ANNA PORADZKA1,2, MARIUSZ JASIK1, PIOTR FIEDOR2, WALDEMAR KARNAFEL1

WIElOCzyNNIKOWA tERAPIA CUKRzyCy tyPU 2 A WystPOWANIE PNyCh POWIKA MAKROANGIOPAtyCzNyCh.

MUltIfACtORIAl thERAPy Of DIAbEtEs tyPE 2 AND PREvAlENCE Of lAtE MACROANGIOPAthy COMPlICAtIONs.
1 Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii, Warszawski Uniwersytet Medyczny. Kierownik: Prof. dr hab. n med. Waldemar Karnafel 2 Katedra i Klinika Chirurgii Oglnej i Transplantacyjnej, Warszawski Uniwersytet Medyczny. Kierownik: Prof. dr hab. n med. Andrzej Chmura

stREszCzENIE. Obecnie obserwuje si znaczny wzrost zachorowalnoci na cukrzyc. Choroba ta wie si z licznymi powikaniami w tym makroangiopati czyli chorob duych naczy krwiononych (serca, mzgu i krenia obocznego np. koczyn dolnych). Przedstawiona praca zawiera krtkie omwienie czynnikw wpywajcych na wystpienie makroangiopatii. W populacji osb chorych na cukrzyc istotna jest prewencja incydentw sercowo-naczyniowych. Pomocny w ocenie ryzyka jest kwestionariusz opracowany przez Cederholma i wsp. Praca przedstawia rekomendacje American Diabetes Association dotyczce leczenia stosowanego w prewencji pierwotnej i wtrnej powika sercowo-naczyniowych u chorych z cukrzyc. Istotne jest denie do osignicia poziomu hemoglobiny glikowanej niszego ni 7%. Praca przypomina rwnie najwaniejsze badania kliniczne dotyczce leczenia dyslipidemii, nadcinienia ttniczego i stanw prozakrzepowych i jego wpywu na ryzyko wystpienia incydentw sercowo-naczyniowe u osb chorych na cukrzyc typu 2. Sowa kluczowe: cukrzyca, makroangiopatia, ryzyko sercowonaczyniowe sUMMARy. Nowadays there is observed a considerable increase of morbidity rate of diabetes mellitus. This disease is associated with numerous complications, including macroangiopathy considered as disease of large blood vessels (the vessels of heart, brain and peripheral vessels e.g. of lower limbs). Our paper contains the discussion about risk factors which influence on incidence of macroangiopathy. In population of diabetic objects important is the prevention of cardiovascular events. Very helpful to estimate the risk is a scale introduced by Cederholm et al. The paper shows the recommendations of American Diabetes Association concerning the treatment of primary and secondary prevalence of cardiovascular complications in patients with diabetes. Important is also to achieve the level of glycated haemoglobin HbA1c <7%. Our work remains also the most important clinical trials, which are connected with management of dyslipidaemia, hypertension and protrombotic states and its influence on the incidence risk of cardiovascular events in objects with diabetes type 2. Key words: diabetes mellitus, macroangiopathy, cardiovascular risk.

WPROWADzENIE.
Cukrzyca naley do chorb metabolicznych. Jest spowodowana upoledzon funkcj wydzielania insuliny i/ lub opornoci tkanek na dziaanie tego hormonu, przez co charakteryzuje si stanem przewlekej hiperglikemii

prowadzc do powanych powika, w tym makroangiopatii czyli powika dotyczcych duych naczy (1). Majc na uwadze, e obecnie cukrzyca osigna rang wiatowej epidemii, a International Diabetes Federation (IDF) szacuje, e w 2030 r. liczba osb chorych na cukrzyc na wiecie osignie 522 miliony, a w Polsce po-

