Przemiany gospodarcze w Europie i na wiecie w XIX wieku

Przemiany gospodarcze w Europie i na wiecie w XIX wieku Gospodarka w pierwszej poowie XIX wieku Po zakoczeniu wojen napoleoskich w Europie nastpia recesja gospodarcza. Bya ona zwizana gwnie z kryzysem w przemyle tekstylnym i metalowym oraz w rolnictwie. Problemy te spowodoway spadek koniunktury w przemyle. Problemem byy te sabe zbiory importowanej z USA baweny. Odbio si to szczeglnie na Wielkiej Brytanii, ktrej przemys tekstylny by w duym stopniu uzaleniony od niej. Szczyt kryzysu nastpi w latach 1846-1847. Zaamanie si rynku, spowodowane przez zaraz ziemniaczan i wielki nieurodzaj zb, byo jedn z gwnych przyczyn Wiosny Ludw. Okres po wojnach napoleoskich charakteryzowa si take wzrostem wolnej konkurencji. W wyniku tego upado wiele maych przedsibiorstw. Czsto na rynku pozostaway tylko te wielkie, korzystajce czsto z pomocy i opieki pastwa. Zapocztkowao to proces „koncentracji kapitau”, ktry mia jeszcze przybra na sile w drugiej poowie tego stulecia. Zyskujce coraz wiksze moliwoci wielkie przedsibiorstwa, zaczy popiera i wspiera finansowo postp naukowo-techniczny. Dziaanie to zapewniao im pozostanie na wolnym rynku, gdy stosujc innowacyjne technologie mogli zmniejszy koszt produkcji, lub polepszy jako swych wyrobw. Midzy innymi dziki tym dziaaniom, w pocztkach XIX wieku pojawiy si nowe wynalazki, ktre wpyny na rozwj i industrializacj wiata. Najwaniejszymi wynalazkami tamtych czasw by statek parowy, lokomotywa Stephensona, odkrycie zjawiska indukcji elektrycznej, zbudowanie pierwszego telegrafu przez G. Morse’a. Na rozwj przemysu wydobywczego duy wpyw miao powstanie pierwszych wie wiertniczych. Nowe wynalazki i technologie powodoway due zmiany w rnych gaziach przemysu. W Anglii zmechanizowano przemys wkienniczy, co spowodowao wyparcie wyrobw tradycyjnego rzemiosa. Dziki temu towary stay si bardziej dostpne i tasze. W efekcie poprawia si higiena, czego skutkiem byo wyduenie ludzkiego ycia. Jednak mechanizacja przemysu powodowaa rwnie niepokoje spoeczne, gdy maszyny czsto zabieray prac ludziom. Zreszt sytuacja robotnikw bya bardzo trudna. W pastwach brak byo jakiegokolwiek prawodawstwa socjalnego, co powodowao samowol pracodawcw. Znacznie wyduy si dzie pracy, a w fabrykach czsto zatrudniano dzieci (gdy mona im byo mniej paci). Gospodarka pierwszej poowy XIX wieku charakteryzowaa si daleko idc ochron wasnych rynkw przez poszczeglne pastwa. Odbywao si to gwnie przy pomocy zaporowych ce, lub poprzez cakowity zakaz sprowadzania okrelonych towarw. Dopiero w 1846 roku, Wilka Brytania jako pierwsza zniosa ca protekcyjne. By to pocztek odejcia od zasady merkantylizmu (ca ochronne), na rzecz leseferyzmu, czyli wolnej konkurencji (leisser faire – pozwoli dziaa). Wan przemian, jaka nastpia w pocztkach XIX wieku, bya powolna utrata przez rolnictwo dominujcej roli w gospodarce wielu pastw. Wizao si to z osabieniem roli dawnej szlachty i wzmocnieniem miejskiej buruazji. W wikszoci krajw zniesiono poddastwo i przeprowadzono uwaszczenie chopw. By to konieczny warunek industrializacji, gdy dawni mieszkacy wsi poszukujc lepszych warunkw ycia przenosili si do miast, gdzie znajdowali prac w wielkich fabrykach. Okres uwaszczenia chopw mona uzna za pocztek kapitalizmu. Zniesienie poddastwa spowodowao wielki wzrost migracji ze wsi do miast i znacznie przyspieszyo proces urbanizacji. Rozwj kapitalizmu w drugiej poowie XIX wieku Ze wzgldu na rosnc konkurencj, by mc utrzyma si na rynku, buruazja i kapitalistyczne pastwa przeznaczay ogromne sumy pienidzy na badania naukowe. Spowodowao to wielki rozwj wynalazczoci. Zmodernizowano przemys hutniczy poprzez modernizacj sposobu wytopu stali, powstanie pierwszych piecw hutniczych i piecw regencyjnych (piece martenowskie). Rozwin si take
http://www.historia.azv.pl Kreator PDF Utworzono 7 October, 2013, 20:56

