Wstp do Jzykoznawstwa

Rok I, semestr 1 i 2 Prof. Micha Post

Literatura:
Jan Cygan Strukturalne podstawy gramatyki jzyka angielskiego, rozdzia 1 jzyk a gramatyka Cognitive exploration of language and linguistics (po polsku Kognitywne podstawy jzyka i jzykoznawstwa)

Troch definicji:
Language an abstract system of subsystems involving symbolic units, manifested in verbal behaviour (speech, writing), used by human beings (but not parrots) for communication. Symbolic unit language sign: [mam nadziej, e wiecie jak wyglda language sign, bo by tu obrazek i cholera jedna cigle znika. nie rozumiem tego wcale a wcale...] The connection midzy tymi dwiema czciami jest arbitrary i conventional. Arbitrary, bo jzyki nie s onomatopeiczne, czyli sowo drzewo w aden sposb nie przypomina obiektu, ktry opisuje. To znaczenie zostao mu przypisane. Conventional, bo w ramach jzyka jest zgoda co do powizania sowa z jego znaczeniem.

(Symbolic) units of language:

(od najmniejszych do najwikszych lecimy) 1. 2. 3. 4. 5. Phoneme najmniejszy unit, reprezentacja dwiku Morpheme cz sowa majca wasne znaczenie, np. un- Word un- + happy = unhappy Phrase Sentence Subsystem: Phonological subsystem Morphological subsystem Lexical subsystem Syntactic subsystem te syntactic

Morphological subsystem new words, new forms of words Lexical subsystem the dictionary in our mind

Grammar:
S dwa znaczenia sowa grammar: Noam Chomsky uwaa, e to linguistic knowledge in the mind of a human being (linguistic competence) A description of a natural language Rne rodzaje gramatyki: Descriptive grammar an objective photograph-like description of a particular language produced by a linguist Pedagogical grammar selective, designed for a specific level of advance Prescriptive grammar how the language should be, what you should do, a set of prescriptions Universal describes the properties that are shared by all languages

Linguistic schools:
Linguistic school a group of people who share a specific view of language (a particular view on the organization of language). Structuralist school: Ferdinand de Sanssure Course of general linguistics 1917

Leonard Bloomfield Language 1933 Istnieje wiele szk strukturalizmu. Generalnie rzecz biorc strukturalizm zakada, e jzyk jest uoony hierarchicznie, a najwaniejsze s dwiki: PHONOLOGY | \/ MORPHOLOGY | \/ SYNTAX Z dwikw zbudowane s sowa, ze sw zdania. Nie ma Semantics to ich wcale nie interesuje. Tylko struktura. Generative school: Noam Chomsky Syntactic structures 1956 Noam Chomsky Aspects of the theory of syntax 1965 Dla nich Syntax byo w centrum zainteresowania:

Surface structures to jest to, co widzimy patrzc na zdanie. Deep structures to jest gbokie znaczenie zdania, wszystkie informacje, ktre ono przekazuje, a ktrych z pocztku nie wida. Deep structures s complete, full of elements. Uwaga: Semantics nie jest tu connected with the real world. Chyba chodzi o to, e kontekstu nie bierzemy. Cognitive school: George Lakoff & Mark Johnson Metaphors we live by 1981 George Lakoff Women, fire and dangerous things what categories reveal about the mind 1987 Ronald Langacker Foundations of cognitive grammar, vol. 1 1987 Kognitywizm skupia si na Semantics:

Granice pomidzy Phonology, Morphology, Lexicon i Syntax s pynne, ale wszystkie one jako cao su Semantics. Moemy poczyta: Jacek Fisiak Wstp do wspczesnych teorii lingwistycznych, rozdzia 7 (strukturalizm amerykaski), 9 (gramatyka transform.-generatywna). Intro do Metafory w naszym yciu Lakoffa i Johnsona.

Nasza wersja:
My przyjmujemy taki europejski strukturalizm:

Core jzyka stanowi Morphology, Syntax i Lexicon, ktre interactuj si ze sob nawzajem: sowa z Lexicon s ukadane przez Syntax i modyfikowane przez Morphology. Semantics kroi rzeczywisto na kawaki kady jzyk kroi j inaczej i z tej rzeczywistoci bierze znaczenia, ktre s treci tego, co produkujemy. Phonology robi to samo, ale bierze z rzeczywistoci dwiki, ktre wydajemy i za ich pomoc si komunikujemy. Co to znaczy, e kady jzyk kroi rzeczywisto na inne kawaki: np. Polacy mwi, e siedzi si na socu (a flat surface), a Anglicy e in the sun (a container). Polski ma jedno sowo poycza, a angielski ma lend i borrow. W angielskim co jest albo jedno, albo jest tego wiele, a w polskim jest jedno, para i wiele (czyli wicej, ni dwa). No i s takie sowa, jak barszcz, czy sake, ktre nie maj odpowiednikw w innych jzykach.

Arbitrary vs. motivated:

Lexicological subsystem jest the most dynamic i flexible ze wszystkich subsystems niektre sowa znikaj, pojawiaj si nowe. Te nowe sowa czsto bazuj na starych, wic nie s ju arbitrary. Np. sowo unhappy powstao z dwch czci, ktre s arbitrary (un i happy), lecz znajc znaczenie tych dwch czci, bez problemu odgadniesz znaczenie nowego sowa czyli nie jest ono arbitrary. Jest motivated czci skadowe motywuj znaczenie nowego sowa. Motivated to przeciwiestwo arbitrary s odwrotnie proporcjonalne. Przykad hard i ware s arbitrary, poczone razem daj hardware, czyli pierwotnie machinery i equipment uywane w ogrodzie i hardware jest ju motivated. Hardware przeniesione w wiat komputerw to podzespoy komputerowe i jego nowe znaczenie jest motivated przez stare. A nowe sowo, software jest motivated przez hardware znajc znaczenie jednego, moesz odgadn znaczenie drugiego. Motivation wystpuje te w syntax: the, old i man s arbitrary, ale the old man jest motivated znajc znaczenie tych trzech sw, odgadniesz znaczenie frazy. The old man to complex, motivated, conventional symbolic unit. Motivated units nadal pozostaj conventional. Dziaa to oczywicie te na wyszych poziomach: the old man i went into the church daj the old man went into the church motivated zdanie skadajce si z dwch motivated wyrae.

Folk ethymology:
Kiedy ludzie napotkaj sowo, ktrego nie znaj, prbuj odgadn jego motivation i tak powstaje folk ethymology, ktre jest zazwyczaj niepoprawne. Przykad: hamburger. Ludzie podzielili to na ham i burger ham to szynka, burger to nie wiadomo co, wic hamburger to takie co z szynk, a zatem jak dodamy ser, to wyjdzie cheeseburger, a jak ryb, to fishburger. Bzdura! Hamburger pochodzi od hamburger steak stek po hambursku, od miasta Hamburga. Tak samo jest z alkoholikami, pracoholikami, seksoholikami itp...

Degrees of arbitrariness/motivation:
Te cztery wyraenia s uoone od najbardziej motivated do najbardziej arbitrary: Biay kot zupenie umotywowane, znajc biay i kot, znasz znaczenie tego wyraenia Biae wino troch arbitrary, bo biae wino jest przecie te, a nie biae. Mimo wszystko atwo mona si domyli analogii do czerwonego wina, no i pozostajemy w sferze kolorw Biaa bro mocno arbitrary, bo biaa bro wcale nie jest biaa, ani ten podzia nie ma nic wsplnego z kolorami, ale biaa bro jest broni motivation Biaa gorczka cakowicie arbitrary, ani nie jest biaa, ani nie jest gorczk, znajc znaczenie tych dwch sw nijak nie odgadniesz znaczenia wyraenia.

Dwa inne signs indexical sign i iconic sign:

Jzyk ludzki jest gwnie symbolic, ale uywa te dwch innych rodzajw znakw: Indexical sign index to po acinie pointing finger. S to znaki wskazujce na co, np. gwizdanie na koncercie wskazuje na niezadowolenie publicznoci. Maj very close connection, contiguity (styczno), z tym, co reprezentuj. Te znaki s charakterystyczne dla non-human communication (np. taniec pszcz).

Iconic sign icon to obrazek, replika. S to znaki, ktre przypominaj swoje znaczenie, np. onomatopeje. miau przypomina swoje znaczenie, czyli dwik wydawany przez kota. Nie s styczne ze swoim znaczeniem, lecz podobne do niego. Take rozkad elementw w zdaniach jest iconic odzwierciedla kolejno zdarze w rzeczywistoci. Deictic words sowa wskazujce: here, there, now, then, today, tomorrow, yesterday, this, that, i, you, he, she, previous, next, etc. Me-first principle the speaker matters. Egocentric perspective on the world. The speaker is the reference point. On jest za drzewem drzewo nie ma przodu, ani tyu, za okrela perspektyw speakera. Human being first principle anthropocentric perspective on the world. Symbolic signs s most sophisticated. Indexical s najmniej. Conventionality is also gradable wyraenia idiomatyczne s cakowicie konwencjonalne, ale ju Jacek zgubi portfel nie do koca.

