ALICJA NOWAK, EWA LIWICKA, ANNA WIECZOREK-BARANOWSKA, MONIKA DALZ, MARIA LAURENTOWSKA, UCJA PILACZYSKA-SZCZENIAK

WsPzAlENO MEtAbOlIzMU tKANKI KOstNEJ I WGlOWODANW U KObIEt PO MENOPAUzIE

RElAtIONshIP bEtWEEN bONE AND CARbOhyDRAtE MEtAbOlIsM IN POstMENOPAUsAl WOMEN
Katedra Fizjologii, Biochemii i Higieny, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu.

StreSzczenie. Badania przeprowadzone na modelu zwierzcym wskazuj na istotny udzia niekarboksylowanej osteokalcyny w regulacji metabolizmu wglowodanw. Celem pracy jest ocena zalenoci midzy biochemicznymi wskanikami przemiany tkanki kostnej i metabolizmu wglowodanw u kobiet po menopauzie oraz analiza porwnawcza wymienionych wskanikw midzy grupami kobiet o zrnicowanej zawartoci tkanki tuszczowej brzusznej. Badania przeprowadzono w grupie 58 kobiet w wieku rednio 66 7,2 lat. W surowicy krwi ylnej oceniono stenie osteokalcyny (OC), aktywno kostnej frakcji fosfatazy zasadowej (bALP), stenie C-kocowego telopeptydu kolagenu typu I (CTX), insuliny, glukozy, insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1) oraz jego biaka wicego (IGFBP-3). Obliczono warto wskanika insulinoopornoci HOMA-IR. Analiza wariancji wykazaa istotne zrnicowanie midzy badanymi grupami kobiet w odniesieniu do wartoci masy ciaa, BMI, obwodu talii i wskanika WHR oraz stenia insuliny i wskanika HOMA-IR. Nie odnotowano istotnych rnic w odniesieniu do stenia/aktywnoci wskanikw przemiany kostnej. Stenie OC w caej grupie badanych kobiet korelowao ujemnie ze steniem insuliny i wskanikiem HOMA-IR. oraz dodatnio z aktywnoci bALP, steniem CTX i IGFBP-3. Istotne zalenoci odnotowano rwnie midzy steniem insuliny oraz wskanikiem HOMA-IR a wartociami cech somatycznych (masa ciaa, BMI, obwd talii). Badania dokumentuj zaleno stenia OC z metabolizmem wglowodanw u kobiet po menopauzie. Sowa kluczowe: markery obrotu kostnego, insulinooporno, IGF-1, kobiety, menopauza Summary. Animal studies showed a significant contribution of undercarboxylated osteocalcin in the regulation of carbohydrate metabolism. The aim of this study was to investigate the relationship between plasma biochemical markers of bone metabolism and parameters reflecting glucose homeostasis in postmenopausal women and to compare of these indicators between the groups with different amount of abdominal fat mass. Fifty eight postmenopausal women were recruited for this study, mean age 66 7.2 years. Fasting levels of serum osteocalcin, bone alkaline phosphatase (bALP), C-terminal telopeptide of type I collagen (CTX), insulin, glucose, insulin-like growth factor 1 (IGF-1) and its binding protein (IGFBP-3) were analyzed and the value of index HOMA-IR was calculated. Analysis of variance revealed significant differences between the groups of women in relation to body weight, BMI, waist and WHR, fasting insulin and HOMA-IR. There were no significant differences in the concentration/activity bone turnover markers. In the group of all women studied osteocalcin concentrations were inversely correlated with insulin and HOMA-IR levels and positively with bALP, CTX and IGFBP-3 levels. The significant correlations of serum insulin and HOMA-IR levels with somatic indicators (body weight, BMI, waist circumference) were found. The present study documents the association between osteocalcin and the carbohydrate metabolism in postmenopausal women. Key words: bone turnover markers, insulinresistance, IGF-1, women, menopause

