Zestaw wzorw matematycznych zosta przygotowany dla potrzeb egzaminu maturalnego z matematyki obowizujcej od roku 2010.

Zawiera wzory przydatne do rozwizania zada z wszystkich dziaw matematyki, dlatego moe suy zdajcym nie tylko podczas egzaminu, ale i w czasie przygotowa do matury. Zestaw ten zosta opracowany w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej we wsppracy z pracownikami wyszych uczelni oraz w konsultacji z ekspertami z okrgowych komisji egzaminacyjnych. Mamy nadziej, e zestaw, ktry przygotowalimy maturzystom, speni swoje zadanie i przyczyni si do egzaminacyjnych sukcesw.

Publikacja wspfinansowana przez UE w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego. Publikacja jest dystrybuowana bezpatnie.

SPIS TRECI 1. Warto bezwzgldna liczby............................................................................ 1 2. Potgi i pierwiastki........................................................................................... 1 3. Logarytmy ........................................................................................................ 2 4. Silnia. Wspczynnik dwumianowy ................................................................ 2 5. Wzr dwumianowy Newtona........................................................................... 2 6. Wzory skrconego mnoenia ........................................................................... 3 7. Cigi ................................................................................................................. 3 8. Funkcja kwadratowa ........................................................................................ 4 9. Geometria analityczna...................................................................................... 4 10. Planimetria ....................................................................................................... 6 11. Stereometria ................................................................................................... 12 12. Trygonometria ................................................................................................ 14 13. Kombinatoryka............................................................................................... 15 14. Rachunek prawdopodobiestwa .................................................................... 15 15. Parametry danych statystycznych .................................................................. 16 16. Tablica wartoci funkcji trygonometrycznych ............................................... 17

1. WARTO BEZWZGLDNA LICZBY Warto bezwzgldn liczby rzeczywistej x definiujemy wzorem: x dla x 0 x = x dla x < 0 Liczba x jest to odlego na osi liczbowej punktu x od punktu 0. W szczeglnoci:
x 0 x = x x y x + y x y = x y

Dla dowolnych liczb x, y mamy: x+ y x + y Ponadto, jeli y 0 , to

x x = y y Dla dowolnych liczb a oraz r 0 mamy warunki rwnowane: xa r ar x a+r

xa r x a r lub x a+r

2. POTGI I PIERWIASTKI Niech n bdzie liczb cakowit dodatni. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej nt potg: an = a ...
a 
n razy

Pierwiastkiem arytmetycznym e b n = a .

a stopnia n z liczby a 0 nazywamy liczb b 0 tak,

a2 = a .

W szczeglnoci, dla dowolnej liczby a zachodzi rwno:

Jeeli a < 0 oraz liczba n jest nieparzysta, to n a oznacza liczb b < 0 tak, e b n = a . Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniej.
_____ * _____

Niech m, n bd liczbami cakowitymi dodatnimi. Definiujemy: 1 dla a 0 : an = n oraz a 0 = 1 a

a = n am m 1 dla a > 0 : a n = n m a Niech r, s bd dowolnymi liczbami rzeczywistymi. Jeli a > 0 i b > 0 , to zachodz rwnoci: s ar ar as = ar +s = ar s ( a r ) = a r s as

dla a 0 :

m n

a a (a b) = a b = r b b Jeeli wykadniki r, s s liczbami cakowitymi, to powysze wzory obowizuj dla wszystkich liczb a 0 i b 0 .
r r r

3. LOGARYTMY

Niech a > 0 i a 1 . Logarytmem log a c liczby c > 0 przy podstawie a nazywamy wykadnik b potgi, do ktrej naley podnie podstaw a, aby otrzyma liczb c: log a c = b a b = c Rwnowanie: a loga c = c Dla dowolnych liczb x > 0 , y > 0 oraz r zachodz wzory: x log a ( x y ) = log a x + log a y log a x r = r log a x log a = log a x log a y y Wzr na zamian podstawy logarytmu: jeeli a > 0 , a 1 , b > 0 , b 1 oraz c > 0 , to log a c log b c = log a b log x oraz lg x oznacza log10 x .
4. SILNIA. WSPCZYNNIK DWUMIANOWY