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

53

nad 3,4 miliona osb, nieprzecenion wag ma zarwno prewencja jak i jak najskuteczniejsze leczenie powika tej choroby (2). Przez powikania makroangiopatyczne rozumie si chorob duych naczy krwiononych zwizanych ze zmniejszeniem przepywu krwi. Zjawisko to dotyczy m.in. naczy wiecowych serca, naczy krenia mzgowego jak i krenia obwodowego np. naczy koczyn dolnych. U pacjentw chorych na cukrzyc obserwuje si rwnie wspistnienie nadcinienia ttniczego (1,3). Wiele rnorodnych czynnikw wpywa na wystpienie makroangiopatii cukrzycowej. Wymieni mona np.: stres oksydacyjny, hiperglikemi (m.in. przez kinaz biakow C), advanced glycation endproducts (glikacja protein i zmiany morfologiczne w pytkach krwi), hiperinsulinomi, oporno na insulin, czynnik endotelina-1, molekuy adhezyjne i E-selektyn, dyslipidemi (wzrost stenia triglicerydw, lipoprotein o maej gstoci LDL i spadek lipoprotin o duej gstoci HDL), remodeling macierzy pozakomrkowej (wknienie ciany, jej zwenie i zwapnienia), czynniki genetyczne, wystpowanie neuropatii i in. (3). W patogenezie angiopatii duych naczy naley zwrci uwag na zaburzenia czynnoci rdbonka naczyniowego i wykadniki stanu zapalnego, ktre wpywaj zarwno na powstanie choroby naczy jak i insulinoopornoci oraz cukrzycy typu 2 oraz sprzyjaj wystpieniu powika cukrzycy typu 1 i typu 2 (4,5). Badania kohortowe Diabetes Control and Complications Trial (DCCT) i Epidemiology of Diabetes Intervention and Complications (EDIC) miay na celu lepsze poznanie i zrozumienie problematyki wystpowania komplikacji w cukrzycy i wpywu kontroli glikemii na wystpowanie powika. Zbadano rwnie rol rnych czynnikw ryzyka zaburze funkcji rdbonka i zapalenia: biaka C reaktywnego (CRP), fibrynogenu, moleku adhezyjnych, selektywny-E i markerw fibrynolizy. Autorzy wzili pod uwag wyniki wczeniejszych prac, ktre wskazay na wpyw m.in. poziomu CRP, interleukiny 6, TNF (tumor necrosis factor), nadcinienia, dyslipidemii, E-selektyny i sVCAM-1 (vascular cell adhesion molekule-1) na stan zapalny i dysfunkcj rdbonka. Badanie wskazao na fibrynogen jako na marker progresji gruboci kompleksu bony wewntrznej i rodkowej ttnic szyjnych (IMT), traktowanej jako odzwierciedlenie makroangiopatii (4). W badaniu Wannamethee i wsp. wykazali wpyw wzrostu poziomu aktywatora tkankowego plazminogenu i w duo mniejszym stopniu czynnika von Willebranda na wystpienie cukrzycy typu 2 poprzez markery stanu zapalnego, takie jak CRP, IL-6, GGT (gamma-glutamylotransferaza), powodowanie opornoci tkanek na insulin (5). Miadyca ttnic jest przewlekym stanem zapalnym rdbonka. Wzrost ryzyka makroangiopatii u osb z cuk-

rzyc zaley od zmniejszonego stenia adiponektyny, wzrostu VCAM-1 i adhezji limfocytw T, zwikszonej ekspresji inhibitora aktywatora plazminogenu 1. Wzrost aktywnoci makrofagw powoduje niestabilno blaszek miadycowych (6). Zaobserwowano rwnie, e stenie we krwi A-FABP (adipocyte fatty acid-binding protein) i E-FABP (epidermal fatty acid-binding protein) obecnych w adipocytach i makrofagach mog stanowi markery ryzyka sercowo-naczyniowego w przebiegu cukrzycy typu 2 (7).

PREWENCJA MAKROANGIOPAtII W CUKRzyCy tyPU 2.