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

29

WstP
Odkrycia pierwszej dekady obecnego wieku pozwoliy na postrzeganie nowej endokrynnej roli tkanki kostnej i jej udziau w regulacji procesw energetycznych ustroju. Badania przeprowadzone na modelu zwierzcym wykazay, e wytwarzana przez komrki kostne niekarboksylowana osteokalcyna nasila proliferacj komrek trzustki, stymuluje ekspresj i sekrecj insuliny oraz zwiksza ekspresj adiponektyny w adypocytach (1,2). Zwizek metabolizmu tkanki kostnej z metabolizmem wglowodanw ma charakter dwukierunkowy. Insulina bierze udzia w kontroli i utrzymaniu homeostazy tkanki kostnej - bezporednio poprzez receptory znajdujce si w komrkach kostnych (3) oraz porednio poprzez stymulacj wtrobowej syntezy insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) (4). Zarwno insulina, jak i IGF-1 stymuluj metabolizm tkanki kostnej poprzez wizanie i aktywowanie kinazy tyrozynowej odpowiednich receptorw (5). Fulzele i wsp. (6) udokumentowali, e aktywacja sygnalizacji receptora insulinowego w osteoblastach indukuje rnicowanie i rozwj wymienionych komrek oraz stymuluje ekspresj osteokalcyny. Korzystny wpyw insulinemii na tkank kostn dokumentuj badania gstoci mineralnej koci (BMD). Niektrzy autorzy obserwowali wystpowanie pozytywnych korelacji midzy wartociami BMD caego szkieletu oraz jego fragmentw, m.in. szyjki koci udowej, ze steniem insuliny oraz wskanikami opornoci insulinowej u osb ze wieo zdiagnozowan cukrzyc typu 2, czy u pomenopauzalnych zdrowych kobiet (7,8). Insulina moe zwikszy gsto mineraln koci oraz ich wytrzymao poprzez bezporednie lub porednie stymulowanie procesu tworzenia koci (9). Zwikszone stenie insuliny oraz pojawienie si opornoci insulinowej nale do najczstszych zaburze indukowanych nadwag i otyoci trzewn (10). Zmiany hormonalne oraz modyfikacja stylu ycia, charakterystyczne dla okresu menopauzy, prowadz do zwikszenia zawartoci tkanki tuszczowej w okolicy jamy brzusznej i upoledzenia procesw metabolicznych (11). Zalenoci midzy wartociami BMD i steniem insuliny mog tumaczy protekcyjny wpyw hiperinsulinemii u kobiet po menopauzie na proces utraty tkanki kostnej, zwizany ze spadkiem poziomu estrogenw (12). W oparciu o powysze podjto badania majce na celu ocen zalenoci midzy biochemicznymi wskanikami przemiany tkanki kostnej i metabolizmem wglowodanw u kobiet po menopauzie. Ocenie poddano rwnie zwizek midzy zawartoci tkanki tuszczowej brzusznej i steniem wskanikw przemiany kostnej.

MAtERIA
Badaniami objto 58 kobiet po menopauzie w wieku rednio 66 7,2 lat (od 54 do 82 lat) bez zdiagnozowanej cukrzycy typu 2, ktre deklaroway dobry stan zdrowia. Kobiety podzielono ze wzgldu na warto obwodu talii, zgodnie z kryteriami WHO, na trzy grupy: grupa I kobiety bez otyoci brzusznej (n = 15, obwd talii < 80 cm), grupa II kobiety z zwikszon zawartoci tkanki tuszczowej brzusznej (n = 19, obwd talii 80 87 cm), grupa III kobiety z otyoci brzuszn (n = 24, obwd talii 88 cm) (WHO 2008). Badania przeprowadzono za zgod Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Przed przystpieniem do bada, wszystkim osobom wyjaniono cel oraz sposb ich realizacji i wszystkie uczestniczki dobrowolnie wyraziy zgod na ich przeprowadzenie.

