P6/1 /8PA 8

ISSN 1427-048 BARWY ZDROWIA

M a g a z y n M e d y c z n y
fot. Maciej Bogdaski
1
SPIS TRECI
4 List do redakcji
5 Alchemia ycia
6 Pamitnik
7 Zdrowo, smacznie, wesoo
11 Indeks i adunek glikemiczny diety
16 zaczynam od nowa
18 mniejsze zo
19 Pionierskie transplantacje
21 Insulina potrzebna mzgowi
23 Sodka epidemia
26 Terapia za fnansow barier
28 Gorzki wynik walki z cukrzyc
29 Sia nadziei
30 Dla zdrowia i urody
33 Kult witamin
36 Helisa smakw
42 Miejsce dla dzikiej przyrody
46 Paryskie brzany
48 i taj ju zostanie
50 Zatrzyma czas
53 Moc relaksacji

3
Gdyby wszyscy ludzie na wiecie nosili w ser-
cach mio i wdziczno, Ziemia odzyskaa-
by sw pierwotn urod - mwi Masaru Emoto,
japoski uczony, zajmujcy si od lat badaniem
wody z caej planety. W jego kraju, zreszt nie
tylko tam, funkcjonuje zjawisko ducha sw. Lu-
dzie wiedz, e duch sw oddziauje na wszyst-
ko, co istnieje i ma moc niemal natychmiastowej
odmiany wiata z tym wikszym skutkiem, gdy
sowo np. modlitwy, wypowiada wsplnie spo-
ra grupa osb. Dziaa wtedy poczona sia ich
woli.
Dobre sowo jedno jest rwnie cenne.
Jego pozytywne wibracje maj niewyobra-
aln si, zatem przywrmy mu codzienn
uywalno.
Jeli wypowiemy takich sw duo, wiat sta-
nie si lepszy i my bdziemy na pewno inni
z mioci i wdzicznoci w sercach.


Danuta Maria Roszkowska
Redakcja Magazynu cukRzyca a zdRowie
wydawca:
wszechnica diabetologiczna
PSd zw w Biaymstoku
adres redakcji:
ul. warszawska 23, 15-062 Biaystok
tel. 085 741 57 01, tel./fax 085 732 99 74
e-mail: pol_stow_diabetykow@wp.pl
www.cukrzycaazdrowie.pl
Redaktor naczelna:
danuta Maria Roszkowska
z Redakcj wSPPRacuj:
mgr edyta adamska
prof. dr hab. Maria Borawska
prof. dr hab. n. med. ewa otto-Buczkowska
Marek dolecki
dr n. med. joanna Filipowska
mgr Magorzata Fr
dr n. med. Hanna Bachrzewska-gajewska
mgr wiesawa gobek
prof. dr hab. n. med. Maria grska
mgr Micha iwaczuk
prof. dr hab. n. med. ida kinalska
dr n. med. Magorzata korolczuk-zarachowicz
mgr Bogumia awniczak
janusz niczyporowicz
mgr jolanta obidziska
Renata Saniewska
prof. dr hab. n. med. jacek Sieradzki
anastazja Szachowicz
prof. dr hab. n. med. Magorzata Szelachowska
Lucyna Szepiel
prof. dr hab. n. med. Mirosawa urban
anna worowska
dr n. med. Halina wjcik
Tumaczenie z jzyka angielskiego:
Micha iwaczuk
Tumaczenie z jezyka hiszpaskiego:
Marcin Szachowicz
Redakcja grafczna:
Lucyna Szepiel
wydanie magazynu
zostao dofnansowane
przez Pastwowy
Fundusz Rehabilitacji
osb niepenosprawnych
4
Pisz, poniewa o Tobie wiem. Mog wzi
do rki numer czasopisma i kolejny raz po-
czu komfort przekazu treci, wartoci, kli-
mat wasny, gdy identyczny z m chorob
oraz pokrewny sferom zdrowia, pozostaj-
cym mimo niej. Przekona si, e stale jest
zesp ludzi doskonale znajcych wszyst-
kie aspekty choroby i zdrowia, tym samym
mnie. Nale bowiem do grona adresatw i
odbiorcw. Cukrzyca a Zdrowie nie jest
naturalnie jedynym czasopismem w tema-
cie diabetologii. Wybraam jednak wa-
nie je jako swego szczeglnego przewod-
nika zarwno w sferze czysto medycz-
nej jak i duchowej, a s one integralne. C
bowiem zyska czowiek chorujcy na cuk-
rzyc insulinozalen, prbujc przyka-
dowo doprowadzi do normoglikemii, le-
czc choroby wspistniejce, aplikujc so-
bie farmaceutyki, stosujc wszelakiego ro-
dzaju rodki zewntrzne, przypumy na
dotknit zmianami powierzchni skry,
ograniczajc si do konwencjonalnych me-
tod? Jeeli pogbia si jego poczucie stag-
nacji, zbdnoci, wrcz nieszczcia? Re-
zerwujc je dla siebie, nie wtajemniczajc w
nie nikogo? Efekty terapii bd adne, a w
najlepszym razie, przy sukcesywnoci wy-
sikw znikome i niewystarczajce. Bariera
bowiem pozostanie.
Wana w periodyku, poza zawartoci
merytoryczn, jest oprawa grafczna. Do-
penia ona bowiem przekazu, odbioru czy-
telnika pacjenta bd kogo, kto jest z
nim na co dzie. Ju sama okadka moe,
jak w przypadku Cukrzycy a Zdrowia
zachca do zapoznania si z artykuami.
Przez to czyni je wartociowym rodkiem
tego, co zewntrzne, wzrokowe. Jak pej-
za, wypeniony warstwami i gbi, sta-
nowic warto sam w sobie. Caociowy
ogld jest istotny z uwagi na czste stany
przygnbienia, lku, negacji wystpujce w
przewlekej chorobie. Mona bowiem sy-
sze wzrokiem, widzie umysem. Specja-
listyczne czasopismo czy w sobie walory
przekaziciela wiedzy z zakresu medycyny i
oddziaywanie kulturalno-estetyczne, psy-
chologiczne.
Prasa wanie moe by najlepiej przyj-
mowanym medium. Uwzgldnia bowiem
wielorakie potrzeby pacjenta, ktremu jest
powicona. Jego potrzeb indywidual-
nego poznania, samotnoci, ciszy i spoko-
ju, dyskrecji a nawet dystansu (gdy moe
zamkn, odoy gazet), aby nic mu nie
przypominao o chorobie, o niczym, wie-
dzc, e moe powrci w dowolnym mo-
mencie, w dowolny sposb do wybranego
fragmentu, tematu, artykuu, czy choby
zdjcia.
Zanim wiat wyeliminuje cukrzyc, co
pozwala dopuszcza dokonujcy si po-
stp w medycynie, osignicia naukowcw,
takie czasopisma jak Cukrzyca a Zdro-
wie s niezwykle potrzebne. Jak znaki we
mgle, wiata w wskim, ciemnym tunelu
penym niebezpiecznych zakrtw. Niech
trwaj, aby take dziki nim diabetycy byli
w moliwie najlepszej formie.
Okrena
List do redakcji
Szanowna Redakcjo!
5
W arkanach uudy
nikn cudu klejnoty
bogactwo barw
rzebi dysonansu krysztay.
Cokolwiek dodam do mej nadziei
cokolwiek z niej odejm,
zotego piasku
w szkle klepsydry
czas nie przesypie.
Diamenty uczu:
sztuczne szka
czy kamienie
rozrniam dzi
w emocjonalnym mikroskopie.
Energia marze mnie prowadzi
i czsto strca
w otcha czarn
ziejc pustk
esencj mocn
jak czerwie krwi.
Wstaj, by uciec
w krzykliwy przedwit,
ultrafolet czasu i przestrzeni
farbuje moje
fatum niespenienia
jest tak wyrane
e nie widz drogi.
W powietrzu gstym
od zapachw i barw
gbokim od emocji
jak przestwr.
Jestem sob
najprawdziwiej odizolowaniem
od faszu i prawd wiata
w jego jednoci
i kontracie
w przepychu
gniewu, nicoci.

Harmoni strun powietrza amie dwik,
wypeniajcy puca bkit
i jaskrawo
w niewysyceniu zmysw
habi szlachetn czerwie.
Imienia patki w wizce koloru
zastyge law intymnoci
przechodz intuicj
w to zdarze.
W arkanach jzyka
jasno jest tylko
drogowskazem w mroku.
Jaw wiadomo rozkwita.
Jestem gdzie porodku
wyborem jutra ju teraz
jestem caoci i czci
w magii odlegego ogrodu.
Kimkolwiek jestem
jeli kocham yj
z mocnej esencji
wasnej krwi
wyawiam rubin.
Okrena
Alchemia ycia
(fragment)
6
Pamitnik
Jesie... i ja w jesieni.
Co nas czy? Pora i czowiek. Naturalna symbio-
za.
Patyna i przezrocze zarazem. Pora przesania-
jca wyrazisto, radosn jasno barw i rozkwi-
tu, otwarto ogrodw. W czowieku take zacho-
dz na siebie cienie, wrzeciona niepokornych od-
czu i pomiennych myli, zasnuwaj niepokojem
drogi. Zmienia si kolorystyka spojrzenia i stanu
duszy. W orzechowowinnych oczach jesieni prze-
gldaj si zielone licie, barwne motyle i kwiaty;
jak marzenia do spenienia niebo bkitne. Dusza
zmienia kolorystyk nastroju, lecz przywoywane
w niej formy i kolory lata s jak ywe. Oywia je
wanie melancholia.
ycie czowieka zdrowego lub wchodzcego w
nie, parafrazujc, jest niby wiosna, lato. Ozna-
cza rozwj, daleki horyzont, rado, energi, pe-
ni moliwoci. Moja paleta, jako artysty ycia
jest inna. Dominuje w niej tonacja popielu. Jak-
e jednak zachwycajco eksponuje ona plamy
zota, purpury. To naturalizowane wanie jesie-
ni barwy lici drzew, tak mi drogich, ale take
bursztyn, wosk, wino, wrzos, czy pomie wie-
cy. Kady wie, co oznaczaj te nazwy. Dla mnie
s czym jeszcze...Swego rodzaju symbolami, ma-
pami mego wntrza, domem mej duszy, wsp-
istniejc rzeczywistoci. W czowieku zacho-
dzi tak wiele zmian najdoniolejsze, najpikniej-
sze sprawy, momenty, krople wzrusze krystali-
zuj si i zachowuj we wspomnieniu ywe formy.
Niby ywica drzew zaklta w bursztynie. Niczym
kamienie szlachetne, majce by ozdob wntrza,
skarbem postrzegania, wiary, barwnymi wiata-
mi na wskich, krtych ciekach trudnego ycia,
trudnych sytuacji. Grona gniewu, kary, alu, czy
najwzniolejszych uczu, zalenie od tego, czy i
jak je w sobie pielgnuj, przelewam na innych, z
jakiej perspektywy na mnie i na innych oddziay-
wuj, czy pozwalam im oddycha, przesania
soce tworz koloryt, gsto, jako krwi.
Serce jest niczym wosk. Jeli bd potrafa wznie-
ci w nim iskr odwagi, mioci zdoa rozwiet-
li mrok blu, zwtpienia.
Tak wic mam wiele wsplnego z jesieni. To
wiatr...bezwzgldna sia odwrotu lecz i zoto-
strunna pie, jak emocje. Chociaby rnorakie
stany w chorobie.
Myl, e mimo caej aury poegnania, jesie
ma, a na pewno moe emanowa przejmujcym
urokiem.
Szam ulic, czuam si le. Wzmagajcy si
wiatr by jak bl gowy. Odnosiam nieodparte
wraenie, e cieniutkie gazki amay si, wygi-
nay w mych stawach i miniach, w yach kwiaty
tuliy swe patki, taczc do smutnej piosenki. Fi-
zycznie i duchowo byam chora. Musialam przy-
stan, uczyni cokolwiek, aby odnale w sobie
istot aktywn. Weszam do maej kawiarenki, o
intymnej aranacji, wypenionej akurat nutami
piosenki z nostalgicznym tekstem
A w grach ju jesie(...).
Odpoczynek, krople osodzonej orzechowym
syropem, aromatycznej kawy z wolna przywraca-
y mi siy, koiy me zmysy, stapiajc si z melo-
di.
I stao si, e bya chata we wrzosach, pena a-
godnych cieni, ktre nie znay sw. Przeglday
si w oknach lnicych kropl rosy i byy jak licie
kolorowe, ciepe, pachnce i szelestne, oplecione
przdz babiego lata.
Byam duchem. Me ciao pozostawio mi wol-
no, ktrej potrzebowaam. Byam daleko, a za-
razem o oddech. Wchona mnie magia jesieni.
Zaabsorbowaa mnie tak, e sama staam si je-
sieni.
Drogi Pamitniku ta karta jest zocistobeowa
z domieszk bordo, pod inicjaem jesieni. Porz-
dek liter, tworzcych jej nazw to alfabet dnia. Za-
mknity i otwarty, jak... memento.
Okrena
7
Zdrowo,
smacznie,
wesoo
Kiedy zakoczyo si pierwsze spotkanie,
ktrym 9 padziernika zainaugurowano
cykl Czwartkowych Obiadw u Diabe-
tykw, w redakcji Cukrzyca a Zdrowie
odetchnito z ulg. Udao si. Czas my-
le o nastpnym. Kolejny obiad uda si
jeszcze bardziej.
Gocinny Capitol
w Biaymstoku
O tym, e cukrzyca jest chorob, z ktr
da si y dugie lata pod warunkiem za-
chowania pewnej dyscypliny i reimu
szczeglnie jeli chodzi o odywianie si
nikogo przekonywa nie trzeba. Ale na
pewno warto pokaza, e dieta nie musi
by nudna i nieatrakcyjna; e mona ody-
wia si zdrowo, a jednoczenie smacznie.
Ide czwartkowych obiadw podobnie
jak za krla Stasia jest nie tylko wsplne
spdzenie czasu przy degustacji wczeniej
przygotowanych potraw. Kto wie, czy nie
waniejsze s w czasie tych spotka przey-
cia kulturalne, a take walory edukacyjne.
Chcielimy znale w Biaymstoku re-
stauracj, ktra by z nami wsppracowaa
przy organizacji tych obiadw mwi Da-
nuta Roszkowska, prezes Podlaskiego Sto-
warzyszenia Diabetykw i redaktor naczel-
na dwch periodykw. Pierwszy odby si
w restauracji Bicardi. Wszystko byoby
w porzdku, gdyby nie to, e lokal okaza
si zbyt may jak na nasze potrzeby. Dla-
tego nastpny, listopadowy, zorganizowa-
limy wsplnie z Capitolem. I wszystko
wskazuje na to, e nasza wsppraca bdzie
trwa duej.
Vip przy garach
Jak wyglda scenariusz takiego obiadu
czwartkowego? Najpierw jest deser dla
ducha. Dwa pierwsze spotkania poprze-
dza recital rewelacyjnej grupy jazzowo-
folkowej Sarakina. Ich kompozycje z naj-
nowszej pyty, inspirowane muzyk Szope-
na, wprawiy goci w doskonay nastrj, a
gorce bakaskie rytmy zaostrzyy apety-
ty. Ale jeszcze nie przyszed czas na obiad
waciwy. Poprzedzia go porcja wiedzy
o roli i znaczeniu witaminy A w naszej co-
dziennej diecie. Informacje te przydadz
si kademu, nie tylko osobom, ktre mu-
Czwartkowe
obiady
u krla
Stasia?
Nie,
u diabetykw
8
sz przestrzega diety cukrzycowej. W nie-
codziennej scenerii gocie Capitolu wy-
suchali wykadu prof. dr hab. n. med. Ma-
rii Grskiej Co z t cukrzyc.
Z duym zainteresowaniem obserwowa-
no kulinarne wyczyny dwch panw: wice-
prezydenta Biaegostoku Tadeusza Aruko-
wicza i dyrektora Wydziau Spraw Spoecz-
nych UM, Adama Kurluty, ktry tym ra-
zem wystpi jako modszy kuchcik.
Panowie przygotowali obiad. Na pierw-
sze danie zupa z dyni z pestkami sonecz-
nika i siemienia lnianego jako e witami-
na A obecna jest we wszystkich owocach i
warzywach w kolorze tym, pomara-
czowym i czerwonym. A na drugie: kur-
czak po bolosku z bukietem warzyw i ry
przygotowane zdrowo, bo na parze.
Po kilkunastu minutach potrawy byy
gotowe. Mona byo zasi przy stoach i
zje pyszny obiad.
Bez sponsorw ani rusz
A byli wrd nich:
yczliwi restauratorzy, ktrzy s w sta-
nie na zapleczu lokalu cudownie roz-
mnoy przygotowywan w jednym, nie-
wielkim garnku potraw i poczstowa ni
ponad stu goci obiadu czwartkowego;
oraz przedstawiciele frmy AMC, zna-
nego na caym wiecie producenta cudow-
nych garnkw, a waciwie caego systemu
do szybkiego i zdrowego gotowania.
Bez nich nie udaoby si nam zrealizowa
Czwartkowych Obiadw u Diabetykw
mwi Redaktor Naczelna periodyku Cuk-
rzyca a Zdrowie.
Rzeczywicie, system proponowany przez
AMC to marzenie kadej pani domu. Bo
nie do, e cay obiad mona przygotowa
w cigu kilku-kilkunastu minut, to na do-
datek wszystko jest bardzo smaczne, zdro-
we, niepozbawione witamin i mineraw. A
tradycyjne gotowanie, niestety, wypuku-
je wiele substancji odywczych z warzyw,
kaszy czy ryu.
DOMA
fot. Marek Dolecki, Maciej Bogdaski
Tadeusz Arukowicz, wiceprezydent Biaegostku z Adamem Kurlut, dyrektorem
Departamentu Spraw Spoecznych U. M. zaczynaj gotowa
9
W niecodziennej scenerii gocie Capitolu wysuchali wykadu
prof. dr hab. n. med. Marii Grskiej Co z t cukrzyc.
Jazzowo-folkowa grupa Sarakina
10
Krzyszof Diller, szef marketingu AMC w rozmowie z gomi Czwartkowych Obiadw
Okazao si, e ditea cukrzycowa nie jest ani nudna, ani skomplikowania. Po prostu samo zdrowie.
11
Dieta stanowi bardzo istotny element leczenia
cukrzycy. Przestrzeganie zalece dietetycznych
wraz z zalecon farmakoterapi pozwala uzyska
lepsze wyrwnanie metaboliczne. Zrozumienie
zalece z pewnoci uatwi wprowadzenie zmian
w diecie osobom chorym na cukrzyc.
W poywieniu wyrniamy 3 gwne grupy pod-
stawowych skadnikw odywczych. S to biaka,
tuszcze i wglowodany. Najwikszy wpyw na po-
ziom glukozy we krwi maj niewtpliwie wglowo-
dany (potocznie nazywane cukrami). Przez wiele
lat opieralimy si jedynie na podziale tej grupy na
wglowodany proste i zoone, w zalenoci od ich
budowy chemicznej. Do wglowodanw prostych
nale m.in. glukoza i fruktoza (wystpujce gw-
nie w owocach i w miodzie). Wglowodany zoo-
ne moemy za podzieli na dwie kolejne podgru-
py, mianowicie dwucukry (w tym laktoza cu-
kier mleczny i sacharoza zbudowana z glukozy i
fruktozy, jest to cukier, ktrego uywamy do so-
dzenia) oraz wielocukry ( np. skrobia wystpuj-
ca gwnie w ziarnach zb i ziemniakach). W-
glowodany moemy te podzieli na przyswajalne
przez nasz organizm (np. fruktoza, skrobia) i nie-
przyswajalne, czyli bonnik pokarmowy.
Poniewa poziom glukozy we krwi zaley prze-
de wszystkim od wglowodanw, czyli cukrw, w
diecie osoby chorej na cukrzyc powinny by one
cile kontrolowane, zarwno pod wzgldem ich
iloci, jak te jakoci.
Aby okreli ilo wglowodanw, wprowadzono
pojcie wymiennika wglowodanowego (WW). 1
WW jest to taka ilo produktu, w ktrej wyst-
puje 10g wglowodanw przyswajalnych. I tak np.
1 kromka chleba to jest 1 wymiennik wglowoda-
nowy, tzn. zawiera 10g cukrw, 1/3 buki pszen-
nej to te jest 1 WW, czyli caa buka, stanowi 3
WW (30g wglowodanw), 1/5 buki grahamki to
te jest 1 WW, czyli w caej buce grahamce mamy
a 5 WW (50g wglowodanw!!!).
Ostatnimi laty skupiamy si jednak bardziej na
wpywie wglowodanw na poziom glikemii.
Ot wglowodany mog by trawione i wchania-
ne w rnym tempie. Niektre wchaniaj si bar-
dzo szybko, przez co gwatownie podnosz po-
ziom cukru we krwi, inne za wchaniaj si wol-
niej, przez co poziom glikemii we krwi bdzie
wzrasta stopniowo.
Powstaa wic nowa klasyfkacja wglowodanw
nazwana indeksem glikemicznym (IG), okrelaj-
ca wanie tempo ich wchaniania. Produkty w-
glowodanowe zostay podzielone na 3 grupy:
o wysokim IG, tzw. wglowodany galopujce,
ktrych IG >70
o rednim IG, tzw. wglowodany maszerujce,
ktrych IG = 55-70
o niskim IG, tzw. wglowodany pezajce, kt-
rych IG <55
wglowodanow), 1/5 bulki grahamki to tez jest 1 WW, czyli w calej bulce grahamce mamy az
5 WW (50g wglowodanow!!!).
Ostatnimi laty skupiamy si jednak bardziej na wplywie wglowodanow na poziom glikemii.
Otoz wglowodany moga byc trawione i wchlaniane w roznym tempie. Niektore wchlaniaja
si bardzo szybko, przez co gwaltownie podnosza poziom cukru we krwi, inne zas wchlaniaja
si wolniej, przez co poziom glikemii we krwi bdzie wzrastal stopniowo.
