Teatr nr 12/2010 s.

68-69

Magdalena Zamorska Japoski taniec przemiany but w Polsce

Preprint (wersja pena)

Taniec but pojawi si w Polsce dziki artystom japoskim i europejskim, ktrzy nie tylko prezentowali fascynujce, przeraajce i przede wszystkim inspirujce spektakle, ale rwnie dzielili si swoimi umiejtnociami i wiedz podczas warsztatw tanecznych. Ale eby zakiekowa, ziarno but potrzebowao yznej gleby. W Polsce po roku 1989 scena taca wspczesnego rodzia si na nowo. Otwarcie granic umoliwio artystom wymian dowiadcze z tancerzami z zagranicy poprzez udzia w warsztatach master class i wizyty studyjne. Rwnoczenie artyci spoza Polski zwrcili uwag szerszej publicznoci na wiatow popularno polskiego teatru fizycznego treningu aktorskiego przedstawionego przez Jerzego Grotowskiego w kultowej pozycji Ku teatrowi ubogiemu. Techniki pracy z ciaem stosowane w treningu but pod wieloma wzgldami bardzo ten trening przypominaj. Nie przypadkiem Daisuke Yoshimoto zacz taczy but w wieku czterdziestu lat obejrzawszy spektakl Apocalipsis cum Figuris Teatru Laboratorium. Mona te miao odnoszc si do esencji but przywoa specyficzny typ duchowoci obecny w rodzimej praktyce teatralnej. Dariusz Kosiski uku najbardziej przystajce chyba okrelenie: polski teatr przemiany. Odnosi si ono do dziaa teatralnych na przeciciu wiata widzialnego i niewidzialnego, ktrych istot jest cakowita metamorfoza protagonisty/aktora. Na granicy dwch wiatw sytuuje si rwnie teatr mierci Tadusza Kantora, dotykajc problemu czowieka znajdujcego si na granicy wiata i mroku, ycia i umierania. Fizyczno treningu aktorskiego Grotowskiego, etos polskiego teatru przemiany i liminalno kantorowskiego teatru mierci okazay si doskonaym podoem dla taca but, ktrego sednem jest cielesno, transgresyjno i proces metamorfozy. Pierwotny jzyk ciaa Na polskiej scenie taniec but pojawi si okoo dziesi lat temu. Inicjatork dziaa opartych na specyficznej dla but filozofii ciaa i umysu bya Sylwia Hanff. Poznawaa t form uczestniczc w majcych miejsce podczas europejskich festiwali but warsztatach i projektach scenicznych. W 2002 roku zaoya Teatr Limen, ktrego mottem jest poszukiwanie autentycznego jzyka ciaa i istoty fizycznej obecnoci performera. Trening stanowicy punkt wyjcia dla tworzenia form scenicznych obejmowa wschodnie i zachodnie techniki pracy z ciaem, inspirowane dokonaniami antropologii teatru. Hanff pracowaa nad