Three areas of iconicity:

1. Principle of sequential order the order in which we arrange sentences is iconical. Veni, vidi, vici kolejno sw odzwierciedla kolejno czynnoci. Vici, vidi, veni nie ma sensu. Binominals, albo inreversibles to wyraenia powizane and, ktrych kolejnoci nie mona zmienia now and then, sooner or later, cause and effect itp. Najpopularniejszy szyk sw, Subject-Verb-Object, albo Subject-Obiect-Verb, te ilustruje ikoniczno. Principle of quantity more form = more meaning. Reduplication a tree and another tree and another tree... Mona te powiedzie nuuuuuda, eby podkreli, e co byo naprawd nudne. Mwic wicej jestemy te grzeczniejsi quiet! vs. be quiet please. Principle of distance I made her leave mam duy wpyw na ni, ale I hope that she would leave dystans jest ogromny. Different forms = different messages.

2. 3.

Indexicality:
Egocentric perspective priviledged position of the speaker. Jeli kto powie my wife is here now, here i now odnosz si do mwicego. Mwicy jest te punktem odniesienia, np. tablica jest za mn. Tablica jest nieruchoma, wic to ona powinna by punktem odniesienia, ale nie jest. Orientacja jeli mwimy the bike is behind the tree, nie mamy na myli tyu drzewa (bo drzewo nie ma tyu, ani przodu), tylko to, e rower jest po drugiej stronie drzewa, ni suchacz. Inaczej jest z wytworami czowieka samochd ma przd i ty, bo s one zgodne z przodem i tyem uytkownika samochodu. Human being first odzwierciedlone jest w strukturze zda. Zazwyczaj to czowiek jest subjectem nie mwimy zazwyczaj ogr zosta przez niego zakiszony, lecz on zakisi ogra. Nie mwimy te the houses roof ta konstrukcja zarezerwowana jest dla ludzi: Skrzypiecs ogr.

Conceptual and linguistic categories:

Human conceptualization ludzie za jej pomoc odzwierciedlaj poszczeglne aspekty poznanego przez nich wiata (np. czas) jako concepts (np. concept of time), tworzc conceptual structure. S dwa rodzaje konceptw: niektre z nich mog odzwierciedla jaki konkretny aspekt, np. koncept prezydenta Kwaniewskiego, ale zazwyczaj tworzymy conceptual categories grupujemy aspekty w kategorie, np. chair. Z tych kategorii skada si conceptual structure. To jest nasze equipment, za pomoc ktrego opisujemy wiat, dzielc go na czci. We live by them. Generalnie dzielimy te kategorie z innymi ludmi, np. zdecydowana wikszo Polakw mwic krzeso ma na myli mniej-wicej t sam kategori, ale kady czowiek dzieli rzeczywisto na troch inne kawaki, wic i kategorie troch nam si rni. Np. women, fire and dangerous things z tytuu ksiki Lakoffa to dla jakichtam ludzi jest jedna conceptual category, ale dla Polakw nie. Internal structure of conceptual categories: S dwie szkoy, classical categorization i natural categorization. Ta pierwsza wywodzi si z czasw antycznych i bywa nazywana matrix category, albo yes/no category i zakada, e wszystkie elementy danej kategorii s rwnorzdne i kady moe suy za przykad caej kategorii. Lingwici teraz wiedz, e to bzdura, bo np. pingwin jest ptakiem, ale mao kto podaby wanie pingwina jako przykad ptaka. Dlatego teraz mwi si o natural categories (natural = in keeping with common sense), albo prototype categories czyli e w kadej kategorii s prototypy, czyli elementy, ktre najlepiej reprezentuj dan kategori. Dla Polakw prototypem ptaka bdzie jaskka, albo gob, dla Amerykanw robin, natomiast pingwin jest peripheral. To jest prototypical effect przychodz nam do gowy najpierw prototypy. Przykad kategorii: chairs (od prototype do peripheral) Kitchen chair (jeden z centralnych, prototypowych elementw) Rocking chair (to ju nie jest takie cakiem normalne chair) Swivel chair (czyli takie komputerowe krzeso ma kka, mona si porusza na nim) Wheelchair (tu ju dochodzimy do peripheral wheelchair ma specyficzne zastosowania) High chair (takie dla dzieci w restauracjach bardzo peripheral) Electric chair (krzeso z nazwy, ale zupenie nie suy do siedzenia...) Stool (czy to w ogle jeszcze naley do kategorii chairs?) Kategorie s jak wida zbudowane wok prototypw, ale ich granice s fuzzy tak do koca nie wiadomo czy stool to chair, czy nie. Przez to kategorie s do flexible np. picnic table: zazwyczaj wcale nie jest to st, tylko jaki pniak, albo koda, ale peni funkcj stou, wic na chwil wchodzi do kategorii st. Elementy peryferyjne mog nie mie nic wsplnego z prototypami. Wedug Wittgensteina tym, co czy wszystkie elementy danej kategorii jest family resemblance:

A < B < C < D D jest podobne do C, C jest podobne do B, a B jest podobne do A. W ten sposb D jest powizane z A nawet, jeli nie maj adnej cechy wsplnej. To jest jedna z hipotez. Linguistic categories s podobne do conceptual categories, te maj prototypical structure. Istnieje korelacja midzy c.c., a l.c., ale nie jest to korelacja 1:1 konceptualne kategorie nie musz mie odzwierciedlenia w jzyku. Przykad kategorii: adjectives (od prototype do peripheral) Deep klasyczny adjective, jest gradable (deeper, deepest) i moe wystpowa zarwno w attributive, jak i predicative position (deep river, river is deep) Late jest gradable i moe wystpowa w dwch pozycjach, ale zmienia znaczenie (late professor vs. professor is late) Dead nie jest gradable Religious nie moe wystpowa w predicative position Paper to jest zarazem adjective i noun (fuzzy) Quiet ma cechy czasownika (hes being quiet) (fuzzy) Przykad kategorii: noun (od prototype do peripheral) Telephone prototype noun, okrela co materialnego Company more abstract Afternoon even more abstract, nie ma precyzyjnych granic (kiedy zaczyna si afternoon?) Job okrela czynno, a to jest domen verbs peripheral Stupidity okrela cech, a to jest domen adjectives - peripheral Construal (od czasownika construe) the cognitive mechanism in our mind. Dziaa na poziomie conceptual categories i linguistic categories i pozwala nam w rny sposb organizowa rzeczywisto. Przykad: The door opened He opened the door The door was opened Czyli mniej-wicej to samo, a wyraone na trzy rne sposoby. Inny przykad szklanka w poowie pena vs. w poowie pusta dokadnie ta sama stuacja, rny construal. Construale s take rne w rnych jzykach my mamy poycza, a Angole lend i borrow ta sama czynno zostaa w polskim construed jako jeden czasowni, a w angielskim jako dwa. Niektre construale s na stae przechowywane w jzyku. Przykad: horse shoe vs. podkowa cakiem inaczej construed w polskim i w angielskim. Oni maj but dla konia, a my mamy powizania z ku i kierunek (pod). Pure thought eby myle, musimy uywa conceptual categories, ale nie potrzebujemy jzyka, a wic i linguistic categories. Lexical category i grammatical category dwie strony tej samej monety. Lexical okrela zwizek midzy form sowa, a jego znaczeniem, czyli word-size language sign symbolic unit. Grammatical category okrela w jaki sposb uywamy sw (word usage and distribution). Grammatical category to inaczej part of speech, albo word class. Sowa przyporzdkowujemy do g.c. na podstawie ich znaczenia (np. e nazywa obiekt) i ich waciwoci (np. e tworzy liczb mnog). Jedno sowo moe by construed jako wiele word classes. S te inne grammatical categories: tense, degree, voice, aspect, number itp. Przkad similar (ta sama lexical category, trzy rne gramatical categories): Paul is similar (adjective) to his brother in his behavior I can see a similarity (noun) between Paul and his brother in behavior Paul and his brother behave similarly (adverb) Word divisions: Open word classes vs. closed word classes: w tych open moesz tworzy nowe sowa, w closed nie moesz (np. moesz tworzy nowe rzeczowniki, ale conjunctions nie) Content words vs. function words content words maj znaczenie, function words tylko funkcj gramatyczn

Major words vs. minor words minor words mona omin, dzieci ich nie uywaj, mao jest ich w nagwkach gazet i telegramach, a major words trzeba stosowa

Word classes taxonomy:

Semiotic/semantic triangle:
Ogden i Richards w ksice z 1993 roku pt. The Meaning of Meaning rozszerzyli koncepcj symbolic unit wprowadzon przez de Sanssurea o referent, czyli to do czego si odnosimy fragment rzeczywistoci, albo co w naszych umysach. Powsta semiotic/semantic triangle:

Czyli ciachamy rzeczywisto na meanings i nadajemy im forms. Zwizek midzy referent a form jest conventional std przerywana linia.

Meanings semantics & pragmatics:

S dwa rodzaje semantics: Lexical/word semantics znaczenie sw Sentence/syntatctic semantics znaczenie zda Sposb, w jaki meanings of words cz si ze sob i tworz meanings of sentences jest okrelony przez principles. Np w the old man mamy dwie principles: pierwsza mwi, e modifier ma by przed nounem, a druga, e the odnosi si do old i do man, a nie tylko do old. Nazywamy to computation of meaning nie uczymy si na pami znaczenia fraz i zda, lecz obliczamy je (compute) ze znacze poszczeglnych sw. Pragmatics zajmuje si contextual meaning. Np. w zdaniu Figo kicked the ball sowo ball moe semantycznie oznacza dowoln pik, ale z kontekstu moemy si domyli, e chodzi o pik non, bo Figo raczej by nie kopa piki do koszykwki. Takie analizowanie kontekstu to wanie pragmatics. Semantics and pragmatics interact oczywicie.

