RADOSAW MICISKI

GRANICE SACRUM W RYTUALE PIERWSZEJ KOMUNII WITEJ

Analizujc rytua Pierwszej Komunii witej trudno jest si oprze wraeniu, e mamy do czynienia z masowym fenomenem. Maj, a czasami rwnie czerwiec, to czas niemal zarezerwowany na t uroczysto. Na ulicach w pobliu kociow pojawiaj si dzieci w odwitnych strojach, mona take wtedy zauway pojawiajce si w sklepach promocje obejmujce typowe prezenty komunijne. W opinii badanych dzie Pierwszej Komunii witej mona nazwa witecznym. Jest to obrzd inicjacji chrzecijaskiej, obfitujcy w specjalne ryty zaznaczajce moment przejcia w nowy etap w wierze. Jak w wielu innych obrzdach kocielnych, take i tutaj niemal kady gest czy sowo niesie ze sob szereg znacze odczytywanych na rnych poziomach analizy. Liczne spory teologiczne na temat istoty komunii, jej bogata historia i rozbudowana symbolika chrzecijaska, a take liczne obyczaje z ni zwizane sprawiaj, i jest to obrzd wielowymiarowy i trudno jest go zamkn w cisych ramach typowego obrzdu przejcia. Wydaje si, e dla penego rozumienia znaczenia Pierwszej Komunii witej, wita i odwitnoci konieczne jest przywoanie kategorii sacrum. W religioznawstwie zagadnienie sacrum pojawia si niejako w o dpowiedzi na prby sprowadzenia religii do innych zjawisk. U Durkheima mamy relacje spoeczne, 1

u Marksa walk klas, u Freuda religia ma zwizek z nerwic. Termin sacrum nie da si zredukowa do adnej z tych dziedzin i oznacza zjawisko autonomiczne. Podwaliny mylenia o sacrum stworzyli Friedrich Schleiermacher i Robert Marett, wskazujc na strach i admiracj zwizane z religi. Teori t ugruntowa i rozwin Rudolf Otto w pracy wito1. Okrelajc mianem numinosum, wszelkie odczucia strachu i admiracji zwizanych z religi, da pocztek myleniu i sacrum. Roger Caillois okreli sacrum jako ulotn wasno, ktra przysuguje niektrym przedmiotom, istotom, przestrzeniom i niektrym okresom. Wszystko moe sta si jego siedzib i tym samym nabra w oczach jednostki czy spoeczestwa nieporwnywalnego z niczym prestiu. Wszystko te moe t cech utraci. 2 Jednym z istotnych dla teorii Caillois przejaww sacrum w wiecie jest wito, ktre wraz ze swoimi obrzdami ma wprowadza jego uczestnikw w stan unies ienia. Okres witeczny jest czasem wykroczenia poza utarte normy, jest czasem powiconym witoci. Czas rozpasania ma by swego rodzaju wentylem bezpieczestwa dla danej spoecznoci, ktra po karnawale wraca do normalnoci 3 . Georges Bataille w swej ksice Erotyzm powiza sacrum ze zamaniem zakazw jakie czowiek wprowadzi by oddzieli si od wiata zwierzt. Sacrum przejawia si wic nie tylko w religiach, ale take w rytuaach ofi arnych, w orgiach rytualnych, w erotyzmie i w samej mierci. S to sytuacje graniczne w ktrych czowiek przekracza zakaz, ktry istnia na dugo przed nim. Takie przekroczenie, czy te zawieszenie zakazu Bataille nazwa transgresj. Poprzez t wanie transgresj czowiek w swym niecigym bycie osiga cigo. Nie da si wic ukry, e sacrum istnieje w znaczcej bliskoci ze mierci, zem, dotykajc zarazem dobra, bstwa i nieskoczonoci, cigoci. Wrd teorii sacrum, na szczegln uwag zasug uje propozycja Mircea Eliade. W jego Traktacie o historii religii odnajdujemy stwierdzenie, e wszystkie dotychczasowe definicje zjawiska religijnego zakadaj podzia rzeczywistoci na to co wite i to co wieckie. Faktycznie, nie mogy si przed tym ustrzec nawet teorie Durkheima i van Gennepa. Eliade uznaje sacrum za trway element w strukturze ludzkiej wiadomoci, nie zwaajc na fakt, i trudno to pojcie zdefiniowa. Zwraca
1

