Granice w kulturze

Redakcja Andrzej Radomski, Radosaw Bomba

Wydawnictwo Portalu Wiedza i Edukacja www.wiedzaiedukacja.eu ISBN 987-83-61546-16-0

Lublin 2010

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

Magdalena Zamorska But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia [353]1 Estetyka but jest powszechnie rozpoznawalna, ale to nie ona jest rdem specyfiki tego taca. Jego esencj stanowi but-tai, dosownie ciao but. Osigajc ciao but tancerz przekracza uwarunkowan spoecznie cielesno oraz dualistyczne mylenie, kace mu traktowa ciao jako narzdzie, a siebie jako oddzielony, niezaleny podmiotu. Taniec but (klasyfikowany czasami jako teatr taca, taniec nowoczesny lub nawet postmodernistyczny), stworzony w kocu lat pidziesitych przez awangardowego japoskiego artyst, Tatsumiego Hijikat, formowa si jako wyraz buntu wobec powojennej japoskiej polityki zblienia ze Stanami Zjednoczonymi i nowej ideologii konsumeryzmu. Awangardowi twrcy Japonii lat szedziesitych i siedemdziesitych w kreatywny spos b wykorzystali wzory zaczerpnite z kultury zachodniej, rwnoczenie reaktywujc wyparte i zapomniane elementy popularnej ludowej kultury japoskiej. Taniec but narodzi si jako forma graniczna: Staralimy si tworzy wizi i poczenia po to, by zbudowa pomost midzy nowoczesnym tacem zachodnim i tradycyjn kultur japosk, a rwnoczenie midzy teatrem i tacem 2, mwi tancerka Natsu Nakajima. Definiujc zaoenia lece u rde tego taca, autorka cytatu wskazuje na dwie granice, ktre artyci but stale kwestionuj: granic kultur i granic dyscyplin. Rwnoczenie tancerze postuluj odwarunkowanie, desocjalizacj ciaa: transgresj cielesnoci. But funkcjonuje na rubieach kultur, pograniczu dyscyplin i obrzeach cielesnoci. W artykule Transkulturowo but. Welsch, Japonia i pytania o tosamo sformuowaam pytanie: w jaki sposb pozbywajc si tosamoci spoecznej mona wykorzysta dowiadczenia kulturowe, czy moe raczej transkulturow paszczyzn komunikacji, by stworzy, dziki technice eksploracji ciaa i umysu, now form wypowiedzi artystycznej? 3. Zaoyam, e moliwe jest pozbycie si na jednym z etapw [354] procesu poznawczo-twrczego (trening) uwarunkowanych spoecznie sposobw uywania ciaa i wykorzystanie odniesie kulturowych na etapie kolejnym (performans).

1 2

Pocztek kolejnych stron w monografii. N. Nakajima, Butoh pomidzy teatrem a tacem, Opcje, nr 3 (22), 1998, s. 48-49. 3 M. Zamorska, Transkulturowo but. Welsch, Japonia i pytania o tosamo, Kultura-Historia-Globalizacja, nr 6, 2010, s. 1.