Istnieje wiele formularzy, dziki ktrym mona oceni indywidualne ryzyko incydentu sercowo-naczyniowego u pacjenta, w tym najbardziej rozpowszechniony Systemic Coronary Risk Evaluation (SCORE). Uwzgldniajc znacznie wysze ryzyko (nawet czterokrotnie) powika sercowo-naczyniowych u osb chorych na cukrzyc typu 2, Cederholm i wsp. uznali za niezbdne opracowanie kwestionariusza oceniajcego 5-cio letnie ryzyko zdarze sercowo-naczyniowych dostosowanego specjalnie dla osb z cukrzyc typu 2. Ankieta zawiera takie czynniki ryzyka jak: poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c, wiek rozpoznania cukrzycy, czas trwania choroby, pe, wskanik masy ciaa BMI, nikotynizm, skurczowe cinienie krwi oraz stosowanie lekw zmniejszajcych cinienie krwi i stenie lipidw we krwi. Zalet kwestionariusza jest jego oparcie na czynnikach nie wymagajcych bada laboratoryjnych (poza poziomem HbA1c). Badacze porwnali szacowane ryzyko z przebiegiem klinicznym obserwowanym u badanych osb, potwierdzajc przydatno przygotowanego przez siebie kwestionariusza (8). Kontrowersyjne zdaje si uznanie cisej kontroli glikemii jako metody redukcji powika sercowo-naczyniowych cukrzycy. Due badania: ADVANCE, ACCORD, VADT nie wykazay zmniejszenia ryzyka makroangiopatii u osb chorych na cukrzyc stosujcych cis kontrol poziomu glikemii. Jednak badania DIS (Diabetes Intervention Study) i UKPDS (United Kingdom Prospective Diabetes Study) potwierdziy pozytywny wpyw takiego leczenia u osb ze wieo rozpoznan cukrzyc. Dlatego wskazane jest denie do osignicia poziomu HbA1c poniej 7% (9). W randomizowanym, kohortowym badaniu PROactive obserwowano pacjentw z makroangiopati w wywiadach. W badaniu z podwjnie lep prb u pacjentw przyjmujcych pioglitazon rzadziej wystpoway wtrne powikania sercowo-naczyniowe w czteroletnim okresie obserwacji ni u pacjentw przyjmujcych placebo. Rwnie badania CHICAGO (Carotid intimamedia thickness In artherosclerosis using pioglitazone) i PERISCOPE (Pioglitazone Effect on Regression of Intrava-

54

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

scular Sonographic Coronary Obstruction Prospective Evaluation) wykazay korzyci ze stosowania tego leku na wystpowanie powika ze strony duych naczy (10). Badanie UKPDS wykazao o 39% mniejsze ryzyko zawau serca u osb leczonych metformin ni leczonych konwencjonalnie (11). Poza osigniciem normoglikemii wane w profilaktyce powika o charakterze makroangioptii s: leczenie hipertensji, dyslipidemii, tendencji prozakrzepowych oraz ograniczenie stresu oksydacyjnego (11).

ngiopatii porwnujc bloker kanau wapniowego i lek diuretyczny (INSIGHT Study Intervention as a Goal In Hypertension Treatment) (20). Kombinacja ACEI z blokerem kanau wapniowego wykazuje znaczn przewag nad ACEI-diuretyk (badanie ACCOMPLISH - Avoiding Cardiovascular Events through Combination Therapy In Patients Living with Systolic Hypertension) (21). Dobre efekty leczenia nadcinienia u osb z cukrzyc uzyskuje si czc ACEI lub ARB z blokerami kanau wapniowego i diuretykami (22).

WPyW lECzENIA NADCINIENIA NA WystPOWANIE POWIKA sERCOWONACzyNIOWyCh U ChORyCh NA CUKRzyC tyPU 2.

