Mtraining MetodykaPL Final

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu
v.2
Projekt zosta zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie si przez cae ycie Publikacja powstaa w wyniku projektu zrealizowanego przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie si przez cae ycie. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponosz odpowiedzialnoci za umieszczon w niej zawarto merytoryczn ani za sposb wykorzystania zawartych w niej informacji.
Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu w wersji 2.0 zostaa przygotowana, jako cz projektu pt. Szkolenia w zakresie E-biznesu z wykorzystaniem telefonii komrkowej zastosowanie mobilnego systemu wspomagajcego sposb prowadzenia zaj w celu nabycia umiejtnoci zarzadzania e-biznesem, wspfinansowanego w ramach programu Uczenie si przez cae ycie Leonardo da Vinci. Bazuje on na projekcie mobile Performance Support System for Vocational Education and Training oraz na wynikach uzyskanych w trakcie jego wdraania.
Konsorcjum projektu skada si z nastpujcych organizacji:

Nowoczesna Firma S.A. (NF) Inveslan Management Observatory Fundation (FOZ) Dun Laoghaire Institute of Art, Design and Technology (IADT) Plovdiv University (PU) National Distance Education University (UNED)
Autorzy:
Piotr Maczuga (NF) Micha Plewczyski (NF) Karolina Sikorska (NF) Tamara Rodriguez Fernandez (Inveslan) Anna Jaruga (FOZ) Agnieszka witecka (FOZ) Krzysztof Zieliski (FOZ) Philip Penny (IADT) Nevena Mileva (PU) Dimitar Tokmakov (PU) Elio San Cristbal Ruiz (UNED) Manuel Castro (UNED)
ISBN: 978-83-63481-03-2
Warszawa 2013 E-business Mobile Training - use of mobile Performance Support System for acquiring e-business management skills www.pl.mtraining.eu
Spis treci
Wstp
Mobilny wiat. Mobilno siy roboczej i rozwj urzdze mobilnych Nauka na urzdzeniach mobilnych konteksty i wzroce codziennego uytkowania Nauka/praca na urzdzeniach mobilnych co i jak? Sprzt, oprogramowanie i modele mobilnego uczenia si (mobile learning) Moliwoci urzdze mobilnych Mobilne systemy operacyjne Mobilne przegldarki Aplikacje webowe a aplikacje natywne
4
5 5 7 9 11 12 14 15
Definicja mobilnego uczenia si (mobile learning)

Sprecyzowanie pojcia mobilnego uczenia si (mobile learning) Czym wyrnia si mobile learning? Narzdzie wspierajce a narzdzie szkoleniowe Cztery poziomy mobilnego uczenia si (mobile learning) Zalety i moliwoci Wyzwania i ryzyko Aplikacje do mobilnej nauki - wykorzystanie i dowiadczenia rda treci mobile learning Integracja systemu LMS
19
20 21 22 23 24 26 28 32 32
Andragogiczne aspekty mobilnego uczenia si (mobile learning)

Potrzeba powrtrzenia materiau. Pedagogika i teorie nauczania. Scenariusz w mobilnym uczeniu si (mobile learning) Teoretyczna struktura mobilnego uczenia si (mobile learning)
34
35 39 40
Mobile learning w kontekstach korporacyjnych

Biznesowe programy obsugi mobile learning Kontekst Narzdzia mobile learning
43
44 50 57
Mobilny system wspierajcy wydajno

Wprowadzenie Nauka zorientowana na wydajno Wdroenie scenariuszy wspierajcych wydajno
63
64 64 66
Projektowanie i dostarczanie mobile learning

Oglne aspekty programowania mobilnych projektw Mobilna uyteczno Multimedia i nauka Narzdzia programistyczne w mobile learning
75
76 78 92 96
Uwagi kocowe
Wskazwki do wdraania mobile learning
99
100
Bibliografia
102
01.
Wstp
Mobilny wiat. Mobilno siy roboczej i rozwj urzdze mobilnych

Technologie mobilne s jednym z najszybciej rosncych dziaw wiatowego przemysu technologicznego. Wedug danych Midzynarodowego Zwizku Telekomunikacyjnego (ITU, 2011) liczba subskrypcji telefonw komrkowych signa 5,9 mld. wiatowa penetracja siga 87%, a w krajach rozwijajcych si 79% (ITU, 2011). Wzrost liczby subskrypcji szerokopasmowych usug mobilnych wynosi rok rocznie 45% przez ostatnie cztery lata, w wyniku czego na dzie dzisiejszy subskrypcji szerokopasmowych usug mobilnych jest dwukrotnie wicej ni subskrypcji szerokopasmowych staych (ITU, 2011). Dane te ukazuj, jak powszechnym i atwo dostpnym narzdziem s urzdzenia mobilne, niewymagajce duych wydatkw, umoliwiajce natomiast penetracj wszystkich warstw ekonomicznych (Martin i in., 2010). Urzdzenia mobilne, uywane dzi nie tylko do celw komunikacji, s rozpowszechnione we wszystkich warstwach naszego spoeczestwa. Stay si fundamentem przyszego rozwoju handlu, marketingu, serwisw spoecznociowych, mediw oraz, rzecz jasna, szkole biznesowych i edukacji formalnej. Dziki smartfonom i tabletom pracownicy stali si bardziej elastyczni ni kiedykolwiek wczeniej, poniewa nie musz ju by uwizani do biurek, by wykonywa swoj prac. Wedug raportu opublikowanego przez Cube Labs (2012), liczba pracownikw mobilnych w 2012 roku wynisa 397,1 mln, z czego wikszo korzystaa ze smartfonw (91%) oraz tabletw (44%). Pracownikami mobilnymi s osoby zatrudnione na rozmaitych stanowiskach, poczwszy od konsultantw, przedstawicieli usug finansowych, kierownikw bankw, przez kierowcw-zaopatrzeniowcw i pracownikw sprzeday detalicznej, pracownikw obsugi dziaajcych w terenie, a na asystentach zarzdu, koordynatorach i dyrektorach naczelnych koczc. Zgodnie z wynikami powyszego badania, modsi pracownicy wybieraj urzdzenia z systemami Apple i Android, natomiast starsi wybieraj urzdzenia marki Blackberry. Urzdzenia te rni si tym, i programy Blackberry ukierunkowane s gwnie na produktywno, programy systemu Android na informacyjno, za aplikacje Apple zorientowane s gwnie zadaniowo (Cube Labs, 2012).
Nauka na urzdzeniach mobilnych konteksty i wzroce codziennego uytkowania

Wedug Cube Labs (2012), najpowszechniej uywane przez pracownikw programy na urzdzenia mobilne zwizane s z poczt e-mail (86%), przegldaniem stron internetowych (80%), kontaktami (80%), kalendarzem (75%), komunikatorami (73%), programami biurowymi (71%), zarzdzaniem zadaniami i projektami (63%), specjalistycznymi programami dla biznesu (59%), i CRM (51%). Dziki nowym inicjatywom uczenia si przez cae ycie (lifelong learning), programy edukacyjne stan si jednak tak codzienne, jak kady inny rodzaj aplikacji. Co wicej, niektre urzdzenia, takie jak tablety, s szczeglnie zorientowane na konsumpcj treci. Wedug MeeFeedia (2010) posiadacze iPadw ogldaj trzykrotnie wicej nagra wideo, co pozostali uytkownicy Internetu, przy czym spdzaj czterokrotnie duszy czas na ogldaniu wideo ni inni uytkownicy Internetu, a take ogldaj piciokrotnie wicej nagra wideo w porwnaniu do posiadaczy iPhonw. Fakt ten czyni tablety doskonaymi narzdziami do przekazywania treci edukacyjnych. Jednak rozwj edukacji z wykorzystaniem tego typu urzdze nie opiera si tylko na wykorzystaniu treci wideo. W panoramie wspczesnego mobilnego nauczania znajduj si projekty edukacji pozaformalnej (np. muzea, wycieczki), dostarczajce dodatkowych informacji i usug w rodowiskach nieformalnych, dowiadczenia zdobywane poza klas czy sal szkoleniow, oparte na geolokacji, dziki ktrym osoby uczce si mog wsppracowa i uczestniczy w realnych rodowiskach, czy systemy wspierajce wydajno, majce na celu zwikszenie efektywnoci nauki przez zapewnienie natychmiastowej pomocy w scenariuszach adaptacyjnych
(Martin i in., 2010). Systemy te nie s jedynie rozszerzeniem tradycyjnych systemw zarzdzania nauczaniem, tzw. Learning Management Systems (LMS), poniewa pozwalaj uczestnikom zdobywa wiedz wszdzie i zawsze, wykorzystujc np. chwile nudy w autobusie. Analizujc literatur dotyczc mobilnego i wszechobecnego uczenia si (mobile and ubitiquous learning), mona wyrni kilka klasyfikacji aplikacji uywanych w m-learningu (mobilnym uczeniu si). Naismith (2004) klasyfikuje je pod wzgldem cech technicznych urzdze wykorzystywanych do celw informacyjnych, komunikacyjnych i edukacyjnych. Zgodnie z podejciem teleinformatycznym (ICT), systemy klasyfikuje si w oparciu o wykorzystywany rodzaj mobilnego urzdzenia (notebooki, tablety, palmtopy, telefony komrkowe czy smartfony) i typ technologii komunikacji bezprzewodowej (GSM, WiFi, Bluetooth, itd.) jaki wspieraj (Martin i in., 2010). Inni autorzy skupiaj si bardziej na zdolnoci wspierania dostpu do materiaw edukacyjnych w trybie on-line lub off-line (Attwell, 2005), bd na rodzaju informacji wykorzystanej w procesie edukacyjnym: szkoleniowej lub administracyjnej (Chang, 2003). Powysze klasyfikacje nie oddaj zoonoci dzisiejszych aplikacji wykorzystywanych do mobilnego uczenia si (Martin i in., 2010). Dlatego te niektrzy autorzy, tacy jak Georgieva, proponuj dwa typy klasyfikacji (Georgieva, 2005):
Technologie teleinformatyczne (ICT), zgodnie z Naismith (2004); Technologie edukacyjne. Zaproponowana klasyfikacja oparta jest na nastpujcych gwnych
wskanikach:
Wsparcie synchronicznej i/lub asynchronicznej komunikacji. Wsparcie standardw e-learningowych. Aktualnie, wikszo systemw mobilnego uczenia si nie
obsuguje takich specyfikacji e-learningowych, jak SCORM.
Moliwo staego poczenia z Internetem midzy systemem mobilnym a uytkownikami: praca

on-line i mieszana.
Lokalizacja uytkownika: na kampusie, poza kampusem, bd obie moliwoci. Dostp do materiaw szkoleniowych i/lub usug administracyjnych. Oznacza to, e uytkownik
otrzymuje materia edukacyjny, taki jak teksty, oraz informacje administracyjne, takie jak plan zaj i wyniki egzaminw.
Supported Notebooks TabletPC PDAs Smart phones Cell phones

n. mu ogy l Com o hn tec
Not supported
Communication between students and teachers
Learning materials Administrative information
Inf
Acc ess
orm atio n
bi Mo ce evi le d
m-Learning system
On-line Off-line
c Lo
GPRS GSM IEEE 802.11 Bluetooth IrDA

E-learning standards
io at n
On-Campus Off-Campus Not supported
Supported
Schemat 1. Oglna klasyfikacja systemw mobilnego uczenia si (Georgieva, 2005).
Nauka/praca na urzdzeniach mobilnych co i jak?

W kontekcie mobilnego uczenia si warto przestudiowa schemat Five Moments of Need autorstwa Boba Moshera i Conrada Gottfredsona (2011). Zgodnie z tym schematem, w procesie uczenia si i wykonywania zada istnieje pi gwnych momentw, w ktrych pracownicy odczuwaj potrzeb dostpu do informacji. Momenty te wystpuj: 01. Kiedy uczymy si po raz pierwszy 02. Gdy potrzebujemy dowiedzie si wicej 03. Gdy potrzebujemy przypomnie sobie lub zastosowa wiedz 04. Gdy co si zmienia 05. Gdy napotykamy na trudnoci Autorzy okrelaj najlepsze metody szkoleniowe dla kadego z powyszych momentw. Pierwszy i drugi z nich zwizane s z przyswajaniem wiedzy i bardziej tradycyjnymi modelami nauczania. Pozostae trzy za - ze stosowaniem wiedzy i s bezporednio zwizane ze wspieraniem wydajnoci.
Metoda uczenia si
Szkolenie z prowadzcym 01. Podczas uczenia si po raz pierwszy 02. Podczas dalszego uczenia si 03. Przypominajc sobie/ stosujc wiadomoci 04. Podczas trudnoci Szkolenie poprzez Wspieranie sie web wydajnoci Elektroniczny system wspierajcy wydajno
Cel uczenia si
05. Podczas zmian

Tabela 1 Five Moments of Need, rdo: Mosher i Gottfredson, 2011
Z uwagi na swj specyficzny charakter, m-learning sprawdza si najlepiej w pewnych okrelonych sferach czy sytuacjach zwizanych z dostarczaniem informacji1. Mobilne uczenie si jest najbardziej odpowiednie dla pozycji 2, 3, 4 i 5.
By dowiedzie si wicej technologia mobilna moe by wykorzystana jako narzdzie pomocnicze
w uczeniu si. Pozwala na szybki dostp do dodatkowych informacji (takich jak firmowe bazy danych, dokumenty i procedury) dokadnie w czasie i miejscu, gdzie jest to potrzebne.
Aby przypomnie sobie lub/i zastosowa zdobyt wiedz zwaszcza w chwili, kiedy pracownik musi
zastosowa zdobyt wczeniej wiedz i umiejtnoci w praktyce, podczas wykonywania pracy, technologia mobilna moe pomc mu powtrzy wiedz lub dostarczy instrukcje i wsparcie na stanowisku pracy.
Gdy co poszo nie tak technologia mobilna moe by bardzo pomocna w sytuacjach kryzysowych,
kiedy potrzebny jest szybki dostp do najwaniejszych informacji. Pozwala wwczas reagowa byskawicznie i skutecznie, aby przezwyciy trudnoci czy poprawi bdy.
Gdy co si zmienia - szczeglnie w rodowisku biznesowym, gdzie yje si cigymi zmianami i prze-
pywem informacji, pracownicy potrzebuj umiejtnoci szybkiego dostosowywania si do gwatownie zmieniajcych si warunkw, bezustannego aktualizowania swojej wiedzy oraz umiejtnoci, i cigego uczenia si, zarwno formalnego, jak nieformalnego. Musz radzi sobie rwnie z przecieniem informacyjnym, tj. trudnociami zwizanymi ze zrozumieniem i podejmowaniem decyzji, spowodowanymi nadmiern iloci informacji. Mobilne uczenie si moe pomc im odnale waciwe dane dokadnie na czas i zawsze aktualne.
1 Porwnaj z: 1. Mobile Learning: All Talk? What is the reality of mobile learning in corporate learning? Grudzie 2011, Copyright Elearnity; 2. http://learningcircuits.blogspot.com/2012/02/whats-different-about-mobile-learning.html; 3. Dr Conrad Gottfredson, dyrektor Performance Support Lab & Seminar w Masie Center http://www.xyleme.com/podcasts/archives/7 Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu
Skoro wiemy ju, w jakich sytuacjach sprawdza si mobilne nauczanie, dobrze zna te podstawowe narzdzia:
Mobilne powtrki (Mobile Refreshers) tre dostarczona przez urzdzenia mobilne moe by naprawd
pomocna po zakoczeniu regularnego szkolenia. Moe by to materia pomocniczy, majcy na celu uproszczenie procesu powtarzania. Powtrzenie niewielkiej iloci materiau ze szczeglnym uwzgldnieniem rzeczy najbardziej istotnych moe pomc w nauce i zapobiega zapominaniu.
Mobilne wsparcie na stanowisku pracy (Just in Time Performance Support) model mobile learning
daje rwnie moliwo dostpu do materiaw edukacyjnych na yczenie, kiedy s one najbardziej potrzebne. Dane dostarczane s dokadnie w chwili, kiedy potrzebuje ich uytkownik, poprzez udostpnienie wczeniej przygotowanej treci bd dziki narzdziom wsppracy gdy uytkownik otrzymuje odpowied czy wskazwk od osoby bdcej ekspertem w danej dziedzinie.
Wsparcie przepywu pracy (Workflow Support) jest to poczenie wszystkich poprzednio wymienio-
nych elementw w kontekcie biznesu. Mobilny dostp do danych daje moliwo odwieenia wanych informacji w razie potrzeby. Przykadowo, moe by bardzo pomocny w rodowisku biznesowym, przed wanym spotkaniem poza firm. Dostp do istotnych informacji w kadym miejscu i o kadej porze moe okaza si zbawienny.
Sprzt, oprogramowanie i modele mobilnego uczenia si (mobile learning)

Urzdzenia mobilne Urzdzenie mobilne, nazywane rwnie urzdzeniem lub komputerem przenonym, jest niewielkich rozmiarw urzdzeniem obliczeniowym. Najpopularniejsze urzdzenia mobilne dla osb uczcych si to: Telefony komrkowe uywane w celu wykonywania i odbierania pocze telefonicznych i krtkich wiadomoci tekstowych SMS dziki poczeniu poprzez sygna radiowy ze stacjami bazowymi tworzcymi sie komrkow. Wikszo dzisiejszych telefonw komrkowych posiada szereg dodatkowych funkcji, takich jak odtwarzanie plikw MP3, bezprzewodowa komunikacja krtkiego zasigu (Bluetooth, podczerwie), dostp do poczty e-mail i do sieci Internet, czy aparat fotograficzny/kamera. Czasami nazywane s telefonami wielofunkcyjnymi i plasuj si midzy prostymi telefonami niszej klasy a smartfonami. Komputery kieszonkowe (PDA) (znane te jako palmtopy) to niewielkie komputery osobiste z oprogramowaniem biurowym i moliwoci wywietlania multimediw. Wikszo z tych funkcji posiadaj dzi take smartfony, ktre w szybkim tempie zastpuj na rynku komputery kieszonkowe (Woodill, 2011). Smartfony: cho nie istnieje standardowa oficjalna definicja terminu smartfon (a niekiedy trudno rozrni go od telefonu komrkowego), przyjlimy, e smartfon jest urzdzeniem czcym funkcjonalnoci telefonu komrkowego, PDA i komputera. Smartfon dziaa w oparciu o zaawansowany system operacyjny, pozwalajcy na zainstalowanie i uytkowanie rozmaitych aplikacji oraz oferujcy dostp do sieci Internet przez przegldark stron internetowych. Wedug Woodilla obecne smartfony przejy niektre funkcje laptopw, pozwalajc na dostp do poczty internetowej, dokumentw i oprogramowania biurowego. Smartfony zazwyczaj posiadaj miniaturow klawiatur QWERTY lub wirtualn klawiatur na ekranie dotykowym. Smartfony s obecnie postrzegane jako jedna z najodpowiedniejszych platform do mobile learning (Woodill, 2011).
Czytniki e-bookw (nazywane rwnie e-czytnikami or czytnikami e-ksiek) to urzdzenia zaprojektowane przede wszystkim w celu czytania cyfrowych ksiek i czasopism elektronicznych. Dla wikszej czytelnoci wywietlaczy, szczeglnie w ostrym socu, wykorzystuj one technologi papieru elektronicznego. Wadami papieru elektronicznego s obecnie moliwo wywietlania treci wycznie w czerni i bieli oraz brak moliwoci odtwarzania treci wideo. Dlatego te wykorzystanie czytnikw e-bookw w celach mobilnego uczenia si jest ograniczone do informacji gwnie tekstowej. Notebooki i netbooki: nie wszyscy zgadzaj si co do przynalenoci laptopw/notebookw i netbookw do mobilnego ekosystemu. Jednak w miar, jak komputery te staj si mniejsze, ciesze i atwiejsze do noszenia przy sobie, mog by uywane jako urzdzenia do mobilnej nauki, o wikszej mocy ni smartfony, a jednoczenie wyposaone we wszystkie cechy komputerw PC. Z drugiej strony, pozwalaj one na korzystanie w peni z tradycyjnego e-learningu bez ogranicze projektowych typowych dla treci mobilnych. Tablety: sytuujc si pomidzy smartfonami a laptopami, posiadaj zalety kadego z tych urzdze. Posiadaj ekran wystarczajco duy dla wywietlania tradycyjnych treci e-learningowych, maj pewne ograniczenia (przykadowo, wiele z nich nie obsuguje Flash lub innych formatw popularnych na stronach WWW), ale rwnie zalety (np. GPS, yroskop) w porwnaniu ze zwykymi komputerami. Ich udzia na rynku wci jest ograniczony, jednak ich popularno ronie w bardzo szybkim tempie i prawdopodobnie zastpi w pewnym stopniu czytniki e-bookw i netbooki. Przenone odtwarzacze multimedialne (takie jak iPody czy odtwarzacze MP3): wykorzystywane w celu przechowywania i odtwarzania mediw cyfrowych takich jak dwik, zdjcia, wideo, dokumenty, itd. Ich oczywist zalet jest niewielki rozmiar i maa waga, jednak na rynku musz one rywalizowa z telefonami komrkowymi i smartfonami, jak rwnie innymi, bardziej wyspecjalizowanymi urzdzeniami, takimi jak przenone odtwarzacze DVD. Google Glass: okulary rozszerzonej rzeczywistoci stworzone przez firm Google. Dziki nim bdziemy mogli wysa sms-a bez uywania rk czy dowiedzie si wszystkiego nt. nieznajomej osoby, idcej obok nas ulic. Okularami steruje si za pomoc gosu, dotyku i ruchu gow. Wszelkie informacje natomiast pojawiaj si przed naszymi oczami. Obecnie GG rozpoznaje tylko komendy wydawane w jzyku angielskim. Okulary pozwalaj na nagrywanie, robienie zdj, instalowanie aplikacji oraz przenoszenie danych. Moliwe jest te odtwarzanie dwiku oraz czenie z Internetem przez udostpnianie poczenia z telefonu albo przez wbudowany modu WiFi. Google Glass pokieruje nas zatem do wskazanego miejsca oraz wyszuka informacji w sieci. Pojawienie si GG wzbudzio wiele emocji zwizanych z ochron danych osobowych. Dziki okularom bowiem kady bdzie mg nagra co tylko zechce, bez wiedzy czy przyzwolenia osoby nagrywanej, ktra po prostu nie zdaje sobie z tego sprawy. Google Glass nie s obecnie dostpne komercyjnie na rynku, nie jest jeszcze znana konkretna data rozpoczcia ich sprzeday na szeroka skal. Dla celw niniejszego opracowania skupimy si na smartfonach i tabletach, poniewa s to urzdzenia najczciej wykorzystywane w biznesie.
10
Moliwoci urzdze mobilnych

Horton (Horton, 2012) podaje szczegow list moliwoci urzdze mobilnych oraz potencjalnych sposobw wykorzystania ich do uczenia si.
Funkcja Wywietlacz Odtwarzacz audio Odtwarzacz wideo Zegar Kalendarz Lista kontaktw GPS Wywietlanie map Nawigacja Bluetooth Poczta internetowa Przegldarka stron internetowych
Opis Wywietlanie tekstu, obrazw, wideo. Odtwarzanie gosu, muzyki, dwikw. Odtwarzanie plikw wideo. Wywietlanie czasu, pomiar czasu, planowanie wydarze. Planowanie dziaa i wywietlanie powiadomie. Skatalogowanie adresw, adresw e-mailowych, numerw telefonw i innych informacji kontaktowych dla uytkownikw. Okrelanie wsprzdnych geograficznych. Pokazywanie ulic, drg, budynkw i terenu. Moliwo zaznaczenia lokalizacji uytkownika dziki GPS. Uzyskanie wskazwek jak dosta si z jednego miejsca do drugiego. Moliwo poczenia si z innym urzdzeniem przez Bluetooth. Wysyanie i dobieranie wiadomoci e-mail wraz z zacznikami. Dostp do serwerw internetowych i ich treci. Odczytywanie krtkich wiadomoci zakodowanych przy pomocy ukadu RFID. Te niewielkie (4mm kw.) ukady transmituj i identyfikuj przekaz wyzwalany przez czytnik RFID bdcy w odlegoci kilku centymetrw. Wysyanie krtkich wiadomoci tekstowych do innych urzdze mobilnych. Nagrywanie gosu, muzyki i innych dwikw przy pomocy wbudowanego mikrofonu lub mikrofonu zewntrznego. Robienie zdj. Nagrywanie obrazu i dwiku. Wprowadzanie, organizowanie i formatowanie tekstu. Edytowanie zdj: przycinanie, prostowanie, zmiana jasnoci i kontrastu, zmiana koloru, stosowanie efektw specjalnych.
Czytnik RFID
Wiadomoci tekstowe Nagrywanie audio Aparat fotograficzny Kamera wideo Edycja i formatowanie tekstu Edycja zdj
11
Edycja dwiku Edycja wideo Klawiatura (dotykowa) Klawiatura (zewntrzna) Poczenie telefoniczne Serwisy spoecznociowe Sie bezprzewodowa Kalkulator Arkusz kalkulacyjny Kontrola gosem Syntezator mowy Rozpoznawanie mowy Mikrofon zewntrzny Rzeczywisto rozszerzona
Skracanie, czenie, dostosowanie gonoci i tonu w nagraniach. Wycinanie, sekwencjonowanie, nakadanie, dostosowywanie klipw video. Wprowadzanie niewielkich iloci tekstu. Wprowadzanie duych iloci tekstu. Prowadzenie rozmw. Poczenie ze stronami i narzdziami spoecznociowymi, takimi jak Twitter czy Facebook. Poczenie z Internetem i sieciami lokalnymi przez WiFi, EDGE, 3G i inne standardy bezprzewodowe. Wykonywanie prostych oblicze. Wykonywanie oblicze z kolumnami i wierszami liczb, wywietlanie wynikw w tabelach. Aktywowanie i nawigowanie w menu urzdzenia za pomoc gosu. Urzdzenie odczytuje treci przechowywane jako tekst pisany. Konwertowanie sw mwionych na tekst. Nagrywanie dwiku poprzez gniazdo mikrofonu w urzdzeniu. Wywietlanie odpowiednich danych naoonych na obraz nagrany kamer wideo. Pomiar danych fizycznych, takich jak: temperatura, cinienie powietrza, pH, zasolenie, O, CO, przypieszenie, sia, wiato, kolor i poziom haasu.
Sondy danych
Wicej pomysw na wykorzystanie kadej z tych moliwoci oraz ich zastosowanie w uczeniu si opisuje Horton (2012).
Mobilne systemy operacyjne

Nowoczesne mobilne systemy operacyjne cz funkcjonalnoci systemu operacyjnego komputera z innymi typowymi dla urzdze mobilnych, takich jak ekran dotykowy, nawigacja GPS, aparat fotograficzny/kamera, czy komunikacja komrkowa. Pozwalaj na jak najlepsze wykorzystanie funkcji technicznych i oprogramowania urzdze mobilnych. Najpowszechniej stosowanymi systemami operacyjnymi s:
Android firmy Google (oprogramowanie darmowe, otwarte rdo) iOS firmy Apple (oprogramowanie zamknite, prawnie zastrzeone)
12
Blackberry OS firmy RIM (oprogramowanie zamknite, prawnie zastrzeone) Symbian firmy Nokia and Accenture (otwarta licencja) Bada firmy Samsung (oprogramowanie zamknite, prawnie zastrzeone) Windows Phone firmy Microsoft (oprogramowanie zamknite, prawnie zastrzeone)
wiatowa sprzeda smartfonw (%)

180 000
160 000
140 000
120 000
100 000
80 000
60 000
40 000
20 000
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1
Q2
Q3
Q4
Q1 13
07
07
07
07
08
08
08
08
09
09
09
09
10
10
10
10
11
11
11
11
12
12
12
12
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
Android
iOS
Windows Phone
RIM
Bada
Symbian
Windows Mobile
Other
rdo: wikipedia
13
20
13
Q2
Poniej zaprezentowano porwnanie dwch najpopularniejszych systemw operacyjnych:
System iOS
Moliwoci HTML, HTML5, brak treci Flash
Mocne strony Popularny wrd uytkownikw kocowych, dua liczba zainstalowanych urzdze. Wysokiej klasy, stabilny system operacyjny. Wysoki poziom standaryzacji. Dobrej jakoci oprogramowanie i wsparcie techniczne. Popularny wrd uytkownikw kocowych. Dobra dokumentacja. Platforma otwarta oparta na Javie, zintegrowana z aplikacjami Google. Szeroki wachlarz modeli w rnych cenach.
Sabe strony Brak ochrony bezpieczestwa sieci firmowej. Zamknity system operacyjny; pobieranie programw wycznie poprzez Apple App Store (skomplikowany i dugi proces akceptacji).
Android
HTML, HTML5 (zalenie od przegldarki), Flash, aplikacje na system Android
Dostosowanie do potrzeb klienta; rnorodne rozdzielczoci ekranw, inne rnice.
Mobilne przegldarki
Tak jak w przypadku systemw operacyjnych, przegldarki w urzdzeniach mobilnych znacznie rni si od siebie pod wzgldem funkcji. Te najbardziej zaawansowane oferuj pene wsparcie dla wikszoci stron www oraz niektrych funkcji natywnych, inne za maj ograniczon funkcjonalno i mog wywietla jedynie treci dostosowane do urzdze mobilnych. Smartfony i tablety, ktrych istotn funkcj jest moliwo przegldania stron www, zazwyczaj posiadaj zaawansowane funkcje i pozwalaj na instalacj dodatkowych przegldarek w przypadku, gdy ta natywna nie odpowiada uytkownikowi (przykadowo, w celu uruchomienia treci Flash na urzdzeniach z systemem iOS).
14
9 najpopularniejszych przegldarek - luty 2011 - luty 2012
Globalne statystyki StatCounter
30%
24%
18%
12%
6%
0%
11
11
11
11
11
11
11
11
01
01
12
20
20
20
20
20
20
20
20
c2
t2
20
ch
ay
ne
pt
ril
ly
Oc
No
Au
De
Ap
Ju
Opera
Android
iPhone
Nokia
BlackBerry
Se
ar
Ju
iPod Touch
Netfront
UC Browser
Dolfin
rdo: StatCounter
Aplikacje webowe a aplikacje natywne