Magdalena Zamorska

uwanoci i wiadomoci procesw zachodzcych w ciele i umyle celem treningu nie byo opanowanie traktowanej jak zbdny balast techniki tanecznej, ale wspgranie oddechu z ruchem. Praktyka w zakresie dziaa teatru fizycznego i mimu, jak rwnie jogiczne dowiadczenie w praktycy z przepywem energii okazay si wietn baz dla taca but. Najnowszy spektakl solowy Sylwii Hanff jest zatytuowany 8 pusty. Tytu spektaklu zosta zaczerpnity z azteckiej formuy rytualnej: We to, by przewdrowa przez osiem pusty. W spektaklu ruch jest narzdziem sucym transformacji. Umys snujcy wiele spltanych wtkw, poprzez taniec osiga cakowit rwnowag. Kady powolny gest odzwierciedla przemijajcy moment, a te skadaj si na proces cigych przeobrae. Przed czowiekiem uczestniczcym w wielu drobnych rytuaach otwiera si szczelina, przez ktr moe dostrzec Nieznane. To wanie ciao, ruch, wiato mog by na Pustyni drogowskazem. Przez kilka lat Hanff wsppracowaa z Tomaszem Bazanem. Lubelski Teatru Maat dziaa na pogranicze sztuk wizualnych i performatywnych. Celem dziaa fizycznych jest dotarcie do czystego jzyka ciaa. Szczeglnie wanym narzdziem s techniki psychofizyczne. Dziki nim tancerz osiga stan totalnej obecnoci, umoliwiajcy poznanie odrzuconych przez wiadomo treci psychicznych. Teatr Maat wykorzystuje ide taca intuitywnego improwizacji otwartej na podszepty intuicji oraz dalekowschodni styl pracy z ciaem wywodzcy si ze sztuk walki. Od 2009 roku pod kuratel Teatru odbywa si w Lublinie Maat Festival. Ostatnia edycja nosia wiele mwicy tytu Formy prowadzenia ciaa. Festiwal gromadzi tancerzy zajmujcych si but i eksperymentujcych z ekspresj cielesn. W tym roku mona zobaczy midzy innymi najnowszy spektakl Tomasza Bazana, solo Hsucia. Artysta tworzy na scenie instalacj z barwionych, migajcych z trzaskiem jarzeniwek, biaego plastra przyklejonego do podogi. W ni wkomponowuje swoje naprone, peznce ciao, ktrego zwielokrotniony obraz jest wywietlany na umieszczonym w tle ekranie. Ciao nie odtwarza sekwencji ruchowej, ale przemieszcza si w rytmie gwatownych organicznych konwulsji. Artysta przywouje kontekst praktyki hezychastycznej bezustannego powtarzania wybranej formuy, ktrego celem jest ostateczny spokj, bezruch. Ta monotonia uwidacznia si w zwielokrotnionym obrazie udrczonego ciaa oraz zaptlonym tekst pieni Sag mir wo die Blumen sind Dietrich. Poza lubelskim Maat Festivalem taniec but mona pozna (rwnie od strony teoretycznej i warsztatowej) podczas spotka zaoonej w 2010 roku Gdaskiej Szkoy But . Jej dziaalno zainicjoway artystki Teatru Amareya, proponujc warsztaty but prowadzone przez tancerzy z Polski i zagranicy, zajcia dotyczce wiadomoci ciaa, wykady poczone z projekcjami wideo, spotkania z badaczami i prezentacje spektakli. Teatr Amareya powsta w

Japoski taniec przemiany but w Polsce

2003 roku, tworz go Katarzyna Pastuszak, Agnieszka Kamiska i Aleksandra liwiska. Artystki uczyy si technik but metod pracy z ciaem i umysem u wielu wietnych tancerzy, wystarczy wspomnie kilka najbardziej znanych nazwisk: Atsushi Takenouchi, Daisuke Yoshimoto, Itto Morita czy Imre Thormann. Stworzyy wasn metod twrcz i dydaktyczn, opart przede wszystkim na filozofii taca but, ale rwnie na technikach teatru fizycznego, taca wspczesnego, Marty Graham, improwizacji w kontakcie, taca afrykaskiego, pracy z gosem, jogi oraz na psychosomatycznych technikach relaksacyjnych. W spektaklach nawizuj do tego, co pierwotne do ciaa performera obecnego na scenie. W styczniu 2010 premier mia najnowszy spektakl Amareyi zatytuowany Inskrypcje. Jest on, podobnie jak wczeniejsze Haiku na trzy ciaa wyrazem fascynacji pismem tutaj kaligrafi zastpiy arkusze gazet. W miejsce minimalizmu haiku pojawia si medialny gszcz informacji. Inskrypcje na ciele s metafor zapisw kulturowych, wyzwalajcych dziaania performerek. Tancerki unaoczniaj, w jaki sposb tekst formuje ciao: wyzwalanie si z gazetowego kokonu to pozbywanie si ciaa spoecznego. To proces zbliania si do siebie. Najbardziej ustrukturyzowana jest edukacja w zakresie but Anny Brakowskiej ToEn. Tancerka odbya kilkuletni trening but w zaoonej przez tancerk Su -En szwedzkiej Haglund Skola. Projekt y artystyczne s tam realizowane zgodnie z metod but stworzon przez Su-En. Priorytetem jest stopienie si z innymi tancerzami w procesie twrczym: wczeniejsze przeycia egzystencjalne i cielesne tancerzy trac jakiekolwiek znaczenie. Trening jest bardzo intensywny i rygorystyczny. To-En wrcia przed rokiem do swojego rodzinnego Gdaska. W jej najnowszym spektaklu Przemiany taniec To-En jest bardzo precyzyjny, a biay makija i stalowoszara sukienka stanowica kostium s zimne i surowe. To porcelanowa figurka taczca w wiecie marionetek.