Rekomendacje kliniczne wskazuj na potrzeb badania cinienia ttniczego krwi u chorego na cukrzyc w trakcie kadej wizyty lekarskiej. Oglnym celem jest osignicie cinienia poniej 140/80 mmHg. Poza popraw stylu ycia, kluczow rol odgrywa farmakoterapia. Za leki pierwszego rzutu uwaa si inhibitory enzymu konwertujcego angiotensyn (ACEI) i antagonistw receptora angiotensyny AT1 (ARB) (12). W badaniu HOPE (the Heart Outcomes Prevention Evaluation Study Investigators) wykazano, e stosowanie ramiprylu (ACEI) znaczco wpywa na zmniejszenie ryzyka zawau serca, udaru mzgu wrd grupy osb podwyszonego ryzyka (13). Z drugiej strony prace grup STOP (Swedish Trial In Old Patients with Hypertension) jak i CAPPP (Captopril Prevention Project) wykazay brak rnicy we wpywie beta-adrenolitykw czy lekw moczopdnych i antagonistw wapnia czy ACEI na wystpienie powika sercowych (14, 15). Naukowcy grupy NORDIL (The Nordic Diltiazem Study) podali, e diltiazem wykazuje podobn efektywno w zapobieganiu incydentom sercowo-naczyniowym jak leki moczopdne i beta-adrenolityki (16). W badaniu ABCD (The Appropriate Blood Pressure Control In Diabetes) Estacio i wsp. zauwayli, e ACEI stosowany u osb chorych na cukrzyc i nadcinienie ttnicze jest bardziej skuteczny w profilaktyce wtrnej ni antagonici wapnia (17). Matsui i wsp. pokazali w swoim badaniu przewag kombinacji ACEI i blokera kanau wapniowego nad poczeniem ACEI i leku moczopdnego (hydrochlorotiazyd) w zmniejszaniu wartoci nadcinienia ttniczego (18). Projekt Sys-Eur (The Systolic Hypertension In Europe Trial Investigators) pokazuje spadek ryzyka sercowo-naczyniowego u starszych pacjentw z cukrzyc i izolowanym nadcinieniem skurczowym leczonych antagonistami wapnia (19). Z drugiej strony zaobserwowano brak rnic w wystapieniu powika o charakterze makroa-

WPyW lECzENIA DyslIPIDEMII NA WystPOWANIE POWIKA sERCOWONACzyNIOWyCh U ChORyCh NA CUKRzyC tyPU 2.

W zalenoci od wysokoci ryzyka badanie lipidogramu powinno wykonywa si u chorych na cukrzyc co roku lub co dwa lata. Istotna jest odpowiednia dieta i aktywno fizyczna. Dodatkowo zarwno u chorych z chorob sercowo-naczyniow jak i w prewencji pierwotnej zalecane jest stosowanie statyny. ADA nie rekomenduje stosowania terapii wielolekowej (12). U osb chorujcych na cukrzyc typu 2 zwikszona jest czsto wystpowania dyslipidemii. Leczenie zaburze lipidowych u chorych na cukrzyc zmniejsza ryzyko powika o charakterze makroangiopatii. Osignicie prawidowej glikemii wywouje pozytywny wpyw na proces miadycowy ttnic. Jednak osignicie oczekiwanych wartoci jest uzyskiwane u niewielu pacjentw. Wykazano, e prawidowe leczenie dyslipidemii u osb z cukrzyc jest skuteczne zarwno w pierwotnej jak i wtrnej profilaktyce incydentw sercowo-naczyniowych (23). Rezultaty badania LIPID - Long-Term Intervention with Pravastatin In Ischemic Disease) pokazuj e pacjenci z cukrzyc leczeni pravastatyn charakteryzuj si mniejszym ryzykiem incydentw sercowo-naczyniowych (zaway serca, niedokrwienie minia sercowego, udary) w obserwacji 6-cio letniej (24). Rwnie eksperyment CARE (Cholesterol And Reccurent Events Trial) dowid, e stosowanie pravastatyny zmniejsza ryzyko incydentw wiecowych u osb z cukrzyc jak i z nieprawidow glikemi na czczo (25). Badacze projektu REVERSAL (Reversal of Atherosclerosis with Aggressive Lipid Lowering) porwnali osoby leczone za pomoc pravastatyny z grup leczon intensywnie atorvastatyn. Wszyscy pacjenci mieli stwierdzon chorob niedokrwienn naczy wiecowych serca w badaniu angiograficznym. Po 18 miesicach terapii zbadano progresj miadycy ttnic za pomoc wewntrznaczyniowej ultrasonografii. Autorzy stwierdzili nadrzdno terapii intensywnej w zapobieganiu progresji miadycy ttnic. Zaobserwowano rwnie