Lexicology - semasiology & onomasiology:

Two views on lexical semantics: Semasiology zakada, e kada forma jest powizana z wieloma znaczeniami. Zaczynamy wic od formy i analizujemy poszczeglne znaczenia. Zajmujemy si single words, single forms, autonomous approach to words. Onomasiology zakada, e kade znaczenie jest powizane z wieloma formami. Zaczynamy od znaczenia i analizujemy poszczeglne formy, ktre moe przybiera (synonimy, wyrazy bliskoznaczne). Zajmujemy si groups of words, lexical fields, sowami, ktre maj podobne znaczenie (np. verbs of killing). S to two sides of the same coin. Przy badaniu jzyka najlepiej stosowa oba te podejcia.

Semasiology - polysemy of language:

Czyli wieloznaczno jzyka podkrela to cognitive linguistics. Symbollic unit de Sanssurea i semantic triangle to s idealizacje, takie schematyczne przedstawienie. Zazwyczaj sprawa wyglda tak:

Czyli jedna forma powizana jest z czterema rnymi znaczeniami i czterema rnymi referentami. Sowa zazwyczaj s polysemous. Mwimy o ambiguity multiplicity of meanings of words and sentences. Znaczenie polysemous words to sense. Jedno sowo moe mie np. trzy rne senses.

Arrangement of senses:
Polysemous words to s tak naprawd prototype categories niektre senses s centralne, a inne peripheral. Senses w sowniku s zazwyczaj ponumerowane i uoone od prototype do peripheral. Np. sowo school: A. A learning institution or building (to jest prototyp) B. Lessons C. Pupils, staff or teachers D. University faculty (wydzia) E. Holiday course F. Group of artists with a similar style G. Views shared by a group of people H. Group of big fish swimming together Struktura tej kategorii wyglda tak:

Jest to radial category mamy centralny element A i wychodzce z niego cognitive links (not logical) prowadzce do nastpnych elementw. W tym przykadzie mamy a cztery ich rodzaje: 1. Elementy A, B i C czy metonymy, czyli zastpowanie caoci czci, albo czci caoci, np. caa szkoa posza na film. 2. Elementy C i H poczone s przez metaphor zbudowan na pewnym podobiestwie. 3. Elementy A, D i E czy specialization, czyli zawanie znaczenia. 4. Elementy A, F i G poczone s przez generalization, czyli poszerzanie znaczenia. To s wszystko kognitywne, mentalne procesy, zachodzce w naszych gowach nie ma adnego realnego zwizku midzy tymi elementami.

Onomasiology - lexical fields, conceptual domains:

Jzyk nie jest tylko zbiorem autonomicznych elementw, list sw (jak sownik) istniej midzy nimi powizania. Grupy sw poczonych w jaki sposb to lexical fields. Nie jest to wymys kognitywistw, lecz strukturalistw tak swoj drog. Lexical fields skadaj si ze sw, ktre nale do jednego conceptual domain (np. sowa oznaczajce posiki, jak breakfast, lunch, czy brunch). Niektre sowa w obrbie danego lexical field s more salient, a inne less. Zazwyczaj istnieje jedno sowo, ktre nazywa cae lexical field (w tym wypadku meals). Conceptual domain is a coherent area of conceptualization. Meals tworz conceptual domain, bo s czym innym, ni np. body parts. Conceptual categories zgrupowane s w conceptual domains, ktre razem tworz conceptual structure. Powizania pomidzy poszczeglnymi elementami lexical field s takie

same, jak w przypadku semasiology generalization, specialization, metonymy i metaphor. Metafora dziaa across lexical fields opisujemy jedno domain uywajc sw z innego, np. arguing opisujemy uywaj sw z domain fighting. Inny przykad: devouring books zawiera sowa z dwch domains.

Structure of lexical fields:

Sowa w obrbie lexical field uoone s wedug taxonomical hierarchy mona je uoy od most general, do most specific. Takie vertical arrangement of groupings. Np. fragment field animals wyglda tak: ANIMAL FELINE CAT SIAMESE CAT Sowo na grze jest superordinate, czyli most general, a na dole subordinate, czyli most specific. Hyponymy oznacza, e jeden element jest subordinate, wobec drugiego. Feline stands to animal in a relationship of inclusion feline is included in animal. Ile tych poziomw moe by? Zazwyczaj moemy wymyli 4-5. W biological taxonomy jest pi: 1. Unique beginner, albo kingdom (np. rolina) 2. Life form (np. drzewo) 3. Genera (rodzaje) (np. db) 4. Specific (gatunki) (np. db zielony) 5. Varietal (odmiana) (np. db zielony rdziemnomorski) W cognitive linguistics uywamy three-level taxonomy: 1. Superordinate level: PLANT FRUIT VEHICLE 2. Basic level: TREE APPLE CAR 3. Subordinate level: OAK TREE CORTLAND SPORTS CAR Sowa na basic level maj uprzywilejowan pozycj to one nam najatwiej przychodz do gowy, nimi si najczciej posugujemy, s jakby central, prototype. Widzc jabko nie powiemy to owoc, albo to Cortland, tylko wanie to jabko eby uy sowa z innego poziomu, musimy mie jaki powd. Niektrzy twierdz, e nie potrafimy zwizualizowa superordinate level nie moemy wyobrazi sobie owocu, tylko uywamy do tego central, basic elements. Na subordinate level czsto nazwy s compoundami zawierajcymi nazw z basic level, np. oak tree. Oprcz hierarchical taxonomy moemy te mie cycles (np. pory roku), albo takie co, jak w military ranks hierarchical, but not branching. Grupowanie poj nie odbywa si w sposb losowy. Bed and pyjama si grupuj, ale bed i kitchen ju nie. Grupowaniem rzdz wic social conventions w wikszoci domw nie znajdziemy ka w kuchni, ale piam w okolicach ka zapewne tak. Jest to natural grouping (elementy si naturalnie tak grupuj), a naturaln jego konsekwencj jest ten hierarchiczny ukad.

Natural groupings in language expressions:

To samo tyczy si wyrae jzykowych wydaj nam si one linearne, ale tak naprawd moemy w nich zaobserwowa natural groupings i hierarchiczno. S to hidden arrangements nie wida ich w samym expression, trzeba je rozebra i zbada, by je odkry. Przykad: sowo teachers skada si z trzech morphemes {teach}, {er} i {s}. Moemy je pogrupowa na trzy sposoby:

Natural grouping to numer 2 uzasadnieniem s grammatical patterns (konkretnie to morphological). Morpheme {er} dodany do czasownika tworzy rzeczownik, a morpheme {s} dodany do rzeczownika tworzy liczb mnog. Grupowanie numer 3 jest niezgodne z tymi zasadami morphemu {s} nie mona doda do {er}, bo {er} nie jest rzeczownikiem. Grupowanie 1 natomiast w ogle nie ukazuje natural groupings, tylko linearn struktur.

W przypadku teachers mamy matching of linear and hierarchical structure elementy dodajemy w takiej kolejnoci, w jakiej je wymawiamy. Nie musi tak jednak by jeli te struktury si nie zgadzaj, mamy mismatching tak, jak w denationalization:

Basis jest tutaj {nation} jedyny free morpheme. Reszta jest bound i musi by doczepiona do czego. Najpierw do noun dodajemy {al}, tworzc adjective, potem doczamy {ize} i mamy verb. Teraz mona doda zarwno {de}, jak i {ation} gramatycznie oba te grupowania s moliwe, ale jeli wybierzemy {ation}, otrzymamy rzeczownik, a {de} moe by dodane tylko do czasownika, dlatego wybieramy najpierw {de}, a potem {ation}. Jak wida, hierarchiczny ukad tego sowa nie ma nic wsplnego z linearnym zaczynamy od drugiego elementu, a potem dodajemy kolejno trzeci, czwarty, pierwszy i pity. Mamy wic mismatching. W phrases take mamy natural groupings. Wemy dla przykadu an aggressive remark:

Again pierwsze grouping oddaje tylko linearn struktur tego phrase. Drugie jest niepoprawne gramatycznie, bo an czy si z nounem, a aggressive to adjective. Poprawne jest trzecie grouping, a uzasadnienie jest dwojakie: 1. General grammatical (ju nie morphological) pattern, e noun moe by modyfikowany przez adjective, albo verb, a te z kolei przez adverb. W tym wypadku aggressive remark jest ok., bo mamy adjective i noun, ale an aggressive jest niepoprawne. 2. Scope of modification, ktre ma zwizek z odlegoci danego modifiera od head. Head to central, constituent word of a phrase, w tym wypadku remark. Pozostae sowa to modifiery, z czego aggressive jest bliej remark, wic ma smaller/narrower scope of modification i odnosi si tylko do remark, natomiast an jest dalej, wic ma broader scope of modification i odnosi si zarwno do aggressive jak i remark, a wic jest na wyszym poziomie w hierarchii. To jest semantic, grammatical pattern. Dodatkowo, jeli koo head s dwa modifiery, to niej w hierarchii jest postmodifier (czyli ten po head), a wyej premodifier (czyli ten przed head). Nie zawsze jednak naley zaczyna od head spraw komplikuje np. adverb, jak w przypadku a highly aggressive remark:

Highly odnosi si tylko do aggressive, a nie do aggressive remark, dlatego najpierw trzeba poczy highly i aggressive, a potem dopiero doda remark. Highly aggressive jest jednym modifierem, nie dwoma. Mamy tutaj te adny mismatch midzy hierarchiczn, a linearn struktur phrase.