MEtODy
U badanych kobiet, na czczo, dokonano pomiaru cech somatycznych (masa i wysoko ciaa, obwd talii, obwd bioder) oraz wyliczono warto wskanikw: BMI (ang. body mass index) i WHR (ang. waist to hip ratio). Mas i wysoko ciaa mierzono przy uyciu certyfikowanego urzdzenia Radwag (Radom, Polska) z dokadnoci 0,01 kg i w przypadku pomiaru wysokoci ciaa 0,5 cm. Obwd talii mierzono w poowie odlegoci midzy doln krawdzi ostatniego ebra i grzebieniem biodrowym, natomiast w przypadku pomiaru obwodu bioder w najszerszym miejscu poladkw, przy zachowaniu jej pooenia rwnolegle do podoa (13). Krew do przeprowadzenia analiz biochemicznych pobierano z yy okciowej, na czczo, midzy godzin 8 i 9 rano, a nastpnie odwirowywano w celu uzyskania surowicy. Surowic krwi przechowywano w temperaturze -70C do momentu wykonania analiz biochemicznych. Metod immunoenzymatyczn ELISA oznaczono: aktywno kostnej frakcji fosfatazy zasadowej (bALP, test firmy Quidel, USA), stenie osteokalcyny (OC, test firmy Bender MedSystems, Austria), C-kocowego usieciowanego telopeptydu kolagenu typu I (CTX, test firmy Nordic Bioscience Diagnostics A/S, Dania). Metod radioimmunologiczn i przy uyciu testw firmy BioSource Europe S.A. (Belgia) oznaczono stenie insuliny, insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1), biaka wicego-3 insulinopodobny czynnik wzrostu 1 (IGFBP-3). Stenie glukozy oznaczono kolorymetryczn metod enzymatyczn (test firmy Cormay, Polska). W oparciu o uzyskane wyniki wyliczono indeks insulinoopornoci HOMA-IR (ang. homeostasis model assessment insulin resistance), zgodnie z formu zaproponowan przez Matthewsa i wsp. (14).

30

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

Wyniki bada przedstawiono jako rednie arytmetyczne (), odchylenia standardowe (SD), mediany (Me), kwartyl dolny (Q1) i kwartyl grny (Q3). Dla wszystkich badanych kobiet oraz oddzielnie dla kadej grupy badawczej, zgodno rozkadu ocenianych parametrw sprawdzono testem Shapiro Wilka, natomiast jednorodno wariancji - testem Levenea. Dla oceny rnic pomidzy wartociami rednimi badanych grup kobiet, dla zmiennych o rozkadzie normalnym i jednorodnych wariancjach, zastosowano analiz wariancji (ANOVA), natomiast dla zmiennych o rozkadzie rnym od normalnego - testem Kruskala-Wallisa, z zastosowaniem odpowiednich testw post-hoc. Dla oceny zwizku pomidzy parami zmiennych o rozkadach normalnych obliczono wspczynniki korelacji Pearsona; pomidzy parami zmiennych o rozkadach rnych od normalnego (przynajmniej jeden z parametrw mia rozkad rny od normalnego) obliczono wspczynniki korelacji rang Spearmana. Jako krytyczny poziom istotnoci (p) przyjto p<0,05. Oblicze dokonano posugujc si programem statystycznym STATISTICA 10.0 PL.

WyNIKI
W tabelach 1 i 2 przedstawiono statystyki opisowe wieku kalendarzowego i cech somatycznych oraz wskanikw biochemicznych wszystkich grup kobiet objtych badaniami. Analiza porwnawcza cech somatycznych wykazaa istotnie wysze wartoci masy ciaa i wskanika BMI