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

55

spadek poziomu lipoprotein i biaka CRP (26). Rwnie badanie PROVE IT-TIMI 22 (The Pravastatin Or Atorvastatin Evaluation and Infection Therapy Thrombolysis In Myocardial Infarction 22 Trial) potwierdza pomocny wpyw intensywnej terapii statyn u osb z ostrym zespoem wiecowym w wywiadach w profilaktyce wtrnej (27). Heart Protection Study (HPS) wskazuje simvastatyn jako lek redukujcy zagroenie incydentem naczyniowym u osb chorych na cukrzyc ale bez zdarze sercowo-naczyniowych w wywiadach i proponuje stosowanie statyny u osb z cukrzyc i duym ryzkiem sercowo-naczyniowym niezalenie od wartoci ich lipidogramu (28). Koh i wsp. udokumentowali pozytywny wpyw simvastatyny stosowanej w rnych dawkach na zmniejszenie poziomu cholesterolu cakowitego, frakcji LDL i apolipoproteiny B. Terapia powoduje rwnie wzrost przekrwienia reaktywnego (FMD flow-mediated dilation), uwaanego za wskanik ryzyka wystpienia incydentu sercowo-naczyniowego w krtkim okresie. Jednak u pacjentw zaobserwowano zmniejszenie wraliwoci tkanek na insulin (29). Badacze ASCOT-LLA (Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial-Lipid-Lowering Arm) zademonstrowali porzdany wpyw atorvastatyny na ryzyko sercowo-naczyniowe u osb z prawidowo kontrolowanym nadcinieniem ttniczym, bez incydentw sercowo-naczyniowych w wywiadach ale z minimum trzema czynnikami ryzyka (30). Uczestnicy VA-HIT (Veterans Affairs High-Density Lipoprotein Intervention Trial) to mczyni z chorob wiecow serca i dyslipidemi, u ktrych stosowno gemfibrozil osigajc redukcj ryzyka powanych powika o charakterze makroangiopatii (31). W badaniu FIELD stosowanie fenofibratu zmniejszao oglne ryzyko secowo-naczyniowe ale nie wpywao na incydenty wiecowe (32). Biorc pod uwag wyniki projektu ACCARD, nie powinno si stosowa rutynowo kombinacji statyny i fibratu w prewencji powika o charakterze makroangiopatii u pacjentw z cukrzyc typu 2, ze wzgldu na brak wpywu takiego poczenia na ryzyko sercowo-naczyniowe (33).

nej. U pacjentw po ostrym zdarzeniu wiecowym ASA stosowana jest przez rok wraz z klopidogrelem (12). Ogawa i wsp. nie potwierdzili, e stosowanie ASA w maej dawce u pacjentw z cukrzyc typu 2 powoduje spadek ryzyka sercowo-naczyniowego w prewencji pierwotnej (34). Podobnie badanie POPADAD (The prevention of progression of arterial disease and diabetes) nie wykazao pozytywnego wpywu stosowania aspiryny (ani antyoksydantw) na wystpienie incydentw sercowo-naczyniowych (35). PPP (Primary Prevention Project) udokumentowa mniejszy efekt w prewencji pierwotnej u chorych na cukrzyc typu 2 ni w innych grupach ryzyka (36). W 2007 r zaplanowano rwnie badanie majce na celu porwnanie prewencji z uyciem kombinacji statyny i kwasu acetylosalicylowego w duej dawce a samej statyny (37). Jednoczenie autorzy projektu opublikowali meta analiz randomizowanych bada klinicznych potwierdzajc brak prewencyjnego charakteru ASA w stosunku do ryzyka sercowo-naczyniowego (38). Zarwno American Diabetes Association (ADA) jak i American Heart Association (AHA) rekomenduj aspiryn w prewencji pierwotnej u osb, ktre skoczyy 40 rok ycia lub osb z czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego (39).

