Klaudia Rachubiska, 252476

Zastosowanie programu Atlas.ti do analizy tekstw piosenek z uwzgldnieniem wtkw genderowych i gatunkw muzycznych
1. WSTP
Teksty utworw muzycznych nie nale do centralnych zainteresowa psychologw muzyki: czciej zajmuj si oni na przykad rozwojem suchu muzycznego, oddziaywaniem muzyki na jednostk czy uwarunkowaniami twrczoci, pozostawiajc badanie piosenek jak i innych tekstw kultury hermeneutom i narratologom. Jednak w odrnieniu od badaczyspecjalistw (z koniecznoci zawajcych pole swoich zainteresowa) zarwno suchacze, jak i sami artyci przywizuj do tekstw duo wiksz wag. Utwory muzyczne, ktrym towarzyszy tekst, s uwaane za bardziej przystpne i chwytliwe ni trudniejsze utwory instrumentalne; dodatkowo dziki podwjnemu kodowaniu (kod werbalny przetwarzany jest przez lew pkul mzgu, a kod muzyczny przez struktury znajdujce si w prawej pkuli) piosenki s zapamitywane atwiej i dokadniej ni melodie. By moe kwestia pomijania znaczenia tekstw w wielu badaniach zwizana jest nie z niedocenianiem ich znaczenia, ale z brakiem odpowiednich narzdzi. Piosenki, traktowane podobnie jak inne teksty kultury, analizowane byy gwnie przy pomocy metod idiograficznych: badacze wychodzili z intuicyjnie sensownego zaoenia, e mieszcz si one nie w polu wiedzy, a rozumienia. A zrozumienie tekstu nie jest skutkiem prostej czynnoci mechanicznej (takiej jak zliczanie, porzdkowanie, katalogowanie), ale mudnego i wymagajcego osobistego zaangaowania procesu interpretacji. Std najczstszym podejciem do piosenek jest tworzenie studiw przypadku dotyczcych pojedynczych utworw (np. Dale, 1997; Mercer-Taylor, 2005), albumw (np. Mazullo, 2001) czy jednego artysty (np. Moss, 1992; Solis, 2007) przy uyciu metod hermeneutycznych, analogicznie jak w przypadku innych tekstw. Prby zastosowania metod hermeneutycznych do wikszej puli tekstw (np. Reynolds & Press, 1995) skutkuj znacznym obcieniem wynikw subiektywnoci: zawiera si ona nie tylko w samym akcie interpretacji z natury swej nieobiektywnym, selektywnym i ograniczajcym alternatywne odczytania ale dodatkowo w doborze materiau (najczciej zgodnym z muzycznymi preferencjami badacza) czy wyborze cytatw (wszelkie prby odniesienia si do caoci tekstw wielu rnych utworw z gry skazane s na 1

niepowodzenie, ze wzgldu na ograniczon objto kadego dziea). Nie znaczy to oczywicie, e nie moe w ten sposb powsta bardzo interesujce studium, jednak nad tego typu badaniami zawsze ciy bdzie moliwo posdzenia ich o nienaukowo. Najprostsz drog do precyzyjnych, trafnych i rzetelnych, falsyfikowalnych wynikw jest skupienie si na konkretnych aspektach tekstu, najlepiej formalnych. I tak na przykad Tim Murphey (1989) bada otwarto piosenek na interpretacje i moliwo utosamienia si suchacza z tekstem. W tym celu analizuje stopie uwzgldnienia w piosence miejsca i czasu akcji oraz sposb mwienia o osobach precyzyjny (np. operowanie imionami, nazwami) lub bardziej nieokrelony (I, you, nieuchwytne tonight). Cho metodologicznie bez zarzutu (wcznie z losowym doborem utworw), badania tego typu posiadaj istotny minus, jakim jest ograniczona moliwo generalizacji wynikw. Z kolei idcy drog analizy formalnej David Nicholls (2007) proponuje badanie zoonoci wystpujcej w piosence narracji: od tekstw afabularnych (na przykadzie I Want To Hold Your Hand) po zoone opowieci, w ktrych nawet muzyka peni narracyjne funkcje (Norwegian Wood) i epickie conceptalbumy (The Lamb Lies Down On Broadway). Podejcie takie daje badaczom do rki nowe narzdzie, jednak jest to narzdzie o ograniczonej uytecznoci: posuy raczej do wstpnej selekcji tekstw do bada narracyjnych, ni do samodzielnych analiz. Jednak tym, co w tekstach utworw muzycznych najbardziej interesujce, nie jest ich struktura formalna (od dawna utrwalony ukad verse-chorus-verse z okazjonalnymi wariacjami typu verse-bridge-chorus-verse plus nowatorska konwencja amania konwencji), ale aspekty treciowe. Niestety ich badanie rwnie nie naley do zada atwych szczeglnie, gdy ma dotyczy duej iloci materiau. Konieczne jest znaczne zawanie iloci analizowanych wtkw, skupienie si na jednym temacie czy klasie tematw (np. buntowniczoci, Knobloch-Westerwick et al., 2008). Niestety skutkiem takiej selekcji jest czsto efekt samospeniajcego si proroctwa: wszak najsubtelniejszy nawet umys po duszym czasie zajmowania si jednym tematem gotw jest odnajdywa pokrewne wtki na opakowaniu patkw niadaniowych i w efekcie, jak w znanej anegdocie o psychoanalizie, zaczyna zajmowa si szukaniem czarnego kota w ciemnym pokoju, w ktrym adnego kota nie ma i nigdy nie byo... Tym, czego potrzebuj badacze tekstw piosenek, jest nowe narzdzie: suce analizie zarwno formalnej, jak i treciowej, umoliwiajce sprawne operowanie ogromn iloci materiau tekstowego, nabranie obiektywizujcego dystansu, wyciganie bardziej generalnych wnioskw. Takim narzdziem moe sta si wykorzystywany ju od jakiego czasu w badaniach narracyjnych Atlas.ti: program komputerowy wspierajcy jakociow 2

