Maria Kola, Marcin Kuzel

Fuzje, przejcia i alianse strategiczne jako alternatywne formy

internacjonalizacji dziaalnoci przedsibiorstw w warunkach
globalizacji gospodarki wiatowej

Proces globalizacji gospodarki wiatowej i zwizany z nim wzrost konkurencji stawia-
j przed wspczesnymi przedsibiorstwami nowe wyzwania, dostarczajc zarwno nowych
zagroe, jak i nowych szans na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Jednym z istotnych
problemw jest bez wtpienia odpowiednie wykorzystanie moliwoci, jakie niesie ze sob
funkcjonowanie na wielu rynkach w kilku krajach i na rnych kontynentach, czyli interna-
cjonalizacji czy umidzynarodawiania dziaalnoci gospodarczej. Nierzadko internacjonaliza-
cja dziaalnoci staje si dla przedsibiorstw koniecznoci, bo jak susznie wskazuje M.E.
Porter liczba sektorw globalnych i zblionych do globalnych cigle ronie i najprawdopo-
dobniej bdzie si zwiksza w przyszoci
1
, co skutecznie wymusza na przedsibiorstwach
potrzeb obecnoci na rynkach zagranicznych i konieczno konkurowania w skali globalnej.
Co wicej, w gospodarce pojawia si coraz wiksza liczba przedsibiorstw, ktre ju w mo-
mencie powstania przyjmuj orientacj midzynarodow
2
, poszukujc podstawowych rynkw
zbytu dla swojej dziaalnoci poza granicami kraju macierzystego.
W niniejszym opracowaniu przedstawiona zostanie charakterystyka dwch z moli-
wych form internacjonalizacji dziaalnoci gospodarczej, ktre jak si zdaje najwyraniej
zarysoway si w procesie zmian ksztatujcych gospodark wiatow koca XX i pocztku
XXI wieku. Mowa bdzie zatem o midzynarodowych transakcjach fuzji i przej (transak-
cjach typu M&A ang. cross-border mergers and acquisitions) oraz o midzynarodowych
aliansach strategicznych (ang. cross-border strategic alliances). Celem opracowania jest pre-
zentacja skali obu zjawisk i przedstawienie ich jako alternatywnych form internacjonalizacji.

1
M.E. Porter, Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurentw, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 1992, s. 270.
2
W literaturze przedmiotu s one nazywane nowymi przedsiwziciami o charakterze midzynarodo-
wym (ang. international new ventures) lub przedsibiorstwami born globals. Definiuje si je jako organizacje
gospodarcze, ktre wraz z rozpoczciem dziaalnoci koncentruj si na poszukiwaniu przewag konkurencyj-
nych wynikajcych z wykorzystania zasobw i sprzeday produktw w wielu krajach. Born globals to zazwy-
czaj mae lub rednie przedsibiorstwa dziaajce na rynkach niszowych o duym stopniu umidzynarodowienia
i wytwarzajce produkty zaawansowane technologicznie. Przedsibiorstwa te traktuj wiat jako globalny rynek
bez granic, ktry przede wszystkim stwarza szanse rozwoju ich dziaalnoci. S. Chetty, C. Campell-Hunt, The
Internationalisation Process of Regional, Global and Born Global Firms, Massey University and University of
Otago, New Zealand, 2001, s. 3-4; L. Bengtsson, Explaining Born Globals: An Organisational Learning Per-
spective on the Internationalisation Process, International Journal of Globalisation and Small Business, Vol. 1,
No. 1, 2004, s. 28-29.
-1-
1. Midzynarodowe transakcje fuzji i przej a alianse strategiczne
Internacjonalizacja dziaalnoci przedsibiorstw zwizana jest przede wszystkim ze
zmianami dotyczcymi rynku, a w szczeglnoci ze wzrostem konkurencji, liberalizacj dzia-
alnoci gospodarczej, ograniczeniem barier midzynarodowej wymiany handlowej i prze-
pyww kapitaowych oraz ze zmianami, jakie niesie postp techniczny, czyli z dynamizacj
przepywu informacji, uproszczeniem zasad komunikacji i transportu pomidzy krajami
3
.
W procesie internacjonalizacji dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw w XX wieku
najwiksz rol odegra handel midzynarodowy i przepywy kapitau w formie bezpored-
nich inwestycji zagranicznych (BIZ). Przy czym najwiksze natenie ekspansji zagranicznej
przedsibiorstw poprzez BIZ obserwowa mona byo w latach dziewidziesitych, co wi-
zao si z dziaalnoci korporacji transnarodowych prowadzcych aktywn polityk fuzji i
przej
4
. Obecnie, obok transakcji typu M&A coraz wiksze znaczenie zyskuj midzynaro-
dowe alianse strategiczne zwizane gwnie z prowadzeniem wsppracy produkcyjnej po-
midzy przedsibiorstwami, a take z dziaalnoci marketingow i badawczo-rozwojow
5
.
Znaczenie aliansw zdaje si by tak istotne, i niektrzy autorzy odwoujc si do
teorii bezporednich inwestycji zagranicznych zwykli nawet okrela to zjawisko mianem
quasi-internalizacji
6
. Pojcie to znajduje uzasadnienie teoretyczne w modelu opisywanym
przez eklektyczn teori produkcji midzynarodowej J.H. Dunninga
7
, wedug ktrej przedsi-
biorstwo rozwaajce moliwo ekspansji zagranicznej konfrontuje korzyci wynikajce ze
sprzeday lub wydzierawienia posiadanych przez nie przewag wasnociowych z opcj ich
transferowania za granic wewntrz wasnej organizacji. Jeeli samodzielne wykorzystanie
posiadanych przewag okae si bardziej korzystne, to przedsibiorstwo podejmie decyzj o
internacjonalizacji dziaalnoci poprzez inwestycj bezporedni, co moe oznacza zarwno

