jednak znale. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic o tym, z kim warto i z kim nie warto si przyjani. Na przyjaci nigdy nie powinno si wybiera ludzi, ktrzy porzucaj obowizki wasnej kasty, kami, ami zakazy i od ktrych wszyscy si odsuwaj; s zawistni, bezlitoni, nieuczciwi, nikczemni, bezwstydni, maostkowi, grzeszni, podejrzli wi, leniwi, lubieni, podstpni, ocigajcy si, skonni do oszustwa, zazdroni, okrutni, ktliwi i niezdolni do wybaczenia nawet najmniejszej i niezamierzonej szkody; s ustawicznym przedmiotem plotek, przynosz hab nauczycielom, ulegaj siedmiu naogom, unosz

406

Mikoajewska

Mahabharata

si gniewem bez powodu, maj niespokojne umysy i pode dusze, s ateistami, zniesawiaj Wedy, nie kontroluj swych zmysw, nie posiadaj wiedzy, le si zachowuj, s naogowymi graczami; maj skrzywione postrzeganie, s niezdolni do rozrnienia tego, co suy ich dobru i niechtni do czynienia czegokolwiek na rzecz innych, myl wycznie o swoim interesie, zazdroszcz innym bogactwa i nigdy nie maj do tego, co otrzymuj; przemawiaj jak przyjaciel, lecz zachowuj si jak wrg, wykorzystuj swych przyjaci, cigle na nich narzekaj, porzucaj ich w biedzie. Naley rwnie unika tych, ktrzy pij alkohol, nienawidz innych, s niezdolni do wspczucia, cierpi widzc szczcie innych, rani przyjaci, zabijaj ywe istoty, s niewdziczni, podli i zrzucaj ca win na innych. Na przyjaci powiniene wybiera tych, ktrzy s wysoko urodzeni, charakteryzuj si uprzejm i elokwentn mow, poznali rne nauki i zdobyli wiedz, zgromadzili wiele zasug, s wolni od zawici, wytrwali w podejmowaniu wysiku, wdziczni i dobrzy, szczodrzy, prawdomwni, maj liczne pozytywne cechy i s wolni od wad, kontroluj swe zmysy, dbaj o ciao i o utrzymanie swego rodu poprzez posiadanie potomstwa, zdobyli saw. Na swych przyjaci powiniene rwnie wybiera tych, ktrzy doceniaj innych, zachowuj si w stosunku do nich najlepiej jak potrafi i reaguj gniewem tylko w tych sytuacjach, ktre to uzasadniaj i nigdy nie ukazuj swego niezadowolenia bez istotnej przyczyny, znaj zasady podania za Prawem, Zyskiem i Przyjemnoci, ich umys pozostaje zawsze spokojny i jasny, s zdolni do suenia dobru przyjaci z samo powiceniem i nigdy si do nich nie zraaj pozostajc im zawsze wierni. Nigdy nie ukazuj wzgardy ani tym, ktrzy s biedni, ani modej kobiecie wywoujcej u innych dz, nigdy nie udzielaj przyjacielowi zej rady, s godni zaufania, oddani praktykowaniu prawoci, nie widz rnicy midzy zotem i kamieniem, s oddani tym, ktrzy im dobrze ycz, dbaj o swych ludzi i d do realizowania interesw przyjaciela nie zwaajc na wasne dostojestwo i ignorujc oznaki swego prestiu. Krl, ktry ma za przyjaci takich szlachetnych ludzi, jak ci przeze mnie opisani, jest jak ksiyc wrd gwiazd i rozwijajc si pod kadym wzgldem cieszy si wielkim dobrobytem. Bhiszma zakoczy sw mow mwic: O Judhiszthira, pamitaj zawsze o tym, e krl powinien wybiera przyjaci i zawiera sojusze z ludmi, ktrzy s obeznani z wszelk broni, pokonali swj gniew, charakteryzuj si wysokim urodzeniem,

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 142

407

prawym zachowaniem i osigniciami, i powinien unika tych, ktrzy s niegodziwi, niewdziczni i rani swych przyjaci. 2. O niewdzicznym braminie, ktry zasuy na pieko Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ku przestrodze posuchaj starej opowieci o niewdzicznym braminie, ktry zdradzi zaufanie swego przyjaciela i o karze, ktra go za to spotkaa. Dla takiego grzechu nie ma odkupienia. Wydarzenie, o ktrym chc ci opowiedzie miao miejsce dawno temu w kraju znajdujcym si na pnocy zamieszkaym przez niearyjskie plemiona. Jak opowiadaj bramini, pewien bramin pochodzcy z central nego regionu, ktry by potomkiem Gautamy, zarzuci studiowanie Wed i wczy si po wiecie szukajc bogactwa. Pewnego dnia zawdrowa do bogatej barbarzyskiej wioski. Wiedzc o tym, e w wiosce tej mieszka pewien bardzo bogaty barbarzyca, ktry mimo swego niskiego urodzenia by obeznany z porzdkiem kasto wym, szanowa braminw i praktykowa dobroczynno, uda si wprost do niego. Barbarzyca ten na jego prob obdarowa go domem i zapewni mu rodki do ycia. Ponadto obdarowa go nowym suknem na ubranie i da mu za on kobiet szudrw w kwiecie modoci, ktra stracia ma. Otrzymane dary sprawiy mu ogromn rado i przez wiele lat y szczliwie w wiosce barbarzyskich myliwych w swym no wym domu z mod on udzielajc wsparcia i pomocy jej krewnym i wiczc si w ucznictwie, ktremu by bardzo oddany. Kadego dania razem z myliwymi udawa si do dungli i zabija drapiene ptaki i inne ywe istoty. W ten sposb sta si bardzo zrczny w zabijaniu i wkrtce utraci zdolno do wspczucia. Na skutek dugiego i bliskiego kontaktu z barbarzycami sta si taki sam jak oni. Pewnego dnia do wioski przyby inny bardzo pobony bramin o czystej duszy i zachowaniu, oddany studiowaniu Wed i wierny lubom celibatu, ubrany w achmany i skr jelenia, z wosami zwizanymi w ciki wze. By on bliskim przyjacielem Gautamy i przyby tutaj z tego samego, co on rodkowego regionu. Bdc bardzo pobonym braminem nigdy nie przyjmowa jedzenia od szudrw i znalazszy si w wiosce szudrw wczy si tu i tam szukajc domu jakiego bramina. W kocu dotar do domu Gau tamy. Tak si zoyo, e w tym samym momencie Gautama powrci do domu z dungli po udanym polowaniu i dwaj przyjaciele spotkali si.

408

Mikoajewska

Mahabharata

Gautama wyglda przeraliwie, pomazany krwi, z ukiem w doni i z adunkiem upolowanych ptakw na ramionach. Nowo przybyy bramin widzc, e jego przyjaciel zarzuci praktykowanie czystych zachowa i wyglda i zachowuje si jak barbarzyski myliwy, zawoa ze zgroz: O Gautama, co czynisz! Ulegasz szalestwu! Jeste przecie braminem i gow bramiskiej rodziny. Pochodzisz z szanowanego bramiskiego rodu i naleysz do kraju lecego w centrum. Jak moesz upodabnia si w dziaaniach do barbarzycw! Przypomnij sobie o swych wielkich przodkach studiujcych Wedy. Przynosisz hab swej rodzinie. Obud si! Przypomnij sobie o bramiskich obowizkach i jak najszybciej opu to straszliwe miejsce. Gautama odpowiedzia z wielkim smutkiem: O przyjacielu, jestem biedny i utraciem ca wiedz Wed. Zamieszkaem tutaj wycznie ze wzgldu na bogactwo. Twj widok jest dzi dla mnie bogosawiestwem. Spd noc w moim domostwie. Obiecuj ci, e jutro opuszcz to miejsce. Wdrowny bramin kierujc si wspczuciem przyj zaproszenie na noc, lecz cho by bardzo godny, odmwi spoycia nieczystego jedzenia, mimo gorcych zachce Gautamy. O poranku, gdy jego przyjaciel opuci jego dom, Gautama chcc zrealizowa sw obietnic rwnie ruszy w kierunku oceanu. Po drodze spotka karawan kupcw zmierzajcych w tym samym kierunku i kontynuowa sw wdrwk razem z nimi. Karawana ta wdrujc przez przecz zostaa jednak zaatakowana przez wciekego sonia, ktry nieomal wszystkich pozabija. Gautama, ktremu jakim cudem udao si uciec, bieg na pnoc niezbyt wiadomy dokd zmierza i dugo wczy si sam po przepastnej dungli jak kimpurusza (p ko i p czowiek), a w kocu odnalaz ponownie drog w kierunku oceanu. Idc ni dotar do wspaniaego lasu, ktry swym wygldem przypomina niebiaski Las Nandana i by zamieszkay przez jakszw i kimnarw. Roso tam wiele drzew mango pokrytych kwiatami i owocami, jak i wiele innych gatunkw drzew. W powietrzu unosi si delikatny zapach kwiatw i z kadej strony dochodziy dwiki piewu rozmaitych gatunkw ptakw. Gautama wdrowa przez ten las zauroczony jego piknem. Po pewnym czasie dotar do polanki bez adnych wzniesie pokrytej zotym piaskiem przypominajcej swym piknem samo niebo. Na tej polance roso wielkie i pikne drzewo banianowe o potnych konarach i kulistej koronie wygldajc jak otwarty baldachimparasol. Wkoo drzewa rosy kwiaty i przepywa strumyk

