ab alio exspectes, alteri quod feceris - co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego - Seneka ab imo pectore - z caym sercem - Juliusz

Cezar ab love principium - pocztek od Jowisza (zaczyna od osoby lub sprawy najwaniejszej) - Wergiliusz, Eklogi ab ovo usque ad mala - od jajka do jabek (od pocztku do koca) - Horacy absens, carens - nieobecny traci (nieobecny sam sobie szkodzi) absentem laedit, qui cum ebrio litigat - kto rozmawia z pijanymi rani niepijcych acta est fabula - historia si dokonaa adeat invito ne quis discedere amore - nie miej odchodzi, gdy spotka Ci odmowa mioci ad futuram rei memoriam - na przysz rzeczy pamitk ad Kalendas Graecas - do greckich kalend (odkadanie czego na termin nieokrelony, nigdy - greckie kalendy nie istniay) - Swetoniusz, Boski August ad multos annos - wielu lat (yczenie dugiego ycia) ad patres - do ojcw (umrze; wybra si na tamten wiat) ad perpetuam rei memoriam - na wieczn rzeczy pamitk adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum - modo jest czasem uczenia si, lecz aden wiek nie jest na to za pny (nigdy nie jest na to za pno) ad venerem quicumque voles attingere suam, si modo duraris, praemia digna feres! - ktokolwiek zechce dotkn przedmiotu swej mioci, jeeli tylko wytrwa, otrzyma nalen nagrod - Owidiusz aegroto dum anima est, spes est - jak dugo chory jest w dobrej formie, tak dugo pozostaje nadzieja aequam memento rebus in arduis servare mentem - pamitaj o zachowaniu rwnowagi w trudnej sytuacji - Horacy, Pieni aequitas sequitur legem - sprawiedliwo idzie za prawem age quod agis - rb co robisz (jak ju co robisz, rb to dobrze) alea iacta est - kostka zostaa rzucona (gra si rozpocza, - sowa, ktre mia wypowiedzie 10 stycznia 49 r. p.n.e. J. Cezar przekraczajc Rubikon i wbrew rozkazom senatu rozpoczynajc wojn domow; wyraenie oznaczajce mia i nieodwoaln decyzj - Swetoniusz, Boski Juliusz aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra - cudze winy mamy na oku, wasne za plecami alitur vitium vivitque tegendo - wada ywi si i wzrasta w ukryciu alter alterum docet - jeden drugiego uczy alteri vivas oportet, si tibi vis vivere - trzeba by y dla innych, jeeli chcesz y (z poytkiem) dla siebie - Seneka amantes amantes - zakochani obkani amantium irae amoris integratio - ktnie kochankw umacniaj ich mio Terencjusz amare humanum est, humanum ignoscere est - ludzk rzecz jest kocha, ludzk rzecz jest przebacza ambitiosa non est fames - gd nie ma ambicji - Seneka amici, diem perdidi - przyjaciele, straciem dzie - sowa cesarza Tytusa, ktry

uwiadomi sobie, e w tym dniu nie speni adneo dobrego uczynku Swetoniusz, Boski Tytus amicitia inter pocula contracta plerumquae vitrera est - przyja zawarta przy kieliszku czsto kruch jest amicus certus in re incerta cernitur - przyjaciela pewnego poznaje si w niepewnej sytuacji (biedzie) - Enniusz, Hecuba. amicus res secundae parant, res adversae prabant - rzeczy pomylne przyjaci przycigaj, niepomylne ich sprawdzaj

amicus verus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest jak rzadki ptak amicus vitae medicamentum - przyjaciel jest ycia lekarstwem - Cyceron amor fati - mio przeznaczenia amor patriae nostra lex - mio do Ojczyzny naszym prawem amor vincit omnia - mio zwycia wszystko anguis in herba - w w trawie (ukryte niebezpieczestwo; uwaga! niebezpieczestwo) - Wergiliusz, Eklogi animam debet - winien jest sw dusz (zaduony po uszy) anima vilis - poda dusza; ndzna istota ardua prima via est - pierwsza droga jest (zawsze) stroma (trudna) arrectis auribus - z nastawionymi uszami ars amandi - sztuka kochania ars est celare artem - sztuka polega na ukryciu (wysikw) sztuki ars longa, vita brevis - sztuka jest duga a ycie krtkie ars non habet osorem nisi ignorantem - sztuka nie ma wrogw oprcz ignorantw artificem commendat opus - dzieo zachwala mistrza asinus ad lyram - osio przy lirze (pasuje jak w do karety) asinus in tegulis - osio na dachu (za wrba) audaces fortuna iuvat - miaym szczcie sprzyja - Wergiliusz, Eneida audi multa, dic pauca! - suchaj duo, mw mao! audi, vide, sile! - suchaj, patrz, milcz! audiatur et altera pars - trzeba wysucha i drugiej (przeciwnej) strony (w sporze, procesie etc.) - staroytna zasada prawna przytoczona przez Senek w tragedii Medea aurea dicta - zote sowa - Lukrecjusz aurea mediocritas - zoty rodek, najlepsza droga pomidzy skrajnymi sytuacjami - Horacy, Pieni aut bibat, aut abeat - niech pije, albo niech sobie idzie - Cyceron aut Caesar, aut nihil - albo Cezarem, albo niczym ave, Caesar, morituri te salutant - witaj Cezarze, majcy umrze pozdrawiaj ci (sowa, ktrymi gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczajc na aren) balbus melius balbi verba cognoscit - jkaa jka lepiej zrozumie balnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus - kpiele, wino i mio niszcz nasze ciaa, lecz to one

sprawiaj, e yjemy! barba crescit, caput nescit - broda ronie, rozumu nie przybywa (broda nikogo mdrcem nie czyni) barba non facit philosophum - broda nie czyni nikogo filozofem barbam video, sed philosophum non video - brod widz, filozofa nie (mdry z pozoru) barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli - tu jestem barbarzyc, ktrego nikt nie zrozumie - Owidiusz beata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam - szczliwe ycie to nie jest ycie stosujce si do wymogw rozkoszy, lecz ycie przebiegajce zgodnie z natur beate vivere est honeste vivere - y szczliwie znaczy y uczciwie beatius est magis dare quam accipere - przyjemniej jest dawa ni przyjmowa beatus qui tenet - szczliwy kto trzyma (ma) bella gerant fortes, tu, Pari, semper ama! - niech mni prowadz wojny, ty, Parysie, kochaj niezmiennie! - Owidiusz bella res est morte sua mori - pikn rzecz jest umrze swoj wasn mierci belli causae (stant) - przyczyny wojny (s mocne) bellum nec timendum, nec provocandum - nie trzeba ani ba si wojny, ani jej prowokowa bellum omnium contra /in/omnes - wojna wszystkich przeciw wszystkim bellum, pax rursum (in amore) - wojna, za chwil znowu pokj (w mioci) bene diagnoscitur - to co dobrze zdiagnozowane, moe by dobrze uleczone bene meritus - dobrze zasuony bis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko daje bis repetita non placent - powtrki nie s mile widziane - Horacy, Ars Poetica 365 bona valetudo melior est quam maximae divitiae - dobre zdrowie jest wicej warte ni najwikszy majtek boni semper beati - dobrzy (ludzie) zawsze szczliwi - Cyceron bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici dobremu panu ilu niewolnikw tylu przyjaci, zemu panu ilu niewolnikw tylu nieprzyjaci bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi si ze za - Seneka boss lassus fortius figit pedem - zmczony w szybciej pracuje caeca invidia est - zazdro jest lepa Cael(um) ipsum petimus (stultita) - gupot nasz sigamy do niebios (zenitu) Caesar non supra grammaticos - Cezar nie jest nad gramatykami (Cezar nie jest autorytetem dla gramatykw) - Kasjusz Dion caesarem stantem mori decet - cesarzowi przystoi umrze, stojc calamitas virtutis occasio est - nieszczcie jest okazj do wykazania mstwa - Seneka calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser - nieszczsna jest dusza pena trosk o przyszo i nieszczliwa ju przed nadejciem zgryzoty

calcat iacentem vulgus - posplstwo kopie lecego calvitum non est vitium, sed prudentiae indicium - ysina to nie uomno, lecz oznaka mdroci camelum videbis saltantem - zobacz taczcego wielbda (usysz bujdy) captatio benevolentiae - zjednywanie sobie wzgldw, yczliwoci carpe diem - chwytaj dzie (korzystaj z kadego dnia, nie marnuj mijajcych chwil) - Horacy, Pieni carpent tua poma nepotes - owoce twojej pracy bd zbiera wnuki Wergiliusz, Eklogi carum est, quod rarum est - drogie jest to co rzadkie cave canem - strze si psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domw rzymskich) cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - strze mnie panie przed przyjacimi, z nieprzyjacimi sam dam sobie rad caveant consules (ne quid detrimenti respublica capiat) - niech konsulowie czuwaj (aby rzeczpospolita nie doznaa adnego usczerbku); - pierwsze sowa formuy, ktr senat rzymski nadawa konsulom wadz dyktatorsk w momentach krytycznych dla pastwa cave ne cadas - strze si, aby nie upad cedant arma togae - niech or ustpi przed tog (niech wadza wojskowa ustpi przed wadz cywiln, niech nastanie pokj) - Cycero, O powinnociach cernutur in agendo virutes - w dziaaniu rozpoznajemy cnoty certum est, quia impossibile est - jest pewne, poniewa jest niemoliwe ceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uwaam, e Kartagin naley zniszczy - sowa Katona, ktrymi koczy wszystkie swoje przemwienia w senacie cessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna znika skutek charta non erubescit - papier si nie rumieni (papier jest cierpliwy, mona pisa wszystko) cibi condimentum est fames - gd jest przypraw dla kadego posiku cogitationis poenam nemo patitur - nikt nie ponosi odpowiedzialnoci za swoje myli cognosce te ipsum - poznaj samego siebie concordia civium murus urbium - zgoda mieszkacw murem miasta concordia domi, foris pax - zgoda w domu, pokj na zewntrz concordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur - zgod mae rzeczy wzrastaj, niezgod choby najwiksze si rozpadaj - Sallustius, Bellum Iugurthinum conscientia mille testes est - sumienie jest tysicem wiadkw consensus facit legem - zgoda tworzy prawo consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drug natur - Cycero, De finibus contraria contrariis curantur - przeciwne leczy si przeciwnym (zasada medycyny klasycznej) contra spem spero - wbrew obawom mam nadziej contra vim mortis non est medicamen in hortis - nie ma zioa na potg mierci

contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy cornix cornici oculum non effodit - kruk krukowi oka nie wykole corrumpunt mores bonos colloquia mala - ze rozmowy psuj dobre obyczaje crede, quod habes, et habes - wierz, e masz, a bdziesz mia credo, quia absurdum - wierz, bo to jest niedorzeczno (wierz, bo tego nie da si zrozumie) - parafraza z dziea Tertuliana, De carne Christi crescit sub pondere virtus - przeladowana cnota ronie crux interpretum - krzy tumaczy (miejsce w tekcie trudne do przetumaczenia) cui bono? - na czyj korzy ?; komu to miao przynie poytek? cui flavam religas comam, simplex munditiis? - dla kogo wiesz powozot grzyw, prosto odziana? - Horacy cui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzy (ten j popeni) - Seneka, Medea cum debita reverentia - z nalenym powaaniem, szacunkiem cum grano salis - z ziarnkiem soli (z odrobin rezerwy, sceptycyzmu) cum tacent, clamant - milczc woaj (milczenie jest wymowniejsze od mowy) Cycero, In Catilinam cum ventis litigare - walczy z wiatrem - Petroniusz cuneus cuneum trudit - klin wypycha klin (klin klinem) cupida sum vocem tuam audienti - jestem dna suchania twego gosu cura, ut valeas! - trzymaj si da daxtram misero - podaj prawic nieszczsnemu da locum melioribus - ustp miejsca lepszym (od siebie) da mi basia mille, deinde centum - pocaunkw daj mi tysic i setk - Katullus da mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wska prawo dabis improbe, poenas! - poniesiesz kar niegodziwcze - Wergiliusz damnant quod non intelligunt - potpiaj to czego nie pojmuj - Kwintylian damnosa quid non inminuit dies? - czeg nieszczsny czas nie wykolawi? Horacy dare est docere reddere - dawa znaczy uczy odwzajemniania dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem umiech dat quae quisque potest - kady daje, co moe dat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnbi gobie data merces est erroris mei magna - wysoka bya cena mojego bdu de actu et visu - z dowiadczenia i obserwacji de fumo in flammam - z dymu w ogie; z deszczu pod rynn de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegaj dyskusji (w sprawach gustw nie naley si spiera) de lana caprina - o kozi sier (spr o 'byle co') - Horacy, Listy de mortuis nihil nisi bene - o zmarym nic, tylko dobrze (o zmarych nie mwi si le) de te fabula narratur - o tobie si mwi w bajce (do ciebie stosuje si to, co powiedziano) - Horacy, Satyry delenda Carthago - Kartagina musi zosta zniszczona - Katon Starszy

dente superbo - wzgardliwym zbem (z lekcewaeniem, z wyszoci) - Horacy, Satyry deus ex machina - Bg z maszyny (nadprzyrodzone zdolnoci dla widza) dicere non est facere - mwi nie znaczy czyni dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda) dictum sapienti est - mdremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Pers dies diem docet - dzie uczy dzie difficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisa satyry - Juwenalis, Satyry difficilis in otio quies - w bezczynnoci trudno o odpoczynek (prniactwo nie daje odpoczynku) diligentia comparat divitias - pilno zestawia bogactwa - Cyceron dimidium facti, qui coepit, habet - poow dziea wykona, kto je rozpocz Horacy, Listy 1, 2, 40 dira necessitas - okrutna konieczno - Horacy, Pieni dis aliter visum - bogowie inaczej uwaali - Wergiliusz, Eneida discenda est virtus - cnoty naley uczy - Seneka Modszy discipulus est proiris posterior dies - ostatni dzie jest uczniem pierwszego displicuit nasus tuus - twj nos si nie spodoba (stae si ofiar kaprysu) Juwenalis, Satyry divide et impera - dziel i rzd (siej niezgod, by mg atwiej rzdzi) divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem - Seneka Modszy do, ut des - daj, aby (i ty mi) da docendo discimus - uczc innych sami si uczymy - parafraza z dziea Seneki: Listy ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadz losy, opornego si cign - Seneka Modszy domus finis est usus - granic domu jest dowiadczenie - Cyceron domus propria, domus optima - wasny dom, domem najlepszym donec eris felix multos numerabis amicos - tak dugo jak jeste szczliwy masz wielu przyjaci - Owidiusz, Tristia I,9,5 dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wtpliwoci powinny by interpretowane na korzy dubito ergo sum - wtpi, wic jestem duce et auspice - pod dowdztwem i kierownictwem dulce et decorum est pro patria mori - sodko i zaszczytnie jest umrze za ojczyzn - Horacy, Pieni dum spiro, spero - nie trac nadziei, dopki oddycham dum vivimus, vivamum! - dopki yjemy, yjmy! duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwch si kci, trzeci si cieszy duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robi to samo, to nie jest to samo dura lex, sed lex - twarde pda daxtram misero - podaj prawic nieszczsnemu da locum melioribus - ustp miejsca lepszym (od siebie) da mi basia mille, deinde centum - pocaunkw daj mi tysic i setk - Katullus da mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wska prawo

dabis improbe, poenas! - poniesiesz kar niegodziwcze - Wergiliusz damnant quod non intelligunt - potpiaj to czego nie pojmuj - Kwintylian damnosa quid non inminuit dies? - czeg nieszczsny czas nie wykolawi? Horacy dare est docere reddere - dawa znaczy uczy odwzajemniania dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem umiech dat quae quisque potest - kady daje, co moe dat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnbi gobie data merces est erroris mei magna - wysoka bya cena mojego bdu de actu et visu - z dowiadczenia i obserwacji de fumo in flammam - z dymu w ogie; z deszczu pod rynn de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegaj dyskusji (w sprawach gustw nie naley si spiera) de lana caprina - o kozi sier (spr o 'byle co') - Horacy, Listy de mortuis nihil nisi bene - o zmarym nic, tylko dobrze (o zmarych nie mwi si le) de te fabula narratur - o tobie si mwi w bajce (do ciebie stosuje si to, co powiedziano) - Horacy, Satyry delenda Carthago - Kartagina musi zosta zniszczona - Katon Starszy dente superbo - wzgardliwym zbem (z lekcewaeniem, z wyszoci) - Horacy, Satyry deus ex machina - Bg z maszyny (nadprzyrodzone zdolnoci dla widza) dicere non est facere - mwi nie znaczy czyni dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda) dictum sapienti est - mdremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Pers dies diem docet - dzie uczy dzie difficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisa satyry - Juwenalis, Satyry difficilis in otio quies - w bezczynnoci trudno o odpoczynek (prniactwo nie daje odpoczynku) diligentia comparat divitias - pilno zestawia bogactwa - Cyceron dimidium facti, qui coepit, habet - poow dziea wykona, kto je rozpocz Horacy, Listy 1, 2, 40 dira necessitas - okrutna konieczno - Horacy, Pieni dis aliter visum - bogowie inaczej uwaali - Wergiliusz, Eneida discenda est virtus - cnoty naley uczy - Seneka Modszy discipulus est proiris posterior dies - ostatni dzie jest uczniem pierwszego displicuit nasus tuus - twj nos si nie spodoba (stae si ofiar kaprysu) Juwenalis, Satyry divide et impera - dziel i rzd (siej niezgod, by mg atwiej rzdzi) divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem - Seneka Modszy do, ut des - daj, aby (i ty mi) da docendo discimus - uczc innych sami si uczymy - parafraza z dziea Seneki: Listy ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadz losy,