Hybrydy W yciu Krzysztofa Jerzaka t aniec pojawi si, gdy ten by ju dowiadczonym trenerem aikido. Intensywne warsztaty z Daisuke Yoshimoto, jednym z bardziej znanych w Polsce tancerzy but, byy dla niego ogromnym przeyciem i rwnoczenie wyznaczyy nowy kierunek rozwoju praktyk cielesnych. Jerzak wykorzystuje Noguchi Taiso, system gimnastyczny, w ktrym ciao jest lune i plastyczne jak worek z wod, uzupenione o Aikitaiso, rozgrzewk do aikido. Jedn z najoryginalniejszych propozycji na jego drodze artystycznej jest spektakl Aite Teatru Do. Grupa wykorzystuje jako baz choreograficzn sekwencje ruchowe z aikido, rozwijajc je w improwizacje taneczne. Powstaje bardzo intrygujca hybrydowa formua, w ktrej jednym z elementw jest but. 3

Magdalena Zamorska

Z kolei Iren Lipisk interesuj moliwoci, jakie niesie ze sob taniec wspczesny. Artystka poznaje podczas coachingw poznaskiej Alternatywnej Akademii Taca rne inspirujce j metody budowania choreografii. But traktuje jako specyficzn jako dziaania i tworzenia, dlatego jest otwarta na tworzenie spektakli bdcych kombinacj rnych technik tanecznych. Jej podejcie uwidacznia si w najnowszym spektaklu Line 12. Mona w nim dostrzec wpyw zarwno praktyki taca wspczesnego, jak i fascynacj dwikiem i sowem Lipiska wprowadza do spektaklu tekst wypowiadany w nieznanym, wykreowanym przez ni sam jzyku. Aleksandra Capiga jest absolwentk japonistyki, bronia pracy magisterskiej dotyczcej Tatsumiego Hijikaty. Jzyk obcy jest jej atutem studiowaa taniec but w Sapporo. Jej nauczyciel Itto Morita (faktycznie Toshiharu Kasai) jest nie tylko dowiadczonym tancerzem zajmuje si na uniwersytecie Gakkuin psychologi somatyczn i publikuje prace na temat but jako metody poszukiwa psychosomatycznych. Poniewa istot but stanowi badanie moliwoci ruchowych i naturalnego sposobu funkcjonowania organizmu, Capiga dostrzega ogromny choreoterapeutyczny potencja tej formy taca. Chce wykorzystywa techniki but w terapii tacem. Obecnie tworzy improwizowane spektakle taneczne, w ktrych odczarowuje ciao zaklte w procesie socjalizacji. Obecnie w Polsce taniec but funkcjonuje jako formalny element spektakli teatrw repertuarowych, pojawia si w ramach festiwali sztuki performance, tworzy hybrydowe formy z tacem wspczesnym lub sztukami walki, pojawia si na festiwalach pozaeuropejskich form pracy z umysem czy te jako technika choreoterapeutyczna. Ale ten wywodzcy si z Japonii taniec powsta przede wszystkim jako forma rewolucyjna. Bunt ciaa mia przywrci czowiekowi naturaln, zindywidualizowan konstrukcj psychofizyczn. But ma charakter dynamiczny i jest czuym barometrem przemian spoecznych i artystycznych. Dlatego wci kady artysta taczy wasne niepowtarzalne but.