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 142

409

wypeniony wie, przyjemnie pachnc wod. Miejsce to swym piknem przypominao paac dziadka wszechwiata Brahmy. Widok ten wypeni serce bramina zachwytem. Oczarowany usiad tam na ziemi z uradowanym sercem. agodny podmuch wiatru przyno szcy z dala sodki zapach i chodzcy jego zmczone czonki dostarcza mu niebiaskiej przyjemnoci i ukoysa go do snu. Tymczasem, gdy soce zaszo ustpujc miejsca ksiycowi i niebo pokryo si gwiazdami, na drzewo, ktre byo jego staym miejscem zamieszkania, powrci z regionw Brahmy wspaniay ptak o imieniu Nadidangha, ktry by przyjacielem Brahmy. By on ksiciem urawi o wielkiej urodzie i mdroci i synem mdrca Kajapy i crki Dakszy znanym rwnie pod imieniem Krla Prawa (Radadharman). Nikt nie przewysza go mdroci i saw. Gdy Gautama zobaczy tego wspaniaego ptaka, ktry owietla przestrze zdobicymi jego ciao ornamentami, jak i swym piknem, nie posiada si ze zdumienia i poniewa by bardzo godny patrzy na niego godnym okiem myliwego z dz pozbawienia go ycia. Wspaniay uraw Radadharman widzc go rzek: O braminie, witaj! C za szczcie, e powrciem dzi do domu z mojej wdrwki, aby mc ci waciwie powita jako swego gocia. Zanim o poranku wyruszysz w dalsz drog, pozwl mi uczci ci zgodnie z reguami przedstawionymi w Wedach. Gautama oczarowany sowami ptaka i rwnoczenie zaciekawiony nie mg oderwa od niego wzroku. Radadharman kontynuowa: O braminie, jestem synem mdrca Kajapy i jednej z crek Dakszy. Bdc braminem zasugujesz na szczeglny szacunek. Bd dzi moim gociem. Postpujc zgodnie z nakazami witych pism ptak przygoto wa dla Gautamy wspaniae oe usane kwiatami z drzewa ala. Zaoferowa mu rwnie ogie i kilka duych ryb, ktre zowi w wodach Bhagirathi. Gdy Gautama najad si do syta, uraw, ktry zdoby bogactwo pynce z ascezy, majc na uwadze jego komfort wachlowa go swymi skrzydami. Widzc, e jest zadowolony, zapyta go o jego rodowd. Gautama rzek jedynie: O ptaku, jestem braminem znanym pod imieniem Gautama, i zamilk. Gdy Gautama uoy si do snu na pachncym kwiatami ou przygotowanym dla niego przez mdrego ptaka, ktry sw znajomoci obowizkw dorwnywa bogowi mierci Jamie, ptak zapyta: O braminie, powiedz mi, co skonio ci do wdrwki i przybycia a tutaj? Gautama rzek: O znakomity ptaku, jestem bardzo biedny. Rozpoczem wdrwk w kierunku morza poszu kujc bogactwa. uraw odpowiedzia: O braminie, nie niepokj

410

Mikoajewska

Mahabharata

si. Z moj pomoc znajdziesz to, czego szukasz i powrc isz do domu z penymi rkami. Wielki mdrzec Brihaspati mwi o czterech sposobach nabywania bogactwa: poprzez dziedziczenie, nagy przypyw szczcia i dar od bogw, prac lub pomoc i uprzejmo ze strony przyjaci. Ja sam jestem twoim przyjacielem i ywi do ciebie przyjazne uczucia. Postaram si o to, aby zdoby bogactwo, ktrego pragniesz. O poranku uraw widzc jak uhonorowany przez niego go wstaje z oa wypoczty i zadowolony, rzek: O przyjacielu, pod ajc dalej t sam drog osigniesz sukces. Jakie trzy jodany std znajduje si miasto, ktrym wada potny krl rakszasw o imieniu Wirupakhsza, ktry jest moim przyjacielem. Udaj si do niego. Na moj prob obdaruje ci on wszystkim, czego zechcesz. Gautama ruszy radonie w kierunku wskazanym mu przez ptaka najadajc si po drodze do syta owocami sodkimi jak ambrozja i odpoczywajc w cieniu drzew sandaowych i aloesu. Po jakim czasie dotar do miasta o nazwie Meruwrada otoczonego wysokim murem obronnym i fos. Gdy wadajcy miastem rakszasa dowiedzia si, e do bram miasta zblia si przyjaciel jego przyjaciela urawia, wysa do bram swego goca, aby go powita i przyprowadzi jak najszybciej przed jego oblicze. Goniec rzek: O braminie, nasz krl jest bardzo niecierpliwy i bardzo pragnie ci zobaczy. Spieszmy si wic do jego paacu. Gautama zapominajc o zmczeniu ruszy szybko za gocem podziwiajc po drodze pikno i przepych tego miasta. Wkrtce przybyli do paacu krla rakszasw, ktry powita go w naleyty sposb zgodnie z nakazami witych pism. Zaprosi go, aby usiad na wskazanym mu tronie i zapyta go o to, z jakiego pochodzi rodu, jakie s jego bramiskie praktyki, czy studiuje Wedy i przestrzega celibatu. Gautama ignorujc inne jego pytania, wymieni jedynie swe imi i swj rd. Krl rakszasw widzc, e Gautama jest pozbawiony bramiskiego splendoru pyta dalej: O braminie, powiedz mi skd pochodzisz, z jakiego przybywasz kraju i z jakiej rodziny wywodzi si twoja ona. Mw szczerze, bo nie masz powodw do adnych obaw. Gautama rzek: O krlu rakszasw, pochodz z centralnego kraju, lecz mieszkam obecnie na pnocy w wiosce myliwych, a moj on jest kobieta szudrw, ktra w momencie zalubin bya wdow. Usyszawszy to krl rakszasw zamyli si, zastanawiajc si na tym, co powinien uczyni, aby mc samemu zebra zasugi. W swych mylach rzek sam do siebie; Ten czowiek z urodzenia jest braminem. Co wicej, jest przyjacielem ptaka Radadharmana o

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 142

411

wielkiej duszy, ktry przysa go do mnie. Musz uczyni to, co zadowoli mojego przyjaciela, ktry jest bardzo bliski memu sercu i jest dla mnie jak brat. Zblia si wanie miesic Karttika, ktry przypada na zakoczenie jesieni, w czasie ktrego podczas peni ksiyca obdarowuj zotem tysice braminw najwyszego uro dzenia, ktrzy gromadz si w moim paacu. Niech Gautama do nich doczy, szczeglnie, e przyby tutaj jako go. Obdaruj go tak samo jak innych. Jak pomyla, tak uczyni. Gdy nadszed waciwy moment, do jego paacu zaczli przybywa bramini, ktrzy swymi praktykami zgromadzili ogromne zasugi, ubrani w dugie lniane szaty, oczyszczeni kpiel i pomazani past z drzewa sandaowego. Krl rakszasw wita ich wykonujc ryty przeznaczone dla goci i oferujc im do siedzenia odpowiednie maty pokryte traw kua oraz nasiona sezamowe, dba trawy i wod. Ci wrd nich, ktrzy zostali wybrani, aby reprezentowa Wiwadewy, Ojcw i bstwa ognia byli udekorowani past sandaow i kwiatami jak i innymi kosztownymi darami. Wygldali rwnie piknie jak ksiyc na firmamencie. Kady z nich otrzyma specjalnie przygo towany wykwintny posiek podany na talerzach ze szczerego zota. Nastpnie krl rakszasw obdarowa ich zotem, srebrem, rnego rodzaju klejnotami oraz skrami jeleni i antylop. Oferujc je braminom w formie daksziny mwi: O bramini, wecie ze sob tyle zota ile pragniecie i zdoacie unie. Wecie te te zote naczynia, na ktrych podano was posiek. Bramini zadowoleni z otrzymanych honorw przed opuszczeniem paacu zabierali tyle bogactw, ile chcieli. Krl raksza sw dodatkowo zachca ich mwic: O bramini, tego jednego dnia podczas peni ksiyca zakazaem rakszasom wstpu do mego paacu, nie musicie si wic obawia, e was zjedz. Bierzcie to, czego pragnicie, lecz spieszcie si, abycie zdoali odej, zanim powrc tu te zgodniae demony. Syszc to bramini szybko opucili paac niosc ze sob dary. Gautama zgromadziwszy tak wiele zota i klejnotw, ile zdoa unie, rwnie opuci paac rakszasy i ruszy w kierunku po wrotnym. Uginajc si pod ciarem swego adunku dotar pod drzewo banianowe, gdzie poprzednio spotka uduchowionego urawia. Usiad pod drzewem zmczony i godny. Gdy Radadharman powrci i zobaczy swego przyjaciela, odpowiednio go powita. Widzc jego zmczenie wachlowa go skrzydami i przygotowa dla niego posiek.