analiz danych. Program ten uatwia gromadzenie ogromnych iloci danych i zarzdzanie nimi: od wybierania, zliczania, indeksowania i kodowania informacji po budowanie sieci pojciowych i rnorodne metody wizualizacji teorii. Cho pocztkowe wersje Atlasu operoway jedynie na danych tekstowych, od duszego czasu do jego baz danych dodawa mona take pliki dwikowe i filmowe (udogodnienie to moe okaza si szczeglnie istotne dla badaczy tekstw piosenek). Punktem wyjcia dla twrcw programu bya metodologia teorii ugruntowanej, ktra w przeciwiestwie do tradycyjnych metodologii naukowych opierajcych si na empirycznej weryfikacji hipotez postuluje budowanie teorii na podstawie dugotrwaego gromadzenia i analizowania danych (Glaser & Strauss, 1967, za: Budziszewska, w druku).

2. METODA
Chocia specyfika metodologii teorii ugruntowanej uniemoliwia zarwno

sformuowanie zawczasu konkretnych hipotez badawczych, jak i szczegowe projektowanie procedur, mona zaplanowa pierwsze kroki i wybra najwaniejsze zmienne, nieco zawajc pole badania. W proponowanym przeze mnie badaniu podstawowymi zmiennymi s pe wykonawcy (K / M / duet K+M) i gatunek muzyczny (rock / pop / elektronika / rap+hip-hop / reggae / soul / jazz / metal / alternatywa / folk) ze wzgldu na najwiksze oczekiwane zrnicowanie tematyczne (np. kobiety wykonujce muzyk rockow poruszaj inne tematy ni mczyni wykonujcy muzyk rockow; osoby wykonujce muzyk hip-hopow poruszaj inne tematy ni osoby wykonujce muzyk folkow). Style muzyczne (np. shoegaze, brit pop, dance-punk, black metal, etc.) nie zostay uwzgldnione ze wzgldu na ich sabsz moc rnicujc i potencjaln trudno w stworzeniu odpowiednio duych grup do poszczeglnych kryteriw (np. wokalistki a wokalici w zespoach power metalowych); mona jednak wrci do tego pomysu na dalszym etapie prac. Badanym materiaem s wycznie utwory wokalne z oryginalnym tekstem (nie covery) w jzyku angielskim, gdy: (a) umoliwi to uwzgldnienie wikszej iloci utworw, ni w przypadku jakiegokolwiek innego jzyka, (b) dla tego jzyka Atlas.ti ma najwiksze moliwoci analizy (np. czciowa automatyzacja niektrych procesw klasyfikowania). Pocztkowe zaoenie o tekstach autorskich (autor tekstu = wykonawca) zostao zarzucone jako ograniczajce ilo opracowywanego materiau (eliminowaoby na przykad wszystkie utwory stosujce samplowanie tekstu) i ze wzgldu na trudno weryfikacji autorstwa; mona