Powstala wic nowa klasyIikacja wglowodanow nazwana indeksem glikemicznym (IG),
okreslajaca wlasnie tempo ich wchlaniania. Produkty wglowodanowe zostaly podzielone na
3 grupy:
- o wysokim IG, tzw. wglowodany galopujace, ktorych IG ~70
- o srednim IG, tzw. wglowodany maszerujace, ktorych IG 55-70
- o niskim IG, tzw. wglowodany pelzajace, ktorych IG 55








Przyjto, iz glukoza ma indeks glikemiczny 100. Bulka pszenna ma IG 95, czyli wchlania si
niemalze w takim tempie jak czysta glukoza. IG marchwi gotowanej wynosi 45-90, soku z
marchwi ok. 40, zas surowej marchwi 16-30. Z czego wic wynikaja tak znaczne roznice ?
Otoz na wartosc IG ma wplyw wiele czynnikow, m.in.:
ilosc i rodzaj wglowodanow
wzrost glukozy we krwi
czas od spozycia posilku
IG ~70
IG 55-70
IG 55
indeks
i adunek
glikemiczny
diety
mgr Edyta Adamska
specjalista dietetyk
12
foto Anna Worowska
Przyjto, i glukoza ma indeks glikemiczny 100.
Buka pszenna ma IG 95, czyli wchania si nie-
male w takim tempie jak czysta glukoza. IG mar-
chwi gotowanej wynosi 45-90, soku z marchwi ok.
40, za surowej marchwi 16-30. Z czego wic wyni-
kaj tak znaczne rnice ? Ot na warto IG ma
wpyw wiele czynnikw, m.in.:
ilo i rodzaj wglowodanw
stopie dojrzaoci owocw
zastosowane metody przetwarzania ywnoci
posiki poprzedzajce spoycie produktu; po-
siek o niskim IG moe spowodowa mniejszy
wzrost poziomu glukozy nastpujcy po spoy-
ciu kolejnego posiku, tzw. efekt drugiego po-
siku;
obecno i skad bonnika pokarmowego; frak-
cje bonnika rozpuszczalne w wodzie (pocho-
dzce np. z nasion rolin strczkowych, owo-
cw, warzyw, jczmienia i owsa) w przewodzie
pokarmowym tworz ele, stanowic barier f-
zyczn i zwalniaj dziaanie enzymw trawien-
nych; frakcje bonnika nierozpuszczalne w wo-
dzie (gwnie celuloza i lignina) wpywaj w
niewielkim stopniu na oprnianie odka i
nie wykazuj wpywu na trawienie i wchania-
nie wglowodanw; w zwizku z tym dieta wy-
sokobonnikowa nie zawsze oznacza diet o ni-
skim IG
stopie rozdrobnienia produktu i rozlunienia
lub degradacji struktur ciany komrkowej, np.
pod wpywem dziaania temperatury, co wpy-
wa na jego dostpno dla enzymw trawien-
nych; podczas gotowania skrobia pcznieje,
przez co staje si ona bardziej podatna na dzia-
anie enzymw trawiennych
obecno w produkcie innych skadnikw od-
ywczych; biaka, tuszcze, kwasy organiczne,
pektyny, taniny i kwas ftynowy hamuj tra-
wienie skrobi
Podsumowujc, warzywa i owoce zbudowa-
ne s z komrek. Podczas gotowania, pod wpy-
wem dziaania temperatury bony komrkowe
s niszczone, przez co ulegaj szybszemu trawie-
niu i wchanianiu. Im duej gotujemy, tym bar-
dziej niszczymy struktury bon. I std rnica w
IG np. marchewki. Jeli bdziemy j dugo goto-
wali, to jej IG bdzie wzrasta. Zasada ta dotyczy
wszystkich produktw gotowanych. Rwnie ma-
karony powinny by przygotowane al dente (p-
twarde). Bardzo dobrym sposobem przygotowa-
nia produktw, ktre wymagaj gotowania jest go-
towanie na parze. W sokach natomiast, bony ko-
mrkowe zostay zniszczone w sposb mechanicz-
ny. Tak wic, to co nie wymaga gotowania, naley
spoywa w postaci surowej, wtedy nasz organizm
musi troch popracowa zanim strawi i wcho-
nie wglowodany. Podobnie sytuacja wyglda np.
z ryem. Wysoko oczyszczony, czy te w postaci
patkw ryowych bdzie ulega znacznie szybsze-
mu wchanianiu ni ry brzowy, ktry jest mniej
przetworzony. IG pieczywa pszennego wynosi 70-
95, natomiast chleba z mki ytniej/ pieczywa pe-
noziarnistego, ju nawet 56. Indeks glikemiczny
zaley rwnie od stopnia dojrzaoci owocw, im
bardziej dojrzae tym atwiej s trawione. Banan,
ktry jest mocno dojrzay (ty) moe mie IG 70,
natomiast zielony 52.
Indeks glikemiczny okrela jednak tylko tempo
wchaniania wglowodanw, nie uwzgldnia za
ich iloci. Nie jest wic wskanikiem idealnym.
Dla przykadu, indeks glikemiczny czekolady wy-
nosi ok. 43, co nie oznacza, e naley j spoywa,
gdy zawiera due iloci cukrw. Niski IG w tym
przypadku uwarunkowany jest wysok zawarto-
ci tuszczu, ktry zwalnia tempo wchaniania.
Nasuwa si tu wniosek, i czekolada nie powinna
by spoywana w przypadku hipoglikemii, kiedy
to zaley nam, aby poziom glukozy we krwi wzrs
jak najszybciej.
Aby jeszcze dokadniej mc przewidzie wzrost
glukozy we krwi powstao kolejne pojcie, mia-
nowicie adunek glikemiczny (G). Bierze on pod
uwag zarwno tempo wchaniania jak te ilo
wglowodanw zawartych w produkcie. Moemy
go obliczy wykorzystujc poniszy wzr:
ktore wymagaja gotowania jest gotowanie na parze. W sokach natomiast, blony komorkowe
zostaly zniszczone w sposob mechaniczny. Tak wic, to co nie wymaga gotowania, nalezy
spozywac w postaci surowej, wtedy nasz organizm musi troch ,popracowac zanim strawi i
wchlonie wglowodany. Podobnie sytuacja wyglada np. z ryzem. Wysoko oczyszczony, czy
tez w postaci platkow ryzowych bdzie ulegal znacznie szybszemu wchlanianiu niz ryz
brazowy, ktory jest mniej przetworzony. IG pieczywa pszennego wynosi 70-95, natomiast
chleba z maki zytniej/ pieczywa pelnoziarnistego, juz nawet 56. Indeks glikemiczny zalezy
rowniez od stopnia dojrzalosci owocow, im bardziej dojrzale tym latwiej sa trawione. Banan,
ktory jest mocno dojrzaly (zolty) moze miec IG 70, natomiast zielony 52.
Indeks glikemiczny okresla jednak tylko tempo wchlaniania wglowodanow, nie uwzgldnia
zas ich ilosci. Nie jest wic wskaznikiem idealnym. Dla przykladu, indeks glikemiczny
czekolady wynosi ok. 43, co nie oznacza, ze nalezy ja spozywac, gdyz zawiera duze ilosci
cukrow. Niski IG w tym przypadku uwarunkowany jest wysoka zawartoscia tluszczu, ktory
zwalnia tempo wchlaniania. Nasuwa si tu wniosek, iz czekolada nie powinna byc spozywana
w przypadku hipoglikemii, kiedy to zalezy nam, aby poziom glukozy we krwi wzrosl jak
najszybciej.
Aby jeszcze dokladniej moc przewidziec wzrost glukozy we krwi powstalo kolejne pojcie,
mianowicie ladunek glikemiczny (LG). Bierze on pod uwag zarowno tempo wchlaniania jak
tez ilosc wglowodanow zawartych w produkcie. Mozemy go obliczyc wykorzystujac
ponizszy wzor:



Sprawdzmy zatem ladunek glikemiczny kilku produktow, bdacych swietnym przykladem
roznego wzrostu poziomu glukozy.

IG x ilosc wglowodanow (w gramach)
LG
100
Sprawdmy zatem adunek glikemiczny kilku
produktw, bdcych wietnym przykadem r-
nego wzrostu poziomu glukozy.
Na pocztek arbuz. Jego IG wynosi 72. Wglo-
wodany wchaniaj si wic szybko. Lecz w porcji
100g arbuza mamy jedynie 8g wglowodanw.
G arbuza = (72 x 8) : 100 = 5,76
G arbuza wynosi 5,76. Co to oznacza ? Wglo-
wodany wchon si szybko (IG 72), lecz poziom
glukozy we krwi nie wzronie wysoko gdy mamy
tylko 8g wglowodanw.
Teraz banan, zamy, i wybieramy niespena
200-gramowego banana, niezbyt dojrzaego.
13
G banana = (52 x 40) : 100 = 20,80
Teraz przeanalizujmy ten przypadek. IG jest ni-
ski, jednak zawiera a 40 g wglowodanw, ktre
bd wchaniane dosy wolno jednak podwyszo-
ny poziom glukozy bdzie si duej utrzymywa z
uwagi na du zawarto wglowodanw.
Teraz buka pszenna.
G buki pszennej = (95 x 30) : 100 = 28,50
Jaki bdzie wzrost glukozy we krwi ? Ot mamy
a 30 g wglowodanw, ktre wchaniaj si niemal
jak czysta glukoza (IG 95), poziom glukozy wzro-
nie wic szybko i wysoko (z uwagi na du ilo
wglowodanw). Po upywie 2 godzin, kiedy w ra-
mach samokontroli zmierzymy poziom cukru we
krwi, ku naszemu zdziwieniu okae si, e jest pra-
widowy, wic wysuwamy bdny wniosek, i mo-
emy spoywa te produkty. Dzieje si tak dlatego,
i przy tak szybkim wchanianiu (wysokim IG),
niezwykle trudne jest uchwycenie wzrostu glike-
mii w ramach samokontroli, a po wglowodanach
np. z buki pszennej moe ju nie by ladu. Tylko
jak wysoko wzrs poziom glukozy wczeniej ?









Spozywanie produktow o wysokim IG moze tez skutkowac wystapieniem hipoglikemii po
posilku. Zwlaszcza u osob stosujacych insulin. Gdy podana insulina osiaga swoj szczyt
dzialania (po 1,5-2 godz. w przypadku analogow szybkodzialajacych) a w przewodzie
pokarmowym wszystko juz zostalo wchlonite duzo wczesniej. U osob z cukrzyca typu 2,
kiedy zachowane jest jeszcze wydzielanie insuliny, rowniez moze wystapic podobna sytuacja,
kiedy to sama trzustka ,sprowokowana tak szybko wzrastajacym poziomem glukozy we
krwi, uwolni zbyt duze ilosci insuliny. Czyz nie zdarza si, ze po posilku wystpuje
hipoglikemia? Moze warto wtedy zastanowic si nad IG spozytego posilku? Lub odwrotna
sytuacja 2 godziny po posilku poziom glikemii jest w normie, natomiast przed kolejnym
posilkiem owe normy przekracza. Moze IG produktu byl odpowiednio niski, lecz bylo w nim
zawartych duzo wglowodanow, przez co poziom glukozy bdzie wzrastal powoli, lecz dlugo
bdzie podwyzszony? Czyzbysmy zapomnieli o ladunku glikemicznym?
Broszury z tabelami okreslajacymi zawartosc wglowodanow w produktach (tabele
wymiennikow wglowodanowych) dostpne sa praktycznie w kazdej placowce
diabetologicznej. Coraz szerzej dostpne sa rowniez materialy okreslajace indeks i ladunek
glikemiczny produktow. Niekiedy dysponujemy rowniez materialami okreslajacymi indeks i
LG
28,50
LG
5,76
LG 20,80
Spoywanie produktw o wysokim IG moe te
skutkowa wystpieniem hipoglikemii po posi-
ku. Zwaszcza u osb stosujcych insulin. Gdy
podana insulina osiga swj szczyt dziaania (po
1,5-2 godz. w przypadku analogw szybkodziaa-
jcych) a w przewodzie pokarmowym wszystko
ju zostao wchonite duo wczeniej. U osb z
cukrzyc typu 2, kiedy zachowane jest jeszcze wy-
dzielanie insuliny, rwnie moe wystpi podob-
na sytuacja, kiedy to sama trzustka sprowokowa-
na tak szybko wzrastajcym poziomem glukozy
we krwi, uwolni zbyt due iloci insuliny. Czy nie
zdarza si, e po posiku wystpuje hipoglikemia?
Moe warto wtedy zastanowi si nad IG spoy-
tego posiku? Lub odwrotna sytuacja 2 godziny
po posiku poziom glikemii jest w normie, nato-
miast przed kolejnym posikiem owe normy prze-
kracza. Moe IG produktu by odpowiednio niski,
lecz byo w nim zawartych duo wglowodanw,
przez co poziom glukozy bdzie wzrasta powoli,
lecz dugo bdzie podwyszony? Czybymy zapo-
mnieli o adunku glikemicznym?
Broszury z tabelami okrelajcymi zawarto
wglowodanw w produktach (tabele wymienni-
kw wglowodanowych) dostpne s praktycznie
w kadej placwce diabetologicznej. Coraz szerzej
dostpne s rwnie materiay okrelajce indeks
i adunek glikemiczny produktw. Niekiedy dys-
ponujemy rwnie materiaami okrelajcymi in-
deks i adunek glikemiczny caych potraw czy te
zestaww. Jeli mamy tabele IG oraz WW, to G
moemy w prosty sposb wyliczy. Troch bar-
dziej skomplikowane jest obliczanie indeksu gli-
kemicznego kilku produktw spoytych w jednym
posiku (gdy produkt o niskim IG moe spowo-
dowa wolniejsze wchanianie innego produktu,
ktry spoyty oddzielnie miaby wysz warto
IG). Jednak prosz miao zwrci si do dietetyka,
ktry z pewnoci odpowie na Pastwa pytania.
Dziki pracy wielu naukowcw z caego wia-
ta, moemy bliej pozna, w jaki sposb produkty
wpywaj na wzrost poziomu glukozy i moemy,
cho w pewnym stopniu, zrozumie dlaczego nasz
dobowy profl glikemii wyglda tak a nie inaczej.
Tabela: warto IG i G wybranych produktw na
podstawie midzynarodowych tabel IG i G (Fo-
ster-Powell K., Holt S.H.A., Brand-Miller J.: Inter-
national table of glycemic index and glycemic load
values: 2002)
produkt IG
Rozmiar
porcji (g)
Ilo wglo-
wodanw w
porcji
G
porcji
Bagietka, buka
pszenna
95 15 30 15 15
Chleb pumper-
nikiel
50 4 30 12 6
Ziemniaki goto-
wane (35 min)
88 9 150 18 16
Ry gotowany 64 7 150 36 23
Ry paraboiled 47 3 150 36 17
Sok marchwiowy 43 3 250 ml 23 10
Marchew goto-
wana (w zale-
noci od czasu
gotowania)
od 49 2
do 92 20
80
80
5
6
2
5
Marchew surowa 16 80 8 1
14
Sola w sosie
sola 100g, pietruszka 15g,
seler 10g, olej sonecznikowy 5g,
cytryna 10g, zielona pietruszka 10g,
li laurowy, godziki,
estragon, pieprz zioowy,
bazylia
otrze skrk z umytej cytryny. godziki utuc i
wymiesza z posiekanym estragonem oraz skr-
ka cytryny. Przyprawami natrze opukany f-
let soli. oczyszczone, opukane warzywa zala
wod, sporzdzic wywar. do wrzcego wywaru
woy ryb, ugotowa pod przykryciem.
Sos - olej sonecznikowy i wywar przyprawi
sokiem cytrynowym, sol potasow, pieprzem i
zielon pietruszk.
B=18,79 T=6,60 W=4,65 E=145kcal
Bitki cielce
w pomidorach
cielcina bez koci 100g
pomidory 100g
jogurt naturalny 25 g
bazylia 5 g
estragon 5g
zielona pietruszka 5g
Miso umy, pokroi w plastry w poprzek w-
kien, rozbic tuczkiem i woy do rondla, podla
niewielk iloci wody i dusi przez 15 minut. Po-
midory umy, sparzy, obra ze skrki i pokroi w
kostk oraz doda zioa. Poddusi ok. 5 min, a na
kocu doda jogurt naturalny. uwaga: pomidory
mona zastpi pieczarkami bd papryk.
B=22,11 T=8,74 W=6,05
15
Surwka z jabek
i chrzanu
chrzan tarty 10g (1/2 yeczki)
jedno jabko 100g
jogurt naturalny 25g (2 yki)
cytryna 10g (plastrek)
Ksylitom (zamiast cukru), sl potasowa
chrzan po utarciu skropi sokiem z cytryny.
umyte jabko pokroic w kostk lub zetrze na tar-
ce o duzych otwaorach, poczy z chrzanem i jo-
gurtem. doda przyprawy.
B=2 T=0,99 W=16,41 E=72kcal
Surwka z marchwi
i porzeczek
jedna marchew 100g
porzeczki 25g (2 yki)
zielona pietruszka 5g (yeczka)
kefr 25g (2 yki)
przyprawy
Marchew umy, obra i zetrze na tarce od-
uych otworach, doda opukane porzeczki. ke-
fr poaczy z przyprawami i wymiesza z pozo-
staymi produktami.
B=2,35 T=0,77 W=13,78 E=50kcal
16
Niedawno pisalimy o rewelacyjnej meto-
dzie chirurgicznego leczenia cukrzycy, sto-
sowanej z powodzeniem w Cleveland Cli-
nic przez prof. Philipa Schauera i dr. Toma-
sza Rogul. 1 padziernika operacj baypas-
su gastrycznego ze wskaza cukrzycowych
przeszed pierwszy Polak.
Zabieg rozpocz si o godzinie 9. Przepro-
wadza go dr Tomasz Rogula, a anestezj
kierowa inny polski lekarz, dr Jacek Cy-
wiski. Asystowa przez cay czas prof. Phi-
lip Schauer, dyrektor Bariatric & Metabolic
Institut.
Zdecydowaem, e pierwszego Polaka po-
winien operowa Polak. Wszystko miao
podrcznikowy przebieg. Pacjent by na
stole dokadnie dwie godziny. Nie byo naj-
mniejszych komplikacji powiedzia nam
wyranie zadowolony profesor.
dwa lata koszmaru...
Robert W. ma 55 lat i mieszka w Warszawie.
Prowadzi zawsze bardzo aktywny tryb y-
cia. Przy wzrocie 173 cm way w najlep-
szych czasach nawet 125 kilogramw, ale
nadwaga nie przeszkadzaa mu. W swoim
laptopie mia wgran opcj BMI (Body Mass
Index), wskanika uywanego do kontro-
li normy i patologii zwizanej z mas cia-
a. BMI to masa przypadajca na centymetr
kwadratowy powierzchni ciaa.
Poniej wartoci 18,5 mamy niedowag, po-
midzy 18,5 a 24,9 norm, od 25,0 do 29,9
nadwag, za powyej 30,0 otyo. Pan
Robert ledzi to na bieco. Najwyszy wy-
nik, jaki wyskoczy, to 41,72!
Mwi dr Boena Norwa-Otto z Instytutu
Kardiologii w Aninie:
Pan Robert jest moim pacjentem od ponad
10 lat w zwizku z nadcinieniem ttniczym
i zaburzeniami lipidowymi. Chorob wie-
cow szczliwie udao si wykluczy, ale
dwa lata temu pojawia si cukrzyca o bar-
dzo ostrym przebiegu, wymagajca poda-
wania 240 jednostek insuliny dziennie. Pa-
cjent dzielnie walczy z ograniczeniami y-
ciowymi wynikajcymi z walki ze schorze-
niami i udanie ogranicza wag ciaa. Ale
wida byo wyranie, e przy jego tempera-
mencie oczekuje jakiego radykalnego roz-
wizania. Ktrego dnia zjawi si u mnie z
W USA zoperowano cukrzyc
u pierwszego Polaka
zaczynam
od nowa
Polaka operowa Polak. Zabieg uda
si znakomicie. W pitek pacjent
opuci oddzia chirurgiczny i traf
na rehabilitacj.
Codzienne aplikowanie sobie insuli-
ny ma ju z gowy. Mona by do-
konywa takich samych zabiegw u
nas i rwnolegle prowadzi badania
kliniczne ich skutecznoci mwi
przed wylotem do Cleveland prof.
Jerzy Karski z Uniwersytetu Me-
dycznego w Lublinie.
fot. archiwum
17
artykuem na temat metody chirurgicznego le-
czenia cukrzycy w Cleveland Clinic [autorstwa
niej podpisanego przyp. red.] i spyta, co o
tym myl. Bya to dla mnie nowo, ale reno-
ma tego czoowego wiatowego orodka me-
dycznego wykluczaa, e moe chodzi o jakie
niepowane poczynania. Zaczam studio-
wa dostpne doniesienia naukowe na temat
metody, przedstawiam panu Robertowi swoj
opini, pozostawiajc jemu ostateczn decyzj.
Zdecydowa si niemal natychmiast.
W poowie wrzenia br. ldowa ju w Cleve-
land.
Braem cztery rodzaje lekarstw na nadci-
nienie, ktre bez nich osigao 240/120. Dwa
rodzaje na cholesterol i trjglicerydy, ktrych
wartoci przekroczone miaem o dobre 20 pro-
cent. Kiedy jeszcze doszo codzienne zmaga-
nie si z cukrzyc (w fazie nieleczonej na po-
ziomie cukru we krwi: 400-450), miaem do
tego koszmaru.
Artyku o tym, co robi w Cleveland przyjem
niemal jak wybawienie. Szybko zdobyem tele-
fon do doktora Tomasza Roguli i umwiem na
przylot... mwi Robert W.
kogo na to sta?
Na pytanie, jak wygldao fnansowanie lecze-
nia, polski pacjent mwi, e nie jest ono tanie,
ale dla osb prowadzcych wasn dziaalno
biznesow, korzystajcych z prywatnej suby
zdrowia w Polsce oraz przy dzisiejszym kursie
zotwki do dolara, nie takie znw rujnujce.
Poza tym otrzyma znaczc znik.
