Carlo Jean Geopolityka.

Recenzja

Jan-Victor Landowski Recenzja: Carlo Jean, Geopolityka, Wydawnictwo Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 2007, ss. 391, prze. Tomasz Orowski, Justyna Pawowska. Carlo Jean to woski specjalista z zakresu geopolityki i geostrategii. Jest absolwentem Akademii Wojskowej w Modenie oraz woskiej i francuskiej szkoy wojennej, dowdc wojskowym, wykadowc akademickim. Zajmuje si geopolityk w zakresie zarwno teoretycznym, jak i praktycznym. Liczne prace naukowe z dziedziny stosunkw midzynarodowych, strategii i logistyki doprowadziy go na stanowisko prezesa Centrum Wyszych Studiw Obrony Sztabu Generalnego. W latach dziewidziesitych by czonkiem grupy konsultacyjnej woskiego MSZ oraz doradc wojskowym prezydenta Republiki za kadencji Francesca Cossigi. Jednym z dzie Carlo Jean jest Geopolityka. Pozycja ta wydana zostaa w 1995 jako woski podrcznik geopolityki. Polskie wydanie dziea Carlo Jean posiada dwa dodatkowe rozdziay Tomasza Orowskiego, tematycznie zwizane z Europ rodkowo-Wschodni. Cz napisana przez samego Carlo Jean skada si z dziesiciu rozdziaw, w ktrych omawiane s podstawowe zagadnienia z dziedziny geopolityki: znaczenie terminw, podstawowe teorie, czynniki i metody itd. We wprowadzeniu do Geopolityki Tomasz Orowski omawia problem z zakresu teorii nauk politycznych. Ju na pierwszych stronach odmawia geopolityce prawa do bycia osobn nauk. Zastosowane przez niego wyjanienie jest nieprecyzyjne, wymaga dalszego poszukiwania informacji. Czytelnik musi sign do innych publikacji by uzyska satysfakcjonujc wiedz. Przykadowo, Jacek Czaputowicz w publikacji Teorie Stosunkw Midzynarodowych rwnie wskazuje, e geopolityka nie powinna by uznawana za osobn nauk, lecz zawarte przez niego argumentacje pozwalaj wstpnie zorientowa si w tematyce.[1] Orowski uwaa, e geopolityka nie jest w stanie odkrywa prawidowoci, zarzuca jej brak wartoci heurystycznych. I tu znowu pojawia si problem z wyjanieniem. Orowski zarzuca geopolityce brak jednolitego stanowiska w sprawie wyszoci potg, kontynentalnej czy mo rskiej, przywoujc zderzenie potgi morskiej Wielkiej Brytanii i kontynentalnej Rosji przeciwko kontynentalnym Niemcom w czasie II wojny wiatowej. Podany przykad wydaje si jednak zbyt wsko omwiony. Istnieje moliwo zego odbioru podanych informacji przez czytelnika. Ponadto, argumentacja o braku moliwoci odkrywania prawidowoci pograaby wszystkie nauki spoeczne.