opornego si cign - Seneka Modszy domus finis est usus - granic domu jest dowiadczenie - Cyceron domus propria, domus optima - wasny dom, domem najlepszym donec eris felix multos numerabis amicos - tak dugo jak jeste szczliwy masz wielu przyjaci - Owidiusz, Tristia I,9,5 dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wtpliwoci powinny by interpretowane na korzy dubito ergo sum - wtpi, wic jestem duce et auspice - pod dowdztwem i kierownictwem dulce et decorum est pro patria mori - sodko i zaszczytnie jest umrze za ojczyzn - Horacy, Pieni dum spiro, spero - nie trac nadziei, dopki oddycham dum vivimus, vivamum! - dopki yjemy, yjmy! duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwch si kci, trzeci si cieszy duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robi to samo, to nie jest to samo dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo rawo, ale prawo faber est quisque suae fortunae - kady jest kowalem swego losu fabula docet - bajka uczy (oto mora tej bajki) fabulis non expletur venter - bajkami odka nie napenisz falsus utinam vates sim - obym by faszywym prorokiem - Liwiusz fac et extusa - najpierw zrb, potem usprawiedliwiaj si fac et spera - dziaaj i miej nadziej fac fideli sis fidelis - bd wierny temu, kto wierny tobie fac simile - zrb podobnie fac te ipse felicem - uczy sam siebie szczliwym facile dictu, difficile factu - atwo powiedzie, trudniej zrobi facile est enim tenores adhuc animos componere, difficulter reciduntur vitia, quae nobiscum creverunt - atwo bowiem ksztatowa jeszcze mode dusze, trudno natomiast ukrci wady, ktre urosy wraz z nami - Seneka facil(e) omnes, cum valemus, recta consili(a) aegrotis damus - my wszyscy, kiedy jestemy zdrowi, atwo dajemy dobre rady chorym facile remedium est ubertatis - z nadmiarem atwo sobie poradzi (od przybytku gowa nie boli) facilius oppresseris quam revocaveris (ingenia studiaque) - (talenta i nauki) atwiej mona stumi, ni do ycia przywrci - Tacyt facta est grando et ignis - powsta grad i ogie facta loquuntur - fakty krzycz (mwi same za siebie) facta non praesumuntur, sed probantur - faktw si nie domniemywa, lecz je udowadnia facta notoria - oglne znane fakty facta sunt verbis difficilora - czyny s trudniejsze ni sowa factum est - stao si factum est factum - zrobiono to co zrobiono factum non fabula - fakt, nie bajka faecem bibat, qui vinum bibit - kto pije wino, niech wypije osad (kto naway piwa niech sobie je sam wypije)

fama crescit eundo - plotka ronie rozchodzc si - Wergiliusz, Eneida, 4, 175 fama nihil est celerius - nic nie jest szybsze od plotki fames artium magistra - niedostatek jest nauczycielem rzemiosa fames est optimus coquus - gd jest najlepszym kucharzem - Cyceron fas est et ab hoste doceri - wolno si uczy nawet od wroga - Owidiusz fata viam invenient - przeznaczenie znajdzie drog - Wergiliusz favete linguis - milczcie w skupieniu - Horacy feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiem, co mogem, kto potrafi, niech zrobi lepiej (wierszowana parafraza sw wypowiadanych przez konsulw, gdy przekazywali swj urzd nastpcy) felix qui potuit rerum cognoscere - szczliwy (ten), ktry moe zrealizowa co - Wergiliusz, Georgica 2.490 festina lente! - spiesz si powoli (nie dziaaj pochopnie) - maksyma Oktawiana Augusta cytowana przez Swetoniusza: Boski August fide, sed qui, vide - ufaj, ale uwaaj komu ufasz fides punica - wierno punicka (wiaroomno) finis coronat opus - koniec wieczy dzieo fortuna dictur caeca - mwi si, e los jest lepy fortes fortuna adiuvat - miaym szczcie sprzyja - Terencjusz, Phormio fugit hora - czas ucieka fumum vendere - sprzedwa dym (mami obietnicami)

Galia est omnis divisa in partes tres - Galia jako cao dzieli si na trzy czci - Cezar, O wojnie galijskiej Galilaee, vicisit! - Galilejczyku, zwyciye galinarum lac - ptasie mleko gallina scripsit - nagryzmoli jak kura pazurem (dos. kura napisaa) gallus in suo sterquilinio plurium potest - kogut na swojej kupie nawozu wszechwadny Seneka gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus! - radujmy si wic dopki jestemy modzi pocztek pieni studenckiej gaude sorta tua - ciesz sie ze swego losu gaudet tentamine virtus - cnota raduje si, gdy jest wystawiona na prb gaudi maeror comes - towarzysz radoci - smutek gaudia principium nostri sunt saepe doloris - radoci czsto s przyczyn naszego blu gaudium certaminis - rado walki gaudium in litteris est - rado jest w nauce gemma gemmarum - klejnot nad klejnotami generosos animos labor nutrit - dla dusz szlachetnych trud jest pokrzepieniem genius loci - duch opiekuczy miejsca (osoby) gens togata - obywatele rzymscy (dos. lud w togach) genus irritabile vatum - draliwy rd poetw - Horacy, Listy gladiator in arena consilium capit - gladiator podejmuje decyzj na arenie gleatum sero dueli paenitet - uzbrojonemu nie czas narzeka na wojn gloriam qui spreverit, veram habebit - kto wzgardzi saw, zyska saw prawdziw gloria patriae - chwaa ojczyznie gloria victis - chwaa zwycionym gloria virtuti resonat - sawa jest echem cnoty gloriosae memoriae - sawnej pamici

Graecia capta ferum victorem cepit - Podbita Grecja dzikich zwycizcw podbia Graecia victa victorem vicit - Grecja zwyciona zwycizc pokonaa gradiam - stopniowo grata novitas - mia [jest] nowo gratia gratiam parti - uprzejmo rodzi uprzejmo gratias tibi (maximas) ago - (serdecznie) dzikuj graviora manent - trudniejsze dopiero przed nami - Wergiliusz, Eneida gravissimum est imperium - najcisza jest wadza gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla dry ska nie si, lecz cigym spadaniem - Owidiusz, Listy z Pontu
habeas tibi - zatrzymaj to sobie habet suum venenum blanda oratio - zawiera swj jad i przymilna mowa habent sua fata libelli - i ksiki maj swoje losy - Terentianus Maurus, De litteris, de syllabis, de metris habita fides ipsam plerumque fidem obligat - okazane zaufanie zobowizuje zwykle do wzajemnej ufnoci habita tecum - wniknij w siebie habita ut migraturus - mieszkaj, jakby mia odej hac urget lupus hac canis -z jednej strony grozi wilk, a z drugiej pies hac via - t drog haec est fides - oto wierno haec habui dicere -to wanie chciaem powiedzie haec hactenus - wystarczy ju o tym haec lex valet in omnes - to prawo dotyczy wszystkich haec res tibi cordi sit - miej t spraw na sercu haec Sibyllae foliis obscuriora - to mniej zrozumiae od wyroczni Sybilli haeret res - w tym rzecz hanc personam induisti, agenda est - wzie na siebie t rol, wic j graj hanc tibi cane cantilenam - zapiewaj sobie t piosenk Hannibal ante portas - Hannibal pod bramami - okrzyk trwogi Rzymian po klsce pod Kannami (wyraenie oznaczajce bliskie niebezpieczestwo) haud equidem tali me dignor honore - co do mnie, nie czuj si godzien takiego zaszczytu haud ignota loqur - nie mwi rzeczy nieznanych haud semper errat fama - nie zawsze myli si powszechna opinia haurit aquam cribo, qui discere vult sine libro - sitem czerpie wod, kto chce uczy si bez ksiek heu me miserum! - o, ja nieszczliwy! helluo librorum - ml ksikowy (dos. poeracz ksiek) hic haeret aqua - tu zatrzymaa si woda (w tym caa trudno) hic et nunc - tu i teraz hic esse et illic simul non possumn - nie mog by tu i tam jednoczenie hic est depositus - tutaj zosta zoony hic iacet lepus - tu ley zajc (w tym caa trudno) hic sunt leones - tu przebywaj lwy (oznaczenie na mapach nieznanych krain) historia magistra vitae - historia (jest) nauczycielk ycia hoc erat in votis - to byo w moich yczeniach - Horacy, Satyry hoc erit post me, quod ante me fuit - to samo bdzie po mnie, co przede mn

byo hoc fac - tak czy hodie mihi, cras tibi - dzisiaj mnie, jutro tobie hominem non odi, sed eius vitia - nie czowieka nienawidz, lecz jego bdw hominem quaero - szukam czowieka - Fedrus, Bajki hominem te memento - pamitaj, e jeste (tylko) czowiekiem - sowa, ktre powtarza szeptem niewolnik, stojcy na wozie za zwyciskim wodzem, odbywajcym tryumf w Rzymie homines quod volunt credunt - ludzie wierz w to w co chc wierzy - Juliusz Cezar homines sumus, non dei - jestemy ludmi, nie bogami - Swetoniusz hominis est errare, insipientis in errore perseverare - ludzk rzecz jest bdzi, gupcw rzecz trwa w bdzie hominum optimorum - spord najlepszych ludzi homo doctus in se semper divitias habet - czowiek uczony zawsze posiada bogactwo w sobie homo est animal sociale - czowiek jest zwierzciem towarzyskim homo homini lupus est - czowiek czowiekowi jest wilkiem - Plaut, Asinaria homo homini consulere debet - czowiek czowiekowi powinien pomaga homo improbus beatus non est - czowiek nieuczciwy nie jest szczliwy homo res sacra homini - czowiek dla czowieka witoci homo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem czowiekiem, nic, co ludzkie, nie jest mi obce - Terencjusz, Haeutontimorumenos honesta fama melior pecunia - szczera opinia lepsza ni pienidze honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubstwo Seneka Modszy honesta vita beata est - zaszczytne ycie jest szczliwe honores mutant mores, sed raro in meliores - zaszczyty zmieniaj obyczaje, lecz rzadko na lepsze honos habet onus - zaszczyt pociga za sob obowizki horrible dictu - strach powiedzie hospes hospiti sacer - go to wito dla gospodarza hospes, hostis - (kady) obcy, (to) wrg humana ferre - znosi cierpliwie przypadoci ludzkie humana non sunt turpia - co ludzkie, to nie habi iactantius maerent, qui minus dolent - wyraaj swj bl bardziej okazale ci, ktrzy mniej cierpi ibi patria, ubi bene - tam ojczyzna, gdzie (jest) dobrze - Cyceron, Rozmowy tuskulaskie ibi victoria, ubi concordia - tam zwycistwo, gdzie zgoda idem - ten sam id est (i.e.) - to znaczy id quod erat demonstrandum - to, co byo do udowodnienia id quod interest - to, co stanowi rnic ignavia corpus hebetat, labor firmat - nierbstwo osabia ciao, a praca je krzepi ignavia est iacere, dum possis surgere - tchrzostwem jest lee, kiedy

mona powsta ignavis semper feriae - dla leniwych zawsze wito igni ferroque - ogniem i mieczem ignis, mare, mulier - tria mala - ogie, morze, kobieta - trzy nieszczcia ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi si ogniem ignoratia iuris nocet - nieznajomo prawa szkodzi (nikt nie moe si zasania nieznajomoci prawa) ignoti nulla cupido - nieznane nie nci (nie pragnie si czego, o czym si nie wie, e istnieje) - Owidiusz, Sztuka kochania imbrobus est, qui amico non prodest quamquam potest - niegodziwcem jest ten co chocia moe, to nie pomaga przyjacielowi impares nascimur, pares morimur - rodzimy si nierwni, umieramy rwni Seneka impos animi - saby na umyle (gupiec) - Plaut imperare sibi maximum imperium est - rzdzi sob jest najwiksz wadz Seneka impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowizany do rzeczy niemoliwych in anima vili - na duszy lichej (np. o dowiadczeniach naukowych przeprowadzanych na zwierztach) in aqua scribis - piszesz na wodzie (realizacja czego jest wtpliwa) in arena aedificas - budujesz na piasku (plany oparte na nierealnych podstawach) in articulo mortis - w obliczu mierci in Bellonae hortis nascuntur semina mortis - w ogrodach Bellony (bogini wojny) rodz si nasiona mierci in cauda venenum - trucizna jest w ogonie (zoliwo zawarta jest na kocu niewinnie zaczynajcego si listu, przemwienia, wiadomoci) incidis in Scyllam vitare Charybdim - wpadasz na Scyll chcc omin Charybd (z deszczu pod rynn) - wedug mitologii rzymskiej przesmyku pomidzy Itali a Sycyli strzegy na jednym brzegu Scylla, na drugim Charybda incredibile visu - niepodobna uwierzy wasnym oczom ingrata patria, ne ossa quidem habebis - niewdziczna ojczyzno, nie bdziesz miaa nawet (moich) koci - sowa przypisywane Scypionowi Afrykaskiemu, pogromcy Hannibala pod Zam oskaronego pniej o przekupstwo in hoc signo vinces - pod tym znakiem zwyciysz - te sowa pod wieccym krzyem na niebie mia usysze Konstantyn Wielki w czasie marszu na Rzym, przed stoczeniem bitwy z Maksencjuszem in labore virtus et vita - w pracy cnota i ycie in magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcie (wystarczajc zasug w wielkich sprawach s ju same dobre chci) Propercjusz in medio stat veritas - prawda ley porodku in merito - w rzeczy samej in perpetuam rei memoriam - na wieczn rzeczy pamitk in perpetuum - na zawsze

in saecula saeculorum - na wieki wiekw in summo gradu - w najwyszym stopniu inter arma silent leges - w czasie wojny milcz prawa inter arma silent Musae - wrd broni milcz Muzy (w czasie wojny nie rozwija si twrczo artystyczna) invidia gloriae assiduus comes est - zawi jest staym towarzyszem sawy invidia gloriae umbra est - zazdro jest cieniem chway in vino veritas - w winie prawda (wino rozwizuje jzyk) invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogo wbrew jego woli, to tak jakby go zabija - Horacy ipsa sua melior fama - lepszy od swej reputacji - Owidiusz. Listy z Pontu ira furor brevis est - gniew jest krtkim szalestwem - Horacy ira initium insaniae est - gniew pocztkiem szalestwa jest ira odium generat - gniew rodzi nienawi ira sine viribus vana est - gniew nie poparty si jest prny - Seneka Starszy irremeabilis unda - fala, od ktrej nie ma powrotu (o Styksie - rzece umarych); mier - Wergiliusz, Eneida is fecit, cui prodest - ten zrobi, komu to przynosi korzy iucundi acti labores - mie s prace zakoczone - Cyceron iucundi peracti labores - mie s trudy przepdzone iudex est lex loquens - sdzia jest mwicym prawem iurare in verba magistri - przysiga na sowa nauczyciela (lepo wierzy) Horacy, Listy iustitia civitatis fundamentum - sprawiedliwo fundamentem pastwa iustitia omnibus - sprawiedliwo dla wszystkich

labor fallit curas - praca oszukuje troski labor omnia vincit - praca wszystko przezwycia - Wergiliusz, Georgiki labores pariunt honores - -trudy przynosz zaszczyty labuntur anni - upywaj lata lacrimae celeriter arescunt - zy szybko wysychaj lacrimis adamanta movebis - zami nawet kamie skruszysz laesa maiestas - zdrada stanu laetificat stultum grandis promissio multum - wielka obietnica ogromnie gupca cieszy lapsus memoriae - bd pamici laetitia exsultare - skaka z radoci laetius est, quoties magno sibi constat honestum - Sukces tym sodszy, im wicej trudw woono w jego osignicie lapsus lingue - przejzyczenie larga manu - szczodr rk latet anguis in herba - w ukrywa si w trawie (ukryte niebezpieczestwo) - Wergiliusz, Eklogi latrante uno latrat statim et alter canis - gdy jeden pies zaszczeka, drugi natychmiast krluje laudant, quod non intellegunt - chwal to, czego nie rozumiej laudator temporis acti - chwalca przeszoci (ten, kto gloryfikuje przeszo nie doceniajc czasw obecnych) - Horacy, O sztuce poetyckiej lavare manus - umywa rce legem nocens veretur fortunam innocens - przestpca boi si prawa, niewinny - losu