Istniej dwa gwne podejcia do dostosowywania rodowiska edukacyjnego do urzdze mobilnych: adaptowanie wersji web do wymogw urzdze mobilnych oraz budowanie natywnego wdroenia w kadym kompatybilnym telefonie komrkowym. Odnonie programw natywnych, wikszo urzdze mobilnych posiada platformy programistyczne, na ktrych zewntrzni deweloperzy mog budowa aplikacje. Dodana warto takiego rozwizania jest oczywista: funkcjonalno urzdzenia mobilnego nabiera elastycznoci dziki moliwoci tworzenia nowych aplikacji wykorzystujcych funkcjonalnoci danego urzdzenia (Ordua i in., 2009). Wachlarz platform programistycznych sta si jednak niezmiernie szeroki. Aplikacje dostpne na mobilne systemy operacyjne s przewanie programami natywnymi zbudowanymi na wasnym zestawie narzdzi (Software Development Kit, SDK), obsugiwanym przez dany system operacyjny (Ordua i in., 2009). Korzyci stosowania technologii natywnych jest wykorzystanie wszystkich zasobw urzdzenia zawartych w uywanym przez nie SDK. Jeli urzdzenie na to pozwala, aplikacja moe wykorzystywa grafiki 3D, rozpoznawa pozycj uytkownika, uzyska dostp do akcelerometru, kamery/aparatu fotograficznego, Bluetooth,
15
Fe
Other
Ja
20
12
mobilnego kalendarza i kontaktw, dziaa na plikach, magazynowanych danych, czy nawet odtwarza muzyk i filmy wideo, podczas gdy mobilne przegldarki internetowe przewanie nie oferuj takich funkcji dla aplikacji webowych (Ordua i in., 2009). Inn moliwoci jest stworzenie mobilnej platformy webowej. Obsugiwanie aplikacji webowych w urzdzeniach mobilnych wzroso w cigu ostatnich lat. Wraz z nadejciem Web 2.0 i chmury obliczeniowej obsuga zoonych aplikacji webowych na urzdzeniach mobilnych staa si koniecznoci. Jednak aplikacje webowe przewanie wymagaj adaptacji na urzdzenia mobilne. Adaptacja taka wymaga podjcia nastpujcych krokw (Ordua i in., 2009): 01. Zapewnij waciwy ukad ekranu. Deweloperzy powinni pomyle, do czego waciwie bdzie uywane urzdzenie mobilne, i jak uytkownik bdzie widzia tre na maym ekranie. Przykadowo, czasopisma zazwyczaj s prezentowane jako szpalta, w ktrej kada wiadomo stanowi pojedyncz linijk tekstu, tak aby uytkownik mg szybko zobaczy, ktra wiadomo jest bardziej interesujca i na ni klikn. Kada linijka jest w rzeczywistoci przyciskiem, ktry atwo wybra na ekranie dotykowym. 02. Zapewnij atwy dostp do treci. Deweloperzy powinni pomyle, jakie treci bd dostosowywane w wersji mobilnej. Uytkownicy mog postrzega wersj mobiln jako dopenienie wersji komputerowej, naturalne wic, e bdzie ona pozbawiona niektrych opcji. 03. Unikaj wtyczek. Mnstwo aplikacji webowych oferuje funkcje oparte na wtyczkach, takich jak applety Java, Adobe Flash czy Microsoft Silverlight. Wtyczki te nie s obsugiwane przez wikszo urzdze, i trudno zmieni ten stan rzeczy z uwagi na koszty, jakie deweloper musiaby ponie dostosowujc wtyczk do szerokiej gamy platform mobilnych. Ponisza tabela2 przedstawia podsumowanie zalet i wad budowy aplikacji webowych i natywnych.
Web Apps
Native Apps
++ Niezalene od platformy docelowej, dziki

czemu mog dotrze do wikszej iloci odbiorcw. form takich jak sklepy z aplikacjami.
++ Umoliwiaj dostp do takich funkcji urz-
++ Dostpna natychmiast, bez porednictwa plat++ Szybsze tworzenie i mniejszy koszt aktualizacji. ++ Moliwo budowania zaawansowanych aplikacji przy wykorzystaniu technologii HTML5/ CSS3, ktre umoliwiaj te wykorzystanie dwiku, wideo i animacji. werze, nie w pamici urzdzenia.
dzenia jak aparat fotograficzny, kamera wideo, akcelerometr lub danych przechowywanych przez uytkownika, takich jak ksika adresowa. (user experience).
++ Kontrola nad dowiadczeniem uytkownika ++ Wykorzystanie interaktywnych multimediw. ++ Duszy czas produkcji oraz wiksze koszty
aktualizacji.
++ Treci przechowywane s bezpiecznie na ser-
++ Aplikacja musi przej przez sklep z aplika-
cjami zanim trafi do docelowych odbiorcw; proces ten moe by czasochonny i niepewny.
2Patrz: http://www.upsidelearning.com/blog/index.php/2010/07/13/mobile-learning-considerations-native-apps-or-web-apps/, http://bottomlineperformance.com/wp-content/uploads/2012/05/BottomLinePerformance_mLearningBrief_20110802.pdf Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu
16
++ Aktualizacje wprowadzane s natychmiast na

urzdzeniach wszystkich uytkownikw.
++ Moliwe tworzenie kanaw dla udostpniania
++ Aplikacje webowe nie wymagaj przejcia
i odzyskiwania danych i wiedzy wtedy, gdy jest to potrzebne.
procesu akceptacji, uiszczenia opat i innych procedur zwizanych z zamieszczeniem w sklepie z aplikacjami.
++ Moliwo przechowywania danych dotycz-
-- Wymaga dostpu do Internetu. -- Wymaga adresu URL i umieszczenia na

serwerze.
cych uytkownika; moe suy jako osobisty program edukacyjny (przynajmniej do pewnego stopnia)
++ Nie wymaga dostpu do Internetu. -- Zalene od platformy; konieczno stworzenia odrbnych aplikacji pod rne systemy operacyjne.
-- Ograniczona funkcjonalno, zwaszcza odnonie dostpu do funkcji urzdzenia
-- Wydajno moe by nisza w porwnaniu
-- Zamieszczenie aplikacji w sklepie wymaga
do aplikacji natywnych, bdzie te zalena od prdkoci przesyania danych. uytkownika.
przejcia przez proces akceptacji; tworzc aplikacje na rne systemy operacyjne, naley powtrzy ten proces dla kadego sklepu.
-- Mniejsza kontrola nad dowiadczeniem -- Brak wsplnych standardw dla przegldarek.
-- Wysze koszty produkcji.
Istnieje jednak rwnie trzecia opcja, umoliwiajca deweloperom wykorzystanie zarwno cech aplikacji webowych, jak i programw natywnych. Aplikacje hybrydowe tworzone s w HTML5, opakowanym w natywny kontener pozwalajcy na ich sprzeda w sklepach z aplikacjami, co umoliwia rwnie dostp do natywnych funkcjonalnoci takich, jak aparat fotograficzny, kamera wideo, mikrofon, lista kontaktw, czy system powiadomie. Dla uytkownika kocowego wygldaj one i dziaaj jak aplikacje natywne. Jednak gwna tre napisana jest w HTML, tak aby mona byo j bez trudu aktualizowa i modyfikowa, a jej rozbudowa jest o wiele tasza, ni stworzenie lub aktualizowanie aplikacji natywnej, zwaszcza, gdy konieczne jest rozwijanie aplikacji dostosowanych do rnych systemw operacyjnych. Naley rwnie podkreli, e niektre z powszechnie wymienianych zalet programw natywnych nad aplikacjami webowymi (lepsza wydajno, tryb offline, dostp do funkcji urzdzenia, moliwo wykorzystania geolokacji) staj si mniej oczywiste w miar rozwoju technologii opartych na HTML5/CSS3 i JavaScript. Cho funkcjonalnoci HTLM5 nie s jeszcze stabilne, niektre z nich zostay ju wdroone w gwnych przegldarkach internetowych (Ordua i in., 2009). Funkcjami tymi s, m.in.:
Audio i wideo Tworzenie animacji Geolokacja Przechowywanie treci i bazy danych Nowe atrybuty formularzy
17
Niektre z powszechnie stosowanych serwisw internetowych, takie jak YouTube czy Google Maps, ju teraz wykorzystuj HTML5. YouTube moe wywietla filmy wideo w formacie HTML5 zamiast Flash, jeli uytkownik wyrazi na to zgod. Google Maps wykorzystuje moliwoci geolokacyjne HTML5 aby pokaza uytkownikowi, gdzie si znajduje, gdy ten wcinie odpowiedni przycisk. Przycisk ten pojawia si tylko wtedy, kiedy uywana przegldarka wspiera geolokacj (Ordua i in., 2009). Poniewa przegldarki mobilne s oparte na nowoczesnych przegldarkach internetowych, niektre z nich ju teraz oferuj takie moliwoci. Przykadowo, iPhony i urzdzenia z systemem Android obsuguj ju geolokacj, podobnie jak Windows Mobile po zainstalowaniu odpowiedniej wtyczki (Ordua i in., 2009).
18
02.
Definicja mobilnego uczenia si (mobile learning)
Aby lepiej zrozumie mobile learning, naley pozna jego korzenie. Przed nastaniem ery komputerw i Internetu istnia tylko jeden sposb uzyskania treci edukacyjnych bez koniecznoci wychodzenia z domu kursy korespondencyjne. Po zapisaniu si i uiszczeniu opaty, uczestnik otrzymywa materia poczt. Przez dugi czas bya to jedyna taka moliwo. Wraz z pojawieniem si komputerw wprowadzono now, byskawiczn metod wymiany informacji Internet, ktry cakowicie zmieni oblicze nowoczesnej edukacji. Ludzie uzyskali dostp do olbrzymich iloci danych. Jednak wci pozostawa jeszcze jeden krok. Rozwj urzdze mobilnych da pocztek zupenie nowej erze dostpu do informacji. Dzi urzdzenia mobilne przypominaj przenone komputery osobiste, i maj nawet dostp do Internetu poprzez sie telekomunikacyjn czy WiFi. Interesujcy jest te fakt, e w dzisiejszych czasach smartfon jest tysic razy szybszy, sto razy mniejszy i milion razy taszy, ni superkomputer MIT z 1965 roku. Wyposaony jest w szeroki ekran dotykowy, GPS i akcelerometr (czujniki orientacji), goniki, WiFi, wydajny procesor i kart graficzn umoliwiajc odtwarzanie gier w 3D. Tak wyposaone, urzdzenia mobilne oferuj to, czego komputery nie s w stanie zapewni cigy dostp do informacji z kadego miejsca. W ten sposb mobilne uczenie si stao si skutecznym sposobem zdobywania wiedzy.
Sprecyzowanie pojcia mobilnego uczenia si (mobile learning)

Nie ma jednej obowizujcej definicji mobilnego uczenia si (mobile learning), jednak kilka definicji zdobyo szczegln popularno. Pocztkowo, najpopularniejsze definicje podkrelay aspekt technologiczny tego procesu, jednak z czasem wczone zostay rwnie inne istotne czynniki, takie jak koncepcja osobistego rodowiska uczenia si (personal learning), spoecznego uczenia si (social learning) oraz wszechobecnego uczenia si (ubiquitous learning). W zalenoci od tego, czy podkrela si mobilno osoby uczcej si, czy te wykorzystanie mobilnej technologii, mona wyrni dwa odrbne podejcia do definiowania pojcia mobile learningu czy m-learningu. W odniesieniu do pierwszej z wymienionych perspektyw, wykorzystanie urzdze mobilnych nie jest warunkiem koniecznym, jako e osoba uczca si moe by mobilna w sensie geograficznym, korzystajc jednoczenie z sieci rnych urzdze stacjonarnych. W drugiej perspektywie, osoba uczca si wykorzystuje technologi mobiln, ale nie musi by przez cay czas w ruchu. Podkrelajc wykorzystanie urzdzenia mobilnego przy definiowaniu mobile learning mona wyrni korzystanie z mobilnej technologii jako jedynego narzdzia do nauki, lub jako jednego z wielu rnych narzdzi. Opisane powyej podejcia do zagadnienia mobile learning wzajemnie si uzupeniaj, wsplnie tworzc definicj, zgodnie z ktr urzdzenia mobilne zwikszaj mobilno osoby uczcej si. M-learning mona wic zdefiniowa jako wiadczenie usug edukacyjnych lub szkoleniowych przy pomocy urzdze mobilnych. Jednak aby uatwi tak mobilno, wykorzystywane urzdzenie mobilne powinno spenia okrelone wymogi. Osoba uczca si musi mie moliwo korzystania z urzdzenia bezprzewodowo, na stojco i przy minimalnym wysiku. Ponadto, urzdzenie to powinno by na tyle maych rozmiarw, aby mona je byo trzyma w jednej rce i zawsze ze sob zabra (Dye, 2007). Takimi urzdzeniami s przykadowo urzdzenia PDA, smartfony, telefony komrkowe, palmtopy, odtwarzacze MP3 itp.
Mobile learning mona definiowa jako wszelkie wiadczenia edukacyjne, w ktrych jedyn lub dominujc technologi s urzdzenia mobilne (Kukulska-Hume i Traxler, 2005). Wedug innych autorw mobilne uczenie si powinno ogranicza si do nauki na urzdzeniach mieszczcych si do damskiej torebki lub do mskiej kieszeni (Keegan, 2005).
20
Jeden z najlepszych opisw mobile learning zaprezentowany zosta przez MOBIlearn Project:
(...) rozwaajc mobilno bardziej z punktu widzenia ucznia, ni z perspektywy technologii, mona by rzec, e mobile learning dzieje si wszdzie przykadowo, w autobusie, gdzie uczniowie powtarzaj wiadomoci przed klaswk, lub podczas podry za granic, w ktrym to czasie lekarze odwieaj swoje umiejtnoci jzykowe. Wszystkie te przypadki formalnej i nieformalnej nauki niekoniecznie musz zawiera element wykorzystania technologii mobilnych, jednak maj miejsce wtedy, gdy ludzie przemieszczaj si, a zatem powinno by to zaklasyfikowane jako przypadki mobilnego uczenia si. Co wicej, technologie mobilne mog by uywane w osobistym rodowisku nauki danego uytkownika. W ostatnich latach przeprowadzono wiele bada na temat stosowania palmtopw w klasach. Ze wzgldu na mobilno technologii, nauka z wykorzystaniem PDA rwnie postrzegana jest jako mobile learning (OMalley i in., 2005)
W wietle przedstawionej metodyki odnoszcej si do zagadnienia wykorzystywania urzdze mobilnych moemy uzna, e mobile learning ma miejsce wtedy, gdy ludzie korzystaj ze swoich urzdze przenonych w celu uczenia si, a zatem nie ogranicza ich dana lokalizacja.
Czym wyrnia si mobile learning?

Perspektywy te s rwnie pomocne w odrnieniu m-learningu od e-learningu. M-learning to specyficzny typ uczenia si nalecy do dziedziny e-learningu. Skupia si on na nauce w rnych kontekstach oraz na uczeniu si wspomaganym mobiln technologi, podczas gdy e-learning nie musi wykorzystywa urzdze mobilnych. Wyzwaniem m-learningu jest przejcie od obecnego stacjonarnego, wirtualnego rodowiska uczenia si (e-learning) do bezprzewodowego, mobilnego rodowiska uczenia si jutra. Moemy porwnywa tradycyjne nauczanie z e-learningiem, a e-learning z m-learningiem. Kryteria s bardzo proste jak, kiedy i gdzie. E-learning daje moliwo zdobywania wiedzy bez koniecznoci pojawiania si osobicie na kursach, i w czasie odpowiadajcym uytkownikowi. Ograniczenia wi si z dostpem do komputera i sieci Internet. Wane te jest, e zasady dotyczce komunikowania si midzy uczniami i nauczycielami rni si od tych obowizujcych w tradycyjnym uczeniu si. Mobilne uczenie si jest pewnego rodzaju rozszerzeniem e-learningu i czsto uzupenia to pojcie. Moe by te uzupenieniem tradycyjnych szkole. Z uwagi na fakt, e proces mobilnego uczenia si wymaga stosowania urzdze mobilnych, istniej ograniczenia natury technicznej dotyczce wygldu, dugoci treci kursu. Mobile learning zdaje si by najbardziej efektywny, gdy dostarcza bardzo krtkich informacji i nie jest przeciony multimediami. W pocztkach rozwoju m-learningu najszybszym i najtaszym sposobem przygotowania treci mobilnych byo wykorzystanie uprzednio przygotowanego materiau do nauki w systemie e-learning i przystosowanie go do przegldania na mniejszym urzdzeniu. Jednak po kilku latach stao si jasne, e mobilne uczenie si nie moe by e-learningiem na maym ekranie. Rozwj metodyki mobilnego uczenia si pokazuje, e materia szkoleniowy dla m-learningu musi by przygotowywany w inny sposb ni ten do e-learningu. W przeciwnym razie, przewanie okazuje si nieskuteczny.
21
Powd jest prosty. Jak ju wspomniano, a co zostanie jeszcze powtrzone poniej, urzdzenia mobilne maj pewne ograniczenia. Jeli treci edukacyjne nie s dostosowane do specyfiki danego urzdzenia, materia audio-wideo moe zosta niepoprawnie wywietlony, czcionka moe okaza si zbyt drobna, a ilo tekstu zbyt dua. Poza uyciem nowoczesnych technologii, jest jeszcze jedna, bardzo istotna kwestia, a mianowicie - sposb mylenia. Mobilne uczenie si jest oznak znaczcej zmiany paradygmatu edukacji. Zdobywanie wiedzy staje si bardziej powszechne ni kiedykolwiek wczeniej. Komputer z dostpem do Internetu pozwala na przetwarzanie ogromnych iloci danych. Dziki mobilnej rewolucji, wszdzie moemy z nich skorzysta. Mamy do dyspozycji potne narzdzie. Musimy nauczy si, jak efektywnie z niego korzysta. Dlatego te Horton (Horton, 2012) wyrnia dwa znaczenia terminu mobile learning:
Uczestniczenie mobilnych osb w konwencjonalnym uczeniu si. Techniki i technologie mobile learning
pozwalaj osobom, ktre czsto si przemieszczaj, uczestniczy w istniejcych formach nauki, wczajc w to nauk na sali szkoleniowej, w wirtualnych klasach, indywidualny e-learning, uczenie si w grupach, oraz wspieranie wydajnoci (performance suport).
Prawdziwe mobilne uczenie si. W prawdziwym m-learningu uczymy si nie tyle z urzdzenia mobilnego, co z otaczajcego nas wiata. Prawdziwe mobilne uczenie si wymaga zdobywania wiedzy za porednictwem przedmiotw, rodowisk, czy innych uczestnikw, ktrych spotykamy poruszajc si w rzeczywistym wiecie.
Narzdzie wspierajce a narzdzie szkoleniowe

Mobilne uczenie jest bardzo elastycznym sposobem edukacji, ktre moe by stosowane jako narzdzie wspomagajce lub instruktaowe. Jako narzdzie wspomagajce, urzdzenia mobilne mog by uywane jako nonik do przekazywania treci od trenera do uczcych si, np. nagrywanie lekcji, ktre bd dostpne z uyciem urzdzenia mobilnego. Jako instruktaowe narzdzia, urzdzenia mobilne mog by stosowane w celu konstrukcji procesu nauczania. Urzdzenia mobilne s tutaj traktowane jako narzdzia pomagajce studentom w realizacji ich zada oraz promujce zrwnowaony rozwj ich zdolnoci umysowych, poprzez funkcjonowanie jako intelektualny partner dla instruktora i ucznia. Nauczyciele mog dostarczy studentom elektroniczne ksiki, treci rdowe, kalkulatory graficzne, sowniki, tezaurus itp. Quizy i testy take mog by brane pod uwag. W obu przypadkach, interesujc kwesti jeli chodzi o nauk mobiln jest to, e jest moliwe, aby przej szkolenie w dowolnym czasie i z dowolnego miejsca. Z drugiej strony, naley rwnie podkreli, e mobilne uczenie moe mie dwie rne funkcje. Moemy je zastosowa jako cz szkolenia w celu wsparcia procesu nauczania lub uy w izolowany sposb, opierajc szkolenie tylko na mobilnym uczeniu si. Jeli chodzi o pierwszy przypadek, bdziemy mie z nim do czynienia w sytuacji kursu, ktry czy w sobie szkolenia stacjonarne z mobilnym uczeniem si, w celu rozwoju albo wywiczenia poszczeglnych umiejtnoci (np. trener przedstawia teori osobicie, ale uczestnicy maj moliwo wyprbowania niektrych elementw treci pniej, gdziekolwiek i o jakiej porze chc). W drugim przypadku, mobile learning moe by rwnie stosowany samodzielnie, treci dostpne s tylko w sposb mobilny. Wybr takiego lub innego sposobu zaley od tego, co jest celem szkolenia. Mobile learning moe by doskonale wykorzystany samodzielnie, jeli celem jest ksztacenie konkretnych umiejtnoci lub kompetencji
22
(gry s tutaj dobrym przykadem), ale jeli cele szkolenia s bardziej oglne lub jest nim przekazywanie wiedzy, w wikszoci przypadkw mobile learning bdzie dziaa lepiej jako uzupenienie dla szerszych dziaa szkoleniowych, takich jak e-learning lub szkolenia stacjonarne.
Cztery poziomy mobilnego uczenia si (mobile learning)

Biorc pod uwag jedn z definicji mobilnego uczenia, stosowan w niniejszym dokumencie (sposb dostpu do szkolenia w kadej chwili z dowolnego miejsca), mona powiedzie, e mobile learning istnia jeszcze przed rozwojem urzdze mobilnych, takich jak smartfony lub tablety (na przykad fiszki papierowe wykorzystywane do zapamitania faktw i sownictwa). Jednak rozwj technologii poszerzy moliwoci dostpu do ksztacenia si, co stao si impulsem do mobile learningu. W tym sensie moemy znale pocztki mobilnego uczenia dziesi lat temu, w pracach Sharplesa nad wykorzystaniem urzdze PDA w szkoach podstawowych w Wielkiej Brytanii (Sharples, 2000). Przez te dziesi lat wyoniy si cztery poziomy dostarczania treci w modelu mobile learning, z ktrych kady wymaga innego podejcia metodycznego. Poziom 1: Komunikacja za pomoc krtkich wiadomoci tekstowych (SMS). Wykorzystanie wiadomoci SMS w kontekcie edukacyjnym wynika z codziennej potrzeby wszystkich szk, kolegiw i uniwersytetw aby komunikowa si z wybranymi bd wszystkimi swoimi ciaami studenckimi. W nagych przypadkach (np. odwoanie wykadu), gwnymi drogami komunikacji, wykorzystywanymi przez te instytucje, s: usugi pocztowe, wiadomoci e-mail lub SMSy. W wielu przypadkach usugi pocztowe okazuj si zbyt powolne, nie wszyscy studenci czy uczniowie te sprawdzaj regularnie swoje konta e-mailowe, co czyni obie te metody nieskutecznymi w tego typu komunikacji. Jednak wszyscy studenci i uczniowie nosz przy sobie skomplikowane urzdzenie komunikacyjne. W przypadku wysyania informacji instytucji SMSem na telefony komrkowe uczniw czy studentw, od razu wszyscy oni otrzymaj tak wiadomo. System komunikatw SMS moe zosta ustawiony przez wewntrzn rozbudow lub poprzez wybranie dostawcy usugi SMS. Poziom 2: Treci edukacyjne jako obrazy. Urzdzenia mobilne s idealne dla otrzymywania krtkich prezentacji (pi do szeciu obrazw) o treciach edukacyjnych, takich jak podsumowanie kursu, porady dotyczce przygotowania egzaminu, wsparcie odnonie czci materiau, ktra wczeniej okazaa si sprawia uczestnikom trudnoci, porady trenera czy nawet testy wielokrotnego wyboru. Wane, by wzi pod uwag, e ograniczenie do 160 znakw (ze spacjami) dla treci SMSw stwarza ciekawe wyzwanie w wietle formowania SMSw dla celw edukacyjnych. Stworzenie poprawnej wiadomoci przekazujcej dokadn informacj, ktr chcemy przekaza bez moliwoci nieporozumie czy innej interpretacji jest prawdziwym wyzwaniem. Jeden niepoprawnie sformuowany SMS moe stworzy mnstwo zamieszania, cznie z konsekwencjami finansowymi i innymi. Poziom 3: Moduy szkoleniowe. Zaprezentowanie cakowicie mobilnej treci szkolenia na komputerze osobistym (palmtopie) nie stanowi ju adnego problemu. Wygodne rodowisko dydaktyczne mona stworzy przy uyciu oprogramowania Microsoft Reader. Jednak w przypadku stosowania mobile learning na niewielkich ekranach smartfonw i telefonw komrkowych wyzwaniem jest rozwizanie problemu ograniczonych rozmiarw ekranu, na jakich prezentowane s moduy szkoleniowe. Wielu specjalistw w dziedzinie mobilnego uczenia si przekonywao, e urzdzenia mobilne nadaj si wycznie do krtkich fragmentw informacji i nie mog by wykorzystywane dla prezentacji penych moduw.
23
Jeli to stanowisko zostaoby zaakceptowane, mobile learning pozostaby na zawsze na marginesie i nigdy nie zostaby wczony w gwny nurt edukacji i szkole. Aby mobile learning by efektywny, naley zapewni spenienie serii warunkw:
Oprogramowanie edukacyjne dla m-learningu musi by oceniane w taki sam sposb, jak szkolenie na
sali szkoleniowej, edukacja na odlego i e-learning.
Kursy w trybie m-learningu musz zosta wczone przynajmniej jako cz zwykego programu studiw czy specjalistycznych szkole zawodowych.
Kursy mobilne musz zosta wczone do oferty programw nauczania proponowanych przez uniwersytety i wysze szkoy zawodowe, tak, jak ma si to w przypadku kursw tradycyjnych, edukacji na odlego i e-learningu.
W tych krajach, gdzie studia s patne, powinny by pobierane opaty od studentw za udzia w kursach
mobilnych. Poziom 4: Moduy szkoleniowe zorientowane na kontekst i lokalizacj. Rozwj szkole mobile learning o cechach zorientowanych na kontekst i lokalizacj umoliwia osobom uczcym si przyswajanie informacji w kontekcie, do ktrego informacja ta si odnosi, majc przed oczami rodowisko, do ktrego odnosi si materia. Do udostpniania i korzystania z kursu mog by uywane mediascapes i kody QR.
Mediascapes to nowa forma mediw, czca cyfrowe obrazy, dwiki i interakcje ze wiatem fizycznym, tworzc w ten sposb silnie angaujce odbiorcw, interaktywne dowiadczenia. Uytkownicy, wyposaeni w urzdzenie mobilne, poruszaj si po fizycznym wiecie, wywoujc dziaanie cyfrowych mediw dziki odbiornikowi GPS zintegrowanemu z interaktywn map, rozpoznajcemu fizyczn lokalizacj urzdzenia. Projektowanie Mediascape jest procesem projektowania dowiadcze, obejmujcym zaprojektowanie interakcji, wybr lokalizacji, zaprojektowanie regionu medialnego i oglnej specyfikacji logiki programu oraz produkcj treci. Mediascape wymaga stworzenia okrelonych skryptw narracyjnych dla zbioru zada szkoleniowych oraz okrelenia logiki przebiegu interakcji. Wbudowane s rwnie zalenoci czasowe uruchamiania skryptu. Najwaniejsze jest zaprojektowanie, jak, gdzie i w jakiej formie uytkownik moe wej w interakcj z mediami.
Kod QR, czyli kod szybkiej reakcji, pozwala na dodanie informacji do przestrzeni. Kody QR s dwuwymiarowymi kodami kreskowymi, ktre mog by odczytane przez dowolny telefon komrkowy wyposaony w aparat lub kamer. Odczytanie kodu QR automatycznie otwiera okno mobilnej przegldarki i aduje okrelon stron internetow. Jest to bardzo przydatne rozwizanie, ktre poprawia dostp do informacji, kiedy jestemy w ruchu. Kod QR jest krokiem w stron wirtualizacji realnego wiata, w ktrym kady obiekt fizyczny moe sta si interfejsem wirtualnej rzeczywistoci.
Zalety i moliwoci
Posiadanie smartfonu czy tabletu staje si coraz bardziej popularne. Dziki niewielkim rozmiarom i maej wadze, urzdzenie tego typu, w przeciwiestwie do laptopw, mona bez trudu zabra ze sob wszdzie. W dodatku wikszo z nich posiada moliwo dostpu do Internetu. Dysponujc nowoczesnym sprztem elektronicznym z dostpem do sieci, kady moe z atwoci uczestniczy w procesie mobilnej edukacji.
24
Moliwo nauki w rodowisku mobilnym jest odpowiedzi na aktualn sytuacj wielu osb. Bdc w cigym popiechu, wykonuj oni kilka rzeczy na raz. Mobilny dostp do bazy zasobw szkoleniowych daje takim ludziom wielk moliwo wykorzystania potencjalnie bezproduktywnie spdzonego czasu na przyswojenie nowych informacji i zdobycie nowych umiejtnoci. Uczy si mona wszdzie; czy to w sklepowej kolejce, czy to w biurze, w autobusie czy w pocigu, na awce w parku, itd. W obecnym punkcie rozwoju technologicznego oraz potrzeb spoecznych, instytucje edukacyjne i szkoleniowe maj moliwo wykorzystania urzdzenia mobilnego do przekazywania specjalnie przygotowanych treci indywidualnym uytkownikom. Mog to by pliki, krtka wzmianka dotyczca wanego wydarzenia, lecz co najwaniejsze, moe by to rwnie wysoce interaktywna tre edukacyjna. Dostpn i bardzo uyteczn opcj jest rwnie moliwo wsppracy z innymi uczestnikami. Materia szkoleniowy moe by dostarczany wszdzie, kiedy tylko zajdzie potrzeba. Jedynym warunkiem jest dostp do Internetu. Zdaniem Shulera (2009), mobile learning ma pewne zalety, ktre wykraczaj poza moliwo nauki gdziekolwiek, o kadej porze. Pogld ten podzielaj rwnie inni autorzy:
Urzdzenia mobilne pozwalaj na nauk w miejscach, gdzie tradycyjne metody uczenia si nie s mo-
liwe. W tym duchu pisze Colley, twierdzc, e w XXI wieku uczenie si nie jest ograniczone do lokalizacji czy danej przestrzeni przeznaczonej na cele edukacyjne (Colley i Stead, 2007).
Nauka jest bardziej zorientowana na osob uczc si. Nauka oparta na urzdzeniach mobilnych jest najbardziej efektywna, kiedy stanowi cz strategii
czcej rne metody.
Nauka oparta na urzdzeniach mobilnych sprawdza si najlepiej, gdy pojmowana jest jako kolejne
narzdzie, ktre moe by wykorzystane dla zaspokojenia potrzeb osb uczcych si (Sharples, Corlett i Westmancott, 2002), (Stead, 2005).
Urzdzenia mobilne mog pomc w wyeliminowaniu niektrych bardziej formalnych aspektw edukacji,
ktre mog by postrzegane jako mao atrakcyjne przez odbiorcw preferujcych alternatywne metody (Attwell, 2005).
Urzdzenia mobilne mog zwiksza motywacj i zaangaowanie w nauk. Mobile learning jest idealnym rozwizaniem uatwiajcym wspprac i komunikacj. Technologie mobilne mog przyspieszy zmian paradygmatu edukacji i szkole z zorientowanego na
nauczyciela nauczania w klasie (lub na sali szkoleniowej) w kierunku konstruktywistycznych rodowisk edukacyjnych skoncentrowanych na uczestnikach procesu edukacyjno-szkoleniowego (Holzinger, Nischelwitzer i Meisenberger, 2005).
Dziki urzdzeniom mobilnym proces uczenia si jest szybszy, atwiejszy, bardziej atrakcyjny i atwiejszy do zaakceptowania dla uczniw spoecznie zmarginalizowanych (Attewell, 2002).
Urzdzenia mobilne mog by noszone przy sobie i uywane w czasie odpowiednim dla uytkownika
(Stone, 2010).
Urzdzenia mobilne umoliwiaj dostp do konkretnych informacji wtedy, kiedy s one potrzebne.
25
Mobile learning pozwala zaoszczdzi czas. Dziki niemu mona uczy si nawet wtedy, gdy normalnie
byoby to niemoliwe.
Dla modych ludzi smartfony s czci dnia powszedniego. Ludzie rozmawiaj, wysyaj SMSy, graj
w gry, przegldaj strony internetowe oraz wykonuj mnstwo innych czynnoci uywajc smartfonw. Czsto nie wyobraaj sobie ycia bez nich.
Wyzwania i ryzyko
Raport Elearnity na temat mobile learning (2011) wymienia niektre z najpowszechniejszych wyzwa zwizanych z wykorzystaniem urzdze mobilnych do nauki:
Niewielki ekran urzdze mobilnych
Naturalnym jest, e urzdzenia mobilne, aby mogy by przenone, musz mie na tyle mae rozmiary, aby mona je byo atwo wszdzie ze sob nosi. W rezultacie rozmiar ekranu rwnie jest ograniczony. Problem ten zosta czciowo rozwizany przez zrezygnowanie z tradycyjnej klawiatury na rzecz wikszego obszaru wywietlacza. Wci te rozwijane s technologie pozwalajce na cige ulepszanie rozdzielczoci ekranu i jakoci kolorw. Rezultatem s coraz lepsze doznania wizualne bez koniecznoci zwikszenia rozmiarw urzdzenia. Dzisiejsze smartfony i tablety maj moc porwnywaln do komputerw sprzed dziesiciu lat. Nowy Samsung Galaxy III posiada czterordzeniowy procesor. Aby urzdzenie o podobnej mocy mogo funkcjonowa, potrzebuje mnstwo energii. Co zrozumiae, deweloperzy powzili decyzj, e wol zaoferowa urzdzenia o wikszej mocy ju teraz, ni czeka na nowe, bardziej wydajne technologie, pozwalajce na duszy czas pracy baterii. W efekcie mamy ekstrawaganckie smartfony, ktre trzeba adowa praktycznie codziennie. Aby mie szybki dostp do informacji (ktra nie zostaa wczeniej wczytana), uytkownik musi mie dobr prdko poczenia z sieci. Nie zawsze jest to zagwarantowane. Czasem problemy z czem internetowym pojawiaj si nawet w rozwinitych krajach europejskich, szczeglnie w rejonach wiejskich. W wikszoci smartfonw fizyczna klawiatura zostaa zastpiona klawiatura dotykow wywietlan na ekranie. Jedn z wad tego rozwizania jest ograniczona przestrze dla innych elementw na wywietlaczu, gdy jednoczenie wywietlana jest klawiatura.
Krtki czas pracy baterii
Niska prdko poczenia z Internetem oraz wysokie ceny za przepustowo cza Klawiatura dotykowa
26
Ograniczenia techniczne systemw operacyjnych
Na rynku dostpnych jest kilka systemw operacyjnych na urzdzenia mobilne. Najwaniejsze z nich to iOS oraz Android, pozostae za to Symbian, RIM, Bada i Windows Phone3. Kady z nich posiada inne moliwoci i ograniczenia, jeli chodzi o odtwarzanie plikw multimedialnych. Przykadowo, iOS nie odtwarza plikw Flash, co jest znacznym ograniczeniem dla twrcw treci edukacyjnych. W rezultacie tre musi by przygotowywana z uwzgldnieniem ogranicze danej platformy. Proces przygotowywania treci na urzdzenia mobilne rni si od przygotowywania treci dla standardowego e-learningu. Z uwagi na moliwoci techniczne urzdze, musz zosta spenione okrelone warunki techniczne. Gwnymi aspektami s szybko procesora, moliwoci systemu oraz rozmiar ekranu. Wymaga to od zespou projektantw stosownych umiejtnoci. Proces projektowania mona uproci poprzez wykorzystanie specjalnego oprogramowania, ktre automatycznie ustawia parametry generowanych treci. Ten rodzaj oprogramowania jest jednak zazwyczaj bardzo kosztowny. W dzisiejszych czasach ludzie s coraz bardziej zaawansowani w uytkowaniu urzdze mobilnych, trzeba jednak zaoy moliwo, e dla niektrych osb ich uywanie do nauki moe okaza si problematyczne. Poza tym, mobile learning nie zosta jeszcze w peni doceniony przez ludzi (HR, dyrektorzy generalni) odpowiedzialnych za decyzje strategiczne w firmach, a nawet przez trenerw. Jeli chcemy, by mobile learning rozwija si, naley zapewni mu uznanie wrd profesjonalistw.
Projektowanie treci mobilnych
Wyzwania organizacyjne
Shuler (Shuler, 2009) rwnie przyznaje, e udane wdroenie m-learningu wymaga uporania si z pewnymi podstawowymi problemami:3
Negatywne aspekty mobilnego uczenia si, takie jak potencjalne rozpraszanie uwagi czy kwestie
prywatnoci.
Normy i postawy kulturowe. Brak teorii uczenia si odpowiedniej dla m-learningu. Obecnie nie ustanowiono jeszcze teorii mobilnego
uczenia si obejmujcej kwestie oceny, pedagogiki czy projektowania szkole.
Rnice w dostpie i technologiach. Zarwno trenerzy, jak i osoby uczce si musz opanowa szeroki
wachlarz technologii z ich wewntrzn zoonoci. Corbeil wymienia inne wyzwania dotyczce mobile learning:
Urzdzenia mobilne mog uatwia ciganie. Mobile learning moe da uytkownikom z bieg znajomoci technologii przewag nad tymi, ktrzy nie
s z ni obeznani.
3 Sprzeda smartfonw w pierwszym kwartale 2012 roku z podziaem na system operacyjny: Android 56,1%, iOS 22,9%, Symbian 8,6%, RIM 6,9%, Bada 2,7%, Windows Phone 1,9%, inne 0,9%. rdo: http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_operating_system#Market_share Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu
27
Urzdzenia mobilne mog stworzy uczucie wyobcowania czy braku wtajemniczenia u uczestnikw
gorzej znajcych si na technologii.
Mobile learning moe wymaga przeformatowania mediw, lub dostarczania treci w rnych formatach. Mobile learning moe stworzy dodatkow przeszkod w uczeniu si dla uczestnikw i trenerw nieobeznanych z technologi.
Urzdzenia mobilne mog pozosta jedynie nowink techniczn przekazujca nadal te same stare,
nudne treci. Ostatnie z wymienionych wyzwa jest szczeglnie interesujce, poniewa oddaje rzeczywisto wielu obecnych aplikacji wykorzystywanych do m-learningu. Aplikacje te dostarczaj na og tych samych treci z uyciem tej samej metodologii, co dotychczasowy e-learning, rnic si od niego jedynie zastosowanymi rozwizaniami technologicznymi. Projekty te nie wykorzystuj faktu, e poza dostarczaniem treci i wspieraniem oceny, urzdzenia mobilne oferuj zupenie nowy zestaw funkcji. Jak zauwaa Corbeill, mobile learning wspiera powszechnie dostpne, oparte na wsppracy dowiadczenia edukacyjne zintegrowane ze wiatem poza sal szkoleniow (Corbeil, 2007). Zdaniem Najimy, mobile learning pozwala osobie uczcej si kontrolowa swj proces uczenia si, gdziekolwieksi znajduje, a nawet w trakcie przemieszczania si z miejsca na miejsce (Najima i Rachida, 2008). Oprcz tradycyjnych aktywnoci, takich jak kursy i testy wielokrotnego wyboru, mobile learning zapewnia rwnie odpowiednie rodowisko do nauki poprzez dziaanie. Przykadowo, urzdzenia mobilne mona wykorzysta, by uzyska pomoc, wykona praktyczne zadanie, czy te przy realizacji projektu, jako e pozwalaj one osobie uczcej si na wykonywanie tych czynnoci w rzeczywistym kontekcie. Podsumowujc, wikszo autorw podziela zdanie, e efektywne stosowanie programu mobile learning wymaga:
Wypracowania nowych teorii uczenia si odpowiednich dla mobile learning. Wprowadzenia innowacji w dziedzinie edukacji w celu stworzenia nowych programw dla nowych
rodowisk.
Szkolenia zarwno nauczycieli (trenerw) jak i uczniw (adresatw szkole), aby zaadoptowali mobilne
technologie i wcielenie ich do procesu uczenia si.
Aplikacje do mobilnej nauki - wykorzystanie i dowiadczenia