3
Por. N. Karra, N. Phililips, Entrepreneurship Goes Global, Ivey Business Journal, Novem-
ber/December 2004, s. 2.
4
Ocenia si, i ponad dwie trzecie wiatowych przepyww kapitaowych w formie BIZ zwizane byo
z fuzjami i przejciami ju istniejcych przedsibiorstw. K. Studziska, Bezporednie inwestycje zagraniczne w
Polsce na tle wiata, [w:] W. Karaszewski [red.], Bezporednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Wydawnictwo
Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru 2003, s. 13.
Jednak ju w roku 2003 liczba inwestycji typu greenfield na wiecie (ponad 9300 projektw) bya po-
nad dwukrotnie wysza od liczby midzynarodowych transakcji fuzji i przej, a ich warto przekraczaa war-
to transakcji typu M&A blisko 1,5-krotnie. UNCTAD, World Investment Report 2004: The Shift Towards
Services, United Nations, New York and Geneva 2004, s. 6.
5
OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-border Mergers and Acquisitions and Strate-
gic Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris 2001, s. 9-10.
6
J.H. Dunning, Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison-Wesley, Wokingham
1993, s. 6.
7
Na temat teorii eklektycznej w odniesieniu do transakcji typu M&A zobacz: W. Karaszewski, M. Ku-
zel, Fuzje i przejcia przedsibiorstw zagranicznych na gruncie eklektycznej teorii bezporednich inwestycji
zagranicznych, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Ekonomia XXXIV, Zeszyt 368, Toru 2004, s. 81-93.
-2-
fuzj czy przejcie, jak i zaoenie nowego przedsibiorstwa. Natomiast w przeciwnym razie,
przedsibiorstwo moe by skonne wybra jedn z opcji porednich, ktre rwnie zapew-
niaj dostp do zasobw charakterystycznych dla zagranicznej lokalizacji, ale nie oznaczaj
ekspansji poprzez BIZ, czyli zawrze umow o wsppracy z partnerem zagranicznym
8
. Za-
warcie aliansu pomidzy przedsibiorstwami wywodzcymi si z rnych krajw bdzie wic
stanowio alternatyw dla fuzji czy przejcia przedsibiorstwa zagranicznego. Alians strate-
giczny bdzie zatem okrelany jako porozumienie pomidzy co najmniej dwoma niezaleny-
mi przedsibiorstwami, ktre postanawiaj wsplnie realizowa projekt lub prowadzi pewn
specyficzn dziaalno, koordynujc przy tym kompetencje, sposoby i dziaania, ale nie de-
cydujc si na fuzj czy przystpienie do cesji lub kupna dziaalnoci
9
.

2. Midzynarodowe transakcje fuzji i przej na wiecie
Warto midzynarodowych transakcji fuzji i przej na wiecie liczona jest w setkach
miliardw USD rocznie (wykres 1). Znaczcy wzrost ich wartoci i liczby nastpi w drugiej
poowie lat dziewidziesitych XX wieku, stajc si gwnym czynnikiem ksztatowania i
dynamizacji przepyww kapitaowych pomidzy gospodarkami wiata i jednym z podsta-
wowych wyznacznikw procesu globalizacji. I cho zjawisko koncentracji kapitau w skali
midzynarodowej jeszcze nigdy dotd nie przybrao tak spektakularnego charakteru, to
ogromna wikszo midzynarodowych transakcji typu M&A jest nadal zawierana pomidzy
podmiotami gospodarczymi reprezentujcymi ograniczon liczb krajw. W transakcjach
tych uczestnicz gwnie przedsibiorstwa z krajw wysoko rozwinitych, przede wszystkim
za ze Stanw Zjednoczonych (USA) i Unii Europejskiej (UE). Charakterystycznym dla
ostatniej fali midzynarodowych fuzji i przej jest te znaczna zmiana ich struktury. Po-
czwszy od roku 1996 wysza warto transakcji jest odnotowywana w sektorze usugowym,
a nie tak jak wczeniej w dziaalnoci produkcyjnej
10
. Dominuj przede wszystkim transport,
gospodarka magazynowa i czno oraz porednictwo finansowe, a wrd gazi produkcyj-
nych gospodarki najwiksza warto transakcji odnotowywana jest w przemyle chemicznym
(w tym farmaceutycznym), wytwarzania koksu, produktw rafinacji ropy naftowej i paliw
jdrowych oraz produkcji artykuw spoywczych, napojw i wyrobw tytoniowych
11
.

8
R. Narula, Globalisation and Trends in International R&D Alliances, Copenhagen Business School &
MERIT, Working Paper 1-2003, 7 January, 2003, s. 2.
9
P. Dussauge, B. Garrette, Strategie aliansw na rynku, Poltext, Warszawa 1996, s. 23.
10
UNCTAD, WIR 2004: The Shift, op. cit., s. 411-421.
11
Na podstawie analizy danych dotyczcych midzynarodowych transakcji typu M&A w ujciu sekto-
rowym w okresie 1996-2003. UNCTAD, WIR 2004: The Shift, op. cit., s. 420-421.
-3-
Wykres 1. Warto i liczba midzynarodowych transakcji fuzji i przej na wiecie
w latach 1987-2003 (mln USD)
0
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
700 000
800 000
900 000
1 000 000
1 100 000
1 200 000
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
w
a
r
t
o

t
r
a
n
s
a
k
c
j
i

(
m
l
n

U
S
D
)
0
500
1 000
1 500
2 000
2 500
3 000
3 500
4 000
4 500
5 000
5 500
6 000
6 500
7 000
7 500
8 000
l
i
c
z
b
a

t
r
a
n
s
a
k
c
j
i
kraje wysoko rozwinite
kraje rozwijajce si
liczba transakcji na wiecie ogem
warto transakcji na wiecie ogem

Objanienia i uwagi: dane dotycz tylko tych transakcji, w ktrych nastpio objcie co najmniej 10%
kapitau podstawowego przejmowanego przedsibiorstwa; w latach 1994-1995 oraz 1998-1999 wartoci w po-
dziale na grupy krajw wysoko rozwinitych i rozwijajcych si nie uwzgldniaj tzw. transakcji multinarodo-
wych, czyli takich, w ktrych uczestniczyy podmioty sklasyfikowane jako midzynarodowe (reprezentujce co
najmniej dwie gospodarki); kraje Europy rodkowej i Wschodniej zostay zaliczone do grupy krajw rozwijaj-
cych si.