R. Otto, wito: elementy irracjonalne w pojciu bstwa i ich stosunek do elementw racjonalnych, tum. B. Kupis, KR, Warszawa 1999. 2 R. Caillois, Czowiek i sacrum, tum. A. Tatarkiewicz, E. Burska, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1995, s. 20. 3 Tame, s. 108-109.

jednak uwag na formy w jakich wito istnieje w wiecie. Nie jest ona bowiem jego immanentn czci, ale znamy j dziki licznym jej przejawom. El iade te przejawy sacrum nazywa hierofaniami 4 . Ambiwalencja sacrum przedstawia si nie tylko w psychicznym nastawieniu czowieka do tego zjawiska sacrum przyciga i odpycha jednoczenie. Istnieje rwnie podstawowa opozycja sacrum profanum, wobec, ktrej to przyciganie i odpychanie sabn. W tradycji judeochrzecijaskiej wito kojarzona jest jedynie z jej aspektem pozytywnym. Wszystko co wite jest dobre, czyste i przyjazne. Elementy demoniczne, ze, nieczyste stanowi przeciwny biegun okrelany mianem antisacrum. Eliade utrzymuje, e istot sacrum nie jest tylko posiadanie cech dobrych, a zawarcie obu tych biegunw. T podwjn natur rzeczy sakralnych atwo mona odnale w metaforze tabu. Wszystko co jest wite, jest rwnoczenie oboone zakazem, gdy jest niebezpieczne. Profanum, jako obszar rzeczy wieckich, stoi w silnej opozycji do tej ambiwalentnej sfery. Istotne w teorii Eliadego jest to, e hierofani moe si sta cokolwiek, pochodzcego ze sfery profanum. Granice tych dwch sfer s jednak pynne, mona je wic przedstawi w formie triady: sfera sacrum sfera przenikania sfera profanum U Buchowskiego odnajdujemy termin sacrofanum na okrelenie sfery przenikania. Badacz wskazuje tutaj na przejaw sacrofanum w fazie liminalnej obrzdu przejcia u van Gennepa. W naukach w. Tomasza z Akwinu pomidzy wiecznoci a tymczasowoci poredniczy sfera aevum, ktra jest miejscem realizacji idei Boga. Aevum objawia si przez relikwie czy kult witych, jest wic zbiorem hierofanii. Porwnujc triad sacrum sacrofanum profanum do triady: eternitas aevum tempus, czyli (odpowiednio): wieczno istnienie bez czasu tymczasowo, dochodzimy do wniosku, e s one nierozczne. Buchowski zauwaa rwnie, e istota sacrum, bya odnajdywana przez badaczy w rnych sferach tej triady. U Eliadego mamy sacrum wieczne i ideowe, ulokowane w sferze eternitas, u van Gennepa sacrum lokuje si w sferze przejciowej aeuvum, u Durkheima za, sacrum odnajdujemy w porzdku realnym, spoecznym. Wane jest rozrnienie i rozumienie sfer sacrum, sacrofanum i profanum w rnych typach

Od greckiego hieros wite i phainomai pokazywa si.