jednak wrci do niego na pniejszym etapie analizy danych (badanie rnic midzy tekstami autorskimi a nieautorskimi lub efektw zgodnoci vs niezgodnoci pciowej autorwykonawca). Z wzgldu na specyfik narzdzi zawartych w programie istotne jest doczanie krtkich komentarzy, szczeglnie do tekstw aluzyjnych lub o rozbudowanej metaforyce (Atlas.ti nie bdzie wiedzia sam z siebie, e New Years Day U2 jest inspirowane Solidarnoci, a moe si to okaza istotne, gdy zdecydujemy si skorelowa pe wykonawcy z zaangaowaniem politycznym). Na dalszym etapie prac mona doczy uproszczony (np. na skali numerycznej) opis brzmienia utworu (np. zoono, rytmiczno, poziom energetyczny, adunek emocjonalny, tonacja itp.), co otworzy wiele nowych moliwoci (np. czy kobiety faktycznie maj inklinacj do bardziej spokojnej muzyki?, czy okrelone tematy wi si ze specyficznym brzmieniem?) Na pocztku bada przewiduj zastosowanie w pracy z tekstami dwch gwnych narzdzi Atlasu.ti: analizy frekwencyjnej i analizy kolokacji. Ju prosta analiza frekwencyjna (zliczanie wszystkich sw) z uwzgldnieniem zmiennych (pe / gatunek) wskae najistotniejsze rnice midzy tematyk tekstw i kierunek, w jakim powinny zmierza kolejne fazy bada. Na dalszym etapie warto uwzgldni np. frekwencje czasownikw czynnych vs biernych oraz sw nacechowanych emocjonalnie i dotyczcych emocji (por. sprawczo i komunia w badaniach McAdamsa, 1996 / McAdams et al. 1996). Interesujce byoby rwnie przeanalizowanie uycia czasu gramatycznego (przeszy / teraniejszy / przyszy i simple / continous / perfect / perfect continous; por. np. Pennebaker). Co do analizy kolokacji, ju na pierwszy rzut oka bardzo obiecujce wydaje si opracowanie pl semantycznych zaimkw osobowych (np. I/me/my vs you/your, she/her/hers vs he/him/his). Jak ju wspomniaam, specyfika bada teorii ugruntowanej uniemoliwia przygotowanie bardziej szczegowego, precyzyjnego planu badania, jednak dziki takiemu podejciu atwiej bdzie zbliy si do obiektywizmu i unikn mechanizmu samospeniajcego si proroctwa.

3. BIBLIOGRAFIA
Budziszewska, M. (w druku). Moliwoci wykorzystania programu wspierajcego jakociow analiz danych Atlas.ti w psychologicznych badaniach nad narracj. Daley, M. (1997). Patti Smiths Gloria: Intertextual play in a rock vocal performance, Popular Music Vol. 16 No. 3.

Knobloch-Westerwick S., Musto, P., Shaw, K. (2008). Rebellion in the top music charts: Defiant messages in rap/hip-hop and rock music 1993 and 2003, Journal of Media Psychology Vol. 20 (1).

Mazullo, M. (2001). Revisiting the wreck: PJ Harveys Dry and the drowned virginwhore, Popular Music Vol. 20 No. 3. McAdams, D. P. (1996). Personality, modernity and the storied self: A contemporary framework for studying persons. Psychological Inquiry, Vol. 7 No. 4. McAdams, D. P., Hoffman, B. J., Mansfield, E. D., Day, R. (1996). Themes of agency and communion in significant autobiographical scenes. Journal of Personality, Vol. 64 Issue 2.

Mercer-Taylor, P. (2005). Stupid, stupid signs: Incomprehensibility, memory and the meaning (maybe) of R.E.M.s Sidewinder Sleeps Tonite, The Musical Quarterly Vol. 88 (3).

Moss, P. (1992). Where is the promised land?: Class and gender in Bruce Springsteens rock lyrics, Geografiska Annaler. Series B, Human Geography Vol. 74 No. 3.

Murphey, T. (1989). The when, where and who of pop lyrics: The listeners prerogative, Popular Music, Vol. 8 No. 2. Nicholls, D. (2007). Narrative theory as an analytical tool in the study of popular music texts, Music & Letters, Vol. 88 No. 2. Pennebaker, J. W., Mehl, M. R., Niederhoffer, K. G. (2003). Psychological aspects of natural language use: our words, our selves. Annual Review of Psychology, 54. Rentfrow, P.J., Gosling, S.D. (2003). The DoReMi's of everyday life: The structure and personality correlates of music preferences, Journal of Personality & Social Psychology Vol. 84.

Reynolds, S., Press, J. (1995). The sex revolts. Gender, rebellion and rocknroll, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. Solis, G. (2007). Workin hard, hardly workin/ Hey man, you know me: Tom Waits, sound, and the theatrics of masculinity, Journal of Popular Music Studies Vol. 19 No. 1.