412

Mikoajewska

Mahabharata

Tymczasem grzeszny i niewdziczny Gautama po zaspokojeniu godu i zaznaniu odpoczynku pomyla: Zabraem od krla rakszasw pod wpywem zawici i szalestwa tak duo zota i klejnotw, e mj adunek sta si bardzo ciki. Przede mn daleka droga, podczas ktrej trudno mi bdzie znale co do jedzenia. Czym bd si ywi? Ten krl urawi jest wielki i atwy do upolowania, bo stoi po mojej stronie. Najlepiej bdzie jak go zabij i w ten sposb zdobd zapas jedzenia, ktry wystarczy mi na drog. Krl urawi troszczc si o komfort przyjaciela i jego spokojny sen rozpali wielki ogie odstraszajcy drapienikw i ufny uoy si obok niego do snu. Gdy zasn, niegodziwy bramin zabi go nie majc nawet poczucia, e to, co uczyni, byo grzechem. Zadowo lony oskuba go z pir i upiek na ogniu. O poranku niosc swj adunek ruszy pospiesznie w kierunku swej wsi. Nastpnego dnia krl rakszasw Wirupakhsza, ktry bezskutecznie czeka na wizyt Radadharmana, rzek do swego syna: O synu, nie widziaem dzi tego krlewskiego urawia przez cay dzie. Zwyk udawa si codziennie w regiony Brahmy i zawsze, gdy wraca wieczorem z nieba, przed udaniem si do swego domu, skada mi wizyt. Dzi z powodu jego nieobecnoci mj umys nie moe zazna spokoju. w bramin Gautama, ktry mnie odwiedzi i ktry nie zna Wed i by pozbawiony caego bramiskiego splendoru, na pewno znalaz drog do miejsca, gdzie ten wspaniay ptak mieszka. Boj si, e zabi Radadharmana. Mia wszystkie oznaki osoby czynicej zo i niegodziwie mylcej. To okrutnik, pozbawiony wspczucia, o wygldzie ponurym jak barbarzyca. Bardzo si niepokoj. Udaj si jak najszybciej tam, gdzie mieszka Radadharman i sprawd, czy ten ptak o wielkiej duszy jeszcze yje! Mody ksi wraz z towarzyszcymi mu rakszasami wyruszy w drog. Gdy dotar pod drzewo banianowe, zobaczy jedynie koci, ktre byy wszystkim, co pozostao po ptaku. Zalewajc si zami mody syn krla rakszasw pospieszy w za Gautam jego ladem. Obciony zotem Gautama nie zdoa uj daleko i rakszasowie zapali go i znaleli w jego posiadaniu ciao Radadharmana pozbawione skrzyde, koci i stp. Poruszajc si z wielk szybkoci przyprowadzili Gautam przed oblicze krla rakszasw pokazujc mu rwnie to, co pozostao z ciaa urawia. Krl rakszasw widzc, co si stao z jego przyjacielem, zala si zami. zami zalali si rwnie jego doradcy i kapani. Ich lament da si sysze w caym krlestwie, ktre pogryo si w aobie.

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 142

413

Krl rakszasw rzek do swego syna: O synu, ten bramin zasuy na mier. Zabij t istot grzesznych uczynkw i zych nawykw. Niech rakszasowie rozszarpi i por jego ciao. Rakszasowie nie chcieli jednak je ciaa grzesznika. Powiedzieli: O krlu, oddaj tego niegodziwca myliwym. Nie wypada, aby nas karmi grzesznikami. Krl rakszasw rzek: O poddani, niech tak si stanie. Oddajmy go barbarzycom. Rakszasowie uzbrojeni w lance i toporki pocili ciao niewdzicznego bramina na drobne kawaki i zanieli je do zjedzenia barbarzycom. Myliwi jednak rwnie nie chcieli je ciaa grzesznika i niegodziwca. Owiadczyli, e cho s ludoercami, nie spoywaj tych, ktrzy s niewdziczni. Takich ludzi, ktrzy nie potrafi odwdziczy si przyjacielowi nie zechc nawet zje erujce na trupach robaki. Krl rakszasw zarzdzi wykonanie rytw pogrzebowych dla swego przyjaciela urawia zdobic jego polane perfumami ciao w kosztowne suknie i szlachetne kamienie. Gdy wykonywano odpowiednie ryty, na niebie ukazaa si bogini Surabhi, niebiaska krowa, crka Dakszy, z wymionami penymi mleka. Z jej ust na stos pogrzebowy polaa si zmieszana z mlekiem piana przywracajc Radadharmana do ycia. Krlewski uraw powsta i zbliy si do krla rakszasw. W tym samym czasie przyby tam krl bogw Indra. Indra rzek do krla rakszasw: O Wirupakhsza, ten wspaniay ptak zosta zabity z powodu kltwy, ktr ongi dawno temu rzuci na dziadek wszechwiata, Brahma. Stao si to wwczas, gdy pewnego dnia ten krlewski uraw nie pojawi si w regionach Brahmy, cho Brahma oczekiwa jego wizyty. Rozgnie wany tym Brahma rzek: O niegodziwy ptaku, skoro z wasnej woli nie przyszede do mojej siedziby, przeto wkrtce umrzesz i bdziesz zmuszony opuci ziemi. To z powodu tej kltwy Gautama mg go zabi. Zosta przywrcony do ycia dziki polaniu jego ciaa eliksirem niemiertelnoci. Gdy Indra zamilk, przywrcony do ycia uraw stan przed nim z pobonie zoonymi domi i pochylajc gow w pokonie rzek: O Indra, skoro twoje serce jest pene aski, niech mj drogi przyjaciel Gautama zostanie rwnie przywrcony do ycia. Indra ulegajc probie ptaka spryska ciao bramina Gautamy eliksirem niemiertelnoci przywracajc go do ycia. Ucieszony tym uraw zbliy si do swego oywionego przyjaciela, ktry cigle by obciony adunkiem zota, ktre zabra od krla rakszasw, i uciska go z sercem wypenionym ciepem i radoci. Wybaczajc mu cae zo pozwoli mu odej razem ze zdobytym zotem w

414

Mikoajewska

Mahabharata

kierunku swej wioski, a sam nastpnego dnia uda si do regionw Brahmy. Przywrcony do ycia Gautama powrci do swej wsi zamieszkaej przez myliwych i szudrw i spodzi wielu grzesznych synw. Cho uraw wybaczy mu jego niewdziczno za przyja i oddan mu przysug, bogowie przeklli go, e po spodzeniu synw upadnie na samo dno pieka. Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, opowie t usyszaem od proroka Narady i powtrzyem ci j z wszystkimi szczegami. Niewdzicznik, ktry jest pody i nie zasuguje na zaufanie, nie zdoa uciec przed wieczn kar. Nikt nie powinien rani przyjaciela, bo ten, kto tak czyni, nie uniknie wiecznego pieka. Naley by zawsze wdzicznym w stosunku do przyjaci i czyni to, co jest dla nich korzystne. Od przyjaci oczekuje si honorw i rnego rodzaju przyjemnoci. Z pomoc przyjaci mona uchroni si i pokona rne niebezpieczestwa. I dlatego ten, kto jest mdry, dba o swych przyjaci i unika tych, ktrzy s grzeszni i niewdziczni.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Sections CLXVIII-CLXXIII (Apaddharmanusasana Parva).

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 143

415

Opowie 143 Pochwaa Wyzwolenia (mokszy)

1. Judhiszthira pyta Widur i braci, na ktrym z celw yciowych naley skupi umys szukajc najwyszego dobra; 2. Widura opowiada si za prawoci; 3. Arduna opowiada si za szukaniem Zysku; 4. Nakula i Sahadewa opowiadaj si za Prawem i Zyskiem; 5. Bhima opowiada si za szukaniem Przyjemnoci; 6. Judhiszthira konkluduje dyskusj wychwalajc Wyzwolenie.

Judhiszthira rzek: O bracia, osoba, ktra ani ju duej nie popenia grzechw, ani nie szuka zasug i nie troszczy si o Prawo, Zysk i Przyjemno, ktra wzniosa si ponad wszelk win i dla ktrej nie ma rnicy midzy zotem i kamieniem, wyzwala si zarwno z wszelkiej przyjemnoci i cierpienia, jak i koniecznoci realizowania jakiegokolwiek celu. ... Nikt nie moe osign Wyzwolenia poprzez dziaanie. Wyzwolenie osiga ten, kto wycofa sw ja z trzech celw yciowych. Wyzwolenie przynosi najwysz bogo.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXVII)

1. Judhiszthira pyta Widur i braci, na ktrym z celw yciowych naley skupi umys szukajc najwyszego dobra Bhiszma zmczony dug rozmow zamilk. Pandawowie chcc da mu czas na odpoczynek powrcili na noc do Hastina pury, gdzie powita ich Widura. Judhiszthira rzek do swych braci: O bracia, bieg wiata bazuje na realizowaniu Prawa ( dharma), Zysku (artha) i Przyjemnoci (kama). Zastanawiam si nad tym, ktry z tych celw stoi najwyej i na ktrym przede wszystkim powinien skupi si umys, aby pokona dz, gniew i zawi i osign najwysze dobro. Wypowiedzcie si, jaki jest w tej sprawie wasz pogld. 2. Widura opowiada si za prawoci Mdry Widura, ktry zna bieg wiata, jak i rzeczywist natur wszystkich przedmiotw i ca nauk o Zysku, syszc to pytanie zabra gos pierwszy. Majc w pamici stwierdzenia witych pism rzek: O Judhiszthira, studiowanie witych pism, uprawianie ascezy i dobroczynnoci, wiara, prowadzenie rytuaw ofiarnych, prawdomwno, uczciwo, zdolno do wybaczania, wspczucia i samo-kontroli s zaletami wielkiej duszy i konstytuuj to,

