PODSTAWY CHEMII

Inynieria Biomedyczna
Wykad III
Plan
Bufory
Hydroliza
Reakcje strcania
Reakcje zobojtniania
Roztwory buforowe
Roztwory buforowe maj zdolno
utrzymywania pH roztworu na staym poziomie
(w przyblieniu).
Skadaj si one z jednej lub kilku substancji, w
ktrych istniejca rwnowaga dysocjacji
niweluje dodatek silnego kwasu lub zasady.
Przykady:
- mieszanina sabego kwasu i jego soli z mocn
zasad (np. CH
3
COOH i CH
3
COONa);
- mieszanina sabej zasady i jej soli z mocnym
kwasem (np. NH
4
OH i NH
4
Cl);
- niektre sole (np. CH
3
COONH
4
);
- mieszanina dwch soli (np. KH
2
PO
4
i K
2
HPO
4
).
Mechanizm dziaania roztworu buforowego
KWAS COOH CH sl
COO CH
c c ; c c
3
3
= =

+
+
+
+ +
Na COO CH COONa CH
O H COO CH O H COOH CH
3 3
3 3 2 3
COOH CH
COO CH O H
COOH CH
3
3 3
3
c
c c
K
+

~
Bufor octanowy skada si z kwasu octowego i jego
soli z mocn zasad:
Kwas octowy jest elektrolitem sabym jest zdysocjowany
czciowo, a sl elektrolitem mocnym i zdysocjowanym
cakowicie. Zatem biorc pod uwag efekt wsplnego jonu
mona napisa w przyblieniu:
KWAS
sl
O H
c
c c
3

~
+
Mechanizm dziaania roztworu buforowego(2)
COOH CH
sl
Kwas
O H
3
3
K
c
c
c ~
+
Dodatek mocnego kwasu:
Wzrost iloci jonw H
3
O
+
, powoduje dalsze cofnicie
dysocjacji kwasu octowego
Dodatek mocnej zasady:
Wzrost iloci jonw OH- , powoduje wzrost dysocjacji
kwasu octowego (rwnowaga dysocjacji wody!).
pH zmieni si nieznacznie, gdy oba stenia s pod
logarytmem ...
|
|
.
|

\
|
+ ~
KWAS
sl
COOH CH
c
c
log pK pH
3
+
+
+
+ +
Na COO CH COONa CH
O H COO CH O H COOH CH
3 3
3 3 2 3
+
+ O H OH O H
3 2
2
Dziaanie roztworu buforowego (3)
74 . 4 0 pK
c
c
log pK pH
COOH CH
KWAS
sl
COOH CH
3 3
= + =
|
|
.
|

\
|
+ ~
Bufor octanowy zawiera 1 m CH
3
COOH i 1 m CH
3
COONa,
jego pH wynosi zatem:
Jeeli dodamy 0,1 mola mocnego kwasu (HCl), to efekt
bdzie taki, jakby stenie soli zmalao, a kwasu
wzroso:
Gdyby tak sam ilo kwasu doda do czystej wody,
pH zmienioby si z 7 na 1 ...
66 . 4 08 . 0 74 . 4
1 . 0 c
1 . 0 c
log pK pH
KWAS
sl
COOH CH
3
= =
|
|
.
|

\
|
+

+ ~
Dziaanie roztworu buforowego (4)
0.00 0.50 1.00
ilo mocnego kwasu [mol]
0
2
4
6
8
pH
bez buforu z buforem
pojemno
roztworu
buforowego
1
Pojemno buforowa: liczba moli mocnego
jednozasadowego kwasu lub mocnej jednowodoro-
tlenkowej zasady, ktre dodane do 1 dm
3
roztworu
buforowego zmieniaj jego pH o jednostk
Hydroliza soli
Hydroliza soli jest zjawiskiem zwizanym z reakcj jonw
powstaych z dysocjacji soli z wod:
(sl jest elektrolitem mocnym i dysocjuje cakowicie,
woda jest elektrolitem sabym i dysocjuje czciowo)
zasada sodowa jest elektrolitem mocnym i jest
cakowicie zdysocjowana, kwas octowy - elektrolit
saby - tylko czciowo, zatem roztwr bdzie mia
odczyn zasadowy ...
NaOH COOH CH O H COONa CH
H OH O H
Na COO CH COONa CH
3 2 3
2
3 3
+ +
+
+
+
+
+ +
+ + + + OH Na COOH CH Na O H COO CH
3 2 3
Hydroliza soli (2)
Staa rwnowagi reakcji hydrolizy:
+
+

