Katarzyna Trzeciak Rytua, ktry (nie)ocala http://e.czaskultury.

pl/czytanka/film/1434-anomalia

Peter Brosens i Jessica Woodworth to duet reyserw, ktrego obsesj (to sowo nie jest przypadkowe) jest zmaganie si z wizjami koca. W dotychczasowych filmach, Khadaku i Altiplano koniec dotyczy pewnych kultur; cywilizacji mongolskich nomadw (Khadak) i peruwiaskich Indian (Altipano). W najnowszej Anomalii, domykajcej t apokaliptyczn trylogi, koniec wydaje si mie wymiar bardziej uniwersalny, bo dotykajcy moliwoci zapanowania nad rzeczywistoci i jej okieznania poprzez sprawdzone, zrytualizowane gesty oparte na opresywnym mechanizmie wykluczenia. Maa wioska w Ardenach oczekuje nadejcia wiosny. Oczekiwanie ma charakter aktywny mieszkacy wierz, e cykliczny rytua palenia symbolu niechcianej pory roku, ksicia zimy, zakoczy jej panowanie. Celebracji tej towarzyszy odczytanie wszystkich grzechw, jakich dopucia si zima na lokalnej spoecznoci, zebranej gremialnie podczas hucznego obchodu. Cay rytua ma charakter karnawaowy, bdcy swego rodzaju przerw w czasie, momentem chwilowego zawieszenia praw, zarazem jednak silnie te prawa podtrzymujcym, bo kontynuujcym anachroniczn tradycj spoecznoci. Jednak tym razem rytua nie zostaje doprowadzony do koca, nie udaje si podpali stosu chrustu, na ktrym znajduje si kuka ksicia zimy. Mieszkacy odchodz w poczuciu rozczarowania i od tego momentu przewidywalne normy nastpstwa czasu zaczynaj zawodzi. Zamiast nadejcia wiosny pojawia si osobliwa pita pora roku (jak sugeruje oryginalny tytu filmu, La Cinquime Saison), podczas ktrej dochodzi do klski nieurodzaju, niekorzystnych zmian atmosferycznych i stopniowego rozpadu wizi w wiejskiej spoecznoci. Natura w Anomalii przekracza zaoone jej przez czowieka ramy przewidywalnoci. By temu zapobiec, mieszkacy decyduj si powtrzy nieudany rytua. Z t rnic, e zamiast kuky, miejsce na stosie zajmie lokalny wykluczony, nomadyczny filozof Pol, ktry na jaki czas zamieszka we wsi wraz ze swoim upoledzonym synem. Wybr ofiary nie jest przypadkowy. Filozof pochodzcy z wielkomiejskiego uniwersytetu zachca spoeczno do szukania rozwizania na zewntrz, zasignicia pomocy poza ich wskim krgiem, bo jak sam twierdzi woli by czowiekiem paradoksu, anieli uprzedzenia. Jednak Girardowski mechanizm koza ofiarnego okazuje si silniejszy. atwiej jest uwierzy w moc lokalnego samosdu (i go przeprowadzi), ni przekroczy poznane ramy panowania nad rzeczywistoci. atwiej jest wymieni przypadkowe znaki symbolu, ni zada sobie bardziej uniwersalne pytanie o jego sens. I tak nie zadajc sobie tego pytania, mieszkacy w kolejnym korowodzie do rytualnej ofiary dopisuj jeszcze akt morderstwa. W tym momencie, jak i w caym filmie, wane okazuj si detale. Podczas lokalnego samosdu ludno ma na sobie maski, nawizujce do tych, ktre nosili lekarze podczas XVIIwiecznej epidemii dumy. Maski pozwalaj na kolejn manipulacj symbolem. Maska to bowiem nie tylko ukrycie twarzy, ale w typ przypadku take wiedza i wadza z niej wynikajca, ktra daje prawo do wymierzania sprawiedliwoci. Wspomniane detale s niewtpliwie jednym z bardziej frapujcych elementw filmu. Nale do nich np. dugie, monotonne ujcia, ktre pozostaj niewyjanione. Kamera zatrzymuje si na obrazie, sugeruje jak jego akcj, ale w wielu miejscach po prostu przechodzi w inne, kolejne ujcie, pozostawiajc poprzednie bez adnego kontinuum. Dziki temu zabiegowi na pierwszy plan wysuwaj si przede wszystkim zdjcia, tworzce ca mroczn i niepokojc atmosfer filmu, potgowan

dodatkowo poprzez muzyk i dwik, pozostawiajcy rwnie wiele niejasnych emocji (jak choby towarzyszcy niektrym scenom odgos samolotw odrzutowych, krcych nad wiosk). Na pewnym poziomie (kwestia trawestowania rytuaw) film ten zblia si do Madeinusy Claudii Llosy, dziea poruszajcego problem rytualnej etyki i jej interpretacji poprzez lokaln spoeczno. W filmie Llosy dominujc kwesti pozostaje moliwo wykorzystania czasu pomidzy mierci Chrystusa a jego zmartwychwstaniem na rzecz najbardziej perwersyjnych aktw erotycznych. Rytua u Llosy pozwala, by podczas zamknitych oczu Boga dopuszcza si tego wszystkiego, co w ramach normalnej egzystencji objte jest zakazem. W Anomalii rytua rwnie pozwala na przekroczenie granicy normalnoci na rzecz wyszej etyki zbiorowego ocalenia, jednak przekroczenie i iluzoryczna wiara w jego moc okazuj si najwikszym bdem zalepionych mieszkacw. Gos filozofa Pola, przekonujcy do spokojnego poszukania rozwizania klski poza wsi, niknie wrd dwiku koatek podczas morderczej celebracji, bdcej odwrceniem pocztkowej, niewinnej i raczej pociesznej procesji z kukami. Wspomniane wczeniej zdjcia, odrealniajce ca filmow rzeczywisto, akcentuj przede wszystkim niepokj, jaki w mieszkacach wzbudza wiat, ktry (jak sugeruje opis polskiego dystrybutora) wyszed ze swoim ram. Wydaje si jednak, e rozwizanie fabularne zastosowane tym razem przez Woodworth i Brosensa jest rozczarowujce. Lokalny samosd, figura koza ofiarnego to strategia przewidywalna w ramach tak skonstruowanej opowieci. Dopracowany na wielu poziomach i zachwycajcy swoj estetyk film okazuje si wtrny jako wielka lekcja midzyludzkiej etyki. I nie ma w tej wtrnoci niczego zego, pozostawia ona jednak pewien niedosyt widzowi, znajcemu np. obrazy Lanthimosa czy Haneke, ktry po tak dopracowanym artystycznie dziele mgby oczekiwa przynajmniej nieco odmiennej interpretacji rytuau, jako formy opresji. Tymczasem w Anomalii ta interpretacja nie zaskakuje. W przeciwiestwie do przeamujcego powysze ustalenia zakoczenia filmu, ktre mogoby zainicjowa zupenie inn opowie.