umysowoci, gdy jest ono przyczynkiem do wspczesnego rozumienia witoci, a co za tym idzie rwnie i rytuau. W lad za prb zdefiniowania terminu mana pochodzcego z wierze polinezyjskich mona przyj, e w kulturach charakteryzujcych si magi prymarn nie istnieje jasny rozdzia pomidzy sferami sacrum i profanum. Wszystko jest jednoczenie wite i wieckie, W magii dualistycznej obie te sfery s widoczne, a na ich styku znajduj si rytuay i tabu. Nie s to jednak obszary tak mocno zarysowane jak to ma miejsce w typie kultury religijnej. W tym typie mamy bowiem odniesienie sfery witoci do wiata nadprzyrodzonego. Zaznaczone s rwnie granice sfery rzeczywistej i witej, ze sfer poredni jako miejscem komunikacji obu tych sfer. Z czasem kontakt midzy sacrum a profanum staje si czysto symboliczny. Sprzyja to formowaniu si cile okrelonych idei rzeczy witych. Z drugiej za strony moliwe staje si cakowite odcicie obu sfer od siebie. Buchowski upatruje w tym przyczyn powstania zdesakralizowanych obrzdw, czyli ceremonii. Pochodz one ze sfery sacrofanum, jednak pozbawione s swego magicznego czy religijnego zaplecza 5 . Rytuay, zarwno religijne jak i wieckie, pomimo i s czasami jedynie symbolicznym nawizaniem do tradycji, posiadaj zwizki z sacrum gwnie na polu wyobraeniowym. Istotne jest tutaj mylenie o witoci, nie tylko w kategoriach nadprzyrodzonych, ale take w aspekcie jej niezmiennoci, czy nieokrelonoci. Operowanie kategori czystoci i zmazy, dobra i za wspistniejce go w sacrum ma silne podstawy w antropologii. Jednak w przypadku rytuau chrzecijaskiego trzeba wspomnie sowa G. Bataillea:
Od czasw staroytnoci pogaskiej dominowao sacrum czyste, godne. Ale byo ono jedynie wstpem do przekroczenia, podczas gdy nieczys te, niegodne, bywao podstaw. Chrzecijastwo nie mogo odrzuci nieczystoci do koca, nie mogo odrzuci zmazy. Ale okrelio na swj sposb granice witego wiata i w nowej definicji nieczysto, zmaza, wina, zostay wypchnite poza te granice. Sacrum nieczyste znalazo si w wiecie wieckim. W witym wiecie chrzecijastwa nie mogo si osta nic, co by miao wyrany charakter grzechu, transgresji.6

Sacrum chrzecijastwa oddzielone zostao od jego ciemnej strony tworzc

5 6

M. Buchowski, Magia i rytua, Instytut Kultury, Warszawa 1993, s. 92-95. G. Bataille, dz. cyt., s. 119.

rwnie siln opozycj: wite wieckie. *** Zajmijmy si jednak tym, co jest nam naocznie dane w samej ceremonii Pierwszej Komunii witej. Odnajdujc sygnay obcowania z sacrum, b dziemy mogli okreli jego granice. Przede wszystkim naley jasno okreli podstawowe dominia sacrum, czyli specjalny, witeczny czas i cile okrelon przestrze. Msza wita z okazji Pierwszej Komunii zazwyczaj jest organizowana w maju lub w czerwcu. Czsto Pierwsze Komunie odbywaj si w okresie Wielkanocnym, a szczeglnie w czasie triduum paschalnego, w Wielki Czwartek (APRM: 506/M/5). W opinii badanych okres wiosenny jest odpowiedni do urzdzania Pierwszej Komunii ze wzgldu na urok odradzajcej si przyrody, a take, co wane dla rodzicw przy organizacji tego typu uroczystoci, na pogod. Nie jest to jednak cile okrelona data jak to ma miejsce w przypadku wit kocielnych. Przewanie Pierwsza Komunia odbywa si w niedziel w godzinach przedpoudniowych, cho s i od tego wyjtki. Badania przeprowadzone w Staromieciu i wsiach nalecych do tej parafii ukazuj, e w tym przypadku urzdza si t uroczysto w sobot wieczorem. Usprawiedliwieniem moe by fakt, e sobotnia msza wieczorna jest odpraw iana w liturgii niedzielnej. Informatorzy z tej pa rafii wyjaniaj to rozwizanie faktem, e ich koci jest zbyt may na przyjcie licznych goci komunijnych w niedziel. Na uroczysto Pierwszej Komunii witej skada si msza wita poprzedzona powitaniem i procesyjnym wprowadzeniem dzieci do kocioa, ofiara Eucharystii i wyprowadzenie dzieci ze wityni. W zalenoci od parafii odprawia si jeszcze dodatkowe naboestwo wieczorne, podczas ktrego rozdawane mog by pamitki Pierwszej Komunii, wiece i td
7