= =
O H COO CH
O H
COOH CH
OH
h O H
'
h
3 3
3
3
2
c c
c c c
K c K
jeli stenie wody uzna za stae oraz pomnoy licznik i mianownik
przez stenie jonw hydroniowych, to:
Skoro mona zdefiniowa sta hydrolizy, to mona rwnie
okreli stopie hydrolizy
O H
COO CH
COOH CH
OH '
h
2
3
3
c c
c c
K

COOH CH
W
3
K
K
=

+ + OH COOH CH O H COO CH
3 2 3
Hydroliza soli (3)
kwas solny jest elektrolitem mocnym i jest cakowicie
zdysocjowany, zasada amonowa - elektrolit saby - tylko
czciowo, zatem roztwr bdzie mia odczyn kwany ...
OH NH
w
OH NH
OH
NH
O H
O H
'
h
4
4
3
3
2
K
K
c c
c c c
c K =

=
+
+
+ +
+
+ + + +
+
Cl O H NH Cl O H NH
Cl NH Cl NH
3 3 2 4
4 4
Hydroliza soli (4)
Czy mona obliczy pH lub pOH roztworu soli po jej hydrolizie ?
COOH CH
h
COO CH
OH
3
3
c
K c
c

=

O H
COO CH
COOH CH
OH '
h
2
3
3
c c
c c
K

=
=
OH
s COOH CH
OH COO CH
c c c
c c
3
3
1
c
K
s
2
h

=
s
OH
c c =

+ + OH COOH CH O H COO CH
3 2 3
Hydroliza soli (5)
Jaki jest odczyn 0,1 M roztworu CH
3
COONa ?

Przyjmijmy warto staej dysocjacji K
kw
= 110
-5
;
wwczas warto staej hydrolizy wynosi 110
-9




Jeli stopie hydrolizy jest niewielki, moemy
skorzysta z uproszczonego wzoru:
wwczas c
OH
-
= 10
-4
0,1=10
-5
; pOH wynosi 5,
czyli pH=9
4
9
s
h
10
1 . 0
10
c
K

= = ~
9
5
14
COOH CH
W
'
h
10
10
10
K
K
K
3

= = =
Hydroliza soli (6)
chlorek sodowy jest sol mocnej zasady NaOH i mocnego
kwasu HCl, ktre s cakowicie zdysocjowane. Sl nie ulega
hydrolizie, a odczyn jej roztworu jest obojtny ...
kwas zasada hydroliza odczyn
UWAGA !
dotyczy kwasw
i zasad dyso-
cjujcych
jednostop-
niowo
mocny mocna brak obojetny
mocny saba zachodzi kwany
saby mocna zachodzi zasadowy
saba saby zachodzi
zaley od K
d
kwasu
i zasady
+ +
+
+ + + +
+
Cl O H Na Cl O H Na
Cl Na NaCl
2 2
Hydroliza soli (7)
Przypadki troch bardziej skomplikowane
Jaki odczyn maj wodorosole, sole sabych kwasw i
mocnych zasad? Zasadowy ???
Dysocjacja kwasu wglowego:

+
+

= +

= +
+
+
3
2
3 3
3 2
3 3
HCO
CO O H
2
2
3 3 3
CO H
HCO O H
1 3 3 3 2
c
c c
K CO O H HCO
a
c c
K HCO O H CO H
K
1
=4,310
-7
K
2
=5,610
-11
Dysocjacja wodorowglanu sodowego NaHCO
3
:
+
+
3 3
HCO Na NaHCO
Hydroliza soli (8)
Przypadki skomplikowane
+
+ + +
2
3 3
dysocjacja
2 3
hydroliza
3 2
CO O H O H HCO OH CO H
8
7
14
1
W
h
10 3 . 2
10 3 . 4
10
K
K
K

= =
moliwe s dwie reakcje konkurencyjne
Poniewa K
dys
<< K
h
(3 rzdy!), a obie stae maj taki sam
mianownik, przewaa hydroliza i roztwr ma odczyn
zasadowy ...
11
2 dys
10 6 . 5 K K

= =
Hydroliza soli (9)
Przypadki skomplikowane
Dysocjacja wodorosiarczanu (IV) sodowego NaHSO
3
:
Dysocjacja kwasu siarkowego (IV):

+
+

= +

= +
+
+
3
2
3 3
3 2
3 3
HSO
SO O H
2
2
3 3 3
SO H
HSO O H
1 3 3 3 2
c
c c
K SO O H HSO
c
c c
K HSO O H SO H
K
1
=1,710
-2
K
2
=6,210
-6
+
+
3 3
HSO Na NaHSO
Hydroliza soli (10)
Przypadki skomplikowane
+
+ + +
2
3 3
dysocjacja
2 3
hydroliza
3 2
SO O H O H HSO OH SO H
13
2
14
1
W
h
10 9 . 5
10 7 . 1
10
K
K
K