Proponujemy nastpujc klasyfikacj aplikacji mobilnych wykorzystywanych do uczenia si:
Komunikacja i wsppraca Aplikacje wykorzystujce geolokalizacj Gromadzenie danych Bazy referencyjne

28
Mini-gry Przypominacze i programy planujce Ocena wykonanych zada i postpu

Komunikacja i praca zespoowa
Programy do pracy zespoowej to te, ktre umoliwiaj dzielenie si wiedz przy wykorzystaniu fizycznej lokalizacji uytkownika i jego mobilnoci (Clough, Jones, McAndrew i Scanlon, 2009). Wrd nich mona wyrni rozmaite czynnoci pracy zespoowej (od wiadomoci tekstowych po media spoecznociowe), gry, symulacje i wiaty wirtualne, treci generowane przez uytkownika, jak rwnie mentoring i praktyk poznawcz (Woodill, 2011). Dziki Web 2.0 zmienia si zarwno rola dostawcy informacji, ktry tworzy treci, jak i odbiorcy, ktry przyswaja te treci. Obecnie odbiorca jest jednoczenie twrc, czego przykadem moe by Wikipedia. Nauczyciele mog wczy t cech w proces edukacji w celu uatwienia uczniom zajcia aktywnej pozycji w ich uczeniu si. Celem jest nie tylko uczenie si tego, co mwi nauczyciele. Uczniowie mog bardziej zaangaowa si w proces nauki. Urzdzenia mobilne zostay stworzone, aby umoliwi komunikacj, s te idealnym narzdziem wspierajcym spoecznociowe uczenie si (social learning). Technologie mobile learning pozwalaj na nauk na zasadzie wsppracy, opart o portale spoecznociowe, budow spoecznoci praktykw, nauk poprzez gry, symulacje, wirtualne wiaty, nauk jzykw, mentoring i komunikacj. Pozwalaj one uczniom pracowa nad projektami z kadego miejsca na wiecie, bdc w cigym ruchu (Woodill, 2011). Boticki przeprowadzi pilotaowy projekt dotyczcy uczenia si uamkw. Majc na urzdzeniach okrelone uamki (np. 1/3, 3/8, 2/5) uczniowie mieli nawiza kontakt z rwienikami, aby znale osob posiadajc uamek, ktry wraz z ich uamkiem tworzy warto 1, np. ucze z uamkiem 1/3 powinien nawiza kontakt z innymi w celu znalezienia osoby majcej uamek 2/3 lub z dwoma osobami posiadajcymi uamki 1/3. Zadanie to sprawio, e uczniowie zaczli ze sob wsppracowa w celu rozwizania problemu. W tym samym czasie ucz si te dodawania uamkw (Boticki, Looi i Wong, 2009). Moliwoci techniczne nowoczesnych urzdze mobilnych i szerokiej gamy programw pozwalajcych na tworzenie treci i dzielenie si ni (takie jak nad wyraz popularna aplikacja do zdj Instagram) umoliwiy komunikacj w szerokim zakresie, wykraczajc daleko poza rozmowy telefoniczne i SMSy. Uytkownicy mog teraz robi zdjcia, nagrywa i edytowa dwik lub obraz, lub uywa narzdzi konwertujcych tekst na mow (bd mow na tekst) aby stworzy oryginalne treci na swj wasny telefon i w oka mgnieniu podzieli si nimi ze wiatem. Tre ta moe dokumentowa uczenie si, by czci oceny postpu w nauce, mobilnym portfolio ucznia czy treciami edukacyjnymi przeznaczonymi dla innych. Kolejn dziedzin zastosowania mobilnego uczenia si s gry. Mobile learning i gry edukacyjne to dwa trendy, ktre coraz szybciej upodabniaj si do siebie. Dzieje si tak przede wszystkim dlatego, e gry s niezwykle popularnym jzykiem wrd modego pokolenia (Kirriemur i McFarlane, 2004). Wikszo z nich spdza po kilka, kilkanacie godzin dziennie, uywajc konsoli do gier wideo takich jak Playstation, Wii, czy Xbox. Co wicej, istniej rwnie mobilne konsole do gier wideo, takie jak PSP czy NintendoDS. Ta ostatnia oferuje produkty edukacyjne, takie jak gra Brain Training, ktra spotkaa si z entuzjastycznym przyjciem w nowej grupie docelowej: wrd dorosych. Celem gry jest podwyszenie wieku mentalnego poprzez rozwizywanie problemw z zakresu matematyki.
29
Zgodnie z t koncepcj, autorzy tacy jak Becker wskazuj, e pewne aspekty gier wideo s silnie powizane z zasadami konstruktywizmu (Becker, 2007), co moe zosta wykorzystane w celu nakonienia uczniw do odgrywania aktywnych rl i uczenia si poprzez eksperymentowanie, a nie tylko przez zapamitywanie. Podczas gry uytkownicy czuj si aktywnym elementem o nieskrpowanych moliwociach odkrywania wiata przedstawionego w grze, co moe by pomocne w zdobywaniu pogbionej wiedzy o danej dziedzinie nauki (Lavn-Mera, Torrente, Moreno-Ger i Fernndez-Manjn, 2009). Projekt AudioGene proponuje interesujce podejcie, w ktrym oparta na wsppracy gra edukacyjna czy uczniw niewidomych i tych ze sprawnym wzrokiem w celu rozwizania problemw z dziedziny biologii (Sanchez i Aguayo, 2008). Wyniki badania wykazay, e gra pomoga stworzy rodowisko pracy, w ktrym uczniowie zapomnieli o rnicej ich sprawnoci wzroku by rozwiza problemy i razem budowa wiedz.
Programy zalene od lokalizacji

Aplikacje zalene od lokalizacji (location aware applications) kontekstualizuj informacje, pozwalajc uczniom na bezporednie interakcje ze rodowiskiem; przykadowo, gromadzc dane rodowiskowe zwizane z kontekstem geograficznym, czy oceniajc kontekstowo odpowiedni materia rdowy (Clough, Jones, McAndrew i Scanlon, 2009). Systemy oparte na kontekcie (gdzie kontekst definiuje si jako poczenie lokalizacji, profilu, itp.) dostarczaj bardzo interesujcej wartoci dodanej do programw mobile learning. Aplikacje zalene od kontekstu pozwalaj uczniom wchodzi w interakcje z otoczeniem w zupenie nowy sposb. Baldauf w swojej pracy (Baldauf, Dustdar i Rosenberg, 2007) definiuje systemy zalene od kontekstu, takie jak aplikacje potrafice dostosowa swoje dziaania do aktualnego kontekstu bez wyranej ingerencji uytkownika, zwikszajc przez to uyteczno i efektywno dziki wziciu pod uwag rwnie kontekstu rodowiskowego. Szczeglnie jeli mowa o stosowaniu urzdze mobilnych, aplikacje i usugi powinny reagowa odpowiednio do aktualnej lokalizacji, czasu oraz innych parametrw otoczenia, oraz dostosowa swoje zachowanie do zmieniajcych si warunkw, poniewa dane dotyczce kontekstu mog gwatownie si zmienia. Przykadowo, ucze przebywajcy w restauracji bdzie mia inne potrzeby ni podczas pobytu w muzeum czy w ogrodzie; nauczyciel w klasie bdzie potrzebowa innych informacji, ni w biurze. Wiedzc, gdzie uytkownik przebywa w danym momencie, moemy zaoferowa mu zindywidualizowany program nauczania z wykorzystaniem urzdzenia mobilnego. W tym celu niezbdny bdzie nie tylko profil uytkownika, ale te jego aktualna lokalizacja. Istniej przykady tego typu programw dla nieoficjalnego uczenia si w obiektach kulturalnych, takich jak muzea czy obiekty historyczne. W takim przypadku, system zaoferuje informacje dotyczce dzie sztuki, budowli czy miejsc, do ktrych zblia si uytkownik. Uytkownicy mog cieszy si nie tylko samym tekstem, ale te atrakcyjnymi nagraniami wideo czy animacjami powizanymi z treci. Aplikacje mobilne zalene od kontekstu s przydatne w niektrych, specyficznych dziedzinach bardziej ni innych, np. agronomii, biologii, geologii, archeologii, itd.
Gromadzenie danych
Programy suce gromadzeniu danych wykorzystuj moliwoci urzdze mobilnych w zakresie wprowadzania danych w postaci tekstu, obrazw, wideo czy dwiku (Clough, Jones, McAndrew i Scanlon, 2009). Mog by
30
wykorzystane w celu oceny postpu w nauce, oceny wykonanych zada (co zostanie opisane poniej), gromadzenia opinii, odpytywania i gosowania, jak rwnie tworzenia mediw (patrz: dyskusja powyej, dotyczca treci generowanych przez uytkownika) i monitorowania (szczeglnie w brany medycznej).
Informacje referencyjne
Zdaniem Clougha i in., aplikacje referencyjne to takie, ktre korzystaj ze sownikw, translatorw i ksiek elektronicznych w celu dostarczenia treci wtedy i tam, gdzie s one potrzebne (Clough, Jones, McAndrew i Scanlon, 2009). Mwic o dostarczaniu treci, Woodill (Woodill, 2011) wspomina rwnie kanay RSS, kanay mediw cyfrowych (podcasty, filmy wideo), instruktae i inne aplikacje. Natywnie mobiln treci s podcasty, czyli nagrania audio udostpniane oryginalnie przez bibliotek iTunes na iPoda firmy Apple (std nazwa). Podcasty czyni nauk wszechobecn, poniewa osoby uczce si mog skorzysta z dostpu do rnorodnego materiau edukacyjnego wszdzie, o kadej porze, za pomoc iPoda, odtwarzacza MP3 lub MP4 czy telefonu komrkowego. Dziki podcastom uczniowie mog mie dostp do materiaw edukacyjnych w domu, w drodze na uniwersytet czy do pracy, czy te wykonujc jak inn czynno. Mog odtwarza nagrania o kadej porze, co jest dla nich bardzo wygodne, i nie s ograniczeni okrelonym czasem zaj. W kontekcie edukacyjnym podcasty udostpniaj uczniom na yczenie nagrania audio i wideo z wykadw, czy inne materiay edukacyjne (Nataatmadja i Dyson, 2008).
Programy planujce i przypominacze

Tego rodzaju programy przede wszystkim wysyaj informacje do uczestnika szkolenia, aby przypomnie mu o czym. Mona je podzieli na dwie rne grupy, zalenie od tego, czy oferuj one informacje administracyjne czy edukacyjne. Mog dostarcza lub przypomina o przydatnych i najbardziej aktualnych informacjach administracyjnych, takich jak wyniki egzaminw, terminy, umwione spotkania czy plany zaj, bd te dostarcza treci edukacyjnych. Programy planujce treci edukacyjne mog by rwnie zalene od lokalizacji, czc planowanie z lokalizowaniem. W pracy Montavlo i Torresa (2004) opisane zostao narzdzie Mobile Contextaware and Adaptive Learning Schedule (mCALS). Pozwala ono na skuteczne uczenie si w rnych lokalizacjach. Celem systemu jest wybranie odpowiednich celw nauki, w oparciu o aktualny kontekst uytkownika (lokalizacja, poziom koncentracji, czstotliwo przerywania nauki) oraz jego indywidualne moliwoci i preferencje (poziom wiedzy z danej dziedziny, dostpny czas).
Opiniowanie postpu w nauce, ocena oraz badania

Mobilne urzdzenia mog by wykorzystywane do ledzenia i raportowania postpu w nauce uytkownika w rnych zadaniach, do rozwizywania testw i zdawania egzaminw, do uzyskania w atwy sposb opinii odnonie wykonanych zada, lub do gromadzenia danych na potrzeby bada. Z punktu widzenia procesu uczenia si, gwnymi kategoriami s:
Opiniowanie i ocenianie ksztatujce metody wykorzystywane dla uzyskania opinii podczas uczenia si. Opiniowanie i ocenianie adaptacyjne metody wykorzystywane w celu zindywidualizowania cieki
uczenia si. Przykadowo, wstpny quiz moe okreli poziom wiedzy ucznia i pozwoli na okrelenie kolejnych krokw, takich jak ominicie zbyt podstawowych zagadnie czy powtrzenie wiadomoci przed przejciem do kolejnego poziomu.
Opiniowanie i ocenianie demonstracyjne metody wykorzystywane dla zademonstrowania wiedzy

i osignitych umiejtnoci, np. poprzez ledzenie i raportowanie postpu w nauce.
31
Z punktu widzenia osb zaangaowanych w proces uczenia si mona wyrni ocen automatyczn, ocen eksperta, ocen rwienikw oraz samoocen.
rda treci mobile learning

Aby dostarcza treci edukacyjne, nie zawsze trzeba budowa od zera potn mobiln aplikacj. Dobre wieci s takie, e prawdopodobnie ju posiadasz treci szkoleniowe, ktre mona bez trudu dostosowa do potrzeb urzdzenia mobilnego. Poniej przedstawiamy list typw treci, ktre mog zosta zaadaptowane do wymogw mobile learning:
Oficjalne moduy szkoleniowe (krtsze ni w tradycyjnym e-learningu) Dodatkowe treci i materia powtrzeniowy jako cz poczonego program edukacyjnego (Stone, 2010) Media spoecznociowe rda pozwalajce na wyszukanie informacji (np. Wikipedia, firmowa baza danych) Specjalistyczne nagrania wideo Instruktarze wykorzystania urzdze w pracy oraz listy kontrolne Podcasty i videocasty Audiobooki Ksiki elektroniczne i streszczenia Streszczenia i powtrzenia dopeniajce tradycyjne szkolenie e-learningowe SMSy i rozmowy wideo Quizy i oceny postpu Fiszki przygotowujce do egzaminw (Stone, 2010) Porady uzupeniajce (Stone, 2010) Mobilne rda internetowe (Stone, 2010)
Integracja systemu LMS

Analizy literatury akademickiej dotyczcej programw do mobilnego uczenia si wskazuj, e wikszo systemw mobile learning to aplikacje odizolowane, stworzone ad hoc dla danego przypadku, rodowiska czy projektu. Wikszo programw nie wykorzystuje wiedzy ju istniejcej na platformach e-learningowych, pomimo faktu, e edukacja przez Internet uywa tych aplikacji od lat.
32
Platformy e-learningowe wykorzystywane w edukacji on-line s skarbnic zarwno treci jak i usug, i dlatego te powinny zosta wczone do programw mobile learning. Mobilne aplikacje nie powinny by projektowane niezalenie bez wykorzystania wszystkich dostpnych rde. Cheung podaje przykad integracji tradycyjnego e-learningu ze rodowiskiem mobilnego uczenia si (Cheung, Steward i McGreal, 2006), gdzie wykonano prototyp umoliwiajcy wykorzystanie popularnej platformy Moodle na smartfonach (Cheung, Steward i McGreal, 2006). Autorzy ci zamienili standardowy, 3-kolumnowy interfejs Moodle na 1-kolumnowy, pozwalajcy uytkownikom na lepsz wizualizacj treci na telefonach komrkowych. Prototyp nie oferowa penej funkcjonalnoci Moodle, poniewa wiele z cech nie funkcjonowao poprawnie na smartfonach. Jedna z funkcjonalnoci, ktra nie moga zosta przeniesiona na platform mobiln, bya obsuga standardu SCORM, bdcego podstaw procesu oceniania w Moodle, i ktra musi zosta uwzgldniona przy projektowaniu aplikacji mobilnych wymagajcych oceny postpw w nauce. Czaty, quizy na czas i krzywki rwnie byy niedostpne. Kolejnym przykadem jest wykorzystanie architektury opartej na usugach sieci web w celu adaptacji pewnych funkcjonalnoci Moodle na urzdzenia mobilne (Conde, 2009). Pozwala to rwnie na ponowne wykorzystanie niektrych z istniejcych w LMS funkcjonalnoci, takich jak uwierzytelnianie i raportowanie, co pozwolio unikn potrzeby tworzenia ich na nowo pod aplikacj mobiln. W rezultacie powsta mobilny silnik MLE Moodle (Mobile Learning Engine). Od tego czasu pojawiay si na rynku rne mobilne systemy LMS, z ktrych wikszo bya mobilnymi adaptacjami istniejcych korporacyjnych rodowisk e-learningowych, takich jak SumTotal LMS, Upside2Go (system zarzdzania uczeniem si, zaprojektowany specjalnie na urzdzenia mobilne), eXact Mobile (rozszerzenie eXact LCMS), bd oficjalna aplikacja natywna Moodle na iOS, ktra w duej mierze zastpia wspomniany poprzednio MLE Moodle.
33
03.
Andragogiczne aspekty mobilnego uczenia si (mobile learning)
Urzdzenia mobilne s zawsze dostpne i mog by uywane w uczeniu si dziki rozmaitym funkcjom, takim jak zapewnianie dostpu do treci (zarwno informacyjnej jak i szkoleniowej), powtrzenie wiadomoci i ocenianie, oraz dla celw komunikacyjnych i w pracy zespoowej. Mog by uywane zarwno do oficjalnych, jak nieoficjalnych celw szkoleniowych, jak rwnie jako narzdzie wspierajce wydajno, np. dostarczajce informacji i wsparcia na czas i w ramach danego kontekstu. Urzdzenia mobilne s popularne i wykorzystywane przez wiele osb z grup docelowych m-learningu. Uwaane s za technologie osobiste, i jako takie maj wysokie prawdopodobiestwo pozytywnego odbioru ze strony uczestnikw szkole. Przy obecnym tempie rozwoju, ju za par lat urzdzenia mobilne bd miay moliwo dostarczania treci multimedialnych wysokiej jakoci za rozsdn cen. Zwaywszy na fakt, e wicej osb posiada telefony komrkowe ni komputery, mona przypuci, e mobilne uczenie si moe by szerzej dostpne ni e-learning. Jeli interesuje nas uatrakcyjnienie nauczania dorosych, naszym priorytetem powinno by stworzenie strategii mobilnego uczenia si i nauczania zawierajcych elementy aktywnego uczenia si, takie jak praca w terenie, symulacje, odgrywanie rl, gry (Leigh i Spindler, 2004). Potrzebne bd strategie uczenia si i nauczania dajce uczestnikom moliwo adaptacji i refleksji (Laurillard, 1993), zachcajce do krytycznego mylenia,wspierajce profesjonalny rozwj osb uczcych si poprzez samoocen i ocen wspuczestnikw oraz opinie prowadzcych czy moliwo powtrzenia materiau i oceny postpw w nauce (Raban i Litchfield, 2007). Potrzeba efektywnych i praktycznych strategii, ktre zapewni uczestnikom wsparcie w zdobywaniu wiedzy i umiejtnoci w okrelonych dziedzinach, celach wyznaczonych przez ich ciek rozwoju zawodowego oraz pozwol osign cel edukacyjny.
Potrzeba powrtrzenia materiau. Pedagogika i teorie nauczania.

Nowo powstajce technologie wspierajce uczenie si wymagaj ponownego rozpatrzenia istniejcych teorii pedagogicznych i nauczania. Istniejce ramy pedagogiczne mog ju nie wystarcza w przypadku nauczania za pomoc urzdze mobilnych. Pozostanie przy istniejcych modelach i praktykach nauczania i uczenia si jest ograniczaniem dowiadcze towarzyszcych uczeniu si, ktre umoliwiaj nowoczesne technologie. W celu wykorzystania penych moliwoci oferowanych przez technologie mobilne, konieczne jest przynajmniej ponowne przemylenie istniejcych teorii pedagogicznych. Z drugiej strony, Beethan i Sharpe we wstpie do Rethinking Pedagogy for a Digital Age przypominaj sowa Najpierw pedagogika, potem technologia, sugerujc tym samym, e zamiast tworzy now pedagogik dla nowych technologii, korzystniej jest znale dla tych technologii miejsce wrd sprawdzonych praktyk i modeli nauczania. Mwic o mobilnym uczeniu si w kontekcie korporacyjnym, naley pamita, e pracownicy s dorosymi ludmi, a ich motywacja i styl uczenia si s inne ni u dzieci. Proponujemy zatem zastosowanie teorii uczenia si dorosych: andragogiki, konstruktywizmu i konektywizmu jako gwnych teorii wpywajcych na mobile learning. Andragogika to teoria ksztacenia dorosych, ktr zaproponowa Malcolm Knowles. Jego teori mona streci w szeciu zasadach uczenia si osb dorosych:
Doroli maj wewntrzn motywacj, s samoukierunkowani Doroli wykorzystuj w uczeniu si swoje dowiadczenie yciowe i wiedz Doroli zorientowani s na osignicie celu
35
Doroli zorientowani s na znaczenie Doroli s praktyczni Doroli lubi by szanowani

Wskazwki dla mobile learning:
Mobile learning wspiera motywacj i poczucie kontroli nad wasnym procesem uczenia si. Pozwala osobom uczcym si na wykorzystanie urzdze, ktre najlepiej znaj, oraz umoliwia nauk w dogodnym dla nich czasie. Naley rwnie da uczestnikom kontrol nad tempem nauki i wolno przejcia kursu na wasny sposb.
Daj swoim uczestnikom prawdziwe, yciowe problemy i przykady. Stwrz znaczcy kontekst: reali-
styczne studium przypadku, ktre uczniowie musz rozwiza sami, oferuj pomoc w razie potrzeby oraz udzielaj informacji zwrotnej o wypracowanych przez uczestnikw rozwizaniach.
Analizy przypadkw, jakie przedstawiasz swoim uczestnikom, oprzyj na przykadach waciwych dla ich
pracy. Wykorzystaj ich dowiadczenia i wiedz, jak ju posiadaj. Nie podawaj wyczerpujcego rozwizania, ale pozwl, by to uczestnicy sami rozwizali problem.
Upewnij si, e szkolenie jest dla nich odpowiednie. Doroli musz wiedzie, w jaki sposb szkolenie,
ktre chc przej, uatwi im w przyszoci prac. Okrel konkretne, realistyczne cele kursu, pamitajc przy tym, e prawdopodobnie kady uczestnik rozpocznie szkolenie z wasnymi, indywidualnymi celami i oczekiwaniami. W miar moliwoci, prowad swoich uczestnikw tak, aby uzyskali maksymalne korzyci z kursu. Motywuj za pomoc realistycznych scenariuszy lub podaj cenne informacje, ktre z atwoci wykorzystaj w swojej pracy.
Zapewnij znaczc, konkretn i natychmiastow informacj zwrotn o postpach pracy uczestnikw na

szkoleniu.
Nie marnuj czasu swoich uczestnikw na niepotrzebne informacje i nieistotne treci. Usu z programu
wszystko, co nie pomoe im osign ich celw. Uyj slajdw, obrazw i analiz przypadkw bliskich ich dowiadczeniu.
Wprowad interaktywne zadania. Uczestnicy chc uczestniczy aktywnie w szkoleniu i mc wykorzysta

nowo zdobyt wiedz w praktyce. Oznacza to nie tylko wczenie licznych wicze zwizanych z tematyk kursu, ale przede wszystkim takich zada, ktre dadz uczestnikom umiejtnoci, jakie pniej wykorzystaj, by efektywniej wykonywa swoj prac.
Wcz do kursu praktyczne porady, instruktae pomocne w miejscu pracy i inne materiay, ktre bd
mogli wykorzysta w swojej pracy. Zapewnij wykorzystanie zewntrznych rde, takich jak bazy wiedzy, dzienniki, biblioteki, itd.
Poka swoim uczestnikom, e ich szanujesz zapewnij wysok jako szkolenia. Suchaj swoich uczestnikw, poznaj ich oczekiwania, opinie i dowiadczenia. Teoria konstruktywizmu opiera si na zaoeniu, wedug ktrego kada jednostka, biorc czynny udzia w procesie uczenia si, nadaje znaczenie otaczajcej rzeczywistoci. Uczcy si zdobywaj wiedz i zrozumienie dziki wasnym dowiadczeniom uczenia si, a wiedza ta jest nie tyle odkrywana, co konstruowana.
36
Jonassen (2004) proponuje osiem cech wyrniajcych konstruktywistyczne rodowiska uczenia si: 01. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si przedstawiaj rne obrazy rzeczywistoci. 02. We wspomnianych rnych obrazach unika si zbytniego uproszczenia; prezentuj one zoono prawdziwego wiata. 03. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si podkrelaj konstrukcj wiedzy opart na reprodukcji wiedzy. 04. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si podkrelaj autentyczne zadania w znaczcym kontekcie, zamiast abstrakcyjnych instrukcji pozbawionych kontekstu. 05. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si zapewniaj realistyczne sytuacje, czy nauk opart na analizie przypadku, zamiast z gry okrelonych sekwencji informacji. 06. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si zachcaj do analizowania wasnych dowiadcze. 07. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si umoliwiaj konstruowanie wiedzy zalene od kontekstu i treci. 08. Konstruktywistyczne rodowiska uczenia si wspieraj wspprac w zakresie konstruowania wiedzy dziki negocjacjom, a nie poprzez rywalizacj midzy osobami uczcymi si. Niektre z zasad konektywizmu opisuje George Siemens w swojej pracy z 2004 roku (Siemens, 2004):
Uczenie si i wiedza bazuj na rnorodnoci opinii. Uczenie si jest procesem czenia specjalistycznych wzw lub rde informacji. Czynnikiem w procesie uczenia si mog by nie tylko ludzie, ale i urzdzenia. Zdolno do zdobycia wikszej iloci informacji ma wiksze znaczenie, ni to, co wie si w danym
momencie.
Aby umoliwi proces cigego uczenia si, konieczne jest wyksztacanie i podtrzymywanie powiza. Moliwo dostrzegania powiza midzy dziedzinami, ideami i konceptami jest najwaniejsz
umiejtnoci.
Aktualno (dokadna, aktualna wiedza) jest celem wszelkich dziaa zwizanych z konektywistycznym
uczeniem si.
Podejmowanie decyzji jest samo w sobie procesem uczenia si. Dobr wanych do nauczenia si infor-
macji oraz znaczenie nadawane nowym informacjom postrzega si przez pryzmat zmieniajcej si rzeczywistoci. Prawidowa odpowied z dnia dzisiejszego moe okaza si jutro bdna z uwagi na nowe informacje, co wpywa na podejmowane decyzje.
37
Przykadami stosowania takich strategii nauczania moe by wzicie pod uwag przy projektowaniu kursu mobile learning faktu, e uczestnicy kursu potrzebuj zdoby rne perspektywy czy punkty widzenia na dany temat. Naley te rozway rezygnacj ze sztywnych, odgrnie ustalonych celw nauczania, i zbada, jak wpynie to na ostateczny ksztat kursu mobilnego. W wiecie konstruktywistycznym niezmiernie wane jest, by osoby uczce si bray udzia w tworzeniu czy konstruowaniu swojej wasnej wiedzy. Siedzenie w klasie czy sali szkoleniowej i pasywne przyswajanie wiedzy pyncej od osb bdcych autorytetami nie jest zgodne z zasadami konstruktywizmu. Podkrelamy znaczenie interakcji, jednak trzeba wzi pod uwag, e dla jej osignicia nie wystarczy wczenie technologii mobilnej w proces nauczania. Obowizkiem projektantw kursu m-learningowego jest zapewnienie moliwoci autentycznej interakcji midzy uczestnikami i mediami cyfrowymi w rodowisku edukacyjnym. Media te, dostpne dziki technologiom mobilnym, jako nagrania wideo czy audio bd w innych formatach cyfrowych, s wanym aspektem w tworzeniu zorientowanego na uczestnika rodowiska nauczania. Najwaniejsza jest jednak nie technologia, czy media cyfrowe, ale wiedza konstruowana przez uytkownikw podczas interakcji z tymi narzdziami. Zasady metodyczne wyznawane przez szkoy konstruktywizmu i konektywizmu umieszczaj osob uczc si w centrum procesu nauczania. Poniewa innowacyjne technologie s intrygujce i sabo poznane, atwo mona podda si fascynacji ich moliwociami. Dotyczy to zarwno badaczy, jak i studentw wykorzystujcych technologie mobilne jako narzdzia do uczenia si. Wane jest jednak, by technologia sama w sobie nie staa si przeszkod i nie odcigaa uwagi od nauki. Nieprofesjonalnie zaprojektowane lub le ustrukturyzowane mobilne oprogramowanie edukacyjne czy wirtualne rodowisko edukacyjne (Virtual learning Environment, VLE) moe prowadzi do uczucia frustracji i niepokoju, gdy uytkownicy prbuj zapozna si z systemem. Trenerzy, deweloperzy i projektanci dcy do stworzenia rodowisk mobilnego uczenia si opartych na solidnych podstawach metodycznych zrobi wszystko, by unikn takiej sytuacji. rodowisko nie powinno by utrudnieniem, ale raczej narzdziem uatwiajcym mylenie i rozwizywanie problemw (Fjortoft and Sageie, 2000). Solidne ramy metodyczne oparte na rozwijaniu umiejtnoci kreatywnego mylenia i patrzenia na problematyk szkolenia z rnych punktw widzenia wymagaj oprogramowania edukacyjnego umoliwiajcego wykorzystanie wicze i treci, ktre s autentyczne i oparte na rzeczywistych problemach. Nie wystarczy zaprogramowa seri wicze, ktre uczestnik musi wykona aby wykaza, e przyswoi sobie teoretyczn wiedz. Obowizkiem ekspertw i projektantw jest tworzenie wicze opartych na zadaniach, jakie uczestnik moe napotka w prawdziwym wiecie. Zindywidualizowane podejcie do uczenia si jest podstaw metodyki opartej na zasadach konstruktywizmu i konektywizmu. Urzdzenie mobilne jest narzdziem szkoleniowym umoliwiajcym uczestnikom uzyskanie wiedzy na poziomie osobistym. Aby zapewni uczestnikom prawdziwie zindywidualizowane dowiadczenie, naley przede wszystkim pozna ich obecne umiejtnoci i zainteresowania. Raport Futurelab Towards New Learning Networks gosi nastpujc tez: Obecnie wikszo dyskusji na temat dawania uczniom moliwoci wyboru i gosu skupia si na udostpnianiu bardziej zrnicowanych cieek w obrbie wczeniej ustalonych i zdefiniowanych tematw i programw zaj. Jednak prawdziwie spersonalizowany system wymaga, by uczniowie mieli nie tylko wikszy wybr i wpyw na tempo, styl i tre nauczania, ale te eby otrzymywali wsparcie, by stali si aktywnymi partnerami w ksztatowaniu swoich wasnych drg i dowiadcze edukacyjnych. Pedagogika opowiadajca si za spersonalizowanym uczeniem si si rzeczy musi popiera kroki w kierunku bardziej nieoficjalnych rodowisk nauczania poza klas. Urzdzenie mobilne jest idealnym narzdziem dla rozwijania nieoficjalnego sposobu uczenia si. Urzdzenie mobilne zapewnia dostp do usug informacyjnych bez wzgldu na lokalizacj. Wiedza zawodowa jest tam nie bez przyczyny aby moga by wykorzystana,
38
gdy profesjonalici bd musieli skutecznie reagowa w ramach swoich zawodowych obowizkw Rhoda Sharpe i Martin Oliver rozwaaj zasadnicze pogldy Erauta na temat wiedzy zawodowej, przedstawione w Rethinking Pedagogy for a Digital Age. Przyswajanie wiedzy i wykorzystanie wiedzy nie s dwoma odrbnymi procesami, ale jednym i tym samym. Proces wykorzystywania wiedzy przeksztaca j, tworzc zupenie now wiedz. Sharpe i Oliver powouj si na rne badania aby zobrazowa trudnoci, na jakie napotykaj profesjonalici prbujcy wyjani, w jaki sposb stosuj swoj wiedz w praktyce i podejmuj decyzje. Autorzy twierdz, e wiedza ukryta nie moe by wyraona sowami, jest trudna do uchwycenia, i zamiast uatwia utrudnia tworzenie skutecznych studiw przypadku dla osb uczcych si. Biorc to pod uwag, autorzy opowiadaj si za rozwojem zawodowym w formie obserwacji, konwersacji i wsplnego uczestnictwa, jak rwnie wszystkie nieoficjalne typy uczenia si, uczenie si poprzez serwisy spoecznociowe, gdzie mona pozyskiwa wiedz od znajomych. Mobilno sama w sobie nie jest kluczem do zmian, jednak skupiajc uwag na mobilnoci moemy, zdaniem autorw, lepiej zrozumie jak wiedza i umiejtnoci mog by przekazywane poprzez rne rodowiska i etapy ycia, i jak technologia moe pomc nam, jako spoeczestwu, znale sposb by upchn nauk w szczeliny codziennoci. Kolejnym powodem, by poszukiwa nowej teorii m-learningu jest wiadomo, e uczenie si odbywa si przewanie poza typowym rodowiskiem edukacyjnym, poczynajc od kawiarni a na samochodach koczc, w lokalizacjach opisanych przez autorw jako improwizowane miejsca do nauki. Po trzecie, autorzy wskazuj na praktyki, ktre najlepiej umoliwiaj odnoszenie sukcesw w nauce i wnioskuj, e podejcie socjokonstruktywistyczne jest tym, ktre zapewnia efektywne uczenie si. Ostatnim wymienionym czynnikiem jest powszechne korzystanie z osobistych i wsplnych technologii. Autorzy wskazuj na zbieno midzy nowymi osobistymi technologiami a mobilnymi technologiami i now ide uczenia si jako osobicie zarzdzan czynnoci, trwajc cae ycie.
Scenariusz w mobilnym uczeniu si (mobile learning)