PODsUMOWANIE
Obecnie obserwuje si wzrost zapadalnoci na cukrzyc, powizan bezporednio z ryzykiem wystpienia powika makroangiopatycznych. Na wystpienie makroangiopatii ma wpyw wiele czynnikw w tym dysfunkcja rdbonka powodowana przez stan zapalny, nadcinienie ttnicze, dyslipidemia czy stan prozakrzepowy. W praktyce klinicznej niezmiernie istotna jest prewencja ryzyka sercowo-naczyniowego u osb chorych na cukrzyc. Ryzyko mona okreli indywidualnie dla kadego pacjenta na podstawie kwestionariusza opracowanego przez Cederholma i wsp. W farmakoterapii cukrzycy rekomendowane jest osignicie poziomu HbA1c niszego ni 7%. Kluczowe jest badanie poziomu cinienia ttniczego krwi w trakcie kadej wizyty i w razie potrzeby wdroenie efektywnego leczenia. Za leki pierwszego rzutu uwaa si ACEI i ARB. Nie mniej wane jest zwalczanie zaburze lipidowych. Gwn rol w zapobieganiu incydentom sercowo-naczyniowym odgrywaj w tym przypadku statyny. ADA nie rekomenduje terapii czcej statyny i fibraty ze wzgldu na brak wpywu takiej kombinacji na ryzyko sercowo-naczyniowe. Niezbdna jest rwnie profilaktyka przeciwzakrzepowa zarwno w profilaktyce wtrnej (u wszystkich chorych) jak i pierwotnej u wybranych pacjentw.

WPyW lEKW WPyWAJCyCh NA KRzEPlIWO KRWI NA WystPOWANIE POWIKA sERCOWO-NACzyNIOWyCh U ChORyCh NA CUKRzyC tyPU 2.
U pacjentw ze zwikszonym ryzykiem sercowo-naczyniowym zalecana jest prewencja pierwotna 75 lub 162 mg kwasu acetylosalicylowego (ASA) na dob. ASA stosuje si te u wszystkich pacjentw w prewencji wtr-