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

Desocjalizacja ciaa to jeden z gwnych postulatw twrcy but. Hijikata chcia, by taniec przywrci czowiekowi zapomnian dziecic umiejtno spontanicznej gry z wasnym ciaem temu wanie ma suy wyzbycie si nabytych w procesie socjalizacji nawykw. Tancerz w procesie inkulturacji przejmuje techniki posugiwania si ciaem, traktujc je jako naturalne. Odwrotny proces to dekulturacja czyli desocjalizacja ciaa. Ten proces ma miejsce w ramach aktywnoci trenigowo -warsztatowej, podczas ktrej stosuje si rozmaite techniki, majce za zadanie doprowadzi tancerza do stanu, ktry mona uzna za odmienny stan wiadomoci: do but-tai. Celem tego etapu jest ogoocenie ciao -umysu z wszelkich wczeniejszych zapisw. Dopiero wtedy, jako tabula rasa, jest gotw przyj nieskoczone bogactwo treci. Techniki suce desocjalizacji ciaa s uniwersalnym kluczem pozwalajcym wnikn w wiat but. Ale rwnie wana jest umiejtno wykorzystywania wasnych dowiadcze kulturowych. Dlatego but powstajce w ciaach kolejnych generacji tancerzy zamieszkujcych cay glob przyjmuje tak rne formy. Ojcowie but w przekorny sposb wykorzystali techniki wypracowane w ramach tradycyjnego teatru japoskiego, popularnych ludowych praktyk religijnych, jak rwnie motyww kojarzonych z estetyk japosk, poddajc je oczywicie awangardowym przetworzeniom4. Hijikata, odwoywa si do ciaa japoskiego, ktre charakteryzowa nastpujco: stopy wykolawione, kabkowate wygite nogi, krtkie koczyny i dua gowa. Taka budowa ciaa przyczynia si wedug niego do tego, e rodek cikoci jest u Japoczykw osadzony niej ni u Europejczykw czy Amerykanw. Ta pozycja ma swoj nazw: gannimata. Naturalny dla ciaa japoskiego sposb poruszania si wpywa na estetyczn specyfik taca but. Inn inspiracj but w zakresie stylistyki ciaa jest shuaku no bi, czyli ludowa estetyka brzydoty pojawiajca si rwnie w miejskim teatrze kabuki. Charakterystyczne dla niej s inwersja, groteska, obnaanie uomnoci i miesznoci czowieka: karnawaowo dou materialno -cielesnego w bachtinowskim rozumieniu. But wykorzystuje elementy popularnej obrzdowoci ludowej, takie jak trans optania w rytuale kamikagari przeprowadzanym przez szintoistyczn kapank miko czy te transowy taniec okina-mai. Z klasycznego teatru n but zapoycza strategie aktorskie. Aktor teatru n trenuje staroytn umiejtno wcielania rzeszy ywych istot, ktre s przenoszone z prehistorii

Rozwijam temat transkulturowoci w: Transkulturowo but; a inspiracji japoskich w: Strategie ciaa i umysu. Polska scena but, praca doktorska powstajca pod kierunkiem dr hab. Mirosawa Kocura w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocawskiego.

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

pamici rodzaju ludzkiego do wntrza ciaa aktora5. To samo zaoenie towarzyszy tancerzowi but ucieleniajcemu wyobraenia zapisane w postaci but-fu (zapiskw, rysunkw, zdj), czyli choreo -skryptu. Pozycja kamae (obniony rodek cikoci, ciao lekko pochylone w przd) oraz krok suriashi (posuwisty ruch bez odrywania stp od podoa) wpyny na ruch sceniczny w but zwaszcza tzw. pozycj zero. W tej ostatniej dostrzec te mona odwoanie do techniki osigania tzw. spojrzenia z zawiatw, spojrzenia oderwanego (riken-no ken). W teatrze n technik przekazywania treci jest swobodny monta rwnie w but widz ma zwykle do czynienia z cigiem ywych obrazw: interkomunikowalnych, cho interpretowanych subiektywnie. Wan strategi konstruowania obecnoci scenicznej jest zastpowa nie twarzy [355] zdepersonalizowan mask (teatr n). Z kolei w teatrze kabuki stosuje si intensywny makija kumadori. Celem maski i makijau jest pozbawienie postaci jednostkowych rysw twarzy malunek komunikuje widzowi status spoeczny postaci odtwarzanej przez aktora, jej pe, cechy charakteru czy nawet nastrj. Czsto spotykany w but biay malunek (makija) caego ciaa odzmysawia i odcielenia tancerza, neutralizuje cechy pciowe i by moe jest mniej lub bardziej wiadomym wykorzystaniem symboliki bieli: koloru tradycyjnie zwizanego z zawiatami. Innym elementem zaczerpnitym z kabuki s pozy mie: groteskowe grymasy, powykrzywiane ukady ciaa, wykolawienia czonkw, zaskakujce miny i wybauszone oczy. W kabuki aktor zastyga, podkrelajc kulminacyjny moment akcji; w tacu but strumie surrealistycznych pozycji i min ( beshimi kata) jest odzwierciedleniem form, ktre w procesie cigych zmian przyjmuje wiat. Jeszcze inn technika gry z cielesnoci w kabuki s kobiece role grane przez mskich aktorw onnagata, ktrzy nawet poza scen czsto identyfikuj si z esk pci. Take twrcy but dokonywali transgresji pci: radykalne obchodzenie si z ciaem, wystpy w porno -klubach i sceniczne kostiumy (midzy innymi stroje noszone przez pe przeciwn) suyy przekraczaniu spoecznych tabu i performatywnemu przetwarzaniu genderowo uwarunkowanych zachowa. Rwnoczenie naley pamita o tym, e obydwaj ojcowie zaoyciele but, Tatsumi Hijikata i Kazuo no byli ludmi ksztaconymi w technikach nowoczesnego taca zachodniego6, gwnie przez spadkobiercw tradycji niemieckiego ekspresjonistycznego Neue Tanz z lat 20- i 30-tych, np. Haralda Kreutzberga, ktry by w Japonii w 1939 roku () Takaya Eguchiego, ktry studiowa u Mary Wigman w Niemczech. Duy wpyw wywar

J. Rodowicz, Boski dwumian. Przenikanie rzeczywistoci w teatrze n, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocaw 2009, s. 9. 6 Por. N. Nakajima, Butoh, s. 48.