Dyskusja nad problematyk metodyki m-learningu skupia si na dwch pytaniach: (a) jakie relacje panuj midzy znanymi podejciami metodycznymi a technicznymi moliwociami urzdze mobilnych? Oraz (b) jakie konkretne elementy znanych metod pedagogicznych mog zosta wykorzystane jako model dla zaawansowanego technologicznie mobile learningu? Tradycyjne metody nauczania najwyraniej nie s odpowiednie dla mobilnego uczenia si, istnieje jednak szereg podej metodycznych, ktre mog by zaadaptowane do warunkw technicznych mobilnego uczenia si. Niektre przykady takich podej to minimalizm (Carroll, 1998), teoria obcienia poznawczego ( cognitive load theory, Sweller, 1994), nauczanie przy pomocy kotwic (anchored learning; Bransford i in., 2005), transfer wiedzy od ekspertw do uczcych si (cognitive apprenticeship, Brown, Collins i Duguid, 1996), nauczanie metod ukadanki (jigsaw teaching, Bransford, w druku), teorie poznawczego rozwizywania problemw (Kirton, 2003) czy systemu wspierajcego wydajno (Gery, 2002), teoria pynnoci poznawczej (cognitive flexibility theory, Spiro i Jehng, 1990), uczenie si od innych i ocena wzajemna (peer teaching and assessment, Bransford, w druku), oraz zestaw zasad multimedia learning (Mayer, 2005), takich jak zasada podzielnoci uwagi, modalnoci, redukcji, segmentowania, sekwencjonowania, zasada dostosowania tempa nauki, zasada ukierunkowanego odkrywania (guided-discovery principle), pracy na przykadach i wsppracy. Analiza tych podej teoretycznych pozwoliaby zidentyfikowa zasady, na ktrych one bazuj, a ktre mona by pniej zastosowa w formuowaniu wskazwek dla projektowania scenariuszy szkole mobilnych. Poniej prezentujemy przykadowy scenariusz takiego szkolenia.
39
Planowanie scenariusza
Pocztek scenariusza zawsze stanowi sformuowanie wyzwania, ktre powinno w miar moliwoci
przypomina realne sytuacje, jakie mog wystpi w miejscu pracy osoby uczestniczcej w szkoleniu (patrz nauczanie przy pomocy kotwic, teoria elastycznoci poznawczej, zasada ukierunkowanego odkrywania w multimedia learning).
Nastpnie uczestnicy gromadz dane rdowe do zada, ktre mog przybra rn form (tekst, audio,
wideo).
Istotnymi elementami w opanowywaniu zada s porady dostpne zawsze w odpowiednim momencie,
w odpowiednim zakresie i wtedy, kiedy s najbardziej potrzebne (patrz system wspierajcy wydajno, z zasad pracy na przykadach), udzielane przez specjalistw (patrz praktyka poznawcza) i wspuczestnikw szkolenia (patrz uczenie si od innych i ocena wzajemna).
Eksperci i wspuczestnicy pomagaj w zbudowaniu rnych punktw widzenia na rozpatrywan kwesti (patrz teoria pynnoci poznawczej).
Uczestnicy pracuj najpierw samodzielnie, a nastpnie w maych grupach (patrz zasada wsppracy
w multimedia learning). Dziki pracy grupowej uzyskuj wskazwki i ucz si radzi sobie z rnorodnoci stylw poznawczych w celu uzyskania efektywniejszej wsppracy (nauczanie metod ukadanki, teoria rozwizywania problemw metodami poznawczymi).
Wiadomoci w komunikacji mobilnej opieraj si na niektrych zasadach minimalizmu (uywanie jak
najmniejszej iloci wyrazw, podzia tekstu na mae, samodzielne moduy, zazwyczaj procedury nie obejmuj wicej jak siedem krokw), teorii obcienia poznawczego oraz multimedialnym uczeniem si (zasada podzielnej uwagi, zasada modalnoci, zasada redukcji i segmentowania, sekwencjonowania, oraz dostosowania tempa nauki).
Technologia mobilna oferuje niespotykane dotd moliwoci czenia mocnych stron edukacji formalnej i nieformalnej oraz praktyki zawodowej. Technologia ta daje ludziom pracujcym w rnych miejscach (formalnych, nieformalnych, w miejscu pracy) moliwo wsplnego uczenia si, a take uzyskania informacji zwrotnej od ekspertw i wspuczestnikw szkolenia. Pewne pomysy wzbogacenia tego scenariusza mona znale w pracy Bransforda i in. (w druku).
Teoretyczna struktura mobilnego uczenia si (mobile learning)

Ramy uczenia si i nauczania z wykorzystaniem urzdze mobilnych mogyby skada si z piciu elementw:
Kontekst ram metodycznych: definiuje obszary, ktre maj wpyw na sam struktur oraz tworzy pod-
staw dla dalszego jej rozwoju. Kontekst ram metodycznych w mobile learningu skupia si na teorii i praktyce mobilnego uczenia si, czynnikach motywacyjnych, silnych i sabych stronach mobilnego uczenia si.
Podejcie metodyczne: promuje przede wszystkim zasady teorii konstruktywizmu wraz z blended
learning, kooperatywnym i aktywnym uczeniem si. Zgodnie z podejciem konstruktywistycznym, uczestnicy s motywowani by zosta aktywnymi twrcami wiedzy, za urzdzenia mobilne zapewniaj im realistyczny kontekst wraz z dostpem do narzdzi pomocniczych. Wartociowe przykady czenia
40
zasad konstruktywizmu z technologiami mobilnymi pochodz z edukacyjnego eksperymentu pod nazw symulacji uczestniczcych, w ktrym uczestnicy sami odgrywaj kluczowe role w penym odtworzeniu dynamicznego systemu.
Techniki oceny postpu: definiuj i wspieraj rne formy oceniania. Pytanie brzmi: czy moliwe jest
korzystanie z oceny dokonywanej za pomoc urzdze, samooceny, oceny wzajemnej i oceny przez prowadzcego?
Aktualne praktyki pedagogiczne w krajach partnerskich: rnice w podejciu w poszczeglnych krajach

(system edukacji oraz polityka edukacyjna, istniejce praktyki pedagogiczne w organizacjach partnerskich, infrastruktura techniczna i przysze wykorzystanie).
Przeszkolenie trenerw: wsparcie pracy nauczycieli i trenerw oraz poparcie podczas tworzenia mate-
riau i w procesie podejmowania decyzji dotyczcych strategii dostarczania rozwiza. Techniki i metody budowania spoecznoci uczcej si i zachcania uczestnikw do poznawania systemw i treci edukacyjnych.
Autorzy prac powiconych tej dziedzinie zadaj ponisze pytania zwizane z metodycznymi aspektami mobile learning:
Jak urzdzenia mobilne mog by wykorzystywane w edukacji/procesie szkoleniowym?

Autorzy wymieniaj dwa gwne podejcia do wykorzystania urzdze mobilnych: 1) jako narzdzia wspomagajcego, oraz 2) jako narzdzia instruktaowego. Jako narzdzie wspierajce nauczycieli i trenerw, urzdzenia mobilne pozwalaj na zapisywanie i aktualizowanie wykadw, wykorzystanych strategii nauczania, rodzaju mentoringu i uytej metodyki, roli nauczyciela i uczniw. Ponadto uatwiaj one komunikacj midzy prowadzcymi a uczestnikami dziki moliwoci dzielenia si plikami, wbudowanym narzdziom networkingowym i przyjaznemu interfejsowi z opcj prowadzenia dyskusji online i wysyania e-maili. Z drugiej strony, urzdzenia mobilne mog by uywane jako narzdzia instruktaowe w konstruktywnym uczeniu si. Urzdzenia mobilne mona traktowa jako narzdzia wspomagajce osoby uczce si w wykonywaniu zada i uatwiajce zrwnowaony rozwj ich zdolnoci umysowych poprzez funkcjonowanie jako partnerzy intelektualni zarwno dla nauczyciela, jak i dla ucznia. Prowadzcy mog udostpnia uczestnikom ksiki elektroniczne, strony z treciami edukacyjnymi, kalkulatory graficzne, sowniki, tezaurusy, itd. Wreszcie, urzdzenia mobilne pozwalaj na rozwizywanie elektronicznych quizw i testw.
Dla jakich treci mona wykorzysta technologie mobilne?

Urzdzenia mobilne mona stosowa dla rozmaitych treci. Dotychczasowe badania pokazuj, e eksperymenty prowadzone byy w takich dziedzinach, jak biznes i MBA, ksigowo, jzyk angielski, nauki spoeczne, matematyka, fizyka, nauki cise i geografia. Inne dziaania to m.in. innowacyjne gry, zwiedzanie muzew i wystaw. Dodatkowo urzdzenia mobilne mog by uywane w celu oceny wynikw w nauce, jak rwnie oceny podejcia uczniw do nauki.
Jaka jest rola prowadzcych i uczestnikw w projektowaniu, tworzeniu i wdraaniu innowacji?

Prowadzcy powinni angaowa si w cao procesu projektowania, tworzenia i wdraania technologii mobilnych. Musz oni zaakceptowa i przyj t innowacj, by skutecznie wczy j w praktyk nauczania;
41
w przeciwnym razie, mog j zbojkotowa, tak jak w niektrych przypadkach stao si z wykorzystaniem komputerw. Odczucia i przekonania prowadzcych wzgldem tej innowacji musz by brane pod uwag. Mog tu pojawi si zarwno pozytywne, jak i negatywne reakcje. Naley zbada gotowo nauczycieli do integrowania urzdze mobilnych w swoim rodowisku. Rwnie uczestnicy rwnie powinni bra udzia w procesie integracji mobilnych urzdze. Powinni oni mie bezporedni wpyw na ksztatowanie tego procesu i rozwijane funkcjonalnoci. Ponadto, naley przeszkoli trenerw w zakresie metodyki uywania urzdze mobilnych w ich pracy. Jak zaznaczaj badacze, wykorzystanie komputerw w nauczaniu wymaga od prowadzcych nabycia odpowiedniej wiedzy i umiejtnoci; w naszym przypadku niezbdna jest wiedza i umiejtnoci zwizane z technologiami mobilnymi. Jest to jeszcze wiksze wyzwanie, poniewa maj oni do czynienia z rnymi rodzajami sprztu i oprogramowania. W dodatku, jak zaznacza Alexander (Alexander, 2004), rola prowadzcego powinna polega bardziej na facylitacji, ni nauczaniu.
Wsppraca pomidzy stronami zainteresowanymi: nauczycielami, uczniami, inynierami, informatykami.

Wprowadzanie innowacji jest procesem ryzykownym. Jednak w celu zminimalizowania tego ryzyka i zwikszenia szans na sukces, wane jest, aby by proaktywnym i wypracowa systemowe, holistyczne podejcie do wdraania technologii mobilnych. Takie systemowe podejcie do innowacji wymaga zaangaowania i uczestnictwa rnych stron w projektowaniu, tworzeniu i wdraaniu innowacji. Rne podmioty, takie jak nauczyciele/trenerzy, osoby uczce si, informatycy i inynierowie powinny ze sob wsppracowa. Ich wsppraca jest najwaniejszym warunkiem udanego wdroenia urzdze mobilnych w szkoleniach i edukacji. Wymienione podmioty powinny si ze sob komunikowa, koordynowa swoje dziaania, przekazywa i dzieli si wiedz i dowiadczeniami, jak rwnie dopasowa swoje potrzeby i cele. Prowadzcy potrzebuj pomocy, wsparcia,wiedzy inynierw i informatykw, i vice versa. Nie jest moliwa realizacja m-learningu bez wsppracy i integracji wiedzy z powyszych dziedzin.
Jakie korzyci edukacyjne mona osign, co mona zyska?

Nic w tym dziwnego, e niektrzy badacze, nauczyciele, trenerzy i osoby praktykujce m-learning gowi si nad zrozumieniem, jakie korzyci edukacyjne pyn z tej metody uczenia si. Przeprowadzone dotd badania wykazay, e urzdzenia mobilne mog zmotywowa niezbyt pilnych uczniw, dosign tych, do ktrych trudno dotrze, rozwijaj rnorodne umiejtnoci i umoliwiaj popraw komunikacji midzy osobami uczcymi si, oraz midzy nimi a nauczycielami. W rezultacie, przed zrobieniem kolejnego kroku powstaje potrzeba przeprowadzenia eksperymentw w celu zbadania wpywu wykorzystania urzdze mobilnych na rozmaite parametry, takie jak skuteczno nauki, osignicia uczniw, czy ich zachowanie.
42
04.
Mobile learning w kontekstach korporacyjnych
Biznesowe programy obsugi mobile learning

Mobilno z perspektywy biznesu
Popularno rozwiza mobilnych sprawia, e staj si one wane rwnie w sferze biznesowej, i to w bardzo szerokim zakresie, nie tylko w formie m-learningu. Powszechnie uwaa si, e rozwizania mobilne daj najwiksze korzyci przedstawicielom e-biznesu. Jednak naley pamita, e e-business to szerokie pojcie, nie ograniczajce si do e-handlu. Urzdzenia mobilne staj si coraz popularniejsze w takich obszarach, jak:
Mobilne uczenie si (m-learning) Zarzdzanie E-handel Marketing i dziaalno wydawnicza Bankowo i finanse
Kady rodzaj biznesu zaley od efektywnej komunikacji, zarwno wewntrznej (szkolenia, praca), jak i zewntrznej (wsparcie, promocja). Kluczowym czynnikiem jest tu technologia oraz sposb komunikowania si z innymi uczestnikami rynku, wsppracownikami, itd. Strony zainteresowane widz wielki potencja w wykorzystywaniu urzdze mobilnych i szerokim dostpie do sieci przez telefon czy tablet wszdzie i o kadej porze. Biorc to pod uwag, inwestuj coraz wicej w mobilno. Ma to sens, poniewa w dzisiejszym, mobilnym wiecie zarwno pracownik, jak i klient s zawsze online. Dlatego te warto postawi na popraw efektywnoci komunikacji i, w rezultacie, wydajnoci pracy, nauki i promocji. W tej sytuacji opaca si inwestowa w rozwizania, ktre mog by przydatne dla dziaw HR, sprzeday i marketingu. Naley rwnie pamita, e firmy e-biznesowe s z definicji bardzo silnie zwizane z sieci i nowymi technologiami, tak wic rozwizania mobilne s naturalnym rozwiniciem ich moliwoci.
Jak zacz myle mobilnie?

Istnieje caa grupa czynnikw determinujcych sukces lub porak rozwizania mobilnego dla biznesu, zarwno w kontekcie moliwoci, jakie ze sob niesie, jak i ewentualnego ryzyka. Zanim wic firma zdecyduje si zainwestowa w jakiekolwiek rozwizanie mobilne, decydenci powinni uzmysowi sobie kilka faktw. Czynniki pozytywne Czynniki negatywne
++ Dostp do zasobw z kadego miejsca ++ atwo uycia ++ Moliwo korzystania z wasnego urzdzenia ++ Wicej wej na strony internetowe ++ Wiksze moliwoci sprzeday dla firmy ++ Ludzie kochaj narzdzia mobilne
-- Nierwny dostp do sprztu mobilnego

i do sieci
-- Niekompatybilne rozwizania (np. rozmiar

ekranu, format plikw)
-- Krtki czas pracy baterii -- Mniejsza uyteczno ni laptopa (zazwyczaj) -- Potencjalne zagroenie bezpieczestwa
danych (np. wirusy, ataki hakerskie)
44
W kadym przypadku osoby reprezentujce e-biznes, jeli naprawd chc zainteresowa si mobilnoci, musz podj seri wanych decyzji:
Sprzt, oprogramowanie i aspekt technologiczny naley pamita, e warunkiem sukcesu jest odpo-
wiednie wykorzystanie sprztu i oprogramowania. Zauwa, e sprzt mobilny to nie tylko telefony komrkowe i smartfony, ale rwnie palmtopy, tablety, a nawet netbooki, za oprogramowanie moe by natywne bd oparte na technologiach webowych.
Dowiadczenie uytkownika dokadnie zbadaj, jakie wczeniejsze dowiadczenia i umiejtnoci maj

docelowi uytkownicy. Jeli nie zwrcisz na to uwagi, projekt nad ktrym pracujesz moe okaza si porak. Wiele osb nie ma duego dowiadczenia z technologiami mobilnymi, jeli nie liczy rozmw telefonicznych i pisania SMSw. Jeli pokaesz im skomplikowane rozwizania, mog nie by w stanie ich wykorzysta. Z drugiej strony, dowiadczeni uytkownicy nie doceni prostych rozwiza. W obu przypadkach skuteczno moe by niska.
Moliwo wykorzystania czy technologia mobilna moe by wykorzystana dla osignicia celw
Twojej firmy? W niektrych przypadkach, rozwizania niemobilne mog okaza si lepsze, nawet jeli z pocztku odniose inne wraenie. Sprawd zatem ponownie swoje zaoenia i zweryfikuj fakty: czy mobilno jest najlepszym rozwizaniem? A moe chcesz skorzysta z niej z uwagi na jej popularno?
Twj sukces w duej mierze zaley od dokadnego przemylenia tych kwestii. W tym przypadku moesz wykorzysta technologie mobilne do wielu dziaa. Skupiamy si tutaj na mobile learning, ale wiele aspektw biznesu zawiera elementy uczenia si (np. edukowanie klienta), nawet, jeli z pocztku nie jest to oczywiste. Do czego wic mona wykorzysta mobilno?
zarzdzanie handel i finanse (zakupy, mobilne usugi finansowe, mobilne rozliczenia i patnoci, komunikacja w terenie, mobilna rezerwacja biletw)
marketing (geolokalizacja, gryfikacja, kody QR, rzeczywisto rozszerzona) dziaalno wydawnicza (media spoecznociowe) bezpieczestwo
Jak ju wspomniano, niektre elementy z powyszej listy s odpowiednie rwnie w kontekcie uczenia si. Zobaczmy, jak to wykorzysta.
Mobile learning w firmie

Podstawowym aspektem m-learningu jest fakt, e proces uczenia si odbywa si za pomoc mobilnych narzdzi (oprogramowanie, urzdzenia). Co jednak jeszcze waniejsze proces ten odbywa si w specyficznym rodowisku mobilnym. W kadym innym przypadku, klasyczny e-learning moe by bardziej skuteczny, jako bardziej popularny i ustandaryzowany. Tutaj jednak wany jest dostp treci w odpowiednim kontekcie zawsze i wszdzie, cho, jak ju wspomniano w specyficznych warunkach, ktre mog utrudni zrozumienie treci. Nawet dzi trudno jest wyobrazi sobie proces uczenia si bez mobilnych urzdze, poniewa sposb, w jaki je uywamy uczy i wspiera w kontekcie okrelonej sytuacji czy problemu.
45
Nie mona te zapomina, e m-learning w firmie nie musi dotyczy tylko szkolenia wasnych pracownikw. Rozwizania mobilne mona z powodzeniem stosowa w celu edukacji rynku i zyska dziki temu nowych klientw. Jest to obszar cile zwizany z m-marketingiem. Jednak w tym przypadku, poza wiedz z zakresu marketingu przydatna bdzie rwnie wiedza dotyczca metodyki nauczania z zastosowaniem urzdze mobilnych. Warto te przyjrze si, jak operatorzy mobilni reaguj na nowe trendy w mobilnym uczeniu si. Obecnie na wiecie jest ponad 900 firm oferujcych takie usugi4. Cho najpopularniejsze produkty to wci rozmowy i SMSy dostarczane za pomoc sieci GSM, ich udzia stopniowo spada. Nie chodzi tylko o zwikszenie moliwoci sprztowych, wymaga uytkownikw czy ambicji firm pragncych kontaktowa si z klientami przez technologie mobilne. Wane jest to, e tradycyjne usugi GSM staj si coraz mniej zyskowne (drastyczny spadek w kosztw i cen usug wiadczonych w ostatnich latach). Dostawcy wiedz, e dzi mog zarobi wicej na sprzeday transferu danych. Klienci potrzebuj za efektywniejszego sprztu, bardziej uytecznego oprogramowania i szybkiego dostpu do zasobw sieciowych (www, konta e-mailowe, protokoy vpn, zasoby dostpne w chmurze, itd.). Nowe telefony w katalogach dostawcw to czsto nawet nie telefony wemy na przykad iPada, ktry nie ma nawet moliwoci prowadzenia rozmw telefonicznych przez sie GSM. W takiej sytuacji, w miar jak liczba urzdze i pocze z globaln sieci ronie, coraz bardziej korzystne jest tworzenie natywnych treci mobilnych. Czynniki majce najwiksze znaczenie dla biznesu mobilnego s rwnie zwizane z lokalizacj. W Europie, najwikszy wzrost w poczeniach mobilnych i internetowych mona zaobserwowa w krajach rozwijajcych si. Przykadowo, w Polsce liczba zarejestrowanych kart SIM przekracza liczb populacji kraju. Rynek mobilny to nie tylko sprzt i uytkownicy, ale przede wszystkim aplikacje. Pozwalaj one firmom oferowa rne usugi w wersji mobilnej, cznie z tymi z zakresu e-biznesu. Warto i dynamika rynkowa aplikacji s wic w pewnym sensie odzwierciedleniem caego rynku mobilnego. Jeli jednak m-learning ma by codziennym elementem biznesu twojej firmy, konieczne moe by ujednolicenie sprztu i sposobw jego uycia. Ju teraz wiele firm wyposaa swoich pracownikw w telefony komrkowe, aby mie z nimi lepszy kontakt. Do niedawna wanym czynnikiem by miesiczny koszt uytkowania sieci GSM (wycznie prowadzenia rozmw i wysyania SMSw). Wystarczyo tylko odpowiednio zdefiniowa ten parametr, aby uzyska jak najwicej przy jak najmniejszym nakadzie kosztw. W kontekcie m-learningu istniej inne czynniki istotne przy wyborze dostawcy sprztu i usugi. Nie jest to tylko kwestia wyboru: iPhone czy Blackberry. Naley rwnie pozna:
Zdolno przyczeniow jako, atwo uytkowania i warunki s niezmiernie wane, jeli chcemy, by
pracownik mia stay dostp do sieci.
Czas pracy akumulatora - istotna kwestia, jeli czsto uywasz sprztu bez moliwoci podczenia do
rda zasilania.
Rozdzielczo aparatu i wielko pamici czsto uywamy wbudowanych aparatw fotograficznych

w urzdzeniach mobilnych w celu udokumentowania i archiwizacji danych.
Wsparcie techniczne i zapewnienie sprztu zastpczego w przypadku uszkodzenia czy utraty sprztu.
Jeli urzdzenie jest gwnym narzdziem pracy, nie moemy czeka 14 dni czy duej, a zostanie ono zastpione innym lub naprawione.
4 http://www.cisco.com/en/US/solutions/collateral/ns341/ns525/ns537/ns705/ns827/white_paper_c11-520862.html Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu
46
Aby lepiej zrozumie t ostatni kwesti, wyobra sobie, e w przypadku awarii jedyne, co trzeba zrobi, to woy kart SIM do innego telefonu, i uywa nowego telefonu czekajc cierpliwie przez kilka dni na zakoczenie naprawy poprzedniego. W dzisiejszych czasach, jeli urzdzenie uywane jest do m-learningu, to nie jest takie proste. W przypadku awarii uytkownik moe straci zapisane pliki, wyniki testw, dostp do platformy m-learningowej. W zwizku z tym, wsparcie i moliwo szybkiego naprawienia lub wymiany urzdzenia mobilnego jest bardzo wane. Przy wyborze urzdzenia mobilnego jako i szybko obsugi klienta powinna by kluczow kwesti, tak samo jak wydajno baterii oraz czno. Z drugiej strony, producenci telefonw komrkowych i dostawcw oprogramowania wprowadzaj nowe metody dbaoci o dane. To istotna kwestia, np. w sytuacji zalania naszego telefonu. Jeli chodzi o iOS, z ktrym mamy do czynienia w urzdzeniach firmy Apple, przydatny jest iTunes - program znany uytkownikom tego giganta komputerowego, ktry jest przechowalni rnych treci. Nastpna metoda to automatyczne tworzenie kopii zapasowych w bezpiecznej chmurze obliczeniowej. Jest to forma lokalnej pamici utrzymanej w zdalnej lokalizacji. Podobnie jak w iOS, Android rwnie moe pochwali si mnogoci opcji, ktre pozwalaj na odzyskanie danych z kopii zapasowej. Jedn z nich jest utworzenie konta Google. Bardzo czsto uytkownicy sprztw poszczeglnych producentw zyskuj moliwo utworzenia konta w chmurze za darmo (np. Samsung). Bezpatne konto ma zazwyczaj moliwo archiwizowania danych i ustawie systemowych. S tam kontakty, ustawienia kont pocztowych i domylne ustawienia smartfona. Poniewa nie ma jednego programu, ktry jest dedykowany do wszystkich urzdze z systemem Android, kady producent dostarcza wasne narzdzie przeznaczone do synchronizacji urzdzenia z komputerem. W wyej wymienionym Samsungu jest to Kies, HTC zapewnia Sync Manager HTC, a Sony PC Companion. Wspln cech wszystkich tych programw jest moliwo tworzenia kopii zapasowych i synchronizacji danych zapisanych w telefonie. Dla wszystkich uytkownikw Windows Phone, Microsoft udostpnia swoj przestrze w chmurze, zwanej SkyDrive. System operacyjny Windows i oprogramowanie na niego dostpne (np. MS Outlook) pozwala na synchronizacj danych, w tym kontaktw z innymi urzdzeniami. Dziki temu moemy korzysta z tych samych kontaktw zapisanych w telefonie i komputerze bez koniecznoci ich rcznego dodawania i aktualizacji. Uytkownicy urzdze Blackberry nie musz martwi si o utrat danych, jeli maj zainstalowane oprogramowanie BlackBerry Desktop Software. W rzeczywistoci, na kadym smartfonie dostpnym na rynku, niezalenie od systemu operacyjnego, mona wykona kopi zapasow danych. Istnieje wiele sposobw na zrobienie tego, ale to sam uytkownik musi zdecydowa, ktry wybra. Wygodnym rozwizaniem wydaje si by przechowywanie danych w chmurze. Wtedy, niezalenie od tego, co mamy na komputerze, mona odzyska dane. Niestety niewiele osb wie o tych rozwizaniach, szczeglnie jeli chodzi o zwykych uytkownikw.Dla firmy rwnie jest to potencjalnie niebezpieczna sytuacja ryzyko utracenia danych czy tez wycieku poufnych informacji. Dlatego te, niektre urzdzenia maj moliwo usunicia danych na odlego (w przypadku kradziey), moliwe jest te zastosowanie szczegowych rodkw bezpieczestwa dla kont i treci. Deweloperzy aplikacji i rozwiza mobilnych coraz czciej kieruj swoje produkty bezporednio do kierownikw i nadzorcw - kiedy przychodzi do idei uatwienia dostpu do treci i nauki. Dlatego te pojawio si na rynku wiele aplikacji czcych potrzeby osobiste i zawodowe. Przedstawiany jest wybr narzdzi (kody QR, lokalizacja, gromadzenie treci, wspieranie wydajnoci, itd.). Wane, by korzyci ze stosowania tych rozwiza dowiadczyli rwnie czonkowie wyszej kadry zarzdzajcej.
47
Bring Your Own Device (BYOD)

W wolnym tumaczeniu termin ten w jzyku polskim brzmi: Przynie do firmy swoje wasne urzdzenie mobilne i wykorzystuj je. Jeszcze kilka lat temu nie byo koncepcji obecnoci prywatnych urzdze mobilnych w biznesie. Dzi sytuacja ta zmienia si znacznie. Coraz bardziej zaciera si granica midzy prywatnym i biznesowym wykorzystaniem urzdze mobilnych. Eksperci mwi nawet o najwikszej rewolucji od czasu pojawienia si PC-tw na naszych biurkach. Eksplozja w wykorzystaniu smartfonw i tabletw na rynku konsumentw wywiera wpyw na to, jak dzia IT w przedsibiorstwie radzi sobie z ochron i zabezpieczaniem danych korporacyjnych. Wynika to z naturalnej preferencji pracownikw do wykorzystywania w coraz wikszym stopniu swoich wasnych telefonw komrkowych czy tabletw do pracy i zabawy. Wikszo ekspertw tej dziedziny zgodzi si generalnie z nastpujcymi statystykami:
Istnieje okoo 6500 rnych modeli urzdze mobilnych, ktre maj dostp do sieci. Pod koniec 2012
roku na wiecie byo okoo 6,5 mld abonamentw telefonicznych, podczas gdy globalna populacja oscylowaa wok 7 miliardw;
Wedug IDC i Strategy Analytics w 2012 r. na caym wiecie sprzedano 695 milionw smartfonw i 115
milionw tabletw. Liczby te maj wzrosn odpowiednio o okoo 20% i 35% do roku 2016;
Przewiduje si, e prawie 90% nowego wzrostu bdzie pochodzi z gospodarek wschodzcych, takich jak
Afryka i Azja, gdzie edukatorzy i politycy staraj si zmniejsza zjawisko dyskryminacji cyfrowej w edukacji i biznesie;
Badania ABI prognozuj, e globalne przychody z wykorzystania urzdze mobilnych w dziaalnoci

gospodarczej do roku 2017 osign poziom 340 miliardw dolarw;
Analiza, ktrej wyniki zostay opublikowane przez firm Gartner na koniec 2012 r. pokazuje, e przewaajca cz (70%) firm planuje wdroy mechanizmy, ktre pozwalaj na BYOD w cigu najbliszych 12 miesicy;
Raport Good Technology za rok 2012 pokazuje, i najwikszy procent modelu BYOD implementowany
jest w duych firmach zatrudniajcych ponad 10 tys. pracownikw (46%). Na drugim miejscu (18%) s mniejsze firmy, ktrych zesp liczy od 2 do 5 tys. osb;
Wedug Magic Software Enterprises (badanie odbyo si w 2012 r.), najbardziej popularne narzdzia na
urzdzeniach mobilnych to: e-mail, przegldarka internetowa, kalendarz, komunikator, meneder zada, aplikacje spoecznociowe;
Gwne powody, dla ktrych pracownicy wybieraj BYOD to moliwo lepszego wykonywania pracy,
elastyczno, jedno urzdzenie w dwch rodowiskach;
Udzia procentowy platform mobilnych w przedsibiorstwach ksztatuje si nastpujco: Android (65%),

iOS (77%), Windows Phone (33%), BlackBerry (84%); Jedna z najnowszych istotnych prognoz dot. wykorzystania urzdze mobilnych, takich jak smartfony i tablety, pochodzi od firmy Gartner: co najmniej 60 procent pracownikw zwizanych z przepywem informacji do 2015 r. bdzie korzysta z treci udostpnianych w aplikacjach na urzdzeniach mobilnych Gartner przewiduje rwnie, e do 2014 roku, 90% organizacji wesprze zbiorowe zastosowanie rnych urzdze osobistych.
48
Mamy obecnie na rynku do czynienia z konwergencj na du skal, nowoczesne urzdzenia mobilne, takie jak smartfony i tablety oferuj gigabajty pamici dla nagra audio i wideo. Jedno urzdzenie moe by telefonem, aparatem fotograficznym, odtwarzaczem multimedialnym, narzdziem pracy biurowej itp. Zarwno Apple, jak i urzdzenia z systemem Android maj wiele cech laptopw czy komputerw stacjonarnych i mog uzyskiwa dostp do sieci z prdkoci czy szerokopasmowych. Wszystkie te zalety urzdze mobilnych bd wpywa na coraz wiksz ch uywania przez pracownikw swoich wasnych urzdze do pracy. Trend BOYD powoli zadomawia si w naszej rzeczywistoci i ma zamiar zatrzyma si tutaj na duej.
Ochrona danych pracownikw

Jeden z obszarw, ktry jest powodem do niepokoju dla wszystkich zainteresowanych stron i praktykw zaangaowanych w dostarczanie mobilnych szkole dla biznesu, to poufno danych pracownikw. Menederowie IT stoj przed wyzwaniem zabezpieczenia danych firmy, a jednoczenie musz unika ryzyka naruszenia prywatnoci pracownikw, ktre moe prowadzi do dziaa prawnych przeciwko firmie. W publikacji Ovum (www.ovum.com) wyrnia si nastpujce kluczowe punkty, bdce przewodnikiem dla polityki BOYD (nie powinny by one jednak postrzegane jako substytut porady prawnej).
BOYD czy si z konsumeryzacj IT
Mobilna konsumeryzacja i trend zmierzajcy do BYOD ma miejsce, czy przedsibiorstwo chce tego, czy nie. Pracownicy korzystajcy ze zbiorowych danych i aplikacji na osobistych urzdzeniach stanowi ogromne ryzyko dla bezpieczestwa informacji, ale prba zabezpieczenia ich poprzez monitorowanie urzdze moe by postrzegana jako naruszenie prywatnoci pracownikw. Organizacje zajmujce si wszelkiego rodzaju dziaalnoci stoj zatem przed wyzwaniem zabezpieczenia swoich danych zgodne z przepisami o ochronie danych osobowych.
Uaktualnij reguy dopuszczalnych dziaa IT w firmie
Wymaganie od pracownikw, aby podpisali si pod mobiln polityk firmy, ktra okrela rodki bezpieczestwa oraz obowizki pracodawcy i pracownika jest najlepszym sposobem na zapewnienie zarwno bezpieczestwa danych, jak i zgodnoci z przepisami o ochronie danych osobowych. Moe to take pomc w okreleniu ram dla zarzdzania mobilnymi kosztami i wydobyciu wartoci z mobilnej konsumeryzacji.
Przyjmij formalne zasady zarzdzania informacjami
Cho prawo o ochronie danych osobowych rni si w zalenoci od kraju, istniej dwie gwne zasady majce wpyw na przedsibiorstwa realizujce polityk BYOD: firmy te musz podj odpowiednie rodki w celu zabezpieczenia danych osobowych, ktre przetwarzaj, a pracownicy musz da wyran zgod na dostp do oraz przetwarzanie ich danych osobowych.
Zrozum i dostosuj si do lokalnych przepisw ochrony danych
Sprzedawcy oczekuj wczenia procesu osigania zgody pracownika ws. zabezpieczenia przepywu informacji na bezprzewodowych urzdzeniach. Przedsibiorstwa chcc wdroy tego typu rozwizania powinny zasign porady prawnej, jak taka forma zgody wyglda w wietle lokalnego prawa do prywatnoci, poniewa nie musi by ona tak wica jak podpis pod polityk firmy lub na umowie.
49
Zatem, czy BOYD to zagroenie czy uyteczne rozwizanie? Spjrzmy na zalety i wady: Zalety:
++ Kolejny etap rozwoju firmy ++ Pracownicy uywaj sprzt, ktry znaj ++ Urzdzenia pracownikw s oglnie lepsze i bardziej zaawansowane ni korporacyjne ++ Wzrost wydajnoci ++ Oszczdno czasu i pienidzy potrzebnych na szkolenie pracownikw w zakresie obsugi korporacyjnej
platformy
++ Wiksza liczba dostpnych narzdzi i aplikacji ++ Pracownicy czuj si bardziej swobodnie w firmie ++ Lepsza komunikacja
Wady:
-- Ryzyko utraty kontroli nad urzdzeniami i ca organizacj -- Bezpieczestwo fizyczne urzdze mobilnych jest naraone na wiksze ryzyko -- Ryzyko utraty danych -- Wicej obowizkw dla menederw IT -- Komplikacje z przeniesieniem pracownikw na inne stanowisko lub przy zatrudnieniu nowych -- Ekspozycja na wirusy atakujce system -- Obawa o bezpieczestwo danych -- Polityka prywatnoci - skomplikowane kwestie prawne
Kontekst
Telefony komrkowe i inne urzdzenia mobilne uywane s gwnie w celach rozrywkowych. Widzc ludzi podrujcych rodkami masowej komunikacji czsto odkrywamy, e telefon czy tablet staje si ich konsol do gier, odtwarzaczem mediw i bibliotek. Oznacza to jedno: nudz si, Nudz si w drodze do pracy, szkoy, podczas przerw midzy zajciami, w kolejce do lekarza, czekajc na dowz pizzy. Mobilne technologie pozwalaj wykorzysta ten czas bardziej efektywnie inaczej zostaby on zmarnowany lub niewykorzystany optymalnie.
50
Jeli co moe by wykorzystane do celw rozrywkowych, moe by te wykorzystane do uczenia si (co wicej: nauka i rozrywka to nie s sprzeczne cele). Istnieje mnstwo kontekstw dla e-learningu z wykorzystaniem urzdze mobilnych. My przyjrzymy si tym najpopularniejszym.
Dostarczanie treci szkoleniowych