Zabieg kosztuje ok. 25 tys. dolarw, w co wcho-
dz wszystkie badania przedoperacyjne, po-
operacyjne oraz szkolenie pacjenta do nowego
ycia po zabiegu. Wikszo amerykaskich
ubezpiecze medycznych nie kwestionuje ju
zasadnoci refundowania kosztw.
Argumentem s osigane wyniki. Koszt opera-
cji w porwnaniu z kosztami leczenia cukrzy-
ka tradycyjnymi metodami zwraca si w cigu
dwch lat.
Prof. Jerzy Karski z Lubelskiego Uniwersyte-
tu Medycznego, ywo zainteresowany meto-
d i niebawem udajcy si do Cleveland, twier-
dzi, e koszty takiego zabiegu w Polsce byyby
o wiele nisze. Gwny problem widzi w zaak-
ceptowaniu chirurgicznego leczenia cukrzycy
jako penoprawnej metody terapeutycznej.
W Cleveland Clinic prowadzone s badania
kliniczne nad jej skutecznoci. Polska moga-
by si wczy w ten nurt bada. Mona by do-
konywa takich samych zabiegw u nas i rw-
nolegle prowadzi badania kliniczne skutecz-
noci mwi profesor.
zaczynam y
na nowo...
Robert W. znis zabieg znakomicie. W czwar-
tek, nastpnego dnia po operacji, wita si ze
mn informacjami, e poziom cukru we krwi
bezporednio po zabiegu spad mu do 84, a
cztery godziny pniej do 65. Koo poudnia
ma wsta ju z ka i zacz chodzi.
W pitek opuci oddzia chirurgiczny i prze-
nis si do czci rehabilitacyjnej Cleveland
Clinic, gdzie pod kontrol lekarzy mia prze-
bywa do koca nastpnego tygodnia. Potem
leci do Polski. Po trzech miesicach powrt, ma
si stawi na badania kontrolne.
Jestemy w staym kontakcie z pani dr Bo-
en Norw-Otto mwi dr Tomasz Rogula.
Bdzie ona na miejscu w Warszawie monitoro-
wa przebieg rekonwalescencji naszego pacjen-
ta. Jestem o to spokojny, bo to znakomita spe-
cjalistka, dokadnie rozumiejca komplekso
wo schorzenia, jakim jest tzw. zesp meta-
boliczny, w ktrym nakadaj si na siebie do-
legliwoci i konsekwencje medyczne, wynika-
jce z zaburzonej gospodarki lipidowej, cukro-
wej i nadcinienia. Jestem take peen uznania
dla jej postawy profesjonalnej, bowiem na ad-
nym etapie konsultowania pana Roberta nie
zniechcaa go do zabiegu, co jest do typow
form reagowania na innowacje medyczne.
Dr Rogula dodaje, e wskanik BMI u polskie-
go pacjenta wynosi w dniu operacji 33,75. Z
takim wynikiem w Polsce nie mgby zosta
zoperowany na otyo. Cukrzyca w ogle nie
wchodzi w rachub. W USA BMI poniej 35
oznacza ju tylko wskazania cukrzycowe.
Zaczynam y na nowo... mwi nam pan
Robert na poegnanie.
W klinice czekaj ju na badania przedopera-
cyjne kolejni polscy kandydaci do zoperowania
cukrzycy. Nasz resort zdrowia na temat rewela-
cyjnej metody pki co dyskretnie milczy.
Waldemar Piasecki,
Cleveland
Redakcja Cukrzyca a zdrowie po-
daje zainteresowanym kontakt z dr
Tomaszem Regul: e-mail tomro-
gula@yahoo.com oraz tel. kom. do
USA: +1(917) 459-7542. Raz w roku
przez miesic obecny jest w krakow-
skim Collegium Medicum UJ pod tel:
(012) 6331995 oraz 602 220 888
18
sze do zniesienia przez lekarza
ni przez pacjenta.
zdaniem profesora, dostpne
w Polsce doustne leki przeciw-
cukrzycowe s bezpieczne, a na-
wet jeli wystpuj objawy nie-
podane, to nie zagraaj one
pacjentom ani w krtszym, ani w
duszym czasie.
dyskutujc o cukrzycy czy za-
burzeniach gospodarki wglo-
wodanowej, mwimy o proble-
mie, ktry w Polsce dotyczy ok.
2 mln osb.
najczciej stosowane w cho-
robie grupy lekw to metformi-
na i pochodne sulfonylomocz-
nika. Metformina jest dostpna
na rynku od 30 lat. jej profl ob-
jaww niepodanych to przede
wszystkim schorzenia przewodu
pokarmowego: biegunka, nud-
noci, osabienie.
kiedy spojrzymy na przeciw-
wskazania do stosowania tego
leku, to pojawia si kwasica, nie-
wydolno nerek, podawanie
rodkw kontrastowych, niewy-
dolno wtroby wymienia
prof. Franek, zwracajc uwag
przede wszystkim na tendencje
do zakwaszania organizmu.
jego zdaniem, duo niebez-
pieczniejszym lekiem pod tym
wzgldem bya fenformina. w
przypadku metforminy toczy si
dyskusja, czy te przeciwwskaza-
nia nie s troch na wyrost.
w przypadku drugiej grupy
najczciej stosowanych lekw
przeciwcukrzycowych pochod-
nych sulfonylomocznika, szcze-
glnie gliklazydu i glimepirydu
objawy niepodane pojawiaj
si w formie hipoglikemii, zabu-
rze odkowo-jelitowych, re-
akcji skrnych, zaburze hema-
tologicznych i wzrostu aktyw-
noci enzymw wtrobowych.
Prof. Franek przypomina, e
dziki tym lekom pacjenci maj
szans na przeycie, unikaj po-
wika cukrzycy, poprawia si
te jako ycia z chorob.
konferencj o bezpiecze-
stwie lekw przeciwcukrzyco-
wych zorganizowa urzd Reje-
stracji Produktw Leczniczych.
Luiza Jakubiak
/Rynek Zdrowia
Mniejsze zo
Leki przeciwcukrzycowe
stosowane w Polsce s bezpieczne
Mimo e leki insulinowe i
przeciwcukrzycowe powoduj
objawy uboczne, to i tak stano-
wi mniejsze zo uwaa prof.
edward Franek, z kliniki chorb
wewntrznych, endokrynologii i
diabetologii cSk MSwia w war-
szawie. Przypomina, e do 1922
roku, kiedy po raz pierwszy po-
dano pacjentowi insulin, wszy-
scy chorzy z cukrzyc typu 1
umierali w cigu kilku tygodni.
dlatego wielu lekarzy akcep-
tuje objawy uboczne przyjmo-
wania lekw jako mniejsze zo,
a cierpienie chorego jest atwiej-
19
T
rzydziestodziewicioletnia
Iwona Baszczyk zachorowa-
a na cukrzyc typu pierw-
szego, gdy miaa 15 lat. Przez wier
wieku kilka razy dziennie wstrzy-
kiwaa sobie insulin. W jej trzust-
ce zniszczone zostay komrki wysp
produkujce ten hormon. Gdy po-
ziom cukru niebezpiecznie si pod-
nosi, kobieta czuje si fatalnie.
Chodz wtedy nieprzytomna. Kil-
ka razy wpadam w piczk i stra-
ciam przytomno opisuje.
Z powodu powika cukrzyco-
wych Iwonie przestay dziaa ner-
ki. Musiaa si dializowa. Rok temu
przeszczepiono jej nerk.
Dwunastego czerwca przesza ko-
lejn transplantacj. Tym razem w
warszawskim szpitalu przy Lindleya
przeszczepiono jej komrki wysp
trzustkowych pobrane od zmare-
go dawcy. To pierwszy tego typu za-
bieg w Polsce. Ciesz si, bo wida
efekty opowiada Iwona. Trzy ty-
godnie po operacji potrzebuj ju o
poow mniej insuliny.
Przeszczepione komrki w peni
powinny pracowa po trzech mie-
sicach wtedy okae si, czy pro-
dukuj wystarczajco duo insu-
liny. Jeli nie, bdzie mona je do-
szczepi. Prof. Piotr Fiedor z In-
stytutu Chirurgii Oglnej i Trans-
plantacyjnej Warszawskiego Uni-
wersytetu Medycznego podkrela,
e przeszczepienie wysp trzustko-
wych to najlepszy sposb leczenia
cukrzycy.
Podawanie insuliny to nie
leczenie, ale zapobieganie
rozwojowi choroby
podkrela prof. Fiedor.
W krajach zachodnich
wyspy trzustkowe
przeszczepia si chorym ju
od 20 lat i efekty s bardzo
dobre. Niestety, u nas
usunite trzustki wyrzuca
si do kosza, marnujc
cenne komrki, ktre mona
odzyska w laboratorium i
wszczepi chorym.
Samo przeszczepienie komrek
trzustkowych trwa zaledwie godzi-
n, natomiast ich odzyskanie zajmu-
je kilka godzin. W Polsce tylko war-
szawski orodek przy Lindleya ma
Przeszczep szans dla cukrzykw
Pionierskie
transplantacje
Dobra wiadomo dla chorych na cukrzyc.
Po raz pierwszy w Polsce przeszczepiono
wyspy trzustkowe produkujce insulin.
Niestety, lecznica nie ma ju pienidzy
na kolejne transplantacje.
20
zgod na wykonywanie tej procedu-
ry. Po wyciciu trzustki u zmarej
osoby narzd przenoszony jest do
laboratorium, gdzie za pomoc spe-
cjalnych enzymw uzyskujemy wy-
spy trzustkowe. Liczymy je pod mi-
kroskopem, bo na jeden kilogram
ciaa pacjenta potrzebnych jest od 5
do 10 tys. takich komrek.
Prof. Fiedor wszczepianie wysp
trzustkowych porwnuje do trans-
fuzji krwi. Przez ukad ylny po-
dajemy choremu komrki trzustki
w zawiesinie. To tawy pyn, kt-
ry jest przetaczany jak kroplwka.
Komrki pniej osadzaj si w w-
trobie, gdzie zaczynaj wytwarza
insulin dodaje prof. Fiedor.
Zesp lekarzy z
warszawskiej kliniki ju po
raz drugi przeprowadzi
transplantacj wysp
trzustkowych. 9
maja wykonali tzw.
autoprzeszczep, czyli w
czasie jednej operacji
choremu wycili trzustk,
wyizolowali z niej komrki
produkujce insulin i
wszczepili je w wtrob
tego samego chorego. Przy
autoprzeszczepach uzyskuje
si bardzo dobre wyniki.
Jeli trzustka chorego jest
w niezym stanie, mona
z niej uzyska wiele wysp
trzustkowych. Ponad 70
procent biorcw swoich
komrek nie ma pniej
cukrzycy podkrela prof.
Fiedor.
Warszawska klinika kwalifku-
je pacjentw z caej Polski do prze-
szczepu wysp trzustkowych. Cho-
rzy przyjmowani s we wtorki. Mu-
sz si wczeniej zarejestrowa. Do
transplantacji przygotowanych jest
ju kolejnych piciu chorych, a na-
stpnych 25 jest kwalifkowanych
do zabiegu. Niestety, klinika mu-
siaa wstrzyma wykonywanie za-
biegw, bo nie ma pienidzy. Jeden
zabieg z izolowaniem komrek od
zmarego dawcy kosztuje ok. 120
tys. z.
Autoprzeszczep jest taszy o po-
ow, bo chory nie musi przyjmo-
wa drogich lekw zapobiegajcych
odrzuceniu przeszczepu. Warszaw-
ska lecznica dwie pionierskie trans-
plantacje sfnansowaa ze rodkw
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyszego. Bylibymy w stanie
do koca roku przeprowadzi jesz-
cze 10 takich zabiegw podkrela
prof. Andrzej Chmura, kierownik
kliniki. Przeszczepy fnansuje Mi-
nisterstwo Zdrowia.
W Narodowym Programie Roz-
woju Medycyny Transplantacyjnej
Polgraf mwi si o przeszczepia-
niu komrek trzustkowych jako sku-
tecznej metodzie leczenia cukrzycy.
Czy resort znajdzie na to pienidze?
Szpital przy Lindleya otrzyma od
nas rodki na modernizacj i wy-
posaenie pracowni hodowli wysp
trzustkowych i dopiero po przepro-
wadzeniu tych prac, bdziemy mo-
gli przyzna im pienidze na lecze-
nie mwi rzecznik Ministerstwa
Zdrowia Jakub Gob. Po moder-
nizacji laboratorium bdzie mona
tu bankowa, czyli przechowywa
wysepki trzustkowe pozyskane od
zmarych dawcw. Odizolowane
komrki mona gboko zamrozi
i miesicami przechowywa w cie-
kym azocie, a pniej doszczepi
choremu dodaje prof. Fiedor.
Przeszczepianie wysp
trzustkowych wskazane jest:
*dla chorych z chwiejn
cukrzyc, ktrzy maj
hipoglikemi, czyli gdy
maj za mao glukozy
w organizmie, trac
przytomno, wpadaj
w piczk, ktra jest
niebezpieczna dla ycia;
*dla pacjentw chorych
na cukrzyc typu 1, ktrzy
ju mieli wykonany jaki
przeszczep i przyjmuj
leki immunospresyjne
(osabiaj one odporno
organizmu, a s podawane
chorym po transplantacji,
eby organizm nie odrzuci
przeszczepionego obcego
narzdu);
*dla osb zakwalifkowanych
do usunicia trzustki z
powodu jej przewlekego
zapalenia, ktre nie s chore
na cukrzyc (przeszczepiajc
wyspy trzustkowe
zapobiega si powstaniu u
nich cukrzycy).
rdo: Gazeta Wyborcza
Pochrzst Agnieszka
Foto: Filip Klimaszewski
/ Agencja Gazeta
21
Kady, kto zetkn si z cukrzyc wie, jak wanym
hormonem jest insulina. Przede wszystkim poma-
ga komrkom magazynowa cukry i tuszcze, czy-
li materiay energetyczne. Kiedy organizm produ-
kuje jej zbyt mao (cukrzyca typu 1) albo niewaci-
wie na ni odpowiada (cukrzyca typu 2), pojawia-
j si zaburzenia metaboliczne szkodliwe dla serca,
naczy krwiononych i nerww obwodowych.
Ale z nowych doniesie uczonych wynika, e in-
sulina jest potrzebna rwnie mzgowi.
Zaburzenia gospodarki tym hormonem mog
odgrywa rol w schorzeniach neurodegeneracyj-
nych, takich jak choroba Alzheimera, parkinso-
nizm czy plsawica (choroba Huntingtona). Nie-
dawno na przykad odkryto, e gen zwizany z ob-
rbk insuliny jest pooony w rejonie genomu po-
wizanego z podatnoci na rozwj choroby Par-
kinsona.
Niegdy uwaano, e insulina jest produkowana
wycznie w trzustce, a na orodkowy ukad ner-
wowy nie dziaa. I nagle w latach osiemdziesitych
ubiegego wieku odkryto obecno insuliny i jej
receptora w mzgu. Okazao si, e nie tylko prze-
nika ona przez barier krew-mzg, lecz take jest
w tym narzdzie wytwarzana, cho w maych ilo-
ciach.
Wkrtce potem ustalono, e insulina ma wpyw
na uczenie si i pami. Podana ludziom w zastrzy-
ku lub donosowo, natychmiast zwiksza zdolno
zapamitywania. Uczenie si za podnosi jej po-
ziom: szczury wykonujce wiczenia na pami
przestrzenn maj w mzgu wysze stenie tego
hormonu ni osobniki nieaktywne.
Wyniki te skoniy neuropatologa Suzanne de la
Monte i jej zesp z Brown University, prywatnego
uniwersytetu w Stanach Zjednoczonych, dziaaj-
cego w Providence, w stanie Rhode Island, do zba-
dania, czy istnieje zwizek pomidzy insulin wy-
stpujc w mzgu a chorob Alzheimera, w kt-
rej m.in. dochodzi do stopniowej utraty pamici.
Naukowcy porwnali poziom hormonu i recep-
torw insulinowych w prbkach tkanki mzgo-
wej pobranych pomiertnie od osb chorych na to
schorzenie oraz od niemajcych schorze mzgu.
W przypadku tych drugich redni poziom insuli-
ny w obszarach mzgu odpowiedzialnych za ucze-
nie si i pami by nawet czterokrotnie wyszy i
wystpowao w nich nawet dziesiciokrotnie wi-
cej receptorw insuliny ni u pierwszych.
To wyjania, e mona mie dokadnie takie
problemy, jak w zwykej cukrzycy, tylko ograni-
czone do mzgu twierdzi Suzanne de la Monte,
okrelajc Alzheimera jako cukrzyc typu 3. Po-
niewa na poziom insuliny w mzgu oddziauje,
za porednictwem bariery krew-mzg, jej stenie
oglnoustrojowe, chorzy na cukrzyc s bardziej
naraeni na Alzheimera prawie dwukrotnie bar-
dziej ni ludzie zdrowi. Maj te wicej problemw
z pamici i uczeniem si.
Suzanne de la Monte i inni naukowcy, na przy-
kad neuroendokrynolog Ignacio Torres Alemn
z Cajal Institute w Madrycie, znaleli rwnie po-
wizanie Alzheimera z niskim mzgowym pozio-
mem insulinopodobnego czynnika wzrostu i jego
receptora biaek budow przypominajcych in-
Insulina
potrzebna mzgowi
fot. archiwum
22
sulin i jej receptor. Zasugerowalimy, e choro-
ba Alzheimera wynika z gbokiego niedoboru
IGF1(czynnik wzrostu) w mzgu mwi Torres
Alemn.
Niektre nowe badania wi rwnie insuli-
n i IGF1 z chorobami Parkinsona i Huntingtona.
Wrd cierpicych na t drug chorob, cukrzy-
ca wystpuje siedmiokrotnie czciej ni w zwy-
kej populacji, a spord chorych na parkinsonizm
co najmniej poowa ma zaburzenia metabolizmu
glukozy.
Najwaniejszym pytaniem pozostaje, w jaki spo-
sb niedobr insuliny i IGF1 moe szkodzi mz-
gowi. To podstawowa sprawa, ktrej powicamy
najwicej wysiku i czasu mwi de la Monte.
Niektrzy badacze sdz, e insulina zwizana
jest z produkcj zogw biakowych obecnych w
mzgach pacjentw cierpicych na Alzheimera i
parkinsonizm.
Chocia jak dotd nie znamy szczegw, tylko
nieliczni specjalici powtpiewaj w znaczenie in-
suliny i IGF1 w chorobach neurodegeneracyjnych.
Trwaj poszukiwania terapii przywracajcej nor-
malne dziaanie insuliny, w nadziei, e pozwoli to
opni lub wyhamowa, a moe nawet zatrzyma
neurodegeneracj, czyli po prostu powolne otpie-
nie i zanik moliwoci samodzielnego radzenia so-
bie z problemami codziennoci.
Wykazano na przykad, e zwizki wzmacnia-
jce odpowied mzgu i innych narzdw na in-
sulin opniaj zanik funkcji poznawczych we
wczesnych etapach choroby Alzheimera. Naukow-
cy uwaaj, e znaleli wreszcie kierunek, w kt-
rym naley poda, prowadzc badania nad zna-
czeniem i rdami insuliny nie tylko w walce z
cukrzyc, ale take chorobami lgncymi si w
mzgu, ktre stopniowo niszcz wizi czowieka
ze wiatem zewntrznym i wewntrznym, pogr-
ajc go w mrokach niewiadomoci i wegetacji.
Opr. Janusz Niczyporowicz
Niezdrowy posiek moe pogarsza
pami u starszych osb z cukrzyc
typu 2 informuje pismo Nutrition
Research.
Jak wykazali naukowcy z University
of Toronto, chorzy na cukrzyc typu
2, ktrzy spoywaj wysokotusz-
czowe posiki mog tu po nich mie
problemy z pamici. Cukrzyca wi-
e si z przewlekym stresem oksy-
dacyjnym czyli wystpowaniem
duych iloci szkodliwych, wolnych
rodnikw w organizmie. Po niezdro-
wym posiku ich poziom jeszcze si
podnosi, co midzy innymi zabu-
rza zachodzce w mzgu procesy pa-
miciowe.
Niekorzystnym skutkom tustych
posikw mog zapobiega przeciw-
utleniacze, na przykad witaminy C i
E, jednak najlepsz obron przed ta-
kimi problemami jest zdrowa, bogata
w warzywa i owoce dieta, regularna
aktywno fzyczna i zaangaowanie
w ycie spoeczne zaznaczaj auto-
rzy bada.
Artyku pochodzi z serwisu Moja Cuk-
rzyca i jest dostpny pod adresem:
http://www.cukrzyca.akcjasos.pl
Tuste jedzenie moe osabia pami
23
Od tamtego czasu nastpi istot-
ny postp, a osoby chore mog czu
si bezpieczne. Tym bardziej, e jak
dodaje prof. Jacek Sieradzki: Dzie-
je si bardzo duo w zakresie tworze-
nia nowych analogw insuliny, czy-
li preparatw naladujcych dziaa-
nie trzustki. Trzustka bowiem poda-
je insulin w zasadzie prosto do w-
troby, a insulina podawana sztucz-
nie wstrzykiwana jest podskrnie.
Poszukiwania analogw zmierzaj w
kierunku odtworzenia rytmu dziaa-
nia insuliny ludzkiej.
I mamy ju trzy takie analogi szybko
dziaajce, czyli bardzo szybko obni-
ajce poziom cukru. Ostatnio znacz-
nym osigniciem jest stworzenie
analogu tzw. bezszczytowego. Daje
on zabezpieczenie caodobowego, sta-
ego poziomu insuliny, czego dotych-
czas nie udawao si osign.
C
ukrzyca nie jest wynalazkiem
czasw nowoytnych. Naj-
starszym odnalezionym do-
kumentem na temat cukrzycy jest opis
jej objaww i leczenia, spisany na pa-
pirusie z ok. 1550 r. p.n.e. Papirus, od-
kryty przez niemieckiego archeologa
Georga Ebersa w 1862 r. wiadczy, e
zbliamy si do trzeciego, milenijnego
etapu rozwoju cukrzycy.