w II i III grupie kobiet w stosunku do grupy I oraz wysz warto wskanika WHR w III grupie kobiet w stosunku do grup I i II (p0,01; tab. 1). rednie wartoci obwodu talii rniy si istotnie midzy trzema badanymi grupami kobiet (midzy grup I i II na poziomie 5% ufnoci i midzy pozostaymi grupami na poziomie 1% ufnoci), natomiast nie stwierdzono istotnego zrnicowania w odniesieniu do wieku badanych. Analiza porwnawcza wskanikw biochemicznych midzy badanymi grupami kobiet wykazaa rnice w odniesieniu do stenia insuliny oraz wskanika HOMA-IR, ktre byy istotnie wysze w grupie III w stosunku do wartoci odnotowanych w grupie I (p0,01; tab. 2). Wartoci rednie pozostaych wskanikw biochemicznych nie rniy si istotnie midzy badanymi grupami kobiet. W tabeli 3 przedstawiono wspczynniki korelacji dla cech somatycznych i wskanikw biochemicznych obliczone dla caej grupy badanych kobiet (n = 58). Istotne dodatnie zalenoci odnotowano midzy steniem OC i aktywnoci bALP oraz midzy wymienionymi wskanikami i steniem CTX (p0,01). Ujemne korelacje odnotowano midzy steniem OC i insuliny oraz HOMA-IR (p<0,05), natomiast dodatni midzy steniem OC i IGFBP-3 (p0,01). Wartoci masy ciaa, wskanika BMI i obwodu talii koreloway dodatnio ze steniem insuliny i wartoci HOMA-IR, warto obwodu talii ze steniem glukozy, natomiast WHR ze wskanikiem HOMA-IR

tab. 1. Cechy somatyczne i wiek badanych grup kobiet wraz z analiz porwnawcz tab. 1. somatic indices and age in the studied groups of women with comparison analysis Grupa I sD Me (q1-q3) 64,0 7,0 62,0 (58,0-74,0) I vs II Warto p n.s. Grupa II sD Me (q1-q3) 66,0 6,0 66,0 (62,0-68,0) 159,0 7,01 158,5 (153,0-161,0) 69,9 5,42 70,0 (63,8-74,1) 28,2 2,37 28,0 (26,7-29,9) 83,1 2,90 84,0 (81,0-85,0) 0,81 0,021 0,80 (0,80-0,82) II vs III Warto p n.s. n.s. n.s. n.s. 0,0001** 0,0001** Grupa III sD Me (q1-q3) 67,0 8,2 65,5 (59,5-73,0) 157,7 6,02 158 (153,8-161,0) 76,2 8,98 74,9 (69,4-81,0) 30,7 4,34 29,4 (27,8-31,9) 95,9 5,03 95,0 (92,0-100,0) 0,89 0,057 0,90 (0,84-0,93) I vs III Warto p n.s. n.s. 0,0000** 0,0000** 0,0000** 0,0000** analiza wariancji Warto p 0,4696 0,3106 0,0000** 0,0000** 0,0000** 0,0000**

Parametr

Wiek [lata] Wysoko ciaa [cm] Masa ciaa [kg] bMI [kg/m2] Obwd talii [cm] WhR

160,8 4,84 n.s. 161,0 (156,0-166,0) 60,8 6,47 60,7 (55,9-66,0) 23,2 2,48 23,4 (21,2-25,6) 75,4 3,65 76,0 (73,0-79,0) 0,78 0,025 0,78 (0,77-0,80) 0,0069** 0,0002** 0,0181* n.s.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

31

tab. 1. Cechy somatyczne i wiek badanych grup kobiet wraz z analiz porwnawcz tab. 1. somatic indices and age in the studied groups of women with comparison analysis Grupa I sD Me (q1-q3) 3,8 2,06 4,0(2,3-4,7) 22,9 7,28 22,2 (19,3-30,2) 0,46 0,218 0,48 (0,35-0,55) 9,0 4,50 8,0 (6,1-10,0) 69,5 68,38 56,3 (36,3-71,1) 9,3 2,85 9,1 (6,8-11,3) 4,8 0,94 4,5 (4,2-5,3) 2,0 0,91 2,1 (1,3-2,3) I vs II Warto p n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. Grupa II sD Me (q1-q3) 2,9 1,57 2,3 (1,6-3,9) 22,6 6,18 23,1 (18,7-27,8) 0,44 0,280 0,42 (0,22-0,61) 11,1 14,87 7,1 (5,1-11,3) 95,2 106,02 48,7 (38,7-106,5) 12,3 4,91 11,2 (9,1-15,1) 5,1 0,92 5,1 (4,2-6,0) 2,8 1,39 2,6 (2,0-2,9) 258,0 169,95 242,6 (133,5-390) 3079,1 954,93 3098,4 (2400,03760,0) II vs III Warto p n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. Grupa III sD Me (q1-q3) 3,1 2,04 2,3 (1,9-3,5) 26,3 9,01 24,6 (18,2-29,9) 0,41 0,232 0,34 (0,23-0,57) 8,9 4,69 8,2 (6,1-11,5) 91,4 76,03 62,0 (49,3-99,5) 14,4 5,49 12,4 (9,8-19,0) 5,4 0,95 5,4 (4,6-6,2) 3,4 1,58 3,2 (2,3-4,1) 189,8 114,59 177,8 (141,6223,8) I vs III Warto p n.s. n.s. n.s. n.s. n.s. 0,0081** n.s. 0,0029** n.s. analiza wariancji Warto p 0,3435 0,5334 0,8166 0,9146 0,2787 0,0109* 0,1381 0,0038** 0,3968