Treci szkoleniowe stanowi najbardziej kosztown cz szkolenia. Wykorzystanie narzdzi mobilnych dla zredukowania kosztw szkolenia moe wpyn na cao dowiadczenia edukacyjnego. Jest to jednak rwnie wielkie wyzwanie. Dzi na rynku dostpnych jest kilka tysicy modeli urzdze mobilnych. Nawet jeli tylko okoo 100 z nich cieszy si popularnoci, wci musimy myle nad sposobem dostarczenia treci na rne systemy operacyjne: Symbian, iOS, Windows Mobile, Android, Blackberry i wiele innych, ktre dopiero uka si w przyszoci. Materiay musz zatem mie odpowiedni form, tak aby kady uytkownik mg mie do nich dostp bez adnych ogranicze. Na przykad, prezentacja Power Point wywietlana na ekranie 320x240 pikseli moe okaza si nieczytelna. W rezultacie uytkownik bdzie musia otworzy prezentacj na komputerze, co z kolei pozbawia cay pomys sensu. atwiej jest przesa e-mail. Termin mobilny odnosi si do formy, jak nadamy treci, nie tylko do sposobu jej dostarczenia.
Jak to dziaa w praktyce?
Programici i deweloperzy firmy zajmujcej si sprzeda bezporedni udostpniaj specjaln aplikacj sieci web, dostarczajc materiay odnonie ostatnich produktw i najnowszych rozwiza. Ze wzgldu na rozproszonenie struktur kadry, byo to o wiele wydajniejsze rozwizanie, ni wysyanie materiaw kurierem. Przedstawiciele firm pracujcy w terenie (w drodze od klienta do klienta, biura, magazynu, itp.) znacznie czciej uywaj telefonw komrkowych ni e-maili. Wszyscy pracownicy s wyposaeni w telefony komrkowe tego samego typu, z takim samym dostpem do sieci, co pozwala zwikszy efektywno. Dziaania takie nie tylko zwikszaj wiedz o produktach, ale rwnie uatwiaj komunikacj.
Zalety:
++ Redukcja kosztw materiaw ++ Aktualna wiedza o produkcie zwiksza skuteczno ++ Materia dostarczany jest w krtkim czasie
Wady:
-- Problemy z dostpnoci na tym samym poziomie -- Koszty zakupu telefonw, rozmw, konfiguracji sprztu
51
Aktywowanie wiedzy przed szkoleniem

Urzdzenia mobilne mog by rwnie uywane jako rozgrzewka dla uczestnikw przed tradycyjnym szkoleniem. W taki sam sposb mona wykorzysta komputery PC, warto jednak da uczestnikom wybr coraz wicej osb woli skorzysta z mobilnej wersji programu. Aplikacje mobilne staj si tak oczywiste, jak dostp do Internetu z telefonu komrkowego. Co wicej, rozwizanie to spenia si w wikszych grupach, gdzie nie sposb przewidzie, czy kady z uczestnikw ma dostp do komputera, a nawet trudno jest okreli czas i miejsce, w ktrym materiay zostan wykorzystane.
Firmy szkoleniowe mog uywa telefonw komrkowych uczestnikw kursu w celu rozpoczcia ich aktywnego uczestnictwa ju w podry do miejsca szkolenia. Pozwala to nauczycielowi na dokadne przygotowanie i wprowadzenie przedmiotu szkolenia. W ten sposb kilka godzin szkolenia mona przeznaczy na cenniejsze dziaania. Wiadomo, e szkolenia w tradycyjnej formie s kosztowne. Trzeba zapaci za lokal, posiki, zakwaterowanie i materiay. Dobrze, jeli cho poowa treci moe by przekazana w formie mobilnej.
Zalety:
++ Oszczdno czasu ++ Zaangaowanie uczestnikw ++ Rnorodno szkolenia

Wady:
-- Zrnicowany dostp do materiaw -- Uczestnicy nie zawsze maj moliwo skupienia si na szkoleniu podczas podry Podsumowanie/odwieenie wiadomoci
atwa dostpno urzdze mobilnych i Internetu sprawia, s one doskonaymi narzdziami do odwieania wiedzy. Skoro proces mobilnego uczenia si moe odbywa si wtedy, kiedy uytkownik ma czas, i zabiera tylko kilka sekund, uytkownik moe wykorzysta nawet niewielkie chwile wolnego czasu. Ten model uczenia si zazwyczaj nie ma zazwyczaj cile okrelonych zasobw czy wskazwek, poniewa osoba uytkujca urzdzenie mobilne nie zawsze jest w stanie spdzi na nauce ilo czasu przewidzian w scenariuszu. Raz jest to 10 minut, raz godzina lub duej. Dlatego te wane jest, aby zapewni dostp do zasobw wiedzy dla wszystkich typw uytkownikw. Wad takich rozwiza jest to, e uytkownik moe atwo o nich zapomnie. Jeli nie czujesz potrzeby odwieenia czy uzupenienia wiedzy, nie wykorzystasz tej moliwoci i nie dostrzeesz w niej korzyci dla siebie. Wane jest, by stworzy rwnie system wymaga czy przypomnie dotyczcych tego narzdzia. Jeli jest to aplikacja natywna, musi by ona aktualna i bogata w tre. W czasach, kiedy wczenie telefonu i uruchomienie przegldarki internetowej zajmuje kilka sekund,
52
uytkownik bdzie czciej korzysta z Wikipedii czy innego otwartego rda wiedzy, jeli okae si, e baza danych zawarta w aplikacji jest niekompletna. W ten sposb wysiek powicony na stworzenie aplikacji pjdzie na marne.
Dobrym przykadem s programy do nauki jzykw obcych, ktre zamiast lekcji posiadaj karty czy zadania tematyczne. Czstotliwo uczenia si zaley od uytkownika. Aplikacje mog nagrywa poczynione postpy i zazwyczaj pozwalaj na ich zweryfikowanie. Rozwizanie to jest bardzo bliskie idei mobile learning. Uczestnik uczy si wtedy, kiedy moe, w czasie nieokrelonym instrukcjami. Rozwizania takie s wietne w wiczeniu wiedzy, ktra czsto ulega zmianom lub ktra powinna by cigle aktualizowana, aby dawa efekty w praktyce (jzyki obce, prawo i procedury).
Zalety:
++ Wiedza stosowna do moliwoci uytkownika ++ Cigy rozwj pracownikw ++ Moliwo nauki w wolnym czasie, nawet jeli nie ma go duo
Wady:
-- Brak kontroli nad rozwojem -- Wymaga solidnej motywacji Opiniowanie i ocenianie

Wiele mwi si o opiniowaniu i ocenianiu kadego procesu szkoleniowego. Zazwyczaj brakuje nam czasu czy te zasobw, aby je naleycie przeprowadzi. Jest to szczeglnie istotne w przypadku e-learningu, gdzie nauczyciel czy trener nie ma fizycznego kontaktu z uczestnikami. Ocena czsto ograniczona jest do wygenerowania sprawozdania i statystyk dotyczcych uczestnictwa w kursie. Oczywicie jest to za mao, aby wysnu wartociowe wnioski. Wykorzystanie urzdze mobilnych pozwala na lepsze i bardziej adekwatne przeprowadzenie tego procesu. Uczestnik moe otrzyma ocen na swj telefon komrkowy i przeczyta j w dowolnej chwili. Komunikowanie si za pomoc poczty internetowej czy platform LMS jest w takich przypadkach mniej efektywne. Jednak tre oceny jest znacznie waniejsza ni forma, w jakiej jest ona dostarczana. Dzisiejsze urzdzenia mobilne pozwalaj wywietla tekst, animacje, wykresy. Aplikacje mog automatycznie tworzy raporty i wysya je do zainteresowanych uytkownikw. Wane jest jednak, by pamita, e proces oceniania sam w sobie nie moe by zupenie automatyczny, poniewa straci trafno dla wszystkich zaangaowanych osb.
53
W przypadku utrzymywania rzadkiego kontaktu midzy pracownikiem a zarzdem (z powodu struktury organizacji), urzdzenia mobilne mog by wykorzystane do opiniowania. Mog by zastosowane w celu otrzymania natychmiastowej opinii po wizycie tajemniczego klienta. Pozwala to na szybsze i bardziej wiarygodne zbadanie procesu. W takim przypadku, pracownik, ktry jest badany, nie musi czeka kilku tygodni, aby otrzyma waciwy raport. Moe uczy si niemal natychmiast dziki komunikacji mobilnej. Potrzeba tylko systemu raportujcego. W wersji uproszczonej moe to by krtka wiadomo tekstowa; w wersji urozmaiconej zaczniki multimedialne lub kwestionariusz satysfakcji. Kwestionariusz satysfakcji wypeniony przez tajemniczego klienta jest wysoce wiarygodny, ale te drogi. Dlatego te wane jest, by wykorzysta niedrogie i dostpne rozwizania.
Zalety:
++ Treci dostarczane w krtkim czasie ++ Szansa na szybk popraw pracy

Wady:
-- Brak rzeczywistego kontaktu z ludmi -- Konieczno nauki obsugi systemu raportujcego Wspieranie wydajnoci
Gwn zalet mobilnoci jest bezporedni i natychmiastowy dostp do wanych rde. Z definicji telefon komrkowy czy smartfon jest zawsze pod rk. W czasach popularyzowania bezprzewodowego internetu, dostp do sieci nie stanowi ju problemu. Wspieranie wydajnoci (performance support) wychodzi naprzeciw szczeglnej potrzebie dostpu do wiedzy tu i teraz. Czasem s to twarde dane, innym razem zadanie do rozwizania. atwiej wczy telefon komrkowy, ni wyszukiwa informacj w papierowych dokumentach. Daje to efekty tylko wtedy, gdy pracownik ma dostp do bogatych i wiarygodnych baz danych. Takie bazy powinny by oficjalnym rdem informacji, jeli pracownicy musz na ich podstawie podejmowa decyzje. W tym celu mona stworzy nawet proste repozytorium danych, procedur czy schematw. Wane jest, by byo ono uyteczne i proste w obsudze. Istotnym elementem wspierania wydajnoci jest czas dostpu do danych.
54
Moe by wykorzystywane w sytuacjach, kiedy sukces zaley od szybkiego dostpu do konkretnej wiedzy czy danych. Narzdzia takie mog by uywane przez pracownikw podpisujcych mnstwo umw i kontraktw poza firm. Dostp do danych firmy i klientw znacznie zwikszaj efektywno spotka biznesowych.
Zalety:
++ Dostp do wiedzy o kadej porze i wszdzie ++ Oszczdno czasu (nie trzeba sprawdza papierowych dokumentw) ++ Szybkie podejmowanie decyzji
Cons:
-- Konieczno weryfikowania istotnoci treci -- Potrzeba czstego aktualizowania bazy danych Wsparcie przepywu pracy
Przepyw pracy (workflow) to jeden z najistotniejszych elementw kadej firmy. Dostarcza odpowiedniego przepywu informacji o procesach zwizanych z dziaaniami firmy. Dziki temu praca jest bardziej wydajna. Jednak w wikszoci przypadkw trudno mwi o wykorzystaniu nowoczesnych narzdzi wspierajcych te procesy, rwnie w kontekcie uczenia si. Nadal w wielu firmach gwnym narzdziem uywanym do gromadzenia danych jest papier i arkusz obliczeniowy. Czy urzdzenia mobilne mona wykorzysta do wsparcia nowoczesnego biznesu w przepywie pracy? Wydaje si, e tak. Pewnym rozwizaniem moe okaza si zbieranie danych za pomoc urzdze mobilnych, ktre skutecznie zastpi papier i owek. Przepyw pracy powinien by zaprojektowany w sposb pozwalajcy unikn problemw z jakoci dostarczonych danych. Komunikacja w tych procesach musi by szybka i stabilna, tak wic wolne czenie internetowe lub krtki czas pracy baterii (w niektrych urzdzeniach) moe stanowi problem. Jeli dane rozwizanie ma funkcjonowa tylko w jednej firmie, powinno przybra form wewntrznego intranetu. W ten sposb zapewniona zostanie stabilno poczenia oraz ochrona przez wyciekiem danych (dostp spoza firmy bdzie niemoliwy). Wane jest rwnie podejcie zwierzchnikw:
Czy pracownicy maj dowiadczenie w pracy z chmurami obliczeniowymi (computing cloud)? Czy firma rozumie procesy i procedury zwizane z digitalizacj treci bazujcych na dokumentacji papierowej, ktre mog by dostpne w chmurze, a jednoczenie zagwarantuj dalsze sprawne funkcjonowanie korporacji?
Czy twoje wirtualne rodowisko jest bezpieczne?

55
Czy twj budet uwzgldnia zakup oprogramowania i sprztu?

S to podstawowe pytania, ktre powinien sobie zada kady manager. Bez tego mobilne wsparcie przepywu pracy nie ma sensu.
Przedstawiciele handlowi mog wykorzystywa urzdzenia mobilne w celu uzupeniania formularzy dotyczcych klientw i zamwie. Dane mog by nastpnie synchronizowane z firmowym CRM.
Zalety:
++ Moliwo automatyzacji wprowadzania danych ++ Mniej czasu spdzonego na robocie papierkowej ++ Wzrost sprzeday
Wady:
-- Problemy z poczeniem -- Czas pracy akumulatora Komunikacja i praca zespoowa

Jest to najstarszy i najpraktyczniejszy sposb wykorzystywania urzdze mobilnych. Pierwsze z nich zostay zaprojektowane i stworzone wycznie dla komunikowania si za pomoc gosu. Z czasem wprowadzono wiadomoci tekstowe, e-maile, moliwo prowadzenia rozmw wideo na ywo. Nie kade urzdzenie spenia wszystkie wymagania pod tym wzgldem. Przykadowo, nie mona otrzymywa wiadomoci tekstowych na wiele tabletw, nawet jeli s zaopatrzone w aktywn kart SIM. Z drugiej strony, nie kade urzdzenie mobilne dziaa w oparciu o poczenie sieciowe.
Niektre firmy maj potrzeb komunikowania si w wikszej skali ni ta proponowana przez tradycyjne usugi telekomunikacyjne. Jeli firma opiera si na unikalnej jakoci dwiku, moliwoci przesyania obrazw/filmw, pracy grupowej (telekonferencje), uyteczne mog by pewne specjalistyczne programy. Dziaaj wycznie podczone do Internetu (poza sieci GSM), ale oferuj o wiele wicej, ni tylko rozmowa. Coraz wicej operatorw dodaje takie aplikacje do swoich ofert. Jako moe by kluczowym elementem w szkoleniu, gdzie komunikacja niewerbalna jest wana (np. odgrywanie scen).
56
Zalety:
++ Wysokiej jakoci treci (w porwnaniu z sieci GSM) ++ Szeroka oferta (nie tylko rozmowa)
Wady:
-- Koszty poczenia z Internetem -- Konieczno posiadania odpowiedniego urzdzenia
Narzdzia mobile learning

Audio i wideo
Nowoczesne urzdzenia mobilne pozwalaj na odtwarzanie treci audio i wideo w wysokiej rozdzielczoci, z wykorzystaniem technologii dwiku dooklnego, czy 3D. Technologia daje nam niezwyk okazj do dzielenia si wiedz w bardzo atrakcyjny sposb. Wiele tematw nie da si efektywnie przedstawi przy uyciu tekstu, czy nawet obrazw i wykresw. W kadym razie tak mwi teoria. W rzeczywistoci moliwoci urzdze mobilnych s bardzo zrnicowane. Nie mwimy tu tylko o starych telefonach komrkowych, z ktrych korzysta ju niewiele osb, ale rwnie o nowoczesnych modelach, ktre nie s jednak smartfonami. Mowa o takich czynnikach, jak:
Rozmiar i jako ekranu standardowy telefon ma rozdzielczo ekranu rzdu 320x240 pikseli, ale
nowoczesne smartfony - ju 1280x800. W rezultacie otrzymujemy obraz zoony z 77 tysicy albo miliona punktw. Rnica jest ogromna.
Prdko procesora, pami i procesor graficzny nie wszystkie urzdzenia zostay wyposaone w systemy pozwalajce na skuteczne odtwarzanie mediw.
Moliwo odtwarzania danego formatu pliku - jak dotd nie wynaleziono jednego uniwersalnego for-
matu plikw. Wikszo urzdze wspiera format mp4 (filmy) i swf (animacje), jednak starsze urzdzenia odtwarzaj tylko przestarzay format 3gp. Swf moe stwarza problem rwnie w nowych urzdzeniach, ktre nie wspieraj formatu Flash.
Warto te wzi pod uwag, e media maj przewanie du objto. Przykadowo, pobranie jednominutowego nagrania wideo moe oznacza dziesitki MB danych. Nawet, jeli materia ma posta przekazu na ywo, dane pobierane s na urzdzenie. Czsto uytkownicy nie zdaj sobie z tego sprawy. Rosnca dostpno mobilnych rozwiza w Internecie w adnym wypadku nie oznacza braku utrudnie. Pomimo tych przeszkd, warto stosowa treci audio i wideo w nauczaniu. Wspieraj one proces uczenia si, czynic go bardziej atrakcyjnym. Musimy jednak wzi te pod uwag ograniczenia wynikajce z nierwnego dostpu do technologii.
57
Jak wic projektowa taki materia? Przede wszystkim musimy wiedzie, kto i w jakich warunkach bdzie go uywa. Wane te, by materiay te miay jak najwysz warto edukacyjn. Z kolei brak dostpu do materiau moe zatrzyma proces uczenia si uytkownika. W takim wypadku naley udostpni rne formaty plikw i rozdzielczoci, tak aby aplikacja, rozpoznawszy urzdzenie, moga sama dobra odpowiedni dla niego wersj pliku. Jeli to moliwe, warto zezwoli uytkownikom na pobranie materiau wczeniej i odtworzenie go w trybie offline. Moe to zaoszczdzi czas i pienidze w sytuacji, kiedy dostp do Internetu jest ograniczony (np. za granic). Co wane, dziki urzdzeniom mobilnym uytkownik moe rwnie sta si twrc treci multimedialnych. Niemal kade nowoczesne urzdzenie mobilne ma wbudowan kamer i aparat fotograficzny. Jest to doskonay sposb na dokumentowanie i wspieranie procesu uczenia si.
Interakcje
Najpopularniejszymi narzdziami interakcji w urzdzeniach mobilnych s wci wiadomoci tekstowe gwnie SMSy, rzadziej MMSy. W obu przypadkach wane s prostota i szybko. Dlatego te wiele kursw m-learningowych opartych jest na tych rozwizaniach. Nie jest to dobry wybr, biorc pod uwag moliwoci dostpne w dzisiejszych czasach. Nie zmienia to jednak faktu, e wielu programistw uywa czsto wiadomoci tekstowych, wiedzc, e kada osoba posiadajca telefon komrkowy ma moliwo odebrania takiej treci. Nie jest to jednak zasad w wiecie mobilnym, poniewa wiele urzdze nie jest telefonami komrkowymi i nie posiada dostpu do sieci GSM. W dodatku wiadomoci tekstowe maj ogromne ograniczenia, takie jak dugo czy forma komunikacji (zazwyczaj do 160 znakw na jedn wiadomo).
Animacje
Animacje s doskona form dla mobilnego uczenia si. Moe by ona czona rwnie z narracj. Jest bardziej interesujca ni tekst, nawet, gdy jest to tekst wzbogacony obrazami. Poza tym, animacje s mniej skomplikowane od filmw wideo (koszty produkcji, wymagania systemowe, itd.). Animacje bardziej angauj uytkownikw, poniewa maj bardziej przyjazn form. Zazwyczaj s rwnie mniej kosztowne w wykonaniu ni film. Dobry animator moe przekaza tre szkolenia w sposb mdry, nawet przy uyciu niewielkich ekranw urzdze mobilnych. Pliki z animacjami s przewanie mniejsze, ni podobne pliki z filmami wideo. Forma ta moe rwnie zawiera rnorodne elementy interaktywne, dlatego te moe z powodzeniem by wykorzystywana w grach. Ograniczeniem jest tu rnica w rozmiarze ekranw. Na ekranach o przektnej midzy 3i 10 rnica w iloci szczegw jest niezmiernie dua i moe oddziaywa na ostateczny rezultat.
58
Quizy i ankiety
Quizy i ankiety s dobr metod zaangaowania uczestnikw w proces uczenia si. Elementy te s atwe w przygotowaniu, zazwyczaj nie wymagaj wiele miejsca (mieszcz si na kadym ekranie), a wyniki mog by zbierane i oceniane automatycznie. Dodatkow zalet jest to, e umoliwiaj one:
Powtrzenie wiedzy Sprawdzenie wiedzy i postpw w nauce Zwikszenie zaangaowania w nauk

Quizy i ankiety mog mie form prost (np. wysyanie wiadomoci tekstowych), lub rozbudowan (np. jako sondae wielopoziomowe). Oba te rozwizania maj swoje zalety. Proste sondae pozwalaj na nawizanie kontaktu z uytkownikiem w rwnie prosty sposb, co wysyanie SMSw. Mog by wysyane bezporednio przez sie GSM jako SMS lub MMS, co eliminuje problem dostpu do Internetu. Bardziej rozbudowane formy mog rwnie zawiera okienka tekstowe, ktrych jednak naley uywa rozwanie. W niektrych starszych urzdzeniach wprowadzanie wikszych iloci tekstu moe by trudne, a wtedy uytkownicy mog zrezygnowa z wypeniania ankiety lub podawa bardzo krtkie odpowiedzi. Krtkie formy tego typu s czsto uywane w marketingu mobilnym z elementami m-learningu, takimi jak konkursy wiedzy czy programy lojalnociowe.
Narzdzia just-in-time (kalkulatory, sowniki, rda, itp.)

Znakomitym zestawem narzdzi s te, ktre mona wykorzystywa w momencie, kiedy s potrzebne (just-in-time), np. rnorodne kalkulatory i sowniki. Eksperci czsto potrzebuj dostpu do specjalistycznej wiedzy czy moliwoci dokonywania oblicze. Niewielkie urzdzenia mobilne, bdce zawsze w zasigu rki, s jakby stworzone do tego celu. Naley pamita, e w takim przypadku urzdzenie uywane jest nie w celach edukacyjnych, ale w celu uzyskania okrelonej wiedzy w okrelonym kontekcie. Nie moe by mowy o bdnej treci, czy te formie, w jakiej tre ta jest prezentowana. Wystarczy wyobrazi sobie elektryka wykonujcego skomplikowane obliczenia oparte na danych uzyskanych za porednictwem urzdzenia mobilnego. Miar sukcesu nie jest to, czy nauczy si on treci, ale czy prawidowo wykona prac. Jeli popeni bd, moe on pocign za sob ogromne konsekwencje. Zazwyczaj takie rozwizania powinny by programowane dla kadej firmy indywidualnie, poniewa rodzaj wiedzy i jej zakres s tutaj bardzo rne. Niektre obszary wiedzy s jednak uniwersalne, np. prawo gospodarcze, wiedza naukowa i encyklopedyczna. Wybr rozwizania musi by zawsze decyzj firmy. Zbyt uniwersalne narzdzie nie bdzie czsto stosowane, natomiast narzdzie przystosowane do indywidualnego klienta moe okaza si zbyt kosztowne.
59
Narzdzia spoecznociowe
Narzdzia i serwisy spoecznociowe s modne, a ich popularno szybko ronie. Nic dziwnego, e wikszo uytkownikw urzdze mobilnych z dostpem do Internetu chtnie z nich korzysta. Mobilne wersje narzdzi spoecznociowych s atwe w obsudze i zazwyczaj rwnie funkcjonalne, co ich niemobilne wersje. Warto skorzysta z tego trendu rwnie w biznesie. W firmie mona uy rnorodnych rozwiza:
Wysyanie wiadomoci tekstowych do grup uytkownikw (np. fora) Dzielenie si mediami (np. wiki) Serwisy spoecznociowe (wsppraca) Geo tagging (zmiana statusu)
Gry i symulacje
Rynek gier jest najbardziej dynamiczn gazi aplikacji mobilnych, a jak dotd nie istniej adne przesanki, jakoby w najbliszej przyszoci miao si to zmieni. Wiele firm ma ju powane plany wobec poczenia e-learningu z rozrywk (edutainment). Gry zdaj si idealnym rozwizaniem. Gry wymagaj od uczestnikw zaangaowania w proces uczenia si, mog jednak stanowi ryzyko s czsto tak interesujce i wcigajce, e nauka moe zej na drugi plan. Gry dla celw edukacyjnych naley wic projektowa rozsdnie. Gry dla mobile learning mog by projektowane tak, aby uytkownik mg korzysta z nich w krtkich porywach, w czasie wolnym. W takim przypadku ucze nie jest zaleny od planw nauczyciela czy scenariusza, ale od swojej wasnej chci grania. Ma to swoje wady i zalety. Wci jednak rozwj gier mobilnych jest kosztownym wyzwaniem. Nie tylko wydajno samej aplikacji, ale te jej utrzymanie, jak rwnie dostosowanie na rne platformy i urzdzenia mobilne. Inwestycja taka ma sens gwnie przy wysokiej szacowanej liczbie uytkownikw. Dla maych i rednich przedsiwzi lepiej jest poszuka uniwersalnych rozwiza. Obecnie dysponujemy coraz wiksz liczb rozwiza pozwalajcych na stworzenie wasnych aplikacji przy uyciu edytora WYSIWYG (co nie wymaga wiedzy programistycznej), dostpnego w modelu SaaS. Projektujc gr mobiln naley wzi pod uwag pewne istotne czynniki techniczne:
Liczb uytkownikw i sposoby interakcji midzy nimi Potrzeb staej komunikacji z serwerem Rozmiar ekranu Sposb nawigacji (klawiatura, ekran dotykowy, panel dotykowy) Wykorzystanie innych elementw (dwik, wibracje)
60
Dobra gra powinna zawsze mie jasne zasady oceny (bonusy, punkty, itd.) oraz cel.
Wirtualne klasy
Rosnca liczba deweloperw programw sucych prowadzeniu spotka na odlego proponuje rwnie wersje mobilne swoich rozwiza. Aplikacje te pozwalaj uczestniczy w wirtualnych zajciach, oferujc mnstwo funkcji:
Komunikacja z innymi za pomoc bezporednich wiadomoci Dostp do tych samych dokumentw i zsynchronizowana praca Wsplne rozwizywanie zada w grupach Natychmiastowa pomoc nauczyciela czy kierownika
Jak wida, funkcje te daj ogromy potencja dla mobilnego uczenia si, maj rwnie wiele cech mediw spoecznociowych. Rozwizania takie jak wirtualna klasa czsto wymagaj dobrego poczenia z Internetem. Jest to warunkiem uczestniczenia w zajciach w takiej klasie w sposb zsynchronizowany podczas pracy z dokumentami, wsplnej pracy w grupach, itp. Wymaga to rwnie penego skupienia na przedmiocie pracy, naley wic uwanie rozpatrzy te rozwizania.
Aplikacje oparte na geolokalizacji

Idea geolokalizacji nie jest nowa. Mobilne urzdzenia i ich uytkownicy s w sieci, sie ta za ma swoj wasn struktur moliwie jest wic okrelenie z pewn precyzj lokalizacji urzdzenia a porednio uytkownika. Moe to by wykorzystane w kontekcie:
Pytania o najbliszy oddzia danej firmy Lokalizowania osb wywietlonych na mapie na telefonie komrkowym
(np. w grach edukacyjnych)
Otrzymywania powiadomie o korkach, wyprzedaach Mobilnej reklamy opartej na lokalizacji Wydarze spoecznociowych
i wielu innych. Projektujc rozwizania oparte na tych elementach naley pamita, e mog one by le ocenione przez niektrych uytkownikw. Wie si to z polityk prywatnoci oraz z faktem, e nie kady chce dzieli si informacj o pooeniu swojego miejsca zamieszkania. Stosowanie usug opartych na lokalizacji musi mie solidne podstawy. Jeli jest to cz gry edukacyjnej, atwiej bdzie to uzasadni, ni w przypadku wybrania tej opcji po prostu dla satysfakcji.
61
Naley rwnie pamita, aby rozrni urzdzenia mobilne od innego rodzaju sieci dla sprecyzowania lokalizacji. Przykadowo:
GSM - dokadno midzy kilkoma metrami a kilkunastoma kilometrami (zalenie od odlegoci midzy
trzema najbliszymi stacjami przekanikowymi)
3G/UMTS - dokadno do kilku metrw; jednak w wielu przypadkach wywietlane dane s niezgodne
z prawd (system czsto pokazuje lokalizacj dostawcy usug, nie za uytkownika urzdzenia)
GPS - najdokadniejszy system (dokadno do kilku metrw), jednak nie wspierany przez kade
urzdzenie.
62
05.
Mobilny system wspierajcy wydajno
Wprowadzenie
System wspierajcy wydajno (performance support system, PSS) jest obiecujcym podejciem w szkoleniach biznesowych i branowych, ktry daje pracownikom si do wykonywania zada przy minimalnej interwencji z zewntrz czy treningu (Gery, 2002). PSS to system zwikszajcy produktywno pracownikw poprzez umoliwienie w czasie pracy dostpu do informacji, porad, dowiadcze edukacyjnych dziki wsparciu komputerowemu just-in-time, just-enough oraz just-at-the-point-of need dla efektywnego i skutecznego dziaania zawodowego. PSS moe rwnie zosta wykorzystany w edukacji dla ukierunkowania procesu uczenia si na wydajno. To podejcie do nauki zorientowane na wydajno pomaga uczniom wykonywa zadania zwizane z ich zawodem, oraz wyksztaci umiejtnoci zawodowe poprzez udostpnienie instruktay poprawnej obsugi sprztu wykorzystywanego w miejscu pracy (wsparcie wydajnoci) podczas szkolenia. Oferuje w terminie wyczerpujce i istotne informacje dla wykonania zada cile zwizanych z tymi, ktre bd wykonywa w swojej przyszej pracy. Poprzednie badania nad uczeniem si zorientowanym na wydajno w edukacji wykazay, e podejcie to jest skuteczniejsze od tradycyjnego podejcia typu wykad-praktyka-test w trenowaniu umiejtnoci wyszego rzdu, w przygotowywaniu uczniw do samodzielnej nauki i adaptacji do zmieniajcych si zawodw. Wydajno mona wspiera za pomoc rnych urzdze. W poprzednim projekcie uczniowie otrzymali wsparcie wydajnoci poprzez komputery stacjonarne czy te laptopy. W obecnym projekcie wykorzystywane s urzdzenia mobilne. Zastosowanie ich spowodowao wzrost elastycznoci wsparcia wydajnoci, umoliwiajc dostarczenie wsparcia just-in-time i just-at-the point-of-need. Umoliwio rwnie wykonywanie szkolenia w miejscu pracy. Co wicej, podnioso elastyczno uczniw, ktrzy mog teraz uczy si tam, gdzie chc i kiedy tylko chc. Dokument ten dostarczy modelu dla mobilnej nauki zorientowanej na wydajno (Performance-centered Mobile Learning, PML). Najpierw omawiany jest temat nauki zorientowanej na wydajno oraz mobile learning. Pniej opisany zostanie model dla mobilnej nauki zorientowanej na wydajno, ktry dostarcza pedagogicznej struktury dla PMM i oferuje kilka scenariuszy wdroeniowych i wskazwek odnonie ksztatowania i wdraania PML.
Nauka zorientowana na wydajno