Okazuje si wic, e od 3,5 tys. lat cuk-
rzycy wyleczy nie mona. Jednak dzi-
ki najnowszym postpom nauki moe-
my skutecznie agodzi jej skutki.
Caodobowe
zabezpieczenie
W grudniu 1921 r. Bantig i Best po
raz pierwszy uzyskali wycig z trzustki,
ktry umoliwi obnienie glikemii u
psw dowiadczalnych. Ju w styczniu
1922 r. zastosowano insulin u umie-
rajcego z powodu cukrzycy Leonarda
Tompsona, 14-letniego chopca, ktry
y jeszcze przez 13 lat, a zmar z powo-
du zapalenia puc.
Dostpny take w Polsce Lantus jest obecnie jedynym
analogiem podawanym wycznie raz na dob i
zapewniajcym odtwarzanie podstawowego dobowego
rytmu wydzielania insuliny
Sodka
epidemia
Prognozy WHO i amerykaskie przewiduj, e w 2025 r.
na wiecie ma by 300 mln chorych na cukrzyc, a do
2030 r. ju 380 mln mwi prof. Jacek Sieradzki, prezes
Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
fot. Maciej Bogdaski
24
Przez ca dob
Najnowszym preparatem jest Lan-
tus (glargina). Lek opracowany w labo-
ratoriach frmy Aventis zajmuje szcze-
glne miejsce wrd dostpnych na
wiecie preparatw insulinowych. Jest
obecnie jedynym analogiem podawa-
nym wycznie raz na dob i zapew-
niajcym odtwarzanie podstawowe-
go dobowego rytmu wydzielania insu-
liny. Niski stopie absorpcji z tkanki
podskrnej po wstrzykniciu oraz sta-
e uwalnianie niewielkich iloci z ma-
gazynw w tkance podskrnej wydu-
a okres dziaania preparatu Lantus do
24 godz. Brak szczytu aktywnoci po-
zwala na wykonywanie zastrzyku o do-
wolnej porze doby (ale codziennie o tej
samej). Taka moliwo istotnie zwik-
sza komfort terapii i uwzgldnia indy-
widualne potrzeby chorego.
Skuteczno
i bezpieczestwo
Lantus uzyskiwany jest metod re-
kombinacji DNA z wykorzystaniem
niepatogennych szczepw Escherichia
coli (K 12). Dziki modyfkacji cz-
steczki insuliny uzyskano podniesienie
punktu izoelektrycznego w kierunku
obojtnego, co spowodowao: cakowi-
t rozpuszczalno w roztworze o pH
4, przygotowanym do wstrzyknicia,
zmniejszenie rozpuszczalnoci prepa-
ratu w obojtnym rodowisku tkanki
podskrnej, mikroprecypitacj ujaw-
niajc si w momencie wstrzyknicia
z tworzeniem depot w postaci stabil-
nych heksamerw, opnione powolne
wchanianie z tkanki podskrnej trwa-
jce 24 godz. Istnieje wiele doniesie
naukowych, opublikowanych w wiod-
cych pismach wiata, porwnujcych
skuteczno i bezpieczestwo stosowa-
nia preparatu Lantus i stosowanych do-
tychczas insulin o przeduonym dzia-
aniu lub dugo dziaajcych (NPH, len-
te, ultralente). Wyniki prac, publiko-
wane w pimiennictwie wiatowym, a
take prezentowane na wielu zjazdach
naukowych midzynarodowych towa-
rzystw naukowych (Midzynarodowa
Federacja Cukrzycowa IDF, Amery-
kaskie Towarzystwo Diabetologiczne
ADA, Europejskie Towarzystwo Bada
nad Cukrzyc EASD) wykazuj wie-
le zalet preparatu Lantus. W wikszo-
ci bada, osigajc taki sam lub lep-
szy poziom wyrwnania metabolicz-
nego cukrzycy (oceniany na podsta-
wie stenia hemoglobiny glikowanej
HbA1c lub glikemii na czczo) uzyska-
no wikszy stopie bezpieczestwa po-
przez istotnie mniejsz ilo hipoglike-
mii, szczeglnie w godzinach nocnych.
Ponadto w wielu badaniach wykazano,
e przyrost masy ciaa, ktry wystpu-
je u wielu osb stosujcych insulinote-
rapi w przypadku leczenia preparatem
Lantus jest istotnie mniejszy lub nie
wystpuje wcale. Wiele z publikowa-
nych prac ma dostatecznie dugi okres
obserwacji, aby mona byo uzna, e
nie jest to dzieem przypadku. Ponad-
to wyniki wielu odrbnych prac wyka-
zuj spjne dane.
Europejska
rekomendacja
W efekcie National Institute for Clini-
cal Excellence (Narodowy Instytut Do-
skonalenia Klinicznego NICE) wpro-
wadzi nastpujce rekomendacje do
Korzyci wynikajce z zastosowania preparatu Lantus:
24-godzinne dziaanie, wstrzyknicie raz na dob,
bezszczytowy profl dziaania,
przewidywalne efekty dziaania,
naladuje fzjologiczny profl podstawowego stenia insuliny,
bardziej skuteczna w porwnaniu z insulin NPH w obnianiu poziomu
HbA1c u dzieci, modziey, dorosych i ludzi w wieku podeszym,
mniejsze wahania glikemii na czczo w porwnaniu z tradycyjn insuli-
n NPH,
mniej objawowych hipoglikemii w porwnaniu z insulin NPH,
mniej objawowych, nocnych hipoglikemii w porwnaniu z insulin NPH,
brak zwikszenia masy ciaa lub minimalny wpyw.
Podstawowym celem leczenia cukrzy-
cy jest poprawa jakoci ycia, wydu-
enie oczekiwanego okresu przeycia
oraz zapobieganie ostrym przewlekym
powikaniom cukrzycy. Najwikszym
wyzwaniem dla wspczesnej diabeto-
logii jest zwalczanie przewlekych na-
czyniowych powika cukrzycy. Spo-
rd osb poddawanych dializom, tra-
ccych wzrok, poddawanych amputa-
cjom w obrbie koczyn dolnych, zapa-
dajcych na udary mzgu i zaway ser-
ca chorzy na cukrzyc stanowi gwn
grup pacjentw. Wyniki wielu bada
prowadzonych na osobach z cukrzy-
c typu 1 i cukrzyc typu 2 wykazay,
e tylko dugotrwae, dobre wyrwna-
nie cukrzycy moe zapobiec rozwojowi
powika. Odtworzenie fzjologicznego
rytmu wydzielania insuliny przy uyciu
tradycyjnych mieszanek insulinowych
jest praktycznie niemoliwe. Insulino-
terapia konwencjonalna przy uyciu 2
wstrzykni insuliny (mieszanki zawie-
rajce insulin krtko dziaajc i in-
sulin o przeduonym dziaaniu) daje
czasami trudne do przewidzenia ste-
nia insuliny we krwi. Tempo wchania-
nia takich insulin moe by modyfko-
wane przez wiele czynnikw (np. wy-
25
stosowania preparatu Lantus (insuli-
na glargine): Insulina glargine jest za-
lecana jako opcja leczenia u osb z cuk-
rzyc typu 1. Insulina glargine nie jest
zalecana do rutynowego stosowania
u osb z cukrzyc typu 2, wymagaj-
cych leczenia insulin. Leczenie insuli-
n glargine naley bra pod uwag wy-
cznie u tych osb z cukrzyc typu 2,
ktre wymagaj leczenia insulin i na-
le do jednej z poniszych kategorii:
osoby wymagajce pomocy opieku-
na lub personelu opieki zdrowotnej we
wstrzykiwaniu insuliny,
osoby, ktrych tryb ycia jest zna-
czco ograniczany przez nawracajce
objawowe epizody hipoglikemii,
osoby, ktre w przeciwnym razie sto-
sowayby podstawowe (basal) wstrzyk-
nicia
Na podstawie lokalnych analiz far-
makoekonomicznych, opracowywa-
nych czsto w oparciu o raport NICE,
a take na podstawie dostpnych ba-
da klinicznych i dowiadcze prak-
tycznych ze stosowania preparatu Lan-
tus wikszo krajw UE zdecydowaa
si refundowa preparat Lantus zgod-
nie z lokalnym systemem refundacyj-
nym. Preparat Lantus refundowany
jest m.in. w Belgii, Czechach, Niem-
czech, Estonii, Finlandii, Danii, Fran-
cji, Irlandii, Woszech, na Litwie, Cy-
prze, Malcie, Sowacji, w Sowenii, Hi-
szpanii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii.
Take w Japonii i USA preparat Lantus
jest objty systemem refundacji.
Od 3,5 tys. lat cukrzycy wyleczy nie
mona, jednak dziki najnowszym po-
stpom nauki moemy skutecznie a-
godzi jej skutki
Celem leczenia jest poprawa jakoci
ycia, wyduenie oczekiwanego okre-
su przeycia oraz zapobieganie ostrym
i przewlekym powikaniom cukrzy-
cy .
fot. Maciej Bogdaski

siek fzyczny, temperatur otocze-
nia), a przez to poziomy insuliny we
krwi mog by trudne do przewidze-
nia. Ten problem dotyczy zarwno
mieszanek zawierajcych tradycyj-
ne insuliny krtko dziaajce, jak i
mieszanki zawierajce krtko dzia-
ajce analogi. Wiele opublikowa-
nych bada wykazao, e tego rodza-
ju terapia nie umoliwia osignicia
wyznaczanych celw terapeutycz-
nych. Z tego te wzgldu naley sto-
sowa preparat Lantus, ktry zarw-
no w skojarzeniu z doustnymi leka-
mi hipoglikemizujcymi, jak i w sko-
jarzeniu z insulinami krtko i szyb-
ko dziaajcymi w sposb optymal-
ny odtwarza fzjologiczny model wy-
dzielania insuliny, zapewnia obnie-
nie stenia hemoglobiny glikowanej
HbA1c, zapobiega rozwojowi prze-
wlekych powika cukrzycy, a po-
przez to poprawia jako i wydua
dugo ycia chorych na cukrzyc.
W 2004 r. opublikowano 2 prace, w
ktrych wykazano, e stosowanie ta-
kiego algorytmu daje identyczne wy-
niki, jak stosowanie pompy insuli-
nowej, dotychczas niedocignionego
zotego standardu leczenia cukrzycy.
Preparat Lantus jest stosowany we wszystkich typach cukrzycy, gdy zacho-
dzi potrzeba leczenia insulin. U osb z cukrzyc typu 1 moe by stosowa-
ny jako skadnik intensywnej insulinoterapii w poczeniu z insulinami krt-
ko dziaajcymi (najlepiej w formie krtko dziaajcych analogw). Nie powi-
nien by stosowany u dzieci poniej 6. roku ycia, nie prowadzono bada nad
preparatem Lantus u kobiet ciarnych i karmicych z tego wzgldu stoso-
wanie preparatu w tych sytuacjach nie jest zalecane. U osb z cukrzyc typu 2
Lantus moe by stosowany jako element intensywnej insulinoterapii. Moe
by rwnie stosowany jako element terapii skojarzonej z pochodnymi sulfo-
nylomocznika. Wydaje si, e skojarzone leczenie glargin i doustnymi leka-
mi hipoglikemizujcymi jest szczeglnie korzystne u pacjentw z wtrn nie-
skutecznoci doustnych lekw hipoglikemizujcych. Ten algorytm leczenia
jest bardzo skutecznym rodkiem opniajcym wdroenie monoterapii in-
sulinowej.
26
C
ukrzyca przez wiele lat bya
niedocenianym zagroe-
niem dla wspczesnego
spoeczestwa. Jednak gdy zacz-
a przyjmowa rozmiary epidemii,
podjto intensywne dziaania ma-
jce na celu ograniczenie jej nisz-
czcych skutkw. W roku 2007 na
wiecie byo 246 milionw chorych
na cukrzyc. Szacunki IDF mwi
o 380 milionach w roku 2025. To
przyrost o 55 procent.
W Polsce na cukrzyc choruje we-
dug rnych szacunkw od 2 do
2,5 mln ludzi. Jedynie poowa z nich
wie, e jest chora na cukrzyc. IDF
szacuje, e do 2025 roku zapadal-
no na cukrzyc w Polsce zwikszy
si o 11-14 procent.
Wiadomo, e cukrzyca wie si
ze znacznie podwyszonym ryzy-
kiem rozwoju powika, gwnie ze
strony ukadu sercowo-naczynio-
wego. Dlatego wszyscy powinnimy
dooy wszelkich stara, aby lecze-
nie cukrzycy stao w Polsce na jak
najwyszym poziomie. Jedynie w
ten sposb bdziemy mogli ogra-
niczy powane konsekwencje cuk-
rzycy dla naszego spoeczestwa.
W przyjtej przez Polski Rzd De-
klaracji z St. Vincent czytamy: Rz-
dy i Ministerstwa Zdrowia krajw
Europy powinny przyj za swj
obowizek i sta si odpowiedzial-
nymi za stworzenie warunkw, kt-
re umoliwiyby znaczne ograni-
czenie wielkich strat z powodu cuk-
rzycy i mierci, jakie ona powoduje.
Kraje te powinny formalnie uzna
znaczenie problemw cukrzycy i
wytworzy rodki do ich rozwiza-
nia. Naley na szczeblach lokalnych,
krajowych i europejskich stworzy
oraz formalnie opublikowa plany
zapobiegania, rozpoznawania i le-
czenia cukrzycy, a szczeglnie jej
powika lepoty, niewydolnoci
nerek, zgorzeli i amputacji koczyn
dolnych, nasilenia choroby niedo-
krwiennej serca i udaru mzgu. Po-
winnimy zatem wszyscy dooy
wszelkich stara, aby zrealizowa
zadania postawione w cytowanej
deklaracji.
W
dniu 4 grudnia 2007
roku podczas konfe-
rencji prasowej Zarzd
Gwny Polskiego Towarzystwa
Diabetologicznego przedstawi do-
kument Polityka diabetologiczna
w Polsce, ktry reprezentuje naj-
pilniejsze potrzeby zwizane z pre-
wencj i leczeniem cukrzycy w Pol-
sce. Zauwaono tam, e: W Polsce
istnieje jedna z najgorszych w Eu-
ropie polityka refundacji lekw i
sprztu diabetologicznego, w prak-
tyce wczajca dostp polskich pa-
cjentw do nowoczesnego leczenia
(analogi dugodziaajce, glitazony,
pompy i osprzt przeznaczony do
nich, opatrunki stosowane w lecze-
niu stopy cukrzycowej ) (). Jako
jeden z priorytetw dziaa wymie-
niono bezzwoczne wprowadzenie
na listy refundacyjne nowoczesnych
lekw oraz nowoczesnego osprztu
medycznego w takich proporcjach,
jak to ma miejsce w innych specjal-
nociach i w innych krajach.
Rozwaajc dostpno nowoczes-
nych terapii cukrzycy dla pacjentw
w Polsce warto podkreli, e jeste-
my jedynym krajem Unii Europej-
skiej, ktry do tej pory w aden spo-
sb nie fnansuje dugodziaajcych
analogw ze rodkw publicznych.
W wikszoci krajw dugodzia-
ajce analogi insuliny s refundo-
wane w 100 procentach. Mimo du-
goletnich stara, od momentu reje-
stracji tych lekw w Polsce do dnia
dzisiejszego, nie uzyskay one re-
fundacji, pomimo kilkakrotnych
weryfkacji wykazw lekw refun-
dowanych. Jest to fakt o tyle dziw-
ny, e na caym wiecie ta grupa le-
kw znajduje coraz szersze zastoso-
wanie w leczeniu pacjentw z cuk-
rzyc tupu 1, jak i 2.
Analogi dugodziaajce stosowa-
ne jako insulina bazalna w pocze-
niu z analogami szybkodziaajcy-
mi w modelu intensywnej insuli-
noterapii (metoda wielokrotnych
wstrzykni insuliny) stanowi jak
dotd najwierniejsze odtworzenie
fzjologicznej insulinemii. Ten mo-
del terapii w niczym nie ustpuje te-
rapii pompami insulinowymi, b-
dc od nich rozwizaniem taszym
oraz prostszym.
Z kolei zastosowanie analogw
dugodziaajcych jako insuliny
bazalnej w leczeniu cukrzycy typu
2 jest rozwizaniem polecanym
szczeglnie u pacjentw nie uzy-
skujcych wystarczajcego wyrw-
Dlaczego warto
refundowa
analogi
dugodziaajce
Terapia
za finansow barier
27
nania podczas leczenia lekami do-
ustnymi. Wsplne zalecenia ADA/
EASD z roku 2006, zaktualizowane
w roku 2008, stawiaj insulin ba-
zaln na rwni z innymi lekami do-
ustnymi jeeli chodzi o moliwo
wczesnego zastosowania w terapii
cukrzycy typu 2. W opracowaniu
tym zwraca si uwag na wysok
skuteczno insuliny w obnianiu
poziomu HbA1C. Insulina bazal-
na jako pierwsza insulina w lecze-
niu cukrzycy typu 2 moe doskona-
le sprawdzi si w terapii, przyno-
szc wymierne korzyci pod posta-
ci poprawy wyrwnania cukrzy-
cy, a co za tym idzie ograniczenia jej
powika. Co z tego, jeeli jedyn
dostpn dla pacjentw insulin ba-
zaln jest w Polsce insulina NPH ze
wszelkimi jej niedostatkami.
Od momentu pojawienia si na
rynku pierwszego analogu dugo-
dziaajcego przeprowadzono wiele
bada majcych na celu porwna-
nie tej nowej terapii z ju istniejcy-
mi (szczeglnie insulin NPH). Po-
czwszy od bada farmakokinetyki
i farmakodynamiki, na badaniach
porwnujcych kliniczne efekty
stosowania analogw dugodzia-
ajcych koczc, wskazano liczne
korzyci pynce z ich zastosowa-
nia w cukrzycy. Porwnujc
waciwoci farma-
kokinetyczne
i far-
ma k o -
d y n a mi c z -
ne analogw nale-
y zaznaczy znaczcy po-
stp, jaki dokona si w szczeglno-
ci po przeprowadzeniu dugodzia-
ajcego, bezszczytowego analogu
glarginy. Moliwo podawania je-
den raz na dob oraz wyelimino-
wania szczytu dziaania w zdecydo-
wany sposb poprawio jako ycia
pacjentw w porwnaniu do terapii
insulin NPH.
A
nalogi wykazuj wysok
skuteczno leczenia mie-
rzon poziomem HbA1c,
czy te poziomem glikemii na
czczo. Przeprowadzone dotd ba-
dania byy w gwnej mierze bada-
niami typu non inferiority. Ich ce-
lem byo wykazanie, e analogi du-
godziaajce s co najmniej tak sku-
teczne jak terapia referencyjna. W
wikszoci bada analogi okaza-
y si rzeczywicie rwnie skutecz-
ne, a w wielu skuteczniejsze ni in-
sulina NPH.
Warto take przytoczy wyniki
bada wykazujce wysokie bezpie-
czestwo terapii opartej o analogi
dugodziaajce. Dostpne dane wy-
kazuj jasno, e zarwno w porw-
naniu do insuliny NPH, jak rwnie
gotowych mieszanek insulin
ludzkich ryzyko hipo-
glikemii jest
z d e -
c y -
d o w a -
nie nisze pod-
czas leczenia analoga-
mi dugodziaajcymi.
Tak wic stosowanie analogw
dugodziaajcych przyczynia si
do lepszej poprawy podstawowych
wskanikw wyrwnania cukrzy-
cy, a take do mniejszej iloci powi-
ka, jakimi s hipoglikemie. Ana-
logi dugodziaajce zmniejszaj
istotnie statystycznie wystpowanie
cikich i nocnych hipoglikemii, a
poprzez zdolno do uzyskania we
krwi podanego poziomu HbA1c
i utrzymania prawidowej kontro-
li glikemii, redukuj ryzyko powi-
ka mikro- i makroangiopatycz-
nych, take tych odlegych w cza-
sie. Redukcja iloci powika cuk-
rzycy jest kluczowym czynnikiem
obnienia kosztw jej leczenia, kt-
re z powodu rosncej liczby chorych
na cukrzyc s z roku na rok coraz
wysze.
Biorc pod uwag powszechn
obaw pacjentw przed rozpocz-
ciem leczenia insulin, zasadnym
jest szerokie zastosowanie analogw,
ktre s zdecydowanie lepiej tolero-
wane ni insulina NPH, wywouj
mniej objaww niepodanych pod
postaci hipoglikemii oraz wpywa-
j pozytywnie na popraw jakoci
ycia pacjentw. Dziki temu mo-
na poprawi skuteczno wyrw-
nania cukrzycy, oferujc pacjentom
a t w do zaakceptowania tera-
pi. Jednak aby byo
to moliwe, naley
uczyni te leki do-
stpniejszymi dla
pacjentw. Ba-
riera fnansowa
jest niekiedy je-
dyn przeszko-
d na drodze do
wczenia tej efek-
tywnej i bezpiecznej te-
rapii. Majc na uwadze Dekla-
racj z St. Vincent wydaje si, e re-
fundacja analogw dugodziaaj-
cych moe przyczyni si do popra-
wy sytuacji chorych na cukrzyc w
Polsce i w perspektywie nastpnych
lat przynie wymierne korzyci po-
przez ograniczenie liczby powika
cukrzycy i ich spoecznych konse-
kwencji.
Jn
28
Tym razem w Euro Consumer Diabetes In-
dex wynik jest wprawdzie nieco lepszy, ale na-
dal oznacza, e opieka zdrowotna w naszym
kraju jest poniej redniej. W piciu obszarach
opieki mierzonych 26 rnymi wskanikami
Polska zyskaa 544 punkty na 1000 moliwych.
Zwycizcy Dania i Wielka Brytania zdoby-
li odpowiednio 837 i 836 punktw. Wyniki za-
prezentowano w Brukseli.