56

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

PIMIENNICtWO:
1. American Diabetes Association: Diagnosis and classification of Diabetes Mellitus. Diabetes Care 2012: 35 (suppl 1), 64-71. 2. International Diabetes Federation: http://www.idf.org/diabetesatlas/, data from 2011 3. Kunz J. Aktuelles zur diabetischen Makroangiopathie. Pathologe 2012; 33(3): 192-204. 4. Lopes-Virella MF, Carter RE, Gilbert GE, i wsp. Risk Factors Related to Inflammation and Endothelial Dysfunction in the DCCT/EDIC Cohort and Their Relationship With Nephropathy and Macrovascular Complications. Diabetes Care 2008; 21: 2006-12. 5. Wannamethee SG, Sattar N, Rumley A, i wsp. Tissue plasminogen activator, von Willebrand factor, and risk of type 2 diabetes in older men. Diabetes Care 2008; 31: 995-1000. 6. Boyle PJ. Diabetes mellitus and macrovascular disease: mechanisms and mediators. Am J Med 2007; 120(9) (suppl 2): 12-7. 7. Yeung DCY, Hu A, Tso AWK, i wsp. Circulating Levels of Adipocyte and Epidermal Fatty Acid-Binding Proteins In Relation to Nephropathy Staging and Macrovascular Complications In Type 2 Diabetic Patients. Diabetes Care 2009; 32: 132-4. 8. Cederholm J, Eeg-Olofsson K, Ellasson B, i wsp. Risk Prediction of Cardiovascular Disease in Type 2 Diabetes. A risk equation from the Swedish National Diabetes Register. Diabetes Care 2008; 31: 2038-43. 9. Hanefeld M, Schoenauer M, Forst T. Blutzucker-Senkung und kardiovaskulrer Vorteil: Was wissen wir heute? Dtsch Med Wochenschr 2010; 135(7): 301-7. 10. Charbonnel B, Dormandy J, Erdmann E, i wsp. The Prospective Pioglitazone Clinical trial in Macrovascular Events (PROactive). Can pioglitazone reduce cardiovascular events in diabetes? Study design and baseline characteristics of 5238 patients. Diabetes Care 2000; 27: 1647-53. 11. Tato J, Czech A, Bernas M. Wieloczynnikowe leczenie cukrzycy typu 2 ze szczeglnym omwieniem uczestnictwa pacjenta. Nowa Medycyna 2000; 6. 12. American Diabetes Association. Standards of Medical Care In Diabetes 2013. Diabetes Care 2013; 36 (suppl 1): s11-66. 13. The Heart Outcomes Prevention Evaluation Study Investigators. Effects of an angiotensin-converting-enzyme inhibitor, ramipril, on cardiovascular events in high-risk patients. N Engl J Med 2000; 342: 145-53. 14. Lindholm LH, Hansson L, Ekbom T, i wsp. Comparison of antihypertensive treatments in preventing cardiovascular events in elderly diabetic patients: results from the Swedish Trial in Old Patients with Hypertension -2. J Hypertens 2000; 18: 1671-5. 15. Hansson L, Lindholm LH, Niskanen L, i wsp. Effect of angiotensin-converting-enzyme inhibition compared with conventional therapy on cardiovascular morbidity and mortality 16.

17.

18.

19.

20.

21.

22. 23. 24.

25.

26.

27.

28.

29.

in hypertension: the Captopril Prevention Project (CAPPP) randomised trial. Lancet 1999; 353: 611-6. Hansson L, Hedner T, Lund-Johansen P, i wsp. Randomised trial of effects of calcium antagonists compared with diuretics and beta-blockers on cardiovascular morbidity and mortality in hypertension: the Nordic Diltiazem (NORTIL) study. Lancet 2000; 356: 359-65. Estacio RO, Jeffers BW, WR, i wsp. The effect of nisoldipine as compared with enalapril on ardiovascular outcomes In patients with non-insulin dependent diabetes and hypertension. N Engl J Med 1998; 338: 645-52. Matsui Y, Eguchi K, Orourke MF, i wsp. Differential Effects Between a calcium Channel Blocker and a Diuretic When Used In Combination With Angiotensin II Receptor Blocker on Central Aortic Pressure In Hypertensive Patients. Hypertension 2009; 54: 716-23. Tuomilehto J, Rastenyte D, Birkenhaeger WH, i wsp. Effects of calcium-channel blockade In older patients with diabetes and systolic hypertension. N Engl J Med 1999; 340: 677-84. Brown MJ, Palmer CR, Castaigne A, i wsp. Morbidity and mortality in patients randomisedto double-blind treatment with a long-acting calcium-channel blocker or diuretic in the International Nifedipine GITS study: Intervention as a Goal in Hypertension Treatment (INSIGHT). Lancet 2000; 356: 366-72. Jamerson K, Weber MA, Bakris GL, i wsp. Benazpril plus Amlodipine Or Hydrochlorothiazide for Hypertension In High-Risk Patients. N Engl J Med 2008; 359: 2417-28. Siany J. Therapie der Hypertonie bei Diabetikern. Wien Med. Wochenschr 2010; 160(1-2): 20-24. Tomkin GH. Targets for Intervention In Dyslipidemia In Diabetes. Diabetes Care 2008; 31 (suppl 2): s241-8. Keech A, Colquhoun D, Best J, i wsp. Secondary Prevention of Cardiovascular Events With Long-Term Pravastatin in Patients With Diabetes or Impaired Fasting Glucose. Results from LIPID trial. Diabetes Care 2003; 26: 2713-21. Goldberg RB, Mellies MJ, Sacks FM, i wsp. Cardiovascular Events and Their Reduction With Pravastatin In Diabetic and Glucose-Intolerant Myocardial Infarction Survivors With Average Cholesterol Levels. Circulation 1998; 98: 2513-9. Nissen SE, Tuzcu EM, Schoenhagen P, i wsp. Statin Therapy, LDL Cholesterol, C-Reactive Protein, and Coronary Artery Disease. N Eng J Med 2005; 352: 29-38. Ahmed S, Cannon CP, Murphy SA, i wsp. Acute coronary syndrome and diabetes: is intensive lipid lowering beneficial? Results of the PROVE IT-TIMI 22 trial. Eur Heart J 2006; 27: 2323-9. Heart Protection Study Collaorative Group. MRCBHF Hart Protection Study of cholesterol-lowering with simvastatin in 5963 people with diabetes: a randomised placebo-controlled trial. Lancet 2003; 361: 2005-16. Kon Koh K Quon MJ, Lee Y, i wsp. Simvastatin Improves Flow-Mediated Dilation but Reduces Adiponectin Levels