leges ab omnibus intellegi debant - ustawy powinny by zrozumiae przez wszystkich lenior et melior fis accedente senecta - zbliajc si do staroci stajemy si agodniejsi i lepsi. lex dilationes exhorret - prawo nie znosi zwoki lex est, quod notamus - to co piszemy, stanowi prawo lex iubet ea, quaefacienda sunt, prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co naley czyni, a wzbrania rzeczy przeciwnych lex neminem cogit ad impossibilia - prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemoliwych lex retro non agit - prawo nie dziaa wstecz libri amici, libri magistri - ksiki przyjacimi, ksiki nauczycielami littera docet, littera nocet - litera uczy, litera szkodzi littera scripta manet - sowo zapisane pozostaje longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla - dziki radom droga jest duga, dziki przykadom - krtka i skuteczna lucidus ordo - jasny ukad (tre) - przejrzysta konstrukcjia utworu - Horacy, O sztuce poetyckiej lupus in fabula - wilk w bajce (o wilku mowa, a wilk tu) - Terencjusz, Adelphi
macte animo! - chwaa duchowi, odwadze; miao, odwagi! - Publiusz, P. Stacjusz magister elegantiarum - mistrz wytwornoci magna cum laude - z wielk chwa magna di curant, parva neglegunt - o wielkie rzeczy bogowie si troszcz, o mae nie dbaj magna est vis conscientiae - wielka jest sia opinii magna ex parte -po wikszej czci magna neglegentia culpa est - wielkie niedbalstwo to wina magna opera - wielkie dziea magna otia caelia - wielka jest obojtno nieb magna pars - dua cz magna pars fui - byem wiksz czci, braem czynny udzia magna petis - dasz [zbyt] wielkich rzeczy magna promittitis - wiele obiecujecie magnas inter inops - ndzny pomidzy skarbami magnas it fama per urbes - fama idzie przez wielkie miasta - Wergiliusz, Eneida magna servitus est magna fortuna - wielk niewol jest majtek magne res est amor - wielka to rzecz - mio magni nominis umbra - cie wielkiego imienia (cie dawnej wietnoci) Lukan, Pharsalia magnum bonum - wielkie dobro magnum ignotum - wielka niewiadoma magnum in parvo - wiele w maym (wiele treci zawartych w krtkiej wypowiedzi, utworze) magnum opus - wielkie dzieo magnum vectigal parsimonia - oszczdno to wielki dochd magnus gubernator et scisso navigat velo - dobry sternik pynie nawet z poszarpanym aglem magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki ten, kto bdc bogatym, yje

jak ubogi - Seneka magnus in minimus - wielki [czowiek] w maych [sprawach] magnus ope minorum - wielki [dziki] pomocy mniejszych maior e longinquo reverentia - ogldane z daleka wszystko wyglda adnie Tacyt, annals 1,47 maiores nostri - nasi przodkowie maiori cede - ustp wikszym maiorque videtur et melior vicina seges - i lepsze, i wiksze wydaje si zboe ssiada mala herba cito cresit - ze zioo wyrasta szybko mala emptio semper ingrata - zy zakup zawsze niemiy mala fama - za sawa mala fide - w zej wierze, nieuczciwie mala gallina - malum ovum - marna kura - marne jajko malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - le jest y w okowach koniecznoci, adna jednak konieczno nie zmusza nas do ycia - Seneka Modszy medicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawia manifesta non egent probatione - oczywiste nie wymaga dowodu manus manum lavat - rka rk myje - Seneka, Apocolocynthiosis maximae fortunae minime crede - najwikszemu szczciu wierz najmniej medio tutissimus ibis - najbezpieczniej przejdziesz rodkiem - Owidiusz, Przemiany meliores, prudentiores, constantiores nos tempus facit - czas czyni nas lepszymi, roztropniejszymi i bardziej statecznymi memento te hominem esse - pamitaj, e jeste czowiekiem memini tui, memento mei - pamitam o tobie, pamitaj o mnie me nemo ministro fur erit - nie bd pomocnikiem zodzieja; nikt przy mojej pomocy kra nie bdzie - Juvenalis, Satyry, 3, 46 mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch - Juvenalis, Satyry mirabile dictu - a dziw powiedzie modus vivendi - sposb ycia more antiquo - starym obyczajem more maiorum - obyczajem przodkw mors certa, hora incerta - mier jest pewna, ale [jej] godzina nieznana mors malum non est, sola ius aequum generis humani - mier nie jest zem, a jedynie prawem obowizujcym cay rodzaj ludzki - Seneka mors ultima ratio - mier jest ostatecznym argumentem mos maiorum - obyczaj przodkw (zastpujcy staroytnym Rzymianom kodeks cywilny) mos pro lege - zwyczaj zastpuje prawo mulier ideo bene olet, quia nihil olet - kobieta wtedy adnie pachnie, gdy wcale nie pachnie - Cyceron multi multa sciunt, nemo omnia - wielu wie duo, wszystkiego nie wie nikt multum in parvo - wiele w maym multum, non multa - duo, a niewiele (wiele pod wzgldem iloci, niewiele pod wzgldem jakoci; mao, ale dokadniej) - Pliniusz Modszy

mundi est propria virtus - cnota jest waciwoci wiata - Cyceron mundus vult decipi, ergo decipiatur - wiat chce by oszukiwany, wic niech bdzie oszukiwany muros erigunt, mores neglegunt - wznosz mury, a lekcewa obyczaje

nam ita nobis placet - bo tak nam si podoba nam numquam tacet - bo nigdy nie zachowuje milczenia nam tua res agitur, paries cum proximus ardet - przecie o twoj spraw chodzi, gdy pali si dom ssiada narrata refero - opowiadam usyszane nascuntur poetae, fiunt oratores - [ludzie] staj si mwcami, poetami si rodz natale solum dulce - rodzinna ziemia sodka nati melioribus annis - urodzeni w lepszych czasach natura aliud alii iter ostendit - druga natura inn drog pokazuje natura horret extrema - natura nie znosi skrajnoci natura horret vacuum - natura wzdraga si przed prni naturae convenienter vive! - yj zgodnie z natur naturae lusus - wybryk natury natura incipit, ars dirigit, usus perficit - natura zaczyna, sztuka kieruje, praktyka wygadza naturales necessitates - naturalne potrzebny naturalia non sunt turpia - to, co naturalne nie przynosi wstydu navigare necesse est, vivere non est necesse - eglowanie jest rzecz konieczn, ycie - niekonieczn - Pompejusz Wielki nec Caesar supra grammaticos - nawet Cezar musi podda si reguom gramatyki necesse est multos timeat quem multi timent - wielu musi si ba ten, kogo wielu si boi - Seneka nec Hercules contra plures - i Herkules nie poradzi przeciwko wielu nec locus, ubi Troia fuit - nie ma ladu po miejscu, gdzie bya Troja nec plus ultra - nic nad to; do wyczerpania moliwoci (szczyt moliwoci) nec tecum possum vivere, nec sine te - nie mog y z tob ani bez ciebie neglegentia culpa est - lekcewaenie jest win nemo est casu bonus - nikt nie jest dobry przez przypadek - Seneka Modszy nemo ignavia immortalis factus est - nikt nie sta si niemiertelny poprzez gnuno nemo iudex (testis) idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sdzi (wiadkiem) we wasnej sprawie nemo regere potest nisi qui et regi - tylko ten umie rzdzi, kto umie by posusznym - Seneka nemo sapiens, nisi patiens - nie jest mdry ten, kto nie jest cierpliwy nemo scit, ubi calceus urat, nisi qui eum portat - tylko ten wie, gdzie go trzewik cinie, kto go nosi nemo sine vitiis est - nikt nie jest bez winy nemo tenetur ad impossibile - nikt nie moe by zmuszony do rzeczy

niemoliwych nemo timendo ad summum pervenit locum - nikt nie doszed do celu poprzez strach nemo usque ad mortem beatus mansit - nikt a do mierci nie by szczliwy ne puero gladium - nie dawaj dziecku miecza nervus belli pecunia (est) - nerwem wojny (jest) pienidz - Cyceron ne quid nimis - aby nie zanadto - Terencjusz, Andria ne sutor supra crepidam iudicet - niech szewc nie ocenia tego, co jest powyej trzewika - Pliniusz Starszy nihil citius senescit quam gratta - nic nie starzeje si szybciej ni wdziczno nihil est ab omni parte beatum - nie ma rzeczy ze wszystkich stron szczliwej (nie ma cakowitego szczcia) - Horacy, Pieni nihil est tam angusti animi quam amare divitias - nic tak nie wiadczy o maostkowoci jak umiowanie bogactwa nihil fit sine causa - nic nie dzieje si bez powodu nihil homini certum est - nic czowiekowi nie jest pewne nihil novi - nic nowego nihil obstat - nic nie stoi na przeszkodzie nil admirari - niczemu si nie dziwi - Horacy, Listy nil desperandum - nie naley rozpacza, nie trzeba traci nadziei - Horacy, Pieni nil melius (est) quam cum ratione tacere - nie ma nic lepszego nad rozsdne milczenie nil mirari, nil indignari, sed intellegere - nie dziwi si, nie oburza, lecz zrozumie nil mortalibus ardui est - nic dla czowieka nazbyt strome nil nisi bene - (mw) nie inaczej, tylko dobrze nitimur in vetitum - dymy do tego co zakazane - Owidiusz, Amores, III,4,17 nolens volens - chcc nie chcc nomen omen - nazwisko [stanowi] wrb nomina sunt odiosa - nazwiska s nienawistne (w pewnych okolicznociach nie naley wymienia nazwisk) - Cyceron non bis in idem - nikogo nie naley kara po raz drugi za to samo non compos mentis - niespena rozumu; nie przy zdrowych zmysach non est beatus, esse se qui non putat - nie jest szczliwy, kto si za szczliwego nie uwaa - Seneka non est viri timere sudorem - nie przystoi mczynie ba si trudu - Seneka non fui, fui, non sum, non curo - nie byem, byem, nie ma mnie wic nie dbam o to (napis nagrobny) non licet - nie wolno; nie godzi si non licet omnibus adire Corinthum - nie kademu jest dane odwiedzi Korynt - Horacy, epistles I,17,36 non liquet - nie jest jasne; nic std nie wynika (zwrot oznaczajcy niemono rozstrzygnicia wtpliwego zagadnienia) non nova, sed nove - nie (jest to rzecz) nowa, ale w nowy (sposb podana) non omnes omnia possumus - nie wszystko potrafimy (wiemy) - Wergiliusz non omne quod licet honestum est - nie wszystko, co dozwolone, jest

godziwe non omne quod nitet aurum est - nie wszystko, co si wieci jest zotem non omnis moriar - nie wszystek umr (bd y w moich utworach) - Horacy, Pieni non qui parum habet, sed qui plus cupiti pauper est - nie ten jest biedny, kto posiada mao, lecz ten kto pragnie wicej - Seneka non plus ultra - nic nadto, szczyt doskonaoci non satis unius opinio - nie wystarczy jedna opinia non scholae, sed vitae discimus - uczymy si nie dla szkoy, ale dla ycia (zmienione sowa Seneki w Listach: nie uczymy si dla ycia, ale dla szkoy) non tam bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant sprawy ludzkie nie id a tak dobrze, eby si podobao wikszoci to, co lepsze non ut edam vivo, sed ut vivam edo - nie yj po to eby je, lecz jem po to, eby y non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum - nie szata zdobi czowieka, ale czowiek szat nosce te ipsum - poznaj samego siebie nostro periculo - na nasze ryzyko nota bene - zwr uwag novus fructus, novus luctus - nowe dzieci, nowy kopot nuda veritas - naga prawda - Horacy, Pieni nulla dies sine linea - ani jeden dzie bez kreski (sowa Pliniusza Starszego o greckim malarzu Apellesie) nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa (zasada przyjta przez nowoytne ustawodastwa karne, wg. ktrej sd moe wymierzy tylko tak kar, jak przewiduje za to przestpstwo ustawa karna) nulla sine Deo mens bona est - bez Boga adna myl nie jest dobra - Seneka nulla res tam necessaria est quam medicina - nic nie jest tak potrzebne jak medycyna nullum crimen sine lege - nie ma przestpstwa bez przepisu prawa (nie jest przestpstwem czyn, ktrego nie przewiduje ustawa karna) nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit - nie byo (jeszcze) wielkiego geniuszu bez domieszki szalestwa numquam periculum sine periculo vincitur - niebezpieczestwo nigdy nie zostanie pokonane bez ryzyka nunc est bibendum! - pora pi! (czas uczci niespodziewany sukces!) - Horacy, Pieni nuptiae nuptiarum sunt occasiones - jedno wesele jest okazj do drugiego

ob eam rem - z tego powodu obest plerumque iss, qui discere volunt, auctoritas eorum, qui docent powaga tych, ktrzy ucz, staje si przeszkod dla tych, ktrzy chc si uczy obiectum quaestionis - przedmiot rozwaania obiit sine prole - zmar bezpotomnie obiter dictum - powiedziane mimochodem obligatio impossibilium - zobowizanie, ktrego nie mona wypeni

obligatio sub fide nobili - zobowizany pod sowem honoru oblivio signum neglegentiae - zapomnienie jest znakiem lekcewaenia obscura persona - wtpliwy czowiek obsequium amicos, veritas odium parit - ustpliwo rodzi przyjaci, szczero - wrogw - Terencjusz, Andria obtrectatio frequens - staa nieyczliwo ob turpem causam - z wstydliwego powodu occasio furem facit - okazja czyni zodzieja occidit, occidit spes omnis - upada, upada wszelka nadzieja occurrunt homines, nequeunt occurrere montes - spotykaj si ludzie, a gra z gr si nie spotka oculus domini saginat equum - paskie oko konia tuczy oculis plus vident quam oculus - kilka oczu zobaczy wicej ni jedno oderint, dum metuant - niech nienawidz, byle tylko si bali - Lucjusz Akcjusz, Atreusz odi et amo - kocham i nienawidz odi profanum vulgus et arceo - nienawidz nieowieconego tumu i unikam go - Horacy, Pieni, 3,1,1 o fallacem hominum spem! - jak zudn jest nadzieja - Cyceron officium officio provocatur - grzeczno jest powodowana grzecznoci o imitatores, servum pecus! - o naladowcy, trzodo niewolnikw! - Horacy, Listy oleum et operam perdidi - straciem olej (w lampce oliwnej) i prac; pracowaem nadaremnie - Plaut omne ignotum pro magnifico - wszystko co nieznane, (wydaje si) wspaniae Tacyt, ywot Agrykoli omne trinum perfectum - wszystko, co potrjne (jest) doskonae omne vivum ex ovo - wszystko co yje (powstaje) z jaja omne vivum ex vivo - wszystko co yje (powstaje) z istoty ywej omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt - wszyscy chc by zdrowi, ale czsto robi rzeczy, ktre szkodz ich zdrowiu omnia levi momento pendent - wszystko wisi na wosku - Liwiusz omnia mea mecum porto - wszystko co moje nosz z sob omnia orta occidunt et aucta sensecunt - wszystko, co powstao, ginie, a co wzroso, starzeje si - Salustiusz omnia reliquit servare rem publicam - wszystko porzuci, by ratowa republik - dewiza orderu Cyncynata uwaanego za wzr starorzymskich cnt obywatelskich omnia vincit Amor et nos cedamus Amori - mio wszystko zwycia - i my ulegnijmy mioci - Wergiliusz, Eklogi omnis ars naturae imitatio est - kada sztuka jest naladowaniem natury Seneka Modszy omnis conventio ius facit inter partes - kada umowa tworzy prawo midzy stronami omnium artium mediciuna nobilissima est - medycyna jest najszlachetniejsz z nauk