0
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
700 000
800 000
900 000
1 000 000
1 100 000
1 200 000
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
w
a
r
t
o

t
r
a
n
s
a
k
c
j
i

(
m
l
n

U
S
D
)
0
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
700 000
800 000
900 000
1 000 000
1 100 000
1 200 000
wiat (ujcie realne) wiat (ujcie nominalne)
36
43
64
81
56
113 114
175
86
0
50
100
150
200
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
liczba megatransakcji
Objanienia i uwagi: dane dotycz tylko tych transakcji, w ktrych nastpio objcie co najmniej 10%
kapitau podstawowego przejmowanego przedsibiorstwa; megatransakcje to transakcje o wartoci co najmniej 1
mld USD; wartoci transakcji w ujciu realnym zostay obliczone z wykorzystaniem odpowiednich wspczyn-
nikw konwersji ICFF

12
, ktre pozwoliy wyrazi wartoci transakcji w cenach staych z roku 2003.
rdo: obliczenia i opracowanie wasne na podstawie: UNCTAD, WIR 2000: Cross-border Mergers
and Acquisitions and Development, United Nations, New York and Geneva 2000, s. 240-244; UNCTAD, WIR
2004: The Shift Towards Services, United Nations, New York and Geneva 2004, s. 6, 411-415; R. Sahr, Inflation
Conversion Factors for Dollars 1665 to Estimated 2014, Oregon State University, http://oregonstate.edu/dept/
pol_sci/fac/sahr/sahr.htm (5 stycznia 2005).

12
Wspczynniki konwersji ICF (ang. Inflation Conversion Factors) pozwalaj porwnywa wyraone
w USD wartoci z lat 1665-2014, a ich konstrukcja oparta jest na wskaniku cen dbr i usug konsumpcyjnych
CPI (ang. Consumer Price Index). Opracowywaniem wskanikw ICF zajmuje si prof. Robert Sahr z Oregon
State University w Stanach Zjednoczonych, a ich wykorzystanie do szacowania realnych wartoci midzynaro-
dowych przepyww kapitaowych zaproponowaa dr Grayna Kozu-Cielak podczas krajowej konferencji
naukowej powiconej bezporednim inwestycjom zagranicznym w Polsce (konferencja odbya si w dniach 22-
23 maja 2003 roku na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania UMK w Toruniu).
-4-
-5-

Wedug zestawie prezentowanych przez UNCTAD
13
, wikszo midzynarodowych
transakcji fuzji i przej to transakcje przyjazne (ang. friendly M&As), w ktrych zarzd
przejmowanego przedsibiorstwa akceptowa ofert jego przejcia lub poczenia z innym
przedsibiorstwem. Fuzje i przejcia dotyczyy zazwyczaj transakcji poziomych (ang. hori-
zontal M&As), czyli czenia przedsibiorstw wczeniej ze sob konkurujcych i prowadz-
cych t sam lub bardzo zblion dziaalno
14
. Wikszo transakcji fuzji i przej dotyczya
przy tym przej przedsibiorstw zagranicznych. W okresie 1990-1999 przejcia dotyczyy
rednio 98% wszystkich transakcji typu M&A realizowanych w poszczeglnych latach, z
czego zdecydowana wikszo polegaa na przejciu cakowitej kontroli nad nabywanym
przedsibiorstwem redni udzia transakcji, w ktrych miao miejsce objcie 100% udzia-
w przejmowanego przedsibiorstwa wynosi ponad 63%, a transakcji polegajcych na uzy-
skaniu kontroli nad ponad poow udziaw by bliski 16%
15
. Wzrost wartoci i liczby trans-
akcji midzynarodowych fuzji i przej w latach dziewidziesitych XX wieku charaktery-
zowa si take wzrostem liczby tzw. megatransakcji, czyli transakcji opiewajcych na kwot
co najmniej 1 mld USD. W porwnaniu z rokiem 1990, liczba megatransakcji bya ponad 5-
krotnie wysza w 2000 roku, a ich warto wzrosa ponad 14-kronie
16
. Najwiksz, jak dotd
transakcj tego typu byo przejcie niemieckiego koncernu Mannesmann AG przez brytyjski
Vodafone AirTouch PLC w roku 2000. Transakcja opiewaa na blisko 203 mld USD i pozwo-
lia brytyjskiej korporacji znale si na pierwszym miejscu wrd 100 najwikszych korpo-
racji transnarodowych na wiecie w latach 2000-2001
17
. Zestawienie najwikszych midzyna-
rodowych transakcji typu M&A na wiecie w latach 1998-2003 prezentuje tabela 1.