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl

57

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

and Insulin Sensitivity In Hypercholesterolemic Patients. Diabetes Care 2008; 31: 776-82. Sever PS, Poulter NR, Dahlof B, i wsp. Reduction In Cardiovascular Events With Atorvastatin In 2, 532 Patients With Type 2 Diabetes. Rubins HB, Robins SJ, Collins D, i wsp. Diabetes, Plasma Insulin and Cardiovascular Disease. Arch Intern Med 2002; 162: 2597-604. The Field study inverstigators. Effects of long-term fenofibrate therapy on cardiovascular events In 9795 people with type 2 diabetes mellitus (the FIELD study): randomised controlled trial. Lancet 2005; 366: 1849-61. The ACCORD Study Group. Effects of Combination Lipid Therapy In Type 2 Diabetes Mellitus. N Engl J Med 2010; 362: 1563-74. Ogawa H, Nakayama M, Morimoto T, i wsp. Low-Dose Aspirin for Primary Prevention of Atherosclerotic Events In Patients With Type 2 Diabetes. A Randomized Controlled Trial. JAMA 2008; 300(18): 2134-41. Belch J, MacCuish A, Campbell I, i wsp. The prevention of progression of arteria disease and diabetes (POPADAD) trial: factorial randomised placebo controlled trial of aspirin and antioxidants In patients with diabetes and asymptomatic peripheral arterial disease. BMJ 2008; 337: 1840-50. Sacco M, Pellegrini F, Roncaglioni MC, i wsp. Primary Prevention of Cardiovascular Events With Low-Dose Aspirin

and Vitamin E In Type 2 Diabetic Patients. Results of the Primary Prevention Project (PPP) Trial. Diabetes Care 2003; 26: 3264-72. 37. De Berardis G, Michele S, Evangelista V, i wsp. Aspirin and Simvastatin Combination for Cardiovascular Events Prevention Trial In Diabetes (ACCEPT-D): design of a randomized study of the efficacy of low-dose aspiryn In the prevention of cardiovascular events In subjects with diabetes mellitus treated with statins. Trials 2007; 8(21) 38. De Berardis G, Sacco M, Strippoli G, i wsp. Aspirin for primary prevention of cardiovascular events in people with diabetes: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ 2009; 339: b4531. 39. Pignone M, Alberts MJ, Colwell JA, i wsp. Aspirin for Primary Prevention of Cardiovascular Events In People With Diabetes. JACC 2010; 55(25): 2878-86.

Dr hab. n med. Mariusz Jasik, Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii, Warszawski Uniwersytet Medyczny, ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa, Tel.: + 48 22 599 28 37, faks: + 48 22 599 18 38, e-mail: mariusz.jasik@wum.edu.pl

58

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 2

www.medycynametaboliczna.pl