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

take nauczyciel Kazuo no Baku Ishi7. Dopiero pniej odrzucili stylistyk taca wspczesnego, estetyk i podoe ideowe taca ekspresjonistycznego oraz ide ukadu choreograficznego. Spektakle but z lat szedziesitych programowo deptay spoeczne tabu, a tancerzy inspirowaa lektura Markiza de Sade, Jeana Geneta oraz amerykaski happening. Pojawiy si te postulaty zawarte w manifestach Antonina Artauda, twrcy idei Teatru Okruciestwa, egzystencjalistyczny Teatr Absurdu, zaoenia surrealizmu (sztuka jako wyraz procesw niewiadomych)8. Artyci kolejnych generacji przyznaj si do wielu innych wtkw, ktre zostay nastpnie przetworzone w ich tacu: na przykad Akira Kasai zainteresowa si steinerowsk antropozofi i jego teori ruchu, zwan eurytmi, natomiast Daisuke Yoshimoto zetkn si z teatrem i ideami Jerzego Grotowskiego oraz Teatrem mierci Tadeusza Kantora. Narodziny i rozwj taca but (lata 60 i 70) zbiegaj si z fal intensywnych przemian w dziedzinie sztuk performatywnych (ang. performing arts) w Europie i Stanach Zjednoczonych. Nie przypadkiem pierwszym poruszonym przeze mnie zagadnieniem byo ciao but: taniec but zagoci w latach osiemdziesitych na scenach wiata zachodniego doskonale wpisujc si w popularny w tym czasie nurt powrotu do cielesnoci. Ciao jako fenomen pojawio si w sztukach performatywnych za spraw performansu artystycznego, ktrego pocztki wi si z body-artem9. [356] Ju wtedy utracio rang scenicznego medium dla znacze. Dla performerw eksploracja ciaa jest wartoci sam w sobie, jest aktem autotelicznym. Rwnoczenie rozwin si nurt tzw. teatru fizycznego: jego rdze stanowi poszukiwania psychosomatyczne, a aktor myli ciaem, a wic ucielenia umys 10. Z kolei taniec wspczesny pyn na fali przewartociowa i eksperymentw. Eksperymenty taca modern w duej mierze bazoway na rozmaicie pojmowanej idei czystego ruchu, a przynajmniej ruchu wyzbytego koniecznoci wspierania czy potwierdzania jakiej narracji. Podzia taca na modernistyczny i postmodernistyczny wci nie jest jednoznaczny. Zdaniem Sally Banes 11 taniec eksperymentalny pocztku lat szedziesitych siga zarwno po idee minimalistyczne, jak i kakofoni multimediw, zbliajc si w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych do tego, co w innych sztukach okrelano mianem
7

Janikowski, Grzegorz, Taczc w stron korzeni, Kultura enter, wrzesie 2008, http://www.kulturaenter.pl/02t2.html , 26.05.2009. 8 Wicej o inspiracji artystw but dowiadczeniami zachodniej awangardy w moim artykule: Transkulturowo but. Wolfgang Welsch, Japonia i pytania o tosamo, w: Kultura-Historia-Globalizacja, nr 6, 2010 9 M. Carlson, Performans, prze. E. Kubikowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 166. 10 W. Mond-Kozowska, Teatr fizyczny, alma mater, nr 51, 2003, http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/51/01/13.html. 11 Por. M. Carlson, Performans...; cyt. za: S. Banes, Is It All Postmodern?, The Drama Review, 1992, nr 36, s. 59-62