Co mierzono w rankingu? Jako opieki oce-
niano na podstawie dostpu do informacji
oraz praw pacjenta (tu Polska wypada sabo),
szczodroci systemu (ponownie zostalimy
nisko ocenieni), dziaa prewencyjnych i do-
stpu do procedur medycznych (tu jestemy w
okolicach europejskiej redniej), wreszcie wy-
nikw leczenia, ktre po raz kolejny s sa-
be. Oglny wynik sytuuje nas midzy Sowacj
i Rumuni. Inne kraje naszego regionu Europy
m.in. Czechy, otwa, Litwa, Estonia i Wgry
wypady w rankingu znacznie lepiej.
J
edna z autorek rankingu, dr Beatriz Cebol-
la narzeka na obowizujce w naszym kra-
ju zasady refundacji analogw insuliny oraz
pomp insulinowych. Trzeba te podj dzia-
ania, ktrych celem jest zapobieganie powsta-
waniu powika, takich jak zesp stopy cuk-
rzycowej, ktry jest czst przyczyn amputa-
cji mwi o sytuacji w Polsce John Hjertqvist,
szef HCP.
Autorzy zestawienia twierdz te, e w ad-
nym z analizowanych pastw moliwoci wal-
ki z cukrzyc nie s w peni wykorzystywane.
W wielu krajach nie ma programw systema-
tycznej prewencji i wykrywania cukrzycy na
czas pisz dr Cebolla i dr Arne Bjornberg.
W co drugim pastwie nie prowadzi si regu-
larnych kontroli cukru we krwi, brak wczesnej
diagnozy i leczenia. To std bior si pniejsze
powikania, m.in. niewydolno nerek.
Dobra opieka nad chorymi na cuk-
rzyc to nie jest sprawa pienidzy,
ale kultury i organizacji czytamy
w raporcie. Jego autorzy wskazuj,
e najlepsi Dania i Wielka Bryta-
nia wcale nie wydaj najwicej,
a kraje przeznaczajce na opie-
k zdrowotn stosunkowo niewie-
le, np. Litwa i otwa, osigaj zna-
komite rezultaty. Oba te kraje lepiej
radz sobie z leczeniem chorych na
cukrzyc ni pastwa wydajce na
ochron zdrowia trzykrotnie wicej
podkrelaj autorzy.
Ranking skutecznoci leczenia cukrzycy po-
wsta dziki wsparciu fnansowemu frmy Pf-
zer.
Pena wersja raportu o leczeniu cukrzycy:
http://www.healthpowerhouse.com
Piotr Kocielniak
rdo: Rzeczpospolita
Polska zaja dopiero 25. miejsce w rankingu okre-
lajcym poziom opieki nad diabetykami. W czo-
wce znalazy si Dania i Wielka Brytania.
Dokument przygotowany przez Health Consumer
Powerhouse to kolejne zestawienie oceniajce sku-
teczno opieki zdrowotnej na naszym kontynencie.
Przedstawione wczeniej podobne rankingi doty-
czce zdrowia (Euro Health Consumer Index) oraz
opieki kardiologicznej (Heart Index) rwnie loko-
way Polsk w ogonie Europy odpowiednio na 27.
i 26. miejscu.
G o r z k i
w y n i k
w a l k i
z cukrzyc
Dobra opieka nad chorymi na cukrzyc nie jest
spraw pienidzy, ale kultury i organizacji.
29
james william Quander uro-
dzi si w roku 1918 w wa-
szyngtonie, a cukrzyc zdiag-
nozowano u niego sze lat
pniej. jest wic najduej y-
jcym z t chorob afroame-
rykaninem.
K
iedy James zachorowa, niewielu specja-
listw zajmowao si cukrzyc, a w miej-
scowym szpitalu dziecicym, gdzie go
przyjto, nie byo ich wcale. Dlatego sta si jed-
nym z niewielu dziecicych pacjentw Freedmans
Hospital (dzisiaj Szpitala Uniwersytetu Howarda),
placwki zajmujcej si byymi niewolnikami oraz
ich potomkami.
Lekarze uwaali, e James nie doyje wieku lat
dziesiciu, jednak jego rodzice nie mogli zdoby
si na to, by mu t wiadomo przekaza. Zamiast
tego powiedzieli, e jest bardzo ciko chory i b-
dzie musia bardzo si stara i woy wiele wysi-
ku, eby y tak jak inni.
Z uwagi na segregacj rasow panujc w Waszyng-
tonie, od czasu gdy zachorowa, a do roku 1940 (a
take pniej), James by podwjnie dyskryminowa-
ny. Z powodu swej rasy nie mg liczy na lepiej pat-
n prac, a choroba przez wielu uwaana wtedy za
zaraliw powodowaa, e wielu znajomych i przy-
jaci si od niego odsuwao.
Stara si o prac w FBI, ale usysza, e ze wzgl-
du na kolor skry moe liczy co najwyej na pra-
c na poczcie. Mimo e zaczyna na samym dole,
w cigu 33 lat pracy dla rzdu federalnego zajmo-
wa stanowiska ekonomisty, statystyka, programi-
sty oraz specjalisty do spraw zasobw ludzkich.
Doczeka si czwrki dzieci trzech synw i jed-
nej crki z ktrych adne nie choruje na cukrzy-
c (zdrowe s take wszystkie spord dziesicio-
rga wnukw i dwjki prawnukw).
Swoj chorob James utrzymywa w tajemnicy
a do lat 70., gdy wikszo ludzi zdaa ju sobie
spraw, e nie mona si ni zarazi.
W roku 1971 James zosta wywicony na pierw-
szego staego diakona w Kociele Katolickim. W
roku 1975, gdy uda si z wizyt do Rzymu, odpra-
wi msz wsplnie z Papieem Pawem VI.
Przez cae swoje ycie James kierowa si picio-
ma prostymi sowami. Te sowa to: wiara, nadzie-
ja, mio, wytrwao oraz dyscyplina. Zawsze
wierzy w Boga i w swoje wasne moliwoci. Ni-
gdy nie przestawa mie nadziei, e cukrzyca zo-
stanie wyleczona jeszcze za jego ycia. Mio da-
wa innym, a take otrzymywa ze strony rodziny
i przyjaci. Dziki wytrwaoci przetrwa chwile,
gdy choroba szczeglnie dawaa mu si we znaki.
I wreszcie najwaniejsze dyscyplina ponad 80
lat nieustannego dbania o zdrowie.
Opr. Micha Iwaczuk
Sia nadziei
Ponad 80 lat z cukrzyc typu 1
30
Propolis jest uwaany za pro-
dukt rolinny bdcy ywiczn wy-
dzielin pczkw liciowych niekt-
rych drzew lub substancj wysiko-
w wytwarzan przez roliny po ich
uszkodzeniu, do ktrej dodawany
jest przez pszczoy wosk oraz nie-
wielkie iloci wydzieliny gruczoo-
wej. W Polsce pochodzi on przede
wszystkim z pczkw liciowych to-
poli czarnej.
Jest to mieszanina tzw. kitu
pszczelego zbieranego z rolin i
drzew przez pszczoy do zasklepia-
nia wszelkich szpar w ulu i przy-
mocowywania plastrw), balsamu
pykowego (wytwarzanego w wolu
miodnym pszczoy z ziaren pyku),
wosku pszczelego, pyku kwiato-
wego i zanieczyszcze mechanicz-
nych, ktrymi mog by fragmen-
ty padych pszcz, czstki drewna
itp. Badania nad skadem chemicz-
nym propolisu wykazay nastpuj-
ce grupy skadnikw: zwizki fenoli
(okoo 70%), fawonoidy (4,4-10,8%),
terpeny (0,8%), substancje lipidowo-
woskowe, tzw. woski rolinne i wosk
pszczeli (w zagszczonym wycigu
10,8%), biopierwiastki (ok. 30) oraz
pozostae inne skadniki (witaminy
B1, B2, prowitaminy A; biaka w
tym enzymy, aminokwasy; sachary-
dy (glukoza, fruktoza, sacharoza).
Do najwaniejszych grup zwiz-
kw propolisu typu topolowego na-
le: kwasy aromatyczne, estry aro-
matyczne i zwizki fawonoidowe.
Wrd kwasw aromatycznych wy-
mienia si: cynamonowy, kawowy,
ferulowy, benzoesowy, salicylowy i
2-amino-3-metoksybenzoesowy.
W przypadku fawonoidw (moe
by nawet ponad 70), wystpujcych
w propolisie topolowym, do naj-
waniejszych zalicza si: chryzyn,
pinocembryn, galangin, pinoban-
ksyn i jej pochodne, pinostrobin,
tektochryzyn, kemferol, apigeni-
n, kwercetyn, naryngenin i aka-
cetyn. Ostatnio ukazao si wiele
doniesie naukowych, dotyczcych
zwaszcza chryzyny (w polskim
Dla zdrowia i urody
Produkty pszczele
Naturalny mid pszczeli jest szeroko stosowany jako
rodek spoywczy i leczniczy, ale czsto nie wykorzy-
stujemy pozostaych produktw pszczelich (takich jak
propolis, czy mleczko pszczele), ktre obecnie znowu
s intensywnie badane w poszukiwaniu nowych natu-
ralnych rodkw leczniczych.
Prof. Maria Borawska
31
propolisie wystpuje), ktra hamuje
mier (apoptoz) komrek nerwo-
wychi, wic by moe stworzy na-
dziej leczenia choroby Parkinso-
na i Alzheimera. Choroby te pole-
gaj na postpujcym obumieraniu
komrek nerwowych w niektrych
strukturach ukadu nerwowego.
Waciwoci lecznicze propolisu
s zwizane z jego dziaaniem: prze-
ciwdrobnoustrojowym (hamuje
rozwj gronkowca zocistego, dwo-
inki zapalenia puc, prtkw gruli-
cy, bakterii beztlenowych, grzybw
drodoidalnych i take wirusw
grypy i opryszczki), przeciwzapal-
nym, antyoksydacyjnym i immu-
nostymulujcym. Wycigi etanolo-
we propolisu hamuj rozwj tkan-
ki nowotworowej, a take zmniej-
szaj liczb przerzutw. Natomiast
w uszkodzonej tkance, np. po g-
bokich oparzeniach przypieszaj
ziarninowanie oraz szybsze gojenie
si ran, wzmagaj tworzenie si ko-
lagenu i elastyny co zmniejsza kru-
cho i nadmiern przepuszczal-
no naczy krwiononych. Przy-
pieszaj znacznie odnow wkni-
stej tkanki chrzstnej, regeneracj
miazgi zbowej, tworzenie kostniny
i wzbogacanie tkanki w sole wapnia
i fosforu.
Etanolowy wycig z propolisu (naj-
lepiej 10%-20%) podany doustnie
leczy lub zapobiega chorobie wrzo-
dowej, zwiksza wydzielanie -
ci i chroni tkank wtrobow przed
toksycznym dziaaniem rozpusz-
czalnikw organicznych, lekw (np.
paracetamolu) i zatruciem metala-
mi cikimi, takimi jak ow, rt,
arsen. Poza tym dziaa przeciwaler-
gicznie i przeciwcukrzycowo, zno-
si nadmiern pobudliwo i wpy-
wa uspokajajco poprzez orodko-
wy ukadu nerwowy, powoduje po-
wolny spadek cinienia ttniczego.
Miejscowo ma dziaanie przeciwb-
lowe i przeciwprchnicze, co atwo
sprawdzi stosujc propolis na bo-
lcy zb przed udaniem si do sto-
matologa.
Aktywno propolisu w surowcu
nieprzetworzonym moe utrzymy-
wa si nawet do 7 lat , a w przetwo-
rzonych preparatach do 18 miesicy.
Pyek kwiatowy pszczoy zbie-
raczki przenosz do ula w zagbie-
niach goleni tylnych ng w postaci
tzw. obny. Zebrany pyek pszczoy
zwilaj lin, miodem i po upako-
waniu w komrkach plastra i okre-
sie fermentacji mlekowej tworz do-
brze zakonserwowan pierzg.
Zawiera ona nawet do 40% bia-
ka w swojej suchej masie i stanowi
gwne rdo biaka, niezbdne dla
rozwoju larw i modych robotnic.
W skad pierzgi wchodz nie tylko
wszystkie aminokwasy egzogenne
(czyli takie, ktre musimy dostar-
cza z pokarmem) ale i cukry (glu-
koza, fruktoza, sacharoza), kwasy
tuszczowe (w tym niezbdne nie-
nasycone kwasy), bonnik pokar-
mowy, witaminy, makroelementy
(potas, magnez, wap, sd) i mikro-
elementy, czyli pierwiastki niezbd-
ne w naszej diecie w maych ilo-
ciach (cynk, mied, mangan, ela-
zo, chrom, itp.). W przeciwiestwie
do miodu pszczelego, pyek jest bar-
dzo bogaty w witaminy; 100 g ob-
ny pykowych moe zawiera a:
do 17,6 mg% karotenoidw, ktre s
przeksztacane w bezpieczn ilo
witaminy A, witaminy C nawet do
205 mg% i witaminy E do 3,2 mi-
krograma/g. W pyku stwierdzono
rwnie obecno takich substancji
biologicznie czynnych jak: enzymy,
Jak wykona nalewk propolisow? W
ciemnej butelce 100 g kitu pszczelego
zala 0.5 l spirytusu spoywczego i po-
zostawi w ciemnym, chodnym miej-
scu na 14 dni, codziennie wstrzsajc
zawarto. Potem delikatnie zla roz-
twr propolisu znad osadu do mniej-
szej butelki z kroplomierzem.
Podawa codziennie rano na czczo
najlepiej z 1/2 yeczki miodu, powoli
poykajc go. Wedug ludowych prze-
pisw moemy przyjmowa tyle kropli,
ile mamy lat, lub 20-35 kropli rano i
wieczorem w przypadku infekcji lub
blu odka na tle zapalnym.
fot. archiwum
32
hormony, olejki eteryczne. Warto
jednak zwrci uwag, aby nie by
zapleniay, gorzki, nie mia obcego
posmaku, nie zawiera szkodnikw,
martwych pszcz i ich czci.
Zaleca si, by kuracja pykowa
trwaa, co najmniej miesic. Zaczy-
namy od kilku gramw pyku (czu-
bata yeczka do herbaty zawie-
ra 8 g suchych obny), stopniowo
zwikszamy do 30-35 g na dob, ale
w nastpnych miesicach nie prze-
kraczamy 20 g/dob. Najlepiej spo-
ywa pyek pszczeli przed nia-
daniem i kolacj; mona miesza
go z miodem, serem, mlekiem, so-
kiem owocowym, patkami owsia-
nymi na mleku. Jeeli chcemy wy-
pi go z wod, to mona pyek wie-
czorem zala letni przegotowan
wod i rano wypi. Dzieciom mo-
na podawa dopiero po ukoczeniu
1 roku ycia.
Przeciwwskazaniem do stosowa-
nia pyku pszczelego jest uczulenie
na ten produkt. Jednoczenie nale-
y zaznaczy, e uczulenie na py-
ki (np. wywoujce katar sienny) nie
jest rwnoznaczne z uczuleniem na
obna pykowe, co zdarza si rzad-
ko.
Nie zaleca si kuracji pykowej ko-
bietom w pierwszym trymestrze
ciy.
Mleczko pszczele wytwarza-
ne jest od 7-14 dnia ycia pszczoy
przez gruczoy gardzielowe pszcz
do karmienia larw robotnic i trutni
w cigu ich 3 dni ycia oraz matki
pszczelej w okresie stadium larwal-
nego i czerwienia. Ma zabarwienie
biaawe, smak cierpki, lekko gorzki,
kwany i rni si skadem w zale-
noci, dla kogo jest w ulu przezna-
czone. Jego skad to przede wszyst-
kim cukry, biaka, aminokwasy,
tuszcze, skadniki mineralne i wi-
taminy oraz woda (55-65%).
Mleczko pszczele regeneruje siy
witalne, wzmaga energi, przywra-
ca dobre samopoczucie i sprawno
umysow, poprawia procesy ucze-
nia, przypominania i pomaga leczy
owrzodzenie dwunastnicy oraz ob-
nia zbyt wysokie, a podnosi niskie
cinienie krwi.
Szczeglnie polecany jest dla
ozdrowiecw, ludzi sabych, i dzie-
ci z opnionym rozwojem fzycz-
nym. Jednak bardzo szybko ulega
unieczynnieniu nawet w temp. 2-
4
0
C i jedynie lioflizowanie mlecz-
ka pszczelego jest efektywnym spo-
sobem jego utrwalenia. Obecne na
rynku preparaty mleczka pszcze-
lego rni si obecnoci wolnych
aminokwasw, ktre mog pocho-
dzi z resztek pszcz.
Osoby chore na ostre choroby za-
kane, alergiczne i nowotworowe nie
powinny go stosowa. Naley pami-
ta, e mleczko moe uczula, powo-
dowa ble gowy, ble brzucha, bie-
gunk oraz alergie skrne i dlatego
przyjmowanie wszelkich produktw
z mleczkiem pszczelim naley zaczy-
na od minimalnych iloci.
Wosk pszczeli nie jest przezna-
czony do spoycia, a jedynie moe-
my u kawaki plastra, a szczegl-
nie wieczka z plastra; co jest dobrym
sposobem na wzmocnienie dzi-
se, lepsze wydzielanie liny, a tak-
e dziaa zapobiegawczo w astmie.
Stanowi on materia budulcowy w
ulu, ktry wydzielaj pszczoy-ro-
botnice z gruczow woskowych do
budowania i zasklepiania plastra z
miodem. wiece woskowe w trakcie
spalania jonizuj ujemnie powie-
trze i roztaczaj aromatyczny za-
pach; nie wyginaj si wtrakcie pa-
lenia, co obserwujemy w przypad-
ku wiec wykonanych z mieszaniny
parafny i wosku. Wosk stosowany
jest do maci, kremw ochronnych,
maseczek i take do dobrej jakoci
past do butw.
Kuracja pykowa wzmaga kondycj,
podnosi sprawno umysow, a tak-
e wpywa korzystnie na odporno
organizmu, uzupeniajc witaminy
oraz makro- i mikroelementy. Znane
jest dziaanie lecznicze pyku w przy-
padkach problemw z gruczoem kro-
kowym, cewk moczow, miadyc
i zaburzeniami trawienia i przemiany
materii. Pyek ze wzgldu na waci-
woci odywcze mona podawa przy
niedoborach wagowych, wypadaniu
wosw, amliwoci paznokci oraz w
niedoywieniu starczym.
fot. archiwum
33
W
supermarkecie sieci Vita-
min Shoppe w miasteczku
Fairfax pod Waszyngtonem
pki uginaj si od koktajli, batonw,
sodyczy i napojw witaminowo-mine-
ralnych. S preparaty dla kobiet przed
ci, w ciy, w poogu, karmicych
i przekarmionych. Dla tych o sabych
kociach i o sabych nerwach. Dla leni-
wych nastolatkw i nadpobudliwych
dzieci, dla arokw i niejadkw. Dla
panw z kopotami i z potencjalny-
mi kopotami, np. z ysin.
Dla kulturystw i anemikw, wegeta-
rian i misoercw. Skoro 30 mln ame-
rykaskich psw dostaje co roku pod
choink witaminy, w sklepie Vitamin
Shoppe nie moe ich zabrakn. Pi-
guka witaminowa jest tu rzecz tak
oczywist jak hamburger w porze lun-
chu i futbol w niedzielny wieczr. We-
dug danych Centrum Kontroli i Pre-
wencji Chorb prawie 70 proc. Amery-
kanw yka witaminy, z czego 40 proc.
robi to regularnie. Mona je kupi w
supermarkecie, w aptece i drogerii, w
kiosku i na stacji benzynowej, a przede
wszystkim w sieciach sklepw specja-
listycznych, np. Vitamin Shoppe czy
General Nutrition Center. W zeszym
roku Amerykanie kupili takich prepa-
ratw za prawie 10 min dol. Czy susz-
nie?
Dzikuj, nie bior
Lekarze s zgodni; warto yka kwa-
sy omega 3, bo zmniejszaj ryzyko
chorb serca i s dobrotliwe dla cuk-
rzykw, wap w poczeniu z witami-
n D wzmacnia koci, wic jest zale-
cany kobietom w okresie menopauzy
i starszym panom. Dodatkowa daw-
ka elaza przyda si modym mamom
i dziewczynom anemicznym, obfcie
miesiczkujcym. Kwas foliowy tym,
ktre planuj zajcie w ci.
A co z multiwitamin? Sk w tym
tumaczy Mary Francus Picciano,
dietetyczka z Narodowego Instytutu
Zdrowia e nie ma wystarczajcych
dowodw naukowych na to, by powie-
dzie tym, ktrzy witaminy ykaj, by
przestali. Ani zbyt wiele dowodw na
to, by powiedzie tym, ktrzy nie yka-
j, by zaczli.
Dr Ruth Kava z Amerykaskiej Rady
Nauki i Zdrowia mwi: Kiedy pa-
cjenci pytaj, jakie witaminy bior i
sysz, e ich nie ykam, patrz podej-
rzliwie, nie wierzc, e jestem specja-
listk od ywienia!
Natomiast dr Benjamin Caballero,
szef amerykaskiego Instytutu y-
wienia, podkrela: Nie ma znanej mi
choroby, przed ktr zabezpieczaa-
by multiwitamina. I dodaje, e typo-
wa piguka multiwitaminowa zawie-
ra skadniki wymieszane, ktre ju na
wstpie zwalczaj si nawzajem: jed-
ne mineray osabiaj wchanianie in-
nych, cynk rywalizuje z elazem, a e-
lazo z wapniem.
Prasa naukowa jest dla witamin co-
raz hardziej bezlitosna. Ju pi lat
temu New York Times w artykule
Co za duo, to niezdrowo przestrze-
ga: Coraz wicej ekspertw obawia
si, e Amerykanie przedawkowuj
witaminy. 70 proc. yka je w przekona-
Kult
witamin
Prosz bardzo: sok pomaraczowy w tabletkach,
brokuy w piguce, kapsuki Raz Dziennie, ktre
wedug producenta wystarczy pokn wanie
raz, zamiast si mczy, chrupic warzywa i
owoce.
fot. archiwum
34
niu, e uczyni nas zdrowszymi, ale ba-
dania pokazuj, e witaminy w piguce
nie zastpi zdrowego odywiania i nie
zapobiegn chorobom. A ich przedaw-
kowanie moe to ryzyko zwikszy.