szybki przepyw informacji, czego przykadem mogo by pooenie kabla telegraficznego midzy USA a Wielk Brytani. Graham Bell w 1876 roku wynalaz telefon. Rozwija si take szybki transport, gwnie dziki udoskonaleniu kolei, oraz wynalezieniu silnika spalinowego. Pod koniec XIX wieku powsta pierwszy samochd oraz silnik wysokoprny stworzony przez R. Diesla. Powstawao take wiele urzdze uatwiajcych codzienne ludzkie ycie, czego przykadem moe by lodwka. W XIX wieku nastpi te wielki rozwj bada nad prdem. Powstaa pierwsza prdnica o staej mocy, a Tomasz Edison wynalaz arwk, oraz stworzy pierwsz elektrowni na prd zmienny XIX wiek charakteryzowa si take rozwojem i upowszechnieniem edukacji. Dziao si tak, gdy pastwo potrzebowao silnej i sprawnej administracji, natomiast przemysowcy umiejcych czyta robotnikw. W zwizku z tym w wielu krajach pojawi si obowizek szkolny. Wiek XIX jest take stuleciem postpu medycyny. Odkryto bakterie i wynaleziono szczepionki (L. Pasteur), promienie X (W. Roentgen) czy witaminy (Polak K. Funk). Wraz z rozwojem medycyny nastpia take zdecydowana poprawa w dziedzinie higieny. Czynniki te spowodoway eksplozje demograficzn. Ludno wiata zwikszaa si w niespotykanym dotd tempie, co powodowao liczne problemy spoeczne, ale pozwalao take na kolonizacj i zagospodarowanie nowych przestrzeni takich jak Syberia, Dziki Zachd, czy Australia. Kolejn charakterystyczn dla gospodarki drugiej poowy XIX wieku cech, bya koncentracja produkcji i zastpienie wolnej konkurencji przez gospodark monopolistyczn, czyli tak, gdzie dominujc pozycj osigao jedno lub kilka najwikszych przedsibiorstw. Monopole, czyli zrzeszenia fabryk i spek, staway si jedynymi producentami okrelonych towarw i mogy dyktowa ich ceny. W tym czasie powstaway zwizki przedsibiorstw, takie jak kartel, czyli zrzeszenie niezalenych, wolnych zakadw, syndykat bdcy zrzeszeniem przedsibiorstw, ktre wsplnie kupuj i sprzedaj. Powstaway take trusty zrzeszajce kilka przedsibiorstw majcych wsplny zarzd, oraz koncerny, ktre zrzeszay przedsibiorstwa z rnych gazi gospodarki (wszystkie etapy produkcji dobra finalnego, na przykad od wydobycia, przez hutnictwo, do budowy statkw) Wielkie firmy potrzeboway te czsto dodatkowego kapitau na swj dalszy rozwj. Spowodowao to powstawanie spek akcyjnych, w ktrych kady, najmniejszy nawet akcjonariusz mia swj niewielki udzia i mg partycypowa w zyskach. Wiek XIX charakteryzowa si take poszukiwaniem nowych surowcw i nowych rde energii. Wiek XIX nazywany jest czsto stuleciem pary i elektrycznoci. W zwizku ze zwikszajcym si zapotrzebowaniem na energi zwikszano wydobycie wgla, tworzono elektrownie wodne, wykorzystywano coraz wicej stali, czy ropy naftowej (powstaa lampa naftowa Ignacego ukasiewicza). Wynalazcy zaczli take poszukiwa coraz szybszej i sprawniejszej cznoci, czego skutkiem byo powstanie wielkich kanaw: sueskiego, kiloskiego i panamskiego. Wynaleziono radio i telegram. Bracia Wright wynaleli take samolot, a wczeniej stworzono pierwsze balony. W XIX wieku nastpi wielki postp cywilizacyjny i zwizany z nim rozwj nauki. Pojawia si teoria ewolucji Darwina, pozytywizm A. Comte’a czy liberalizm J. S. Milla, bdcy uzasadnieniem wolnego rynku. Szerokie masy spoeczestwa zaczy mie dostp do zdobyczy cywilizacji, nastpi rozwj kultury masowej. W kwestiach spoecznych wanym wydarzeniem bya walka o emancypacje kobiet (sufraystki). Zaczto tworzy take ustawodawstwo socjalne, ktrego gwnymi przejawami by zakaz pracy dzieci, powszechno ubezpiecze, oraz prawo do strajku. XIX wiek stworzy take nowe potgi gospodarcze na mapie politycznej wiata. USA po otrzniciu si z wojny domowej, zaczo dominowa w wiatowej gospodarce i handlu. Po zjednoczeniu w 1871 roku wzbogacone francusk kontrybucja Niemcy zaczy zyskiwa coraz wiksze znaczenie w wiecie, co spowodowao ich denie do nowego podziau kolonialni. Japonia po tym jak zostaa zmuszona przez USA do wyjcia z izolacjonizmu, poprzez reformy „Meidi” wesza na drog kapitalistycznego rozwoju. Gwne pojcia i teorie polityczne wice si z XIX-wiecznym rozwojem gospodarczym to imperializm, czyli denie do politycznego, lub ekonomicznego dominowania wielkich mocarstw nad reszt wiata, oraz kolonializm bdcy skutkiem gospodarki kapitalistycznej i nacjonalistycznych tendencji mocarstw. W wieku XIX powstay take nowoczesne formy ustrojowe, takie jak monarchia konstytucyjna czy republika parlamentarna, czsto o charakterze parlamentarno-gabinetowym. W zwizku z tym powstay take wielkie partie polityczne o oglnonarodowym programie.

http://www.historia.azv.pl

Kreator PDF

Utworzono 7 October, 2013, 20:56