Imperfekcje w obliczaniu ste hal stalowych wedug PN-EN 1993-1-1 [2]

dr hab. in. Walter Wuwer, prof. Pol. l.

Eurokod [1] zwraca uwag na wag ste w ksztatowaniu ustroju nonego budowli. Naley jej zapewni integralno strukturaln. Prty ste naley, wg [2], projektowa na: tzw. rwnowane obcienia imperfekcyjne (tzn. obcienia wywoane wstpnymi deformacjami elementw podpieranych), oraz obcienia zewntrzne wystpujce podczas eksploatacji obiektu. Naley wzi pod uwag trzy rodzaje imperfekcji geometrycznych ustroju nonego: ukowe; przechyowe; skrtne.

Imperfekcje ukowe

uwzgldnia si w obliczaniu poprzecznych dachowych ste poaciowych oraz pitrowych (tzn. dwukondygnacyjnych) pionowych ste podunych supw. uwzgldnia si w obliczaniu pionowych ste podunych supw budynkw i hal (tzw. ste ciennych, jeli znajduj si one w paszczynie cian zewntrznych budynku). maj znaczenie w przypadku rygli ram o duej wysokoci konstrukcyjnej i maej sztywnoci zgiciowej z paszczyzny dwigara (generuj obcienie poziome prostopade do paszczyzny dwigara (czego norma nie uwzgldnia).

Imperfekcje przechyowe

Imperfekcje skrtne

Imperfekcje w steniach poaciowych poprzecznych

W analizie ste, zapewniajcych stateczno boczn belkom lub elementom ciskanym (przykadowo grnym pasom wizarw), wpywy imperfekcji zaleca si uwzgldnia za pomoc zastpczej imperfekcji geometrycznej elementw stanych, w postaci wstpnej imperfekcji ukowej o strzace e0 (Rysunek 5.6 wg [2]), ktrej warto naley obliczy ze wzoru (5.12) w [2]:
e0 = m L 500 (5.12)

gdzie: L rozpito stenia, m liczba elementw stanych (wizarw),

m = 0,51 +

1 m

Wstpne ukowe imperfekcje elementw stanych mona zastpi rwnowan si stabilizujc qd (por. Rysunek 5.6): qd = N Ed 8 e0 + q L2

(5.13)

gdzie: q ugicie stenia od oddziaywania q i wszelkich obcie zewntrznych (np. wiatrem), uzyskane z analizy I rzdu (gdy stosuje si teori II rzdu mona przyj q = 0). qd sumaryczne cige oddziaywanie m dwigarw stanych przez jeden tnik; zakada si, e pas dwigara ciskany jest sta si NEd na caej dugoci; rwnowane obcienie stabilizujce dla pojedynczego dwigara wyniesie: e qd ,1 = 8 N Ed 0 . L2

W przypadku, gdy stenie stabilizuje ciskany pas zginanej belki o staej wysokoci, to warto siy ciskajcej NEd mona obliczy ze wzoru (5.14) w [2] (Rys. 1):
M Ed h

N Ed =

(5.14)

gdzie: MEd maksymalny moment w belce, h cakowita wysoko belki. Gdy przekrj belki (przekrj rygla ramy) jest poddany zewntrznemu obcieniu ciskajcemu N, to si NEd naley powikszy o stosown cz NEd tego obcienia, tj. o cz przypadajc na pas ciskany wg wzoru (por. rys. 1b):

N Ed =

Af Aw + 2 Af

N.

Obcienie cakowite pasa rygla ramy wynosi wtedy:

N Ed ,calk = M Ed + N Ed . h

Rys. 1. Zginany i ciskany rygiel ramy przytrzymany prtami stenia poprzecznego: a) schemat statyczny ramy oraz wykres momentw od obcie grawitacyjnych, b) siy ciskajce grny pas rygla

W miejscach stykw belek lub elementw ciskanych, powizanych z prtami ste, przyjmuje si lokalne oddziaywania rwne 2NEd (Rysunek 5.7 wg [2]), ktre powinny by przeniesione przez to stenie. Poniewa wedug wzoru (5.5) w [2]:

= 0 h m = 0 m =

1 m 200

(w przypadku ste h =1), std rozwaane oddziaywanie naley ostatecznie wyznaczy z zalenoci: m N Ed 1 2 N Ed = 2 . m N Ed = 100 200

Tak obliczone siy wystpujce w miejscach stykw, np. styku montaowego 1 w grnym pasie wizara lub w stykach belek powinny by przeniesione przez stenie poaciowe poprzeczne (por. rysunek 5.7).

W stykach naley ponadto uwzgldni wpyw wszystkich obcie zewntrznych, natomiast mona wtedy pomin siy od wstpnej imperfekcji ukowej o strzace e0.

Imperfekcje w obliczaniu pionowych ste supw hali

Dla ukadu podunego hali, obcionego reakcjami wizarw dachowych oraz przykadowo poziom si H (Rys. 2) obliczamy imperfekcj przechyow wg wzoru (5.5) w [2]:

1 h m 200

(5.5)

Rys. 2. Stenie cienne supw hali bez suwnic z imperfekcj przechyow supw

Mona pomin imperfekcj przechyow , gdy speniony jest warunek: H Ed 0,15VEd . (5.7)

Przechy powoduje konieczno uwzgldnienia oddziaywania poziomego HEd,, ktrym naley dodatkowo obciy ukad poduny (por. rys. 2). Warto siy HEd, wyznacza si ze wzoru: 1 H Ed , = VEd = h m VEd . 200
Ukad poduny naley ostatecznie obciy si poziom: HEd = H + HEd,. Sprawdzenia wymaga okrelenie liczby m supw, ktre naley uwzgldni w obliczeniach, aby mc wyznaczy wspczynnik m wg wczeniej podanych wielkoci, wystpujcych we wzorze (5.5).

Uwagi dodatkowe
- Naley przypomnie, e efekty lokalnych imperfekcji ukowych poszczeglnych elementw (prtw ste) bd dodatkowo uwzgldnione w formuach nonoci elementw naraonych na wyboczenie (za pomoc wspczynnika wyboczenia ). - Gdy analiza II rzdu ma uwzgldnia zwichrzenie elementw zginanych, to mona przyjmowa imperfekcje tych elementw jako

k e0 gdzie: zastpcza wstpna imperfekcja ukowa w paszczynie najmniejszej e0 bezwadnoci przekroju (uwzgldnianie dodatkowych imperfekcji skrtnych nie jest na og wymagane); k parametr (zaleca si k = 0,5).

Stenia pionowe midzywizarowe

Aby zabezpieczy wizary przed skrceniem lepsza byaby geometria stenia pionowego, ktr tworz trjkty, jako figury geometrycznie niezmienne (rys. 3).

Rys. 3. Geometria ste pionowych midzy wizarami: a) patew jako element stenia, b) stenie niezalene od patwi, c) patew kratowa stanowi stenie

Eurokod 3 nie podaje zasad rozmieszczania ste midzywizarowych. Obliczenie rwnowanych si poziomych od imperfekcji skrtnych kratownic nie jest dotychczas ujte w przepisach normowych.

Blachy fadowe jako stenia ustrojw prtowych

Jako dachowe stenia poaciowe oraz pionowe stenia cienne mona wykorzysta blachy fadowe stanowice elementy obudowy obiektu. Blachy fadowe wraz z patwiami i ryglami oraz innymi uzupeniajcymi elementami tworz tarcze zdolne przenosi obcienia w paszczynie poaci dachu oraz w paszczyznach cian, jednak pod warunkiem, e wzajemne poczenia wspomnianych elementw zapewni wspomnianym tarczom geometryczn niezmienno.

Wspprac wzajemn midzy arkuszami blach oraz arkuszami blach a podpierajcymi je elementami prtowymi powinny zapewnia w tym wypadku poczenia sworzniowe (koki wstrzeliwane, np. Hilti, gwodzie wstrzeliwane itp.) o odpowiedniej nonoci na cinanie, a przede wszystkim na docisk z uwzgldnieniem przepisw normowych, uwzgldniajcych owalizacj otworw). Pokrycie z blach fadowych moe stanowi geometrycznie niezmienn tarcz, jeli za pomoc odpowiednich elementw dystansowych zapewni si po obwodzie naleyty kontakt czterech krawdzi pokrycia (dachu) z konstrukcj podpierajc ! Zagadnieniom tym powicony jest odrbny wykad. Obliczanie i konstruowanie tarcz stajcych z blach fadowych wymaga odpowiedniego dowiadczenia projektowego oraz duego nakadu pracy. Przepisy dotyczce obliczania i konstruowania takich konstrukcji zawarte s m. in. w pozycjach [3], [4], [5].

Przykady obliczeniowe
Przykad 1 Wyznaczy obcienie poprzecznych ste poaciowych jako podpar bocznych ciskanych pasw wizarw dachowych. (Wykorzysta przykad z ksiki [6]) Konstrukcje Stalowe. Przykady oblicze wedug PN-EN 1993-1, pod redakcj Aleksandra Kozowskiego, Rzeszw 2009 - Przykad 8.1., str. 254) UWAGA: W przykadzie tym bdnie obliczono ugicie tnika pod cakowitym obcieniem. Zastosowano uproszczony wzr na ugicie, uwzgldniajcy jedynie moment zginajcy a pomijajcy si poprzeczn, ktra w tym przypadku ma decydujcy wpyw warto ugicia. Ugicie rzeczywiste stanowice miar podatnoci tnika jest kilkakrotnie wiksze. W przykadzie zaniono wiec cige obcienie tnika rwnowan si stabilizujc qd (wzr 5.13). Naley take zapozna si z przykadem P4.3 w [9], str. 190.

Przykad 2 Wyznaczy dodatkowe obcienie poziome tnika pionowego ukadu jak na rys. 4, spowodowane przechyem supw. W obliczeniach uwzgldni wpyw nachylenia terenu odpowiadajcego III kategorii grniczej. Dane: - obcienie ukadu: F = 475 kN (jak dla supw wewntrznego rzdu dwunawowej hali z cikim przekryciem), H = 49,0 kN, - nachylenie terenu: T = 10 mm/m, - krzyulce tnika: dugo teoretyczna lk = 9,37 m, pole przekroju: Ak, stal S235 fy = 235 MPa, - wymiary: b = 6,0 m, h = 7,2 m.

Rys. 4. Schemat ciany podunej pionowe stenie (cienne) midzysupowe

a) Wstpne sprawdzenie koniecznoci uwzgldnienia imperfekcji przechyowych warunek normowy (5.7); HEd = H = 49,0 kN, VEd = 5F = 5475,0 = 2375,0 kN. HEd = 49,0 kN < 0,15 VEd = 0,152375,0 = 356,25 kN Imperfekcje przechyowe powinny by uwzgldnione w obliczeniach statycznych stenia.

b) Obliczenie wstpnej imperfekcji przechyowej wg warunku (5.5) podanego w wykadzie pt. Modelowanie konstrukcji w celu wykonania analizy globalnej ....

= 0 h m ,

0 =

1 , 200

h =

2 2 = = 0, 745, h 7, 2

2 = 0, 667 < h = 0, 747 < 1, 0. 3

Sprawdzenie liczby m supw, ktre naley uwzgldni w obliczeniach: - rednia sia w supie:

N r =

- sia w najmniej wytonym supie:

5 F 5 475, 0 = = 395,8 kN, 6 6 6 NEd = 0,5F = 0,5475,0 = 237,5 kN.

i

Poniewa NEd = 237,5 kN > 0,5Nr = 0,5395,8 = 197,9 kN, std wszystkie supy naley uwzgldni w obliczeniach i przyj m = 6:

1 1 1 = 0 h m = 0, 745 0, 764 = 0, 00284 rad 200

m = 0,5 1 + = 0,5 1 + = 0, 764, m 6

c) Obliczenie si poziomych od wstpnej imperfekcji przechyowej Rysunek 5.4 i sprawdzenie warunku (5.7), podanego w wykadzie pt. Modelowanie konstrukcji w celu wykonania analizy globalnej ....
H d , = VEd = 0, 00284 2375, 0 = 6, 75 kN,

H Ed = H + H d , = 49, 0 + 6, 75 = 55, 75 kN 0,15VEd = 0,15 2375, 0 = 356, 25 kN H Ed = 55, 75 kN < 0,15VEd = 356, 25 kN Imperfekcje przechyowe powinny by uwzgldnione w obliczeniach statycznych stenia pionowego.

d) Obliczenie mnonika obcienia krytycznego cr wg warunku (5.2) w [2], podanego w wykadzie pt. Modelowanie konstrukcji w celu wykonania analizy globalnej ....
Ed cr = V Ed

h H , Ed

Przy obliczaniu poziomego przemieszczenia ukadu H,Ed zaoono, e w przeniesieniu obcienia poziomego na fundamenty bior udzia tylko krzyulce rozcigane, a wystpujce w nich naprenia osiga mog wartoci fy; (K/Ak fy), gdzie K i Ak odpowiednio sia w krzyulcu tnika i pole jego przekroju poprzecznego.

Przy tych zaoeniach otrzymuje si:

Rys. 5. Przemieszczenie poziome H,Ed ukadu podunego hali: a) wyduenie krzyulca b) przechy 0,T spowodowany III kategori grnicz terenu

i,k

- wyduenie krzyulca

lk =

f K lk 235 3 y lk = 10 9,37 = 10,485 10 3 m, E Ak E 210

- przemieszczenie poziome ukadu

sin = oraz i ,k = b lk H , Ed = i , k lk b = 10, 485 103 9,37 = 16,374 103 m, 6, 0

H , Ed

cr =

H Ed VEd

h H , Ed

55, 745 7, 2 = = 10, 32 > 10 . 3 2375, 0 16,374 10

Poniewa cr > 10, tote ukad nie jest wraliwy na efekty II rzdu.

e) Uwzgldnienie nachylenia terenu T Uwzgldniajc nachylenie grnicze terenu i przyjmujc, e jest ono stae na ukadu, otrzymuje si dodatkowy przechy supw dugoci 0,T = T = 0,010 rad, oraz: - wstpn imperfekcj przechyow wg warunku (5.5)

calk = 0 h m + 0,T =

1 10 0, 745 0, 764 + = 0, 01285 rad. 200 1000

- siy poziome od imperfekcji przechyowej oraz sprawdzenie warunku normowego (5.7)

Hd, = VEd = 0,01284 2375,0 = 30,52 kN, HEd = H + Hd, = 49,0 + 30,52 = 79,52 kN HEd = 79,52 kN < 0,15 VEd = 0,152375,0 = 356,25 kN

Imperfekcje przechyowe naley uwzgldni w obliczeniach statycznych stenia. - mnonik obcienia krytycznego cr

cr =

H Ed VEd

h H , Ed

79,519 7, 2 = = 14, 72 > 10 3 2375, 0 16,374 10

Poniewa cr > 10 ukad nie jest wraliwy na efekty II rzdu.

f) Ocena dodatkowego obcienia poziomego tnika Hd, - bez uwzgldnienia nachylenia terenu (wg punktu c): Hd, = 6,75 kN; przyrost obcienia poziomego (Hd, /H) = 6,75/49,00 = 0,14 (wzrost obcienia o 14%), - z uwzgldnieniem nachylenia terenu (wg punktu e): Hd, = 30,52 kN; przyrost obcienia poziomego Hd, /H = 30,52/49,00 = 0,62 (wzrost obcienia o 62%).

Literatura
[1] PN-EN 1990: Eurokod: Podstawy projektowania konstrukcji [2] PN-EN 1993-1-1: Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw. [3] J. Brdka, R. Garncarek, K. Miaczewski, Blachy fadowe w budownictwie stalowym, Warszawa Arkady, 1999 (i pniejsze), [4] PN-EN 1993-1-3: Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-3: Reguy oglne. Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno. [5] European Recommendations for the Application of Metal Sheeting Acting as a Diaphragm. Stressed Skin Design. ECCS Committee TC7, TWG 7.5, May 1995. [6] Praca zbiorowa: Konstrukcje Stalowe. Przykady oblicze wedug PN-EN 1993-1, pod redakcj Aleksandra Kozowskiego, Rzeszw 2009. [7] PN-90/B-03200: Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie. [8] A. Biegus, D. Mdry, Obliczanie ste hal stalowych wedug PN-EN 1993-1-3, Konstrukcje stalowe, 2007. [9] Praca zbiorowa: Budownictwo oglne, tom 5, Stalowe konstrukcje budynkw. Projektowanie wedug eurokodw z przykadami oblicze pod kierunkiem Mariana Giejowskiego i Jerzego Ziko, Arkady, Warszawa 2010.