= =
moliwe s dwie reakcje konkurencyjne
Poniewa K
dys
>> K
h
(7 rzdw!), a obie stae maj taki sam
mianownik, przewaa dysocjacja i roztwr ma odczyn
kwany ...
Jak z tego wida, nawet sl mocnej zasady i sabego
kwasu moe mie odczyn kwany ...
6
2 dys
10 2 . 6 K K

= =
Reakcje strcania
Definicja (1)
Reakcja strcania zachodzi gdy
wystpuj kationy oraz aniony, ktre
czc si tworz trudno
rozpuszczalny zwizek (wytrca si
osad)
Definicja (2)
Reakcja strcania zachodzi gdy
zostanie przekroczony iloczyn ste
jonw w roztworze nasyconym
Przykad reakcji strcania osadu
W wyniku zmieszania wodnych roztworw AgNO
3
i KCl wytraci
si biay osad. Jaki to osad?
Mieszanina zawiera jony: Ag
+
, NO
3
-
, K
+
, Cl
-
Jakie s moliwe kombinacje?
Z listy jonw wynika e AgCl i KNO
3

Ktry ze zwizkw (AgCl czy KNO
3
) tworzy
osad?
Zasady rozpuszczalnoci
Przewidywanie staych produktw w reakcjach strcania osadw
wymaga znajomoci rozpuszczalnoci substancji jonowych w wodzie
(tablice rozpuszczalnoci)

Wikszo soli azotanu (V) (NO
3
-
) jest rozpuszczalna w
wodzie
Wikszo soli Na
+
, K
+
, NH
4
+
jest rozpuszczalna w wodzie
Wikszo chlorkw (Cl
-
) jest rozpuszczalna w wodzie
oprcz AgCl, PbCl
2
i Hg
2
Cl
2

Wikszo soli siarczanu (VI) (SO
4
2-
) jest rozpuszczalna
w wodzie oprcz BaSO
4
, PbSO
4
, CaSO
4,
SrSO
4

Wikszo siarczkw (S
2-
), wglanw (CO
3
2-
) oraz
fosforanw (PO
4
3-
) jest zasadniczo nierozpuszczalna w
wodzie
Wracamy do poprzedniego przykadu
-
3 s
- -
3
NO K AgCl Cl K NO Ag + + + + +
+ + +
3(aq)
s
(aq) 3(aq)
KNO AgCl KCl AgNO + +
gCl A Cl Ag
-
+ +
+
Zapis czsteczkowy
Zapis czsteczkowo-jonowy
[AgCl]
] [Cl ] [Ag
K
+

=
Iloczyn rozpuszczalnoci - iloczyn ste jonw znajdujcych si w nasyconym
roztworze elektrolitu, podniesionych do odpowiednich potg,.
] [Cl ] [Ag I
r
+
=
Roztwr nasycony
Przypadek oglny
Iloczyn rozpuszczalnoci I
r
zaley od
temperatury
W zalenoci od tego, czy reakcja
rozpuszczania soli jest egzo- czy
endotermiczna rozpuszczalno albo maleje,
albo ronie ze wzrostem temperatury
(zgodnie z regu przekry Le Chateliera)
n m m n
r
m n
n m
] [B ] [A I nB mA B A
+ +
= +
X-rozpuszczalno
(mol/dm
3
)
Substancja + rozpuszczalnik roztwr (AH)
AH>0 T|, X|
AH<0 T|, X+

m n
n m
r
n m
I
X
+
=
Od czego zaley rozpuszczalno ? (T=const)
Czynniki wpywajce na rozpuszczalno:
Hydroliza jonw powstaych z dysocjacji trudno
rozpuszczalnej soli: wzrost rozpuszczalnoci |X
Obecno jonw pochodzcych od innych elektrolitw
w roztworze
Efekt wsplnego jonu: obnienie rozpuszczalnoci
+X
Wpyw siy jonowej: wzrost rozpuszczalnoci |X
pH roztworu: wzrost lub obnienie rozpuszczalnoci:
Decyduje mechanizm hydrolizy (kationowa czy
anionowa) oraz warto pH roztworu


Podsumowanie:
Jeeli ukad znajduje si w stanie rwnowagi
dynamicznej to L=I
r
i roztwr jest nasycony
Jeeli roztwr jest nienasycony to L<I
r

Jeeli roztwr jest przesycony to L>I
r
i wtedy bdzie
si wytrca osad a do momentu, gdy L osignie
warto Ir

n m m n
r
m n
n m
] [B ] [A I nB mA B A
+ +
= +
n m m n
] [B ] [A L
+
=
W roztworze nasyconym, w danej temperaturze
W roztworze, w danej temperaturze
Podsumowanie cd
Im mniejsza warto iloczynu rozpuszczalnoci,
tym zwizek jest trudniej rozpuszczalny, a tym
samym atwiej wytrci jego osad.
Wykorzystujc wartoci iloczynw
rozpuszczalnoci zwizkw, moemy przewidzie
kolejno wytrcania si rnych (trudno
rozpuszczalnych) soli pod wpywem wsplnego
odczynnika wytrcajcego.