optimum medicamentum quies est - spokj jest najlepszym lekarstwem ore rotundo - zaokrglonymi ustami (mwi z dobr dykcj) - Horacy, O sztuce poetyckiej o tempora! o mores! - o czasy! o obyczaje! - sowa Cycerona w jego mowie przeciw Katylinie (wyraenie oburzenia na widok zepsucia, rozlunienia obyczajw) otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura - ycie bez zaj naukowych i literackich jest mierci i grobem ywego czowieka - Seneka, Listy pacta clara, boni amici - [gdy] ukady s jasne, [s] dobrzy przyjaciele pacta sunt servanda - naley przestrzega umw pallida mors - blada mier panem et circenses - chleba i igrzysk (haso wyraajce danie oznaczajce brak szlachetniejszych celw, oddawanie si zaspokajaniu zwykych potrzeb) parcere subiectis et debellare superbos - oszczdza poddajcych si i poskramia pysznych - Wergiliusz, 6,853 parcus assidet insano - skpiec bliski szalonemu parentes carissimus habere debemus - rodzicw, za najdroszych mie musimy pares cum paribus facillime congregnatur - rwni z rwnymi cz si najlepiej parieti loqueris - mwisz do ciany parturient montes, nascetur ridiculus mus - zlegy w poogu gry, a rodzi si mieszna mysz - Horacy, O sztuce poetyckiej parva domus, parva cura - may dom, maa troska patriam amamus non quia magna est, sed quia nostra - ojczyzn kochamy nie dlatego, e jest wielka, ale dlatego, e nasza pauperrimi non semper misserimi - najubosi nie zawsze najbardziej nieszczliwi pax melior est quam iustissimum bellum - pokj jest lepszy ni wikszo sprawiedliwych wojen pecunia non olet - pienidze nie mierdz - sowa przypisywane Wespazjanowi, ktry mia odpowiedzie tak swemu synowi Tytusowi krytykujcemu naoenie podatkw na kupowany przez farbiarzy mocz pecuniae imperare non servire oportet - pienidzom naley rozkazywa, a nie suy pedibus in sententiam ire - gosowa nogami (w senacie) per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazd per fas et nefas - godziwymi i niegodziwymi sposobami (nie przebierajc w rodkach) perfer et obdura - zno i panuj nad sob per scientam ad salutem aegroti - uleczy chorob poprzez wiedz persona non grata - osoba niechciana pereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadn ci, ktrzy uwagi nasze wypowiedzieli ju przed nami - Eliusz Donat periculum in mora - niebezpieczestwo w zwoce (potrzebna szybka pomoc) Liwiusz piscem natare doces - ryb uczysz pywa

plaudite, cives! - oklaskujcie, obywatele! - wezwanie aktorw rzymskich do publicznoci po odegraniu komedii plenus venter non studet libenter - peny brzuch niechtnie studiuje (najedzonemu nie idzie nauka) plures crapula quam gladius perdidit - pijastwo zabieja wicej ludzi ni miecz (ni od miecza ginie) plus dat, qui cito dat - (ten) daje wicej, kto szybko daje poetae nascuntur, oratores fiunt - poeci rodz si, mwc mona zosta post cenam non stare sed mille passusm meare - nie odpoczywaj po obiedzie, ale przejd mil post factum - po fakcie post mortem est nulla voluptas - po mierci nie ma ju przyjemnoci praeclarum est latinae scire - chwalebnie jest zna acin praeterita mutare nemo potest - nikt nie moe zmieni przeszoci praevenire melius est quam praeveniri - lepiej jest uprzedza, ni by uprzedzonym presente medico nihil nocet - w obecnoci doktora nic nie moe si sta prima facie - na pierwszy rzut oka primum non nocere - po pierwsze nie szkodzi primum vivere, deinde philosophari - najpierw (mc) y, potem filozofowa primus inter pares - pierwszy wrd rwnych sobie; czyli cesarz midzy senatorami principes mortales, res publica aeterna - pierwsi w pastwie s miertelni, republika - wieczna principiis obsta - przeciwwstawiaj si pocztkom (niszcz zo w zarodku) Owidiusz, Remedia amoris prior tempore, potior iure - pierwszy w czasie - silniejszy wobec prawa (pirerwszestwo w czasie daje lepsze prawa) prius quam exaudias ne iudices - nie sd zanim wysuchasz pro captu lectoris habent sua fata libelli - los ksiek zaley od pojtnoci czytelnikw pro domo sua - w obronie mojego domu probatio vincit praesumptionem - dowd obala domniemanie probitas laudatur et alget - uczciwo zbiera pochway i umiera z zimna Juwenalis, Satyry propria manu - wasnorcznie proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris - waciwe jest naturze ludzkiej nienawidzi tego, kogo si obrazio - Tacyt pulvis et umbra sumus - jestemy pyem i cieniem Horacy

quae finxere, timent - co sobie uroili, tego si boj quem di diligunt, adolescens moritur - ukochanie przez bogw umieraj modo - Plaut quae nocent, docent - to, co szkodzi - uczy quae non sunt prohibita permissa intelleguntur - to, co jawnie nie zakazane, uwaa si za dozwolone quae peccamus iuvenes, ea luimus senas - za grzech modoci pacimy na staro

quae potui, feci, faciant meliora potentes - co mogem, zrobiem, niechaj lepiej zrobi ci, ktrzy mog quae tua sunt, tibi habe; quae mea sunt, redde mihi - to, co twoje sobie zachowaj; to, co moje, oddaj mi quaelibet vulpus caudem suam laudat - kady lis swj ogon chwali quaerite et invenietis - szukajcie a znajdziecie qualis artifex pereo - jaki artysta ginie w mojej osobie - ostatnie sowa Nerona powtarzane jakoby przed samobjstwem - Swetoniusz, Nero qualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki syn qualis rex, talis grex - jaki krl, taka trzoda (jaki pan, taki kram) quandoque bonus dormitat Homerus - niekiedy i wielki Homer drzemie (nawet u Homera zdarzaj si sabsze miejsca) - Horacy, O sztuce poetyckiej qui asinum non potest, stratum caedit - kto nie moe bi osa bije worek - Petroniusz qui habet commoda, ferre debet onera - kto ma korzy, ten powinien ponosi ciary qui omnibus diffidit, is numquam amicos sibi comparabit - kto nikomu nie wierzy, ten nigdy nie zdobdzie przyjaci qui rogat, non errat - kto pyta nie bdzi qui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje si zgadza qui scribit, bis legit - kto pisze, czyta dwa razy qui vult dare parva non debet magna rogare - ten kto daje niewiele niepowinien oczekiwa wiele quid opus est verbis? - na co tu sowa? quid rei est? - w czym rzecz? quid stultius est quam incerta pro certis habere? - c jest gupsze ni uwaa rzeczy niepewne za pewne quid vesper ferat, incertum est - nie wiadomo, co przyniesie wieczr quidquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czy rozwanie i myl o wyniku quidquid discis, tibi discis - cokolwiek si uczysz, uczysz si dla siebie quidquid latine dictum sit, altum viditur - cokolwiek powiedziane po acinie wydaje si wzniose quiescere iuventus nescit - modzie nie moe trwa w spokoju quis fallere possit amantem? - kto zdoa oszuka tego, kogo kocha? quod discis, tibi discis - czego si uczysz, dla siebie si uczysz quod homines, tot sententiae - ile ludzi, tyle zda (co gowa to rozum) quod licet Iovi, non licet bovi - co wolno Jowiszowi, tego nie wolno woowi quod medicina aliis, aliis est acre venenum - lekarstwo dla jednego moe by trucizn dla innego quod nullum est, nullum producit effectum - co jest niewane, nie wywoa adnych skutkw quod scimus, gutta est, ignoramus mare - co wiemy kropl jest, czego nie wiemy - morzem quod sine die debetur, statim debetur - co si naley bez oznaczenia terminu, naley si bezzwocznie quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris - nie czy drugiemu, co tobie niemie quod verum est, meum est - co jest prawdziwe, jest te moje - Seneka Modszy quorum pars magna fui - w czym odgrywaem wielk rol, w czym braem duy udzia Wergiliusz, Eneida quot capita, tot sensus - ile gw, tyle opinii - Horacy, Satyry quot homines, tot sententiae - ilu ludzi, tyle opinii quo-usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? - jak dugo jeszcze bedziesz

naduywa, Katylino, naszej cierpliwoci? - pocztkowe sowa pierwszej mowy Cycerona Przeciw Katylinie
rapienda rebus in malis praeceps via est - w nieszczciu naley obiera drog ryzykown raptus puellae - porwanie dziewicy requiescat in pace - niech spoczywa w pokoju (R.I.P.) - popularny napis na grobowcach rara avis - rzadki ptak raram fecit mixturam cum sapientia forma - pikno rzadko idzie w parze z mdroci rara occasio - rzadka okazja rata pars - odpowiednia cz rata portio - cz proporcjonalna ratio discessit - zdrowy rozsdek odszed ratio dubitandi - podstawa do wyraenia wtpliwoci ratio (legis) est anima legis - uzasadnienie (ustawy) jest dusz ustawy rationale animal est - jeste istot rozumn ratio scripta - sens pisanego sowa ratio sufficiens - racja wystarczajca realiter - w rzeczywistoci re bena gesta - dobrze wykonawszy prac rebus in adversis melius sperare memento - w trudnych warunkach miej nadziej na lepsze rebus in angustis facile (est) contemnere vitam - bdc w nieszczciu, nietrudno pogardza yciem rebus in arduis - w trudnych okolicznociach rebus sic stantibus - kiedy sprawy tak si przedstawiaj; w takim stanie rzeczy recenter paratum - wieo przygotowane redde legiones Vare - oddaj legiony Warusie - okrzyk Oktawiana Augusta na wie o utracie armii rzymskiej w Lesie Teutoburskim ( Germania 9 AD) Swetoniusz, Boski August redde, quod debes - oddaj co winien relata refero - powtarzam usyszane rem tene, verba sequentur - opanuj tre (temat), a sowa sie znajd - Katon Starszy repetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matk wiedzy res gestae - dokonane czyny (czyny bohaterskie) res publica mihi carior est quam vita mea - republika jest mi drosza od mojego ycia res sacra miser - nieszczliwy jest rzecz wit - Seneka, Epigramaty ridentem dicere verum - miejc si prawd powiedzie; z umiechem mwi prawd - Horacy, Satyry rixari de asini umbra - spiera si o cie osa - spiera si o rzecz bach, gupstwa Roma locuta, causa finita - Rzym przemwi, sprawa zamknita sacculus plenus aranearum - sakiewka pena jest pajkw sacer nepotibus cruor - krew przeklta dla potomnych

sacra celerius absolvenda - obrzdy trzeba szybciej koczy sacra populi lingua est - jzyk ludu jest witoci sacra profanis [secernere; discernere] - [oddzieli] sprawy wite od wieckich saeculi, non hominis virtus - dostojno wieku, a nie czowieka saeculi vitia, non hominis - uomno epoki, a nie ludzi saepe enim causa moriendi est timide mori - czsto przyczyn mierci jest lk przed mierci saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia - czsto pod brudnym paszczem jest (skrywa si) mdro saepe morborum gravium exitus inceri sunt - skutki powanej choroby s czsto nie do przewidzenia (nieznane) saepe viri fallunt, tenerae non saepe puellae - czsto oszukuj mczyni, rzadko delikatne dziewczta - Owidiusz salus polpuli suprema lex (esto) dobro narodu (niech bdzie) najwyszym prawem - Cycero, O prawach salus rei publicae suprema lex (esto) - dobro rzeczpospolitej (niech bdzie) najwyszym prawem sapere aude - odwa si by mdrym - Horacy, Listy satis verborum - do sw se contentus est sapiens - mdrzec zadowala si sob - Seneka sed fugit interea, fugit irreparabile tempus - lecz tymczasem ucieka, ucieka niepowetowany czas semel emissum volat irrevocabile verbum - sowo raz wypuszczone fruwa bezpowrotnie; sowo wypowiedziane nie powraca - Horacy, Listy semper avarus eget - skpcowi zawsze mao semper fidelis - zawsze wierny seniores priores - starsi pierwsi; starsi maj pierwszestwo si ad naturam vives, numquam eris pauper - jeli bdziesz y w zgodzie z natur, nigdy nie bdziesz ubogi - Seneka Modszy sic transit gloria mundi - tak przemija chwaa wiata si decem habeas linguas, mutum esse addecet - nawet gdyby mia dziesi jzykw, powinniene je trzyma za zbami si dis placet - jeli bogom si podoba si duo gusto, non est idem - gdy dwaj robi to samo, to nie jest to samo si parva licet componere magnis - jeli si godzi porwnywa rzeczy mae z wielkimi - Wergiliusz, Georgiki si tu vales, bene est, ego valeo - jeeli ty jeste zdrowy, to dobrze, i ja jestem zdrw si vis amari, ama - jeli chcesz by kochanym, kochaj - Seneka Modszy si vis pacem, para bellum - jeli chcesz pokoju, gotuj si do wojny - Vegetius, Epitoma rei militaris sic itur ad astra - tak si idzie do gwiazd (tak si dy do sawy) - Wergilusz, Eneida similis simili gaudet - podobny cieszy si podobnym sine amicitia vita est nulla - bez przyjani ycie jest niczym sine ira est studio - bez gniewu i yczliwoci (obiektywnie) - Tacyt, Roczniki sine labore non erit panis in ore - bez pracy nie bdzie co woy do ust

siste, viator! - zatrzymaj si wdrowcze! sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekk bdzie - Marcjalis sit vernia verbo - niech mi wolno bdzie powiedzie za pozwoleniem sol lucet omnibus - soce wieci dla kadego - Gaius Petronius Arbiter, Satyricon 100 sola ratio perfecta beatum facit - tylko doskonay rozum czyni czowieka szczliwym - Seneka Modszy stricte - dokadnie stultum facit fortuna, quem perdere vult - kogo los chce zgubi, tego gupcem czyni - Publiliusz Syrus suae quisque fortunae faber est - kady jest kowalem wasnego losu sub conditione - pod warunkiem sub Iove (frigido) - pod Jowiszem (zimnym) - pod goym niebem - Horacy, Pieni summum ius, summa iniuria - najwysze prawo, to najwysza niesprawiedliwo - zbyt formalnie wymierzona sprawidliwo moe sta si krzywd - Cycero, De officiis I, 10, 33 sunt certi denique fines - s wreszcie okrelone granice (we wszystkim jest miara; s okrelone granice, ktrych nie naley przekracza) sunt lacrimae rerum - s zy rzeczy (nawet rzeczy pacz) - Wergiliusz, Eneida superbientem animus prosternet - pycha poprzedza upadek - Petroniusz sus Minervam docet - winia uczy Minerw (uczy gupi mdrego) suum cuiquae [placet] - kademu [podoba si] swoje

tabula in naufragio - ostatnia deska ratunku (dos. deska w katastrofie morskiej) tabula rasa et plana et polita - czysta tablica, paska i gadka taceamus igitur - milczmy wic tace, sed memento - milcz, ale pamitaj tacet, sed loquitur - milczy, ale mwi tacito consensu - za milczc zgod taedium vitae - wstrt do ycia; znuenie yciem - Geliusz tale quale (est) - takie, jakie jest tam deest avaro quod habet, quam quod non habet - chciwemu tak samo mao jest tego, co ma, jak i tego, czego nie ma - Publiusz Syrus tandem bono causa triumphat - wreszcie suszna sprawa zwyciya tam mulam est habere nummos, non habere quam malum est - rwnie le jest, kiedy si ma pienidze, jak i kiedy si ich nie ma tanta animorum imbecillitas est, ubi ratio discessit - tak wielka jest sabo umysu, gdy kto utraci zdrowy rozsdek tanta vis probitatis est, ut eam (...) in hoste etiam diligamus - taka jest sia uczciwoci, e szanujemy j nawet u przeciwnika tanti est, quantum habet - tyle wart, ile ma tantum doluerunt, quantum doloribus se inseruerunt - [ludzie] tyle doznaj boleci, ile si im poddaj tantum possumus, quantum scimus - tyle moemy, ile umiemy tempora labuntur (tacitisque senescimus annis) - czas upywa (a my starzejemy si wraz z cicho biegncymi latami) - Owidiusz, Fasti tempora si fuerint nubila, solus eris - jeli czasy bd chmurne, bdziesz sam

terde venientibus ossa - dla spnionych - koci (kto pno przychodzi, sam sobie szkodzi) tertius gaudens - trzeci radujcy si (gdzie dwch si kci tam trzeci korzysta) testis unus, testis nullus - jeden wiadek, aden wiadek tibi et igni - dla ciebie i dla ognia (przeczytaj i natychmiast spal) tibi persuade esse te mihi carissimum - przekonaj siebie, e ty jeste mi najdroszy timeo Danaos et dona ferentes - obawiam si Danaw nawet jeli przynosz dary Wergiliusz, Eneida tota vita discendum est mori - przez cae ycie trzeba si uczy umiera - Seneka Modszy trahit sua quemque voluptas - kadego cignie jego namitno (kady ulega swoim namitnociom, skonnociom) - Wergiliusz, Eklogi trahimur omnes studio laudis - wszyscy pragniemy sawy tres faciunt collegium - trzech tworzy kolegium - formua prawa rzymskiego, wg. ktrej potrzeba przynajmniej trzech osb dla utworzenia zwizku, rozpoczcia obrad etc.) tua res agitur - ciebie rzecz dotyczy; chodzi o ciebie - Horacy, Listy tu ne cede malis, sed contra audentior ito - nie ulegaj nieszczciom, lecz miao id naprzd - Wergiliusz tu quoque, mi fili? - ty take, mj synu tu quoque, Brute? - ty take, Brutusie tuta timens - bojc si (nawet) rzeczy bezpiecznych - Wergiliusz, Eneida
uberrima fide - w najbardziej uczciwy sposb ubi amici, ibi opes - gdzie przyjaciele, tam bogactwa ubicumque dulce est, ibi et acidum invenies - wszdzie, gdzie jest sodkie, jest i kwane ubi deest peplum, non est perfectum gaudium - gdzie brak kobiety, tam nie ma penej radoci (dos. gdzie brak stroju, rado niepena) ubi emolumentum, ibi onus - gdzie prawa (przywileje), tam i obowizki ubi fumus, ibi ignis - gdzie dym, tam i ogie ubi ius, ibi onus - gdzie prawo, tam obowizek ubi ius, ibi societas - gdzie prawo, tam i spoeczestwo ubi leones - [tam] gdzie [mieszkaj] lwy - o kracach wiata ubi lex, ibi poena - gdzie prawo, tam i kara ubi mel, ibi apes - gdzie mid, tam pszczoy ubi nihil est, Caesar iure suo excidit - gdzie nie ma niczego, tam cesarz traci swe prawa ubi onus, ibi sonus - gdzie ciar, tam jk ubi periculum, ibi lex - gdzie niebezpieczestwo, tam prawo ubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis? - tam, gdzie sprawa sama za siebie mwi, po co sowa ubi timor, ibi pudor - gdzie strach, tam i wsyd ubi tu Gaius, ibi ego Gaia - gdzie ty Gajusie, tam i ja, Gaja - sowa wypowiadane przez pann mod podczas ceremonii zalubin w Rzymie ubi velis, nolunt; ubi nolis, volunt - kiedy chcesz, nie chc; kiedy nie chcesz, chc ubi vita, ibi poesis - gdzie ycie, tam i poezja ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest obowizany uczyni wicej, ni moe unum castigabis, centum emendabis - potpiajc jeden bd naprawisz ich sto