Nauka zorientowana na wydajno opiera si na koncepcie systemw wspierajcych wydajno wykorzystywanych w brany. Typowym systemem wspierajcym wydajno jest zintegrowane rodowisko elektroniczne dostpne dla kadego pracownika, zaprojektowane by dostarcza natychmiastowego, osobistego dostpu online do penego zakresu informacji, oprogramowania, wskazwek, porad i pomocy, jak rwnie danych, obrazw, narzdzi oraz systemw opiniowania i kontrolowania, wszystko po to, aby umoliwi wykonywanie obowizkw zawodowych przy minimalnym wsparciu i interwencji ze strony innych osb. Wikszo PSS skada si z czterech elementw:
Elementu doradczego, Elementu informacyjnego, Elementu szkoleniowego, oraz Elementu interfejsu uytkownika.
64
Stosujc ten koncept w kontekcie edukacji, nauka zorientowana na wydajno daje uczniom istotne informacje, porady, pomoc, dane, itd. podczas trenowania umiejtnoci zwizanych z wykonywanym zawodem. Wsparcie to umoliwia uczniom wykonanie pracy, umoliwia dowiadczenie jej w wymiarze holistycznym, jednoczenie mog oni rwnie zacz ksztatowa okrelone umiejtnoci zwizane z ich prac w kontekcie z ni zwizanym. Badania (Stoyanow, Kommers, Bastiaens i Martinez Mediano, 2008) wykazuj jednak, e idea ta w formie, w jakiej zostaa stworzona w biznesie, nie moe by automatycznie wdroona do wyszej edukacji w tej samej formie. Musi zosta wpierw dostosowana do specyficznych celw i cech wyszej edukacji, jeli wspieranie wydajnoci mogoby da pozytywne konsekwencje w uczeniu si. Naley wic pamita o specyficznych celach edukacji podczas ksztatowania wsparcia dla uczenia si. Oznacza to, e ucze nie tylko powinien otrzyma wsparcie w wykonywaniu zadania, ale rwnie w rozumieniu lecych u podstaw procesw i konceptw. Poczenie nauki zorientowanej na wydajno z mobile learning tworzy podejcie mobilnej nauki zorientowanej na wydajno (PML), w ktrej uczniowie otrzymuj wsparcie przez urzdzenia mobilne podczas wykonywania zada zwizanych z ich prac. Istotnymi cechami m-learningu s zwikszona elastyczno procesu uczenia si oraz moliwo spersonalizowania materiau edukacyjnego i rodowiska. Uywajc mobilnego urzdzenia speniajcego te wymagania (np. niewielki rozmiar, atwy do noszenia przy sobie) ucze ma dostp do informacji we waciwym czasie (just-in-time), dla okrelonej sytuacji edukacyjnej (just-in-case), speniajcego wymagania ucznia (just enough) oraz pasujce do stylu uczenia si (just-for-me). Cechy te id w parze z celami nauki zorientowanej na wydajno. PML s podobne do tradycyjnych PSS. Rozwizania mobile learning integruj urzdzenia mobilne w procesie uczenia si, aby pomaga uczniom wykona zadanie dostarczajc informacji, wskazwek i dowiadcze edukacyjnych dokadnie wtedy I tam, gdzie s potrzebne. Niektre zalety PML: PML umoliwia uczenie si wtedy, kiedy jest potrzebne. Nauka za pomoc urzdze bezprzewodowych i mobilnych moe wzmocni momenty stosowne do nauczania, kiedy osoby zainteresowane dan kwesti s uwane, chtne i godne wiedzy. Wykorzystanie urzdze mobilnych daje uczniom moliwo dostpu do instruktay, materiaw rdowych i instrukcji zawsze wtedy, kiedy tego potrzebuj. PML umoliwia korzystanie z zasobnych mediw. Niektre urzdzenia bezprzewodowe i mobilne wspieraj zasobne media, takie jak filmy video, zdjcia, obrazy, animacje, czy audio. Media te mog suy efektywniej jako instrukcje, materia rdowy lub instrukta. PML zapewnia dostp do specjalistw. Urzdzenia bezprzewodowe mog by uywane w celu komunikowania si i uczenia si od ekspertw, przykadowo poprzez palmtop z opcj komunikatora i powiadamiania o dostpnoci (przez poczt internetow, komunikator czy telefon). PML tworzy wsplnot dziaa (community of practice). Wykorzystujc urzdzenia bezprzewodowe wsplnota dziaa (community of practice) moe wnie swj wkad w budow forum czy dyskusji. Pytania i odpowiedzi umieszczane na forum dyskusyjnym mog by opiniowane z kadej lokalizacji. Urzdzenia bezprzewodowe mog by rwnie wykorzystane do pobierania narzdzi takich jak szablony, wzory listw, arkusze obliczeniowe, scenariusze prezentacji handlowych oraz inne dokumenty, ktre zesp opracowuje z biegiem czasu. Mog by rwnie narzdziem do kontaktowania si za pomoc komunikatorw, e-mailw, itp. PML zna kompetencje uytkownika. Kompetencje uytkownika mog zosta okrelone poprzez podczenie i cig synchronizacj z systemami schowanymi. Moliwo poczenia i zsynchronizowania umoliwia aktualny zapis szkolenia, ktry atwo mona zrelacjonowa. System schowany ledzi, kiedy uczniowie musz podj szkolenie certyfikacyjne i wysya uczniom powiadomienie na urzdzenie bezprzewodowe cztery do szeciu tygodni przed terminem wyganicia certyfikatu.
65
Wdroenie scenariuszy wspierajcych wydajno

Mobilne systemy wspierajce wydajno mog by wdraane w uczeniu si wedug czterech moliwych scenariuszy instruktaowych: 01. Mobilne oprogramowanie edukacyjne wspierajce wydajno 02. Mobilne systemy wspierajce wydajno zorientowane na bran 03. Mobilne systemy wsparcia spoecznego 04. Zintegrowana mobilna nauka wspierajca wydajno Kady scenariusz wymaga innej struktury i metody prezentacji treci, oraz odnosi si do innych celw edukacyjnych. Scenariusze zostan wyjanione bardziej szczegowo w nastpnych rozdziaach.
Scenariusz 1. Oprogramowanie edukacyjne wspierajce osignicia

W pierwszym scenariuszu mobile learning jest interpretowane jako mobilno treci. Szkolenie prowadzone na urzdzeniu stacjonarnym jest po prostu przepakowywane i adaptowane do mobilnego urzdzenia bezprzewodowego. Celem tego scenariusza jest moliwo skorzystania z treci edukacyjnych o kadej porze, wszdzie, poniewa s one dostpne na urzdzeniu mobilnym. Co wane, istniejce szkolenie ksztatowane jest zgodnie z zasadami wspierajcymi wydajno w nauce, powstaymi przez empiryczn ocen idei systemu wspierajcego wydajno w wyszej edukacji (Stoyanow, Kommers, Bastiaens i Martinez Mediano, 2008), jak ju zostao powiedziane w poprzednim rozdziale. Zmian struktury oprogramowania edukacyjnego zorientowanego na wydajno tak, aby mogo ono by wykorzystywane na urzdzeniu mobilnym, mona przeprowadzi wedug dwch rnych sposobw: (a) struktura zostaje zachowana w niezmienionym stanie, zostaje wdroona bezporednio wraz z informacjami wprowadzajcymi, przykadami i procedurami, lub (b) akceptowana jest struktura zminimalizowana, jak opisano powyej. Informacje wprowadzajce wspomniane zostay w temacie Wprowadzenie oraz czciowo w Szczegy; Przykady zostay ujte w dziale Przykady; sekcja Procedury zostaje przeniesiona do Sposoby i w kocu do Szczegy. Wikszo bada nad mobile learning utrzymuje, e zmiana struktury uprzednio dostarczanej na innych urzdzeniach nie jest efektywnym podejciem. Przeciwnie, uczenie si nie powinno by przefaksowaniem kursu internetowego na telefon mobilny. Opracowanie uczenia si powinno mniej przypomina szkolenie, a bardziej orientacj wsparcia (Learndirect i Kineo, 2007).
66
Tworzenie treci na mobilny telefon nie jest dyskusj o technologii; dzi telefony s oglnie postrzegane jako urzdzenia multimedialne. Lepiej jest projektowa na rodowisko mobilne ni stara si po prostu wrzuci istniejce treci do mobilnego uczenia si. Uytkownicy, czy te docelowi odbiorcy musz czu si zwizani; a sposb, w jaki przyswajaj materia jest diametralnie rny od rodowiska klasowego czy komputerowego. Okres skupienia uwagi uytkownika jest krtszy z uwagi na mniejsze wymiary urzdzenia mobilnego oraz rodowisko, w ktrym uytkownik moe przebywa, np. czekajc na lotnisku lub dojedajc do i z pracy. Uytkownicy urzdze mobilnych takich jak telefony z reguy s bardziej wiadomi tego, czy program zosta wdroony przez sie i czy obowizuje opata za dane. Wystpuje te mniejsza tolerancja na opnienia oraz trudna nawigacja w programach. Telefony od zawsze byy atwe w uyciu i niezawodne, dlatego te uytkownicy mog bezwzgldnie ocenia nowe programy i usugi. W dodatku publikacje dotyczce telefonw mobilnych sugeruj, e rzadkoci jest, by mobile learning byo gwn platform dostarczajc instrukcji. Naley jednak wzi pod uwag, e w badaniach tych nie stosowano silnych (eksperymentalnych) wzorw. Eksperymentalne badanie pilotaowe przeprowadzone przez Merrill Lynch (Brown, Metcalf i Christian, 2008) wykazao zupenie przeciwne rezultaty. Grupa badanych osigna wyszy wynik w czasie o poow krtszym, cho nie byo adnych informacji, czy rnica ta bya znaczca. Dodatkowo, projekt instruktaowy tych kursw pozbawiony jest najwaniejszych informacji - jaka bya struktura aktywnoci edukacyjnych, ktra doprowadzia do tak pomylnych rezultatw?
Scenariusz 2. Wdroenie mobilnego wsparcia wydajnoci zorientowanego na bran

Drugi scenariusz dotyczy wdroenia systemu wspierajcego wydajno w wyszej edukacji w podobny sposb, co system wsparcia wdraany w przemyle. Zgodnie z definicj systemu wsparcia wydajnoci w wyszej edukacji (Stoyanow, Kommers, Bastiaens i Martinez Mediano, 2008), kurs zorientowany na wydajno w edukacji wyszej powinien odzwierciedla w najwyszym moliwym stopniu prawdziwe sytuacje z przyszego ycia zawodowego, gdzie zdobyta wiedza i umiejtnoci zostan wykorzystane. W tych sytuacjach zaczerpnitych z ycia, mobilne systemy wsparcia wydajnoci oferuj wsparcie just-in-time, just-enough, i just-in-point-of-need oraz na yczenie, sugerujc natychmiastowe rozwizanie problemu w rnych sytuacjach. Szkolc uczniw na wypadek takich sytuacji, mona wykorzysta mobilne systemy wspierajce wydajno. Istnieje oglnie zestaw sytuacji, w ktrych wsparcie wydajnoci moe by odpowiednim rozwizaniem: sytuacje wymagajce kontekstu z okrelon lokalizacj (powtrzenie wskazwek dla skutecznej prezentacji); sytuacje, w ktrych mona zaprezentowa najlepsze praktyki (umiejtnoci z zakresu szkolenia, rekrutacji, sprzeday) oraz sytuacje, w ktrych uytkownicy mog bardziej skorzysta z dostpu do mobilnego uczenia si, np. sprzedawcy, osoby pracujce w terenie. Jedynymi rnicami pomidzy stosowaniem systemu wspierania wydajnoci w przemyle oraz edukacj jest to, e w edukacji wsparcie ma na celu nie tylko popraw wydajnoci, ale te nauk; studenci powinni uczy si rwnie z otrzymywanego wsparcia.
67
Wskazwki dla wdroenia Wsparcie zewntrzne, peryferyjne lub wewntrzne. Mobilne systemy wspierajce wydajno mona podzieli na zewntrzne, peryferyjne i wewntrzne (Gery, 2002). System taki jest zewtrzny, jeli rozwizanie zadania zaley od poczenia z zewntrznym rdem informacji. Jest peryferyjny, kiedy wsparcie dostpne jest w systemie, cho konieczne jest przerwanie dziaania w celu uzyskania niezbdnych informacji (np. dodatkowej pomocy). S wewntrzne, gdy udzielone wsparcie jest zalene od kontekstu i funkcjonuje jako cz przepywu pracy (np. ledzi pozycj, zapewniajc pomoc nawigacyjn i odpowiednie informacje, jak rwnie narzdzia). Wewntrzny mobilny system wspierajcy wydajno moe automatycznie wykrywa kontekst poprzez kombinacj informatyki osadzonej w kontekcie i wszechobecnych technik adaptacyjnych, pozwalajcych na dostosowanie do preferencji uytkownika, lokalizacji, czasu i rodowiska (Specht i Kravcik, 2006). Badania wykazay, e w przeciwiestwie do pocztkowych oczekiwa, zewntrzne i peryferyjne systemy wspierajce wydajno s bardziej efektywne ni te wewntrzne (Nguyen, Klein i Sullivan, 2005). Jednake spekulacj byoby oczekiwanie, e tak bdzie te w przypadku mobilnych systemw wspierajcych wydajno. Jak w brany. Jeli masz znajomo mobilnych systemw wspierajcych wydajno w brany, ktrej dotycz treci przez ciebie nauczane, sprbuj wykorzysta te systemy w praktyce. Moesz je zademonstrowa, jednak zacznie efektywniejsze rezultaty uzyskasz organizujc projekt nauczania w sposb motywujcy twoich uczniw do uywania mobilnych systemw wspierajcych wydajno w rozwizywaniu yciowych problemw. Prowokuj do mylenia. Rossett i Schafer (Rossett i Schafer, 2006) sugeruj, i systemy wspierajce wydajno nie powinny by uwaane tylko za instrukta pomagajcy osign cel (tzw. sidekicks), ale rwnie za system prowokujcy do mylenia przed i po osigniciu celu, poniewa wspieraj one w osigniciu lepszych wynikw (tzw. planners). Te ostatnie systemy wspierajce wydajno odpowiadaj na pytanie jak?, jednak w inny sposb ni element wspierajcy wydajno proceduraln, tj. Jak mog o tym myle lub to osign?. Systemy wspierajce wydajno i prowokujce jednoczenie do mylenia odpowiadaj rwnie na pytanie dlaczego, a w dodatku dostarczaj standardw jakoci i stymuluj dialog z uytkownikiem.
Scenariusz 3. Systemy wsparcia spoecznego

Pojmowanie uczenia si jako dziaania odbywajcego si przez cae ycie sugeruje, e uczy si mona zawsze i wszdzie. Pojawienie si technologii i ich wpyw na codzienne ycie daje moliwo wspierania nauki w rnych sytuacjach, niezalenie od czasu i miejsca. Dzisiejsze technologie komputerowe wspierajce uczenie si s gwnie zorientowane na oficjalne rodowiska edukacyjne (nauka w klasie, sali informatycznej, nauka w domu w oparciu o systemy LM, pozwalajce na tworzenie i dostarczanie materiaw szkoleniowych). To jednak nadal uwizuje osob uczc si do danego miejsca i wymusza posiadanie drogich systemw komputerowych, wspierajcych nauk. Jako e uczymy si przez cae ycie, jestemy w cigym ruchu, uczymy si i stosujemy wiedz w rnych miejscach. Uczymy si w rnych odstpach czasowych i bez przerwy wykorzystujemy ponownie zdobyt wiedz.
68
W obecnych czasach mobilnoci dostpno urzdze mobilnych zapewnia moliwo wykorzystania ich w celach edukacyjnych. Stosowanie urzdze mobilnych zwiksza moliwoci uczenia si niezalenie od lokalizacji. Szczeglnie dla osb uczcych si cae ycie, mobile learning dodaje wartoci zarwno oficjalnej jak i nieoficjalnej edukacji. Mobilne technologie daj moliwo zmiany rodowiska uczenia si ze zorientowanej wycznie na instrukcje klasy na konstruktywistyczne rodowisko skupione na uczniu (Holzinger i Motschnig-Pitrik 2005). Edukacja moe wyj poza mury klas na zewntrz. Przy uyciu urzdze mobilnych uczniowie mog dowiedzie si wicej o geografii poprzez zwiedzanie terenu (gr, rzek, czy lasw), lub o historii poprzez chodzenie do muzew, o chemii poprzez zwiedzanie instytutw chemicznych, itd. Technologia sama w sobie moe dostarcza im motywacji, ktra zwikszy ich przyswajanie wiedzy (Holzinger i Motschink-Pitrik, 2005). Rozszerza to scenariusze edukacyjne, ktre mog by wspierane przez urzdzenia mobilne, czc sytuacje nieoficjalne, oficjalne i zawodowe. Urzdzenia mobilne mog by rwnie wykorzystywane w celu nawizania kontaktu pomidzy uczniami znajdujcymi si w rnych miejscach. Przykadowo, ucze przegldajcy informacje o obrazach impresjonistycznych w Muzeum Sztuki moe dowiedzie si, kto oprcz niego korzysta z dostpu do tych danych; osoby te mog si skontaktowa w celu dzielenia si wiedz i zainteresowaniami. Taki scenariusz wymaga zaprojektowania programw spoecznociowych na urzdzenia mobilne, co pozwoli zapozna ze sob uczniw. Mobilne systemy wsparcia spoecznociowego (MoSoSuSy) mona nazwa programami pomagajcymi nawizywa kontakty z innymi ludmi o wsplnym celu pozyskiwania wiedzy lub rde w danej lokalizacji. Pomys ten dostarcza moliwoci stworzenia aplikacji spoecznociowych (MoSoSuSy) w celu zapoznania ze sob ludzi dla obustronnej korzyci. Moemy rwnie eksperymentowa, oceniajc wpyw uczniw wykorzystujcych urzdzenia mobilne, uczcych si poprzez socjalizacj. Kwestia ta odnosi si do moliwoci badania metod zorientowanych na spoeczno w skutecznym uczeniu si, jakie opisano w sprawozdaniu Krajowej Rady Badawczej (National Research Council, 1999). Uczenie si zorientowane na spoeczno skupia si na socjo-konstruktywistycznym podejciu do nauki, ktre wymaga, by uczenie si byo procesem aktywnego konstruowania wiedzy poprzez praktyk we wspierajcej spoecznoci.
Scenariusz 4. Zintegrowany mobilny system wspierajcy wydajno

Czwarty scenariusz przedstawia mobilne wspieranie wydajnoci bardziej jako cz rozwizania czcego rne formy dystrybucji wiedzy, ni gwn metod dostarczania treci. Scenariusz ten oparty jest na zaoeniu, e mobilne uczenie si jest skuteczne, jeli rozumiane jest jako jedyny element oglnego programu interwencji w nauk. Wedug kolejnego zaoenia tego scenariusza, stosujc mobilne systemy wspierajce wydajno w edukacji, nauczyciele powinni uywa rnych materiaw, urzdze i rde jako budulca tworzcego projekt uczenia si. Dla kadego rodzaju informacji naley dobra odpowiednie dane, urzdzenie, ktre bdzie ich dostarcza, oraz ich rdo. Oznacza to, e tylko, jeli wsparcie dostarczane przez urzdzenie mobilne ma dodatkow warto dla edukacji naley wdroy mobilne wspieranie wydajnoci.
69
Budulec Plan czwartego scenariusza mgby zawiera nastpujce klocki budulcowe: Wyzwania. Rozpocznij scenariusz budujc wyzwania, ktre powinny przypomina, tak jak to tylko moliwe, sytuacje z pracy uczniw. Jedna z pierwszych zasad projektowania instruktaowego mwi, e uczeniu si sprzyjaangaowanie si uczniw w rozwizywanie rzeczywistych problemw (Merrill, 2002). Kilka reprezentacyjnych teorii projektowania instruktaowego popiera t zasad, mianowicie anchored learning (Bransford, Slowinski, Vye i Mosborg, 2008), teorie elastycznoci poznawczej (Spiro i Jehng, 1990), konstruktywistyczne rodowisko uczenia si (Jonassen, 2004) oraz zasada sterowanego odkrywania w multimedia learning (Mayer, 2005). rda. Daj uczniom moliwo zgromadzenia rde w celu rozwizania problemu. Mog one mie kady format (tekst, audio, wideo). Wsppraca, pomoc i porada innych. Uczniowie zaczynaj pracowa indywidualnie, pniej w niewielkich grupach. Istotnym elementem w zmierzeniu si z wyzwaniami jest otrzymanie porad dokadnie na czas (just-in-time), w odpowiedniej iloci (just-enough), oraz stosownych do potrzeb (just-at-the-point-of-need) od specjalistw i innych uczniw. Pomagaj oni zbudowa wieloperspektywiczne spojrzenie na badany problem. Pracujc w grupach uczniowie otrzymuj wskazwki i ucz si radzi sobie z rnorodnoci typw poznawczych, aby skuteczniej wsppracowa ze sob. Urzdzenia mobilne mona uywa dla wspierania wszystkich tych dziaa, jednak naley te pomyle o wydajnoci moe inne urzdzenia oferuj korzystniejsze opcje w rozwizywaniu danego problemu. Urzdzenia mobilne bd prawdopodobnie wykorzystane zaledwie w niewielkiej czci dziaa edukacyjnych. Wydaje si, e urzdzenia mobilne byyby odpowiednim rozwizaniem w oferowaniu specjalistycznej pomocy odnonie skadu grupy oraz rnorodnoci typw podej do rozwizywania problemu. Moliwe byoby te przesyanie wskazwek bezporednio do uczniw. To samo dotyczy wymiany informacji midzy uczniami, jak podej do danego problemu. Projektujc wiadomoci przekazujce instrukcje na urzdzenia mobilne naley pamita o zasadach minimalizmu (uywanie najmniejszej moliwej iloci wyrazw, dzielenie tekstu na krtkie, samodzielne moduy, procedury zawierajce nie wicej ni siedem punktw), teorii obcienia poznawczego i multimedialnego uczenia si (zasada podzielnej uwagi, zasada modalnoci, zasada redukcji, zasada segmentowania, sekwencjonowania i dostosowywania tempa nauki). Konstruowanie strategii dla scenariusza W poprzednich podrozdziaach przedstawiono pewne oglne stwierdzenia i zasady, a take pewne konkretne analizy heurystyczne i wskazwki. Z uwagi na wymagany format, wskazwki te mog wydawa si swego rodzaju przepisem z ksiki kucharskiej, jednak tak nie jest. Niektre mog si podoba bd nie, ale mona te cao propozycji odrzuci.
70
W celu stworzenia mobilnego systemu wspierajcego wydajno technika wykorzystana przez Walta Disneya moe okaza si pomocna. Disney odgrywa trzy role: marzyciela, realisty i krytyka. Najpierw naley odegra role marzyciela. Sprbuj zaprojektowa swj wasny, idealny mobilny scenariusz wspierania wydajnoci z uyciem (lub nie) opisw rnych scenariuszy, jakie znale mona we wczeniejszych czciach tego tekstu. Wyobra sobie, e masz wszystkie zdolnoci, siy i zasoby, aby robi dokadnie to, czego chcesz bez adnych restrykcji i przeszkd. Postaraj si spisa tak wiele marze, jak to tylko moliwe. Spisz wszystko, co przyjdzie ci do gowy. Wymylaj marzenia, nie oceniaj je, czy s dobre, czy nie. Po prostu daj si porwa potokowi skojarze. Nastpn rol jest realista. Postaraj si uczyni scenariusz bardziej praktycznym i realistycznym, przy czym tak bliskim ideaowi, jak to tylko moliwe. Jak moesz osign efekt podobny do tego wymarzonego? Bd pozytywny i konstruktywny. Na koniec odegraj rol krytyka i spisz wszystkie moliwe saboci twojego scenariusza. Kiedy ju plan scenariusza bdzie gotowy, spjrz na wskazwki i wybierz te odpowiednie dla scenariusza. Wskazwki te s jak klocki lego: mona je czy w kady sposb, aby zbudowa strategi dla scenariusza. Opracowany przykad scenariusza W celu zobrazowania kwestii dotyczcych czwartego scenariusza, rozwamy nastpujcy przypadek. W ramach kursu Software Engineering Design, studenci z wydzau Informatyki drugiego stopnia otrzymuj jako zadanie zaprojektowanie programu do celw edukacyjnych i szkoleniowych. Zamierzaj oni wykorzysta jedno z ostatnio wypracowanych rozwiza, szybkie projektowanie kontekstowe (Rapid Contextual Design). Niektre z czynnoci tej metodyki projektowej to badania kontekstowe, analiza zada oraz modelowanie przepywu pracy, diagram pokrewiestwa, pisanie profili, scenariuszy interaktywnych i scenorysw. Takie czynnoci powinni wykona przed przejciem do przypadkw, diagramami czynnoci i innymi bardziej oficjalnymi metodami. Studenci musz zastosowa metodyk na rzeczywistym przypadku oraz pracowa z prawdziwymi ludmi. Mog uzyska informacje dotyczce metodyki podczas kilku osobistych spotka, s one te dostpne w systemie zarzdzania treciami edukacyjnymi uczelni. Studenci pracuj w maych grupach i dziel si obowizkami. Ci, ktrzy bd przeprowadza badania kontekstowe by moe bd chcieli zabra ze sob wskazwki i podpowiedzi zapisane na telefonach komrkowych, aby korzysta z nich w drodze na miejsce wywiadu czy podczas samego wywiadu. Ta prosta pomoc moe znacznie zredukowa obcienie poznawcze, uatwiajc zatrzymanie nowych danych. W praktyce stosowanie dziaa modelowania kontekstowego jest o wiele bogatsze, ni wskazywaby na to ich opis na papierze. Zawsze pojawiaj si jakie pytania. Bdc na miejscu pracy, studenci mog konsultowa si ze swoimi wykadowcami.
71
W celu konstruowania dziaa uczniw mona zastosowa kady z istniejcych formatw: nauk opart na problemach, nauczanie przy pomocy kotwic, wsppraca na zasadzie ukadanki (jigsaw collaboration) i uczenie si przez dziaanie. Jak mona zauway, te podejcia instruktaowe skupiaj si gwnie na wsparciu majcym na celu zakoczenie zadania, w tym przypadku zaprojektowania danego programu. Daj jednak niewielkie wsparcie (jeli w ogle) odnonie radzenia sobie z rnorodnoci w grupie. wiadomo swoich wasnych saboci i mocnych stron - a take innych ludzi, jako czonkw grupy, oraz wiedza, jak sobie z tym poradzi, jest rwnie kompetencj, ktr uczniowie potrzebuj w pocztkowej adaptacji zawodowej i dalszym rozwoju. Rnice midzy czonkami grupy, jakie mog pojawi si z uwagi na rnice w poziomie wiedzy czy zdolnociach, s dobrze znane. Mniej znane s jednak rnice wynikajce z rnorodnoci typw podej do rozwizywania zada. Nawet, jeli pozom wiedzy jest podobny, wsppraca nadal moe okaza si dla studentw problemem, jeli ich style rozwizywania problemw diametralnie si rni. Przydatna bdzie specjalistyczna porada dotyczca rozwizywania problemw rnorodnoci w grupie, ktr mona otrzyma od wykadowcy na urzdzenie mobilne. S to dwa moliwe sposoby wykorzystywania urzdze mobilnych dla promowania wydajnoci w skomplikowanych sytuacjach edukacyjnych.
Scenariusz 5. Wdraanie mobilnego systemu wspierajcego wydajno w szkoleniach i e-biznesie

Mobilny system wspierania wydajnoci jako system elektronicznego uczenia si (LMS) moe by atwo zaadaptowany i wykorzystany w szkoleniach dla e-biznesu. Biznes elektroniczny, popularnie zwany e-biznesem mona okreli jako wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) dla wspierania wszystkich dziaa w biznesie. Handel oznacza wymian produktw i usug midzy firmami, grupami i pojedynczymi osobami, i moe by postrzegany jako jedno z podstawowych dziaa w biznesie. Handel elektroniczny skupia si na stosowaniu ICT w celu umoliwienia zewntrznych dziaa i relacji firmy z osobami, grupami i innymi firmami. Raporty e-binzesowe (e-business watch 2011) wykazuj, e jest wiele sektorw europejskiej gospodarki, w ktrych penetracja e-biznesu nie jest na prawidowym poziomie, takim jak w Stanach Zjednoczonych czy innych pastwach. Dzieje si tak w sektorach, gdzie przepyw dbr i usug nie jest tak atwy, jak w przypadku sprzeday w sklepie elektronicznym. Poziom e-bzinesu jest najniszy w takich sektorach, jak przemys chemiczny, hutnictwo, meblarstwo, oraz kilka innych gazi przemysu cikiego. Sytuacj t mona wyjani przykadowo brakiem szkolenia kadr w tym zakresie w wymienionych obszarach gospodarki. Tu wanie wykorzystanie tradycyjnych czy te mobilnych systemw wspierajcych wydajno pozwoli wypeni luk braku szkole w miejscu pracy, i to bez koniecznoci pozostawienia na czas szkolenia swoich codziennych obowizkw, jako e urzdzenia mobilne mog wspiera kadr w podejmowaniu decyzji dotyczcych wdraania nowych metod pracy, sprzeday czy usug, bd te po prostu wymiany informacji z innymi firmami.
72
W praktyce e-biznes to wicej ni tylko e-handel. E-biznes czy procesy napdzajce cay acuch wartoci: zarzdzanie acuchem zaopatrzenia i elektronicznymi technikami zakupw, elektroniczne przetwarzanie zamwie, zapewnianie obsugi klienta, czy wsppraca z partnerami biznesowymi. Specjalne normy techniczne dla e-biznesu uatwiaj wymian informacji midzy firmami. Oprogramowanie dla e-biznesu umoliwia integracj wewntrznych i zewntrznych procesw firmy. E-biznes moe by przeprowadzony z wykorzystaniem sieci, Internetu, intranetu, ekstranetu, oraz ich kombinacji. Jednym z bardzo wanych procesw w acuchu zaopatrzenia jest wymiana danych midzy firmami. Powiedzmy, e firma A uywa pewnego typu systemu ERP, firma B natomiast produkuje pewne czci dla firmy A przy uyciu innego typu systemy ERP. Trzeba przekaza informacje w sposb elektroniczny midzy dwoma tymi firmami, bez zastosowania dugiego przepywu pracy. Rozwizaniem jest poczenie dwch systemw ERP i automatyczna, elektroniczna wymiana danych, podczas gdy przetwarzane s one w lokalnych systemach. Jeli jednak firma A uywa innego formatu, ni firma B, wystpi konieczno przeszkolenia kadry przetwarzajcej dane. W tym miejscu mona wykorzysta skutecznie mobilny system wspierajcy wydajno w celu zintegrowania go ze rodowiskiem ERP w obu firmach. Dziki mobilnoci moe by dostarczony na urzdzenia mobilne (palmtopy, smartfony, terminale, czytniki kodw kreskowych, i inne urzdzenia mobilne przetwarzajce dane), a kiedy kadra nie bdzie widziaa, co robi, lub jak przetworzy dane zgodnie z normami drugiej firmy, moe zawsze zasign informacji przy uyciu mobilnego systemu wspierajcego wydajno podczas pracy, w czasie zgromadzenia i przetworzenia danych. Jest to zaledwie jeden przykad wykorzystania mobilnego systemu wspierajcego wydajno we wspieraniu kadry podczas pracy, zawsze na czas z wykorzystaniem urzdze mobilnych. E-biznes zawiera wiele dziaw, ktre rwnie mog skorzysta z mobilnego systemu wspierajcego wydajno w celu szkolenia kadry w miejscu pracy. Dziaami tymi s:
Systemy wewntrzne Zarzdzanie relacjami z klientem mpps moe dostarcza szkole CRM Planowanie zasobw przedsibiorstwa mpps moe dostarcza szkole z dokumentacji ERP, jest wysoce uyteczne, gdy oba rozwizania sa zainstalowane na urzdzeniu mobilnym
System zarzdzania dokumentacj jako instrument pomocniczy Zarzdzanie zasobami ludzkimi - jako instrument szkoleniowy
Komunikacja i wsppraca w przedsibiorstwie:
VoIP System zarzdzania treci Poczta internetowa Poczta gosowa Konferencje sieci web
73
Cyfrowy przepyw pracy (lub zarzdzanie procesami biznesowymi) przypadek zaprezentowany w scenariuszu Handel elektroniczny B2B (business-to-business, klasyczny e-biznes), B2C (business-toconsumer; e-biznes w zakresie firma-klient):
Zakupy online Zarzdzanie acuchem zaopatrzenia Marketing online Marketing offline

Mobilne systemy wspierajce wydajno mog pomc organizacji zredukowa koszty szkolenia kadry, zwikszajc jednoczenie produktywno i wydajno. Mog te umoliwi pracownikom wykonywanie zada z minimaln interwencj z zewntrz czy szkoleniem. Co wicej, mobilne systemy wspierajce wydajno szkol, podczas gdy kadra wykonuje swoje codzienne obowizki. Korzystajc z tego rodzaju systemu pracownik, zwaszcza nowy, nie tylko bdzie mg ukoczy zadanie szybciej i dokadniej, ale te wicej nauczy si o pracy i o firmie. Naley rozway skorzystanie z MPSS w przypadku, gdy pracownicy wymagaj wiedzy dla osignicia indywidualnej wydajnoci w rodowisku biznesowym. Naley te rozway to rozwizanie, kiedy uzdolnieni pracownicy spdzaj wiele czasu na pomaganiu mniej uzdolnionym pracownikom; kiedy nowi pracownicy musz od razu rozpocz prac, a szkolenie jest niepraktyczne, niemoliwe lub ograniczone; lub kiedy pracownicy musz by prowadzeni przez zoony proces lub zadanie, ktrego nie mona zapamita. Takie sytuacje czsto wystpuj przy wprowadzaniu nowych systemw (np. Zarzdzania Relacjami z Klientem, Planowania Zasobw Przedsibiorstwa), aktualizowaniu ich lub utrwalaniu, oraz w pewnych centrach obsugi, kiedy pracownik musi dziaa w oparciu o skomplikowane systemy, procesy lub produkty.
74
06.
Projektowanie i dostarczanie mobile learning
Oglne aspekty programowania mobilnych projektw

Jak ju zostao powiedziane, urzdzenia mobilne s najbardziej osobistym ze wszystkich narzdzi uywanych do nauki, pracy czy komunikowania si. Dlatego te kady mobilny interfejs czy tre musz by zaprojektowane z myl o kocowym uytkowniku. Poniszy schemat pochodzi z artykuu Lyndona Cerejo (Cerejo, 2011) powiconego projektowaniu mobilnych stron internetowych zorientowanych na uytkownika. Zaadaptowalimy jego tezy, aby lepiej przedstawi proces projektowania m-learningu.
Protype Review Refine
1
User Centered Mobile Design Lifecycle
Assess Current Situation
Understand Your Users
Design With Mobile Considerations
Prioritize Mobile Features
rdo: Cerejo 2011
1. Oce biec sytuacj

Pierwszym pytaniem, jakie naley sobie zada, jest: czy naprawd potrzebujemy w tej chwili m-learningu?
Oce potrzeby szkoleniowe lub problemy z wydajnoci w Twojej firmie i dokadnie przeanalizuj, czy
mobile learning jest w tym przypadku najlepszym rozwizaniem.
Czy twoi uytkownicy s dostatecznie mobilni, aby podj nauk w trybie mobilnym? Do czego wykorzystuj mobilno? Czy urzdzenia mobilne mog pomc im osign ich cele szkoleniowe?
Zapytaj sam siebie, jaka forma mobile learning odpowiada twoim potrzebom. Jakiego typu rozwiza potrzebujesz? Czy bdziesz uywa narzdzi do wsppracy? Narzdzi do oceniania? Wspiera wydajno?
Jakie dziaania i czynnoci chciaby ledzi? Czy posiadasz ju materiay szkoleniowe, ktre mona przekonwertowa na format mobilny? Czy treci
s odpowiednie dla trybu mobilnego?
76
Jakich narzdzi, programw i moliwoci urzdze mobilnych (GPS, ekran dotykowy, poczenia gosowe,
aparat fotograficzny, kamera wideo) moesz uy, by zwikszy wydajno nauki?
Czy inwestycja w mobilno to najlepszy wybr dla twojego budetu? Czy pasuje do strategii firmy?
Odpowiedz sobie na pytanie, na jakiego rodzaju m-learning sta Ci przy posiadanych zasobach (kadra, infrastruktura IT, itp.).
2. Zrozum swoich uytkownikw

Wedug Cerejo,
Projektowanie zorientowane na uytkownika opiera si na zaangaowaniu uytkownika, dostarczajc rozwizania, ktre uytkownicy uznaj za uyteczne i ktre bd chcieli stosowa. Aby to osign, naley w peni rozumie swoich uytkownikw, pogrupowa ich wedle priorytetw w zbir uytkownikw, ktrych potrzeby mona rozway indywidualnie. Dla firmy farmaceutycznej grupami tymi bd pacjenci, kadra medyczna i pielgniarska, gdzie pierwsze dwie maj priorytet, trzecia za wystpuje jako grupa drugorzdna o potrzebach podobnych do potrzeb pacjentw. Zidentyfikowanie gwnych grup uytkownikw oraz utworzenie profili pomoe ci lepiej projektowa dla twoich gwnych uytkownikw. (Cerejo, 2011).
W biznesowym m-learningu rwnie powiniene stworzy profile twoich uytkownikw kocowych.
Kim oni s (pracownicy, partnerzy, klienci)? Jakich urzdze mobilnych uywaj? Czemu powicaj czas spdzony z urzdzeniami mobilnymi (gry,
wysyanie SMSw, tworzenie i dzielenie si treci, kontakt z innymi, serfowanie po sieci)?
Jakich opcji, programw czy narzdzi najczciej uywaj?

