Jzyk Petris Net Markup Language (PNML), narzdzia wizualizacji modeli PNML i ich wykorzystanie w weryfikacji procesw biznesowych

Na pocztku warto zada sobie pytanie: czym w ogle s sieci Petriego? S to dynamiczne struktury zoone z szeregu przej. Reprezentowane s przez przejcia (oznaczone jako prostokty), miejsca (oznaczamy koem) oraz uki, ktre cz przejcia i miejsca ze sob. Miejsca mog posiada tzw. tokeny (oznaczone kropkami). Dana transakcja jest wczona gdy poprzedzajce j miejsce zawiera minimum jeden token. Posiadajca token transakcja moe zosta uruchomiona pobierajc jeden token z miejsca j poprzedzajcego i umieszczajc token w miejscu po niej nastpujcym. Mona to przedstawi za pomoc prostego przykadu np. wiata drogowe (Rysunek 1.).

Rysunek 1. Sie Petriego na przykadzie sygnalizacji wietlnej

Token znajduje si w miejscu Czerwone. W tym przypadku punktem startowym jest transakcja T1, ktra jest aktywna. Jest to swego rodzaju automatycznie wykonywana akcja w systemie. Gdy zostanie wykonana, token zostanie przeniesiony na miejsce oznaczone jako Zielone. Kolejne transakcje wywouj dalsze zmiany i w ten sposb kolor wiate zmienia si dalej, a powrci do koloru czerwonego. Przedstawiony powyej przykad jest bardzo prostym odzwierciedleniem tego jak dziaaj sieci Petriego. Ich du zalet jest z pewnoci moliwo zarzdzania duymi modelami, gdzie ilo tokenw nie ma wikszego wpywu na sam model. Warto te wspomnie, e uytkownik ma moliwo obserwowania caego procesu, dziki tokonom zmieniajcym swoje pooenie. Pozwala to na monitorowanie przepyww w modelu i umoliwia wykrycie po drodze ewentualnych problemw. W dalszej czci artykuu chciabym si odnie do wykorzystania ich w eksploracji procesw. Sieci Petriego, jako jeden z jzykw modelowania systemw jest czsto wykorzystywany przy modelowaniu procesw biznesowych. Do takiego zabiegu wykorzystuje si logi przedstawiajce sekwencje wydarze z zakresu dziaalnoci podmiotu. W tym miejscu pojawia si pojcie dopasowania sekwencji odtworzonej z logw do modelu wykreowanego na ich podstawie. Model jest dopasowany do logw wtedy gdy za jego pomoc jestemy w stanie odtworzy kad sekwencj ktra miaa miejsce. Drugim wanym pojciem jest zgodno, ktra odnosi si do informacji przekazywanej za pomoc modelu. Pomimo, i moe on by dopasowany niemal w stu procentach, moe okaza si e jest on zbyt oglny, dlatego te konieczne jest zapewnienie odpowiedniej zgodnoci z rzeczywistoci biznesow.

Aby przeprowadzi dokadne analizy i symulacje za pomoc sieci Petriego konieczne byo wypracowanie standardu, ktry umoliwiby atwe posugiwanie si tym jzykiem. Za taki mona uwaa PNML, czyli Petri Net Markup Language. Stanowi on elastyczny format reprezentowany za pomoc jzyka XML. Daje moliwo stosowania rnych typw sieci Petriego, jest otwarty na rozszerzenia i wspierany przez narzdzia deweloperskie np. ProM. Poniej przykad sieci zapisanej w standardzie PNML:

Rysunek 2. Przykadowy XML zapisany w standardzie PNML

W powyszym przykadzie mona wyrni kolejne elementy skadni. Znacznik <pnml> jest korzeniem (root), <net> oznacza opisywan sie, <place> jest to znacznik bdcy oznaczeniem miejsc, <transition> jest odpowiednikiem przej, <arc> to uk pomidzy czcy przejcia i miejsca. Za pomoc PNML mona te definiowa elementy graficzne wykorzystujc znacznik <graphics>. Element <initialMarking> w tym przypadku jest rozumiany jako etykieta dla elementu <place>.

Nazwa etykiety znajduje si w znacznikach <name>, a sama etykieta moe skada si z dalszych elementw. Semantyka modelu zapisanego w standardzie PNML jest mocno uzaleniona od typu sieci Petriego jaki zosta wykorzystany. Narzdzia uatwiajce implementacj jzyka PNML dziaaj w oparciu o dwie techniki parsowania dokumentw XML: SAX oraz DOM. SAX sprawdza si przy duych dokumentach z niewielkimi modyfikacjami, posiada interfejs dziaajcy w oparciu o zdarzenia. Nie jest jednak odpowiedni technik przy implementacji interfejsw typu input-output. DOM za pomoc specjalnego parsera odczytuje cay dokument w postaci drzewa. Du zalet jest mechanizm odnoszenia si do konkretnych elementw dokumentu XML. Wrd narzdzi mona wyrni takie jak: Artifex, CPN Tools, GreatSPN, JARP, ProM framework, WebSPN.

Kade z tych narzdzi wspiera rne standardy sieci Petriego a take zawiera wicej lub mniej komponentw sucych modelowaniu. S to oczywicie tylko przykady, szersz list z dokadnym opisem komponentw, standardw oraz rodowiska w ktrym narzdzie pracuje mona znale pod adresem http://www.informatik.uni-hamburg.de/TGI/PetriNets/tools/quick.html. Mwic o sieciach Petriego w kontekcie eksploracji procesw za pomoc standardu PNML warto wspomnie te o standardzie TPN - Time Petri Net. W wielu systemach czas jest krytycznym czynnikiem determinujcym prawidowe dziaanie. Z tego wzgldu czsto konieczne jest uwzgldnianie go w modelowaniu procesu. . Standard ten zakada, e pewien przedzia czasowy odpowiada wywoaniu transakcji (czas bezporednio przed wywoaniem). Wczona transakcja moe by uruchomiona gdy warto czasu do niej przypisana zawiera si w pewnym interwale czasowym. W powyszym artykule zostaa przybliona tematyka sieci Petriego oraz ich zastosowanie w eksploracji procesw z wykorzystaniem standardu PNML. Gwn jego cech jest uniwersalno, ktr otrzymujemy za pomoc reprezentacji sieci jako grafu zawierajcego typ elementu oraz przypisan do niego etykiet. W ten sposb mamy moliwo atwej wymiany modeli wykorzystujcych sieci Petriego pomidzy narzdziami bez duych strat w przekazywanej informacji. Mimo, i sam standard jest wspierany, konieczne jest jeszcze sprecyzowanie zbioru wykorzystywanych typw sieci oraz etykiet, ktre s powszechnie wykorzystywane.