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

postmodernizmu. Taniec postmodernistyczny podobnie jak performans artystyczny odegnuje si od technik i konwencji, ktrych celem byoby obarczenie ciaa i ruchu naddanym znaczeniem. Twrczo drugiej poowy XX wieku bya dla wiata akademickiego potnym wyzwaniem: rozszczepiajce si dyscypliny, twrczo rozmywajca si na granicy teatru, taca, plastyki, nowe media oraz panestetyzacja. Narodziny performansu artystycznego i zwrot performatywny majcy miejsce w naukach humanistycznych (i nie tylko) otworzyy nowe pole badawcze, poszerzone o maria sztuk wizualnych i performatywnych. Koniec dwudziestego wieku stoi pod znakiem zwrotu performatywnego: wczeniejsze dosowne czytanie zjawisk kultury i interpretowanie ich w duchu semiotycznym zostao zastpione przez analizy performatywne. Liczy si w nich sam proces, dzianie si, relacje, zwroty i ptle (zaptlenia), a nie sprezentowane badaczowi ostateczne, gotowe dzieo. Performatyka uksztatowaa si w latach siedemdziesitych stajc si samodzieln dyscyplin. Przedmiotem jej zainteresowa jest zawsze akt; zamiast jednokierunkowego komunikowania znacze badacza zajmuje autopojetyczna ptla feedbacku i proces budowania performansu poprzez wspuczestnictwo. Rwnoczenie rozwin si nowy nurt bada teatralnych: antropologia teatru. Midzynarodowa Szkoa Antropologii Teatru (ISTA) Eugenia Barby od lat osiemdziesitych wypracowywaa w procesie ywych dowiadcze midzykulturowych uniwersaln metod badawcz i teori dotyczc sztuki aktorskiej/performerskiej. Zadaniem antropologii teatru jest analiza lokalnych tradycji pracy z ciaem i docieranie do uniwersalnych, wyabstrahowanych z kontekstu kulturowego zasad rzdzcych dziaaniami aktora. Teatr jest tu rozumiany szeroko: jako aktywno performatywna bazujca na energii preekspresywnej oraz dynamice pozacodziennych technik uywania ciaa. Te nowe dyscypliny, performatyka i antropologia teatru, byy odpowiedzi na zamazywanie si granic pomidzy teatrem, tace m i sztukami wizualnymi. Innym wyzwaniem dla naukowcw oraz krytykw staa si postmodernistyczna transdyscyplinarno, skonno do cytatw, zapoycze i hybrydyzacji oraz charakterystyczne dla postmodernizmu brak zakorzenienia, niedookrelono. Sztuki wizualne (ang. visual arts) w instalacjach i poprzez twrcze wykorzystanie nowych mediw wzbogaciy si o wymiar performatywny, natomiast sztuki performatywne (ang. performing arts) eksploroway autoteliczne dziaania cielesne i estetyk nowych mediw. Konieczny sta si zupenie nowy model pracy akademickiej: wsplnota idei/zapatrywa zamiast podziau nauki na dyscypliny. Tym wsplnym punktem [357] odniesienia staa si re-animacja ciaa.

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

Tym samym, to ciao znalazo si w centrum zainteresowania, a istota cielesnoci poddana zostaa wielorakim redefinicjom. Ciao performujce moe by ciaem semiotycznym, ciaem fenomenalnym, ciaem totalnym lub ciaem skutecznym. Rozrnienie jest pynne: dominuj graniczne sposoby funkcjonowania ciaa lub symultaniczno, ktra pojawia si, gdy konstrukcja performansu umoliwia odbir zgodny z przygotowaniem lub preferencjami odbiorcw. Ciao semiotyczne jest nosicielem znaczenia, odsya do czego, co znajduje si poza nim, na co ciao jedynie wskazuje. W sztukach performatywnych z ciaem semiotycznym mamy do czynienia w przypadku form skodyfikowanych, gdzie gesty odsyaj do denotowywalnych znacze. S to formy choreografowane, reyserowane, majce przewanie zamknit kompozycj. Czsto ich podstaw jest inscenizowany tekst, uatwiajcy semiotyczn analiz. Ciao semiotyczne otwiera si na wszelkie konotacje, skojarzenia, interpretacje. Jego racj bytu stanowi interkomunikowalno przekazu, a niezdolno odbiorcy do jego odczytania jest dowodem nieudolnoci twrcy. Zupenie czym innym jest ciao fenomenalne. Charakteryzuje je szczeglny rodzaj obecnoci tu i teraz, widoczne s jego stany fizjologiczne, motoryczne, afektywne i energetyczne12. To ciao jest autoteliczne procesy, w ktrych uczestniczy do niczego nie odsyaj. Jest natarczywie obecne. Erika Fischer-Lichte pisze o autopojetycznej ptli feedbacku: dziaania sprawcw performansu i angaujcej si publicznoci wzajemnie na siebie wpywaj, modyfikujc si i czynic z wszystkich uczestnikw wydarzenia performerw, powoujc do ycia bdce wynikiem tej interakcji emergentne zjawiska. W performansie mamy do czynienia z procesem ucieleniania, ktry mona opisa jako cielesny proces, dziki ktremu fenomenalne ciao moe si nieustannie tworzy jako co specyficznego i zarazem wytwarza swoje specyficzne znaczenia. Aktor w specjalny sposb wystawia na pokaz swoje ciao fenomenalne, ktre zwykle bywa dowiadczane jako fakt jego obecnoci i rwnoczenie jako dramatyczna posta (). Tak obecno, jak posta nie istniej poza specyficznymi procesami ucieleniania, dziki ktrym aktor moe je pokaza w czasie przedstawienia; tak jedno, jak drugie zostaje przez niego faktycznie powoane do istnienia 13. Performans powstaje zatem w wyniku przenikania si ciaa semiotycznego z cia em fenomenalnym.