Silni liczby cakowitej dodatniej n nazywamy iloczyn kolejnych liczb cakowitych od 1 do n wcznie: n ! = 1 2 ... n Ponadto przyjmujemy umow, e 0! = 1 . Dla dowolnej liczby cakowitej n 0 zachodzi zwizek: ( n + 1)! = n ! ( n + 1)
_____

Dla liczb cakowitych n, k speniajcych warunki 0 k n definiujemy wspczynnik n dwumianowy (symbol Newtona): k n n! = k k !( n k ) !
Zachodz rwnoci: n n ( n 1)( n 2 ) ... ( n k + 1) = 1 2 3 ... k k n n n = =1 k nk 0
5. WZR DWUMIANOWY NEWTONA

_____

n =1 n

Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dla dowolnych liczb a, b mamy: n n n n n n ( a + b ) = a n + a n1b + ... + a nk b k + ... + ab n1 + b n 0 1 k n 1 n

6. WZORY SKRCONEGO MNOENIA

Dla dowolnych liczb a, b: 2 ( a + b ) = a 2 + 2ab + b 2

( a b)

= a 2 2ab + b 2

( a + b ) = a 3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3 3 ( a b ) = a3 3a 2b + 3ab2 b3
3

Dla dowolnej liczby cakowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzr: a n b n = ( a b ) ( a n 1 + a n 2b + ... + a n k b k 1 + ... + ab n 2 + b n 1 ) W szczeglnoci: a 2 b 2 = ( a b )( a + b )
a 2 1 = ( a 1)( a + 1)

a 3 b3 = ( a b ) ( a 2 + ab + b 2 )

a 3 + b3 = ( a + b ) ( a 2 ab + b 2 )

a 3 1 = ( a 1) ( a 2 + a + 1)

a n 1 = ( a 1) (1 + a + ... + a n 1 )

a 3 + 1 = ( a + 1) ( a 2 a + 1)

7. CIGI

Cig arytmetyczny
an = a1 + ( n 1) r

Wzr na nty wyraz cigu arytmetycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i rnicy r: Wzr na sum S n = a1 + a2 + ... + an pocztkowych n wyrazw cigu arytmetycznego: Sn = 2a + ( n 1) r a1 + an n = 1 n 2 2

Midzy ssiednimi wyrazami cigu arytmetycznego zachodzi zwizek: a +a an = n 1 n +1 dla n 2 2

Cig geometryczny Wzr na nty wyraz cigu geometrycznego ( an ) o pierwszym wyrazie a1 i ilorazie q:

an = a1 q n 1 dla n 2 Wzr na sum S n = a1 + a2 + ... + an pocztkowych n wyrazw cigu geometrycznego:

1 qn dla q 1 a Sn = 1 1 q n a dla q = 1 1 Midzy ssiednimi wyrazami cigu geometrycznego zachodzi zwizek: 2 an = an 1 an +1 dla n 2

Procent skadany

Jeeli kapita pocztkowy K zoymy na n lat w banku, w ktrym oprocentowanie lokat wynosi p % w skali rocznej, to kapita kocowy K n wyraa si wzorem:
p K n = K 1 + 100
n