13
Konferencja Narodw Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD (United Nations Conference
on Trade and Development) jest agend Organizacji Narodw Zjednoczonych, ktra rokrocznie wydaje raport
dotyczcy inwestycji zagranicznych na wiecie World Investment Report, gdzie w oparciu o informacje Thom-
son Financial, prezentuje take dane dotyczce midzynarodowych transakcji typu M&A.
14
UNCTAD, WIR 2000: Cross-border Mergers and Acquisitions and Development, United Nations,
New York and Geneva 2000, s. 231 i 233.
W latach osiemdziesitych XX wieku midzynarodowe transakcje typu M&A byy w wikszoci zawie-
rane pomidzy przedsibiorstwami o rnym profilu dziaalnoci gospodarczej. Obecnie transakcje te s zazwy-
czaj dokonywane pomidzy podmiotami reprezentujcymi te same lub zblione gazie gospodarki. N. Kang, S.
Johansson, Cross-border Mergers and Acquisitions: Their Role in Industrial Globalisation, STI Working Papers
2000/1, OECD 2000, s. 7.
15
Obliczenia wasne na podstawie: UNCTAD, WIR 2000: Cross-border, op. cit., s. 101.
16
Warto megatransakcji wyniosa 61 mld USD w 1990 roku i 866 mld USD w 2000 roku odnoto-
wano przy tym odpowiednio 33 i 175 megatransakcji. UNCTAD, WIR 2004: The Shift, op. cit., s. 6.
17
Zestawienie zawiera list 100 najwikszych TNCs na wiecie (z wyczeniem instytucji finansowych)
sklasyfikowanych wedug wartoci aktyww zagranicznych. W roku 2002 Vodafone zajmowa drugie miejsce w
zestawieniu, a na miejsce pierwsze powrci amerykaski General Electric, ktrego warto zagranicznych ak-
tyww oceniono na 229 mld USD. W czowce najwikszych bankw na wiecie, sklasyfikowanych wedug
liczby krajw, w ktrych prowadzona jest dziaalno zagraniczna, znalazy si: Citigroup, JP Morgan Chase
Bank oraz HSBC Bank Plc., a wrd najwikszych firm ubezpieczeniowych: AIG, Allianz, AXA oraz Zrich
Financial Services. UNCTAD, WIR 2004: The Shift, op. cit., s. 276-278, 329, 332.
Tabela 1. Najwiksze midzynarodowe transakcje fuzji i przej na wiecie w latach 1998-2003 (mld USD)
Przedsibiorstwo dokonujce przejcia / lider transakcji Przedsibiorstwo przejmowane / partner transakcji
Warto
transakcji
(mld USD)
Nazwa przedsibiorstwa
Kraj
macierzysty
Obszar dziaalnoci Nazwa przedsibiorstwa
Kraj
macierzysty
Obszar dziaalnoci
Rok
dokonania
transakcji
202,8 Vodafone AirTouch PLC W. Brytania telekomunikacja Mannesmann AG Niemcy telekomunikacja 2000
60,3 Vodafone Group PLC W. Brytania telekomunikacja
AirTouch
Communications
USA telekomunikacja 1999
55,0 British Petroleum Co. PLC W. Brytania przemys petrochemiczny Amoco Corp. USA przemys petrochemiczny 1998
46,0 France Telecom SA Francja telekomunikacja
Orange PLC
(Mannesmann AG)
W. Brytania telekomunikacja 2000
40,5 Daimler-Benz AG Niemcy przemys motoryzacyjny Chrysler Corp. USA przemys motoryzacyjny 1998
40,4 Vivendi SA Francja dostawy wody Seagram Co. Ltd Kanada film i przemys wideo 2000
34,3 ZENECA Group PLC W. Brytania przemys farmaceutyczny Astra AB Szwecja przemys farmaceutyczny 1999
32,6 Mannesmann AG Niemcy
produkcja metali
i wyrobw z metali
Orange PLC W. Brytania telekomunikacja 1999
29,4 Deutsche Telekom AG Niemcy telekomunikacja
VoiceStream
Wireless Corp.
USA telekomunikacja 2001
27,2 BP Amoco PLC W. Brytania przemys petrochemiczny ARCO USA przemys petrochemiczny 2000
25,1 Unilever PLC W. Brytania przemys spoywczy Bestfoods USA przemys spoywczy 2000
21,9 Rhone-Poulenc SA Francja przemys chemiczny Hoechst AG Niemcy przemys chemiczny 1999
21,2
Hoechst AG
Life Sciences Divs
Niemcy
przemys chemiczny/
farmaceutyczny
Rhone-Poulenc SA
Life Sciences
Francja przemys farmaceutyczny 1998
19,4 Zurich Allied AG Szwajcaria ubezpieczenia Allied Zurich PLC W. Brytania ubezpieczenia 2000
16,5 UBS AG Szwajcaria bankowo PaineWebber Group Inc. W. Brytania
porednictwo/ doradztwo
finansowe
2000
15,3 HSBC Holdings PLC W. Brytania bankowo
Household
International Inc.
USA
porednictwo finansowe/
kredyty indywidualne
2003
13,8
British Telecommunica-
tions PLC
W. Brytania telekomunikacja
Viag Interkom
GmbH & Co.
Niemcy telekomunikacja 2001
13,6 Deutsche Telekom AG Niemcy telekomunikacja One 2 One W. Brytania telekomunikacja 1999
13,5 Credit Suisse First Boston USA
porednictwo/ doradztwo
finansowe
Donaldson Lufki
& Jenrette
USA
porednictwo/ doradztwo
finansowe
2000
rdo: opracowanie wasne na podstawie: UNCTAD, WIR 1999: Foreign Direct Investment and the Challenge of Development, United Nations, New York and Ge-
neva 1999, s. 436-437; UNCTAD, WIR 2000: Cross-border Mergers and Acquisitions and Development, United Nations, New York and Geneva 2000, s. 234-238; UNC-
TAD, WIR 2001: Promoting Linkages, United Nations, New York and Geneva 2001, s. 244-248; UNCTAD, WIR 2002: Transnational Corporations and Export Competitive-
ness, United Nations, New York and Geneva 2002, s. 266-269; UNCTAD, WIR 2003: FDI Policies for Development: National and International Perspectives, United Na-
tions, New York and Geneva 2003, s. 203-204; UNCTAD, WIR 2004: The Shift Towards Services, United Nations, New York and Geneva 2004, s. 271-272.
-6-
Pomimo imponujcego rozwoju midzynarodowych transakcji fuzji i przej na wie-
cie w drugiej poowie lat dziewidziesitych XX wieku, ich warto sukcesywnie malaa w
pierwszych latach nowego stulecia. W stosunku do rekordowego roku 2000, kiedy warto
midzynarodowych transakcji typu M&A wyniosa 1144 mld USD, obserwowany jest ich
spadek w tempie rednio 36% rocznie. I tak w roku 2003, warto midzynarodowych fuzji i
przej wyniosa 297 mld USD, czyli spada w stosunku do roku poprzedniego o 20%, w sto-
sunku do roku 2001 o 50%, a w stosunku do roku 2000 a o 74%. Zmniejsza si take liczba
realizowanych transakcji. W roku 2000 liczba midzynarodowych transakcji typu M&A wy-
niosa 7894, by w kolejnych latach przynie realizacj: 6034 transakcji w roku 2001, 4493 w
roku 2002 i 4562 w roku 2003 (zbliona liczba transakcji tj. 4569 zostaa zrealizowana w ro-
ku 1996). Podobny spadek mona obserwowa take w przypadku megatransakcji, ktrych
liczba zmniejszya si ze 175 w roku 2000 do zaledwie 56 w roku 2003 (wykres 1). UNCTAD
prognozuje
18
jednak, i trend spadkowy zostanie zatrzymany w 2004 roku
19
, a midzynaro-
dowe przepywy kapitau zwizane z finalizowaniem transakcji fuzji i przej w skali mi-
dzynarodowej, jak rwnie strumienie bezporednich inwestycji zagranicznych ulegn zdy-
namizowaniu w najbliszym czasie.

