Rozdzia V Formy pastwa Historyczne prby klasyfikowania pastw Klasyfikacja pastw w gwnej mierze ma charakter umowny i jest uzaleniona

od tego, co przyjmiemy za gwne kryterium podziau. Podzia pastw wg. Platona : - ustroje prawidowe (waciwe) to taki, ktrego rzd za cel gwny ma dobro ogu zgodnie z zasad sprawiedliwoci - ustroje zwyrodniae to takie, ktrych celem jest dobro jedynie rzdzcych Arystoteles rozwin podzia ustrojw prawidowych na : - monarchi rzdy jednej osoby - arystokracj rzdy niewielkiej grupy osb - politej rzdy ogu wolnych obywateli Nastpnego podziau dokona ze wzgldu na interes sprawowania wadzy : - tyrania realizuje jedynie interesy wadcy - oligarchia realizuje jedynie interesy bogaczy - demokracja realizuje jedynie interesy ubogich Pojcie typu pastwa w klasyfikacjach dwustopniowych Typ pastwa odpowiada formacji spoeczno-ekonomicznej na wszystkich etapach jej rozwoju. Pastwa dzielimy na cztery typy: - niewolnicze (klasa dominujca to waciciele niewolnikw) - feudalne (klasa dominujca to waciciele ziemscy) - kapitalistyczne (klasa dominujca to dysponenci kapitau finansowego i przemysowego) - socjalistyczne (klasa dominujca to robotnicy) Rewolucja spoeczna przejcie pastwa z jednego typu do drugiego w drodze walk klasowych i procesw spoecznych. Wspczesne sposoby klasyfikowania pastw Podwaliny pod wspczesne klasyfikacje pastw stworzy H. Kelsen wyrniajc: - pastwa demokratyczne w ktrych sprawujcy wadz maj akceptacj spoeczn - pastwa autokratyczne w ktrych sprawujcy wadz nie maj takiej akceptacji

Interesujc klasyfikacj pastw przedstawia W. Lamentowicz , wedug ktrego kryteria rozrnienia pastw obejmuj : - stopie zewntrznej suwerennoci pastwa - stopie cywilizacyjnego rozwoju - stopie jednorodnoci etnicznej i narodowej - sia strategiczna - typ ustroju spoeczno-gospodarczego - typ wewntrznego ustroju politycznego

Inn klasyfikacj przedstawia M. Gulczyski, wedug ktrego pastwa dzielimy na: - demokratyczne (gdzie wystpuje obustronna zaleno rzdzcych i rzdzonych) - paternalistyczne (w ktrych stosunki midzy rzdzcymi , a rzdzonymi ukadaj si na wzr wizi rodzinnych) - teokratyczne (w ktrym gwn wizi s normy i struktury religijne) - autokratyczne ( polegajce na arbitralnym podporzdkowaniu spoecznoci scentralizowanym orodkom wadzy pastwowej) Pojcie formy pastwa Forma pastwa ksztat, struktura , ustrj i sposb funkcjonowania pastwa. Forma pastwa wg. G. Jellinka sposb sprawowania wadzy w pastwie, sposb rzdzenia w pastwie, sposb urzeczywistniania pastwowego kierownictwa spoeczestwem, caoksztat metod i sposobw sprawowania wadzy przez grupy spoeczne, do ktrych naley wadza pastwowa itp. Forma pastwa wg. T. Langera sposb zorganizowania i sprawowania wadzy pastwowej. Trjelementowa koncepcja formy pastwa Trjelementowa koncepcja formy pastwa skada si z : - formy rzdu - ustroju terytorialnego - reimu politycznego Forma rzdu i ustrj terytorialny odzwierciedlaj aspekt strukturalny wadzy pastwowej, za reim polityczny odzwierciedla aspekt funkcjonalny. Zmiany formy pastwa dokonuj si w dwojaki sposb : - sposb pokojowy (w ramach obowizujcego porzdku konstytucyjnego, w wyniku zmian konstytucji) - sposb niepokojowy ( gwatowny, w wyniku dziaa nielegalnych ) Forma rzdu Formy rzdu dzielimy na : - monarchie - republiki Charakterystyka monarchii : - wadz obejmuje monarcha w drodze dziedziczenia - monarcha sprawuj swoj wadz doywotnio - monarcha tradycyjnie skupia w swojej gestii peni wadzy Monarchie dzielimy na: - absolutne wadza monarchy nie jest ograniczona prawem - konstytucyjne wadza monarchy jest ograniczona prawem - parlamentarne wadza monarchy jest znacznie ograniczona prawem, peni w pastwie raczej rol reprezentatywn.