8. FUNKCJA KWADRATOWA

Posta oglna funkcji kwadratowej: f ( x ) = ax 2 + bx + c , a 0 , x R . Wzr kadej funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci kanonicznej: b 2 f ( x ) = a ( x p ) + q , gdzie p = , q = , = b 2 4ac 2a 4a Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzchoku w punkcie o wsprzdnych ( p, q ) . Ramiona paraboli skierowane s do gry, gdy a > 0 , do dou, gdy a < 0 . Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej f ( x ) = ax 2 + bx + c (liczba pierwiastkw trjmianu kwadratowego, liczba rzeczywistych rozwiza rwnania ax 2 + bx + c = 0 ), zaley od wyrnika = b 2 4ac : jeeli < 0 , to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (trjmian kwadratowy nie ma pierwiastkw rzeczywistych, rwnanie kwadratowe nie ma rozwiza rzeczywistych), jeeli = 0 , to funkcja kwadratowa ma dokadnie jedno miejsce zerowe (trjmian kwadratowy ma jeden pierwiastek podwjny, rwnanie kwadratowe ma dokadnie b jedno rozwizanie rzeczywiste): x1 = x2 = 2a jeeli > 0 , to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (trjmian kwadratowy ma dwa rne pierwiastki rzeczywiste, rwnanie kwadratowe ma dwa rozwizania rzeczywiste): b b + x1 = x2 = 2a 2a Jeli 0 , to wzr funkcji kwadratowej mona doprowadzi do postaci iloczynowej: f ( x ) = a ( x x1 )( x x2 ) Wzory Vitea Jeeli 0 to x1 + x2 =

b a

x1 x2 =

c a

9. GEOMETRIA ANALITYCZNA

Odcinek
y
B = ( xB , yB )

Dugo odcinka o kocach w punktach A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) dana jest wzorem:

AB =

( xB x A ) + ( y B y A )
2

Wsprzdne rodka odcinka AB: x A + xB y A + y B , 2 2

O

A = ( xA , yA )

JJJ G Wsprzdne wektora AB : JJJ G AB = [ xB x A , yB y A ] G G Jeeli u = [u1 , u2 ] , v = [ v1 , v2 ] s wektorami, za a jest liczb, to G G G u + v = [u1 + v1 , u2 + v2 ] a u = [ a u1 , a u2 ]
Prosta Rwnanie oglne prostej: Ax + By + C = 0 , gdzie A2 + B 2 0 (tj. wspczynniki A, B nie s rwnoczenie rwne 0). Jeeli A = 0 , to prosta jest rwnolega do osi Ox; jeeli B = 0 , to prosta jest rwnolega do osi Oy; jeeli C = 0 , to prosta przechodzi przez pocztek ukadu wsprzdnych.
y

Wektory

Jeeli prosta nie jest rwnolega do osi Oy, to ma ona rwnanie kierunkowe: y = ax + b Liczba a to wspczynnik kierunkowy prostej: a = tg Wspczynnik b wyznacza na osi Oy punkt, w ktrym dana prosta j przecina.

y = ax + b

O x

Rwnanie kierunkowe prostej o wspczynniku kierunkowym a, ktra przechodzi przez punkt P = ( x0 , y0 ) :

y = a ( x x0 ) + y0

Rwnanie prostej, ktra przechodzi przez dwa dane punkty A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) :

( y y A )( xB xA ) ( yB y A )( x xA ) = 0
Prosta i punkt Ax0 + By0 + C A2 + B 2 Para prostych Dwie proste o rwnaniach kierunkowych y = a1 x + b1 y = a2 x + b2 speniaj jeden z nastpujcych warunkw: s rwnolege, gdy a1 = a2 s prostopade, gdy a1a2 = 1 tworz kt ostry i tg =
a1 a2 1 + a1a2

Odlego punktu P = ( x0 , y0 ) od prostej o rwnaniu Ax + By + C = 0 jest dana wzorem:

Dwie proste o rwnaniach oglnych: A1 x + B1 y + C1 = 0 A2 x + B2 y + C2 = 0 s rwnolege, gdy A1 B2 A2 B1 = 0 s prostopade, gdy A1 A2 + B1 B2 = 0 tworz kt ostry i tg = Trjkt
A1 B2 A2 B1 A1 A2 + B1 B2