3. Midzynarodowe alianse strategiczne na wiecie
Midzynarodowe alianse strategiczne s drug, obok midzynarodowych transakcji
fuzji i przej, form internacjonalizacji przedsibiorstw, ktra przybiera na znaczeniu w
ostatnich latach. Potwierdza to liczba zawieranych aliansw strategicznych, ktra wzrosa
ponad piciokrotnie w okresie 1989-2000
20
(wykres 2). Naley zauway, i w kadym roku
prezentowanego okresu (z wyjtkiem lat 1989 i 1990) liczba midzynarodowych aliansw
strategicznych bya wiksza od liczby aliansw krajowych, co sugeruje, e zawieranie umw
z przedsibiorstwami zagranicznymi przynosi wiksze korzyci
21
. Umowy te mog prowadzi

18
UNCTAD, WIR 2004: The Shift, op. cit., s. 32.
19
KPMG Corporate Finance i Dealogic podaj, i wzrost wartoci transakcji na wiatowym rynku fuzji
i przej (wszystkich transakcji typu M&A) po 11 miesicach 2004 roku by o 47% wyszy w porwnaniu z
analogicznym okresem roku poprzedniego. Wskazuj te, i tendencja wzrostowa moe si utrzyma w najbli-
szych latach. Rzeczpospolita, Fuzje i przejcia, [w:] Ekonomia i Rynek, 15 grudnia 2004.
20
W dalszej czci opracowania zaprezentowane zostan dane z okresu 1989-2000, gdy autorom nie
udao si dotrze do bardziej aktualnych materiaw. Co wicej, wydaje si, i informacje z ostatnich lat nie s
dostpne, gdy prezentowane dane byy powoywane na zorganizowanej przez OECD konferencji ministrw
odpowiedzialnych za sektor maych i rednich przedsibiorstw, ktra odbya si w Turcji w czerwcu 2004 roku,
co wskazuje na brak nowszych statystyk. Zob. OECD, Facilitating SMEs Access to International Markets, Or-
ganisation for Economic Cooperation and Development, Paris 2004.
21
Na temat korzyci pyncych z zawierania aliansw strategicznych zobacz midzy innymi: J. Rymar-
czyk, Internacjonalizacja i globalizacja przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2004, s. 204.
-7-
do powstawania nowych podmiotw, w ktrych strony umowy staj si udziaowcami (ang.
joint ventures) lub te do wsppracy w jednym z obszarw prowadzonej dotychczas dziaal-
noci gospodarczej
22
. W prezentowanym okresie joint ventures stanowiy okoo 57% wszyst-
kich midzynarodowych aliansw strategicznych na wiecie
23
.

Wykres 2. Liczba aliansw strategicznych na wiecie w latach 1989-2000
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
9 000
10 000
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
alianse midzynarodowe
alianse krajowe
liczba umw ogem

rdo: opracowanie wasne na podstawie: OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-
border Mergers and Acquisitions and Strategic Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Devel-
opment, Paris 2001, s. 126.

Wykres 3. Struktura midzynarodowych aliansw strategicznych na wiecie
wedug sektorw gospodarki w latach 1989-2000
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
produkcja przemysowa usugi pozostae

rdo: OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-border Mergers and Acquisitions and
Strategic Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris 2001, s. 127.

22
Na temat typw aliansw strategicznych zobacz midzy innymi: J. Cygler, Alianse strategiczne, Di-
fin, Warszawa 2002, s. 31.
23
OECD, New Patterns of,op. cit., s. 28.
-8-
Podobnie jak w przypadku midzynarodowych transakcji fuzji i przej, dla midzy-
narodowych aliansw strategicznych w ostatnim dziesicioleciu XX wieku charakterystyczna
jest zmiana ich struktury. Do roku 1995 wicej umw zawieranych byo w sektorze produk-
cyjnym, natomiast poczwszy od roku 1996 dominuj umowy zawierane w sektorze usugo-
wym. Struktura midzynarodowych aliansw strategicznych zaprezentowana zostaa na wy-
kresie 3.
Rwnie wyrana zmiana nastpia w zakresie obszarw wsppracy przedsibiorstw
uczestniczcych w aliansach midzynarodowych. W prezentowanym przedziale czasowym
najwicej umw dotyczyo wsppracy w obszarze dziaalnoci produkcyjnej (31% umw) i
w obszarze dziaalnoci marketingowej (27%). Jednak w ostatnich latach coraz wikszego
znaczenia nabiera wsppraca w zakresie usug wspierajcych prowadzenie dziaalnoci go-
spodarczej (okrelanych mianem business services i obejmujcych midzy innymi usugi tele-
informatyczne, doradcze, prawnicze, rachunkowe i ksigowe). W roku 1989 tego obszaru
wsppracy dotyczyo zaledwie 4,6% umw, w roku 1996 6,9%, a w roku 2000 ju 37,6%
(wykres 4)
24
.
Wykres 4. Obszary wsppracy w ramach midzynarodowych aliansw
strategicznych na wiecie w latach 1989-2000
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
produkcja marketing B+R usugi pozostae

Objanienia i uwagi: obszar usugi dotyczy usug informacyjnych i telekomunikacyjnych (ang. busi-
ness services).
rdo: OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-border Mergers and Acquisitions and
Strategic Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris 2001, s. 127.

24
Zupenie nowym zjawiskiem, zwizanym z rozwojem technologii informatycznych, s alianse oparte
na wykorzystaniu Internetu jako gwnego narzdzia wsppracy (ang. electronic alliances). Polegaj one na
wykorzystaniu sieci jako wsplnego kanau dystrybucji. Przedsibiorstwa tworz wsplne strony internetowe, na
ktrych podaj informacje o swoich produktach i moliwociach ich nabycia on line. Coraz czciej s to rw-
nie alianse, w ktrych jedn ze stron jest mae przedsibiorstwo wiadczce usugi informatyczne, obsugujce
transakcje elektroniczne swojego partnera. Zob. OECD, New Patterns of, op. cit., s. 30; K. Sakai, Global In-
dustrial Restructuring: Implications for Small Firms, OECD Working Papers 2002/4, s. 8.
-9-
Stronami wikszoci midzynarodowych aliansw strategicznych w latach 1990-1999
byy przedsibiorstwa z Ameryki Pnocnej (uczestniczyy one w 58% wszystkich aliansw
midzynarodowych w tym okresie), Azji (53%) i Europy (49%). Przedsibiorstwa ameryka-
skie najczciej zawieray umowy w obszarze dziaalnoci badawczo-rozwojowej (85%
wszystkich aliansw midzynarodowych, w ktrych stron byo przedsibiorstwo ameryka-
skie), a umowy firm azjatyckich dotyczyy z reguy dziaalnoci produkcyjnej (54% wszyst-
kich aliansw midzynarodowych, w ktrych stron byo przedsibiorstwo azjatyckie). W
przypadku umw, w ktrych stronami byy przedsibiorstwa europejskie nie mona mwi o
wyranej dominacji ktrego z obszarw dziaalnoci, gdy produkcji dotyczyo 40% umw,
dziaalnoci marketingowej 30%, a badawczo-rozwojowej 27%. Najwicej umw zawary
przedsibiorstwa z krajw nalecych do Organizacji ds. Wsppracy Gospodarczej i Rozwo-
ju (OECD Organisation for Economic Cooperation and Development): z USA 22293
umw, z Japonii 9430, z Wielkiej Brytanii 5966, z Kanady 4064 i z Niemiec 4062
25
.