Wszystko z umiarem
Dwa lata pniej uwaana za zabez-
pieczajc przed rakiem, chorobami
serca i przedwczesnym starzeniem si
witamina E zostaa przebadana przez
prof. Edgara H. Millera z Johns Hop-
kins Schools of Medicine. Wykaza on,
e w duych dawkach wikszych ni
400 jednostek midzynarodowych (UI)
zwiksza ryzyko mierci u osb star-
szych i schorowanych. Witamina E
moe by sprzedawana i promowana
jako rdo zdrowia bez adnych dowo-
dw. Firmy nie musz wykazywa i jej
skutecznoci. To kompletnie nieuregu-
lowany rynek grzmia profesor Mil-
ler. Postulowa przebadanie atwo do-
stpnych witamin i suplementw, a dla
rodakw mia jedn rad: Zamiast wy-
dawa pienidze na witaminy, zacznij-
cie wiczy i je wicej warzyw i owo-
cw.
Dwa lata temu na zjedzie pod prze-
wodnictwem dr. J. Michaela McGinni-
sa z Institute of Medicine jasno stwier-
dzono: milionom Amerykanw wie-
rzcych w si witamin nale si rze-
telne badania, tym bardziej e ykaj jej
za duo, a nic ma wiarygodnych dowo-
dw na to, e zabezpiecza ona przed ra-
kiem czy zawaem serca.
Ba, niektre witaminy mog dziaa
wrcz odwrotnie, np. badania pokaza-
y, e beta-karoten, zamiast zmniejsza
ryzyko raka puc, na zdrowych ludzi w
ogle nie dziaa, a u palaczy zwiksza
ryzyko zachorowania na nowotwr.
Bardziej szokujce byy wyniki bada
przeprowadzonych rok temu przez dr.
Christiana Gluuda i dr. Gorana Bjela-
kowica ze szpitala uniwersyteckiego w
Kopenhadze. Sprawdzili oni 68 progra-
mw badawczych, podczas ktrych po-
dawano witaminy (brao w nich udzia
w sumie 232 tys. osb). Okazao si, e
w porwnaniu z ochotnikami zaywa-
jcymi placebo osoby ykajce witami-
n E miay o 4 proc., beta-karoten o 7
proc., a witamin A a o 16 proc. wik-
sze ryzyko zgonu! Bezpieczne okazay
si tylko witamina C i selen, ktry jako
jedyny zmniejsza ryzyko mierci.
Do bada Duczykw sceptycznie
odnieli si prof. Meir Stampfer z Har-
vard School of Public Health i Donald
Berry, kierujcy departamentem staty-
styki na Uniwersytecie w Teksasie. Ber-
ry zarzuci im nieciso i zbytnie ge-
neralizowanie: Cho Duczycy prze-
konali mnie, i przeciwutleniacze nie
chroni zdrowia, nie zgadzam si, e
mog zwiksza ryzyko mierci. Przy
tego typu analizach istnieje zbyt wiele
moliwoci interpretacji.
W kremach
jak najbardziej
Ale kosmetolodzy s zgodni: witami-
ny naoone na skr dziaaj odma-
dzajco i ujdrniajco. Firmy kosme-
tyczne po latach lansowania wtpli-
wych cud-nowoci w rodzaju pseudo-
botoksu, rolinnego DNA, czy zota ko-
loidalnego znw po nie sigaj. W wy-
sokich steniach uywaj ich derma-
tolodzy podczas zabiegw odmadzaj-
cych, redukujcych przebarwienia, si-
ce czy trdzik.
Krlow witamin w kosmetykach jest
retinol, czysta posta witaminy A. Udo-
wodniono jej dziaanie odmadzajce,
agodzce trdzik, pobudzajce pro-
dukcj kolagenu.
Laboratorium badawcze dr Ireny Eris
od lat prowadzi badania nad folacyn
witamin z grupy B. Ma ona waci-
woci regenerujce, podczas radiotera-
pii chroni skr przed szkodliwym pro-
mieniowaniem.
Wysokie CE
Od lat na topie w kosmetykach jest wi-
tamina C. Przeomowe wydaje si od-
krycie dr. Sheldona Pinnela z Duke
University z 1992 roku, wskazujce jas-
no, e cytrynowa witamina redukuje
zniszczenia skry spowodowane pro-
mieniowaniem UVR.
fot. archiwum
35
Od niedawna na polskim rynku do-
stpne s profesjonalne kosmetyki ame-
rykaskiej marki Skinceuticals (nale-
cej do LOreal) oparte na czystych wi-
taminach, a wymylone przeszo 11 lat
temu wanie przez amerykaskiego
dermatologa. Poniewa zawieraj wy-
sokie stenia witamin, uywane s
podczas zabiegw odmadzajcych sk-
r. Po zabiegu lekarz moe zaleci kon-
tynuacj kuracji w domu.
Witamina E chroni skr przed so-
cem, wymiata wolne rodniki, wzmac-
niajc barier ochronn skry. Witami-
na B3 chroni skr przed utrat wody,
nadaje jej jednolity koloryt, pobudza
mikrokrenie i przeciwdziaa trdzi-
kowi.
Kosmetyki z witamin K uatwiaj re-
generacj skry ciaa i twarzy, np. po ope-
racjach plastycznych. Warunkuje ona
p r a -
wido-
w krzepli-
wo krwi, po-
prawia koloryt skry z po-
szerzonymi i pkajcymi naczynkami
krwiononymi oraz zniszczon w wy-
niku opalania. A ostatnie badania po-
kazuj, e odgrywa rol w utrzyma-
niu elastycznoci skry, walczy wic ze
zmarszczkami.
Co z tabletk na urod?
Polacy co roku wydaj 800 mln z na
witaminy i suplementy diety. Z bada
OBOP-u wynika, e 54 proc. osb po-
wyej 15 roku ycia siga po multiwita-
miny. Popularne wrd kobiet s tablet-
ki na urod, ktre maj nawila, ody-
wia i ujdrnia skr od wewntrz. Te
preparaty mona kupi w aptece bez re-
cepty. Zachcaj do tego reklamy.
Najnowsze badania wskazuj, e po
nutrikosmetyki naley siga ostro-
niej, bo jak tumaczy dr Benjamin Ca-
ballero, szef amerykaskiego Instytutu
ywienia: Je-
li kto prawidowo si ody-
wia, dostarcza organizmowi wystar-
czajco duo witaminy A i dodatkowo
bierze drug dawk w postaci tabletki,
moe spowodowa, e witamina A za-
cznie si odkada w organizmie, po-
wodujc szkody, np. zwikszy ryzyko
osteoporozy. Poza tym co podkre-
laj lekarze witaminy A, B6, BJ2, C,
E, K, a take wap, magnez, elazo czy
cynk mog wchodzi w reakcje z leka-
mi, take tymi sprzedawanymi bez re-
cepty. Trzeba wic uwaa, aby nie y-
ka ich za duo.
Moja czteroletnia crka buszuje wrd
witaminowych lizakw i cukierkw
w sklepie Vitamin Shoppe. Kapituluj
przed multiwitaminowymi misio-el-
kami. Wystarczy zje dwa dziennie,
by zaspokoi zapotrzebowanie dziecka
na witaminy i mineray. 70 misiw za 8
dol. Na opakowaniu napis: Trzyma z
dala od dzieci. No wanie, tylko jak!?
Katarzyna Bosacka (GW) Wa-
szyngton (opr. J.N)
36
C
o to za dieta? Ot
taka, w ktrej nie
ma adnych ograni-
cze. Moemy je wszystko,
ale w niewielkich ilociach.
Warzywa i owoce koniecz-
nie cztery, pi razy dzien-
nie. Jeli dodamy do tego
dwie i p godziny ruchu ty-
godniowo dugie ycie bez
cikich chorb mamy nie-
mal gwarantowane.

To chyba najprostsza dieta, jak kie-
dykolwiek zalecali nam specjalici od
ywienia. A nie chce si wierzy, e
moe by te skuteczna. Jednak wyni-
ki analiz, opublikowanych kilka tygo-
dni temu w pimie American Journal
of Medicine nie pozostawiaj co do
tego adnych wtpliwoci. To pierwsze
badania przeprowadzone z tak duym
rozmachem wzio w nich udzia a
15,5 tys. pacjentw. Niemodych od
45 do 65 lat a wic obarczonych ju
podwyszonym ryzykiem zachorowa-
nia na serce czy raka. Kada z osb bio-
rcych udzia w badaniu spotkaa si
z lekarzem, ktry wyjani podstawo-
we zasady zdrowej diety: urozmaicanie
posikw, jedzenie wieych owocw i
warzyw kilka razy dziennie. Zachca
te do ruchu, a palaczy namawia do ze-
rwania z naogiem. Czy pacjenci sko-
rzystali z tej wiedzy, nikt nie kontrolo-
wa. Kiedy jednak po czterech latach le-
karze sprawdzili, co dzieje si z uwia-
damianymi przez nich ludmi, okaza-
o si, e miertelno wrd nich w
porwnaniu z grup kontroln spad-
a a o 40 proc.
Konserwator genw
Dlaczego dieta pomaga unikn kosz-
maru, jakim s cikie choroby, i wy-
dua ycie, wyjaniaj badania mole-
kularne oraz nutrigenomika, nauka,
Koniec z podziaem na jedzenie dobre i ze. Trzeba je
wszystko. Im wicej w diecie skadnikw i smakw, tym
lepiej dla naszych genw i zdrowia. Dziki diecie mona
unikn a 80 proc. chorb serca, udarw i cukrzycy typu
2 oraz wyeliminowa 50 proc. nowotworw, ogosili wa-
nie eksperci wiatowej Organizacji Zdrowia.
Helisa
smakw
fot. archiwum
37
ktra zajmuje si wykrywaniem zale-
noci midzy skadnikami poywienia
a genami. To jedna z najszybciej roz-
wijajcych si ostatnio dziedzin nauki.
Kiedy niespena dwa lata temu pisali-
my o leczeniu jedzeniem (Newsweek
25/2006), naukowcy sdzili, e tylko
niektre skadniki poywienia mog
wpywa na geny. Dzi wydaje si, e
genom jest bardziej czuy na zwizki
zawarte w ywnoci, ni przypuszcza-
no. W naszej diecie nie ma takich, ktre
byyby dla niego obojtne mwi prof.
Marek Naruszewicz z Zakadu Farma-
kognozji AM w Warszawie, czonek In-
ternational Atherosclerosis Society i
wykadowca na konferencjach wiato-
wych powiconych problemom ywie-
nia i chorobom ukadu krenia.
Geny mog zmienia aktywno, w-
cza si lub wycza. U zdrowego czo-
wieka pozostaj one jednak w rw-
nowadze sprzyjajcej zdrowiu. Dieta
utrzymuje ten korzystny dla nas stan
jest swoistym konserwatorem geno-
mu. U 70 proc. ludzi nie ma w nim ad-
nych zmian sprzyjajcych nowotwo-
rom, chorobom ukadu krenia czy
neurologicznym. 30 proc. osb takie
zmiany ma, ale nawet w ich przypad-
ku ujawnienie choroby nastpuje do-
piero wtedy, gdy na genom zadziaaj
dodatkowe niekorzystne czynniki, np.
palenie spowoduje uszkodzenie a-
cucha DNA albo doprowadzi do uak-
tywnienia niekorzystnych dla nas zapi-
sw. Dieta moe temu skutecznie zapo-
biega, przeciwdziaajc chorobotwr-
czym mutacjom.
Niestety, epidemia zachorowa na
choroby ukadu krenia czy nowo-
twory wyranie pokazuje, e nasz spo-
sb odywiania nie wpywa stabilizu-
jco na genom. Chocia coraz czciej
unikamy tuszczy zwierzcych, jemy
wicej nabiau i witamin, naturalnych
lub w tabletkach, nie wida wyrane-
go spadku zachorowa na te najgro-
niejsze choroby. To oznacza jedno na
naszych talerzach moe jest mniej kalo-
rycznie, ale wci za mao rnorodnie.
Jemy wci to samo pieczywo, mi-
so, jajka, nabia, wicej sodyczy ni wa-
rzyw. Taki sposb odywiania zaspo-
kaja potrzeby energetyczne organizmu,
ale nie chroni zdrowia.
Jedzmy poow tego, co jemy. W ten
sposb zrobi si miejsce na talerzu dla
nowych produktw. Wzbogacajmy die-
t o nowe smaki radzi prof. Narusze-
wicz. To wane, bo im wicej rozmai-
tych skadnikw odywczych znajdzie
si na talerzu, tym wiksze szanse, e
dieta zadziaa ochronnie na geny. Jak
si bowiem okazuje, ich utrzymywa-
nie w stanie rwnowagi to gra zespoo-
wa, w ktrej bior udzia setki rozmai-
tych zwizkw zawartych w ywnoci.
W tym zespole nie wszystkie skadni-
ki peni tak sam rol. Gwnymi za-
wodnikami s te, ktre dziaaj bezpo-
rednio na DNA. Do nich naley wiele
aktywnych zwizkw rolinnych, kwa-
sy omega 3, krtkoacuchowe kwa-
sy tuszczowe propionowy czy mle-
kowy. Ale skadniki z tej grupy czsto
nie dziaaj w pojedynk. Potrzebu-
j caej armii pomocnikw. To zwiz-
ki, ktrych zadaniem jest m.in. utrzy-
mywanie aktywnoci tych najwaniej-
szych, wchodzcych w reakcje z DNA.
Tak wic nie ma w ywnoci elementw
obojtnych. Wszystkie bezporednio
fot. archiwum
38
albo porednio maj wpyw na nasze
geny.
Dobrane pary,
czyli jedz curry
Reakcje pomidzy skadnikami poy-
wienia naukowcy ujmuj jednym so-
wem cross-talking. Ten termin ozna-
cza rozmow midzy poszczeglnymi
elementami diety, ktrej efektem jest
sumowanie wzmocnienie aktywno-
ci skadnikw dziaajcych aktywnie
na genom. Przykad: likopen w pomi-
dorach nasila dziaanie przeciwnowo-
tworowych zwizkw indolowych za-
wartych w brokuach. Korzystny dla
naszego zdrowia duet likopen tworzy
te z siarczkiem alilu, najwaniejszym
skadnikiem czosnku. czenie pomi-
dorw z czosnkiem czy brokuami nie
jest niczym oryginalnym. To typowe na
przykad dla diety rdziemnomorskiej.
Jednak dopiero teraz, dziki badaniom
molekularnym odsania si caa jej m-
dro. Przykady korzystnej dla zdro-
wia interakcji midzy skadnikami na-
ukowcy wykrywaj zreszt take w in-
nych kuchniach. Popularna curry to nic
innego jak mieszanka przypraw, ktre
wzajemnie wzmacniaj swoje dziaanie.
W kuchni indyjskiej tradycj jest, aby
po daniu z dodatkiem curry wypi zie-
lon herbat. I to take okazuje si do-
brym posuniciem. Kurkumina zawar-
ta w curry tworzy dobran par z epiga-
lokatechin, zwizkiem, ktremu zielo-
na herbata zawdzicza swoje zdrowot-
ne waciwoci. Ten specyfczny duet
ma niewiarygodne wrcz dziaanie. Ba-
dania na komrkach nowotworowych
wykazay, e a w 80 proc. hamuje ich
podzia. Wiadomo take, e w obecno-
ci pieprzu kurkumina tysickrotnie
zwiksza swoj aktywno.
Specjalici od nutrigenomiki s ostat-
nio zafascynowani t przypraw. Jej
nadzwyczajne waciwoci omawiano
podczas wiatowego kongresu ywie-
niowego w Tel Awiwie, ktry odby si w
padzierniku. Naukowcy zainteresowa-
li si kurkumin, bo z bada epidemio-
logicznych wynikao, e w Indiach za-
chorowalno na nowotwory jest mini-
malna. Zaczto podejrzewa, e wanie
ta tradycyjna przyprawa chroni Hindu-
sw przed rakiem. Potwierdziy to ba-
dania molekularne i kliniczne z udzia-
em ludzi. Chyba najbardziej szczeg-
owe zrobi Hiroyuki Shibata z Taroku
University. Japoski naukowiec prowa-
dzi eksperymenty z udziaem palaczy,
ktrzy najbardziej ze wszystkich s na-
raeni na ryzyko powstawania nowo-
tworw. Wystarczyo przez 30 dni do-
dawa im do posikw yeczk kurku-
miny, aby ilo niebezpiecznych zwiz-
kw, zdolnych do uszkadzania DNA,
istotnie spada (na to wskazyway wy-
niki bada prbek moczu). Oznacza to,
e ryzyko niepodanych zmian w ma-
teriale genetycznym u obserwowanych
palaczy wyranie si zmniejszyo. Ja-
poskie badania pokazay, e kurku-
mina nie tylko zapobiega nowotworom,
ale moe nawet wspomaga ich leczenie
fot. archiwum
39
hamuje postp choroby, na przykad
zmuszajc rozwijajce si komrki raka
do samobjczej mierci, czyli apoptozy.
Kurkumina zwalcza dodatkowo bakte-
rie Helicobacter pylori odpowiedzialne
za wrzody odka. Zapobiega te cho-
robom ukadu krenia.
Wszystko, byle mao
Nowe obserwacje i odkrycia skoni-
y ywieniowcw do zmiany myle-
nia. Jeszcze do niedawna skupiali si
oni gwnie na tym, co w nadmiarze
nie powinno znale si na naszym ta-
lerzu. Za najwaniejsze uznawali wy-
kluczenie tuszczy zwierzcych, zale-
cajc niekiedy ich zastpowanie w-
glowodanami. Dieta niskotuszczo-
wa czy wysokowglowodanowa jesz-
cze teraz zalecana przez lekarzy to nie-
porozumienie, bo nie prowadzi do zbi-
lansowania skadnikw odywczych
krytykuje prof. Naruszewicz. Podob-
nie jak dzielenie produktw na zdrowe
i niezdrowe dodaje. Nic, co je si w
bardzo maych ilociach, nie moe za-
szkodzi. Chodzi tylko o to, by nie je
tygodniami tego samego. By korzysta
z caej rozmaitoci warzyw, owocw,
zi i przypraw. Bo w wietle nowych
bada nawet szczypta dodajca sma-
ku moe mie ogromne znaczenie dla
zdrowia.
Gdybymy jak Hindusi dodawali do
potraw kurkumin albo curry, te by-
my rzadziej zapadali na choroby uka-
du krenia i nowotwory przypuszcza
prof. Naruszewicz. Jej dodatek w naszej
kuchni rzeczywicie byby przydatny,
bo przez wikszo roku jestemy po-
zbawieni wieych owocw i warzyw,
ktre s jednym z najwaniejszych r-
de zwizkw chronicych DNA przed
niszczeniem. Nale do nich witaminy
E, C, beta-karoten oraz tzw. fawonoi-
dy, barwniki, dziki ktrym pomidory
s czerwone, a jabka rumiane.
Nazywa si je oglnie antyoksydan-
tami lub prociej przeciwutleniacza-
mi, bo zapobiegaj ubocznym skutkom
procesw utleniania w organizmie. Po-
wstaj wtedy agresywne czstki tle-
nu, zwane wolnymi rodnikami, ktre
uszkadzaj komrki oraz obecne w nich
DNA. To prowadzi do rozwoju chorb.
A 80 proc. z nich, od nowotworw
po prozaiczne, mniej grone schorze-
nia, przypisuje si wanie dziaaniu
wolnych rodnikw mwi prof. Naru-
szewicz. Rolinne antyoksydanty unie-
szkodliwiaj agresywne czstki, dlatego
od dawna uznawano je za wyjtkowo
cenne w walce o dobre zdrowie. Dopie-
ro teraz okazao si jednak, e mog one
oddziaywa take wprost na genom. A
dokadniej na te jego odcinki, ktre ko-
duj tzw. enzymy drugiej fazy. Prosto
mwic, te enzymy to bro, za pomoc
ktrej komrki pozbywaj si atakuj-
cych je rakotwrczych zwizkw. Anty-
oksydanty poprzez dziaanie na geny
pobudzaj produkcj tych specyfcz-
nych enzymw, przez co akcja obronna
przebiega sprawniej. Ryzyko mutacji i
rozwoju nowotworw maleje.
Antyoksydanty to wyjtkowo sil-
ne zwizki biologicznie. Jak mog by
szybkie i skuteczne w dziaaniu, mo-
na si przekona nawet na wasne oczy.
Kiedy przekroimy jabko na p, szyb-
ko ciemnieje na skutek utleniania. Je-
li jednak skropimy je sokiem z cytry-
ny, w ktrej jest witamina C o silnych
waciwociach antyutleniajcych, nie
fot. archiwum
40
zmieni barwy. Podobnie dziaaj tak-
e przeciwutleniacze dodawane do ho-
dowli komrkowych. Naukowcy wyli-
czyli, e niektre fawonoidy rolinne s
trzy do piciu razy silniejsze w dziaa-
niu od przeciwutleniajcych witamin E
i C. Spodziewali si, e tak sam ak-
tywno zachowuj w ludzkim organi-
zmie. Jeszcze do niedawna byli przeko-
nani, e im wicej bdziemy ich zjada,
tym lepiej. Takie mylenie byo jednak
bdne, wynika z bada zakoczonych
w marcu tego roku przez naukowcw z
Instytutu im. Linusa Paulinga w Orego-
nie (ich wyniki zostay opublikowane w
specjalistycznym pimie Free Radical
Biology and Medicine). Nie potrzebu-
jemy duych, ale regularnych dostaw.
Z przewodu pokarmowego wchania
si tylko cz tych zwizkw. W do-
datku te zaabsorbowane do krwi szyb-
ko trac swoj aktywno. Organizm
traktuje je jak co obcego, metabolizu-
je i wydala mwi prof. Balz Frei, dy-
rektor Instytutu Linusa Paulinga. Nie
zmienia to jednak faktu, i fawonoidy
robi swoje. Tylko ich gra w organizmie
jest bardziej subtelna, ni wczeniej s-
dzono.