12

E. Fischer-Lichte, Czym jest przedstawienie w kulturze performansw? Prba definicji , Didaskalia, nr 67, grudzie 2008, s. 67. 13 Por. E. Fischer-Lichte, Czym jest, s. 67.

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

Wyrniam jeszcze dwa inne sposoby istnienia ciaa: ciao skuteczne i ciao totalne. Z ciaem skutecznym mamy do czynienia tam, gdzie fizyczno ciaa jest wykorzystywana do diagnozowania stanu czowieka postrzeganego w sposb holistyczny. Mwimy wtedy o ciao umyle (ang. bodymind). Poprzez dziaania na poziomie ciaa wpywa si na funkcjonowanie ciaa, psychiki i umysu. Ciao skuteczne jest obiektem zabiegw ze strony takich dyscyplin jak: psychologia somatyczna, pracujca z caoci komunikacyjn jak tworzy soma i psyche (somatopsychologia, psychosomatologia), rnych metod pracy z ciaem oraz psychoterapii ciaa/somatoterapii (podejcie reichiaskie, bioenergetyka Lowena, biosynteza Boadelli, technika Alexandra, metoda Feldenkraisa, rolfing, czyli integracja strukturalna Idy Rolf, wiadomo sensoryczna, Body Mind Centering, Gyrokinesis, Bodyart, Cantienica, Noguchi Taiso, jak i tradycyjne [358] techniki takie jak joga, tai-chi, qi-gong, aikitaiso), kinezyterapii (element fizjoterapii) czy choreoterapii, terapii tacem i ruchem. Zarwno ciao skuteczne, jak i ciao totalne mog by dla performera punktem wyjcia. Dowiadczenia liminalne, transgresja ciaa i odmienne stany wiadomoci to domena ciaa totalnego. Z kartezjaskiego, dualistycznego punktu widzenia moemy mwi o umyle wcielonym: Umys mona zobaczy tylko jako wcielony w konkretne ciao. W przedstawieniu nie sposb myle o czowieku jako istocie zoonej z ciaa i umysu, trzeba postrzega go jako ucielenion wiadomo, jako embodied mind14. Natomiast ciao totalne pozwala dowiadcza wiata na sposb niedualny, gdzie wiadomo nigdy nie bya odcieleniona: poprzez stany graniczne, stany szczytowe, stan flow, gbok relaksacj, trans, optanie, hipnoz, halucynacje czy przejrzyste sny. Take na tym poziomie uruchamia si pami ciaa. Dziki odmiennym stanom wiadomoci mona dotrze do pogrzebanych w niepamici traumatycznych wydarze, ktre oywaj wtedy, gdy organizm osiga stan psychofizyczny analogiczny do stanu, w jakim by w ich trakcie (tak zwana pami zwizana z okrelonym stanem, ang. state specific memory). Poprzez badanie personalnego mitu performera odsania si wyparte i zapomniane fragmenty biografii, ktre w performansie przyjmuj form znakw cielesnych. But to akt performatywny, w ktrym tancerz pokazuje swoje ciao fenomenalne rwnoczenie prezentujc ciao semiotyczne. Jest to rwnoczenie metoda eksploracji psychofizycznej, ktrej przedmiotem jest ciao fenomenalne i ciao skuteczne, a celem: ciao totalne.