. Ponownie w przypadku parafii msza odprawiania

w Staromieciu ma miejsce swoiste przesunicie. Uroczysta

w sobot wieczorem ma swoj kontynuacj w niedziel rano, wtedy bowiem dzieci otrzymuj wiece. Caa uroczysto zostaje rozcignita na dwa dni, przez co Biay Tydzie integruje si z ni nierozcznie. Msza podczas ktrej udzielana jest Pierwsza Komunia wita powinna mie charakter witeczny, lecz poleca si aby nie bya zbyt duga, gdy mogoby to niepotrzebnie mczy i rozprasza dzieci. Bezporednio przed msz, dzieci wraz z rodzicami gromadz si w wyznaczonym miejscu poza kocioem. Miejscem spotkania moe by plac kocielny lub, jeeli
7

W drodze do Jezusa, Przygotowanie dzieci do pie rwszej spowiedzi i Komunii witej, red. ks. R. Czekalski, Wydawnictwo Salezjaskie, Pock 2005, s. 61.

pogoda jest niesprzyjajca, przedsionek kocioa. Dzieci, w zalenoci od ich liczby, stoj w rzdach, zachowujc przy tym na tyle miejsca, by kapan mg przej midzy nimi. Ubrane s w odwitne stroje, dziewczynki maj zazwyczaj biae ozdobne sukienki przypominajce suknie lubne, chopcy za garnitury. Jeeli jest taki zwyczaj dzieci mog by ubrane w stroje ludowe. Coraz czciej spotyka si jednak uniwersalne biae stroje dla dziewczynek i chopcw, tzw. alby. Strj ma tutaj podkrela witeczny charakter uroczystoci. Jego wyjtkowo podkrela fakt, e nie uywa si go przy innych okazjach, mimo to zapada gboko w pami. Wielu informatorw pamita dokadnie w co byli ubrani w dniu swojej Pierwszej Komunii. Podobnie rodzice pamitaj stroje swych dzieci. Wspominana jest take tzw. merta czyli mirt jako kwiat, z ktrego najczciej robi si wianki i inne drobne ozdoby w tym dniu. Pojawienie si biaych sukienek ubieranych z tej okazji nie jest jednak zbyt star praktyk. Jak pisze Dorota Simonides:
Strj dziecka by skromny, gdy by nim na og tzw. niedzielny ubir lub strj ludowy. Dopiero na pocztku XX wieku dziewczynki zaczto ubiera jeli rodzicw byo na to sta w bia sukienk lub w bia bluzk.8

Rwnie starsi informatorzy przyznaj, e w ich czasach nie byo biaych, dugich sukni ubieranych z tej okazji, podkrelajc zarazem, e zakadao si wtedy najlepsz sukienk lub e bya to sukienka krtka. Mimo, i z pocztku biel sukni bya faktycznie oznak zamonoci, co w dzisiejszych czasach jest nie do koca oczywiste, kolor ten tak silnie konotuje z niewinnoci, czystoci zamiarw, e wydaje si nierozerwanie zczony z Pierwsz Komuni wit. Tym, co budzi kontrowersje jest niekiedy bardzo wyszukana forma dziewczcych sukienek, nieraz porwnywanych do sukien lubnych. Kokardy, wiece, falbany i koronki oraz wszelkie ozdoby dla niektrych informatorw wydaj si nie pasowa do uroczystoci jak jest pierwsze przyjcie komunii. Std podkrelana skromno jednolitych strojw dla dzieci moe by powodem, dla ktrego wszyscy badani popieraj ich wybr. Czsto pojawia si na nich zoty haft lub nadruk przedstawiajcy hosti, kielich lub napis 'IHS'. Jeeli chodzi o tradycyjny strj chopcw to z reguy jest to may garnitur w kolorze czarnym, granatowym lub ciemnoszarym, spotyka si rwnie dz ieci
8

D. Simonides, Od kolebki do grobu. lskie wierzenia, zwyczaje i obrzdy rodzinne w XIX wieku, Instytut lski , Opole 1988, s. 75.