416

Mikoajewska

Mahabharata

czym jest Cnota. Nigdy nie tra dla nich serca. Gdy bdziesz je kultywowa, twj umys uspokoi si. Zarwno Prawo jaka i Zysk maj w nich korzenie. Wszystkie one zasuguj na t sam nazw Cnoty lub prawoci. To dziki Cnocie riszi potrafi pokona wszystkie trudy tego wiata. To od niej zaley istnienie wszystkich trzech wiatw. To dziki niej bogowie zdobyli swoj nadrzdn pozycj. To na niej bazuje Zysk i zdobywanie bogactwa . Praktykowanie prawoci i rozwijanie Cnoty przynosi najwicej zasug, denie do Zysku zajmuje redni pozycj, a szukanie Przyjemnoci stoi najniej. Majc to na uwadze naley y poddajc kontroli sw dusz skupiwszy swj umys na Cnocie i pamitajc o tym, aby nie czyni drugiemu, co nam niemie. 3. Arduna opowiada si za szukaniem Zysku Gdy Widura skoczy mwi, Arduna zabra gos. Rzek: O Judhiszthira, ten wiat jest polem dziaania. Dziaanie jest wic tym, co zasuguje na chwa. Uprawianie ziemi, hodowla, handel, rne rodzaje sztuki s tym, co tworzy bogactwo i daje Zysk. Nie ma dziaania, ktre nie miaoby na celu jakiej formy Zysku. Gdyby nie byo Zysku nie byoby ani Prawa, ani Przyjemnoci pyncej ze zdobycia przedmiotu pragnienia. Tak deklaruj ruti. Ci, ktrzy s zwyciscy i posiadaj do bogactwa, mog zarwno wykonywa rne wysoko cenione akty prawoci, jak i zrealizowa pragnienia dla innych bardzo trudne do zaspokojenia. Jak to deklaruj ruti, Prawo i Przyjemno s odgazieniami wyrastajcymi z Zysku. Zarwno Prawo jak i Przyjemno mona realizowa dopiero po zdobyciu Zysku. Tak jak ywe istoty gromadz si wok Brahmy oddajc mu cze, tak nawet wysoko urodzone osoby skupiaj si wok tego, kto zgromadzi bogactwo i oddaj mu cze. Prawdziwie bogaty jest ten, kto dostarcza swej subie przedmiotw przyjemnoci, a swych wrogw karze. Takie jest moje zdanie. Posuchajmy teraz, co Nakula i Sahadewa maj w tej sprawie do powiedzenia. 4. Nakula i Sahadewa opowiadaj za Prawem i Zyskiem Nakula i Sahadewa rzekli: O Judhiszthira, naley zawsze stara si o Zysk nawet uywajc siy. Ten, kto ma Zysk moe zdoby wszystkie przedmioty dostarczajce Przyjemnoci, a Zysk, ktry pozostaje w powizaniu z Prawem jest jak eliksir niemiertelnoci. Wedug naszej opinii, osoba, ktra nie szuka Zysku, nie moe osign Przyjemnoci, a ten, kto nie realizuje Prawa nie

Ksiga XII, cz. 1

Opowie 143

417

moe zdoby Zysku. Ten, kto znalaz si poza granicami Prawa i Zysku, budzi lk. Naley wic skupi umys na szukaniu Zysku bez porzucania wymogw Cnoty. Ten, kto ma wiar w t maksym, zdobdzie wszelkie przedmioty Przyjemnoci. Tak wic, najpierw naley praktykowa Cnot, nastpnie zdoby Zysk bez odrzucania Cnoty i w kocu szuka Przyjemnoci w zaspokajaniu swych pragnie. Przyjemno powinna by ostatnim krokiem dla osoby, ktra zdoaa osign Zysk. 5. Bhima opowiada si za szukaniem Przyjemnoci Gdy Nakula i Sahadewa zamilkli, gos zabra Bhima. Rzek: O Judhiszthira, osoba, ktra nie ma pragnienie szuka Przyjemnoci pyncej ze zdobycia zmysowych przedmiotwnie bdzie chciaa ani Zysku, ani Prawa, bowiem ten, kto jest pozbawiony pragnie, nigdy niczego nie chce. Z tego powodu sdz, e posiadanie pragnie stoi najwyej wrd trzech dyskutowanych celw yciowych. Nawet riszi oddaj si ascezie ywic si owocami, korzonkami i powietrzem pod wpywem pragnienia; podobnie inni cnotliwi mowie, ktrzy recytuj i dyskutuj Wedy, wykonuj ryty ofiarne, oddaj cze przodkom, przyjmuj i rozda j dary. Wszyscy inni, jak kupcy, rolnicy, hodowcy byda, artyci dziaaj rwnie pod wpywem pragnienia. Niektrzy motywowali pragnieniem nurkuj w gb oceanu. Pragnienie przybiera rne formy i przenika wszystko. Na tym wiecie nie ma, nie byo i nie bdzie nikogo, kto nie miaby adnych pragnie. Zarwno Prawo jak i Zysk bazuj na istnieniu pragnienia. Tak jak maso jest ekstraktem z kwanego mleka, tak pragnienie jest tym, co zawarte w Prawie i Zysku. Tak jak wycinity z nasion sezamowych olej jest lepszy od nasion, a kwiaty i owoce lepsze od drewna, w takim samym sensie pragnienie Przyjemnoci jest lepsze od Cnoty i Zysku. Tak jak mid rezyduje w kwiatach, tak pragnienie rezyduje w Prawie i Zysku. Pragnienie to rodzic i dusza Prawa i Zysku. Bez istnienia pragnienia bramini nigdy nie wyrzekliby si bogactwa i tego, co przyjemne. Bez pragnienia rozmaite rodzaje dziaa konieczne na tym wiecie nigdy nie byyby wykonane. Dlatego uwaam, e szukanie Przyjemnoci stoi wrd trzech yciowych celw najwyej. Ludzie powinni jednak troszczy si tak samo o realizacj wszystkich trzech celw yciowych i ci, ktrzy tak czyni przewyszaj tych, ktrzy powicaj si wycznie jednemu z nich.

418

Mikoajewska

Mahabharata

6. Judhiszthira konkluduje dyskusj wychwalajc Wyzwolenie Po wysuchaniu i troskliwym rozwaeniu sw swych braci Judhiszthira, Krl Prawa, rzek: O bracia, kady z was bazujc na znajomoci witych pism wypowiedzia opini, ktra nie jest z nimi cakowicie sprzeczna. Posuchajcie teraz, co ja mam w tej sprawie do powiedzenia. Posuchajcie pochway Wyzwolenia (mokszy). Osoba, ktra ju duej ani nie popenia grzechw, ani nie szuka zasug i nie troszczy si o Prawo, Zysk i Przyjemno, ktra wzniosa si ponad wszelk win i dla ktrej nie ma rnicy midzy zotem i kamieniem, wyzwala si zarwno z wszelkiej przyjemnoci i cierpienia, jak i koniecznoci realizowania jakiegokolwiek celu. Wszystkie ywe istoty, ktre rodz si i umieraj, s cigle naraone na ruin i zmian. Budzone ustawicznie zarwno przez szczcie jak nieszczcie, ktre przynosi ycie, marz o Wyzwoleniu. Nie wiemy jednak, czym jest Wyzwolenie. SamoStwarzajcy si i boski Brahma stwierdzi, e Wyzwolenia nie zdobdzie nikt, kto nosi kajdany przywizania i uczucia. Tak samo mwi ci, ktrzy szukaj Unicestwienia (nirwany). Z tego powodu nie powinno si robi rnicy midzy tym, co mie i co niemie. Takie widzenie zdaje si by najlepsze. Nikt na tym wiecie nie moe dziaa tak, jak zechce. Zarwno ja sam, jak i kady inny dziaamy tak, jak zostalimy zaprogramowani przez Najwysz Si. Zarzdzajcy wiatem podporzdkowa wszystkie ywe istoty swej woli. On jest Najwyszym i to, co ma by, bdzie. Nikt nie moe osign Wyzwolenia poprzez dziaanie. Wyzwolenie osiga ten, kto wycofa sw ja z trzech celw yciowych. Wyzwolenie przynosi najwysz bogo. Sowa Krla Prawa wypowiedziane sodkim i melodyjnym gosem wypeniy serca suchajcych go braci zachwytem i stojc przed nim ze zoonymi pobonie domi pokonili gowy.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 1, Section CLXVII (Apaddharmanusasana Parva).

Dodatki

Ksiga XII, cz. 1

Sowniczek

421

Sowniczek Mahabharaty (ksiga XII, cz. 1)

Hasa pojawiajce si w poprzednich ksigach zostay pominite.