4. Midzynarodowe transakcje fuzji i przej oraz midzynarodowe
alianse strategiczne w sektorze MSP na wiecie
Konkurencja midzynarodowa, zoono rynkw oraz rosnce wymagania konsu-
mentw powoduj, e zmiany zachodz nie tylko w duych przedsibiorstwach. W procesie
globalizacji gospodarki wiatowej i internacjonalizacji dziaalnoci coraz aktywniej uczestni-
cz mae i rednie przedsibiorstwa (MSP)
26
. Wzrasta ich znaczenie jako wyspecjalizowa-
nych dostawcw korporacji midzynarodowych, staj si one czonkami globalnych sieci
przedsibiorstw, w tym sieci wirtualnych, a take coraz czciej s stronami midzynarodo-
wych aliansw strategicznych oraz uczestnikami midzynarodowych transakcji fuzji i prze-
j
27
.

Wedug OECD w latach dziewidziesitych XX wieku MSP uczestniczyy w 250
midzynarodowych transakcjach fuzji i przej w sektorze produkcyjnym o cznej wartoci
3,3 mld USD i w 204 transakcjach w sektorze usugowym o cznej wartoci 6,9 mld USD
28
.
K. Sakai podaje natomiast, e w tym samym okresie MSP bray udzia w 340 midzynarodo-

25
OECD, New Patterns of , op. cit., s. 49-51.
26
MSP dziaajce na rynkach zagranicznych czciej ni inne podmioty gospodarcze podejmuj for-
maln lub nieformaln wspprac z innymi przedsibiorstwami. Ponadto, im wyszy stopie umidzynarodo-
wienia maego przedsibiorstwa, tym chtniej wsppracuje ono z innymi MSP. Zob. European Commission,
Internationalization of SMEs, Observatory of European SMEs 2003, No. 4, s. 21.
27
OECD, Facilitating, op. cit., s. 12.
28
OECD, New Patterns of, op. cit., s. 102.
Naley jednak zauway, i w cytowanym opracowaniu mae i rednie przedsibiorstwa definiowane s
jako firmy o kapitalizacji nie wikszej ni 5 mln USD i zatrudnieniu nie przekraczajcym 500 osb.
-10-
wych transakcjach fuzji i przej, co stanowi 0,8% z 42500 wszystkich tego typu transakcji na
wiecie zawartych w analogicznym przedziale czasowym
29
. W latach 1989-1993 oraz 1997-
1999 przewaay fuzje i przejcia w sektorze produkcyjnym, co jednak nie zawsze oznaczao
take dominacj w ujciu wartociowym. Rekordowym rokiem pod wzgldem wartoci mi-
dzynarodowych transakcji fuzji i przej w sektorze MSP by rok 1999, a przyczynia si do
tego jedna transakcja o wartoci 2,3 mld USD byo to przejcie firmy telekomunikacyjnej
Communications Corp. in Canada przez amerykaski AT&Ts
30
.
midzynarodowych aliansw strategicznych w sektorze MSP na wiecie w latach 1988-2000

Wykres 5. Warto i liczba midzynarodowych transakcji fuzji i przej oraz liczba
0
100
200
300
400
500
l
i
c
z
b
a

t
r
a
n
s
a
k
c
j
i
0
1 000
2 000
3 000
4 000
w
a
r
t
o

t
r
a
n
s
a
k
c
j
i

(
m
l
n

U
S
D
alianse (liczba umw)
fuzje i przejcia (liczba transakcji)
)
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
fuzje i przejcia (warto transakcji)
Objanienia i uwagi: alianse dotycz maych i rednich przedsibiorstw o zatrudnieniu do 249 osb; fu-
Access to International Markets, Organisation for Economic
Global Industrial Restructuring: Implications for
mall Firms, OECD Working Papers 2002/4, s. 12.

miejsce w tym samym okresie na wiecie
31
. Do roku 1995 przewaay alianse w sektorze pro-


zje i przejcia dotycz maych i rednich przedsibiorstw o zatrudnieniu do 500 osb i kapitalizacji do 5 mln
USD.
rdo: opracowanie wasne na podstawie: OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-
border Mergers and Acquisitions and Strategic Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Devel-
opment, Paris 2001, s. 101; European Commission, Internationalisation of SMEs, Observatory of European
SMEs 2003, No 4, s. 23; OECD, Facilitating SMEs
ooperation and Development, Paris 2004, s. 13; K. Sakai, C
S
Liczba midzynarodowych aliansw strategicznych zawartych w ostatniej dekadzie
XX wieku, w ktrych stronami byy MSP (o zatrudnieniu nie przekraczajcym 249 osb)
oceniana jest na 2400. Stanowi to 5% z 42000 wszystkich tego typu transakcji, jakie miay

29
K. Sakai, Global Industrial, op. cit., s. 12-13.
W cytowanym opracowaniu mae i rednie przedsibiorstwa definiowane s jako firmy o kapitalizacji
nie wik zajcym 249 osb.
P stanowi ponad 95% przedsibiorstw i
szej ni 2,5 mln USD i zatrudnieniu nie przekrac
30
OECD, New Patterns of, op. cit., s. 102.
31
K. Sakai, Global Industrial, op. cit., s. 12.
Autor zaznacza jednak, e takich aliansw mogo by znacznie wicej. Z uwagi na liczebno grupy
maych i rednich przedsibiorstw (w krajach nalecych do OECD MS
-11-
dukcyjnym. Od roku 1996 dominuj alianse w sektorze usugowym, a ich udzia systema-
tycznie wzrasta
32
. W roku 2000 zawarto 358 midzynarodowych aliansw strategicznych w
sektorze usug, a w sektorze produkcyjnym tylko 92
33
.