unus pro multis - jeden za wszystkich usus est tyrannus - zwyczaj tyranizuje, wywiera przymus usus magister est optimus - dowiadczenie jest najlepszym nauczycielem Cycero, Pro Rabirio Postumo ut ameris, amabilis esto - bd miy, to bdziesz kochany ut fata trahunt - jak kieruj losy; na los szczcia utile dulci miscere - czy przyjemne z poytecznym utinam falsus vates sim! - obym by faszywym prorokiem! - Liwiusz ut salutus, ita salutaris - jak pozdrowisz, tak zostaniesz pozdrowiony ut sementem feceris, ita metes - jak posiejesz, tak zbierzesz

vade mecum - id za mn vade retro! - cofnij si! - Publius Terent, Formio I, 4, 203 vae misero mihi! - biada mi nieszczsnemu! - Terencjusz, Heautontimorumenos vae victis! - biada zwycionym! - Plaut, Pseudolus variatio delectat - odmiana sprawia przyjemno varium et mutabile semper femina - niesta i zmienn jest zawsze kobieta Wergiliusz, Eneida veni, vidi, vici - przyszedem, zobaczyem, zwyciyem - sowa Cezara zawiadamiajce senat o swym zwycistwie w 47 p.n.e. nad Farnacesem - krlem Pontu ventis verba das - puszczasz sowa na wiatr vercundia omnium virtutum custos est - skromno jest stranikiem wszystkich cnt verba docent, exempla trahunt - sowa ucz, przykady pocigaj verba et voces - sowa i gosy (i nic wicej); puste sowa verba vana aut risui apta non loqui - sw prnych lub miech wzbudzajcych nie wypowiada verba veritatis - sowa prawdy (bez ogrdek) verba volant, scripta manent - sowa ulatuj, to co zostao napisane zostaje verum gaudium res severa est - prawdziwa rado jest rzecz powan Seneka, Listy verbum nobile debet esse stabile - sowo szlacheckie powinno by pewnym veritas odium parit, obsequium amicos - szczero rodzi nienawi, ustpliwo - przyjaci - Terencjusz verbis parvam rem magnam facere - (dos. sowa czyni z maej rzeczy wielk) robi z igy widy verum dicere - powiedzie prawd vestigia terrent - odstraszaj (mnie) lady (innych, ktrym si nie powiodo) Horacy, Listy via doloris - droga udrki vice versa - na odwrt video lupum - widz wilka (o wilku mowa, a wilk tu) video meliora proboque, deteriora sequor - widz rzeczy lepsze i pochwalam je, id jednak za gorszymi - Owidiusz, Przemiany videre nostra mala non possumus - nie moemy dostrzec wasnego za

vim vi repellere licet - si wolno odeprze si vindica te tibi - uratuj siebie dla siebie vino pellite curas - winem odpddzie troski - Horacy vinum incedit iras - wino zapala gniew virtus est perfecta ratio - cnota jest doskonaym rozumem - Cyceron virtus sola homines beatos reddit - tylko cnota czyni ludzi szczliwymi vis maior - sia wysza vis vim vi pellit - sia si si wypdzi vita brevis, ars longa - ycie krtkie, sztuka duga vita mancipio nulli datur, omnibus usu - ycia nikt nie otrzymuje na wasno, lecz wszyscy do uytku- Lukrecjusz vita sine libertate nihil est - ycie bez wolnoci jest niczym vita sine litteris mors est - ycie bez wiedzy jest mierci vivat, crescat, floreat! - niech yje, niech wzrasta, niech kwitnie! vive memor, quam sis aevi brevis - yj, pamitajc, jak krtkowieczny jeste vivere est cogitare - y znaczy myle vivere est militare - ycie jest walk vivere nolit, qui mori non vult - kto nie chce umiera, ten nie chce te y Seneka vivitur parvo bene - maym yje si dobrze vixi et quem dederat carsum fortuna peregi - yem i dowiadczyem tego, co da mi los volenti nihil difficile - dla chccego nic trudnego volenti non fit iniura - chccemu nie dzieje si krzywda - Domitius Ulpian vox populi vox Dei - gos ludu gosem Boga vultus animi index - twarz odbiciem duszy

A capite ad calcem Od gowy do pity (Od stp do gw). A casu ad casum Od przypadku do przypadku. A fructibus eorum cognoscetis eos po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus) A maximis ad minima od najwikszych do najmniejszych W znaczeniu od spraw najwaniejszych do najbardziej bahych A priori Z tego, co logicznie wczeniejsze. Pojcie z dziedziny logiki. A verbis ad verbera Od sw do rkoczynw. Ab alio exspectes, alteri quod feceris od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bg Kubie (Seneka) Ab initio Od pocztku. Ab equis ad asinos z koni na osy (z deszczu pod rynn)

Ab Iove principium pocztek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczyna od osoby lub sprawy najwaniejszej. Ab ovo od jaja (Horacy). W znaczeniu Od pocztku Ab ovo usque ad mala od jajka do jabek (Horacy) W znaczeniu Od pocztku do koca. Ab urbe condita od zaoenia Rzymu; przen. od pocztku. (Tytus Liwiusz) Absens carens nieobecny traci. Absente reo Pod nieobecno oskaronego. Absit! uchowaj, Boe! Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum I otrze Bg wszelk z z oczu ich. (Apokalipsa wg w. Jana.) Acta est fabula Sztuka jest skoczona (Oktawian August, Swetoniusz) Acti labores iucundi Dokonane prace przyjemne. Actis testantibus Jak wiadcz akta. Actum ne agas nie rb tego, co ju jest zrobione (Terencjusz) Actus hominis non dignitas iudicentur niech bd sdzone czyny czowieka, a nie jego godno (Minucjusz) Acu rem tetigisti Dotkne rzeczy ig. (Trafie w sedno.) (Plaut) Ad absurdum Do niedorzecznoci (sprowadzone). Ad fontes Do rde. Ad futuram rei memoriam na przysz rzeczy pamitk. Ad honores Dla zaszczytu, dla uczczenia. Ad imaginem quippe Dei factus est homo Na obraz bowiem Boy stworzony jest czowiek. (Ksiga Rodzaju.) Ad kalendas Graecas (dosownie: do greckich kalend) na czas nieokrelony. (Oktawian August) Ad maiorem Dei gloriam dla wikszej chway Boej. (w. Ignacy Loyola) Ad meliora tempora do lepszych czasw; obymy si spotkali w lepszych czasach

Ad patres (uda si) do ojcw; umrze. Ad perpetuam rei memoriam na wieczn rzeczy pamitk. Ad rem Do rzeczy. Ad unum omnes wszyscy co do jednego, bez wyjtku Ad verbum Dosownie. Adhibe rationem difficultatibus w trudnociach odwouj si do rozumu (Seneka) Admoneri bonus gaudet dobry czowiek z radoci przyjmuje napomnienia (Seneka) Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum modo jest czasem nauki, ale aden wiek nie jest zbyt pny do podjcia nauki. Adveniat Regnum Tuum Przyjd Krlestwo Twoje. (Proba z modlitwy Paskiej.) Adversae res admonent religionem przeciwnoci ucz pobonoci Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis pamitaj zachowa spokj umysu tak w nieszczciu jak i w powodzeniu (Horacy) Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur wszystkich zrwnuje proch; rodzimy si nierwni, rwni umieramy (Seneka) Aeris alieni comes miseria towarzyszk dugu jest ndza Aetas dulcissima adulescentia est najmilszym okresem ycia jest modo (Pliniusz Modszy) Alea iacta est patrz Iacta alea est. Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus koci, wino i Wenus, przez to staem si ndzarzem Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt cudze bdy/winy mamy na oku, nasze poza nami (Seneka) Alienis delectari malis voluptas inhumana cieszy si z cudzego nieszczcia to rado nieludzka Alitur vitium vivitque tegendo wada podrasta i ycie jej jest podtrzymywane, gdy jest w ukryciu Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent Ludzie maj co innego w sercu, co innego na jzyku (Salustiusz)

Aliud est facere, aliud est dicere co innego jest dotrzyma sowa, co innego obieca Alius est Amor, alius Cupido Co innego mio, co innego namitno. Alter ego drugie ja (Cyceron) Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere trzeba y dla innych, jeli chcesz y z poytkiem dla siebie (Seneka) Amantes amentes zakochani s jak szalecy Amantium irae amoris integratio ktnie kochankw umacniaj ich mio (Terencjusz) Ambitiosa non est fames gd nie ma ambicji (Seneka) Amici fures temporum przyjaciele to zodzieje czasu. Amicorum omnia communia u przyjaci wszystko jest wsplne (Pitagoras) Amicum perdere est damnorum maximum straci przyjaciela to najwiksza ze strat Amicus certus in re incerta cernitur pewnego przyjaciela poznaje si w niepewnej sytuacji (Cyceron) Amicus optima vitae possesio przyjaciel to najwikszy skarb w yciu Amicus Plato, sed magis amica veritas przyjacielem Plato, lecz wiksz przyjacik prawda (Arystoteles) Amicus stultorum similis efficietur przyjaciel gupich stanie si do nich podobny (kto z kim przestaje, takim si staje) Amittit merito proprium, qui alienum appetit susznie traci swoje, kto siga po cudze Amor caecus lepa mio (Teokryta) Amor magister optimus mio najlepszym nauczycielem (Pliniusz Modszy) Amor non quaerit, amor reperit mio nie szuka, mio znajduje Amor omnibus idem mio dla wszystkich jednaka (Wergiliusz) Amor patriae nostra lex Mio do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii) Amor tollit timorem mioc usuwa strach Amor vincit omnia mio wszystko zwycia

Amo te, ama me kocham ci, kochaj mnie Anceps remedium melius quam nullum niepewne lekarstwo lepsze ni adne Anguis in herba W w trawie (ukryte niebezpieczestwo) Anima vilis poda dusza Animam debet Winien dusz (zaduony po uszy) Animos labor nutrit praca karmi umysy (Cycero) Animus aeger semper errat chory umys zawsze bdzi Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam Ogaszam wam rado wielk: mamy papiea. (Tradycyjna formua ogoszenia wyboru nowego papiea.) Annus superior semper melior Rok ubiegy zawsze lepszy Apage, Satanas! Id precz, szatanie! Aqua et panis est vita canis woda i chleb to ycie psa Arbiter elegantiarum mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu) Arcus nimium tensus rumpitur uk zbytnio nacignity pka Ardua prima via est pierwsza droga jest stroma (pocztki s trudne) Argumenti causa Jako dowd. Argumentum pessimi turba argumentem za jest tum Arma virumque cano opiewam czyny orne ma (Wergiliusz, pocztek Eneidy) Ars alit artificiem sztuka ywi twrc Ars est celare artem sztuk jest ukry sztuk (Owidiusz) Ars est philosophia vitae filozofia jest sztuk ycia Ars longa, vita brevis sztuka dugotrwaa, ycie krtkie (Seneka) Artes Liberales Sztuki wyzwolone. Artes serviunt vitae, sapientia imperat umiejtnoci su yciu, mdro nim wada Artificem commendat opus dzieo mistrza chwali

Asinus ad lyram osio przy lirze (Warron); pasuje jak w do karety. Asinus asino pulcherrimus osio dla osa jest najpikniejszy. Asinus asinorum osio nad osami Asinus asinorum in saecula saeculorum Osio nad osami na wieki wiekw (wyjtkowy gupiec). Asinus in tegulis Osio na dachu (za wrba) Assidue addiscens ad senium venio douczajc si nieustannie dochodz do staroci Attendite a falsis prophetis strzecie si faszywych prorokw (Sowa Chrystusa. Ewangelia w. Mateusza.) Audaces fortuna iuvat timidosque repellit miaym los sprzyja i bojaliwych odtrca (Horacy) Audentes Fortuna iuvat decoratque corona odwanych los wspiera i koron wieczy Audi multa, loquere pauca suchaj duo, mw mao Audi, vide, sile Suchaj, patrz i zachowaj milczenie. Audiatur et altera pars naley wysucha i drugiej strony (Seneka) Aurea dicta zote sowa (Lukrecjusz) Aurea mediocritas zoty rodek (umiar) (Horacy) Auribus frequenitius quam lingua utere uszu uywaj czciej ni jzyka Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus) Aut bibat, aut abeat Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron) Aut Caesar aut nihil by albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia) Aut vincere, aut mori Albo zwycia, albo umiera Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia chciwo i bezczelno to gwne wady monych Ave, Caesar, morituri te salutant witaj, Cezarze, idcy na mier ci pozdrawiaj (Swetoniusz) Avida est periculi virtus mstwo jest chciwe niebezpieczestwa

Avidis, avidis natura parum est dla chciwych mao i caego wiata (Seneka) Avito vivit honore yje zaszczytami przodkw

B [edytuj]

Barba crescit, caput nescit Broda ronie, rozumu nie przybywa. Barba non facit philosophum Broda mdrcem nie czyni (Plutarch) Beati pauperes spiritu bogosawieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus) Beatius est magis dare, quam accipere Wicej szczcia jest w dawaniu ni w braniu. (Dzieje Apostolskie.) Beatus, qui prodest, quibus potest Szczliwy, kto pomaga, komu moe Beatus, qui tenet szczliwy kto rozumie; w Zemcie dosownie: Szczliwy, kto trzyma (mieszek zota w rku). Bellum omnium contra omnes wojna wszystkich przeciwko wszystkim. (Tomasz Hobbes) Bene dignoscitur, bene curatur dobra diagnoza podstaw dobrego leczenia Bene meritus dobrze zasuony. Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit Dobrze czyni ten, kto uczy si na cudzych bdach. Bene olet, qui nihil olet dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1) Bene quiescas Spoczywaj w pokoju. (Inskrypcja nagrobna.) Benedictus qui venit in nomine Domini bogosawiony, ktry idzie w imi Paskie. Bis dat, qui cito dat kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus) Bona diagnosis, bona curatio dobra diagnoza, dobre leczenie Bona fide w dobrej wierze. Bona valetudo melior est quam maximae divitiae Dobry stan zdrowia jest lepszy ni najwiksze bogactwo Bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici dobry pan ilu ma niewolnikw, tylu te przyjaci, zy za pan ilu ma niewolnikw, tylu wrogw

Bonum est, quod omnes appetunt Dobro jest tym, czego wszyscy pragn. Bonum ex malo non fit dobro nie rodzi si ze za. (Seneka) Bonum vinum laetificat cor hominis dobre wino raduje serce czowieka Brevi manu W skrcie; Odrcznie. Bos lassus fortius figit pedem zmczony w szybciej pracuje.