Pole trjkta ABC o wierzchokach A = ( x A , y A ) , B = ( xB , yB ) , C = ( xC , yC ) , jest dane wzorem: 1 ( xB xA )( yC y A ) ( yB y A )( xC xA ) 2 rodek cikoci trjkta ABC, czyli punkt przecicia jego rodkowych, ma wsprzdne: xA + xB + xC y A + yB + yC , 3 3 PABC =
G przesunicie o wektor u = [ a, b ] przeksztaca punkt
A = ( x + a, y + b )

Przeksztacenia geometryczne

A = ( x, y )

na punkt

symetria wzgldem osi Ox przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A = ( x, y ) symetria wzgldem osi Oy przeksztaca punkt A = ( x, y ) na punkt A = ( x, y ) symetria wzgldem punktu
A = ( 2a x, 2b y )

( a, b )

przeksztaca punkt

A = ( x, y ) na punkt

jednokadno o rodku w punkcie

A = ( x, y ) na punkt A = ( sx, sy )

( 0,0 )

i skali s 0 przeksztaca punkt

Rwnanie okrgu

Rwnanie okrgu o rodku w punkcie S = ( a, b ) i promieniu r > 0 :

( x a ) + ( y b)
2

= r2 gdy r 2 = a 2 + b 2 c > 0

lub

x 2 + y 2 2ax 2by + c = 0

10. PLANIMETRIA

Cechy przystawania trjktw

C F

To, e dwa trjkty ABC i DEF s przystajce ( ABC DEF ), moemy stwierdzi na podstawie kadej z nastpujcych cech przystawania trjktw: cecha przystawania bok bok bok: odpowiadajce sobie boki obu trjktw maj te same dugoci: AB = DE ,
AC = DF , BC = EF

cecha przystawania bok kt bok: dwa boki jednego trjkta s rwne odpowiadajcym im bokom drugiego trjkta oraz kt zawarty midzy tymi bokami jednego trjkta ma tak sam miar jak odpowiadajcy mu kt drugiego trjkta, np. AB = DE , AC = DF ,
)BAC = )EDF

cecha przystawania kt bok kt: jeden bok jednego trjkta ma t sam dugo, co odpowiadajcy mu bok drugiego trjkta oraz miary odpowiadajcych sobie ktw obu trjktw, przylegych do boku, s rwne, np. AB = DE , )BAC = )EDF , )ABC = )DEF Cechy podobiestwa trjktw
C F

To, e dwa trjkty ABC i DEF s podobne ( ABC ~ DEF ), moemy stwierdzi na podstawie kadej z nastpujcych cech podobiestwa trjktw: cecha podobiestwa bok bok bok: dugoci bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci AB AC BC bokw drugiego trjkta, np. = = DE DF EF cecha podobiestwa bok kt bok: dugoci dwch bokw jednego trjkta s proporcjonalne do odpowiednich dugoci dwch bokw drugiego trjkta i kty midzy tymi parami bokw AB AC s przystajce, np. = , )BAC = )EDF DE DF cecha podobiestwa kt kt kt: dwa kty jednego trjkta s przystajce do odpowiednich dwch ktw drugiego trjkta (wic te i trzecie kty obu trjktw s przystajce): )BAC = )EDF ,
)ABC = )DEF , )ACB = )DFE

Przyjmujemy oznaczenia w trjkcie ABC:

C

a, b, c dugoci bokw, lecych odpowiednio naprzeciwko wierzchokw A, B, C 2 p = a + b + c obwd trjkta

b c

, , miary ktw przy wierzchokach A, B, C

B

ha , hb , hc wysokoci opuszczone z wierzchokw A, B, C R, r promienie okrgw opisanego i wpisanego

Twierdzenie Pitagorasa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)

W trjkcie ABC kt jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy a 2 + b 2 = c 2 . Zwizki miarowe w trjkcie prostoktnym
C