Parametr

OC [ng/ml] bAlP [U/l] CtX [ng/ml] OC/CtX bAlP/CtX Insulina [IU/ ml] Glukoza [mmol/l] hOMA-IR

IGf-1 [ng/ml]

185,0 95,81 n.s. 162,8 (146,0-231,5) 3320,2 324,6 3200,0 (2800,04019,0) n.s.

IGfbP-3 [ng/ ml]

n.s.

3319,3 1033,20 n.s. 3320,0 (2750,04185,0)

0,6828

OMWIENIE WyNIKW
W prezentowanych badaniach, w caej grupie badanych kobiet, odnotowalimy ujemne korelacje midzy steniem OC i wskanikami insulinoopornoci (insuliny oraz wskanika HOMA-IR, tab. 3). Podobne zalenoci midzy wymienionymi wskanikami zostay odnotowane przez innych autorw, w badaniach przeprowadzonych w duej populacji kobiet po menopauzie (15) i osb starszych (16). Mimo e w naszych badaniach, u kobiet po menopauzie, nie mierzylimy stenia niekarboksylowanej osteokalcyny, to jednak Shea i wsp. (17) w badaniach przeprowadzonych u ludzi wykazali, e wysoki poziom cakowitej i karboksylowanej osteokalcyny by zwizany z nisz opornoci insulinow, natomiast nie odnotowali podobnych zalenoci w odniesieniu do niekarboksylowanej osteokalcyny, udokumentowanej w badaniach na modelu zwierzcym (1,2). Saleem i wsp. (16), obserwujc podobne do naszych wynikw, ujemne korelacje midzy

cakowitym steniem OC i wskanikami opornoci insulinowej (steniem insuliny, glukozy i HOMA-IR) w duej populacji osb starszych, sugerowali, e mog one by spowodowane udziaem adiponektyny, biorcej udzia w modyfikacji metabolizmu lipidw, na co wskazywaa istotna zaleno stenia wymienionej adipokiny z OC. Badania przeprowadzone na modelu zwierzcym wykazay, e osteokalcyna bierze udzia w ekspresji adiponektyny w tkance tuszczowej i w wyniku tego mechanizmu przyczynia si do wzrostu wraliwoci insulinowej (1). Osteokalcyna jest wskanikiem syntezy tkanki kostnej, jednake jej wysoki poziom w okresie inwolucji szkieletu odzwierciedla nasilon przemian kostn, prowadzc do zwikszonej degradacji tkanki (18). W prezentowanych badaniach, u kobiet po menopauzie, wspzaleno obu wymienionych procesw przemiany tkanki kostnej potwierdzaj dodatnie zalenoci stenia OC i aktywnoci bALP z steniem markera resorpcji koci CTX (tab. 3). Ujemne korelacje midzy steniem OC i wskanikiem insuli-