A agnidharowie: kapani sprawujcy opiek nad niebiaskimi ogniami. Agnisztoma: rytua ofiary somy. Alaka: jedno z imion boga bogactwa Kubery. Alarka: robak, ktry udli Karn w udo w czasie, gdy jego nauczyciel, prorok Paraurama, usn pooywszy gow na jego kolanach. Ananga: syn Kardamy. Aranjaki: Ksigi Lasu, nalece do witych ksig hinduizmu opisujce rne, szczeglnie trudne do realizacji rytuay, ktre powinny by studiowane w czasie ycia w dungli. Arduna: syn krla Kartawirji, wadca Haihajw. Artha (materialny dobrobyt): crka boga Prawa, Dharmy i bogini dobrobytu ri. Aszram (faza, tryb): klasyczny hinduizm wyrnia cztery fazy ycia przyjmujc przecitny okres ycia czowieka na 100 lat. Kada faza rozciga si na 25 lat. S to: brahmacarja (faza uczenia si), grihastha (domowy tryb ycia), wanaprastha (wycofanie si), sannjasa (wyrzeczenie). W fazie uczenia si dziecko do pitego roku ycia przebywa w domu z rodzin; nastpnie zostaje oddane pod opiek duchowego nauczyciela (Guru), aby nabywa wiedz, praktykowa samo-kontrol, celibat, realizowanie swych obowiz kw i medytacje. W fazie ycia domowego czowiek po zaoeniu wasnej rodziny realizuje swe obowizki wobec rodziny, bogw, goci i Ojcw, yjc w zgodzie z wedyjskimi nakazami. W fazie wycofania zaprzestaje realizacji swych rodzinnych obowizkw, dzieli si z innymi zdobyt wiedz i przygotowuje si do ostatniej fazy, ktr jest wyrzeczenie si ycia, w czasie ktrej oddaje si cakowicie praktykowaniu medytacji i szukaniu mokszy. Ama: bramin, ktry zasyn ze swej rozmowy z krlem Danak. Awamedha: Ofiara Konia. Atiwala: syn Anangi.

422

Mikoajewska

Mahabharata

C Czarwaka: rakszasa, przyjaciel Durjodhany, ktry przybra form bramina i sw mow zaatakowa Krla Prawa po zakoczeniu wojny podczas jego koronacji na krla Hastinapury; zabity przez braminw witym dwikiem OM. Cztery manifestacje Najwyszego Bycia: Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna, Aniruddha. Cztery wymiary duszy: Brahman, ywa istota (diwa), umys (manas), wiadomo. Czwarty stan wiadomoci: zwyky czowiek dowiadcza trzy stany wiadomoci: obudzony, nicy i picy. Czwarty stan jest dowiadczany przez joginw i nosi nazw Turiya. Jest to stan dowiadczania doskonaej niewiadomoci tego wiata, kiedy indywidualna dusza (ja) uwolnia si od samej siebie i skupia si cakowicie na Najwyej Jani lub na jakim jednostkowym przedmiocie. D Dakszinajana (droga poudniowa): termin dotyczy okresu midzy 14 czerwca a 14 lipca kiedy soce jest na poudniu i trwa ciemniejsza pora roku, gdy jej mniej soca, wicej deszczu, dusze noce; letnie zrwnanie dnia z noc przypada okoo 14 -17 lipca. Damodara: jedno z imion Kryszny. Danda: kara. Dandaniti (nauka o rzdzie lub nauka o karze): obszerny traktat sformuowany podczas kritajugi przez Brahm na prob bogw, ktrzy szukali u niego pomocy z powodu zaniku religii na ziemi, wprowadzajcy po raz pierwszy ide krlestwa i krla, i formuujcy zasady sprawowania wadzy, ktrych znajomo i przestrzeganie przez krla miao na celu ochranianie prawo ci na ziemi. Dansa: demon asura, ktry odrodzi si na ziemi w formie robaka, ktry udli Karn w udo w czasie, gdy jego nauczyciel Paraurama zasn kadc gow na jego kolanach. Daaratha: nazwa odwiecznej drogi krlw nakazujcej sponsorowanie wielkich rytuaw ofiarnych. Dattatreja: staroytny mdrzec. Dewala: staroytny mdrzec. Dewasthana: staroytny mdrzec.

Ksiga XII, cz. 1

Sowniczek

423

diwa (ywa istota): niemiertelna cz yjcego organizmu, ktra nie umiera wraz ze mierci organizmu. G Gada: modszy brat Kryszny. Gadhi: syn Kauiki, w ktrego wcieli si sam Indra. H Hajagriwa: staroytny krl. Hansa: abd, jedno z imion Kryszny. Hari: jedno z imion Kryszny. Hiranyagarbha (Zoty Embrion): jedno z imion Kryszny, w hymnach Rigwedy przyczyna stwarzania wiata. homa: sowo sanskryckie odnoszce si do opisu rytuau, w ktrym gwn czynnoci jest wlewanie oczyszczonego tuszczu do ognia ofiarnego. J Jadusy: ofiarne formuy Jadurwedy. K Kajawja: krl barbarzycw, ktry ustanowi w swym kraju Prawo. Kalakawrikszija: staroytny mdrzec. Kardama: syn Krittimata. kasty (warna): w hinduizmie wyrnia si cztery gwne kasty, tj. braminw, wojownikw (kszatrijw), waijw, szudrw. W hymnie Rigwedy Purusa-Sukta znajdujemy informacj, e wszystkie cztery kasty powstay z ciaa Czowieka: bramini z jego ust, wojownicy z jego ramion, waijowie z jego ud i szudrowie z jego stp. Mahabharata jednake w kilku miejscach stwierdza, ze na samym pocztku istniaa tylko kasta bramiska i pozostae trzy kasty wyoniy si z braminw. Kawi: nauczyciel jogi, ktry skrci Warhaspatj do tysica nauk. Kesawa: jedno z imion Kryszny. kimpurusza: p ko i p czowiek. Krittimat: syn Wiradasa. Kszemadarsin: krl Kosalw.

424

Mikoajewska

Mahabharata

Kszupa: kapan, ktry narodzi si z umysu Brahmy w celu prowadzenia rytuau ofiarnego, w ktrym Brahma by ofiarnikiem; w innej wersji syn Manu. L Likhita: bramin, brat Sankhy. Lomasa: kot, ktry zamieszkiwa to samo drzewo banianowe, co mysz Palita. M Mahapurusza: jedno z imion Wisznu, Narajany, Kryszny. Malini: miasto, ktrym krl Darasamdha obdarowa Karn. Mritju (mier): imi bogini mierci. Muczukunda: staroytny krl. Muni: wity mdrzec. N Nadidangha: uraw, syn mdrca Kajapy z crk Dakszy i przyjaciel Brahmy; nosi rwnie imi Radadharman (Krl Prawa). O Osiem gwnych zalet: umiejtno suchania, gotowo do uczenia si, zdolno do rozumienia, dobra pami, zdolno do krytyki, konstruktywne argumentowanie, zdolno do widzenia rzeczy w ich szczegach i zdolno do rozumienia ich w terminach fundamentalnej rzeczywistoci. P Paka-jadna: drugorzdne rytuay ofiarne, jak zjednywanie sobie zych planet lub oddawanie czci pomniejszym bogom, dozwolone dla szudrw, w ktrych darem (dakszin) jest naczynie lub gar ryu (Purna-patra). Palita: mysz, ktra zasyna ze swej mdrej strategii dobierania przyjaci i umiejtnoci przetrwania w trudnej sytuacji. Parawasu: wnuk Wiwamitry i syn Raiwji, ktry oskara Parauram o tchrzostwo. Priszini: jedno z imion Aditi, matki bogw.

Ksiga XII, cz. 1

Sowniczek

425

Prithu: syn Weny, ktry narodzi si z jego ramienia przebitego przez riszich traw kua, i ktry by na ziemi pierwszym krlem obdarowanym przez riszich nauk o rzdzie. Prithudaka: jeden ze witych brodw na rzece Saraswati. Punarwasu: nazwa konstelacji. Puruszartha (cel czowieka): w hinduizmie wyrnia si cztery cele yciowe: artha (materialny dobrobyt, Zysk), dharma (prawo, Prawo), kama (pragnienie, Przyjemno), moksza (Wyzwolenie), ktrych realizacja w czasie ycia we waciwy sposb sprzyja zachowaniu rwnowagi w caym wiecie i jest uwaana za cnot. R Rcika: bramin z rodu Bhrigu, m Satjawati, ktra bya crk Gadhiego. S sadasjowie: kapani prowadzcy rytua ofiarny. Salawrikowie: bramini, ktrzy we wczesnej historii wszechwiata walczyli z bogami po stronie demonw asurw. Samany: nabone melodie Samawedy. Sankha: bramin, brat Likhity. Sannjasinowie: czyli ludzie w swej ostatniej fazie ycia yjcy zgodnie z wedyjskimi nakazami i powicajcy si cakowicie sprawom duchowym. Sarabha: omionoga bestia. Sarwamedha: rytua ofiarowania wszystkiego, ktry iwa zakoczy libacj z samego siebie. Sarwatobhadra: nazwa tronu, na ktrym zasiedli Judhiszthira i Draupadi podczas ceremonii koronacji Krla Prawa na krla Hastinapury. Satakratu (wykonawca setki ofiar): jedno z imion Indry. Satjawati: crka Gadhiego, w ktrego wcieli si sam Indra i ona bramina o imieniu Rcika, ktry pochodzi z rodu Bhrigu. Senadit: staroytny krl. siedem odny krlestwa: krl, armia, doradcy, przyjaciele, bogactwo, terytorium, forty. siedem rzeczy, o ktre krl powinien si troszczy: wasna ja, doradcy, skarbiec, system wymiaru kary, przyjaciele, prowincje i stolica.

