Listy od Piotra

Bezpieczniki
niedoceniane elementy elektroniczne
Cz 3 Inne rodzaje bezpiecznikw
Obecnie coraz czciej w nowo czesnym sprzcie mona znale bezpieczniki wielokrotnego dzia ania, ktrych nie trzeba wymie nia ani naprawia. W artykule zaprezentowano nowoczesne bez pieczniki polimerowe. W koco wej czci artykuu krtko opisa no te termistory PTC oraz bez pieczniki termiczne. rz acuchy dobrze przewodzce prd. Re zystancja jest niewielka. Jeli jednak przez t niewielk rezystancj pynie duy prd, temperatura wzrasta. Gdy wzronie powy ej +100oC, ronie nieco objto polimeru, zanika struktura krystaliczna, acuchy w gla zostaj przerwane i rezystancja bez piecznika zaczyna gwatownie rosn. Przykadowo przy temperaturze +140oC rezystancja bezpiecznika jest okoo 1 000 000 razy wiksza ni w stanie zimnym. Rysunek 7 ilustruje dziaanie takiego bezpiecznika, a rysunek 8 pokazuje cha rakterystyk termiczn. Gdy nastpi przecienie, temperatura i rezystancja wzrastaj, a prd maleje. Co ciekawe, po zadziaaniu ustala si stan rw nowagi. Przez nagrzany bezpiecznik pynie niewielki prd, na bezpieczniku wystpuje praktycznie cae napicie zasilajce i wydzie lana przy tym niezbyt dua moc strat wystar cza do utrzymania bezpiecznika w stanie go rcym. Aby wrci do stanu pierwotnego, wystarczy wyczy zasilanie, by temperatu ra bezpiecznika zmniejszya si poniej +100oC. Nie znaczy to jednak, e elementy te mo g by stosowane do czstego przerywania obwodu gwarantowana trwao wynosi 15...300 rozcze, zalenie od wersji. Fotografia 2 pokazuje rne rodzaje bez piecznikw MultiFuse. Jak pokazuje rysu nek 9, charakterystyka czasowoprdowa bezpiecznikw polimerowych, w tym wy padku typu MultiFuse, jest bardzo podobna do charakterystyk topikowych wkadek zwocznych (T). Podobne s rwnie rezy stancje. Uwaga! Ogromna wikszo bezpiecz nikw polimerowych przeznaczona jest do pracy przy napiciach nie wikszych ni 15...60V, zalenie od wersji. Do pracy w obwodach sieci energetycznej naley stosowa nieliczne, specjalne wersje, uwzgldniajc niewielki dopuszczalny prd rozczania szczegowych informacji na ley szuka u producentw. Generalnie bez pieczniki polimerowe nie s stosowane w ob wodach sieci energetycznej, midzy innymi ze wzgldu na spodziewane due prdy zwarciowe sieci. Bezpieczniki polimerowe stosowane s coraz powszechniej do zabez pieczania silnikw elektrycznych, zwaszcza w przemyle samochodowym, akumulato rw, gonikw, urzdze telekomunikacyj nych, komputerowych, na przykad w kom

Bezpieczniki polimerowe
Bezpieczniki polimerowe dostpne s pod handlowymi nazwami PolySwitch oraz MultiFuse. MultiFuse to handlowa nazwa bezpiecz nikw polimerowych produkowanych przez amerykask firm Bourns (czyt. burns). PolySwitch to bezpieczniki polime rowe firmy Raychem. Zasada dziaania jest do prosta. Materiaem czynnym bezpiecz nika jest specjalny polimer, tworzywo sztuczne, zawierajce czstki przewodzce go prd wgla. Gdy polimer jest zimny, ma struktur krystaliczn, a czstki wgla two
Rys. 7 Rys. 8

102

Elektronika dla Wszystkich

Listy od Piotra
puterowych portach USB, gdzie norma wy maga stosowania bezpiecznika wielokrotne go uytku, nie wymagajcego wymiany ani rcznego resetowania. Tylko nieliczne trans formatory toroidalne maj wbudowany taki bezpiecznik. Umieszczony wewntrz uzwo jenia, w pobliu rdzenia reaguje nie tylko na nadmierny prd, ale te na nadmierny wzrost temperatury. Dalsze informacje na temat bezpieczni kw polimerowych mona znale na stro nach internetowych fimm Bourns (www.bo urns.com) oraz Raychem (www.ray chem.com, www.circuitprotection.com).
Rys. 9

Bezpieczniki termiczne
Bezpieczniki termiczne rozczaj obwd nie pod wpywem prdu przez nie pyncego, tyl ko wskutek wzrostu temperatury otoczenia. S stosowane do ochrony przed uszkodzeniem pod wpywem nadmiernej temperatury. Bez pieczniki termiczne s zbudowane inaczej ni typowe wkadki topikowe, zazwyczaj nie za wieraj drucika topikowego, ich rezystancja jest bardzo maa i mog przewodzi due prdy zmienne, nawet do 15 czy 20A. Foto grafia 3 pokazuje bezpieczniki termiczne o prdzie maksymalnym 15A (AC) i 2A (DC). Ze wzgldu na powstawanie uku podczas roz czania, napicie pracy nie powinno przekra cza 250V. W zakresie tempe ratur od +72oC do +240oC wystpuje 20 nominaw, a odchy ka od znamionowej temperatury jest nie wielka i wynosi co najwyej kilka stopni. Bezpiecznik ter miczny jest elemen tem jednorazowego zadziaania, ktry po przekroczeniu okre lonej temperatury na stae rozwiera obwd. Spotyka si take bi metalowe termostaty, ktre po ostygniciu ponownie zwieraj swe styki. Fotografia 4 pokazuje dwa takie termostaty. Dziaanie termostatw troch przypomina dziaanie bezpiecznikw poli merowych jedne i drugie mog zadzia a wielokrotnie. Warto jednak podkre li istotne rnice po rozczeniu obwo du w przypadku awa rii bezpiecznik poli merowy pozostanie w stanie wysokiej re zystancji a do wyczenia zasilania obwodu, natomiast termostat po zadziaaniu i osty gniciu ponownie poczy obwd, czyli b dzie cykliczne wcza i wycza prd. Piotr Grecki

Fot. 4 Termostaty

Firma Eurodis Microdis (www.eurodis.com.pl), jeden z autoryzowanych dystry butorw bezpiecznikw MultiFuse firmy Bourns ufundowaa prbki dla Czytelnikw EdW. Osoby, ktre chciayby praktycz nie zapozna si z tymi in teresujcymi elementami powinny w cigu miesica nadesa do Redakcji EdW kartk z prob o udostpnienie prbki oraz krciutkim, kilkuzda niowym uzasadnieniem lub przewidywanym za stosowaniem.

Fot. 2 Bezpieczniki Multifuse

Termistory PTC
Od lat w niektrych zastosowaniach, zwa szcza w telekomunikacji znane i stosowane s termistory o dodatnim wspczynniku ter micznym PTC Positive Temperature Coef ficient) wykonane z materiaw innych ni polimery. Ich dziaanie jest podobne do dzia ania opisanych wanie bezpiecznikw poli merowych, maj jednak gorsze niektre pa rametry, midzy innymi wiksz rezystancj i dusze czasy zadziaania.

Fot. 3 Bezpieczniki termiczne

Elektronika dla Wszystkich

103