32

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

tab. 3. Korelacje midzy cechami somatycznymi i wskanikami biochemicznymi w caej grupie badanych kobiet (n =58) tab. 3. Correlations between somatic and biochemical indices in the group of all women investigated (n = 58) Parametry masa ciaa / insulina masa ciaa / HOMA-IR BMI / insulina BMI / HOMA-IR obwd talii / glukoza obwd talii / insulina obwd talii / HOMA-IR WHR / HOMA-IR OC / insulina OC / HOMA-IR OC / IGFBP-3 OC / CTX OC / bALP bALP / CTX 0,33 0,36 0,44 0,47 0,28 0,40 0,45 0,33 -0,30 -032 0,21 0,65 0,40 0,51 r Warto p 0,0166* 0,0084** 0,0012** 0,0004** 0,0340* 0,0034** 0,0010** 0,0174* 0,0313* 0,0214* 0,0003** 0,0000** 0,0020** 0,0000**

noopornoci mog sugerowa udzia wymienionego biaka w modyfikacji wraliwoci insulinowej z jednej strony, bd z drugiej wskazywa na korzystny wpyw hiperinsulinemii na metabolizm tkanki kostnej. Brak istotnych korelacji midzy pozostaymi wskanikami przemiany tkanki kostnej (bALP i CTX) a wskanikami metabolizmu wglowodanw sugeruje wymieniony wyej pierwszy kierunek zalenoci. Ferron i wsp. (2), w badaniach przeprowadzonych u dzikich myszy, z otyoci indukowan diet wysokotuszczow lub w wyniku uszkodzenia jder podwzgrza, zaobserwowali, e infuzja osteokalcyny w wysokich steniach przyczynia si do polepszenia wraliwoci insulinowej, mierzonej w tecie tolerancji glukozy oraz zmniejszaa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Wymienieni autorzy, w badaniach in vitro wykazali, e mae stenie osteokalcyny stymuluje ekspresj insuliny i proliferacj komrek trzustki. W literaturze przedmiotu szeroko dostpne s dane dotyczce zalenoci pomidzy mas ciaa, skadem ciaa i mas kostn, zarwno u kobiet, jak i u mczyzn (19,20). Reid (19), na podstawie metaanalizy bada przeprowadzonych u zdrowych kobiet w okresie pomenopauzalnym, zaobserwowa, e masa ciaa jest najwaniejszym determinantem gstoci mineralnej koci oraz podkreli rol zarwno tkanki tuszczowej, jak i beztuszczowej w tym mechanizmie. Korzystny wpyw masy ciaa na tkank kostn moe wiza si z obcieniem mecha-