Zamy, e kt jest prosty. Wwczas: hc2 = AD DB

b c hc a
D B

ab c a = c sin = c cos 1 a = b tg = b tg a+bc 1 R= c r= = pc 2 2 hc = Twierdzenie cosinusw a 2 = b 2 + c 2 2bc cos b 2 = a 2 + c 2 2ac cos c 2 = a 2 + b 2 2ab cos Trjkt rwnoboczny a dugo boku h wysoko trjkta h= a 3 2

Twierdzenie sinusw a b c = = = 2R sin sin sin

Wzory na pole trjkta 1 1 1 PABC = a ha = b hb = c hc 2 2 2 PABC PABC PABC 1 = a b sin 2 1 sin sin = a2 = 2 R 2 sin sin sin 2 sin abc = = rp = 4R p ( p a )( p b )( p c )

P =

a2 3 4

Twierdzenie Talesa

Jeeli proste rwnolege AA i BB przecinaj dwie proste, ktre przecinaj si w punkcie O, to OA OB . = OA OB B

B A O

A
A

Twierdzenie odwrotne do twierdzenia Talesa

Jeeli proste AA i BB przecinaj dwie proste, ktre przecinaj si w punkcie O oraz OA OB = , to proste AA i BB s rwnolege. OA OB

Czworokty
D

h
A D E

B C

Trapez Czworokt, ktry ma co najmniej jedn par bokw rwnolegych. Wzr na pole trapezu: a+b P= h 2 Rwnolegobok Czworokt, ktry ma dwie pary bokw rwnolegych. Wzory na pole rwnolegoboku: 1 P = ah = a b sin = AC BD sin 2 Romb Czworokt, ktry ma dwie pary bokw rwnolegych jednakowej dugoci. Wzory na pole rombu: 1 P = ah = a 2 sin = AC BD 2 Deltoid Czworokt, ktry ma o symetrii, zawierajc jedn z przektnych. Wzr na pole deltoidu: 1 P = AC BD 2

b
B

a D h A

a D

A B

Koo
r O

Wzr na pole koa o promieniu r: P = r2 Obwd koa o promieniu r: Ob = 2 r

Wycinek koa
A

r O

Wzr na pole wycinka koa o promieniu r i kcie rodkowym wyraonym w stopniach: 360D Dugo uku wycinka koa o promieniu r i kcie rodkowym wyraonym w stopniach: l = 2 r
P = r2

360D

Kty w okrgu

Miara kta wpisanego w okrg jest rwna poowie miary kta rodkowego, opartego na tym samym uku. Miary ktw wpisanych w okrg, opartych na tym samym uku, s rwne.

B A

Twierdzenie o kcie midzy styczn i ciciw

B O O

Dany jest okrg o rodku w punkcie O i jego ciciwa AB. Prosta AC jest styczna do tego okrgu w punkcie A. Wtedy )AOB = 2 )CAB , przy czym wybieramy ten z ktw rodkowych AOB, ktry jest oparty na uku znajdujcym si wewntrz kta CAB. 10

Twierdzenie o odcinkach siecznej i stycznej

Dane s: prosta przecinajca okrg w punktach A i B oraz prosta styczna do tego okrgu w punkcie C. Jeeli proste te przecinaj si w punkcie P, to 2 PA PB = PC
A

Okrg opisany na czworokcie

C

Na czworokcie mona opisa okrg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy miar jego przeciwlegych ktw wewntrznych s rwne 180:

+ = + = 180D

Okrg wpisany w czworokt

c D r d a B b C

W czworokt wypuky mona wpisa okrg wtedy i tylko wtedy, gdy sumy dugoci jego przeciwlegych bokw s rwne:
a+c =b+d

11

11. STEREOMETRIA

Twierdzenie o trzech prostych prostopadych

k

l P m

Prosta k przebija paszczyzn w punkcie P. Prosta l jest rzutem prostoktnym prostej k na t paszczyzn. Prosta m ley na tej paszczynie i przechodzi przez punkt P. Wwczas prosta m jest prostopada do prostej k wtedy i tylko wtedy, gdy jest prostopada do prostej l.