14

Por. E. Fischer-Lichte, Czym jest, s. 67

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

Widz spotyka si z tacem but prezentowanym jako mniej lub bardziej otwarta forma artystyczna. Jednak istoty but nie naley szuka w specyficznej estetyce kojarzonej z tym tacem (np. niemal niedostrzegalny lub, przeciwnie, szarpany ruch, pobielone ciao, wywrcone oczy i powykrzywiane twarze, niepokojca muzyka). But to przede wszystkim metoda eksploracji wasnego ciaa i umysu, przy zaoeniu, e pojcia te opisuj niepodzieln, autopojetyczn cao ciaoumys, bdcy narzdziem rozwoju i psychosomatycznych poszukiwa. Jego te dotycz zabiegi dokonywane w procesie psychoterapii ciaa lub choreoterapii. Nie przypadkiem pierwszym poruszonym przeze mnie zagadnieniem byo but-tai: taniec but zagoci w latach osiemdziesitych na scenach wiata zac hodniego doskonale wpisujc si w performatywny nurt powrotu do cielesnoci. Ciao but jest rusztowaniem, na ktrym opiera si ruch. Jest przestrzeni, w ktrej moe zaistnie to, co jest przywoywane przez tancerza: wyobraenia, zapomniane fragmenty wasnej biografii, zapiski pamici ciaa czy wiaty rwnolege, jakkolwiek by je rozumie. W ponowoytnym wiecie stale zmieniajcych si regu procedury pozbywania si spoecznej tosamoci pozwalaj zwrci si w kierunku cielesnoci przeroczystej ciao jest tu wszake pustym naczyniem, wypenianym przez rozmaite treci 15. Osignicie takiej gotowoci i otwartoci oznacza zdolno integrowania elementw, ktre potoczna wiadomo rozdziela (np. ciao i umys, podmiot i przedmiot). Ciao but jest ciaem t otalnym. [359] W but akt performatywny jest rwnie wany, jak proces wewntrzny, stanowicy istot treningu i przygotowa warsztatowych. W tym procesie ciao ulega desocjalizacji: dopiero jako pusta forma staje si podoem artystycznego zapisu. Choreografi stanowi zwykle cig wyobrae, ktre zostaj w tacu ucielenione. Zarwno obrazy mentalne, jak i estetyka performansu but odwouj si do elementw obecnych w danej kulturze. Mamy wic do czynienia z bezustannym przenikaniem si uniwersalnych technik pracy z ciaem i kontekstualnego wykorzystywania zapisw kulturowych. But jest form performatywn, balansujc na granicy taca, teatru, performansu artystycznego. Mona w niej odnale zarwno modernistyczne poszukiwanie esencji, jak i postmodernistyczn symultaniczno, gr cytatw, zapoycze, wieloznaczno. But to forma artystyczna, a rwnoczenie narzdzie wewntrznej eksploracji. Performatywne

15

M. Zamorska, Neozakorzenianie. But jako ponowoczesna strategia, Barbarzyca. Pismo antropologiczne, nr 3-4 (16-17), 2009

But: rubiee kultur, pogranicza dyscyplin, transgresje cia

wspgranie ciaa fenomenalnego i semiotycznego zostaje uzupenione o nowe moliwoci: dziaanie z uyciem ciaa skutecznego i poszerzon percepcj, ktr umoliwia ciao totalne. But to sztuka doprowadzania ciaa i umysu do granic moliwoci i nie przekraczania ich.

Bibliografia: Carlson, Marvin, Performans, prze. E. Kubikowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. Fischer-Lichte, Erika, Czym jest przedstawienie w kulturze performansw? Prba definicji, Didaskalia, nr 67, grudzie 2008. Janikowski, Grzegorz, Taczc w stron korzeni, Kultura enter, wrzesie 2008, http://www.kulturaenter.pl/02t2.html, 26.05.2009. Mond-Kozowska, Wiesna, Teatr fizyczny, Alma Mater, nr 51, 2003,

http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/51/01/13.html, 15.09.2009. Nakajima, Natsu, Butoh pomidzy teatrem a tacem, Opcje, nr 3 (22), 1998. Rodowicz, Jadwiga, Boski dwumian. Przenikanie rzeczywistoci w teatrze n, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocaw 2009. Zamorska, Magdalena, Neozakorzenianie. But jako ponowoczesna strategia, Barbarzyca. Pismo antropologiczne, nr 3-4 (16-17), 2009. Zamorska, Magdalena, Transkulturowo but. Welsch, Japonia i pytania o tosamo, Kultura-Historia-Globalizacja, nr 6, 2010.