ubrane w biae garnitury. W przeszoci do marynarki chopcy ubierali krtkie spodenki i dugie skarpety, podkolanwki. Taka estetyka moe mie jednak zwizek z panujcymi niegdy wymogami dotyczcymi mundurkw szkolnych, z czasem wycofanych. Wydaje si jednak, e zmiana ta jest tak nieznaczna, e prawie niezauwaalna. Dzieciom ustawionym poza kocioem musz towarzyszy ich rodzice. Kapan wraz z orszakiem wychodz im naprzeciw, by pokropi dzieci wod wicon. Rodzice bogosawi swoje dzieci i nastpuje procesyjne wejcie do kocioa. To uroczyste wejcie, przekroczenie jego progu po uprzednich rytach oczyszczajcych, jest faktycznym rozpoczciem ceremonii. Wszelkie czynnoci wykonywane poza kocioem, a w szczeglnoci ryty oczyszczenia i bogosawiestwa, mona wic przypisa obrzdom wyczenia, w myl teorii van Gennepa. Pomimo i nie s one tak oczywiste jak to ma miejsce przy okazji innych uroczystoci. Msza odprawiana z okazji Pierwszej Komunii byaby wic faz autentycznego przejcia katechumenw do penego ycia w wierze. Turnerowska faza liminalna odpowiadaaby wic mszy, a wszelkie pojawiajce si w niej ryty miayby suy pomylnemu przejciu a take zawarciu midzy poddanymi przejciu dziemi wizi communitas. Przejcie przez prg kocioa wcza do sacrum, uczestnictwo we mszy powinno przenosi wiernych w czas wity. Moe to przypomina drog krla, wkroczenie witoci. Pierwsza Komunia wita jest dobitnym przykadem czasu witego stojcego w opozycji do czasu pracy. Nie zawsze jednak ten dzie by tak uroczycie obchodzony. Starsze pokolenie wspomina, e nie witowao si z tak pomp. Czas wity ogranicza si jedynie do mszy, po ktrej nalea si krtki odpoczynek, poczstunek dla goci i naleao wrci do swoich obowizkw. Wspczenie czas wity mimowolnie przedua si na uroczystoci, jakie maj miejsce w domu, a take jest zaznaczany podczas caej oktawy Biaego Tygodnia. Mona do niego take wczy okres przygotowania poprzedzajcego ceremoni majcego wtajemniczy modych katechumenw w istot komunii. Okres ten zwany katechumenatem, moe nawizywa do staroytnego skrutynium, czyli przygotowania jakiemu podlegali uczniowie chccy przystpi do kocioa przez chrzest. W postrzeganiu na przestrzeni Pierwszej sacrum Komunii. pomagaj Koci spec jalne jest ju ozdoby uprzednio przygotowywane dzie

przyozdobiony kwiatami, wstkami i biaym ptnem. Koci na osiedlu Witosa w Katowicach ozdobiony bywa na t uroczysto gwnie kwiatami, inne ozdoby 7