Charakterystyka republiki: - gowa pastwa, ktra moe mie charakter jednoosobowy jest wyaniania w drodze wyborw - gowa pastwa wybierana jest na czas okrelony i czsto ograniczona pewn iloci kadencji. Republiki dzielimy na: - arystokratyczne naczelne organy pastwowe powoywane s przez wsk grup ludnoci pastwa, wyrniajcych si swoim szlachetnym pochodzeniem - demokratyczne naczelne organy pastwowe s powoywane bezporednio lub porednio przez szerokie rzesze obywateli Modele form rzdu dzielimy na : - modele urzeczywistniane w ramach systemw koncentracji (jednoci) wadzy, ktre moemy podzieli na : - systemy koncentracji ograniczonej, ktre mog znajdowa swoje rozwizania w trzech modelach ustrojowych: * modelu przewagi parlamentu * modelu przewagi organu wykonawczego * modelu przewagi partyjnego orodka decyzji politycznej - systemy koncentracji absolutnej (jedynowadztwa, dyktatury) - modele urzeczywistniane w ramach systemw podziau wadzy. Systemy te najczciej przyjmoway posta : *systemu rwnowagi legislatywy i egzekutywy, w ramach organw pastwowych , ktrym zapewniano przez wybr jednego z dwch modeli rozwiza ustrojowych: modelu wspdziaania legislatywy i egzekutywy modelu rozdziau legislatywy i egzekutywy * systemu nierwnowagi legislatywy i egzekutywy , w ramach ktrego przewidywano modele: przewagi legislatywy przewagi egzekutywy

Ustrj terytorialny Z punktu widzenia ustroju terytorialnego pastwa dzielimy na: - jednolite (zwane te prostymi) - zoone ( np. federacje) Pastwo jednolite charakteryzuje si: - nie posiada czci, ktre mona by uzna za odrbne organizmy pastwowe - jednostki podziau terytorialnego maj charakter administracyjny - jednolity w skali caego pastwa jest system organw - jednolite jest obywatelstwo tego pastwa - jednolity jest system prawny - ilo szczebli podziau terytorialnego moe by rna

Autonomia terytorialna- polega na przyznaniu poszczeglnym jednostkom podziau terytorialnego i istniejcym w nich organom pewnego, czasem nawet szerokie i daleko idcego, zakresu samodzielnoci w podejmowaniu decyzji dotyczcych wasnych spraw. Pastwo zoone na przestrzeni wiekw przyjmowao rne postacie : - unia personalna gdzie czynnikiem wicym dwa lub wicej pastw jest gwnie osoba wsplnego monarchy lub wsplny dom panujcy ) - unia realna zwizek dwch lub wicej pastw , zczonych nie tylko osob wsplnego monarchy, ale dodatkowo take podobiestwami ustrojowymi, niektrymi wsplnymi organami pastwowymi, a niekiedy innymi wsplnymi atrybutami pastwowoci) - konfederacja zwizek pastw, twr powoany w celu realizacji okrelonych wsplnych zamierze - federacja pastwo zwizkowe,stanowi swoisty rodzaj zwizku pastw, ktre czciowo zrzeky si swojej suwerennoci na rzecz pastwa federalnego Cechy federacji: - skada si z jednostek o znacznym stopniu niezalenoci i samodzielnoci politycznej - podmiotem prawa midzynarodowego z reguy jest federacja - terytorium federacji nie jest jednolit caoci - podmioty federacji maj wasne wewntrzne podziay terytorialno-administracyjne - podmioty federacji posiadaj wadz ustawodawcz i ustrojodawcz - czci skadowe federacji mog mie wasne systemy organw pastwowych - w federacjach istnieje instytucja podwjnego obywatelstwa - parlament w pastwie federalnym jest dwuizbowy Podstaw do wyrnienia pastw o strukturze centralistycznej lub zdecentralizowanej stanowi relacje midzy organami centralnymi i terenowymi, a zwaszcza zakresy ich kompetencji. Centralizacja pastwa nastpuje gdy stworzona jest w nim zwarta struktura organizacyjna, a mechanizmy decyzyjne skupione s w orodkach centralnych. Pastwo zdecentralizowane charakteryzuje si tym, e zakres spraw pozostawionych w kompetencji organw centralnych jest stosunkowo wski. Organy centralne nie mog decydowa o kwestiach przekazanych w gesti organw terenowych. Zjawiska centralizmu i decentralizacji nie pozostaj w bezporednim zwizku z demokratycznym lub niedemokratycznym charakterze ustroju pastwa. Reim polityczny Reim polityczny caoksztat zasad, na ktrych opiera si system wadzy, og metod, ktrymi dysponuje wadza pastwowa w stosunkach z obywatelami i zorganizowanymi postaciami ycia spoecznego w pastwie. Zwizek reimu politycznego z regulacjami prawnymi, w tym take konstytucyjnymi, jest o wiele luniejszy, ni taki zwizek elementw strukturalnych formy pastwa. Analiz reimu politycznego kadego konkretnego pastwa rozpocz naley od ustalenia zespou zasad ustrojowych. Badanie reimu w danym pastwie nie moe ograniczy si do poziomu zasad. Wyrnia si zazwyczaj reimy demokratyczne i autokratyczne. Reimy dzielimy na: - demokratyczne - niedemokratyczne

Za demokratyczny uznamy reim polityczny, ktry spenia co najmniej dwa wymogi : - w pastwie istniej instytucje i procedury zabezpieczajce obywatelom wpyw na dziaalno organw pastwowych - organy pastwowe realizuj cele i zadania wytyczone lub przynajmniej aprobowane przez wikszo spoeczestwa (materialna gwarancja demokratycznoci reimu). Konieczne jest rwnie, by rzdzeni oceniali reim jak demokratyczny. Wg. T. Langera za reim niedemokratyczny uznamy taki, w ktrym brak formalnych lub materialnych gwarancji jego demokratycznoci. Najczstszym reimem niedemokratycznym s : - reim autokratyczny - reim totalitarny