C [edytuj]

Caeca invidia est zazdro jest lepa Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt Jeli lepy lepego prowadzi, obaj w d wpadaj. (Sowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg w. Mateusza.) Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt Niebo i ziemie przemin, ale sowa moje nie przemin. (Sowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg w. Mateusza.) Caelum et terram commovere Poruszy niebo i ziemi. (Ksiga proroka Aggeusza.) Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium ysina to nie wada, lecz oznaka mdroci. Canis timidus vehementius latrat quam mordet Pies, ktry si boi, gwatowniej ujada, ni gryzie. (Kurcjusz Rufus) Cantus cycneus abdzi piew (ostatnie dzieo). (Cyceron) Captatio benevolentiae zjednywanie sobie wzgldw. (Kwintylian) Carpe diem quam minimum credula postero chwytaj dzie (korzystaj z chwili), jak najmniej ufajc przyszoci (Horacy) Carum est, quod rarum est Cenne jest to, co rzadkie. Carta non erubescit papier si nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo Boe, strze mnie od przyjaci, z wrogami poradz sobie sam. Cedant arma togae! niech or ustpi przed tog! (Cycero) Certum est, quia impossibile est Jest pewne, poniewa jest niemoliwe. (Tertulian)

Ceterum censeo Karthaginem esse delendam Poza tym uwaam, e Kartagin naley zniszczy zob. Kato Starszy Cibi condimentum est fames najlepsz przypraw jest gd Cicer cum caule groch z kapust (tumaczenie polskiego idiomu). Cinis et manes et fabula fies Popioem i cieniem i wspomnieniem si staniesz. (Persjusz) Civis totius mundi Obywatel caego wiata. (Diogenes aertius) Clara pacta claros faciunt amicos jasne (tj. jednoznaczne, wyrane, nie budzce wtpliwoci) ukady tworz wiernych przyjaci. Clavus clavo pellitur gwd wybija si gwodziem Cogitationis poenam nemo patitur. za myli kary nikt nie ponosi. Cogitationum poenam nemo luit nikt nie cierpia za kar mylenia Cogito, ergo sum myl wic jestem Kartezjusz Cognosce te ipsum poznaj samego siebie. Comedamus et bibamus cras enim moriemur jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy Communi consensu Za zgod ogu. Compos mentis zdrw na umyle Concordia civium murus urbium zgoda obywateli, to mur obronny miast. Concordia domi, foris pax zgoda w domu, pokj na zewntrz. Coniugium sine prole est quasi dies sine sole Maestwo bez potomstwa jest jak dzie bez soca. Conquiescat in pace Niech odpoczywa w pokoju. Napis na nagrobkach. Conflabunt gladios suos in vomeres przekuj miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4) Consensus facit legem zgoda tworzy prawo. Consuetudinis vis magna est wielka jest sia przyzwyczajenia. Consuetudo altera natura est przyzwyczajenie jest drug natur. (Cyceron)

Consuetudo est optima legum interpres Zwyczaj jest najlepsz wykadni praw. (Justynian) Consummatum est stao si. (Jezus Chrystus; Ewangelia wg w. Jana) Contra facta non valent argumenta Wobec faktw argumenty musz ustpi. Contra negantem principia non est disputandum z kim, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje si (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem) Contra vim mortis non est medicamen in hortis przeciwko mocy mierci nie ma zi w ogrodach (na mier nie ma lekarstwa) Contra vim non valet ius prawo jest bezsilne wobec przemocy. Contraria contrariis curantur przeciwne (leczy si) przeciwnym (prastara zasada medyczna) Convenienter naturae vivere y w zgodzie z natur. (Zenon z Kitionu) Copia verborum Gadanina; Mnogo sw. Cornix cornici numquam confodit ocellum Kruk krukowi oka nie wykole. (Makrobiusz) Corpus delicti Dowd rzeczowy przestpstwa. Corpus iuris civilis Kodeks prawa cywilnego. Corrumpunt mores bonos colloquia mala ze rozmowy psuj dobre obyczaje. (w. Pawe I List do Koryntian) Corvus albus biay kruk. (Juwenalis) Crede, quod habes, et habes Wierz, e masz, a bdziesz mia. Credo ut intelligam wierz, aby rozumie (w. Anzelm z Canterbury), zasada ta staa si podstaw scholastyki. Crescit sub pondere virtus przeladowana cnota wzrasta. Crescite et multiplicamini et replete terram Ronijcie i rozmnaajcie si i napeniajcie ziemi. (Ksiga Rodzaju.) Crescunt anni, decrescunt vires Przybywa lat, ubywa si. Crux interpretum (dosownie: krzy komentatorw) miejsce (w tekcie) trudne do zrozumienia.

Cucullus non facit monachum kaptur nie czyni mnicha Cui bono? na czyj korzy? Lucjusz Kasjusz. Cuius regio eius religio czyja wadza, tego religia Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare Kady czowiek moe zbdzi, uparcie w bdzie trwa tylko gupi. Cyceron Cum debita reverentia z naleytym szacunkiem. Cum plenus venter, numquam studet ille libenter Kiedy brzuch peny, nigdy nie studiuje on chtnie. Cum recte vivis, ne cures verba malorum Skoro uczciwie yjesz, nie dbaj o sowa zych ludzi. (Katon) Cum tacent, clamant milczc woaj (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie) Cum ventis litigare rzuca sowa na wiatr. Cupido dominandi dza wadzy. Cura fugit multo diluiturque mero Troska znika i rozpuszcza si w obfitym winie. Cura, ut valeas! bd zdrw (standardowa rzymska formua poegnania) Curriculum vitae Przebieg ycia (yciorys)

D [edytuj]

Damnant quod non intellegunt potpiaj, czego nie rozumiej Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra Dana mi jest wszelka wadza na niebie i na ziemi. (Sowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg w. Mateusza.) De caelo in caenum Z nieba w boto De facto W istocie; W rzeczywistoci. De fumo in flammam z dymu w ogie; z deszczu pod rynn. De gustibus non est disputandum o smakach/gustach si nie dyskutuje De integro Od pocztku. De manu ad manum Z rki do rki.

De mortuis aut bene aut nihil o zmarych naley mwi dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty) De mortuis nihil nisi bene o zmarych dobrze albo wcale (mwi) De nomine Z nazwy; Z imienia. De te fabula narratur o tobie mwi bajka De suis homines laudibus libenter praedicant O swojej chwale ludzie chtnie gosz. (Cezar) Desipere est juris gentium prawem ludzi jest gupota Deum sequere id za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka) Deus ex machina bg z machiny. (Czsto u Eurypidesa) Dicere causam Prowadzi spraw przed sdem. (Termin prawniczy) Dicere non est facere Mwi to nie znaczy dziaa. Dictum sapienti sat (est) powiedziane mdremu wystarczy (polskie: Mdrej gowie do dwie sowie) Diem perdidi straciem dzie (bo nie zrobiem nic dobrego). (Tytus) Dies diem docet Dzie uczy dzie. Dies irae dzie gniewu. (Sofoniasz o dniu Sdu Ostatecznego) Difficile est satiram non scribere trudno nie pisa satyry. (Juwenalis) Difficilis in otio quies bezczynno nie daje odpoczynku. Diligere ex toto corde, et in tota anima Miowa z caego serca i z caej duszy. Dimidium facti, qui coepit, habet kto zacz, ju zrobi poow. (Horacy) Dis aliter visum est inna jest wola bogw. (Publiliusz Syrus) Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto Ucz si, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj. (Disticha Catonis) Discenda est virtus cnoty naley uczy. (Seneka za Sokratesem) Divide et impera dziel i rzd. (Filip, krl Macedonii)

Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes Boska przyroda daa pola, ludzka sztuka zbudowaa miasta. (Warron) Divitiae non sunt bonum bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami) Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam Bywao niekiedy, e aowaem tego, co powiedziaem, nigdy jednak tego, e milczaem. Do ut des daj, aby da (tzw. zasada wzajemnoci) Docendo discimus nauczajc, uczymy si (Seneka) Domani e troppo tardi - jutro moe by za pno. Dominus vitae necisque Pan ycia i mierci Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. dopki bdziesz szczliwy bdziesz liczy (mia) wielu przyjaci, gdy przyjd czasy pochmurne (ze) bdziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 56) Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur Mamy dwoje uszu i jedne usta, abymy wicej suchali ni mwili. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt powolnego prowadz losy, opornego si cign. (Seneka za Kleantesem) Dulce et decorum est pro patria mori sodko i zaszczytnie jest umiera za ojczyzn (Horacy, Pieni) Dulcis est somnus operanti sodki jest sen dla pracujcego. (Kohelet) Dum spiro, spero pki oddycham, mam nadziej (pty ywota pki nadziei) Dum vivimus, vivamus Dopki yjemy, uywajmy ycia. Duo cum faciunt idem, non est idem gdy dwch robi to samo, to nie jest to samo. Duobus litigantibus tertius gaudet gdzie dwch si bije, tam trzeci korzysta. (Ezop) Dura lex, sed lex twarde prawo, ale prawo Durante vita Za ycia. Dura necessitas twarda konieczno

E [edytuj]

E fructu arbor cognoscitur drzewo rozpoznaje si po owocu

E pluribus unum z wielu jeden motto USA od 1776 roku Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt oto natura posplstwa: albo sualczo si paszczy, albo bezczelnie si panoszy; wolnoci, ktra jest pomidzy tymi dwiema skrajnociami, ani cierpliwie budowa, ani utrzyma nie umie (Liwiusz, XXIV, 25) Ecce homo oto czowiek (sowa Piata o Chrystusie) Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus jemy po to, by y, a nie yjemy po to, by je. (Plutarch) Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse biedakiem jest zarwno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczy nie moe (Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24) Ego sum qui sum jestem, ktry jestem. (Bg do Mojesza) Ego sum via et veritas, et vita ja jestem drog, prawd i yciem. (Jezus Chrystus) Epistola (enim) non erubescit list (bowiem) si nie rumieni (Cyceron, Listy) Equi donati dentes non inspiciuntur darowanemu koniowi nie zaglda si w zby. Eritis sicut dii scientes bonum et malum bdziecie jako bogowie znajcy dobro i zo (Ksiga Rodzaju, 3, 5) Errare humanum est bdzi jest rzecz ludzk. (Seneka Starszy) Est modus in rebus (dosownie: maj rzeczy sw miar) wszystko ma swoje granice. (Horacy) Est modus in rebus (sunt certi denique fines) w (wszystkich) rzeczach jest miara (ktrej przekracza nie naley) (Horacy, Satyry, 1, 1 106) Est vetus atque probus centum qui perficit annos klasyk to ten, kto ukoczy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39zasada rozpoznawania wartociowej literatury po wieku, bo musi by dobre co, co zainteresowao kilka kolejnych pokole) Et in sole maculae i na socu s plamy Et tu, Brute, contra me i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar) Etiam latrones suis legibus parent i zbje maj swoje prawa. (Cyceron) Ex malis eligere minima wybiera mniejsze zo. (Cyceron za Arystotelesem) Ex navicula navis z deczki d

Opis: motto widniejce na kilku wersjach pieczci i herbw odzi.

Ex nihilo nihil z niczego nic Ex oriente lux wiato ze wschodu (przychodzi). Ex oriente lux, ex occidente lex wiato (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu. Exegi monumentum aere perennius postawiem pomnik trwalszy od spiu (Horacy, Pieni) Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor niech z naszych koci narodzi si mciciel. (Wergiliusz, Eneida) Experto credite wierzcie dowiadczonemu. (Wergiliusz) Extremis malis extrema remedia na kracowe zo kracowe rodki.

F [edytuj]

Faber est quisque suae fortunae kady jest kowalem wasnego losu. (Appiusz Klaudiusz) Fac fideli sis fidelis bd wierny temu, kto wierny tobie Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus kiedy jestemy zdrowi, atwo nam przychodzi dawa chorym dobre rady (Terencjusz, Andria 309) Facilius est consolari afflictum, quam sustinere czowieka nieszczliwego atwiej jest pociesza ni mu pomc Fallite fallentes okamujcie kamicych (z Owidiusza Sztuka kochania) Fama crescit eundo plotka ronie rozchodzc si. (Wergiliusz) Fames est optimus coquus gd jest najlepszym kucharzem. (Cyceron) Fas est et ab hoste doceri warto si uczy i od wroga (Publius Ovidius Naso) Fata viam invenient przeznaczenie znajdzie drog Favete linguis milczcie w skupieniu. (Horacy) Feci, quod potui, faciant meliora potentes zrobiem, co mogem, kto potrafi, niech zrobi lepiej. Felix culpa szczliwa wina. (w. Augustyn o grzechu pierworodnym)

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas szczliwy, kto zdoa pozna przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz) Ferro et igni ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, e Cezar wolaby spustoszy kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), ni najecha go nie napotykajc oporu gospodarzy. Std tytu 1. czci Trylogii H. Sienkiewicza (1884). Ferro ignique (dosownie: elazem i ogniem) ogniem i mieczem. Fervet olla, vivit amicitia garnek kipi, przyja kwitnie Festina lente! spiesz si powoli (Oktawian August) Fiat ius(titia), et pereat mundus prawu(sprawiedliwoci) musi si sta zado, choby wiat mia zgin Fiat iustitia, ruat caelum sprawiedliwoci musi si sta zado, choby niebo miao run Fiat lux niech si stanie wiato. (Ksiga Rodzaju) Fide, sed cui, vide ufaj, ale bacz, komu ufasz. Fides sine operibus mortua est wiara bez uczynkw jest martwa. (w. Jakub) Finis coronat opus koniec wieczy dzieo. (Owidiusz) Finita est comoedia komedia skoczona. Flagrante bello w poodze wojny. Flagrante delicto na gorcym uczynku Fluctuat nec mergitur rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Parya) Fortes fortuna adiuvat miaym szczcie sprzyja Fortuna favet fortibus los sprzyja dzielnym. Fraus latet in generalibus w oglnikach czai si oszustwo Fumum vendere (dosownie: sprzedawa dym) mami obietnicami.

G [edytuj]

Gallia est omnis divisa in partes tres Galia jako cao dzieli si na trzy czci (pierwsze sowa De bello Gallico Cezara)

Gallus in suo sterquilinio plurimum potest Kogut tylko na swoim gnojowisku duo moe. (Seneka) Genius loci duch opiekuczy miejsca. Gladiator in arena consilium capit gladiator decyduje dopiero na arenie. Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis chwaa na wysokociach Bogu, a na ziemi pokj ludziom dobrej woli. (w. ukasz) Gloria victis chwaa zwycionym (porwnaj vae victis) Gloria virtuti resonat sawa jest echem cnoty. Graecum est, non legitur to po grecku, tego si nie czyta Gratia non tollit naturam sed perficit aska nie niszczy natury, lecz j udoskonala. (w. Tomasz z Akwinu) Gratis accepistis, gratis date darmo otrzymalicie, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostow) Graves amicitiae principum zowieszcza przyja ksit (odprenie koczce si awantur, zimn a. gorc wojn itd.) Graviora manent najgorsze dopiero nadejdzie. Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo kropla dry kamie nie si, lecz czstym spadaniem, tak te czowiek nie staje si uczonym gwatownie, lecz przez to, e czsto si uczy. (rdw. wariacja nt. Owidiusza, Ex Ponto IV, 10, 56)

H [edytuj]

Habent sua fata libelli i ksigi maj swoje losy Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert Potakiwanie ma mie pocztki, ale skutki przynosi bardzo przykre (Rhetorica ad Herennium, IV, 15, 21) Habet et musca splenem i mucha ma ledzion (nawet kto niepozorny moe si zdenerwowa) Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczestwo. Hic Rhodus, hic salta tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gada o skakaniu)

Hic sunt leones tu s lwy; uywane na oznaczanie biaych plam na mapach (porwnaj z terra incognita) Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. Tu ywi niech milcz. Tu przemawiaj zmarli. (Cyt. pochodzcy z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej) Historia magistra vitae est historia jest nauczycielk ycia Cyceron Historiam nescire hoc est semper puerum esse Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem. Hodie mihi, cras tibi dzi mi, jutro tobie Hominem quaero szukam czowieka Homines soli animalium non sitientes, bibimus My ludzie jedyni ze stworze nie pragnc, pijemy. Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. rzecz ludzk jest bdzi, rzecz gupcw jest trwa w bdzie. Hominum causa omne ius constitutum sit. wszelkie prawo winno by stanowione dla ludzi. Homo doctus in se semper divitias habet. czowiek wyksztacony w sobie zawsze bogactwo ma. Homo homini deus est czowiek czowiekowi bogiem. Homo homini lupus est czowiek czowiekowi wilkiem. (Plaut) Homo sacra res homini czowiek jest rzecz wit dla czowieka. (Seneka) Homo sum, humani nil a me alienum puto czowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77) Honesta res est laeta paupertas szacowna to rzecz pogodne ubstwo. (Seneka za Epikurem) Honos habet onus zaszczyt pociga za sob obowizki. Horribile dictu strach powiedzie. Hospes hospiti sacer go witoci dla gospodarza. Hospes, hostis kady obcy to wrg. Humana non sunt turpia co ludzkie, nie habi.

I [edytuj]

Iacta alea est! koci zostay rzucone! (wg Swetoniusza, Suet. Iul. 33.1sowa Juliusza Cezara przekraczajcego Rubikon; synonim podjcia nieodwracalnej decyzji) Ibi patria, ubi bene tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmw tuskulaskich Cycerona) Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est w kocu mocna przyja polega na tym, eby chcie tego samego oraz tego samego nie chcie (wg Salustiusza Sall. Cat. 20.4sowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachcajcego swoich stronnikw do dokonania zamachu stanu). Ignavis semper feriae lenie zawsze maj wito Ignis, mare, mulier tria mala ogie, morze, kobieta trzy nieszczcia Ignis non exstinguitur igne ognia nie gasi si ogniem. Ignorantia iuris nocet nieznajomo prawa szkodzi Ignorantia legis excusat neminem nieznajomo prawa nikogo nie tumaczy (nie mona zasania si nieznajomoci przepisw) Ignoti nulla cupido nieznane nie nci; nie pragnie si czego, o czym si nie wie, e istnieje. Impares nascimur, pares morimur rodzimy si nierwni, umieramy rwni. (Seneka) Imperare sibi maximum imperium est rzdzi sob jest najwiksz wadz Impos animi saby na umyle Impossibilium nulla obligatio est nikt nie jest zobowizany do rzeczy niemoliwych. In aqua scribis (dosownie: piszesz na wodzie) niepewno realizacji. In arena aedificas (dosownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czego. In articulo mortis w obliczu mierci. In lacte matris praebibere wyssa z mlekiem matki. (w. Augustyn) In magnis et voluisse sat est w rzeczach wielkich wystarczy chcie. (Propercjusz) In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. wszdzie spokoju szukaem i nie znalazem nigdzie, jak tylko w ktku z ksik.