426

Mikoajewska

Mahabharata

siedmioelementowa cao: siedem elementw krlestwa, ktrymi s: krl, sojusznicy doradcy, kraj, forty, armia i skarbiec. Sudjumna: staroytny krl. Sunita: crka bogini mierci (Mritju). Surparaka: region na poudniowym brzegu oceanu, gdzie zamieszka Paraurama po oddaniu ziemi Kajapie. synowie Weny: pierwszym synem Weny (zabitego przez riszich przy pomocy trawy kua) by narodzony z jego prawego uda Niszada, ktry da pocztek pogardzanym plemionom Niszadw i nie-arian; jego drugi syn Prithu narodzony z jego przebitego traw kua prawego ramienia da pocztek wadzy krlw po otrzymaniu przez riszich nakazu wymierzania sprawiedliwoci w stosunku do tych, schodz ze cieki Prawa ( dharmy). szecioelementowe caoci: sze elementw, ktre zgodnie z traktatem Brahmy powinny by brane pod uwag przy rzdzeniu (ludzkie serca, miejsce, czas, rodki, dziaania, sojusze); sze elementw suwerennoci (utrzymywanie pokoju z silniejszym wrogiem, wojna z wrogiem, ktry jest rwny si, podbijanie sabszych, stanie w miejscu, szukanie dla siebie ochrony, sianie wani wrd dowdcw wrogiej armii). almali: nazwa jednego z najwikszych drzew rosncych na terenie Indii. loka: nazwa sanskryckiego wersetu. rotrija: osoba, ktra zdobya wiedz Wed. T trjelementowe caoci: cele yciowe: Prawo, Zysk, Przyjemno; cele wymiaru sprawiedliwoci: Utrzymywanie, Rozwj, Zniszczenie; jakoci natury: dobro-jasno, namitno, ciemno-inercja. Turiya: jest to stan dowiadczania doskonaej niewiadomoci tego wiata, kiedy indywidualna dusza (ja) uwolnia si od samej siebie i skupia si cakowicie na Najwyej Jani lub na jakim jednostkowym przedmiocie. U Udaja: gra wschodu soca. Uktha: tekst wedyjski wymagajcy specjalnej recytacji, recyto wany podczas rytuau ofiarnego zwanego ofiar Uktha.

Ksiga XII, cz. 1

Sowniczek

427

Ursa Major: konstelacja siedmiu mdrcw. Urwi: nazwa ziemi trzymanej przez proroka Kajap na kolanach (uru). Uttarajana (droga pnocna): termin dotyczy okresu midzy 14 stycznia a 14 lipca, kiedy soce jest na pnocy i trwa janiejsza pora roku, gdy jest wicej soca, mniej deszczu, krtsze noce. W Wahudantaka: nazwa Waisalakaszy skrconej przez Indr do piciu tysicy nauk. Waisalakasza: nazwa skrconej wersji Dandaniti (nauki o rzdzie Brahmy) zawierajca dziesi tysicy nauk opracowana przez iw. Waijanara: jedno z imion ognia i nazwa rytuau ku jego czci. Wairawana: jedno z imion boga bogactwa Kubery. Warhaspatja: nazwa Wahudantaki skrconej przez Brihaspatiego do trzech tysicy nauk. Wasuhoma: krl Angw. Wena: syn Sunity (crki mierci) i Atiwali zabity przez riszich przy pomocy dba trawy kua. Wideha (Danaka): staroytny krl Widehw, ktry pozbawi krlestwa swego ssiada krla Kosalw, Kszemadarsina. wilwa: rolina, ktrej licie majce lecznicze wasnoci s najwitszym darem dla iwy w rytualne ofiarnym; symbolizuj rwnie obecno samego iwy. Wiradas (olepiajcy swym blaskiem, jasny): syn narodzony si woli Wisznu z jego wasnej energii. Wirupakhsza: krl rakszasw. Wiakhajupa: region, gdzie bogowie maj swoje otarze. Wiwadit: nazwa wielkiego rytuau ofiarnego. Witana: nazwa ognia ofiarnego w domach nalecych do szudrw. Wjasana: siedem gwnych wad: polowanie, gra w koci, kobiety, alkohol, karanie, nieprzyjemna mowa, marnotrawienie bogactwa. Wjawahara (Vyavahara): wymiar sprawiedliwoci; dokadniej legalna procedura rozstrzygania sporu cznie z rozpraw sdow; w skad tej procedury wchodz sprawa sdowa, wysuchi wanie i ocena zezna wiadkw, wymierzenie kary i zapewnienie

428

Mikoajewska

Mahabharata

realizacji kary; legalna procedura wyonia w pniejszych eonach, gdy ludzie zaczli schodzi ze cieki Prawa (dharmy); procedura sdowa rozwina si z dyskusji na temat tego, czy kto w swym postpowaniu zszed, czy tez nie ze cieki Prawa, co ze wzgldu na oglno wskazwek Wed byo czsto trudne do stwierdzenia; nadzorowanie legalnej procedury i realizacji kary jest obowiz kiem krla; Mahabharata wyrnia trzy rodzaje Wjawahary. Wriszadarbha, Wriszakapi: imiona Kryszny.

Ksiga XII, cz. 1

Indeks imion

429

Indeks imion A
Abhimanju, 20, 69, 70, 97 adharma, 263 Adhiratha, 21 Adhwarju, 106 Aditi, 44, 58, 97, 106, 424 aditjowie, 57 Aghamarana, 370 Agni, 44, 144, 161, 294, 350 agnidharowie, 421 Agnihotra, 391 Agnisztoma, 398, 421 Agrahajana, 239 Ahuka, 196 Aila, 176 Ailawilja, 403 Aindragneja, 354 Ajasowie, 68 Ajus, 403 Akrura, 196 Alaka, 181, 421 Alarka, 23, 421 Amurttarja, 403 Amwarisza, 43, 234, 235, 236 Amwariszy, 31 Ananga, 136, 137, 138, 421 Andhakowie, 196 Angaristha, 297, 298 Angiras, 104, 400 Aniruddha, 105, 422 apsary, 78, 401 Aranjaki, 421 Arduna, 20, 22, 27, 29, 30, 32, 36, 38, 43, 44, 45, 49, 51, 52, 53, 54, 57, 58, 67, 68, 69, 91, 95, 99, 114, 121, 415, 416, 421 artha, 138, 415, 425 Artha, 139, 421 Arunowie, 68 Asamandasa, 127 Asi, 404 Asta, 372 asura, 299, 300, 422 asurowie, 17, 31, 58, 67, 77, 78, 106, 109, 117, 126, 129, 152, 155, 220, 288, 293, 356, 370, 385, 401, 402, 403, 425 Aszram, 421 Asztaka, 114, 403 Ama, 72, 421 Awamedha, 31, 40, 61, 421 awinowie, 153 Atasi, 110, 118 Atiwala, 137, 138, 421, 427 Atri, 400 Aurwa, 335

B
Babhru, 196 Badari, 94, 303 Bali, 220 Bhadrawa, 42 Bhagirathi, 409 Bharadwada, 129, 340, 403 Bhargawa, 358 Bhima, 20, 27, 34, 46, 47, 48, 90, 95, 99, 111, 415, 417 Bhiszma, 5, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 28, 47, 70, 80, 89, 90, 101, 102, 103, 104, 111, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 126, 129, 130, 131, 132, 135, 136, 138, 139,

430

Mikoajewska

Mahabharata

140, 141, 143, 144, 146, 148, 149, 150, 151, 152, 154, 158, 160, 161, 163, 164, 166, 167, 170, 172, 173, 174, 176, 178, 180, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 191, 192, 193, 195, 197, 201, 203, 205, 207, 209, 211, 212, 214, 215, 216, 218, 223, 224, 228, 229, 230, 232, 234, 236, 238, 239, 241, 242, 243, 244, 245, 248, 249, 257, 260, 261, 262, 263, 265, 266, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 280, 282, 283, 284, 287, 288, 289, 291, 292, 295, 296, 297, 298, 302, 305, 306, 309, 310, 311, 313, 314, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 331, 333, 339, 340, 345, 346, 347, 353, 354, 357, 358, 363, 364, 365, 370, 371, 378, 379, 382, 384, 386, 387, 389, 390, 391, 392, 393, 394, 396, 400, 404, 405, 406, 407, 414, 415 Bhoda, 403 Bhrigu, 22, 23, 24, 70, 112, 294, 358, 425 Bhumisaja, 403 Bhuridjumna, 304 Brahma, 5, 11, 14, 17, 22, 23, 24, 45, 89, 94, 108, 111, 121, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 140, 149, 154, 158, 162, 176, 216, 219, 260, 261, 262, 263, 289, 291, 292, 293, 294, 295, 317, 356, 376, 381, 389, 400, 401, 402, 409, 412,

413, 416, 418, 422, 424, 426, 427 brahmacarini, 35, 43 brahmacarja, 55, 74, 82, 146, 156, 159, 221, 421 Brahmadatta, 334, 335, 336, 337 Brahman, 29, 37, 41, 49, 52, 53, 54, 56, 58, 59, 68, 103, 104, 105, 106, 113, 124, 125, 129, 141, 155, 160, 181, 193, 388, 390, 422 Brahmany, 105 Brihadratha, 115 Brihaspati, 56, 59, 83, 89, 104, 118, 125, 127, 129, 136, 164, 166, 168, 170, 205, 245, 248, 285, 292, 299, 347, 356, 370, 410, 427

C
Citrangada, 24 Czaitja, 169 Czandala, 321, 331, 346, 347, 349, 350, 351, 352, 353, 358 Czandrajana, 399 Czandraka, 322 Czarwaka, 11, 94, 422

D
dajtja, 300 dajtjowie, 402 Daksza, 58, 59, 61, 104, 400, 409, 413, 424 Daksza Pracetasa, 59 dakszina, 65, 81, 144, 192, 221, 232, 233, 234, 395, 411, 424 Dakszinajana, 68, 422