Reakcje zasadowo-kwasowe
Kwasy i zasady mona identyfikowa z punktu widzenia
praktycznego, lub z punktu widzenia zjawisk chemicznych
Definicje Arrheniusa i/lub Bronsted-Lowrego opisuj natur kwasu
i zasady
Definicja Arrheniusa
Kwas: w wyniku reakcji dysocjacji powstaj jony H
+




Zasada: w wyniku reakcji dysocjacji powstaj jony
OH
-




Definicja Arrheniusa stosuje si do roztworw wodnych
.co pozwala wytumaczy waciwoci kwasw
mineralnych i organicznych
. mona atwo wytumaczy waciwoci
zasadowe wodorotlenkw metali
Reakcje zasadowo-kwasowe
Definicja Brnsteda-Lowrego
Kwas: donor protonw
Zasada: akceptor protonw


+
+ + OH NH O H NH
4(aq) (l) 2 3(aq)
zasada I kwas II kwas I zasada II
kwas I i zasada I
kwas II i zasada II
Stanowi sprzone pary
kwas-zasada
+
+ + O H HSO O H SO H
3 3(aq) (l) 2 3 2
kwas I zasada II zasada I kwas II
Zasady i kwasy (Brnsted)

O H O H O H OH
2 2 3
+ +
+
Wedug Brnsteda, reakcja pomidzy kwasem i zasad
jest zawsze reakcj prowadzc do otrzymania
sprzonej pary zasada - kwas
zasada I kwas II kwas I zasada II
Przykady
kwas
zasada
O H
2
3
NH
-
4
HSO
- 2
4
SO O H
2

OH
+
O H
3 4 2
SO H
+
4
NH
-
4
HSO
Reakcje zobojtnienia
+
+
+ +
+ +
O H Cl O H HCl
NH F NH HF
3 2
4 3
Zgodnie z teori Arrheniusa
kwas + zasada sl + woda
Proces ograniczony do reakcji w wodzie
Zgodnie z teori Brnsteda-Lowrego
HA + B A
-
+ BH
+

Proton jest przeniesiony z kwasu (HA) do zasady (B)
Proces bardziej oglny
O H NaCl HCl NaOH
2
+ +
Titrant - roztwr mianowany (o znanym steniu) dodawany z biurety
w postaci kropel do roztworu analizowanej substancji (analit).
Alkacymetria- praktyczne zastosowanie reakcji zobojtnienia
dzia analizy miareczkowej, w ktrej ustala si dokadne stenie
kwasw (lub zasad) poprzez miareczkowanie roztworw z uyciem zasad
(lub kwasw). W trakcie miareczkowania alkacymetrycznego zachodzi
reakcja zobojtniania, ktra prowadzi do zmian pH.
Moment osignicia punktu
rwnowanikowego umoliwia obserwacj
punktu kocowego miareczkowania.
Punkt rwnowanikowy moment
miareczkowania, w ktrym oznaczany skadnik
przereagowa ilociowo z titrantem.
Titrant -
odczynnik
miareczkujcy
mieszado
Analit -
odczynnik
miareczkowany
pH
metr
Biureta sprzt laboratoryjny z precyzyjn skal
objtoci i moliwoci precyzyjnego dozowania.
Krzywe miareczkowania
Wykres zalenoci pH roztworu od objtoci
dodanego titrantu
Titrant - 0.1M-owy NaOH
Analit- x M-owy HCl
Punkt rwnowanikowy
V 0.1M NaOH (cm
3
)
Jakie jest stenie
roztworu kwasu solnego?
Wskaniki

Alizaryna
Tymoloftaleina
Fenoloftaleina
Bkit tymolowy
Czerwie fenolowa
Bkit bromotymolowy
Czerwie chlorofenolowa
Ziele bromokrezolowa
Oran metylowy
Bkit bromofenolowy
Bkit tymolowy
Fiolet metylowy
WSKANIK
6-7.6
Wskaniki pH s to sabe kwasy lub sabe zasady organiczne, ktre reagujc z
wod tworz ukady sprzone kwas-zasada.