In principio creavit Deus caelum et terram na pocztku Bg stworzy niebo i ziemi. (Ksiga Rodzaju) In principio erat Verbum na pocztku byo Sowo. (w. Jan) In silvam ligna ferre znosi drewno do lasu. (Horacy) In vino veritas (dosownie: prawda w winie) wino rozwizuje jzyk. (Platon) In vino veritas, in aqua sanitas w winie prawda, w wodzie zdrowie Inter arma silent leges wrd szczku ora milcz prawa Inter arma silent Musae w czasie wojny milcz Muzy. (Cyceron) Inter malleum et incudem midzy motem i kowadem. (Orygenes) Invidia gloriae assiduus est zawi jest staym towarzyszem sawy. Invitum qui servat, idem facit occidenti kto ocala kogo wbrew jego woli, to tak jakby go zabija. (Horacy) Ipsa sua melior fama lepszy od swojej reputacji. Ira furor brevis est gniew jest chwilowym szalestwem. (Horacy) Ira sine viribus vana est gniew nie poparty si jest prny. Liwiusz, (Seneka) Is fecit, cui prodest ten uczyni, czyja korzy (ten jest sprawc przestpstwa, komu przynioso korzy) Ite, missa est idcie, ofiara speniona. Iucundi acti labores mie s trudy zakoczone. (Cyceron) Iurare in verba magistri przysiga na sowa nauczyciela (Horacy, Listy) lepo wierzy; uznawa autorytet nauczyciela za argument ostateczny Iustitias vestras iudicabo sprawiedliwo wasz sdzi bd.

L [edytuj]

Labor omnia vincit praca wszystko zwycia Labores pariunt honores trudy przynosz zaszczyty Lapides clamabunt kamienie woa bd. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniw)

Lapis super lapidem non reliquentur hic kamie na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie) Laudant, quod non intelligunt chwal to, czego nie rozumiej. Laudator temporis acti chwalca przeszoci; konserwatysta. Laus alit artes pochwaa karmi sztuk. (Seneka za Enniuszem) Lavare manus umywa rce. Legant prius et postea despiciant niech najpierw przeczytaj, a potem lekcewa (a nie odwrotnie) Legere et non intellegere neglegere est Czyta i nie rozume jest zaniedbaniem Lex retro non agit prawo nie dziaa wstecz (nie podlega karze czyn, ktry nie by jeszcze zabroniony, gdy go popeniono) Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit za czowieka wolnego trzeba uwaa tego, kto nie suy adnej niegodnej sprawie (Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24) Libera te ex inferis uchro siebie przed piekem Littera docet, littera nocet sowo uczy, sowo szkodzi Littera scripta manet sowo zapisane pozostaje. Litterae non erubescunt pismo si nie rumieni. (Cyceron) Lucidus ordo jasny ukad; przejrzysta konstrukcja. Lupus in fabula o wilku mowa, a wilk tu. (Terencjusz) Lux in tenebris wiato w ciemnociach. (w. Jan)

M [edytuj]

Macte animo, iuvenis! bd mny, modziecze! Magnis nominis umbra cie wielkiego imienia; cie dawnej wietnoci. Magna di curant, parva neglegunt o wielkie rzeczy bogowie si troszcz, o mae nie dbaj Magnorum non est laus sed admiratio wielkich ludzi naley podziwia, nie chwali Magnum in parvo (dosownie: duo w maym) wiele treci w krtkiej wypowiedzi.

Magnus ille, qui in divitiis pauper est wielki jest ten, kto w bogactwie yje jak ubogi. (Seneka) Maior reverentia e longinquo wikszy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz) Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est le jest y w okowach koniecznoci, adna jednak konieczno nie zmusza nas do ycia. (Seneka za Epikurem) Manus manum lavat rka rk myje Mater semper certa est matka jest zawsze pewna (macierzystwa nie trzeba dowodzi). Fragment prawnej definicji rodzicw znajdujcej si w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant tosamo matki jest zawsze pewna, nawet jeli potomstwo jest pozamaeskie; ojcem za jest ten, z kim matka pozostaje w zwizku maeskim. Me nemo ministro fur erit nie bd pomocnikiem zodzieja. (Juwenalis) Mea culpa moja wina Mea culpa, mea maxima culpa moja wina, moja bardzo wielka wina Medice, cura te ipsum lekarzu, wylecz samego siebie (w. ukasz) Medicus curat, natura sanat lekarz leczy, natura uzdrawia Medio tutissimus ibis najbezpieczniej chodzi rodkiem. Melior est canis vivus leone mortuo lepszy jest ywy pies od martwego lwa. (Kohelet) Memento mori pamitaj o mierci Memoria minuitur nisi exercetur pami maleje jeli si jej nie wiczy Memini tui, memento mei pamitam o tobie, pamietaj o mnie Mens sana in corpore sano w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis) Messis quidem multa, operarii autem pauci niwo wprawdzie obfite, ale robotnikw mao. (Jezus Chrystus) Mirabile dictu a dziw powiedzie. Miscere utile dulci czy przyjemne z poytecznym. (Horacy) More antiquo starym obyczajem.

More maiorum obyczajem przodkw. Morituri te salutant idcy na mier pozdrawiaj ci (do Cezara) Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris mier jest spoczynkiem podrnego, jest kresem mozou wszelkiego. Mors malum non est, sola ius aequum generis humani mier nie jest zem, a jedynie prawem obowizujcym cay rodzaj ludzki. (Seneka) Mors meta malorum mier kresem cierpie Mors sola tylko mier Mortui sunt, ut liberi vivamus umarli, bymy mogli y jako wolni ludzie Mulieres in Ecclesiis taceant kobiety maj milcze w kociele. (w. Pawe) Multum, non multa (dosownie: duo, a niewiele) duo pod wzgldem jakoci, mao pod wzgldem iloci. (Pliniusz Modszy) Mundi est propria virtus cnota jest waciwoci wiata. (Cyceron za Chryzypem) Mundus vult decipi, ergo decipiatur wiat chce by oszukiwany, nieche wic bdzie Mutato nomine de te fabula narratur o tobie ta bajka mwi, cho pod zmienionym imieniem (Horacy)

N [edytuj]

Natura horret vacuum natura nie znosi prni. Naturalia non sunt turpia rzeczy naturalne nie s wstrtne Navigare necesse est, vivere non est necesse eglowanie jest konieczne, ycie nie Marek Antoniusz. do eglarzy, aby wypynli w sztorm z Egiptu ze zboem dla godujcego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim) Ne puero gladium nie dawaj dziecku miecza do rki Ne quid nimis nic ponad miar. (Solon) Ne sutor supra crepidam iudicet niech szewc nie ocenia tego, co jest powyej trzewika. (Pliniusz Starszy) Nec Hercules contra plures nawet Herkules nie pomoe przeciw wielkiej liczbie (polski odpowiednik sia zego na jednego)

Nec locus ubi Troia nie ma ladu gdzie bya Troja Nec temere, nec timide bez zuchwaoci, ale i bez lku (maksyma aciska) Nec tecum possum vivere, nec sine te nie mog y z tob ani bez ciebie Necesse est multos timeat quem multi timent wielu musi si ba ten, kogo wielu si boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem) Nemo ante mortem beatus nikogo nie mona nazwa szczliwym przed mierci. (Solon) Nemo est casu bonus nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka) Nemo iudex idoneus in propria causa nikt nie jest odpowiednim sdzi we wasnej sprawie. Nemo iudex in sua causa nikt nie jest (nie moe by) sdzi we wasnej sprawie Nemo potest duobus dominis servire nikt nie moe suy dwom panom. (Jezus Chrystus) Nemo propheta in patria sua nikt nie jest prorokiem we wasnej ojczynie. Nemo regere potest nisi qui et regi tylko ten umie rzdzi, kto umie by posusznym wadzy. (Seneka, Solon) Nemo sapiens nisi patiens nie jest mdry, kto nie jest cierpliwy Nemo sine vitiis est nikt nie jest bez wad Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura Nervus belli pecunia pienidz jest nerwem wojny. (Cyceron) Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jamunie) Nihil est ab omni parte beatum nie ma bezwzgldnego szczcia Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu nie ma nic w umyle, czego by przedtem w zmysach nie byo (Arystoteles). Nihil lacrima citius arescit nic nie wysycha szybciej ni za (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109) Nihil sub sole novum nic nowego pod socem (Kohelet 1.10, czsto cytowane jako Nihil novi sub sole)

Nil admirari niczemu si nie dziwi. (Horacy) Nil desperandum nie naley rozpacza. (Horacy) Nil homini certum est dla czowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz) Nil nisi bene mw dobrze lub wcale. Nimium civiles viles zbyt grzeczni bywaj ordynarni Nolens volens chcc nie chcc. Noli me tangere nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu) Noli turbare circulos meos nie zamazuj moich k. (Archimedes) Nolite iudicare, et non iudicabimini nie sdcie, a nie bdziecie sdzeni. (Jezus Chrystus) Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt kiedy chcesz, odmawiaj, kiedy nie chcesz, pragn. (Terencjusz) Nomina stultorum semper parietibus haerent imiona gupcw zawsze wypisane s na murach Nomina sunt odiosa nie naley wymienia nazwisk. (Cyceron) Non compos mentis niespena rozumu. Non est beatus, esse se qui non putat nie jest szczliwy, kto si za szczliwego nie uwaa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem) Non est bonum esse hominem solum nie jest dobrze czowiekowi by samemu. Non est potestas nisi a Deo wszelka wadza pochodzi od Boga. (w. Pawe) Non est viri timere sudorem nie przystoi mczynie ba si cikiej pracy. (Seneka) Non in solo pane vivit homo nie samym chlebem czowiek yje. (Ksiga Powtrzonego Prawa) Non licet nie wolno; nie godzi si. Non liquet nic std nie wynika. Non mortem timemus, sed cogitationem mortis nie mierci si boimy, lecz myli o mierci. (Seneka)

Non nova, sed novae nie nowa rzecz, ale w nowy sposb przedstawiona. Non omnia possumus omnes nie wszystko moemy wszyscy. Non omnis moriar nie wszystek umr (Horacy, Pieni III, 30, 6) Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est nie ten jest biedny, kto posiada mao, lecz ten, kto pragnie wicej. (Seneka) Non scholae, sed vitae discimus uczymy si nie dla szkoy, ale dla ycia (odwrcona myl Seneki Modszego, ktry mwi: Non vitae, sed scholae discimus '(niestety) nie uczymy si dla ycia, ale dla szkoy'. Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire zna acin nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie zna (Cyceron, Brutus, 37, 140) Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum nie szata zdobi czowieka, lecz czowiek szat. Non vini vi no, sed vi no aquae Nie egluj si wina, lecz wody. Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo nie po to yj, by je, lecz po to jem, aby y. Nosce te ipsum! poznaj siebie samego. Nuda veritas naga prawda. (Horacy) Nulla aetas ad discendum sera. dos. aden wiek (nie jest) do nauki zbyt pny. Nulla dies sine linea ani dnia bez linii ani jednego dnia bez pracy. (Apelles) Nulla est medicina sine lingua Latina Niczym jest medycyna bez jezyka aciskiego Nulla invidia sine amore nie ma zazdroci bez mioci Nulla poena sine lege nie ma kary bez przepisu prawa. Nulla regula sine exceptione nie ma reguy bez wyjtku Nulla res tam necessaria est quam medicina adna rzecz nie jest tak niezbdna, jak medycyna Nulla sine Deo mens bona est bez Boga adna myl nie jest dobra. (Seneka) Nulla vis maior pietate vera est Nie ma wikszej siy ni prawdziwa mio Nullum crimen sine lege nie ma przestpstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostao zabronione, jest dozwolone)

Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius nie ma takiej rzeczy powiedzianej, ktra nie zostaaby ju powiedziana wczeniej (= wszystko ju byo) (Terencjusz, Eunuch 40) Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit nie byo wielkiego geniuszu bez domieszki szalestwa. Num custos fratris mei sum ego? czy jestem strem brata mego? Ksiga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabi Abla) Nunc est bibendum teraz pijmy. (Horacy)

O [edytuj]

O quam misericors est Deus, pius et iustus o jake miosierny, sprawiedliwy i agodny jest Bg! O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo o jak zbawiennie, jak sodko i przyjemnie jest siedzie w ciszy i milcze i rozmawia z Bogiem! O, imitatores, servum pecus! o, naladowcy, trzodo niewolnikw! O, sancta simplicitas! o, wita naiwnoci! (Jan Hus) O, spectaculum miserum et acerbum! o, widowisko ndzne i przykre! O tempora! O mores! o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1) Obsequium amicos, veritas odium parit schlebianie przysparza przyjaci, prawda jest w nienawici (dos. rodzi nienawi). Oculi plus vident quam oculus oczy widz wicej ni oko Oculum pro oculo, dentem pro dente oko za oko, zb za zb. Oderint, dum metuant niech nienawidz, byleby si bali. Odi et amo nienawidz i kocham. (Katullus) Odi profanum vulgus et arceo gardz nieowieconym tumem i trzymam si od niego z dala (Horacy) Omne ignotum pro magnifico wszystko, co nieznane, wydaje si wspaniae. (Tacyt) Omne trinum perfectum wszystko co potrjne (jest) doskonae Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt wszyscy ycz sobie zdrowia, ale czsto robi to, co zdrowiu szkodzi

Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt wszyscy, ktrzy za miecz chwytaj, od miecza zgin. (Jezus Chrystus) Omnia mea mecum porto wszystko co moje nosz ze sob (Bias z Prieny) Omnia orta occidunt et aucta sensecunt wszystko, co powstao, ginie, a co wzroso, starzeje si. (Salustiusz) Omnia possibilia sunt apud Deum u Boga wszystko jest moliwe. (Jezus Chrystus) Omnia subiecta sunt naturae wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur) Omnis ars naturae imitatio est wszelka sztuka jest naladowaniem natury. (Seneka) Omnis homo mendax kady czowiek jest kamc. (Ksiga Psalmw) Omnis qui se exaltat, humiliabitur kady, kto si wywysza, bdzie poniony. (w. ukasz) Omnium artium medicina nobilissima est ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza Optimum medicamentum quies est najlepszym lekarstwem jest spokj Opus vitae dzieo ycia Ora et labora mdl si i pracuj Ora pro nobis mdl si za nami Otium pulvinar satanae nierbstwo jest oem szatana Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura ycie bez zaj naukowych i literackich jest mierci i grobem ywego czowieka. (Seneka)

P [edytuj]

Pacta sunt servanda naley dotrzymywa ukadw. Panem et circenses chleba i igrzysk. Parcere subiectis et debellare superbos oszczdza zwycionych, a dumnych poskramia. (Wergiliusz) Pater noster Ojcze nasz Pax melior est quam iustissimum bellum pokj jest lepszy od najsuszniejszej wojny

Pecunia non olet pienidz nie mierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3) Pedibus in sententiam ire gosowa nogami (w senacie rzymskim). Per aspera ad astra przez trudy do gwiazd przez ciernie do gwiazd. (Seneka) Per fas et nefas prawem i bezprawiem (nie przebierajc w rodkach) Per pedes apostolorum na wzr apostow; pieszo. Per scientiam ad salutem aegroti przez wiedz do zdrowia chorego Pereant qui ante nos nostra dixerunt niech przepadn ci, ktrzy nasze sowa (mdre myli) wypowiedzieli przed nami Pereat mundus, fiat iustitia niech zginie wiat, byle byo sprawiedliwie. Periculum in mora niebezpieczestwo w zwoce Piscem natare doces ryb uczysz pywa Plenus venter non studet libenter peny brzuch uczy si niechtnie Plures crapula quam gladius perdidit pijastwo gubi gorzej od miecza Plurimos annos! Sto lat! (dos. Wielu lat!) Plus dat, qui in tempore dat dwa razy daje, kto prdko daje. Plus ratio quam vis rozum wyszy ni sia; niech przewodzi nie sia, lecz suszno Poetae nascuntur, oratores fiunt poetami si rodz, mwcami zostaj. Post cenam non stare sed mille passus meare Po obiedzie nie stj, lecz przejd tysic krokw Post hoc non est propter hoc potem nie znaczy dlatego Post mortem est nulla voluptas po mierci nie czas na przyjemnoci Potius sero quam numquam lepiej pno ni wcale. (Liwiusz) Praemonitus, praemunitus ostrzeony uzbrojony Praesente medico nihil nocet w obecnoci lekarza nic nie szkodzi Praevenire melius est quam praeveniri lepiej jest wyprzedza ni by wyprzedzanym