nicznym szkieletu oraz aktywnoci tkanki tuszczowej trzewnej, ktra jest miejscem aromatyzacji androgenw do estrogenw (21). Ponadto, wydziela ona adipokiny m.in. rezystyn, wisfatyn, adiponektyn, leptyn, ktrych udzia w metabolizmie tkanki kostnej potwierdzaj ostatnie badania (22). Korzystny wpyw masy ciaa na metabolizm tkanki kostnej, przypisuje si rwnie hiperinsulinemii, towarzyszcej otyoci trzewnej (10). W naszych badaniach wspzaleno zaburze metabolizmu wglowodanw z wielkoci masy ciaa potwierdzaj dodatnie korelacje midzy parametrami somatycznymi badanych kobiet i wskanikiem insulinoopornoci HOMA-IR (tab. 3). Nie zaobserwowalimy jednak zalenoci midzy steniem/aktywnoci markerw przemiany kostnej i wskanikami cech somatycznych. Nie odnotowalimy te istotnego zrnicowania ste wymienionych wskanikw midzy grupami kobiet rnicymi si wielkoci tkanki tuszczowej brzusznej (ocenianej obwodem talii). Mimo poznanego mechanizmu zalenoci masy kostnej od wskanikw masy ciaa, istnieje szereg bada, ktre wykazuj niekorzystny wpyw tkanki tuszczowej, przede wszystkim trzewnej, na metabolizm tkanki kostnej. Istotne znaczenie w tym mechanizmie przypisuje si midzy innymi zwikszonemu uwalnianiu przez wisceraln tkank tuszczow cytokin zapalnych, ktre upoledzaj kociotworzenie i stymuluj resorpcj koci. Ponadto, podkrela si take rol powstawania osteoblastw i adypocytw ze wsplnych komrek progenitorowych podlegajcych rnicowaniu (23). W prezentowanych badaniach zaobserwowano dodatni zaleno midzy steniem OC i IGFBP-3 (tab. 3). Wrd biaek wicych czynniki wzrostu, biako IGFBP-3 wie wikszo IGF-1 w ukadzie krenia i w znacznym stopniu determinuje jego bioaktywno w wielu tkankach (24). Badania innych autorw, przeprowadzone u kobiet po menopauzie, udokumentoway zwizek stenia IGF-1 i IGFBP-3 z wyszymi wartociami BMD i niszym wskanikiem zama krgw (25). Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia stenia IGF-1 i IGFBP-3. W badaniach przeprowadzonych u myszy wykazano, e infuzja do ukadu krenia IGF-1 w obecnoci wicego biaka IGFBP-3 przyczynia si do zwikszenia ich stenia w macierzy kostnej oraz indukowaa syntez beleczkowatej tkanki kostnej (Xian 2012). Odnotowana przez nas, u kobiet po menopauzie, korelacja stenia OC z poziomem IGFBP-3 moe zatem potwierdza wspzaleno tempa syntezy tkanki kostnej od wskanikw osi somatotropowej. Biorc pod uwag fakt, e zarwno insulina, jak i IGF-1, stymuluj procesy anaboliczne w tkance kostnej (5) rne kierunki zalenoci OC z IGFBP-3 (dodatni) i z insulin (ujemny), jakie zaobserwowalimy w naszych badaniach, wymagaj dalszych wyjanie.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

33

WNIOsKI
Prezentowane badania, przeprowadzone u kobiet po menopauzie, dokumentuj wspzaleno metabolizmu tkanki kostnej z metabolizmem wglowodanw. Nie potwierdzaj jednak zwizku wskanikw przemiany kostnej z wielkoci tkanki tuszczowej brzusznej.

PIMIENNICtWO
1. Lee NK, Sowa H, Hinoi E i wsp.: Endocrine regulation of energy metabolism by the skeleton. Cell, 2007, 130(3): 456-469. 2. Ferron M, Hinoi E, Karsenty G i wsp.: Osteocalcin differentially regulates beta cell and adipocyte gene expression and affects the development of metabolic diseases in wild-type mice. Proc Natl Acad Sci USA, 2008, 105(13): 5266-5270. 3. Akune T, Ogata N, Hoshi K i wsp.: Insulin receptor substrate-2 maintains predominance of anabolic function over catabolic function of osteoblasts. JCB, 2002, 159(1): 147-156. 4. Brismar K, Fernqvist-Forbes E, Wahren J i wsp.: Effect of insulin on the hepatic production of insulin-like growth factor-binding protein-1 (IGFBP-1), IGFBP-3, and IGF-I in insulin-dependent diabetes. J Clin Endocrinol Metab, 1994, 79(3): 872-878. 5. Kadowaki T, Tobe K, Honda-Yamamoto R i wsp.: Signal transduction mechanism of insulin and insulin-like growth factor-1. Endocr J, 1996, 43(Suppl): S33-S41. 6. Fulzele K, Riddle RC, DiGirolamo DJ i wsp.: Insulin receptor signaling in osteoblasts regulates postnatal bone acquisition and body composition. Cell, 2010, 142(2): 309-319. 7. Dennison EM, Syddall HE, Aihie Sayer A i wsp.: Type 2 diabetes mellitus is associated with increased axial bone density in men and women from the Hertfordshire Cohort Study: evidence for an indirect effect of insulin resistance? Diabetologia, 2004, 47(11): 1963-1968. 8. Reid IR, Evans MC, Cooper GJS i wsp.: Circulating insulin levels are related to bone density in normal postmenopausal women. Am J Physiol (Endocrinol Metab), 1993, 265: E655-E659. 9. Thrailkill KM, Lumpkin CK, Bunn RC i wsp.: Is insulin an anabolic agent in bone? Dissecting the diabetic bone for clues. Am J Physiol Endocrinol Metab, 2005, 289: E735-E745. 10. Saltiel AR.: Insulin resistance in the defense against obesity. Cell Metabolism, 2012, 15(6): 798-804. 11. Kim HM, Park J, Ryu SY i wsp.: The effect of menopause on the metabolic syndrome among Korean women. Diabetes Care, 2007, 30(3): 701-706. 12. Christensen JO, Svendsen OL.: Bone mineral in pre- and postmenopausal women with insulin-dependent and non-insulin-dependent diabetes mellitus. Osteoporos Int, 1999, 10(4): 307-311.