Niezdrowa gra zdrowej
ywnoci
Wniosek narzuca si sam tylko fa-
wonoidy stale dostarczane do orga-
nizmu w niewielkich ilociach uru-
chamiaj w komrkach mechanizmy
obronne przed chorobami. Dlatego
owocw i warzyw, ktre s gwnym
ich rdem, nie mona si naje na
zapas. Trzeba spoywa je systematycz-
nie, najlepiej cztery, pi razy dziennie.
Istnieje cisy przedzia terapeutycz-
ny, w ktrym dziaanie fawonoidw, a
take innych antyoksydantw jest ko-
rzystne podkrela prof. Naruszewicz.
Dostarczane w dawkach zbyt niskich
nie chroni organizmu przed choroba-
mi, a w zbyt duych trac swoje wa-
ciwoci albo nawet mog mie niepo-
dane dziaania. Jako przykad prof. Na-
ruszewicz podaje kaw, ktra zawie-
ra ogromn ilo zwizkw antyoksy-
dacyjnych. Ile flianek kawy dziennie
sprzyja zdrowiu? Od jednej do piciu.
To pokazao badanie Iowa Womans
Health Study z udziaem 40 tys. ko-
biet, trwajce 15 lat. Jego wyniki opub-
likowano w Te American Journal of
Clinical Nutrition w poowie ubiege-
go roku. Autorzy Lene Frost Andersen
i David Jacobs wyliczyli, e w grupie
uczestniczek pijcych od jednej do pi-
ciu kaw dziennie miertelno spada
a o 30 proc. Natomiast wrd najwik-
szych amatorek, pijcych sze lub wi-
cej flianek, wzrosa.
Kawa nie uchodzi za najzdrowszy na-
pj, dlatego nie dziwi zbytnio, e jej
picie w duej iloci moe obraca si
przeciwko nam. Jednak nawet produk-
ty uwaane od zawsze za zdrowe te
mog w nadmiarze szkodzi. Na przy-
kad beta-karoten z marchewki. Nasila
on aktywno niektrych genw i jeli
bdziemy dostarcza go organizmowi
za duo, moe powodowa nowotwory.
Na nadmiar tego skadnika s naraone
zwaszcza dzieci. Niektre maj a -
t skr od sokw marchwiowych ku-
fot. archiwum
41
powanych w sklepie, co jest widocznym
objawem przedawkowania. Dzieci po-
chodzce z rodzin obcionych gene-
tycznie i przekarmiane sokami napraw-
d mog znale si w niebezpiecze-
stwie ostrzega prof. Naruszewicz.
Naukowcy maj dowody take na to,
e nadmiar witaminy E, ktra jest jed-
nym z najwaniejszych ochroniarzy ge-
nomu, moe prowadzi do niekorzyst-
nych zmian w materiale genetycznym.
Pojawiaj si wyniki bada, z ktrych
pynie szokujcy wniosek, e bioak-
tywne skadniki wykazuj chorobo-
twrcze dziaanie. Codzienne jedze-
nie grejpfruta moe zwikszy ryzyko
zachorowania na nowotwr piersi nie-
mal o jedn trzeci, donosili na poczt-
ku tego roku amerykascy naukowcy w
British Journal of Cancer. Przebadali
50 tysicy kobiet w wieku pomenopau-
zalnym, ktre jak wynikao z ankie-
ty dietetycznej zjaday codziennie te
owoce. Grejpfruty s grone, bo powo-
duj wzrost stenia estrogenw, co sty-
muluje rozwj niektrych postaci raka,
przypuszczaj naukowcy.
Nawet najbardziej znana z waciwo-
ci prozdrowotnych zielona herbata jest
bezpieczna tylko wtedy, gdy wypija si
jej do 10 kubkw dziennie, stwierdzi
Chung Yang z Uniwersytetu Stanowego
New Jersey. To akurat nie jest znacz-
ce ograniczenie mao kto bowiem pije
a tyle herbaty. Jednak tej wiadomoci
nie powinni lekceway ci, ktrzy za-
ywaj suplementy zawierajce polife-
nole z zielonej herbaty. Jedna tabletka
moe zawiera bowiem tyle tych zwiz-
kw, co 50 flianek herbaty. Efekty po-
ykania takich preparatw mog jak
twierdzi Yang prowadzi do zatrucia.
Karmione przez niego megadawkami
polifenoli szczury zdychay na skutek
uszkodzenia wtroby (wyniki ekspery-
mentw opublikowano w pimie Che-
mical Research in Toxicology).
ykanie tabletek z antyoksydantami
nie tylko nie musi przynosi korzyci
dla zdrowia, ale moe by nawet ryzy-
kowne ostrzega prof. Frei. Z bada na
poziomie molekularnym jasno wyni-
ka, e megadawka antyutleniaczy bra-
na wieczorem czy rano nie jest w stanie
dobrze chroni naszych genw. Podob-
nie zreszt jak gra jedzenia, ktre po-
chaniamy raz czy dwa razy dziennie.
Tylko bardzo urozmaicone i rozoo-
ne na 4-5 posikw menu ze wieymi
owocami i warzywami w roli gwnej
(w sumie powinnimy ich zjada 0,6 kg
dziennie) jest w stanie dostarcza pro-
zdrowotne skadniki w optymalnych
dawkach, bez ryzyka przedawkowania,
chronic nas przed problemami z ser-
cem, cukrzyc, nowotworami, a take
innymi chorobami podkrela profe-
sor Naruszewicz.
Niestety, wielu z nas jest opornych na
takie proste rady. Dlatego dr Muin Kho-
ury z Center for Disease Control and
Prevention w Atlancie mwi to samo,
tylko dosadniej: Jedzenie jest jak le-
karstwo, ktre trzeba dozowa. Tyle tyl-
ko e przyjmuje si je przez cae ycie.
Jolanta Chykiewicz
fot. archiwum
42
Od 1996 roku 50-kilometro-
wy odcinek Doliny Narwi mi-
dzy Suraem a Rzdzianami, o
powierzchni 7350 ha, chroni Na-
rwiaski Park Narodowy. Siedzib
Parku jest zabytkowy dwr w Ku-
rowie, otoczony starym parkiem
z licznymi pomnikami przyrody.
Celem Parku jest ochrona unika-
towego systemu rzecznego Narwi
i rodowisk rolinnych. W krajo-
brazie Parku dominuj trzcino-
wiska, szuwary i turzycowiska.
Lasy i zakrzewienia zajmuj tylko
niecae 5% powierzchni.
Narew bya arteri, wok ktrej
koncentrowao si wiele przenikaj-
cych si kultur jawieska, pruska,
krzyacka, polska, litewska, ruska,
ydowska. Wytworzyo to swoist
mozaik wyznaniow, spoeczn
i kulturow. Nad brzegami Narwi
powstay miejscowoci, wrd kt-
rych wiksze lub waniejsze to: Na-
rew, Kaniuki, Strabla, Sura, apy,
Waniewo, Kurowo, Choroszcz, Mo-
rusy, Tykocin, Gra Strkowa, Wi-
zna, Drozdowo, oma, Nowogrd,
Ostroka, Ran, Putusk, Serock.
Narew wywodzi swj rodowd
ze rde lenych prastarej Pusz-
czy Biaowieskiej. Szybko opusz-
cza puszcz, by pyn powoli przez
krain podmokych k, dalej sze-
rok bagnist dolin, tworzc wie-
le odng, rozwidle i koryt. Ka-
dej wiosny w czasie topnienia nie-
gw niezwykym zjawiskiem jest
utrzymujce si wiele tygodni wiel-
kie narwiaskie morze. Bagien-
na cz doliny na wiosn kwitn-
ca kobiercami kaczecw, latem po-
ronita gstym paszczem grzybie-
nia, jest ostoj ryb i ptakw wodno-
botnych. Od ujcia Biebrzy zmie-
nia swj charakter pync jednym
korytem, ktre wije si na dnie jaru
otoczonego wzgrzami. Narew jest
pit co do dugoci rzek w Polsce.
Zbiera wody rzeki Narewki, Orlan-
ki, Suprali, Biebrzy, Pisy, Szkwy,
Rozogi, Omulewa, Orzyca, Wkry i
Bugu. Po 484 km czy si z Wis.
Narew pyna uformowan przez
tysice lat dolin do lat 70. XX wie-
ku. Od Rzdzian do ujcia Biebrzy
uregulowano rzek, osuszono bag-
no Wizna i bagna pod Tykocinem.
DOLINA NARWI
Miejsce
dla dzikiej
przyrody
43
Protesty spoeczestwa i przyrod-
nikw przerway dalsze prace me-
lioracyjne. Nastpnym ciosem bya
budowa, w grnej Narwi, zbiorni-
ka wodnego Siemianwka. Zagra-
a on wodom gruntowym Puszczy
Biaowieskiej i niekorzystnie wpy-
wa na stan wd caej Narwi. Polski
fotografk przyrody, Wodzimierz
Puchalski pisa: ... By to jeden z
najpikniejszych zaktkw polskie-
go egzotyzmu. Tysice strug, morze
trzcin i szuwarw i skrzydlaty wiat
wzbogacony kadej wiosny o tysice
batalionw.... Obawiam si, e to ju
nigdy si nie odtworzy i przyroda
nie powrci do dawnego cudowne-
go stanu. A wraz z uboeniem przy-
rody zuboy si psychika czowieka
i jego ycie.
Ocalaym i najcenniejszym frag-
mentem rzeki jest poudniowa cz
Doliny Grnej Narwi. Dolina jest tu
paska i szeroka na kilka kilome-
trw. Rzeka pynie wieloma koryta-
mi, ktre rozdzielaj si i cz, py-
n w rnych kierunkach, krzyu-
j, czasem kocz lepo w cianie
rolinnoci, tworzc unikalny wi-
doczny z lotu ptaka, wodny labirynt,
z mozaikowym ukadem rozlewisk,
siedlisk ldowych i bagiennych. Sie
krtych koryt rzecznych otaczaj
bagna. Ten szczeglny, najrzadziej
wystpujcy system wodny nosi na-
zw anastomozujcego (wielokory-
towego). Jest to jedyna taka rzeka w
Europie. Podobnie wygldaj rze-
ki tropikw: Amazonka w Amery-
ce Poudniowej, Kongo i Okawango
w Afryce, Ob w Rosji i Saskatche-
wan w Kanadzie. Podmoky teren,
otwarta przestrze, gszcz bagien-
nych rolin, k i zakrzewie wierz-
bowych jest jednym z najmniej do-
stpnych miejsc w Polsce.
44
WIgRy
Utworzony w 1989 roku Wigierski
Park Narodowy ley na styku naj-
pikniejszego polskiego krajobra-
zu polodowcowego Suwalszczyzny
i najwikszego zwartego kompleksu
lenego Niu rodkowoeuropejskie-
go Puszczy Augustowskiej. Ukszta-
towanie geomorfologiczne pnoc-
nej czci parku jest zrnicowa-
ne dziki bogatej konfguracji tere-
nu. Tworz j gliniaste wysoczyzny
polodowcowe, urozmaicone wzg-
rzami i waami moren czoowych
osigajcych do 40 m wysokoci.
Cz poudniowa parku jest rw-
nin. Polodowcowy pejza wzbo-
gacaj rynnowe i nieckowate zag-
bienia wypenione wodami jezior i
rzek. Wodne bogactwo parku two-
rzy jedno z najpikniejszych jezior
w Polsce, najwiksze jezioro Suwal-
szczyzny Wigry i 42 mniejsze je-
ziora, a take rzeki Czarna Hacza,
Wiatrouza, Kamionka. Powierzch-
nia parku wynosi 15086 ha, w tym
9464 ha to grunty lene, 2908 ha
wody i 2714 ha inne tereny, gwnie
uytkowane rolniczo. Ochron ci-
s objtych jest 623 ha, w tym 283
ha lasw. Obszary zagospodarowa-
ne rolniczo objte s ochron kra-
jobrazow. Siedziba parku znajduje
si w miejscowoci Krzywe, a stam-
td niedaleko ju do Pwyspu Wi-
gierskiego, gdzie w wodach jeziora
przeglda si koci i klasztor po-
karmelicki z XVIII wieku. Sprowa-
dzony przez Zygmunta III Waz w
1667 roku zakon kameduw za-
oy wikszo wsi i folwarkw w
okolicy.
Jezioro Wigry ma 2177 hektarw
powierzchni, a jego gboko do-
chodzi do 73 m. Pooone jest wrd
wzgrz. Sama nazwa wskazuje na
pikn form jeziora (wigry zna-
czy krty). Jezioro ma ksztat litery
S. Jego 75-kilometrowa, w wikszo-
ci zalesiona linia brzegowa jest nie-
zwykle urozmaicona licznymi za-
kolami i pwyspami. Na jeziorze
jest 14 wysp. Poprzez przesmyki i
kanay Wigry cz si z innymi je-
ziorami, ktre oddzieliy si na sku-
tek zarastania. Przez Wigry prze-
pywa Czarna Hacza, rzeka, kt-
ra w pocztkowym swym biegu po-
dobna jest do rzek grskich. Tak jak
inne rzeki tej krainy ma kamieni-
ste dno i szybki nurt. Wypywajc z
Wigier zmienia oblicze. Pynie pod-
mok bagienn rwnin wrd k
i lasw Puszczy Augustowskiej. Po-
ow powierzchni parku stanowi
lasy. Przyroda polubia ten cudowny
zaktek i osiedlia niemal wszystko,
czym dysponowaa na niu rodko-
45
wej Europy. Chodny klimat sprzyja
rozsiewaniu si wierkw. Charak-
terystyczne dla wschodniego klima-
tu kontynentalnego s take: wielo-
si bkitny, wenianka alpejska, wie-
le gatunkw mchw i porostw.
Osobliwoci parku s mae rd-
lene jeziorka zwane sucharami. Na-
zwa suchar jest nazw regionaln,
oznacza suchy, pusty, bez ryb, jak
rwnie to, e wok sucharw wy-
stpuj obumare, suche drzewa. Su-
chary s zbiornikami dystrofczny-
mi, czyli ubogimi w pierwiastki oraz
zwizki chemiczne niezbdne do y-
cia wielu organizmom, szczeglnie
rolinom. Ich woda ma brunatne za-
barwienie, gdy zawiera due iloci
kwasw humusowych powstajcych
z rozkadu igie, lici otaczajcych la-
sw. W sucharach wystpuj liczne
larwy waek, chrzszczy, muchwek,
pajki wodne topiki, natomiast
brak jest charakterystycznej rolin-
noci wodnej. Suchar otacza po
nasuwajcy si od ldu w kierunku
rodka zbiornika piercie pywaj-
cych rolin torfowiskowych. Budu-
j go m.in. mchy torfowe, urawi-
na, modrzewnica, przygieka biaa.
Po jest rwnie miejscem wystpo-
wania rolin owadoernych: rosicz-
ki okrgolistnej i dugolistnej, kt-
re wzbogacaj rolinno pa w fo-
sfor pochodzcy z rozkadu schwy-
tanych zwierzt. Z czasem brzegi je-
ziorek zarastaj mchami, krzewinka-
mi urawin, bagna zwyczajnego, bo-
rwki bagiennej i maymi drzewami.
W ostatniej fazie w miejsce jeziora
wyrasta br bagienny zoony z so-
sen i brzz.
Zrnicowane ekosystemy krainy
Wigier: wody, torfowiska, gliny, zwa-
y, piaski porasta 900 gatunkw ro-
lin naczyniowych, wrd ktrych
50 podlega ochronie. Symbolem par-
ku s bobry. Na terenie parku spoty-
ka si wilki, rysie, wydry, osie i za-
jce bielaki. Bielaki wystpuj tylko
w niewielu miejscach na pnocno-
wschodnich kracach Polski. Prefe-
ruj rodowisko lene. Zim zmie-
niaj barw futra na bia, co ozna-
cza przystosowanie do ycia w zim-
nym klimacie. Mozaika jezior i la-
sw stwarza dogodne warunki by-
towania rzadkich ptakw drapie-
nych, w tym ora bielika, kani czar-
nej rdzawej, ryboowa, puszczyka. W
wodach yj 32 gatunki ryb, w tym
rzadko spotykana sieja, sielawa i tro
jeziorna. Na terenie parku wystpuje
bardzo rzadki owad, latajca w dzie
ma swka.
Wigry to osobliwa kompozycja kra-
jobrazowa, ksztatw i barw. Wraz z
otaczajcymi jezioro lasami, torfo-
wiskami, rdliskami, bogat fo-
r i faun oraz penym uroku krajo-
brazem tereny te s jedynymi z naj-
cenniejszych miejsc przyrodniczych
Polski.
Opracowanie i fotografe
Anna Worowska
46
Z
aproszenie na ryby nad rzek
Seine brzmi egzotycznie. Ale
to po prostu Sekwana, dru-
ga, co do wielkoci po Loarze rzeka
Francji. Tyle, e prawdziwej egzotyki
dodaje fakt, i owe ryby mam owi
w Paryu!
Francuzi tak drastycznie zaostrzyli przepisy
mwi mj przyjaciel Grzegorz, ktry mieszka tu
ponad dwadziecia pi lat za zanieczyszczanie
rzeki naoyli na frmy tak potne kary, e w krt-
kim czasie Sekwana odya.
Mimo upaw i staej eglugi Sekwana w Pary-
u zdumiewa czystoci wody, dwa, trzy metry od
brzegu wida pywajce ryby.
Co bdziemy owi?
Sumy, brzany, karpie.
Chciaem si upewni, e na pewno tu, w Pary-
u?
Tak, koo mostu Pont Piteaux, obok jednej z
najdroszych dzielnic Parya, midzy barkami, na
ktrych normalnie mieszkaj ludzie.
Zblia si pne popoudnie. Upa. Jest parno.
Wdziska karpiowo-sumowe zbroimy w haki w-
gorzowe z zadziorami, obowizkowo plecionka i
przelotowe ciarki denne od 80 do 120 gramw,
gdy ucig Sekwany jest duy i trzeba uwaa, eby
zestaw nie zosta cignity pod bark. Spytaem,
na co bdziemy owi?
Na kurczaki i na ser.
We Francji wszystko jest moliwe. Soce roz-
wietla widoczny w oddali Pary. Pierwszy ze-
staw z kawakiem fleta z piersi kurczaka ldu-
je w wodzie. Na drugi zakadam dwie kostki o
boku 2 cm twardego sera, stugramowy przelo-
towy paski ciarek, przypon dugoci okoo me-
tra i wszystko to kad jakie dwadziecia metrw
od brzegu, na pograniczu gwnego nurtu. Koo-
wrotek z wolnym biegiem ustawiam tak, aby ucig
wody nie wybiera plecionki.
I tak zaczo si polowanie na synne paryskie
brzany, w ktrych legend trudno mi cigle uwie-
rzy, bo przecie realia, w ktrych owi, zdaj
si przeczy dzikiemu charakterowi tej wspania-
Paryskie
brzany
47
ej ryby, tym bardziej, e po rzece cigle pywa-
j motorwki, a wok, na pokadach swoich py-
wajcych domw, haasuj rozbawieni Francuzi.
Po dwch godzinach wyczekiwania co zaczyna
wybiera plecionk z koowrotka. Jest to waciwie
podszarpywanie i wreszcie moja cierpliwo ko-
czy si. Zacinam. Nie czuj zejcia ryby, ale sera na
haku nie ma.
Zestaw lduje znowu na dnie Sekwany. Nag-
le szczytwka lekko drgna, a za chwil plecion-
ka zacza powoli wysnuwa si z koowrotka;
szpula obracaa si coraz szybciej. Zaciem i po-
czuem cudowny, pulsujcy opr. Czuem j wy-
ranie, gia szczytwk bez pardonu. Po chwili
pierwszy odjazd na hamulcu. Wiem, e ryba nie
jest maa, za chwil drugi odjazd, wybieram ple-
cionk, ryba robi spory wir kilka metrw od na-
brzea i ju mam pewno, e to brzana. Przyjaciel
wysuwa podbierak przed siebie do wody i zotou-
ska po kilku zrywach na boki lduje w siatce. Ma
jakie ptora kilograma.
Francuzi na barce przerwali na chwil balang,
staj na rufe, krzycz: trs bien, trs bien! I bij
brawo.
Na kolejne emocje nie czekaem dugo. Gwa-
towne przygicie szczytwki i ucieczka w kierun-
ku nurtu. Wspaniaa walka. Nie mam wtpliwoci,
e to brzana, nie mniejsza od poprzedniej. Rybka
wraca do wody.
Z
estaw sumowy jakby zaczarowany, ani
drgnie. Przerzucam go jeszcze raz. Zaczy-
na si paryska noc, czyli una nad miastem,
wymieszana ze wiatami na Pont Piteaux i skrz-
c si Sekwan. Do jedenastej w nocy owi jesz-
cze dwie brzany, jakby z jednego rocznika. Potem
przerwa do pnocy.
Gwatowny gwizd koowrotka. Zacinam i czuj,
e zestaw staje jakby w miejscu. Dwa, trzy obro-
ty korbk, ju wiem, e mam ryb i to niema. Je-
li to brzana, to naprawd dua. Przestrzeni mi-
dzy barkami miaem niezbyt wiele, wic musiaem
wyeliminowa wszelkie manewry. Drugi odjazd
jest ju dosy dugi, potem jeszcze jeden i ryba wy-
pywa na powierzchni. To sazan! Dzikus z Sek-
wany! Podbierak zatrzeszcza, trzeba go cign
po pochyoci nabrzea. Waymy karpia, ma rw-
niutko pi kilogramw. Poakomi si naser!
Pi brzan w tym jedna dwukilogramowa i karp.
Smakowa wybornie pod biae wino. limaki i
mule wysiadka!
Przyjechalimy nastpnego dnia pnym popo-
udniem. Odpucilimy sobie piersi z kurczaka,
pokadajc cae zaufanie we francuskich serach.
Ja zajem swoje poprzednie stanowisko, Grze-
gorz poszed midzy inne barki. Ledwie ogarn-
limy si na owisku na jednej z jego wdek dzwo-
nek sygnalizuje branie. Niewymiarowy sumek po-
akomi si naser!
No przecie ci mwiem.