Ksiga XII, cz. 1

Indeks imion

431

Damodara, 98, 422 Danawowie, 402 danda, 43 Dandaniti, 5, 11, 131, 136, 422, 427 Dansa, 23, 422 Daruka, 103 Daaratha, 32, 375, 422 Dattatreja, 422 Dewala, 19, 422 Dewasthana, 10, 54, 55, 56, 422 Dhana, 106 dharma, 5, 6, 9, 12, 18, 76, 90, 137, 138, 153, 218, 219, 220, 260, 263, 289, 291, 356, 415, 425, 426, 428 Dharma, 12, 26, 123, 139, 219, 305, 421 Dharmarada, 12 Dhatar, 44 Dhaumja, 92, 93, 95, 100 Dhritarasztra, 15, 19, 21, 28, 91, 92, 95, 96, 97, 99, 123, 298, 299, 301, 302, 393 Dhruwa, 98 Dhundhumara, 403 Dilipy, 31 Diwirathy, 115 Diwodasa, 232 Draupadi, 20, 21, 27, 41, 42, 43, 47, 55, 70, 90, 91, 92, 95, 97, 425 Drisadwati, 130, 368 Drona, 22, 70, 403 Drupada, 98 Durjodhana, 24, 25, 29, 94, 298, 299, 301, 302, 305, 383 Durmarszana, 100 Durmukha, 100 Dwaita, 41

dwaparajuga, 161, 171, 347 Danaka, 48, 49, 51, 74, 236, 253, 255, 256, 257, 387, 421, 427 Damadagni, 112, 113, 114 Darasamdha, 25, 424 Disznu, 97, 104 diwa, 105, 422, 423

G
Gada, 196, 423 Gadhi, 112, 423, 425 Gajatri, 84 Gandhamadana, 113 Gandhari, 91, 95, 97, 101 Gandharowie, 241 gandharwowie, 104, 109, 223, 400, 401, 402 Ganga, 273 Ganges, 19, 20, 54, 90, 115, 303 Garga, 138 Garuda, 98, 242 Gautama, 115, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 413, 414 Gautami, 92 Gopati, 115 Gowinda, 110 Griddhrakuta, 115 grihastha, 55, 146, 147, 159, 421

H
Hajagriwa, 63, 423 Hansa, 104, 423 Hari, 97, 104, 105, 106, 423 Harinaswa, 403 Haricandra, 56 Harita, 322 Hastinapura, 5, 9, 10, 19, 24, 25, 80, 90, 91, 92, 95, 96,

432

Mikoajewska

Mahabharata

97, 101, 119, 130, 298, 415, 422, 425 Himawat, 138, 292, 303, 379, 401 Hiranyagarbha, 99, 423 homa, 107, 140, 145, 369 Homa, 114, 423 Hrishikesa, 110, 117

I
Ida, 235 Ikszwaku, 403 Indra, 15, 25, 27, 36, 44, 56, 58, 67, 78, 93, 99, 112, 117, 129, 136, 137, 138, 144, 152, 154, 156, 157, 161, 163, 179, 205, 221, 223, 232, 234, 235, 245, 248, 286, 294, 299, 300, 301, 346, 347, 354, 355, 357, 381, 403, 413, 423, 425 Indrota, 365, 367, 368, 370

J
Jadawowie, 195, 196, 197, 403 Jadu, 112 Jadurweda, 106, 119, 145, 185, 423 jadusy, 106, 107, 423 Jajati, 61, 114, 227, 368 jakszowie, 104 Jama, 127, 222, 339, 381 Jawanowie, 241 ja, 53, 57, 76, 102, 104, 111, 118, 166, 170, 203, 217, 226, 227, 230, 267, 272, 296, 297, 330, 353, 361, 388, 390, 415, 418, 422, 425, 426

Ja, 53, 105, 146, 306 joga, 193 Judhiszthira, 9, 10, 12, 14, 17, 18, 19, 21, 24, 25, 26, 27, 29, 32, 41, 42, 43, 47, 48, 51, 52, 54, 56, 58, 61, 62, 65, 67, 68, 69, 74, 75, 76, 82, 85, 87, 88, 90, 97, 99, 100, 102, 103, 111, 112, 121, 123, 124, 129, 138, 139, 143, 148, 149, 154, 158, 160, 161, 163, 164, 166, 167, 170, 172, 173, 174, 176, 178, 180, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 191, 192, 193, 195, 197, 201, 203, 205, 207, 209, 211, 212, 214, 215, 216, 218, 223, 224, 228, 229, 230, 232, 234, 236, 238, 239, 241, 242, 243, 244, 245, 248, 249, 257, 260, 261, 262, 263, 265, 266, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 280, 282, 283, 284, 287, 288, 289, 291, 292, 295, 296, 297, 298, 299, 302, 305, 306, 309, 310, 311, 313, 314, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 331, 333, 339, 340, 345, 346, 347, 353, 354, 357, 358, 363, 364, 365, 370, 371, 378, 379, 382, 384, 386, 387, 389, 390, 391, 392, 393, 394, 396, 405, 406, 407, 414, 415, 416, 417, 418, 425 Jujutsu, 91, 95, 96, 100, 111 Juwanawa, 387, 403

Ksiga XII, cz. 1

Indeks imion

433

K
Kaikejowie, 174, 182, 183, 184 Kailasa, 100 Kajawja, 316, 423 Kala, 44 Kalakawrikszija, 197, 198, 200, 201, 249, 250, 251, 253, 255, 256, 423 Kali, 40, 222 kalijuga, 161, 171, 221, 347 Kalodaka, 368 kama, 138, 415, 425 Kamandaka, 297, 298 Kambhodowie, 241 Kampilja, 333 Kansa, 196 Kapila, 83 Karambha, 106 Kardama, 136, 138, 421, 423 karma, 388 Karna, 13, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 421, 422, 424 Kartawirja, 114, 421 Karttika, 404, 411 Kajapa, 115, 116, 178, 179, 180, 426, 427 Kaurawowie, 19, 20, 29, 34, 61, 67, 75, 76, 77, 78, 95 Kaustubha, 101 Kauika, 112, 263 Kawi, 136, 423 Kesawa, 99, 423 Kein, 99 Khadga, 404 Khadira, 235 kimnarowie, 408 Kimpurusza, 408, 423 Kinsuka, 403 Kitawowie, 68

Kosalowie, 164, 166, 197, 201, 249, 250, 255, 256, 423, 427 Krauncza, 42 kritajuga, 23, 85, 94, 132, 157, 161, 170, 171, 221, 272, 347, 422 Krittimat, 136, 138, 423 Krl Prawa, 5, 9, 10, 11, 18, 19, 20, 26, 27, 30, 32, 34, 46, 51, 54, 58, 64, 67, 68, 69, 71, 76, 80, 89, 90, 92, 93, 95, 96, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 116, 117, 118, 120, 121, 123, 130, 131, 141, 170, 174, 185, 409, 418, 422, 424, 425 Krypa, 111, 130, 403 Kryszna, 5, 10, 11, 12, 19, 20, 22, 25, 29, 47, 70, 90, 91, 92, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 106, 111, 112, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 130, 131, 141, 195, 196, 242, 266, 422, 423, 424, 428 ksiniczki Kasi, 70 kszatrija, 114, 141, 148, 149, 150, 152, 155, 423 Kszemadarsin, 13, 197, 198, 200, 249, 250, 251, 253, 255, 256, 257, 423, 427 Kszupa, 293, 294, 424 Kubera, 100, 127, 138, 163, 165, 166, 181, 339, 421, 427 kulachara, 291 Kunti, 5, 19, 20, 21, 25, 42, 91, 95, 189 Kurukszetra, 10, 11, 18, 19, 54, 58, 70, 76, 112, 121, 292, 368

434

Mikoajewska

Mahabharata

kua, 95, 131, 136, 137, 193, 372, 411, 425, 426, 427

L
Lakszmi, 56, 289 Likhita, 59, 60, 61, 312, 424, 425 Lomasa, 16, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327, 330, 331, 424

Meruwrada, 410 Mithila, 49 moksza, 6, 9, 14, 18, 27, 29, 32, 47, 48, 51, 52, 53, 415, 418, 421, 425 Mritju, 137, 424, 426 Muczukunda, 181, 358, 403, 424 munda, 169, 210 Mundaprisztha, 292 Muni, 146, 424

M
Madhu, 104 Madri, 91, 400 Magadha, 138 Mahadewa, 402 Mahapurusza, 424 Mahasaras, 368 Mahendra, 22 makary, 237 Malini, 25, 424 Manasa, 368, 369 Mandhatri, 11, 43, 152, 153, 154, 156, 157, 158, 218, 220, 221, 223, 292, 293, 295, 299 Manantara, 138 Mantry, 52, 105 Manu, 56, 80, 85, 86, 87, 88, 123, 124, 129, 162, 163, 187, 215, 230, 273, 289, 294, 339, 368, 370, 403, 424 Marici, 294, 400, 403 Markandeja, 89, 104 Marutta, 56, 127, 403 marutusi, 44, 153 Mathura, 196 Meghapuszpa, 121 Meru, 42, 138, 292, 293, 341, 380