Primum non nocere po pierwsze nie szkodzi (Hipokrates) Primum vivere, deinde philosophari najpierw mc y, potem filozofowa. Primus in orbe deos fecit timor bogw na wiecie najpierw stworzy strach (Petroniusz) Primus inter pares pierwszy wrd rwnych. Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis darmo szuka zbawienia u pierwszych wrd ludzi, u synw ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Ksigi Psalmw 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus) Principiis obsta zo niszcz w zarodku. (Owidiusz) Prior tempore, potior iure pierwszestwo w czasie daje lepsze prawa. Pro arte et studio w obronie sztuki i nauki Pro captu lectoris habent sua fata libelli los ksiek zaley od pojtnoci czytelnikw. (Terencjanus Maurus) Pro publico bono dla dobra ogu. Pro rege saepe, pro patria semper dla krla czsto, dla ojczyzny zawsze. Probitas laudatur et alget uczciwo zbiera pochway i umiera z zimna. (Juwenalis) Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris waciwe jest naturze ludzkiej nienawidzi tego, kogo si obrazio. (Tacyt) Pulvis es et in pulverem reverteris prochem jeste i w proch si obrcisz. (Ksiga Rodzaju) Pulvis et umbra sumus prochem i cieniem jestemy Horacy

Q [edytuj]

Quae nocent, docent to, co szkodzi, uczy. Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova to co teraz jest stare, kiedy byo nowe (Kwintylian) Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus wierzymy chtnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy si, e nasze uczucia podzielaj inni (Juliusz Cezar) Qualis artifex pereo! jaki artysta ginie we mnie. (Neron)

Qualis pater, talis filius jaki ojciec, taki syn. Qualis rex, talis grex (dosownie: jaki krl, taka trzoda) jaki pan, taki kram. Qualis vir, talis oratio jaki m, taka mowa. Quem di diligunt, adolescens moritur. Wybracy bogw umieraj modo. (Plaut za Menandrem) Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius kogo Jowisz chce zgubi, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides) Qui asinum non potest, stratum caedit kto nie moe bi osa, bije worek. (Petroniusz) Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit sanctus est) kto pije ten pi, kto pi nie grzeszy, kto nie grzeszy jest wity, a wic: kto pije, jest wity. Quicquid agis, prudenter agas et respice finem cokolwiek czynisz, czy roztropnie i wypatruj koca (= miej na uwadze efekt). Quicquid discis, tibi discis czegokolwiek si uczysz, uczysz si dla siebie. Quicquid Latine dictum sit, altum videtur cokolwiek powiesz po acinie brzmi mdrze. Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj si do wojny. Qui gladio ferit, gladio perit kto mieczem wojuje od miecza ginie. Qui non est adversum vos, pro vobis est kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus) Qui non est mecum, contra me est kto nie jest ze mn, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus) Qui non laborat, non manducet kto nie chce pracowa, niech nie je. (w. Pawe) Qui rogat, non errat kto pyta nie bdzi. Qui scribit, bis legit kto pisze, ten podwjnie czyta. Qui tacet, consentire videtur kto milczy, ten si zgadza. Quia nominor leo bo si nazywam lew. (Ezop) Quid vesper ferat, incertum est Nie wiadomo, co przyniesie wieczr.

Quis fallere possit amantem? kt zdoa oszuka tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296) Quo vadis Domine dokd zmierzasz Panie? (w. Piotr Aposto) Quod erat demonstrandum co byo do udowodnienia skrt c.b.d.o. (co byo do okazania). Quod felix, faustum fortunatumque sit Oby to byo szczliwe, sprzyjajce i pomylne Quod licet Iovi, non licet bovi Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wou (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie) Quod me nutrit me destruit to co mnie ywi zabija mnie Quod medicina aliis, aliis est acre venenum co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszn trucizn Quod verum est, meum est co jest prawdziwe, jest te moje. (Seneka) Quot capita, tot sententiae ile gw, tyle zda (polskie: co gowa to koncepcja) Quot homines, tot sententiae ilu ludzi, tyle zda. Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? jak dugo jeszcze (naduywa bdziesz, Katylino, naszej cierpliwoci)? (Cyceron)

R [edytuj]

Rara avis rzadki ptak. (Juwenalis) Rationale animal est homo czowiek jest istot rozumn. (Seneka) Rediit ad plures wrci do wikszoci (tj. umar) Relata refero powtarzam (tylko to), co syszaem Rem tene, verba sequentur rzecz trzymaj, sowa nad za nim (trzymaj si tematu, a sowa si znajd) (Kato Starszy) Repetitio est mater studiorum powtarzanie jest matk nauki (uczenia si) Requiescat in pace (R.I.P.) niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach) Res iudicata pro veritate habetur spraw osdzon ostatecznie uwaa si za rozstrzygnit Res sacra miser nieszczliwy jest rzecz wit. (Seneka)

Res severa est verum gaudium prawdziwa rado jest rzecz powan. (Seneka) Respice finem patrz koca. Rex regnat, sed non gubernat krl panuje, ale nie rzdzi Ridentem dicere verum z umiechem mwi prawd. (Horacy) Risu inepto res ineptior nulla est nie ma nic mniej stosownego od miechu nie w por (Katullus, 39, 16) Rixari de asini umbra spiera si o cie osa; o rzecz bah. Risum teneatis, amici? czybycie si mogli powstrzyma od miechu, przyjaciele? (Horacy) Roma locuta, causa finita Rzym przemwi, sprawa skoczona Romanus sedendo vincit Rzymianin siedzc zwycia. Rosa pulchra est Ra pikn jest.

S [edytuj]

Sacra populi lingua est jzyk ludu jest rzecz wit. (Seneka Starszy) Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. czsto jest tak, e pod paszczem ubogim mdro si skrywa. Saepe morborum gravium exitus incerti sunt jak si zakoczy cika choroba jest czsto niepewne (mimo, e pacjent ciko choruje, zawsze moe wyzdrowie) Salus aegroti suprema lex esto zdrowie chorego najwyszym prawem Salus populi suprema lex esto dobro ludu najwyszym prawem. (Cyceron) Salus rei publicae suprema lex esto dobro pastwa najwyszym prawem (Cyceron) Sapere aude odwa si by mdrym (Horacy) Sapienta ars vivendi putanda est mdro naley uwaa za sztuk ycia Sapienti sat mdremu wystarczy. (Plaut), mdrej gowie do dwie sowie (zob. Dictum sapienti sat) Satis verborum wystarczy sw. Scientiae radices amarae, fructus dulces Wiedzy korzenie niemie, owoc sodki.

Scio me nihil scire wiem, e nic nie wiem (Sokrates) Scribere scribendo, dicendo dicere disces pisa uczysz si piszc, mowy mwic Se contentus est sapiens mdrzec zadowala si sob. (Seneka) Semel emissum volat irrevocabile verbum sowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy) Semper avarus eget skpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy) Semper fidelis zawsze wierny Semper in altum zawsze wzwy Semper invicta zawsze niezwyciona (dewiza, obecna w herbie Warszawy) Semper paratus zawsze gotowy Seniores priores starsi maj pierwszestwo. Sero venientibus ossa koci (zostaj) dla tych, ktrzy przychodz za pno (na uczt); kto pno przychodzi, ten sam sobie szkodzi Serviatus status brevis est Trzewo jest stanem przejciowym Si ad naturam vives, numquam eris pauper jeli bdziesz y w zgodzie z natur, nigdy nie bdziesz ubogi. (Seneka) Si Deus pro nobis, quis contra nos? jeli Bg jest z nami, kt przeciwko nam? (w. Pawe) Si duo faciunt idem, non est idem gdy dwaj robi to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz) Si non iurabis, non regnabis jeeli nie zaprzysigniesz, nie bdziesz panowa Si parva licet componere magnis jeli si godzi porwnywa rzeczy mae z wielkimi. Si tacuisses, philosophus mansisses gdyby milcza, byby filozofem (a tak odezwaniem si ujawnie gupot) Si vis amari, ama! chcesz by kochanym, kochaj! (Seneka) Si vis pacem, para bellum jeli chcesz pokoju, przygotuj si do wojny (Wegecjusz) Si vis pacem, para iustitiam chcesz pokoju, czy sprawiedliwo

Sibi omino similis Sic itur ad astra tak si idzie do gwiazd. (Wergiliusz) Sic transit gloria mundi tak przemija chwaa tego wiata Sicut mater, ita et filia eius jaka matka, taka crka. (Ezechiel) Signum temporis znak czasu. Silva rerum las rzeczy. Similia similibus curantur podobne leczy si podobnym (zasada medycyny ludowej: czyme si stru, tym si lecz) (homeopatia) Sine ira et studio bez gniewu i namitnoci (Tacyt, Roczniki zapewnienie o bezstronnoci autora) Sine labore non erit panis in ore bez pracy nie bdzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma koaczy) Sit nox cum somno, sit sine lite dies niech noc nie bdzie bezsenna, a dzie upynie bez ktni. (Marcjalis) Sit tibi terra levis. dos. niechaj tobie ziemia lekka niech ci ziemia lekk bdzie. (Marcjalis za Eurypidesem) Sola ratio perfecta beatum facit tylko doskonay rozum czyni czowieka szczliwym. (Seneka) Solus contra omnes sam przeciw wszystkim Spiritus flat ubi vult duch tchnie, kdy chce. (w. Jan) Stultum facit fortuna, quem perdere vult kogo los chce zgubi, tego gupcem czyni. (Publiliusz Syrus) Suae quisque fortunae faber kady jest kowalem wasnego losu Sub specie aeternitatis z punktu widzenia wiecznoci. Summum ius, summa iniuria najwysze prawo to najwysza niesprawiedliwo; cise trzymanie si litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzcych wyrokw. Superflua non nocent nadmiar nie szkodzi Sursum corda! w gr serca! nie tracie ducha. (Jeremiasz) Sus Minervam docet winia poucza Minerw.

Sustine et abstine cierp i panuj nad sob. (Epiktet)

T [edytuj]

Tabula rasa czysta tablica. Tace, Fatua! Milcz, Gupia! (Zygmunt I Stary do ony Bony Sforzy) Taedium vitae wstrt do ycia. Talis pater, talis filius Jaki ojciec, taki syn. Tarde venientibus ossa dos. Dla leniwie przychodzcych koci spnionym dostaj si koci Te Deum laudamus Ciebie, Boga, wychwalamy. Tempora labuntur tacitisque senescimus annis czas upywa, a my starzejemy si niepostrzeenie (dos. wraz z cicho upywajcymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771) Tempora mutantur et nos mutamur in illis czasy si zmieniaj i my zmieniamy si wraz z nimi. Tempus fugit, aeternitas manet czas ucieka, wieczno pozostaje (trwa) (Wergiliusz) Terribilis est locus iste przeraajce jest owo miejsce Tertius gaudens trzeci si cieszy (polskie: gdzie dwch si bije, tam trzeci korzysta) Testis unus, testis nullus jeden wiadek, aden wiadek. Tolle pecuniam, bella sustuleris. Usu pienidze, usuniesz wojn. Tota vita discendum est mori przez cae ycie trzeba si uczy umiera. (Seneka) Totus Tuus Cay Twj Trahit sua quemque voluptas kady ulega swoim namitnociom. (Wergiliusz) Transire suum pectus mundoque potiri wznie si ponad granice ludzkich moliwoci i przewodzi wiatu Tres faciunt collegium trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do zaoenia stowarzyszenia) Treuga Dei rozejm Boy Tu dices Ty tak powiesz

Tua res agitur, paries cum proximus ardet o ciebie chodzi, gdy ponie dom ssiada. (Horacy) Tuta timens bojc si rzeczy bezpiecznych.

U [edytuj]

Ubi bene, ibi patria gdzie dobrze, tam ojczyzna. Ubi concordia, ibi victoria gdzie zgoda, tam zwycistwo Ubi dubium, ibi libertas gdzie jest zwtpienie, tam jest wolno Ubi lex, ibi poena gdzie prawo, tam i kara. Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia gdzie ty Gajuszem, tam ja Gaj (staroytna formua lubna wypowiadana przez pann mod) Ultio doloris confesio est zemsta jest przyznaniem si do cierpienia [Seneka] Ultra posse nemo obligatur nikt nie jest zobowizany zrobi wicej ni moe. Unum castigabis, centum emendabis jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz Usus magister est optimus dowiadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron Unus pro multis jeden za wszystkich. (Wergiliusz) Usus est tyrannus zwyczaj jest tyranem. Ut ameris, amabilis esto jeli chcesz by kochanym, bd godny mioci Ut pictura poesis poezja jest jak obraz Horacy Ut sementem feceris, ita metes jak posiejesz, tak zbierzesz. Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! aby by lekki w nocy, krtko jedz Utinam falsus vates sim! obym by faszywym prorokiem! Utile dulci miscere czy przyjemne z poytecznym. Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant dosownie: Robi pustyni (z kraju) i nazywaj to pokojem (lub: twierdz, e przynieli mu pokj). [Tacyt]

V [edytuj]

Vade mecum! dosownie: chod ze mn (postpuj jak wskazano nazwa poradnikw) Vae misero mihi biada mi nieszczsnemu (Terencjusz, Andria 302) Vae victis! biada zwycionym! Krl Galw, Brennus. (porwnaj gloria victis) Vale et me ama egnaj i kochaj mnie (forma zakoczenia listu) Varietas delectat zmienno sprawia przyjemno (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22zasada staroytnej retoryki nakazujca urozmaica tok przemwienia, eby zapobiec jego monotonii a tym samym zmczeniu i znudzeniu suchaczy). Vanitas vanitatum et omnia vanitas marno nad marnociami i wszystko marno. (Kohelet) Varium et mutabile semper femina chwiejn i zmienn jest zawsze kobieta. (Wergiliusz) Veni, vidi, vici przyszedem, zobaczyem, zwyciyem (wg Plutarcha sowa Juliusza Cezara po zwycistwie nad Farnacesem, krlem Pontu) Venimus, vidimus, Deus vicit przybylimy, zobaczylimy, Bg zwycizy (Jan III Sobieski, przesyajc papieowi Innocentemu XI chorgiew Proroka zdobyt w 1683 r. pod Wiedniem) Ventum seminabunt et turbinem metent wiatr sia bd, a zbiera burz. (Ksiga Ozeasza) Verba volant, scripta manent sowa ulatuj, pismo zostaje. Veritas odium parit, obsequium amicos prawda rodzi nienawi, ustpliwo przyjaci. (Terencjusz) Venter non habet aures brzuch nie ma uszu; sowami godnego nie nakarmisz Verba docent, exempla trahunt sowa ucz, przykady pocigaj (skaniaj do naladowania) Verba et voces praetereaque nihil sowa i sowa, nic ponadto Veritas temporis filia est prawda jest crk czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 sowa ktrego z dawnych poetw, ktrego nazwisko mi teraz wyleciao z pamici) Verus amicus rara avis est prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem Vestigia terrent lady odstraszaj (a wic nie wchodmy do jaskini, jeeli wida tylko lady wchodzcych)

Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat niechaj bacz konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosa jakiej szkody. Video lupum widz wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tu) Video meliora proboque, deteriora sequor widz i pochwalam to, co lepsze, ale skaniam si ku gorszemu (Owidiusz, Metamorfozy, VII 2021: wypowied Medei przeywajcej konflikt midzy lojalnoci wobec ojca, a mioci do Jazona). Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam czuwajcie wic, bo nie znacie dnia ani godziny. (w. Mateusz) Vince in bono malum zo dobrem zwyciaj. (w. Pawe) Vino pellite curas winem odpdcie troski. (Horacy) Vinum incendit iras wino rozpala gniew. (Seneka) Virtus ad beate vivendum sufficit cnota wystarcza do szczcia. (Seneka) Virtus est perfecta ratio cnota jest doskonaym rozumem. (Cyceron) Virtuti militari. mstwu onierskiemu Vis maior sia wysza. Vita mancipio nulli datur, omnibus usu ycia nikt nie otrzymuje na wasno, lecz wszyscy do uytku. (Lukrecjusz) Vita sine litteris mors est ycie bez nauki mierci jest Viva vox docet ywe sowo ksztaci Vivere militare est ycie jest walk. (Seneka) Vivere nolit, qui mori non vult kto nie chce umiera, ten nie chce te y. (Seneka) Volenti nihil difficile dla chccego nic trudnego. Volenti non fit iniuria chccemu nie dzieje si krzywda Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi wy jestecie sol ziemi; wy jestecie wiatoci wiata. (Jezus Chrystus do apostow) Vox clamantis in deserto gos woajcego na pustyni. (Ksiga Izajasza) Vox populi, vox Dei gos ludu, to gos Boga (Alkuin ok. 735804)

Vulgare amici nomen, sed rara est fides sowo przyjaciel jest pospolite, ale lojalno jest bardzo rzadka Vulnerant omnes, ultima necat. rani wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)