Morphology:
Morphology jest to dzia lingwistyki zajmujcy si badaniem struktury sw, czyli ich form, a nie znaczeniem. Zajmuje si take motivation, dlatego jest powizany z semantics. Dwa obszary zainteresowa morphology: Morphemes, czyli building blocks dla sw. Patterns/rules for words, czyli np. e jak do verb dodamy -er to nam wyjdzie noun. Morphemes:

Free morphemes (zwane take lexical morphemes, po polsku morfemy swobodne) to major parts of speech (verbs, nouns, adjectives i adverbs), np. paper, albo face. Mog si czy, tworzc compound words, np. paperface. Bound morphemes (czyli morfemy zwizane) nie mog wystpowa same, musz by zwizane z jakim free morpheme. Maj dwa rodzaje: o Derivational morphemes odpowiedzialne s za tworzenie nowych sw, np. morpheme er moe z kill zrobi nowe sowo killer. o Inflectional morphemes nie tworz nowych sw, tylko inne formy gramatyczne tego samego sowa, np. -s z pig moe zrobi pigs (to samo sowo, inna liczba).

Bound morphemes moemy te podzieli ze wzgldu na ich pozycj w sowie: Suffix jest dodawany na kocu, np. -s. Moe zmieni jedn cz mowy w inn. Prefix jest dodawany na pocztku, np. un-. Nie moe zmieni jednej czci mowy w inn. Infix w jzyku angielskim wystpuje tylko kolokwialnie i jest dodawany w rodku, np. -fucking- (abso-fucking-lutely!). Circumfix dodawany na pocztku i na kocu sowa (discontinuous affixes). W angielskim s prawdopodobnie dwa, en-...-en (en-light-en) i em-...-en (em-bold-en). We francuskim klasyczny cicumfix to zaprzeczenie ne ... pas. Wsplny termin na nie affix.

Word formation moe si odbywa na dwa sposoby concatenative, czyli przez czenie morphemes, albo non-concatenative, czyli w jaki inny sposb. Non-concatenative processes nie s rule-governed nie ma zasad mwicych jak ma si odbywa clipping, czy blending. Ten proces nazywany jest word manufacturing ludzie sobie na wasne potrzeby tworz nowe sowa. Compounding to czenie dwch free morphemes, np. fire + fox = firefox, albo mother + fucker = motherfucker. Compounding jest charakterystyczne dla germanic languages, do ktrych naley take angielski. Derivation to czenie free morpheme z bound morpheme i tworzenie w ten sposb nowego sowa, np. girl + ish = girlish, albo in + sane = insane. Jzyk polski jest mainly derivational. Acronymy to tworzenie akronimw, czyli skrtw, ktre maj status sw, ale skadaj si nie z morfemw, lecz z pierwszych liter innych sw. Podczas, gdy compounding i derivation polegaj na wyduaniu sw, acronymy polega na skracaniu. Przykady OMGWTF? (Oh My God What The Fuck?), HTTT (Hail To The Thief), PiS (Prawo i Sprawiedliwo). Conversion to zmiana jednej czci mowy w inn bez zmiany samego sowa, np. the rich and the poor rich i poor to adjectives, ale tutaj wystpuj jako nouns. Czasami nazywana jest zero-derivation takie derivation, ktre ma zero-ending. Clipping to skracanie sw, np. math zamiast mathematics, koo zamiast kolokwium, ho zamiast whore, czy ziom zamiast ziomal. Jest nieprzewidywalne nie wiadomo jak dane sowo zostanie skrcone. Blending to czenie dwch sw w jedno przez obcicie czci kadego ze sw, np. breakfast + lunch = brunch, information + commercials = informertials, meander + Neanderthal = Meanderthal. Back-formation to niejako odwracanie derivation usuwanie ze sowa czego, co wyglda jak suffix i w ten sposb tworzenie nowego sowa. Np. jest w angielskim sowo teacher, ktre pochodzi od to teach, jest te sowo burglar, ktre pochodzi z francuskiego, ale przez analogi obcito mu suffix i stworzono nowe sowo to burgle.

Inne non concatenative processes: folk ethymology, proper to common (proper names staj si common names, np. Adidas adidas), coinage (tworzenie sw bez adnych zasad, jak Kodak, czy Xerox). Syntactic unit formation moe si odbywa albo przez czenie free morphemes z bound morphemes, co daje inflected forms (np. decapitate + ed = decapitated), albo przez tworzenie syntactic groups, ktre zawieraj major i minor word, np. will + sing = will sing. W takich grupach minor words s traktowane jak bound morphemes samo will nic nie znaczy. Inflected forms mog powstawa przez takie bound morphemes: Dla nouns: -s tworzy plural form -s tworzy saxon genitive, Dla verbs: -s tworzy trzeci osob liczby pojedynczej -ed tworzy past tense -ed tworzy past participle -ing tworzy present participle Dla adjectives: -er tworzy comparative form -est tworzy superlative form Syntactic groups mog powstawa przez takie function words: Dla nouns: Prepositions Determiners Dla verbs: Auxiliary verbs: o Auxiliaries proper (be, have, do etc.) o Modal verbs (can, must, could etc.) Dla adjectives i adverbs: More, most

Compounding:
Compounding, jako si rzeko, to czenie co najmniej dwch free morphemes, np. apple tree. Ob morfemy s free, ale jeden (w tym wypadku tree) stanowi head (czyli central, constitutive part), a drugi (apple) to modifier. General pattern: modifier + head. Head zazwyczaj decyduje o tym jak czci mowy jest dany compound. Rodzaje: Noun compounds, czyli noun+noun (np. kitchen chair), verb+noun (rocking chair) i adjective+noun (high chair) Verb compounds, czyli noun+verb (to vacuum-clean), verb+verb (to sleepwalk) i adjective+verb (to highlight) Adjective compounds, czyli noun+adjective (color-blind), verb+adjective (soaking wet) i adjective+adjective (pale white) Compounds s condensed, mog zawiera w sobie skomplikowane wiadomoci. Aby odczyta znaczenie compoundu, naley odnale zwizek midzy jego elementami. Interpretacji moe by wiele, np. appl ejuice seat to moe by siedzenie zrobione z soku jabkowego, albo miejsce w restauracji, gdzie siedzi czowiek, ktry zamwi sok jabkowy. Z reguy compounds maj jednak racjonalne znaczenie, wic druga interpretacja wydaje si wiarygodniejsza. Niektre compounds maj established connection wiemy, e fire brigade to brygada, ktra gasi ogie, a nie podkada (cho ta druga interpretacja jest rwnie racjonalna). W przypadku compounds nastpuje conceptual blending/fusion znaczenie compounda pochodzi z kilku conceptual domains. Przykad: znaczenie apple juice pochodzi z domeny owocw (apple) i pynw (juice). Noun compounds budowane s zatem przez rational, reasonable connections. W przypadku innych compounds mamy do czynienia z syntactical patterns. Mog mie wielopoziomow struktur, ale zawsze jest head+modifier, np. pet food shop assistant pet modyfikuje food, razem modyfikuj shop, a te trzy assistant. Mona to te zinterpretowa w inny sposb, np., e pet food modyfikuje shop assistant, co by chyba znaczyo, e ten assistant jest karm dla zwierzt. Compounds mog w sobie zawiera complex words, np. drug dealer dealer to complex word (deal+er). Naley jednak uwaa, bo np. folklorist to nie jest compound, cho folklore jest (folk+lore). Folklorist to nie folk+lorist, lecz folklore+ist, czyli complex word. Componuds w germanic languages uywane s do formowania subordinate terms:

SUPERORDINATE: BASIC: SUBORDINATE:

vehicle car sports car

animal mouse field mouse

liquid juice apple juice

Compounds vs. syntactic groups: White House to compound, white house to syntactic group. White House zapewne kiedy by sytactic group (w kocu jest biay i jest rodzajem domu), ale teraz sta si lexicalized expression wyraeniem traktowanym jak sowo. Podobnie blackboard to nie black board, cho moe by czarna. Syntactic groups s transparent ich znaczenie mona odczyta ze znaczenia skadajcych si na nie sw. Compounds czsto nie s semantically transparent (cho np. apple juice jest) syszc blackboard nie wymylimy, e chodzi o zielon (zazwyczaj) tablic.