Tomasz Orowski wskazuje jednak na do ciekaw, moe i najistotniejsz warto tego dziea. Po pierwsze, ksika ta jest woskim podrcznikiem akademickim. Wosi nie posiadaj tak znaczcych przedstawicieli nauk politycznych jak Amerykanie, Rosjanie, Niemcy itd. Po drugie, s krajem mao znaczcym na arenie midzynarodowej, w Unii Europejskiej rwnie odgrywaj drugorzdn rol. Nie maj moliwoci prowadzenia polityki na skal globaln. Ten aspekt czy Wochy z Polsk, przez co ksika ta staje si zdecydowanie bardziej interesujca dla polskiego czytelnika. Carlo Jean w pierwszym rozdziale omawia definicje i istot geopolityki. W c iekawy sposb przedstawia podstawowe problemy. Omawia rnic pomidzy geopolityk wspczesn i tradycyjn, pokazuje zmiany, ktre nastpiy w tej dziedzinie. W kolejnym rozdziale wskazuje, jakie znaczenie ma geopolityka i jakie zadania przed ni stoj. Przedstawia geopolityk jako szczeglne podejcie do polityki, wskazujc na rnice w metodach badawczych i teorii. Podkrela, i istot geopolityki nie jest przewidywanie ani opisywanie sceny, areny politycznej, lecz [...]wyodrbnienie interesw i celw konkretnego podmiotu politycznego, zalenych od poziomu jego siy i swobody dziaania spord wielu moliwoci przy uwzgldnieniu interakcji, w ktre wchodzi on z innymi czynnikami operujcymi na tym samym terytorium, a take reakcji rodowiska midzynarodowego.[2] Dalej wskazuje na jeszcze jeden istotny element: w geopolityce istotne s zarwno teorie normatywistyczne, jak i behawioralne. Obie teorie su do okrelenia konkretnych wyborw. Autor nie wchodzi w dyskusje z zakresu teorii polityki, a jedynie w prosty sposb przedstawia powysze zagadnienia. Dalej opisuje rnic pomidzy podstawowymi pojciami jak np. geopolityka i geografia polityczna. Cay ten rozdzia daje jasne i przejrzyste spojrzenie na dyscyplin, bdc dobrym wstpem do dalszych rozwaa. W drugim rozdziale Jean porusza wybrane teorie i ich przedstawicieli. Omawia Ratzela, Kjellna, Mackindera, Haushoffera i inne wybitne postacie geopolityki. Dzieli i przedstawia te osobistoci w zalenoci od ich znaczenia i zakresu omawianych koncepcji. W poszczeglnych podrozdziaach konfrontuje ze sob omawiane postacie, na przykadzie zderzenia protoplastw geopolityki Ratzela i Kjelln. Kolejne rozdziay omawiaj aktorw i ich interesy, a take znaczenie organizacji, kultury i technologii. Dalsza cz jest powicona czynnikom i metodom. Niestety, tak jak w wikszoci podrcznikw, autor poprzesta na wymienieniu tych czynnikw, bez rozwinicia problemu. Ten suchy opis powoduje uczucie niedosytu u czytelnika. W nastpnych rozdziaach omawiane s ju konkretne zagadnienia tematyczne, wybrane przez autora. Omawia on znaczenie geostrategii i si zbrojnych, geoekonomi i wojny ekonomiczne, znaczenie geopolityki po zimnej wojnie i geopolityk regionaln, scenariusze wiatowe. Autor porusza ciekawe tematy, przedstawiajc je z perspektywy Woch (co ma, jak wspomniano na pocztku, interesujcy kontekst dla polskiego odbiorcy, lecz jednoczenie spore ograniczenia). Przedstawia blok cywilizacji zachodniej razem z cywilizacj prawosawn i japosk, ktre musz stawi czoa zagroeniom trzeciego wiata. Jean wydaje si zapomina, i w samej Unii Europejskiej istnieje taka rozbieno interesw, powodw do konfliktw (wewntrznych i zewntrznych). Europa jako twr nie jest jednolita, idealnie zintegrowana. Take rnica w poczuciu bezpieczestwa pomidzy Europ Zachodni i Europ Wschodni jest diametralna. Dla Europy Zachodniej zagroenie stanowi napyw imigrantw, wycofanie si USA. Dla Europy Wschodniej zagroenie nadal ley na Wschodzie. Znaczenie ma te wycofywanie si Stanw Zjednoczonych i przenoszenie ich zainteresowania na rejon Pacyfiku. Problemy targajce pastwami Europy Zachodniej zwizane s z problemami wewntrznymi. Wschodnia cz Europy nadal odczuwa zagroenie wynikajce z bliskiego pooenia wzgldem Rosji. 2

Autor wskazuje, e Pastwa Europy Zachodniej nie maj adnego zagroenia, powinny wic dziaa w celu stworzenia systemu antywojennego oraz rozwija si w kierunku ekonomicznym, by mc opiera si wzrostowi znaczenia Azji Poudniowo-Wschodniej. Tego typu hipoteza wydaje si by do grona. Pastwo, instytucja, ktra przestaje odczuwa bezporednie zagroenie moe sta si atwym celem dla innego podmiotu. Wszystkie liczce si imperia posiaday znaczce moliwoci militarne, nie tylko w celu ekspansji terytorialnej, ale te w celu obrony swoich ekonomicznych interesw. Wspczesnym przykadem s Stany Zjednoczone. Tym samym kierowao si imperium brytyjskie i tym samy kieruj si nowi znaczcy gracze na arenie midzynarodowej (np. Chiny). Moliwoci militarne s nadal w wielu kwestiach istotnym czynnikiem. Ostatni rozdzia powicony jest geopolityce polskiej. Napisany zosta, tak jak wstp, przez Tomasza Orowskiego. Biorc pod uwag fakt, i ksika zostaa opracowana przez Wocha, cz powicona Polsce jest miym zaskoczeniem. Rozdzia ten zawiera krtki opis najistotniejszych zagadnie. Orowski rozpoczynajc od podstawowych zaoe i opisu granic, idzie nastpnie w kierunku koncepcji. Niestety w tych koncepcjach skupia si na konfrontacji Dmowskiego z Pisudskim, omijajc innych istotnych przedstawicieli polskiej myli. Zwaywszy na ograniczon objto dziea, zredukowanie przykadw polskich mylicieli wydaje si by uzasadnione, zastanawia jednak taki, a nie inny dobr postaci. Ksika Carlo Jean jest podrcznikiem akademickim. Ksik mona podzieli na dwie czci pod wzgldem dobranej tematyki. Pierwsza cz traktuje o podstawach, poruszanych w wikszoci opracowa, jak metodologia, przedstawiciele i najistotniejsze koncepcje. Druga cz opisuje ju wspczesn problematyk, jest raczej opracowaniem dotyczcej praktycznej strony polityki midzynarodowej. Omawiane tematy mog by interesujce dla osoby zaczynajcej swoj przygod z geopolityk, jednak wikszo informacji jest opisana zbyt oglnie i szcztkowo, w sposb nie uatwiajcy dokadniejszego zgbienia tematu. W ksice tej autor porusza zbyt wiele wtkw, nie skupiajc si tak naprawd na adnym z nich. Geopolityka C. Jeana jest pozycj obowizkow dla znawcw tematu i badaczy polityki globalnej. Naley jednak podej do niej z du ostronoci i wycign samodzielne wnioski z licznych niedocigni popenionych przez autora. Jako podrcznik akademicki pozycja ta ma zbyt wiele brakw. Nadaje si natomiast na lektur uzupeniajc, pokazujc oryginalne spojrzenie na geopolityk.