P godziny pniej sytuacja powtarza si. Nie-
wymiarowy sum znowu skusi si na dwie kost-
ki ementalera. Przez trzy godziny na moich ze-
stawach panuje absolutna cisza. wituje jednak
Francja. Wszdzie wok zacza si kanonada fa-
jerwerkw, istne feerie rnokolorowych iskier,
girland i ognistych kul. No c, w kocu rocznica
zburzenia Bastylii.
I
nagle w tym zgieku, zapachu prochu i dymu,
mam cudowne branie! Zacinam i zaczyna si
walka. Ryba ucieka pod ruf barki. Potem nag-
le skrca i kieruje si w pas podwodnej rolinno-
ci. Biorc pod uwag huk, ogie i dym wok oraz
moj adrenalin mam swoje Austerlitz, Jen i Ma-
rengo razem wzite oraz wszystkie zwyciskie bi-
twy Cesarza Francuzw. Unosz wdzisko nad
gow i prbuj nie dopuci ryby do zaczepw.
Odjeda bardzo ostro, robi pod powierzchni pi-
ruet i znowu odjeda. Po krtkim holu wiem, e
mam naprawd pikn brzan. Przy brzegu sab-
nie i wprowadzam j do podbieraka. liczna! Waga
pokazuje rwno trzy kilogramy czterysta gramw!
To w Polsce spokojnie wystarczyoby na srebrny
medal.
Kiedy gaszcz jej pikne, ciemnozote i srebrne
uski, na wdzisku Grzegorza bije dzwon. Widz
jak szczytwka piknie wygina si i zaczyna pul-
sowa. Czekam z podbierakiem i po chwili na po-
wierzchni ukazuje si dugi cie. Sum nie ma za-
miaru wyprowadza si z Sekwany i dwukrotnie
wymyka si z podbieraka. Wreszcie jest nasz! Sie-
dem kilogramw i rwno metr dugoci. Oczywi-
cie wzi na ser!
Tej nocy zowiem jeszcze kilka brzan, ktre wr-
ciy do Sekwany. Pooyem si spa o czwartej nad
ranem. W cigu trzech dni wdkowania zowiem
dziewi brzan i karpia.
Sekwana yje i warto w niej pomoczy nieraz
kija.
tekst i fot. Janusz Niczyporowicz
48
Niewidomej dziewczynce z Lasek
Pierwiosnki w Twoich oczach
zakwity z
zawilec skuli si
gdy spad deszcz
Dzie wyfrun z gniazda
lecz Ciebie ogarn cie
odtd nazywasz domi
wszystko
snujc nimi marzenia
patrzc
prosto w oczy
Pierwsze wiersze Pani Zofi zostay wydrukowane w
wierszczyku w roku 1979. Od tamtej pory autor-
ka poprzez poezj wyraaa siln potrzeb zaprezen-
towania swojego spojrzenia na rzeczywisto. Niezwy-
kle osobiste wiersze mwi o ludziach zwizanych z y-
ciem poetki, o miejscach, w ktrych bya. Jej utwory ob-
ftuj w bogat metaforyk i zaskakujce porwnania.
Pozwala czytelnikowi odby podr do krainy dzieci-
stwa, odradza nas, a swoim subtelnym gestem wydo-
bywa przestrze dawno zapomnian, niemal mitycz-
n. Jak za pocigniciem pdzla rodz si obrazy przy-
jazne czowiekowi. Przenosimy si w gry, nad wod,
zadajemy pytania wiatu. Dlaczego smutek do szy-
by puka? Kto si przyglda ksiycowi z bliska? Jaki
jest umiech rosy? Autorka dostrzega wszystkie odcie-
nie rzeczywistoci. Nie unika pyta trudnych, nie omi-
ja kopotliwych tematw. Wszystko, czego dowiadcza
opisuje sowem. I tak wanie rodz si osobliwe por-
trety ludzkie samotnych, kalekich, starych, nad kt-
rymi warto si pochyli. Czas, istnienie, mio staj si
gwnymi wyznacznikami tej liryki.
Staram si dostrzega wiat przez odczucia mwi
pani Zofa. Pisanie wierszy wynika z potrzeby ducha.
Moje wiersze s jak obrazy, ukazuj sowem malowni-
czo wiata. Ukazuj go w rnych odcieniach, prze-
de wszystkim jednak w odcieniach radoci. S to liryki
nasczone optymizmem, bo wierz, e wiat ma nam
naprawd duo do zaoferowania. Musimy jedynie si
nauczy czerpa z jego pikna. Doceni to wszystko, co
nas otacza i przede wszystkim odnale spokj w so-
bie.
W czasach wspczesnych, ktrymi rzdz media, cza-
sach zaniku wartoci poetka ukazuje metafzyczn
stron ycia, o ktrej pod natokiem spraw codziennych
po prostu zapominamy.
i tak
ju
zostanie
Lubi nade wszystko przyrod, jej odcienie
zieleni, lubi spacerowa po lesie, tam szu-
kam czuej samotnoci ktra koi, uspokaja.
Nade wszystko lubi wrzosowiska, delikat-
ne koysanie si brzozy na wietrze i zapach
mity. A gry byy i cigle s moim umio-
waniem, a wiosn liliowe, majowe krokusy
wykpane w socu na tatrzaskich stokach.
I jeszcze uwielbiam tcz, ktra rozwietla
dusz czowieka. tak mwi o sobie Zofa
Olek-Redlarska, adiunkt na wydziale Peda-
gogiki i Psychologii w Biaymstoku. Jej poe-
zj cechuje liryczno-refeksyjny charakter.
Autorka tomikw: Dlaczego mam tyle py-
ta do wiata, I tak ju zostanie, Portre-
ty imion dziecicych, uwaana jest za osob
niezwykle otwart, ktra nigdy nie przejdzie
obojtnie obok czowieka. Uczestniczy w im-
prezach charytatywnych. Swoich studentw
zabiera do rnych orodkw w Polsce, kt-
re zajmuj si wspieraniem dzieci i modzie-
y niepenosprawnej. Uwiadamia im w ten
sposb rny wymiar czowieczestwa.
49
Mio
jest dwikiem naszych ust
psalmem naszych rk
gorejcym piaskiem
i krzewem
szlakiem nieznanym
na mapie marze
konstelacj gwiazd
z
i poezj
Gdzie si spieszysz?
Popatrz jak taczy
wiatr na jezdni
z biaym papierkiem,
ktry wturla si
midzy krawnik,
a buty przechodniw.
Papierek rozgadany
jak list z yczeniami.
Biegnie pospiesznie,
by zdy do wszystkich
na czas powita.
Papierek wodzi rej
midzy butami
i walizami podrnych,
ktrych rado staa si
nowym, wesoym listem.
A moe i Ty zobaczysz
umiechnity papierek
na szarej jezdni?
To na pewno ten sam
z moich podry na dworzec.
* * *
Zdaje si, e pamita swoje imi
umiecha si do wszystkich
do Ciebie te
na stopach mia mikkie kapcie
nosi koszul w krat,
w ktrej byo mu do twarzy
nie sysza dwikw
w dzie roznosi zup
gdy jedli, cieszy si
lubi bawi si na strychu
otwiera tajemnicze kufry i skrzynie
huta si na koniu na biegunach
wkrtce zgin
za pajczyn ycia
z tsknoty
fot. Anna Worowska
50
Wczesne rozpoznanie obecnoci
zespou metabolicznego u dzieci i
modziey jest pierwszym, najwa-
niejszym krokiem do skuteczniej-
szego zapobiegania przedwczesnym
incydentom naczyniowym w red-
nim wieku i zmniejszenia prawdo-
podobiestwa wystpienia otpie-
nia naczyniowego w staroci.
Istniejce obecnie metody prof-
laktyki i leczenia przeciwmiady-
cowego nie chroni w odpowied-
ni sposb populacji dzieci i mo-
dziey, tworzc swoist generacyjna
luk promiadycow. Z kolei nie-
rozpoznany zesp metaboliczny, w
wietle aktualnej wiedzy, jest zespo-
em przyspieszonego starzenia.
Kilka rad dla osb marzcych o tym, aby osign 90. rok ycia
Zatrzyma czas
90-latkowie z grupy trzeciej rzadko choruj, bo maj szczegl-
ny genom utrzymujcy przez dugi czas aktywno ich uka-
dw i narzdw na ponadprzecitnym poziomie. Zazwyczaj s
to osoby pogodne, w wikszoci szczupe, tolerujce rnorod-
ne diety, gustujce w oszczdnym jedzeniu.
Stosunkowo niewielu ludzi moe y sto i wicej lat. Cho teo-
retycznie moliwe jest, e czowiek moe y 120 lat. W rzeczy-
wistoci, jeli kto ma lat dziewidziesit i cieszy si wzgldnie
dobrym zdrowiem, jak na ten wiek, to ju to samo w sobie
godne jest pozazdroszczenia. Jak to osign?
51
Problem zbyt pnego rozpozna-
nia i leczenia zespou metaboliczne-
go wydaje si by jednym z kluczo-
wych problemw zdrowia publicznego
w XXI wieku uwaa dr Jarosaw De-
rejczyk, wicedyrektor jedynego w Pol-
sce Szpitala Geriatrycznego (w Kato-
wicach).
90-latkowie
sklasyfkowani
Geriatrzy maj swoj klasyfkacj
kondycji zdrowotnej osb, ktre yj
ju wicej ni 90 lat.
Do grupy pierwszej zaliczaj oso-
by pozostajce przy yciu w tym wie-
ku, ale obcione bardzo du iloci
chorb, ktre powoduj u nich widocz-
n niesprawno zaleno i inwalidz-
two.
W grupie drugiej klasyfkowane s
osoby, ktre mimo obecnoci czynni-
kw ryzyka chorb sercowo-naczynio-
wych, zadziwiajco dobrze znosz ich
obecno i nie mieszcz si w znanych
kategoriach przyczynowo-skutkowych
i w znanych mechanizmach dziaania
szkodliwych czynnikw. O ludziach z
tej grupy mwi si, jako o osobach to-
lerujcych stan chorobowy.
W ostatniej niestety, najmniej licz-
nej mieszcz si osoby dugowiecz-
ne, pozostajce jedynie z fzjologicznie
sabszymi rezerwami funkcjonalnymi
narzdw bez obecnoci chorb.
Dieta moe pomc
Stosowanie diety chronicej naczy-
nia, bogatej w oleje rolinne, ryby mor-
skie, czerwone wino jest w pierwszej
grupie zalecane. Im wczeniej rozpo-
czniemy leczenie diet tym pewniejsze
prawdopodobiestwo osignicia efek-
tu zatrzymania stopnia pogarszania si
kondycji. W tej grupie bez udziau me-
dykw w rozpoznaniu i leczeniu wy-
stpujcych chorb nie osigniemy za-
mierzonego celu, jakim jest utrzymy-
wanie samodzielnoci podkrela dr
Derejczyk.
Nadal dymy do korekty wagi cia-
a do nalenej, wyrwnywania para-
metrw przemian tuszczowej, pury-
nowej i wglowodanowej, cile kory-
gujemy wartoci cinienia krwi, prze-
strzegamy licznych zalece terapeu-
tycznych. Powszechnie stosujemy te
usprawnianie ruchem, unikajc bez-
ruchu wylicza dr Derejczyk. Efekty
dziaania suplementw dietetycznych
s w tej grupie widoczne wyraniej
ni w dwu pozostaych. Spotykamy tu
czsto osoby z niewydolnoci mzgu,
serca, zalene od opiekunw. W popu-
lacji osb dugowiecznych ta grupa jest
najliczniejsza...
Dusze ycie
w gorszej jakoci
Dziewidziesiciolatkowie z gru-
py drugiej rzadziej ujawniaj gbokie
niewydolnoci narzdowe, wykazuj
szybk reakcj lecznicz na wyrwny-
wanie stwierdzanych nieprawidowo-
ci. Take sabiej reaguj na leczenie
wzmagajce potencja ukadw chro-
nicych tkanki przed konsekwencjami
produktw kumulowanych jako od-
padkowe w przemianie materii. Spe-
cjalici uwaaj, i leczenie antyoksy-
dantami, immunostymulatorami w
tym dietetycznymi i lekami hormo-
nalnymi przynosi w tej grupie efek-
ty, jednak nie tak spektakularne jak w
pierwszej.
U tych osb radykalne wyrwny-
wanie glikemii w przypadku obecno-
ci cukrzycy, precyzyjne obnianie ci-
nienia krwi w przypadku nadcinie-
nia, surowe nakazy dietetyczne u osb
z nadwag i otyoci, nie pozostan
najczciej w zwizku z oczekiwan
dugoci ycia, a mog obniy jego
jako wyjania dr Derejczyk. Za-
zwyczaj s to osoby utrzymujce was-
n aktywno ruchow mimo obec-
noci chorb. Nie zbadano czynnikw
ochronnych, odpowiedzialnych za
unieszkodliwianie powszechnie uzna-
nych za szkodliwe czynniki ryzyka
chorb, jakie wystpuj w tej grupie.
Lista niektrych obecnie yj-
cych ludzi z wiekiem przewysza-
jcym sto lat:
1. Edna Parker (ur. 20 kwietnia
1893) obecnie najstarszy czo-
wiek,
2. Maria de Jesus (ur. 10 wrzenia
1893) najstarsza Europejka,
3. Gertrude Baines (ur. 6 kwietnia
1894) najstarsza Afroamery-
kanka,
4. Catherine Hagel (ur. 28 listopa-
da 1894) najstarsza osoba w
stanie Minnesota,
5. Beatrice Farve (ur. 30 kwietnia
1895) najstarsza mieszkanka
stanu Georgia,
6. Tomoji Tanabe (ur. 18 wrzenia
1895) obecnie najstarszy m-
czyzna,
7. Henry Allingham (ur. 6 czerwca
1896) najstarszy Europejczyk i
najstarszy weteran,
8. Augusto Moreira de Oliveira (ur.
6 padziernika 1896) najstar-
szy Portugalczyk,
9. Ruby Muhammad (ur. 20 marca
1897) Afroamerykanka, wa-
na posta ruchu religijnego i po-
litycznego Nard Islamu,
10. Leila Denmark (ur. 1 lutego
1898) amerykaska lekarka,
11. Apolonia Lisowska (ur. 18 lute-
go 1900) dugowieczna Pol-
ka,
12. Frederica Sagor Maas (ur. 6 lip-
ca 1900) amerykaska scena-
rzystka flmowa pochodzenia
rosyjskiego,
13. Waldemar Levy Cardoso (ur. 4
grudnia 1900) wojskowy,
14. Hugues Cuenod (ur. 26 czerwca
1902) piewak szwajcarski,
15. Johannes Heesters (ur. 5 grud-
nia 1903) holenderski aktor,
piosenkarz,
16. Zofa Morawska (ur. 13 listo-
pada 1904) polska dziaaczka
spoeczna,
52
17. Leopold Engleitner (ur. 23 lipca
1905) najstarszy yjcy ocala-
y z obozw koncentracyjnych
Buchenwald, Ravensbrck i
Niederhagen,
18. Emilio Navarro (ur. 26 wrze-
nia 1905) portorykaski ba-
seballista,
19. Antoine Nguyn Van Tien (ur.
13 marca 1906) wietnamski
duchowny, obecnie najstarszy
biskup katolicki na wiecie,
20. Francisco Ayala (ur. 16 marca
1906) hiszpaski pisarz, kry-
tyk, socjolog,
21. Antonio Rosario Mennonna
(ur. 27 maja 1906) obecnie
drugi najstarszy biskup katoli-
cki na wiecie,
22. Eugeniusz Waniek (ur. 28 pa-
dziernika 1906) polski ma-
larz, honorowy profesor Aka-
demii Sztuk Piknych w Kra-
kowie,
23. Hans Kleppen (ur. 16 marca
1907) norweski skoczek nar-
ciarski,
24. Run Run Shaw (ur. 4 padzier-
nika 1907) chiski producent
flmowy
25. Oscar Niemeyer (ur. 15 grudnia
1907) brazylijski architekt,
26. Jan Oderfeld (ur. 19 lutego
1908) profesor, matematyk,
inynier, konstruktor silnikw
lotniczych,
27. Zygmunt Syrokomski (ur. 23
lutego 1908) wychowawca
modziey, pedagog, instruktor
harcerski, harcmistrz,
28. Mieczysaw Michalski (ur. 2 lip-
ca 1908) dziaacz turystyczny,
czonek honorowy PTTK,
29. Stefan Wesoowski (ur. 16 sierp-
nia 1908) polski urolog, autor
publikacji specjalistycznych i
pamitnikarskich.
Nieodkryta
cz prawdy
Grupa trzecia, zasadniczo po-
zbawiona chorb, ma szczeglny
genom utrzymujcy przez dugi
czas aktywno ich ukadw i na-
rzdw na ponadprzecitnym po-
ziomie. Zazwyczaj s to osoby po-
godne, w wikszoci nie cierpice
na otyo, tolerujce rnorodne
diety, gustujce w oszczdnym je-
dzeniu.
Wedug teorii zalenego od wie-
ku remodelowania metabolicz-
nego, osoby z grupy trzeciej dys-
ponuj naturalnymi, bardzo sku-
tecznymi mechanizmami obro-
ny tkankowej. One to ogranicza-
j niekorzystne zmiany w starzej-
cym si organizmie i tym mona
czciowo tumaczy wymienit
kondycj tych osb.
To tylko cz prawdy, ktr
chcielibymy pozna. Nad ujaw-
nieniem reszty pracuj sztaby na-
ukowcw z najpowaniejszych w
wiecie uczelni...
rdo:wikipedia.pl
fot. Marek Dolecki
53
c
o dzie rano ruszamy w ko-
lejne starcie z otaczajcym
wiatem. co dzie rano roz-
poczyna si nasz wycig z yciem
biegncym szybkim nurtem. Prze-
mieszczamy si z zawrotn prd-
koci pomidzy setkami ludzi, rze-
czy i spraw, tak jest niemal kadego
dnia. To zawrotne tempo mogoby
wpdzi w kompleksy nawet takie-
go sprintera jak stru.
kiedy w miar upywu dnia nasz
bieg powoli zblia si ku kocowi,
zastanawiamy si, co pomoe nam
odzyska utracone siy, przywrci
spokojny puls i zregenerowa bar-
dzo zmczone ciao i umys. odpo-
wied jest tak prosta i oczywista,
e prawie jest jest niedostrzegalna.
Rzadko ktry czowiek uzmysawia
sobie, jak doskonaym sposobem
relaksu jest...kpiel.
ju w czasach staroytnych ludzie
doceniali zalety kpieli. Przypomnij-
my sobie choby anie parowe w
Rzymie wspaniae budowle, do-
skonae pod wzgldem architekto-
nicznym, z piknymi salami nie tyl-
ko do kpieli. Byy one miejscem
odpoczynku i relaksu. obywatele
spdzali tam dugie godziny, korzy-
stajc z luksusw i rozrywek rzym-
skich term. zapominali o trudach i
znojach w aniach parowych i su-
chych, regenerowali organizm w sa-
lach masau, w ktrych namaszcza-
no ich ciaa wonnymi olejkami.
w dzisiejszych czasach niepotrzeb-
ne s olbrzymie kompleksy, kady z
nas moe sobie zorganizowa rzym-
skie termy we wasnej, nawet nie-
wielkiej azience. wystarczy wanna
i odpowiednie olejki, a trudy minio-
nego dnia ulec z parujc wod.
kpiele relaksacyjne dziaaj po-
zytywnie zarwno na ducha, jak
i na ciao, zapewniaj relaks, roz-
lunienie mini, lepszy przepyw
krwi i dziaanie pobudzajce, w za-
lenoci od uytych olejkw. czy-
ste olejki eteryczne lecz zmia-
ny skrne, za substancje czynne
przyswojone i wchonite przez
pory skry do krwiobiegu wpywa-
j korzystnie na cay organizm. k-
piel powinna trwa od 15 do 30 mi-
nut i zawiera okoo 10 kropli mie-
szaniny olejkw na wann. dziaa-
nie kpieli zioowych lub kwiato-
wych uzalenione jest od sposobu
ich przygotowania i oczywicie od
uytych olejkw.
ciepa woda delikatnie masuje
wyczerpane minie, oywia prze-
pyw krwi, pobudza proces dostar-
czania odywczych substancji do
miejsc, w ktrych s one niezbd-
ne. w poczeniu z odpowiedni-
mi olejkami potraf czyni cuda.
kady z olejkw ma inne dziaa-
nie. dla przykadu eukaliptusowy
pobudza i zmniejsza przekrwie-
nie, sosnowy dziaa dobrze na od-
prenie po cikim dniu, lawen-
dowy dziaa antydepresyjnie, gera-
niowy agodzi stany lkowe, a roz-
marynowy poprawia pami. Mo-
na take eksperymentowa z mie-
szankami olejkw. Pamitajmy jed-
nak, szczeglnie dotyczy to alergi-
kw aby sprawdzi, czy ekstrakty
nie spowoduj u nas reakcji uczu-
leniowych. najlepiej jest odrobi-
n rozcieczonego olejku nanie
na skr przedramienia i odczeka
okoo 12 godzin. jeeli w tym cza-
sie nie pojawi si wysypka lub sw-
dzenie, to znaczy, e mona nale-
wa wod do wanny.
a oto dwa przykady kpieli:
na dobry sen: 2-4 yki soli mor-
skiej, 4 krople lawendowego olej-
ku, 3 krople olejku z majeranku i
tyle samo kropel olejku z cytryny.
usypiajco i uspokajajco dzia-
aj rwnie olejki: lipowy, ra-
ny, rumiankowy oraz z kwiatw
gorzkiej pomaraczy
na rozlunienie si: 3 krople lejku
ylangylang (z kwiatw wonne-
go jagodlinu), 5 kropli lawendo-
wego oraz 2 krople olejku z ber-
gamotki i szklanki gorzkiej soli.
oczywicie zamiast olejkw mo-
na take uywa suszonych zi.
zanim jednak zaczniemy ekspe-
rymenty z olejkami eterycznymi,
przy ich zakupie zapytajmy sprze-
dawc, co stosowa i w jakiej iloci,
poniewa kpiel tylko wtedy na-
prawd nam pomoe, jeli bdzie-
my wiedzie, czego dola lub do-
sypa do wody.
Opr. Iza Staranowicz
Moc
relaksacji