N
Nabhaga, 232, 299 Nadidangha, 409, 424 Nagowie, 104 Nahusza, 30, 403 Naimisza, 371 Nakula, 20, 27, 38, 39, 91, 95, 111, 400, 404, 415, 416, 417 Namuczi, 401 Nandana, 408 Narada, 19, 21, 24, 25, 104, 121, 195, 196, 299, 375, 379, 380, 381, 382, 405, 414 Narajana, 94, 104, 106, 111, 118, 136, 152, 154, 158, 303, 424 Niszada, 137, 316, 426 Niszadowie, 137 Niszady, 105 Njaja, 140

P
Paidawana, 144 Paka-jadna, 144, 424 Palita, 16, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 330, 331, 424

Ksiga XII, cz. 1

Indeks imion

435

Pandawowie, 9, 19, 92, 97, 99, 100, 111, 119, 120, 121, 130, 131, 415 Pandu, 96, 189, 299 Parasara, 115 Paraurama, 22, 23, 24, 25, 70, 101, 103, 112, 113, 114, 115, 116, 292, 421, 422, 424, 426 Parawasu, 114, 424 Paurika, 266 Pawana, 380 Pinaka, 110 Prabhasa, 368, 369 Praczetowie, 400 Pradjumna, 105, 196, 422 Pradapati, 107 Prahlada, 15, 299, 300, 301, 401 Pratardana, 114, 115, 232, 403 Prawo, 5, 6, 9, 11, 12, 14, 18, 30, 36, 38, 39, 43, 46, 52, 58, 75, 84, 89, 122, 123, 133, 136, 139, 141, 149, 152, 153, 154, 158, 170, 178, 188, 218, 219, 224, 230, 232, 260, 263, 272, 280, 291, 294, 295, 296, 297, 298, 306, 308, 310, 314, 330, 333, 343, 344, 346, 354, 355, 356, 360, 373, 415, 416, 417, 418, 423, 425, 426 Priszadawa, 403 Priszini, 97, 424 Priszniowie, 68 Prithu, 11, 131, 132, 136, 137, 138, 139, 404, 425, 426 Prithudaka, 368, 425 Pudani, 16, 333, 334, 335, 336, 337, 339

Pulaha, 400 Pulastja, 400 Punarwasu, 98, 425 Purany, 97, 105, 117, 120, 157, 206, 404 Purna-patra, 144, 192, 424 Puru, 112, 115, 403 Pururawas, 176 Purusa-Sukta, 423 Purusza, 105, 107 Puruszartha, 425 Puszan, 44 Puszkara, 99, 368, 369

R
rada, 131, 139 Radadharman, 409, 411, 412, 424 Radapura, 24 Radasuja, 40, 150 Raghu, 403 Raiwata, 403 Raiwja, 424 rakszasa, 10, 23, 24, 94, 183, 184, 410, 422 rakszasowie, 22, 112, 117, 138, 163, 177, 181, 184, 220, 293, 355, 377, 401, 410, 411, 412, 413, 427 Rama, 375 Rcika, 112, 113, 425 Rigweda, 106, 119, 145, 185, 370, 423 Rikszawat, 115 Riszabha, 302 Rohini, 404 Rudra, 44, 179, 292, 293, 400, 402, 403, 404 rudrowie, 153 Rudrowie, 57

436

Mikoajewska

Mahabharata

S
sadasjowie, 425 sadhjowie, 153 Sagara, 127 Sahadewa, 20, 40, 91, 95, 96, 100, 415, 416, 417 Saiwja, 121 Saka, 42 Salawrikowie, 77, 425 samany, 106, 107, 425 Samaweda, 105, 106, 119, 145, 185, 235, 425 Sambhu, 98 Samwara, 244 Samwuka, 375 Sanatkumara, 89 Sandaja, 100, 111 Sanhkja, 107 Sankarshana, 105, 422 Sankha, 59, 60, 61, 312, 424, 425 sannjasa, 55, 159, 421 Sannjasinowie, 108, 425 Sarabha, 279, 280, 282, 425 Saraswati, 286, 289, 293, 368, 425 Saraswatowie, 138 Sarwakarman, 115 Sarwamedha, 32, 56, 61, 425 Sarwatobhadra, 92, 95, 425 Satakratu, 67, 78, 425 Satjaki, 91, 95, 100, 103, 111, 121, 130 Satjawat, 368 Satjawati, 112, 113, 425 Satrundaja, 340 Saudasa, 115 Sauwirawie, 241 Senadit, 64, 65, 425 Siddhowie, 104 Sikatowie, 68 Sindhuowie, 241

Sita, 200 Siwi, 115, 403 Skanda, 44 Snataka, 206 soma, 82, 106, 183, 186, 192, 394, 395, 421 Soma, 90, 294, 347 Srigarbha, 404 Sudewa, 234 Sudharman, 95, 100 Sudjumna, 59, 60, 61, 426 Sugriwa, 121, 242 Sumitra, 302, 303, 305 Sunaka, 403 Sunita, 137, 426, 427 Surabhi, 413 Surja, 20, 26, 44 Surparaka, 115, 426 Suszena, 98 Suta, 138 Swetaketu, 82, 127 szudra, 84, 141, 143, 144, 145, 148, 149, 150, 192, 206, 221, 307, 394, 396, 407, 410, 414, 423, 424, 427

aiwitowie, 253 akula, 318 ala, 409 almali, 6, 17, 379, 380, 381, 382, 426 amtanu, 89, 116 aunaka, 365 ibi, 114 ikhandin, 70, 98 iwa, 6, 17, 31, 56, 114, 136, 253, 292, 293, 294, 295, 371, 376, 378, 379, 403, 404, 425, 427 loka, 426

Ksiga XII, cz. 1

Indeks imion

437

ri, 139, 421 rindaja, 375 rotrija, 88, 426 ruti, 263, 416 ukra, 89, 104, 125, 126, 128, 129, 138, 239, 292, 299, 300, 327, 337, 356

T
Tanu, 303, 304, 305 tretajuga, 161, 171, 221, 347 Turiya, 102, 422, 426

U
Udaja, 101, 426 Uddalaka, 82 Ugrasena, 196 Uktha, 98, 106, 426 Upaniszady, 105 Ursa Major, 239, 427 uru, 115, 427 Urwi, 115, 427 Usinarowie, 241 Utathja, 218, 220, 221, 223 Uttarajana, 68, 427

W
Wahuda, 59, 60 Wahudantaka, 136, 427 Waikhanasowie, 55, 68, 145 Waikuntha, 97, 108 Waisalakasza, 136, 427 Waisasana, 404 Waiseszika, 109 waija, 84, 109, 115, 141, 142, 143, 144, 145, 148, 149, 150, 176, 183, 186, 206, 214, 221, 307, 351, 394, 396, 423 Waijanara, 395, 427

Wairawana, 181, 427 Waju, 44 Walahaka, 121 Walakasa, 112 Walakhiljowie, 138 Wali, 401 Wamadewa, 218, 224, 225, 227 wanaprastha, 55, 146, 152, 154, 159, 421 Warhaspatja, 136, 423, 427 Waruna, 44, 294, 381 Wasiszta, 104, 181, 400 Wasudewa, 47, 104, 105, 120, 195, 196, 422 Wasuhoma, 292, 293, 295, 427 Wasumanas, 114, 164, 166, 218, 224, 225, 227, 228 wasuowie, 57, 153 Waszaty, 235, 347 Watapi, 351 Watsa, 115 Wedy, 10, 11, 14, 19, 27, 31, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 45, 48, 50, 51, 52, 54, 55, 57, 59, 61, 62, 63, 66, 67, 68, 69, 71, 74, 75, 81, 82, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 95, 97, 99, 103, 104, 105, 106, 107, 111, 117, 118, 120, 122, 123, 125, 129, 131, 132, 133, 137, 140, 142, 144, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 156, 157, 159, 165, 168, 174, 175, 176, 178, 179, 180, 183, 185, 187, 188, 191, 192, 193, 206, 215, 216, 219, 221, 236, 238, 261, 262, 265, 290, 291, 294, 298, 303, 313, 315, 347, 350, 353, 354, 357, 366,

438

Mikoajewska

Mahabharata

367, 368, 387, 389, 390, 391, 394, 395, 396, 401, 406, 407, 408, 409, 410, 412, 417, 426, 428 Wena, 131, 136, 137, 138, 425, 426, 427 Wideha, 427 Widura, 95, 100, 415, 416 Widuratha, 115 wilwa, 254, 427 Winata, 242 Windhja, 137 Wiradjumna, 304, 305 Wiradas, 136, 138, 423, 427 Wirupakhsza, 410, 412, 413, 427 Wisznu, 11, 14, 97, 102, 104, 110, 111, 131, 132, 136, 138, 139, 149, 152, 153, 154, 155, 236, 286, 289, 292, 293, 294, 376, 403, 424, 427

Wiakhajupa, 38, 427 Wiwadewy, 411 Wiwadit, 254, 427 Wiwamitra, 6, 16, 113, 114, 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 358, 424 wiwasowie, 153 Witana, 145, 427 Wiwaswat, 129, 293 Wjasa, 5, 10, 19, 54, 58, 59, 61, 62, 64, 65, 67, 71, 74, 75, 76, 77, 80, 81, 82, 85, 87, 88, 89, 90, 104, 119 Wjasana, 206, 427 Wjawahara, 288, 289, 291, 427, 428 Wriszadarbha, 98, 428 Wriszakapi, 98, 428 Wriszni, 27, 196, 197 Writti, 289