Oznaczenia
P pole powierzchni cakowitej Pp pole powierzchni podstawy Pb pole powierzchni bocznej V objto

Prostopadocian
H E F c C b A a B G

P = 2 ( ab + bc + ac ) V = abc gdzie a, b, c s dugociami krawdzi prostopadocianu

Graniastosup prosty
I J F G h E A D C B H Pb = 2 p h V = Pp h

gdzie 2 p jest obwodem podstawy graniastosupa

12

Ostrosup
S

h E A D C B

1 V = Pp h 3 gdzie h jest wysokoci ostrosupa

Walec

P = 2 r ( r + h )

Pb = 2 rh

V = r 2h gdzie r jest promieniem podstawy, h wysokoci walca

Stoek
S Pb = rl

P = r (r + l )

h l r

1 V = r 2h 3 gdzie r jest promieniem podstawy, h wysokoci, l dugoci tworzcej stoka

Kula

P = 4 r 2 4 V = r3 3 gdzie r jest promieniem kuli

13

12. TRYGONOMETRIA

Definicje funkcji trygonometrycznych

y M=(x, y) y r x cos = r y tg = , gdy x 0 x

sin =

r O M x

gdzie r = x 2 + y 2 > 0 jest promieniem wodzcym punktu M

Wykresy funkcji trygonometrycznych

y = sin x

y = cos x

y = tg x

Zwizki midzy funkcjami tego samego kta sin 2 + cos 2 = 1 sin tg = cos

dla

+ k

k cakowite

Niektre wartoci funkcji trygonometrycznych

sin
cos tg

0D
0

30D

45D

60D

90D

0 1 0

6 1 2

3 2 3 3

4 2 2 2 2

3 3 2 1 2

1 0 nie istnieje

14

Funkcje sumy i rnicy ktw

sin ( ) = sin cos cos sin

Dla dowolnych ktw , zachodz rwnoci: sin ( + ) = sin cos + cos sin

cos ( + ) = cos cos sin sin cos ( ) = cos cos + sin sin Ponadto mamy rwnoci: tg + tg tg tg tg ( + ) = tg ( ) = 1 tg tg 1 + tg tg ktre zachodz zawsze, gdy s okrelone i mianownik prawej strony nie jest zerem. Funkcje podwojonego kta sin 2 = 2sin cos cos 2 = cos 2 sin 2 = 2 cos 2 1 = 1 2sin 2

13. KOMBINATORYKA
Wariacje z powtrzeniami Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z k niekoniecznie rnych wyrazw, jest rwna nk. Wariacje bez powtrze Liczba sposobw, na ktre z n rnych elementw mona utworzy cig, skadajcy si z k ( 1 k n ) rnych wyrazw, jest rwna
n ( n 1) ... ( n k + 1) = n! ( n k )!

Permutacje Kombinacje

Liczba sposobw, na ktre n 1 rnych elementw mona ustawi w cig, jest rwna n ! . Liczba sposobw, na ktre spord n rnych elementw mona wybra k ( 0 k n ) n elementw, jest rwna . k

14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIESTWA

Wasnoci prawdopodobiestwa
0 P ( A ) 1 dla kadego zdarzenia A P () = 1 P () = 0 P ( A) P ( B )

zdarzenie pewne
zdarzenie niemoliwe (pusty podzbir )

gdy A B

P ( A ) = 1 P ( A ) , gdzie A oznacza zdarzenie przeciwne do zdarzenia A

P ( A B ) = P ( A ) + P ( B ) P ( A B ) , dla dowolnych zdarze A, B

P ( A B ) P ( A ) + P ( B ) , dla dowolnych zdarze A, B

15

Twierdzenie: Klasyczna definicja prawdopodobiestwa

Niech bdzie skoczonym zbiorem wszystkich zdarze elementarnych. Jeeli wszystkie zdarzenia jednoelementowe s jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobiestwo zdarzenia A jest rwne

P ( A) =

gdzie A oznacza liczb elementw zbioru A, za liczb elementw zbioru .