Derivation:
Derivation to czenie free morpheme z przynajmniej jednym bound morpheme. Complex word to stem, czyli bound morpheme i jeden, lub wicej affix. Affix moe by derivational (i tych moe by wiele), albo inflectional (tylko jeden i lduje zawsze na kocu). Derivational morphemes maj bardziej ograniczone uycie, ni inflectional te drugie dodaje si do word classes (np. -s mona doda do kadego pojedynczego rzeczownika, by zrobi z niego liczb mnog), natomiast niektre derivational morphemes wymagaj np. latinate stem. Affixes are elements of complete word formation patterns. Np. patterns dla tworzenia rzeczownikw wygldaj tak: Formation of English nouns: Verb + affix = noun: o {-age} breakage o {-ance} conveyance o {-er} boiler o {-ee} employee o {-ment} argument Adjective + affix = noun: o {-ce} independence o {-ness} happiness o {-ity} hostility o {-ster} youngster Noun + affix = noun: o {-cy} democracy o {-ian} librarian o {-ism} monarchism o {-ist} violinist o {-ship} friendship W procesie derivation moe nastpowa morphophonetic change, co dobrze wida na przykadzie democrat i democracy cz, ktra w zapisie si nie zmienia, wymawiana jest inaczej. Mona powiedzie, e compounding i derivation s prototypical dla Morphology, natomiast inflection i syntactic group formation s peripheral i znajduj si na granicy z Syntax. Poszczeglne subsystems jzyka nie s wyranie oddzielone od siebie, ich granice s fuzzy. Mona o nich myle jak o color spectrum - trudno jest ustali granic midzy np. pomaraczowym i czerwonym.

Syntax:
W tradycyjnej gramatyce Syntax zajmuje si struktur zda. Zdanie moe by zdefiniowane jako complete thought. Cognitives twierdz, e sentences express complete events as seen by the speaker. Ma to zwizek z pojciem construalu you construe a certain event and then you express it in a sentence. Jestemy w tym ograniczeni trzema rzeczami: 1. Event schema, czyli pewien skoczony zestaw conceptual patterns, ktrymi opisujemy zdarzenia, np. having, albo transfer. Podobnie, jak sentence patterns, s to filtry, ale innego rodzaju. 2. Sentence patterns w angielskim jest 6 basic sentence patterns. To one odpowiadaj za linearn struktur zdania, za word order. Poszczeglne event schema maj swoje ulubione sentence patterns. Salience of events, ktre opisujemy, take ma wpyw na wybr sentence pattern.

Grounding elements (np. tense) link the event with the speech situation. Czasami s one traktowane jako cz Pragmatics, ale Cognitivists odrzucaj tego typu podzia dla nich to tylko jeden z aspektw zdania. Te trzy rzeczy to components of sentences i nimi wanie zajmuje si Syntax w cognitive linguistics. To nimi kieruj si speakerzy, kiedy wybieraj salience poszczeglnych rzeczy. Proces przebiega tak: jest sobie jaki event i czowiek go widzi przez jedno event schema, na podstawie tego wybiera odpowiednie sentence pattern, dodaje do tego grounding elements i wychodzi actual sentence grounded in speakers here and now. Basic sentence patterns: (S subject, V verb, C compliment, O object, IO indirect object, DO direct object) 1. Copulative pattern (nie ma nic wsplnego z copulation) SVC (np. John is very sexy) (musi mie specjalny czasownik linking verb) 2. Intransitive pattern SV (np. John disappeared) 3. (Mono)transitive pattern SVO (np. John ate his wife) 4. Ditransitive pattern SVIODO (np. John gave his dog a hydrogen bomb) 5. Complement pattern SVC (np. John applied for a license to kill) (complement to zazwyczaj prepositional phrase) 6. Transitive complement pattern SVOC (John took his computer for a walk). To s tylko patterns, not actual sentences. Basic patterns mona czy (John gave his dog a hydrogen bomb and disappeared) i uzupenia (Today John gave his dog a hydrogen bomb and disappeared very quickly). To, co wida goym okiem, to linear, horizontal structure of sentences. Ale maj one take hidden, vertical, hierarchical arrangements:

3.

Justification to, podobnie, jak wczeniej, grammatical patterns. Grammatically justified grouping of elements = constituent. Zdania dziel si na topic (to, o czym mwimy, w tym wypadku John) i comment (to, co mwimy o topicu, w tym wypadku is very sexy). eby wykres by mega-adny, moemy jeszcze ponazywa czci mowy:

A article, N noun, V verb, Pr preposition, Pn pronoun, NP noun phrase, PP prepositional phrase, VP verb phrase. Prof. Post nalega, eby przestrzega kilku zasad podczas rysowania takich wykresw i zapewne bdzie odejmowa punkty za ich nieprzestrzeganie, warto wic pamita o tym, e: wszystkie kreseczki robimy oczywicie nad zdaniem, a nie pod nim, i wszystkie napisy te tam umieszczamy. Napisy maj by take na zewntrz linii, tzn. jeli jest takie bracket czce dwa elementy, to nie ma by adnych napisw wewntrz tego, tylko na zewntrz (w obrbie jednego poziomu). Jak jest article to piszemy Art, jak auxilary verb to Aux, a na grze zamiast Sentence dajemy samo S. Dodatkowo jedno takie bracket moe czy wicej, ni dwa elementy (przy ditransitive pattern jak robimy co komu to czymy na raz robienie, cosia i komusia. Nie mona tak, e najpierw robimy co, a potem komu). No i poziomy adnie zaznaczamy, ale mi si nie chce. adna analiza zdania wyglda przeto tak:

Kade zdanie w angielskim skada si tak naprawd z NP (topic) i VP (comment). NP to moe by jeden rzeczownik, albo nawet zaimek, dlatego tam powyej we ma nad sob napisane NP. Comment mona atwo odnale, bo zaczyna si wraz z pierwszym czasownikiem w zdaniu. Wszystko przed pierwszym czasownikiem to topic. Event schema, czyli equipment that we have in our minds: Jest sobie taka sytuacja, e nauczyciel zostawi dzieci w klasie na chwil i w tym czasie doszo midzy nimi do violent interaction, czego skutkiem jest rozbite okno. Nauczyciel wraca, chce wiedzie co si stao, wic dzieci si przekrzykuj i opisuj to samo zdarzenie za pomoc wielu rnych event schemata: 1. Kim is the one who did it being schema. 2. The window broke happening schema. 3. Kim broke the window doing schema. 4. Kim felt angry and tried to hit Bruce experiencing schema + doing schema. 5. Kim had a baseball bat in her hand having schema. 6. The baseball bat went through the window moving schema. 7. Bruce has given Kim a nasty picture of himself transferring schema. Schemas maj swoich participants: Patient nic nie robi, tylko jest, albo co mu si dzieje, albo kto mu co robi. Wystpuje w being, happening, doing, having, moving i transferring. Essive nie jestem pewien, czy to te jest participant, ale to jest ta cz zdania, ktra jest charakterystyk czego. Wystpuje tylko w being. Agent rdo energii w zdaniu, sprawca wydarze, to z jego woli rzeczy si dziej. Wystpuje w doing, moving i transferring. Experiencer osoba, w umyle ktrej rozgrywaj si opisywane wydarzenia. Wystpuje tylko w experiencing. Possessor kto, kto co ma. Wystpuje tylko w having. Source miejsce, z ktrego co wystartowao. Wystpuje w moving i transferring. Path droga, ktr co pokonuje. Wystpuje tylko w moving. Goal miejsce, do ktrego co dotaro. Wystpuje w moving i transferring. Gift inna nazwa dla transferowanego obiektu (patienta) w transferring. Recipient osoba, ktra co dostaa. Wystpuje tylko w transferring. Dokadny opis poszczeglnych schemas: 1. Being schema (np. the place on the map is Mysowice) uywa zazwyczaj copulative pattern. Participants to patient (w tym wypadku place on the map), czyli to co, czego charakterystyk podajemy, oraz essive (is Mysowice), czyli jaka charakterystyka (staa, albo zmienna), ktr podajemy. 2. Happening schema (np. the sky is clearing up) mamy tu tylko patienta (sky), ktremu co si dzieje. Nie ma agenta, ktry byby sprawc tego czego. Od being schema rni si to tym, e jest dynamiczne, a being jest statyczne. 3. Doing schema (np. I got up early today, albo I painted the room) zazwyczaj uywa monotransitive pattern. Zawsze mamy agenta, czyli tego, ktry co robi, jest rdem energii (I w obu zdaniach). W drugim zdaniu jest te patient, czyli ten pokj, ktry sta si obiektem mojej energii, ale sam nic nie zrobi. 4. Experiencing schema (np. the boy sees a dog) uywa transitive pattern i sw takich, jak see, know, feel, think, want itp. nie mona stworzy strony biernej. Opisuje sytuacje, w ktrych nikt nic nie zrobi, nikt nie by rdem energii, a wszystko rozgrywa si w umyle participanta, czyli experiencera (w tym wypadku the boy). 5. Having schema (np. he has a baseball bat, albo he had a brilliant idea) wystpuje tu possessor, czyli ten, ktry co ma (he w obu zdaniach), oraz patient, czyli rzecz posiadana (baseball bat i brilliant idea). Uywa sw takich, jak own, belong, czy have. Rzecz posiadana nie musi by materialna (np. brilliant idea), moe to by te inalienable possession, czyli co, co mamy i nie moemy si tego pozby (np. he has cancer). 6. Moving schema (np. I climbed from my room up the ladder on to the roof, albo the apple fell from the tree to the grass, albo the police searched the house from noon till midnight) jest to complex schema, moe by oparte na doing, albo na happening. Opisuje ruch jakiej rzeczy po jakiej drodze z jednego miejsca w inne. Participants to source, czyli miejsce, w ktrym zacz si ruch (my room, the tree, noon), path, czyli droga, ktr co pokonuje (up the ladder), goal, czyli miejsce, w

7.

ktrym ruch si skoczy (the roof, the grass, midnight), oraz albo agent, albo patient. Agent wystpuje, jeli obiekt poruszajcy si by sprawc ruchu (I w pierwszym zdaniu, the police w trzecim), a patient, jeli ruch spowodowao co innego (the apple w drugim zdaniu, bo cigna je grawitacja). Moving schema moe opisywa zarwno sytuacje konkretne (pierwsze dwa zdania), jak i bardziej abstrakcyjne (zdanie trzecie, gdzie ruch odbywa si w czasie, nie w przestrzeni). Transferring schema (np. John gave Mary a rose, albo John gave a rose to Mary) jest to complex schema bazujce na having i moving. Kto co mia, a potem to przebyo drog. Participantw jest wielu, bo jest i source (John) i goal (Mary w drugim zdaniu) i patient (rose), ktry czasem zwany jest gift, jest te agent (John) i recipient (Mary w pierwszym zdaniu). Dwa zdania podane jako przykad maj troch inne znaczenie zmiana formy zawsze pociga za sob zmian znaczenia. W pierwszym zdaniu Mary jest recipientem, wiadomo, e otrzymaa r. W drugim za Mary to tylko goal, bo wiemy, e John jej da, ale nie wiemy, czy dostaa. Pierwsze zdanie jest wic mocniejsze.

Grounding elements: Jeli powiemy please give him this book, to him i this zawsze s relative i s grounded in the speakers here and now. Contextual words to s ich znaczenie zalene jest od kontekstu, w jakim s wypowiadane. Mamy pi rodzajw grounding elements: 1. Mood (tryb), czyli communicative function of a sentence. Wyrniamy a. Declarative mood (statement, np. they offer excellent courses here) b. Interrogative mood (question, np. what courses do they offer here?) c. Imperative mood (rozkaz, np. take only linguistic courses) d. Exclamatory mood (wykrzyknienie, np. what excellent courses are offered here!) 2. Modality (modalno), czyli stosunek mwicego do danego event, wyraony za pomoc modal verbs. Np. w you may take some linguistic courses sowo may wyraa stosunek. I want to go to bed with you wyraa nawet stosunek do stosunku, ale wchodzimy na lizgawk banau... 3. Tense relating the time of the event to the speakers time. Np. jeli powiem she promised to buy me a mufinka, zaznaczam, e opisywane wydarzenie jest wczeniejsze, ni czas, ktry dla mnie jest teraniejszoci. Troch inaczej jest z you will take some linguistic courses I believe to zdanie nie opisuje prawdziwego wydarzenia (bo ono jeszcze nie nastpio), ale pewne modality (speaker sdzi, e to si stanie). Future tense ma nawet modalny czasownik will. Niektrzy uwaaj wic, e future to w ogle nie jest tense, tylko modality. 4. Perfective aspect relating an event to another event. Np. w he has taken some linguistic courses opisywane wydarzenie ma zwizek z teraniejszoci. W by the time he is a third year student, he will have taken some linguistic courses mamy dwa powizane wydarzenia w przyszoci. 5. Progressive aspect czy widzimy event jako punkt w czasie, czy jako stages. Jeli powiemy he took some linguistic courses, jest to tylko jeden punkt w czasie wzi i tyle. Natomiast w he is just taking a linguistic course mamy pewne duration. Rne grounding elements maj konceptualnie rn odlego od event: EVENT Progressive aspect jest najbliej, bo opisuje stages of an event. Perfective aspect event time. Tense speakers time. Modality speakers attitude. Mood communicative function, prawie nie ma zwizku z wydarzeniem. Jak wida cognitivists maj fully semantic approach.

Phonology wobec innych dziedzin linguistics: Jak pamitamy, dziedziny linguistics s jak color spectrum granice midzy nimi s fuzzy (co adnie wida tam powyej). I tak na granicy midzy Lexicology, a Morphology

znale moemy compounding, a midzy Morphology, a Syntax syntactic groups. Phonology jednak nie jest czci tego spektrum, tylko czy si z kad z pozostaych dziedzin. Z poczenia Phonology i Lexicology wynika phonotactics: /pstr/ jest fonologicznie niemoliwe, wic nigdy w angielskim nie bdzie takiego sowa, jak pstryk. Z kolei knight wymawia si /naIt/, bo kombinacja /kn/ jest zabroniona (note to self: a co z technology? tu jest kombinacja /kn/ dziwne). Z poczenia Phonology i Morphology wynikaj zmiany w wymowie wystpujce podczas czenia morphemes. Np. ten sam morpheme -s w cats wymawiany jest jako /s/, a w dogs jako /z/. Z poczenia Phonology i Syntax wynikaj zmiany w wymowie wystpujce pomidzy wyrazami, np. did you, albo can be

Pragmatics:
Funkcje jzyka: jzyk ma wiele funkcji ideational, phatic, interpersonal i inne. Ideational function, czyli funkcja przedstawieniowa, to jest to, o czym mwilimy do tej pory. Jest to representative, symbolic function sowa co oznaczaj, jzyk przedstawia rzeczywisto. Phatic function, czyli funkcja fatyczna, to komunikacja dla komunikacji, dla utrzymania kontaktu, to socialise. Jest to takie pierdzielenie typu how are you today? nie przekazujemy informacji, ani de facto nie prosimy o ni, chcemy tylko nawiza kontakt. Inna nazwa: small talk. Interpersonal function kiedy ludzie si spotykaj, nastpuje interakcja, a jzyk jest najwaniejszym instrumentem interakcji midzyludzkiej. Tym wanie zajmuje si pragmatics. Pragmatics = how do people interact with the use of language. Other functions are subjected to it. Kiedy mwimy its dark in here, przekazujemy tylko informacj, e jest ciemno, ale zazwyczaj kto syszc to wstaje i zapala wiato. Stwierdzenie its dark in here nie byo informacj, lecz prob kiedy co mwimy, mamy zazwyczaj jak intencj. Komunikacja z intencj to performance of speech acts. Speech act to specjalny rodzaj aktu. Wane jest, eby odbiorca zrozumia nasze intencje, w przeciwnym wypadku wymiana zda moe wyglda tak: - Moesz mi poda sl? - Mog. Mamy trzy general types of intentions i odpowiadajce im trzy speech acts: 1. Informative intention (informative act) podajemy jak informacj (statement, description, etc.), albo prosimy o ni. Wymiana informacji, wiadomoci, pomysw itp. 2. Volitional intention (obligative act) bierzemy na siebie jakie obligation, albo nakadamy je na kogo (request), np. I will take you to the zoo (to co wicej, ni informacja, speaker obiecuje, e ich zabierze), albo do this for me speaker nakada na suchacza zobowizanie. 3. Constituting the reality (constitutive act) zmieniamy rzeczywisto, np. jestecie mem i on w czasie lubu, albo I name this ship.... Tworzymy nowe fakty.

Types of speech acts:

Jest sobie takie oto stwierdzenie: 1. My computers out of order. (speech act = statement, informative intention) Stwierdzenie to moe by true, albo false. Z pocztku linguists interesowali si wanie tym true/false factor. Spjrzmy jednak na expression numer dwa: 2. Could you lend me your notebook? (request, volitional) Tutaj ju nie ma true/false factor. Tak samo jest w nastpnym: 3. Sure, Ill bring it tomorrow. (promise, volitional) Stwierdzenie numer dwa nie jest ani true, ani false, jest natomiast succesfully performed, co wida w stwierdzeniu numer trzy. Speech acts inne, ni statements, rozpatrywa naley pod ktem succesfulness . 4. Oh thank you, youre very kind (speech act = thanks) 5. I name this ship Queen Elizabeth (speech act = declaration) (te dwa to nie wiem po co nam one) Pojcie speech acts zawdziczamy Johnowi Austinowi, ktry napisa o nim w swojej ksice z 1962 (?) roku, How to do Things with Words, czyli Jak czyni sowami. Inny wany pan to John Searle i jego ksika z 1968 roku, Speech Acts. Klasyfikacja speech acts wedug Searlea: 1. Assertives, np. Sam smokes a lot. Przekazujemy jak informacj. 2. Directives, np. Get out of here. Nakadamy obligation na suchacza (zazwyczaj jako imperative, ale moe by te request).

3.

4. 5.

Commisives, np. I promise to come tomorrow. Bierzemy obligation na siebie. Promise to performative verb explicitly pokazuje intencje mwicego, nazywa intencj i speech act. Zazwyczaj jest w present tense. Intention moe by explicit, albo implicit, jak w Ill come tomorrow jest to obietnica, ale mwicy nie mwi, e obiecuje. Expressives, np. Congratulations on your birthday!. Acts wchich carry or signal your emotions. Declarations, np. I name this ship....

Kognitywna klasyfikacja speech acts: 1. Informative: a. Assertives b. Informative questions (np. what movie did you see last weekend?, wedug Searlea nale one do directives). 2. Obligative: a. Directives b. Commisives 3. Constitutive: (s highly ritualised, musz by wypowiadane w odpowiednim kontekcie, inaczej nie maj mocy. Jeli podejd do grupki blokersw i powiem im ogaszam was mem i on, nie stan si maestwem) a. Expressives (tak, one te potrzebuj kontekstu) b. Declarations

Felicity conditions:
Kady speech act ma wasny zestaw felicity conditions (inna nazwa happiness conditions), czyli warunkw fortunnoci. To jest to, co speech acts maj zamiast true/false. Akt jest felicitly/succesfully performed, jeli spenione zostan odpowiednie warunki, czyli odpowiednie okolicznoci bd. Np. jeli speech act to promise, to, co obiecujemy, musi by korzystne dla suchacza, inaczej bdzie to threat. Felicity conditions znane s zarwno mwicym, jak i suchaczom. Request felicity conditions: 1. S (speaker) wants P (something) to be done. 2. S believes that H (hearer) can do P. 3. S believes that P has not been done yet. 4. S wants H to do P. 5. S believes that if he does not request, P will not be done. Request nie musi by uczynione bezporednio (np. trzeba wynie mieci), ale jestemy constrained przez powysze felicity conditions, np. nie prosimy kogo, eby zrobi co, co ju zostao zrobione. Questions felicity conditions: 1. S does not know P. 2. S wants to know P. 3. S wants H to tell him P. 4. S believes that H knows P. 5. S believes that if he does not ask, H will not tell him P.

The Cooperative Principle (CP) & Maxims of Conversation:

Paul Grice w swojej ksice z 1975 roku, Logic and Conversation, opisa CP i Maxims of Conversation. S to takie wskazwki jak si dobrze komunikowa. Kiedy si komunikujemy, chcemy wsppracowa z rozmwc i std Cooperative Principle. Brzmi ona tak: make your conversational contribution such as required at the stage at which it occurs. Jest to very powerful instrument do niebezporedniego przekazywania informacji (wicej o tym za chwil). Jeli chcesz trzyma si CP, musisz speni cztery Maxims.

Maxims of Conversation:
1. Maxim of Relevance: Be relevant. Innymi sowy mw na temat. Przykad adnej konwersacji: Q: When was the University of Wrocaw founded? A: In 1702. Maxim of Quality: Try to make your contribution one that is true. Dont say what you believe to be false. Dont say that for which you lack evidence. Tu chyba nie trza wyjania nic. Przykad: Q: Do you happen to know who won yesterday? A: No, I dont know (bo rozmwca nie oglda meczu) 2.

Albo A: I believe Liverpool did. Maxim of Quantity: Make your contribution as informative as required for the current purpose of the exchange. Do not make your contribution more informative than required. Nie gadaj za duo, ani za mao. Przykad: Q: How do I get on to the balcony? A: Just open the balcony door. Maxim of Manner: Avoid obscurity of expression. Avoid ambiguity. Be brief. Be orderly. Przykadem ambiguity moe by entertaining professors can be a problem. Moe by zamierzona (celowe pogwacenie maxim). Be brief overlaps with Maxim of Quantity. Przykady: Q: Did the US Government play any part in Bin Ladens family departure from the USA? Did they, for example, actively encourage the family to leave? A: No, the US Government did not encourage any of such actions. W codziennej mowie czsto naruszamy te maxims i przez to przekazujemy dodatkowe informacje. Liczymy, e odbiorca zauway to naruszenie i zrozumie. Speakers are not angels. Violation of maxims flouting. It produces implicatures, bo jak floutujesz, to suchacz zadaje sobie pytanie czemu to robisz i jako to sobie interpretuje. Przykad (matka z dzieciakiem rozmawiaj): M: Have you done your room and washed your face? K: I have done my room. Dzieciak jest relevant, manner i quality s w porzdku, ale narusza maxim of quantity matka prosia go o dwa pieces of information, a on jej poda tylko jeden. Matka przeto od razu naruszenie zauwaa i zakada, e dzieciak twarzy nie umy, cho wcale tego nie powiedzia. Inny adny przykad (kobieta i mczyzna): K: How do you like my new hairstyle? M: Lets get going. I wszystko jasne. Oto ze odpowiedzi na pytania w przykadach dotyczcych maxims: 1. The encyclopedia is there on the shelf. Ta odpowied amie oczywicie Maxim of Relevance, bo pytajcy pyta o uniwerek, a nie o encyklopedi. Jednak kada odpowied w rozmowie jest w pewien sposb relevant, bo inaczej nie byoby rozmowy jest relveant indirectly. Odpowiadajcy mia zapewne na myli, e pytajcy moe sobie w encyklopedii sprawdzi kiedy zaoono uniwerek. Quantity i manner te zapewne zostay pogwacone. Implicature jest takie: sam sobie sprawd odpowiadajcy niemiy jest. 2. Juventus did (a wiesz, e to nieprawda). Zakadajc, e suchacz te wie, e to nieprawda, implicature moe by albo sprawdza mnie, albo jest wkurzony, bo jego zesp przegra. Jeli pytajcy nie wie, e to nieprawda, to oczywicie nie ma jak zauway pogwacenia. 3. Walk up to the balcony door, turn the door handle clockwise as far as it will go, and then pull gently towards you. Brzmi to jak instrukcja i jest totally nasty. Implicature: speaker jest zirytowany i zapewne ironizuje. 4. I would not try to steer you away from that conclusion. Jest relevant (indirectly?), quality jest ok., ale quantity i manner s naruszone. Co jak nie potwierdzam, ale nie zaprzeczam. Presupposed knowledge knowledge taken for granted. Nawet jeli naruszamy maksymy, komunikacja moe si odbywa, bo speaker i hearer maj pewn wspln wiedz. Kiedy obcokrajowiec wietnie mwicy po polsku syszy zdanie Magdalenka postawia pod znakiem zapytania czysto intencji obozu Solidarnociowego, zapewne niewiele rozumie brakuje mu factual knowledge. Types of sentences: Declarative sentence suy constitutive acts. Interrogative sentence suy informative acts. Imperative sentence suy obligative acts. To s patterns, but not rules, czyli s wyjtki od nich. Declarative sentences mog zosta uyte take do informative acts (dzi jest roda) i obligative acts (zostawie drzwi otwarte). Interrogative sentences mona te uy do obligative acts (can you pass the salt please?). 4. 3.

Politeness:

Na pocztku konwersacji zazwyczaj jest phatic phase, gdzie uwamy rytualnych zwrotw, np. co sycha? i rozmawiamy o w miar bezpiecznych, neutralnych rzeczach. Zazwyczaj jednak przechodzimy po tym do tematw mniej bezpiecznych, bo celem konwersacji jest gwnie przekazanie komu co mylimy/czujemy, albo co chcemy, eby dla nas zrobi. Przyjmujemy przy tym pewn tosamo, ktra nazywa si face to jest to jak chcemy by postrzegani. Dziki temu druga osoba moe odczyta nasze uczucia i pragnienia, a my, respektujc jej face, moemy sprawi, by ona te czua si dobrze. Rozmowa na mniej bezpieczne tematy moe jednak zagraa face suchacza, szczeglnie, jeli uyjemy direct speech act i np. powiemy zamknij drzwi. Moe to narusza autonomi odbiorcy i przez to jest niegrzeczne. Lepiej uy indirect speech act i np. zapyta czy mgby zamkn drzwi?. Poprzez indirect speech act floutujemy maxim of quantity i mwimy wicej, ni trzeba (bo, jak pamitamy, wicej = grzeczniej). W niektrych sytuacjach direct speech act nie jest uwaany za niegrzeczny, np. w gronie przyjaci, albo w przepisie kulinarnym (nie piszemy czy mgby gotowa warzywa pod przykryciem?). Jeli chcemy by grzeczni, uywamy positive or negative politeness strategies. Positive politeness strategies sygnalizuj suchaczowi, e mwicy docenia jego potrzeby. Mona uy np. inclusive we i powiedzie lets shut the door, kiedy mamy na myli I want you to shut the door. Mona te uy komplementw, albo ingroup address forms (np. give us a hand, son), cokolwiek to znaczy. Negative politeness strategies pokazuj z kolei, e mwicy respektuje fakt, e suchajcy nie chce, eby mu co narzucano (adne zdanie, wiem). Zazwyczaj pytamy, czy suchacz moe, albo chce to zrobi, np. can you shut the door, please?, albo will you shut the door, please?. Najgrzeczniejsz form jest stwierdzenie np. jest przecig suchacz powinien si domyli, e chcemy, by zakmn drzwi. Metonymy tu dziaa. Akt zagraajcy face suchacza jest w ten sposb ukryty.