ograniczone s do biaej wstgi przeplecionej przez tralki balkonu w okolicach otarza. Ozdoby uwicaj ca uroczysto, a obecno kwiatw jednoznacznie wpisuj j w okres wiosenny, wielkanocny. Bez wzgldu na szczegy tej ceremonii przywoywane bd nie przez badanych, w wikszoci wywiadw wygld kocioa okrelany by jako adny, uroczysty. Sposb ozdabiania kocioa jest kwesti indywidualn mieszkacw parafii, moe on objawia si przez szczeglne zwyczaje, jak to ma miejsce w przypadku Staromiecia. Tutaj nad wejciem przymocowuje si koron uplecion z gazek wierku z dodatkowymi biaymi akcentami w postaci kwiatw lub wstek. Wsplne przygotowywanie korony jest wic okazj do integracji w grupie, ktr stanowi rodzice dzieci komunijnych, ponadto podkreleniu ulega waga caego wydarzenia, a wskazanie na lokaln tradycj i szczeglne podejcie wyrnia t parafi na tle okolicy. Przestrze wityni odczona jest od ycia osobistego, pracy czy wasnych przyzwyczaje, to miejsce wyciszenia. Poprzez ozdobn koron , portal, a przede wszystkim prg zostaje podkrelony i niejako oswojony, wczony do witoci, jako miejsce graniczne. Przede wszystkim jednak to przestrze kocioa jest wita ze szczeglnie zaznaczonym otarzem i ca czci prezbiterialn, do ktrej dopuszczeni s jedynie kapani i ministranci posugujcy do mszy. Zaproszenie wiernych, a w tym wypadku dzieci, do ambony stojcej w pobliu otarza ma dwojakie znaczenie. Z jednej strony sacrum zdaje si wychodzi do wiernych i wcza ich do czynnego udziau w rytuale. Z drugiej za strony osoby mwice z ambony, czy to jest kazanie kapana czy modlitwa wiernych, maj zapewniony swoisty posuch pozostaych zgromadzonych. W caej przestrzeni wityni, to otarz i tabernakulum maj najwiksze znaczenie. Std amanie zakazw z nimi zwizanych wzbudza takie kontrowersje. Liczny udzia wiernych podczas Pierwszej Komunii witej moe nastrcza wiele problemw. Obecno goci spoza parafii nie jest w adnej mierze okazj do jakiejkolwiek wrogoci, zdarzaj si jednak wspominane przez badanych przypadki ewidentnego zaniedbania etykiety kocielnej przez przyjezdnych. Szczegln sytuacj jest obecno fotografw na tej uroczystoci. Robienie zdj podczas uroczystoci jest stosunkowo now praktyk i wie si gwnie z postpem technologicznym i wzrostem zamonoci spoeczestwa. Niestety obecno fotografw podczas ceremonii bywa czsto negatywnie oceniana. Nieumiejtne ustawianie si w kociele, przechodzenie tyem przed otarzem, bieganie, wciskanie si w tum to tylko niektre z wymienionych przez badanych uchybie ze strony 8

fotografw. Niekiedy jest powodowane nie tylko nieznajomoci obyczajw, ale take tak zwan psychologi tumu. Przede wszystkim obecno obiektywu, przed ktrym trzeba dobrze wyglda wymaga duej podzielnoci uwagi. W efekcie spotykamy si z opiniami, e fotograf rozprasza dzieci, ktre pozuj dla niego. Nasuwa to skojarzenie z fotografami oblegajcymi celebrytw podczas rnych uroczystoci medialnych. Paradoksalnie obecno osb robicych zdjcia powoduje, e uroczysto ta jeszcze moe gbiej zapada w pami. Mamy tu do czynienia z pewnego rodzaju sprzeniem zwrotnym. Gboko w psychice tworzy si poczucie wanoci tego momentu, jeeli tylko pojawiaj si fotografowie, ktre za taki go uwaaj. Znaczce jest to, e kamerzyci czsto odbierani s jako jeszcze bardziej rozpraszajcy ni fotografowie i o filmie z Pierwszej Komunii wspomina si rzadziej ni o fotografii. Fotograf moe by niekiedy uprawniony do robienia zdj w kociele. Koci na osiedlu Witosa jest przykadem silnych restrykcji z tym zwizanych. Na podest otarza jest dopuszczany jedynie uprawniony do tego, wynajty wczeniej kamerzysta lub fotograf. W momencie wrczania komunii rwnie dopuszczany jest tylko jeden fotograf, ktry kolejno robi dzieciom zdjcia. W tym zakresie przestrze kocioa jest opisana szeregiem restrykcji czon ych ze specjalnym zachowaniem w obecnoci sacrum. W opisywanej powyej przestrzeni kocioa wito lokuje si na otarzu, wane jest jednak miejsce jakie zajmuj w tym rytuale katechumeni i pozo stali wierni. To co rzuca si w oczy przy okazji Pierwszej Komunii witej to wyrane oddzielenie dzieci komunijnych od dorosych wiernych. Odbywa si to nie tylko przez ich strj czy pierwszestwo przy wchodzeniu do kocioa, lecz take przez jego wystrj. Dzieci siadaj w awkach, ktre zazwyczaj s przybrane biaym ptnem lub innymi ozdobami, dla dodatkowego ich wyrnienia. Zwrcenie uwagi dorosych na modych katechumenw, jednoznacznie ustanawia hierarch jaka ma miejsce w tym szczeglnym dniu. Dzieci s tu przedstawione w sposb naoczny i jasny, na nich skupia si uwaga fotografw i kamerzystw, to im powicana jest caa energia rodzicw przygotowujcych t uroczysto. Tworzy si pewien ukad skupiajcy uwag na wydarzeniach przedstawianych w rytuale. Pierwsza Komunia wita ma wic by przede wszystkim witem dzieci, wyraz temu daje ich czynny udzia w liturgii. Nastpuje swoiste odwrcenie porzdkw i caa uwaga zgromadzonych ma by skupiona na dzieciach. Dopuszczone s one rwnie do sfer i czynnoci wczeniej im niedostpnych. 9