3. Funkcje mobilne przede wszystkim
Urzdzenia wyposaone s w mnstwo opcji, ktre mona wykorzysta do uczenia si. Pomyl, jakie narzdzia i urzdzenia bd najbardziej odpowiaday wybranym dziaaniom edukacyjnym, ktre chcesz udostpni uytkownikom. Szczegy znajdziesz w rozdziale pierwszym.
4. Co wzi pod uwag?

Rozwa te kwestie, o ktrych moge nie myle wczeniej. One te s bardzo wane: Projektowanie na mae ekrany: Wane, by bra pod uwag rozmiar, rozdzielczo i format obrazu (aspect ratio) urzdze twoich docelowych odbiorcw. W porwnaniu z komputerem, urzdzenie mobilne ma bardzo may ekran. Co wicej, rozmiary ekranw rni si midzy sob pod wzgldem rozmiaru obrazu i rozdzielczoci. Popularne rozdzielczoci ekranw telefonw komrkowych wahaj si od 128x160 lub 128x128 pikseli w prostych modelach do 7201280 pikseli w niektrych smartfonach, przy czym przektna ekranu waha si od 2 do ponad 5.
77
Uproszczony ukad i nawigacja: Jak to uj Luke Wroblewski (Wroblewski, 2011), Ekrany maych rozmiarw zmuszaj do ograniczenia si do informacji, ktre maj najwiksz warto dla uytkownika. Nie ma po prostu miejsca na nic innego. Minimalny wkad uytkownika: Pamitaj, e pisanie na klawiaturze urzdzenia mobilnego moe by trudne i bardziej pracochonne w porwnaniu z pisaniem na klawiaturze komputera. Minimalizuj wic ilo wprowadzanych danych. Ogranicz odpowiedzi do kilku opcji do wyboru, lub wypenienia niedugich okienek (Quesinberry, 2011). Projektowanie z myl o przerywanej cznoci: Pamitaj, e twoi uytkownicy mog nie mie staego poczenia z sieci, e mog korzysta z rnych telefonw i protokow komunikacyjnych, takich jak Wi-Fi, EDGE, 4G i 3G, oraz e poczenie moe by niepewne lub wolniejsze w bardziej oddalonych lokalizacjach. Kwestie te zostan poniej opisane bardziej szczegowo.
5. Prototyp, kontrola i udoskonalanie

Nawet podczas projektowania programu natywnego, naley wzi pod uwag wczeniejsze stworzenie prototypu w postaci aplikacji webowej. Pozwoli to atwiej udoskonali dowiadczenie uytkownika i zmodyfikowa kurs. Wielu ludzi nie przywizuje uwagi do tego kroku, zupenie niesusznie, bo prototypowanie aplikacji moe przynie duo cennych uwag. Niektre zachowania lub dziaania, ktre dla Ciebie s oczywiste, dla innych mog takie nie by.
Mobilna uyteczno
Uyteczno (usability) definiowana jest jako stopie, w jakim produkt moe by zastosowany przez okrelonych uytkownikw do osignicia okrelonych celw uzyskujc: skuteczno, wydajno i satysfakcj w okrelonym kontekcie uycia. (norma PN-EN ISO 9241-11). Uyteczno rodowiska edukacyjnego jest wana, poniewa prowadzi do skuteczniejszego i bardziej wydajnego uczenia si. Dobrym punktem wyjcia jest dziesi oglnych zasad projektowania interfejsu uytkownika (Nielsen, 2005): 01. Pokazuj status systemu. System zawsze powinien informowa uytkownikw o tym, co si dzieje poprzez wywietlanie odpowiednich komunikatw w odpowiednim czasie. 02. Zachowaj zgodno midzy systemem a rzeczywistoci. System powinien uywa jzyka uytkownika wyrazw, fraz i konceptw znanych uytkownikowi, nie za terminw specjalistycznych. Powinien naladowa realistyczne konwencje, aby informacje pojawiay si w sposb naturalny, w logicznym porzdku. 03. Daj uytkownikowi pen kontrol. Uytkownicy czsto przypadkowo uruchamiaj funkcje programu, bd wic potrzebowa wyranie widocznego awaryjnego wyjcia, ktre pozwoli im wyj z niepodanego stanu bez koniecznoci brnicia przez rozbudowany dialog. Zapewnij opcje anuluj i powrt. 04. Trzymaj si standardw i zachowaj spjno. Uytkownicy nie powinni zastanawia si, czy rne sowa, sytuacje, dziaania, oznaczaj jedno i to samo. Trzymaj si konwencji ustalonej dla danej platformy.
78
05. Zapobiegaj bdom. Zamiast projektowa dobre powiadomienia o wystpujcych bdach lepiej stworzy projekt wolny od bdw. Usu podatne na bdy funkcje lub po ich zidentyfikowaniu, pro uytkownikw o potwierdzenie chci wykonania danego dziaania. 06. Pozwalaj wybiera zamiast zmusza do pamitania. Zminimalizuj obcienie pamici uytkownika poprzez uwidocznienie obiektw, dziaa, opcji. Uytkownik nie powinien by zmuszony do pamitania informacji z poprzedniego ekranu, przechodzc do nastpnego. Instrukcje dotyczce uytkowania systemu powinny by wyrane lub atwe do uzyskania w razie potrzeby. 07. Zapewnij elastyczno i efektywno. Akceleratory niewidziane przez nowicjuszy czsto mog przypieszy interakcje dla dowiadczonego uytkownika, dostosowujc system zarwno do tych dowiadczonych, jak i niedowiadczonych uytkownikw. Pozwl uytkownikom spersonalizowa czsto wykonywane dziaania. 08. Dbaj o estetyk i umiar. Dialogi nie powinny zawiera zbdnych informacji lub danych, ktre nie bd czsto wykorzystywane. Kada dodatkowa informacja w dialogu rywalizuje z istotnymi informacjami, czynic je mniej wyranymi. 09. Zapewnij skuteczn obsug bdw. Powiadomienia o bdach powinny by wyraone prostym jzykiem (adnych kodw), dokadnie wskazywa, gdzie ley problem, oraz zaproponowa konstruktywnie rozwizanie. 10. Zadbaj o pomoc i dokumentacj. Chocia idealnie byoby, gdyby system mg by uytkowany by bez koniecznoci sigania do dokumentacji, zapewnienie pomocy i dokumentacji moe okaza si konieczne. Informacje takie powinny by niedugie i atwe do znalezienia, powinny skupia si na zadaniu uytkownika, wymienia konkretne kroki, jakie naley wykona. Mwic o uytecznoci stron internetowych mamy na myli przede wszystkim interfejs uytkownika. Sprzt i oprogramowanie uywane do serfowania po Internecie komputer PC, laptop, przegldarka internetowa s popularnymi, unormowanymi i powszechnie przyjtymi narzdziami przekazujcymi treci i nie stanowi dla wikszoci uytkownikw wielkiego wyzwania. Inaczej jest jednak w przypadku urzdze mobilnych. Istnieje mnstwo modeli, systemw operacyjnych, przegldarek, narzdzi, funkcjonalnoci i kontekstw, co wpywa na dowiadczenie uytkownika. Pi elementw uytecznoci (nauczalno, efektywno, zapamietywalno, przeciwdziaanie bdom i satysfakcja uytkownika) zaley w gwnej mierze nie tylko od prezentacji treci, ale te od aspektw fizycznych i technicznych urzdzenia, oraz od zachowania uytkownika. Nasze dowiadczenie nie bdzie takie samo w przypadku korzystania z prostego telefonu komrkowego i z tabletu; nie bdziemy w taki sam sposb uywa Blackberry i iPhonea. Jak wskazuje Economides (Economides i Nikolaou, 2008), urzdzenia mobilne mog by oceniane pod trzema rnymi wzgldami uytecznoci, aspektw technicznych i funkcjonalnoci.
79
KRYTERIA UYTECZNOCI INTERFEJS UYTKOWNIKA 01. Prawidowy ukad wywietlania 02. Zrozumiay i atwy w uyciu menu, paski narzdziowe, przyciski, informacje dotyczce statusu, itd. 03. Wsparcie rnych jzykw 04. Moliwo dostosowania urzdzenia do wymaga klienta 05. Uatwienia dostpu dla niepenosprawnych PREZENTACJA I MEDIA 01. Czytelny, atwy w pisaniu i wprowadzaniu innych danych do urzdzenia 02. Obsuga rnych formatw mediw (tekst, grafika, obrazy, audio, wideo) 03. Wierno odtwarzanych mediw (zmniejszona jako renderowania mediw z uwagi na ograniczenia urzdzenia) NAWIGACJA 01. Prosta organizacja i struktura informacji i struktura System plikw Narzdzia Skrty 02. Odnoniki do ekranu pocztkowego i pomocy na kadym ekranie 03. Moliwo wyszukiwania 04. Spjno interfejsu z interakcjamii interakcji WYMIARY URZDZENIA 01. Rozmiar 02. Waga 03. Aspekt wizualny KRYTERIA TECHNICZNE KOMUNIKACJA 01. Telefon 02. E-mail 03. Dostp do sieci 04. Asynchroniczne przesyanie wiadomoci tekstowych 05. Synchroniczne komunikatory 06. Przesyanie multimediw 07. Telewizja 08. Moliwo pobierania/aktualizowania danych z sieci
80
NARZDZIA INFORMACYJNE I EDUKACYJNE 01. Dyktafon 02. Programy biurowe 03. Kalkulatory 04. Narzdzia do rysowania 05. Odtwarzacz multimediw i galerie 06. Funkcja konwertowania gosu w tekst, tekstu w gos 07. Dzielenie si plikami 08. Sowniki i translatory NARZDZIA ORGANIZACYJNE I DO ADMINISTROWANIA SERWEREM 01. Kalendarze i zegary 02. Narzdzia dostpu do bazy danych 03. Narzdzia administracyjne, organizery, alarmy, powiadomienia, itp. OPCJE ROZRYWKOWE 01. Dostp do rnych mediw, w tym muzyki i filmw 02. Gry 03. Uywanie narzdzi multimedialnych KRYTERIA FUNKCJONALNE WYDAJNO 01. Zdolno przetwarzania 02. RAM, prdko RAM 03. Opcje powikszenia pamici, limity 04. Technologie komunikacyjne (telefonia, GPRS, IrDA, WiFi, 3G, HSPDA, Bluetooth, itd) UKAD CZUJNIKW 01. Wywietlacz 02. Klawiatura i przyciski 03. Kamera/Aparat fotograficzny, mikrofon, dyktafon 04. Nawigacja GPS 05. Cele specjalne czytniki RFID, czytniki kodw kreskowych, czytniki rzeczywistoci rozszerzonej, funkcja kart inteligentnych, technologie transakcji bezgotwkowych KOMPATYBILNO 01. Oprogramowanie otwarte a zamknite sprzt, systemy operacyjne i programy (a iPhone, WinMo, Android, Symbian, itd.) 02. Szczeglnie: aplikacje przegldarek 03. Obsugiwany format multimediw
81
BEZPIECZESTWO 01. Certyfikaty bezpieczestwa 02. Obsuga szyfrw i kryptogramw 03. Antywirus, anty-spam, ochrona online 04. Funkcja hasa/klucza dostpu 05. Funkcja zablokowania ekranu/klawiatury 06. Moliwo identyfikacji biometrycznej NIEZAWODNO 01. Czas pracy baterii 02. Obsuga awarii sprztu i oprogramowania, moliwo odzyskania danych 03. Aktualizacje online oprogramowania firmowego, OS, aplikacji 04. Wsparcie techniczne i dokumentacja Naley zawsze rozway charakterystyk docelowego urzdzenia/urzdze. Podsumowalimy niektre oglne zasady, jakie powinno si mie na uwadze podczas projektowania treci mobilnych. Niezalenie od rnic, dwie gwne cechy m-learningu zawsze maj wpyw na projekt: mniejszy rozmiar ekranu oraz mobilno osoby uczcej si.
Interfejs uytkownika i nawigacja

Uproszczona funkcjonalno:
Ukad interfejsu, menu, paski narzdzi, przyciski, itd. powinny by tak proste, jak to tylko moliwe. Naley
unika skomplikowanych interakcji. Majc do czynienia z maym ekranem, maymi obszarami wyboru, brakiem myszy, ograniczon przepustowoci cza i moliwociami procesora, naley ograniczy funkcjonalno i uproci interfejs uytkownika do minimum niezbdnego do osignicia celu edukacyjnego. Uytkownicy mobilni chc aplikacji szybkich, jasnych i prostych w uyciu, dlatego te interfejs powinien by intuicyjny i zorientowany na zadania (Quesinberry N., 2011).
Projektuj w ukadzie jednokolumnowym. Treci drugorzdne umieszczaj u dou ekranu. W ten sposb nie bd one odrywa uwagi uytkownikw
ani marnowa miejsca w gwnej czci ekranu. D ekranu jest dobrym miejscem na dodatkow nawigacj, logo, oznakowanie, prawa autorskie i inne informacje o charakterze prawnym (Horton, 2012).
rdo: http://www.jibc.ca/programs-courses/elearning/mobile-applications
82
Elastyczno:
Upewnij si, e tre bdzie prawidowo wywietlana na ekranach rnych wielkoci i o rnych wspczynnikach proporcji, nawet na najmniejszych i najwszych ekranach. Przetestuj swj projekt na maych ekranach.
Uyj pynny ukad interfejsu. Wikszo smartfonw posiada G-sensor, ktry rozpoznaje pooenie
telefonu i wywietla informacje w ukadzie horyzontalnym lub wertykalnym, zalenie od tego, w jakiej pozycji trzymane jest urzdzenie. Przy pynnym ukadzie interfejsu twoje treci idealnie dopasuj si do ekranu (Brahme, 2010).
Tre wywietlana na urzdzeniach z rnym wspczynnikiem proporcji (aspect ratio). rdo: (Brahme, 2010)
sama tre wywietlana w pozycji wertykalnej i horyzontalnej. rdo: (Brahme, 2010)
Uproszczona nawigacja:
Przewanie uytkownik urzdzenia mobilnego szuka w aplikacji konkretnej informacji. Kada dodatkowa
czy niepowizana informacja powinna by zminimalizowana. Naley pokaza uytkownikowi dokadnie to, czego potrzebuje (FabriQate, 2012).
83
Stosuj wizualne wskazwki na temat tego, jak gboka jest dana sekcja (Boller, 2011) We pod uwag fakt, e uytkownicy oczekuj, e dotr do informacji w kilku klikniciach/pukniciach ekranu. Jest to szczeglnie wane w projektowaniu mobilnej aplikacji wspierajcej wydajno. Zorganizuj informacje tak, aby byy atwo dostpne (Malamed, 2011).
Upewnij si, e podstawowe menu nawigacji widoczne jest na kadym ekranie (Turner, 2012).
Dwik i kolor:
Uytkownicy powinni by w stanie skorzysta z urzdzenia mobilnego w kadej sytuacji, nawet, gdy
przemieszczaj si w otwartej przestrzeni, podczas jazdy autobusem, pocigiem, itp., w miejscach o rnym owietleniu, o rnym poziomie haasu, czsto przerywajc uytkowanie ze wzgldu na dekoncentracj. Dlatego te naley rozway wykorzystanie kombinacji o wysokim kontracie kolorw oraz symboli i etykiet tekstowych, aby upewni si, e zrozumiao przekazywanej informacji nie jest uzaleniona wycznie od koloru.
Jeli chcesz mie pewno, e twj projekt jest niezaleny od koloru, dobr metod sprawdzenia tego jest
wywietlenie strony/aplikacji w trybie monochromatycznym (MDDE 615 Mobile Learning Group, 2011)
Nie polegaj na powiadomieniach wycznie dwikowych. Pozwl uytkownikowi na dopasowanie gonoci dwiku i udostpnij alternatywn form powiadomie (za pomoc tekstu, obrazu, symboli). Linki i przyciski:
Uywaj jasnych, zwizych i spjnych etykiet dla nawigowania po stronach. Jasno okrel cel kadego linku. Oznacz odwiedzone ju strony czy sekcje innym kolorem czy
podkreleniem.
Projektuj tak, by zminimalizowa bdy w wyborze opcji. Pamitaj, e wielu uytkownikw bdzie uyt-
kowa urzdzenie tylko jedn rk, przy czym niektrzy mog mie niezdarne palce lub due donie (Malamed, 2011). Rozwa sposoby zredukowania bdw w naciskaniu przyciskw, takie jak wiksze przyciski, obszar przylegajcy z jak najwiksz bia przestrzeni, czy te wikszy obszar klikania wok linkw. Zdaniem Lyndona Cerejo (Cerejo, 2011) obszar klikania (szeroko czy wysoko) obiektu nawigacyjnego nie powinien by mniejszy, ni przynajmniej 30 pikseli.
Przyciski powinny by trjwymiarowe, by da uytkownikowi poczucie naciskania przycisku w celu uzyskania podanej akcji (FabriQate, 2012).
84
rdo: http://www.byki.com/itunesclick.html
Pomoc, wyszukiwanie, ekran startowy:
Umie link do pomocy i wyszukiwark atwo dostpne na kadym ekranie. Pozwl wrci do strony startowej z kadej innej w jednym kroku (Economides i Nikolaou, 2008).
Przyciski u dou ekranu:
Jest to jeden z kluczowych elementw w projektowaniu urzdze mobilnych, w ktrych sposb trzyma-
nia urzdzenia determinuje pooenie przyciskw u dou ekranu, zapewniajc wywietlanie treci na maksymalnej dostpnej przestrzeni. Wikszo uytkownikw do poruszania si w menu uywa kciuka naley wic umieci najwaniejsze przyciski w strefie kciuka (FabriQate, 2012).
Trzymajc telefon jedynie praw rk, najatwiej trafi w obszar ciemnozielony, natomiast chcc klikn w ty obszar, trzeba wycign kciuk (Wroblewski, 2011).
Poka postp:
Zacz informacj dotyczc ekranu, np. Ekran 2 lub Ekran 24, aby poinformowa uytkownika jak
daleko zaszed, oraz jak duo treci jeszcze zostao do koca lekcji (Turner, 2012).
85
Unikaj zbyt dugich paskw przewijania:
Jeli to moliwe, unikaj przewijania, czy to w poziomie, czy w pionie. Jeli jest to niemoliwe, postaraj si,
aby tre na jednym ekranie nie bya dusza, ni na trzy dugoci ekranu.
Examples from: http://emerginged.com/adlmobile
Interakcje uytkownika
Dzisiejsze urzdzenia mobilne s przewanie dotykowe. Cho obsuga gestw zaley od modelu telefonu i systemu operacyjnego, istnieje podstawowy zestaw komend dotykowych, ktry staje si standardem w interakcjach z ekranem dotykowym (Wroblewski, 2011).
Tapnicie: nacisn szybko powierzchni ekranu opuszkiem palca Podwjne tapnicie: dwa razy szybko dotkn powierzchni opuszkiem palca Przecignicie: wykona cigy ruch opuszkiem palca po powierzchni, nie odrywajc go Machnicie: szybko przecign opuszkiem palce po powierzchni Szczypnicie: dotkn powierzchni dwoma palcami, a nastpnie przysun je bliej siebie Rozcignicie: dotkn powierzchni dwoma palcami, a nastpnie rozsun je Wcinicie: nacisn powierzchni i przytrzyma place przez dusz chwil Wcinicie i tapnicie: nacinij powierzchni jednym placem, po czym szybko dotknij drugim palcem Wcinicie i przecignicie: nacisn powierzchni jednym palcem i przesun drugi palec po
powierzchni, nie odrywajc go.
Obrcenie: dotkn powierzchni dwoma palcami i obrci je zgodnie lub przeciwnie do kierunku ruchu
wskazwek zegara S to podstawowe interakcje, z ktrymi zapoznaje si wikszo uytkownikw. Ale projektujc dla mniej dowiadczonych uytkownikw, naley pj za rad Noleen Turner (Turner, 2012): w celu nawigowania
86
midzy ekranami naley poprzesta (na razie) na prostych komendach typu nacinij, tapnij, przecignij. Nie naley wychodzi z zaoenia, e wszyscy widz, jak uywa wszystkich cech interfejsu na swoich smartfonach/tabletach np. gestu pinch open pozwalajcego na powikszenie tekstu. Mona ewentualnie zaczy krtkie wprowadzenie czy pomoc dotyczc korzystania z kursu. Ogranicz do minimum wkad uytkownika: Trudnoci wprowadzania danych na telefonach komrkowych to kolejny czynnik wyrniajcy m-learning. W uczeniu si na odlego i e-learningu wprowadzanie danych zachodzi gwnie w komunikacji ucze nauczyciel czy midzy uczniami, w wiczeniach grupowych i zadaniach na ocen. Pierwsze trzy czynnoci nie powinny stanowi wielkiej trudnoci dla m-learningu z uwagi na fakt, e dzisiejsza modzie moe osiga zdolno wprowadzania danych tekstowych z niebywa szybkoci, oraz z uwagi na to, e dziki m-learningowi moe zosta osignita integracja komunikacji gosowej w edukacji na odlego i e-learningu. Poniewa ludzki gos zawsze gra gwn rol w komunikacji w nauczaniu, eliminacja tego elementu zarwno w edukacji na odlego, jak i w e-learningu oznacza utrat wanego kanau komunikacji, ktry moe przywrci mobile learning. Zadania nadajce si do wykonywania na maym ekranie to krtkie pytania z automatyczn ocen, quizy, testy wielokrotnego wyboru i inne zadania wymagajce niewielkiego wkadu tekstowego od uytkownika, takie jak testy sownictwa. Moliwe jest zaprojektowanie wicze multimedialnych, np. w formacie Flash, takich jak przecignij i upu i inne, o ile format ten jest obsugiwany przez dane urzdzenie. Pytania wielokrotnego wyboru z czterema moliwymi odpowiedziami atwo zmieszcz si na ekranach urzdze mobilnych. Odnonie wpisywania tekstu, naley stosowa wskazwki Cerejo (2011):
Zapewnij, by adres URL by najkrtszy, jak to tylko moliwe, pamitajc jednoczenie, e uytkownicy
telefonw wielofunkcyjnych musz kilkukrotnie naciska przycisk w wikszoci alfabetw (wyraz com wymaga przycinicia 222-666-6).
Korzystaj w miar moliwoci z alternatywnych strategii dotyczcych wkadu tekstowego. Ogranicz konieczno wpisywania do niezbdnych pl. Wybierz najlepsz opcj mobiln (np. umoliwienie uytkownikom wyboru z listy opcji jest czsto szybsze ni pisanie na klawiaturze).
Udostpnij uytkownikom opcj zapamitania loginu i hasa podczas logowania; zwaszcza, e urzdzenia mobilne to przedmioty osobiste, zazwyczaj nie dzielone z innymi.
Tre i prezentacja
Prostota:
Uywaj prostego i jasnego jzyka, wikszej czcionki i krtkich paragrafw. Pamitaj, e trudno jest czyta
tekst na maym ekranie.
Pozwl, by uytkownicy mogli szybko znale informacj, ktrej naprawd potrzebuj. Rozwa uycie
nagwkw, punktorw czy list kontrolnych, aby informacja kontekstualna staa si bardziej precyzyjna. Zamie paragrafy na atwo czytelne listy. (Horton, 2012)
87
Zaprezentuj krtk wersj z odnonikiem do wersji kompletnej. Przykadowo, dodaj odnonik czcy
miniaturk z powikszonym obrazem, lub streszczenie z pen wersj artykuu. (Horton, 2012) Nauka krok po kroku:
Zagszczenie informacji powinno by mniejsze, ni w typowych treciach do e-learning. Kontekst doty-
czcy mobile learning wpywa na moliwo wchaniania informacji. Projektuj z myl o krtkim okresie skupienia uwagi i o ograniczeniach pamici, oraz postaraj sie umoliwi krtkie fragmenty informacji, trwajce nie duej, ni pi minut, a w zaoeniu maksymalnie dwuminutowe. Zdaniem Gerryego Griffina (Griffin, 2011) po okoo 90 sekundach uytkownik zaczyna traci koncentracj.
Kady element informacji powinien funkcjonowa jako niezaleny modu pozwl uczniom odtworzy
treci w sposb nieliniowy oraz korzysta z dostpu do wanych informacji wtedy, kiedy tego potrzebuj, bez koniecznoci brnicia przez cay kurs.
Prezentuj tylko istotne treci:
Daj uczniom tylko te treci, ktrych potrzebuj, unikaj informacji nieistotnych czy ciekawostek. Dostarczaj narzdzi pozwalajcych na wyszukanie dodatkowych informacji w razie potrzeby (Boller,
2011). Rozwa zastosowanie fraz, typu Wicej informacji, Dowiedz si wicej (ADL, 2011) oraz zadbaj, by uczniowie mogli bez trudu zadawa pytania (Horton, 2012).
Zaangaowanie:
Dodaj troch interaktywnych zada lub zrnicuj format prezentacji. Uytkownicy urzdze mobilnych
zazwyczaj zaczynaj kilka zada jednoczenie lub odwracaj uwag, jeli tre ich nie angauje. Tekst:
Naley uywa pogrubionej czcionki i kursywy w taki sam sposb, jak w tradycyjnych stronach e-learningowych. Nie naley uywa je przesadnie, ale tylko w celu podkrelenia informacji.
atwiej jest czyta tekst pogrubiony, ni pisany kursyw, dlatego te zaleca si stosowanie pogrubienia
w przypadku tekstu wanego dla uytkownika.
Zaleca si rozrnienie rodzaju czcionki, ich koloru i rozmiaru, co pomocne jest w podniesieniu walorw
estetycznych treci i poprawia odczucia czytelnika. Zaleca si uycie innej czcionki i koloru dla instrukcji programowych, nawigacji czy pomocy, oraz zastosowanie innej czcionki dla treci szkoleniowych i celw edukacyjnych. Co wicej, zaleca si rwnie stosowanie innej czcionki, innego rozmiaru dla aktualnie nauczanego tematu.
Ponisza lista zawiera nazwy najpopularniejszych czcionek w e-learningu, ktre powinny by rwnie skuteczne w mobile learning:
Arial, Helvetica, sans-serif Times New Roman, Times, serif Courier New, Courier, mono
88
Georgia, Times New Roman, Times, serif Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif Geneva, Arial, Helvetica, sans-serif
Multimedia: Gwne kwestie dotyczce stosowania multimediw w mobile learning powizane s z aspektami technicznymi urzdze mobilnych, takimi jak pami przetwarzania, rozmiar ekranu, rnorodno obsugiwanych formatw, itd. Wedug [2], Nie naley korzysta z mediw w sytuacjach, w ktrych nie s one niezbdne, np. animacje splash, grafiki o celu wycznie estetycznym, niepotrzebne interakcje. W wikszoci przypadkw z programowaniem i dostpem do takiej treci wie si koszt, jako e najprawdopodobniej pobieranie danych i przepustowo cza rwnie bd odpatne. Co wicej, intensywne wykorzystywanie elementw multimedialnych zwiksza obcienie poznawcze ucznia, czynic nauk nieskuteczn, zwaszcza w sytuacjach cechujcych si ograniczon uwag, podejmowaniem wielu zada jednoczenie, czy w obecnoci elementw rozpraszajcych uwag i trudnych warunkach rodowiskowych. Jak ju wykazano w [9], treci multimedialne powinny by rozwaone w przypadku:
Gdy stymuluj one rnorodno inteligencji i potencjalnie zwikszaj satysfakcj odbiorcw. Gdy stosuj treci, ktre nie mog by wyraone sowami/jako tekst. Gdy daj moliwoci uczniom niepenosprawnym. Gdy zwikszaj wspprac (przez posty wideo/audio).
Tworzc multimedia na urzdzenia mobilne naley upewni si, czy przekazywane s w najmniejszym moliwym formacie, zwaajc jednoczenie na minimalne wymagania jakoci. Pobieranie nie powinno by konieczne; naley pozwoli uytkownikom z ograniczon przepustowoci cza wybra treci, ktre chc wywietli. Spraw by decyzja ta bya nawet prostsza, dziki opisom treci i jej rozmiaru. W miar moliwoci naley rozway zastosowanie prostych, jasnych ilustracji w miejscu zoonych filmw video czy animacji. Poniewa nie wszystkie smartfony obsuguj animacje Flash, naley stosowa filmy wideo lub przekonwertowa treci Flash na wideo lub HTML5. Naley umoliwi korzystanie z wersji o niszej przepustowoci i alternatywnych mediw dla najistotniejszych treci. William Horton (Horton, 2012) wymienia wskazwki pomocne w kwestiach zwizanych z nisk przepustowoci:
89
Media o wysokiej przepustowoci Video
Media o wysokiej przepustowoci Skr klip. Zredukuj szeroko i wysoko. Uyj wysokiej kompresji. Mniejsze okna. Widoczny tylko mwca aktualnie zabierajcy gos.
Alternatywne media Zdjcia i audio. Zdjcia i tekst. Tylko tekst jeli element wizualny nie jest niezbdny. Czat audio lub konferencja telefoniczna. Czat tekstowy. Zacz miniaturk z odnonikiem do penowymiarowej grafiki.
Czat video, konferencje
Zdjcia
Przytnij zdjcie tak, by zawierao tylko niezbdn cz. Zredukuj szeroko i wysoko. Uyj wysokiej kompresji. Skr segmenty. Skonwertuj stereo na mono. Uyj wysokiej kompresji. Wybierz format typu .mp3 (dla maych rozmiarw).
Audio
Zapis tekstowy lub opis dwikw. Tekst podsumowujcy dyskusj.
Pokaz slajdw jako video
Mniejsze slajdy, bardziej skompresowane audio.
Nieruchome obrazy i tekst.
Wicej szczegowych informacji odnonie kadego twojego docelowego urzdzenia/urzdze znajdziesz w oficjalnych wskazwkach dotyczcych interfejsu uytkownika (UI) i dowiadczenia uytkownika (UX), jakie zapewnia producent. Poniej zaprezentowano wskazwki dla najpopularniejszych mobilnych systemw operacyjnych:
iOS Human Interface Guidelines Android User Interface Guidelines Blackberry Smartphones UI Guidelines UI Guidelines for Windows Mobile Nokia Developer Design Portal
Projektowanie dla mobilnoci
Jak ju wspomniano, ucze mobilny jest, w istocie, mobilny nie sposb przewidzie kadych warunkw, czasu czy miejsca, w ktrym osoba ta bdzie si uczy. Dlatego te naley przystosowa nasz projekt do rozmaitych, czsto cikich warunkw oraz pomc uczniom rozwiza ich zadania. Cennych wskazwek odnonie radzenia sobie z kwestiami zwizanymi z mobilnoci udziela Horton (Horton, 2012):
90
Cechy Uytkownik zajty, uwaga skupiona na zadaniach, ktre s dla uytkownika waniejsze ni nauka. Podr
Problem Uytkownik musi wpasowa si midzy zadania wyszej wagi.
Wskazwka Projektuj krtkie, niezalene sekwencje. Daj osobie uczcej si moliwo przerwania nauki w kadej chwili z moliwoci powrcenia do materiau w miejscu, na ktrym skoczyli.
Uytkownik moe by poza zasigiem na godziny bd nawet dni.
Umoliwiaj osobom uczcym si pobranie caych lekcji i kursw oraz odtwarzanie treci offline. Powiadamiaj o terminach oddania prac z duym wyprzedzeniem. Zacz FAQ oraz Pomoc, aby uytkownicy mogli sami rozwizywa swoje problemy.
Uytkownik cierpicy z powodu zmczenia bd zespou dugu czasowego (jet lag). Rozproszona uwaga
Ustal dugie terminy przedoenia rozwizanych zada. Nie opieraj ocen na obecnoci na rzeczywistych spotkaniach. Udostpnij tre jako tekst i audio. Pozwl, by to uytkownicy decydowali, kiedy przechodz do bardziej zaawansowanego materiau. Zapewnij jasn funkcj powtarzania. Zapewnij alternatyw dla mediw o wysokiej przespustowoci. Opublikuj wersj o niskiej przepustowoci dla kadej lekcji czy strony. Daj uczniom moliwo pozbierania caych lekcji i kursw, odtwarzania ich w trubie offline. Brak warunkw wstpnych. Wyposa urzdzenie w bateri soneczn i dodatkowe akumulatory. Pozwl uczniom pracowa z papierami podczas prostych zada polegajcych na czytaniu.
Inne zadania ograniczaj uwag, jaka moe by powicona mobilnemu uczeniu si. Wzrok i such rwnie mog by zajte. Powolna prdko poczenia.
Odlege, prawdopodobnie mao dostpne miejsca.
Przerywane poczenie bd jego brak.
Ograniczony czas pracy akumulatora.
91
Inna strefa czasowa
Brak synchronizacji przy spotkaniach klasowych.
Minimalizuj liczb wymaganych spotka. Organizuj spotkania w rodku dnia bd w czasie odpowiadajcym wikszoci uczniw. We pod uwag, e osoby przebywajce w odlegych lokalizacjach mog by niewyspane. Opublikuj notatki/ wiadomoci.
Korzystanie z osobistego urzdzenia (rzadziej z firmowego)
Osoba uczca si wybiera urzdzenie oraz jego ustawienia.
Projektuj na urzdzenia mobilne bdce ju w posiadaniu uczniw.
Multimedia i nauka
Teoria obcienia poznawczego i multimedialnego uczenia si (multimedia learning)
Zarwno teoria obcienia poznawczego (Sweller, 1994), (Clark, Nguyen i Sweller, 2006), jak i kognitywna teoria multimedia learning - multimedialnego uczenia si (Mayer, 2005) - oparta jest na dwch zasadach bdcych podstaw procesw poznawczych wspomagajcych lub hamujcych proces uczenia si. Po pierwsze, teorie te wprowadzaj rozrnienie midzy pamici robocz a pamici dugotrwa. Te dwa rodzaje pamici wzajemnie si uzupeniaj, cho funkcjonuj na zupenie innych zasadach. W pamici roboczej zachodz wszystkie procesy poznawcze, jednak z uwagi na ograniczon pojemno atwo ulega ona przecieniu. Naley mie na uwadze ten aspekt pamici roboczej przy planowaniu kursw. Po drugie, teorie te zakadaj istnienie dwch kanaw do przetwarzania informacji w pamici roboczej: wizualnego i dwikowego. Jako element pamici roboczej, kady z nich posiada ograniczon pojemno, tak wic naley wykorzystywa oba kanay aby nauka staa si bardziej efektywna. Bazujc na teorii obcienia poznawczego oraz teorii multimedialnego uczenia si, mona sformuowa nastpujce wskazwki dla projektowania strategii wspierania wydajnoci w wyszej edukacji: Zasada multimedialnoci: Ludzie ucz si, zachowuj i przekazuj informacje lepiej w rodowisku instruktaowym zawierajcym sowa (mwione lub wywietlane jako tekst) oraz obrazy (nieruchome, np. zdjcia, ilustracje czy diagramy, bd ruchome, np. animacje, film video), ni zawierajcym same sowa czy same obrazy. Clark i Mayer (Clark i Meyer, 2011) zalecaj ograniczenie iloci obrazw sucych do dekoracji strony bd prezentujcych pojedynczy obiekt do niezbdnego minimum, oraz polecaj wczy obrazy uatwiajce osobie uczcej si zrozumienie lub zorganizowanie materiau. Wyrniaj oni cztery funkcje, jakie obrazy peni w e-learningu:
Nauczanie okrelonych treci edukacyjnych, takich jak fakty, koncepcje, procesy, procedury i zasady. Organizowanie treci poprzez ukazywanie zalenoci midzy tematami lekcji. Ukazywanie zalenoci, gwnie w formie wykresw dynamicznych i statycznych.
92
Interfejs lekcji gwnie dla aktualnych analiz przypadkw.

Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Uyj obrazw i tekstu do zaprezentowania treci szkoleniowych. W przypadku korzystania z wywietlanego tekstu, powinien on by moliwie krtki, przy czym powinien by oddzielony od elementw graficznych (z uwagi na moliw nieczytelno na mniejszych ekranach). W przypadku duszych tekstw warto rozway zastosowanie gosu spoza kadru (voice-over), ale naley stara si, aby obrazy byy same w sobie zrozumiae bez potrzeby korzystania ze cieki audio.
Naley unika dekoracyjnych elementw graficznych. Wszystkie wykorzystane obrazy powinny by cile zwizane z celem szkolenia.
Naley ograniczy liczb animacji powinny one by wykorzystane tylko w przypadku, gdy tre nie
moe by czytelnie przedstawiona za pomoc serii statycznych obrazw.
Przy organizowaniu treci naley korzysta z prostych, zrozumiaych obrazw (ikon). W przeciwiestwie do e-learning, naley ograniczy lub przynajmniej unika uywania elementw graficznych jako interfejsu lekcji, poniewa zazwyczaj le wygldaj one na maym ekranie i zabieraj za duo miejsca i przepustowoci.
Zasada bliskoci: Ludzie ucz si, zachowuj i przekazuj informacje lepiej w rodowisku instruktaowym, w ktrym sowa/ narracja i obrazy/animacja prezentowane s jednoczenie w tym samym czasie i miejscu. Clark i Mayer (Clark i Meyer, 2011) zalecaj, by obraz oraz odpowiadajcy mu tekst umieszcza na ekranie blisko siebie (ssiadujco). Jeli wykorzystywany jest te element dwiekowy, obrazy oraz odpowiadajce im nagrania poszczeglnych sw powinny by prezentowane w tym samym czasie (jedno po drugim). Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Jeli tekst ma na celu opisanie obrazu, naley je umieci na tym samym ekranie. Jeli korzystasz z nar-
racji audio, powinna ona by zsynchronizowana z czasem wywietlania elementw graficznych (animacji czy video).
W przypadku quizw, opinie powinny pojawia si na tym samym ekranie, co pytania i odpowiedzi. Clark i Mayer polecaj uywanie wiadomoci wyskakujcych (pop-up messages) w przypadku, gdy ilo
tekstu jest zbyt wielka, by zmieci si na ekranie. Naley jednak wzi pod uwag, e nie kada mobilna przegldarka obsuguje wiadomoci tego typu.
Zasada modalnoci: Ludzie przyjmuj i przekazuj informacje lepiej w rodowisku instruktaowym zawierajcym narracj audio i animacj, ni w zawierajcym wywietlany tekst oraz animacj.
93
Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Korzystaj z sw i obrazw/ilustracji. Wyjaniaj wykresy za pomoc audio narracji. Uywaj audio dla uytkownikw with ma wczeniejsz wiedz. Korzystaj z wykresw i audio tylko, jeli wykresy i/lub tekst wymagaj wyjanienia (tj. tylko w przypadku,
jeli nie s one zupenie zrozumiae).
Jeli uczniowie potrzebuj odniesienia do treci edukacyjnej, korzystaj czciej z tekstu ni z nagra
audio.
Dla uczniw niedosyszcych bd w przypadku, gdy odsuchanie nagrania audio jest niemoliwe (np.
w miejscach publicznych, w haaliwym rodowisku), zapewnij odtwarzanie nagrania audio wraz z wywietlanym tekstem pomocniczym.
Pilnuj, by narracja bya krtka; skrci to rwnie czas pobierania.

Zasada ta nie zawsze znajduje zastosowanie; przykadowo, prezentujc terminy techniczne, gwne kroki danej procedury, czy te podajc wskazwki dla praktycznego wiczenia, naley zapewni rwnie wywietlenie tekstu. Jest to szczeglnie wane w m-learning, gdzie czsto stosuje si t metod jako wsparcie wydajnoci. Zasada zbdnoci: Clark i Mayer (Clark & Meyer, 2011) zalecaj, aby unika kursw e-learning, na ktrych tekst niepotrzebnie wywietlany jest na ekranie jednoczenie wraz z obrazami i narracj, poniewa osobom uczcym si trudno jest si skoncentrowa na obrazach, tekcie i nagraniu audio jednoczenie. Co wicej, gdy osoby te prbuj porwna i pogodzi wywietlany tekst z narracj, ich uwaga jest rozpraszana. Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Ogranicz tre do niezbdnego minimum. Unikaj prezentowania sw w formie narracji oraz tego samego tekstu w formie obrazw. Wyklucz nieistotne obrazy, teksty czy nagrania audio. Nie dodawaj tekstu do oczywistych wykresw. Wywietlany tekst moe by wzbogacony narracj, jeli nie zawiera adnych obrazw. Zasady te nie maj zastosowania do sytuacji, kiedy nie ma adnych obrazw, lub gdy ucze ma trudnoci
z przetwarzaniem obrazw i tekstu. Tak moe te by z mobiln nauk; ucze moe mie trudnoci z przetwarzaniem sw.
94
Zasada spjnoci: Ludzie ucz si, zachowuj i przetwarzaj informacje lepiej w rodowisku instruktaowym wolnym od zewntrznych sw, obrazw czy dwikw. Zasada ta dotyczy szczeglnie mobilnego uczenia si. Jak ju wspomniano, projektowanie dla mobile learning wymaga krtkich kawakw treci, przy czym nie ma miejsca na jakiekolwiek nieistotne dane. Zdaniem Clarka i Meyera (Clark i Meyer, 2011), nieistotne obrazy (wraz z podpisami) mog oddziaywa na przyswajanie wiedzy na trzy rne sposoby:
Rozproszenie uwagi odcigajc ograniczon uwag osoby uczcej si od istotnego materiau i skupiajc j na treci nieistotnej;
Zakcenia nie pozwalajc osobie uczcej si na zbudowanie waciwych powiza midzy fragmentami istotnego materiau przez obecno elementw nieistotnych; oraz
Uwiedzenie gruntujc wiedz nieistotn (zasugerowan przez dodane obrazy), ktra wykorzystywana
jest pniej do organizowania nowej treci. Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Nie wprowadzaj muzyki lub dwikw jako ta animowanego z narracj, szczeglnie, jeli osoba uczca
si moe by wystawiona na wielkie obcienie poznawcze.
Unikaj wprowadzania dodatkowego materiau rozrywkowego lub informacji w postaci ciekawostek czy
te obrazw dekoracyjnych, jeli nie s one niezbdne dla osignicia celu szkolenia.
Korzystaj z najmniejszej moliwej iloci sw i obrazw pomagajcych osobie uczcej si zrozumie

gwn myl. Zasada personalizacji: Ludzie ucz si i przekazuj informacje lepiej, gdy ton szkolenia instruktaowego jest bardziej konwersacyjny, a mniej oficjalny. Wedug bada prowadzonych nad przetwarzaniem dyskursu, ludzie bardziej staraj si zrozumie materia, kiedy czuj, e bior udzia w konwersacji z rozmwc, ni gdy po prostu otrzymuj informacje (Clark i Meyer, 2011). Dlatego te rekomenduj styl nieoficjalny, narracj w pierwszej lub drugiej osobie oraz wykorzystanie trenera lub pomocy pedagogicznej (awatar kreskwkowy, animowany czy w formie obrazu) we wspieraniu nauki. Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Wprowad jzyk konwersacji w pierwszej i drugiej osobie. Skup uwag na jakoci dwiku. Suchaj wicej nagra z ludzkim gosem, ni z gosem sztucznie
generowanym.
Projektujc rozwizanie mobilne, czsto nie trzeba oszczdza przestrzeni na wywietlany na ekranie
awatar. Skorzystaj zamiast tego z trenera audio lub pozwl uczniom skorzysta z tej opcji po wybraniu odpowiedniej ikony.
95
Zasada segmentowania i szkolenia przygotowawczego: Uczniowie ucz si i przekazuj informacje lepiej w rodowisku instruktaowym, w ktrym dowiadczaj rwnoczesnej narracji i animacji w formie krtkich, kontrolowanych przez uytkownika segmentw, ni w formie dugich, cigych prezentacji. Clark i Mayer (Clark i Meyer, 2011) zalecaj podzielenie zoonej lekcji na mniejsze czci, co pozwoli uczniowi zaangaowa si w przetwarzanie informacji bez przeciania swojego systemu poznawczego. Aby pomc uczniom zrozumie zoone tematy, naley zapozna ich przed waciwym szkoleniem z terminami i cechami dotyczcymi najwaniejszych kwestii, jakie poruszane bd podczas lekcji. Rady dla osb nauczajcych sposobem m-learning:
Ucz elementw systemu, zanim przejdziesz do nauczania caego procesu. Zaprezentuj i wizualnie posegreguj elementy zalenie od kontekstu caego procesu/systemu. Pozwl uczniom kontrolowa tempo nauki.
Narzdzia programistyczne w mobile learning

Istniej dwa gwne sposoby stworzenia kursu mobile learning: moesz opracowa mobilny program, lub wykorzysta jedno z istniejcych narzdzi do tworzenia treci i zarzdzania nauk, dostosowanych na urzdzenia mobilne. Jak ju wspomniano w rozdziale pierwszym, programy mobilne mona tworzy jako programy natywne, hybrydowe lub oparte na sieci web. Generalnie producenci dostarczaj deweloperom struktury oraz czci aplikacji natywnych. Mona te znale kilka midzyplatformowych narzdzi programistycznych, pozwalajcych stworzy programy natywne, hybrydowe lub oparte na sieci web, kompatybilne z rnymi urzdzeniami.
Programowanie aplikacji natywnych
iOS SDK Android SDK Blackberry Symbian Bada Windows Phone
96
Programowanie midzyplatformowe
RhoMobile
Produkowany przez Motorola Solutions RhoMobile Suite jest platform programistyczn HTML5, funkcjonujc na kadego rodzaju urzdzeniach, niezalenie od systemu operacyjnego czy rozmiaru ekranu, wczajc w to Windows Embedded Handheld, Windows CE, Windows Phone 7, Apple iOS, Android oraz BlackBerry.
Appcelerator
Titanium Development Platform firmy Appcelerator umoliwia opracowanie natywnych aplikacji na iOS, Androida, aplikacji hybrydowych, mobilnych aplikacji sieci web, jak rwnie aplikacji komputerowych z jednej bazy kodw rdowych.
PhoneGap
Narzdzie z otwartym oprogramowaniem oraz darmowym narzdziem opartym na HTML5, wpywa na HTML i JavaScript.
MoSync
The MoSync Mobile SDK jest kompletnym, bogatym, midzyplatformowym SDK do programowanie aplikacji mobilnych. Pozwala na budowanie i kompilowanie aplikacji na rne platformy (do dziewiciu naraz), wykorzystujc C/C++ lub HTML5/JavaScript, lub kombinacj obu w celu stworzenia aplikacji hybrydowych.
Sencha Touch 2
Sencha Touch to wydajna aplikacja mobilna HTML5, pozwalajca na stworzenie skomplikowanych aplikacji sieci web na iOS, Androida, BlackBerry, Kindle Fire, i nie tylko.
Programowanie aplikacji sieci web
iUI
iUI jest struktur skadajc si z biblioteki JavaScript library, CSS, oraz obrazw, tworzc zaawansowane mobilne aplikacje sieci web na iPhony i podobne/kompatybilne urzdzenia.
iWebkit
iWebKit to darmowa struktura zaprogramowana z myl o stronach sieci web kompatybilnych z urzdzeniami dotykowymi lub aplikacjach sieci web (iPhone, iPod).
jQuery Mobile
jQuery Mobile to oparty na HTML5 system interfejsu uytkownika na wszystkie popularne mobilne platformy, zbudowany na bibliotece jQuery.
97
Szybkie narzdzia autorskie i lms

Poniej znajduje si lista najpopularniejszych narzdzi do tworzenia treci dla mobile learning.
SumTotal HotLava Mobile Upside2Go Lectora eXact Mobile Saba Anywhere Meridian Anywhere Mobile LMS SumTotal Mobile Rapid Intake Knowledge Direct Learncast Xyleme Claro Moodle: podejmowano liczne prby dostosowania najpopularniejszego otwartego oprogramowania LMS
na platform mobilne. We wrzeniu 2011 r. wypuszczona zostaa oficjalna (tzn. Zaprogramowana przez Moodle HQ aplikacja) Moodle iPhone. Wraz z Moodle 2.0 ogoszono powstanie pierwszego mobilnego motywu (zbudowanego na JQuery).
98
07.
Uwagi kocowe
Wskazwki do wdraania mobile learning

Okrel cele nauki
Na pocztku musisz przede wszystkim okreli potencjalne cele uczenia si. Jaki problem prbujesz rozwiza? Czy rozwizanie mobilne to najlepsza opcja? Jakie s alternatywy? Jakie mobilne moliwoci zwiksz efektywno nauki? Czy pomog zwikszy rwnie produktywno uczniw? Zanim zainwestujesz w jak now technologi upewnij si, e jest ona najlepsz odpowiedzi na istniejce kwestie zwizane ze szkoleniem. Spraw, aby twoje cele byy zgodne z postulatami koncepcji S.M.A.R.T. (Szczegowy, Mierzalny, Atrakcyjny, Realistyczny, Terminowy). Pomyl o ocenie postpu. Skd bdziesz wiedzie, czy osigne ju swoje cele? Jak zmierzysz zwrot inwestycji?
Okrel swoich uytkownikw

Kolejnym etapem jest zrozumienie docelowych uytkownikw kocowych i ich kontekstw. Z jakimi problemami si borykaj? Jakie s ich potrzeby? Jak mobilna technologia moe pomc im w zaspokojeniu tych potrzeb? Czy potrafi ju uywa urzdze mobilnych? Jaki jest kontekst uytkowania? Jakie posiadaj urzdzenia? Zdecyduj, czy chcesz wyposay ich w docelowe urzdzenia czy pozwoli im uywa ich wasnych. Ktre moliwoci mobilne bd najkorzystniejsze dla uytkownikw: czy potrzebuj konkretnego programu? Usug lokalizacyjnych? Komunikacji i wsppracy zawodowej? Pamitaj, e pracownicy zaakceptuj twj program mobilny tylko, gdy uznaj go za istotny dla nich samych. Jak mona uatwi akceptacj nowych technologii? Jakiego wsparcia bd potrzebowa twoi uytkownicy kocowi? Kto zapewni niezbdne wsparcie?
Okrel swoj kadr szkoleniow

Pomyl, kto dostarczy treci i poprowadzi szkolenie. Jakie kompetencje powinny posiada te osoby? Czy trzeba bdzie je przeszkoli? Czy bdzie im potrzebny podrcznik i/lub metodyka? Jak dostarczysz im wsparcia? Powiniene wiedzie, jakie umiejtnoci i dowiadczenie maj Twoi pracownicy. Postaraj si wyobrazi sobie przykadowego trenera ze wszystkimi potrzebnymi Ci umiejtnociami. Opisz take podstawowe umiejtnoci pedagogiczne i techniczne, ktre s bardzo wane w tej pracy.
Okrel rda treci i jej typy

Jak tre chcesz udostpni za pomoc urzdze mobilnych? Czy treci te ju istniej w Twojej organizacji? Jakiego typu treci uyjesz? W wikszoci przypadkw nie zechcesz dostarcza caego szkolenia na urzdzenie mobilne. Zapytaj sam siebie, co to dokadnie bdzie: krtkie moduy edukacyjne? Video czy podkasty? Quizy i oceny? Listy kontrolne i wsparcie wydajnoci? Jeli treci ju istniej, jaki maj format? Czy atwo bdzie je przetworzy na urzdzenia mobilne? Czy bdziesz chcia stworzy treci od zera? Kto dostarczy wymaganej treci? Prawdopodobnie wikszo treci ju jest w rkach wydziau szkoleniowego i doskonalenia zawodowego Twojej firmy. Czy bierzesz pod uwag elementy wsppracy zawodowej i/lub treci generowanych przez uytkownikw? Kto je stworzy? Jak bdzie mona z nich skorzysta? Czy bdzie potrzebna specjalna polityka firmy dla zaakceptowania treci? Co z wasnoci intelektualn? Kto ma/bdzie mia prawa do treci? Kto zajmie si w razie potrzeby niezbdnymi aktualizacjami i modyfikacjami?
100
Okrel technologie
Rozwa zalety i ograniczenia technologii. Jak zostanie stworzona, dostarczona i rozprowadzona tre (LMS, Internet, intranet, offline)? Jaki mechanizm zabezpieczajcy zostanie wykorzystany? Jakie akcje i czynnoci chciaby ledzi? Rozwa format treci oraz opcje jej dostarczenia do odbiorcw. Czy chcesz stworzy program natywny? Czy chcesz, aby twoja tre bya dostarczana take w wersji komputerowej? Pamitaj o kontekcie swoich uytkownikw. Wskazwki dotyczce adaptacji do warunkw rodowiskowych i elementw odcigajcych uwag zwizanych z mobilnoci uczniw znajdziesz w rozdziale szstym.
Okrel plan budetowy

Jakie bd koszty wdroenia? Jakimi zasobami finansowymi dysponujesz? Jeli Twj budet jest skromny, nie oznacza to, e musisz zrezygnowa z mobilnego uczenia si. Rozwa oszczdne rozwizania, takie jak wykorzystanie w celach komunikacyjnych mediw spoecznociowych czy SMSw, dostarczenia treci za pomoc darmowych programw, aktualizowania/wdraania wersji mobilnej na Twoj stron internetow za pomoc mobilnego kanau RSS. Jakimi kadrami dysponujesz (specjalici IT, trenerzy, dydaktycy medialni)? Czy po zakoczeniu wdroenia bdziesz mg obsugiwa, serwisowa, aktualizowa i rozwija swoje mobilne rozwizanie? Jeli zainwestujesz wszystkie swoje rodki w pierwsz faz i nie bdziesz mg pozwoli sobie na obsug, Twoje wysiki pjd na marne.
Opracuj prototyp
Stwrz funkcjonalny prototyp lub wersj beta. Przetestuj j na grupie lub na uytkownikach kocowych z wykorzystaniem docelowych urzdze. Oceniaj i zmieniaj. W wikszoci przypadkw trzeba bdzie stworzy wicej ni tylko jedn wersj beta. Przedyskutuj je z przedstawicielami wszystkich zaangaowanych grup, zanim wprowadzicie wersj kocow.
101
08.
Bibliografia
ADL. (2011). Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji ADL Mobile Learning Handbook: https://sites.google.com/a/adlnet.gov/ mobile-learning-guide/ Alexander, B. (2004). Going nomadic: mobile learning in higher education. Educause Review , 39 (5), 28-35. Attwell, J. (2005). Mobile technologies and learning. A technology update and m-learning project summary. Learning and Skills Development Agency. Baldauf, M., Dustdar, S., & Rosenberg, F. (2007). A Survey on Context-Aware Systems. International Journal of Ad Hoc and
Ubiquitous Computing , 2 (4), 263-277.

Boller, S. (2011, August 02). Lessons on mLearning. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Bottom-Line Performance: www.bottomlineperformance.com Boticki, I., Looi, C.-K., & Wong, L.-H. (2009). Doing collaboration and learning fractions with mobile devices. The 14th Global
Chinese Conference on Computers in Education. Singapore: National Technology University.

Brahme, A. (2010, March 9). Five Tips for Creating Graphics for Mobile Devices. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Upside learning Blog: http://www.upsidelearning.com/blog/index.php/2010/03/09/five-tips-for-creating-graphics-for-mobile-devices/ Bransford, J., Slowinski, M., Vye, N., & Mosborg, S. (2008). The learning sciences, technology and design for educational systems: Some thoughts about change. W J. Visser, & M. Visser-Valfrey, Learners in a Changing Learning Landscape (strony 37-66). Dordrecht, NL: Springer. Brown, J., Collins, A., & Duguid, P. (1996). Situated cognition and the culture of learning. W H. McLellen (Red.), Situated Learning
Perspectives (strony 19-44). Englewood Cliffs, New Jersey: Educational Technology Publications.
Brown, J., Metcalf, D., & Christian, R. (2008). Mobile Learning Update. Elliott Masies Learning Consortium Perspectives. Pobrano January 20, 2009 z lokalizacji The Masie Center: http://masie.com Carroll, J. M. (1998). Reconstructing Minimalism. W J. M. Carroll, Minimalism Beyond the Nurnberg Funnel. Cambridge: Massachusetts Institute of Technology. Cerejo, L. (2011, may 2). A User-Centered Approach to Web Design For Mobile Devices. Pobrano 2012 z lokalizacji Smashing Magazine: http://mobile.smashingmagazine.com/2011/05/02/a-user-centered-approach-to-mobile-design/ Cheung, B., Steward, B., & McGreal, R. (2006). Going Mobile with Moodle: First Steps. IADIS International Conference on Mobile
Learning 2006.
Clark, R., & Meyer, R. (2011). e-Learning and the Science of Instruction: Proven Guidelines for Consumers and Designers of
Multimedia Learning. San Francisco: Pfeiffer.

Clark, R., Nguyen, F., & Sweller, J. (2006). Efficiency in Learning. Evidence-based Guidelines to manage cognitive load. San Francisco: Pfeiffer. Clough, G., Jones, A. C., McAndrew, P., & Scanlon, E. (2009). Informal Learning Evidence in Online Communities of Mobile Device Enthusiasts. W M. Ally, Mobile Learning: Transforming the Delivery of Education and Training. AU Press, Athabasca University. Colley, C., & Stead, G. (2007). M-Learning: Our past, present, and future. IADIS International Conference Mobile Learning. Lisbon. Cube Labs. (2012). Cube Labs Report. Pobrano June 6, 2012 z lokalizacji http://visual.ly Dye, A. (2007). Developing courseware for mobile devices. W D. Keegan (Red.), Mobile Learning A Prcatical Guide. Dun Laoghaire: Ericksson. Economides, A. A., & Nikolaou, N. (2008). Evaluation of handheld devices for mobile learning. International Journal of Engineering
Education (IJEE), 24 (1), 3-13.

Elearnity. (2011). Mobile learning: all talk? Elearnity. FabriQate. (2012, May 24). Top 10 tips on mobile interface design getting it just right matters! Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji FabriQate: http://www.fabriqate.com/10-tips-mobile-design-interface-experience-ui-best/ Gery, G. (2002). Performance support - driving change. W The ASTD e-learning handbook. Best practices, strategies, and case
studies for an emerging field (strony 24-37). New York: McGraw-Hill.

Gery, G. (2002). Performance support - driving change. W A. Rossett (Red.), The ASTD e-learning handbook. Best practices, stra-
tegies, and case studies for an emerging field (strony 24-37). New York: McGraw-Hill.
103
Griffin, G. (2011, June 20). Ten Tips for Designing Mobile Learning Content. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Learning Solutions Magazine: http://www.learningsolutionsmag.com/articles/700/ Holzinger, A., & Motschink-Pitrik, R. (2005). Considering the human in multimedia: learner-centered design (LCD) & personcentered e-learning (PCeL). W R. T. Mittermeir, Innovative Concepts for teaching Informatics (strony 102-112). Vienn: Carl Ueberreuter. Holzinger, A., Nischelwitzer, A., & Meisenberger, M. (2005). Lifelong-learning support by m-learning: example scenarios. eLearn
Magazine (2).
Horton, W. (2012). E-Learning by Design. Pfeiffer. ITU. (2011). The World in 2011. ITC Facts and Figures. Pobrano 2012 z lokalizacji International Telecommunication Union: http:// www.itu.int/ITU-D/ict/facts/2011/material/ICTFactsFigures2011.pdf Jonassen, D. H. (2004). Learning to solve problems. An instructional design guide. San Francisco, CA: Pffeifer. Jonassen, D. (2004). Handbook of research on educational communications and technology. (D. Jonassen, Red.) Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Keegan, D. (2005). Mobile Learning: The Next Generation of Learning. Distance Education International. Kirriemur, J., & McFarlane, A. (2004). Literature overview in games and learning. NESTA Futurelab Series. Kirton, M. (2003). Adaption Innovation in the context of diversity and change. London: Routledge. Kukulska-Hume, A., & Traxler, J. (2005). Mobile Learning: A Handbook for Educators and Trainers. London: Routledge. Laurillard, D. (1993). Rethinking University Teaching. London: Routledge. Lavn-Mera, P., Torrente, J., Moreno-Ger, P., & Fernndez-Manjn, B. (2009). Mobile Gane Development for Multiple Devices in Education. Proceedings of the 4th International Conference on Interactive Mobile and Computer-Aid Learning. Amman: Jordan. Learndirect & Kineo. (2007). Mobile Learning Reviewed. Leigh, E., & Spindler, L. (2004). Simulations and games as chaordic learning contexts. Simulation and Gaming, 34 (1), 53-69. Malamed, C. (2011). 10 Tips For Designing mLearning And Support Apps. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji The eLearning Coach: http://theelearningcoach.com/mobile/mobile-learning-and-support-app-design/ Martin, S. a. Martin, S., Daz, G., Martnez-Mediano, C., Snacristobal, E., Oliva, N., Peire, J., i inni. (2010). Mobile learning performance support
system for vocational education and training. (D. Keegan, & N. Mileva, Redaktorzy)
Mayer, R. (2005). Intruduction to multimedia learnig. W R. Mayer, The Cambridge handbook of multimedia learning (strony 1-16). New York: Cambridge University Press. MDDE 615 Mobile Learning Group. (2011). Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Mobile Learning Design for Training Professionals: http://ml.goingeast.ca/ MeeFeedia. (2010, April 23). Stats: iPad Users Consume 3X Videos As Other Users. Pobrano June 6, 2012 z lokalizacji ReadWriteWeb: http://www.readwriteweb.com/archives/stats_ipad_users_consume_3x_videos_as_other_users.php Merrill, D. (2002). First principles of instruction. Educational Technology Research and Development, 50 (3), 43-59. Montalvo, F., & Torres, M. (2004). Self-Regulated Learning: Current and Future Directions. Electronic Journal Research in
Educational Psychology, 2 (1), 1-34.

Najima, D., & Rachida, A. (2008). An Adaptation of E-learning Standards to M-learning. International Journal of Information
Management, 2 (3).
Nataatmadja, I., & Dyson, L. E. (2008). The role of Podcast in students learning. International Journal of Information
Management, 2 (3).
National Research Council. (1999). How People Learn: Brain, Mind, Experience, and School. Washington, D.C.: National Academy Press. Nguyen, F., Klein, J. D., & Sullivan, H. (2005). A comparative study of electronic performance support systems. Performance
Improvement Quarterly, 18 (4), 71-86.
104
Nielsen, J. (2005). useit.com. Pobrano June 2012 z lokalizacji Ten Usability Heuristics: http://www.useit.com/papers/heuristic/ heuristic_list.html OMalley, C., Vavoula, G., Glew, J. P., Taylor, J., Sharples, M., Lefrere, P., i inni. (2005). Wp 4- Pedagogical Methodologies and para-
digms: Guidelines for Learning/Teaching/Tutoring in a Mobile Environment. MOBIlearn Project Report.

Ordua, P., Garca-Zubia, J., Irurzun, J., Sancristobal, E., Martn, S., Castro, M., i inni. (2009). Designing Experiment Agnostic Remote Laboratories. Proceedings of the Remote Engineering and Virtual Instrumentation Conference 2009. Pettit, & Kukulska-Hulme, A. (2007). Going with the grain: Mobile devices in practice. Australasian Journal of Educational
Technology, 23 (1), 17-33.

Quesinberry, N. (2011, November 21). 7 Tips for Designing Effective Mobile Learning. Pobrano June 2012 z lokalizacji Learning Solutions: http://learningsolutions.jplcreative.com/blog/index. php/2011/11/21/7-tips-for-designing-effective-mobile-learning/ Quesinberry, N. (2011, November 21). 7 Tips for Designing Effective Mobile Learning. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Learning Solutions Blog: http://learningsolutions.jplcreative.com/blog/index. php/2011/11/21/7-tips-for-designing-effective-mobile-learning/ Raban, R., & Litchfield, A. (2007). Supporting peer assessment of individual contributions in groupwork. Australasian Journal of
Educational Technology, 23 (1), 34-47.

Rossett, A., & Schafer, L. (2006). Job aids and performance support: the convergence of learning and work. International Journal
of Learning Technologies, 2 (4), 310-328.

Sanchez, J., & Aguayo, F. (2008). AudioGene: Mobile Learning Genetics through Audio by Blind Learners. Learning to Live in the
Knowledge Society, 281/2008 , 79-86. Boston: IFIP INternational Federation for Information Processing, Springer.
Sharples, M. (2000). The design of personal mobile technologies for lifelong learning. Computers & Education (3-4). Sharples, M., Corlett, D., & Westmancott, O. (2002). The design and implementation of a mobile learning resource. Personal and
Ubiquitous Computing, 6 (3), 220-234.

Shuler, C. (2009). Pockets of potential. Using mobile technologies to promote childrens learning. New York: The Yoan Ganz Cooney Centre at Sesame Workshop. Siemens, G. (2004). Connectivism: learning theory for the digital age. Pobrano July 3, 2012 z lokalizacji Elearnspace: http://www. elearnspace.org/Articles/connectivism.htm Specht, M., & Kravcik, M. (2006). Authoring of learning objects in context. Journal of E-Learning, 5 (1), 25-33. Spiro, R., & Jehng, J.-C. (1990). Cognitive flexibility and hypertext: theory and technology for the nonlinear and multidimensional traversal of complex subject matter. W D. Nix, & R. Spiro, Cognition, education and multimedia. Exploring ideas in high techno-
logy (strony 163-205). Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

Stead, G. (2005). Moving mobile into the mainstream. Fourth World Conference on mLearning. Stone, T. (2010). Enterprise Mobile Learning and Development: A Guide for CLOs and Training Managers. Element K Corporation. Stoyanow, S., Kommers, P., Bastiaens, T., & Martinez Mediano, K. (2008). Performance support system in higher engineering education introduction and empirical validation. International Journal of Continuing Engineering Education and Lifelong Learning, 18 (4), 491-506. Sweller, J. (1994). Cognitive load theory, learning difficulties and instructional design. Learning and Instruction, 259-312. Turner, N. (2012, May 10). Effective User Interface Design for Mobile Learning. Pobrano June 30, 2012 z lokalizacji Aurion Learning Blog: http://aurionlearning.wordpress.com/2012/05/10/effective-user-interface-design-for-mobile-learning/ Woodill, G. (2011). The Mobile Learning Edge. The McGraw-Hill Companies, Inc. Wroblewski, L. (2011). Mobile First. A Book Apart.
105
www.pl.mtraining.eu

Mtraining MetodykaPL Final

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mtraining MetodykaPL Final

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Konsorcjum projektu skada si z nastpujcych organizacji:

Definicja mobilnego uczenia si (mobile learning)

Andragogiczne aspekty mobilnego uczenia si (mobile learning)

Mobile learning w kontekstach korporacyjnych

Mobilny system wspierajcy wydajno

Projektowanie i dostarczanie mobile learning

Mobilny wiat. Mobilno siy roboczej i rozwj urzdze mobilnych

Nauka na urzdzeniach mobilnych konteksty i wzroce codziennego uytkowania

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Moliwo staego poczenia z Internetem midzy systemem mobilnym a uytkownikami: praca

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Supported Notebooks TabletPC PDAs Smart phones Cell phones

Learning materials Administrative information

GPRS GSM IEEE 802.11 Bluetooth IrDA

On-Campus Off-Campus Not supported

Schemat 1. Oglna klasyfikacja systemw mobilnego uczenia si (Georgieva, 2005).

Nauka/praca na urzdzeniach mobilnych co i jak?

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

05. Podczas zmian

By dowiedzie si wicej technologia mobilna moe by wykorzystana jako narzdzie pomocnicze

Sprzt, oprogramowanie i modele mobilnego uczenia si (mobile learning)

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Moliwoci urzdze mobilnych

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Mobilne systemy operacyjne

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

wiatowa sprzeda smartfonw (%)

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Poniej zaprezentowano porwnanie dwch najpopularniejszych systemw operacyjnych:

Moliwoci HTML, HTML5, brak treci Flash

HTML, HTML5 (zalenie od przegldarki), Flash, aplikacje na system Android

Dostosowanie do potrzeb klienta; rnorodne rozdzielczoci ekranw, inne rnice.

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

9 najpopularniejszych przegldarek - luty 2011 - luty 2012

Globalne statystyki StatCounter

Aplikacje webowe a aplikacje natywne

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

++ Niezalene od platformy docelowej, dziki

++ Umoliwiaj dostp do takich funkcji urz-

++ Treci przechowywane s bezpiecznie na ser-

++ Aplikacja musi przej przez sklep z aplika-

++ Aktualizacje wprowadzane s natychmiast na

++ Moliwe tworzenie kanaw dla udostpniania

++ Aplikacje webowe nie wymagaj przejcia

i odzyskiwania danych i wiedzy wtedy, gdy jest to potrzebne.

++ Moliwo przechowywania danych dotycz-

-- Wymaga dostpu do Internetu. -- Wymaga adresu URL i umieszczenia na

-- Ograniczona funkcjonalno, zwaszcza odnonie dostpu do funkcji urzdzenia

-- Wydajno moe by nisza w porwnaniu

-- Zamieszczenie aplikacji w sklepie wymaga

do aplikacji natywnych, bdzie te zalena od prdkoci przesyania danych. uytkownika.

-- Mniejsza kontrola nad dowiadczeniem -- Brak wsplnych standardw dla przegldarek.

-- Wysze koszty produkcji.

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Sprecyzowanie pojcia mobilnego uczenia si (mobile learning)

Czym wyrnia si mobile learning?

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Narzdzie wspierajce a narzdzie szkoleniowe

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu

Cztery poziomy mobilnego uczenia si (mobile learning)

Metodyka prowadzenia szkole z wykorzystaniem urzdze mobilnych dla e-biznesu