13. WHO.: Waist Circumference and Waist-Hip Ratio. Report of a WHO Expert Consultation. Geneva, World Health Organization 2008. 14. Matthews DR, Hosker JP, Rudensky AS i wsp.: Homeostasis model assessment: insulin resistance and -cell function from fasting plasma glucose and insulin concentrations in man. Diabetes, 1985, 28(7): 412-419. 15. Im J-A,Yu B-P, Jeon JY i wsp.: Relationship between osteocalcin and glucose metabolism in postmenopausal women. Clinica Chimica Acta, 2008, 396(1-2): 66-69. 16. Saleem U, Mosley TH, Kullo IJ.: Serum osteocalcin is associated with measures of insulin resistance, adipokine levels, and the presence of metabolic syndrome. Arterioscler Thromb Vasc Biol, 2010, 30:1474-1478. 17. Shea MK, Gundberg CM, Meigs JB i wsp.: Gamma-carboxylation of osteocalcin and insulin resistance in older men and women. Am J Clin Nutr, 2009, 90(5): 1230-1235. 18. Iki M, Morita A, Ikeda Y i wsp.: Biochemical markers of bone turnover may predict progression to osteoporosis in osteopenic women: the JPOS Cohort Study. J Bone Miner Metab, 2007, 25(2): 122129. 19. Reid IR: Relationships between fat and bone. Osteoporos Int, 2008, 19(5): 595-606. 20. Zhao L-J, Jiang H, Papasian CJ i wsp.: Correlation of obesity and osteoporosis: effect of fat mass on the determination of osteoporosis. J Bone Miner Res, 2008, 23(1): 17-29. 21. Kawamura Y, Yanazume Y, Kuwahata A i wsp.: Relative contribution of weight-bearing and non-weight-bearing effect of adipose tissue to bone mineral density in postmenopausal women. J Obstet Gynaecol Res, 2011, 37(4): 319-324. 22. Liu Y, Song CY, Wu SS i wsp.: Novel adipokines and bone metabolism. Int J Endocrinol, 2013, 2013:895045. doi: 10.1155/2013/895045. 23. Cao JJ.: Effects of obesity on bone metabolism. J Orthop Surg Res, 2011, 6: 30. doi: 10.1186/1749-799X-6-30. 24. Lamson C, Lassarre C, Binoux M: A proteolytic fragment of insulin-like growth factor (IGF) binding protein-3 that fails to bind IGF is a cell growth inhibitor. Progr Growth Factor Res, 1995, 6(2-4): 311-316. 25. Yamaguchi T, Kanatani M, Yamauchi M i wsp.: Serum levels of insulin-like growth factor (IGF); IGF-binding proteins-3, -4, and -5; and their relationships to bone mineral density and the risk of vertebral fractures in postmenopausal women. Calcif Tissue Int, 2006, 78(1): 18-24. 26. Xian L, Wu X, Pang L i wsp.: Matrix IGF-1 maintains bone mass by activation of mTOR in mesenchymal stem cells. Nat Med, 2012, 18(7): 1095-1101.

Alicja Nowak, dr hab. prof. nadzw. Zakad Higieny, Katedra Fizjologii, Biochemii i Higieny Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu ul. Krlowej Jadwigi 27/39, 61-871 Pozna Tel. +48 61 8355179; e-mail: anowak@awf.poznan.pl

34

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl