NOWOCZESNE HALE 4/11

| PROJEKTOWANIE

prof. dr hab. in. Antoni Biegus

Politechnika Wrocawska

Wytenie imperfekcyjne ste poprzecznych dwigarw dachowych

e
Eurokod 3 [12] rozmieszczania przedskrajnych polach kadej dylatacj.
18

nie podaje zasad i stosowania ste. Zgodnie z PN-90/B03200 [11] poaciowe stenia poprzeczne naley stosowa w skrajnych lub

czci oddzielonej

ajczciej poaciowe stenia poprzeczne umieszcza si nie rzadziej ni na co sme pole. Zapewniaj one geometryczn niezmienno w paszczynie poaci dachu, przenosz obcienia poziome od wiatru (dziaajcego na cian szczytow i wietliki) oraz od hamowania podwieszonych suwnic. Ponadto ich wanym zadaniem konstrukcyjnym jest usztywnienie poziome (boczne) rygli dachowych przed wyboczeniem z paszczyzny dwigara dachowego. W tym przypadku stabilizowane ciskane czci rygli (penociennych lub kratowych) przekazuj na poaciowe stenia poprzeczne obcienia statecznociowe (poziome). Wyznacza si je jako oddziaywanie imperfekcji geometrycznych stanych rygli dachowych (zakadajc model obliczeniowy ciskanych prtw ze wstpnymi wygiciami ukowymi). W pracy podano zasady oglne obliczania poaciowych, poziomych ste poprzecznych dwigarw dachowych, obcionych wyteniami imperfekcyjnymi. Przedstawione w Eurokodzie 3 [12] wytenie imperfekcyjne tych ste dotyczy tylko podstawowego przypadku jednoprzsowej kratownicy stajcej, ktra stabilizuje bocznie elementy ciskane na caej swojej dugoci. Przedmiotem pracy s zasady oblicze poziomych ste rygli dachowych o schemacie wspornika i ustroju wieloprzsowego. Oddziaywania imperfekcyjne stabilizowanych elementw oraz wytenia poprzecznych ste analizowanych konstrukcji s odmienne od przedstawionych w Eurokodzie 3 [12]. W pracy zaproponowano modele analizy ste poprzecznych, gdy wspornikowe elementy stabilizowane s ci-

skane na swojej dugoci oraz w przypadkach, gdy wieloprzsowe elementy stabilizowane s ciskane i rozcigane na swojej dugoci. Z powodu braku propozycji w literaturze przedmiotu i przepisach normowych dotyczcych oceny oddziaywa imperfekcyjnych prtw wytonych rozciganiem i ciskaniem powszechnie stosuje si zasady ich ustalania, jak dla elementw ciskanych na caej swojej dugoci, co prowadzi do nieekonomicznego projektowania.

Jednoprzsowe poprzeczne stenia poaciowe dwigarw dachowych

Obcienia statecznociowe (poziome) wyznacza si jako oddziaywania imperfekcji geometrycznych stanych rygli dachowych (zakadajc model obliczeniowy ciskanych prtw z wstpnymi wygiciami ukowymi rys. 1c). Std nazwa tych oddziaywa obcienia imperfekcyjne. W Eurokodzie 3 [12] podano zasady oblicze poprzecznego stenia o schemacie dwigara jednoprzsowego (rys. 1a). Dotycz one tylko podstawowego przypadku jednoprzsowej kratownicy stajcej, ktra stabilizuje bocznie elementy ciskane (siami o rozkadzie quasi-parabolicznym rys. 1b) na caej swej dugoci. Jego obcienie statecznociowe (rys. 1a) wyznacza si jako oddziaywanie rwnomiernie rozoone qd, 1, wywoane imperfekcjami geometrycznymi e0 stanych m elementw (rygli dachowych w paszczynie poaci dachu). Stabilizowanemu, ciskanemu elementowi dwigara przyporzdkowuje si model prta ze wstpnym wygiciem uko-

PROJEKTOWANIE | NOWOCZESNE HALE 4/11

wym, ktre odpowiada tzw. imperfekcji krytycznej (o ksztacie jego sprystej postaci wyboczenia rys. 1c). Strzaka wygicia stanego elementu (rys. 1c) wynosi: Z analizy (3) wynika, e obcienie przekazywane przez wstpnie wygity stabilizowany element w duym stopniu zaley od sztywnoci stenia (jest ono tym wiksze, im sztywno stenia jest mniejsza). Si ciskajc NEd w stanym pasie dwigara kratowego (rys. 2a), ktra jest zmienna na dugoci, przyjmuje si (po stronie bezpiecznej) z przedziau, w ktrym jest ona najwiksza. Gdy stenie stabilizuje ciskany pas zginanego dwigara penociennego o staej wysokoci (rys. 2b), to si NEd mona wyznaczy ze wzoru: ywa imperfekcyjnych qd rys. 3b) nie przekazuje si na supy i pionowe stenie midzysupowe budynku halowego (Rq = 0 rys. 3c). Poaciowe stenie poprzeczne przekazuje na jego tniki midzysupowe tylko reakcje RW od oddziaywa wiatru ze cian szczytowych rys. 3c (ewentualnie od suwnic podwieszonych do dachu).

e0

Dm

L 500

(1)

gdzie: L rozpito stanych elementw (w PN-EN 1993-1-1 [12] podano bdnie; L rozpito stenia), m wspczynnik kumulacji oddziaywa stanych m elementw. Imperfekcje geometryczne stanych elementw nie s skierowane systematycznie, lecz przypadkowo [2]. Dlatego czne obcienie dziaajce na stenie jest mniejsze, ni wynikaoby to z prostego sumowania oddziaywa od m elementw, co uwzgldnia wspczynnik kumulacji obcienia obliczany ze wzoru:

Wspornikowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych

W przypadku np. zadasze ramp zaadowczych, trybun stadionw czy wiat stosuje si dwigary dachowe o schemacie wspornika (rys. 4a). W takich rozwizaniach konstrukcyjnych stenie poprzeczne dwigarw ma schemat kratownicy wspornikowej (rys. 4b), a stabilizowane elementy s ciskane siami o rozkadzie quasi-pparabolicznym. Przypadek taki nie jest ujty w PN-EN 1993-1-1 [12] ani w literaturze przedmiotu. Proponuje si wwczas stabilizowanym, ciskanym elementom dwigarw dachowych przyporzdkowa model wspornikowego prta ciskanego, z wstpnym wygiciem, ktre odpowiada tzw. imperfekcji krytycznej (o ksztacie jego sprystej postaci wyboczenia rys. 4c). Przez analogi do granicznych ugi elementw wspornikowych w PN -EN 1993-1-1 [12] mona przyj jego strzak:

N Ed

M Ed h

(4)

gdzie: h cakowita wysoko elementu (rys. 2b). Jeli jest on ciskany i zginany (rys. 2b), to naley przyj tak kombinacj siy podunej NEd,i oraz momentu zginajcego MEd, ktra daje najwiksz warto siy podunej, i obliczy ze wzoru:

Dm

1 0,51  m

(2)

gdzie: m liczba stanych elementw. W przypadku przyjcia paraboli jako linii wstpnej imperfekcji ukowej (rys. 1c) o strzace e0 i staej na dugoci L siy ciskajcej NEd w stanym elemencie (wykorzystujc zaleno midzy obcieniem uku i rozporem) imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizujce qd,1 (rys. 1a) wynosi:

N Ed

N Ed ,i 2

M Ed h

(5)

gdzie: NEd,i sia poduna w analizowanym przekroju rygla dachowego, MEd maksymalny obliczeniowy moment zginajcy w ryglu dachowym. Wyjanienia wymaga sprawa reakcji podporowych poprzecznych ste poaciowych, ktre s przekazywane na supy i midzysupowe stenia pionowe budynkw halowych. Zagadnienie to stosunkowo czsto jest bdnie interpretowane nie tylko w projektach, ale rwnie w publikacjach. Ukad konstrukcyjny skadajcy si ze stabilizowanych elementw poczonych patwiami (w tym patwiami okapowymi) z poziomym steniem poprzecznym jest samozrwnowaony i nie jest aktywny zewntrznie, co przedstawiono na rys. 3. Siy imperfekcyjne stanych rygli dachowych F oraz ich reakcje RFm nie s czynne dla elementw nienalecych do ukadu, z ktrego pochodz (RFm = 0). Dlatego pozioma sumaryczna reakcja m stanych elementw Rq (od ich oddzia-

q d ,1

8N
i 1

e0  G q L2

e0 , 2

Dm

L2 250

(6)

Ed

(3)

gdzie: NEd maksymalna sia ciskajca w stanym elemencie, q ugicie stenia od oddziaywania qd i wszystkich obcie zewntrznych, uzyskane z analizy I rzdu (w przypadku gdy w analizie ustroju stosuje si teori II rzdu, mona przyj q = 0 ). Podany w PN-EN 1993-1-1 [12] wzr (3) uwzgldnia wpyw sztywnoci stenia poprzecznego na jego wytenie, gdy strzaka wygicia ukowego e0 jest zwikszona o ugicie tnika q. Mona je pomin w obliczeniach, gdy: q < L / 2500

gdzie: L2 dugo wspornikowego elementu stanego (rys. 4), m wspczynnik kumulacji wg (2). Zakada si, e jest on ciskany maksymaln si ciskajc NEd w stanym elemencie. Postpujc w sposb omwiony dla ste dwigarw jednoprzsowych, imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizacyjne qd,2 wynosi:

qd ,2

i 1

2 N Ed

e0  G q L2 2

(7)

Si NEd i ugicie q w (7) naley oblicza wedug zasad omwionych dla ste jednoprzsowych.

19

NOWOCZESNE HALE 4/11

| PROJEKTOWANIE

Rys. 1. Model obliczeniowy poziomego stenia poprzecznego wg PN-EN 1993-1-1: a) schemat konstrukcji, b) rozkad si ciskajcych w stanym elemencie, c) wstpne wygicie stanego elementu

Rys. 4. Model obliczeniowy poziomego stenia poprzecznego dwigara wspornikowego: a) schemat konstrukcji, b) rozkad si ciskajcych w stanym elemencie, c) wstpne wygicie stanego elementu

Wieloprzsowe stenia poprzeczne dwigarw dachowych

Model obliczeniowy ste przedstawiony w PN-EN 1993-1-1 [12] dotyczy stabilizowania bocznego elementw ciskanych na caej swojej dugoci. Imperfekcyjne siy stabilizujce powstaj w wyniku ciskania stanego elementu. W przypadkach np. dwigarw wieloprzsowych (rys. 5a i 6a) usztywniane elementy s nie tylko ciskane, ale rwnie rozcigane. Podobny rozkad

Rys. 2. Schematy wytenia stabilizowanego pasa: a) kratownicy, b) dwigara penociennego

Rys. 3. Obcienia i reakcje podporowe poziomego stenia poprzecznego budynku halowego: a) schemat ustroju nonego hali, b) schemat obcienia poziomego stenia poprzecznego, c) schemat obcienia stenia midzysupowego

si wewntrznych w stabilizowanych elementach wystpi w ramach ze sztywnymi poczeniami rygli ze supami. Wwczas mona przyj, e na dugoci, gdzie wystpuje rozciganie, stane elementy nie generuj oddziaywa imperfekcyjnych na poprzeczne stenie poziome. Na rys. 5 i 6 pokazano schematy obliczeniowe ste poprzecznych odpowiednio przsa skrajnego i przsa poredniego kratownicy wieloprzsowej. W badanym przypadku mona by rozway przyjcie obliczeniowego schematu statycznego stanego elementu jako prta przegubowo-sztywnego dla przsa skrajnego (rys. 5) oraz sztywno-sztywnego dla przsa poredniego (rys. 6) ze wstpnym wygiciem, ktre odpowiada tzw. imperfekcji krytycznej (o ksztacie jego sprystej postaci wyboczenia). Z analiz przedstawionych w [8] wynika, e pocztkowa deformacja ukadu wedug sprystej postaci jego wyboczenia nie musi by jego imperfekcj krytyczn. Udowodniono to w [8] i [14] na przykadzie ciskanego elementu o sztywnosztywnym podparciu, ktrego wstpne wygicie zaoono w postaci paraboli II stopnia oraz pierwszej formy jego wyboczenia. Z analiz tych bada wynika, e bardziej niekorzystn imperfekcj jest parabola II stopnia. W zwizku z tym w przypadku stabilizowanych elementw ciskanych i rozciganych proponuje si przyjmowa wstpne wygicie ukowe na ciskanym odcinku stanego elementu.

20

PROJEKTOWANIE | NOWOCZESNE HALE 4/11

Rys. 5. Schemat obliczeniowy stenia poprzecznego przsa skrajnego kratownicy wieloprzsowej

W przypadku stanego ciskanego i rozciganego pasa grnego w przle skrajnym dwigara dachowego (rys. 5b) proponuje si przyjmowa wstpne wygicie ukowe na dugoci jego czci ciskanej, o strzace:

go pasa grnego (rys. 6b) proponuje si przyjmowa wstpne wygicie ukowe na odcinku ciskanym, o strzace:

Uwagi i wnioski kocowe

Analizowane w pracy schematy stabilizowanych bocznie elementw wspornikowych i wieloprzsowych wystpuj stosunkowo czsto w praktyce projektowej. Brak propozycji w literaturze przedmiotu i przepisach normowych dotyczcych oceny oddziaywa imperfekcyjnych takich elementw sprawia, e powszechnie stosuje si zasady ich ustalania jak dla elementw ciskanych na caej swojej dugoci wedug Eurokodu 3 [12]. Prowadzi to czsto do nieekonomicznego projektowania poprzecznych ste, a niekiedy jest bdne. W Eurokodzie 3 [12] podano sposb obliczania poprzecznego stenia o schemacie tylko dwigara jednoprzsowego, ktry stabilizuje elementy ciskane na caej swojej dugoci. Przedstawione w pracy zasady oglne analizy poprzecznych, poziomych ste dwigarw dachowych dotycz przypadkw, ktre nie s ujte w Eurokodzie 3 [12], tj. ste o schemacie wspornika i ustrojw wieloprzsowych oraz wyznaczania

e0 , 4

Dm

L4 500

(9)

e0,3

L Dm 3 500

(8)

gdzie: L3 rozpito ciskanej czci stanego elementu (rys. 5b), m wspczynnik kumulacji wg (2). Na rys. 6 pokazano schemat obliczeniowy przsa poredniego kratownicy wieloprzsowej. Podobny schemat wytenia stabilizowanego ciskanego pasa grnego wystpi w ryglach ram o sztywnych poczeniach rygli ze supami. Na rys. 6b przedstawiono model oceny wytenia poprzecznego stenia poaciowego tego dwigara. Rwnie w tym przypadku w ustaleniu oddziaywa imperfekcyjnych stanego ciskanego i rozcigane-

gdzie: L4 rozpito ciskanej czci stanego elementu (rys. 6), m wspczynnik kumulacji wg (2). W obliczeniach ste pokazanych na rys. 5 i 6 naley przyjmowa maksymaln si ciskajc NEd w stanym elemencie wedug zasad dotyczcych ste jednoprzsowych. Postpujc w sposb omwiony dla ste dwigarw jednoprzsowych, imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizacyjne analizowanych konstrukcji qd,3 (rys. 5b) i qd,4 (rys. 6b) naley oblicza wedug (3), przyjmujc odpowiednio e0 = e0,3 i L = L3 (w przypadku pokazanym na rys. 5b) oraz e0 = e0 i L = L4 (w przypadku pokazanym na rys. 6b).

21

NOWOCZESNE HALE 4/11

| PROJEKTOWANIE

Rys. 6. Schemat obliczeniowy stenia poprzecznego przsa poredniego kratownicy wieloprzsowej

si stabilizujcych od elementw stanych, ktre s ciskane i rozcigane na swojej dugoci. W tym te sensie przedstawione propozycje obliczeniowe poziomych ste poprzecznych uzupeniaj zasady zamieszczone w Eurokodzie 3 [12]. W pracy zwrcono uwag na konieczno waciwej interpretacji w analizach statyczno-wytrzymaociowych reakcji podporowych ste poziomych od oddziaywa imperfekcyjnych stabilizowanych elementw. Ot te reakcje podporowe nie s przekazywane na supy i stenia midzysupowe. Wartoci bdnie przyjtego obcienia tcznikw miedzysupowych stanowi czsto okoo 50% obcienia od wiatru przekazywanego ze ciany szczytowej hali. Prowadzi to do nieekonomicznego projektowania ste midzysupowych. Ukad konstrukcyjny skadajcy si ze stabilizowanych elementw poczonych patwiami (w tym patwiami okapowymi) ze steniem poprzecz-

nym jest samozrwnowaony i nie jest aktywny zewntrznie. Siy imperfekcyjne oraz reakcje nie s czynne dla elementw nienalecych do ukadu, z ktrego pochodz.
Pimiennictwo 1. Biegus A.: Nono graniczna stalowych konstrukcji prtowych. PWN, Warszawa Wrocaw 1997. 2. Biegus A.: Probabilistyczna analiza konstrukcji stalowych. PWN, Warszawa Wrocaw 1999. 3. Biegus A.: Stalowe budynki halowe. Arkady, Warszawa 2003. 4. Biegus A., Mdry D.: Obliczanie ste hal stalowych wedug PN-EN 1993-1-1. Konstrukcje Stalowe, nr 1/2008, 34-37. 5. Biegus A.: Stateczno prtw ciskanych pod zmieniajcym si skokowo obcieniem osiowym. Inynieria i Budownictwo, nr 7/1988, 148-151. 6. Biegus A.: Calculation of transversal bracing of cantilever and multispan girders. Proceedings of XII International Conference on Metal Structures (ICMS-2011), Poland 15-17 June 2011, Progress in Steel and Composite Structures, Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw 2011.

7. Giejowski M., Barszcz A., lczka L.: Projektowanie ste stalowych ukadw konstrukcyjnych wedug PN-EN 1993-1-1. Inynieria i Budownictwo, nr 11/2008, 614-621. 8. Goncalves R., Camotim D.: On the incorporation of equivalent member imperfection In the In-plane design of steel frames. Journal of Constructional Steel Research, vol. 61 (2005), 1226-1240. 9. Pakowski Sz.: Konstrukcje stalowe. Wybrane zagadnienia obliczania i projektowania. PWN, Warszawa 2009. 10. Pakowski Sz.: Uwagi dotyczce obliczania poprzecznych ste dachowych. Inynieria i Budownictwo, nr 3/1997, 139-141. 11. PN-90/B-03200. Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie. 12. PN-EN 1993-1-1:2006. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw. 13. Trahair N.S., Bradford M.A., Nethercot D.A., Gardner L.: The behaviour and design of steel structures to EC3. Furth edition, Taylor & Francis, London and New York 2008. 14. Wojczyszyn D.: Analiza dugoci wyboczeniowych pasw z paszczyzny kratownic paskich. Rozprawa doktorska, Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej, raport serii PRE nr 6/2009.v

22