Zakoczenie
Midzynarodowe transakcje fuzji i przej oraz midzynarodowe alianse strategiczne
s wanym elementem wspczesnej gospodarki wiatowej. Stanowi one odpowied przed-
sibiorstw na zmiany warunkw funkcjonowania na rynku, ktre w coraz wikszym stopniu
wymuszaj konieczno konkurowania w skali globalnej. Obie prezentowane w opracowaniu
formy internacjonalizacji przedsibiorstw polegaj na wspdziaaniu w realizacji okrelo-
nych celw, cho nie zawsze oznaczaj wspprac na zasadach partnerskich. Co wicej, do-
minacja silniejszego przedsibiorstwa nie jest charakterystyczna tylko dla transakcji typu
M&A, a w szczeglnoci tych, ktre okrela si mianem transakcji wrogich (ang. hostile
M&As), ale moe wystpi take w ramach rnego rodzaju aliansw. Jednak pomimo wielu
potencjalnych problemw i zagroe
34
, wspdziaanie przedsibiorstw wydaje si by nie-
uniknione, gdy jak susznie zauwaa A.K. Komiski adna z funkcjonujcych obecnie
organizacji gospodarczych, dziaajc w pojedynk nie jest w stanie sprosta wszystkim wy-
mogom konkurencji midzynarodowej
35
. Poza tym, przedsibiorstwa, ktre chc osign
wysok pozycj na rynku, staj przed koniecznoci specjalizacji, co skutkuje rozwijaniem
okrelonych kompetencji i koncentracj na najwaniejszych dla danej organizacji obszarach
jej funkcjonowania
36
. Pozostae funkcje musz by wwczas przekazane na zewntrz, co jest
uzasadnieniem dla wspdziaania przedsibiorstw w ramach aliansw strategicznych, a take
dla fuzji i przej o charakterze poziomym, ktre stanowi wikszo midzynarodowych
transakcji typu M&A realizowanych obecnie na wiecie.

zapewniaj zatrudnienie dla ponad 60% pracujcych) oraz fakt, i nie wszystkie umowy, ktrych stronami s
MSP s naganiane, nie wszystkie alianse musz by odnotowywane.
32
OECD, OECD Small and Medium Enterprise Outlook, Organisation for Economic Cooperation and
Development, Paris 2002, s. 68.
33
K. Sakai, Global Industrial, op. cit., s. 12.
34
Zob. midzy innymi: J. Rymarczyk, Internacjonalizacja, op. cit., s. 200-201, 206-207.
35
A.K. Komiski, Zarzdzanie midzynarodowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
1999, s. 122-123.
36
Teorie zarzdzania, bliskie podejciu zasobowemu do przedsibiorstwa, mwi tu o potrzebie zdefi-
niowania kompetencji zasadniczych czy rdzenia kompetencji (ang. core competencies), co zwizane jest z tech-
nologi i procesami technologicznymi, albo te rdzenia moliwoci (ang. core capabilities), co odnosi si do
zasobw wiedzy organizacji. Zob. C.K. Prahalad, G. Hamel, The Core Competence and the Corporation,
Harvard Business Review, May 1990, s. 71-91; G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarzdzanie wiedz w organi-
zacji, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2002, s. 51 i 65.
-12-
Umidzynarodawianie dziaalnoci gospodarczej dotyczy nie tylko przedsibiorstw
duych o uznanej pozycji rynkowej. Coraz czciej w proces internacjonalizacji gospodarki
angauj si te mae i rednie przedsibiorstwa, w tym take te znane jako born globals, kt-
re ju od chwili powstania poszukuj dla siebie miejsca na rynku midzynarodowym. Jedno-
czenie tradycyjne modele zakadajce fazowy proces internacjonalizacji przedsibiorstw
zdaj si
oci. Wydaje si jednak oczywiste, i wsppraca pomidzy przed-
sibiorstwami na rynku globalnym bdzie nieodzownym elementem sukcesu organizacji go-
spodarczych XXI wieku.
coraz czciej zawodzi w wyjanianiu zachowa, ktre odpowiadaj rzeczywistoci
gospodarczej koca XX i pocztku XXI wieku
37
.
Midzynarodowe transakcje fuzji i przej oraz midzynarodowe alianse strategiczne
stanowi alternatywne formy internacjonalizacji dziaalnoci gospodarczej, ktre zasadniczo
si od siebie rni i ktre przynosz przedsibiorstwom odmienne korzyci i zagroenia. I
chocia zarwno midzynarodowe transakcje typu M&A, jak i alianse strategiczne zaznaczy-
y si w gospodarce w sposb wyrany, to nie sposb jednoznacznie oceni, ktre z nich od-
grywaj obecnie wiksz rol. Problemem jest tu nie tylko odmienno obu form aktywnoci
zagranicznej przedsibiorstw czy te trudno oceny efektw podpisywanych umw, ale te
brak systematycznej ewidencji i penej informacji, dotyczcej przede wszystkim zawierania
przez przedsibiorstwa aliansw strategicznych. Trudno jest take przewidzie, w ktrym
kierunku bdzie zmierzaa kooperacja i charakter umw sankcjonujcych wspdziaanie
przedsibiorstw w przysz






Tekst ukaza si w ksice: Wspczesne zjawiska w gospodarce, red. Tomasz Koliski,
Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toru-
niu, Toru 2006, s. 41-58.

37
Fazowy model internacjonalizacji dziaalnoci gospodarczej, znany take jako Uppsala model, ktry
zosta stworzony w latach siedemdziesitych XX wieku przez J. Johansona i J.E. Vahlnea, jest chyba najcz-
ciej powoywanym i najszerzej akceptowanym teoretycznym opisem zachowa przedsibiorstw podejmujcych
dziaalno zagraniczn. Tradycyjnym ujciom, ktre w mniejszym bd wikszym stopniu nawizuj do tego
modelu, zostaa w latach dziewidziesitych XX wieku przeciwstawiona teoria szybkiej i ukierunkowanej (wy-
specjalizowanej) internacjonalizacji (ang. rapid and dedicated internationalization) odnoszca si do born glo-
bals. L. Bengtsson, Explaining Born Globals, op. cit., s. 29; J. Knight, J. Bell, R. McNaughton, Born
Globals: Old Wine in New Bottles, University of Otago, University of Ulster and University of Watrloo, New
Zealand, 2001, s. 2-3.
-13-


Mergers, Acquisitions and Strategic Alliances as Alternative Forms of
Internationalization in the Context of the World Economy Globalization

Abstract
The paper is devoted to cross-border mergers and acquisitions (M&As) and cross-
border strategic alliances. In the paper, we give a brief theoretical justification for treating the
two described phenomena as alternative forms of internationalization of business activity as
well as present their scale. We note that the end of the twentieth century brought considerable
increase in number of M&As and cooperation agreements. Moreover, a value of conducted
M&A transactions rose significantly. The situation seems to reflect changes caused by the
globalization process which force firms to compete and act globally.
The first part of the paper contains some theoretical remarks on the internationaliza-
tion process and provide the background for further presentation. The two next sections are
devoted to the chief problem of the paper they present the scale of cross-border mergers and
acquisitions and cross-border strategic alliances in the world economy. The international ex-
pansion of small and medium-sized enterprises is described in the third part. The closing sec-
tion summarizes the paper providing some final thoughts and remarks on the key issue.