W przeszoci czas wity oddzielony by jednoznacznie od czasu pracy progiem kocioa. Dzi wito, a moe raczej odwitno, wkracza do domw razem z obyczajami zwizanymi z komunijnym przyjciem. Rwnie tutaj moemy mwi o sacrum, jednak ju na innym poziomie. To rodzina staje si dominium witoci i odwitnoci. Tym samym spotkanie rodzinne jest okazj do bliszego poznania jej czonkw i uformowaniu si pamici zbiorowej rodziny. Obecnie zwraca si uwag na fakt, e przyjcie domowe, stroje i prezenty przejmuj cay presti tej uroczystoci a ceremonia kocielna coraz czciej postrzegana jest jedynie jako pusty rytua. Wielokrotnie badani wspominali o osobistym charakterze obcowania z sacrum i pewnej dowolnoci w rozumieniu terminu wito. Granice sacrum zdaj si wic rozmywa, silne akcenty jakim s prg i otarz kocioa w dalszym cigu peni rol wyznacznikw przestrzeni witej. Doczona je dnak do nich zostaje przestrze domu jako miejsca spotkania rodzinnego. Wyduenie czasu witowania o przyjcie domowe i rozcignicie ceremonii kocielnej na oktaw Biaego Tygodnia, maj z zaoenia podkrela witeczny charakter Pierwszej Komunii witej. Mimo to wrd badanych przeze mnie osb, pojawiay si opinie, e rytua ten staje si powoli imprez domow, okazj do pokazania swojego statusu majtkowego i jest zdominowany przez konsumpcjonizm. Wspomniane przez Caillois ulotno i ambiwalencja sacrum zdaj si potwierdza. Czy mona wic uzna, e wraz z pojawiajc si desakralizacj i sekularyzacj, sacrum znika z rytuau Pierwszej Komunii witej? Badania pokazuj, e nie. Sacrum istnieje w dalszym cigu w odbiorze tej uroczystoci, przeniesione zostaj jedynie akcenty, z odczucia zbiorowoci na osobiste obcowanie ze witoci i z jednoznacznie okrelonej przestrzeni kocio a, na ognisko domowe i rodzin.

BIBLIOGRAFIA: R. Otto, wito: elementy irracjonalne w pojciu bstwa i ich stosunek d o elementw racjonalnych, tum. B. Kupis, KR, Warszawa 1999. R. Caillois, Czowiek i sacrum, tum. A. Tatarkiewicz, E. Burska, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1995. M. Buchowski, Magia i rytua, Instytut Kultury, Warszawa 1993. W drodze do Jezusa, Przygotowanie dzieci do pierwszej spowiedzi i Komunii witej , 10

red. ks. R. Czekalski, Wydawnictwo Salezjaskie, Pock 2005. D. Simonides, Od kolebki do grobu. lskie wierzenia, zwyczaje i obrzdy rodzinne w XIX wieku, Instytut lski, Opole 1988.

* Wszystkie teksty zamieszczone na stronie www.laboratorium.kultury.us.edu.pl podlegaj prawnej ochronie. Zabrania si ich kopiowania, przetwarzania i rozpowszechniania bez pisem nej zgody autorw.

11