Text linguistics:
Tradycyjnie uwaa si, e tekst to grouping of sentences or language expressions, jednak sam tekst prawie nigdy nie zawiera wszystkich informacji potrzebnych, by go zinterpretowa. Uwajc elementw tekstu i naszej wasnej wiedzy o wiecie, tworzymy text representation, czyli nasze rozumienie tekstu. W jego skad wchodzi m.in. event schema. Dziaa to podobnie do semiotic triangle:

Czytajc poszczeglne zdania, tworzymy sobie z nich text representation i z tego odczytujemy wydarzenia. Autor tekstu dziaa oczywicie w drug stron. Jak wida, tekst dziaa jak kady inny language unit. Jest to taki wielki language sign. Tekst suy komunikacji generalnie. Komunikacja to ona tak wyglda:

Kiedy piszemy, uywamy niemal wycznie verbal communication, czyli za pomoc sw si komunikujemy. W mowie dochodz jeszcze czynniki paralinguistic/paraverbal, czyli rytm, gono, prdko mowy etc., oraz nonverbal, takie, jak gesty, czy mimika. Paralinguistic i nonverbial means daj clues for interpretation. Zarwno

w mowie, jak i w pimie, istnieje jednak jeszcze jeden aspekt world of speaker / hearer, czyli ich wiedza o wiecie, wiedza kulturalna, myli i uczucia. Text linguistics bada jak ludzie komunikuj si za pomoc tekstw i jak odczytuj z nich wicej, ni tylko sowa, ktre widz/sysz. Textual function of language tekst pisany ma, podobnie, jak mowa, ideational function i interpersonal function. Ma te jednak textual function zawiera informacje o wasnej strukturze, ktre pomagaj go przetwarza, np w tym rozdziale zajmiemy si blablabla. Interpretacja tekstu to co wicej, ni tylko suma interpretacji poszczeglnych zda. Wemy na przykad taki krtki tekst: On our way to the reception, the engine broke down. We were late for the party. Mamy tutaj trzy pozornie niezwizane ze sob wydarzenia podr, zepsucie si silnika, oraz spnienie si na party. Czytelnik owego tekstu zapewne wycignie z niego duo wicej, ni to, co jest w tych dwch zdaniach zawarte. Moemy bez problemu zrozumie, e silnik, ktry si zepsu, by w samochodzie i e w samochodzie tym siedzia Speaker, cho o adnym samochodzie w tekcie nie ma mowy. Zakadamy te, e pomidzy zdaniami jest jaki zwizek (maxim of relevance) i e Speaker jecha owym samochodem na przyjcie, na ktre si spni dlatego wanie, e silnik si zepsu. Te wszystkie nasze zaoenia nazywaj si inferences i zawiera si w nich world of speaker/hearer, oraz implicatures, o ktrych mowa bya wczeniej. Coherence & cohesion: Jeli moemy z tekstu odczyta text representation, to znaczy, e tekst jest coherent. Mona to uzyska za pomoc cohesive links, czyli np. zaimkw, ktre cz zdania ze sob. Jeli tekst zawiera takie widoczne links, mwimy o cohesion. Mona jednak napisa test bez cohesion, ktry wci bdzie coherent. Z drugiej strony tekst zawierajcy cohesive links wcale nie musi by coherent. Coherence to sprawa text representation, a nie samego tekstu. Jest ona osigana na trzy sposoby (tzn. Post mwi, e coherence s dwa rodzaje, po czym wymienia trzy...): Referential coherence odnosimy si wielokrotnie do tych samych rzeczy, np.: Widziae t dziewczyn? Stary, ona jest najmilsz, najbardziej urocz dziewczyn jak kiedykolwiek znaem! Chyba si w niej zakocham. Relational coherence czymy fragmenty tekstu za pomoc coherence relations (cause-consequence, contrast etc.), np.: Ukradli mi rzutnik. Dlatego te nie poka pastwu slajdw. Cultural model coherence co jak event schema. Np. jeli czytamy Wiesaw W. zosta skazany na dwanacie lat wizienia za morderstwo. Ofiara zostaa miertelnie ranna w czasie strzelaniny blablabla, automatycznie wychwytujemy zwizek midzy zdaniami, cho nie jest on w aden sposb zaznaczony w tekcie. To dlatego, e mamy w gowie cultural model dotyczcy morderstwa i wiemy, e musi by te ofiara, e morderca dostaje wyrok itp. Jest tu pewna gradacja: referential coherence jest najbardziej lokalna, cultural model coherence najbardziej globalna. Cultural model zazwyczaj zaznaczony jest ju w tytule tekstu, np. Potrjne morderstwo na Krzykach. Przez relational i cultural model coherence jeden tekst moe mie wiele interpretacji. Odnoszc si do rzeczy uywamy trzech rodzajw rzeczownikw: Proper nouns, np. John. Pronouns, np. he. Common nouns, np. my young neighbor from upstairs. Proper nouns i pronouns nie bior modifications (my young John?), poniewa odnosz si do konkretnego obiektu. Common nouns odnosz si do klasy obiektw i dlatego czsto trzeba je modyfikowa. Ma to zwizek z identification of things and people odbiorca powinien mc zidentyfikowa to, o czym mwisz. To, jakiego rzeczownika uyjemy i ile dooymy modyfikatorw, zaley od prominence danego obiektu. Jeli mwimy o czym cay czas, wystarczy krtkie wyraenie. Jeli co zostao np. wspomniane dawno temu, albo jest now informacj, potrzeba duszego wyraenia. Przykad spjnego tekstu: Once upon a time there was a little girl. The girl was called Goldilocks. She lived in a forest. W pierwszym zdaniu, kiedy dziewczynka zostaje wprowadzona do tekstu, musi mie modifier. W drugim zdaniu wystpuje ju jako sam common noun, a w trzecim, kiedy wiadomo, e mowa jest cay czas o niej, zostaje zastpiona zaimkiem. Jak wida im starsza jest informacja, tym krtszego wyraenia potrzebuje. Modyfikatory nie s wic ozdobnikami, nie mog by uywane losowo. Speech genre to gatunek mowy. Istniej takie teksty, jak np. horoskop, albo prognoza pogody, i patrzc na jaki tekst, potrafimy powiedzie o, to jest ogoszenie matrymonialne, a nie list kondolencyjny. Mwilimy do tej pory, e tekst to biggest language unit. Zwolennicy speech genres uwaaj jednak, e to wanie genre jest

najwikszym language unit. Genres = schemas for spoken and written communication. Ready-made, preestablished s. Maj trzy charakterystyki: Stable structure. Characteristic language store/devices. Unique theme/topic recenzja filmu i recenzja przedstawienia teatralnego mog by do siebie bardzo podobne pod wzgldem struktury i jzyka, ale traktuj o rnych rzeczach i potrafimy je odrni. Wane ksiki i takie tam: Furdal, A. 1982 Genologia lingwistyczna BPTJ 39 Bachtin, M. 1986 Problemy gatunkw mowy w zbiorze Estetyka twrczoci sowa Bartmiski, J (?) 2004 Akty i gatunki mowy Swales, J. 1990 Genre analysis

Comparison of languages:
Porwnywa jzyki mona na dwa sposoby: Diachronic comparison jak si w czasie zmieniay. Tutaj zalicza si comparative-historical linguistics, rzecz popularna w XIX wieku. Synchronic comparison wspczesne jzyki si porwnuje. To byo w XX wieku popularne. Dwie rzeczy tu wchodz: o Typological linguistics o Contrastive linguistics Comparative-historical linguistics: zajmuje si grupowianiem jzykw w language families i ustalaniem ich taksonomii (drzewka takie). Badano rne jzyki i si okazao, e jedne s podobne, a inne nie, wic mona je pogrupowa odpowiednio i przeledzi jak si rozwijay. Wicej o tym poniej jest. Typological linguistics: zajmuje si odkrywaniem language universals, czyli cech wsplnych jzykw. Contrastive linguistics: porwnuje dwa jzyki i np. mona potem sownik dwujzyczny zrobi, albo wskaza rnice, eby atwiej si mona byo uczy obcego jzyka.

Indo-European languages:
Jest to jedna z najwikszych language families. Comparative-historical linguistics traktuje ewolucj jzykw tak samo, jak ewolucj organizmw. Mona jzykom takie drzewo genealogiczne zrobi. Wszystkie indoeuropejskie jzyki wywodz si zapewne z jednego jzyka zwanego Proto-Indo-European. Potem ten jzyk si roznis od Indii po Islandi. Rodzina ta dzieli si na dwie gazie, Eastern (Satem) i Western (Kentum). W jzykach Satem sowo oznaczajce liczb 100 zaczyna si na s (tak, jak u nas), a w Kentum na k, albo h (tak, jak w angielskim). Poniej jest adna, ale niekompletna lista jzykw indo-europejskich, ktr musimy wyku. Jzyki te s powizane genealogicznie, nie strukturalnie. Eastern (Satem): Indo-Aryan Iranian Armenian Baltic: Lithuanian, Latvian, Estonian Slavonic: o Eastern Slavonic: Russian, Ukrainian, Belarussian o Western Slavonic: Polish, Czech, Slovak o Southern: Bulgarian, Serbo-Croatian, Slovene, Macedonian Albanian Western (Kentum): Hellenic Latin Romance: o Eastern Romance: Italian, Romanian, Sardinian o Ibero-Romance: Spanish, Portugese

o Galo-Romance: French, Provancal Celtic: o Goildalic: Irish, Scots, Gaelic o Cymric: Welsh, Cornish Germanic: o Eastern Germanic: Gothic o Northern Germanic: Swedish, Norwegian, Danish, Icelandic o Western Germanic: English, Dutch, German, Jiddish (a nie Yiddish?), Afrikaans