Fuzje, przejcia i alianse strategiczne jako alternatywne formy internacjonalizacji
dziaalnoci przedsibiorstw w warunkach globalizacji gospodarki wiatowej

Abstrakt
Opracowanie powicone jest midzynarodowym fuzjom i przejciom (M&As) oraz
midzynarodowym aliansom strategicznym. Tekst zwile uzasadnia traktowanie opisywa-
nych zjawisk jako alternatywnych form internacjonalizacji dziaalnoci gospodarczej, jak
rwnie prezentuje ich skal. Autorzy zauwaaj, e koniec dwudziestego wieku przynis
znaczny wzrost liczby transakcji typu M&A i umw wsppracy pomidzy przedsibior-
stwami. Co wicej, znaczco wzrosa te warto przeprowadzanych transakcji M&A. Sytu-
acja ta zdaje si odzwierciedla zmiany spowodowane przez proces globalizacji, ktre zmu-
szaj firmy do konkurowania i prowadzenia dziaalnoci w skali globalnej.
Pierwsza cz opracowania zawiera zbir teoretycznych uwag na temat procesu in-
ternacjonalizacji i zapewnia wprowadzenie do dalszej czci prezentacji. Nastpne dwie sek-
cje powicone s gwnemu problemowi opracowania prezentuj one skal midzynaro-
dowych fuzji i przej oraz skal midzynarodowych aliansw strategicznych w gospodarce
wiatowej. W czci trzeciej opisano zagraniczn ekspansj maych i rednich przedsi-
biorstw. Zakoczenie zawiera podsumowanie i uwagi kocowe dotyczce kluczowych zagad-
nie poruszanych w opracowaniu.


Maria Kola, Marcin Kuzel
Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu
Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania
Katedra Integracji Europejskiej i Studiw Regionalnych
Katedra Zarzdzania Rozwojem Przedsibiorstwa

-14-
-15-
Literatura:

[1] Bengtsson L., Explaining Born Globals: An Organisational Learning Perspective on the Internationalisa-
tion Process, International Journal of Globalisation and Small Business, Vol. 1, No. 1, 2004.
[2] Chetty S., Campell-Hunt C., The Internationalisation Process of Regional, Global and Born Global Firms,
Massey University and University of Otago, New Zealand, 2001.
[3] Cygler J., Alianse strategiczne, Difin, Warszawa 2002.
[4] Dunning J.H., Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison-Wesley, Wokingham 1993.
[5] Dussauge P., Garrette B., Strategie aliansw na rynku, Poltext, Warszawa 1996.
[6] European Commission, Internationalization of SMEs, Observatory of European SMEs 2003, No. 4.
[7] Kang N., Johansson S., Cross-border Mergers and Acquisitions: Their Role in Industrial Globalisation,
STI Working Papers 2000/1, OECD 2000.
[8] Karaszewski W., Kuzel M., Fuzje i przejcia przedsibiorstw zagranicznych na gruncie eklektycznej teorii
bezporednich inwestycji zagranicznych, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Ekonomia XXXIV, Zeszyt
368, Toru 2004.
[9] Karra N., Phililips N., Entrepreneurship Goes Global, Ivey Business Journal, November/December 2004.
[10] Knight J., Bell J., McNaughton R., Born Globals: Old Wine in New Bottles, University of Otago, Univer-
sity of Ulster and University of Watrloo, New Zealand, 2001.
[11] Komiski A.K., Zarzdzanie midzynarodowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.
[12] Narula R., Globalisation and Trends in International R&D Alliances, Copenhagen Business School &
MERIT, Working Paper 1-2003, 7 January, 2003.
[13] OECD, Facilitating SMEs Access to International Markets, Organisation for Economic Cooperation and
Development, Paris 2004.
[14] OECD, New Patterns of Industrial Globalisation. Cross-border Mergers and Acquisitions and Strategic
Alliances, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris 2001.
[15] OECD, OECD Small and Medium Enterprise Outlook, Organisation for Economic Cooperation and De-
velopment, Paris 2002.
[16] Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurentw, Polskie Wydawnictwo Eko-
nomiczne, Warszawa 1992.
[17] Prahalad C.K., Hamel G., The Core Competence and the Corporation, Harvard Business Review, May
1990.
[18] Probst G., Raub S., Romhardt K., Zarzdzanie wiedz w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2002.
[19] Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2004.
[20] Rzeczpospolita, Fuzje i przejcia, [w:] Ekonomia i Rynek, 15 grudnia 2004.
[21] Sahr R., Inflation Conversion Factors for Dollars 1665 to Estimated 2014, Oregon State University,
http://oregonstate.edu/dept/pol_sci/fac/sahr/sahr.htm (5 stycznia 2005).
[22] Sakai K., Global Industrial Restructuring: Implications for Small Firms, OECD Working Papers 2002/4.
[23] Studziska K., Bezporednie inwestycje zagraniczne w Polsce na tle wiata, [w:] W. Karaszewski [red.],
Bezporednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru
2003.
[24] UNCTAD, World Investment Report 1999: Foreign Direct Investment and the Challenge of Development,
United Nations, New York and Geneva 1999.
[25] UNCTAD, World Investment Report 2000: Cross-border Mergers and Acquisitions and Development,
United Nations, New York and Geneva 2000.
[26] UNCTAD, World Investment Report 2001: Promoting Linkages, United Nations, New York and Geneva
2001.
[27] UNCTAD, World Investment Report 2002: Transnational Corporations and Export Competitiveness,
United Nations, New York and Geneva 2002.
[28] UNCTAD, World Investment Report 2003: FDI Policies for Development: National and International
Perspectives, United Nations, New York and Geneva 2003.
[29] UNCTAD, World Investment Report 2004: The Shift Towards Services, United Nations, New York and
Geneva 2004.