15. PARAMETRY DANYCH STATYSTYCZNYCH

rednia arytmetyczna rednia arytmetyczna n liczb a1 , a2 ,..., an jest rwna: a + a + ... + an a= 1 2 n rednia waona rednia waona n liczb a1 , a2 ,..., an , ktrym przypisano odpowiednio dodatnie wagi w1 , w2 ,..., wn jest rwna: w1 a1 + w2 a2 + ... + wn an w1 + w2 + ... + wn rednia geometryczna
n

rednia geometryczna n nieujemnych liczb a1 , a2 ,..., an jest rwna:

a1 a2 ... an

Mediana

Median uporzdkowanego w kolejnoci niemalejcej zbioru n danych liczbowych a1 a2 a3 ... an jest: dla n nieparzystych: a n +1 (rodkowy wyraz cigu)
2

dla n parzystych:

1 a n + a n +1 (rednia arytmetyczna rodkowych wyrazw cigu) 2 2 2

Wariancja i odchylenie standardowe

Wariancj n danych liczbowych a1 , a2 ,..., an o redniej arytmetycznej a jest liczba:

2 2 a12 + a2 + ... + an 2 (a ) n n Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji. 2

( a a ) + ( a2 a ) = 1
2

+ ... + ( an a )

16

16. TABLICA WARTOCI FUNKCJI TRYGONOMETRYCZNYCH sin cos

0,0000 0,0175 0,0349 0,0523 0,0698 0,0872 0,1045 0,1219 0,1392 0,1564 0,1736 0,1908 0,2079 0,2250 0,2419 0,2588 0,2756 0,2924 0,3090 0,3256 0,3420 0,3584 0,3746 0,3907 0,4067 0,4226 0,4384 0,4540 0,4695 0,4848 0,5000 0,5150 0,5299 0,5446 0,5592 0,5736 0,5878 0,6018 0,6157 0,6293 0,6428 0,6561 0,6691 0,6820 0,6947 0,7071

[ ]
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

tg
0,0000 0,0175 0,0349 0,0524 0,0699 0,0875 0,1051 0,1228 0,1405 0,1584 0,1763 0,1944 0,2126 0,2309 0,2493 0,2679 0,2867 0,3057 0,3249 0,3443 0,3640 0,3839 0,4040 0,4245 0,4452 0,4663 0,4877 0,5095 0,5317 0,5543 0,5774 0,6009 0,6249 0,6494 0,6745 0,7002 0,7265 0,7536 0,7813 0,8098 0,8391 0,8693 0,9004 0,9325 0,9657 1,0000

[ ]
90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45

[ ]
46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90

sin cos
0,7193 0,7314 0,7431 0,7547 0,7660 0,7771 0,7880 0,7986 0,8090 0,8192 0,8290 0,8387 0,8480 0,8572 0,8660 0,8746 0,8829 0,8910 0,8988 0,9063 0,9135 0,9205 0,9272 0,9336 0,9397 0,9455 0,9511 0,9563 0,9613 0,9659 0,9703 0,9744 0,9781 0,9816 0,9848 0,9877 0,9903 0,9925 0,9945 0,9962 0,9976 0,9986 0,9994 0,9998 1,0000

tg
1,0355 1,0724 1,1106 1,1504 1,1918 1,2349 1,2799 1,3270 1,3764 1,4281 1,4826 1,5399 1,6003 1,6643 1,7321 1,8040 1,8807 1,9626 2,0503 2,1445 2,2460 2,3559 2,4751 2,6051 2,7475 2,9042 3,0777 3,2709 3,4874 3,7321 4,0108 4,3315 4,7046 5,1446 5,6713 6,3138 7,1154 8,1443 9,5144 11,4301 14,3007 19,0811 28,6363 57,2900

[ ]
44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

17